PLC - Programlanabilir_Lojik_Kontrol[1]

ĠÇĠNDEKĠLER Sayfa 1. PROGRAMLANABĠLĠR LOJĠK KONTROL SĠSTEMLERĠ…………… 1.1. GĠRĠġ…………………………………………………………………... 1.2. PLC…………………………………………………………………….. 1.3. PLC Sistemlerin Avantajları……...……………………….…………. 1.3.1. PLC ile Röleli Sistemlerin KarĢılaĢtırılması……...…………….…. 1.3.2. PLC il Bilgisayarlı Kontrol Sistemlerinin KarĢılaĢtırılması………

1 1 2 3 4 4

2. PLC KULLANIM AMACI...……………………….………………………. 2.1. Genel Kulanım Amacı………………………….……………………… 2.2. Genel Uygulama Alanları…………………….……………………….. 2.2.1. Sıra (Sequence) Kontrol…………………….……………………….. 2.2.2. Hareket Kontrolü…………………………….………………………. 2.2.3. Süreç Denetimi……………………………….………………………. 2.2.4. Veri Yönetimi……………….………………………………………… 2.3. SIMATIC S7-200 MICRO PLC……………………………………… 2.3.1. SIMATIC S7-200 PLC Neye Yarar?................................................. 2.3.2. SIMATIC S7-200 MICRO PLC nin Temel Parçaları Fonfsiyonları

6 6 7 7 7 8 8 11 12 13

3. PLC NĠN YAPISI…………………………………………………………….. 3.1. Güç Kaynakları…….……………………………………………………. 3.2. Merkezi ĠĢlem Birimleri……….……………………………………….. 3.3 Bellek Dizaynı…………………………………………………………… 3.4. Programlama Cihazları……………..…………………………………. 3.5. Dijital GiriĢ/ÇıkıĢ Birimleri………………………………………….. 3.6. Analog GiriĢ/ÇıkıĢ Birimleri…………………………………………. 3.7. Akıllı GiriĢ/ÇıkıĢ Modülleri…………………………………………… 3.8. Özel Modüller………………………………………………………….. 3.9. HaberleĢme Modülleri………………………………………………… 3.10. Kartların Takıldığı Raflar……………………………………………

15 16 16 23 25 25 26 27 28 28 28

4. PLC LERARASI HABERLEġME SĠSTEMĠ(BUS)………………………. 4.1. GiriĢ……………………………………………….……………………. 4.2. MPI HaberleĢme Sistemi…………………….………………………… 4.3. AS-I HaberleĢme Sistemi……………………………………………… 4.4. Protibus HaberleĢme Sistemi……………………….…………………. 4.4.1. Mono Master HaberleĢme Sistemi…………………………………. 4.4.2. Multi Master HaberleĢme Sistemi………………………………….

29 29 30 30 30 32 32

Sayfa 5. PLC PROGRRAMLAMA……………………………………………..…… 5.1. Bilgisayar Programıyla PLC Programlama Farkı……….…………. 5.2. Programlama Açısından PLC nin Bilgisayara Göre Avantajları….. 5.3. Standart Programlama…………………..…………………………… 5.3.1. Lojistik Kapı Gösterimi………………..…………….……………… 5.3.2. Kontak Kapı Gösterimi………………..……….…………………… 5.3.3. Komut Listesinin Gösterimi………………..……….………………. 5.4. Programlama…………………………..………….…………………… 5.4.1. VE (AND) ĠĢlemi………………………...…….…………………….. 5.4.2. OR (VEYA) ĠĢlemi………………………..…….…………………… 5.4.3. VE DEĞĠL (AND NOT) ĠĢlemi………….…….……………………. 5.4.4. VEYA DEĞĠL (OR NOT) ĠĢlemi…………...….……………………. 5.5. Programlamada Dikkat Edilecek Hususlar….….…..………………..

33 33 34 34 34 35 35 36 36 36 37 37 37

6. SWEDISH MEKANĠZMALI ROBOTUN PLC ĠLE KONTROLÜ………. 6.1 Sistemin Tanıtımı………………………………………………………. 6.2 Sistemin Hareket Analizleri…………………………………………… 6.3 Kinematik Denklemler………………………………………………… 6.4 Sistemin Resimlerle Tanıtımı………………………………………….

38 38 39 39 42

KAYNAKLAR

46

1. PROGRAMLANABĠLĠR LOJĠK KONTROL SĠSTEMLERĠ 1.1GĠRĠġ: Endüstriyel uygulamaların her dalında yapılan genel amaçlı kumanda ve otomasyon çalıĢmalarının bir sonucu olan PLC tekniği, kullanıcılara A‟dan Z‟ye her türlü çözümü getiren komple bir, teknoloji alt grubudur. Endüstriyel kontrolün geliĢimi PLC‟lerin gerçek yerini belirlemiĢtir. Ġlk önce analog kontrolle baĢlayan, elektronik kontrol sistemleri zamanla yetersiz kalınca, çözüm analog bilgisayar adını verebileceğiz sistemlerden, dijital kökenli sistemlere geçmiĢtir. Dijital sistemlerin zamanla daha hızlanması ve birçok fonksiyonu, çok küçük bir hacimle dahi yapılabilmeleri onları daha da aktif kılmıĢtır. Fakat esas geliĢim, programlanabilir dijital sistemlerin ortaya çıkması ve mikroiĢlemcili kontrolün aktif kullanıma geçirilmesinin bir sonucudur. MikroiĢlemcili kontrolün, mikroiĢlemci tabanlı komple sistemlere yerini bırakmak zorunda kalması, Z80 ile aylarca süren tasarlama süresinin yanında, baskı devre yaptırmak zorunda kalınması ve en küçük değiĢikliğin bile ağır bir yük olmasının sonucudur. ĠĢte bu noktada PLC‟ler hayatımıza girmeye baĢlamıĢtır. Programlanabilir lojik kontrolörlerin çıkıĢı 60'li yılların sonu ile 70'li yılların baĢlarına dayanır. Ġlk kumanda kontrolörleri bağlantı programlamalı cihazlardı. Bu cihazların fonksiyonları, lojik modüllerin birbirine bağlantı yapılarak birleĢtirilmesi ile gerçekleĢtiriliyordu. Bu cihazlarla çalıĢmak hem zordu, hem de kullanım ve programlama olanakları sınırlıydı. Bugünkü PLC'ler ile karĢılaĢtırıldığında son derece basit cihazlardı. PLC'lerin ortaya çıkarılma amacı, röleli kumanda sistemlerinin gerçekleĢtirdiği fonksiyonların mikroiĢlemcili kontrol sistemleri ile yerine getirilebilmesidir. Lojik temelli röle sistemlerine alternatif olarak dizayn edildiklerinden PROGRAMLANABILIR LOJIK KONTROLÖR (Programmable Logic Controller) adi verilmiĢtir. Ġlerleyen zaman içinde çeĢitli firmalar muhtelif kapasitelerde PLC'ler üretmiĢlerdir.Bu firmalar arasında Mitsubishi, Toshiba gibi firmalar küçük tipte, kapasite bakımından alt ve orta sinif PLC'ler üretmiĢlerdir. Siemens, Omron, AllenBradley, General Electric, Westinghouse gibi firmalar da PLC sistemlerini daha geniĢ bir tabana yayarak alt, orta ve üst sınıflarda PLC'ler üretmiĢlerdir.

1.2 PLC Günümüzde endüstride hemen hemen her alanda el değmeden eğitim sürecine girilmiĢtir. El değmeden gerçekleĢtirilen üretimlerde PLC‟ler kullanılmaktadır. PLC “Programlanabilir Lojik Kontrolör” Ġngilizce kelimelerinin baĢ harflerinin alınarak kısaltılması ile oluĢur. PLC bir bilgisayara benzetilirse; giriĢlerinde Mouse ve klavye yerine basit giriĢ bağlantıları vardır. Yine çıkıĢlarında ekran yerine basit çıkıĢ bağlantıları vardır. GiriĢlere bağlanan elemanlara sensör, çıkıĢlara bağlanan elemanlara da iĢ elemanı denir.

ġekil-1.1 PLC Genel Blok ġeması Üstteki Ģekildeki blok diyagramda gösterildiği gibi PLC sensörlerden aldığı bilgiyi kendine göre iĢleyen ve iĢ elemanlarına göre aktaran bir mikroiĢlemci sistemidir. Sensörlere örnek olarak, herhangi bir metali algılayan endüktif sensör, PLC giriĢine uygun gerilim vermede kullanılan buton ve anahtarlar verilebilir. ĠĢ elemanları için PLC çıkıĢından alınan gerilimi kullanan kontaktörler, bir cismi itme veya çekmede kullanılan pnömatik silindirleri süren elektro-valfler, lambalar uygun örnektirler.

Örneğin; En yaygın programlama dili olarak Merdiven(LADDER) kullanılır. Fakat kompleks uygulamalarda ve yoğun matematiksel ve sisteme iliĢkin blok yazılımı gerektiren programlarda STL daha ön plana çıkmaktadır. ġimdi Ladder(Merdiven) Diyagrama oldukça basit bir örnekle göz atalım; ġekildeki elektrik devresi;

Ladder olarak Ģu Ģekilde gerçeklenir

1.3 PLC SĠSTEMLERĠNĠN AVANTAJLARI PLC'lerin, daha önce kullanılan konvansiyonel sistemler ile karĢılaĢtırıldığında bir çok avantajı vardır. Eski sistemlerin getirdiği birtakım zorluklar bugün PLC'lerin yaygınlaĢması ile aĢı1mıĢtır. PLC sistemleri önceki sistemlere göre daha az yer kaplamaktadır. Dolayısıyla kontrol sisteminin yer aldığı dolap yada pano boyutları oldukça küçülmektedir. Sınırlı alanlarda kontrol mekanizmasının kurulması imkanı ortaya çıkmıĢtır. Sistem için sarf edilen kablo maliyetleri nispeten daha azalmıĢtır. Ayrıca PLC sisteminin kurulmasının kolay olması ve kullanıcıya, kurulu hazır bir sistemin üzerinde değiĢiklik ve ilaveleri kolayca yapabilme esnekliğinin sağlanması, PLC'lerin giderek yaygınlaĢmasına ve endüstride her geçen gün daha fazla kullanılmalarına neden olmuĢtur. Bu avantajlar ile proje maliyetleri de azaltılarak, proje mühendislerine de ticari açıdan büyük faydalar sağlamıĢtır.

1.3.1 PLC ĠLE RÖLELĠ SĠSTEMLERĠN KARġILAġTIRILMASI 1. PLC ile daha üst seviyede otomasyon sağlanır. 2. Az sayıda denetim yapılan durumlarda tesis yatırımı PLC‟ de daha fazladır. 3. PLC‟li sistem daha uzun süre bakımsız çalıĢır ve ortalama bakım onarım süresi (MTTR-Meal Time To Repair) daha azdır. 4. Arızalar arası ortalama süre (MTBF-Mean Time Between Feilures) PLC‟li sistem için 8000 saatten daha fazladır. 5. Teknik gereksinimler değiĢip arttıkça PLC‟li sistem az bir değiĢiklikle ya da hiçbir değiĢikliğe gereksinim duyulmadan yeniliğe adapte edilebilirken röleli sistemde bu oldukça zordur. 6. PLC‟ler daha az bir yer kaplar ve enerji harcarlar 1.3.2 PLC’LER ĠLE KARġILAġTIRILMASI

BĠLGĠSAYARLI

KONTROL

SĠSTEMLERĠNĠN

Endüstriyel kontroldeki yeni trendler, software tabanlı kontrol sistemlerini gündeme getirdi. PC tabanlı kontrol sistemi seçimiyle sürecin sadece ilk adımı atılmaktadır. Peki ya daha sonrası? Kontrol sistemleri için PC tabanlı ya da PLC‟ ye dayalı kontrol yapısında karar vermeden önce, dikkate alınması gereken tüm noktaların titizlikle analiz edildiğinden emin olunmalıdır. Yazılım PC tabanlı kontrol sistemleri, uygulama için gerekli operasyonları gerçekleĢtirecek Ģekilde geliĢtirilen bir yazılım programıdır. Bu nedenle, bu tip sistemler, aynı zamanda yazılım motoru (soft control engine) olarak da adlandırılmaktadır. Unutulmamalıdır ki, PC tabanlı kontrol sistemi sipariĢ edildiğinde, özel bir iĢletim sistemi için geliĢtirilmektedir. Bu noktada asıl mesele bu iĢletim sisteminin seçimidir. Windows NT, gerçek zamanlı (real time) veya bir baĢka gerçek zamanlı iĢletim sisteminin seçimi yapılmalıdır. Bu sistemler için en yaygın olarak kullanılanı Windows NT‟dir. Bu iĢletim sisteminin zorlu endüstriyel ortamlarda gerçek zamanlı kontrol amaçlı dizayn edilmemiĢ olması nedeniyle, üzerinde yoğunlaĢan tartıĢmalara rağmen, PC tabanlı kontrol sistemlerinde, % 90 civarında bu iĢletim sisteminin kullanıldığı tahmin edilmektedir. Konuya genel olarak bakıldığında, Windows NT, kabul edilebilir bir iĢletim sistemi olarak düĢünülebilir.

Donanım Sistem seçiminin en kritik etkenlerinden birisi de donanımdır. Yazılım üzerinde koĢacağı donanım için genellikle Ģu seçenekler söz konusudur;

  

Endüstriyel PC Ticari bir PC Açık kontrolörler (open controller)

Her hangi bir bilgisayar satıcısından kolayca temin edilebilen ticari PC‟ler, ekonomik fiyat ve temin kolaylığı avantajlarına sahiptir. Buna karĢılık endüstriyel koĢullarda çalıĢma performansı yeterli düzeyde değildir. Diğer taraftan endüstriyel PLC‟ler sanayideki ağır çalıĢma koĢulları için geliĢmiĢ özelliklere sahip cihazlardır. (sarsıntılı, nemli, tozlu, gürültülü ortamlar için önleyici donanımlara sahiptirler). 0- 60 C ortam ısılarında ve %0 ve %95 arası nem oranı olan ortamlarda çalıĢabilir. Bununla birlikte farklı programlama dili, arıza bulma ve bakım kolaylıklarının olması gibi özelliklerden dolayı bilgisayarlardan farklıdırlar. Bilgisayarların arıza ve bakım servisi ile programlama dillerinin öğrenilmesi için özel bir eğitime gerek vardır. PLC programlama dili klasik kumanda devrelerinde uygunluk sağlayacak Ģekildedir. Bütün PLC‟lerde hemen hemen aynı olan AND, OR, NOT (VE, VEYA, DEĞĠL) gibi boolean ifadeleri kullanılır. Programlama klasik kumanda sistemini bilen birisi tarafından kolayca yapılabilir. Büyük çaplı kontrol sistemleri için bilgisayarların mikroiĢlemcilerin kullanılması, 10 adet röle kontaktör elemanlarından daha az eleman gerektiren kontrol devrelerinde de klasik kumamda devrelerinin kullanılması daha avantajlı ve gereklidir. Diğer seçenek olan açık kontrolörler ise, PLC yapısının içine, PC tabanlı kontrol yapısının entegre edilmesiyle ortaya çıkmaktadır. Hafıza MByte ve GByte düzeyinde hafıza gereksinimi olan uygulamalarda PLC‟ler genelde yardımcı iĢlemci (coprocessor) desteğine ihtiyaç duyulmaktadır PC tabanlı sistemlerin , sabit disklerinin GByte düzeyine eriĢmesi, yüksek hafıza gereksinimi olan uygulamalarda avantaj sağlamaktadır.

Özet olarak PLC ile PC hakkında Ģunlar söylenebilir; 1. PLC‟li sistem endüstriyel ortamdaki yüksek düzeydeki elektriksel gürültü elektromanyetik parazitler, mekanik titreĢimler, yüksek sıcaklıklar gibi olumsuz koĢullar altında çalıĢabilir. 2. PLC‟lerin yazılım ve donanımları o tesisin elemanlarınca kullanılmak üzere tasarlanmıĢtır. 3. TeĢhis yazılarıyla hatalar kolayca bulunabilir. 4. Yazılım, alıĢagelmiĢ röle sistemleri ile yapılabilir. 5. Bilgisayarlar birden fazla programı değiĢik sıralarla esnek bir Ģekilde gerçekleĢtirirken, PLC‟ler tek bir programı sıralı bir Ģekilde baĢtan sona gerçekleĢtirir. 6. Ayrıca PC tabanlı sistemin, güncel teknolojideki yeniliklere adapte olabilmesi açısından kullanım süresi daha kısadır. 2. PLC KULLANIM AMACI 2.1 GENEL KULLANIM AMACI Genel olarak PLC, endüstri alanında kullanılmak üzere tasarlanmıĢ, dijital prensiplere göre yazılan fonksiyonu gerçekleyen, bir sistemi yada sistem gruplarını, giriĢ çıkıĢ kartları ile denetleyen, içinde barındırdığı zamanlama, sayma, saklama ve aritmetik iĢlem fonksiyonları ile genel kontrol sağlayan elektronik bir cihazdır. Aritmetik iĢlem yetenekleri PLC'lere daha sonradan eklenerek bu cihazların geri beslemeli kontrol sistemlerinde de kullanılabilmeleri sağlanmıĢtır. PLC sistemi sahada meydana gelen fiziksel olayları, değiĢimleri ve hareketleri çeĢit1i ölçüm cihazları ile belirleyerek, gelen bilgileri yazılan kullanıcı programına göre bir değerlendirmeye tabi tutar. Mantıksal iĢ1emler sonucu ortaya çıkan sonuçları da kumanda ettiği elemanlar aracılığıyla sahaya yansıtır: Sahadan gelen bilgiler ortamda meydana gelen aksiyonların elektriksel sinyallere dönüĢmüĢ halidir. Bu bilgiler analog yada dijital olabilir. Bu sinyaller bir transduserden, bir kontaktöre yardımcı kontağından gelebilir. Gelen bilgi analog ise, gelen değerin belli bir aralığı için, dijital ise sinyalin olması yada olmamasına göre sorgulama yapılabilir.Bu hissetme olayları giriĢ kartları ile, müdahale olayları da çıkıĢ kartları ile yapılır. PLC ile kontrolü yapılacak sistem büyüklük açısından farklılıklar gösterebilir. Sadece bir makine kontrolü yapılabileceği gibi, bir fabrikanın komple kumandası da gerçekleĢtirilebilir. Aradaki fark sadece kullanılan kontrolörün kapasitesidir. PLC'ler, bugün akla gelebilecek her sektörde yer almaktadır. Kimya sektöründen gıda sektörüne, üretim hatlarından depolama sistemlerine, marketlerden rafinerilere kadar çok geniĢ bir yelpazede kullanılan PLC'ler, bugün kontrol mühendisliğinde kendilerine hakli bir yer edinmiĢlerdir. Elektronik sektöründeki hızlı geliĢmelere paralel olarak geliĢen PLC teknolojisi, gün geçtikçe ilerlemekte otomasyon alanında mühendislere yeni ufuklar açmaktadır. Bu yüzden de her teknikerin yüzeysel bile olsa biraz bilgi sahibi olması gereken bir dal konumuna gelmektedir.

2.2 GENEL UYGULAMA ALANLARI Yakın zamana dek PLC‟lerin bugünkü kadar yaygın kullanılmamasının 2 nedeni vardır. MikroiĢlemcilerin ve ilgili parçaların fiyatlarının oldukça düĢmesiyle maliyet verimliliğinin (I/O noktası baĢına maliyet) artması ve karmaĢık hesap ve iletiĢim görevlerini üstlenme yeteneğinin, PLC‟ yi daha önce özelleĢtirilmiĢ bir bilgisayarın kullanılıyor olduğu yerlerde kullanılabilir hala getirmesi. PLC uygulamaları iki sınıfta toplanabilir: Genel ve Endüstriyel uygulamalar hem ayrık hem de proses sanayilerinde mevcuttur. PLC‟lerin doğduğu sanayi olan otomotiv, en büyük uygulama alanı olmayı sürdürmektedir. Yiyecek iĢleme ve hizmetleri gibi sanayilerde Ģu an dünyada geliĢen alanlar arasında PLC‟lerin kullanıldığı 5 genel uygulama alanı vardır. Tipik bir kurulum, kontrol sistemi sorununa çözümü, bunların bir ya da daha çoğunu içererek bulunur. Bu 5 alan Ģunlardır:

2.2.1 SIRA (SEQUENCE) KONTROL PLC‟lerin en büyük ve en çok kullanılan ve “sıralı çalıĢma “ özelliğiyle röleli sistemlere en yakın olan uygulamasıdır. Uygulama açısından, bağımsız makinalarda ya da makine hatlarında, konveyör ve paketleme makinalarında ve hatta modern asansör denetim sistemlerinde bile kullanılmaktadır. 2.2.2 HAREKET KONTROLÜ Bu doğrusal ve döner hareket denetim sistemlerinin PLC‟ de tümleĢtirilmesidir ve servo adım ve hidrolik sürücülerde kullanılabilen tek yada çok eksenli bir sistem denetimi olabilir. PLC hareket denetimi uygulamaları, sonsuz bir makine çeĢitliliği içerir. (örn. metal kesme,metal Ģekillendirme, montaj makinaları) ve Ģoklu hareket eksenleri ayrık parça ve süreç sanayi uygulamalarında koordine edebilirler. Bunlara örnek olarak; kartezyen robotlar, film, kauçuk ve dokunmamıĢ kumaĢ tekstil sistemleri gibi, ağla ilgili süreçler verilebilir.

2.2.3 SÜREÇ DENETĠMĠ Bu uygulama PLC‟nin birkaç fiziksel parametreyi (sıcaklık, basınç, debi, hız, ağırlık vb gibi) denetleme yeteneğiyle ilgilidir. Bu da bir kapalı çevrim denetim sistemi oluĢturmak için, analog I/O gerektirir. PID yazılımının kullanımıyla PLC, tek baĢına çalıĢan çevrim denetleyicilerinin (single loop controllers) iĢlevini üstlenmiĢtir. Diğer bir seçenek de her ikisinin en iyi özelliklerini kullanarak PLC ile kontrolörlerin tümleĢtirilmesidir. Buna tipik örnekler de plastik enjeksiyon makinaları, yeniden ısıtma fırınları ve bir çok diğer yığın denetimi (batch-control) uygulamasıdır. 2.2.4 VERĠ YÖNETĠMĠ

PLC‟yle veri toplama, inceleme ve iĢleme son yıllarda geliĢmiĢtir. Ġleri eğitim setleri ve yeni PLC‟lerin geniĢletilmiĢ bellek kapasiteleriyle sistem, artık denetlediği makine veya proses hakkında veri yoğunlaĢtırıcı olarak kullanılabilir. Sonra bu veri, denetleyicinin belleğindeki referans veri ile karĢılaĢtırılır ya da inceleme ve rapor alımı için baĢka bir aygıta aktarılabilir. Bu uygulamada büyük malzeme iĢleme sistemlerinde ve kağıt, birincil metaller ve yiyecek iĢleme gibi bir çok proses sanayinde sıkça kullanılır. Bir PLC Programlama ortamı; 

DeğiĢken adı ve tipi tanımlamayı



DeğiĢkenleri iliĢkisel ve mantıksal olarak bağlamayı (Binary, Analog)



IEC 61131 standartlarına uygun bir programlama platformunu



Simulasyon imkanlarını (Sanal Çevrim)



PLC-PC haberleĢme protokolünü



PLC'deki mevcut programı okuma veya kayıt yapabilmeyi



PLC'deki programı eĢzamanlı gösterebilmeyi



Kullanılan hafıza alanlarının ve giriĢ-çıkıĢ etiketlerinin oluĢturulmasını



Ġlgili alanların düzenli biçimde yazıcıdan çıktısının alınabilmesini sağlar.

Dolayısı ile, sadece donanım olarak PLC kullanıcıya programlama açısından anlam ifade etmez. PLC'ler kendi yazılımları ile birlikte kullanılır. PLC'lerde çapraz platform denemeleri günümüzde mevcuttur fakat güvenilirliği konusunda üretici firmalar tarafından sertifikalandırılmamıĢlardır.

Veri tiplerine giriĢ yapmadan önce kısaca sayı formatlarına göz atalım; 

Binary Format : 0-1



Decimal Format: 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9



Hex Format : 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9,A,B,C,D,E,F

PLC'lerde Dijital veri tipleri; 

Bool (Mantıksal 0 veya 1)



Byte (1 Byte 8 bitten oluĢmaktadır 1111 1111 = FF hex.)



Word (1 Word = 2 Byte = 16 Bit = 1111 1111 1111 1111 = FF FF hex.)



Dword (2 Word = 4 Byte = 32 Bit = 1111 1111 1111 1111 1111 1111 1111 1111 1111 = FFFF FFFF hex.)

PLC'lerde Analog veri tipleri; 

BYTE



WORD



DWORD



SINT



USINT



INT



UINT



DINT



UDINT



REAL



LREAL

Son yıllarda endüstride PLC kullanımına olan talebin hızla artmasının nedenleri, PLC nin özellikle fabrikalarda otomasyon, asansör tesisatları, otomatik paketleme, enerji dağıtım sistemlerinde ve taĢıma bandı sistemlerinde, doldurma sistemlerinde ve daha birçok alanda üretimi destekleyen ve verim artıĢı yanı sıra ürün maliyetinin minimuma çekilmesidir. Klasik röleli kumanda sistemlerinin yerlerini PLC sistemi ile programlanabilir kontrol sistemlerinin alması teknik yönden büyük bir yeniliktir. Programlanabilir Lojik Denetleyici (PLC); önceden elektromekanik rölelerin yerine getirdiği lojik fonksiyonları solid-state devreler ile yerine getirmektedir. Esas olarak PLC lojik kararların oluĢturulmasından ve çıkıĢların sağlanmasından solid-state dijital

lojik elemanların atandığı bir sistemdir. Programlanabilir lojik denetleyiciler, imalat basamakları iĢlemlerinde ve makinelerde kontrol maksadıyla kullanılır. Programlanabilir denetleyiciler geleneksel röleli kontrol sistemlerine göre birtakım avantaj ve üstünlükler sağlar. Röleler (hard-wired) sıkı telle sarılmıĢ özel bir fonksiyona sahiptir. Sistem ihtiyaçları değiĢtiği zaman röle bobin bağlantılarının komple değiĢtirilmesi gerekmekteydi.Böyle bir durumda eski modellerin her birinin değiĢtirilmesi mümkün olmakla birlikte gerek üretim hızı ve verim gerekse zaman ve ekonomik açıdan bir takım dezavantajlar oluĢturmaktadır. Programlanabilir denetleyiciler geleneksel röleli kontrol devlerinde birçok elle bağlantı iĢlemini elemine eder. ĠĢletmeci tabanlı kontrol sistemi olan PLC sistemi ile röleli geleneksel sistemler karĢılaĢtırıldığında PLC nin küçük ve pahalı olmaması ayrıca bir üstünlük sağlar. Bunun yanı sıra programlanabilir denetleyiciler güvenirlik, düĢük güç tüketimi ve kolay yayılma yeteneği sunar.

Tipik bir PLC nin bölümlemri;

Geleneksel olarak PLC aĢağıdaki Ģekilde gösterildiği gibi ana 3 bölüme ayrılmıĢtır; Bu bölümler: 1- Central Processing Unit (CPU) Merkezi ĠĢlem Birimi 2- The Input/Output (I/O) Section : GiriĢ/ÇıkıĢ Bölümü 3- The Programming Device: Programlama Makinesi (CPU) Merkezi ĠĢlem Birimi PLC sisteminin beyni olup içerisinde çok çeĢitli lojik kapı devreleri mevcuttur. CPU bir mikroiĢlemci tabanlı sistem olup kontrol röleleri, sayıcı, zamanlayıcı gibi fonksiyonları yerine getirir. CPU; çok çeĢitli sensör devrelerinden gelen giriĢ bilgilerini okuyarak memory‟deki depolanmıĢ kullanıcı programını yerine getirerek, uygun çıkıĢ komutlarına ve kontrol devrelerine gönderir. ĠĢlemci ve I/O (Input/Output) modülleri tarafından, kullanılan düĢük seviyeli voltaj için bir doğru akım doğru akım güç kaynağı gereklidir. Bu güç kaynağı CPU çatısı altında olabileceği gibi; PLC sistemi bünyesinde bağımsız fakat PLC sistemine bağlı olabilir. I/O kısmı GiriĢ ve ÇıkıĢ modüllerinden ibarettir. I/O sistem formları denetleyiciye bağlanan cihazlar aracılığı ile irtibatlandırılır. Bu interface‟in amacı; harici cihazlara çeĢitli sinyaller alma gönderme durumlarıdır. Input cihazları örneğin; push-button

(dokunulduğun ON, bırakıldığında OFF) Limit switches (sınır anahtarları) sensörler, seçici anahtarlar thumbwheel anahtarlar input modülü üzerindeki terminallere irtibatlanır. Output cihazları örneğin küçük motorlar gibi, motor baĢlatıcıları, solenoid valfler, ve gösterge ıĢıkları çıkıĢ modülü üzerindeki terminallere irtibatlanır. Bu cihazlar aynı zamanda günlük hayatta baĢvurulan elemanlardır. Ġstenen Program, Programlama cihazı veya terminal ile iĢlemcinin belleğine yüklenir. Bu program röle ladder lojiği kullanılarak girilir. Program, asıl denetim veya makinelere kadar ardıĢıl iĢlemlerle sonuçlandırılır. 2.3 SIMATIC S7-200 MICRO PLC 2.3.1 SIMATIC S7-200 PLC NEYE YARAR? Küçük boyutları ve güçlü komut seti ile S7-200 „ü, küçük otomasyon projelerinin her dalında kullanabiliriz. Bazı uygulama alanları bina otomasyonu, hidrolik presler, trafik lambaları, otomatik kapılar, asansörler, ısı kontrolü gereken fırınlar, karıĢtırıcılar, ĢiĢeleme makineleri, paketleme makineleri, pompalar, hidrolik pnömatik kaldırma platformları gibi birçok dalda kullanılır. Bu örnekleri daha ayrıntılı olarak incelersek; 1. Konveyör Sistemi: Motorları durdurmak-çalıĢtırmak ve gelen malzemeleri saymak için bir program yazmak için 15 dakika ayırmak yeterlidir. Ayrı ayrı taĢınan malzemeleri sayabilir ve stoklarınızı da dah rahat tutabilirsiniz. 2. Kapı Kontrol Sistemi: Küçük boyutları ile en küçük makinelere bile sığar; mesela giriĢ çıkıĢlarda kapıların kontrolünü yapabilir, araç geldiğinde kapıları otomatik olarak açıp kapayabilir. 3. Trafik Lambaları: Trfiğin durumuna ve hatta yoğunluğuna göre trafiği yönlendirebilirsiniz. 4. Fırınlar: Isı ve proses değerlerinin ölçülmesi, sıcaklığın ve prosesin istenilen Ģekilde yönlendirilmesi ve vanaların açılıp-kapatılması için 50 satırlık bir program yazarak, hem yer, hem de maliyet olarak daha avantajlı ve daha güvenilir bir sistemle çalıĢacaksınız. Sistemde hata bulmanız kolaylaĢacak, fırın ısısını ve çalıĢma süresini kontrol etmek için kolaylıkla ekran takabileceksiniz. 5. Pompalar: Bir Pompanız var, son seferde kaç litre satıĢ yaptınız veya makine açıldığından beri kaç litre satıĢ çıkıĢ elde ettiniz. Litre fiyatınız ne kadar ve müĢteri size ne kadar bir ücret ödeyecek. Programını yazın ve gerektiğinde birim fiyatları değiĢtirin, yada fiyat artıĢını otomatiğe bağlayın ve mesela ayda %10 otomatik artıĢ yaptırın.

2.3.2 SIMATIC S7-200 FONKSĠYONLARI

MICRO

PLC’NĠN

TEMEL

PARÇALARI

VE

CPU adı verilen bölüm PLC‟nin ana beyni olarak iĢlev görür, bir bilgisayarın merkezi iĢlem birimi olarak da tanımlanabilir. Bu bölümün iç yapısında mikroiĢlemcileri, mikrokontrolörleri ve Ram-EEPROM gibi hafıza birimlerini içerir. CPU, PLC‟nin en önemli parçası olup, onun tüm fonksiyonlarını sağlayan beynidir. Bizim için etkili olan temel özellikleri ise hızı, iĢleyebildiği komutlarının sayısı ve bu komutların yeterince etkili olmasıdır. Biz genellikle CPU‟nun, programlanmasıyla, özel fonksiyonlarının ayarlanmasıyla ve dolayısıyla, istediğimiz özelliklerde çalıĢmasıyla ilgileniriz. S7-200 ün 6 çeĢit CPU‟su vardır. CPU seçerken önemli bir noktada, CPU‟ların hızıdır. S7-200‟lerin iĢlemci hızları çok yüksektir. CPU 212, 1024 tane binary iĢlemi 1.3ms ve CPU 214 ise 0.8ms de tamamlar. Yani yaklaĢık olarak 1.000.000 adet iĢlemi 1 saniyede yapabilirler. Uygulamanızın gerektirdiği hıza göre CPU‟ların hızını da dikkate almanız düĢük hızlı CPU‟ları satın alırken önemli bir faktör olmakla beraber, S7-200 gibi yüksek hızlı PLC kullanıyorsanız, pek sorun olmaz! Bu önemli nokta da CPU-212 veya CPU-214 seçmeye karar vermektir. Programlama ve birçok fonksiyon açısından birbirinin aynı olan bu iki tipten CPU-214‟de CPU212‟de olmayan bazı önemli noktalar bulunuyor. 2 tane 7kHz‟lik hızlı sayıcı ve 2 tane PTO/PWM darbe geniĢliği modülasyonu çıkıĢlarını kullanmak bazı durumlarda faydalı olabilir. PTO çıkıĢlarla STEP motorları veya DC motorları rahatlıkla ve ayrıca masraf yapmadan kontrol edebilirsiniz yada PWM çıkıĢlarla lamba ıĢık Ģiddetini arttırıp azaltabilirsiniz. PTO çıkıĢlar Türkçe darbe katarı çıkıĢ olarak adlandırılır ve istediğiniz frekansta ve istediğiniz miktarda kare dalga çıkıĢ vermenizi sağlar. PWM çıkıĢta ise, kare dalganın frekansını ve simetrisini değiĢtirebilirsiniz. Bunların yanında S7-214‟de ki yüksek hızlı sayıcıları da unutmamak lazım. Bu sayıcılarda, bir Ģaftın dönüĢünü kontrol edebilmeniz için uygun modlar vardır ve bu komple sistem, ayrıca Ģaft encoder kullanarak; motor hız ve pozisyonlama kontrolü yapabilmenizi belli ölçüler dahilinde mümkün kılar. PLC‟lerin haberleĢme yetenekleri, onların dıĢ dünyaya uyum sağlama güçleriyle doğru orantılıdır. PLC‟nizi tek baĢına herĢeyi yöneten ve bütün ihtiyaçlarını tek baĢına sağlayan bir adam gibi tasavvur etmeyin. CPU‟nuz bir çok aletle bilgi alıĢ veriĢinde bulunup, görevlerini yerine getirebilir. S7-212‟yi düĢünebileceğiniz birçok alete çok rahatlıkla bağlayabilir ve bilgi transferi gerçekleĢtirebilirsiniz. CPU‟nun kendi haberleĢme portu RS-485 olup birçok cihazın aynı hat üzerinden haberleĢmesini sağlayabilir. CPU‟nuzu bilgisayara bağlamak için kullandığınız RS-232 seri haberleĢme portuna taktığınız özel kabloyu, barkod okuyucu veya yazıcı gibi RS-232 haberleĢme

protokolünü kullanan cihazlarla bilgi alıĢ veriĢinde bulunmak içinde kullanabilir olmanız size iki ayrı protokol tipini de, kullanma avantajını verir. Barkod okuyucudan aldığınız bilgilerle stok tutabilir, yazıcınızdan her türlü bilgiyi bastırabilir yada bilgisayarınızla istediğiniz gibi haberleĢme yapabilirsiniz. Bu arada baĢka bir PLC ile de haberleĢmeniz mümkün. Immediate I/O adıyla anılan komutları kullanarak normalde her çevrimin baĢında gerçekleĢtirilen okuma ve yine her çevrimin sonunda gerçekleĢtirilen dıĢarıya yazma iĢlemini çevrimin ortasında o komutlar iĢlenildiği anda gerçekleĢtirmenizi sağlar. S7-214‟ün bildiğimiz 24 saatlik gerçek bir saati vardır. Aynı zamanda gün-yıl ayarlaması ve okuması yapabilen, bu saati kullanarak, zamana bağlı olayları daha iyi kumanda edebilirsiniz. S7200‟ün makine tasarımında ve daha sonra program geliĢtirlmesinde çok faydalı olacak, test ve hata bulmaya yönelik fonksiyonları vardır. Bu fonksiyonları değiĢken adı verilen: zamanlayıcı(timer), sayıcı(counter), hafıza bitleri(memory bits), özel hafıza bitleri(special memory bits) ve normal hafıza bölgesi(variable memory) gibi programlama sırasında kullandığımız gereçleri daha iyi kontrol etmek için kullanırız. Bu fonksiyonları sıralarsak,

 Çok değiĢkeni takip etme fonksiyonu(taking snapshots): Programınızın çalıĢması esnasında CPU 212‟de 1, CPU 214‟de 8 defa olmak üzere 8 ayrı değiĢkeninin değerini önceden belirlediğiniz komutlardan sonra kaydedilmesini sağlayabilirsiniz. Böylece program hatalarını bulmanız kolaylaĢır.  Bir değiĢkeni takip etme fonksiyonu(tracing): Programın her çevrimi sonunda yani her iĢleyiĢinin sonunda önceden belirlediğiniz bir değiĢken (zamanlayıcı, sayıcı, hafıza bölgesi...) kaydedilir ve kaydedilen bu değerleri daha sonra programınızdaki hataları bulma amacıyla kullanabilirsiniz.  Tek veya çok çevrim(single/multiple scan): Programınızın istediğiniz çevrim sayısı süresince çalıĢmasını, sonrada durmasını sağlayıp, PLC‟yi ara basamaklarda kontrol edebilirsiniz. Bu sayede sistem üzerinde çok daha kolay düzeltmeler yapabilirsiniz.  DeğiĢkenlerin değerlerini program dıĢında zorlama ile değiĢtirme (force) fonksiyonu: Bu fonksiyonu kullanarak giriĢleri, istediğiniz değerler geliyormuĢ gibi çalıĢmaya zorlayabilir (yani giriĢlerin ve içeride bulunan değiĢkenlerin (zamanlayıcı-sayıcı-hafıza bitleri...) değerlerini gerçekte olmayan bir değere getirip sabitleme yapabilirsiniz), ve böylece programın iĢleyiĢinden etkilenmeyecek bir giriĢ

simulatörü(input simulator) elde edebilirsiniz. DeğiĢkenleri istediğiniz gibi belli değerlere sabitleyebilir ve programın kontrölünü, atlama(jump) komutlarından evvel gelen değiĢkenlerin değerlerini değiĢtirerek, programda belli kısımların, istemediğiniz zamanlarda iĢlenmemesini sağlayabilirsiniz. Bu özelliği kullanırken dikkatli olmanızı önermek yerinde olur, çalıĢan bir sistemde bir çıkıĢ bitini, “1”e sabitleyerek, bir motoru, programın kontrölü dıĢında çalıĢtırabilir ve dolayısıyla mesela motoru fazla zorlayıp yakarak sistemi bozabilir ve insanlara zarar verebilirsiniz.  Hafıza kartuĢu, S7214‟de bulunan ek bir özelliktir. Bu kartuĢ özellikle yurt dıĢına veya veya uzak yerlere yollandığınız makinalar için özellikle faydalı olacaktır. Programda yapacağınız değiĢiklikleri ofisinizde yapacak ve daha sonra bunu S7-214‟ün üzerinde bulunan kartuĢ takma bölümünü kullanarak hafıza kartuĢuna yükleyeceksiniz. Bundan sonra, hafıza kartuĢunu makinanızın bulunduğu yere yollamanız ve kartuĢu S7-214‟e yüklemeniz mümkün. PLC‟ye giren elektiriği kesip kartuĢu takacak, daha sonrada PLC‟yi çalıĢtıracaksınız. PLC üstünde dolu bir kartuĢ görünce, bir evvelki programını silerek, yeni programı kendi içindeki EEPROM hafızaya yükleyecektir ve tabi hafıza kartuĢunu daha sonra çıkarmalısınız.  S7-200‟de bulunan Ģifre koruma sistemi, makinanızın taklit edilemez olmasını ve yetkisiz kiĢilerce programınızın değiĢtirilememesini sağlar. Kendinizin ve makinanızın güvenliği için rahatça kullanabileceğiniz bu metodun üreticilerimize faydalı olacağını düĢünüyoruz. 3. PLC’ NĠN YAPISI       

Güç kaynakları Merkezi iĢlem üniteleri (CPU) Dijital giriĢ/çıkıĢ birimleri(Dijital I/ O Modules) Analog giriĢ / çıkıĢ birimleri(Analog I/ OMmodules) Akıllı giriĢ/çıkıĢ birimleri (Ġntelligent I/O Modules) Özel modüller HaberleĢme modülleri (Communication Modules)

  

Kartların takıldığı raflar (Subrack‟s) Bağlantı modülleri (Interface Modules) Tamamlayıcı ekipmanlar

3.1 GÜÇ KAYNAKLARI Bu modüller PLC içindeki kartların beslemelerini (GiriĢ çıkıĢ kartları hariç saklamakla yükümlüdür. DıĢ kaynak beslemelerini PLC‟nin iç voltaj seviyelerine indirirler. PLC içindeki kartların güç sarfiyatına göre kaynağın maksimum çıkıĢ akımı değiĢik değerlerde seçilebilir. ÇıkıĢ akımının çok yüksek olduğu durumlarda fan ünitesi ile soğutma gerekliliği yoktur.Güç kaynağının içindeki hafıza yedekleme pili ile CPU içindeki kullanıcı programı, kalıcı „retentive‟ iĢaretleyiciler, sayıcı ve zamanlayıcı içerikleri gerilim kesilmesine karĢı korunabilir. Bu yedekleme pili enerji yokken değiĢtirilecekse, dıĢarıdan bir kaynakla güç kaynağı beslenmelidir. 3.2 MERKEZĠ ĠġLEM BĠRĠMLERĠ (CPU’s) Merkezi iĢlem birimleri PLC sisteminin beyni olarak düĢünülebilir. Bu birimler kumanda edilen sisteme ait yazılımın(sadece mantık yazılımının) saklandığı ve bu yazılımın iĢlendiği kartlardır.Merkezi iĢlemci haricinde program hafızası ve programlama cihazı bağlantısı için bir interface içerir.Ayrıca bazı modellerde baĢka PLC gurupları ile beraber çalıĢabilmeleri için özel interface‟lerde bulunur. CPU‟lar çoklu iĢlemci sistemi ile dizayn edilmiĢtir.Bir standart mikroiĢlemcinin yanı sıra CPU tipi ile bağlantılı olarak bir yada daha fazla Gate-Array Tekniği ile özel olarak geliĢtirilmiĢ dil iĢlemcisi bulunur. Bu dil iĢlemcileri tanımlanmıĢ olan kumanda komutlarını çok kısa sürede iĢlerler.Dil iĢlemcilerinin iĢleyemediği komutları da standart mikro iĢlemci yorumlar.Standart mikroiĢlemci ile dil iĢlemcisinin yada iĢlemcilerinin Co-Procsssing diye adlandırılan bu çalıĢma tarzı ile çalıĢmaları, PLC kumanda programının çok kısa zaman aralıklarında iĢlenmesini sağlar.Standart mikroiĢlemci aynı zamanda iĢletim sisteminin çalıĢmasından ve interface‟lerin sorgulanmasından sorumludur.Sadece okumaya yönelik (ROM) hafıza içinde iĢletim sistemi bulunur.Kullanıcı tarafından yazılan PLC programı ise CPU‟nun okunabiliryazılabilir (RAM) hafızası içinde yer alır.Örnek olarak CPU 944‟ün iç yapısı Ģu Ģekildedir;

ġekil-3.1 CPU 944’ün iç yapısı Sistemde kullanılacak CPU‟nun seiçimi önemlidir. Ġstenen fonksiyounu uygun Ģekilde yerine getirebilmesi için CPU‟nun iĢlem hızı, hafıza kapasitesi ve spesifik özelliklerinin process‟in minimum gereklerini sağlaması Ģarttır. CPU ne kadar güçlü ise saklanabilecek kullanıcı programı o kadar geniĢ, bu programın iĢlenebilmesi de o kadar kısa sürede gerçekleĢecektir. Bir baĢka deyiĢle process‟i kontrol eden sistemin kendi kontrol mekanizması (CPU) process‟e göre atıl kalmamalıdır. Örnek olarak SIMATIC 115U serisi CPU‟lar düĢünülecek olursa ,bu serideki CPU‟lar CPU 941,CPU 942, CPU 943, CPU 943, CPU 944, ve CPU 945 olarak beĢ çeĢittir. Serinin en alt modeli olan 941 modelinde bir bit operasyonu yerine getirilmesi için gereken zaman 1,6 uS iken, serinin en üst modeli olan CPU 945‟te aynı iĢlem 0,1uS‟dir. Buradan da anlaĢılacağı üzere sistemi kontrol eden CPU^nun performansı sahadaki aksiyonları farketme, değerlendirme ve karara varma aĢamalarını minimum zamanda gerçekleyebilecek durumda olmalıdır. CPU‟lar ayrıca kumanda edilen sisteme göre PID fonksiyonlarını da iĢleyebilir.Analog modüller ve PID yardımcı software ile bağlantılı olarak sekiz PID kontrol çevrimine kadar iĢlem yapılabilir. CPU‟ların program iĢlemesi daha ileride detaylı olarak iĢlenecektir. PLC ler için tasarlanmıĢ özel modüller isminden de anlaĢılacağı üzere PLC nin vazifesi olmayan daha çok kiĢisel bilgisayarların görevi olan bilgi saklama uygulamalarında kullanılır. Bu saklanacak bilgilerin CPU içerisinde sabit olarak yer

alması gereksiz ve çoğu zaman imkansızdır.Bu yüzden PLC sistemi içine dahil edilen bir kart ile bilgi alınması, alınan bu bilgilerin iĢlenmesi ve büyük oranlarda (CPU içerisinde saklanamayacak boyutta) saklanması sağlanır.Bu tür iĢlemlerin gerçekleĢtirilebilmesi için özel modül içerisinde birtakım yazılımlar yapılması gerekir.CPU bu kartlara bilgileri “internal bus‟‟ hattı üzerinden çeĢitli komutalarla gönderir. Dos ortamı komutlarını çalıĢtırabilir ve örnek olarak database içerisinde bilgi saklayabilir. PLC ye takılabilen bu tip kart modeli PC‟ler ayrıca flopy drive üzerinden bilgilerin backup olarak yedeklenmesini de sağlarlar. Burada saklanan değerlere ulaĢılabilmesi için CPU içerisinde ilgili data blokların açılmıĢ olması gerekmektedir. CPU içindeki STEP5 data blokları herhangi bir ara iĢlem gerektirmeden excel yada lotus dosyaları içine entegre edilebilir. Kominikasyon modülleri PLC‟lerle giriĢ-çıkıĢ birimleri arasındaki yada baĢka PC‟ler arasındaki data alıĢveriĢini sağlarlar. Bu modüller direkt bağlantı (point to poinı) ile iĢletilebileceği gibi bir network üzerinden de iĢletilebilir. Bire bir bağlantıda bağlantı yapılan CPU çift interface içerir. Bir porta programlama cihazı ile ulaĢılırken diğeri üzerinden haberleĢme sağlanır. Böylece sisteme daha fazla sayıda I/Q dahil edilmesi mümkün olur. Ayrıca LAN (local area network) üzerinden de data alıĢveriĢi sağlanır. Bu networklar içinde PLC‟ler PC‟ler saha elemanları ve Workstationlar bulunabilir . Prosesin monitör üzerinden izlenmesi printer raporlamaları da bu tip haberleĢme modülleri üzerinden yapılır.

a) PLC Büyüklüğü ve Uygulaması PLC lerin birçok ölçüde fark ve çeĢitleri vardır. Sembolik olarak 3 ayrı kategori büyüklüğü içerisinde: Küçük (small), Orta (medium) ve Large (büyük) sınıflandırılır. 

Küçük (small) grubundaki kategoride PLC 128 I/O‟un üzeri giriĢ/çıkıĢ ve 2Kbyte ın üzerindeki memory‟e sahiptir.



Orta (medium) grubundaki kategoride PLC ler 2048 I/O ve 32 Kbyte‟in üzerinde memory‟e sahiptir. Özel I/O modülleri bu kategoride analog fonksiyonları, iĢlem kontrol uygulamaları içerisinde örneğin, ısı,baskı, sıkma, akıĢ, ağırlık, pozisyon (durum) gibi kolaylıkla adaptasyonu sağlamaktadır.



GeniĢ (large) giriĢindeki kategoride PLC‟ ler 8192 I/O ve üzeri giriĢ/çıkıĢ modüllü ve 750 Kbytes memory ve üzerine sahiptir. Bu tür grup, PLC‟ye kuvvet veren limitsiz uygulamalar içindir.

PLC‟ler günümüzde endüstrinin her dalına yayılmıĢ durumdadırlar. Kimya ve otomotiv sanayiinde kağıt ve çelik üretimine ve otomasyon gerektiren imalathanelerde yaygın olarak kullanılır. b) I/O GiriĢ/ÇıkıĢ Birimi PLC‟nin giriĢ bilgileri kontrol edilen ortamdan veya makineden gelir. Gelen bu bilgiler içimde PLC var yada yok Ģeklinde değerlendirilmeye tabi tutulan sinyaller sisteminin dijital giriĢlerini oluĢturur. Dijital giriĢler PLC „ye çeĢitli saha ölçüm cihazlarından gelir. Bu cihazlar fark etmeleri gereken olay gerçekleĢtiğinde PLC‟nin ilgili giriĢ bitimini „0‟ sinyal seviyesinden „1‟ sinyal seviyesine çıkarırlar. Böylece sistemin sahada olan hadiselerden haberdar olmasını sağlar. Dolayısıyla sistem içindeki fiziksel değiĢimleri PLC‟nin anlayabileceği 0-1 sinyallerine dönüĢtürürler. PLC‟nin giriĢine gelen sinyaller basınç Ģalterlerinden ,sınır Ģalterlerinden , yaklaĢım Ģalterlerinden veya herhangi bir röle, kontaktör yada otomatın yardımcı kontağından gelebilir. Sinyal PLC dıĢı binary sinyaldir ve giriĢ modüllerinde PLC‟nin iç sinyal seviyesine indirirler. Tek bir giriĢ modüllerinde 8, 16 yada 32 bit dijital saha bilgisi okunabilir. Modüller üzerinde her giriĢe ait bir LED bulunur ve gelen sinyalin seviyesi buradan anlaĢılabilir. PLC‟nin giriĢ sinyallerini okuyabilmesi için bu sinyallerin kartın tipine göre ilgili aralıkta olması gerekmektedir. Örnek olarak SIMATIC S5 –115U PLC‟nin giriĢ modüllerinde 24V DC bir giriĢ için 0 sinyal seviyesi –30V ile +5V arasındadır aynı giriĢin bir sinyal seviyesi için olması gereken gerilim seviyesi ise, +13V ile +30V aralığında olmalıdır. Alternatif gerilimli giriĢler için gerilim seviyesinin yanı sıra gelen sinyalin frekansında önem taĢımaktadır. Bu sinyallerin izin verilen frekans aralığı 47Hz ile 63Hz‟dir. Bazı giriĢ modüllerinde giriĢlerin okunması yine baĢka bir giriĢin tetiklenmesi ile engellenebilir. Bu Ģekilde istenilen sinyaller için PLC kör olarak çalıĢtırılabilir. Yarıca giriĢ modülleri kesmeli çalıĢma (interrupt) modunda çalıĢabilir. PLC‟nin sahadaki yada prosesdeki bir Ģeye binary olarak müdahale edeceği zaman kullanıldığı birimler dijital çıkıĢ birimleridir. Dijital çıkıĢ modülleri PLC iç sinyal seviyeleri prosesin ihtiyaç duyduğu binary sinyal seviyeleri çeviren elemanlardır. Bu modüller üzerinden bir çıkıĢın set edilmesi ile sahadaki yada kumanda panosu içimdeki herhangi bir eleman kumanda edilebilir. Bu eleman bir lamba, bir röle yada bir kontaktör olabilir. Dijital çıkıĢ modülleri röle, triyak yada transistör çıkıĢlı olabilir. Sahaya yapılan kumandanın hızlı olması gerektiği durumlarda doğru gerilimle çalıĢıyorsa transistör, alternatif gerilimle ile çalıĢıyorsa triyak kullanımlı yüzden de kart üzerine çekilecek max. ÇıkıĢ akımlarına dikkat etmek gerekir. SIMATIC S5-115U sistemlerinde kullanılan 24V çıkıĢ modüllerinde max. ÇıkıĢ akımı 0,5A olabilir. Alternatif akım çıkıĢlarında ise çıkıĢ akımı 2A‟e kadar çıkabilir. Dijital çıkıĢ kartları da, giriĢ kartları gibi 8, 16 yada 32 bit olabilir. Bu modüllerde de her bite ait sinyal

durumunu gösteren bir LED bulunur. Ayrıca kartın özelliğine göre kısa devre dedektörü de bulunabilir. Sadece giriĢ sinyalleri okutan ve sadece çıkıĢ sinyallerini gösteren kartlar yanında hem giriĢ hem de çıkıĢ birimleri içeren kombine giriĢ çıkıĢ kartlarıda vardır. Bu kartlar sınırlı sayıda giriĢ çıkıĢı için yer tasarrufu sağlar. Nasıl ki bir PLC‟nin beyni CPU ise Input/Output modüllerinde PLC‟nin gözü kulağı ve dilidir. I/O birimi bir giriĢ/çıkıĢ rafından ibarettir. I/O birimleri makine veya iĢlem cihazlarında sinyali kabul eder ve denetleyicinin kullanılabileceği sinyal formuna dönüĢtürür. Output biriminde denetleyici sinyalleri makine veya iĢlem kontrolünde kullanılır. Bu çıkıĢ sinyalleri optik izolatörler veya güç elektroniği elemanları kullanılarak yüksek akım kontrolü sağlanır. PLC bünyesindeki input/output birimleri merkezi iĢlem birimi (CPU) ile aynı yapı içinde veya CPU‟dan uzakta yerleĢtirilebilir. Bu standart giriĢ çıkıĢ birimi de görülen yapıyı ve giriĢler mantığını sağlayan bir düzeyi kapsar. I/O modülü monte edilebilen raflardan (rack) olmuĢtur. ĠĢlemci ile I/O rafları arasındaki iletiĢimde ayrı kabloları müsaade edilir. I/O birimlerinde her bir giriĢ ve çıkıĢ özel bir adrese sahiptir.Bu adresler iĢlemci tarafından bilinmektedir. I/O birimlerine giriĢ/çıkıĢ elemanlarını irtibatlandırmak veya ayırmak (takmak ve çıkarmak) çok kolay ve pratiktir. Ayrıca diğer bir modül ile değiĢtirmek son derece basittir. I/O devresinin ON/OFF durumunu her bir modül, lambaları ile göstermektedir. Birçok çıkıĢ modülü aynı zamanda atık sigorta göstergesine sahiptir. PLC‟lerin normal lojik fonksiyonları dıĢında birtakım özel fonksiyonları da bulunmaktadır. Bu fonksiyonlarla çıkıĢ gözetimli, diğer bir deyiĢle kapalı çevrim geri besleme kontrol uygulamaları gerçekleĢtirilebilir. Bu tip modüller yüksek hızda ve çok ileri derecede hassas kontrol imkanları sağlamak için tasarlanmıĢlardır.Akıllı giriĢ-çıkıĢ kartları kapalı çevrim kontrolünde, pozisyonlamada, sayma ve oranlamada ve analog değer iĢlemede kullanılır . Akıllı I/Q modüllerin sağladığı avantaj, bu modüllerin zaman açısından kritik olan görevlerini tamamıyla kendilerinin görmesidir. Birçok durumda bu kontrolleri kendi özerk iĢlemçileri gerçekleĢtirirler. Böylece CPU‟nun kendi görevlerine konsantre olması sağlanarak sistemin kontrol hızı büyük oranda arttırılmıĢ olur. Bu akıllı giriĢ-çıkıĢ modülleri, saha ile birebir giriĢ-çıkıĢ kanalları üzerinden bağlantılıdırlar. c) Ayrı GiriĢ/ ÇıkıĢ (I/O) Birimleri: Birçok I/O birimi bu türdendir; ve en çok kullanılan arabirim modülüdür. Bu tip arabirim, ON/OFF kontrol sağlayan seçici anahtarlar (sellector switches) push buttons (Basmalı butonlar) ve sınır anahtarları (limit switches) gibi giriĢlerin bağlanmasını sağlar. Aynı Ģekilde çıkıĢ kontrollü lambalar (lights), küçük motorlar (small motors), solenoid‟ler (Solenoids), röle ve motor statörleri gibi ON/OFF anahtarlama kontrolüne sahip cihazlarla sınırlandırılmıĢtır. Her bir ayrık I/O modülü gücünü ortak voltaj kaynağından almaktadır. Bu voltajlar farklı büyüklük ve tipte olabilirler. Bunlar mevcut çeĢitli AC ve DC voltaj değerlerinde olup aĢağıda verilmiĢtir.

GiriĢ Arabirimi

ÇıkıĢ Arabirimi

24 Vac/dc

12-48 Vac

48 Vac/dc

120 Vac

120 Vac/dc

230 Vac

230 Vac/dc

120 Vdc

5 Vdc (TTL seviyesi)

230 Vdc 5 Vdc (TTL seviyesi)

d) Analog GiriĢ/ÇıkıĢ Birimi (I/O modules) Ġlk üretilen PLC‟ler sadece ON/OFF kontrollü cihazlara bağlamaya izin veren ayrık I/O arabirimleri ile sınırlandırılmıĢtı. Bu sınırlandırmadan dolayı birçok iĢlem uygulamalarının çoğu kısmi olarak PLC tarafından kontrol edilebilmekteydi. Günümüz PLC „leri ise kontrol iĢlemlerinin çoğunu pratik olarak yerine getiren, analog arabirimleri ve ayrık (I/O) GiriĢ/ÇıkıĢ arabirimlerini içermektedir. Analog giriĢ modülleri, analog giriĢlerden alınan analog akım ve gerilimleri alarak, bir Analog Digital Komvertör (ADC) aracılığıyla digital data formuna dönüĢtürür. Burada dönüĢüm seviyeleri analog sinyal ile orantılı olarak 12 bit binary veya 3 digit BCD kodlu değer olarak ifade edilir. Analog sensör elemanları, ısı, ıĢık, hız, basınç, nem sensörleri gibi transdüserlerdir. Bütün bu algılayıcılar analog giriĢe bağlanabilir. Kontrol edilen sistemdeki bütün sinyallerin varlıklarına yada yokluklarına göre sorulan sinyaller beklenemez. Örnek olarak bir sıcaklık yada basınç değeri dijital olarak sorgulanabilir ancak bu değerin net bir Ģekilde belirlenmesi dijital giriĢ modülleri ile mümkün olmaz. ĠĢte burada devreye analog olarak yapılan kontrol devreye girer. Analog değer kullanımında alt sınır ve üst sınır değerlerin arasında kalan bölgeye kontrol yapılır. Bu kontrollerin yapılması analog giriĢ çıkıĢ kartları ile mümkün olmaktadır. Analog çıkıĢ arabirim modülü, iĢlemciden dijital dataları alarak, voltaj ve akımla orantılı olarak dönüĢtürür ve bir cihazı analog olarak kontrol eder. Digital data bir bütün olarak Digital/Analog çeviriciden (DAC) geçirilerek, analog formda sinyal elde edilir. Analog çıkıĢ cihazları ; küçük motorlar, valfler, analog ölçü aletleridir. Analog giriĢ modülleri prosesten gelen analog değerleri dijital değerlere dönüĢtürür. Yalnız öncelikle ölçümü yapılan fiziksel büyüklüğün PLC‟nin anlayacağı dile çevrilmesi gerekir. Bu iĢlemi gerçekleĢtiren cihazlara transmitter adı verilir. Transmitterler problarından ölçtükleri büyülüğü değerlendirerek 0-20mA, 4-20mA yada 0-10V gibi belli aralıkta ifade edilen sinyallere çevirirler. Bu sinyaller de PLC‟nin analog giriĢ kartları ile intern bus hattı üzerinden CPU‟ya okutulur. Böylece PLC belli aralıklarda değiĢen değerleri iĢleyebilir duruma gelir. SIMATIC analog giriĢ kartlarında ölçüm yapıla aralığı belirleyen „ölçüm aralık modülleri‟ bulunur. Bu modülün takılması ile beraber analog kart üzerindeki switch

ayarı da yapılarak analog değer okuma için gerekli Ģartlar yerine getirilmiĢ olur. Analog değer kartları mümkün olduğu kadar gürültüye karĢı korumalı üretilirler. Bütün modüller değer aralığı aĢımını belirleyebilir ve kablo kopma durumunu ihbar edebilir. SIMATIC S5-115U kartları 50mV, 500mV, Pt100, 1V, 5V, 10V, 20mA +4-20mA aralıklarında ölçüm yapabilirler. Analog çıkıĢ modülleri sisteme analog olarak müdahale edilmesi gereken durumlarda kullanılır. Bu modüllerle sahadaki bir eleman 0-10V, 0-20mA yada 4-20mA çıkıĢları ile oransal olarak kontrol edilebilir. PLC‟nin analog çıkıĢları ile bir actuator yönetilebilir. CPU tarafından karar verilen çıkıĢ değerleri dijital formda analog çıkıĢ kartının iĢlemcisine iletilir. Bu değerler bir dijital-analog çevirici ile analog voltaj değerlerine çevrilir. Ayrıca bir voltaj-akım çevirici ile çıkıĢ akımları oluĢturulur. Bir programlanabilir lojik kontrolör CPU‟sunun performansı o CPU‟nun analog değer iĢlemesi ile orantılıdır. e) Merkezi ĠĢlem Birimi (CPU, Central Processing Unit) Merkezi iĢlem birimi güç kaynağı (power supply) ve iĢlemci-bellek (processormemory) modülleri arasında haberleĢmeyi sağlar. ġekil 1.2.12a‟ da basitleĢtirilmiĢ blok Ģemada görülmektedir. Güç kaynağı birimi iĢlemci ve bellek ile birlikte Ģekil 1.2.12b de görüldüğü gibi bu iki birimi çevrelemiĢ olarakta bulunabilir. CPU deyimi sıksık iĢlemci (processor) deyimi ile birlikte kullanılmaktadır. Programlanabilir denetleyicilerin beyni olan CPU ünitenin büyük bir bölümünü iĢlemcibellek birimi oluĢturmaktadır.Bu birimde; mikroiĢlemci, bellek çipleri, bilgi okuma ve bellekten bilgi isteme ve programlama cihazıyla iĢlemcinin gereksinim duyduğu haberleĢme devreleri bulunmaktadır. PLC‟nin geliĢimi CPU‟nun özelliklerinin artmasıyla paraleldir. Günümüz PLC sistemleri lojik iĢlemleri yerine getirmenin dıĢında zamanlama, sayma, veri saklama, temel toplama, çıkarma, çarpma bölme iĢlemleri , karĢılaĢtırma iĢlemleri, kod çevirme iĢlemleri gibi bir çok özelliklere sahiptirler. f) ĠĢlemci-Bellek Modülü Programlanabilir Denetleyicilerin beyni olan CPU ailesinin büyük bölümünü iĢlemcibellek (Processor Memory) birimi teĢkil etmektedir. Bu modül; mikroiĢlemci, bellek çipleri, programlama cihazları ile iĢlemci arabirimi için gerekli iletiĢim devrelerini, kapsamaktadır. Daha küçük sistemlerde mikroiĢlemci bellek ve iletiĢim bir bütün olarak tek bir modül içerisinde bulunabilir. Son dönemdeki PLC‟ler temel lojik iĢlemleri çok hızlı yerine getirecek karar verme kapasitesine sahiptir. Ayrıca iĢlemci diğer fonksiyonları da yerine getirir. Örneğin zamanlama, kıyaslama, tutma ve dört temel matematik fonksiyon olan toplama, çıkarma, çarpma ve bölme fonksiyonlarını yerine getirir. Bu ilave iĢlemci fonksiyonları daha büyük PLC sistemlerinde kurulmuĢtur.

3.3 BELLEK DĠZAYNI (MEMORY DESIGN) Memory, denetleyicideki kontrol plan veya programını saklamak için kullanılır. Memoryde saklanan bilgi, hangi giriĢe göre hangi çıkıĢ iĢaretinin saklanacağı ile ilgilidir ve gerekli hafıza miktarını programın yapısı belirler. Memory bit olarak isimlendirilen özel bilgi parçacıklarını depolar. 1 Byte = 8 bit ve 1024 Byte = 1 Kbyte olup memory kapasitesinin miktarı bu birimlerde ifade edilir. Bellek tipleri saklanan bilginin kaybolup kaybolmamasına bağlı olarak 2 grupta incelenebilir. I. Grup; Belleği besleyen güç kaynağının enerjisinin kesilmesiyle birlikte “bilginin kaybolması durumunda” hafıza silinmiĢ demektir. II. Grupta ise enerji kesilmekle birlikte saklanan bilgiler kaybedilmez. Ancak bu tip belleklerin içeriğinin değiĢtirilmesi için özel bir sisteme gereksinim vardır. a) I. Grup Bellekler Ram (Random Access Memory) ve RIW (Read-Write) adı verilen rasgele eriĢimli belleklerdir. Bu tip belleklerde enerjinin kesilmesi ile birlikte eldeki bilgi kaybolur. Programlama esnasında yazma ve okuma iĢlemlerinin yerine getirilmesinde kullanılır. PLC cihazı bünyesinde mevcut olan pil ile ram beslenerek program saklanabilir. Tabii ki batarya enerjisi bittiği anda program silinecektir. RAM memory özellikle programların test çalıĢma durumlarında büyük kolaylık sağlar. b) II. Grup Bellekler ROM (Read Only Memory) adı verilen salt okunur belleklerdir .Bu bellek tipi silinebilir ve programlanabilir olmasına göre alt gruplara ayrılır.

1) PROM (Programmable Read-Only Memory) Programlanabilir salt okunur bellek (PROM); ROM (Read Only Memory) salt okunur belleğin özel bir tipidir. PROM bellek baĢlangıçta bulunan ve/veya ilave edilen bilgilerin chip içine yazılmasına müsaade eder. PROM içine yalnız bir defa bilgi yazılabilir. PROM un ana dezavantajı silinebilir ve programlanabilir olmamasıdır. PROM‟da programlama, “eritme” veya “koparma” mantığına göre yapıldığından, eriyebilir bağlantıların eritilmesi geri dönüĢü olmayan (bir defaya mahsus) bir iĢlemdir. Bu

sebeple PROM‟a bir program kodu yazılmadan önce tüm hata kontrol iĢlemlerinin bitirilmiĢ olması gerekmektedir. 2) EPROM (Erasable Programmable Read Only Memory) EPROM olarak isimlendirilen, “silinebilir, programlanabilir salt okunur bellek”, PLC cihazlarında sıkça kullanılan bellek tipidir. YazılmıĢ olan programlar (gerek deyim ve gerekse Ladder diyagramlar) önce EPROM belleğinde saklanır ve buradan (CPU) merkezi iĢlem birimine gönderilir. 3) EAROM (Electrically Alterable Read-Only Memory) Elektrikle değiĢebilir Salt okunur Bellekler Eprom belleğe benzer fakat silmek için bir ultraviole ıĢık kaynağı gerekmez. EAROM chip‟i silerek temizlemek için bir silici voltaj uygun pin‟e tatbik edilir. Bir defa silindikten sonra chip tekrar programlanabilir. 4) EEPROM (Electrically Erasable Programmable Read Only Memory) EEPROM hafıza tipi ise Eprom hafızada olduğu gibi enerjinin kesilmesi durumunda bile eldeki bilgiler kaybolmaz. Yazma ve silme iĢlemlerinde özel araçlar gerekmez. PLC‟ye monte edilen EEPROM veya EPROM hafızalar kaset içinde depolanmıĢ bulunan programa göre çalıĢacaktır. Buna göre ROM kaset değiĢtirilerek istenilen program çalıĢtırılabilir. Veri Tablosu; giriĢ ve çıkıĢ durumları, zamanlayıcı ve sayıcı değerleri ve veri depoları gibi bilgileri içeren, programı dıĢa taĢımak için gerekli bilgileri depolar. Tablonun içeriği durum verisi ve sayılar (ya da kodlar) olmak üzere 2 gruba ayrılır. 0 ve 1 durumları bit yerlerine kaydedilen bilginin ON/OFF durumudur. Veri Tablosu 3 bölüme ayrılır. GiriĢ Görüntü Tablosu ; Bu birim giriĢ arabirim devrelerine irtibatlanan dijital giriĢlerin durumunu saklar. GiriĢin ON/OFF durumuna göre giriĢin bu birimdeki değeri 0 veya 1 olarak saklanır. ÇıkıĢ Görüntü Belleği; Output arabirimine bağlı olan cihazların dijital olarak konumunu kontrol eden bitlerin bir dizisidir. ÇıkıĢ birimlerinin lojik durumları bu bellekte saklanır ve bu lojik seviyeli bellekten alınarak çıkıĢ birimine transfer edilir.

3.4. PROGRAMLAMA CĠHAZLARI Programlanabilir denetleyicilerin en önemli niteliklerinden birisi; kullanımı kolay programlama elemanlarına sahip olmasıdır. Programlama cihazı operatör ile denetleyicinin devreleri arasında iletiĢimi sağlar. Programlama cihazı ile PLC kontrol programı kullanıcı tarafından cihaza gönderilir. Endüstriyel CRT terminalleri genellikle birçok cihazla programlanabilir denetleyiciler iğçin kullanılır. Bu terminaller kendi içinde gösterge birimi,klavye ve merkezi iĢlem birimi ile haberleĢmeyi sağlayacak olan gerekli düzenekleri içerir. CRT (Ekran)‟nın sunduğu avantaj programların ekranda kolaylıkla izlenmesini sağlamaktır. Küçük PLC‟lerin programlanmasında kullanılan ucuz,taĢınabilir ve küçük,mini programlayıcı cihazlarda bulunmaktadır. Bu tür programlama cihazlarının ekranı CRT tüp yerine LCD (liquid – crystal display) adı verilen likid kristal ekrandır. Mini programlayıcılar üzerinde LCD ekran,program anahtarlama takımı ve özel fonksiyon tuĢları beraberce bulunmaktadır. CPU‟lar ayrıca kumanda edilen sisteme göre PID fonksiyonlarını da iĢleyebilir.Analog modüller ve PID yardımcı software ile bağlantılı olarak sekiz PID kontrol çevrimine kadar iĢlem yapılabilir. CPU‟ların program iĢlemesi daha ileride detaylı olarak iĢlenecektir.

3.5 DĠJĠTAL GĠRĠġ/ÇIKIġ BĠRĠMLERĠ (Dijital I/O Modules) PLC‟nin giriĢ bilgileri kontrol edilen ortamdan veya makinadan gelir. Gelen bu bilgiler içimde PLC var yada yok Ģeklinde değerlendirilmeye tabi tutulan sinyaller sisteminin dijital giriĢlerini oluĢturur. Dijital giriĢler PLC „ye çeĢitli saha ölçüm cihazlarından gelir. Bu cihazlar farketmeleri gereken olay gerçekleĢtiğinde PLC‟nin ilgili giriĢ bitimini „0‟ sinyal seviyesinden „1‟ sinyal seviyesine çıkarırlar. Böylece sistemin sahada olan hadiselerden haberdar olmasını sağlar. Dolayısıyla sistem içindeki fiziksel değiĢimleri PLC‟nin anlayabileceği 0-1 sinyallerine dönüĢtürürler. PLC‟nin giriĢine gelen sinyaller basınç Ģalterlerinden ,sınır Ģalterlerinden , yaklaĢım Ģalterlerinden vaye herhangi bir röle,kontaktör yada otomatın yardımcı kontağından gelebilir. Sinyal PLC dıĢı binary sinyaldir ve giriĢ modüllerinde PLC‟nin iç sinyal seviyesine indirirler. Tek bir giriĢ modüllerinde 8, 16 yada 32 bit dijital saha bilgisi okunabilir. Modüller üzerinde her giriĢe ait bir LED bulunur ve gelen sinyalin seviyesi buradan anlaĢılabilir. PLC‟nin giriĢ sinyallerini okuyabilmesi için bu sinyallerin kartın

tipine göre ilgili aralıkta olması gerekmektedir. Örnek olarak SIMATIC S5 –115U PLC‟nin giriĢ modüllerinde 24V DC bir giriĢ için 0 sinyal seviyesi –30V ile +5V arasındadır aynı giriĢin bir sinyal seviyesi için olması gereken gerilim seviyesi ise, +13V ile +30V aralığında olmalıdır. Alternatif gerilimli giriĢler için gerilim seviyesinin yanı sıra gelen sinyalin frekansında önem taĢımaktadır. Bu sinyallerin izin verilen frekans aralığı 47Hz ile 63Hz‟dir. Bazı giriĢ modüllerinde giriĢlerin okunması yine baĢka bir giriĢin tetiklenmesi ile engellenebilir. Bu Ģekilde istenilen sinyaller için PLC kör olarak çalıĢtırılabilir. Yarıca giriĢ modülleri kesmeli çalıĢma (interrupt) modunda çalıĢabilir. PLC‟nin sahadaki yada prosesdeki bir Ģeye binary olarak müdahale edeceği zaman kullanıldığı birimler dijital çıkıĢ birimleridir. Dijital çıkıĢ modülleri PLC iç sinyal seviyeleri prosesin ihtiyaç duyduğu binary sinyal seviyeleri çeviren elemanlardır. Bu modüller üzerinden bir çıkıĢın set edilmesi ile sahadaki yada kumanda panosu içimdeki herhangi bir eleman kumanda edilebilir. Bu eleman bir lamba, bir röle yada bir kontaktör olabilir. Dijital çıkıĢ modülleri röle, triyak yada transistör çıkıĢlı olabilir. Sahaya yapılan kumandanın hızlı olması gerektiği durumlarda doğru gerilimle çalıĢıyorsa transistör, alternatif gerilimle ile çalıĢıyorsa triyak kullanımlı yüzden de kart üzerine çekilecek max. ÇıkıĢ akımlarına dikkat etmek gerekir. SIMATIC S5-115U sistemlerinde kullanılan 24V çıkıĢ modüllerinde max. ÇıkıĢ akımı 0,5A olabilir. Alternatif akım çıkıĢlarında ise çıkıĢ akımı 2A‟e kadar çıkabilir. Dijital çıkıĢ kartları da, giriĢ kartları gibi 8, 16 yada 32 bit olabilir. Bu modüllerde de her bite ait sinyal durumunu gösteren bir LED bulunur. Ayrıca kartın özelliğine göre kısa devre dedektörü de bulunabilir. Sadece giriĢ sinyalleri okutan ve sadece çıkıĢ sinyallerini gösteren kartlar yanında hem giriĢ hem de çıkıĢ birimleri içeren kombine giriĢ çıkıĢ kartlarıda vardır. Bu kartlar sınırlı sayıda giriĢ çıkıĢı için yer tasarrufu sağlar.

3.6 ANALOG GĠRĠġ/ÇIKIġ BĠRĠMLERĠ (Anolog I/O Modules) Kontrol edilen sistemdeki bütün sinyallerin varlıklarına yada yokluklarına göre sorulan sinyaller beklenemez. Örnek olarak bir sıcaklık yada basınç değeri dijital olarak sorgulanabilir ancak bu değerin net bir Ģekilde belirlenmesi dijital giriĢ modülleri ile mümkün olmaz. ĠĢte burada devreye analog olarak yapılan kontrol devreye girer. Analog değer kullanımında alt sınır ve üst sınır değerlerin arasında kalan bölgeye kontrol yapılır. Bu kontrollerin yapılması analog giriĢ çıkıĢ kartları ile mümkün olmaktadır. Analog giriĢ modülleri prosesten gelen analog değerleri dijital değerlere dönüĢtürür. Yalnız öncelikle ölçümü yapılan fiziksel büyüklüğün PLC‟nin anlayacağı dile çevrilmesi gerekir. Bu iĢlemi gerçekleĢtiren cihazlara transmitter adı verilir.

Transmitterler problarından ölçtükleri büyülüğü değerlendirerek 0-20mA, 4-20mA yada 0-10V gibi belli aralıkta ifade edilen sinyallere çevirirler. Bu sinyaller de PLC‟nin analog giriĢ kartları ile intern bus hattı üzerinden CPU‟ya okutulur. Böylece PLC belli aralıklarda değiĢen değerleri iĢleyebilir duruma gelir. SIMATIC analog giriĢ kartlarında ölçüm yapıla aralığı belirleyen „ölçüm aralık modülleri‟ bulunur. Bu modülün takılması ile beraber analog kart üzerindeki switch ayarı da yapılarak analog değer okuma için gerekli Ģartlar yerine getirilmiĢ olur. Analog değer kartları mümkün olduğu kadar gürültüye karĢı korumalı üretilirler. Bütün modüller değer aralığı aĢımını belirleyebilir ve kablo kopma durumunu ihbar edebilir. SIMATIC S5-115U kartları 50mV, 500mV, Pt100, 1V, 5V, 10V, 20mA +4-20mA aralıklarında ölçüm yapabilirler. Analog çıkıĢ modülleri sisteme analog olarak müdahale edilmesi gereken durumlarda kullanılır. Bu modüllerle sahadaki bir eleman 0-10V, 0-20mA yada 4-20mA çıkıĢları ile oransal olarak kontrol edilebilir. PLC‟nin analog çıkıĢları ile bir actuator yönetilebilir. CPU tarafından karar verilen çıkıĢ değerleri dijital formda analog çıkıĢ kartının iĢlemcisine iletilir. Bu değerler bir dijital-analog çevirici ile analog voltaj değerlerine çevrilir. Ayrıca bir voltaj-akım çevirici ile çıkıĢ akımları oluĢturulur. Bir programlanabilir lojik kontrolör CPU‟sunun performansı o CPU‟nun analog değer iĢlemesi ile orantılıdır.

3.7 AKILLI GĠRĠġ/ÇIKIġ MODÜLLLERĠ (intelligent I/Q Modules) PLC‟lerin normal lojik fonksiyonları dıĢında birtakım özel fonksiyonları da bulunmaktadır. Bu fonksiyonlarla çıkıĢ gözetimli, diğer bir deyiĢle kapalı çevrim geri besleme kontrol uygulamaları gerçekleĢtirilebilir. Bu tip modüller yüksek hızda ve çok ileri derecede hassas kontrol imkanları sağlamak için tasarlanmıĢlardır.Akıllı giriĢ-çıkıĢ kartları kapalı çevrim kontrolünde, pozisyonlamada, sayma ve oranlamada ve analog değer iĢlemede kullanılır . Akıllı I/Q modüllerin sağladığı avantaj, bu modüllerin zaman açısından kritik olan görevlerini tamamıyla kendilerinin görmesidir. Birçok durumda bu kontrolleri kendi özerk iĢlemçileri gerçekleĢtirirler. Böylece CPU‟nun kendi görevlerine konsantre olması sağlanarak sistemin kontrol hızı büyük oranda arttırılmıĢ olur. Bu akıllı giriĢçıkıĢ modülleri, saha ile birebir giriĢ-çıkıĢ kanalları üzerinden bağlantılıdırlar.

3.8 ÖZEL MODÜLLER PLC ler için tasarlanmıĢ özel modüller isminden de anlaĢılacağı üzere PLC nin vazifesi olmayan daha çok kiĢisel bilgisayarların görevi olan bilgi saklama uygulamalarında kullanılır. Bu saklanacak bilgilerin CPU içerisinde sabit olarak yer alması gereksiz ve çoğu zaman imkansızdır.Bu yüzden PLC sistemi içine dahil edilen bir kart ile bilgi alınması, alınan bu bilgilerin iĢlenmesi ve büyük oranlarda (CPU içerisinde saklanamayacak boyutta) saklanması sağlanır.Bu tür iĢlemlerin gerçekleĢtirilebilmesi için özel modül içerisinde birtakım yazılımlar yapılması gerekir.CPU bu kartlara bilgileri “internal bus‟‟ hattı üzerinden çeĢitli komutalarla gönderir. Dos ortamı komutlarını çalıĢtırabilir ve örnek olarak database içerisinde bilgi saklayabilir. PLC ye takılabilen bu tip kart modeli PC‟ler ayrıca flopy drive üzerinden bilgilerin backup olarak yedeklenmesini de sağlarlar. Burada saklanan değerlere ulaĢılabilmesi için CPU içerisinde ilgili data blokların açılmıĢ olması gerekmektedir. CPU içindeki STEP5 data blokları herhangi bir ara iĢlem gerektirmeden excel yada lotus dosyaları içine entegre edilebilir. 3.9 HABERLEġME MODÜLLERĠ (Communication modules) Kominikasyon modülleri PLC‟lerle giriĢ-çıkıĢ birimleri arasındaki yada baĢka PC‟ler arasındaki data alıĢveriĢini sağlarlar. Bu modüller direkt bağlantı (point to poinı) ile iĢletilebileceği gibi bir network üzerinden de iĢletilebilir. Bire bir bağlantıda bağlantı yapılan CPU çift interface içerir. Bir porta programlama cihazı ile ulaĢılırken diğeri üzerinden haberleĢme sağlanır. Böylece sisteme daha fazla sayıda I/Q dahil edilmesi mümkün olur. Ayrıca LAN (local area network) üzerinden de data alıĢveriĢi sağlanır. Bu networklar içinde PLC‟ler PC‟ler saha elemanları ve Workstationlar bulunabilir . Prosesin monitör üzerinden izlenmesi printer raporlamaları da bu tip haberleĢme modülleri üzerinden yapılır.

ARTLARIN TAKILDIĞI RAFLAR (Rack’s) PLC kartlarının takıldığı bu raflar PLC sınıflarına göre farklılıklar göstermektedir. PLC grubu içinde S5-90 ve S5-95 direkt olarak raylı montaj olup herhangi bir rafa monte edilmemektedir. S5-100 kartları submodüle olarak tabir edilen elemanlar üzerine monte edilmektedir. Bu elemanlar üzerinde bulunan bus hattı ile haberleĢme sağlanmaktadır.Ayrıca modüler yapıda olan bu elemanlar montaj kolaylığı sağlamaktadır. Submodüler ray üzerine takılırlar. S5-100 tipi PLC‟ye ait kartlarda submodüller üzerine vidalanmak suretiyle monte edilir. S5-115 sistemlerinde submodüllerin görevlerini subrack‟ler yerine getirir. Subrack‟ler ray sistemine uyumlu olmayıp vida montajı ile sabitlenirler. Bu elemanların ihtiyaca göre değiĢik tipleri bulunmaktadır. Bazı modellere sadece giriĢ-çıkıĢ kartları takılabildiği gibi bazılarına da çeĢitli özel modüller takılabilmektedir. S5-115 sistemi subrack‟lerin de ayrıca bazı yüksek akım çekebilen kartların soğutulabilmesi için fan ünitesi montajı da 3.10

yapılabilmektedir. S5-135 ve S5-155 sistemlerinde kartların takıldığı raflar daha özellikli olup PLC de kullanılan kartların beslemelerini sağlayan güç kaynağı da barındırmaktadır. Ayrıca bu güç kaynağı içinde soğutucu fanlar bulunmaktadır.

4. PLC LER ARASI HABERLEġME (BUS) SĠSTEMĠ 4.1 GĠRĠġ Bir üretim hattı birden fazla CPU‟nun kumanda ettiği istasyonlardan oluĢuyor ise bu istasyonların birbiri ile uyum içinde çalıĢmaları gerekir. Uyumlu çalıĢmanın yolu istasyonları kumanda eden CPU‟ların birbirleri ile veri alıĢ veriĢlerinin düzenli sağlaması ile olur. Örneğin; iki istasyondan meydana gelen bir sistemde, 1. istasyonda ölçme 2. istasyonda ölçüm sonucuna göre ayırma iĢlemi yapılacaktır. 1. istasyonda ölçülen parçanın 2. istasyona gönderebilmesi için 2. istasyonun hazır olduğuna dair bilginin 1. istasyon tarafından alınması gerekir. 2.istasyon ölçme sonucu elde edilen ayırma bilgileri (kalın, normal, ince) 1. istasyondan almalı ve ona göre parçayı farklı bantlara gönderebilmelidir. CPU‟lar arasında iletilecek bilgi sayısı kadar hat çekmek (paralel haberleĢme) gereksizdir ve ekonomik değildir. Bunun yerine gönderilecek bilgiler gönderici CPU tarafından tek hat üzerinden protokol çerçevesinde sıra ile gönderilir. Alıcı CPU aynı protokol ile gönderilen bilgileri alır, düzenler ve kullanır. (seri haberleĢme). Bu ve benzer haberleĢme sistemlerimde her zaman CPU‟ların haberleĢmesi söz konusu değildir. Çoğu zaman merkezde bir CPU (master) ve bunun ilk farklı istasyonlardaki giriĢ çıkıĢ verilerinin merkeze iletilmesi amacıyla kullanılan yardımcı birimlerde (slave) oluĢur. Bu yapıya BUS sistemi denir. ġekil-4.1‟de bu yapı ayrıntılı olarak gözükmektedir. S5-155U ana PLC dir. Diğer PLC lerden gelen bilgiler bu PLC de derlenir. Burada Ģöyle bir soru akla gelebilir. PLC sistemlerinde çok sayıda giriĢ çıkıĢ sayısına ulaĢabilir. Dolayısıyla her istasyonda bir CPU olacak Ģekilde çok sayıda CPU mu? Yoksa tek CPU kullanılarak istasyonlar ile slavelerle haberleĢme mi kullanılmalı? Bu öncelikle sistemlerin büyüklüğü ve istasyonların birbiri ile olan bağımlılığı ile ilgili bir durumdur. Öncelikle farklı sistemleri tek CPU ile kumanda etmek demektir, sistemleri birbiri ile kilitlemek demektir. Yani, sistemlerden veya CPU‟lardan herhangi birinden oluĢan bir arıza diğer sistem veya CPU‟da çalıĢmamasına neden olur. Ayrıca programın çok uzaması demek çevrim süresinin yani giriĢ ve çıkıĢların güncelleĢtirilme süresinin çok uzaması demektir. Bu da programlanmada istenmeyen bir durumdur. Ancak her sistem içimde farklı bir CPU kullanmak demek sistemin maliyetinin artması demektir. Günümüzde otomasyon alanında üretim yapan bir çok firmanın ürettiği bir BUS sistemi vardır. Bu sistemleri birbirinden ayıran temel özellikler Ģunlardır.

 Veri ve kumanda hatlarının birbiri ile nasıl bağlandığı (topoloji Ģekli:ağaç, yıldız, düz hat, daire)  Maksimum iletim hattı uzunluğu  Veri iletim hızı  Hatasız veri transferi  Bağlanabilecek maksimum giriĢ çıkıĢ elemanı sayısı  Piyasada bulunan saha elemanlarına (sensör ve çalıma elemanları) uyumlu olması  Saha elemanlarının sistem çalıĢırken değiĢtirilebilir olması v.b. Bu bölümde veri alıĢ veriĢi sağlamak amacıyla kullanılan sistemlerinden,  MPI  AS-I  PROFIBUS ağ sistemlerinin üzerinde durulacaktır.

BUS

4.2 MPI HABERLEġME SĠSTEMĠ (Multipoint Ġnterface) MPI haberleĢme sistemi özellikle CPU‟lar arası haberleĢme iĢlemlerinde çok yoğun olarak kullanılır. Konfigürasyon ve kullanımı oldukça basittir. Ġki damarlı (profibus) kablosu bir kablo ve MPI bağlantı konnektörü dıĢında bir donanıma ihtiyaç duymazlar. HaberleĢme kablosu (profibus kablosu) MPI hattına, programlama cihazı bağlantı kablosu (MPI kablosu) bağlanıyormuĢ gibi bağlanmalıdır. Maksimum 32 adet katılımcı bağlanabilir ve iletim hattı uzunluğu en fazla 50 metre olabilir, 50 metrenin üzerindeki mesafeler için RS 485 yükseltici kullanmak gerekir. Her yükseltici hat uzunluğu 1000m kadar çıkarabilir. Toplam 10 yükseltici kullanılabilir. Ġletim hattının baĢlangıç ve bitiĢ noktalarındaki konnektörlere sonlama direnci konmalıdır. (konnektör “on” konumuna alınmalıdır) 4.3 AS-I HABERLEġME SĠSTEMĠ (Aktuator Sensor –Ġnterface) GiriĢ sinyalleri ile çıkıĢ elemanlarının birbiri ile bağlanarak bir Ģebeke oluĢturdukları alt seviyeli bir haberleĢme sistemidir. Mevcut bir haberleĢme sisteminin tamamlayıcısı olarak düĢünülebilirler. Özel yassı bir kablo ve buna takılan bir bağlantı elemanı ile sistemin oluĢturulması, devreye alınması, sonradan eleman eklenip çıkarılması oldukça basit bir yapıdadır. Sisteme eklenmesi düĢünülen giriĢ veya çıkıĢ elamanları kuplaj modülleri ile AS-I kablosuna eklenir (özel formdaki bir modül bastırılarak kablo izolasyonu delinerek kontak sağlanır) Bir CPU‟nun AS-I ile haberleĢebilmesi için AS-I master AS-I slave‟lerin kullanılması gerekir. AS-I master, CPU montaj rayına takılan AS-I haberleĢme

iĢlemcisidir. (CP 342-2). Diğer sinyal modülleri ile aynı özellikte kullanılır. CPU ile dahili bus sistemi üzerinden haberleĢir. AS-I hattına bağlanan sensör veya çalıĢma elemanlarının, master tarafından yapılan bildirimleri anlamaları ve kendi verilerini master‟a iletebilmeleri için AS-I slave‟ler kullanılır. Slave‟ler AS-I kablosu üzerine eklenen ve özel bir adresleme ünitesi yardımı ile 1 ile 31 arasında adreslenen elemanlardır. Yeni alınan bir slave fabrika tarafından adreslenmemiĢse “0” adresine sahiptir. Slave‟ler sadece master tarafından kendilerine bildirilen emri alır ve kendi durumunu master‟a bildirirler. Her AS-I slave‟i giriĢ veya çıkıĢ olarak kullanılabilir. Her slave‟e 4 bit transferi yapabilir. Bu durumda bir AS-I hattına maksimum 31 eleman takılabilir ve her eleman 4 bit transferi yapabildiğine göre 4x31=124 ikili sinyal iletebilir. AS-I besleme gerilimi 30Vcc ve her bir slave‟e bağlı sensör çalıĢma elemanı için de 100mA‟dir. AS-I hattından hem besleme hem de veri aktarımı yapıldığından özel bir besleme ünitesine ihtiyaç duyurulur. Maksimum hat uzunluğu 100m‟dir. Daha uzun mesafeler için kullanılmalıdır. 4.4 PROFĠBUS HABERLEġME SĠSTEMĠ (Process Field Bus) Profibus haberleĢme sistemi Siemens‟inde içinde bulunduğu bir çok PLC üretici firma tarafından geliĢtirilen ve standart olarak kabul edilen bir ağ sistemidir.Farklı amaçlar için geliĢtirilen PROFIBUS sistemleri olmasına rağmen biz sadece PROFIBUS DP (merkezi olmayan çevresel birimlerin) üzerinde duracağız. PROFIBUS DP (dezentrale peripherie) otomasyon cihazı ile merkezi olmayan cihazlar arsında hızlı bir Ģekilde ver alıĢ veriĢimi sağlayan bir haberleĢme sistemidir. Özellikle PLC‟nin merkezde, çevre birimlerinin (slave) çalıma sahasında (iĢin yapıldığı yerde) olduğu durularda iletim hatlarının oluĢturulması çok kolay bir Ģekilde gerçekleĢtirilmektedir. Merkezdeki CPU (master) giriĢ bilgilerini slave‟lerden okur, bunları iĢler ve çıkıĢ bilgilerini slave‟lerin çıkıĢlarına yazar. Profibus teknik özellikleri  Her bir bus bölümüne 32, toplam 126 katılımcı bağlanabilir.  Çevre birimleri (slave‟ler ve saha elemanları (sensör, motor) çalıĢma esnasında takılıp çıkarılabilir.  Bu dağılımı “token-passing” sisteminin “master-slave” sisteminin yönetimine göre yapılır.  Veri transferi iki damarlı blendajlı kablo veya optik iletkenler ile yapılır.  Veri iletim mesafesi elektrik kabloları ile 12 km , optik kablolar ile 23.8 km kadar olabilir. Modüler değiĢtirme ve cihazların değiĢtirilebilmesi mümkündür.

PROFIBUS DP iki Ģekilde oluĢturulabilir; 1. Mono master 2. Multi master,

4.4.1 Mono Master (DPM 1: DP- Master 1. Sınıf) Sistemi Tek merkezli kumanda Ģeklidir. Merkezi kumanda birimi olarak PLC kullanılır ve çevresel birimler (slave‟ler PLC‟e bağlanırlar. Program belirlenen çevrim dahilinde slave‟lerden bilgileri alır ve onları değerlendirir.

ġekil-4.2 Mono Master Sistemi

4.4.2 Multi Master (DPM : DP – Master 2. Sınıf) Sistemi Bu sistemde birden fazla master bulunur. Bu masterlar birbirinden bağımsız olarak, her biri bir master ve ona ait slavelerden meydana gelen alt sistemleri oluĢtururlar. Ana sisteme ait farklı görevleri yerine getiriler. Ġlave görselleĢtirme, arıza takip düzeneği gibi. Slavelere ait giriĢ çıkıĢ görüntüleri bütün masterlerden okunabilir. ÇıkıĢlara bir Ģey yazılması ise sadece iliĢkilendirilmiĢ master tarafından gerçekleĢtirilebilir. Masterler birbirileri ile veri alıĢveriĢi yapabilirler. Multi master sisteminde çevrim süresi oldukça uzundur. Bu sistemler “Token Passing” (bayrak yarıĢı) sistemine göre çalıĢırlar, yani bayrağa sahip olan gönderme hakkına sahip olur. Bu hak master den mastere belli zaman aralıklarında devredilir.

5. PLC PROGRAMLAMA 5.1 BĠLGĠSAYAR PROGRAMLARIYLA PLC PROGRAMLARININ FARKI Bilgisayar programları yaptıkları iĢleri, sırasıyla ve birbiri ardınca test edebilen belli mantık iĢlemlerine göre yerine getirirler. Fakat PLC „ler için durum biraz daha farklıdır. PLC programı devamlı bir cevrim halindedir. Bütün komutlar sırasıyla iĢletilir ve yine baĢa dönülür. PLC programının tamamı bilgisayar dillerinde döngü adı verilen kısımlar gibidir. PLC programı yüksek seviyeli programlama dillerinde While/Wend komutları arasında yazılmıĢ program parçalarına benzer Ģekilde çalıĢtırılır. Fakat PLC programının iĢlem tarzı itibariyle, biraz farkı vardır. PLC „de program aynı anda birkaç olayı gerçekleĢtirir. Dolayısıyla birbirinden bağımsız olayların ve dolayısıyla komutların aynı anda iĢletilmesi, yani bir olay bitmeden diğerine baĢlanılması gerekir. Bu iĢ için en ideal iĢleyiĢ tarzı, bir döngü içine bütün komutları yazmak ve döngüyü de bütün olayların en iyi Ģekilde kontrolü için döngüyü mümkün olan en yüksek hızda çalıĢtırmaktır. PLC „lerde, bilgisayarlarda olduğu gibi bir iĢlemi bitirip baĢka bir iĢleme geçmek mantıklı değildir. Mesela bir motora kapıyı kapaması için çıkıĢlardan voltaj veriyorsunuz. Bu iĢi bir bilgisayar programı yazarak yapıyorsanız, kapanma komutunu verirsiniz ve kapı kapanana kadar dolayısıyla iĢlem bitene kadar Program alt satıra geçmez, yani bu sırada baĢka hiçbir iĢlemi yapamazsınız. PLC sistemlerinde ise iĢlemin tamamlanması önemli değildir, program baĢtan sona saniyede binlerce kez iletilir. Programda komutlar, yapılması gerekiyorsa, yani önlerindeki mantıksal iĢlemin sonucu izin veriyorsa iĢletilir. Böylelikle aynı anda birbirinden bağımsız olarak hem A kapısı açılıyor hem de B vanası kapatılıyor ve bu sırada yazıcıya bilgi yollanıyor olabilir.

5.2 PROGRAMLAMA AÇISINDAN PLC ‘NĠN BĠLGĠSAYARA GÖRE AVANTAJLARI Bir makinanın, bir fabrikanın yada her hangi bir prosesin gerçekleĢtirilmesi sırasında aynı anda bir çok olay meydana gelir ve bunların bir sıra halinde olması gerekmez. Dolayısıyla normal bilgisayar programlarıyla bu gibi bir prosesi kontrol edemezsiniz. Fakat bir PLC için aynı anda gerçekleĢen bir çok olayı kumanda etmek hiç sorun değildir. Bu arada sırf kumanda iĢlemlerine yönelik bir çok komutu da fazladan ihtiva etmesi sebebiyle, PLC ile bu tip programları yazmak ve çalıĢtırmak kolaydır. CPU „yu programlayabilmek için LAD (merdiven diyagramı) ve STL (program listesi) gibi çeĢitli diller kullanılabilir.

5.3 STANDART PROGRAMLAMA SIMATIC CPU‟ların programlanmasında STEP5 adlı programlama paketi kullanılır. Bu paket basit mantık kurma fonksiyonlardan, kullanıcı programı tarafından çağrılabilecek kompleks sistem fonksiyonlarına kadar birçok özelliği içerir. STEP5 ile programlama yapılırken, programlayıcı, mesleki kökenine göre sunulan imkanlardan birini seçerek kendine en uygun programlama ortamını yaratabilir. SIMATIC programı, merdiven mantığı (Ladder Diagram „LAD‟), lojik kapı mantığı (Control System Flowchart „CSF‟) veya komut listesi (Statement List „STL‟) olarak hazırlanabilir. Bu gösterimler DIN 19239 standardına göre hzırlanmıĢtır. Röle mantığına aĢina olanlar Ladder Diagram ile, mantıksal kapı iĢlemlerine aĢina olanlar Control System Flowchart ile program yazılabilir. Üç program gösterimi arasındaki farklar özellikle binary operasyonlarda göze çarpmaktadır. Yazılan program çok özel komutlar içermediği sürece bir gösterimden diğerine kolaylıkla dönüĢtürülebilir. Ayrıca bu programlama imkanları içinde kapasite farklılığı vardır. Sözgelimi LAD ile gerçekleĢtirilemeyen bazı fonksiyonlar CSF ile, CSF ile gerçekleĢtirilemeyen bazı fonksiyonlar da STL ile gerçekleĢtirilebilir. STEP5 programlama dilinde lojik operasyona tabi tutulacak sinyaller adreslenirken öncelikle adresin yer aldığı byte yazılır. Byte ve bit numarası nokta ile ayrılır. Örnek olarak 19. byte içinde ilk bit kastediliyor ise bu adres “19.0” olarak yazılmalıdır. Bu adresin giriĢ mi yoksa çıkıĢ mı olduğu ise bu adresin önüne yazılan harf ile belirtilir. Yazılmak istenen adres çıkıĢ ise, Ġngilizce versiyonda “Q19.0” olarak yazılır.Misal olarak bir giriĢin olup diğerinin olmadığı (10.0 var, 10.1 yoksa, çıkıĢ 20.0 verilsin) bir VE fonksiyonu gerçekleĢtirilmek isteniyor olsun. Bu fonksiyonu yerine getiren program 3 ayrı gösterimde Ģu Ģekilde gösterilir;

5.3.1 LOJĠK KAPI GÖSTERĠMĠ (CSF) Yazılan programın CSF ile gösteriminde kullanıcı programını kutucuklar olarak görmektedir. Bir lojik kilitleme en az bir kilitleme kutucuğu ve bir sonuç kutucuğundan oluĢmaktadır. Her kilitleme baĢlı baĢına bir birimdir ve STEP5 yazılımında segment olarak tabir edilen bir birimi kapsar. Yapılacak olan lojik iĢlemin yerine getirilmesi gereken Ģartları, kilitleme kutucuğunun sol tarafında yer alırlar. Burada operasyona giren sinyal var olmasına göre sorgulanacak ise düz bir çizgi

ile, var olmamasına göre sorgulanacak ise, düz çizgi ve bir çember ile gösterilir. Kutucukların sağ tarafında yapılan lojik iĢlemin sonucu yer alır ve bu sonuç “=” iĢaretiyle gösterilir. Teorik olarak bir çok “ve” ya da “veya” kapısı yazılabilir. Bunun sınırı kullanıcı hafızası ile ilgilidir. Bu program modunda yapılan lojik kilitlemeler her segment için sadece bir sonuca bağlanabilmektedir. CSF modunda STEP5 komutlarının tamamı gösterilmemektedir. Bu fonksiyonların gösterilebilmesi için STL moduna geçilmelidir. Eğer program grafik olarak gösterilemeyen komutlar içeriyorsa, ekrana getirilmesinde ilgili segment otomatik olarak STL modunda gösterilir. 5.3.2 KONTAK PLAN GÖSTERĠMĠ (LAD) Program LAD modunda yazılacak yada izlenecek ise, binary kilitlemeler kontak sembollerinin ard arda yada alt alta sıralanması Ģeklinde yapılır. Operasyona tabi tutulacak sinyaller köĢeli parantezler olarak resmedilirler. Sinyal lojik 1 seviyesine göre sorulacak ise köĢeli parantez içerisi boĢ halde, lojik 0 seviyesine göre sorulacak ise köĢeli parantez içerisine “/ “ Ģekli ile gösterilir. Sorgulama sonucu, bir akım yolu hattı gibi resmedilen lojik kilitlemenin sağ tarafına eklenen parantez ile gösterilen bobindir. Kilitlenme Ģartları sağlandığında bu bobinin enerjilendiği düĢünülebilir. Kontaklar normalde açık ve normalde kapalı kontak olarak kilitleme Ģartları meydana getirilebilir. Grafik olarak gösterilemeyen komutlar CSF‟ de olduğu gibi otomatik olarak STL‟e geçilerek ekrana getirilir. 5.3.2 KOMUT LĠSTESĠNĠN GÖSTERĠMĠ (STL) Bir diğer programlama cinsi olan STL modunda, yerine getirilmesi istenen lojik fonksiyonun Ģartları ve sonuçları ve komut listesi (mnemonic) olarak hazırlanmaktadır. Mnemonic komutlar iki kısımdan oluĢur. Birinci kısım operasyon kısmıdır ve prosesörün bu komutla ne yapması gerektiğini belirler. Ġkinci kısım ise operand kısmıdır. Bu kısımda da operasyon kısmında ki iĢlemin hangi sinyale uygulanacağı belirlenir. Mnemonic komutlar prosesör tarafından ekranda görüldüğü haliyle yukarıdan aĢağıya doğru ilerlemekte ve her lojik Ģart sırası geldiğinde sorgulanmaktadır. Bu programlama / izleme modunda meydana getirilen her sonucun tek tek segmentlere yerleĢtirilmesine gerek yoktur. Bir segment içinde birden fazla lojik iĢlem gerçekleĢtirilebilir.Bu modda lojik 0 sorgulaması yapılacaksa komutun arkasına “N” not harfi eklenir

5.4 PROGRAMLAMA Genel olarak, bir kumanda devresi tasarımı için temel lojik iĢlem komutları yeterlidir ve bu komutlara zamanlayıcı komutları da eklendiğinde bütün kontaklı kumanda devreleri gerçekleĢtirilebilir. Herhangi bir kontaklı kumanda devresi bir lojik fonksiyon ile ifade edilebilir. Biz burada temel PLC komutlarını göreceğiz:

5.4.1 VE (AND) ĠġLEMĠ Bu örnekte yapılan iĢ, I 0.0 olarak adlandırılan giriĢten gelen sinyalin değeri ile I 0.1 giriĢinden gelen sinyalin değerinin mantıksal VE iĢleminden geçirilmesidir. Ayrıca normalde açık kontak için seri bağlantı komutudur. Bu diyagramın STL karĢılığı ise: LD A

I 0.0 I 0.1

//I0.0 GiriĢini oku //ve bu sonucu I0.1 giriĢi ile A(nd) yani VE iĢlemine tabi

tut =

Q0.0 //And iĢleminin sonucuna göre Q0.0 çıkıĢını 1 yap

5.4.2 VEYA (OR) ĠġLEMĠ Bu örnekte I0.0 giriĢi ile I0.1 giriĢinin mantıksal OR iĢleminden geçirilmesidir. Normalde açık kontaklar için paralel bağlantı komutudur.

Bu diyagramın STL karĢılığı; LD O

I 0.0 I 0.1

//I0.0 GiriĢini oku //bu sonucu I0.1 giriĢiyle O(r) yani VEYA iĢlemine tabi

tut =

Q0.0

//Or iĢleminin sonucuna göre Q0.0 çıkıĢını 1 yap

5.4.3 VE DEĞĠL (AND NOT) ĠġLEMĠ Normalde kapalı kontaklar için paralel bağlantı komutudur.

Bu LAD diyagramın STL karĢılığı; LD I 0.0 //I 0.0 GiriĢini oku AN I 0.1 //I 0.0 ile I 0.1‟i Ve Değil iĢlemine tabi tut = Q0.0 //Ve Değil iĢleminin sonucuna göre Q0.0 çıkıĢını 1 yap

5.4.4 VEYA DEĞĠL (OR NOT) ĠġLEMĠ Normalde kapalı kontaklar için paralel bağlantı komutu.

Bu diyagramın STL karĢılığı;

LD I 0.0 OR I 0.1 = Q0.0

//I 0.0 giriĢini oku //I 0.0 giriĢi ile I0.1 giriĢini Veya Değil iĢlemine tabi tut //Veya Değil iĢleminin sonucuna göre Q0.0 çıkıĢını 1 yap

5.5 PROGRAMLAMADA DĠKKAT EDĠLECEK HUSUSLAR 1. PLC kumanda devresinde sinyal akıĢı soldan sağa doğrudur. 2. Elemanların hiçbirisinin dağıtım hattına direkt olarak bağlantı yapılamaz. Eğer gerekli olursa programda kullanılmayan yardımcı rölelerin normalde kapalı kontaklar üzerinden bağlantı yapılabilir. 3. Herhangi bir röle bobininden sonra kontak bağlantısı yapılamaz. Eğer gerekli ise bu kontağın röle bobininden önceye alınması gerekir. 4. Ġki veya daha fazla röle bobini paralel bağlanabilir. 5. Kontak ve bobin numaraları PLC‟ye ait kullanma kılavuzundan öğrenilmelidir.

6. SWEDISH MEKANĠZMALI ROBOTUN PLC ĠLE KONTROLÜ 6.1 ROBOTUN SIMATIC S7-200 MICRO PLC DĠLĠNDEKĠ PROGRAMI a) Ladder Diyagramı;

b)STL Diyagramı;

c)FBD Diyagramı;

6.2SĠSTEMĠN TANITIMI AĢağıda resimleri verilen swedish mekamizmalı robotun çalıĢma prensibi Ģu Ģekilde olacaktır. Hareket dört tekerleğe bağlanan dört ayrı motorla bir birinden bağımsız moment alarak çalıĢmaktadır. Sağlanması istenilen yönlerde motor tahrik yönleri aĢağıdaki gibidir. a-) Ġleri - Geri Hareket: V2

V3

fh

fr V V4

V1

V4

b-) Sağa - Sola Hareket:

V V2

V3

V1

fr

V4 V4

fh

c-) Etrafında Dönme Hareketi: V2

fr

V3 fh

V1

V

V4 V4

6.3SĠSTEMĠN KĠNEMATĠK ANALĠZĠ:

Aktif Tekerlek Hızı; Vwheel = Vw = R.w.cos γ

 w=  γ = 450 (swedish) θ = 00 (X eksenine göre) Robot hız vektörü;

 ]T Vr = [ Vx, Vy,  Aktif robot hızının robot hız vektörleri cinsinden gösteriliĢi; Vwx = -Vx.cos(θ – γ) Vwy = -Vy.sin(θ – γ)

 =  [ L0cos(γ)] Ww  Vw = Vwx + Vwy + V w

 L0cos(γ) R.w.cos γ = -Vx.cos(θ – γ) + Vy.sin(θ – γ) +  γ = 450, θ = 00 ve L0 = 2 için; R.w

2 2 2  .2. 2 = -Vx. + Vy. + 2 2 2 2

 R.w = -Vx + Vy + 2  Tekerlek hızları ile robot hızı arasındaki iliĢki ;

V1 V2 V3 V4

 cos(   ) sin(   )  cos(   )  sin(   ) = cos(   )  sin(   ) cos(   ) sin(   )

L0 L0 L0 L0

x

Vx Vy  

V1, V2 ,V3 ,V4 tekerlek hızlarıdır.

 [ L0cos(γ)] V1 = -Vx.cos(θ – γ) + Vy.sin(θ – γ) +   [ L0cos(γ)] V2 = -Vx.cos(θ – γ) - Vy.sin(θ – γ) +   [ L0cos(γ)] V3 = Vx.cos(θ – γ) - Vy.sin(θ – γ) +   [ L0cos(γ)] V4 = Vx.cos(θ – γ) - Vy.sin(θ – γ) + 



V1 Vx V2 Vx J = V 3 V x V4 V x

V1 Vy V2 Vy V3 V y V4 V y

V1   V2   V3   V4  

 cos(  ) 4  cos( 

 4



sin(  ) 4

L0



L0



L0

 sin(  ) 4

=

cos( 

 4



cos(  ) 4

 sin(  ) 4



sin(  ) 4

L0

Vw : tekerlek hı< vektörü; Vw = [ V1 V2 V3 V4 ]T Vr: Robot hız vektörü;

 ]T Vr = [ Vx Vy  Vw = J-1. Vr Vr = [ 2 0 0 ]T olsun. Robot hızı X yönünde 2 m/s hızda olsun;

2 2 2  2 = 2 2 2 2 

V1 V2 V3 V4

2 2 2 2 2 2 2  2 

2 2 2 2

 1.414 2  1.414 x 0 = 1.414 0 1.414

6.4 SĠSTEMĠN RESĠMLERLE TANITIMI

ġekil 6.1 Robotun üstten model görünümü

R27 0

R5

ġekil 6.2 Robotun bir tekerlek gövdesinin ölçülendirilmesi

ġekil 6.5 Tekerleklerin önden ve üstten görünüĢü

450

450

ġekil 6.3 Swedish hareketini sağlayan silindirlerin gösterimi

ġekil 6.5

Robotun örnek resimleri;

KAYNAKLAR i. Programlanabilir Denetleyiciler, Boğaziçi Üniversitesi Müh. Fak. Doç. Dr. M. Okay Kaynak ii. TSX17 Serisi Proglanlanabilir Otomasyon Cihazları (Telecanique Tanıtım Kataloğu) iii. PL7-2 Dilinde Proramlanabilir Denetleyici (Telecanique – Tele TEM Yayını) Kocaeli Üniversitesi PLC Dersi Notları