Pytania z Ekonomii Do Obrony (Wersja Alternatywna

PYTANIE 5: Co to jest pieniądz? Omów funkcje i rodzaje pieniądza.

TEORIA PIENIĄDZA Model, który łączy to co się dzieje na rynku dóbr i usług z tym, co się dzieje na rynku  pieniądza. Literatura: Garbisz, Gołachowski „Elementarne modele makroekonomiczne”.

M0 G

G

R

D

M1

Pieniądz   – to uniw uniwer ersa saln lnyy ekwi ekwiwa wale lent nt dóbr dóbr (tak (takie ie dobro, które można wymienić na wszystkie inne dobra). Pien Pi enią iądz dzem em posł posług uguj ujem emyy się się tylk tylkoo dlat dlateg ego, o, że mu ufamy. EMISJI pieniądza dokonuje Bank Centralny. W skutek emisji powstają banknoty i bilony (mają fizyczną    pos posta tać) ć).. Bank Bank emis emisyj yjny ny mo może że być być pryw prywat atny ny lub lub  państwowy. KREACJA pieniądza- dokonuje jej system  bankowy. W jej wyniku przyrastają depozyty.

OZNACZENIA: G - Gotówka w obiegu poza bankowym R - Rezerwy gotówkowe banku D-Depozyty M0 - ilość pieniądza, która została wyemitowana przez bank centralny M1 – ilość pieniądza, która została wykreowana przez bank centralny MIARY PODAŻY PIENIĄDZA: M0- baza monetarna (G+R), to ilość pieniądza, która została wyemitowana przez bank  centralny. M1 – depozyty a’vista + Gotówka w obiegu poza bankowym (ilość pieniądza, która została wykreowana przez bank centralny) M2 – M1 + małe oszczędności (< niż 100 tys.$) M3 – M2 + duże oszczędności POPYT NA PIENIĄDZ: Istnieją 3 motywy utrzymywania pieniądza: 1. Transakcyjny Transakcyjny – pieniądz potrzebny do zawierania zawierania transakcji transakcji kupna i sprzedaży. sprzedaży. 2. Sp Spek ekul ulac acyj yjny ny – na rys. rys. 3. przezorn przezorności ościowy owy - pieniądz pieniądz potrzebn potrzebnyy na nieoczekiw nieoczekiwane ane wydatki. wydatki. Pieniądz to powszechnie akceptowany towar, za pomocą którego dokonujemy płatności za dostarczone dostarczone dobra (środek płatniczy) lub wywiązujemy się z zobowiązań. zobowiązań. Inaczej mówiąc jest to środek wymiany. FUNKCJE PIENIĄDZA: 1. powszechnie akceptowany środek płatniczy (inaczej środek wymiany) – pieniądz jest wymieniany za pracę czy też inne dobra, usługi lub przeznaczony na spłatę długów. Pieniądz znacznie upraszcza proces wymiany. rozrachunkowa – jest to jednostka, w której są wyrażone ceny i prowadzi się 2.  jednostka rozrachunkowa rozliczenia. rozliczenia. Jednostkami rozrachunkowymi bywają na ogół jednostki, w których jednocześnie jednocześnie dokonuje się pomiaru pieniądza jako środka wymiany.

tezauryzacji) ponieważ można go 3. środek środek przechowy przechowywani waniaa wartości wartości (inacze (inaczejj środek tezauryzacji wykorzystać do dokonania zakupów w przyszłości. Innymi środkami tezauryzacji są też

domy, kolekcje znaczków pocztowych. Siła nabywcza pieniądza w wyniku inflacji zmniejsza się dlatego istnieją lepsze środki przechowywania wartości.

miernik odroczon odroczonych ych płatności płatności – tj. funkcję 4. miernik funkcję jednostk jednostkii rozrachun rozrachunkowe kowejj w dłuższym dłuższym okresie.

RODZAJE PIENIĄDZA: Pieniądz TOWAROWY: dobra dobra o zastos zastosowa owaniu niu przemy przemysło słowym wym (tj. (tj. złot złoto) o) mogą mogą pełni pełnićć funkcję środka wymiany. Jednak wymagało to posiadania ogromnych zasobów złota. Mniej kosztownym sposobem wytworzenia pieniądza jest pieniądz symboliczny. Pieniądz SYMBOLICZNY – to środek płatniczy, którego wartość, czyli siła nabywcza, znacznie przewyższa koszt jego wytworzenia lub wartość jako towaru w innych niż pieniądz zastosowaniach. Pieniądz symboliczny ma nadany status prawnego środka płatniczego. Jego wytwarzanie wytwarzanie jest możliwe tylko przez uprawniony podmiot. Pieniądz BEZGOTÓWKOWY (I Own You): to środek wymiany, którego podstawą jest wierzytelność przedsiębiorstwa prywatnego lub osoby fizycznej (np. wkład bankowy, który  jest zobowiązaniem banku wobec klienta).

domy, kolekcje znaczków pocztowych. Siła nabywcza pieniądza w wyniku inflacji zmniejsza się dlatego istnieją lepsze środki przechowywania wartości.

miernik odroczon odroczonych ych płatności płatności – tj. funkcję 4. miernik funkcję jednostk jednostkii rozrachun rozrachunkowe kowejj w dłuższym dłuższym okresie.

RODZAJE PIENIĄDZA: Pieniądz TOWAROWY: dobra dobra o zastos zastosowa owaniu niu przemy przemysło słowym wym (tj. (tj. złot złoto) o) mogą mogą pełni pełnićć funkcję środka wymiany. Jednak wymagało to posiadania ogromnych zasobów złota. Mniej kosztownym sposobem wytworzenia pieniądza jest pieniądz symboliczny. Pieniądz SYMBOLICZNY – to środek płatniczy, którego wartość, czyli siła nabywcza, znacznie przewyższa koszt jego wytworzenia lub wartość jako towaru w innych niż pieniądz zastosowaniach. Pieniądz symboliczny ma nadany status prawnego środka płatniczego. Jego wytwarzanie wytwarzanie jest możliwe tylko przez uprawniony podmiot. Pieniądz BEZGOTÓWKOWY (I Own You): to środek wymiany, którego podstawą jest wierzytelność przedsiębiorstwa prywatnego lub osoby fizycznej (np. wkład bankowy, który  jest zobowiązaniem banku wobec klienta).

PYTANI PYT ANIE E 6: Wpł Wpływ yw ste sterow rowani ania a prz przez ez ban bank k cen centra tralny lny sto stopą pą pro procen centow tową ą na wiel wi elko kość ść wy wyda datk tków ów w go gosp spod odar arce ce.. Ja Jaki ki je jest st ce cell ta taki kich ch dz dzia iała łań ń ba bank nku u centralnego?

Bank centralny wpływa na wielkość podaży pieniądza (to suma gotówki w obiegu poza systemem bankowym oraz wkładów w bankach komercyjnych). Ale również na popyt na  pieniądz. Polityka pieniężna prowadzona przez BC sprowadza się do wyboru optymalnej stop stopyy proc procen ento towe wej. j. Stop Stopaa % oddz oddzia iału łuje je na wiel wielko kość ść wyda wydatk tków ów kons konsum umpc pcyj yjny nych ch i inwestycyjnych (tworząc łącznie mechanizm transmisyjny polityki pieniężnej). Pieniądz i stopa % wpływają na wartość majątku GD, a tym samym na konsumpcję i globalny popyt majątku. Zmiana stopy % pośrednio wpływa na wielkość majątku, a więc na wydat wydatki. ki. Zwięks Zwiększen zenie ie stopy stopy % spowod spowoduje uje wzros wzrostt koszt kosztuu kredyt kredytu, u, a więc więc banki banki mni mniej ej   poż pożyc ycza zają ją,, więc więc kons konsum umen enci ci mn mnie iejj wyda wydają ją.. Niżs Niższa za stop stopaa % obni obniża ża kosz kosztt kred kredyt ytuu kons konsum umpc pcyj yjne nego go,, um umoż ożli liwi wiaa GD zaci zaciąg ągan anie ie więk większ szyc ychh poży pożycz czek ek,, więc więc wyda wydatk tkii konsumpcyjne rosną. W przypa przypadku dku przed przedsię siębio biorst rstw w wyższa wyższa stopa stopa % to równi również eż mni mniej ejsze sze wydat wydatki ki na inwestycje niż w przypadku niższej stopy%. Przy wyższej stopie % musi być na tyle wysoka stopa stopa zwrot zwrotuu z inwe inwesty stycj cji,i, aby aby pokrył pokryłaa koszt koszt uzysk uzyskani aniaa kapit kapitału ału,, koszt koszt alte alterna rnaty tywny wny zaangażowanych funduszy. Im wyższa stopa % tym mniejsze wydatki inwestycyjne. Bank centralny ma na celu prowadzić politykę pieniężną państwa. Głównym narzędziem jest właśnie stopa procentowa. Państwo może prowadzić dwa rodzaje polityki: 1. Ekspansywną Ekspansywną – zwiększanie zwiększanie podaży podaży pieniądza, pieniądza, co skutkuje skutkuje zmniejszenie zmniejszenie stopy stopy  procentowej (zmniejszenie ceny pieniądza), to tzw. polityka taniego pieniądza, 2. Restrykcy Restrykcyjną jną – polega na zmniejsz zmniejszaniu aniu podaży podaży pieniądz pieniądza, a, przesuwa przesuwa się z położenia położenia SM1 do SM2. Skutkiem jest ZWIĘKSZENIE stopy procentowej, czyli zwiększenie ceny pieniądza. (Polityka drogiego pieniądza) Skutki ekspansywnej polityki pieniężnej:  na rynku ryn ku pieniądza pien iądza : cały ten ciąg c iąg wydarzeń to keynesowski MECHANIZM

r 

SM1 SM2

TRANSMISJI. r 2 r 1

DM - popyt popyt na pieniądz

M

Państwo prowadzi ekspansywną politykę pieniężną, zwiększa podaż pieniądza, podaż  pieniądza przesuwa się z położenia SM1 do SM2. stopa procentowa zmniejsza się z r1 do r2. 

na rynku kapitałowym :

r 

Zmniejszenie stopy procentowej  powoduje zwiększenie inwestycji I1 do I2. inwestycje rosną.

r 2 r 1 I1

I2

I

Z tego przechodzimy do zagregowanej podaży. AD

AD2=C+I2+G+NX AD1=C+I1+G+NX Zaożenie: ceny są  stabilne

 ΔI NO

45

0

Y1

Y2

Y

W skutek ekspansywnej polityki pieniężnej zmniejszyła się stopa %, zwiększyły się inwestycje. Funkcję AD przesuwamy w górę o przyrost inwestycji do położenia AD 2. skutkiem tego jest zwiększenie rozmiarów  produkcji i dochodu z Y1 do Y2. Jak rośnie  podaż pieniądza, zmniejsza się stopa %, rosną  inwestycje, rośnie zagregowany popyt, a jak  tak to i produkcja. Ale rzeczywistość nie jest taka prosta jak na rys. model ten ma założenie, że ceny są stabilne. Mechanizm transmisji ma różne ujęcia, np. Friedmana.

PYTANIE 7: Rodzaje bezrobocia. Jak można oddziaływać na zmniejszanie różnych rodzajów bezrobocia?

Bezrobocie to odsetek siły roboczej , która nie ma pracy, lecz jest zarejestrowana jako  poszukująca pracy. Bezrobocie DOBROWOLNE – występuje

Bezrobocie PRZYMUSOWE – występuje

wówczas, gdy bezrobotni należą do zasobu

wówczas, gdy ludzie chcą pracować za

 pracy, lecz z własnej woli nie chcą podjąć

obowiązujące stawki płac, lecz nie mogą 

 pracy przy danym poziomie płacy. znaleźć pracy. FRYKCYJNE – minimalny, nieunikniony WYNIKAJĄCE Z NIEDOSTATKU   poziom

bezrobocia

w

społeczeństwie. POPYTU (keynesowksie, koniunkturalne) – 

Tworzą je osoby, które nie są zdolne do występuje pracy

(ułomność,

osoby

chwilowo   produkcja

wówczas, jest

gdy

mniejsza

faktyczna od

poziomu

 pozbawione pracy zmieniające zawód) produkcji potencjalnej. Do czasu STRUKTURALNE – odzwierciedla dostosowania się płac i cen (tak aby niedopasowanie kwalifikacji siły roboczej do zapewnić równowagę długookresową) rodzaju oferowanej pracy w warunkach spadek łącznego popytu prowadzi do spadku zmieniającego się popytu i produkcji. Jednak   produkcji i zatrudnienia. Może się zdarzyć, firmy niechętnie przekwalifikują starsze że popyt na pracę spadnie. Zanim płace i osoby. Ale jest to konieczne, aby wrócić do ceny dostosują się do nowej sytuacji płaca  pracy za satysfakcjonujące wynagrodzenie. wynosi tyle co w stanie równowagi i Aby walczyć z tym bezrobociem państwo   pozostaje podaż na tym samym poziomie.   powinno pomóc się przekwalifikować oraz Ale przedsiębiorstwa chcą zatrudnić mniej zmniejszyć lub skrócić zasiłki dla osób. Wystąpi więc bezrobocie, którego  bezrobotnych.  przyczyną jest zbyt wolne dostosowywanie KLASYCZNE – występuje wówczas, gdy się płac i cen. Płace muszą spaść by rynek    płace utrzymują się powyżej poziomu  powrócił do równowagi. Gdy popyt powróci równowagi (w którym krzywe podaży pracy i do poziomu długookresowej równowagi   popytu pracy się przecinają). Może być   bezrobocie to zostanie zlikwidowane. To spowodowane działalnością związków   przymusowe bezrobocie zmniejsza zatem zawodowych (pracownicy poprzez ZZ tempo wzrostu wynagrodzeń i tempo inflacji. opowiadają się za wyższą płacą od płacy w Bank centralny obniża stopy % i zaczyna równowadze, tym samym powodują spadek    pobudzać globalny popyt na dobra co zatrudnienia), albo określeniem przez prawo   powoduje wzrost popytu na pracę. Siły wysokości płacy minimalnej, co powoduje

utrzymanie płac na poziomie wyższym od rynkowe (dostosowanie płac trwałoby bardzo   poziomu równowagi. Problem bezrobocia długa, nawet kilka lat, dlatego ważna jest tu może rozwiązać zmniejszenie siły związków interwencja państwa. Zwiększając popyt na zawodowych (wpływ państwa na prawo   pracę (poprzez obniżenie stóp %) polityka  pracy).

gospodarcza jest w stanie zlikwidować niewykorzystane zwiększyć

zdolności

produkcję

produkcyjne, i

zwiększyć

zatrudnienie. Obniżenie podatku i składek też może doprowadzić do spadku bezrobocia. Również inflacja ma wpływ na bezrobocie, bo zniechęca przedsiębiorstwa do podejmowania inwestycji, przez co zatrudnienie może ulec zmniejszeniu.

PYTANIE 9: Omów główne cechy modelu IS-LM. Jakie jest jego zastosowanie? Twórcą

szkoły

Cambridge

jest

MARSHAL

(1890).

Skorzystał

z

dorobku

wcześniejszych szkól i dokonał drugiej syntezy (teoria równowag cząstkowych). Rozwinęły się dwa sposoby analizy tej syntezy: neoklasyczny (uczeń Marshala Pigou 1927) i keynesowski (Keynes 1936). Te 2 analizy połączyły się w jeszcze jedną  syntezę myśli ekonomicznej: to „neoklasyczna synteza teorii keynesowskiej”. To nic innego jak model IS-LM, którą stworzył Hicks w 1937r.

MODEL HICKSA Hicks starał się zatrzeć podziały między ekonomią klasyczną a keynesowską. Później nazwano to syntezą neoklasyczną. Choć chciał zaprzeczyć teorii Keynesa to ją  spopularyzował. MODEL IS-LM prezentuje równowagę na obu rynkach (dóbr i pieniądza). Istnieje pewien punkt E będący jedyną kombinacją stopy % i rozmiarów dochodów, przy której następuje równowaga na obu rynkach dóbr i pieniądza ZAŁOŻENIA: 1. W gospodarce istnieją niewykorzystane zdolności produkcyjne (podejście keynesowskie) 2. Rozmiary podaży dostosowują się do rozmiarów popytu (odwrócenie prawa Saya) 3. Przedmiotem analizy jest krótki okres (uwzględniać tylko popytowe efekty wydatków inwestycyjnych tj. mnożnikowych, a nie podażowych) 4. Dostosowania mają charakter ilościowy – ceny są stabilne (keynesowskie założenie) 5. Gospodarka jest zamknięta – brak wymiany z zagranicą  IS – to taka prosta, której każdy punkt oznacza taką kombinację stopy % i rozmiarów  produkcji, przy której mamy równowagę na rynku dóbr i usług. A równowaga oznacza, że zagregowany popyt równa się zagregowanej podaży. IS określa się wzorem: r  =

~  A α  

−

1 α  × ω  ×

Y 

, gdzie r - rynkowa stopa %,

Y- rozmiary produkcji,

~ - autonomiczne wydatki (niezależne od rozmiarów dochodów). To suma autonomicznych

 A

wydatków konsumpcyjnych, inwestycyjnych i autonomicznych wydatków państwa ~  A

=

α  ω 

~ ~ ~ C  + I  + G

- wrażliwość inwestycji na zmianę stopy %. - mnożnik,

ω =

1 1 − c (1 − t )

, gdzie c-krańcowa skłonność do konsumpcji, t - stopa

opodatkowania dochodu podatkiem liniowym. KRZYWA IS

r 

r  =

~  A

1

−

α  

α  × ω  ×

Y 

y=ax+b

IS

a

=−

1 α  × ω 

,

b

=

~  A α  

Y

RYNEK PIENIĄDZA – opisuje go krzywa LM LM – to taka prosta, której każdy punkt stanowi taką kombinację stopy % i rozmiarów dochodów, przy której mamy równowagę na rynku pieniądza. Równowaga ta oznacza, że  popyt na pieniądz równa się podaży na pieniądz. Wzór na LM

r  =

k  β ×Y 

−

~ 1 M  × β   Pc

, gdzie k  =

KRZYWA LM

r 

1 v

- to odwrotność szybkości obiegu (zależy od tego

nachylenie krzywej) β - wrażliwość spekulacyjnego popytu na pieniądz na zmianę stopy % ~ M   nominalna podaż pieniądza Pc - przeciętny poziom cen ~ M   - realna podaż pieniądza

LM

Y

 Pc

y=ax+b, gdzie a=

k 

, b=

β 

−

1

~ M   ×

β 

 Pc

 Nachylenie prostej LM zależy od k oraz od elastyczności popytu na pieniądz. Natomiast  położenie od podaży pieniądza. MODEL IS-LM Równowaga na obu rynkach (dóbr i pieniądza). MODEL ISr  LM Punkt E – istnieje jedyna kombinacja stopy % i LM rozmiarów dochodów, przy której następuje równowaga E -równowaga na na obu rynkach dóbr i pieniądza. r  obu rynkach 1

IS

Y1

Y

Jak dochodzić do równowagi przez gospodarkę, gdy nie ingeruje w to państwo? LM jest rosnący, a IS malejący.

1. w skutek np. szoku stan gospodarki jest taki: r 1 i Y1. Jest to odległe od równowagi. W   jaki sposób mechanizm rynkowy może doprowadzić do przywrócenia stanu równowagi na obu rynkach? Te dostosowania przebiegają jednocześnie na obu rynkach. Dla uproszczenia zakładamy, że zaczynają się na jednym z rynków. a. Założenie: dostosowania zaczynają  się na rynku dóbr i usług: W punkcie MODEL ISr  czerwonym zagregowany popyt równa LM LM AD=AS się zagregowanej podaży (mamy r  P1 równowagę na rynku dóbr). W punkcie P2 E r  P1 produkcja jest mniejsza od produkcji AD r  w warunkach równowagi. Z IS P3 IS odczytujemy, że rozmiary AD to jest Y 2. A rozmiary AS to Y 1. Podaż dostosowuje się do popytu (zgodnie z założeniami). Y3  Y  Y  Y Y Popyt wynosi Y2, więc produkcja wzrośnie. Gospodarka z punktu P 1  przesunie się do P 2, co powoduje wzrost rozmiarów produkcji. Ale mamy wciąż 1

3

2

1

2

4

nierównowagę na rynku pieniądza. Dla przypomnienia, zależność r=

P1

P2

 Y1

i k 

, r-rynkowa stopa

%, i- nominalne oprocentowanie obligacji, k - kurs obligacji. W sytuacji, gdy gospodarka   jest nad krzywą LM podmioty mają za dużo pieniądza w stosunku do rozmiarów  produkcji, więc będą kupować obligacje, kurs obligacji będzie rósł, więc rynkowa stopa %  będzie się zmniejszać. Z punktu P 2 przejdziemy do punktu P 3. Uchwyciliśmy równowagę na rynku pieniądza, ale straciliśmy na rynku dóbr i usług. Teraz mamy r 2 i Y2. żeby  powrócić do równowagi na rynku dóbr należałoby zwiększyć produkcję do Y 3, bo takie są  rozmiary AD przy stopie % r 2. Produkcja powinna rosnąć, co będzie wpływało na popyt na pieniądz. zwiększenie rozmiarów transakcji, produkcji spowoduje zwiększenie popytu na pieniądz, bo będzie potrzeba więcej pieniądza na obsługę transakcji kupna-sprzedaży. Jak będzie rósł popyt na pieniądz podmioty będą sprzedawać obligacje. Kurs obligacji  będzie spadał, a stopa % będzie rosła, będzie to wpływało na AD. AD=C+I+G. Jak rośnie r to zmniejsza się popyt inwestycyjny. Więc ten popyt to już nie Y 3, ale mniejszy tj. Y 4. Po LM pniemy się w górę i osiągamy stan równowagi przy Y 4 i stopie % r 3. LM LM b. Założenie: dostosowania zaczynają się na rynku   pieniądza. Przy stopie % r 1 i rozmiarach produkcji Y 1 E  podmioty mają za dużo pieniądza do obsłużenia tak małej ilości transakcji kupna sprzedaży. Podmioty będą kupować obligację, ich kurs będzie rósł, to r będzie spadać. Z punktu P 1 przejdziemy do IS   punktu P2. uchwyciliśmy równowagę na rynku   pieniądza. Mamy nierównowagę na rynku dóbr i Y3  Y Y usług. Przy stopie % r 2 równowaga na rynku dóbr i usług jest przy Y 2. Tutaj AD=AS. Podaż dostosowuje się do popytu. Podaż rośnie. Produkcja rośnie, ale   będzie się zmieniał popyt na pieniądz, będzie się zwiększał. Podmioty będą  sprzedawać obligacje, kurs obligacji będzie spadał, stopa % będzie rosła. Wzrost r   przeniesie się z powrotem na rynek dóbr i usług. Wzrośnie r, zmniejszy się popyt inwestycyjny, zmniejszy się AD. Po LM poruszamy się w górę i dochodzimy do równowagi przy r3 i Y3. 2

Gospodarka sama może doprowadzić do równowagi, jeśli zostanie naruszona. Procesy dostosowawcze na rynku pieniądza są zwykle bardzo szybkie, z kolei na rynku dóbr i usług mogą trwać miesiącami, latami. Dlatego politycy gospodarczy mogą chcieć przyśpieszać  proces dochodzenia do równowagi i proponować różnego rodzaju polityki, które albo mają na celu przyśpieszyć osiągnięcie równowagi lub zmienią położenie punktu równowagi.

PYTANIE 10: Wykorzystując model IS-LM przedstaw możliwe skutki polityki budżetowej/fiskalnej w gospodarce zamkniętej.

Wyróżniamy 2 rodzaje POLITYK GOSPODARCZYCH, tj.:

FISKALNĄ – polega na manipulowaniu wielkością wydatków

1.

 państwa i podatkami.

PIENIĘŻNĄ – polega na wpływaniu na podaż pieniądza.

2.

Każdą z tych polityki możemy podzielić na politykę: 1. EKSPANSYWNĄ POLITYKA FISKALNA – jest to zwiększanie wydatków państwa,  bądź zmniejszanie podatków. 2. RESTRYKCYJNĄ POLITYKA FISKALNA – jest to zmniejszanie wydatków  państwa, bądź zwiększanie podatków. r 

r 2 r 1

Ekspnsywna polityka fiskalna

Przyjmujemy, że państwo prowadzi ekspansywną   politykę fiskalną. Ze wzoru na IS widać parametr  LM

. On określa punkt przecięcia ~ rośnie, bo rosną wydatki IS z osią pionową. Jeśli  A E  państwa G. to ten punkt przesuwa się w górę a IS w   prawo. Ukształtowała się nowa równowaga. IS2 Doprowadziło to do zwiększenia stopy % z r 1 do r 2 IS1 oraz dochodu z Y 1 do Y2. Gdyby r nie wzrosło to  Y  Y  Y Y dochód zwiększyłby się do Y 3. Największą zaletą tego modelu jest to, że zwiększenie stopy % r powoduje ograniczenie mechanizmu mnożnikowego. Gdyby stopa % nie wzrosła z r 1 do r 2 zadziałałby mechanizm mnożnikowi i dochód wzrósłby z Y 1 do Y3. Pojawia się tu efekt wypychania, Paski LM który polega na tym, że zwiększenie r  LM skuteczna wydatków państwa powoduje zmniejszenie prywatnych wydatków r  inwestycyjnych. Zmianie ulega struktura E r  PKB, większą część zajmuje sektor    publiczny, a mniejszą sektor prywatny. IS2 Mamy tu do czynienia z ograniczeniem IS1 skuteczności ekspansywnej polityki fiskalnej,  Y  Y  Y Y   polegającej na zwiększaniu wydatków państwa. Ten efekt wypychania to  jest Y3-Y2. O tyle mogłaby być większa   produkcja, gdyby nie nastąpiło zwiększenie stopy %. Od czego zależy skuteczność takiej polityki fiskalnej? Od położenia LM i IS. Jeśli jest stosunkowo płaskie to jest ona skuteczna. Wzrost stopy % jest niewielki, to efekt wypychania też jest nieznaczny, przez co osiągamy znaczący przyrost dochodów.  Niewielka skuteczność jest przy stromym LM. 1

2

funkcji liniowej

~  A

b

=

α  

3

2

1

1

2

3

r 

Współczynnikiem nachylenia dla krzywej LM

Stromy LMNIEskuteczna

 jest

LM

E

We współczynniku IS2

 Y2

 Y3

k 

β 

k zależy od czynników

instytucjonalnych, a beta od preferencji.

IS1  Y1

. Skuteczność (wzrost dochodów) zależy

β 

od czynników, na które rząd nie ma wpływu.  Nie można wzorować się na innych państwach.

r 2

r 1

k 

Y

SKUTKI DWÓCH EKSPANSYWNYCH

r 

IS2

Ekspansja pieniężna i fiskalna

LM

IS1

r 2

LM2 E

r 1

 Y1

 Y2

POLITYK (PIENIĘŻNEJ I FISKALNEJ) Mamy do czynienia z ekspansją fiskalną, rosną wydatki państwa, IS przesuwa się w  prawo. Gdy nie towarzyszyła temu ekspansywna polityka pieniężna występował efekt wypychania. Tutaj rośnie podaż pieniądza (w wyniku ekspansywnej polityki pieniężnej) to podmioty nie muszą sprzedawać obligacji, żeby mieć więcej pieniędzy na zawarcie transakcji kupna/sprzedaży, kurs obligacji nie spada, r nie rośnie. Nie ma tu przesłanki do wystąpienia efektu wypychania. Jeśli ekspansji fiskalnej towarzyszy ekspansja pieniężna to można to tak zgrać, by nie było efektu wypychania, oraz żeby w całości osiągnąć efekt mnożnikowi (przyrost dochodów wynikający z działalności mnożnika przy niezmienionej stopie % r 1).

Y

PYTANIE 11: Wykorzystując model IS-LM przedstaw możliwe skutki polityki pieniężnej/monetarnej w gospodarce zamkniętej.

EKSPANSYWNA POLITYKA PIENIĘŻNA Ekspansywna polityka pieniężna

r 

LM LM2

E

r 2 r 1

IS  Y2

 Y1

Y

Państwo zwiększa podaż pieniądza, maleje stopa%, rosną inwestycje, rośnie AD i do AD dostosowuje się AS. Produkcja i dochód rosną z Y 1 do Y2, STOPA % spada z r 2 do r 1.  przesunięcie LM w prawo spowodowane jest to zwiększeniem podaży pieniądza. Takie są skutki ekspansywnej polityki pieniężnej. Wg Keynesa w gospodarce może wystąpić pułapka płynności. PUŁAPKA PŁYNNOŚCI r 

DM

PULAPKA PLYNNOŚCI SM

SM2

SM3

r 1 r 2

M

DM – popyt na pieniądz, a SM podaż pieniądza. Mamy równowagę na rynku pieniądza  przy stopie% r 1. jeżeli podaż pieniądza rośnie do SM2 to spowoduje zmniejszenie stopy %. Ale Keynes uważał, ze nie będzie to postępowało ciągle, gdyż dalsze zwiększanie   podaży pieniądza może wystąpić na poziomym odcinku popytu na pieniądz. Nie  powoduje to już zmniejszenie r. Pozostaje ona cały czas na poziomie r  2. A jeśli tak to ekspansywna polityka pieniężna nie powoduje wzrostu produkcji. Rośnie SM, zmniejsza się r, rosną inwestycje, rośnie AD, rośnie produkcja. Jeśli występuje pułapka płynności to ten mechanizm zostaje rozerwany, bo rośnie podaż pieniądza, ale nie zmienia się stopa %. W tej sytuacji nie ma korzystnych efektów produkcyjnych (pułapka ta wystąpiła w Japonii w latach 90).

Skuteczność polityki pieniężnej zależy też od nachylenia krzywej IS. Jeśli IS jest płaski to  jest ona skuteczna, a jeśli stromy- to skuteczność jest niewielka. Nachylenie IS zależy od współczynnika ω =

a

1

=−

α  × ω 

1 1 − c (1 − t )

. Czy te czynniki zależą od działań rządu? Zauważmy, że

co do podatku liniowego nie jest tak łatwo dokonać zmian w systemie

 podatkowym. A krańcowa skłonność do konsumpcji to typowa zmienna długookresowa, wyrażająca preferencje do konsumpcji. Nie jest łatwo to zmienić. Dlatego rząd do końca nie ma wpływu na te czynniki i na skuteczność  polityki pieniężnej. PLASKI IS-

r 

skuteczna IS1

LM LM2 r 

E

r 2

STROMY ISNIEskuteczna

LM

IS1

r 1

 Y2

 Y1

r 2

Y

LM2 E

r 1

 Y1 Y2

Y

SKUTKI DWÓCH EKSPANSYWNYCH POLITYK (PIENIĘŻNEJ I FISKALNEJ) Mamy do czynienia z ekspansją fiskalną, rosną wydatki państwa, IS przesuwa się w prawo. Gdy nie towarzyszyła temu Ekspansja ekspansywna polityka pieniężna występował pieniężna i efekt wypychania. Tutaj rośnie podaż IS2 r  fiskalna  pieniądza (w wyniku ekspansywnej polityki LM pieniężnej) to podmioty nie muszą  IS1 LM2 sprzedawać obligacji, żeby mieć więcej pieniędzy na zawarcie transakcji E r  kupna/sprzedaży, kurs obligacji nie spada, r  r  nie rośnie. Nie ma tu przesłanki do wystąpienia efektu wypychania. Jeśli ekspansji fiskalnej towarzyszy ekspansja  Y Y  Y  pieniężna to można to tak zgrać, by nie było efektu wypychania, oraz żeby w całości osiągnąć efekt mnożnikowi (przyrost dochodów wynikający z działalności mnożnika przy niezmienionej stopie % r 1). 2

1

1

r 

Ekspansja fiskalna i restrykcja IS2 pieniężna

r 2

IS1

r 1

LM LM2

E

 Y1

Y

2

 NIESPÓJNA POLITYKA GOSPODARCZA (EKSPANSJA FISKALNA I RESTRYKCJA PIENIĘŻNA) Czyli rosną wydatki państwa, a jednocześnie ograniczana  jest podaż pieniądza. Mamy do czynienia z taką sytuacją, że dochód w ogóle nie rośnie. Rośnie tylko stopa %. Jeżeli   polityka jest niespójna, to może się okazać, że nie osiągniemy żadnych korzystnych rezultatów gospodarczych.

W końcu lat ’90 Balcerowicz ochładzał gospodarkę. Taka sytuacja miała też miejsce za rządów Regana w USA. Czy w tym modelu można znaleźć uzasadnienie dla restrykcyjnej  polityki pieniężnej? W tym modelu nie ma uzasadnień dla restrykcyjnej polityki pieniężnej i fiskalnej. W tym modelu jest założenie, że ceny są stabilne. W rzeczywistości występuje inflacja. Póki co nie ma modelu, który by się nadawał do wszystkiego. Niespójność występuje głównie wtedy, gdy politykę fiskalną prowadzi rząd, a pieniężną bank centralny.

PYTANIE 15: Opisz typowy cykl koniunkturalny w gospodarce i wyjaśnij jego mechanizm.

Wraz ze zmianą rzeczywistości zmienia się teoria. Istnieje około 30 teorii cyklu. Część z twórców widzi przyczyny kryzysu poza gospodarką a część w gospodarce (regulacja rynkowa).  Na rys. poniżej trend jest rosnący (w długim okresie produkcja rośnie, eliminuje się krótkookresowe wahania) i są wahania koniunkturalne wokół tego trendu. Obserwujemy szczyt i dno koniunktury. Przyjmuje się, że od szczytu do szczytu trwa jeden cykl koniunkturalny. Wyróżnia się 4 fazy: kryzys, depresja, ożywienie, rozkwit. 1)

Kryzys – zagregowana podaż >

zagregowany

(ZS>ZD).

W

popyt

gospodarce

wytwarza się więcej dóbr i usług niż jest popyt na nie. Ten stan to ogólne przesycenie (wg Malthusa) lub kryzys nadprodukcji (Marksa). Rosną zapasy, bo nie udaje się sprzedać części produkcji. Przedsiębiorcy zaczną zmniejszać wielkość produkcji, co spowoduje zmniejszenie zatrudnienia i dochodu z pracy. I znowu zagregowany popyt zmniejszy się itp. Gospodarka wpada w ujemne sprzężenia zwrotne. Gospodarka stacza się bardzo szybko. I tak dochodzi się do fazy depresji. 2)

Depresja – jak to się dzieje, że w fazie depresji gospodarka odbija się od dna i wchodzi na wyższą ścieżkę wzrostu? O tym decyduje rynek, jak? Kluczem jest stwierdzenie, że różne zmienne makroekonomiczne wahają się z różną siłą. Najbardziej zmienne są inwestycje, a najbardziej stabilne są wydatki konsumpcyjne (jeść trzeba). Gdy produkcja spadnie poniżej bieżącego poziomu konsumpcji to popyt z podażą jest równoważony przez wyprzedaż zapasów, a jak się zapasy skończą to dochodzi do sytuacji, że zagregowana podaż jest mniejsza niż zagregowany popyt (ZSpopyt) i zyski. Niektóre firmy bankrutuje, te o najwyższych kosztach produkcji. To model konkurencji kosztowej. Przetrwa ten, kto

generuje najmniejsze koszty. Spadają ceny i płace. Gdy gospodarka odbije się od dna  pojawia się ożywienie. 3)

Ożywienie – podaż podąża za popytem. Ale ceny i płace są na niskim poziomie. Pod koniec ożywienia dochodzi do zwiększenia cen i płac. Pojawiają się optymistyczne oczekiwanie do przyszłości, perspektywa zysku. Zaczyna się optymizm i inwestycje. Zatrudnia się więcej pracowników, oni mają dochody, a wytwory ich pracy jeszcze nie wchodzą na rynek dóbr konsumpcyjnych. Oni gwałtownie nakręcają popyt na dobra konsumpcyjne, coraz szybciej rośnie popyt, a za nim produkcja. Wchodzi się w fazę rozkwitu.

4)

Rozkwit – stabilizują się pozytywne oczekiwania, co do przyszłości. Gospodarka rozwija się, rosną zyski, przedsiębiorcy inwestują. Jak produkty z tych inwestycji dostaną się na rynek po jakimś czasie okaże się, że nie ma tak dużych dochodów, by je kupić. I znowu zaczyna się kryzys. Cechą regulacji rynkowej jest kryzys, tak jest regulowana gospodarka. Przychodzi

kryzys, rośnie bezrobocie, traci gospodarka – Marks proponował zastąpienie gospodarki rynkowej (cyklu koniunkturalnego) przez centralne planowanie. Wprowadzono politykę stabilizacyjną (keynes), która miała na celu nie doprowadzenia do przegrzania gospodarki i nie doprowadzenie gospodarki do kryzysu. Skutek jest jak na rysunku niżej, cykl 4 fazowy stał się 2 fazowym, gdzie głębokich załamań  prawie nie ma, są płytkie recesje. Jest faza

stagnacji

i

ekspansji.

To

współczesny cykl koniunkturalny. Jednym z czynników, który może   powodować cykl koniunkturalny są  kryzysy finansowe.

PYTANIE 16: Przedstaw tzw. Krzywą Philipsa i dyskusję dotyczącą zależności,  jaką opisuje.

W 1958 r. prof. Philips wykazał zależność między inflacją a bezrobociem. Jest to tzw. krzywa PHILIPSA. Powstała na podstawie badania gospodarki Stopy zmian plac  brytyjskiej w latach 1865-1955 r. nominalnych Krzywa ta wyraża odwrotną zależność między stopą inflacji w (w przybliżeniu to stopa zmian płac nominalnych) a stopą  KRZYWA  bezrobocia. Jak stopa inflacji rośnie, to stopa bezrobocia się PHILIPSA zmniejsza i odwrotnie. Sugeruje to, że można wybrać odpowiednią politykę makroekonomiczną, a więc np. niższe bezrobocie kosztem wzrostu inflacji. Decydując się 2% na określoną politykę fiskalną i pieniężną, państwo decydowało o wielkości globalnego popytu w gospodarce, a U- stopa 5,5% 2,5% bezrobocia zatem także o poziomie bezrobocia. Przyrost globalnego  popytu pociąga za sobą podwyżkę płac i cen, powodując  przyśpieszenie tempa inflacji, lecz zmniejszając bezrobocie. Taką zależność można było zaobserwować w wielu krajach w latach 1865-1955. Jednak potem przyszły lata, w których ta zależność przestała być zachowana. Zarówno inflacja jak i bezrobocie wynosiły powyżej 10%. Krzywa Philipsa  przestała odpowiadać faktom. Co stało się w latach ’70, co zmieniło postrzeganie zjawisk ekonomicznych? ROK Państwo INFLACJA STOPA BEZROBOCIA 1964 USA Niska (1,5%) 5% 1970 Stopa inflacji i bezrobocia zmieniły się w jednym kierunku.  Niezgodne z krzywą Philipsa. 1974 11% 5,5% 1980 13,5% 7% STAGFLACJA – gdy jednocześnie mamy stagnację gospodarczą i inflację. SLAMFLACJA – kryzys i inflacja. Monetaryzm Friedmana stworzył model krzywej Philipsa wspartej oczekiwaniami. Gdy nastąpił kryzys keynesizmu (po kryzysie energetycznym), nastąpił rozwój monetaryzmu. Friedman pisał prostym językiem. Dostał Nobla. MODEL KRZYWEJ PHILIPSA WSPARTY Stopa DLUGOOKRESOWA OCZEKIWANIAMI inflacji KRZYWA PHILIPSA i To kombinacja obu stóp brytyjskich w latach 1964LRPC 1992.  bn – bezrobocie naturalne (naturalna stopa bezrobocia). 10% o czeki w. Jest tam, gdzie krzywa Philipsa przecina oś poziomą. W B Inflac. tym miejscu mamy długookresową krzywą Philipsa. Jest 5% 5% oczekiw.   pionowa, tzn. że w długim okresie nie występuje Inflac. A zależność miedzy dwiema stopami. Zielone linie to 0% o czekiw. b- stopa bn b krzywe krótkookresowe, odpowiadające różnym Inflac. bezrobocia   poziomom oczekiwań inflacyjnych. Charakter  oczekiwań: to i oczekiwania adaptacyjne, powstałe na podstawie rzutowania w   przyszłość przeszłości (przedłużając tendencję tak jak na rysunku). t t t t t 1

2

t3

4

5

W ekonomii klasycznej są oczekiwania racjonalne. Znajdujemy się w punkcie A, gdzie stopa inflacji =0. Stopa bezrobocia =st. bezrobocia naturalnemu. Rząd uznaje, że ta stopa jest za wysoka, chce ją zmniejszyć, w związku z tym rząd prowadzi jakąś ekspansywną politykę gospodarczą. Spowoduje to, że po krótkookresowej krzywej Philipsa będziemy poruszać się w lewo. W punkcie B stopa bezrobocia zmniejszy się z bn do b. Ale inflacja rośnie do 5%. Pionowa długookresowa krzywa Philipsa pokazuje, że niezależnie od tempa inflacji w długim okresie gospodarka powraca w końcu do naturalnej stopy bezrobocia bn.

PYTANIE 19: Wpływ oczekiwań na zachowania podmiotów gospodarczych. Hipoteza racjonalnych oczekiwań (LUKASA).

Przekonania dotyczące przyszłości wpływają na dzisiejsze zachowania. Przekonania takie z  pewnością oddziałują na popyt konsumpcyjny i inwestycyjny. Planowanie i podejmowanie decyzji przez podmioty gospodarcze wymaga dokonania przewidywań, co do przyszłości. Ważne, aby się sprawdziły, aby błąd szacowania był jak najmniejszy. Zgodnie z hipotezą  racjonalnych oczekiwań ludzie (przeciętnie biorąc) prawidłowo przewidują przyszłość. Ale w rzeczywistości mogą się wydarzyć rzeczy, których nie można przewidzieć. Dlatego oczekiwania nie zawsze są prawidłowe. Hipoteza racjonalnych oczekiwań utrzymuje, że ludzie potrafią wykorzystywać informacje, którymi dysponują dziś, i nie formułują prognoz, które okazały się już w oczywisty sposób fałszywe. Tylko zdarzenia naprawdę nie do   przewidzenia powodują, że dzisiejsze prognozy mogą się nie spełnić. Niekiedy ludziom zdarza się przeszacować wpływ jakiegoś czynnika, czasami- nie doszacować. Jakakolwiek   jednak systematyczna tendencja do błędu jednego lub drugiego rodzaju zostanie zauważona, co pozwoli skorygować podstawy formułowania oczekiwań i otrzymać – przeciętnie biorąc prawidłowe prognozy.

Teoria racjonalnych oczekiwań to hipoteza ekonomiczna sformułowana w latach 70. dwudziestego wieku wobec niesprawdzającej się wtedy w problemach makroekonomicznych hipotezy oczekiwań adaptacyjnych. Została po raz pierwszy zaproponowana przez amerykańskiego ekonomistę Johna Mutha w 1961 roku[1] i rozpropagowana dzięki  późniejszym pracom Roberta Lucasa, Thomasa Sargenta i Neila Wallace'a. Teoria racjonalnych oczekiwań głosi, że  podmioty gospodarcze podejmują swoje decyzje w oparciu o wszystkie dostępne informacje o aktualnych uwarunkowaniach ekonomicznych oraz o potencjalnych skutkach tych decyzji. Posiadają również umiejętność wyciągania wniosków ze zdarzeń w przeszłości, co pozwala im przewidywać możliwe scenariusze wydarzeń w przyszłości. Twórcy tej teorii upatrywali niedopracowanie modelu Keynesa w potraktowaniu oczekiwań  podmiotów gospodarczych jako wielkości egzogenicznych, czyli będących poza gospodarką . Powodowało to niepełny obraz gospodarki, gdzie widoczne są tylko konsekwencje zmian oczekiwań, a nie ich przyczyny. W opinii przedstawicieli szkoły racjonalnych oczekiwań  polityka stabilizacyjna oparta na takim modelu prowadziła tylko do wzrostu inflacji. Teoria racjonalnych oczekiwań podaje w wątpliwość skuteczność angażowania się polityki gospodarczej w dynamizowanie wzrostu gospodarczego, gdyż państwo nie ma wpływu na trwały wzrost zatrudnienia lub produktu. Twórcy tej teorii posuwają się w swoich poglądach  jeszcze dalej - uważają, że przeciwdziałanie recesji i bezrobociu poprzez stosowanie aktywnej   polityki finansowej nie przynosi efektów, a pojawienie się bezrobocia nie wynika z niedostatecznego popytu. Szkoła racjonalnych oczekiwań sugeruje, że państwo powinno dążyć do utrzymania stabilności cen oraz działać po podażowej stronie gospodarki,  jednocześnie zastrzegając, że nie powinno to zachodzić przy użyciu bezpośrednich decyzji   podmiotów rządowych, lecz dzięki wypracowanym regułom, do których podmioty gospodarcze będą miały zaufanie. Szkoła racjonalnych oczekiwań tym różni się od monentaryzmu, że inaczej widzi rolę  państwa w gospodarce, gdyż dopuszcza jego działania poprzez zarówno oddziaływanie na

rynek pieniężny, jak również równoważenie budżetu, sterowanie wydatkami rządowymi i cele realnego kursu walutowego. Krytycy tej teorii kwestionują racjonalne oczekiwania jako wiarygodny model zachowania  przedsiębiorstw, twierdząc na podstawie badań empirycznych, że nie wszystkie podmioty zachowują się w pełni racjonalnie oraz że wiele z nich popełnia cyklicznie te same błędy. Wynika to z faktu, że podmioty na ogół w optymalny sposób wykorzystują tylko część dostępnych informacji. Zwraca się też uwagę na to, że nawet przy zachowaniu w pełni racjonalnym istnieje miejsce dla aktywnej roli polityki rządku, gdy cenowe i popytowe mechanizmy dostosowawcze nie zadziałają na czas.

PYTANIE 22: Omów istotę i podstawowe części bilansu płatniczego.

1. Pojęcie bilansu płatniczego –  zestawienie wszystkich rzeczywistych wpływów i wszystkich rzeczywistych wydatków we wszystkich walutach obcych w ciągu 1 roku. BP  pokazuje to, co faktycznie wpłynęło i wypłynęło w walutach obcych, nie po przeliczeniu na złote. BP nie obejmuje tych transakcji, należności i zobowiązań, które nie zostały zrealizowane i rozliczone (jeżeli zawarliśmy transakcję w XII 2007, a rozliczymy w ciągu pół roku to ta transakcja będzie elementem BP ale dopiero w następnym roku 2008, bo wtedy nastąpi wpływ waluty obcej). Należności i zobowiązania pokazuje inny bilans – bilans należności i zobowiązań. We wszystkich walutach – przy czym dominują transakcje w walutach w pełni wymienialnych ($,€, itd. – to ceny rynkowe, światowe), ale zdarzają się nieliczne np. z Kubą, Koreą Płn w walutach nie wymienialnych (ceny odbiegają od cen rynkowych, świtowych).

2. Struktura bilansu płatniczego –  BP składa się z kilku podstawowych elementów: BILANS PŁATNICZY (BP): 1. Bilans obrotów bieżących (BOB) 2. Bilans obrotów kapitałowych i finansowych (BOK) 3. Suma 1+2 – Bilans płatniczy -równowaga -deficyt -nadwyżka  _____________________________________________  4. Sfinansowanie deficytu bądź nadwyżki BP -zmiany rezerw dewizowych Banku Centralnego, -zmiana rezerw złota monetarnego Banku Centralnego -zmiana kredytów Międzynarodowego Funduszu Walutowego.

3. Pojęcie równowagi bilansu płatniczego Suma 1+2 świadczy o równowadze BP (może być równowaga, nadwyżka lub deficyt BP). 1+2=BP. Jeżeli suma ta jest dodatnia to mamy nadwyżkę BP, a jeśli ujemna to deficyt BP,  jeżeli suma jest równa 0 to jest to równowaga BP. O równowadze nie koniecznie świadczy równowaga BOB między eksportem a importem ( a także jako jej główny składnik  -równowaga bilansu handlowego). Pojęcie BP uwzględnia przepływy walut obcych również z tytułu transakcji czysto finansowych (te transakcje nawet dominują, a nie eksport i import). Jeżeli mamy w Polsce ujemne saldo bilansu handlowego, nadwyżkę importu nad eksportem, to wcale nie świadczy to o złej sytuacji kraju, o czym świadczy umacnianie się kursu złotego. Bo ten ujemny deficyt handlowy jest w zupełności kompensowany innymi wpływami w walutach obcych, tj. kapitału czysto finansowego. Taka sytuacja jest też w USA. Nadwyżka

importu nad eksportem świadczy o słabej konkurencyjności naszego eksportu, mogłoby być lepiej. Jeżeli nie ma równowagi (stan ten jest bardzo rzadki), tylko deficyt (częściej) lub nadwyżka (rzadziej). Pierwszy BP powstał w 18-wiecznej Anglii. Suma 1. Bilans obrotów  bieżących (BOB) i 2. Bilans obrotów kapitałowych (BOK) decyduje o równowadze bilansu  płatniczego (nie tylko obrotów bieżących, ale wszystkich przepływów kapitałowych). Saldo  bilansu obrotów bieżących i kapitałowych informuje nas o trzeciej kolejnej pozycji tzw. sfinansowanie bilansu płatniczego. Ta pozycja mówi, w jaki sposób (jeżeli jest nadwyżka lub deficyt bilansu płatniczego) następuje przywrócenie do równowagi. Jeżeli jest deficyt to automatycznie muszą się znaleźć jakieś źródła jego sfinansowania, a jeżeli jest nadwyżka to musi ona mieć odzwierciedlenie w zmianach jakiejś pozycji NBP. Deficyt może być sfinansowany z rezerw (walutowych) dewizowych, które ma bank centralny (teraz są one dosyć wysokie), albo jak nie ma rezerw to kredytami zagranicznymi (udzielonymi przez organizacje finansowe międzynarodowe) lub zmianami zapasów złota. Nadwyżka odzwierciedla się we wzroście rezerw dewizowych, albo we wzroście zapasów złota, albo w zmniejszeniu zadłużenia zagranicznego państwa. Jeśli jest nadwyżka lub deficyt to musi być w jakiś sposób sfinansowany, w czymś musi się to wyrazić. Dlatego następną pozycją w BP jest zfinansowanie deficytu lub nadwyżki.

4. Sposób sfinansowania nierównowagi bilansu płatniczego (deficytu lub nadwyżki)   Na czym może polegać sfinansowanie? Deficyt musi być pokryty, dokonuje się to automatycznie bez woli obywateli państwa. To, w jaki sposób to zależy od woli władz   państwa. Deficyt lub nadwyżka BP ma odzwierciedlenie przede wszystkim w zmianach rezerw dewizowych banku centralnego. Oznacza to, że jeśli jest deficyt – to rezerwy dewizowe pokrywają deficyt BP, w wyniku deficytu zmniejszają się te rezerwy. Jeżeli jest nadwyżka – rezerwy dewizowe banku centralnego rosną. Na marginesie: Napływ i odpływ walut obcych może się przejawić we wzroście rezerw lub ich spadku w bankach komercyjnych. Zasada: to, co jest nad linią to stanowi element kształtujący bilans płatniczy, a to co pod linią to jest sfinansowanie BP. Zasada jest też taka: Pod linią są umieszczane te   pozycje, które wyrażane są w zmianach pozycji finansowej aktywów i tzw. instytucji oficjalnych (państwowych) – w tym wypadku banku centralnego, a nie sektora prywatnego. Banki komercyjne będą nad linią (oper line). Deficyt może być także sfinansowany poprzez sprzedaż złota monetarnego tj. te znajdujące się w banku centralnym, a jeżeli jest nadwyżka BP to ona może mieć odzwierciedlenie w przyroście rezerw złota banku centralnego. Obecnie to już prawie nie występuje, bo złoto w bardzo nie wielkim stopniu pełni funkcję pieniądza międzynarodowego i rezerw. Deficyt lub nadwyżka BP może być odzwierciedlona w zmianie

wartości kredytów Międzynarodowego Funduszu Walutowego (jest to instytucja oficjalna, nie  prywatna). Bo jeżeli jest deficyt to państwo (bank) może zaciągnąć kredyt na sfinansowanie deficytu. A jeżeli jest nadwyżka to można spłacić kredyt lub ulokować środki na rachunku. Pozycja 1 i 2 tworząc bilans płatniczy powinna być dokładnie równa pozycji 4 ze znakiem  przeciwnym. 1+2 stanowi 3 i ta wartość z 3 musi się równać 4 ze znakiem przeciwnym. Ale w praktyce tak nie jest. Pełne zbilansowanie nie jest możliwe, występują spore różnice –  sięgające nawet kilku mld $. Wtedy do pozycji 3 dodaje się jeszcze jedną pozycję: BŁĘDY I OPUSZCZENIA, która pozwala zbilansować. Chodzi o to, że powinna ona być w miarę możliwości jak najmniejsza. Bilans jest zamieszczany w biuletynie informacyjnym NBP. Deficyt nie można finansować w nieskończoność, bo w końcu zabraknie tych rezerw dewizowych czy złota monetarnego. Deficyt BP musi być prędzej czy później doprowadzony do równowagi. Pojawia się następny problem instrumentów przywracania równowagi BP.

GŁÓWNE POZYCJE BILANSU PŁATNICZEGO Bilans handlowy, a więc saldo przepływów towarów i usług. W ramach tego są pozycje: 1. towary (wartość eksportu i importu) 2. wysyłka towarów (obejmuje 3 grupy transakcji: fracht, ubezpieczenia i ubezpieczenia poza granicami) 3. inne: usługi transportowe -te dwie pozycje świadczą o saldzie bilansu handlowego. Należy odróżnić pojęcie salda   bilansu handlowego, od szerszego pojęcia salda obrotów bieżących. Bowiem saldo o.b. obejmuje jeszcze następujące pozycje: 4. podróże zagraniczne (dochody i wydatki z turystyki) 5. dochody i wydatki z inwestycji zagranicznych – przedsiębiorstwa inwestujące za granicą  mają z tego dochody, jeżeli państwa udzielają innym państwom kredyty, to są z tego odsetki (tj. dochody), jeżeli są to inwestycje w lokaty, obligacje skarbowe zagraniczne czy inne   papiery wartościowe, to one też przynoszą dochody w formie odsetek. Te dochody są  zaliczane w bilansie do obrotów bieżących. Natomiast same lokaty, same przepływy kapitałów - inwestycje (nie dochody z nich) zaliczane są do bilansu obrotów kapitałowych. 6. inne towary, usługi, dochody inne a) rządowe (przepływy dewiz związane z utrzymaniem placówek dyplomatycznych rządowych, wydatki i dochody związane ze stacjonowaniem wojsk zagranicznych) i  b) prywatne (główna pozycja tu to dochody z pracy. Pozycja ta rośnie nadal, sprzyja to aprecjacji kursu złotego, dochody z praw autorskich, z licencji) 7. transfery nieodpłatne

a) rządowe (to składki, opłaty, stypendia wypłacane w walutach obcych)  b) prywatne (przesyłki emigrantów)

BILANS OBROTÓW KAPITAŁOWYCH: Istniej podział przepływów kapitałowych z punktu widzenia czasu: przepływy kapitałów długoterminowych (to przepływy powyżej 3 lat), średnioterminowych (przyjmuje się okres  powyżej roku do 3 lat) i krótkoterminowych (przepływy kapitału „gorącego pieniądza” np. lokaty do 1 roku). Ten podział ma istotne znaczenie ze względu na analizę bilansu   płatniczego. Przepływy długo- i średnioterminowe mają charakter stabilny. Pozycja krótkoterminowa świadczy o niestabilności bilansu płatniczego. Do bilansu obrotów   bieżących dodaje się te przepływy kapitału długoterminowego i to ma świadczyć o równowadze bilansu płatniczego. Jednak ważniejszy jest podział rodzajowy przepływów kapitałowych: 1. inwestycje bezpośrednie (w Polsce ma duże znaczenie, corocznie ok. 12 mld euro- to napływ walut obcych spowodowany przez zakup przez cudzoziemców polskich   przedsiębiorstw, bądź wydatki w walutach obcych związane z zakładaniem w Polsce  przedsiębiorstw), 2. inwestycje portfelowe (zakup przez cudzoziemców krajowych papierów wartościowych lub po stronie wydatków zakup papierów wartościowych przez obywateli krajowych zagranicą). W Polsce niestety coraz więcej inwestujemy zagranicą, a coraz mniej inwestują u nas (dlatego maleją inwestycje portfelowe w Polsce). 3. inne (głównie kredyty zagraniczne) – to przede wszystkim kredyty udzielane przez banki zagraniczne krajowym przedsiębiorstwom, ale mogą to być także kredyty udzielane wzajemnie sobie przez przedsiębiorstwa zagraniczne i krajowe. W Polsce zadłużenie   polskiego sektora prywatnego (przedsiębiorstw) wynosi 65 mld euro, przy czym gro to zadłużenia u innych firm zagranicznych. Zadłużenie państwa też jest wysokie 53 mld euro (rośnie).

PYTANIE 23: Przedstaw skutki zmiany kursu walutowego na gospodarkę.

Kurs walutowy to cena waluty jednego kraju wyrażona w walucie innego kraju. Oznacza stosunek wymienny pomiędzy walutami dwóch krajów. Kurs walutowy jest dla gospodarki ceną strategiczną, bo wpływa na ceny importowanych surowców, kreuje strukturę cen w całej gospodarce. Wyraża też dynamikę i konkurencyjność danej gospodarki względem innych gospodarek. Zmiana kursu walutowego może być:

Aprecjacja to zjawisko polegające na umacnianiu się waluty krajowej. Deprecjacja to spadek kursu waluty krajowej. Obydwa zjawiska mają charakter rynkowy. Jeśli zmiany kursu są wynikiem decyzji administracyjnej władz walutowych wtedy mówimy odpowiednio o rewaluacji (wzrost kursu waluty krajowej) i dewaluacji (spadek). Przykład wpływu zmiany kursu waluty na: EKSPORTUJEMY MIEDŹ:

2)deprecjacj

Kurs

Wolumen eksportu

Cena w PLN

Cena w USD

Wartość w PLN

2PLN/USD 2,5PLN/USD

100 100

10 PLN 10 PLN

5$ 4$

1.000 zł 1.000 zł

Wartość eksportu w USD 500$ 400$

200

10 PLN

4$

2.000 zł

800$

a 3) wzrost 2,5PLN/USD wolumenu 4)Aprecjacja 1:1

100 10 PLN 10 $ 1.000 zł 1.000$ 30 10 $ 300$ Ad. 2) Za 1 USD płacimy więcej zł. Deprecjacja kursu nie miała wpływu na cenę PLN. Deprecjacja waluty krajowej zmniejsza ceny dóbr eksportowanych (krajowych) wyrażonych w walucie zagranicznej, poprawia cenową konkurencyjność eksportu. Ad. 3) W wymianie towarowej najważniejszym czynnikiem jest cena, oprócz jakości, nowoczesności itd. Skoro cena w USD spadła to wzrośnie popyt na miedź, więc wolumen eksportu wzrośnie. Deprecjacja kursu waluty powoduje wzrost wpływów w walutach obcych z tytułu eksportu. Jeżeli zwiększa się eksport, to zwiększa się też krajowa produkcja na eksport, wzrasta zatrudnienie w sektorze, co wpływa na wzrost dochodu narodowego. Ad. 4) Waluta podlega aprecjacji (umocnieniu). Za 1 USD płacimy 1 PLN. Aprecjacja kursu waluty krajowej podnosi ceny dóbr krajowych wyrażonych w walucie zagranicznej, tym samym pogarsza cenową konkurencyjność eksportu. Krajowe towary są teraz za granicą dużo droższe, dlatego spadnie popyt. Powoduje to pogorszenie bilansu handlowego.

Ad. 5) Skoro popyt spadnie, to zakładamy, że sprzedamy teraz mniej tj. 30 TON. Tak więc aprecjacja powoduje zmniejszenie wpływów w walutach obcych. Spowoduje to spadek   popytu, produkcji, zwiększenie bezrobocia. Zmusza do obniżki kosztów, eliminuje eksport najmniej efektywny. IMPORTUJEMY SAMOLOTY:

2)deprecjacj

Kurs

Wolumen eksportu

Cena w PLN

Cena w USD

Wartość w PLN

2PLN/USD 2,5PLN/USD

2 2

100 PLN 125 PLN

50 $ 50 $

200 zł 150 zł

Wartość eksportu w USD 100$ 100$

1

125 PLN

50 $

125 zł

50$

a 3) spadek  2,5PLN/USD wolumenu 4)Aprecjacja 1:1

1 50 PLN 50 $ 50 zł 50$ 4 50 PLN 50 $ 200 zł 200$ Ad. 2) Deprecjacja kursu złotego do 2,5, spowoduje, że wzrośnie cena w PLN. Więc deprecjacja powoduje wzrost cen dóbr importowanych wyrażonych w walucie krajowej. Pogarsza cenową konkurencyjność dóbr. Są droższe. Jeśli rosną ceny dóbr importowanych, rosną ceny dóbr krajowych, więc nasila się inflacja w kraju. Ad. 3) Spadnie popyt na import. W wyniku wzrostu cen w PLN kupimy już tylko 1 samolot, a nie 2. Powoduje to spadek wydatków w walutach obcych na import. Powoduje to poprawę salda bilansu handlowego. Jest to zjawisko korzystne, ale powoduje wzrost inflacji krajowej. Ad. 4) Aprecjacja spowodowała spadek cen dóbr importowanych wyrażonych w walucie krajowej. Dobra importowane stają się coraz tańsze. Cena dóbr krajowych, która jest oparta na dobrach importowanych też spadnie. Zatem hamuje inflację wewnętrzną. Zwiększy się

 popyt na import. Ad. 5) W wyniku spadku cen zwiększy się import. Zakładamy, że kupujemy 4 samoloty. Aprecjacja powoduje wzrost wydatków dewizowych w walutach obcych, bo rośnie popyt na dobra importowane, są niższe ceny w kraju. Ale powoduje to też spadek wpływów w walutach obcych. Pogarsza to saldo ilansu handlowego. Deprecjacja, czy też dewaluacja (oficjalna obniżka kursu) poprawia saldo bilansu handlowego, i jeśli ten ma duży udział w bilansie płatniczym, to poprawia bilans płatniczy. Aprecjacja pogarsza saldo bilansu handlowego. Aprecjacja kursu szkodzi eksportowi, a zwiększa import. Ma też 1 ważną zaletę dla banku centralnego, tzn. hamuje wzrost cen importowanych i wzrost cen wewnętrznych (inflacja wewnętrzna). Dzięki aprecjacji (obecnie stosowanej w Polsce) można hamować inflację wewnętrzną. Jest ona, bowiem instrumentem

 polityki antyinflacyjnej. Tu jest ta sprzeczność bardzo trudna do rozwiązania dla NBP. Bo aprecjacja szkodzi eksportowi, bo obniża ceny w walutach zagranicznych i te nasze towary stają się coraz mniej konkurencyjne zagranicą (wyrażone w walutach obcych). W Polsce mamy tzw. płynny kurs złotego, który podlega nieustannym zmianom pod wpływem mechanizmów rynkowych. Te wahania dochodzą nawet do kilku procent w ciągu dnia. Te zmiany nie powodują kryzysu walutowego, w dłuższej perspektywie one się jakość kompensują, ale jednak kierunek zmian kursu walutowego jest określony i jest to aprecjacja kursu złotego.

PYTANIE 24: Przedstaw różne ujęcia kursu walutowego – nominalny, realny, oparty na parytecie siły nabywczej.

Kurs walutowy nominalny to taki do obliczenia, którego nie uwzględnia się stopy inflacji.  Nominalny kurs walutowy definiuje się cenę waluty krajowej wyrażonej w walucie obcej. Realny kurs walutowy uwzględnia cenę i zmianę ceny (inflacje) w dwóch krajach. Jest to iloraz ceny koszyka towarów krajowych wyrażonej w walucie krajowej do ceny analogicznego koszyka towarów zagranicznych przemnożony przez aktualny kurs wymiany. Realnie deprecjonuje się waluta kraju z niższa inflacja, a realnie aprecjonuje się waluta kraju z wyższa inflacja (uwaga: przy założeniu, że nominalny kurs wymiany jest stały).

Realny kurs walutowy Jest to koszt dóbr zagranicznych wyrażony w dobrach krajowych, określony jako nominalny kurs walutowy uwzględniający ceny krajowe i zagraniczne. Innym słowy miara kursu skorygowanego tak, aby uwzględnić różnice poziomów cen  pomiędzy krajem a zagranicą (R.Hall, J.Taylor 1997, s.354). Istnieje również alternatywna definicja realnego kursu walutowego, która mówi, że jest to względna cena dóbr importowanych do eksportowanych. Natomiast jego odwrotność - stosunek cen dóbr w eksporcie i w imporcie stanowi krajowe terms of trade. Definicja ta przyjmuje iż wszystkie dobra są wymienne co oznacza, że równowaga światowa wyznacza realny kurs walutowy (M.Burda, C,Wyplosz 1995, s.225). Realne kursy walutowe mogą być

wykorzystywane do pomiaru konkurencyjności kraju. Realny kurs walutowy jest to nominalny kurs walutowy skorygowany o zmiany poziomu cen krajowych i cen za granicą. Jest on miarą relatywnej ceny dóbr krajowych względem dóbr  zagranicznych, gdy ceny te są wyrażone we wspólnej walucie. Za pomocą realnego kursu walutowego można mierzyć konkurencyjność międzynarodową. Wzrost realnego kursu walutowego oznacza spadek konkurencyjności gospodarki krajowej na rynku światowym. Ujęcie kursu walutowego w oparciu o parytet siły nabywczej odpowiada na pytanie, jaką  ścieżką musiałby podążać nominalny kurs walutowy, aby mogła być utrzymana stała wysokość realnego kursu walutowego. Kurs oparty na parytecie siły nabywczej- ścieżka zmian nominalnego kursu walutowego, która pozwala utrzymać na stałym poziome konkurencje międzynarodową. W krajach, w których występują wyższa stopa inflacji niż u ich konkurentów powoduje deprecjację nominalnego kursu walutowego. Natomiast w krajach, w których inflacja jest niższa będzie następować aprecjacja kursu. (parytet – stosunek wymienny 2 lub więcej walut, wzajemne powiązanie ich wartości) -Kursy walutowe dostosowują się do ścieżki parytetu siły nabywczej tylko w dłuższych okresach

PYTANIE 30: Przedstaw główne bariery wzrostu gospodarczego.

W procesie wzrostu gospodarczego napotykamy na przeszkody, bardziej lub mniej trwałe. Mniej trwałe tzn. występujące przejściowo są najczęściej efektem wadliwego zaprojektowania czy zaplanowania przedsięwzięć gospodarczych, albo skutkiem nieprzewidzianych okoliczności. Natomiast te przeszkody, które mają charakter bardziej obiektywny, są trudniejsze do przezwyciężenia, są bardziej trwałe i nazywane są barierami wzrostu gospodarczego. BARIERY WZROSTU GOSPODARCZEGO To różnego typu ograniczenia i przeszkody występujące w procesach wzrostu gospodarczego w jakimś okresie czasu, które mają charakter obiektywny, są dość trwałe i trudne do  przezwyciężenia, tym samym hamują wzrost gospodarczy. W literaturze ekonomicznej wymienia się najczęściej następujące bariery wzrostu gospodarczego: ¬ Instytucjonalną  ¬ Strukturalną  ¬ Kosumpcyjną  ¬ Siły roboczej ¬ Surowcową  ¬ Żywnościową  ¬ Handlu zagranicznego ¬ Technologiczną  ¬ Ekologiczną  Wśród barier istotną choć tylko pośrednią rolę odgrywają bariery psychiczne czy też  psychospołeczne. Z przesłanek społeczno - ekonomicznych wynikają bariery: ¬ Konsumpcyjna ¬ Siły roboczej ¬ Surowcowa ¬ Żywnościowa ¬ Handlu zagranicznego Barierę konsumpcji stanowią ograniczenia rozwojowe, będące wynikiem obniżenia poziomu konsumpcji kosztem wzrostu inwestycji. Ujawniają się one w sytuacji, w której wpływ spadku wydajności pracy na produkcję, wynikający z obniżenia poziomu konsumpcji, okazuje się większy od wzrostu produkcji uzyskanej z dodatkowych inwestycji zrealizowanych kosztem obniżenia poziomu spożycia. Bariera siły roboczej występuje w sytuacji braku owej siły roboczej. Może mieć wymiar  ilościowy, kwalifikacyjny i alokacyjny. W wymiarze ilościowym występuje w sytuacji   pełnego zatrudnienia, przy szybszym przyroście nowych miejsc pracy w stosunku do  przyrostu ludności zdolnej do pracy. W wymiarze kwalifikacyjnym bariera siły roboczej występuje wtedy kiedy struktura zawodowa zatrudnionych przestaje odpowiadać strukturze istniejącego lub nowo wprowadzonego aparatu wytwórczego. W wymiarze alokacyjnym   przejawia się nierównomiernym jej rozmieszczeniem terytorialnym i sektorowym. Bariera surowcowa wiąże się z dostępnością do zasobów do zasobów bogactw naturalnych i

ich wykorzystaniem. Jest wynikiem ich występowania w niedostatecznych ilościach lub nieopłacalności ich pozyskania. Wynika przede wszystkim z niedorozwoju bazy surowcowej. Bariera żywnościowa dotyczy ona zarówno ograniczeń produkcji rolniczej, jak i ograniczeń zaopatrzenia społeczeństwa w żywność. Ujawnia się ona w całym obszarze gospodarki żywnościowej. Jej poziom i skuteczność zależy w dużej mierze od czynników  przyrodniczych. Bariera handlu zagranicznego wyznacza konkurencyjność danej gospodarki na rynku światowym, co jest związane z kształtowaniem wskaźnika relacji zmian cen towarów eksportowanych do zmiany cen towarów importowanych. Pogarszanie się tego wskaźnika oznacza zaostrzenie tej bariery. Przyczyny pojawienia się bariery handlu zagranicznego to: -Niezdolność gospodarki danego kraju do wyprodukowania wyrobów o takim standardzie, który umożliwiłby im wejście na konkurencyjny rynek światowy oraz otrzymanie korzystnych cen. ¬ Ograniczone zdolności płatnicze państwa. Bariera strukturalna jest ograniczeniem natury technicznej i dotyczy historycznie ukształtowanej struktury aparatu wytwórczego oraz niedoskonałej podzielności czynników wytwórczych. Wyraża się ona przede wszystkim daleko idącą niemożnością przestawienia struktury aparatu wytwórczego, tym samym poszczególne jego części okazują się być niedostosowane do zamierzonej struktury produkcji. Charakteryzuje ją również mała elastyczność aparatu wytwórczego. Bariera technologiczna jest ograniczeniem mającym swoje źródło w poziomie osiągniętego   postępu naukowo - technicznego. Wiąże się praktycznie ze wszystkimi wewnętrznymi  barierami rozwojowymi. W największym stopniu jest związana z barierą strukturalną. Bariera organizacyjna to ograniczenie możliwości pełnego i racjonalnego wykorzystania aparatu wytwórczego oraz pozainwestycyjnych czynników wzrostu dochodu narodowego. Związana jest z charakterem organizacji produkcji i pracy, planowaniem i zarządzaniem, a także kwalifikacjami kadr kierowniczych. Powstaje w sytuacji złej organizacji i niskiej kultury pracy, powodując nieefektywne wykorzystanie nowoczesnych maszyn i urządzeń  produkcyjnych. Bariera instytucjonalna to ograniczenia rozwojowe wywołane niedostosowaniem organizacyjnych form stosunków społecznych i ekonomicznych do wymagań postępu naukowo - technicznego i technologicznego. Przejawia się przestarzałą strukturą organizacji systemu kierowania i zarządzania gospodarką narodową oraz niewłaściwym podziałem kompetencji i uprawnień poszczególnych jego ogniw do podejmowania określonych decyzji gospodarczych. Bariera ekologiczna ma odrębny charakter. Stanowi ją zbiór czynników ograniczający rozwój gospodarczy o charakterze naturalnym, to jest przyrodniczo - klimatycznym. Wiąże się z ograniczoną wydolnością naturalną, to jest ze zdolnością do regeneracji utraconych składników i neutralizacji składników obcych. Przekroczenie granic tej wydolności może spowodować olbrzymie straty gospodarcze, a w skrajnych sytuacjach nawet zagrozić egzystencji człowieka. Do barier wzrostu gospodarczego zaliczyć również trzeba barierę psychiczną  jeśli jest ona odnoszona do człowieka jako pojedynczej jednostki w szerszym znaczeniu mamy do czynienia z barierą psychospołeczną jeśli jest ona odnoszona do grup społecznych. Są one ważne ze względu na rangę przedsiębiorczości w procesach gospodarowania. Ich istotą jest  poddawanie się przez człowieka ewentualnie grupę ludzi pewnym stereotypom myślenia, ograniczeniem wyobraźni i myślenia, a także zmniejszeniem wiary we własne siły. Zjawiska ograniczeń rozwiązywania pewnych problemów, w tym gospodarczych w psychice człowieka są wywoływane zwykle lękiem i reakcjami obronnymi przed skutkami   podejmowanych działań. Ich konsekwencja jest niewykorzystywanie obiektywnych

możliwości działania jednostek i grup społecznych w zakresie posiadanej wiedzy,   potencjalnych zdolności, doświadczeń zawodowych, istniejących możliwości technicznotechnologicznych potencjału produkcyjnego a także możliwości ekonomicznych  poszczególnych podmiotów gospodarczych. Wskazane i scharakteryzowane bariery wzrostu gospodarczego mogą się ujawniać   pojedynczo lub funkcjonować zespołowo. Niektóre z nich wzajemnie potęgują swoją siłę, inne zaś są względem siebie neutralne.

Bariery wzrostu gospodarczego Bariery rozwoju gospodarczego są bardzo zróżnicowane w zależności od: osiągniętego   poziomu rozwoju, historycznie ukształtowanego sposobu i poziomu życia ludności,  powierzchni i zaludnienia kraju, położenia geograficznego, zasobności w bogactwa naturalne, tradycji wytwórczych i kulturalnych, kierunków specjalizacji produkcji i usług, udziału w międzynarodowym podziale pracy i innych. Bariery rozwoju grupować można według różnych kryteriów. Z reguły wyodrębnia się 4 główne aspekty rozwoju gospodarczego:  polityczny, społeczny, techniczny i przyrodniczy. Bariery polityczno-ekonomiczne • • • •

  bariera ustrojowo-ideologiczna  bariera braku stabilizacji wewnętrznych stosunków politycznych  bariera politycznego podziału świata   bariera instytucjonalno-organizacyjna

Bariery społeczno-ekonomiczne • • •

 bariera demograficzna  bariera konsumpcji (płacy realnej)  bariera infrastruktury społecznej

Bariery techniczno-ekonomiczne • • •

 bariera rzeczowej struktury aparatu wytwórczego  bariera surowcowo-materiałowa i energetyczna  bariera infrastruktury technicznej

Bariery przyrodniczo-ekonomiczne • • •

 bariera ekologiczna  bariera zasobów naturalnych  bariera żywnościowa

Bariery rozwoju gospodarczego Główne bariery rozwoju gospodarczego: •

Brak konkurencyjności wobec produktów międzynarodowych i nowych rynków. Może on wynikać z niewystarczających nakładów na badania naukowe, wdrożenia

•

•

nowych technologii i kształcenie społeczeństwa. W takiej sytuacji produkty krajowe nie są konkurencyjne - przegrywają z lepszymi produktami zagranicznymi. Zbyt niskie inwestycje w gospodarkę. Wiąże się to ściśle ze zbyt małym kapitałem własnym oraz z brakiem pomysłu na zachęcenie obcego kapitału do inwestowania w gospodarkę krajową. Spirala inflacyjna. Występuje najczęściej w sytuacji, gdy w gospodarce rosnącemu  popytowi towarzyszy zarówno wzrost produkcji, jak i wzrost cen. Wzrost popytu globalnego prowadzi do inflacyjnego wzrostu cen bez wzrostu realnego dochodu narodowego. Wówczas rozkręca się spirala inflacyjna, w której płace gonią ceny, a ceny rosną wskutek wzrostu płac i wzrostu kosztów wytwarzania.

PYTANIE 32: Optymalny wybór konsumenta – model krzywych obojętności.

Konsument, przy danym ograniczeniu budżetowym, stara się osiągnąć max możliwy poziom użyteczności. Spośród możliwych koszyków dóbr osiągalnych przy danych dochodzie konsument wybiera ten, który daje mu najwyższą satysfakcję. Jak już wspomniano, konsumenta ogranicza wysokość osiąganego dochodu. T ograniczenie budżetowe opisuje różne koszyki (kombinacje) dóbr, które są dostępne dla konsumenta. Kombinacje te zależą od 2 czynników: wysokości dochodu i od cen dóbr. Model przedstawiający optymalny wybór  konsumenta obok krzywych obojętności musi zawierać też linię budżetową.  Nachylenie linii budżetowej informuje, jaką ilość jakiegoś dobra x1 można  poświęcić, aby w to miejsce zakupić inne dobro x2. nachylenie to zależy od stosunku cen obu dóbr. Jeśli relacja ta wynosi 1:1 (cola i sok kosztują po 2 zł) to konsument musi poświęcić 1 colę, aby kupić dodatkowo 1 sok. Punkty leżące powyżej linii budżetowej są nieosiągalne. Poniżej linii część dochodu pozostałaby nie wydana. Linia ta przedstawia warunki rynkowe (dochód i ceny), w których działa konsument. Istotny też jest problem gustów.

X2

m/p2

* 2

X

u=7 u=5 u=4 u=3 u=2

Konsument potrafi uszeregować koszyki dóbr wg poziomu satysfakcji, tj. użyteczności (satysfakcja z posiadania dobra). Poza tym konsument woli mieć więcej niż mniej. Warto wspomnieć o krańcowej stopie substytucji, która informuje z jakiej ilości dobra x1 musi zrezygnować konsument, jeśli chce zwiększyć o 1 liczbę dobra x2, nie zmieniając łącznej użyteczności. Gusty konsumenta ujawniają malejącą krańcową stopę substytucji, gdy

dodatkowe jednostki dobra x1 można pozyskiwać kosztem ilości dóbr x2, przy stałej sumie użyteczności (10 posiłków i 5 filmów, chętnie zrezygnuje z 4 posiłków na korzyść dodatkowych filmów, ale jakby jedzenia miał za mało, nie zrezygnowałby). Krzywe użyteczności wyglądają jak hiperbole. Preferencje konsumenta jawią nam się  poprzez mapę krzywych obojętności. Krzywa ta obrazuje wszystkie kombinacje 2 dóbr dające konsumentowi taką samą sumę użyteczności. Krzywa ma nachylenie ujemne, bo konsument nie może nabywać większej ilości dwóch dóbr i zwiększać swą użyteczność. Zgodnie z  prawem malejącej stopy substytucji każda krzywa ulega spłaszczeniu w miarę przesuwania się w prawo. Konsument wspina się na coraz wyższe poziomy zadowolenia, użyteczności, satysfakcji. Przemiesza się coraz wyżej od krzywej u2 do np. u7. Konsument spośród koszyków wybiera ten, który daje mu max użyteczność. Wybierze  punkt leżący na linii budżetowej, w którym linia styka się z krzywą obojętności. Bo w tym  punkcie linia budżetowa nie osiągnie wyższych krzywych obojętności. Punkt styczności to koszyk optymalny. Bo konsument wybierze najlepszy z koszyków, spośród których go stać. Punkt taki maksymalizuje użyteczność, poza tym w tym punkcie nachylenie linii budżetowej  jest takie samej co nachylenie krzywej obojętności. W wyniku zmiany dochodu linia budżetowa przesunie się równoległe, przy zwiększeniu w górę. Powoduje to zwiększenie popytu na każde z tych dóbr, jeśli ceny pozostałe bez zmian. Zmiana ceny powoduje obrót linii budżetowej wokół punktu z początku układu współrzędnych. Wyprowadzenie wzoru na OPTYMALNY KOSZYK PREFERENCJI konsumenta typu Cobba-Douglasa.

PYTANIE 33. Elastyczność cenowa i dochodowa popytu jako narzędzie analizy zachowania konsumentów na rynku produktu.

Cenowa elastyczność popytu mówi o wpływie zmian ceny na ilość nabywaną danego dobra. Badania decyzji nabywczych pojedynczych konsumentów wykazują, iż zmiana ceny danego dobra może wywołać różne reakcje poszczególnych nabywców. Jeżeli dokonamy analizy zmian w wielkości zapotrzebowania na skutek spadku ceny np. o 10%, okaże się, że w zależności od charakterystyki produktu i nabywcy reakcja może być różnie nasilona. Podobnie z Elastycznością dochodowa popytu jest miara, która informuje nas o tym ,w jaki sposób zmiana dochodów ludności ma wpływa na wielkość popytu na dane dobro. Elastyczność cenowa popytu to miernik siły reakcji popytu na zmianę ceny (def.: stosunek  względnej zmiany wielkości popytu (zapotrzebowania na dane dobro) do względnej zmiany  jego ceny). Przykład: Jeżeli wzrost ceny o 1% zmniejsza wielkość zapotrzebowania o 2% to mówimy o elastyczności -2. Jeżeli mamy do czynienia z wysoką liczbą ujemną mówimy o wysokiej elastyczności, analogicznie przy małej mówimy o niskiej elastyczności. Przeważnie elastyczność cenowa zmienia się, gdy przesuwamy się wzdłuż krzywej popytu. Popyt nazywamy elastycznym gdy jego elastyczność cenowa jest mniejsa od -1, nieelastyczny gdy wartość jest w granicach -1 a 0. Rys. S P

S

S S D

D Popyt nieelastyczny

Q

Popyt elastyczny

Q

Wykorzystanie elastyczności cenowej: - do ustalenia o ile należy podnieść cenę, aby zlikwidować nadwyżkę popytu nad podażą. Co stanowi o tym, czy elastyczność jest wysoka, czy niska? Jeżeli np.: posiadanie telewizora, stanowi istotny cel dla badanej grupy wtedy nawet relatywnie duże zmiany ceny nie wpłyną na jej decyzję o zakupie. Gdyby jednak dobro to  było traktowane jako kaprys elastyczność byłaby duża.

Z punktu widzenia ekonomii, zaś najważniejsze jest , czy łatwe jest zastąpienie tego dobra innym dobrem o podobnej funkcji, a relatywnie mniejszej cenie. Rodzaj elastyczności popytu zależy głównie od charakteru danego dobra. Czyli elastyczność cenowa popytu w poszczególnych przypadkach zależy od pewnych czynników określających ten charakter towaru. Wyróżniamy następujące determinanty elastyczności popytowej: 1. stopień dostępności substytutów – ze względu na działanie poznanego już efektu substytucyjnego, łatwiej rezygnujemy z zakupu drożejącego dobra w warunkach powszechnej dostępności dóbr zastępczych; tak więc dostęp do substytutów powoduje wyższą elastyczność cenową popytu. 2. czas- zauważmy, iż często w warunkach ograniczeń czasowych nasze akcje są zakłócone (nie pełne); oznacza to iż do pełnej reakcji potrzebujemy więcej czasu; tak wiec w długim okresie nasz popyt staje się bardziej elastyczny cenowo. Jeżeli uwzględnić jednak zjawisko tzw szoku cenowego, może się okazać iż w krótkim okresie nasze reakcje na przykład na wzrost ceny są bardzo żywe, w dłuższym czasie „szok” przemija. 3. udział wydatków na badane dobro w wydatkach globalnych konsumenta – naturalnie 10% wzrost ceny papieru toaletowego wywoła słabsze reakcje niż 10% wzrost ceny pojazdów. 4. rodzaj dóbr - popyt na dobra podstawowe jest mniej elastyczny niż na dobra luksusowe 5. poziom ceny towaru - im wyższy poziom ceny, tym elastyczność jest większa Przykłady: Wzrost cen papierosów o 5% - prawdopodobny spadek popytu 1% (niska elastyczność) Bliska zeru elastyczność cenowa popytu obserwowana była podczas szoku naftowego w 1973. Konsumenci w krótkim okresie nie byli w stanie jej zastąpić, dlatego byli gotowi zapłacić w zasadzie każdą cenę. Stąd popyt nie spadał.

Elastyczność dochodowa popytu – analogicznie, czyli miernik zależności popytu a zmianami poziomu dochodu ludności. Elastyczność dochodowa popytu jest miara, która informuje nas o tym ,w jaki sposób zmiana dochodów ludności ma wpływa na wielkość  popytu na dane dobro. Mierzony się ją w procentach czyli o ile procent zmienił się popyt na dane dobro wskutek procentowej zmiany wielkości dochodu. Popyt może być względem dochodów: * sztywny – popyt na dane dobro nie zmienia się pod wpływem zmian dochodów; * proporcjonalny – popyt na dane dobro zmienia się w takim samym stopniu, w jakim zmieniają się dochody ludności, * elastyczny – procentowe zmiany popytu są większe niż procentowe zmiany dochodów. Elastyczność dochodowa popytu mówi przedstawia zmiany dochodu nabywcy na ilość nabywaną danego dobra. Przyjmujemy, że nie można oszczędzać. Zakładamy niezmienność ceny danego dobra oraz innych dóbr. Zakładamy, że wraz ze wzrostem dochodu rośnie popyt na różne dobra. Oczywiście w różnym stopniu. Efekt zmiany krzywej popytu polega na jej przesunięciu w górę lub w dół. Dobra normalne (zwykłe) charakteryzują się dodatnią elastycznością dochodową popytu. Dobra niższego rzędu mają ujemną elastyczność dochodową. Dobra wyższego rzędu mają elastyczność dochodową wyższą od jedności. (mercedes)

Dobra pierwszej potrzeby (niezbędne) mają elastyczność dochodową niższą od jedności. Wykorzystanie: - do badania zmian popytu konsumpcyjnego pod wpływem zmian dochodu. Na przykład dla różnych gałęzi. Wzrost dochodów o 15% oznacza spadek popytu na papierosy 0 7,5%, wzrośnie natomiast popyt na napoje alkoholowe. Oznacza to skrajnie inne perspektywy dla firm z tych branż. To samo dotyczy krajów, kontynentów, grup społecznych itd. Takie prognozy będą wykorzystywane przy podejmowaniu przez przedsiębiorstwa decyzji inwestycyjnych, planowaniu przez państwo wpływów budżetowych z podatku od sprzedaży. Elastyczność dochodową popytu wykorzystuje się do prognozowania zmian w strukturze   popytu konsumpcyjnego zachodzących pod wpływem wzrostu gospodarczego i wzrostu  poziomu zamożności. Źródła: Begg

PYTANIE 34: Efekt skompensowanego.

substytucyjny

i

dochodowy.

Funkcja

popytu

To narzędzia analizy sposobu podejmowania decyzji przez konsumenta oraz efektywności polityki oddziałującej na sytuację gospodarstwa domowego. Krzywa popytu skompensowanego – to pojęcie wynika z faktu dopasowania dochodu do zmian cen, tak, aby  pozostawić niezmienny poziom użyteczności konsumenta (rekompensata w postaci wyższego kieszonkowego dla studenta) Funkcja skompensowanego popytu Wyprowadziliśmy wielkość popytu na dane dobro jako funkcję jego ceny przy stałym dochodzie i stałych cenach pozostałych dóbr, ale pozwalając użyteczności zmieniać się. Konsument w końcu znajduje się na innej krzywej obojętności dla każdej zmiany ceny. (rys.8.1).

Kompensacja zmiany ceny Przyjmijmy teraz, że po każdej zmianie ceny dochód konsumenta  jest dostosowywany w taki sposób aby utrzymać go na tej samej krzywej obojętności, na  jakiej znajdował się przed zmianą ceny. (rys. 8.2). Ta zmiana dochodu określana jest mianem kompensacji wywołanej zmianą ceny.

Optymalne wybory konsumpcji po kompensacji Jeżeli wyznaczymy ścieżkę optymalnych wyborów x po kompensacji (xc) na wykresie ilustrującym problem maksymalizacji użyteczności, przy xc na osi poziomej i px na osi pionowej, to możemy wyprowadzić odwrotny wykres wielkości popytu na X jako funkcję px utrzymując użyteczność i py jako stałe i pozwalamy dochodowi zmieniać się. ( xc* = xc* px ;U, p y ). Jest to funkcja popytu skompensowanego na X (rys.8.3).

Krzywe popytu skompensowanego zawsze mają nachylenie ujemne. Ponieważ optymalna wartość xc musi znajdować się na krzywej obojętności, która jest wypukła względem początku układu współrzędnych, to wielkość popytu na X po kompensacji musi maleć przy wzroście px (i musi rosnąć gdy px maleje). Wynika z tego, że krzywa skompensowanego popytu zawsze ma nachylenie ujemne. Zawsze się tak dzieje, gdy cena rośnie i krzywa obojętności spełnia warunek malejącej MRS, gdyż krzywa obojętności musi mieć nachylenie ujemne i być wypukła względem początku układu współrzędnych. Jeżeli więc linia ograniczenia budżetowego zwiększa nachylenie (px rośnie), to punkty styczności wymuszają wzrost y i malenie x. Efekty: substytucyjny i dochodowy Krzywa skompensowanego popytu ilustruje wpływ zmiany cen względnych na wielkość  popytu, przy stałym poziomie użyteczności. Podczas analizy ekonomicznej korzystniej jest  podzielić ruch wzdłuż zwykłej krzywej popytu na dwa oddzielne efekty: - jeden wywołany zmianą cen względnych - drugi spowodowany zmianą dostępnego zbioru koszyków dóbr konsumpcyjnych wywołaną  zmianą ceny danego dobra.

Ten podział jest ważny ze względu na to, że dwie różne rzeczy dzieją się przy wzroście ceny dobra. Po pierwsze, stosunek cen X i Y zmienia się prowadząc do zmiany nachylenia linii ograniczenia budżetowego. Po drugie, dostępny zbiór koszyków maleje, co oznacza zmniejszenie się realnego dochodu konsumenta (rys. 8.4).

Ważnym przedmiotem badań ekonomistów jest zachowanie konsumenta pod wpływem zmian w otoczeniu ekonomicznym- np. zmiany cen poszczególnych dóbr lub zmiany dochodu. W  przypadku zmiany ceny dobra X obserwujemy dwa efekty- zmienia się stosunek, w jakim wymieniamy jedno dobro na drugie, oraz ogólna siła nabywcza naszego dochodu: 1) Efektem substytucyjnym zmiany ceny dobra nazywamy zmianę zapotrzebowania na to dobro spowodowaną wyłącznie zmianą relacji cen dobra X i Y- np. gdy dobro X tanieje, musimy zrezygnować z mniejszej ilości dobra Y, by nabyć tę samą co  poprzednio ilość dobra X. 2) Efektem dochodowym zmiany ceny dobra nazywamy zmian zapotrzebowania na to dobro spowodowana wyłącznie przez wywołaną ruchem ceny zmianę siły nabywczej dochodu nabywcy – jeśli dobro X tanieje, nasz dochód ma relatywnie wyższą siłę nabywczą, gdyż jesteśmy w stanie nabyć więcej dóbr. Przykład 1  Niech X oznacza ceny pokoju w akademiku, te ceny wzrastają, a więc linia  budżetu zmienia nachylenie z AF do AF’. Rodzice jednak płacą studentowi większe kieszonkowe ( rekompensata) i linia  budżetowa przesuwa się równolegle z AF’ do H. Rekompensata umożliwi osiągniecie przez studenta pierwotnego  poziomu użyteczności, Właśnie dlatego linia ograniczenia budżetowego jest styczna do tej samej krzywej obojętności U2. Efekt substytucyjny jest spowodowany zmiana koszyka wybieranego przez konsumenta z C do D i oznacza zmieszenie zapotrzebowania na dobro X. Aby pojawił się efekt dochodowy wystarczy zabrać studentowi pieniądze otrzymane przez rodziców jako rekompensata  podwyżki czynszu. Nastąpi zmiana- linia - ograniczenia budżetowego przesunie się z H

do AF’. Efekt dochodowy jest, więc zmianą wybieranego przez konsumenta koszyka z D do E i oznacza zmianę zapotrzebowania na dobro X. 3) Tożsamość Słuckiego mówi o tym, że ogólna zmiana popytu równa się sumie efektu substytucyjnego i dochodowego. Dobro X tanieje, więc linia budżetu obraca się i staje się mniej stroma. Stary koszyk dóbr  (X), pozostający na tej samej krzywej obojętności jest wciąż osiągalny. Jednak w wyniku samego efektu dochodowego konsument zakupywałby więcej dobra x 1 (koszyk Y), natomiast jeśli uwzględnimy dodatkowo efekt dochodowy nastąpi przesunięcie linii  budżetu na zewnątrz układu i wybór nowego koszyka dóbr – Z znajdującego się na nowej krzywej obojętności.

Obliczanie efektu substytucyjnego: m - dochód początkowy m’ – dochód wystarczający nabycie początkowego koszyka dóbr (x 1, x2)  p – początkowa cena  p’ – cena po zmianie Ponieważ koszyk dóbr (x 1, x2) jest dostępny zarówno przy dochodzie m jak i m’ mamy: m’ = p1’x1 + p2’x2 m = p1x1 + p2x2 zatem : m’ – m = x 1 (p1’ – p1) ∆ m = x1∆  p1 FORMULA NA OBRÓCONĄ LINIĘ BUDŻETU Chociaż koszyk (x 1, x2) jest wciąż dostępny konsument bez zmiany siły nabywczej zakupiłby więcej tańszego dobra, wypierając tym samym dobro droższe. Podsumowując efekt substytucyjny to zmiana popytu na dobro 1, gdy cena tego dobra zmienia się do p’ 1 , a dochód  pieniężny do m’: xS = x1 (p’1,m’) – x1 (p1,m) gdzie (p’1,m’) oraz (p1,m) to funkcje popytu konsumenta. Obliczanie efektu dochodowego: Efekt dochodowy jest zmianą popytu na dobro 1, gdy zmieniamy dochód z m’ do m, zachowując stałą cenę dobra 1 na poziomie p’ 1:

xD = x1 (p’1,m) – x1 (p’1,m’) Zgodnie z teorią Słuckiego zmiana popytu wyniesie: x = xS + xD

W przypadku dóbr normalnych efekt substytucyjny i dochodowy działają w tym samym kierunku. Efekt substytucyjny musi być zawsze ujemny (przeciwny ruchowi cen- cena rośnie, to popyt spada), natomiast efekt dochodowy może być + lub – (dobra Giffena). Dobra, które mają dodatnio nachyloną krzywą popytu nazywamy dobrami Giffena.

PYTANIE 35. Korzyści i niekorzyści skali. Korzyści ze skali produkcji (inaczej: rosnące przychody ze skali) występują wtedy, kiedy długookresowe koszty przeciętne spadają wraz ze wzrostem rozmiarów produkcji. Stałe  przychody ze skali pojawiają się wówczas, gdy długookresowe koszty przeciętne są stałe przy wzroście produkcji. Niekorzyści skali (inaczej: malejące przychody ze skali) występują wtedy, kiedy długookresowe koszty przeciętne rosną wraz ze wzrostem produkcji. Istnieją 3 grupy przyczyn występowania korzyści ze skali produkcji: -I ma związek z niepodzielnością procesu produkcji – tj. konieczność ponoszenia przez  przedsiębiorstwo określonego minimum nakładów niezbędnego do prowadzenia działalności i niezależnego od wolumenu produkcji. Czasem zwane kosztem stałym. Początkowo koszty te  przy coraz większej produkcji dają korzyści. Jednak przy dalszym wzroście produkcji firma musi angażować więcej nakładów (1 księgowa to już za mało). Korzyści skali mogą się wyczerpać a jak widać na rys. krzywa LAC przestaje opadać. -II przyczyna to specjalizacja. Pracownik może skupić się tylko na 1 zadaniu i zwiększyć swoją efektywność. -produkcja na dużą skalę jest niezbędna, aby móc zastosować lepsze maszyny. Dlaczego w pewnym momencie krzywa LAC zaczyna się wznosić i pojawiają się niekorzyści skali? Przyczyną tkwią w: -trudnościach zarządzania dużym przedsiębiorstwem, występują wówczas menadżerskie niekorzyści skali. Przedsiębiorstwu zaczyna dokuczać biurokracja, pojawiają się problemy z koordynacją pracy niektórych działów. -wpływ mogą mieć czynniki geograficzne, np. pierwsza fabryka jest budowana w najdogodniejszym miejscu, to następna będzie w trochę gorszym miejscu. Kształt krzywej kosztów przeciętnych LAC zależy od 2 czynników: -Jak długo utrzymują się korzyści skali? -jak szybko pojawiają się niekorzyści skali przy wzroście produkcji? Zestawienie LAC z MR i LMC pozwala podejmować decyzję produkcyjne w  przedsiębiorstwie w długim okresie:  Długi okres

MR 

LMC LAC

LMC-Koszt krańcowy, LAC-koszt przeciętny, MR-utarg krańcowy B

Q

Produkcja

LMC- długookresowe koszty krańcowe, To koszt jaki ponosi  producent w związku ze zwiększeniem wielkości produkcji danego dobra o jedną jednostkę. Stanowi przyrost kosztów całkowitych związany z produkowaniem dodatkowej jednostki dobra. LAC- długookresowe koszty przeciętne – powstają przez podzielenie kosztów całkowitych  przez odpowiednie dane dotyczące wielkości produkcji. Wielkość produkcji zapewniająca maksymalny zysk lub minimalne straty znajduje się w  punkcie B, czyli punkcie zrównania kosztu krańcowego z utargiem krańcowym. Zadaniem  przedsiębiorstwa jest sprawdzenie czy przy tej wielkości produkcji osiąga zyski, czy też  ponosi straty. Jeżeli straty mają charakter trwały, to kontynuowanie działalności gospodarczej staje się niecelowe. Zysk całkowity p-wa jest równy iloczynowi zysku przeciętnego (na jednostkę produktu) i wolumenu produkcji. Zysk całkowity jest dodatni tylko wtedy, kiedy zysk przeciętny jest większy od zera. Zysk przeciętny to przeciętny utarg pomniejszony o wielkość kosztów   przeciętnych. Przeciętny utarg jest równy cenie, po której są sprzedawane poszczególne  jednostki produktu. Jeżeli długookresowe koszty przeciętne w p. B przewyższają cenę, po której można sprzedać produkcję o rozmiarach Q, to p-wo ponosi straty nawet w długim okresie i powinno zostać zlikwidowane. Jeżeli przy takiej samej wielkości produkcji cena jest równa kosztom przeciętnym, to p-wo pokrywa jedynie swoje koszty i osiąga próg rentowności. Natomiast jeżeli cena przy produkcji Q przewyższa długookresowe koszty  przeciętne, to p-wo osiąga w długim okresie zyski.  Krótki okres

W krótkim okresie ilość stałych czynników się nie zmienia i optymalną wielkość produkcji wyznacza punkt zrównania krótkookresowych kosztów krańcowych z utargiem krańcowym. Przy wielkości Q p-wo osiąga maksymalny zysk lub minimalne straty. P-wo ustala wielkość swojej produkcji na poziomie Q, przy którym krótkookresowy koszt krańcowy jest równy utargowi krańcowemu. Następnie sprawdza, czy podjęcie produkcji ma sens z ekonomicznego pkt widzenia. Jeżeli cena jest wyższa od krótkookresowych  przeciętnych kosztów całkowitych (SATC), to wolumen produkcji wynosi Q, a p-wo osiąga zyski. Jeżeli cena ustali się na poziomie między SATC i SAVC, p-wo ponosi wprawdzie straty, ale częściowo pokrywa swoje koszty stałe. Produkcja powinna więc zostać utrzymana na poziomie Q. Natomiast w sytuacji, gdy cena spadnie poniżej SAVC, produkcja powinna

wynosić zero. Przy tej cenie bowiem p-wo nie jest w stanie pokryć nawet swoich kosztów zmiennych. Koszty, utarg SMC

SATC

SAVC MR 

Q

Produkcja

Warunki krańcowe Decyzje krótkookresowe

MR=SMC

Decyzje długookresowe

MR=LMC

Sprawdź czy warto  produkować Produkuj na tym poziomie,  jeżeli cena nie jest niższa od SAVC Produkuj na tym poziomie,  jeżeli cena nie jest niższa od LAC

[email protected] Źródło: D. Begg, „Mikroekonomia”, Wa-wa 2003, rozdział 8 „Koszty a produkcja”

PYTANIE 36. Funkcje produkcji. Izokwanty. Funkcja produkcji –  funkcja matematyczna przy pomocy której bada się, jakie zależności zachodzą pomiędzy nakładami i zasobami produkcyjnymi a efektami produkcji. Funkcja ta okresla maksymalne rozmiary produkcji, jakie są możliwe do osiągnięcia przy różnym poziomie nakładów. Przy czym nakład to to czynnik produkcji, to dobro lub usługa wykorzystywana w procesie produkcji. Produkcja powinna być efektywna, nie powinna doprowadzać do marnotrawstwa. Funkcja produkcji jest zbiorem technicznie efektywnych metod wytwarzania. Odzwierciedla stan wiedzy technicznej dostępnej w danym okresie. Chodzi o to, aby korzystać z takiej metody produkcji, która przy tym samym nakładzie  pozwoli uzyskać największą produkcję. W długim okresie przedsiębiorstwo wybiera taką  technologię, która pozwala mu minimalizować koszty wytworzenia danej produkcji. Na   podstawie krzywej kosztu całkowitego, przedsiębiorstwo oblicza długookresowy koszt krańcowy i i porównuje go z utargiem krańcowym, co pozwala określić poziom produkcji zapewniający max zysk. Funkcja produkcji może mieć pewne własności. a) Rosnące korzyści skali – funkcja produkcji (technologia) wykazuje rosnące korzyści skali, jeśli zachodzi związek: F(t·K, t·L) > t·F(K,L), t>1 t - oznacza przeskalowanie nakładów, np. podwojenie maszyn lub/i pracowników. Poziom  produkcji wzrośnie, ale więcej niż 2 razy. Dla parametru t=2. tak więc produkcja wzrasta szybciej niż proporcjonalnie. Przykład: F(K,L)=K·L, dla t=2 F(2K,2L)=2K·2L=4K·L = 4·F(K,L) > 2·F(K,L) 2>1 Po podwojeniu nakładów produkcja wzrasta 4-ro krotnie.  b) Malejące korzyści skali – to niekorzyści skali. F(t·K, t·L) < t·F(K,L), t>1 Produkcja po skalowaniu np. t=2 też wzrośnie i będzie większe niż wyjściowa f. produkcji F(K,L), ale produkcja wzrasta wolniej niż proporcjonalnie, tzn. mniej niż dwukrotnie. Przykład: 1

1

F(K,L)= K  F(2K,2L)= 3

2 K  × 2 L

5 6

<

2

 K  ×

3

1

1

1

1

1 1

2

2

3

3

2 3

3

×  L

=

2

=

× K 

×

2

 L

, dla t=2

× L

=

2

+

5 × F 

( K ,  L)

=

26

× F 

( K ,  L) 1  Np. Dla t=2, podwojenie lb. maszyn i ludzi pozwoli na podwojenie produkcji. Przykład: 1

2

F(K,L)= K  3 × L3 F(2K,2L)= 2 K  1=1

1

2

1

1

2

2

3

3

3

3

3

3

×

2 L

=

2

×  K 

×

2

×  L

3 =

2 3  F ( K ,  L)

=

2 × F ( K , L)

Jednym z przykładów funkcji produkcji jest funkcja o szczególnych właściwościach, tj.: funkcja typu Cobba-Douglas’a: q

=

 F ( K , L )

=

 K  a

 Lb

×

to funkcja ma: • rosnące korzyści skali, gdy a+b>1 • malejące korzyści skali, gdy ……a+b 1 mamy korzyści skali, w odwrotnym przypadku są ujemne skutki skali. IZIKWANTA to krzywa, na której leżą punkty określające daną technologię z punktu akłady pracy widzenia wymagania minimalnego nakładu pracy i kapitału, niezbędnego do wytworzenia  jednostki produktu.. Technologie te mogę się różnić pracochłonnością i kapitało-chłonnością. Inaczej izokwanta to różne kombinacje nakładów czynników produkcji, niezbędnych do wytworzenia jednostki produktu. Na rys. są 2 izokwqnty, którym odpowiadają różne

izokwanta Lo

B A

Ko

 Nakłady kapitału

wielkości produkcji. Wyższa odpowiada większej produkcji. Krzywe te nie mogą się  przecinać i mają ujemne nachylenie (bo przedsiębiorstwo zdecyduje się na zwiększenie np. kapitału pod warunkiem, że zmniejszy to nakład pracy). Linie LoKo to linie jednakowego kosztu (różne kombinacje nakładów, dające ten sam koszt całkowity). Aby zminimalizować koszt wytworzenia produkcji o określonych rozmiarach, przedsiębiorstwo wybiera punkt, w którym dana izokwanta jest styczna do możliwie najniżej położonej linii jednakowego kosztu. Punkt A wyznacza najtańszą metodę wytworzenia produkcji odpowiadającej izokwancie I.. Z kolei przy wyższej produkcji punkt B. nachylenie linii jednakowego kosztu wynosi –r/w (tj. –  koszt kapitału/stawka płacy) .

PYTANIE 37: Krótkookresowe i długookresowe funkcje kosztów produkcji. Przyjmijmy, że jest jakaś technologia dana funkcją produkcji i ona przy danych cechach nakładów prowadzi do funkcji kosztów całkowitych. Przyjmijmy, że funkcja TC(q) jest 3 2 dana równaniem. TC(q)= TC (q ) = q − 9q + 36 q +12 Żeby wyprodukować q=1 to najtaniej można to zrobić wydając TC=40zł. AC(q) – (average koszt) koszty jednostkowe, przeciętne, to koszt wyprodukowania jednostkiTC ( q)

to ważna kategoria: AC(q)=

q

=

q2

−

9q + 36

+

12 q

MC (marginal costs) – koszt krańcowy. Jest to koszt wyprodukowania q+1 jednostek  dobra pomniejszony o koszt wyprodukowania q jednostek. To wzrost kosztów związany ze wzrostem produkcji. Ile dodatkowo kosztuje wyprodukowanie kolejnej jednostki q+1.np. MC(100) oznacza ile kosztuje wyprodukowanie 101 jednostki. Łatwiej jest definiować MC   jako pochodną funkcji kosztów. Zamiast przyrostu warto mówić o pochodnej. MC to odległość zaznaczona na osi pionowej. Na rys. powstał trójkąt, o przyprostokątnych równych MC i 1. to stosunek MC i 1 jest równy tg α  . Jest to współczynnik nachylenia siecznej. Ta sieczna jest dość bliska stycznej w tym punkcie. Współczynnik nachylenia stycznej to właśnie  pochodna funkcji TC. MC(q)=TC(q+1)-TC(q) )≈[TC(q)]

’

TC(q)

MC  1 MC 1

TC(q)

tg α  

To współczynnik nachylenia Stycznej do pochodnej ’ [TC(q)]

MC

q

=

q

q+1

MC

q

Użyte terminy: LR = long run, długi okres SR = krótki okres

TC AC

MC = koszt krańcowy TC = koszt całkowity VC = koszt zmienny FC = koszt stały ATC, AVC = odpowiedni średni koszt A) OGÓLNE Jednym z elementów dochodzenia do wysokości produkcji maksymalizującej zysk jest minimalizacja kosztów dla danej wielkości produkcji. Załóżmy, że w procesie produkcji wykorzystywane są dwa czynniki – L i K, których ceny to odpowiednio w i r . Koszt całkowity TC = wL + rK. (1) Minimalizacja kosztów sprowadza się więc do znalezienia funkcji kosztów c(q, L, K) = min (wL + rK) (2) gdzie q to wielkość produkcji i q = f (L, K) (3)

W długim okresie nie ma kosztów stałych, wszystkie koszty są zmienne i przedsiębiorstwo może podejmować decyzje o dowolnym wykorzystaniu czynników produkcji. Mogą się też zmienić rozmiary przedsiębiorstwa, może się zmienić technologia, mogą zostać przyjęci nowi  pracownicy itd. LRTC = LRVC LRAC = LRTC/q (średnie koszty) W krótkim okresie przedsiębiorstwo nie ma wpływu na wszystkie koszty. W szczególności istnieje kategoria kosztów stałych, które będą ponoszone nawet, jeśli przedsiębiorstwo nie  podejmie produkcji. SRTV = SRVC + SRFC SRAC = SRVC/q + SRFC/q W okresie długim celem przedsiębiorstwa jest zysk, z zasady minimalizacji kosztów wynika więc konieczność utrzymania przychodu powyżej kosztów całkowitych . W okresie krótkim, kiedy przedsiębiorstwo nie ma pełnej swobody, celem jest utrzymanie przychodu powyżej kosztów zmiennych, w przeciwnym wypadku nie opłaca się bowiem w ogóle podejmować  produkcji. FUNKCJE KOSZTÓW W DŁUGIM OKRESIE Krzywe kosztów w długim okresie opisują koszty produkcji uwzględniające wszystkie niezbędne dostosowania. Krzywa długookresowych kosztów całkowitych (LTC)- opisuje minimalne koszty wytwarzania różnych wielkości produkcji, gdy przedsiębiorstwo jest w stanie dostosować wszystkie czynniki produkcji. Przy czym przy produkcji równej zero LTC też są rowne zero,   bo w długim okresie przedsiębiorstwo może sprzedać swoje aktywa. Wraz ze wzrostem  produkcji koszty te rosną. Długookresowy koszt krańcowy (LMC)- jest to przyrost LTC w sytuacji, gdy wielkość  produkcji na trwałe zwiększa się o jednostkę. Długookresowe koszty przeciętne (LAC)- to koszty przypadające na jednostkę produktu, tj. LTC podzielone przez wielkość produkcji. Krzywa tych kosztów wraz ze wzrostem produkcji na początku s wysokie, potem spadają i znowu rosną. Przypomina kształt litery U. Korzyści ze skali produkcji (inaczej: rosnące przychody ze skali) występują wtedy, kiedy

długookresowe koszty przeciętne spadają wraz ze wzrostem rozmiarów produkcji. Stałe  przychody ze skali pojawiają się wówczas, gdy długookresowe koszty przeciętne są stałe przy wzroście produkcji. MR 

LMC LAC

LMC-Koszt krańcowy, LAC-koszt przeciętny, MR-utarg krańcowy B

Q

Produkcja

Niekorzyś Niekorzyści ci skali skali (ina (inacz czej ej:: male maleją jące ce przy przych chod odyy ze skal skali) i) wyst występ ępuj ująą wted wtedy, y, kied kiedyy długookresowe koszty przeciętne rosną wraz ze wzrostem produkcji. Istnieje zależność między funkcją LMC i LAC. LAC opada zawsze wtedy, gdy LMC znajduje się poniżej LAC i wznosi się, gdy LMC przebiega powyżej LAC. Ponad to krzywa LMC  przecina LAC w jej minimum, a więc w punkcie, w którym jednostkowy koszt produkcji jest najniższy. FUNKCJE KOSZTÓW W KRÓTKIM OKRESIE W krótkim okresie przedsiębiorstwo nie jest w stanie w pełni dostosować się do zmian warunków działania. Ilość niektórych czynników produkcji jest więc stała. Część kosztów  produkcji przedsiębiorstwa przedsiębiorstwa jest stała. Koszty stałe to koszty, które nie zmieniają się wraz ze zmian zmianami ami wolume wolumenu nu produk produkcj cji.i. Mogą Mogą też też wystą wystąpić pić przy przy zerowe zerowejj produk produkcji cji.. Koszt Kosztyy  ponoszone w krótkim okresie, z braku możliwości dostosowania się przedsiębiorstwa do nowych warunków, są wyższe niż w długim okresie. Dlatego podjęcie decyzji o rozpoczęciu  procesów dostosowawczych zależy od tego, czy w ich wyniku nastąpi obniżenie kosztów   produkcj produkcji.i. Koszty Koszty zmienne zmienne to koszty, koszty, które które się zmieniają zmieniają wraz ze wzrostem wzrostem wolumenu wolumenu   pro produ dukc kcji ji.. Krót Krótko kook okre reso sowe we kosz koszty ty stał stałee (SFC (SFC)) i zmie zmienn nnee (SVC (SVC)) skła składa dają ją się się na krótkookresowe koszty całkowite (STC). Krótkookresowe koszty krańcowe (SMC) są równe wzrostowi kosztów całkowitych w krótkim okresie, a te z kolei są równe przyrostowi krótkookresowych kosztów zmiennych wywołanemu zwiększeniem produkcji o jednostkę. SMC jest to, spowodowany wytworzeniem dodatkowej jednostki produktu, przyrost koszu całkowitego w krótkim okresie czasu, kiedy pewne czynniki produkcji pozostają stałe. SMC na początku wzrasta wraz ze wzrostem 1 czynnika np. pracy przy niezmiennych pozostałych czynnikach (np. maszyny) produktywność (wydajność) wzrasta, ale potem maleje. Bo jeśli nie nie ma pot potrze rzeby, by, aby aby daną daną maszy maszynę nę obsług obsługiwa iwało ło więcej więcej niż niż 2 pracow pracowni ników ków,, to przy przy zwiększeniu pracowników do 10 krańcowy produkt pracy obniża się. Krzywa krańcowego  produktu pracy określa krzywe SMC i STC. Zależność między kosztami w krótkim i długim okresie z uwzględnieniem korzyści korzyści skali.

  Naw Nawet et wówc wówcza zas, s, gdy gdy p-wo p-wo pono ponosi si stra straty ty w krót krótki kim m okre okresi sie, e, nie nie zani zaniec echa ha ono ono swej swej działal działalnośc ności,i, jeżeli jeżeli wpływy wpływy ze sprzedaż sprzedażyy pokrywaj pokrywająą koszty koszty zmienne. zmienne. W długim długim okresie okresie natomiast, aby utrzymać się na rynku, p-wo musi pokryć wszystkie ponoszone koszty. W każdym punkcie krzywej p-wo wytwarza dużą wlk produkcji przy najniższych kosztach. Wykreślając tę krzywą, przyjęto wystarczająco długi horyzont czasowy, aby p-wo zdołało dostosować wszystkie czynniki produkcji, włącznie z tymi, które w krótkim okresie sa uznawane za stałe. Załóżmy, że wlk zakładu jest stała w krótkim okresie. Każdej wlk zakładu odpowiada określona krzywa SATC. Jednak w długim okresie nawet rozmiary zakładu są zmienne. Aby wykreślić krzywą LAC, dla każdej wlk produkcji wybieramy takie rozmiary zakładu, które   pozwala pozwalają ją osiągnąć osiągnąć najniższ najniższee krótkook krótkookreso resowe we przecięt przeciętne ne koszty koszty całkowit całkowitee przy tej wlk    produkcji. A zatem, pkt A, B, C, D leżą na krzywej LAC. Krzywa LAC nie zawsze   przechod przechodzi zi przez przez najniżej najniżej położone położone pkt poszczeg poszczególny ólnych ch krzywych krzywych SATC. SATC. Tym samym samym krzywa krzywa LAC obrazuje obrazuje metody metody wytwarza wytwarzania nia różnych różnych rozmiarów rozmiarów produkcji produkcji pozwalaj pozwalające ące minimalizować koszty przeciętne w sytuacji, gdy wszystkie czynniki produkcji stają się zmienne, a nie metody dające minimalny koszt przeciętny wytwarzania przy konkretnej wlk  zakładu. Koszty SATC1 E  przeciętne SATC2

SATC3

SATC4

LAC

A B

Q1

Q2

C

D

Produkcja

Zgodnie z definicją krzywa LAC opisuje metody wytwarzania poszczególnych rozmiarów   produ produkcj kcjii zapewn zapewnia iając jącee mi minim nimali alizac zację ję koszt kosztów ów przec przecię iętny tnych ch przy przy założe założeniu niu,, że il ilość ość wszyst wszystki kich ch czynni czynników ków produk produkcji cji może może ulega ulegaćć zmiani zmianie. e. Dlate Dlatego go pkt pkt B opi opisuj sujee metodę metodę zapewniającą zapewniającą minimalizację kosztów przeciętnych produkcji o wolumenieQ2. wolumenieQ2. Oznacza to, że koszty wytworzenia produkcji Q2 przy nieodpowiedniej wlk zakładu (pkt E) musza być wyższe. Przy rozmiarach zakładu w ptk A, Krzywa SATC1wskazuje koszty wytwarzania wszystkich wszystkich możliwych rozmiarów produkcji, łącznie z wlk Q2. Dlatego krzywa SATC1 musi leżeć powyżej krzywej LAC w każdym jej punkcie poza pkt A. Punkt ten reprezentuje wolumen produkcji, przy którym rozmiary zakładu są optymalne. W długim okresie p-wo może dowolnie zmienić ilość wszystkich czynników produkcji tym samym może wytwarzać określoną wlk produkcji taniej niż w krótkim okresie. Nie jest ono ograniczone stałością niektórych czynników, stosowanych w produkcji. P-wo, które obecnie  ponosi straty z powodu obniżenia popytu na jego produkty, może w przyszłości osiągać zyski,  jeżeli uda mu się lepiej dostosować posiadane urządzenia do nowej wlk produkcji

PYTANIE 47: Gospodarstwa domowe w roli dostawcy pracy. Wielkość podaży pracy a zmiany płac. Rynek pracy jest specyficznym przypadkiem rynku czynników wytwórczych. Tym co go odróżnia jest fakt, że o długości czasu pracy, czyli de facto podaży pracy, decydują ludzie a nie nie firmy firmy.. Ludzi Ludziee natomi natomiast ast nie nie maksym maksymal aliz izują ują zysku, zysku, czyli czyli dochod dochodów ów z pracy, pracy, lecz lecz użyteczność. Ta z kolei składa się z wielu elementów, do których zalicza się między innymi czas czas wolny wolny wykorzyst wykorzystywan ywanyy na konsumpc konsumpcję ję takich takich produktó produktów w jak wyciecz wycieczki, ki, koncerty koncerty,,  pokazy filmowe, przedstawienia teatralne. Linia rynkowej podaży pracy miewa odmienny kształt od krzywej podaży pozostałych czynników. Nie zawsze jest ona linią wznoszącą się, nieki niekiedy edy bowiem bowiem przy przy wysoki wysokich ch płaca płacach ch zmien zmienia ia nachyl nachylen enie ie z dodatn dodatnie iego go na ujemne ujemne.. Pojawia się wówczas zawrócona krzywa podaży (backward bending supply curve ). Kształt zawróconej krzywej podaży pracy z rysunku zamieszczonego poniżej wynika z wyboru liczby godzin pracy (z założenia pracownik może elastycznie decydować o czasie  pracy i nie musi pracować na pełnym etacie albo na pół etatu, odpowiednio, odpowiednio, 8 albo 4 godziny dziennie). dziennie). Decyzja dotycząca czasu pracy równocześnie równocześnie ma wpływ na to, ile godzin pozostaje danej osobie na odpoczynek (z jedzeniem i ze snem włącznie). Odpoczynek jest dobrem, natomia natomiast st praca zwiększa zwiększa użyteczn użyteczność ość tyl tylko ko wtedy, wtedy, kiedy kiedy pozwala pozwala się cieszyć cieszyć pozycją  pozycją  społeczną lub kiedy po prostu się ją lubi. Jednak głównym celem pracy jest uzyskiwanie dochodu, który pozwala kupować dobra. W konsekwencji wybór liczby godzin pracy jest  jednocześnie wyborem wysokości dochodu.

s L (dziennie)

Rosnąca płaca godzinowa umożliwia osiągniecie zaplanowanego dochodu w krótszym czasie niż wcześniej. Można ją uznać za obniżenie kosztu uzyskiwania dochodu (spadająca cena dochodu). Równocześnie stanowi ona rosnący alternatywny koszt odpoczynku (wzrasta cena cena czas czasuu woln wolneg ego) o).. Po Podo dobn bnie ie jak jak w przy przypa padk dkuu wpły wpływu wu zmia zmiany ny ceny ceny prod produk uktu tu na  postępowanie nabywcy, także tu występuje zarówno dochodowy, jak i substytucyjny efekt wzrostu płac. Efekt substytucyjny wzrostu płac skłania pracownika do zwiększenia liczby godzin  pracy i zastępowania względnie drożejącego czasu wolnego taniejącym czasem pracy. Efekt dochodowy powoduje wzrost konsumpcji wszystkich dóbr, w tym także odpoczynku. Jeśli efekt dochodowy jest dostatecznie duży i przeważa nad efektem substytucyjnym, reakcją    pra praco cown wnik ikaa na wzro wzrost st płac płacyy godz godzin inow owej ej jest jest skró skróce ceni niee czas czasuu prac pracy. y. Taką Taką sytu sytuac ację ję  przedstawiono na rysunku 2, na którym pierwotne płace reprezentuje względnie płaska linia AB. Jej punkt przecięcia z osią pionową przedstawia maksymalny dochód możliwy do uzyskania przy 24-godzinnym dniu pracy (w 1). Podniesienie stawki płacy godzinowej czyni linię ograniczenia dochodowego bardziej stromą (linia BC). Na osi poziomej jest widoczna

liczba godzin czasu wolnego 1. Przy niższych płacach (linia AB) optymalne z punktu widzenia  badanego pracownika byłoby uzyskiwanie dochodu 0D i długości dnia pracy (24 – 0F) – zob.  punkt A na rysunku 2. Po podniesieniu płac dochód rośnie do poziomu 0G (w punkcie C), a liczba przepracowanych godzin zmniejsza się do (24 – 0J), gdzie (24 – 0J) < (24 – 0F). Właśnie wtedy, kiedy w odpowiedzi na wyższe płace pracownicy skracają czas pracy, linia rynkowej podaży pracy staje się zawrócona. W praktyce gospodarczej postawę prowadzącą do powstania zawróconej krzywej  podaży pracy reprezentują wykwalifikowani pracownicy (np. kadra menedżerska). Niekiedy  podobna reakcja wynika ze zwyczaju lub z norm kulturowych (osiągnięcie przyjętego przez daną społeczność standardu życia wystarcza, a więc rezygnuje się z dodatkowej ilości pracy, która pozwoliłaby podnieść ów standard). ∑w (dziennie)

∑w1

Źródło: Czarny Elżbieta, Mikroekonomia , PWE, Warszawa 2006, s. 300 - 302

1

Analizowane są tutaj wybory dzienne, choć z równym powodzeniem można badać tygodniowy, miesięczny albo roczny czas pracy i odpoczynku. Ponieważ doba ma 24 godziny, obie linie ograniczenia budżetowego (AB i BC) przecinają oś poziomą w punkcie B = 24 godziny.

Pytanie 48: Popyt na pracę i podaż pracy, równowaga na rynku pracy w warunkach doskonałej konkurencji, monopsonu i przy istnieniu związków zawodowych. Popyt na pracę zgłaszany jest przedsiębiorstwa. Dzieli się on na indywidualny popyt na pracę   pojedynczego przedsiębiorstwa i rynkowy popyt na pracę, będący zsumowaniem indywidualnych popytów. O wielkości indywidualnego popytu, przy danym zasobie kapitału, decyduje kształt/nachylenie krzywej produkcji, czyli krańcowa produktywność pracy (MPL –  ilość dodatkowego produktu uzyskana dzięki zastosowaniu dodatkowej jednostki nakładu  pracy). Kształt krzywej odzwierciedla prawo malejącej produktywności krańcowej. Rys 1. Rys 2. Produkt (Y) R  A

 Nachylenie = w O

Praca

Płaca realna

MPL/Popyt na pracę w

Praca Decydując, ile pracy L należy zatrudnić firma szuka zysku najwyższego z możliwych przy danej stawce godzinowej w. Linia OR (Rys 1) przedstawia koszt pracy dla firmy – tym

samym zysk jest mierzony odległością między nią a krzywą opisującą funkcję produkcji i jest najwyższy w punkcie A. W punkcie A MPL zrównuje się z kosztem pracy w (Rys 2). Przesunięcia popytu na pracę: • Wzrost zasobu kapitału powoduje przesunięcie w górę krzywej produkcji, czyli  podniesienie MPL. Krzywa popytu na pracę przesuwa się w prawo (w górę), • Usprawnienia techniczne działają podobnie (chyba, że mają zastąpić pracę), • Podobnie działa wzrost ceny gotowego dobra. Popyt na pracę w długim okresie: • Działa efekt substytucji zasobów – zasoby które drożeją zastępowane są zasobami względnie tańszymi (jeśli nie zmieniają się równocześnie produktywności), • Działa efekt zmiany podaży – zmienia się popyt na zasoby w wyniku zmiany ich cen oraz (pochodnie) zmiany kosztów i wielkości produkcji. Czyli to, że zasób zdrożał nie oznacza tylko tego, że będzie w mniejszym stopniu używany, ale ponieważ że musi  być używany wzrosną koszty produkcji, spadnie sama produkcja, a co za tym idzie zmniejszy się zapotrzebowanie na zasób. Zagregowany popyt na pracę nie różni się niczym od indywidualnego (kształt) – jest po  prostu zsumowaniem wszystkich zapotrzebowań przedsiębiorstw na rynku. Podaż oferowanej pracy podobnie można podzielić na podaż indywidualną i zagregowaną. Podaż indywidualna zależy od jednostkowych decyzji ludzkich – wybór następuje między czasem wolnym, a konsumpcją ze środków z wynagrodzenia. 2 Wyniki tego wyboru przy różnych poziomach płacy realnej decydują o kształcie indywidualnej podaży pracy. Równocześnie wynik za każdym razem sprowadza się do znalezienia „optimum” między ograniczeniem budżetowym jednostki a jej preferencjami (krzywe obojętności między czasem wolnym a konsumpcją). Tym samym krzywe indywidualnej podaży pracy mogą przyjmować następujące kształty: Rys 3

2

Rys 4

Rys 5

To jest trochę uproszczona wizja zakładająca, że „przejadamy” całe zarobki. W rzeczywistości wypadałoby  jeszcze wziąć pod uwagę wybory międzyokresowe…

Płaca realna

Podaż pracy

Płaca realna

Podaż pracy

Płaca realna

Podaż pracy Kształt indywidualnych krzywych podaży pracy zależy od efektów: • Substytucyjnego – wzrost płacy realnej powoduje, że praca jest bardziej atrakcyjna, więc więcej pracujemy… • Dochodowego – wzrost płacy pozwala mniej pracować przy tej samej konsumpcji. Rys 3 – oba efekty się równoważą, Rys 4 – substytucyjny jest silniejszy, Rys 5 – dochodowy jest silniejszy. W praktyce występuje różnica między indywidualną podażą pracy a podażą zagregowaną  (suma indywidualnych decyzji czy i (lub) ile pracować) – najczęściej decyzja jednostek (ze względu na np. standaryzacje pracy – 40h) polega na tym czy pracować czy też nie. Tym samym gdy płace rosną, osoby pracujące nie do końca mogą pracować dłużej, efektem tego  jest przede wszystkim napływ osób które wcześniej nie decydowały się na podjęcie pracy. Taki kształt rynku pracy powoduje, że (nawet gdy mamy nieelastyczną indywidualną podaż  pracy rys 3 i 5) krzywa podaży rynkowej jest bardziej płaska (rys 6) .3 Rys 6

3

Czasami pokazuje się również „zawracającą” krzywą podaży pracy (np. W podstawach ekonomii B. Czarnego).

Płaca realna Indywidualna Zagregowana

Podaż pracy

Równowaga na rynku pracy w doskonałej konkurencji Kiedy na rynku pracy panuje wolna konkurencja, przedsiębiorstwo może nabyć po obowiązującej cenie dowolną ilość pracy (jego zapotrzebowanie stanowi tylko małą część zapotrzebowania na rynku) – linia podaży pracy z punktu widzenia pojedynczego  przedsiębiorstwa jest pozioma (rys 7). Jednakże w przypadku rynku jest ona już tradycyjna (rys 8). Popyt zagregowany na pracę w obu przypadkach jest taki sam – tradycyjny. Ustalenie rynkowej płacy i podaży (punktu równowagi) odbywa się jak na wszelkich innych rynkach. Rys 7 Rys 8 W

W

S

S D

L

D L

Rynek pracy w przypadku monopsonu W przypadku gdy firma dysponuje siłą rynkową na rynku zasobu czyli jest jedynym (lub   jednym z niewielu) nabywców zasobu, tzn. monopsonistom (lub oligopsonistom) jego  przyrosty zapotrzebowania na pracę są dla rynku „duże”. W takiej sytuacji by zatrudnić dodatkowych pracowników trzeba podnieść płace (także już pracującym). W wyniku tego krańcowy koszt zasobu – zmiana kosztu całkowitego w wyniku zatrudnienia dodatkowej  porcji zasobu nie równa się cenie tej porcji. Koszt ten rośnie w miarę zwiększania nabywanej ilości zasobu. W efekcie krańcowy koszt pracy monopsonisty przebiega nad linią podaży – w efekcie zatrudnianych jest mniej osób (L2), a jednocześnie płaca jest niższa (W2) niż w  przypadku wolnej konkurencji (L1,W1) (Rys 9). Rys 9

W

MC S

W1 D

W2 L2

L1

L

Rynek pracy przy istnieniu związków zawodowych Związki zawodowe są w pewnym sensie monopolem na rynku pracy. Mogą one wpływać na ten rynek poprzez: • Zmianę popytu na pracę (zwiększanie popytu – np. lobbing/moda na towary wytwarzane przez pracowników, zmniejszanie popytu – trudno sobie wyobrazić, ale może np. lobbing żeby nie kupować produktów u konkurenta spowoduje zmniejszenie  popytu na pracę przez niego), • Zmianę podaży pracy(zwalczanie imigracji, skracanie tygodnia pracy, wcześniejsze emerytury). Kluczowa jest analiza wpływu związku na rynek poprzez zmianę podaży pracy. Generalnie  podaż pracy związku może przebiegać pomiędzy dwoma typami: • Płaska podaż – celem związku jest uzyskanie określonych pensji (np. średniej krajowej dla wszystkich w przedsiębiorstwie )(Rys 10), • Pionowa podaż – celem jest utrzymanie określonego zatrudnienia (np. członków związku )(Rys 11). Rys 10 Rys 11 W

W S S D1

D2 L

D1

D2 L

W praktyce najczęściej związkowa podaż pracy jest wypadkową pomiędzy sytuacją na rys 10 i 11, przy czym jest ona położona powyżej krzywej indywidualnej – związek ma lepszą   pozycję negocjacyjną w negocjacjach płacowych. W efekcie płaca jest wyższa (W3) a

zatrudnienie mniejsze (L3) niż w warunkach wolnej konkurencji (L1,W1) (Rys 12). Powstaje tym samym związkowe dobrowolne, a indywidualne przymusowe bezrobocie (L3b-L3) Rys 12. W

S związkowa

W3

S indywidualna

W1 D L3

L1

L3b

L

PYTANIE 49: Międzyokresowy model wyboru konsumenta. Rozkład oszczędności i konsumpcji w czasie. Wpływ zmian stopy procentowej na decyzje gospodarstwa domowego. Dwuokresowy model podejmowania decyzji dotyczących wielkości oszczędności i wpływ zmian stopy procentowej na decyzje gospodarstwa domowego

Z punktu widzenia jednostek, oszczędności stanowią odłożona w czasie konsumpcje. Zakłada się, że decydent powinien tak rozłożyć strumień konsumpcji, aby zmaksymalizować funkcje użyteczności. Kluczowym czynnikiem w tych wyborach jest kwestia  preferencji, wyrażających bieżące potrzeby, jak tez określających stosunek konsumenta do teraźniejszości i przyszłości. Chociaż każdy z konsumentów (czy tez oszczędzających) posiada różne preferencje, to ekonomiści starali się zidentyfikować  pewne wspólne wszystkim ludziom czynniki, które decydowałyby o sposobie dzielenia dochodów na konsumpcje obecna i przyszła.

Dwuokresowy model podejmowania decyzji Wykorzystujemy model z dwoma dobrami równowagi konsumenta, który ma preferencje dotyczące rozłożenia konsumpcji w czasie: C1 – bieżącej i C2 – przyszłej, zapisane w postaci funkcji użyteczności: U(C1, C2) (rys. 18.1). MRS to krańcowa stopa preferencji czasowych: MRTP  = −

dC 2 dC 1

=

∂U  / ∂C 1 ∂U  / ∂C 2

mierzona wzdłuż krzywych obojętności.

Międzyokresowe ograniczenie budżetowe W każdym okresie konsument dostaje dochód: M 1 w okresie bieżącym i M 2 w okresie  przyszłym. Konsumpcję w każdym okresie można zmieniać. Dzięki zaciąganiu pożyczek  zgodnie z rynkową stopą procentową konsument może zwiększyć konsumpcję bieżącą, a dzięki oszczędzaniu przy tej stopie może zwiększyć konsumpcję okresu przyszłego. Każda  pożyczka zaciągnięta w okresie bieżącym musi być zwrócona z dochodu okresu przyszłego oraz wszystkie oszczędności bieżące zwiększają przyszły dochód. Oszczędności: część dochodu okresu bieżącego pozostała po opłaceniu bieżącej konsumpcji: S = M1 – p1C1, gdzie p 1 to indeks cenowy konsumpcji bieżącej. Oszczędności mogą być ujemne jeśli konsument zaciąga pożyczki na sfinansowanie konsumpcji bieżącej. Kwota dostępna na konsumpcję w okresie przyszłym to dochód w tym okresie powiększony o oszczędności i odsetki od nich. Jeżeli oszczędności są ujemne, to w okresie przyszłym

konsument musi spłacić zaciągniętą pożyczkę i zapłacić odsetki od niej w okresie przyszłym. Oczywiście zmniejsza to wielkość konsumpcji w okresie przyszłym.

Rys. 18.7: Wyprowadzenie funkcji dla pożyczkobiorcy dla konsumpcji jako dobra normalnego. Ponieważ ES i ED działają w tym samym kierunku, to krzywa popytu na konsumpcję bieżącą ma nachylenie ujemne. Po odjęciu ceny pomnożonej przez krzywą    popytu na konsumpcję bieżącą od M1 otrzymujemy funkcję podaży oszczędności o wartościach ujemnych i dodatnim nachyleniu. Pożyczkobiorca pożycza mniej przy i ↑. Analogiczną dodatnią funkcją byłaby opadająca funkcja popytu na kredyty: L d = p1C1 – M1.

Rys. 18.8: funkcja popytu na konsumpcję bieżącą i funkcja podaży oszczędności pożyczkodawcy przy konsumpcji bieżącej będącej dobrem normalnym . Przy pewnej nieujemnej stopie procentowej konsument staje się pożyczkodawcą z pożyczkobiorcy. Na  początku S↑ przy i↑. ES dominuje nad ED. Przy i ED zaczyna dominować nad ES i S ↓ przy i↑, czyli konsument kupuje więcej w okresie bieżącym pomimo i ↑. Po połączeniu analizy pożyczkobiorcy i pożyczkodawcy: rys. 18.9:

 Na poziom oszczędności wpływa wiele zmiennych. Wśród nich należy wymienić bieżące i oczekiwane stopy oprocentowania obligacji i depozytów oszczędnościowych (podkreślenie moje T.K.) Wysokie stopy procentowe podnoszą względną cenę bieżącej konsumpcji,  ponieważ nieoszczędzanie oznacza rezygnację z względnie wyższych przyszłych dochodów. W okresie podnoszących się stóp procentowych ludzie są skłonni ograniczać swoją