Osmanlı Diplomasi Tarihi

3FYAYINEVI Ya;nn

No:24

Yayn Haklan: 3F Kitap Ya1ın

Dğtım

ve

San.Tic. Ltd. Şti.

Yapn Yönetmeni: Fatih Andı Kapak: Hatice Dursun Say{a Düzeni: Yusuf Yağ

Birinci Basrm: Mart 2007 ISBN: 978-9944-997 -24-9 Basım Yeri: Bayıak Matbaacük Ltd. Şti. Davuçaşa Cd. MB Iş Merkezi No: ].4 Kat:2 Topkapı/İstanbul 0212 493

7t06

OSIUANLI DIPLOMASISI

Prof, Dr.

3FYAYINEVI Cağaloğlu Yokuşu Sokak No:1 Özhekim işharu Kan 2Da:22 EminönVistanbul Tel: 0212 526 30

66

www.3frayinevi.com

Faks: 0212 526 30 65

Aıi İıraııim SAVAş

ffi

İsreNgur,

_ 2007

H#sl,erı

Içindekiler

Dedetn Hüseyin

Aani Öztürk Bey'in aziz hatırasına

Söz....... Giriş........... Ön

...................7

..................' 9 I- Diplomasi Kelimesi ...................... 9 Il-osmaü Diplomasisinin Yapısal Dönemleri .........'............ 10

1.

Haklcında....

Diimi (Ikimet) Elçüklerin

Tesisine Kadar .................... 10 Geçen Dönem (7299-1793) 2.7793'den 1815 Viyana Kongresi'ne Kadar Olan Dönem (ikamet Elçileri) ................ 16

III-Osmanlı Diplomasisinin Siyasal Dönemler Açısındın Dönüm Noktaları.... .................... 18 1. Kuruluştan 1453 i't"',brl'ı,r., Fethi'ne Kadar Olan Dönem .............. 18 2. 1 453'den \606 Zitvatorog B arışı'na Kadar Olan Dönem ..............23 3. Zitvatorok'dan Karlofça'ya (1606- 1699)

Kadar olan

Dönem

.'............29

4. Karlofçadan Küçük Kaynaıca'ya

(1699_1774) Kadar Olan

Dönem

............ 31

Dönem

............34

5. Küçük Kaynarca'dan Paris Andaşması'na

IV-

(7774-1856) Kadar olan

9:Tr*Diplomasisinde

"El-Kidimu

öN söz

osmanlı diplomasi tarihi incelenirken, Osmanlı Devleti'nin kuruluşundan itibaren izlediği dış politika ve iç politik gelişmelerin dış politikaya ne derece tesir ettiği hakkında bazı ana noktaların ele alınıp değerlendirilmesinde yarar vardır. Araştırmacının önündeki en büyuk engel i.se, Osmanlı kiilttir mirasrnrn henüz büyuk bir krsmının araştırılmamış olmasıdır. Avnıpada ve Balkan iilkelerinde yapılan osmanlı tarihi ile ilgili çalışmalar zaman7abüyük bir aşama kaydetmiş ve çalrşmaların akışı hususunda öncelikle disipliner çalışmalar yapılmıştu. Bizim tarfü çalışmalarında iilke genelindeki bünin tarihçileri bağlayan metodolojik çalışma eksikliğimiz, bu sahada yapılması gereken çalışmalara da yansımaktadır. Henüz katalog ve arşMerimizdeki tasnif çalışmaları bitmemiş Ve araştırmacrya İıandapparat hizmeti sunacak olan umümi ve husüsi osmanlı tari}ılerinin büi"rk bir losmı araştırmacılar için hdIA, terra incognita durumundadır' Bu sebeple osman]ı diplomasisi ve diplomasi tarihi ile alakalı çalışmalar da bu istenmeyen dunırnlan nıçihini alrnelütaAır Rr'ı hı'ıcıısta Ae wczılccek her sev

'

:

,..

'

:

,

; : : :

: . r ; .: ; ;; ;: ; i :i : ;: i ,i ,i , ;; i :; : i i i , i i i : i i i i i i :i ;i i i ii i i i i

i

ALi İBRAHİM sAvAş )sınanlı diplomasi tarihi itgiü bfuinci dereceden alalğJı ı'ı.ı'rlcrin başında sefiretnhmeler, sınır talıdit raporlan, barış rnüı,tl'ı'rı' raporları, umümİ ııe hustısİ tarihler' yabann deııletlerle yal, ı ı, k i t l e?i y azış ma lar ve o dönem ilişkilerini aydııılatan |' ^yrrca |tıılılıııı'' tarih çalışmalan ae yabancı elçiler tarafndan kaleme aIııııııı ırliiretndmeler gelmektedirler. Bu konuda da, osmarü üplı ıı ı ı ıı ı ı ıırihine mater;ral teşkil edecek bu tiir eser ve vesikaların ı ı ı ı ı ı k ı ı ı ı oldugu kadarıyla tamamınrn çalışfp değerlendirilı ı ı' ı ı t' l t:csinde daha fazla şeyler söylenebilecekir. (

ı

ı

ı ı

cİnİş

ı

l

q

ı

i

llıı lııı çalrşmamrzda,

şimdiye kadar konu ile alakalı olarak rcliğimiz umümi ve busıisİ tarihler, sefiretndmele6 sığr ıııı |,ı|ı,lil raporları, diplomatik müzökereler ııe yazışmalal ışığ1 *llııı,lı ( )sınanlı diplomasi tarihi haklonda mevcutbilgilerimiç1 |ıelıı lı lıir sistematik içinde değerlendirmeye çalışacağız.

,

le

ı l r ı ıt

l i

I- Diplomasi Kelimesi Hakkında

Pplrgrfu:: mş@e

arıı'*''ı

kelimeleri, aynı kökten tiiretilgenellikle karıştırılmaktadıı. Diplomasi kelimesi de di?Iorıatika !,Uesika ilruijkeümesi gibi etimolojik olarak bir keliiıedir ve bu kelimenin anlamı ise,'üzerinde imza bulunan ikiye katlanmış-kağıt, belgel demektiı. Bu bğamda diplomasi kekmesi, devleti tarafindan kendisine di ploma (credential)verilen niksek dereceli memurun (diplornai) dış işlerinde yapmakla mükellef olduğu vazife, iş manasındadır ve dı ploma'kihmesini bugünkti dı7e itimatnıLme (ğııen ınektubu)'o|arak çevirebiliriz. Diplomasi bir manada, resmi temsilciler vasıtasryl" der_ leder arasındaki iüşkileri yiirütme işi ya da ,urr"trdrri. Geniş manada üplomasi ile dış politika ayTlmr yapmak dog'u degıl_ dir. Dar maçıada ise, drş politika, bL djetın uluslrarası Jıs-

a7ırffiiş

Duden, Das Herkunftswö(epyc|, Etymotogie der deutsch'en Sprache, ..1?.9:!_r,99,geniş bilgi için bk. M.Kütükoğlu, .Diplomaİik", islam'Ansikto-

pedğ

Türkiye Diyanet VakfıYay.,istanouı ıgg+, ıİ, soo. Das Fischer Lexikon, l nternationale Beziehungen,neşr.; K.Dietrich Bracheı

Frarıkfurt 1969, s.64.

ALi iBRAHiNI SAVAş

(

ise' bu amaçlara temden beklentileri yani amaçları; diplomasi varmak için kullanıl"., ,,'ç ve mekanizmalardır3'

Bazı tarihçileç osmanlı Devleti'nin XVIII' yuzyünsonla"diplomasi" ya da rına kadar tıteki devletlerle olan ilişkiJ.erini 'dış politik/' kawamları1'la açıklamaya çalrşmanın yanıltrcı noktaoır.rgr., ifİde etmektediıle/' Bu yüzden burada bazı bu da' b iı iilkenin l"rrn içrklrga kalırş tunılmas l gerekme\"di'; jrş po[jika re dipüm"si anla1nşının olup olmadığı_ i"ıi'u ti. nltesPit .,.& için, o ükenin mutlaka dış temsilcili$:: ""'1ol;r.r/; temsil edii'mesi mi gerekiı,-yoksa., bu temsilcilikler bir diplomasi anlapşının olmasın-"i* da o iilkenin belirli laJ", büret-ekyanlış mı olru, 'o"'l"''"' cevaplandırılması devletin biı ise' zımdrr. Fakat göz urj, .d"'ey"ceğimiz nokta öyle vei.ilkelerin o varsa, i"'i*g, bir dldet ile münasebetleri dış politikaları' diplomatik taıır ;il;Ğ öteki devletlere dakarşı muhakkaktıı; fakat bu mün_isebetir. ,j"pşır'ının olduğrı konudur' Ilelerin niteü$ni ve niceiigini tartışmak ise ayrı bir ai|'ıi u'1-!erride de göiileceği glbi;bP o_şmprı De.vleti'nin vç geliştirdiği ü5 ,t"tirti'de Ik* bıtq dış Po-lıük an1'y'ş1diplory_1tık tavır ve ilkelerinin olğuguna inanryoruz' n

II- o smanlı Diplomasisinin Yapısal Dönemleri

1. Dİimi Gkemet) ElçiliklerinTesisine Kadar Geçen Dönem (1299 -|7 93)

ı kordiplo Kongresi'ne kamatik kurallaıın kararlaştırıldığı 1815 Viyana j"r, o r-"ıı kordiplomatiğinin oluş umu açrs ından kayda de Bi. dö"'mler, Osmanlı kordiplomağer döneml", -"rr*tto.. olarak geçirdiği_ ö1em'| dönemleri kapsamak?'d; g" iönemlerd.,"ci'-'"ı' kordiplom atik teşkilatı' o sO sm anlı Devleti' nin kuruluşundan, uluslararas

".'?ır'-

3

4

'"Prsal Diplomasi Tarihi üzeri' oraı Sander, Anka'nın Yükse/işi ve Düşüşü (osmanh ne bir Deneme), Ankara 1987' s'3' a.g.e.,

s.3-5.

r

10

)sNtn Nl.t

manlr dış politikasıııı 1ınrıılcl .ılııı'lık lıııyııl< ,lı'ğıiıklıklı'ıı'ıı1,, ramıştlr. osmanlı l)cvlcti'ııiıı, ııt /ırylı,qı (ııı,ırl'/ıl') ıı:ıltlıııylc Anadolu topraklarında siyasıI lıir vııı lık,,l:ır;ık ( )rılıyil 1 ıkı ı1iı dönemlerde komşuları buluıııtn tckfiırllıı vı' lIiz;ııı,; ıtı' lıiı ı:ı raftan, diğer Ttirk bcyliklcri ilc ıliğcr ılır:ıli;ııı y:ıl