OSMANLI ARŞİVİNDEN YENİ BELGELER AHMET HEZARFEN

OSMANLI ARŞİVİNDEN YENİ BELGELER Ahmet HEZARFEN

Araştırmacı-Yazar Osmanlı arşivinde bulunan belgelere dayalı olarak şimdiye kadar hiç bilinmeyen, bazıları küçük gibi görünen aslında önemli bilgileri yayınlamaya devam ediyoruz. Bu bilgilerden biri de şimdiye kadar yayınladığımız belgelerden eski dönemlere yani 17. Yüzyıla ait bir belgedir. Belge Avcı Mehmet adıyla anılan 4. Mehmet’in Hacı Bektaş dergahı ile ilgili olarak yayınladığı bir fermandır. Bilindiği gibi 4. Mehmet ( Avcı ) tahta 8 Ağustos 1648 çıktı, tahttan 8 Kasım 1687 indirildi . Bu fermanın verildiği 328 yıl önce o yıl Osmanlı Devleti Venedikliler ile Dalmaçya’da ki sınırlara ilişkin antlaşma imzaladı. Padişah bu fermanında Osmanlı kent örgütlenmesi içinde bir köy olarak görünen Hacıbektaş İlçesi ile padişahın bizzat ilgilenmesi ve gittikçe yoksullaşan Anadolu’da Hacıbektaş’ın işlenmeyen topraklarının yeniden işlenebilmesi için önlem alınmasını istemektedir.

Belge No: 1 HU TUĞRA MEHMED BİN İBRAHİM HÂN EL-MUZAFFER DÂİMEN Emîrü-l-ümerâ’l-kirâm kebîrü-l-küberâi-l- fihâm zü-l- kadr ve-l- ihtirâm sâhibü-l-izz ve-l-ihtişâm elmuhtass bi-mezîd-i inâyet-i meliki-l-allâm Karaman Beylerbeyisi ALİ dâme ikbâlühü ve kıdvetü-lkuzâti-l- hükkâm ma’denü-l- fazlu ve-l-kelâm HÂCI BEKTAŞ ve kadıları zîde fazluhumâ tevki’-i refi’-i hümâyûn vâsıl olîcak ma’lûm ola ki HÂCI BEKTAŞ VELİ EVKAFI evlâdiyyet üzere bi-l-fiil mütevellisi olan dârende-i fermân vâcibü-l-iz’ân kıdvetü-l-suleyhâi-l-sâlikîn dergâh-ı muallâma arz-ıhâl idüp vakf-ı merkume karyelerinden taht-ı kazânızda vâkı’ (boş bırakılmış) ....nâm vakıf toprağında ba’z-ı kimesnelerin bağları olub defterde öşr-i bağ-ı hâsıl yazılub lâkin nîce bağlar harâb ve kürûmından eser kalmamağla bu dahi ol yerleri tâpu ile virüb ziraat itdirmek istedikte eshâb-ı mülkimizdir deyû nizâ’ idüb gadr eylediklerin bildirüb ol-bâbda hükm-l hümâyûnum recâ eylemeğin buyurdum ki hükm-l şerîfimle vardıkda husûs-ı mezbûre mukayyed olub göresin zikr olunan bağlar vakf-ı merkume toprağında ise sâhiblerine muhkem tenbih eyliyesin ki bağların ta’mîr idüb şer’le müteveccih olan hakkı vireler ba’de-t-tenbîh işlemeyüb harâb korlar ise ol yerleri sâhibü-l- Allah hüküm eyliyesin ki ol makule harâb bağ yerlerin tâpu ile virüb ziraat itdirüb min-ba’di hilâf-ı şer’ ü kanûn u mugayir emr-i hümâyûn kimesneye iş itdirmeyesin işlemeyüb inâd ü muhâlefet üzere olanları yazub bildirüb husûs-ı mezbûr îçün tekrâr emrim varmak muhtâc eylemiyesin alâmet-i şerîfe i’timâd kılasın tahrîren fi-levâsıt şehr-i Zilka’detü-ş-şerîfe senete ahad ve semânîn ve elf Evâsıt Zilka’de sene 1081 ( Mart 1671 ) el-Mahrûsa-i Edirne

GÜNÜMÜZ TÜRKÇESİYLE Emir ve işaret edilen yasalara saygılı, ululuk kazanmış kerem sahibi halkın dünya işlerini kendi görüşü ile yanlışlık yapmadan düzenlemeyi amaçlayan, ülkenin temeli ve mutluluğu uğrunda destek bağlayan şan ve şerefli Karaman Beylerbeyisi Ali şansı sürekli artsın ve üstün bilgiye sahip HÂCI BEKTAŞ Kadıları erdemleri artsın padişahın tuğrasını taşıyan bu kutsal belge size ulaşınca bilginiz ola ki HACI BEKTAŞ-I VELİ VAKFI babadan oğula geçmek koşuluyla sürüp gitmek (evlâdiyet ) üzere olduğu, bunun bilgili yetkili mütevellisi (vakıf yöneticisi) sarayıma dilekçe sunup yukarıda adı geçen vakıf toprağındaki köylerden ( adları belirtilmemiş, boş bırakılmış) ... bazı kişilerin bağları olup bunlar tapu defterinde bağ olarak yazıldığı halde şimdi bu bağ kütüklerinden iz kalmadığı bu yerler bağ dikip imâr edilmek için başkasına verileceği zaman sahipleri :” Bizim mülkümüzdür.” deyip kavga çıkardıkları başkasına verilmesine engel olduklarını bildirip benim hüküm vermemi dilemektedirler. Buyurdum ki , bu kutsal hükmün vardığında bu sorunu ele alıp sözü edilen bağların sahiplerini iyice uyarın. Bağlarını imar etsinler. Eğer dinlemezlerse bunları iyi dikip yetiştireceklere tapu ile verin, onlara kimsenin güçlük çıkarmasına meydan vermeyin, dinlemeyenleri yazıp bildirin. Yeniden emir vermeye gereksinim olmasın. Kutsal nişanıma güvenin. ll-2l Zilka de sene l08l (Mart l67l) Edirne Belge no2: İkinci Belge Bundan 90 yıl önce padişah Mehmet Reşat zamanında kaleme alınmıştır. 31 Mart ayaklanmasından hemen sonra Sultan Abdülhamit’in tahttan indirildiği döneme rastlamaktadır. Belgenen yazılış tarihi 20 Eylül 1909’dur. İççişleri Bakanlığından Konya Vilayetine gönderilen belgede ayrıcalıklı vakıf olarak kabul edilen bazı vakıflarla Hacı Bektaş Vakfının da aşar vergisinin toplanmasında nasıl değerlendirilmesi gerektiğini anlatmaktadır. Bilindiiği gibi aşar vergisinin Anadolu’nun yoksullaşmasına sebep olan vergi türlerinden biridir. Devlet üretilen malın onda birinden vergi almaktadır. Bu vergileri de müstelzim denilen vergi toplayıcılarına ihale yoluyla satmaktadır. BİSMİLLAH NEZARET-İ EVKAF—I HÜMAYUN

Muhâsebe Kalemi : 37 Müstesnâ evkâftan ma’dûd olan Evkâf-ı Celâliyye’ye merbut mahaller a’şârının emr-i cibayeti hakkında DAHİLİYYE NEZARET-İ ALİYYESİNE, Saadetlü Efendim Hazretleri

10 Ağustos sene 1325 tarih ve elli beş numaralı tezkere-i aliyyeler cevabıdır. Bidâyet-i Tanzîmat’tan beri müstesna evkaftan ma’dud olan Evkaf-ı Celaliyye ve Hacı Bektaş Veli ve Abdulkadir Geylani ve Hacı Bayram Veli ve Gazi Mihal ve Ali ve Süleyman ve Evranos Beyler vakıflarının kema-kan istisnası ve bunlardan Evkaf-ı Celaliyye’ye merbut mahallerin a’şarı taraf-ı vakıfdan cibayet ü tasarruf edileceği tabii olup ancak a’şarın emr-i cibayeti hususunda mütevelli-i vakıf ile Çelebiyan beyninde vukua gelen ihtilaf üzerine cereyan eden mahkeme neticesinde mütevelli-i vakfın Çelebiyan ile li-listişare inzimam –ı rıza ve muvafakatları ile hasılatın cibaiyet ( gelirin toplanması) ve taksim edilmesine hükm-i şer-i layık olmasına ve hükm-i vakfın Konya Vilayeti Meclis-i İdaresince de te’yid olunarak tarafeyne tebliğ edilmiş olmasına ve kesb-i kat’iyyet eden i’lam-ı şer’i hükmüne tevfiken muamele-i ifası mecburi bulunduğundan lede-l- hususa Hukuk Müşavirliği’nden dahi ba der-kenar ifade olunmasına mebni keyfiyyetle ol vechile mahalline tebliği zımnında meb’us tezkere ve tahrirat ve melfuf-ı leffen irsal kılınmış olmağla ol – babda emr u irade hazret-i men lehü-l-emrindir. Fi 5 Ramazan sene 1328 , Fi 7 Eylül sene 1325 ( 20 Eylül 1909 ) Nazır-ı Evkaf-ı Hümayun adına Muavini ( İmza okunamadı.) N

O

T:

2. Belge : Nezaret-i Umur-ı Maliyye’den Maliye Nazırı namına Müsteşarın imzası ile 2 Şa’ban sene 1327 ve 6 Ağustos 1325 tarihinde Dahiliyye Nezareti’ne yazılan ile, 3. Belge : Dahiliyye Nezareti Muhaberat-ı Umumiyye Dairesince 8 Şa’ban 1327 ve 12 Ağustos 1325 tarihinde Konya Vilayet-i Behiyyesi (güzel) ne yazılanlar Birinci belgenin aynısıdır. B E L G E :. B O A - D H . M U İ

B E L G E N İ N

DOSYA

VESİKA

15-1

24

ADET 3

Ç E V İ R İ S İ

Bundan 165 yıl önce Y A Z I : 1 Rabiyü-l-evvel sen 1250 ( Temmuz 1834 ) Padişah 2. Mahmut Dönemi , bir yıl önce (1833) Osmanlı Devletinde ilk nüfus sayımı (yalnız erkekler) yapıldı, bu yıl Mısır Valisi Mehmed Ali Paşa’nın Osmanlı Devletine karşı ayaklanması (1833-1839) Sürmektedir, 20 Ocak Rusya ile Perensburg Antlaşması’nda Eflak Boğdan sınırları ve tazminat sorunları görüşüldü. K İ

M

D E

N : Divân-ı Hümâyûn’dan

K

İ

M

E : İstanbul Defter-darı’na

K O N U : Kırşehir’de Çelebiyan’dan Ahmed Çelebi Efendi’ye padişah bağışı olarak hazineden 1500 guruş (15 Lira) verilmesi uygun görülmüştür. (8 yıl önce Bektaşi tekkeleri kapatılarak içindekiler sürgün edildiler. M

E

T

İ

Bismillâh S

A

H

H

İZZETLÜ DEFTER-DAR EFENDİ Çelebiyân’dan Ahmed Çelebi Efendi’ye atıyye-i seniyye olarak cânib-i miriden bin beşyüz kuruş i’tası tensib ü irade olunmuş olmakla meblâğ-ı mezburun (sözü edilen paranın) i’tâsına himmet eyleyesiz deyü.

BUYURILDI Fi 1. Ra ( Rabiyü-l-evvel sene 1250 (temmuz 183..) MUCEBİNCE BAŞMUSEBE’YE KAYD İLE TEZKİRESİ TAHRİR OLA Tezkire dâde Fi 7 . Ramazan sene 1250 BELGE : BOA – Ali Emiri Tasnif , 2. Mahmud no 8749

Bundan 204 yıl önce YAZI :l2l0 Hicrî (tahmini) l795 milâdî. Padişah 3. Selim dönemidir, o yıllar Bulgaristan’daki Vidin valiliğini zorla ele geçiren Osman Pazvantoğlu üzerine asker sevkediliyordu. K İ M D E N : Hacı Bektaş Sülâlesi’nden es-Seyyid Feyzullah’tan KİM E

: Divân-ı Hümâyûn’a dilekçe

KONU : Hatt-ı Hümâyûn (Ferman) gereğince: Hacı Bektaş Veli Vakfı olan köylerin tüm vergilerinden bağışık olup buna hiçbir devlet yetkilisinin karışamayacağı, bu köylerin vergisini ancak vakıf yöneticileri tarafından toplanacağı belirtildiği halde bu köyler halkından bazı kişiler vergilerini vermemekte direndikleri gibi karışıklıkta çıkarmak istedikleri, bu kişilerin eylemlerine engel olmak ve vergilerinin toplanması için Hatt-ı Hümâyûn (Fermen) verilmesi istenmektedi M E T İ N Devletlü İnâyetlü Merhemetlü Efendim SULTANIM Hazretleri Sağ olsun Arz-ı hâl kullarıdır ki cedd-i azîzim kutbü-l-ârifîn gavse-l –vâsıılîn el-Hâcı Bektaş-ı Velî kuddise sırrıhu-azîz hazretlerinin evkaf olan HACİM nâm-ı diğer KARAÜYÜK karyesiyle evkaf karyeleri bâ-hatt-ı hümâyûun-ı şevket-makrûn mûcebince cemi’tekkâlif-i onfiyye (şer’an alınan vergilerden başka) ve şâkk (yol yapımı, taş kırma vb.) dan muâf u serbestiyyet üzere müşârü-n-ileyh vakfı tarafından zabt u rü’yet alınan caba (vakıf geliri) bennâk (raayanın tımar sahibine ödedikleri kazanç vergisi) ve resm-i arûs (kocaya giden kız ve dullardan alınan vergi) ve tapûy-ı zemin (tapu vergisi ) ve müzekkâne (zekâtı verilmiş mal) ve abd-i âbik (sahibinden kaçan köle) ve sâir bâd-hevâsı (bedava) yave ve keçkûn (başı boş, sahipsiz tutulan hayvanı bulana mal edilirken alınan vergi) ve sâirleri hâsın kaydı olınan vakfiyyetine mîr-i mîrân ve mîr-i lîvâ(sancak beyi, Tuğgeneral) ve alaybeyi (albay) ve subaşı (küçük rütbeli subay, inzibat) ve emvâl-i ümenâ (mal bırakılan güvenilir kimseler) ve sâirleri tarafından dahl ü taarruz olınmak üzere hatt-ı hümâyûn mûcebince hilâf-ı inhâ ve mugayir-ikadîm eshâb-ı i’râz (yüz çevirme) dan karye sâkinlerinden münâzaa birle (kavga eden) bundan akdem karyede muâraza eden (kavga çıkaran) Mahmut oğlu Ali ve Ali Bin Mustafa kendi haliyle olmayub resm-i arûs (evlenen kız ve dullardan alınan vergi) ve tapûy-i zemin (tapu vergisi) rü’yet olınub vergi konduğu mütenebbih olmayub (aklını başına toplamadığı) hilaf-ı inhâ ( vergi isteyenlere karşı) cesaret eylediğinden başka hâliyle mukayyed olmazsa (boş bırakılmış) içün mevkufâtdan (başdefter-darlık kalemi) hatt-i hümâyûn kaydı der-kenâr ma’lûm-ı devletledi buyurıldıkda icrâ olınub alınmak üzere i’ta olınmak babında bakî emr-i fermân (izin verilmesi yüce padişah hazretlerinin buyruklarından olmakla bu hususta gereğinin yapılması ) devletlü inayetlü merhametlü Efendim Sultanım Hazretlerinin.

BENDEN Es-Seyyid Feyzullah Sülâle-i Hâcı Bektaş-ı Velî kuddise sırruhu B E L G E : B O A – İbnülemin Evkaf No:7899