osmanlica ögren

‫فثواًلیدِ هتٌلطی اٍلَهِ یِ گطیص فثواًلیدِ هتٌلطی اٍلَهِ یِ گطیص‬ ‫فثواًلیدِ هتٌلطی اٍلَهِ یِ گطیص فثواًلیدِ هتٌلطی اٍلَهِ یِ گطیص‬ ‫‪OSMANLICA METİNLERİ OKUMAYA‬‬ ‫‪GİRİŞ‬‬

‫فثواًلیدِ هتٌلطی ا ٍلَهِ یِ گطیص فثواًلیدِ هتٌلطی اٍلَهِ یِ گطیص‬ ‫) ‪( Yeni Başlayanlar İçin‬‬

‫فثواًلیدِ هتٌلطی ا ٍلَهِ یِ گطیص فثواًلیدِ هتٌلطی اٍلَهِ یِ گطیص‬ ‫‪2009‬‬

‫‪Tekin Açıkel‬‬

‫فثواًلیدِ هتٌلطی ا ٍلَهِ یِ گطیص فثواًلیدِ هتٌلطی اٍلَهِ یِ گطیص‬ ‫فثواًلیدِ هتٌلطی ا ٍلَهِ یِ گطیص فثواًلیدِ هتٌلطی اٍلَهِ یِ گطیص‬ ‫فثواًلیدِ هتٌلطی ا ٍلَهِ یِ گطیص فثواًلیدِ هتٌلطی اٍلَهِ یِ گطیص‬ ‫فثواًلیدِ هتٌلطی ا ٍلَهِ یِ گطیص فثواًلیدِ هتٌلطی اٍلَهِ یِ گطیص‬ ‫فثواًلیدِ هتٌلطی ا ٍلَهِ یِ گطیص فثواًلیدِ هتٌلطی اٍلَهِ یِ گطیص‬ ‫فثواًلیدِ هتٌلطی ا ٍلَهِ یِ گطیص فثواًلیدِ هتٌلطی اٍلَهِ یِ گطیص‬ ‫فثواًلیدِ هتٌلطی ا ٍلَهِ یِ گطیص فثواًلیدِ هتٌلطی اٍلَهِ یِ گطیص‬ ‫‪Bu bir TÜDİAD yayınıdır.‬‬

‫فثواًلیدِ هتٌلطی ا ٍلَهِ یِ گطیص فثواًلیدِ هتٌلطی اٍلَهِ یِ گطیص‬

2009

OSMANLICA METİNLERİ OKUMAYA GİRİŞ

‫بسم اهلل الرحمن الرحيم‬ ‫رب یسر وال تعسر رب تمم بالخير و به‬ SUNUM

Bu kitap, 600 sene gibi uzun bir süre edebiyatta ve sanatta; bilimde ve günlük hayatın içinde kullanılmış olan Osmanlıcayı ve onunla yazılmış olan yazılı metinleri okumaya yönelik, siz meraklı öğrencilere yardımcı olması amacıyla hazırlanmıştır.

Osmanlı tarihi, bizim için altı asırdan ziyade süregelmiş, apayrı bir yeri olan ve içinde şanlı zaferler ve müjdeler barındıran bir tarihtir. Her Türk evladı şanlı geçmişini merak etmeli ve ona yabancı kalmamalıdır. İşte bu noktada şanlı geçmişimizin dilini ve yazısını öğrenmeli ve bunu bir fazilet bilmelidir.

Bu çalışma dört bölümden oluşmuştur.

İlk bölümde Osmanlıca alfabesi tanıtılmıştır. Bunu yaparken yazım kuralları üzerinde pek durulmamış, bu bilgilerin öğrenci tarafından bilindiği varsayılmıştır. Yalnızca harflerin başta, ortada ve sondaki halleri tabloda gösterilmiştir.

Osmanlı Alfabesi incelenirken klasik yolla gidilmemiş, bunun yerine ses sistemi takip edilmiştir. Böylece öğrencinin bugünkü alfabede karşılık gelen sesleri çabuk kavraması amaçlanmıştır.

İkinci bölümde Türkçe yazımda kullanılan dilbilgisi kaideleri yer verilmiştir. Buradaki hedef

Osmanlıca yazımını öğrenmek değil, yazılı metinleri daha iyi okumaktır.

Üçüncü bölümde ise Arapça dil kaidelerine yer verilmiştir. Zira Osmanlıcadaki Arapça kelimeler, Arap dilinden mastar haliyle aynen alınmış ve okunuş kaideleri bozulmamıştır.

Dördüncü bölümde ise Farsça dilinden Osmanlıcaya geçmiş kalıplar ve ekler yer verilmiştir. Çünkü Altı yüz küsur yıl içinde Osmanlı edebiyatında ziyadesiyle Fars etkisini görmekteyiz.

Bunları incelerken yeri geldikçe üç dile ait sayılar, günler ve ayların yazımı da yer verilmiş, böylece bilgi zenginliğimizin artması hedeflenmiştir.

Tamamlamış olduğumuz bu eserin mükemmel olduğu düşüncesinde ve iddiasında değiliz. Fakat mümkün olduğu kadar dikkatle hazırladığımız bu eserde aradığınız her konuyu ulaşmanız hedeflenmiştir. Buna rağmen görülen eksikleri ve yanlışlıkları tarafımıza bildirmeniz bir lütuf olacaktır.

İlim Müslüman‟ın yitik malıdır, düşüncesi ile kitabımızın tamamını veya bir bölümünü isim ve kaynak belirtmek şartıyla çoğaltabilir veya kullanabilirsiniz.

Tekin Açıkel

2

OSMANLICA METİNLERİ OKUMAYA GİRİŞ

2009

İçindekiler I. BÖLÜM ................................................................................................................................................ 5 Birinci Ders ............................................................................................................................................ 6 İkinci Ders ............................................................................................................................................. 7 Üçüncü Ders .......................................................................................................................................... 9 Dördüncü Ders ....................................................................................................................................... 9 Beşinci Ders ......................................................................................................................................... 10 Altıncı Ders.......................................................................................................................................... 11 Yedinci Ders ......................................................................................................................................... 12 Sekizinci Ders....................................................................................................................................... 13 Dokuzuncu Ders ................................................................................................................................... 14 Onuncu Ders ........................................................................................................................................ 16 On Birinci Ders..................................................................................................................................... 16 II. BÖLÜM............................................................................................................................................. 17 On İkinci Ders ...................................................................................................................................... 18 On Üçüncü Ders ................................................................................................................................... 18 On Dördüncü Ders ................................................................................................................................ 19 On Beşinci Ders .................................................................................................................................... 19 On Altıncı Ders .................................................................................................................................... 20 On Yedinci Ders .................................................................................................................................... 20 On Sekizinci Ders ................................................................................................................................. 21 On Dokuzuncu Ders .............................................................................................................................. 22 Yirminci Ders ....................................................................................................................................... 22 Yirmi Birinci Ders ................................................................................................................................. 23 Yirmi İkinci Ders .................................................................................................................................. 23 Yirmi Üçüncü Ders ............................................................................................................................... 24 Yirmi Dördüncü Ders ............................................................................................................................ 24 III. BÖLÜM ........................................................................................................................................... 26 Yirmi Beşinci Ders................................................................................................................................. 27 Yirmi Altıncı Ders ................................................................................................................................. 28 Yirmi Yedinci Ders ................................................................................................................................ 29 Yirmi Sekizinci Ders .............................................................................................................................. 30

3

OSMANLICA METİNLERİ OKUMAYA GİRİŞ

2009

Yirmi Dokuzuncu Ders .......................................................................................................................... 31 Otuzuncu Ders ..................................................................................................................................... 32 Otuz Birinci Ders.................................................................................................................................. 33 Otuz İkinci Ders ................................................................................................................................... 34 Otuz Üçüncü Ders ................................................................................................................................ 35 Otuz Dördüncü Ders ............................................................................................................................. 36 Otuz Beşinci Ders ................................................................................................................................. 37 Otuz Altıncı Ders ................................................................................................................................. 42 Otuz Yedinci Ders ................................................................................................................................. 44 Otuz Sekizinci Ders .............................................................................................................................. 45 Otuz Dokuzuncu Ders........................................................................................................................... 46 Kırkıncı Ders ........................................................................................................................................ 46 Kırk Birinci Ders .................................................................................................................................. 47 Kırk İkinci Ders.................................................................................................................................... 47 Kırk Üçüncü Ders ................................................................................................................................. 48 IV. BÖLÜM............................................................................................................................................ 49 Kırk Dördüncü Ders .............................................................................................................................. 50 Kırk Beşinci Ders .................................................................................................................................. 51 Kırk Altıncı Ders .................................................................................................................................. 52 Kırk Yedinci Ders ................................................................................................................................. 52 Kırk Sekizinci Ders ............................................................................................................................... 54

4

2009

OSMANLICA METİNLERİ OKUMAYA GİRİŞ

I. BÖLÜM OSMANLI ALFABESİ

Osmanlıca 28 harflik Arap alfabesini temel alan bir dildir. Arapçadan farklı olarak Türkçe sesleri karşılamak için Farsçadan (pe) ‫پ‬, (je) ‫ ژ‬ve (çe) ‫ چ‬harflerini almıştır.

Gelin şimdi bu harfleri sırasıyla inceleyelim. SE

TE

PE

BE

ELİF

‫ث‬

‫ت‬

‫پ‬

‫ب‬

‫اء‬

DAL

HI

HA

ÇE

CİM

‫د‬

‫خ‬

‫ح‬

‫چ‬

‫ج‬

SİN

JE

ZE

RA

ZEL

‫س‬

‫ژ‬

‫ز‬

‫ر‬

‫ذ‬

ZI

TI

DAD

SAD

ŞIN

‫ظ‬

‫ط‬

‫ض‬

‫ص‬

‫ش‬

ARABİ KEF

KAF

FE

GAYN

AYN

‫ك‬

‫ق‬

‫ف‬

‫غ‬

‫ع‬

MİM

LAM

TÜRKİ KEF

YAYİ KEF

FARSİ KEF

‫م‬

‫ل‬

‫ڭ‬

‫گ‬

‫ک‬

YE

LAM ELİF

HE

VAV

NUN

‫ى‬

‫ال‬

‫ى‬

‫و‬

‫ن‬

ESRE

ÜSTÜN

UN - ÜN

IN - İN

AN - EN

MED

CEZM

ŞEDDE

ÖTRE

ِ

َ

،~

ٌ

ْ

ٍ

ّ

ً

ُ

5

2009

OSMANLICA METİNLERİ OKUMAYA GİRİŞ

Birinci Ders

‫ا‬

ELİF

‫ا‬ ‫ء‬

‫ا‬ ‫ﺄ‬

‫ا‬ ‫آ‬

 Arap alfabesinin de ilk harfi olan elif harfi, Osmanlıcada esas olarak (a) ve (e) seslerini karşılar.

 Kelime sonlarında (a) sesini (He) ‫ ه‬harfi karşılar.  Elif harfi Kelime ortasında bazen yazılmaz ise yanlış olmaz.  Türkçe kökenli kelimelerin başında (a) sesini karşılarken şeklini alır. Farsça

‫آ‬

ve Arapça kelimelerde ise bu uzun (â) olarak okunur.

‫آی‬ ‫آكضام‬ ‫ظلال‬ ‫آرابو‬ ‫آرسالن‬ ‫آو‬ ‫آت‬ ‫آری‬ ‫آش‬ ‫آبدال‬ ‫آدم‬ ‫آمر‬

Ay Akşam Sakal Araba Arslan Av At Arı Aş

Abdal Âdem Amir

‫آخر‬ ‫آتش‬ ‫آرزو‬

Ahir Ateş Arzu

‫آیيا‬ ‫آواز‬ ‫آسامن‬

Ayna Avaz Asuman

6

2009

OSMANLICA METİNLERİ OKUMAYA GİRİŞ

‫او‬ ‫امک ك‬ ‫اٌیل‬ ‫املا‬ ‫اش‬ ‫ات‬ ‫اروم‬ ‫ارهن‬

Ev Emek Elli Elma Eş Et Erkek Erken

Arapça

Farsça

‫اساس‬ ‫اجي‬ ‫امری‬ ‫ادب‬ ‫امني‬ ‫ارسار‬

‫ازبر‬ ‫اصم‬ ‫ابهل‬ ‫افگار‬ ‫ایواه‬ ‫اهدام‬

Esas Ecel Emir Edeb Emin Esrar

Ezber Eşek Ebleh Efkâr Eyvah Endam

İkinci Ders VAV YE

‫و‬ ‫ﯽ‬

‫و‬ ‫ﯿ‬

‫و‬ ‫ی‬

‫و‬ ‫ی‬

 Osmanlıca alfabede bugün kullandığımız Latin kökenli Türk alfabesinde olduğu kadar sesli harf yoktur. Bu yüzden (vav) ve (ye) harflerini sessiz harflerin arasına koyularak sesli harf elde edilmiştir. Biz bunlara okutucu harfler diyoruz.

 Türkçe kelimelerin başında (elif) ve (vav) harfleri (o,ö,u,ü) seslerini karşılar. 7

2009

OSMANLICA METİNLERİ OKUMAYA GİRİŞ

 Türkçe kelimelerin ortasında (vav) harfi, kendinden önceki harf kalın ise (o,u), ince ise (ö,ü) seslerini karşılar.

 Türkçe kelimelerin başında (elif) ve (ye) harfleri (ı,i) seslerini karşılar.  Türkçe kelimelerin ortasında (ye) harfi, kendinden önceki harf kalın ise (ı), ince ise (i) seslerini karşılar.

 Bu özellikler Arapça ve Farsça kelimelerde geçerli değildir. Zira bu tür sözcükler kendi dillerinin kurallarıyla okunurlar.

‫و‬ ‫اوجوز‬ ‫اوصاق‬ ‫اوتو‬ ‫اوت‬ ‫اورتو‬ ‫اوزون‬ ‫اوتوز‬ ‫اوتالق‬ ‫اودون‬ ‫اوگهل‬ ‫اوزوم‬ ‫اوکوز‬ ‫اوس تون‬ ‫اوﻍالن‬ ‫اوجاق‬ ‫اوفکو‬ ‫اوًﻎون‬ ‫اوراق‬

Ucuz Uşak Ütü Ot - Öt Örtü Uzun Otuz Otlak Odun Öğle Üzüm Öküz Üstün Oğlan Ocak Öfke Olgun Orak

‫ی‬ ‫ایلﯿق‬ ‫ایض ﯿق‬ ‫ایرماق‬ ‫ایعلﯿق‬ ‫ایزیج‬ ‫ایضچﯽ‬ ‫ایپ‬ ‫ایکﯽ‬ ‫اییلك‬ ‫ایگنو‬ ‫ایپیلك‬ ‫ایعرییق‬ ‫ایسو‬ ‫ایضمل ك‬ ‫ایض تو‬ ‫ایيجو‬ ‫ایعالق‬ ‫اچیون‬

Ilık Işık Irmak Islık İzci İşçi İp İki İlik İğne İplik Isırık İse İşlemek İşte İnce Islak İçün

8

2009

OSMANLICA METİNLERİ OKUMAYA GİRİŞ

Üçüncü Ders

‫ﺐ‬ ‫پ‬

BE PE

‫ﺒ‬ ‫پ‬

‫ب‬ ‫ﭘ‬

‫ب‬ ‫پ‬

 Arap alfabesinin ikinci harfi olan (be) harfi, üç noktalı olursa (pe)

‫پ‬

sesine

dönüşür. Osmanlıca (pe) sesini Fars (İran) alfabesinden almıştır. Bundan dolayı (pe) harfi içeren kelimelerin birçoğu Farsça kökenlidir.

‫اباب‬ ‫ابش‬ ‫ابًﯿق‬ ‫ظابون‬ ‫جواب‬ ‫نتاب‬ ‫هبار‬ ‫بﯿاض‬

‫ﭘﯿده‬ ‫ﭘاجنار‬ ‫ظاﭘان‬ ‫ﭘاموق‬ ‫كارﭘوز‬ ‫چوپ‬ ‫پرالهتو‬ ‫پرست‬

Baba Baş Balık Sabun Cevab Kitab Bahar Beyaz

Pide Pancar Sapan Pamuk Karpuz Çöp Pırlanta Perest

Dördüncü Ders CİM ÇE

‫ﺞ‬ ‫ﭻ‬

‫ﺠ‬ ‫ﭽ‬

‫ج‬ ‫چ‬

‫ج‬ ‫چ‬

 Arap alfabesinin beşinci harfi olan (Cim) harfi, üç noktalı olursa (Çe) sesine dönüşür. (Çe) harfi tıpkı (pe)

‫چ‬

‫ پ‬harfi gibi Farsçadan Osmanlıcaya

geçmiş bir harftir.

9

2009

OSMANLICA METİNLERİ OKUMAYA GİRİŞ

‫جاجيق‬ ‫حایج‬ ‫جامﻇ‬ ‫جاوزس‬ ‫هجان‬ ‫جوجو‬ ‫جوىردار‬ ‫جوصلون‬

‫چامقاق‬ ‫چوجوق‬ ‫چوربو‬ ‫چيره‬ ‫اچیون‬ ‫چاریق‬ ‫چاووش‬ ‫چضمو‬

Cacık Hacı Cami‟ Cansız Cihan Cüce Cevherdar Coşkun

Çakmak Çocuk Çorba Çehre İçün (İçin) Çarık Çavuş Çeşme

Beşinci Ders

‫تﺔ‬ ‫ﻃ‬ ‫د‬

TE TI DAL

‫ت‬ ‫ﻁ‬ ‫د‬

‫ت‬ ‫ﻂ‬ ‫د‬

‫ت‬ ‫ط‬ ‫د‬

‫ ت‬harfi ince, (tı) ‫ ط‬harfi ise kalın ses değeri taşır. Bazı Türkçe kelimelerde (tı) ‫ ط‬harfi kalın (dı) şeklinde okunur.  Türkçe kelimelerde (dal) ‫ د‬harfi ince okunurken, Arapça ve Farsça  Türkçe sesli uyumuna göre (te)

kelimelerde kendi dil kaidelerine göre ince veya kalın okunabilir.

‫تورك‬ ‫تپو‬ ‫اترخی‬ ‫ اترهل‬-‫اترال‬ ‫تدبری‬ ‫تفسری‬

Türk Tepe Tarih Tarla Tedbir Tefsir

‫ﻂامقق‬ ‫ﻂاكمی‬ ‫ﻂاصلني‬ ‫آانﻂویل‬ ‫ﻂلوز‬ ‫ﻂاغ‬

Takmak Takım Taşkın Anadolu Dokuz Dağ

‫آﻂو‬ ‫ﻂوﻌری‬ ‫ﻂوًو‬ ‫ﻂاایق‬ ‫ﻂوﻌرامق‬ ‫ﻂوماتس‬

Ada Doğru Dolu Dayak Doğramak Domates

10

2009

OSMANLICA METİNLERİ OKUMAYA GİRİŞ

‫ده ده‬ ‫دره‬ ‫درس خاهو‬

‫دس تو‬ ‫داخي‬ ‫دادی‬

Dede Dere Dershane

‫دكيلو‬ ‫دگرزس‬ ‫دیضزس‬

Deste Dâhil Dadı

Dakika Değersiz Dişsiz

Altıncı Ders

‫ﺚ‬ ‫س‬ ‫ط‬

SE SİN SAD

‫ﺜ‬ ‫س‬ ‫ع‬

 Peltek (Se) de denile (Se)

‫ﺛ‬ ‫س‬ ‫ظ‬

‫ث‬ ‫س‬ ‫ص‬

‫ ث‬harfi sadece Arapça kökenli kelimelerde kullanılır.

Türkçe kelimelerde asla kullanılmaz.  Türkçe kelimelerde (Sin)

‫ س‬harfi ince okunurken (Sad) ‫ ص‬harfi kalın okunur.

Arapça ve Farsça kelimelerde ise dilin kurallarına göre ince veya kalın okunabilir.

‫اثهﯿو‬ ‫ﺛﺒات‬ ً‫ﺛيا‬

‫ﺛواب‬ ‫اثر‬ ‫ﻈامثهلﯿجو‬

Saniye Sebat Sena

‫س‬ ‫سکز‬ ‫رست‬ ‫سفر‬ ‫سالح‬ ‫ساﻈت‬ ‫ساختو‬ ‫رسچو‬ ‫کس تاهو‬

Sekiz Sert Sefer Silah Saat Sahte Serçe Kestane

‫نرثت‬ ‫نﺜری‬ ‫مثال‬

Sevab Eser Osmanlıca

‫ص‬ ‫ظومیاق‬ ‫ظاﻍالم‬ ‫ظامچو‬ ‫ظاتﯿﺠﯽ‬ ‫ظاحﺐ‬ ‫ظالتو‬ ‫ظﯿمتو‬ ‫ظابون‬

Kesret Kesir Misal

Soymak Sağlam Saçma Satıcı Sahib Salata Sıtma Sabun

11

2009

OSMANLICA METİNLERİ OKUMAYA GİRİŞ

Yedinci Ders

‫ﺢ‬ ‫ﺦ‬ ‫ه‬-‫و‬

HA HI HE



Noktalı (Hı)

‫ﺤ‬ ‫ﺨ‬ ‫ي‬

‫ح‬ ‫خ‬ ‫ى‬

‫ح‬ ‫خ‬ ‫ه‬

‫ خ‬harfi tıpkı (Se) ‫ ث‬harfi gibi Türkçe kelimelerde kullanılmaz. Arapça

ve Farsça kelimelerde kullanılan bu harf (Ha) gibi okunur.



Türkçe kelimelerde (Ha)

‫ ح‬harfi kalın olarak okunur. Arapça ve Farsça kelimelerde

ise o dilin kurallarına göre okunur.



Türkçe kelimelerde (He)

‫ ه‬harfi ince olarak okunur. Ayrıca (He) harfi özellikle

kelime sonlarında (e) ve bazen de (a) sesini karşılar. Biz buna okutucu (He) diyoruz.



‫ه‬

Okutucu (He) kendisinden sonra gelen harfle birleşmez.

‫خادم‬ ‫خاﻂرالمق‬ ‫خاًط‬

‫خربیج‬ ‫خرابو‬ ‫خعوص‬

Hadim Hatırlamak Halis

‫خالفت‬ ‫خویزس‬ ‫خيال‬

Haberci Harabe Husus

‫ح‬ ‫رمحت‬ ‫حایج‬ ‫حارض‬ ‫حرصت‬ ‫حليلت‬ ‫حيهل‬ ‫حملوق‬ ‫آرابو‬ ‫اترهل‬ ‫ظریه‬

Araba Tarla Sıra

Hilafet Huysuz Hayal

‫ه‬ ‫ىپ‬ ‫جهوم‬ ‫صيادت‬ ‫ىﯿﭻ‬ ‫ىﯿلک‬ ‫اىاهت‬ ‫چيره‬

Rahmet Hacı Hazır Hazret Hakikat Hile Mahlûk

‫ایض تو‬ ‫ایگنو‬ ‫آش خاهو‬

İşte İğne Aşhane

Hep Hücum Şahadet Hiç Heykel İhanet Çehre

‫آمتاجو‬ ‫ابﻍالمو‬ ‫پرده‬

Atmaca Bağlama Perde

12

2009

OSMANLICA METİNLERİ OKUMAYA GİRİŞ

Sekizinci Ders

‫ﺬ‬ ‫غ‬ ‫ﻆ‬ ‫ز‬ ‫ﮋ‬

ZEL DAD ZI ZE JE

‫ﺬ‬ ‫ﻀ‬ ‫ﻄ‬ ‫ز‬ ‫ﮋ‬

 Arapça kelimelerde kullanılan (Zel)

‫ذ‬ ‫ﺿ‬ ‫ﻅ‬ ‫ز‬ ‫ژ‬

‫ذ‬ ‫ض‬ ‫ﻅ‬ ‫ز‬ ‫ژ‬

‫ ذ‬, (Dad) ‫ ض‬ve (Zı) ‫ ﻅ‬harfleri Türkçe kökenli

kelimelerde kullanılmazlar.  (Zel)

‫ ذ‬harfine peltek (Ze) de denir. Fakat Osmanlıcada okunurken normal (Ze) ‫ ز‬olarak

okunur.  (Je)

‫ ژ‬harfi (Ze) ‫ ز‬harfinin üç noktalı halidir ve bize bu harf Fars alfabesinden geçmiştir.

Türkçe kelimelerde kullanılmayan bu harf ya Fars kökenli kelimelerde veya dilimize Batı dillerinden geçmiş kelimelerde kullanılır.  (Dad )

‫ ض‬ve (Zı) ‫ ﻅ‬harfleri Arapçada kullanıldığı gibi Farsçada da kullanılmıştır. Fakat

Farslar (Dad) harfini mahreçten dolayı (Zad) olarak isimlendirmişler ve kalın ((Za) olarak seslendirmişlerdir. Bundan dolayı Osmanlıcada (Dad) harfiyle yazılmış kelimelerin bir kısmı (Da) sesiyle okunurken, bir kısmı da (Za) sesiyle okunmuştur.  Türkçe kelimelerin yazımında ze sesini sadece (Ze)

‫كزی‬ ‫یوز‬ ‫دوز‬ ‫ژوری‬ ‫ژوًﯿده‬ ‫ژاهدارما‬

‫كازی‬ ‫ایزی‬ ‫کوزی‬

Kız Yüz Düz

Jüri Jülide Jandarma

Kazı Yazı Gözü

‫ژاهل‬ ‫ژیلت‬ ‫پﮋمرده‬

‫ ز‬harfi karşılar.

‫زورالمق‬ ‫زوگورت‬ ‫زایده‬

Jale Jilet Pejmürde

Zorlamak Züğürt Ziyade

‫زاده‬ ‫زمحت‬ ‫زیک‬ ‫اژدرىا‬ ‫مﮋده‬ ‫ىﮋاد‬

Zade Zahmet Zeki

Ejderha Müjde Nejad 13

2009

OSMANLICA METİNLERİ OKUMAYA GİRİŞ

‫ذات‬ ‫ذاکر‬ ‫ذمني‬ ‫مﺬىﺐ‬ ‫ذوق‬ ‫ﻉﺬاب‬

‫ﻅامل‬ ‫ﻅرافت‬ ‫ﻅفر‬ ‫ﻅيور‬ ‫مﻆلوم‬ ‫ﻅاىر‬

Zat Zakir Zemin Mezheb Zevk Azab

‫رمﻀان‬ ‫ﺿابﻃو‬ ‫رضبو‬ ‫كایض‬ ‫فﻀﯿلت‬ ‫ﻈرض‬

Zalim Zarafet Zafer Zuhur Mazlum Zahir

Ramazan Zabıta Darbe Kadı Fazilet Arz

Dokuzuncu Ders

‫ق‬ ‫ﻋ‬ ‫م‬ ‫ﮓ‬ ‫ﯔ‬

KAF GAYN ARABÎ KEF FARSİ KEF YAYİ KEF TÜRKÎ KEF

‫ل‬ ‫ﻎ‬ ‫ى‬ ‫گ‬ ‫گ‬ ‫ﯖ‬

‫ك‬ ‫ﻌ‬ ‫ن‬ ‫گ‬ -

 Osmanlı Türkçesinde kalın (ka) sesini (kaf)

‫ق‬ ‫غ‬ ‫ك‬ ‫ک‬ ‫گ‬ ‫ڭ‬

‫ ق‬harfi verirken ince (ke) sesini (kef) ‫ك‬

harfi vermektedir.

‫ق‬ ‫كزی‬ ‫كاابق‬ ‫كاص ﯿق‬ ‫كارﻍو‬ ‫آكني‬ ‫كار‬

Kız Kabak Kaşık Karga Akın Kar

‫ك‬ ‫كازی‬ ‫كول‬ ‫كرییق‬ ‫چاكيي‬ ‫كوركاق‬ ‫كیش‬

Kazı Kol – Kul Kırık Çakıl Korkak Kış

‫نتاب‬ ‫هسىني‬ ‫الكم‬ ‫ایﯿكل‬ ‫لكو بم‬ ‫کوییل‬

Kitab Keskin Kelam İyilik Kelebek Köylü

‫اکني‬ ‫چکيي‬ ‫زیک‬ ‫کرم‬ ‫تورك چو‬ ‫کﯿلمی‬

Ekin Çekil Zeki Krem Türkçe Kilim

‫كل كيفم كل‬ 14

2009

OSMANLICA METİNLERİ OKUMAYA GİRİŞ  Osmanlı Türkçesinde kalın (ga - ğa) seslerini (gayn) (Farsi Kef)

‫گ‬

,( ğe) sesini (Yayi Kef)

‫ غ‬harfi verirken ince (ge ) sesini

harfi vermektedir.

 (Yayi Kef) aslında ayrı bir harf olmayıp (Kef) harfinin kullanıldığı bazı Türkçe kelimelerin telaffuzunda kullanılır.

‫گ‬

 Çoğu zaman

ve

harflerindeki çizgiler kullanılmaz. Bu kelimenin

yanlış yazıldığını göstermez.

‫غ‬ ‫ﻂاغ‬ ‫ظاﻍالم‬ ‫ظوﻍان‬ ‫ابﻍهل‬ ‫چيﻎلق‬ ‫ایﻍیل‬

Dağ Sağlam Soğan Bağla Çığlık Yağlı

‫ک‬ ‫ﻌرب‬ ‫ﻍاراژ‬ ‫یورﻍان‬ ‫ﻌروش‬ ‫ﻍازی‬ ‫ﻍریت‬

Garb Garaj Yorgan Guruş Gazi Gayret

‫اکری‬ ‫دکر‬ ‫اکر‬ ‫ایکنو‬ ‫دومکو‬ ‫دکیضمو‬

Eğri Değil Eğer İğne Düğme Değişme

 (Kafi Nuni), (Nazal Ne), (Sağır Kaf) da denilen (Türki Kef)

‫کوای‬ ‫کﯿت‬ ‫کياه‬ ‫کووش‬ ‫کوًکو‬ ‫کرداب‬

Güya Git Eğer Güneş Gölge Girdab

‫( ڭ‬Nun) harfi gibi okunursa

da asıl söylenişi genizdendir. Türkçe kelimelerde kullanılan bu harf kelimelerin başında bulunmaz. Daha çok tamlamalarda, mülkiyet bildiren eklerde ve bazı kelimelerin yazımında kullanılır. Kullanıldığı kelimelerde (Türkî Kef)in noktaları çoğu kez gösterilmeyebilir.

‫آکدیرمق‬ ‫اولكﯽ‬ ‫س يم‬ ‫ایلكیش‬ ‫سوزك‬ ‫دنزی‬

Andırmak

Ünlü Senin Yanlış Sözün Deniz

‫چکو‬ ‫اتکری‬ ‫ظوك‬ ‫كارالكق‬ ‫لكدك‬ ‫ایزیىز‬

Çene Tanrı Son Karanlık Geldin Yazınız

‫بکزر‬ ‫باک‬ ‫آالك‬ ‫اوك‬ ‫اووجو‬ ‫اواکرمق‬

Benzer Bana Anla Ün Önce Onarmak

‫اواک‬ ‫آاک‬ ‫یکﯽ‬ ‫ظوهره‬ ‫اك‬ ‫كوكل‬

Ona Ana(Ona) Yeni Sonra En Kolun

 (Kef) Harfinin (Vav) gibi okunduğu birkaç istisna kelime de vardır. Buna (Vavi Kef) de denir.

‫کوکرجني‬ ‫کوکده‬

Güvercin Gövde

‫دومکم‬ ‫هوهرتو‬

Dövmek Güverte

‫ادب يا هو‬

‫سومکم‬ ‫اونز‬

Sövmek Üvez

15

2009

OSMANLICA METİNLERİ OKUMAYA GİRİŞ

Onuncu Ders

‫ﻇ‬

AYIN

 (Ayın)

‫ﻊ‬

‫ﻈ‬

‫ع‬

‫ ع‬harfi Arapçaya mahsus bir harftir. Türkçe kökenli kelimelerde asla kullanılmaz.

 Arapça kelimelerde (a,ı,i,o,ö,u,ü) seslerinin hepsini karşılar.  Kelimelerin sonunda yer alırsa cezimli okunur ve kesme işareti ile ifade edilir.

‫ﻉاصق‬ ‫ﻈراق‬ ‫ﻈﺒادت‬ ‫ﻈامثن‬

Âşık Irak İbadet Osman

‫ﻈسکر‬ ‫ﻈرق‬ ‫ﻉالج‬ ‫معر‬

‫ﻉابد‬ ‫ﻈرض‬ ‫ﻉربت‬ ‫ﻉلام‬

Asker Irak İlac Ömer

Abid Irz - Arz İbret Ulema

‫ﻉامل‬ ‫ﻈﯿال‬ ‫ﻈرفان‬ ‫ﻈيوان‬

Âlim Iyal İrfan Unvan

On Birinci Ders

‫ش‬ ‫ﻒ‬ ‫ﻢ‬ ‫ن‬

ŞIN FE MİM NUN

‫سسبت‬ ‫مشس ﯿو‬ ‫صویهل‬ ‫صير‬

Şerbet Şemsiye Şöyle Şehir

‫فاحت‬ ‫فرچو‬ ‫فلﻁ‬ ‫فلری‬

‫ض‬ ‫ف‬ ‫م‬ ‫ي‬ Fatih Fırça Fakat Fakir

‫ص‬ ‫ف‬ ‫م‬ ‫ه‬ ‫ممکون‬ ‫مملکت‬ ‫مامور‬ ‫ميلﯿون‬

Mümkün Memleket Memur Milyon

‫ش‬ ‫ف‬ ‫م‬ ‫ن‬ ‫هو‬ ‫انزیل‬ ‫ىزاکت‬ ‫هﯿﭽون‬

Ne Nazlı Nezaket Niçün - Niçin

‫شفعات یا رسول اهلل‬ 16

2009

OSMANLICA METİNLERİ OKUMAYA GİRİŞ

II. BÖLÜM OSMANLI TÜRKÇESİ

Osmanlı

Türkçesi kendi arasında kronolojik olarak üç sınıfa ayrılmıştır. Bu

dönemlerde gerek konuşma ve gerekse yazı dili açısında değişiklikler olmuştur. Birinci dönem Eski Osmanlıca dediğimiz 11. – 15. yy. Türkçesidir. İkinci dönem Klasik Osmanlıca 16. – 19. y.y. arasında görülür. Son olarak Yeni Osmanlıca dönemi ise 20. y.y. Osmanlıcasıdır. Bu kadar uzun bir geçmişe sahip Osmanlı yazı dili elbette bir takım değişimlere ve kalıcı kalıplara sahip olmuştur.

Kitabımızın

bu bölümünde Osmanlı Türkçesinin son dönemdeki gramer yapısını

inceleyeceğiz. Ayrıca Rik‟a dediğimiz el yazısını öğrenerek, elimizdeki matbu metinlerle kendimizi sınırlamayacağız. Rik‟a el yazısının yazımda sağladığı birçok kolaylıklar vardır. Bu yazı türü daha düz ve daha keskindir ayrıca noktalar birleşik yazılır. Bu avantajlar yazan kişiye büyük kolaylık sağlar.

‫ث‬

‫ت‬

‫پ‬

‫ب‬

‫ا‬

Cim

‫ث‬ ‫د‬

Se

‫ت‬ ‫خ‬

Pe

‫پ‬ ‫ح‬

Be

‫ب‬ ‫چ‬

Elif

‫ا‬ ‫ج‬

Dal

‫د‬ ‫س‬

Hı

‫خ‬ ‫ژ‬

Ha

‫ح‬ ‫ز‬

Çe

‫چ‬ ‫ر‬

Cim

‫ج‬ ‫ذ‬

Sin

‫س‬ ‫ظ‬

Je

‫ژ‬ ‫ط‬

Je

‫ز‬ ‫ض‬

Ra

‫ر‬ ‫ص‬

Zel

‫ذ‬ ‫ش‬

Zı

‫ظ‬ ‫ل‬

Tı

‫ط‬ ‫ك‬

Dad

‫ض‬ ‫ق‬

Sad

‫ص‬ ‫غ‬

Şın

‫ش‬ ‫ع‬

Lam

‫ل‬ ‫ی‬

Kef

‫ك‬ ‫ه‬

Kaf

‫ق‬ ‫و‬

Ye

‫ی‬

He

‫ه‬

Vav

‫و‬

Gayn

Nun

‫غ‬ ‫ن‬ ‫ن‬

Ayın

Mim

‫ع‬ ‫م‬ ‫م‬ 17

2009

OSMANLICA METİNLERİ OKUMAYA GİRİŞ

On İkinci Ders

Çoğul Ekleri

‫پرَ رل‬

‫شاعترل‬

‫درَ رل‬

‫شوزرل‬

‫کملُ رل‬

Pireler

‫آوجیرل‬

Saatler

Dereler

Sözler

Kelimeler

‫كاپورل‬

‫صوفرَ رل‬

‫كویوىرل‬

‫کتابرل‬

Avcılar

Kapılar

Sofralar

Koyunlar

Kitaplar

َ‫طیهدیرلد‬

َ‫چوجوكرل‬

‫کیجُ رلی‬

َ‫ددَ رل‬

‫طوىرلی‬

Şimdilerde

Çocuklara

Geceleri

Dedelere

Şunları

On Üçüncü Ders

İsmin Halleri

‫کتابدڭ‬

َ‫کتابد‬

ُ‫کتاب‬

‫کتابی‬

‫کتاب‬

Kitaptan

Kitapta

Kitaba

Kitabı

Kitap

‫درَ دڭ‬

َ‫درَ د‬

ُ‫درَ ی‬

‫درَ یی‬

َ‫در‬

Dereden

Derede

Dereye

Dereyi

Dere

‫شوكاكدڭ‬

َ‫شوكاكد‬

ُ‫شوكاغ‬

‫شوكاغی‬

‫شوكاق‬

Sokaktan

Sokakta

Sokağa

Sokağı

Sokak

‫كاایدڭ‬

َ‫كااید‬

ُ‫كاایی‬

‫كااییی‬

‫كاای‬

Kayadan

Kayada

Kayaya

Kayayı

Kaya

 Okutucu (He) ‫ ه‬harfinden sonra gelen ekler birleşik olarak yazılmazlar.

ٌ‫بٌ ده گچر یا ى‬ 18

2009

OSMANLICA METİNLERİ OKUMAYA GİRİŞ

On Dördüncü Ders

İsim Tamlamaları ve Mülkiyet Ekleri ‫اوىڭ كاملی‬

‫شوڭ كاملڭ‬

‫منب كاملم‬

Onun Kalemi

Senin Kalemin

Benim Kalemim

‫زسڭ كاملزن‬

‫بزم كاملهز‬

Onların Kalemi

Sizin Kaleminiz

Bizim Kalemimiz

‫ددَ ىڭ‬

‫محمدڭ‬

‫علی ىڭ‬

Dedenin

Muhammed’in

Ali’nin

‫چاىطُ ىڭ‬

‫ىٌُ ىڭ‬

‫اوكولڭی‬

Çantanın

Çantanın

‫ېېیولیڭی‬

‫طوزڭ‬

Okulunu

Yolunu

Tuzun

‫اوىرلڭ كاملی‬

‫آركداطڭ‬ Arkadaşın

On Beşinci Ders

Sıfat Kelimeleri

‫طوىرل‬

‫بوىرل‬

‫او‬

‫طو‬

‫بو‬

Şunlar

Bunlar

O

Şu

Bu

‫كاجنچی‬

‫كاچ‬

‫کیهی‬

‫ره‬

‫اوىرل‬

Kaçıncı

Kaç

Kimi

Her

Onlar

‫بعض‬

‫ِاىگی‬

‫انصل‬

‫بر كاچ‬

‫ِچ‬

Ba’zı

Hangi

Nasıl

Birkaç

Hiç

‫هچ اولور می كه‬ 19

2009

OSMANLICA METİNLERİ OKUMAYA GİRİŞ

On Altıncı Ders

Zamir Kelimeler ve(Ne) ile Başlayan Zarflar

‫زس‬

‫بز‬

‫شاڭ‬

‫شو‬

‫نب‬

Siz

Biz

Sana

Sen

Ben

ُ‫ى‬

‫خاىغی‬

‫ِاىگیصی‬

‫کمی‬

‫اوىرل‬

Ne

Hangi

Hangi

Kim

Onlar

‫ىُ در‬

‫ىُ دن‬

ُ‫ىُ ایص‬

‫ىیچون‬

‫ىُ یی‬

Nedir

Neden

Neyse

Niçin

Neyi

‫هنایت‬

‫ىُ جی‬

ُ‫ىُ ڭ‬

‫ىلدر‬

‫ىُ درلو‬

Nihayet

Neci

Neyine

Ne Kadar

Ne Türlü

On Yedinci Ders

Ki Bağlacı ve Ki Eki

 Ki bağlacı okutucu (he) ile gösterilirken aitlik eki olan ki eki (ye)okutucuyla gösterilir.

ُ‫ايصان ک‬

ُ‫چوىک‬

ُ‫یوق ک‬

ُ‫ات ک‬

ُ‫دَ دی ک‬

İnsan ki

Çünki

Yok ki

Ta ki

ُ‫صوص ک‬

ُ‫دیک‬

ُ‫امتحال ک‬

ُ‫نادام ک‬

Dedi ki

Sus ki

De ki

İhtimal ki

Madem ki

Belki

‫شٍڭکی‬

‫بٌهکی‬

Seninki

Benimki

‫دوىکی‬

‫اركُ دَ کی‬

Dünkü

Arkadaki

‫اوىڭکی‬ Onunki

ُ‫بلک‬

‫یا حضرت موالنه‬ 20

2009

OSMANLICA METİNLERİ OKUMAYA GİRİŞ

On Sekizinci Ders

Fiil Çekimleri

‫لكري‬

‫کلُ جم‬

‫کلیور‬

‫کملض‬

‫کلدی‬

‫کملم‬

Gelir

Gelecek

Geliyor

Gelmiş

Geldi

Gelmek

‫كالري‬

‫كالُ جق‬

‫كالیور‬

‫كاملض‬

‫كالدی‬

‫كاملق‬

Kalır

Kalacak

Kalıyor

Kalmış

Kaldı

Kalmak

‫آرار‬

‫آر ایُ جق‬

‫اریور‬

‫آر انض‬

‫آرادی‬

‫آر انق‬

Arar

Arayacak

Arıyor

Aramış

Aradı

Aramak

‫ویرنز‬

‫ویرنُ یُ جم‬

‫ویرنیور‬

‫ویرنُ نض‬

‫ویرنُ دی‬

‫ویرنُ نم‬

Vermez

Vermeyecek

Vermiyor

Vermemiş

Vermedi

Vermemek

‫ابطالنُ ز‬

‫ابطال نُ یُ جق‬

‫ابطالنیور‬

‫ابطالنُ نض‬

‫ابطالنُ دی‬

‫ابطالنُ نق‬

Başlamaz

Başlamayacak

Başlamıyor

Başlamamış

Başlamadı

Başlamamak

 Olumsuz emir kipleri şöyledir.

ُ‫کورن‬

ُ‫چزین‬

ُ‫کرين‬

ُ‫شیمل‬

ُ‫ویرن‬

Görme

Çizme

Girme

Silme

‫كاچام‬

‫صورنا‬

‫ایزنا‬

ُ‫آر ان‬

Verme

Kaçma

Sorma

Yazma

Arama

Bakma

‫ابمقا‬

 Bağ - Fiiller şöyledir.

َ‫لكدیگیٌد‬

‫لكرينو‬

ُ‫لكريش‬

‫کلُ رك‬

‫کلیب‬

Geldiğinde

Gelirken

Gelirse

Gelerek

Gelip

َ‫کوردوگیٌد‬

‫نورورنو‬

ُ‫نورورش‬

‫نورَ رك‬

‫کوروب‬

Gördüğünde

Görürken

Görürse

Görerek

Görüp

َ‫كالدیغیٌد‬

‫كالريکو‬

ُ‫كالريش‬

‫كالُ رق‬

‫كالیب‬

Kaldığında

Kalırken

Kalırsa

Kalarak

Kalıp

21

2009

OSMANLICA METİNLERİ OKUMAYA GİRİŞ  İstek kipleri şöyledir.

‫كالصنی‬

ُ‫كالص‬

‫آلصنی‬

ُ‫آلص‬

‫کورشون‬

ُ‫کورش‬

Kalsın

Kalsa

Alsın

Alsa

Görsün

Görse

‫صورشون‬

ُ‫صورش‬

Sorsan

Sorsa

‫نورنُ یُ شڭ صورنا یُ شڭ‬ Sormayasın

‫کورنُ شو کورَ شڭ‬

Görmeyesin

Göresin

Görmesen

On Dokuzuncu Ders

Mi Soru Ekinin Yazımı

‫نب نی‬

‫شوَ جکملرنی‬

‫نصافرنی‬

‫كاملض نی‬

‫لكدی نی‬

‫کلري نیصو‬

‫یومقی‬

‫دملگی‬

‫مشدی نی‬

‫بویلُ نی‬

Yirminci Ders

De eki ve De Bağlacı ‫بٌدَ بر آت وار‬

‫یوزدَ طوكوز‬

‫کوىدَ ایکی کرَ یر‬

Bende bir at var

Yüzde dokuz

Günde iki kere yer

‫کید دَ کور‬

‫بر کرَ دَ زس کیدڭ‬

‫بردَ اویلُ دمیظم‬

Git de gör

Bir kere de siz gidin

Bir de öyle demiş

‫فانع یم فانع اوالنی ایسته مم‬ 22

2009

OSMANLICA METİNLERİ OKUMAYA GİRİŞ

Yirmi Birinci Ders

Bazı Eklerin Yazılışı ‫شوچتی‬

‫کتاجبی‬

‫چیچُ کچی‬

‫آوجی‬

‫طوزجی‬

Sütçü

Kitapçı

Çiçekçi

Avcı

Tuzcu

‫بیلگیزس‬

‫كاملزس‬

‫شوچزس‬

‫طکرزس‬

‫طوززس‬

Bilgisiz

Kalemsiz

Suçsuz

Şekersiz

Tuzsuz

‫اوغالجنق‬

‫اوفاجق‬

‫نیٍیجم‬

‫نوچوجم‬

‫برجم‬

Oğlancık

Ufacık

Minicik

Küçücük

Biricik

ُ‫بٌج‬

ُ‫كصُ ج‬

ُ‫ایطچ‬

ُ‫كاابج‬

ُ‫تورکچ‬

Bence

Kısaca

Yaşça

Kabaca

Türkçe

Yirmi İkinci Ders

Bazı Kelimelerin Yazılışı ُ‫اط‬

ُ‫كلع‬

َ‫اپدطا‬

‫درزی‬

ُ‫ابچغ‬

Ada

Kale

Padişah

Terzi

Bahçe

‫متیام‬

‫یگرنی‬

‫ویرنم‬

Etmek

Yirmi

ُ‫جیگ‬

‫ایل‬

Gece

El

‫ا‬ ‫چيون‬

‫آان‬

‫ایرنم‬

‫امتم‬

Vermek

İçin

Ona

Ermek

Etmek

Demek

‫دكمي‬

‫بر بربر بر بربرَ برَ بربر لگ برابر بر‬ .‫بربر دکاىی آچامل دمیض‬

23

‫‪2009‬‬

‫‪OSMANLICA METİNLERİ OKUMAYA GİRİŞ‬‬

‫‪Yirmi Üçüncü Ders‬‬

‫‪Sayılar‬‬ ‫‪١‬‬

‫‪١‬‬

‫‪٢‬‬

‫‪٢‬‬

‫‪٦‬‬

‫‪٦‬‬ ‫آلتی‬ ‫اون‬

‫‪٦٠‬‬

‫‪٣‬‬

‫‪٧‬‬

‫‪٧‬‬ ‫یدی‬

‫‪١٠‬‬

‫‪٢٠‬‬

‫‪٨‬‬

‫‪٢٠‬‬

‫اوتوز‬

‫‪٦٠‬‬

‫آلتهض‬

‫‪٧٠‬‬

‫تیهض‬

‫‪٣٠‬‬

‫صفر‬ ‫‪٤٠‬‬

‫‪٤٠‬‬ ‫‪٩٠‬‬

‫‪٩٠‬‬

‫اللی‬

‫‪١٠٠‬‬

‫‪١٠٠‬‬ ‫یوز‬ ‫نیلیار‬

‫اوجنچی‬

‫اوىٌجی‬

‫اوچر‬

‫برر‬

‫‪٥٠‬‬

‫‪٥٠‬‬

‫طوكصان‬

‫نیلیون‬

‫برجنی‬

‫‪٠‬‬

‫كريق‬

‫شکصان‬

‫بیڭ‬

‫‪٠‬‬

‫طلوز‬

‫‪٨٠‬‬

‫‪٨٠‬‬

‫بض‬ ‫‪٩‬‬

‫‪٩‬‬

‫شکز‬

‫‪٣٠‬‬

‫‪٥‬‬

‫دورت‬ ‫‪٨‬‬

‫یگرنی‬

‫‪٧٠‬‬

‫‪٤‬‬

‫اوچ‬

‫ایيك‬

‫بر‬

‫‪١٠‬‬

‫‪٣‬‬

‫‪٤‬‬

‫‪٥‬‬

‫اوًر‬

‫‪Yirmi Dördüncü Ders‬‬

‫‪Günler- Aylar - Mevsimler‬‬

‫بر ِفتُ یدی گوىدر‬ ‫چارطٍبُ‬

‫‪24‬‬

‫پرطٍبُ‬

‫مجعُ‬

‫اپزارایرتصی‬

‫صالی‬

‫مجعُ ایرتصی‬

‫اپزار‬

‫‪2009‬‬

‫‪OSMANLICA METİNLERİ OKUMAYA GİRİŞ‬‬

‫بر ییل اون ایکی آ یدر‬

‫اوجاق‬

‫طباط‬

‫آ غصتوس‬

‫ىیصان‬

‫نایس‬

‫خزیران‬

‫متوز‬

‫ایولل‬

‫اکمی‬

‫كامس‬

‫نومسرل‬

‫ایكل هبار‬

‫ایز‬

‫صوڭ هبار‬

‫نارت‬

‫آر اقل‬ ‫كیض‬

‫عامثىولجُ ىڭ اصالخی‬ ‫ادیبرل بیٌٍدَ ار اقل ار اقل عامثىلی کتابتٌدن حبث اولٌوبدَ ره‬ ‫خالدَ شادَ لگی کلفتُ ترجیح ایدن بریصی ‬ ‫دیدیگی زنان بو ذاتُ ایدنلی نلابلُ شوزرلىدن عبارت اولدیغی کورملکدَ در‪.‬‬ ‫‪25‬‬

2009

OSMANLICA METİNLERİ OKUMAYA GİRİŞ

III. BÖLÜM ARAPÇA KELİMELERİN OKUNUŞU

Osmanlı

Türkçesinde özellikle Klasik dönemde Arapça isimlere, sıfatlara ve

tamlamalara çok sık yer verilmiştir. Hatta bazı beratların dua kısmında çekimli fiiller dahi kullanılmıştır.

Arapça kelimeler, mastar olarak üç harflik kök kelimelerden oluşur. Yeni üretilen bütün kelimeler, başlangıçtaki bu üç harflik kök kelimelere dayanır. Böylece kelimenin kökenini bildiğimizde yeni üretilen kelimeleri okumak ve anlamak kolaylaşır. Buradaki amacımız sizlere Arapçayı öğretmek değil, sadece Osmanlıca kelimeleri daha iyi kavramanızı sağlamaktır.

Kitabımızın bu bölümüne kadar Matbu ve Rik‟a yazı çeşitlerini gördük ve öğrendik. Bu bölümde Osmanlı‟nın özellikle Klasik Döneminde, Mühimme Defterlerinde ve Berat gibi resmi yazılarda kullandığı ve tamamen Müslüman Türklerin oluşturduğu Divani Yazı çeşidini, örnekleriyle birlikte göreceğiz. Bu yazının Celi Divani ve Divani kırması gibi çeşitleri vardır

Şimdi gelin Divani yazıyı Rik‟a ile karşılaştırarak hep beraber yakından inceleyelim. ‫ذ‬

‫د‬

‫خ‬

‫ح‬

‫چ‬

‫ج‬

‫ث‬

‫ت‬

‫پ‬

‫ب‬

‫ا‬

‫ش‬

‫ز‬

‫خ‬

‫ح‬

‫ذ‬

‫ج‬

‫ث‬

‫ت‬

‫ج‬

‫ب‬

‫ا‬

‫غ‬

‫ع‬

‫ظ‬

‫ط‬

‫ض‬

‫ص‬

‫ش‬

‫س‬

‫ژ‬

‫ز‬

‫ر‬

‫ك‬

‫ؿ‬

‫ػ‬

‫ط‬

‫ؼ‬

‫ظ‬

‫ش‬

‫س‬

‫غ‬

‫ظ‬

‫ض‬

‫ی‬

‫ال‬

‫ه‬

‫و‬

‫ن‬

‫م‬

‫ل‬

‫گ‬

‫ك‬

‫ق‬

‫ف‬

‫ی‬

‫ال‬

ُ

ٍ

‫ى‬

‫م‬

‫ل‬

‫ي‬

‫ن‬

‫ق‬

‫ف‬

١٠

٩

٨

٧

٦

٥

٤

٣

٢

١

٠ 26

2009

OSMANLICA METİNLERİ OKUMAYA GİRİŞ

Yirmi Beşinci Ders

İsm-i Fâil

 Arapçada bütün kelimeleri ve fiilleri

Yapan Kişi

‫( فﻊي‬yapmak) mastarıyla göstereceğiz.

‫فافِل‬

>=

‫فقل‬

‫فافل‬

‫فقل‬

‫فافل‬

‫فقل‬

‫فافل‬

‫فقل‬

‫فاهل‬

‫فول‬

‫ؽالن‬

‫ؽلن‬

‫واتة‬

‫وتة‬

Âmil

‫ضاوط‬

Zalim

‫ضىط‬

‫فالن‬

Şakir

‫ذالك‬

‫ذلك‬

‫ضاّس‬

‫فثس‬

‫خاّل‬

‫ضْس‬

‫لاتل‬

Habir

‫خْل‬

‫آهط‬

‫اهط‬

‫فاضف‬

‫فطف‬

Arif

‫لتل‬

Katil

 İsm-i Fâil‟in üç şekilde cem‟i

‫علة‬

Âmir

Cahil

‫ذثط‬

‫عالة‬ Talib

Şahid

Abid

‫ذاتط‬

‫فلن‬

Âlim

Halık

‫فاتس‬

Katib

‫ًاؽط‬

‫ًؾط‬

Nazır

‫(مجﻇ‬Çoğulu) olur. Bunlardan biri veya bir kaçı meşhur

olabilir.

‫خُْال‬

‫اهطا‬

‫ضْسا‬

‫فلوا‬

ِ‫خْل‬

ِ‫علث‬

ِ‫فول‬

ِ‫ؽلو‬

‫خُّْال‬

‫وتاب‬

‫لتال‬

‫ضىاض‬ 27

2009

OSMANLICA METİNLERİ OKUMAYA GİRİŞ

Yirmi Altıncı Ders

İsm-i Mef’ûl

Yapılan

‫هفقَل‬

>=

‫فقل‬

‫هفقَل‬

‫فقل‬

‫هفقَل‬

‫فقل‬

‫هفقَل‬

‫فقل‬

‫هقوَل‬

‫فول‬

‫هؾلَم‬

‫ؽلن‬

‫هىتَب‬

‫وتة‬

Mamul

‫هرلَق‬

Mazlum

‫ذلك‬

Mahluk

‫همتَل‬ Memnu‟

‫فلن‬

‫هغلَب‬

Malum

‫لتل‬

Maktul

‫هوٌَؿ‬

‫هقلَم‬

Mektub

‫هدَْل‬

Matlub

‫خْل‬

‫هاهَض‬

Mechul

‫هٌـ‬

‫هلقَى‬

‫اهط‬

Memur

‫لقي‬

‫هقطٍف‬

Melun

 İsm-i Mef‟ûl‟ün iki şekilde cem‟i

‫علة‬

‫فطف‬

Maruf

‫( مجﻇ‬Çoğulu) olur. Bunlardan biri veya ikisi meşhur

olabilir.

‫هىتَتات‬

‫هدَْالت‬

‫هقلَهات‬

‫هقوَالت‬

‫هىاتیة‬

‫هغالیة‬

‫هقاضیف‬

‫هؾالین‬

ُ‫فطك ایوص ّط ًِ ٍاض فالوس‬ ‫فلن تط لیل ٍ لال ایوص آًداق‬ 28

2009

OSMANLICA METİNLERİ OKUMAYA GİRİŞ

Yirmi Yedinci Ders

İf’âl Bâbı

Geçişli Fiil

‫اِفقال‬

>=

‫فقل‬

‫اِفقال‬

‫فقل‬

‫اِفقال‬

‫فقل‬

‫اِفقال‬

‫فقل‬

‫اوطام‬

‫وطم‬

‫افالم‬

‫فلن‬

‫ازذال‬

‫زذل‬

İkram

‫اضضاز‬

İ‟lam

‫ضضس‬

‫اتغال‬

İrşad

‫اسٌاز‬

İdhal

‫تغل‬

İbtal

‫سٌس‬

‫الطاض‬

İsnad

‫اذطاج‬

‫ذطج‬

İhrac

‫لطض‬

İkrar

‫افغاض‬

‫فغط‬

İftar

 Bütün üç harfli kökleri, İf‟al babına sokamayacağımız gibi; Bütün bablarda, kelimelerin Fa‟il ve mef‟ulleri olmayabilir veya Osmanlı Türkçesinde kullanılmayabilir.

‫اِفقاالت‬

>=

‫هُفقَل خوـ‬

>=

‫هُفقِل هفقَل‬

>=

‫فافل‬

‫هرثط‬

‫هفطط‬

‫هسلن‬

‫هسطف‬

‫هرثط‬

‫هٌىط‬

muhbir

müfrit

müslim

müsrif

muhbir

münkir

‫هىطم‬

‫هطاز‬

‫هٌىط‬

‫هثثت‬

mükrem

murad

münker

müsbet

‫ازذاالت اذثاضات‬ ihbarat

idhalat

‫اٍت اٍ هٌقن ِ حمیمی تعزى اٍ لیتساض ًقوتلطُ هاللطُ تسل ایستس یگی‬ .‫فیأت ایسِ اٍذ ضیسض تطی شوط تطی ضىط تطی فىطض‬ 29

2009

OSMANLICA METİNLERİ OKUMAYA GİRİŞ

Yirmi Sekizinci Ders

Tef’îl Bâbı

Geçişli Fiil

‫تفقیل‬

>=

‫فقل‬

‫تفقیل‬

‫فقل‬

‫تفقیل‬

‫فقل‬

‫تفقیل‬

‫فقل‬

‫تَحیس‬

‫ٍحس‬

‫تىصیة‬

‫وصب‬

‫ًقلین‬

‫فلن‬

Tevhid

‫تقطیف‬

Tekzib

‫فطف‬

Ta‟rif

‫تمسین‬

‫تسضیس‬

Ta‟lim

‫زضس‬

Tedris

‫لسن‬

Taksim

‫تثطیه‬

‫تطىیل‬

‫ضىل‬

Teşkil

‫تطن‬

Tebrik

‫تسلین‬

‫سلن‬

Teslim

‫فافل => هُفقِِّل هفقَل => هُفقَّل خوـ => تفقیالت‬ ‫هرطب‬

‫هَحس‬

‫هفسط‬

Muharrib

Muvahhid

Müferris

Mutasavvıf

Müderris

Mu‟allim

‫ههض‬ ‫ض‬

ِ‫هطف‬

‫همسم‬

‫هطوة‬

‫همسض‬

‫هسلن‬

Mükerrer

Müreffeh

Mukadder

Mürekkeb

Mukarrer

Müsellem

‫تطىیالت‬ Teşkilat

‫هسضس هتػَف‬

‫هقلن‬

‫تسضیسات تىلیفات ترطیثات تمػیطات تقلیات‬ Ta‟limat

Taksirat

Tahribat

Teklifat

Tedrisat

.‫آحطت گثی زًیا سقازتی زذی فثازتسُ ٍ اللِْ فسىط اٍلومسى گچط‬ 30

2009

OSMANLICA METİNLERİ OKUMAYA GİRİŞ

Yirmi Dokuzuncu Ders

Mufâ’ale Bâbı

İşdeşlik Fiili

ِ‫هُفافل‬

>=

‫فقل‬

ِ‫هفافل‬

‫فقل‬

ِ‫هفافل‬

‫فقل‬

ِ‫هفافل‬

‫فقل‬

ِ‫هحاوو‬

‫حىن‬

ِ‫هماٍل‬

‫لَل‬

ِ‫هحاضت‬

‫حطب‬

Muhakeme

ِ‫هحافؾ‬

Mukavele

‫حفؼ‬

Muhafaza

‫هطاخقة‬

ِ‫هساتم‬

Muharebe

‫سثك‬

Müsabaka

‫ضخـ‬

Müraca‟at

‫هٌاسثة‬

ُ‫هصاوط‬

‫شوط‬

Müzakere

‫ًسة‬

Münasebet

‫هرالفة‬

‫ذلف‬

Muhalefet

 Bu Bâbda ism-i meful çok az gelir.

‫فافل => هُفافِل هفقَل => هُفافَل خوـ => هُفافالت‬ ‫هالین‬

‫هْاخط‬

‫هٌاسة‬

‫هحافؼ‬

‫هراتط‬

‫هطاّس‬

Mülayim

Muhacir

Münasib

Muhafız

Muhabir

Müşahid

‫هطاّس هحاتطات هماٍالت هقاًٍات همایسات‬ Mukayesat

Muavenat

Mukavelat

Muhaberat

Müşahed

‫هحاعة‬ Muhatab

‫فثازته ؽاّطی تط آغیطلغی ٍاضزض فمظ هقٌاسٌسُ اٍیلِ تط ضاحتله‬ .‫ٍ حفیفله ٍاضزض وِ تقطیف ایسلوع‬ 31

‫‪2009‬‬

‫‪OSMANLICA METİNLERİ OKUMAYA GİRİŞ‬‬

‫‪Otuzuncu Ders‬‬

‫‪İnfi’âl Bâbı‬‬

‫فقل‬ ‫فقل‬

‫اًِفقِال‬

‫للة‬

‫اًمالب‬

‫اًِفقِال‬

‫=>‬

‫فقل‬

‫اًِفقِال‬

‫فقل‬

‫اًِفقِال‬

‫وطف اًىطاف‬

‫فلك‬

‫اًفالق‬

‫‪İnkılab‬‬

‫لسن‬

‫اًمسام‬

‫‪Dönüşlülük Fiili‬‬

‫‪İnkişaf‬‬

‫وسف اًىساف‬

‫‪İnkısam‬‬

‫‪İnfilak‬‬

‫فْن‬

‫‪İnkisaf‬‬

‫اًفْام‬ ‫‪İnfiham‬‬

‫‪ Bu Bâbın ism-i meful ve cem‟i yoktur.‬‬

‫فافل => هٌُفِقل‬ ‫هٌىسط‬

‫هٌحػط‬

‫هٌدوس‬

‫هٌحسض‬

‫هٌحلِّ‬

‫هٌرسف‬

‫‪Münkiser‬‬

‫‪Münhısar‬‬

‫‪Müncimed‬‬

‫‪Münhirar‬‬

‫‪Münhill‬‬

‫‪Münhısaf‬‬

‫تط فمطُ‬ ‫ًػطالسیي ذَاخِ تط گَى هطوثٌی ضایـ ایتوص ّن آضاض ّن ضىط ایسض ایوص‪ .‬سثة تطىطی‬ ‫غَضهطلط‪ .‬اٍظضًسُ تَلٌوسیغوِ ضىط ایسییَضم‪ .‬اگط تَلًَایسم تي زُ تطاتط غایة‬ ‫اٍلَضزم زیوص‪.‬‬

‫‪32‬‬

2009

OSMANLICA METİNLERİ OKUMAYA GİRİŞ

Otuz Birinci Ders

İfti’âl Bâbı

Dönüşlülük Fiili

‫اِفتقِال‬

>=

‫فقل‬

‫اِفتقِال‬

‫فقل‬

‫اِفتقِال‬

‫فقل‬

‫اِفتقِال‬

‫فقل‬

‫اضتطان‬

‫ضطن‬

‫اًتؾام‬

‫ًؾن‬

‫افتراض‬

‫فرط‬

İştirak

‫احتطام‬

İntizam

‫حطن‬

İhtişam

‫اضتداؿ‬

‫اختْاز‬

İftihar

‫خْس‬

İctihad

‫ضخـ‬

İrtica’

‫افتطاؼ‬

‫اختواؿ‬

‫خوـ‬

İctima‟

‫فطؼ‬

İ‟tiraz

‫احتوال‬

‫حول‬

İhtimal

 Bu babın düzensiz kalıptaki fiillerinden bazıları şunlardır.

‫افتطا‬

‫فطی‬

İftira

‫اظزٍاج‬

‫اتفاق‬

‫ٍفك‬

İttifak

‫ظٍج‬

İzdivac

‫ازفا‬

‫اتحاز‬

‫ٍحس‬

İttihad

‫اضسضاب زفَی‬

İddia‟

‫ضطب‬

Izdrab

‫فافل => هُفتقِل هفقَل => هُفتقَل‬ ‫هٌتمل‬

‫هدتوـ‬

‫هطتعق‬

‫هطتْي‬

‫هتفه‬

‫هدتْس‬

Müntakil

Müctemi‟

Mürtazik

Mürtehin

Müttefik

Müctehid

‫هطتطن‬

‫هحتول‬

‫هحتطم‬

‫هحطن‬

‫هطتطن‬

‫هٌتؾن‬

Müştrek

Muhtemel

Muhterem

Muhteşem

Müşterek

Muntazam

33

2009

OSMANLICA METİNLERİ OKUMAYA GİRİŞ

Otuz İkinci Ders

Tefe’ül Bâbı

Dönüşlülük Fiili

‫تفقُّل‬

>=

‫فقل‬

‫تفقُّل‬

‫فقل‬

‫تفقُّل‬

‫فقل‬

‫تفقُّل‬

‫فقل‬

‫تحول‬

‫حول‬

‫تدسن‬

‫خسن‬

‫تطىط‬

‫ضىط‬

Tahammül

‫ًَلس‬

Tecessüm

‫ٍلس‬

Tevellüd

‫تستِّط‬

ِ‫تَخ‬

Teşekkür

ِ‫ٍخ‬

Teveccüh

‫ستط‬

Tesettür

‫تطزز‬

‫تػطف‬

‫غطف‬

Tasarruf

ّ‫ضز‬

Tereddüd

‫تثسن‬

‫تسن‬

Tebessüm

‫فافل => هتفقِّل هفقَل => هتفقَّل‬ ‫هتقسز‬

‫هتػَف‬

‫هتَول‬

‫هٌفىط‬

‫هترػع‬

‫هٌطىط‬

Müteaddid

Mutasavvıf

Mütevekkil

Mütefekkir

Mutahassıs

Müteşekkir

‫هتطلة‬

‫هتػَض‬

‫هتَول‬

‫هتَلس‬

ِ‫هتَخ‬

‫هتػطف‬

Mutarakkab

Mutasavver

Mütevekkil

Mütevellid

Müteveccih

Mutasarrıf

‫ذلك ایچٌسُ هقتثط تط ًسٌِ یَق زٍلت وثی‬ ‫اٍاهیِ زٍلت خْاًسُ تط ًفس غحت وثی‬ 34

2009

OSMANLICA METİNLERİ OKUMAYA GİRİŞ

Otuz Üçüncü Ders

Tefâ’ül Bâbı

İşteşlik Fiili

‫تفافُل‬

>=

‫فقل‬

‫تفافُل‬

‫فقل‬

‫تفافُل‬

‫فقل‬

‫تفافُل‬

‫فقل‬

‫تسازف‬

‫سسف‬

‫تَاضـ‬

‫ٍضـ‬

‫تَاتط‬

‫ٍتط‬

Tesadüf

Tevazu‟

Tevatür

‫فافل => هتفافِل هفقَل => هتفافَل‬ ‫هتعایس‬

‫هتساًس‬

ِ‫هتطات‬

Mütezayed

Mütesaned

Müteşabih

‫هتَاضـ هتوازؿ‬ Mütemadi‟

Mütevazi‟

‫هتچاسط‬ Mütecasir

ٌ‫بٌ ده گچر یا ى‬ َّ ‫تَ زُ گچط یا‬

‫گ‬ ‫چ‬ ‫وب ده ر یا وه‬ 35

2009

OSMANLICA METİNLERİ OKUMAYA GİRİŞ

Otuz Dördüncü Ders

İstif’âl Bâbı

Geçişli Fiili

‫استفقال‬

>=

‫فقل‬

‫استفقال‬

‫فقل‬

‫استفقال‬

‫فقل‬

‫استفقال‬

‫فقل‬

‫استمالل‬

‫للل‬

‫استوالن‬

‫هله‬

‫استرسام‬

‫ذسم‬

İstiklal

‫استمثال‬

İstimlak

‫لثل‬

İstikbal

‫استغفاض‬

İstihdam

‫غفط‬

İstiğfar

‫استمطاض‬

‫لطض‬

İstikrar

 Bu babın fail ve mefullerinin yazılışı aynı olup cümle içerisindeki anlamına göre okunur.

‫فافل => هستفقل هفقَل => هستفقل‬ ِّ‫هستالل‬

‫ًستمین‬

‫هستططن‬

‫هستقدل هستحػل هستقفی‬

Müstakill

Müstakim

Müsteşrik

Müst‟fi

Müstahsil

Müst‟cil

‫هستطاض‬

ِّ‫هستحك‬

‫هستْدي‬

‫هستسٌا‬

‫هستمثل‬

‫هستقدل‬

Müsteşar

Müstehakk

Müstehcen

Müstesna

Müstakbel

Müsta‟cel

‫مسب اهلل ارلنمح ارلمیح‬ 36

2009

OSMANLICA METİNLERİ OKUMAYA GİRİŞ

Otuz Beşinci Ders

Arapça İsimlerin Çoğul Yapılması

 Arapça İsimler üç halde bulunur. Müfret(Tekil), tensiye(İkili çoğul) ve cem‟(Çoğul).  Tesniye Arapçaya özgü bir çoğuldur.  Arapçada isimlerde Cem‟ ise düzenli (cem‟i Salim) ve düzensiz (Cem‟i Mükesser) olmak üzere ikiye ayrılır.  Arapçada isimler erkek (müzekker) ve dişi (müennes) olmak üzere ikiye ayrılır. Bu yüzden cem‟i salim de müzekker ve müennes olarak ikiye ayrılır.

1. Tesniye(İkili Çoğul)

‫تط‬

‫تحط‬

‫عطف‬

‫هولىت‬

‫زلت‬

‫تطیي‬

‫تحطیي‬

‫عطفیي‬

‫هولىتیي‬

‫زٍلتیي‬

Berreyn

Bahreyn

Tarafeyn

Memleketeyn

Devleteyn

2. Cem’i Müzekkeri Salim (Düzenli Erkek Çoğul)

‫فاضف‬

‫غافل‬

‫عالة‬

‫هقلن‬

‫هسلن‬

‫فاضفیي‬

‫غافلیي‬

‫عالثیي‬

‫هقلویي‬

‫هسلویي‬

Arifin

Gafilin

Talibin

Muallimin

Müslimin

‫فاضفَى‬

‫غافلَى‬

‫عالثَى‬

‫هقلوَى‬

‫هسلوَى‬

Arifun

Gafilun

Talibun

Muallimun

Müslimun

3. Cem’i Müennesi Salim (Düzenli Dişi Çoğul)

ِ‫فاضف‬

ِ‫غافل‬

ِ‫عالث‬

ِ‫هقلو‬

ِ‫هسلو‬

‫فاضفات‬

‫غافالت‬

‫عالثات‬

‫هقلوات‬

‫هسلوات‬

Arifat

Gafilat

Talibat

Muallimat

Müslimat

37

2009

OSMANLICA METİNLERİ OKUMAYA GİRİŞ

Efâl Vezni

Efâl Vezni

‫افقال‬

‫احثاب‬

‫الطاى‬

‫اًْاض‬

‫اٍلاف‬

‫اٍضاق‬

Ahbab

Akran

Enhar

Evkaf

Evrak

‫اسثاب‬

‫اضظاق‬

‫افىاض‬

‫اهالن‬

‫اضواى‬

Esbab

Erzak

Efkar

Emlak

Erkan

Ef’ilâ Vezni

‫افقال‬

‫اغفیا‬

‫اضمیا‬

‫الطاتا‬

‫اًثیا‬

‫اٍلیا‬

Asfiya

Eşkiya

Akraba

Enbiya

Evliya

Fu’ât Vezni

‫فقات‬

‫زاّی‬

‫غاظی‬

‫ٍالی‬

‫لاضی‬

‫فاغی‬

‫زّات‬

‫غعات‬

‫ٍالت‬

‫لضات‬

‫فػات‬

Duhat

Guzat

Vulat

Kuzat

Usat

Fu’ûl Vezni

‫فقَل‬

‫لثَض‬

‫حطٍف‬

‫تیَت‬

‫اهَض‬

‫فلَم‬

Kubur

Huruf

Buyut

Umur

Ulum

‫ًمَل‬

‫غیَف‬

‫هلَن‬

‫فتَح‬

‫للَب‬

Nukul

Suyuf

Müluk

Futuh

Kulub

‫آییٌِ سی ایطسض وطیٌه الفٌِ تالیلوع‬ 38

2009

OSMANLICA METİNLERİ OKUMAYA GİRİŞ

Fi’âl Vezni

‫فقال‬

‫ضخل‬

‫زاض‬

‫فثس‬

‫تلس‬

‫خثل‬

‫ضخال‬

‫زیاض‬

‫فثاز‬

‫تالز‬

‫خثال‬

Rical

Diyar

İbad

Bilad

Cibal

Ef’ile Vezni

ِ‫افقل‬

‫سالح‬

‫لثاس‬

‫لساى‬

‫هىاى‬

‫ظهاى‬

ِ‫اسلح‬

ِ‫الثس‬

ٌِ‫الس‬

ٌِ‫اهى‬

ٌِ‫اظه‬

Esliha

Elbise

Elsine

Emkine

Ezmina

Fe’âil Vezni

‫فقائل‬

ِ‫ٍاسغ‬

ُ‫فمیس‬

ِ‫ضسال‬

ِ‫ًتید‬

ِ‫ٍؽیف‬

‫ٍسائظ‬

‫فمائس‬

‫ضسائل‬

‫ًتائح‬

‫ٍؽائف‬

Vesait

Akaid

Resail

Netaic

Vezaif

Feva’il Vezni

‫فَافل‬

ِ‫عائف‬

ِ‫حازس‬

‫خَّط‬

ُ‫لافس‬

‫ساحل‬

‫عَائف‬

‫حَازس‬

‫خَاّط‬

‫لَافس‬

‫سَاحل‬

Tevaif

Havadis

Cevahir

Kavaid

Sevahil

39

2009

OSMANLICA METİNLERİ OKUMAYA GİRİŞ

Feva’îl Vezni

‫فَافیل‬

‫زیَاى‬

‫ذاتَى‬

‫ذالاى‬

‫تاضید‬

‫لاًَى‬

‫زٍاٍیي‬

‫ذَاتیي‬

‫ذَالیي‬

‫تَاضید‬

‫لَاًیي‬

Devavin

Havatin

Havakin

Tevarih

Kavanin

Fe’âlil Vezni

‫فقالل‬

ِ‫تطخو‬

‫فٌػط‬

‫خَّط‬

‫فسىط‬

‫زفتط‬

‫تطاخن‬

‫فٌاغط‬

‫خَاّط‬

‫فساوط‬

‫زفاتط‬

Teracim

Anasır

Cevahir

Asakir

Defatir

Fe’âlîl Vezni

‫فقالیل‬

‫ضیغاى‬

‫لطتاى‬

‫لٌسیل‬

‫سلغاى‬

‫خوَْض‬

‫ضیاعیي‬

‫لطاتیي‬

‫لٌازیل‬

‫سالعیي‬

‫خواّیط‬

Şeyatin

Karabin

Kanadil

Selatin

Cemahir

Tefâ’îl Vezni

‫تفافیل‬

‫تمطیط‬

‫تىلیف‬

‫تطویة‬

‫توثال‬

‫تػَیط‬

‫تماضیط‬

‫تىالیف‬

‫تطاویة‬

‫تواثیل‬

‫تَاغیط‬

Tekarir

Tekalif

Terakib

Temasil

Tevasır

40

2009

OSMANLICA METİNLERİ OKUMAYA GİRİŞ

Fu’al Vezni

‫فقل‬

ِ‫تحف‬

ُ‫ظهط‬

‫زٍلت‬

‫اهّت‬

ِ‫خول‬

‫تحف‬

‫ظهط‬

‫زٍل‬

‫اهن‬

‫خول‬

Tuhaf

Zümer

Düvel

Ümem

Cümel

Fu’ul Vezni

‫فقل‬

ٌِ‫سف‬

‫عطیك‬

ِ‫غحیف‬

‫وتاب‬

‫ضسَل‬

‫سفي‬

‫عطق‬

‫غحف‬

‫وتة‬

‫ضسل‬

Sufun

Turuk

Suhuf

Kütüb

Rüsul

Ef’ül Vezni

‫افقل‬

‫تحط‬

‫لساى‬

‫ضْط‬

‫ًفس‬

‫ًدن‬

‫اتحط‬

‫السل‬

‫اضْط‬

‫اًفس‬

‫اًدن‬

Ebhür

Elsül

Eşhür

Enfüs

Encüm

Tu’ât Vezni

‫فقات‬

‫زاّی‬

‫غاظی‬

‫ٍالی‬

‫لاؼ‬

‫فاغی‬

‫زّات‬

‫غعات‬

‫ٍالت‬

‫لضات‬

‫فػات‬

Duhat

Guzat

Vülat

Kuzat

Usat

41

2009

OSMANLICA METİNLERİ OKUMAYA GİRİŞ

Otuz Altıncı Ders

Arapça İsim Tamlamaları  Arapça isimler belirli ve belirsiz olarak ikiye ayrılır. Kelimeyi belirli kılan ek ise (‫)ال‬ (Harf-i Tarif) takısıdır. Bu İngilizcedeki (The), Almancadaki (Das), Fransızcadaki (La) takısı gibidir.  Arapça harfler 14 Şemsi ve 14 Kameri olmak üzere toplam 28 harftir.  İki kelimelik tamlamalarda Harfi Tarif ikinci kelimenin başında gelir ve birinci kelime ile birleşmez.  Tamlamaların okunuşu ikinci kelimenin başındaki (Harfi Tariften sonra) ilk harfe göre okunur.

Şemsi Tamlamalar  Birinci kelimenin son harfi ötre, ikinci kelimenin ilk harfi (Harfi tarif okunmadan) şeddeli ve üstün okunur. Arapça Şemsi Harfler

‫ت ث ز ش ض ظ س ش ظ ؼ ط ػ ل ى‬

‫ًَضُ الطَّوس‬ Nurüş’şems

‫تاج التَاضید‬

ُ‫زاضالسقس‬

Tacüt‟tevarih

Darüs‟saade

‫ذیط الٌاس‬

‫لغـ الغطیك‬

Hayrün‟nas

Katut‟tarik

‫فلَم السیي‬

‫فثس اهلل‬

Ulumud‟din

Abdul‟lah

‫هاض الصوط‬

‫زاض التقلین‬

Marüz‟zikr

Darüt‟talim

42

OSMANLICA METİNLERİ OKUMAYA GİRİŞ

2009

Kameri Tamlamalar  Birinci kelimenin son harfi ötre, ikinci kelime Harfi tarif ile birlikte şeddesiz okunur. Arapça Kameri Harfler

‫ا ب ج ح خ ؿ ك ف ق ن م ٍ ُ ی‬

‫ًَضُ الموط‬ Nurül’kamer

‫تیت الوال‬

‫ضید االسالم‬

Beytül‟mal

Şeyhül‟islam

‫زاض الفٌَى‬

‫غعات الوسلویي‬

Darül‟fünun

Guzatül‟müslimin

ُ‫ذاضق القاز‬

‫ضتیـ االٍل‬

Harkul‟ade

Rebiül‟evvel

‫سالف الثیاى‬

‫زاض الثسایـ‬

Salifül‟beyan

Darül‟bedayi

 Birinci kelime zaman veya mekân zarflarından biri ise ilk kelime ötre değil üstün okunur.

‫تیي الولل‬

‫تیي الٌاس‬

Beynel‟milel

Beynen‟nas

‫لثل التاضید‬

‫تقس الیَم‬

Kablet‟tarih

Badel‟yevm

‫تحت الثحط‬

ُ‫فَلالقاز‬

Tahtel‟bahr

Fevkel‟ade

‫هي الثاب‬

‫حسة المسض‬

Minel‟bab

Hasbel‟kader

‫ﷺ‬ 43

2009

OSMANLICA METİNLERİ OKUMAYA GİRİŞ  Birinci kelime ( ‫ ) ب‬harfi ise (Bi) şeklinde, (‫ ) فی‬eki ise (Fi) şeklinde okunur.

ُ‫تاالذط‬

ِ‫تالىلی‬

Bil‟ahire

Bil‟külliye

‫تالصات‬

‫تالقىس‬

Biz‟zat

Bil‟akis

ِ‫لی الحمیم‬

‫فی القػل‬

Fil‟hakika

Fil‟asıl

 Üç kelimelik tamlamalarda ikinci kelimenin sonu mutlak esre ile okunur.

‫فی ًفس االهط‬

‫ذازم الحطهیي الططفیي‬

Fi nefsil‟emir

Hadimül‟harameynil‟şerefeyn

‫الی آذط القوط‬

‫فلی عطیك االًحػاض‬

İl ahiril‟ömür

Ala tarikil‟inhisar

‫وتاب هػالح الوسلویي‬

‫زیَاى لغات الته‬

Kitabü mesalihil‟müslimin

Divaül‟lugatit‟türk

Otuz Yedinci Ders

İsm-i Mekan  Arapça fiilerin cereyan ettikleri yerleri bildiren kelimelere ism-i mekan denir.  İsm-i mekan ikisi kıyasi ve ikisi semavi olmak üzere toplam dört vezindir.  İsm-i mekan (Mefâ‟il) ( ‫ )مفاعل‬vezni ile çoğalırlar.

Mef’al ve Mef’il Vezni

‫هٌثـ‬

‫هرطج‬

‫هقثس‬

‫هسىي‬

‫هىتة‬

Menba‟

Mahrec

Ma‟bed

Mesken

Mekteb

‫هطخـ‬

‫هسدس‬

‫هَضـ‬

‫هٌعل‬

‫هدلس‬

Merci‟

Mescid

Mevzi‟

Menzil

Meclis

44

2009

OSMANLICA METİNLERİ OKUMAYA GİRİŞ

Mef’ale ve Mef’ile Vezni

‫هولىة‬

ِ‫هسضس‬

ِ‫هحىو‬

ِ‫هغثق‬

Memleket

Medrese

Mahkeme

Matba‟a

‫هقطفة‬

ِ‫هْلى‬

ُ‫هسیط‬

‫هٌعلة‬

Ma‟rifet

Mehlike

Mesire

Menzilet

Mefâ’il Vezni

‫هحاون‬

‫هطاوع‬

‫هدالس‬

‫هىاتة‬

Mehakim

Merakiz

Mecalis

Mekatib

‫هقاضف‬

‫هطاتة‬

‫هٌاظل‬

‫هواله‬

Ma’arif

Meratib

Menazil

Memalik

Otuz Sekizinci Ders

İsm-i Alet  Arapça kelimeler (Mif‟al)( ‫)مفعل‬, (Mif‟âl)(‫ )مفعال‬ve (Mif‟ale) ( ‫ ) مفعله‬vezinleri ile ism-i alet olurlar.  İsm-i alet (Mefâ‟il) ( ‫ )مفاعل‬vezni ile çoğalırlar.

‫هسوـ‬

‫سوـ‬

Misma’

‫هقطاج‬ Mişrebe

‫غفط‬

Miğfer

‫فطج‬

Mi’rac

ِ‫هططت‬

‫هغفط‬ ‫همیاس‬ ِ‫هطوق‬ Mişme‟a

‫لغـ‬

Mıkta‟

‫لیس‬

Mikyas

‫ضطب‬

‫همغـ‬ ‫هسَان‬

‫ٍسه‬

Misvak

‫ضوـ‬

ِ‫هولح‬

‫هلح‬

Mimliha

45

2009

OSMANLICA METİNLERİ OKUMAYA GİRİŞ

Otuz Dokuzuncu Ders

İsm-i Mensub  Arapça kelimelerde ism-i mensub bir ismin bir yere, bir kişiye, bir mesleğe aitliğini ifade eder.  İsm-i mensub kelimenin sununa ( ‫ ) ی‬eki getirilerek yapılır.

‫فىطی‬

‫هىی‬

‫هلی‬

‫فلوی‬

‫فطتی‬

‫هػطی‬

Fikri

Mekki

Milli

İlmi

Arabi

Mısri

‫سواٍی‬

‫زًیَی‬

‫هقٌَی‬

‫فلَی‬

‫هسًی‬

‫تَضسَی‬

Semavi

Dünyevi

Ma‟nevi

Alevi-Ulvi

Medeni

Bursevi

Kırkıncı Ders

İsm-i Mübalağa  Türkçe kelimelerin başına çok, pek, fazla gibi zarflar getirilerek yapılan isimlerdir.  Arapça kelimelerde ism-i mübalağa dört vezinde oluşturulur. Bunlar (Fa‟âl) ( ‫) فعّال‬, (Fa‟âle) ( ‫) فعّاله‬, (Fa‟ûl) ( ‫) فعول‬, (Mif‟âl) ( ‫ ) مفعال‬vezinleridir.  Bunların dışında da mübalağa bildiren isimler vardır.

ِ‫فْاه‬

ِ‫فاله‬

‫لْاض‬

‫فیاش‬

‫ضظاق‬

‫سیاح‬

Fehhame

Allame

Kahhar

Ayyaş

Rezzak

Seyyah

‫هٌقام‬

‫هقواض‬

‫همسام‬

‫ضىَض‬

‫غفَض‬

‫خسَض‬

Min‟am

Mi‟mar

Mikdam

Şekur

Gafur

Cesur

‫هسىیي‬

‫ضحوي‬

‫لیَم‬

‫غسیك‬

‫ضحین‬

‫فلین‬

Miskin

Rahman

Kayyum

Sıddık

Rahim

Alim

﷽ 46

2009

OSMANLICA METİNLERİ OKUMAYA GİRİŞ

Kırk Birinci Ders

İsm-i Tafdil  Arapça kelimeleri (Ef‟al) ( ‫ ) افعل‬veznine sokularak yapılan mukayese ve üstünlük gösteren kelimelerdir.  Türkçede sıfatların başına daha,en,çok,en çok gibi zarflar getirilerek yapılır.  İsm-i Tafdil Efa‟îl vezni ile çoğalır.

‫العم‬

‫اوطم‬

‫اسفل‬

‫اغغط‬

‫اوثط‬

‫افؾن‬

Elzem

Ekrem

Esfel

Asgar

Ekber

A‟zam

‫اًسض‬

‫احسي‬

‫اوول‬

‫احوك‬

ِ‫اتل‬

‫افضل‬

Ender

Ahsen

Ekmel

Ahmak

Ebleh

Efdal

‫االظم‬

‫اواضم‬

‫اسافل‬

‫اغاغط‬

‫اواتط‬

‫افاؽن‬

Elazim

Ekarim

Esalif

Esagir

Ekabir

E‟azim

‫اًازض‬

‫احاسي‬

‫اواهل‬

‫احاهك‬

ِ‫اتال‬

‫افاضل‬

Enadir

Ehasin

Ekamil

Ehamık

Ebalih

Efadıl

Kırk İkinci Ders

Bazı Arapça Kelimelerin Okunuşu  Bazı Arapça kelimelerde yer alan Elif-i Maksure ( ‫ ) ی‬ve Elif-i Memdude ( ‫ ) أ‬harfin normal okunuşunun dışındadır. Örneğin;

‫هقٌی‬

‫زفَی‬

‫یحیی‬

‫هػغفی‬

‫هَسی‬

‫فسی‬

Ma‟na

Da‟va

Yahya

Mustafa

Musa

İ‟sa

‫الػی‬

‫الی‬

‫فلی‬

‫وثطی‬

‫ضَضی‬

‫فتَی‬

Aksa

İla

„Ala

Kübra

Şura

Fetva

‫تمأ‬

‫ثٌأ‬

‫تٌأ‬

‫اهطأ‬

‫سفأ‬

‫خفأ‬

Beka

Sena

Bina

Ümera

Sefa

Cefa

47

2009

OSMANLICA METİNLERİ OKUMAYA GİRİŞ

Kırk Üçüncü Ders

Arapça Sayılar & Günler & Aylar

١٠

٩

٨

٧

٦

٥

٤

٣

٢

١

ُ‫فطط‬

ِ‫تسق‬

ِ‫ثواًی‬

ِ‫سثق‬

ِ‫ست‬

ِ‫ذوس‬

ِ‫اضتق‬

ِ‫ثالث‬

‫اثٌیي‬

‫ٍاحس‬

Aşere

Tis‟a

Semaniye

Seb‟a

Sitte

Hamse

Erba‟

Selase

İsneyn

Vahid

٢٠

١٩

١٨

١٧

١٦

١٥

١٤

١٣

١٢

١١

‫فططیي‬

‫تسقِ فطط‬

‫ثواًیِ فطط‬

‫سثقِ فطط‬

‫ستِ فطط‬

‫ثالثِ فطط‬

‫اثٌا فطط‬

‫احس فطط‬

Işrin

Tis‟a Aşere

Semaniye Aşere

Seb‟a Aşere

Sitte Aşere

Hamse Aşere

Erba‟ Aşere

Selase Aşere

İsna Aşere

Ehad Aşere

١٠٠

٩٠

٨٠

٧٠

٦٠

٥٠

٤٠

٣٠

٢٠

١٠

ِ‫هائ‬

‫تسقیي‬

‫ثواًیي‬

‫سثقیي‬

‫ستِّیي‬

‫ذوسیي‬

‫اضتقیي‬

‫ثالثیي‬

‫فططیي‬

ُ‫فطط‬

Mi‟e

Tis‟in

Semanin

Seb‟in

Sittin

Hamsin

Erba‟in

Selasin

Işrin

Aşere

‫اضتقِ فطط ذوسِ فطط‬

1205

‫ذوسِ ٍ هائتیي ٍ الف‬

١٢٠٥

1304

‫اضتقِ ٍ ثالثوائِ ٍ الف‬

١٣٠٤

1119

‫تسقِ ٍفطط هائِ ٍ الف‬

١١١٩

EYYAM

‫ایام‬

‫السثت‬

ِ‫الدوق‬

‫الرویس‬

ِ‫االضتق‬

ِ‫الثالث‬

‫االثٌیي‬

‫االحس‬

Es’sebt

El’cum’a

El’hamis

El’erba’

Es’sülase

El’isneyn

El’ehad

ŞÜHUR

ُ‫خوازی االٍلی خوازی اآلذط‬

‫ضَْض‬

‫ضتیـ اآلذط‬

‫ضتیـ االٍل‬

‫غفط‬

‫هحطم‬

‫ج‬

‫خا‬

‫ض‬

‫ضا‬

‫ظ‬

‫م‬

Cümadel’ahire

Cümadel’evvel

Rebiül’ahir

Rebiül’evvel

Safer

Muharrem

ِّ‫شی الحد‬

ُ‫ش المقس‬

‫ضَّال‬

‫ضهضاى‬

‫ضقثاى‬

‫ضخة‬

‫ش‬

‫شا‬

‫ل‬

‫ى‬

‫ش‬

‫ب‬

Zil’hicce

Zil’ka’de

Şevval

Ramazan

Şa’ban

Receb

‫ﷲﷻ‬ 48

2009

OSMANLICA METİNLERİ OKUMAYA GİRİŞ

IV. BÖLÜM FARSÇA KELİMELERİN OKUNUŞU

Farsça dil özellikleri bakımından Türkçeye yakınlık arz eder. Fars dili sondan eklemeli bir dildir. Cümleler ise başta özne, sonda yüklem şeklindedir. Yüklemler şahıs ekleri ve zaman eklerini taşırlar.

Bütün

bu özellikleriyle beraber güçlü bir edebiyat diline sahip olan Farsçayı

Osmanlılar kullanmış ve edebi eserlerinde yer vermiştir. Hatta Selçuklular zamanında tamamıyla Farsça eserlerin yazıldığı görülmüştür (Mesnevi gb.).

Kitabımızın bu bölümünde Osmanlıcada kullanılmış olan Farsça ekleri ve kelimelerin yazılışını göreceğiz. Ayrıca İran kökenli olan Hatt-ı Ta‟lik yazısını inceleyeceğiz. Kalınlığı sülüs kadar olan bu yazıyı rivayete göre Hoca Ebul Al , Pehlevi ve Kufi yazılarını birleştirmek suretiyle icat etmiştir.

‫ش‬

‫ز‬

‫خ‬

‫ح‬

‫ذ‬

‫ج‬

‫ث‬

‫ت‬

‫ج‬

‫ب‬

‫ا‬

‫ذ‬

‫ذ‬

‫د‬

‫خ‬

‫ح‬

‫ج‬

‫ث‬

‫ت‬

‫ة‬

‫ب‬

‫ا‬

‫ك‬

‫ؿ‬

‫ػ‬

‫ط‬

‫ؼ‬

‫ظ‬

‫ش‬

‫س‬

‫غ‬

‫ظ‬

‫ض‬

‫غ‬

‫ع‬

‫ظ‬

‫ط‬

‫ض‬

‫ص‬

‫ش‬

‫س‬

‫ژ‬

‫ز‬

‫ر‬

‫ی‬

‫ال‬

ُ

ٍ

‫ى‬

‫م‬

‫ل‬

‫ي‬

‫ن‬

‫ق‬

‫ف‬

‫ی‬

‫ال‬

ُ

‫و‬

‫ف‬

‫ـ‬

‫ؿ‬

‫ؾ‬

‫ؽ‬

‫ؼ‬

‫ػ‬

۱‫ۺ‬

۹

۸

۷

۶

۵

۴

۳

۲

۱

‫ۺ‬

‫انجب قح ویل تعن اهجن هفیلخ روسل رب منّان یادشازمه ادنفمز‬ 49

2009

OSMANLICA METİNLERİ OKUMAYA GİRİŞ

Kırk Dördüncü Ders

Farsça Ön Ekler

 Farsçada en sık kullanılan ön ekleri burada yer vereceğiz.  Farsça olumsuzluk ekleri olan ( ‫ )یب‬ve ( ‫ )یا‬ekleri kelimelere ön ek olarak gelir.  Arapçada buna benzer olumsuzluk bildiren( ‫ )یال‬eki vardır.

‫یب رپوا‬

‫یب وسد‬

‫اکیبر‬

‫بیهده‬

‫یب ربخ‬

Bi nemek

Bi perva

Bi sud

Bi kar

Bi hude

Bi haber

‫یادان‬

‫یارحمم‬

‫یاوبقمل‬

‫یااسمدع‬

‫یازیچ‬

‫یااچر‬

‫یا ا انش‬

Na dan

Na mahrem

Na makbul

Na müsaid

Na çiz

Na çar

Na aşina

‫یالدیق‬

‫یال افهلص‬

Bila kayd

Bila fasıla

‫یب کمن یب ب‬ Bi hesab

‫یالهکلهت‬ Bila tehlike

‫ت‬ ‫ت‬ ‫یال ا أ ب یالتلهم یالالرب یالرپوا‬

Bila perva

Bila mazeret

Bilamühlet

Bila ücret

‫یب‬ ‫یا‬ ‫یال‬

 Farsça (üzere) anlamı taşıyan ( ‫ ) بر‬eki kelimelerin önüne gelir.  Arapçada buna benzer ( ‫ )یلع‬eki vardır.

‫بر وم‬

‫بروهج‬

‫بریاد‬

‫برامکل‬

‫برقزار‬

‫بروخردار‬

Ber mucib

Ber vech

Ber bad

Ber kemal

Ber karar

Ber hurdar

‫یلع االکثس‬

‫لع اوصخلص‬

‫یلع االامجل‬

Alel‟ekser

Alel‟husus

Alel‟icmal

‫یلع العطالق‬ Alel‟itlak

‫بردو‬ Ber duş

‫یلع ادلوام یلع العجله یلع ااعلده‬ Alel‟ade

Alel‟acele

‫بر‬ ‫یلع‬

Aled‟devam

 Farsça (den) (dan) anlamı taşıyan ( ‫ ) ار‬eki kelimelerin önüne gelir.  Arapçada buna benzer ( ‫ )نم‬eki vardır.

‫ار ن‬

‫ارون‬

‫اردقمی‬

‫اربر‬

‫اردل‬

‫اراضق‬

‫ارهلمج‬

Ez can

Ez nev

Ez kadim

Ez ber

Ez kaza

Ez cümle

‫نم رطف اهلل‬

ً‫نم ریغ دح‬

‫نم االول‬

‫لع‬ ‫نم ا شق‬

Ez dil

Min tarail‟lah

Min gayri hadden

Minel „evvel

Minel‟aşk

‫نم هلمج نم ا ان‬ Minel‟an

Min cümle

‫نم دعب‬

‫ار‬ ‫نم‬

Min ba‟d

50

2009

OSMANLICA METİNLERİ OKUMAYA GİRİŞ

‫دریپ‬

‫در ن‬

‫درنیمک‬

‫دردهعه‬

‫درانکر‬

‫دراحل‬

‫درا ن‬

‫در‬

Der pey

Der miyan

Der kemin

Der uhde

Der kenar

Der hal

Der an

İçinde

‫مه رکف‬

‫اسمهل‬

‫مه سنج‬

‫مه‬

Hem fikir

Hem sal

Hem an

Hem cins

Birliktelik

‫ه‬ ‫م‬ ‫ش‬ ‫ه‬ ‫سی‬

Hem şehri

‫ریشمهه‬

‫زمهنیم‬

Hem şire

Hem zemin

‫ن‬

Kırk Beşinci Ders

Farsça Son Ekler

‫اغیپربم‬

‫رجن بر‬

‫رفسبر‬

‫رربه‬

‫یاربر‬

‫یاهم بر‬

‫دربل‬

‫بر‬

Peygam-ber

Renc-ber

Sefer-ber

Reh-ber

Bar-ber

Name-ber

Dil-ber

Ber

‫ا واره وار یک وار‬

‫زساوار‬

‫اخروار‬

‫اوتسار‬

‫شاوهار‬

‫ادیموار‬

‫وار‬

Yek-var

Seza-var

Har-var

Üstü-var

Şah-var

Var

‫ریگفک‬

‫یارریگ‬

‫ا ریگب‬

‫اهجیگثس‬

Ümid-var

Kef-gir

Bar-gir

Ab-gir

‫شنگثس‬

Avare-var

‫پشگثس‬

Şeb-gir

Piş-gir

‫احدنمتج‬

‫رطفگثس‬

‫ریگ‬

Cihan-gir

Taraf-gir

Gir

‫هلگ دنم‬

‫ریغدنمت‬

‫اردنمج‬

‫درددنم‬

‫دادنمشن‬

‫رهبدنم‬

‫دنم‬

Hacet-mend

Gile-mend

Gayret-mend

Ercü-mend

Derd-mend

Daniş-mend

Behre-mend

Mend

‫شااههن‬

‫یدراهن‬

‫اتسمهن‬

‫رمداهن‬

‫رغموراهن‬

‫اهن‬

Şah-ane

Peder-ane

Mest-ane

Merd-ane

Ma‟sum-ane

Ane

‫گنااکهر‬

‫دفااکر‬

‫افجاکر‬

‫هتسب اکر‬

‫اکتعنصر‬

‫ت‬ ‫خدمتکار‬

Mağrur-ane

‫هلیح اکر‬

‫اکر‬

Günah-kar

Feda-kar

Cefa-kar

Beste-kar

San‟at-kar

Hıdmet-kar

Hile-kar

‫زلگار‬ Gül-zar

‫دواتسهن وصعمامهن‬ Dost-ane

 Mekan bildiren ekler ise şunlardır.

‫رخرار‬

‫وشره رار‬

‫زینار‬

‫الهل رار‬

‫ک ت‬ ‫شثسار‬

Har-zar

Şüre-zar

Ney-zar

Lale-zar

Kişt-zar

‫وکن‬

‫وباتسن‬

‫ن‬

‫اتسن راتسمن‬

Kuh-istan

Bu-istan

Şeb-istan

Zem-istan

Kabr-istan

‫ااقاگتمه‬

‫ابعداگته‬

‫ذگراگه‬

‫داگتسه‬

İkamet-gah

İbadet-gah

Güzer-gah

Dest-gah

‫مثسار‬

‫چ‬

Çemen-zar

‫را ر‬ Zar

‫ت‬ ‫عمشنان‬

‫ااتسن‬

Gül-istan

Acem-istan

İstan

‫دراگه‬

‫داپشگاه‬

‫قزاراگه‬

‫اگه‬

Der-gah

Daniş-gah

Karar-gah

Gah

‫ن‬

51

2009

OSMANLICA METİNLERİ OKUMAYA GİRİŞ

Kırk Altıncı Ders

Farsça İsimlerin Çoğul Yapılması

 Farsça isimlerde tıpkı Arapçada olduğu gibi Erkek ve Dişilik özelliği yoktur. Bu yönüyle Arapçaya nazaran Farsça kelimelerin çoğul yapılması daha kolaydır.  Yalnız Farsça kelimelerde, canlı ve cansız nesnelerin çoğul yapılması sırasında kelime sonuna getirilen ekler farklılık arz eder.  Canlı varlıkların çoğulunda kelimenin sonuna ‫ ان‬veya ‫ گان‬eki , cansız varlıkların çoğul yapılmasında ise kelime sonlarına ‫ ها‬eki getirilir.

‫ا وهان‬

‫شاههان‬

‫وخاچ گان‬

‫رمدان‬

‫ان‬

‫ت‬ ‫یاهمس اه‬

Ahuan

Şahan

Hacegan

Merdan

An

‫همکت اه‬

‫امه اه‬

‫یا جه اه‬

‫ا ایساهب‬

‫اه‬

Tasmeha

Tükmeha

Mahha

Bahçeha

Asiyabha

Ha

‫اگن‬ Bendegan

Kırk Yedinci Ders

Farsça İsim Tamlamaları

 Farsça İsim tamlamarı ana esaslarıyla üç bölümde incelenir. Sırasıyla : a. İzafet kesresi ile b. İzafet ye‟si ile c. Kesik izafet ile tamlamadır.  Eğer tamlama birden fazla kelimeden oluşuyorsa buna Zincirleme Tamlama denir.  Üçlü tamlamalarda bazen son iki kelime kesik tamlama olabilir.  Üçlü tamlamaların birçoğunda son iki tamlamanın Arapça kurallara göre yapılandığını görürüz.  Üçlü tamlamaların bazılarında son iki tamlamanın arasını “ve” bağlacı girer.

52

2009

OSMANLICA METİNLERİ OKUMAYA GİRİŞ

‫دیمان ب‬

‫ت‬ ‫دولت هیلع‬

Meydan-ı harb

Devlet-i Aliyye

‫امهن‬

‫ت‬ ‫ا ر د و لت‬

Hatt-ı hümayun

Umur-ı devlet

‫دامهان امهن‬

‫اسعرک اشالهیم‬

Divan-ı hümayun

Asakir-i İslamiye

‫ولقب یا‬

‫رسدار ارکم‬

Kulub-ı nas

Serdar-ı ekrem

‫دریای ایسه‬

‫اوردوی امهن‬

Derya-yı siyah

Ordu-yı hümayun

‫ارمای تکلمم‬

‫وررای عطام‬

Umera-yı memleket

Vüzera-yı izam

‫ت‬ ‫در دب‬

‫رس رکسع‬

Der-saadet

Ser-asker

‫اعمل انپه‬

‫ریم االی‬

Alem-penah

Mir-alay

‫ت‬ ‫وایل والبت رصم‬

‫ت‬ ‫مماکل دولت هیلع‬

Vali-yi vilayet-i Mısır

Memalik-i devlet-i aliye

‫ورری دور ادنشی‬

‫اسعرک رفظ رربه‬ Asakir-i zafer-rehber ‫ت‬ ‫دولت ایب ادلوام‬

Vezir-i dur-endiş

‫ب رمرمب االالب‬ Mektub-ı mergubu’l üslub ‫ت‬ ‫د د و د و لت‬ Düşman-ı din ü devlet

Devlet-i ile’d devam

‫ریشمش زغا و اهجد‬ Şemşir-i gaza ve cihad

53

2009

OSMANLICA METİNLERİ OKUMAYA GİRİŞ

Kırk Sekizinci Ders

Farsça Sayılar & Günler & Aylar

‫هس‬

‫دو‬

‫یک‬

Se

Dü

Yek

‫تفه‬

‫شش‬

Heşt

Heft

Şeş

‫اهچرده‬

‫زیسده‬

‫یارده‬

Çehardeh

Sizdeh

Yazdeh

‫ونارده‬

‫هسده‬

‫دوارده‬ Devazdeh ‫ت‬ ‫ف ند ه‬

Bist

Nevazdeh

Hejdeh

Heftdeh

Şazdeh

‫اجنپه‬

‫لهچ‬

‫یس‬

Pencah

Çihil

Si

Bist

deh

‫دص‬

‫وند‬

‫اتشهد‬

‫اتفهد‬

‫تصش‬

Sad

‫ششصد‬

Neved

Heştad

Heftad

Şast

‫یادصن‬

‫اهچردص‬

Şeşsad

Pansad

‫د و هس ا ر‬ Du hezar

‫جنپ‬

‫اهچر‬

Penc

Çehar

‫ده‬

‫هن‬

Deh

‫یابرده‬

Neh

Panzdeh

‫ت‬

‫یش‬

‫ت‬

‫ش‬

‫ت‬

‫شارده‬

‫یش‬

‫ده‬

Çeharsad

‫هسار‬

‫ن صد‬

‫ش صد‬ Sisad ‫ت‬ ‫ش صد‬

‫دوتسی‬ Düvist ‫ت‬ ‫فتصد‬

Hezar

Nühsad

Heştsad

Heftsad

RUZHA

‫روراه‬

‫هبنش‬

‫هعمج‬

‫جنپ هبنش‬

‫اهچر هبنش‬

‫هس هنش‬

‫دوهبنش‬

‫هبنشکی‬

Şenbe

Cuma

Pencşenbe

Çeharşenbe

Seşenbe

Düşenbe

Yekşenbe

MAHHA

‫امه اه‬ ‫ت‬

‫اوردبی ش‬

‫فز و ر د‬

‫رهشامهر‬

‫رمداد‬

‫ریت‬

‫رخداد‬

Şehriver

Mordad

Tir

Hordad

Urdibihist

Ferverdin

‫ادنپس‬

‫نمهب‬

‫دی‬

‫ا در‬

‫ا یا ن‬

‫رهم‬

İspend

Behmen

Dey

Azer

Aban

Mihr

54

‫‪2009‬‬

‫‪OSMANLICA METİNLERİ OKUMAYA GİRİŞ‬‬

‫جناب حق ولی نعت جهان خلیفه رسول پادشاهمز افندمز‬ ‫خٌاب حك ٍلی ًقت خْاى ذلیفِ ضسَل پازضاّوع افٌسهع‬ ‫انجب قح ویل تعن اهجن هفیلخ روسل رب منّان یادشازمه ادنفمز‬ ‫جناب حق ًلی نعت جيان خلیفو رسٌل پادشاىمز افندمز‬ ‫جناب حق ولی نعت جهان خلیفه رسىل‬ ‫پادشاهمز افندمز‬

‫‪55‬‬

‫‪2009‬‬

‫‪OSMANLICA METİNLERİ OKUMAYA GİRİŞ‬‬

‫جٌاب خق ولی ىعت هجان خلیفُ رشول اپدطامهز افٌدنز‬ ‫جناب حق ولی نعت جهان خلیفه رسىل پادشاهمز افندمز‬

‫جناب حق ولی نعت جهان خلیفه رسىل‬ ‫پادشاهمز افندمز‬

‫‪56‬‬