Predavanja iz vodosnabdijevanja

Univerzitet u Sarajevu

Građevinski fakultet 2015. godina

Profesor:

Doc.dr Suvada Jusić dipl.ing.građ.

 VODOSNABDIJEVANJE I

PREDMET

Doc. dr. Suvada Jusić

VODITELJ PREDMETA

ŠIFRA

ODVOĐENJE OTPADNIH VODA

STATUS

SEMESTAR

obavezni

5

SATI NASTAVE  p+v

3+2

ECTS

6

CILJEVI PREDMETA

Sticanje osnovnih znanja znanja o snabdijevanju vodom i odvođenju otpadnih voda, uz naznake potrebe za preradom vode (namijenjene (namijenjene za piće; otpadne ). SADRŽAJ PREDMETA Istorijski razvoj. Komponente i klasifikacija vodovodnih sistema. Elementi planiranja: period planiranja, potrošnja i potreban kvalitet vode. Izvori snabdijevanja: pojave vode u prirodi, karakteristike izvorišta  i slivnih područja. Zahvatne građevine. Pumpna postrojenja: funkcija, vrste, pumpne stanice. Rezervoari: funkcija, zapremina, oblici. Dovodni cjevovodi i distribuciona mreža: osnove dimenzioniranja, cjevni materijali. Kućne  instalacije. Uloga stanice za obradu vode, kao sastavnog dijela vodovodnog sistema. Istorijski razvoj. Sistemi kanalizacije. Vrste i količine otpadnih voda: upotrijebljene vode - osobine, proračunske količine; oborinske vode - osobine, mjerodavne oborine za dimenzioniranje kanalizacije, koeficijenti oticaja; ostale vode. Kanalizacija zgrada i odvođenje  vode sa ulica. Kanalizaciona mreža  naselja (trasiranje, osnove dimenzioniranja, materijal cijevi i osnove izvđenja). Objekti i uređaji sistema kanalizacije. Uloga stanice za prečišćavanje otpadnih voda, kao osnovnog dijela kanalizacionog sistema.

PREPORUČENA LITERATURA 1. 2. 3.

Ćorović A. (1989): Snabdijevanje vodom, Građevinski fakultet u Sarajevu. Ćorović A. (2000): Odvođenje otpadnih voda, Univerzitet Crne Gore Podgorica. Kurpjel B., Ćorović A. i Bajraktarević -Dobran H. (1991-1999): Kanalizacija (skripta za internu upotrebu).

Način polaganja ispita: pismeno i

1.

UVOD

2.

OSNOVNE KARAKTERISTI KARAKTERISTIKE KE SISTEMA SNABDIJEVANJA VODOM

3.

OSNOVE PLANIRANJA

4.

IZVORI SNABDIJEVANJA

5.

ZAHVATNE ZAHVATNE GRAĐEVINE G RAĐEVINE

6.

PUMPNA POSTROJENJA

7.

REZERVOARI

8.

DOVOD I DISTRIBUCIJA VODE

9.

KUĆNE INSTALACIJE

10.

MJERENJE I UPRAVLJANJE VODOVODNIM SISTEMIMA

10.

TEHNIČKO EKONOMSKE ANALIZE

11.

POGON I ODRŽAVANJE ODRŽAVANJE VODOVODA

12.

ZAŠTITA OD PRIRODNIH PR IRODNIH I VJEŠTAČKI VJEŠTAČKI IZAZVANIH IZA ZVANIH KATASTROFA KATASTROFA

13.

PRILOZI

Skripta (stranice koje treba naučiti, od-do): 1-30; 45-70; 83-86; 103-119; 124-132; 139-148; 153-155; 161-167 + dodatak (prezentacija) PREČIŠĆAVANJE (OBRADA) VODE NAMJENJENE ZA PIĆE I POTREBE INDUSTRIJE

KOMUNALNA I PROCESNA HIDROTEHNIKA 

Predmet izučavanja KOMUNALNA I PROCESNA HIDROTEHNIKA disciplina

koja obuhvata sljedeće oblasti izučavanja: 

Pripreme vode za piće za potrebe snabdijevanja naselja i industrije,



Snabdijevanje vodom (vodovodi),

Odvođenje otpadnih i oborinskih voda (kanalizacija),  Preradu otpadnih voda (prečišćavanje),  Uređenje vodnih tokova i površina u naseljima (rijeka, potoka, jezera),  Uređenje hidrotehničkih građevina (bazeni, kupališta, veslačke staze...) 

KOMUNALNA I PROCESNA HIDROTEHNIKA

VODNI RESURSI U RAZLIČITIM OBLICIMA 

Raspoloživost vodnih resursa u različitim oblicima

PRIRODNI (HIDROL (HIDROLOŠKI) OŠKI) CIKLUS 

Ciklus kruženja vode

KORISNIČKI (HIDROLOŠKI) CIKLUS 

Ciklus korištenja vode



Promjena kvaliteta vode kao posljedica korištenja vode

ISTORIJSKI RAZVO RAZVOJJ VODOSNABDIJEV VODOSNABDIJEVANJA ANJA

p.n.e.

ISTORIJSKI RAZVO RAZVOJJ VODOSNABDIJEV VODOSNABDIJEVANJA ANJA 

p.n.e.

Prvi znani zapisi o građevinama koje su korištene za dobivanje vode odnose

se na znakove bunara bunara u  u hijeroglifskom pismu Mesopotamije iz 4-tog milenija stare ere. 

U EGIPTU, kod Kaira, oko 1900.godine pr.n.e. iskopan je bunar dubine 100 m,

a tri vijeka kasije na KRETI izveden je bunar iz kojeg je korištena voda za monumentalnu monumentalnu palatu Knosos.





Brojne cisterne za prikupljanje kišnice i vode sa izvora, izgrađene su u EGIPTU, PALESTINI, JEMENU i GRČKOJ, datiraju iz 2. milenija stare ere.

Oko 1200.g. st.e.i kasnije u JERMENIJI građeni su zahvati zvani kanati kanati u  u vidu tunela sa blagim podužnim nagibom u koji se infiltrirala podzemna voda i zatim odvodila na površinu terena. Iran je domovina kanata; smatra se kako

su Perzijanci gradili prve kanate 2000 godina prije negoli Rimljani akvadukte akvadukte.. 

U doba STARE STARE GRČKE, a kasnije RIMSKE IMPERIJE već postoje cjeloviti sistemi za snabdijevanje vodom. Iz tog perioda sačuvani su ostaci nekih vodovoda. Najobimniji radovi izvođeni su za vodosnabdijevanje grada RIMA. Na području naših krajeva očuvani su ostaci više rimskih vodovoda.

ISTORIJSKI RAZVO RAZVOJJ VODOSNABDIJEV VODOSNABDIJEVANJA ANJA

p.n.e.

ISTORIJSKI RAZVOJ VODOSNABDIJEVANJA 

U starom EGIPTU i BABILONONIJI BABILONONIJI za transport vode korištene glinene, drvene, a takođe olovne i mesingane cijevi cijevi,, kao i naprave za dizanje vode iz bunara (poluge sa posudom i protutegom, slične našem djermu). Slične naprave korištene su i u drevnoj KINI.

ISTORIJSKI RAZVOJ VODOSNABDIJEVANJA 





STARI STARI RIM je na vrhuncu vrhuncu moći, 300. g.p.n.e. dobivao vodu preko 11 akvedukata ukupne dužine 502 km i kapaciteta 13,5 m3/s.

Na kraju dovoda, obično pred gradom, izvođeni su natkriveni bazeni iz kojih se dalje odvodila voda pomoću olovnih cijevi do potrošača. kupališta,, 856 manjih kupališta i Unutar grada stanovnici su koristili 11 javnih kupališta fontane i cisterne

ISTORIJSKI RAZVOJ VODOSNABDIJEVANJA

ISTORIJSKI RAZVOJ VODOSNABDIJEVANJA 

U srednjem vijeku opštu dekadenciju prati propadanje ranije izgrađenih vodovoda.







Naselja se grade na uzvišenjima na nepristupačnim mjestima, što otežava njihovo vodosnabdijevanje. Snabdijevanje vodom obavlja se u ograničenim količinama putem bunara i cisterni. Odvođenje otpadnih voda je u potpunosti zanemareno. Posljedice Posljedice takvog stanja  jesu česte epidemije i zagađenje okoliša. Jedini PERZIJANCI i ARAPI izvode veće hidrotehničke građevine. Vještine Vještine građenje vodovoda vodovoda od  od ARAPA preuzeli su TURCI i u vrijeme svog velikog napredovanja te vještine su prenijeli su i u naše krajeve. U krajevima koji su bili pod TURSKOM TURSKOM vladavinom, u prvim stoljećima novog vijeka, izvedeno je više vodovoda za to vrijeme na zavidnom tehničkom nivou.

ISTORIJSKI RAZVOJ VODOSNABDIJEVANJA 

U evropskim gradovima koncentracija stanovništva uslovila je izgradnju centralizovanih vodovoda. vodovoda.  krajem XII vijeka izgrađen je prvi gravitacioni vodovod u Parizu; v odovod u Londonu;  u XIII vijeku gradi se vodovod  početkom XV vijeka i u





nekim njemačkim gradovima.

Do naglog uspona u komunalnoj komunalnoj hidrotehnici dolazi sa industrijskom revolucijom krajem XVIII i u XIX vijeku. vij eku. Ovladano je tehnikom proizvodnje lijevano željeznih cijevi, pumpi na parni pogon što omogućava i transport vode pod pritiskom. Ovladano je i tehnikom bušenja bunara. Izvode se i prva postrojenja za preradu vode. vode. Prvo filtersko postrojenje

izgrađeno je 1804. u Škotskoj; 1829. prvo veće postrojenje u Parizu.



U novije vrijeme veće za gađenje voda zahtijeva stalno usavršavanje tehnologija prerade vode, vode, kao i primjenu računarske tehnike u svima fazama od planiranja, projektovanja, te eksploatacije. Funkcionisanje složenih vodovodnih sistema zahtijeva i primjenu elektronike i automatike. automatike .

Prvi vodovod u Sarajevu sagradio je Isa- beg Ishaković, davne 1461. godine. Brojne bogate Sarajlije, dobrotvori, gradili su vodovode, te je Sarajevo bilo poznato kao grad česama, hamama, sebilja i šadrvana. Ti vodovodi su bili





Austrougarske vlasti su po dolasku u Bosnu i Hercegovinu 1889.godine izgradile vodovod "Mošćanica", pa možemo reći, da je tada i udaren temelj modernom vodovodu u Sarajevu. Sarajevu. U ovom periodu je dovedena voda i sa Vrela Vrela Prače i Bistrice, 30 -tak kilometara udaljenih od grada. Na kraju Austro - Ugarske Ugarske vladavine, vodovodna mreža grada je iznosila oko 97 km.

ZAHVAT

PUMPNA STANICA (PS)

DOVODNI CJEVOVOD (D) ZAHVATNI OBJEKTI (Z)

POSTROJENJE ZA PRIPREMU

VODE ZA PIĆE (PK)



DOVODNI CJEVOVOD (D)

DISTRIBUCIONI REZERVOAR (R)

VODOVODNO

PREDUZEĆE DISTRIBUCIONA

MREŽA (M)

Karakteristična dispozicije sistema za snabdijevanje



KOMPONENTE VODOVODNOG SISTEMA SIS TEMA Savremeni vodovodi predstavljaju kompleksne objekte sastavljene od više funkcionalnih funkcionalnih komponenata: komponenata: 

Zahvatni objekti (Z),



Dovodni cjevovodi (D),



Postrojenja za pripremu vode za piće (PK),



Pumpne stanice (PS),



Rezervoari (R),

Distribuciona mreža (M),  Kućne instalacije. 



Karakteristične dispozicije sistema za snabdijevanje

KLASIFIKACIJE VODOVODA 







Prema vrsti potrošača koji se snabdijevaju:  gradski, seoski, industrijski, vojni, gradilišni..... Prema načinu transporta vode: 

gravitacioni i



pumpni sistemi,



kombinacija.

Zavisno od područja potrošnje i rasporeda u prostoru:  za snabdijevanje jednog koncentrisanog potrošača, 

grupni vodovodi,



regionalni.

Prema stepenu korištenja vode:  sa direktnim korištenjem i



Industrijski vodovodi sa (a) jednostrukim i (b) povratnim

korištenjem vode (recirkulacijom) za snabdijevanje

KLASIFIKACIJE VODOVODA 

Zavisno o kvaliteta vode, vode, vodovodi koji zahtijevaju zahtijevaju vodu:

kvaliteta vode za piće,  sa ograničenim zahtjevima u pogledu kvaliteta, 





bez posebnih zahtjeva u pogledu kvaliteta (gašenje požara, pranje ulica).

Prema načinu snabdijevanja vodom (npr.industrije) vodovodi mogu biti: 

 iz gradskog sistema,



putem samostalnih (industrijskih) vodovoda,



kombinacija: iz gradskog sistema (voda za piće i sanitarne potrebe) iz vlastitog vodovoda za tehnološke potrebe ili za gašenje požara.





Projektiranje vodovodnih vodovodnih sistema se provodi za neko PROJEKTNO RAZDOBLJE RAZDOBLJE / PERIOD PLANIRANJA.

...određuje se prema postavkama planova razvoja naselja ( prostornih ili urbanističkih) ili, u slučaju da oni ne postoje, uzimaju se u obzir faktori koji mogu uticati na razvoj naselja (porast stanovništva, razvoj privrede, izgradnja saobraćajnica, prirodni uslovi...).



...obično iznosi 20 do 25 (50) godina – zavisi od intenziteta razvoja, veličine i karaktera naselja. (za veće gradove period planiranja je veći ili manji?) 

pojedini vodovodni objekti se mogu planirati na kraći period (10 -15 god) – bunari, rezervoari, postrojenja (izgradnja u etapama)



u dužem vremenskom periodu projektuju se i grade dovodni cjevovodi, riječne pregrade sa akumulacionim jezerima, tuneli I otvoreni kanali...(tamo gdje je

skupo i teško povećanje kapaciteta)

POTROŠNJA VODE – Q



Srednja dnevna potrošnja tokom godine Qdn,sr



Maksimalna satna potrošnja Qh,max najveća potrošnja u jednom satu u danu s najvećom potrošnjom



Minimalna dnevna potrošnja Qdn,min  potrošnja vode u danu s najmanjom potrošnjom



Maksimalna dnevna potrošnja Qdn,max  potrošnja vode u danu s najvećom potrošnjom

POTROŠNJA VODE – proračun Q

Qdn,sr = S · q Qdn,max= S · qmax = kd · Qdn,sr

( qmax = kd · q ) gdje je: Qdn,sr Qdn,max S q qmax kd

- srednja dnevna potrošnja u toku godine (m 3/dan), - maksimalna dnevna potrošnja u toku godine (m3/dan), - broj snabdijevenih snabdijevenih stanovnika, - specifična potrošnja vode: potrošnja vode po jednom stanovniku u  jednim danu [l/stan,dan] [l/stan,dan] - maksimalna specifična potrošnja: potrošnja vode po jednom stanovniku u danu maksimalne dnevne potrošnje [l/stan,dan] - koeficijent dnevne neravnomjernosti potrošnje

POTROŠNJA VODE – proračun Q

Qh,max = kh · Qh,sr Qh,sr = Qh,max / 24

gdje je: Qh,sr Qh,max kh

- srednja časovna potrošnja u toku dana (m 3/h ili l/s), - maksimalna dnevna potrošnja u toku godine (m 3/dan), - koeficijent satne neravnomjernosti potrošnje



 potrebe domaćinstava (za piće, kuhanje, higijenske i sanitarne potrebe.... ,



 javne potrebe (potrošnja vode u javnim ustanovama nekomercijalnog karaktera: u







školama, obdaništima, bolnicama...), komunalne potrebe – za pranje i polijevanje ulica, za rad fontana, zalijevanje zelenih površina, za gašenje požara (stavka komunalne potrebe), komercijalnu (zanatstvo, trgovina, za vlastite potrebe vodovoda) i industrijsk u potrošnju – tehnološke  – tehnološke i sanitarne porebe, porebe,  gubitke vode u sistemu sistemu..

Od ukupne količine vode u naseljima otpada na:  potrošnju vode u domaćinstvima.........................................................30 do 50%

komunalne i komercijalne komercijalne potrebe i slično.....25 do 45% potrošnju vode za javne, komunalne sistemu.................................................................................10 .................................................................................10  gubitke u sistemu

do 40 %

Tabela 1: Jedinična potrošnja vode u domaćinstvima za razne potrebe VRSTA POTROŠNJE 

Jedinica

Potrebna količina vode (l)

piće, kuhanje, umivanje, ručno pranje posuđe

stan/dan

Kupanje u kadi

1 upotreba

200 - 300

Kupanje pod tušem

1 upotreba

50 - 80

Pranje rublja mašinski

1 pranje

250 - 300

Pranje posuđa mašinski

1 pranje

50

Zalivanje vrta, zelenila

po m2 za jedno zalivanje

1,5-3,0

- krupna stoka

grlo/dan

60 - 80

- sitna stoka

grlo/dan

15 - 20

20 - 50

Napajanje i čišćenje stoke

Kao osnovni podaci kod određivanja potrošnje vode za potrebe domaćinstava koriste se: 

specifičnom potrošnjom vode qsp , norma potrošnje vode izražena specifičnom potrošnjom



broj stanovnika S .

POTROŠNJA VODE  je količina (utrošak) (utrošak) vode po pojedinim pojedinim kategorijama potrošača, ili ukupno, izražena u vremenskoj vremenskoj jedinici................................................................. jedinici........................................................................... .......... q (l/st,dan)

SPECIFIČNA POTROŠNJA POTROŠNJA VODE kao norma potrošnja, predstavlja srednju dnevnu potrošnju vode po stanovniku na dan, ostvarenu ili predviđenu tokom godine........................................q s p (l/st,dan) Na veličinu srednje potrošnje utiče:  cijena 

vode

životne navike (standard i kultura)

 kvalitet

vode  privredna struktura 

kontrola potrošnje



Specifična potrošnja vode je osnovna veličina za funkcionalno dimenzioniranje funkcionalno dimenzioniranje SISTEMA VODOSNABDJEVANJA.





Specifična potrošnja vode uključuje sve vidove potrošnje vode u naseljima: potrošnju u domaćinstvima, javne i komunalne potrebe, utrošenu vodu od strane komercijalnih i manjih industrijskih potrošača, kao i gubitke vode u sistemu. Bitno je napomenuti da se kod određivanja specifične potrošnje vode jasno istakne da li

 je u njoj sadržana samo samo potrošnja vode za stanovništvo ili su obuhvaćeni utrošci vode i za ostale kategorije potrošača, ponajprije industrije (poljoprivrede). (poljoprivrede). 

O pravilnosti određivanja specifične potrošnje vode ovisi i to da li će projek tovani vodovod tokom svog projektnog razdoblje zadovoljiti tražene potrebe.

POTROŠNJA VODE- specifična potrošnja vode 

Određuje se prvenstveno na osnov u iskustva u eksploataciji postojećih vodovoda. Orijentaciono iznosi od 150 do 500 l/s,dan (u evropkim gradovima), u nekim gradovima SAD-a SAD-a i do 1000 l/s,dan.



U većini zemalja se regulira zakonskim propisima u skladu s veličinom naselja .   



veća naselja.................................500 –  700 l/s,dan naselja srednje veličine................400 – 550 l/s,dan seoska naselja..............................200 naselja..............................200 – 300 l/s,dan.

Ima trend rasta, iako, naročito u razvijenim zemljama dolazi do stagnacije, a negdje kao posljedica štednje i drugih d rugih ekonomskih uslova, i do njenog smanjenja.

POTROŠNJA VODE- specifična potrošnja vode 

Ovisi o stupnju sanitarno – tehničke opremljenosti stanova, stanova, kvaliteti i cijeni (naplati) utrošene vode, tipu, veličini i načinu izgradnje naselja, postojanju kanalizacije, klimatskim prilikama i sl.

POTROŠNJA VODE - broj snabdijevenih stanovnika S 

Planirani broj stanovnika utvrđuje se posebnim planovima razvoja naselja ili širih područja. Ovisi o lokalnim općim socijalno-ekonomskim -ekonomskim faktorima, te vremenski nije stabilan.



Ako takvih planova nema ili je period planiranja u tim planovima p lanovima nepodudaran nepodudaran (kraći) od perioda planiranja vodovoda, za proračun budućeg broja stanovnika koristi se geometrijska progresija. Sn = S0 · ( 1 + p ) n gdje je: Sn - broj (snabdijevenih) stanovnika nakon n godina [stan], S0 - broj (snabdijevenih) stanovnika stanovnika nakon n godina [stan], p - prosječna godišnja stpa porasta stanovništva – određuje se analizom demografskih promjena u prethodnom periodu i procjenom daljeg razvoja [%] n - projektno razdoblje [god]



Neravnomjernost potrošnje predstavlja odstupanje od srednje vrijednosti. Omjer najveće (najmanje) i srednje vrijednosti predstavlja koeficijent neravnomjernosti. neravnomjernosti.



Odnos maksimalne dnevne potrošnje i srednje dnevne potrošnje je kd - koeficijent dnevne neravnomjernosti potrošnje kd = Qdn,max / Qdn,sr



(1,1 ≤ kd≤ 2,0)

Odnos maksimalne satne potrošnje i srednje satne potrošnje u danu maksimalne dnevne potrošnje: kh = Qh,max / Qh,sr

(1,5 ≤ kh≤ 2,4)

KOEFICIJENTI NERAVNOMJERNOSTI NERAVNOMJERNOSTI POTROŠNJE k

POTROŠNJA VODE – varijacije potrošnje k

Varijacije potrošnje potrošnje vode u funkciji veličine i tipa naselja utoku dana

POTROŠNJA VODE – varijacije potrošnje k 

U potrošnji vode javljaju se godišnje, mjesečne i dnevne oscilacije. Potrošnja vode obično je veća u ljetnim lj etnim mjesecima (Qdn,max i u jutarnjim satima Qh,max).

Varijacije potrošnje vode naselja u toku godine i utoku dana  

Gubici vode smanjuju ekstremne vrijednosti potrošnje. Industrije koje se snabdijevaju preko gradskog sistema mogu uticati na povećanje ali i smanjenje neravnomjernosti potrošnje.

POTROŠNJA VODE - industrije 

Zavisi od tehnološkog postupka po stupka proizvodnje. Voda Voda može da se koristi: 

kao sirovina sa nepovratnim ugrađivanjem u proizvode (npr. u prehramb.ind),



u procesu pripreme i obrade proizvoda (pranje, hlađenje, flotacija...).



Količina upotrijebljene vode može se značajno smanjiti primjenom recirkulacionog sistema umjesto protočnog.



Veći industrijski potrošači vode troše više od 10.000m 3 vode na dan. Njene potrebe vode ne obračunavaju se preko specifične potrošnje za naselja sa više od 50.000 stanovnika. Kod manjih naselja učešće industrije u ukupnoj potrošnji je izraženije, pa potrošnju industrije u cjelini treba posmatrati izdvojeno.



Za određene tehnološke procese utvrđeni su orijentacioni normativi potrošnje vode po jedinici proizvoda (TABELA 2 – 15.str skripte/udžbenika). 

Ovi podaci mogu da posluže za preliminarno sagledavanje potreba za vodom pojedinih industrijskih i zanatskih pogona,



Pouzdaniji podaci o potrebama za vodom dobivaju se na osnovu analize potreba utvrđenih tehnološkim postupkom proizvodnje.

POTROŠNJA VODE - industrije Tabela 2: Orijentacioni normativi potrošnje vode po jedinici proizvoda

PROIZVOD ili PROCES

Jedinica

Potrebna količina vode (m3)

mlijeko

1000 l

5

pivo

hl

2

šećer: ..................bez recirkulacije ...................sa recirkulacijom

t t

10 – 15 0,03

papir: ..................bez recirkulacije ...................sa recirkulacijom

t t

50 – 100 25

Konzervisana hrana

t

10 - 30

m2

4

t

1000

Štavljenje kože Prerada vune u tkaninu

VODA ZA GAŠENJE POŽARA 







Voda koju koju je potrebno obezbijediti za gašenje požara količinski je značajna kod malih naselja i industrijskih vodovoda. Kod većih naselja, udio te količine u ukupnoj potrošnji je neznatan (1 -2% od dnevne potrošnje). Zaštita od požara regulirana je zakonom je zakonom i Pravilnikom Pravilnikom o tehničkim normativima za hidrantsku mrežu za gašenje požara . Propisani su zahtjevi na izvore vode, kapacitet, protok i tlak vode u hidrantskoj mreži. Količina vode za gašenje požara određuje se prema broju stanovnika i broju vjerojatnih istovremenih požara, a iznosi od qpož = 10 do 90 l/s (Tab.3) brojem istovremenih požara podrazumijeva se broj Pod proračunatim brojem požara koji koji mogu nastati u naseljenom mjestu mjestu u tri uzastopna sata. Predviđa se trajanje požara najmanje dva sata.

VODA ZA GAŠENJE POŽARA Tabela 3: Količine vode za gašenje požara u naseljima

Broj stanovnika u hiljadama

Proračunati broj istovremenih požara

Količina vode u l/s po  jednom požaru (l/s) (l/s)

do

5

1

10

0d

6

do

10

1

15

0d

11

do

25

2

15

0d

26

do

50

2

25

0d

51

do

100

2

35

od 101

do

200

3

50

Od 1001

do 2000

4

90

VODA ZA GAŠENJE POŽARA 



Hidranti su najmanjeg promjera 80 (100) mm, ugrađuju se na udaljenosti 80-150 m, a dinamički pritisak na hidrantu mora biti najmanje 2,5 bara.

Za industrijske objekte – količina vode za gašenje požara zavisi o:   



stepenu otpornosti zgrade prema požaru, kategoriji tehnološkog procesa utvrđenog prema ugroženosti požarom i zapremini objekta koji se širi.

Količina vode po jednom požaru, prema navedenom Pravilniku, iznosi između 10 i 35 l/s.

VODA ZA GAŠENJE POŽARA

VODA ZA GAŠENJE POŽARA

VODA ZA GAŠENJE POŽARA

Univerzitet u Sarajevu

Građevinski fakultet 2015 godina

Profesor:

Doc.dr Suvada Jusić dipl.ing.građ.

 VODOSNABDJEVANJE

PREDMET VODITELJ PREDMETA

ŠIFRA

I ODVOĐENJE OTPADNIH VODA

Doc. dr. Suvada Jusić STATUS

SEMESTAR

5

SATI NASTAVE:

3+2

P+V

ECTS

6

CILJEVI PREDMETA

Sticanje osnovnih znanja o snabdijevanju vodom i odvođenju otpadnih voda, uz naznake potrebe za preradom vode (namijenjene za piće; otpadne ). SADRŽAJ PREDMETA Istorijski razvoj. Komponente i klasifikacija vodovodnih sistema. Osnove planiranja: period planiranja, potrošnja  i potreban kvalitet vode. Izvori snabdijevanja: pojave vode u prirodi, karakteristike izvorišta  i slivnih područja. Zahvatne građevine. Pumpna postrojenja: funkcija, vrste, pumpne stanice. Rezervoari: funkcija, zapremina, oblici. Dovodni cjevovodi i distribuciona mreža: osnove dimenzioniranja, cjevni materijali. Kućne  instalacije. Uloga stanica za obradu vode, kao sastavnih dijelova vodovodnih sistema.  Vrste otpadnih voda: upotrijebljene vode- osobine, proračunske količine; oborinske vode- osobine, mjerodavne oborine za dimenzioniranje kanalizacije, koeficijenti oticaja; ostale vode. Sistemi i elementi kanalizacije: kanalizacija zgrada i dvorišta; odvođenje  vode sa ulica; kanalska mređa  naselja (trasiranje,osnove dimenzioniranja, materijal cijevi). Ispuštanje  otpadnih voda u vodoprijemnike: uslovi ispuštanja; uloga stanica za prečišćavanje,  kao osnovnih dijelova kanalizacionih sistema.

PREPORUČENA LITERATURA

  Ćorović (A.): Snabdijevanje vodom  , Građevinski fakultet u Sarajevu,1989. 2. Kurpjel (B.), Ćorović (A.) i Bajraktarević- Dobran (H.): Kanalizacija (skripta za internu upotrebu , 1991- 1999. 3. Margeta (J.): Kanalizacija naselja , Građ. fak. Sveučil. u Splitu, 1998.

1.

Način polaganja ispita: usmeno, uz vođenje računa o ocjeni vježbi (programa) i o prisustvu predavanjima.

1.

UVOD

2.

OSNOVNE KARAKTERISTIKE SISTEMA SNABDIJEVANJA VODOM

3.

OSNOVE PLANIRANJA

4.

IZVORI SNABDIJEVANJA

5.

ZAHVATNE ZAHVA TNE GRAĐEVINE GRAĐ EVINE

6.

PUMPNA POSTROJENJA

7.

REZERVOARI

8.

DOVOD I DISTRIBUCIJA VODE

9.

KUĆNE INSTALACIJE

10.

MJERENJE I UPRAVLJANJE VODOVODNIM SISTEMIMA

10.

TEHNIČKO EKONOMSKE ANALIZE

11.

POGON I ODRŽAVANJE ODRŽAVANJE VODOVODA

12.

ZAŠTITA OD PRIRODNIH PR IRODNIH I VJEŠTAČKI VJEŠTAČKI IZAZVANIH IZA ZVANIH KATASTROFA KATASTROFA

13.

PRILOZI

Skripta (stranice koje treba naučiti, od-do): 1-30; 45-70; 83-86; 103-119; 124-132; 139-148; 153-155; 161-167 + dodatak (prezentacija) PREČIŠĆAVANJE (OBRADA) VODE NAMJENJENE ZA PIĆE I POTREBE INDUSTRIJE

POJAVE POJA VE VODE U PRIRODI

POJAVE POJA VE VODE U PRIRODI Voda u prirodi se, radi korištenju u svrhu snabdijevanja, može zahvatiti u raznim fazama njenog hidrološkog ciklusa. Tako, prema pojavi u prirodi, imamo sljedeće izvore vodosnabdijevanja: 

atmosferske vode



 površinske vode



 podzemne vode



poslj edica izvori (vrela) (vrela) – površinsko isticanje podzemnih voda kao posljedica određenih hidrauličkih i hidrogeoloških odnosa.

POJAVE POJA VE VODE U PRIRODI – atmosferske vode



Javljaju se u obliku padavina/oborina bilo koje vrste (snijeg, kiša...)



Da bi se mogle koristiti moraju se na odgov.način prikupiti/zahvatiti, prikupiti/zahvatiti,



Prije korištenja ovu vodu je potrebno kondicionirati,







Koristi se tamo gdje nema podz. ili površinskih površins kih voda – kraška područja, viši planinski dijelovi, Način prikupljanja ograničava veličinu korisnika, Ipak postoje i primjeri gradskih vodovoda koji koriste atmosfersku vodu (Gibraltar, na primjer).

POJAVE POJA VE VODE U PRIRODI – atmosferske vode

POJAVE POJA VE VODE U PRIRODI – površinske vode

POJAVE POJA VE VODE U PRIRODI – površinske vode

POJAVE POJA VE VODE U PRIRODI – površinske vode







Obuhvataju vode vodnih tokova (potoci, rijeke, kanali...), jezera i mora.

Vještačka jezera (akumulacije) služe za izravnjavanje proticaja, kako bi se i u sušnom periodu godine omogućilo korištenje vodnih tokova. Površinsku vodu je potrebno kondicionirati, gotovo u svim slučajevima,

POJAVE POJA VE VODE U PRIRODI – podzemne vode

POJAVE POJA VE VODE U PRIRODI – podzemne vode

POJAVE POJA VE VODE U PRIRODI – podzemne vode 





Prema hidrauličkim uslovima pojave mogu biti: 

sa slobodnim nivoom ili kao



vode pod pritiskom:  arteške i  subarteške

Prema hidrogeološkoj sredini u kojoj se nalaze razlikuju se: 

podzemne vode u intergranularnoj (priobalni prostori površinskih voda) i



pukotinskoj sredini (karstificirane krečnjačke i dolomitske stijene).

Izvori (vrela) predstavljaju površinsko isticanje podzemnih voda kao posljedica

određenih hidrauličkih i hidrogeoloških odnosa 

Vještački infiltrirane površinske vode u priobalne prostore rijeka, ili u dublje podzemne vodonosne horizonte. Ova infiltracija se provodi s ciljem da se poveća kvalitet voda, koristeći granularnu sredinu tla kao filtersku ispunu.

POJAVE POJA VE VODE U PRIRODI – morske vode

KORIŠTENJ ORIŠTENJE E VODA 







Za vodosanabdijevanje naselja najprije se koriste čiste izvorske ili podzemne vode.

U našoj zemlji najveći broj vodovoda koristi podzemnu vodu, vodu, manje izvorsku, a najmanje površinsku. Kod snabdijevanja tehnološkom vodom industrija preovladava korištenje  površinskih voda, sa neposrednim zahvatom ili iz akumulacija. Pojedina prirodna izvorišta koriste se višestruko, te se u vezi s tim, ti m, radi racionalnog korištenja korištenja utvrđuju potrebe i plan korištenja vode od strane pojedinih korisnika. Na primjer, primjer, voda iz akumulacije izgrađene na vodotoku, koristi se za: vodasnabdijevanje, navodnjavanje, proizvodnju el. energije, zadržavanje poplavnog vala... 

Tabela 4 daje prikaz korištenja različitih vrsta izvorišta za potrebe vodosnabdijevanja naselja različitih država.

KORIŠTENJ ORIŠTENJE E VODA Tabela 4: Korištenje različitih vrsta izvorišta za potrebe vodosnabdijevanja naselja V rs ta i zvo ri št a država

Površinske

Podzemna voda

Izvori (vrela)

Njemačka

63,9

Austrija

Infiltrirane

Vještački obogaćene

vode i akumulacije

riječne vode

8,7

11,2

6,2

10,0

45,7

53,1

1,2

-

-

Švajcarska

36,3

34,6

17,7

7,9

3,5

Italija

57,2

35,7

7,1

-

-

Holandija

80,4

-

19,0

-

0,6

podz.vode

KARAKTERISTIKE IZVORIŠTA I PRIPADAJUĆIH SLIVNIH PODRUČJA



U cilju pravilnog izbora izvora vodosnabdijevanja potrebno je

proučiti sve prirodne i druge karakteristike, karakteristike, navedene u nastavku: 

(A) Topografske, Topografske, klimatske i druge specifičnosti izvorišnog prostora,



(B) Geološke, hidrogeološke i hidrološke karakteristike,



(C) Kvalitet Kvalitet vode i uslove zaštite izvorišta,



(D) Tehničke Tehničke mogućnosti i načine zahvata.

KARAKTERISTIKE IZVORIŠTA I PRIPADAJUĆIH SLIVNIH PODRUČJA (A) Topografske, Topografske, klimatske i druge specifičnosti specifi čnosti izvorišnog prostora 



Među klimatskim karakteristikama posebno su interesantne padavine. Između padavina i pojava voda na izvorištima postoji određena prostorna i vremenska povezanost. Na primjer: 





iz odnosa izdašnosti izvorišta i količine padavina može se zaključiti o veličini  pripadajućeg sliva. na osnovu vremenskog pomaka pojave padavine i promjena izdašnosti i kvaliteta vode na izvorima može se utvrditi dužina puta vode od površine sliva do izvora (dijagram).

Veličina i oblik slivnog područja, veličina i vrsta biljnog pokrivača, naseljenost itd, jesu specifične karakteristike koje mogu utjecati na količine i kvalitet vode izvorišta.

KARAKTERISTIKE IZVORIŠTA I PRIPADAJUĆIH SLIVNIH PODRUČJA (A) Topografske, Topografske, klimatske i druge specifičnosti izvorišnog prostora 

Slika 4.1 prikazuje hidrogram vodostaja podzemnih voda u Sarajevskom

polju uporedo sa dijagramom oborina u slivu izvorišta.

KARAKTERISTIKE IZVORIŠTA I PRIPADAJUĆIH SLIVNIH PODRUČJA 

(B) Geološka i hidrogeološka istraživanja posebno su važna kod zahvata podzemnih i izvorskih voda. vo da. Ovim istraživanjima utvrđuju se: 

Transportne Transportne i akumulacione karakteristike tla,



Odnos vodonosnih i vodonepropusnih slojeva,



Pojave Pojave rasjeda,



Načini i pojave kretanja podzemnih voda, voda,



Stepen i način karstifikacije stijena,



Putevi kretanja podzemnih voda.



Slika 1 prikazuje različite pojave podzemnih voda, koji su uslovljeni posebnim

hidrogeološkim odnosima.

KARAKTERISTIKE IZVORIŠTA I PRIPADAJUĆIH SLIVNIH PODRUČJA



Slika 1: Pojave Pojave podzemnih voda

...prikaz različitih pojava podzemnih voda i prirodnih vrela, koji su uslovljeni posebnim hidrogeološkim odnosima.

KARAKTERISTIKE IZVORIŠTA I PRIPADAJUĆIH SLIVNIH PODRUČJA (B) Hidrološkim istraživanjima utvrđuju se:







raspoložive količine vode (izdašnost vrela, proticaji u vodotocima),



njihove promjene (kolebanja) u vremenu,



nivoi vode (prelivni nivoi na vrelima, nivoi podzemnih voda, vodotoka ...).

Mjerenjem izdašnosti vrela i proticaja u vodotocima utvrđuju se minimalne vrijednosti, koje su mjerodavne za ocjenu mogućnosti pokrivanja potreba. Uobičajen je zahtjev da izvorišta iz vorišta koja se koriste za snabdijevanje vodom naselja imaju 97 do 98 % obezbjeđenost , što znači da će izdašnost izvorišta jedanput u 33 odnosno 50 godina biti niža od potreba. potreba.

KARAKTERISTIKE IZVORIŠTA I PRIPADAJUĆIH SLIVNIH PODRUČJA (B) Hidrološka istraživanja (značaj – svrha) 

Definisanje režima rada izvorišta – provodi se mjerenjem dnevnih, sezonskih i godišnjih promjena izdašnosti vrela, proticaja u vodotocima ili nivoa podzemnih voda.





Dimenzioniranje akumulacije – polazi od podataka o višegodišnjim mjerenjima proticaja i nivoa vode u potocima.

Izbor pozicije i načina zahvata – polazi se od mjerenja vodostaja vodotoka ili  jezera.



Definisanje izdašnosti bunara, karakteristika vodonosnih slojeva – mjerenjem nivoa podzemnih voda, koeficijenata filtriranja, brzina tečenja, te čenja, pritisaka...

KARAKTERISTIKE IZVORIŠTA I PRIPADAJUĆIH SLIVNIH PODRUČJA

(C) Kvalitet Kvalitet vode i uslovi zaštite izvorišta 

Utvrđivanje kvaliteta vode obuhvata mjerenje fizičkih, hemijskih, bakterioloških i radioaktivnih karakteristika vode. (Pravilnik)



Kvalitet vode posmatranog izvorišta treba pratiti u dužem vremenskom periodu,

koji treba da obuhvati karakteristične hidrološke situacije, kao što su sušni period, doba jačih oborina i vrijeme topljenja snijega. 

Ispitivanja kvaliteta vode izvorišta odredit će da li se to izvorište može koristiti za

vodosnabdijevanje, vodosnabdijevanje, ili i li ukoliko može, da li jepotrebno jepo trebno kondicioniranje. 

Odgovarajući kriteriji Uredbi o klasifikaciji voda / vodotoka definišu mogućnost upotrebljivosti te vode za piće,

KARAKTERISTIKE IZVORIŠTA I PRIPADAJUĆIH SLIVNIH PODRUČJA (C) Kvalitet vode i uslovi zaštite izvorišta Pravilnici: Pravilnik o zdravstvenoj ispravnosti vode za piće (''Službeni glasnik BiH'', broj: 40/10)

Uredbe:  Uredba

o kategorizaciji vodotoka . Ovom Uredbom svim vodotocima je  propisana određena određena kategorija kategorija vodotoka tj. za svaku kategoriju vodotoka vodotoka određena određena klasa vode, a za klase vode postoje MDK.

Prema ovoj Uredbi Uredbi sve površinske i podzemne podzemne vode su svrstane u 4 klase kvaliteta (Tabela). Samo vode I i II II klas e se mogu koristiti kao vode za piće, i to vode I klase u svom prirodnom stanju, uz eventualnu dezinfekciju, a II klase uz

odgovarajuće kondicioniranje k ondicioniranje..

KARAKTERISTIKE IZVORIŠTA I PRIPADAJUĆIH SLIVNIH PODRUČJA (C) Kvalitet vode i uslovi zaštite izvorišta K LA SIFI SI FIK K ACIJA VODA e d b i o k l a s i f i k a c i j i v o d e se mogu podeliti na: Prema U r ed

su najčistije prirodne vode, izvorišta rijeka i njihovi gornji tokovi. Upotrebljavaju se za piće ili u prehrambenoj industriji. Naseljavaju ih plemenite vrste  v o d e I k l a s e

riba (salmonidi). Nemaju miris, vidljivu boju niti otpadne tvari.

su još uvek relativno čiste. Mogu se koristiti za rekreaciju i uz određeno prečišćavanje za snabdijevanje gradova vodom. Ne smiju imati miris ni  vo de II klase

boju, a ostali pokazatelji su navedeni u tabeli 2.1.

su zagađene prolaskom kroz gusto naseljene i industrijske oblasti. Imaju miris i vidljivu boju, ali se još uvijek mogu koristiti u poljoprivredi i nekim granama industrije. Pokazatelji za ove vode imaju znatno više granične vrednosti.  v od e III III klase

 vo de IV IV klase

su sve one vode koje ne spadaju u prethodne tri klase. Vrlo su

zagadjene i moraju se prečišćavati ako se hoće upotrebljavati u odredjene svrhe.

KARAKTERISTIKE IZVORIŠTA (površinske vode) (C) Kvalitet vode i uslovi zaštite izvorišta Kvalitet površinske vode 





 je neujednačen i mijenja se pod uticajem oborina i zagađenja otpadnim vodama.

često zamućene - opterećene su suspendovanim materijama usljed spiranja sa površine terena kod pojave oborina i podizanjem sa tla već istaloženih čestica kod većih brzina i proticaja. temp eratura varira  – zavisno o temperaturi vazduha, temperature otpadnih voda

koje se ispuštaju.... 





Sposobnost samoprečišćavanja  – posebno u gornjim i planinskim dijelovima toka.

U jezerima i akumulacijama je izražen problem  po  po dubini. stratifikacije  ratif ik ac ije  biljnog života, st

Nizak sadržaj mineralnih soli, relativno mala tvrdoća, visok sadržaj kisika, bakteriološko stanje lošije...

n e d o s t a t k a k i s e o n i k a ,  eutrofikacije 

biloško i

KARAKTERISTIKE IZVORIŠTA (podzemne vode) (C) Kvalitet vode i uslovi zaštite izvorišta K v a l i t et et p o d z em em n e v o d e 

Postoje znatne razlike u kvaliteu podzemnih voda i vrela, odnosno podzemnih

voda u kraškim i ostalim predjelima. 



rijetko zamućene – jer  – jer kod tečenja tečenja vode kroz kroz granularnu granularnu sredinu dolazi dolazi do prirodne filtracije vode. Izuzetak su kraške podzemne vode. temperatura ujednačena  – izuzev za podzemne vode

na manjim dubinama

(do 20 m) i kod kraških podzemnih voda. 

visok sadržaj mineralnih soli, relativno visoka tvrdoća, nizak sadržaj kisika, često povećan sadržaj željeza i mangana - što iziskuje kondicioniranje kondicioniranje ...

KARAKTERISTIKE IZVORIŠTA (I PRIPADAJUĆIH SLIVNIH PODRUČJA) POVRŠINSKA VODA

PODZEMNA VODA

Varira ovisno o sezoni.

Relativno konstantna.

Nivo promjenljiv promjenlji v, ponekad visok.

Nizak ili nula.

KARAKTERISTIKA TEMPERATURA

MUTNOĆA, SUSPENDOVANE MATERIJE

SADRŽAJ MINERALA DVOVALENTNO DVOVALENTNO ŽELJEZO I

Različit, ovisno o vrste tla, padavina, pritoka.

Obično ne sadrži, izuzev na dnu jezera

Značajan i konstantan, generalno ovisi od površinskih voda sa istog područja

Najčešće prisutno.

MAGNEZIJUM (U RASTVORU)

ili bazena.

 AGRESIVNI  AGRESIVNI UGLJEN DIOKSID

Obično ne.

Često prisutno u velikim količinama.

RASTVORENI KISIK

Često blizu nivoa zasićenja.

Slabo prisutan.

 AMONIJAK

Nalazi se samo u zagađenoj vodi.

Često prisutan, bez pripisanog, odnosno zagađenja koje upućuje.

VODONIK SULFID

Ne.

Često prisutan.

SILICIJUM (SiO 2)

Umjereno prisutan.

Nivo često visok.

NITRATI

Nivo generalno nizak.

Nivo nekada visok.

ŽIVI MIKROORGANIZMI

Bakterije (neke patogene), virusi,

Ferobakterija često pronađena.



Način zahvata vode, tip i konstrukcija zahvatne građevine zavise od:   vrste izvora, njegove pojave u prirodi,  uslova isticanja i tečenja, uslova zaštite...



Prema načinu pojave izvora u prirodi, zahvatne građevine dijelimo na:   zahvate podzemnih voda,  zahvate vrela,  zahvate površinskih voda i   zahvate atmosferskih (oborinskih) voda.

ZAHVATI PODZEMNIH VODA



Način zahvata zavisi od hidrogeoloških karakteristika vodonosnih horizonata:  dubine zalijeganja

vodonosnog sloja,

 pritisaka (voda sa slobodnom površinom ili arteška voda),  načina kretanja podzemne vode (u granularnoj ili pukotinskoj

sredini) i sl. 

Sve zahvate podzemnih voda dijelimo na dvije grupe objekata:  vertikalni objekti (kopani, cijevni –  cijevni  – bušeni bušeni i pobijeni bunari)  horizontalni objekti (drenaže, horizontane galerije, horizontalni

bunari)

ZAHVATI PODZEMNIH VODA  vertikalni objekti (kopani, cijevni –  cijevni  – bušeni bušeni i pobijeni bunari)

ZAHVATI PODZEMNIH VODA – vertikalni objekti (KOP (KOPANI ANI BUNARI)

KOPANI bunari 

Kopani bunari manjeg prečnika (1 do 2 m) izvode se radi

snabdijevanja vodom individualnih potrošača; 

Kopaju se ručno, po potrebi oblažu kamenom, opekom ili betonskim blokovima;





Dubina bunara uslovljena je položajem podzemne vode ispod terena (u našim krajevima dubine su do 15-ak m, ali postoje primjeri izvedenih bunara dosta veće dubine: preko 50 m); m); Izvode se u sušnom periodu kod najmanjih nivoa podzemnih voda.

ZAHVATI PODZEMNIH VODA – vertikalni objekti (KOP (KOPANI ANI BUNARI)



Za zahvat većih količina vode izvode se kopani spušteni bunari  potpuni (voda ulazi u bunar preko bočnih otvora), d no),  nepotpuni (voda ulazi u bunar preko bočnih otvora i kroz dno), 



Prečnik bunara: bunara: od 1,5 do 6 m; dubina do 30 m;



Kao materijal za izgradnju koristi se najčešće armirani beton;



Zahvat vode iz bunara obavlja se pomoću pumpi;



Ovaj tip bunara može se koristiti i kao sabirni – za vodu koja se prikuplja pomoću horizontalnih drenova ili galerija.

ZAHVATI PODZEMNIH VODA – vertikalni objekti (KOP (KOPANI ANI BUNARI)

Kopani spušteni bunar od betona (sa izdvojenom pumpnom stanicom) st anicom)

ZAHVATI PODZEMNIH VODA – vertikalni objekti (KOP (KOPANI ANI BUNARI) 

Način izvođenja: izvođenja: kod iskopa materijala bunarska obloga postepeno se

spušta. Obloga se izvodi u prstenovima visine od 2 do 6 m. m. Radi lakšeg spuštanja prstenovi se opterećuju. Prvi prsten se izvodi sa nožem od čeličnog lima;

ZAHVATI PODZEMNIH VODA – vertikalni objekti (CIJEVNI BUNARI)

ABISINSKI bunari 

služe za zahvat manjih količina vode za potrebe pojedinačnih objekata.



Način izvođenja: izvode se pobijanjem čeličnih cijevi u prethodno

izbušenu rupu. Zahvatna cijev ima prečnik od 25 do 75 mm, dužinu do 10 m, a u donjem dijelu, na mjestu ulaza vode je perforirana. Izbušena rupa je šira (100 do 150 mm), tako da se oko cijevi postavlja filterska ispuna od šljunka sa zrnom fi 2 do 4 mm. 

Crpljenje vode se vrši pomoću ručne (Nortonove) pumpe, pumpe, a mogu se upotrijebiti i pumpe na električni pogon (Slika).



U cilju zaštite od direktnog ulijevanja vode sa površine terena u bunar, na vrhu bunara se radi betonska glava skupa sa glinenim nabojem.

ZAHVATI PODZEMNIH VODA – vertikalni objekti (CIJEVNI BUNARI)

Pobijeni bun ar sa N o rt rt o n o v o m p u m p o m  

ZAHVATI PODZEMNIH VODA – vertikalni objekti (CIJEVNI BUNARI)

CIJEVNI BUŠENI bunari 

služe za zahvat većih količina vode i sa većih dubina (i preko 100 m).



Zavisno od količine vode koja se zahvata i dubine bunara izvode se od fi 200 do 1200 mm.





  

Nedostatak im je što se u njih može postaviti samo jedna pumpa. Način izvođenja: izvođenja: udarnom metodom sa izbacivanjem materijala hvatačem (”grajferom”); pomoću air-lifta ( u čvrstim stijenama), reversnom metodom ( u nevezanom i poluvezanom tlu) gdje se bušenje vrši udarnim ili rotacionim načinom i izbacivanjem izbušenog materijala preko pribora za bušenje.

ZAHVATI PODZEMNIH VODA – vertikalni objekti (CIJEVNI BUNARI)

C i j ev ev n i b u n a r s a p u m p n o m s t an an i c o m i

ugrađenom vertikalnom pumpom (izvorište podzemne vode Sarajevskog vodovoda u Sarajevskom polju)

ZAHVATI PODZEMNIH VODA – vertikalni objekti (CIJEVNI BUNARI)

ZAHVATI PODZEMNIH VODA – vertikalni objekti (CIJEVNI BUNARI)

CIJEVNI BUŠENI bunari (opis skice) 





Voda ulazi u bunar kroz otvore na filterskoj cijevi koja predstavlja dio bunarske cijevi, postavljene na visini vodopropusnog sloja.

Da bi se spriječilo kretanje i unošenje u bunar okolnog materijala i postigle odgovarajuće visine utjecanja vode, oko bunara se postavlja filterska ispuna od posebno granuliranog pijeska i šljunka. Efekat i trajanje bunara zavisi od vrste i načina izvedbe filterske ispune

(pojava začepljenja/kolmiranja bunara, odnosno ispune). Veličina otvora filterske cijevi ne smije biti manja od površine pora filterske ispune. 

Kada se ugradi ispuna, obložna cijev se vadi iz bušotine (faza c)

Skica: Faze izvođenja cijevnog bunara sa cijevnom ispunom

ZAHVATI PODZEMNIH VODA – vertikalni objekti (CIJEVNI BUNARI)

Skica: Faze izvođenja cijevnog bunara sa filterskom ispunom

ZAHVATI PODZEMNIH VODA – vertikalni objekti (CIJEVNI BUNARI)

CIJEVNI BUŠENI bunari (opis skice) 









Umjesto filterske ispune može se ugraditi i posebna vrsta filtera koja se sastoji od metalnih mreža (saća) postavljenih oko filterske cijevi (Slika). bakar, mesing, lijevano željezo, čelik, plastične ... Materijal filterske cijevi : bakar, Danas se proizvode i ugrađuju kompaktne cjeline filterske cijevi sa šljunčanim filterom. Nad cijevnim bunarom izvodi se bunarsko okno ili manji nadzemni objekat .

Oko bunarske cijevi pri površini terena izvodi se tampon od gline,a gline,a radi boljeg odvođenja oborinske vode neposredna okolina bunara se nasipa. nasipa.

ZAHVATI PODZEMNIH VODA – DRENAŽE I GALERIJE



... PRIMJENJUJU SE KOD KOD MANJIH IZDAŠNOSTI I U SLUČAJU PLITKIH VODONOSNIH SLOJEVA (gdje primjena bunara nebi bila racionalna).

DRENAŽE 







Obično se polažu na nepropusni sloj... Materijal i profil drenažne cijevi : keramičke, keramičke, plastične, betonske; fi 10 do 50 cm i veće ... Poslije iskopa rova i polaganja, cijevi se zatrpavaju filterskom ispunom, na koju

se kao zaštita postavlja sloj gline. Na svakih 50 do 60 m dužine drena postavljaju se revizioni šahtovi.

ZAHVATI PODZEMNIH VODA – DRENAŽE I GALERIJE



... PRIMJENJUJU SE KOD KOD MANJIH IZDAŠNOSTI I U SLUČAJU PLITKIH VODONOSNIH SLOJEVA (gdje primjena bunara nebi bila racionalna).

GALERIJE (ŠTOLNE) 

Predstavljaju drenaže većih (prohodnih) dimenzija,

pravouganog, zasvođenog ili  jajastog oblika... 

Za ulazak vode u zidovima ili svodu galerije ostavljaju se otvori.

ZAHVATI PODZEMNIH VODA – DRENAŽE I GALERIJE 

... PRIMJENJUJU SE KOD MANJIH IZDAŠNOSTI I U SLUČAJU PLITKIH VODONOSNIH SLOJEVA (gdje primjena bunara nebi bila racionalna).

ZAHVATI PODZEMNIH VODA – horizontalni objekti

HORIZONTALNI BUNARI 

Izvode se u pjeskovitom i sitnijem šljunkovitom materijalu.



Sastoje se od: sabirnog bunara bunara i zahvatih perforiranih filterskih cijevi.





Zahvatne cijevi pružaju se zrakasto od bunara u jednom ili dva nivoa, n ivoa, obično po 12 cijevi u jednom nivou. Filterske cijevi se izvode i do 100 1 00 m dužine. Način izvođenja: 

sistem Renney (po kom se i sami bunari često zovu) –  filterske cijevi fi 150 do 300 mm se pomoću hidraulične prese direktno utiskuju u tlo. Unutar filterske cijevi, koja ima posebno ofoermljen vrh, nalazi se unutrašnja cijev fi 50 mm, preko koje se ispira pijesak u okolini filterske cijevi i na taj način olakšava njeno zabijanje.



Kod drugih sistema (Preussag, Fehlmann) najprije se izbuši horizontalna bušotina fi 200 do 500 mm i zacijevi, a zatim se u nju postavlja filterska cijev. Vanjska cijev se zatim izvlači.

ZAHVATI PODZEMNIH VODA – horizontalni objekti

ZAHVATI PODZEMNIH VODA – riječna infiltrirana voda

ZAHVAT ZAHVA T VODE INFIL IN FILTRIR TRIRANE ANE IZ VODOTOKA 

Ako se zahvatni objekti (bunari, drenaže) postave blizu rijeka ili jezera (50 – 100 m) kod crpljenja vode u zahvatne objekte dospjeće i riječna, odnosno  jezerska voda koja koja se infiltrira u tlo.



Količina infiltrirane vode zavisi od poroznosti tla, raspoloživog pada između nivoa vode i kvaliteta infiltrirane vode (problem kolmacija).

ZAHVATI PODZEMNIH VODA – RIJEČNA INFILTRIRANA VODA

VJEŠT JEŠTAČK AČKO O OBOGAĆIV OB OGAĆIVANJE ANJE PODZEMN PODZEMNE E VODE 





za vještačko obogaćivanje podzemne vode primjenjuju se rješenja sa infiltracijom preko posebnih bazena ili preko upojnih (infiltracionih) bunara: bunara: Voda Voda se gravitacijom ili pumpanjem pumpanjem uvodi u bazene (infiltracione bunare) bunare) iskopane u vodopropusnom tlu.

Bazen, njegovo dno i strane, se povremeno čiste skidanjem nataloženog sloja taloga sa biomasom. Infiltracioni bunari nemaju biomasu – manja im je kolmacija.





Kolmacija ovih objekata smanjuje određenim stepenom kondicioniranja vode kojom se vrši obogaćivanje Zahvatni objekti uz te bazene postavljaju se na isti način kao u slučaju zahvata infiltrirane vode iz vodotoka.

ZAHVATI PODZEMNIH VODA – RIJEČNA INFILTRIRANA VODA

Vještačko obogaćivanje podzemne vode

ZAHVAT T (KAPTAŽA) (K APTAŽA) VRELA VRE LA ZAHVATI PODZEMNIH VODA – ZAHVA

KAPTAŽA VRELA 



Zbog kolebanja izdašnosti, zahvat i dovodni cjevovod, mogu zahvatati dio ili cjelokupnu količinu vode (povremeno prelivanje ili povremena neiskorištenost). Radove na kaptiranju/zahvatanju vrela treba izvoditi tako da

se tom prilikom ne poremete prirodni hidrogeološki odnosi. 



Tako se kaptažne građevine svojim oblikom prilagođavaju načinu pojave i mehanizmu rada vrela. Na različit način se zahvataju silazna, uzlazna vrela (Slika).

ZAHVAT T (KAPTAŽA) (K APTAŽA) VRELA VRE LA ZAHVATI PODZEMNIH VODA – ZAHVA

Kaptaža silaznog vrela sa p r i l az az o m p u t e m p o t k o p a  

ZAHVAT T (KAPTAŽA) (K APTAŽA) VRELA VRE LA ZAHVATI PODZEMNIH VODA – ZAHVA

Kaptaža uzlaznog r a zb zb i j e n o g v r e l a

ZAHVAT T (KAPTAŽA) (K APTAŽA) VRELA VRE LA ZAHVATI PODZEMNIH VODA – ZAHVA

KAPTAŽA VRELA 



Kaptiranje vrela u kršu obično zahtijeva složenije predradnje, da bi se utvrdio najbolji način zahvata . Kaptaža vrela se sastoji od : 

zahvatnog dijela i

komore sa taložnicom i zatvaračnicom. (zahvatni dio može biti odvojen od komore). 





Kaptažni objekat se izvodi od AB. Obično se oblaže glinom , a potom zatrpava zemljom. Ulaz u objekat može biti odozgo ili sa strane.  zatvaračnici su smještene cijevne instalacije : odvod, ispust, preliv. Odvod U  zatvaračnici i preliv su snabdijeveni zatvaračima. Na odvodu (eventualno i na prelivu) se ugrađuje mjerač protoka. Na ispustnoj cijevi se postavlja žablji poklopac.

ZAHVATI PVRŠINSKIH VODA – iz rijeka i potoka

ZAHVATI IZ RIJEKA I POTOKA 







Direktni zahvat većih količina voda moguć je u srednjim i donjim tokovima rijeka. U gornjim tokovima izvode se zahvati za manje količine vode, a u cilju zahvata većih količina izvode se brane (pregrade). Na ovaj način akumuliraju se veće količine – povećanje malih proticaja. Kod zahvata vode iz velikih rijeka korisno je u blizini b lizini izvesti bazen veće zapremine, koji pokriva bar trodnevnu potrošnju vode. Iz tog bazena voda se zahvata i dalje transportuje do uređaja uređaja za kondicioniranje. Uloga bazena? Kod izbora mjesta zahvata na vodotoku treba obratiti pažnju o lokaciranju: 

Obala ne smije biti podložna obrušavanju i podlokavanju,



Treba izbjegavati mjesta gdje se taloži nanešeni materijal,



Izbjegati ušća pritoka, mjesta ispuštanja otpadnih voda i sl...

ZAHVATI PVRŠINSKIH VODA – iz rijeka i potoka

ZAHVA ZAHV ATI IZ I Z RIJEKA I POTOKA - klasifikacija klasifi kacija 

Prema načinu zahvata, riječni zahvati se mogu klasificirati u:  Zahvate obalnog tipa;  Potopljene zahvate u koritu rijeke;  Zahvate u obliku ostrva u rijeci;  Pokretne zahvate;  Zahvate sa pregradom.

ZAHVATI PVRŠINSKIH VODA – iz rijeka i potoka

ZAHVATI OBALNOG TIPA

Z ah ah v a t o b a ln ln o g t i p a s a p u m p n o m s t a n i c o m : ( a ) u p o s e b n o m o b j ek e k t u ; (b (b ) u j ed ed i n s t v e n o m o b j e k t u

(1) grube rešetke, (2) sita, (3) usisna odnosno potisna cijev, (4) spojni tunel, (5) pumpe

ZAHVATI PVRŠINSKIH VODA – iz rijeka i potoka

ZAHVA ZAHV ATI OBAL OBALNOG NOG TIP TIPA A 





Primjenjuje se kod čvstih i strmijih obala; Pumpna stanica može biti izvojena, povoljnije je ako je u  jedinstvenom objektu objektu sa zahvatnom građevinom; U zahvatnoj građevini ostavljaju se otvori za ulaz vode na raznim visinama;



Na otvore se postavljaju grube rešetke (fi 4 -5 cm)radi zadržavanja krupnijih materija;



U zahvatnoj građevini mogu da se postave i sita (fi 2 -5 mm) radi zadržavanja sitnijih čestica.

ZAHVATI PVRŠINSKIH VODA – iz rijeka i potoka

POTOPLJENI ZAHVA ZAHVAT U KORITU KOR ITU RIJEKE R IJEKE

P o t o p l j e n i za za h v a t u k o r i t u r i j e k e :

(1) zahvat, (2) spojna cijev, (3) obalna građevina sa pumpnom stanicom

ZAHVATI PVRŠINSKIH VODA – iz rijeka i potoka

POTOPLJENI ZAHVA ZAHVAT U KORITU RIJEKE 



Primjenjuje se kod obala sa blažim nagibom; Satoji se od:  Obalne građevine za zahvat vode, u vidu bunara sa pumpnom stanicom, i 



Posebnog objekta koji se postavlja u koritu rijeke pod vodom.

Između tog objekta i obalne građevine se polaže spojna dovodna cijev.



Potopljeni objekat se izvodi na taj način da se onemogući ulazak krupnijih predmeta i materijala, dok se za sitnije čestice mogu predvidjeti sita u obalnom bunaru.

ZAHVATI PVRŠINSKIH VODA – iz rijeka i potoka

ZAHVAT U KORITU RIJEKE U OBLIKU OSTRVA 

Sličan zahvatima obalnog tipa, s tim da je postavljen dalje od obale, a sa obalom je povezan mostom. Pumpe se postavljaju u objekat, a odvodne

cijevi se polažu po mostu.

Z ah a h v a t i z r i j e k e i l i j ez e z er er a u o b l i k u o s t r v a

ZAHVATI PVRŠINSKIH VODA – iz rijeka i potoka

POKRETNI (PLIVAJUĆI) ZAHVAT 

...Primjenjuje se kod većih oscilacija nivoa vode, na mirnim vodama, najčešće kao privremeni objekat (gradilišta, vojne potrebe ili u ratnim situacijama) . Pumpni uređaj je postavljen na ponton, a potisna cijev se direktno prebacuje na obalu, eventualno uz korištenje posebne nosive konstrukcije

Plivajući zahvat 

ZAHVATI PVRŠINSKIH VODA – iz rijeka i potoka

ZAHVAT SA PREGRADOM NA VODOTOKU (TIROLSKI PRAG)

Zahvat tipa Ti r o l s k o g p r a g a

ZAHVATI PVRŠINSKIH VODA – iz rijeka i potoka

ZAHVAT SA PREGRADOM NA VODOTOKU (TIROLSKI PRAG) 

...Primjenjuje ...Primjenjuje se kod planinskih i manjih rijeka, rijeka , gdje nema dovoljno

dubine da se postavi uobičajena građevina za zahvat vode; 





U koritu se izvodi poprečna građevina sa zahvatnim kanalom. Kanal je Kanal je pokriven rešetkom koja zadržava krupniji nanos. Iz kanala voda se odvodi bočno do  prihvatnog okna iz kojeg vodi odvodna cijev do uređaja za kondicioniranje. Radi odstranjenja pijeska, a posebno ako je vodu potrebno pumpati, uz sami zahvat postavlja se pjeskolov  se pjeskolov  sa  sa automatskim ispiranjem.

ZAHVATI POVRŠINSKIH VODA – iz jezera i mora

ZAHVATI VODE IZ JEZERA I MORA 



Objekti za zahvat vode iz jezera i mora mogu se izvoditi na isti način kao  zahvati vode iz većih vodotoka. Lociranje zahvata vode iz jezera: dalje od mjesta ispusta otpadnih voda i ušća

potoka, obratiti pažnju na strujanje vode, pojavu valova, postojanje lišća, algi i planktona u vodi...

kod dubljih jezera voditi računa o stratifikaciji vode - vodu zahvatati sa dubine gdje je temperatura konstantna, pri tome kontrolisati sadržaj kiseonika, koji može biti smanjen; Kod plitkih jezera zahvat postavljati tako da se pumpanjem vode ne povuće jezerski talog i proizvodi raspadanja. 

Lociranje zahvata vode iz mora: Uzeti u obzir i specifične pojave: kolebanja

nivoa vode, strujanja, valove, nanos na dnu, biljni i akvatični život, korozivnos korozivnos morske vode. Najbolje zahvat postaviti u luci ili prirodnom zalivu.

ZAHVATI POVRŠINSKIH VODA – iz vještačkih jezera (akumulacija)

ZAHVATI VODE IZ

VJEŠTAČKIH VJEŠT AČKIH JEZERA (AKUMULACIJA) 

Zahvatanje se izvodi na jedan od

načina za zahvatanje iz prirodnih  jezera (uzimajući u obzir da su ovdje znatno veće promjene nivoa vode) ili se zahvat izvodi u sastavu brane. 

Kod zahvata u sklopu brane, preko

više ulaznih otvora na različitim visinama, voda se uvodi u vertikalno sabirno okno (ili cijev) ci jev) koja se

produžava u odvodnu cijev. Na ulaznim otvorima se postavljaju

rešetke, a iza njih zatvarači.

ZAHVATI POVRŠINSKIH VODA – iz jezera i mora

ZAHVATI VODE IZ VJEŠTAČKIH JEZERA (AKUMULACIJA) 

Odvodna cijev se polaže u tijelu brane u posebnu galeriju.



Planiranje akumulacije i modelska istraživanja/analize: 

UZ KORIŠTENJE ODGOVARAJUĆEG MATEMATSKOG MODELA PROGNOZIRA SE BUDUĆE TROFIČNO (STANJE KVALITET VODE) na bazi klimatskih podataka, podataka o unosu tereta zagađenja, geometriji akumulacionog jezera, proračunate izmjene vode u jezeru i drugih podataka...



Na osnovu tih istraživanja prognozira se buduće trofično stanje (kvalitet vode) i eventualni negativni zaključci iniciraju poduzimanje odgovarajućih mjera zaštite u slivu. Također Također ova istraživanja su korisna za definisanje izbora tehnološkog procesa i projektovanja postrojenja za kondicioniranje vode koja će se zahvatti preko brane.



UZ KORIŠTENJE ODGOVARAJUĆE ODGOVARAJUĆE MODELSKE ANALIZE VRŠI SE I IZBOR NAJPOVOLJNIJEG MJESTA ZA ZAHVAT VODE IZ AKUMULACIJE.

ZAHVATI POVRŠINSKIH VODA – atmosferskih

ZAHVAT ATMOSFERSKIH VODA 



...sastoji se od: 

SABIRNE POVRŠINE i



KOMORE KOMORE ZA VODU (CISTERNE)

...sabirna površina može biti

krovna površina. 

Za prikupljanje većih količina vode obrađuje se veća površina terena – pokrivanjem kamenom, betonom ili dr.materijalom

ZAHVATI POVRŠINSKIH VODA – atmosferskih

ZAHVAT ATMOSFERSKIH VODA 



Dva karakteristična tipa cisterni: cisterni: 

VENECIJANSKA i



AMERIČKA.

Kod cisterni venecijanskog tipa rezervoarski prostor je ispunjen pijeskom koji ima ulogu filtera.

Korisna zapremina je manja, ali je j e bolje prečišćavanj/kondicioniranje vode.

c i s t e rn r n i v e n ec e c i j an an s k o g t i p a  

ZAHVATI POVRŠINSKIH VODA – atmosferskih 

Kod cisterni američkog tipa filterska ispuna se postavlja samo oko vertikalne

cijevi ili okna iz kog se crpi voda. Korisna zapremina je veća, ali je slabije prečišćavanje/kondicioniranje prečišćavanje/kondicioniran je vode.

cisterna američkog tipa

ZAHVATI POVRŠINSKIH VODA – atmosferskih

PRORAČUN POTREBNE SLIVNE POVRŠINE I ZAPREMINE CISTERNE 

V = Qp,s

gdje je: V Qp,s qsp ds 

Qp,s = S ·qsp · ds - zapremina cisterne (m3) - količina vode potrebna za snabdijevanje u toku sušnog perioda (m3) - specifična potrošnja (m3/st,d) - broj dana sušnog perioda

Qp,god = S ·qsp · 365

gdje je: F H

F = Qp,god / Ψ ·H

- slivna površina(m2) - najmanja godišnja visina oborina (m)

Ψ - koeficijent oticaja (0,8 – 0,9)

Univerzitet u Sarajevu

Građevinski fakultet 2014 godina

6.

PUMPN PNA A POSTROJENJA

7.

REZERVOARI

Profesor:

Doc.dr Suvada Jusić dipl.ing.građ.

 VODOSNABDJEVANJE

PREDMET VODITELJ PREDMETA

ŠIFRA

I ODVOĐENJE OTPADNIH VODA

Doc. dr. Suvada Jusić STATUS

SEMESTAR

5

SATI NASTAVE:

P+V

3+2

ECTS

6

CILJEVI PREDMETA

Sticanje osnovnih znanja o snabdijevanju vodom i odvođenju otpadnih voda, uz naznake potrebe za preradom vode (namijenjene za piće; otpadne ). SADRŽAJ PREDMETA Istorijski razvoj. Komponente i klasifikacija vodovodnih sistema. Osnove planiranja: period planiranja, potrošnja  i potreban kvalitet vode. Izvori snabdijevanja: pojave vode u prirodi, karakteristike izvorišta  i slivnih područja. Zahvatne građevine. Pumpna postrojenja: funkcija, vrste, pumpne stanice. Rezervoari: funkcija, zapremina, oblici. Dovodni cjevovodi i distribuciona mreža: osnove dimenzioniranja, cjevni materijali. Kućne  instalacije. Uloga stanica za obradu vode, kao sastavnih dijelova vodovodnih sistema.  Vrste otpadnih voda: upotrijebljene vode- osobine, proračunske količine; oborinske vode- osobine, mjerodavne oborine za dimenzioniranje kanalizacije, koeficijenti oticaja; ostale vode. Sistemi i elementi kanalizacije: kanalizacija zgrada i dvorišta; odvođenje  vode sa ulica; kanalska mređa  naselja (trasiranje,osnove dimenzioniranja, materijal cijevi). Ispuštanje otpadnih voda u vodoprijemnike: uslovi ispuštanja; uloga stanica za prečišćavanje, kao osnovnih dijelova kanalizacionih sistema.

PREPORUČENA LITERATURA 1. 2. 3.

 

Ćorović (A.): Snabdijevanje vodom  , Građevinski fakultet u Sarajevu,1989. Ćorović (A.) i Bajraktarević- Dobran (H.): Kanalizacija (skripta za internu upotrebu , 1991- 1999. Margeta (J.): Kanalizacija naselja , Građ. fak. Sveučil. u Splitu, 1998. Kurpjel (B.),

Način polaganja ispita: usmeno, uz vođenje računa o ocjeni vježbi (programa) i o prisustvu predavanjima.

1.

UVOD

2.

OSNOVNE KARAKTERISTIKE SISTEMA SNABDIJEVANJA VODOM

3.

OSNOVE PLANIRANJA

4.

IZVORI SNABDIJEVANJA

5.

ZAHVATNE ZAHVATNE GRAĐEVINE G RAĐEVINE

6.

PUMPNA POSTROJENJA

5.

REZERVOARI

8.

DOVOD I DISTRIBUCIJA VODE

9.

KUĆNE INSTALACIJE

10.

MJERENJE I UPRAVLJANJE VODOVODNIM SISTEMIMA

10.

TEHNIČKO EKONOMSKE ANALIZE

11.

POGON I ODRŽAVANJE ODRŽAVANJE VODOVODA

12.

ZAŠTITA OD PRIRODNIH PR IRODNIH I VJEŠTAČKI VJEŠTAČKI IZAZVANIH IZA ZVANIH KATASTROFA KATASTROFA

13.

PRILOZI

Skripta (stranice koje treba naučiti, od-do): 1-30; 45-70; 83-86; 103-119; 124-132; 139-148; 153-155; 161-167 + dodatak (prezantacija – 6.predavanja) PREČIŠĆAVANJE (OBRADA) VODE NAMJENJENE ZA PIĆE I POTREBE INDUSTRIJE



Funkcija i položaj pumpnih postrojenja



Vrste i rad pumpi



Pumpne stanice

FUNKCIJA I POLOŽAJ PUMPNIH POSTROJENJA

Na putu vode od izvora do potrošača može se ukazati potreba za podizanjem vode: 









U zahvatnim objektima – podizanje na površinu ili do kote rezervoara ....; U sabirnim bazenima (bunarima) u kojima se voda prikuplja iz više zahvatnih objekata, da bi se transportovala do rezervoara;

Na dovodnim cjevovodima ili u mreži radi mreži radi povećanja pritiska ili prebacivanja u rezervoar više zone; U postrojenjima za kondicioniranje kondicioniranje radi prebacivanja sa niže na višu kotu;

U kućnim instalacijama radi povećanja pritiska, kao i na drugim mjestima...

FUNKCIJA I POLOŽAJ PUMPNIH POSTROJENJA

FUNKCIJA I POLOŽAJ PUMPNIH POSTROJENJA

VRSTE I RAD PUMPI





Prema konstrukciji i načinu rada: 

ROTACIONE: centrifugalne, propelerne (aksijalne); (aksijalne) ;



VOLUMNE: klipne, krilne, membranske; membranske;



PUMPE POSEBNIH KONSTRUKCIJA: air-lift (mamut) pumpe, strujne i hidroudarne...

Prema pritisku, koji se ostvaruje na potisnom vodu:   pumpe

niskog (do (do 80 m); m);

  pumpe visokog visokog

pritiska (više od od 80 m); m);

VRSTE I RAD PUMPI

KLIPNE PUMPE 

Razlikuju se klipne pumpe:   Jednostavnog tipa (slika); (slika); 

Sa dvostrukim radom;



Za velike visine potiskivanja upotrebljavaju se diferencijalne pumpe.

K l i p n e p u m p e je je d n o s t a v n o g t i p a :

a)ručna Nortonova pumpa b) pump a sa motornim pogono m

VRSTE I RAD PUMPI

KLIPNE PUMPE - karakteristike 

Mogu imati jedan, dva ili više cilindara;



Maksimalna visina usisavanja, zajedno sa otporima, otporima, iznosi 7 m;



Prednosti klipnih pumpi: 

Relativno dobro iskorištena usisna visina,



Dobar koeficijent korisnog djejstva,



Povoljan rad kod promjenljivog broja obrtaja,



Manja osjetljivost na promjene izračunate potisne visine, Ekonomične su za dizanje malih količina na velike visine .

 

Negativnosti klipnih pumpi: 

Veličina, koja zahtijeva veliku površinu za smještaj i



mnoštvo pokretnih dijelova.

VRSTE I RAD PUMPI

CENTRIFUGALNE PUMPE- karakteristike ....sastoje se od kućišta (statora) i radnog kola (rotora) koje se okreće preko osovine. Na radnom kolu kolu nalaze se lopatice koje koje pokreću vodu. Kinetička energija dobivena okretanjem rotora pretvara se u energiju pritiska. Na kućištu se nalaze otvori: - usisni ((2) ((2) za ulaz) ulaz) i 

- potisni (( 5)za (( 5)za izlaz) izlaz) vode.

VRSTE I RAD PUMPI

CENTRIFUGALNE PUMPE primjena raznih tipova pumpi



U zavisnosti od dubine vode koja se crpi imamo primjenu različitih tipova centrifugalnih pumpi: 

Horizontalno postavljene pumpe –  pumpe – usisna usisna visina iznosi najviše 5 do 6 m,



Pumpe sa vertikalnom osovinom –  osovinom  – ako ako je vodu potrebno povući sa veće dubine. Pumpa se nalazi pod vodom, a sa pogonskim motorom je povezana dugačkom osovinom, koja se nalazi u potisnoj cijevi . Dužina pogonske pogonske osovine ograničava dubinu ranjanja pumpe pumpe na 20-ak metara.



Uronjene pumpe –  pumpe – dozvoljavaju dozvoljavaju veću dubinu, odnosno usisnu visinu, čak i preko 100 m. Kod ovih pumpi pumpi pumpa i motor se nalaze pod vodom, obješeni obješeni o potisnu cijev. cijev.

VRSTE I RAD PUMPI

P r i m j en e n a r a zn zn i h t i p o v a p u m p i z av av i s n o o d d u b i n e v o d e k o j a s e c r p i : (a) horizontalno postavljena pumpa, (b) pumpa sa vertikalnom osovinom (c) uronjena pumpa

VRSTE I RAD PUMPI

VRSTE I RAD PUMPI

(c) URONJENE CENTRIFUGALNE PUMPE



...zbog svojih malih dimenzija

često se koriste ne samo za zahvat vode sa velikih dubina u

bunarima, već i tamo gdje je uobičajena upotreba horizontalnih pumpi. 



Potisne visine pumpi standardne proizvodnje iznose i do 500 m.

Za pumpanje vode na veće visine, i do 1000 m, mogu se koristiti tzv. Procesne centrifugalne pumpe. pumpe .

PUMPNE STANICE





PUMPNE STANICE STANICE / POSTROJENJA POSTROJENJA su posebni objekti /građevine u kojima su smješteni pumpni agregati , koji se sastoje od pumpi i pogonskih uređaja, kao i pripadajuće elektroopreme, komandnih i mjernih uređaja; PUMPNI AGREGATI AGREGATI se dimenzionišu tako da zadovolje potrebe u određenom vremenskom periodu planiranja. U početnom periodu, kada su potrebe manje, pumpe rade manji broj sati. Povećanje kapaciteta pumpne stanice se obezbjeđuje povećanjem broja pumpi u istovremenom radu.



U svim slučajevima, obavezno je potrebno obezbjediti REZERVNE pumpne agregate, pored onih koji se nalaze u redovnom pogonu.



Kod bunarskih zahvatnih objekata, PUMPNE STANICE mogu da se izvode u cjelini sa tim objektima u obliku okna, ili kao izdvojene

građevine (SLIKA):

Primjena pumpi na vodozahvatima 

Kod bunarskih zahvatnih objekata, objekata , pumpne stanice mogu da se izvode:   u cjelini sa tim objektima ili  kao izdvojene građevine (rjeđe).

Uronjena centrifugalna pumpa

C i j ev ev n i b u n a r s a p u m p n o m s t a n ic ic o m i

Primjena pumpi na vodozahvatima 

Kod zahvatnih objekata objekata iz vodotoka, jezera ili mora, pumpne stanice mogu da se izvode: 

 u cjelini sa tim objektima ili



kao izdvojene građevine (rjeđe).

Z ah ah v a t o b a l n o g t i p a s a p u m p n o m s t a n i c o m : ( a ) u p o s e b n o m o b j ek ek t u ; ( b ) u j ed e d i n s t v e n o m o b j e k tu tu

PUMPNE STANICE 

Za pumpanje većih količina vode (npr u postrojenjima za kondicioniranje vode ili za pumpanje vode iz rezervoara niže visinske zone u rezervoar više zone) PUMPNE STANICE STANICE su obavezno veće izdvojene građevine – izgrađuju se kao samostalni objekti.



Takve pumpne stanice mogu imati i mati površinu od 500 i više m 2.



U njima se obično postavljaju horizontalne centrifugalne pumpe (SLIKA):

PUMPNE STANICE





PUMPNE STANICE STANICE su građevine u kojima su smješteni pumpni agregati, agregati, električni i mjerni uređaji i druga oprema; U ZGRADI PUMPNE STANICE STANICE nalaze se sljedeće prostorije: 

pumpnih agregata (mašinska hala) , ,  osnovna prostorija za smještaj pumpnih



komandni prostor,



prostor za boravak osoblja, i sanitarni čvor, čvor, skladište za sitnije rezervne dijelove sa radionicom, prostorija za transformatore i uklopne uređaje.

 



Cijevi, zatvarači, vodomjeri i druge armature kod manjih pumpnih stanica postavljaju se u kanale mašinske hale. Kod većih pumpnih stanica za smještaj svih instalacija ispod hale se predviđa posebna etaža gdje je smještena cjevna galerija.  (SLIKA)

PUMPNE STANICE

Šematski raspored prostorija u većoj pumpnoj stanici  presjek zgrade i tocrt prizemlja

PUMPNE STANICE

Šematski raspored prostorija u većoj pumpnoj stanici  presjek zgrade i tocrt cijevne galerije

PUMPNE STANICE



Prostor u mašinskoj hali ne treba da bude skučen. Do pumpi treba da bude slobodan pristup, a razmak između pumpi takav da se pumpe mogu lako montirati i demontirati. Za podizanje pumpi ugrađuje se kran sa kranskom stazom.



POLOŽAJ PUPNIH AGREGATA AGREGATA (SLIKA) (SLI KA)



Kod manjih pumpnih stanica postavljaju se paralelno ili serijski u jednom redu (SLIKA - a i b);



Kod većeg broja broja agregata postavljaju se u dva dva reda i i koso što je hidraulički hidraulički povoljnije.



RASPORED USISNIH I POTISNIH VODOVA VODOVA U PUMPNOJ STANICI (SLIKA)



Da bi se moglo vršiti izdvajanje pumpi koje će biti u pogonu, od rezervnih ili il i od pumpi u remontu, zatvatrači se postavljaju i na potisnim i na usisnim cjevovodima

PUMPNE STANICE

SLIKA: Položaj pumpnih a g r eg eg a t a u p u m p n o j s t a n i c i

as p o r e d u s i s n i h i SLIKA: R as p o t i s n ih ih v o d o v a u p u m p n o j stanici

PUMPNE STANICE



Funkcija rezervoara u sistemu



Zapremina rezervoara



Oblici i način izvođenja rezervoara

FUNKCIJA REZERVOARA U SISTEMU



Rezervoari u vodovodnom sistemu imaju višestruku namjenu:  Izjednačavanje varijacija dotoka i potrošnje u toku dana;  Održavanje pritiska u mreži,  Obezbjeđenje rezerve vode potrebne za gašenje požara,  Obezbjeđenje rezerve vode u slučaju kvara na

dovodu, nestanka struje itd...

pumpama,

FUNKCIJA REZERVOARA U SISTEMU



Prema funkciji u sistemu i visinskom položaju, rezervoari mogu biti:

Visokopoloženi distribucioni rezervoari  Visokopoloženi

– locirani su iznad

područja potrošnje, tako da iz njih voda teče gravitaciono. Izvode se kao ukopani ili u obliku vodotornjeva. Imaju sve prethodno navedene funkcije;  Niskoležeći rezervoari – Ima sve prethodno navedene funkcije, funkcije,

osim održavanja pritisaka u mreži. Kod pumpnih stanica imaju ulogu sabirnog ili crpnog bazena.

FUNKCIJA REZERVOARA U SISTEMU

OBLICI I NAČIN IZVOĐENJA REZERVOARA

VODOTORNJEVI 

Izvode se od tri osnovna dijela: 

Rezervoarskog prostora,



Nosive konstrukcije konstrukcije (10-40m) i



Zatvaračke komore.

OBLICI I NAČIN IZVOĐENJA REZERVOARA

VODOTORNJEVI 



Grade se na ravnom terenu. Upotrebljavaju se za snabdijevanje snabdijevanje industrije i poljoprivrednih imanja.

Troškovi izgradnje su 3 do 5 puta veći od troškova za ukopane rezervoare.

Kao nosiva konstrukcija mogu biti i stambene ili industrijske zgrade ili dimnjaci. (vidi narednu sliku)

FUNKCIJA REZERVOARA U SISTEMU

FUNKCIJA REZERVOARA U SISTEMU

FUNKCIJA REZERVOARA U SISTEMU 

Prema hidrauličkoj hidrauličkoj ulozi u sistemu, rezervoari mogu biti: Protočni rezervoari – locirani su između izvorišta i potrošača.  Kontrarezervoari – je smješten iza područja potrošnje. 

FUNKCIJA REZERVOARA U SISTEMU



Protočni rezervoari – locirani su između izvorišta i potrošača. Voda se od izvora dovodnim cjevovodom transportuje do

rezervoara, a iz njega dalje do potrošača. 

Kontrarezervoar – je smješten iza područja potrošnje. Sa izvora se uvijek pumpa uvijek ista količina vode (Qp), s tim, da kada je potrošnja vode u naselju manja od te količine višak vode otiče u rezervoar (obično noću), a u časovima povećane potrošnje naselja dobiju vodu i iz rezervoara. Maksimalni doticaj vode iz rezervoara je

kod maksimalne satne potrošnje. 

Kao kontrarezervoar kontrarezervoar funkcioniše i rezervoar koji je lociran bočno ispred mjesta potrošnje (SLIKA).

ZAPREMINA REZERVOARA

ZAPREMINA REZERVOARA 

Potrebna zapremina rezervoara reze rvoara određuje se na bazi rasporeda dotoka i potrošnje u vremenu (Slika 7.2, Tabela 6):

Primjeri grafičkog određivanja zapremine rezervoara: (a)gradska naselja sa gravitacionim dotokom vode; (b)industrijska naselja sa dovodom vode pumpanjem u neprekidnim trajanju 16 sati; (c)

ZAPREMINA REZERVOARA



Kod vodovoda kod kojih dovod vode nije gravitacioni,  pogodnim izborom vremena pumpanja može s znatno

smanjiti potrebna zapremina rezervoara. Na taj način postiže se i ušteda u energiji, pumpajući vodu u vrijeme niže tarife. 

U praksi se usvaja nešto veća zapremina rezervoara od minimalno potrebne – u vrijednosti od 30 do 50 % maksimalne dnevne potrošnje, nekada i 100%, zavisno od zahtijevanog stepena sigurnosti isporuke. isporuke .





Kod malih malih zapremina treba uzeti u račun i količinu potrebnu za  gašenje požara. požara. Kod većih zapremina, taj udio je neznatan. Zapremine se Zapremine se izvode od samo nekoliko do i preko 600 000 m3.

OBLICI I NAČIN IZVOĐENJA REZERVOARA



U zatvaračkoj komori postavljaju se cijevne intalacije za dovod, odvod, preljevanje i ispust vode. Ove cijevi su snabdijevene zatvaračima.

OBLICI I NAČIN IZVOĐENJA REZERVOARA 

Izvode se pravougaonog i okruglog oblika, sa različitim dispozicionim rješenjima

OBLICI I NAČIN IZVOĐENJA REZERVOARA

UKOPANI REZERVOARI 

Zatvaračka komora konstruktivno konstruktivno može biti vezana za komore za vodu ili nezavisna. Kod velikih rezervoara ima dvije etaže: gornju ulaznu i donju sa cijevnim instalacijama.

Kružni rezervoarsa dvije komore zapremine 500 m3 s a s t r o p n o m k o n s t r u k c i j o m u o b l ik ik u k u p o l e

OBLICI I NAČIN IZVOĐENJA REZERVOARA 

U zatvaračkoj komori postavljaju se cijevne intalacije za dovod, odvod, preljevanje i ispust vode. Ove cijevi su snabdijevene zatvaračima.

OBLICI I NAČIN IZVOĐENJA REZERVOARA