pravo EU 2

Termin 1. Komunitarno pravo ili pravo Evropske unije – jedinstveni ili različiti pravni sistemi Za skup izvora koji su označeni pojmom komunitarno pravo, najčešće se koristi izrazi: pravo Evropskih zajednica, pravo Evropske unije i evropsko pravo Pravo evropskih zajednica Ukazuje na način i poreklo komunitarnih propisa, isticanjem da su ih dosadašnjem periodu stvarali organi svih triju zajednica. Riječ je o propisima Evropske ekonomske zajednice, Evropske zajednice za ugalj i čelik i Evropske zajednice za atomsku energiju. Bez obzira što su ove propise stvarale tri pravno odvojene zajednice, oni i po pravoj prirodi i predmetu regulisanja čine funkcionalno jedinstvo. Pravo evropske unije Izrazom pravo evropske unije ukazuje se na domašaj primjene propisa koji čine ovo pravo. Pravo evropske unije se primjenjuje u državama članicama Evropske unije. Iz ovog, medjutim, ne treba zaključivati da su ga i stvarali organi Evropske unije. Jedinstvo prava evropskih zajednica i evropske unije Međuzavisnost i isprepletenost prava Evropskih zajednica i prava evropske unije ogleda se u mogućnosti da se tzv. strukturalna načela (superiornost, lojalnost) i načela koja su slična načelu vladavine prava (proporcionalnosti, fer saslušanja i osnovna ljudska prava) budu korištena i u pravu Evropske inije. U tom slučaju oni bi imali ulogu leges generales u odnosu na Ugovor o Evropskoj uniji i mogu se primjenjivati u pravu Evropske unije ukoliko nisu direktno suprotni odredbama ugovora o Evropskoj uniji. 2. Komunitarno pravo ili evropsko pravo Izrazom evropsko pravo ko zbirnim pojmom može se označiti ili zbir propisa nacionalnih pravnih sistema evropskih država , ili ukupnost pravila koja su izvedena iz nacionalnih propisa, a koja su zajednička ili ista u svim evropskim državama. U prvom slučaju riječ je o pojedinačnim konkretnim pravima koje objedinjuje samo geofgrasko područje nastanka i primjene. U drugom slučaju, takvi propisi ne postoje kao pozitivno ili važeće pravo, niti imaju svoje izraze u formalnom smislu, već se pod ovim izrazom podrazumjevaju zajedničke karakteristike koje postoje u nacionalnim pravima evropskih država. Komunitarnim pravom se sastoji iz istinskih komunitarnih propisa, a ne od materijalnih pravila nacionalih prava koja su zajednička državama članicama. Stoga ono ne sme biti smatrano zajedničkim pravom Evrope. Komunitarizacijom se označava postupak stvaranja komunitarnog prava korišćenjem poznatih metoga unifikacije i harmonizacije, ali i korištenjem osobenih komunitarnih sredstava, kao što su komunitarna pravila, komunitarna uputstva i komunitarne odluke. Izraz „evropsko pravo“ može se koristiti i u geografskom smislu, kao geografska odrednica

kojom se upućuje na područje primjene propisa koji postoje u evropskim državama, bez obzira na način nastanka. Iako se komunitarno pravo neporedno primjenjuje samo na komunitarne subjekte iz sadašnjih 27 država članica, ono posredno utiče i na pravne sisteme ostalih evropskih država, nečlanica. Ovaj uticaj je kroz propisani postupak harmonizacije posebno očigledan u evropskim državama sa kojima je Evropska unija zaključila tzv. Evropske sporazume o pridruživanju i zajedničkom privrednom prostoru. Izvori komunitarnog prava Prema prihvaćeno širem shvatanju komunitarnog prava, u formalne izvore spadaju: 1. osnivački ugovori i na osnovu njih donijeto sekundarno zakonodavstvo 2. sporazumi zaključeni između država članica 3. međunarodni sporazumi koje je zaključila Zajaednica sa trećim državama 4. mjere tijela osnovanih međunarodnim sporazumima koje je zaključila Zajednica sa trećim državama koja su odgovorna za njihovo sprovođenje 5. međunarodni sporazumi koji obavezuju sve države članice ako je njihova odgovornost preuzela zajednica na sebe 6. odluke država članica koje imaju pravno dejstvo u oblastima koje su obuhvaćene Ugovorima o osnivanju 7. presude Suda pravde i Suda prve instance 8. opšta načela prava i osnovana ljudska prava bazirana na ustavima država članica 9. preporuke donete na osnovu ugovora o EZ ukoliko mogu pomoći pri tumačenju nacionalnih propisa. S obzirom na subjekte koje ih donose izvori se mogu grupisati: - akti država članica - akti Zajednice - opšta načela komunitarna prava - međunarodni sporazumi sa državama nečlanicama Primarni izvori Primarne izvore komunitarnog prava stvaraju države članice prilikom utvrđivanja međusobnih odnosa i Zajednica na osnovu sopstvenog ugovornog kapaciteta, kao subjekt međunarodnog prava, zaključivanjem sporazuma sa trećim državama i međunarodnim organizacijama. Ovi izvori se mogu podijeliti u tri grupe: ubovore o osnivanju, konvencije između zemalja članica i sporazume koje Zajednica zaključuje sa trećim državama i međunarodnim organizacijama. Ugovori o osnivanju U osnivačke ugovore spadaju: Ugovor o osnivanju Evropske zajednice za ugalj i čelik 1951., Ugovor o osnivanju Evropske zajednice za atomsku energiju i Ugovor o osnivanju

Evropske ekonomske zajednice 1957, kao i njihove izmjene i dopune sa pratećim aneksima i protokolima. Isti status imaju i statuti o osnivanju Evropske investicione i Evropske centralne banke koji su sadrćani u odgovarajućim protokolima. Pod osnivačkim ugovorima se podrazumjea i Ugovor o osnivanju Evropske unije iy 1992., koji je takođe kasnije mijenjan i dopunjavam Sporazumima iz Amsterdana u Nice. U osnivačke ugovore spadaju i sporazumi kojima se bliže određuje položaj Zajednica i njihovih organa. Sadržina osnivačkih ugovora Osnivačkim ugovorima su regulisana pitanja pravnog položaja osnovanih Zajednica prema državama članicama i međunarodnim organizacijama i organnizaciono pravna pitanja ustrojstva i nadležnosti njihovih organa. U pogledu pravne prirode, preovladava shvatanje da su osnivački ugovori, po značaju i prirodi normi konstitucionalni akti i kao takvi njihova zakonitost se ne može preispitivati. Prema prirodi normi spadaju u kateogriju „okvirnih“ sporazuma. Ugovorima o osnivananju određena je i sadržina, teritorijalni i vremenski domašaj primene komunitarnog prava. Važenje i primjena Ugovori o Evropskoj zajednici i Evropskoj zajednici za atkosmu energiju zaključeni su na neodređeno vrijeme, dok je Ugovor o osnivanju Eropske zajednice za ugalj i čelik zaključen na 50 godina. Ugovor o Evropskoj uniji, je takodje, zaključen na neodređeno vrijeme. U pogledu teriotrijalne primjene, Ugovor o Evropskoj zajednici primjenjuje se na 25 država članica. Postupak izmjene Ugovori o osnivanju se usvajaju na međuvladinim konferencijama država članica, a stupaju na snagu nakon ratifikacije od strane svih država. Mogu se mijenjati na tri načina: po opštem režimu, po skraćenom postupku i postupku „male revizije“. Opšti postupak promjene je propisan odradbama člana 48. ugovora o Evropskoj uniji kojima je dato pravo vladama država članica i Komisiji da Savjetu podnesu prijedloge o izmenama Ugovora. Ako se Savjet saglasi da se sazove konferencija predstavnika vlada država članica, saziva je predsjedavajući savjeta radi zajedničkog utvrđivanja izmjena koje treba da se unesu u ugovor. Postupak skraćene verzije se može koristiti u 4 slučaja: - ako se predlaže jačanja i širenja domašaja prava građana Zajednice - kod usvajanja odredbi koje se odnose na jedinstveni postupak neposrednih i opšzih izbora za Europski parlament - kod usvajanja odredbi koje se odnose na sistem sopstvenih prihoda Zajednice - kod „prebacivanja“ određene materije iz unijskih u komunitarni segment

Postupak „male revizije“ predviđen je u slučajevima proširivanja primjene odredba o zajedničkoj trgovinskoj politici, ili kod promjene određenih protokola iz oblasti monetarne politike i kod promjene broja članova Komisije. Konvencije između država članica Države članice su ovlaštene da međusobno zaključuju konvencije kako bi obezbjedile pogodnosti svojim državljanima iz Ugovorom određenih oblasti: ukidanje dvostrukog oporezivanja, uzajamno priznanje trgovačkih društava i pojednostavljenje postupka uzajamnog priznanja i izvršenja sudskih i arbitražnih odluka. Sporazumi između Zajednice i trećih država i međunarodnih organizacija U treću grupu primarnih izvora spadaju sporazumi koje je Zajednica ovlaštena da zaključuje sa trećim državama i međunarodnim organizacijama. To mogu biti sporazumi o pridruživanju, sporazumi o saradnji, međunarodni trgovinski sporazumi, sporazumi o zaštiti životne sredine itd. S obzirom na ugovorne strane i način zaključivanja sporazumi se dijele: - na sporazume koje zaključuje Zajednica sa jednom ili više država nečlanica - tzv. mješoviti sporazumi, koje Zajednica zajedno sa državama članicama zaključuje sa trećim državama nečlanicama. - sporazumi koje zaključuju države članice sa državama nečlanicama Sporazumi o pridruživanju ili asocijaciji Pod asocijacijom ili pridruživanjem se podrazumjeva poseban dugoročni odnos između Zajednice i treće države, čiji organi i unutrašnja struktura ostaju netaknuti. Ovu vrstu odnosa Eropska zajednica uspostavlja sa trećim državama ili međunarodnim organizacijama. Prvu grupu specijalnih sporazuma o pridruživanju čine sporazumi kojeje zajednica ovlaštena da zaključuje sa prekomorskim zemljama i teritorijama, Drugu vrstu sporazuma čine klasični sporazumi o pridruživanju koje sa trećim državama Zajednica zaključuje na osnovu ovlaštenja iz člana 310 Ugovora o osnivanju. Sporazumi o pridruživanju se zaključuju na neodređeno vrijeme. Njihova posebna priroda ogleda se u tome što mogu imati za cilj da pripreme pridružene države kako da ispune uslove za krajnji prijem u Zajednicu. Trećom vrstom sporazuma, koji je označen kao Sporazum o Evropskom privrednom prostoru, postavljeni su osnovi za dugoročnu, blisku i sveobuhvatnu saradju između Zajednice i EFTA država u cilju uspostavljanja unutrašnjeg tržišta. Sporazumi o saradnji ili kooperaciji Ovi sporazumi spadaju u grupu mešovitih sporazuma kojima Zajednica unapređuje i pospješuje ekonomsku saradnju sa trećim državama, odobravajući im jednostrane povlastice u trgovinskoj razmjeni i druge oblike finansijske pomoći. Na osnovu ovih sporazuma Zajednica je regulisala svoje odnose sa zemljama Magreba i sa Izraelom.

Posebnu vrstu sporazuma o saradnji čine Sporazumi o partenrstvu i kooperaciji koje je Evropska unija zaključila sa nonovim nezavinsim državama Sovjetskog Saveza. Svoje odnose sa trećim državama nečlanicama ili međunarodnim organizacijama Zajednica može regulisati i trgovinskim ugovorima ili sporazumima. Od njih je najznačajniji Sporazum o osnivanju svjetske trgovinske organizacije. Sekundarni izvori Sekundarne izvore komunitarnog prava staraju organi Zajednice: Savjet i Komisija, a nakon usvajanja Ugovora o EU i Evropski parlament zajedno sa Savjetom. Pošto se donose na osnovi ovlaštenja izvedenih iz Ugovora o osnivanju, to prema načelu zakonitosti moraju biti u skladu sa njima. Zato se i zovu sekundarni izvori. U sekundarne izvore spadaju: - uredbe, uputstva i odluke – obavezujući akti - preporuke, misljenja i drugi tzv. „neimenovani akti“ - neobavezujući akti Uredbe Uredbe donesi Savjet i Komsijia u skladu sa odredbama Ugovora o osnivanju, u postupku u kome se po pravilu zahtjeva obavezno ili konsultativno mišljenje Evropskog parlamenta. Uredbe imaju karakter propisa opšte primjene, obavezuju u cjelini i direktno se primjenjuju u svim državama članicama. Opšti ili normativni karakter podrazumjeva da, nakon stupanja na snagu, na način i u roku koji je određen u samim uredbama, obavezuju adresate bez bilo kakve intervencije ili posredovanja države članice ili njihovih legislatvnih i izvršnih organa. Direktna primjenjljivost znači da im je samim Ugovorom o osnivanju priznat karakter pozitivnog ili važećeg prava u svim državama članicama od dana stupanja na snagu bez donošenja bilo kakvih naknadnih mjera. Potpuna obaveznost uredbi znači da države članice nisu ovlaštene da primjenjuju uredbe delimično, ili da biraju koji će njen dio promjeniti, a koji ne. Primjenom uredbi postiže se potpuna unifikacija rešenja kojima su regulisana pitanja obuhvaćena uredbom. Uredbe koje donosi sam Savjet ili zajedno sa Evropskim parlamentom označavaju se i kao „osnovna uredbe“, dok se uredbe koja donosi Komisija označavaju kao „implementirajuće uredbe“. Uredbe se objavljuju u Službenom listu Evropskih zajednica/Evropske unije i stupaju na snagu dvadesetog dana nakon objavljivanja, osim ako u njima nije drugačije određeno. Uputstva Uputstva su pravni akti koji obavezuju države članice na koje su adresirani u pogledu cilja koji treba ostvariti, ali je adresatima ostavljena sloboda u pogledu izbora oblika i sredstava njihovog izvršenja. Primjenom uputstava ostvaruje se haromnizacija ili usklađivanje nacionalnih prava, čime se stvara neophodno pravno okruženje za uspostavljanje i funkcionisanje unutrašnjeg tržišta.

Odluka Odluke su pojedinačnii administrativni akti koji obavezuju samo one adresate koji su u njima naznačeni, nakon što su im saopštene. Adresati mogu biti države, pravna lica, fizička lica kao pojedinci. Budući da u potpunosti obaezuju, odluke mogu proizvoditi direktno dejstvo za adresate koji su unapred određeni ili mogu biti odrešeni. Prema pravnom dejstvu, odluke se mogu podjeliti na izvršne, administrativne i kvazi sudske. Preporuke i mišljenja Preporuke i mišljenja spadaju u grupu pravno neobavezujućih akata. Zato oni predstavljaju pravne akte u užem smislu reči, već pre „korisne instrumente ponašanja i nacionalnih zakonodavstava“. Mišljenje i preporuke Komisije i Savjeta vrše, zavisno od predmeta, i određeni politički uticaj na one kojima su upućeni. Ostali sekundarni pravni akti Organi Zajednice su u dosadašnjoj praksi donosili broje akte. To su: pravila za regulisanje unutrašnjeg funkcionisanja organa Zajednice; uputstva,preporuke i mišljenja jednog organa upućena drugom organu Zajednice; sui generis odluke Savjeta; odluke o osnivanju pomoćnih tijela i statuti tih tijela; rezolucije, deklaracije i zaključci. Akti i instrumenti Evropske unije Okvirne odluke Savjeta iz oblasti saradnje u pravosuđu Prema odredbama Ugovora o Evropskoj uniji, Savjet je ovlašten da donosi okvirne odluke u cilju približavanja zakonskih i upravnih propisa država članica u oblasti policijske i pravosudne saradnje u krivičnim stvarima, po svojoj prirodi ove odluke su iste kao i uputstva, uz dve razlike. Prvo, Ugovorom je izričito određeno da okvirne odluke ne mogu imati direktno dejstvo, i drugo, sudska kontrola je ograničenog karaktera. Odluke Savjeta u oblasti saradnje u pravosuđu Savjet može donositi odluke radi ostvarivanja bilo kog cilja koji je u skladu sa odredbama o policijskoj i pravosudnoj saradnji u krivičnim stvrima, izuzimajući približavanje zakona i propisa država članica. Ove posebne odluke su obavzujuće, ali za razliku od uobičajnih odluka, nemaju posebnog adresata. Posebni instrumenti Zajedničke strategije Evropski savjet je ovlašten da odlučuje o zajedničkim strategijama u oblasti u kojima države članice imaju „važne zajedničke interese“, kao sto su spoljna i bezbednosna politika.

U zajedničkim strategijama moraju biti sadržani zadaci, trajanje, vrijeme i sredstva. One se sprovode preko odluka, zajedničkih akcija i zajednikih stavova. Ovi instrumenti nemaju direktnu primjenu ni direktno dejsvto, niti su predmet sudske kontrole. Zajednički stavovi U oblastima spolje i bezbednosne politike i saradnje u policijskim i pravosudnim stvarima Savjet je ovlašten i da usvaja zajedničke stavove. Zajedničkim stavom se definiše stav ili pristup Unije po ovim posebnim pitanjima. Zajednički stav obavezuje države članice da obezbede da njihove nacionalne politike budu u skladu sa njim Zajedničke akcije Prema odredbama Ugovora o Evropskoj uniji, Savjet usvaja zajedničke akcije u oblasti spoljne i bezbjednosne politike. U njima se naznačavaju zadaci, domašaj, sredstva i trajanje operativne akcije Unije koja se odnosi na posebnu situaciju. Individualne akcije država članica Ugovor predviđa da države članice mogu preduzimati samostalne ili individualne akcije u pojedinim situacijama, u skladu sa Ugovorom o osnivanju. Pod akcijama se najčešće podrazumijevaju legislativni akti koje donose države članice, npr. kod ratifikacije Ugovora o osnivanju, ali i u formi sekundarnih akata prilikom usvaanja konvencija iz oblasti policijske i pravosudne saradnje... Izvori prava Evropske unije prema predlgu Ustava za Evropu Prema odredbama Ugovora o ustavu za Evropu, izvore prava Evropske unije čine: evropsli zakoni, evropski okvirni zakoni, evropske uredbe, evropske odluke, preporuke i mišljenja. Navedeni akti se mogu grupisati u pravne akte legislative ili zakonodavne prirode, nelegislativne prirode i implemetirajuće akte. Legislativni akti. U legislativne akte spadaju evropski zakoni i evropski okvirni zakoni. Evropski zakon je zakonski akt opšteg karaktera koji obavezuje u svim svojim elementima i direktno se primjenjuje u svim državama članicama. Evropski okvirni zakon je zakonski akt koji obavezuje svaku državu članicu na koju se odnosi u pogledu rezultata koje je potrebno ostvariti, pri čemu se nadležnim nacionalnim organima prepušta da izabere formu i sredstva. Legislativne akte zajedno usvajaju Evropski parlament i Savjet ministara na predlog Komisije. Ovakav postupak predviđa da se akt ne može usvojiti ukoliko se ne usaglase oba organa. U legislativne akte u formalno pravnom smislu spadaju i posebni akti. Pod posebnim aktima podrazumjevaju tzv. budžetski akti i institucionalni akti. Za njihovo usvajanje su predviđena tri postupka. Budžet, odnosno evropski zakon koji sadrži odredbe o sistemu sopstvenih izvora prihoda, usvaja Savjet po redovnom legislativnom postupku jednoglasnom odlukom nakon sto je konsultovao Evorpski parlament. Drugačiji postupak se primjenjuje kod usvajanja odluke o višegodišnjem finansiranju okviru Unije. I ovde evropski zakon usvaja jednogasno Savjet, ali spole odobrenja Evropskog parlamenta datog

većinom glasova svojih članova. Treći postupak je predviđen za usvajanje godišnjeg budžeta. Poseban postupak predviđen je i za statute i poslovnike. Nelegislativni akti U nelegislativne akte spadaju evropske uredbe, evropske odluke i preporuke. Implementirajući akti Pod implementirajućim aktima se podrazumjevaju sve mjere koje je potrebno donijeti radi sprovođenja ili implementiranja pravno obavezujućih akata Unije. U implementirajuće akte spadaju uredbe i odluke. Sve ove akte usvaja Komisija, a samo u posebno opravdanim slučajevima i Savjet. Pod implementirajućom uredbom se podrazumjeva podzakonski akt opšteg karaktera koji služi za sporvođenje zakonskih akata i nekih specifičnih Ustavnih propisa. Ona može biti obavezna u svim svojim elementima i neposredno prijenjiva u svakoj državi članici ili obavezna za državu članicu kojoj je upućena u pogledu ciljeva koje treba postići, ostavljajući nadležnim nacionalnim organima formu i sredstva. Evropska odluka je podzakonski akt koji je obavezujući u svim svojim elementima. Kada je upućena određenim državama članicama tada je obavezujuća samo za te države. Osim implementirajućoj, Predlogom ustava je predviđeno postojanje i uredbi koje su usvojene na osnovu prenetih nadležnosti, tzv.delegirane uredbe. Ovim novim instrumentom se mogu dopunjavati ili mijenjati neki elementi koji nisu od suštinskog značaja u evropskom zakonu ili okvirnom zakonu. Evropske uredbe predstavljaju nove pravne akte koji se nalaze negdje između ranijih komunitarnih uputstava i uredbi. To su nelegislativni akti opšte primjene koji služe za implementiranje legislativnih akata i određenih odredbi Ustava. Mogu obavezivati u potpunosti i imati direktnu primjenu u svim državama, ili obavezivati samo u pogledu rezultata koji se mora ostvariti njihovom primjenom. Kriterijumi podjele Predloženi akti evropske unije se mogu grupisati prema stepenu obaveznosti na izvore ustavnog karaktera i na ostale. Izvore ustavnog prava čine primarni izvori. Na čelu ovih akata se nalazi Ustav ili Ugovor o ustavu za Evropu koji je u materijalnom smislu predstavlja višestrani ugovor između država članica. Ostale izvore čine ustavni ugovori sa pripadajućim protokolima i nepisani opšti principi prava priznati od strane Suda. Sekundarne izvore stvaraju organi Evropske unije po postupku koji je predviđen Predlogom ustava za Evropu i u njih spadaju legislativni, nelegislativni i implementirajući akti. Iako to u tekstu Predloga ustava nije izričito istaknuto, u treću kategoriju se mogu svrstati tzv.posebni akti. U ovu kategoriju spadaju neobavezujući akti, od kojiih su izričito navedeni preporuke i mišljenja, koji su po svojoj prirodi ostali isti kao i prethodnim Osnivačkim ugovorima.

Sudska praksa Iako u Ugovoru o osnivanju nije izričito navedeno, u izvore komunitarnog prava spada i sudska praksa. Pod sudskom praksom se podrazumijevaju se prije svega načelna mišljenja ili stavoi Suda pravde i Prvostepenog suda, koji su dati u tzv. „vodećim slučajevima“. Sistematizacija i hijerarhija komunitarnih izvora prava Kada je riječ o klasifikaciji, u teroiji su predlagana 4 kriterijuma na osnovu kojih bi se akti komunitarnog prava sistematizovali u različite grupe: prema karakteru dejstva odnosnog akta, prema adresatima, prema načinu primjene i prema sposobnosti akta da nametne pravne obaveze. Prema prvom kriterijumu, svi komunitarni akti se mogu grupisati u obavezujuće i pravno neobavezujuće. Prema drugom kriterijumu, komunitarni pravni akti se mogu grupisati u one koji djeluju prema svima, kao što su uredbe i one koji proizvode pravno dejstvo prema tačno i unaprijed određenim adresatima. Prema trećem kriterijumu, akti se mogu podijeliti na one koje se sprovode u jednom koraku i one za čije je sprovođenje potrebno donijeti posebne mjere sprovođenja. Prema četvrtom kriterijumu, komunitarni pravni akti se mogu podijeliti prema sposobnostima ili kapacitetu da direktno nameću obaveze ili da to učini samo posredno Hijerarhija Komunitarni izvori prava se prema kriterijumu koji su karakteristični za državne ustavne sisteme mogu hijerarhijski poređati po sledećem redu: 1. odredbe Osnivačkih ugovora zajedno sa izmjenama, dopunama i pratećim protokolima i opšti principi prava 2. međunarodni sporazumi koje je zaključila Evropska unija i/ili države članice u skladu sa Ugovorom 3. obavezujući akti država članica i organa Unije: - legislativni akti - izvršni akti država članica usvojeni u skladu sa Ugovorom o osnivanju - izvršni i legislativni akti usvojeni od organa Unije - sporazumi o bližoj saradnji 4. tercijalni akti Komisije i Savjetakoji su usvojeni u skladu sa: - aktima sekundarnog prava - konvencijama usvojenim od država članica - sporazumima o pojačanoj saradnji 5. neobavezujući legislativni i izvršni akti organa Unije i Evropskog savjeta