oran analiz yöntemi

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

©

www.MaximumBilgi.com

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

ARAŞTIRMA SERİSİ No.116

Finansal Analiz

Araştırma Serisi No.116 ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

1

Finansal Analiz ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

ORAN ANALİZ YÖNTEMİ

Finansal tablolar analizinde kullanılan en yaygın yöntemlerden birisi de oran yöntemi ile analiz tekniğidir. Bu analiz tekniğinde, finansal tablolardaki kalemler arasındaki anlamlı ilişkiler, birbirinin yüzdesi veya birkaç katı olarak belirtilmektedir. "Rasyo yöntemi ile analiz" biçiminde adlandırılan bu yöntemde, hesap veya hesap grupları arasında matematiksel ilişkiler kurulmak suretiyle, işletmenin; ekonomik ve mali yapısı ile kârlılık, çalışma durumu hakkında bir yargıya ulaşılmaya çalışılmaktadır. Mali analiz tekniğinde, oran sözcüğü, finansal tablolar analiziyle ilgili çalışmalar bakımından, herbiri aynı anlam taşıyan homojen değerler arasındaki oransal bağıntıları yansıtmaktadır. Başka bir anlatımla oran, iki kalem arasındaki ilişkinin basit matematik ifadesidir. Oranların hesaplanması tek başına bir amaç değildir. Önemli olan bir mali araç niteliğinde olan oranların, işletmenin amaçlan ile bütünleştirilerek değerlendirilmesi ve yorumlanmasıdır. Oran analizinden beklenen yararın sağlanması ancak hesaplanan oranların iyi yorumlanması ve nedenlerinin araştırılması ile olanaklıdır. Bilindiği gibi finansal oranlar çok büyük miktardaki finansal verileri özetlemek ve firmaların performansını karşılaştırmak için uygun birer araçtır. Oranlar doğru soruları sormamıza yardımcı olur; bu soruları çok ender olarak yanıtlarlar. Oranların işletme amacı ile bütünleştirilerek yorumlanmasında bazı kıstaslardan yararlanılması zorunludur. Örneğin, işletme içinde hesaplanan oranlan işletmenin geçmiş dönemlerinde hesaplanan oranlarla veya deneyler sonucunda bulunan genel kabul görmüş ölçülerle ya da işletmenin içinde bulunduğu endüstri kolu için geliştirilen oranlarla karşılaştırılması ve değerlendirmenin buna göre yapılması gerekir. Finansal oranların hesaplanması ve tahmini finansal durumun belirlenmesi işleminin temel noktalarından biridir. Finansal oranların gelişimi ve kullanımı için Karşılaştırmalar yapmak esastır. Bu noktada üç tane karşılaştırmadan bahsetmek mümkündür: •

İlgili firmanın geçmişte yıllarda gösterdiği performansa ilişkin oranları esas alan karşılaştırma (Zaman Serisi Karşılaştırması)

•

Genel ilke ve kuralları esas alan karşılaştırma (Bencmarking-Kıyaslama)

•

Diğer firmalarda gerçekleşen oranlar ve sektör ortalamasını esas alan karşılaştırma (Çapraz Karşılaştırma)

__________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM

Araştırma Serisi No.116 ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

2

Finansal Analiz ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

Sınıflandırılması Finansal analizde kullanılan oranlan, hesaplanış biçimlerine göre üç ana grupta toplayabiliriz. 1. İşletme içi mali oranlar, 2. İşletme dışı verilere dayanılarak hesaplanan mali oranlar, 3. Endüstri mali oranlan (Standart oranlar). İşletme İçi Mali Oranlar Bu oranlar, işletmenin yayımlamış olduğu finansal tablolarda yer alan verilere dayanılarak hesaplanır. Başka bir anlatımla finansal tablolarda yer alan kalemler arasında çeşitli açılardan oransal bağıntılar kurulmak suretiyle, oranlar hesaplanmaktadır. Örneğin cari oran hesaplanmasında, işletmenin yayımlamış olduğu finansal tablosunda yer alan dönen varlıklar ile kısa vadeli borçlar arasında matematiksel ilişki kurulmaktadır. İşletme Dışı Verilere Dayanılarak Hesaplanan Mali Oranlar Bu oranlar, işletmenin finansal tablolarında yer alan verileri ile bu işletme dışında elde edilen verilerin karşılaştırılması suretiyle ve aralarında matematiksel ilişkiler kurulmak suretiyle hesaplanmaktadır. Örneğin, borsaya kayıtlı işletmelerde, borsaya kote edilmiş hisse senetlerinin borsada oluşan fiyatları ile işletmenin finansal tablolarında yer alan çeşitli kalemleri arasındaki ilişkiler kurularak oranlar saptanması buna örnek olarak gösterilebilir. Endüstri Mali Oranları (Standart Oranlar) Bu oranlar ise, tamamen işletme dışında hesaplanan ve işletmenin finansal tablolarında yer alan kalemleri ile direkt ilişkisi olmayan oranlardır. Söz konusu oranlar, endüstri için bir bütün olarak geliştirilmekte ve endüstri dalında faaliyette bulunan çok sayıdaki işletmelerin mali oranlarının ortalamasına göre hesaplanmaktadır. Standart oranlar veya meslek oranları diye de anılan bu oranları, daha çok ilgili meslek kuruluşları veya kamu kuruluşları hesaplamaktadır. Endüstri oranları, endüstrinin tüm mali durumu hakkında önemli bilgiler veriyor ise de tek bir işletme açısından durum farklıdır. İşletmeler için endüstri oranlarının önemi, kendi durumlarını değerlendirirken, oranlarının, iş kolundaki ortalamaya göre ne durumda olduğunu saptamaya olanak vermesi noktasında toplanmaktadır. Endüstri oranlarının hesaplanmasında; ortalama oranlarının, iş kolunun, tipik mali ve kârlılık durumunun temsil edilebilmesi için, ele alınan işletmelerin yapısal yönden homojen olmasına ve oranlarında karşılaştırmayı bozacak derecede büyük ayrılıklar olmamasına özen gösterilmelidir.

__________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM

Araştırma Serisi No.116 ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

3

Finansal Analiz ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

Endüstri oranlan, aynı iş koluna bağlı ve karşılaştırılabilir işletmelerin türlü oranlarının aritmetik ortalaması alınarak hesaplanmakta veya medyan yönteminden yararlanılarak saptanmaktadır. Biz açıklamamızda daha çok birinci ve ikinci gruba giren oranlara yer vereceğiz. Oranlar değişik biçimlerde sınıflandırılabilir, Bu sınıflandırma biçiminde, oranlar, finansal tabloların analizinde kullanışlarına göre, yani ilgili oldukları verinin kaynağına göre sınıflandırılmakladır. Burada oranlar; •

Bilanço Oranları

•

Gelir Tablosu Oranları

•

Fon Akım Tablosu Oranları

•

Karışık Oranlar şeklinde gruplandırılabilir. Bir diğer bölümleme biçiminde ise oranlar, işletme faaliyetlerinin değerlendirilmesindeki kullanılış

biçimlerine göre bölümlenmektedir. •

Likidite Oranları

•

Mali Oranları

•

Faaliyet Oranları

•

Karlılık Oranları Performans belirlemek için, finansal rasyolarda dahil olmak üzere, birçok analitik teknik

bulunmaktadır. Ancak, farklı tekniklerin farklı amaçlar için kullanıldığı unutulmamalıdır. Bir analiz yöntemi belirlenmeden önce analizci aşağıdaki esasları kesinlikle belirlemelidir. •

Analizin amacı

•

Bakış açısı

•

Potansiyel karşılaştırma standartları

Oranların İçerik Yönünden İncelenmesi Oranları, işletme çalışmalarının değişik açılarından değerlendirilmesindeki kullanılış biçimlerine göre, dört ana grupta inceleyebiliriz. 1. Likidite Durumunun Analizinde Kullanılan Oranlar

__________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM

Araştırma Serisi No.116 ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

4

Finansal Analiz ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

2. Çalışma Durumunun Analizinde Kullanılan Oranlar (Faaliyet Oranları) 3. Finansal Yapı Analizinde Kullanılan Oranlar 4. Karlılık Durumunun Analizinde Kullanılan Oranlar İşletmenin cari durumunun belirlenmesinde; dönen varlıkların ne derece güvence teşkil ettiğinin, varlıkların kalitesi ve likiditesi açısından incelenmesi gerekir. Bu nedenle, işletmeye borç verenlerin güvencede olup olmadığı belirlenirken, net çalışma sermayesi miktarı yanında, varlıkların kalitesi ve likidite derecesine de bakmak gerekir. Bir varlığın kalitesi demekle, o varlığın satışa çıkarıldığı zaman gerçek değerini bulma olasılığı ifade edilmektedir. Örneğin devlet tahvillerinin kalitesi yüksektir. Çünkü vadesi geldiğinde, kayıtlı değeri üzerinden ödenecektir. Varlığın likiditesinden belirtilmek istenen ise; bir varlığın paraya çevrilmesindeki çabukluk ve kolaylık özelliğidir. İşletmenin cari durumunun, diğer bir deyişle, likidite durumunun analizinde likidite oranlarından yararlanılmaktadır. Likidite oranlan, işletmenin parasal durumunu göstererek, vadesi gelen borçların, ödenme olanaklarını saptamaya yardım eder. Başka bir anlatımla, bu oranlar, işletmenin kısa vadeli borçlarını ödeyebilme yeteneğinin Ölçülmesinde ve çalışma sermayesinin yeterli olup olmadığının belirlenmesinde kullanılır. Ödeme gücünün saptanmasında, işletmenin dönen varlıkları ile kısa vadeli borçlar (kısa vadeli yabancı kaynakları) arasındaki ilişkiler analiz edilir. İşletme ilgilileri, özellikle işletmeden alacakları olanlarla, yöneticiler, firmalara kısa vadeli (mevsimlik kredi) verecek olan bankalar, likidite oranları ile işletmenin kısa vadeli borçlarını, vadesi geldiği zaman, dönen varlıkları ile derhal ödeyebilecek midir? sorusuna yanıt bulmaya çalışmaktadır. Bilindiği gibi, dönen varlık grubu işletmenin normal faaliyeti sonucu kısa vadede paraya çevrilebilen değerleridir. Bu nedenle, kısa vadeli borçların ödenmesinde kullanılacak fon miktarı bu unsurlardan sağlanacaktır. Dolayısıyla kısa vadeli borç Ödeme gücünün Ölçümünde, dönen varlık grubu ile kısa vadeli borçlar arasındaki oransal bağıntıların incelenmesi gerekir. Dönen varlık unsurları ile kısa vadeli borçlar arasındaki ilişki kurulurken, dönen varlık grubundan dikkate alınacak kalemlerin özelliklerine göre, likidite oranları kendi içinde üçe bölümlenebilir. •

Cari Oran

•

Asit -Test Oranı

•

Nakit Oranı (Disponibilite oranı) Ayrıca, likidite durumunun analizinde; yukarıda belirtilen üç likidite oranı dışında, bu oranlan

destekleyen, bazı diğer oranlardan da yararlanılabilinir. Bunları şöyle sıralayabiliriz.

__________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM

Araştırma Serisi No.116 ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

5

Finansal Analiz ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

•

Alacakların Devir Hızı Oranı

•

Stok ; Devir Hızı Oranı

•

Stok Bağımlılık Oranı

•

Fon Akım Oranı (Faaliyet Sonucu Sağlanan Fon/Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar Oranı)

•

Net Çalışma Sermayesi/Faaliyetlerden Sağlanan Fon Oranı

•

Hazır Değerler + Süratle Paraya Çevrilebilir Değerler / Yıllık Beklenen Nakdi Giderler Oranı

•

Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar/Faaliyetlerden Sağlanacak Nakit Kaynaklan Oranı

Likidite Durumunun Analizinde Kullanılan Oranlar Likidite bir firmanın nakit finansal gereksinimlerini karşılama yeteneği olarak adlandırılabilir. Likidite hesaplarının büyük çoğunluğu firmaların bilançolarının nakit varlık kısımlarına ait verileri içermektedir. İşletmelerin bulundukları pozisyonlara göre çeşitli varlıkların likit olma özelliği bulunmasına rağmen teorik olarak cari varlıkların büyük bir kısmının likit olduğu düşünülür. İşletmelerin likidite durumları incelenirse likit cari varlıkların kısa dönemli fon kaynağı olarak kullanıldığı görülmektedir. Likidite oranlarının en popüleri cari orandır. Cari Oran Dönen varlıklar ile kısa vadeli yabancı kaynaklar arasındaki sayısal ilişkiyi gösteren bir orandır. Dönen varlıkların kısa vadeli yabancı kaynaklara bölünmesi suretiyle hesap edilir. Cari oran, işletmenin genel likidite durumunu yansıtarak işletmenin net çalışma sermayesinin yeterli olup olmadığını ortaya koyar. Bu nedenle orana çalışma sermayesi oranı da denilmektedir. Oranın payında yer alan dönen varlıklar toplamı, şüpheli alacaklar karşılığı, stok değer düşüş karşılığı gibi aktifi düzenleyici hesapların toplamından düşüldükten sonraki tutarını yansıtmaktadır. Cari Oran=

DönenVarl ıklar KıısaVadel iYabanc ıYa ynaklar

Analistlerce, cari oranın payını oluşturan dönen varlıkların, paydada yer alan kısa vadeli yabancı kaynaklardan fazla olması istenir. Yani işletmenin net çalışma sermayesinin yeterli olması arzulanır. Bu nedenle oranın mutlaka birden büyük olması istenir, cari oranın birden büyük olması, işletmenin ödeme gücünün emniyet marjı olarak görülmektedir. Genel bir kural olarak cari oranın 2 olması yeterli görülmektedir. Kısa vadeli borçların veya beklenmedik yükümlülüklerin zamanında karşılanabilmesi için, dönen varlıklarda ortaya çıkabilecek değer kayıpları veya

__________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM

Araştırma Serisi No.116 ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

6

Finansal Analiz ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

paraya çevrilmede karşılaşılacak güçlüklere önlem olarak, dönen varlıkların kısa vadeli yabancı kaynakların iki katı olması uygun görülür. Ancak cari oranın yorumunda bir takım başka etmenlerin de göz önünde bulundurulması gerektiği konusu unutulmamalıdır. Bazen cari oran 2'den büyük olmasına rağmen, yetersiz olarak yorumlanabilmektedir. Yani cari oranın iki'den büyük olması, her zaman işletmenin kısa vadeli borçlarını ödeme yeteneğinin iyi olduğunun göstergesi değildir. Bu bakımdan cari oranın yorumunda; dönen varlıkların devir hızlan (stokların devir hızı, alacakların devir hızı gibi), dönen varlıkların gerçek değerleri veya bu değerlerde oluşabilecek muhtemel değer değişmeleri ile dönen varlıkların hangi varlık unsurlarından oluştuğu, dönen varlıkların kalitesi gibi etmenler göz önünde bulundurulmalıdır. Örneğin; cari oran küçük olsa bile, stok devir hızı ile alacakların devir hızı yüksek olan bir işletme borçlan kolaylıkla ödeyebilecektir. Diğer taraftan, donen varlık unsurları içinde hazır değerleri ile süratle paraya çevrilebilir değerleri fazla olan işletmeler, dönen varlıklarının büyük bir kısmı stoklardan oluşan işletmelere göre, borçlarını kolaylıkla ödeyebilecektir. Eğer işletmeler finansal zorluğa düşerlerse ilk olarak ödemeleri kısma ve banka ve/veya kredi kuruluşlarından finansman bulma yoluna giderler. Bu noktada kısa vadeli yabancı kaynaklar,cari varlıklara oranla daha hızlı bir artış gösterirse cari oran düşer ve bu da kredi verenler için bir düzensizlik göstergesi olarak algılanabilir. Çünkü cari oran kısa dönemli borç veren kreditörler için belirli bir dönemde nakde dönebilecek cari varlıkları ifade eden önemli bir kriter olarak kabul edilmektedir. Asit -Test Oranı Likidite durumunun ölçülmesinde kullanılan oranlardan bir diğeri de, asit-test oranıdır. Bu oran cari oranı tamamlayarak onu daha anlamlı bir hale getirmektedir. Asit-test oranı; paraya çevrilmesi daha uzun bir süreyi gerektirecek dönen varlık kalemlerinin, dönen varlık toplamından çıkarılması suretiyle bulunacak büyüklük ile, kısa vadeli yabancı kaynaklar arasındaki ilişkiyi ölçmektedir. Başka bir deyişle hazır değerler ile süratle paraya çevrilebilecek değerler toplamının kısa vadeli yabancı kaynaklara olan oranıdır. Asit-test oranı; işletmenin her l TL. için ne kadar süratle paraya çevrilebilen likit dönen varlığı vardır, onu gösterir. Dönen varlıklar arasında yer alan stoklar kaleminin paraya çevrilmesi, stok devir hızına bağlı olmakla birlikte, genelde diğer dönen varlık unsurlarına göre paraya çevrilmesi daha uzun bir süreyi gerektirdiğinden, likidite durumunun analizinde dönen varlık toplamından çıkartılması uygun görülmektedir. Asit-test oranı aşağıdaki biçimde formüle edilebilir.

Dönen Varlıklar – Stoklar Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar Hazır Değerler + Süratle Paraya Çevrilebilir Değerler Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar İkinci formül ile, birinci formül her zaman aynı sonucu vermeyebilir. Çünkü ikinci formülde, yalnızca hazır değerler (Kasa, banka ve diğer nakit benzeri değerler) ile süratle paraya çevrilebilir değerler (Menkul kıymetler +

__________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM

Araştırma Serisi No.116 ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

7

Finansal Analiz ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

alacaklar) yer almaktadır. Yani dönen varlıkların toplamından yalnızca stoklar kalemi değil, gelecek dönem giderleri de çıkartılmaktadır. Gelecek dönem giderleri hesabının ortaya çıkışı gelecek döneme ait giderin peşin Ödenmesinden kaynaklanmaktadır. Bu nedenle, bu hesapta oluşacak azalışlar işletmeye herhangi bir fon girişi sağlamayacaktır. Söz konusu hesabın paraya çevrilmesi, dönem sonuçlarına itfa payının yazılarak dönem giderlerini artırmak suretiyle dolaylı olarak olacaktır. Bu bakımdan bu kalemin de stoklarla birlikte dönen varlık toplamından çıkartılması, asit-test oranının daha doğru bir sonuç vermesini sağlayabilir. Yalnız burada da, bir konuyu daha vurgulamakta yarar vardır. İşletmede gelecek dönem giderleri olduğu gibi, gelecek dönem gelirleri de olabilir. Yani işletme gelecek dönemde yapacağı bir hizmetin tutarını, peşin olarak tahsil etmiş olabilir. Bu tutarda kısa vadeli yabancı kaynaklar arasında gözükecektir. Bu kalemden kalanının sıfıra eşitlenmesinin sağlanmasında, işletmeden herhangi bir fon çıkışı söz konusu olmayacaktır. Dolayısıyla asit-test oranının saptanmasında, gelecek dönem giderleri dönen varlık toplamından çıkarılırken, gelecek dönem gelirlerinin de kısa vadeli yabancı kaynaklardan çıkarılması gerekmeyecek mi? Kanaatimize göre, muhasebedeki ihtiyatlıhk ilkesi gereğince, söz konusu tutarın dikkate alınmaması uygun olur. Kaldı ki, gelecek dönem giderlerinin de önemli tutarlarda olmadığı durumlarda, bu kalemin de ihmal edilmesi ve dikkate alınmaması mümkündür. Nitekim birçok analist tarafından asit-test oran saptanırken, bu kalem dikkate alınmamakta ve dönen varlıklar ile stok farkının yabancı kaynaklara olan oranı analiz edilmektedir. Asit-test oranın genelde 1:1 olması yeterli sayılmaktadır. Oranın l olması, isletmenin kısa vadeli borçlarının tamamının nakit ve suretle paraya çevrilebilir değerlerle karşılanabileceğini gösterir. Ancak oranın l'den küçük olması veya l'e eşit olması her zaman işletmenin likidite durumunun kötü veya iyi olduğunun bir göstergesi delildir. Likidite oranı birden büyük olmasına rağmen, isletme alacaklarını tahsilde güçlükle karşılaşıyor ise, bu durumun göz önünde bulundurulması ve hemen olumlu bir sonuca ulaşılmaması gerekir. Aynı biçimde asit-test oranı birden küçük olan bir isletmede, eğer stokların devir hızı yüksek ise, oranın birden

küçük

oluşunu

olumsuz

olarak

değerlendirmemek

gerekir.

Özetle

likidite

oranlarının

değerlendirilmesinde, stok devir hızı, alacakların tahsilat süreleri, stoklara olan bağımlılığın ve diğer faktörlerin de göz önünde bulundurulması uygun olur. Asit-test oranının bir şeklide "Çabuk oran" dır. Çabuk oran; Ticari Alacaklar/Ticari Borçlar olarak formüle edilebilir ve diğer dönen varlık unsurları dışında ticari alacakların ticari borçları karşılama oranını ifade eden oranın birden küçük olmaması gerekir. Nakit Oranı (disponibilite oranı) Bu oran, para ve benzeri değerlerin kısa vadeli yabancı kaynaklara oranıdır. İşletmenin elindeki mevcut hazır değerleri ile kısa vadeli borçların ne ölçüde karşıladığını ölçmede kullanılan bir orandır. Başka,bir deyişle, işletmenin acil para durumunu yansıtmaktadır. Nakit oranı gerek cari orana gerekse asittest orana göre, daha duyarlı bir ölçüdür. Bu nedenle, birinci derece likidite oranı ismiyle de anılmaktadır.

__________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM

Araştırma Serisi No.116 ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

8

Finansal Analiz ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

Nakit oranı, faaliyetlerden sağlanan fon girişlerinin durması ve alacakların tahsil edilmemesi durumunda, işletmenin kısa vadeli borçlarını ödeme gücünü yansıtmaktadır. Oranın 0,20'nin altına düşmemesi genel bir kural olarak arzulanmaktadır. Oranın 0,20'nin allına düşmesi durumunda, işletmenin para durumunda sıkışık bir durum ortaya çıkar ve işletmenin yeni krediler bulma zorunluluğu doğar. Ancak oranın büyük olması da arzulanmaz. İşletmede devamlı nakit fazlasının olması, paranın iyi kullanılmayıp hareketsiz bırakıldığının göstergesidir. Bu durum ise. işletmenin para kazanma gücünü azaltarak gelir düşüklüğüne neden olur. Bu nedenle elde kullanılacak nakit mevcudunun iyi ayarlanması önemli bir konudur. Nakit oranın hesabında, nakde eşdeğer varlık olarak bazı menkul kıymet kalemleride dikkate alınmaktadır. Özellikle repodaki paraların bu oranın hesabında dikkate alınması uygun olur. Devamlı Sermayenin Bağlılığı Oranı Bu oranın yüksekliği devamlı sermayenin bağlandığını ve daha fazla finansman ihtiyacının söz konusu olduğunu ifade eder. Oran, özellikle enflasyonist ortamlarda önem kazanır. Kısa Vadeli Borç Ödeme Gücünü Ölçmede Kullanılan Oranlar Likidite oranın analizinde, yukarıda belirtilen oranlarla birlikte alacakların devir hızı, stokların devir hızı gibi faaliyet oranlan ve stok bağımlılık oranı ile fon akım tabloları verilerinin kullanılması suretiyle saptanan oranların beraberce incelenip değerlendirilmesi uygun olur. Stok devir hızı, stokların belirli bir dönemdeki dönme çabukluğunu belirterek ne kadarhk bir sürede tükendiğini gösterir. Alacakların devir hızı ise, alacakların tahsil ve tedavül kabiliyetini gösterir. Gerek stok devir hızının gerekse alacakların devir hızının yüksek olması işletmenin lehine bir durumdur. Bu oranlar, faaliyet oranları incelenirken ayrıca irdelenecektir. Burada, likidite durumunun Ölçümünde yararlanılabilecek stok bağımlılık oranı ve diğer fon akım oranlarından söz etmek yararlı olacaktır. Stok Bağımlılık Oranı Asit-test oranının birden küçük olması durumunda; borçların geri ödenmesinde işletmenin stoklara olan bağımlılığın ölçümünde kullanılan bir orandır. Stok bağımlılık oranı, işletmenin kısa vadeli borçların geri ödenebilmesinde, hazır değerleri ve diğer süratle paraya çevrilebilir varlıkların dışında, stokların yüzde kaçının satılması gerektiğini gösterir. Başka bir anlatımla, işletmenin kısa vadeli borçların ödenmesinde, stok satışına ne derece bağımlı olduğunu ortaya koyar. Stok bağımlılık oranını şöyle gösterebiliriz; Kısa vadeli yabancı kaynaklar -Varlıklar Stok bağımlılık oranı = _______________________________________________ Stoklar

__________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM

Araştırma Serisi No.116 ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

9

Finansal Analiz ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

Oranın paydasında yer alan stoklar verisi, kuşkusuz satışa hazır stok kalemlerini içermektedir. Örneğin bir işletmenin, kısa vadeli yabancı kaynaklar toplamı 2.000.000 TL, hazır değerler ile süratle paraya çevrilebilen varlıklar toplamı 600.000 TL. ve satılabilir stoklar toplamı 2.800.000 TL. ise; 2.000.000-600.000 Stok bağımlılık oranı = ____________________ = 0.50 olur. 2.800.000 Yani kısa vadeli borçların ödenebilmesi içim diğer likit varlıkları dışında, stokların %50’sinin satılması gerekir. Faaliyet Sonucu Sağlanan Fon / Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar Oranı Fon akım tablosu verilerinden, faaliyet sonucu sağlanan fon kaynağı tutarının, kısa vadeli yabancı kaynaklara oranlanması suretiyle, işletmenin cari faaliyetlerinden sağlanan fonun, kısa vadeli borçların ne kadarlık bir kısmını finanse ettiği veya kısa vadeli borçları kaç defa karşıladığı saptanabilir. Kuşkusuz burada, borçlar, gelecek dönemde ödenecek tutarları temsil ederken, faaliyet sonucu sağlanan kaynakların, geçmiş verileri temsil etmesi, oranın yorumundan sağlanacak sonuca gölge düşürebilir. Ancak, normal ekonomik koşullarda, bir yıl önce sağlanan fon tutarına yakın tutarların gelecek yılda da sağlanması olanaklıdır. Bu nedenle faaliyet sonucu sağlanan fon tutarlarının geçmiş dönem verilerini belirtmesi büyük bir sakınca yaratmaz. Genel olarak işletmenin durumu hakkında bir bilgi verilebilir. Kaldı ki; proforma fon akım tablolarının düzenlenmesi durumunda, proforma fon akım tablosundaki tutarlar alınarak, faaliyetten sağlanan fon tutarının da kısa vadeli borçların ödeneceği döneme ait olması sağlanabilir. Böylece oran, daha anlamlı bir hale getirilmiş olabilir. Net Çalışma Sermayesi / Faaliyetlerden Sağlanan Fon Oranı Bu oran; net çalışma sermayesinin, faaliyetlerden sağlanan fonla kaç defa karşılandığını gösterir. Başka bir anlatımla net çalışma sermayesinin, faaliyetlerden sağlanan fon içindeki payını gösterir. Bir işletmede faaliyetlerden sağlanan fon, net çalışma sermayesini karşıladıktan sonra, diğer duran sermayeye ne kadar fazla katkıda bulunursa o kadar iyidir. Bu durumda işletme, üçüncü kişilerin baskısı altına girmeden, borçların ödeyebilecek ve faaliyetlerini genişletebilecektir. Finansal Yapı Analizinde Kullanılan Oranlar İşletmenin kaynak yapısının ve uzun vadeli borç ödeme gücünün ölçülmesinde kullanılan oranlar bu grupta toplanmaktadır. Başka bir anlatımla işletmenin öz kaynağının yeterli olup olmadığı, kaynak yapısı içinde borç ve öz kaynağın dengesi ve öz kaynak olarak yaratılan fonların ne tür dönen varlık yada duran varlıklara kullanıldığının ölçülmesinde kullanılan oranlardır. İşletmenin gerek uzun vadeli borçlarının ana para faizlerinin ödenip ödenmeyeceğinin analizinde, gerek kaynaklardan yararlanma derecesinin belirlenmesinde bu oranlardan yararlanılmaktadır. İşletmenin sağlamlık derecesi hakkında

__________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM

Araştırma Serisi No.116 ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

10

Finansal Analiz ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

tam bir yargıya ulaşmak için kaynak yapısının ve sermaye yeterliliğinin analizi gerekli olmaktadır. İşletme uygun bir biçimde finanse edildi mi? Öz kaynaklar ile yabancı kaynaklar arasında uygun bir denge var mıdır? Finansman kaynaklarının toplam kaynaklar içindeki oranları nelerdir? Finansman kaldıracının etkisi işletme karlılığını artırdı mı? Gibi sorunların yanıtları bu gruptaki oranlar yardımı ile bulunmaya çalışılmaktadır. Borçların, Aktif Toplamına Oranı Kısa ve uzun vadeli yabancı kaynakların, aktif toplamına (pasif toplamına) bölünmesi ile elde edilir.

Finansal Kaldıraç Oranı =

Yabancı Kaynaklar Toplamı Aktif Toplamı

Finansal Kaldıraç Oranı =

Yabancı Kaynaklar Toplamı Pasif Toplamı

Bu oran varlıkların yüzde kaçının yabancı kaynaklarla finanse edildiğini gösterir. Başka bir anlatımla, yabancı kaynakların toplam kaynaklar içindeki yüzdesini ifade eder. İşletmeye kredi verenler oranın küçük olmasını arzularlar. Çünkü işletmenin tasfiyesi durumunda, işletmeye kedi verenler öz kaynakların yeterli olmaması halinde alacaklarını tahsil etme olanağını bulurlar. Diğer taraftan ortaklar, oranın belli bir düzeye kadar büyük olmasını arzularlar. Çünkü oranın büyük olması öz kaynaklara oranla, yabancı kaynaklardan daha fazla yararlanıldığını gösterir. Bu ise finansman kaldıracının etkisi ile işletme karlılığını artırıp, ortakların, daha fazla kar payı almalarına olanak verir. Ancak bunun da bir optimal noktası vardır. Sermaye maliyetinin minimum olacağı noktaya kadar yabancı kaynaklardan yararlanmak uygun olur. Belli bir noktaya kadar yabancı kaynak maliyeti öz kaynak maliyetinden daha düşüktür. Bu koşullarda işletme düşük maliyetli yabancı kaynaklar kullanmak suretiyle, kar/öz kaynak oranını artırabilir. Ancak borçlanma arttıkça mali risk de artmakta ve yeni yabancı kaynaklar bulma olanağı zorlaştığından, yabancı kaynaklarında maliyetleri artmaktadır. Bu noktada mali kaldıracın negatif etkisi kar/öz kaynak oranını azaltmaktadır. Dolayısıyla, ortaklar yabancı kaynaklar / Aktif toplamı oranının sermaye maliyetinin (Ortalama Kaynak Maliyetinin) minimum olacağı noktada olmasını isterler. (b)Özkaynakların, Aktif Toplamına Oranı Bu oran özkaynakların aktif toplamına (Pasif toplamına) bölünmesi ile elde edilir Oranı;

Özkaynaklar ___________ Aktif toplamı

veya

Özkaynaklar ______________________________ Yabancı kaynaklar + Özkaynaklar

__________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM

Araştırma Serisi No.116 ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

Finansal Analiz

11 ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

biçiminde ifade edebiliriz. Özkaynakların aktif toplamına oranı varlıkların yüzde kaçının işletme sahip ve ortakları tarafından finanse edildiğini ortaya koyar. Başka bir anlatımla, öz kaynakların, toplam kaynaklar içinde gösterir. Oran işletmenin uzun vadeli bor ödeme gücünü ortaya koyar. Oranında yüksek olması işletmenin

uzun

vadeli

borçlarının

ve

bunların

faizlerini

ödemeden

herhangi

bir

güçlükle

karşılaşmayacağını belirtir. Başka bir anlatımla işletmeye kredi verenlerin emniyet marjının yeterli olduğunu gösterir. Bu oranın zaman içerisinde yükselme eğilimi göstermesi, genelde yönetimin başarısı olarak değerlendirilir. Öz kaynakların toplam kaynaklar içindeki payının yüksek olması, alacaklıların güvencesini arttırır ise de işletmenim öz kaynaklarına göre nispeten düşük maliyetli uzun vadeli kredilerden yeterinde yararlanmadığını veya asgari ölçüde yararlandığını gösterebilir. Oysa işletme maliyetli uzun vadeli kredilerden yararlanmak suretiyle, öz sermayenin karlılık oranını artırabilir. Ancak, yabancı kaynak/Aktif toplamı oranı açıklanırken de belirtildiği üzere bunun bir optimal noktası vardır. Bu ise ortalama kaynak maliyetinin minimum olduğu noktadır. Önemli olan işletmenin finansmanda, ödeme gücü ile kar amaçlarını bağdaştırabilmesidir. Bilindiği gibi yatırımın öz kaynaklarla finanse edilmesi emniyeti artırırken, karlılık oranını da azaltmaktadır. Diğer taraftan yatırımın yabancı kaynaklarla finanse edilmesi durumunda emniyet payı azalırken, öz sermayenin karlılık oranını artırabilmektedir. Aslında, satışlardan sağlanan kar marjının yüksek olması durumunda daha az öz kaynak kullanmak suretiyle, kar/öz sermaye oranını artırmak olanaklı olabilir. Ancak ekonomideki durgunluk dönemlerinde, fiyatların düşmesi durumunda işletmenin faiz veya ana para taksitlerini ödemede güçlüklerle karşılaşılarak iflasa dahi gitmeleri söz konusu olabilir. Bu nedenlerle, varlıkların finanse ediliş biçiminde öz kaynaklar ile yabancı kaynaklar arasında bir dengenin kurulması zorunludur. Normal koşullarda özkaynak, aktif toplamı oranının %50 altına düşmesi arzulanmaktadır. (c)Özkaynakların, Toplam Yabancı Toplamına Oranı Bu oran, özkaynakların, kısa ve uzun vadeli yabancı kaynaklar toplamına bölünmesi ile elde edilir. İşletmenin mali bağımsızlık derecesini gösteren oran, ödeme gücü katsayısı, borçlanma katsayısı veya finansman oranı adları ile de ifade edilmektedir. İşletmenin mali yeterliliğinin araştırılmasına olanak veren oran aşağıdaki biçimde gösterilir.

Öz kaynaklar Finansman oranı = _________________________ Toplam yabancı kaynaklar

Öz sermaye = _____________________ Toplam borç

__________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM

Araştırma Serisi No.116 ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

Finansal Analiz

12 ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

Finansman oranı; işletmenin öz kaynakları ile yabancı kaynakları arasında uygun bir oranın olup olmadığının analize olanak verir. Oranın en az 1:1 olması istenir. Finansman onaranını yüksek olması; işletmeyi, alacaklı durumunda bulunan üçüncü kişilerin baskısından kurtarır. Oranın 1’den küçük olması ise, işletmeye kredi verenlerin, işletme sahip ve ortaklarından daha fazla işletmeye yatırımda bulunduklarının gösterir. Bu ise alacaklıların güvencesini azaltmakta ayrıca ekonomik durgunluk dönemlerinde, ağır faiz yükü, işletmenin mali olanaklarını tüketerek, işletmeyi, borçlarını ödeyememe durumunda bırakabilir. Daha önceki açıklamalarımızda belirttiğimiz gibi, varlıklarının finansmanında öz kaynaklar ile yabancı kaynaklar arasında uygun bir dengenin kurulması işletmeler için büyük önem taşımaktadır. İşletmenin öz kaynakları arasında ödenmemiş sermaye olması durumunda, ödenmemiş sermayenin ödenmesi durumunda kaynak ihtiyacını tamamen karşılanıp karşılanmayacağını ölçmek için, diğer bir değişle esas sermayenin yeterlilik konusunu araştırmak üzere aşağıdaki orandan yararlanılır.

Özkaynaklar + Ödenmemiş Sermaye ___________________________________ Yabancı kaynaklar – Ödenmemiş Sermaye

Bu oranın sonucunda bakarak, sermayenin ödenmemiş kısmı ödendiğinde, kaynak ihtiyacının tamanen karşılanıp karşılanmayacağı görülebilmektedir (d)Borçların, Maddi Öz Varlığa Oranı Yabancı kaynaklar ile maddi öz varlık arasında uygun bir denge olup olmadığının araştırılmasında kullanılan bir orandır. Maddi öz varlık; öz kaynak toplamından maddi olmayan duran varlıkların çıkarılması suretiyle bulunur. Maddi olmayan duran varlıklar, herhangi bir tasfiye durumunda paraya dönüşemeyeceği için söz konusu varlıkların öz kaynak toplamından çıkarılması uygun görülmektedir. Oranı aşağıdaki biçimde gösterebiliriz.

Borçlar Oran = ______________ Maddi öz varlık

Oranın birden küçük olması arzulanmaktadır. Diğer bir deyişle işletmenin maddi özvarlığının yabancı kaynaklardan daha fazla olması istenmektedir. (f)Kısa Vadeli Yabancı Kaynakların, Toplam Kaynaklara Oranı Bu oran, kısa vadeli yabancı, kaynakların pasif toplamına bölünmesi ile elde edilir.

__________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM

Araştırma Serisi No.116 ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

Finansal Analiz

13 ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

Kısa vadeli yabancı kaynaklar Oran = ____________________________ Pasif toplamı (Özkaynaklar+Yabancı kaynaklar)

Kısa vadeli yabancı kaynakların toplam kaynaklara oranı, işletme varlıklarının yüzde kaçının kısa vadeli yabancı kaynaklarla finanse edildiğini gösterir. Başka bir anlatımla aktifin yabancı kaynaklardan oluştuğunu ortaya koyar. Oranın yüksek olması, aktifin büyük bir bölümünün kısa vadeli yabancı kaynaklarla finanse edilmiş olduğunu gösterir. Genelde üretim işletmelerinde, oranın 0.30’dan fazla olmaması arzulanır. Özellikle duran varlık gurubu kısa vadeli yabancı kaynaklarla finanse edilmesi hiç algılanmaz. Aksi durumda işletmenin net çalışma sermayesi negatif bir saygı olacağından, işletme faaliyetlerinin sürdürülmesinde üçüncü kişilerin baskısı altına girilmiş olunur. (g)Uzun Vadeli Yabancı Kaynakların, Toplam Kaynaklara Oranı Bu oran, uzun vadeli yabancı kaynakların, toplam kaynaklara bölünmesi ile elde edilir. Oranı aşağıdaki biçimde gösterebiliriz.

Uzun vadeli yabancı kaynaklar Oran = ____________________________________ Toplam kaynaklar (Pasif toplamı)

Oran, işletme varlıklarının yüzde kaçının uzun vadeli yabancı kaynaklarla finanse edildiğini gösterir. Başka bir değişle, uzun vadeli kaynakların toplam pasif üzerindeki payını gösterir. Oranın yüksekliği işletmenin kullandığı kaynaklar arasında uzun vadeli borçların oransal öneminin fazla olduğunu ifade eder. (h)İç Kaynaklar (Oto Finansman) Oranı İşletmenin otofinansman yoluyla yaratmış olduğu kaynakların ölçülmesinde bu orandan yararlanılır. Ödenmiş sermayeye ek olarak işletme çalışmaları sonucu yaratılan öz kaynaklar kakında görüş sahibi olmak anacıyla, yedekler ve yedek niteliğinde karşılık ve fonlar toplamından birikmiş zararlar çıkarıldıktan sonra bulunan toplam ile ödenmiş sermaye arasında orantı kurulur. Oran aşağıdaki gibi gösterilebilir.

Oto finansman oranı (Kar Yedekleri) – (Birikmiş Zararlar) (İç Kaynaklar Oranı) = __________________________________ Ödenmiş Sermaye __________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM

Araştırma Serisi No.116 ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

Finansal Analiz

14 ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

Normal olarak oran ne kadar büyük çıkarsa işlemenin durumu o kadar iyi sayılır. (ı)Duran Varlıkların, Öz Kaynaklara Oranı İşletmenin duran varlıklarının, özkaynaklara bölünmesi suretiyle bulunan bir orandır. Söz konusu oran, özkaynakların ne kadarlık kısmının aktifte duran varlıkların finansmanında kullanıldığını gösterir. Başka bir anlımla, öz sermayenin ne ölçüde aktifte bağlı hale geldiğini gösterir. Oranın genelde birden küçük olması arzulanır. Oranın birden büyük olması, duran varlıkların kısmının borçlanarak sağlanmış olduğunu gösterir.

Duran varlıklar Oran = Özkaynaklar (j)Duran Varlıkların Devamlı Sermayeye Oranı Bu oran, duran varlıkların devamlı sermayeye bölünmesi ile elde edilir. Oranı şöyle gösterebiliriz.

Duran varlıklar

Duran varlıklar veya

Devamlı sermaye

Özkaynaklar + Uzun vadeli yabancı kaynaklar

Duran varlıkların ne ölçüde uzun vadeli yabancı kaynaklar ve özkaynaklarla finanse edildiğini gösterir. Duran varlık / özkaynak oranını, tamamlayan bir orandır. Bu oranın mutlaka birden küçük olması arzu edilir. Oranın birden büyük olması duran varlıkların bir kısmını kısa vadeli yabancı kaynaklarla finanse edildiğini gösterir. Bu işe işletmenin üçüncü kişilerin baskısı altına girmemiş olduğunu belirtir. (k)Maddi Duran Varlıkların, Öz Kaynaklar +YatırımKredileri Toplamına Oranı Arazi, arsa, bina, makine teçhizat, taşıt araç ve gereçleri gibi maddi duran varlıkların ne ölçüde özkaynaklarla finanse edildiğini saptanmasında kullanılan bir orandır. Oranı şöyle gösterebiliriz:

Maddi duran varlıklar (Net) Özkaynaklar

__________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM

Araştırma Serisi No.116 ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

Finansal Analiz

15 ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

Oranın payında yer alan maddi duran varlıklar, birikmiş amortismanlar çıktıktan sonra kalan net değerleri göstermektedir. Oranın birden küçük olması istenir. Bankalarda, maddi duran varlık-Özkaynak ilişkisi maddi özvarlığa göre analiz edilmektedir.

Maddi duran varlıklar Maddi özvarlık Maddi özvarlık, yukarıda da belirtildiği üzere, özkaynak toplamından maddi olmayan duran varlıkların çıkarılması suretiyle bulunur. Oran, maddi öz varlığın ne kadarlık kısmının maddi duran varlıklara bağlanmış olduğunu gösterir. (l)Varlıklar Arasındaki İlişkilerde Kullanılan Oranlar İşletmelerin mali yapılarının değerlendirilmesinde, varlıklar arasındaki ilişkilerin de bilinmesinde yarar vardır. İşletmelerin dönen varlıkları ile duran varlıkları arasında uygun bir denge varmıdır? Duran ve dönen varlıklar toplam varlıkların yüzde kaçıdır? Üretim dışı maddi duran varlıklar varmıdır? Bunlar toplam maddi duran varlıkların yüzde kaçını oluşturur? gibi soruların yanıtını bulurken işletmenin varlık yapısını analiz gerekir. Bu amaçla kullanılabilecek oranları şöyle sıralayabiliriz: i- Maddi Duran Varlıklar / Toplam Varlıklar oranı, maddi duran varlıkların toplam varlıklar içinde ki payını gösterir. ii- Dönen varlıklar / Toplam Varlıklar oranı; dönen varlıkların toplam varlık içindeki payını gösterir. iii- Duran varlıklar / Dönen Varlıklar oranı; dönen varlıklar duran varlıklar arasındaki dağılımı analiz etmeye imkan verir. Ticaret işletmelerinde, oranın birden küçük olması arzu edilirken, üretim işletmelerinde özellikle yatırımda bulunan şirketlerde oran birden büyük olabilir. iv- Üretim dışı maddi duran varlılar / Maddi duran varlıklar oranı; işletmenin, maddi duran varlıklardan ihtiyacın üzerinde olup olmadığını, üretim dışı maddi duran varlıkların olup olmadığının belirlenmesine olanak verir. Sosyal tesisler, kullanılmayan makinalı tesisler, boş arsa, arazi (altında maden bulunanlar hariç) üretim dışı maddi duran varlıklar olarak dikkate alınmaktadır. Oranın küçük çıkması, verimli alanlara daha çok yatırım yapıldığını gösterir. Çalışma Durumunun Analizinde Kullanılan Oranlar(Faaliyet Oranları) İşletmenin çalışma durumunun analizinde, işleme faaliyetlerindeki kullanılan varlıkların etkili bir biçimde kullanılıp kullanılmadığı ölçülmektedir. Varlıkların kullanılmaları sırasındaki etkinlik derecesini

__________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM

Araştırma Serisi No.116 ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

Finansal Analiz

16 ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

gösteren bu oranlara, faaliyet oranları, verimlilik oranları, veya devir hızı (Dönüşüm katsayısı) oranları denilmektedir. Bu grupta yer alan oranları şöyle sıralayabiliriz. i-Stok Devir Hızı Oranları ii-Alacakların Devir Hızı Oranları iii-Hazır Değerlerin Devir Hızı Oranı iv-Net Çalışma Sermayesinin Devir Hızı Oranı v-Dönen Varlıklar Devir Hızı Oranı vi-Maddi Duran Varlıklar Devir Hız Oranı vii-Duran Varlıklar Devir Hız Oranı viii-Aktiflerin Devir Hızı Oranı ix-Öz Sermaye Devir Hız Oranı Söz konusu oranları sırası ile incelemeye çalışalım. Stok Devir Hızı Oranları Stok devir hızı oranları; ortalama bir hesapla, stok kalemlerinin ne kadar bir süre içerisinde üretim faaliyetinde tükendiğini veya satış hasılatı unsuru haline dönüştüğünü ölçmeye yarayan oranlardır. Başka bir anlatımla, stokların belli bir dönem içindeki devir hızını bulmaya yarayan oranlardır. Stok devir hızı oranları, stokların belirli bir dönem içinde kaç defa yenilendiğini gösterir. i. Ticaret İşletmelerinde Stok Devir Hızı Oranı Ticaret işletmelerindeki stok kalemleri satılmak üzere alınan mallardan (Ticari maldan) oluşmaktadır. Bu nedenle bu işletmelerdeki stok devir hızı oranı, ticari malın ne kadarlık bir süre içinde satış hasılatı haline dönüştüğünü gösterir. Ticaret işletmelerinde, stok devir hızı oranını aşağıdaki biçimde gösterebiliriz. Satılan Ticari Malların Maliyeti Stok devir hızı oranı = Ortalama Ticari mal Stoku Formüldeki ortalama stok kalemi rakamının bilinmesi her zaman olanaklı olmayabilir. Bu gibi durumlarda ortalama stokların hesaplanması gerekir. Yıl içinde stoklarda büyük dalgalanmalar görülmemesi durumunda, ortalama stok; dönem başı stok kalemi ile dönem sonu stok kaleminin ortalaması alınarak saptanabilir. Bu durumda formülü şöyle gösterebiliriz.

__________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM

Araştırma Serisi No.116 ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

Finansal Analiz

17 ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

Satılan Ticari Mallar Maliyeti Stok devir hızı oranı = (Dönem başı stok + Dönem sonu Stok) 2 Ancak stok hareketlerinin yıl içinde büyük dalgalanmalar göstermesi durumunda, yukarıdaki esaslara göre saptanan ortalama stok yanıltıcı olabilecektir. Bu gibi durumlarda ortalama stok, her ay sonundaki stok rakamlarının basit aritmetik ortalamasının alınması suretiyle saptanabilir. Stok devir hızının saptanmasında, bazen satılan malaların maliyeti yerine, net satışların alındığı ve net satışlara ortalama stokun bölündüğünü görürüz. Ancak stoklar, maliyetle ifade edildiğinden, kanaatimizce, satışlar yerine satılan malın maliyeti kaleminin alınması daha uygun olur. Yalnızca satılan malın maliyeti kaleminin doğru bir biçimde saptanamaması durumlarında, net satışlar alınabilir. Stokların devir hızı oranının işletmenin çalışma alanına göre normal sayılan ölçülerden farklı olması işletmenin iyi çalışmadığının veya talepleri karşılayamayacak duruma düştüğünü gösterebilir. Stok devir hızı opranı, işletme özelliklerine ve uygulanan satış politikasına göre farklı olabilir ise de;işletmenin çalışma alanına göre normali altında olması işletmede fazla stokların hammaddenin v işletmenin iyi çalışmadığının bir göstergesidir. İşletmenin satış hacmine oranla fazla miktarda stok bulundurması, stokların depolama giderlerini artırmakta, hem de stokların fiziki vasıflarının bozulmasına ve tüketici tercihlerinin değişmesi nedeni ile stokların demode olmasına yol açmaktadır. Diğer taraftan stok devir hızının çok yüksek olması da;tüketici taleplerinin zamanında karşılanamamasına neden olabilir. Ayrıca sürekli olarak kısa dönemlerde sipariş verilmesi,işletmenin sipariş giderlerini arttırabilir. Bu nedenle,stok bulundurma politikacı belirlenirken,tüm giderleri toplamının minimum olacağı stok düzeyinin belirlenmesi gerekir. Stok devir hızı yüksek olan işletmeler,diğer işletmelere göre rekabet olanağına sahiptir. Daha düşük bir fiyatla mal satarak,satış hacmini genişletebilirler. Stok devir hızının 360 gün veya 12 aya bölünmesi sureti ile,stokların kaç günde veya kaç ayda bir yenilendiği saptanabilir. Örneğin satılan malın maliyeti 12.000.000 TL.dönem hası stok 2.800.000 TL.dönem sonu stok 3.200.000 TL. 12.000.000 Stok Devir Hızı

= 4’tür. 2.800.000+3.200.000 2

Bunun anlamı bir yıl içinde stokların 4 kez devrediliyor yani,tükeniyor,yenileniyor demektir. Stoklar ay esasına göre 12/4=3 ayda bir gün esasına göre 360/4-90 günde bir tükeniyor demektir.

__________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM

Araştırma Serisi No.116 ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯ ii.

Finansal Analiz

18 ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

Üretim İşletmelerinde Stok Devir Hızı Oranları Üretim işletmeleri,üretim faaliyetlerinde bulunduklarında bunlarda,ilk madde ve malzeme,yarı

mamul ve mamul stokları olmak üzere değişik stok türleri vardır. Bu nedenle hızlarının hesaplanmasında her üç stok türünün stok devir hızı oranlarının ayrı ayrı hesaplanması gerekir. a) Mamul Stok Devir Hızı Oranı : Mamul stoklarının ne kadar hızlı satış haline dönüştüğünü gösteren bir orandır. Başka bir anlatımla,mamul stoklarının belli bir dönemde kaç defa eritildiğini göstermektedir. Oran,satılan mamul maliyetine,ortalama mamul stoklarının bölünmesi ile elde edilir.

Satılan Malın Maliyeti Mamul Stoklarının Devir Hızı Oranı: -----------------------------------Ortalama Mamul Stoku b) Yan Mamul Stok Devir Hızı Oranı : Yan mamullerin devir hızı oranı,üretim maliyetine, ortalama yarı mamul stoklarının bölünmesi ile elde edilir. Üretim işletmelerinde, mevcut yarı mamul stoklarının ne kadar sürede mamul haline dönüşeceğini saptamada kullanılan bir oranıdır.

Üretim Maliyeti Yarı Mamul Stok Devir Hızı Oranı :

-------------------------------------Ortalama Yarı Mamul Stoku

Örneğin, bir işletmede 600.000 TL.'lık yarı mamul stoku var ve bir aylık dönem içinde mamul haline getirilen yarı mamullerin maliyeti 1.200.000 TL. ise, yarı mamul stoklarının devir hızı 1.200.000 ------------------- = 2 olacaktır. Yani yarı mamuller 30gün/2=15 günde mamul haline dönüşüyor demektir. 600.000 Direkt İlk Madde ve Malzeme Stoklarının Devir Hızı oranı : Üretim işletmelerinde, direkt ilk madde ve malzeme stoklarının belirli bir dönemde, üretim sürecinin gerektirdiği direkt ilk madde ve malzeme miktarlarını karşılamak için kaç kere devrettiğini gösteren bir orandır. Başka bir anlatımla, direkt ilk madde ve malzeme stoklarının belirli bir dönemde kaç defa tüketildiğini gösteren bir orandır. Oran, direkt ilk madde ve malzeme giderlerinin ortalama direkt ilk madde ve malzeme stoklarına bölünmesi ile elde edilir.

__________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM

Araştırma Serisi No.116 ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

Finansal Analiz

19 ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯ Direkt İlk Madde Ve Malzeme Giderleri

Direkt İlk Madde Ve Mal.Stokl.Dev.Hızı.Oranı = ------------------------------------------Ortalama Direkt İlk Madde Ve Malzeme Stokları Örneğin. bir yıllık bir dönemde direkt ilk madde ve malzeme giderleri toplamı 8.000.000 TL. dönem başı direkt ilk madde ve malzeme stoku 700.000 TL.dönem sonu direkt ilk madde ve malzeme stoku 900.000 TL. ise, işletmede, direkt ilk madde ve malzeme stoklarının devir hızı

8.000.000 ----------------------------------- = 10 olur. 700.000+900.000 (-----------------------------) 2 Yani direkt ilk madde ve malzeme stokları 360/10 = 36 günde bir, üretimde tüketiliyor demektir. c) İlk Madde ve Malzeme Stoklarının Devir Hızı oranı: Şirkette kullanılan tüm direkt ve endirekt ilk madde ve malzemenin belirli bir dönemde kaç defa tüketildiğini gösteren orandır. Oran, gider çeşitlerinden toplam ilk madde ve malzeme giderlerine, ortalama ilk madde ve malzeme stoklarının, bölünmesi ile elde edilir. İlk Madde Ve Malzeme Giderleri İlk Madde Ve Malzeme = ------------------------------------------------------------------Stok Devir Hızı Oranı

Ortalama İlk Madde Ve Malzeme Stokları

Örneğin, belirli bir dönemde şirketin kullandığı ve o gider çeşidi yardımcı hesap kodunda izlenen ilk madde ve malzeme giderlerinin toplam tutarı 600 milyon TL. dönem başı ilk madde ve malzeme stok tutarı 80 milyon TL, dönem sonu ilk madde ve malzeme stok tutarı 120 milyon T'L ise, oran;

600 ------------------------ = 6 olur. (80+120/2) Yani ilk madde ve malzeme stoklan ilgili dönemde 6 defa devrediyor demektir. Bunun anlamı stoklar 12/6 = 2 ayda tükeniyor demektir.

__________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM

Araştırma Serisi No.116 ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

Finansal Analiz

20 ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

Alacakların Devir Hızı Oranları Alacakların devir hızı oranı; belirli bir dönemdeki kredili satışlar tutarının, hesap dönemi sonundaki ticari alacaklar tutarına veya aylık ortalama ticari alacak miktarına bölünmesi ile elde edilir. Alacakların devir hızı, alacakların tahsil ve tedavül yeteneğini gösteren önemli bir orandır. Ticari alacakların kalitesi ve likiditesi hakkında bir yargıya ulaşmak istenildiğinde başvurulan bir orandır.

Kredili Net Satışlar Alacakların Devir Hızı Oranı = ----------------------------------------Ortalama Ticari Alacaklar Oran'da yer alan ticari alacaklar, işletmenin esas faaliyetinden doğan senetli ve senetsiz alacaklarını içermektedir. Ticari alacaklar, kredili satışlar sonucu doğduğundan, devir hızının saptanmasında, kredili satışların esas alınması daha doğru sonuçlar verir. Ancak, kredili satışlar tutarının bilinmemesi durumunda, net satışlar tutarı da esas alınabilir. Alacakların devir hızı oranı, işletmenin Iikidite durumunun ölçülmesinde yararlanılan tamamlayıcı oranlardan birisidir. Alacakların devir hızının artışı,işletme lehine yorumlanan bir durum olup işletme sermayesinin alacaklara nispeten az miktarda bağlandığını gösterir. Diğer taraftan alacakların devir hızının azalması, işletme sermayesinin büyük bir bölümünün alacaklara tahsis edildiğini belirtir. Bankaların istihbarat servisleri bu oranı aşağıdaki formülle de hesaplamaktadır.

Ticari alacaklar Alacakların devir hızı oranı = -----------------------Net satışlar Bu oranla, toplam satışların yüzde kaçının alacaklara bağlandığı ölçülmektedir. Ticari alacakların devir hızının hesabında, ticari alacak toplamı içerisine hangi hesapların alınması gerektiğine dikkat etmek gerekir. Ticari alacakların net toplamından hareket edilirse sonuç yanıltıcı olabilir. Bu nedenle toplama şüpheli alacaklar karşılığı,alacak senetleri reeskont hesabı ve verilen depozito ve teminatlar hesabı dahil edilmemelidir. Ticari alacaklar içeriğinde satışlarla ilgili olan hesapların brüt tutarları alınmalıdır. (Alınacak, alacak senetleri ve diğer ticari alacaklar hesabı dikkate alınır.) Alacakların Ortalama Tahsilat Süresi Oranları Oran, işletmelerin müşterilerinde olan alacaklarının tahsil olanaklarını gösterir. 360 veya 365 gün sayısına alacakların devir hızının bölünmesi sureti ile alacakların ortalama tahsilat süresi bulunabilir.

__________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM

Araştırma Serisi No.116 ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

Finansal Analiz

21 ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯ Ticari Alacaklar

Alacakların Ortalama Tahsilat Süresi =

-------------------------------------------Kredili Satışlar / 360(365)

İkinci formülden de görüleceği üzere,ticari alacaklara günlük kredili satışlar bölünmek sureti ile alacakların ortalama tahsilat süresi bulunabilir. Alacakların ortalama tahsilat süresi kısa bir süreyi gösteriyor ise, işletmenin kredili satışlarından olan alacaklarından daha düzenli ve daha kısa süreler içerisinde tahsil edileceği anlaşılır. Ortalama tahsilat süresinin fazla olmasından kredili satışların tahsilinde gecikmelerle karşılaşabileceği ortaya çıkar. Genelde ortalama tahsilat süresi, alıcılara tanınan satış vadesini l/3 den fazla aşmamalıdır. Bu 1/3 ek süre; satışların, alacaklara olan oranın hesaplanmasında, yıl sonu alacaklarının kullanılması gibi nedenlerle, ortaya çıkacak hataları için marj olarak düşünülmektedir. Örneğin, bir işletmede alacakların devir hızı 6 ise, ortalama tahsilat süresi de 60 gün olacaktır. Ancak tahsilat süresinde kabul edilebilecek en üst sınır, satışlar eğer 48 gün vade ile yapılıyor ise (48 x I/3 = 16 gün) 48 + 16 = 64 gün olacaktır. Alacakların ortalama tahsilat süresinin, 64 günün üzerinde. olması firma alacaklarını şüpheli duruma düşürdüğünün bir göstergesi olabilir. İşletmenin bu gibi durumlarda, tamamen vadeleri kısaltması veya kredili satışlarını sınırlı tutması uygun olur. Aslında kredili satışların uygun bir biçimde yürütülüp yürütülmediğinin belirlenmesin de, kredili alışların ödenme sürelerine de bakmak gerekir. Alacakların ortalama tahsilat süreleri değerlendirilirken, ticari borçların ödenme süreleri de göz önünde bulundurulmalıdır. Ticari borçların ortalama ödenme süresi ise; Satıcılar + Borç Senetleri (Ticari Borçlar) ------------------------------------------------------Günlük Peşin Satışlar Oranı ile saptanabilir. Örneğin, bir işletmenin 1 yılık dönem sonunda satıcılar hesabı 1.000.000 TL. borç Senetleri hesabı 800.000 TL. alacak kalanı vermiş ve yıllık peşin salışları toplamı 36.00.000 TL. ise,

1.000.000 + 800.000 Ticari borçların ödeme süresi ; ( ---------------------------- ) = 18 gün olacaktır. 36.000.000 / 360 Yani işletme, günlük peşin satışları dolayısile sağlanan para girişlerine göre, ticari borçlarını 18 günde ödeyecek demektir.

__________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM

Araştırma Serisi No.116 ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

Finansal Analiz

22 ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

Eğer işletme alacaklarını 60 günde tahsil ediyor fakat borçlarını 18 günde ödüyor ise, kendisinin müşterilerine açmış olduğu kredinin vadesinin, kendisine satıcılarının açmış olduğu kredinin vadesinden daha uzun olduğunu gösterir. İşletmenin kendi satıcılarından yararlandığı vade ile, alıcılarına tanıdığı vade arasında uygun bir dengenin kurulması işletmenin yararınadır. Kuşkusuz değerlenmeyi yaparken, kredili aIış ve kredili satış düzeylerinin de göz önünde tutulması gerekir. Hazır Değerler Devir Hızı Oranı Oran, satışların, hazır değerler toplamına bölünmesi ile elde edilir, Net Satışlar Hazır Değerler Devir Hızı = (----------------------------------------) Ortalama Hazır Değerler Hazır değerlerin; yani kasa, banka, pullar, çekler, kuponlar gibi kalemlerin belirli bir dönemde satış hasılatı ile kaç ayda karşılandığını gösteren bir orandır. Muamele saiki (iş yapma güdüsü) ile işletmede tutulacak hazır değerlerin saptanmasında, yardımcı bir orandır. Oran için genel bir kıstas mevcut değildir. Her işletme kendi özelliğine göre, geçmiş dönemlerle karşılaştırmalar yapmak suretiyle bazı normlar geliştirebilir. Net Çalışma Sermayesi Devir Hızı Oranı Oran, net çalışıma sermayesinin yerinde kullanılıp yetersiz olduğunu, stok ve alacakların devir hızının yüksek olduğu veya stok ve alacakların nispeten az çalışma sermayesine gereksinim gösterdiğini, işletmede kısa vadeli borçlanma yüksekliğini ve cari oranın düşük olduğunu gösterebilir. Diğer taraftan, net çalışma sermayesi devir hızının düşük olması ise, işletmenin aşırı net çalışma sermayesine sahip olduğunu, stok ve alacakların devir hızının yavaş olduğunu, işletmenin gereksiniminden fazla nakdi değerlere sahip olduğunu gösterebilir. Bu nedenlerden hangisinin geçerli olduğunun analistlerce araştırılıp saptanması gerekir. Genel olarak devir hızının yüksek olması, net çalışma sermayesinin verimliliğinin yüksek olduğunu ortaya koyar. Ancak verimlilik ve kârlılık bir arada oldukları sürece anlam taşır. Bu nedenle bir liralık net çalışma sermayesine düşen hem satış hem kâr tutarının da yüksek olması gerekir. Net çalışma sermayesi devir hızı ile ilgili belli bir ölçü yoktur. Endüstri kollarına göre, farklılık gösterir. Dönen Varlık Devir Hızı Oranı Oran net satışlara, dönen varlıkların bölünmesi ile elde edilir.

__________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM

Araştırma Serisi No.116 Finansal Analiz 23 ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯ ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯ Net Satışlar Dönen Varlıklar Devir Hızı Oranı = -----------------------------------------Ortalama Dönen Varlıklar Oranın yüksek olması, dönen varlıkların verimliliğinin de yüksek olduğunu gösterir. Ancak kârlılık oranı da aynı doğrultuda ise, verimlilikteki yükseklik anlamı taşır. Diğer taraftan dönen varlıklar devir hızının çok yüksek olması, işletmenin duran varlıklarının, toplam varlıkları içindeki payının yüksek olduğunu gösterir. Dönen varlık devir hızı oranının düşük olması ise, işletmede dönen varlıklarda bir aşırılık olduğunu, stok ve alacakların devir hızının yavaş olduğunu veya mali kaynakların geçici yatırımlar için kullanıldığını gösterebilir, Bu nedenlerden hangisinin geçerli olduğu yapılacak analizlerle. mali analistlerce ortaya konulmaktadır. Genel Olarak Dönen Varlıklar devir hızı için standart bir ölçü söylemeye olanak yoktur. Her işletmenin özelliğine göre değişebilir. Duran Varlık Devir Hızı Oranı İşletmedeki duran varlıkların verimliğini ölçmede, kullanılan bir orandır. Net satışlara duran varlıkları bölünmesi ile elde edilir.

Net Satışlar Dönen Varlıklar Devir Hızı Oranı = -------------------------------------------Ortalama Duran Varlıklar Duran varlık devir hızı oranı, işletmede duran varlıklara aşırı bir yatırım yapılıp yapılmadığının saptanmasında kullanılan bir ölçüdür. Oranın düşük olması veya zaman içinde düşme eğilimi göstermesi, işletmenin tam kapasite ile çalışmadığını veya duran varlıklardan yeterince gelir sağlanamadığını gösterebilir. Diğer taraftan, oranın çok yüksek olması, işletmenin duran varlıklarının, kapasitelerinin üzerinde kullanıldığını gösterir. Bu orana ilişkin belli bir norm olmamakla beraber, büyük sanayi kuruluşlarında oranın 2 olması uygun görülmektedir. Duran varlık grubu içinde, maddi duran varlıklar yanında iştirakler, bağlı ortaklıklar, bağlı menkul kıymetler gibi uzun vadeli yatırımlar ve diğer duran varlık kalemleri de yer almaktadır. Bu nedenle, duran varlıkların toplam olarak devir hızlarının belirlenmesinde, yalnızca net satışlardan hareket edilmesi doğru olmayabilir. Söz konusu duran varlıkların elde bulundurulması ile sağlanan tüm hasılatın dikkate alınması daha uygun olabilir. Örneğin iştiraklerden sağlanan iştirak kazançlarının, bağlı menkul kıymetlerden sağlanan faiz gelirlerinin, işletme duran varlıklarının kiraya verilmesinden sağlanan kira gelirlerinin de dikkate alınması uygun olur. Yapılan yatırımdan sağlanan ve süreklilik gösterebilen tüm gelir unsurlarının dikkate alınması durumunda, duran varlıkların devir hızı oranı aşağıdaki biçimde gösterilebilir:

__________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM

Araştırma Serisi No.116 ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

Finansal Analiz

24 ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

Net Satışlar + İştirak Kazançları Duran Varlık Faiz Gelirleri + Kira Gelirleri Devir Hızı Oranı = ---------------------------------------------------------------Ortalama Duran Varlıklar (Net) Böylece, duran varlıkların verimli kullanılıp kullanılmadığının saptanmasında daha hassas bir ölçü elde edilmiş olunabilir. Maddi Duran Varlık Devir Hızı Oranı Oran, Maddi duran varlıkların, verimli kullanılıp kullanılmadığının saptanmasında kullanılır. Net satışlara maddi duran varlıkların bölünmesi ile elde edilebilir. Net Satışlar Maddi Duran Varlık Devir Hızı Oranı = ----------------------------------------------------Ortalama Maddi Duran Varlıklar(net), Maddi duran varlık devir hızı oranı, işletmenin maddi duran varlıklara aşırı bir yatırım yapıp yapmadığını, işletmede atıl kapasite olup olmadığını araştırmak için kullanılan bir ölçüdür. Oran, maddi duran varlıkların kullanılmamalarındaki etkinliği ölçer. Oranın normalin çok üzerinde olması, maddi duran varlıkların kapasitelerinin üstünde kullanıldığını gösterir. Diğer taraftan oranın, normalin çok altında olması ise, atıl kapasitenin olduğunu gösterir. Bu orana ilişkin belli bir norm olmamakla beraber, büyük sanayi kuruluşlarında oranın 5 olmasının uygun olacağı ileri sürülmektedir. Toplam Aktifler Devir Hızı Oranı İşletmenin sahip olduğu tüm varlıkların verimliliğinin ölçümünde kullanılan bir orandır. Oran genelde net satışlara toplam aktifin bölünmesi ile elde edilir. Net Satışlar Aktifler Devir Hızı Oranı = --------------------------------------------Ortalama Toplam Aktif Oranın düşük olması işletmenin tam kapasite ile çalışmadığını gösterir. Aktiflerin devir hızı oranı da aynen duran varlıkların devir oranında olduğu gibi net satışlar ile süreklilik gösteren diğer gelir unsurları toplamı dikkate alınmak suretiyle de hesaplanabilir. Böylece tüm varlıkları sağladıkları hasılat unsurları dikkate alınmış olur. Özsermaye Devir Hızı Oranı Özsermaye devir hızı oranı, özserrnayenin {Özkaynağın) ne ölçüde verimli kullanıldığını belirten bir göstergedir. Özsermayenin verimliliğini gösteren söz konusu oran, net satışlara özsermayenin bölünmesi ile elde edilir.

__________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM

Araştırma Serisi No.116 ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

Finansal Analiz

25 ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

Net Satışlar Özsermaye Devir Hızı Oranı = ----------------------------------------------------Ortalama Özsermaye (Özkaynaklar) Oranın paydasında yer alan özsermaye kalemi, işletmenin dönem sonundaki özsermaye tutarı olabileceği gibi, inceleme döneminin ortalama özsermaye tutarı da olabilir. Oranın, yüksek olması; işletme özsermayesinin çok ekonomik ve verimli bir biçimde kullanıldığını belirtir. Ancak oranın normalin çok üstünde olması, işletmenin özkaynaklarının yetersiz olduğunu ve işletmenin geniş ölçüde yabancı kaynaklardan yararlandığını gösterir. Oranın düşük olması ise özsermayenin iş hacmine göre fazla olduğunu ve verimli bir biçimde kullanıldığını gösterir. Özsermaye devir hızı oranı için, kabul edilmiş standart bir ölçü bulunmamaktadır. İşletmenin özsermaye devir hızının yeterli olup olmadığının saptanmasında; aynı iş kolundaki diğer işletmelerle ve aynı işletmelerin geçmiş yıllar sonuçlarıyla karşılaştırmalar yapılması gereklidir. Karlılık Oranları İşletmelerin emrine verilmiş bulunan öz ve yabancı kaynakların, verimlendirme derecesinin ölçümünde kullanılan oranlar bu grupta toplanmaktadır. İşletmelerin gerek bir bütün olarak tüm faaliyetlerinde kârlı çalışıp çalışmadığının belirlenmesinde, gerekse her bir temel faaliyetinin verimliliğinin ölçülüp değerlendirilmesinde bu oranlardan yararlanılır. Kârlılık oranları ile, işletmenin geçmişteki kazanç gücü ve faaliyetlerinin etkinlik derecesi değerlendirilir. İşletmenin elde ettiği kârın ölçülü ve yeterli olup olmadığının saptanmasında kullanılan oranları altı bölümde toplayabiliriz. i-

Kâr İle Satışlar Arasındaki İlişkileri Gösteren Oranlar

ii-

Kâr İle Sermaye Arasındaki ilişkileri Gösteren Oranlar . .

iii-

Ortaklara Yeterli Kâr Payı Sağlânıp, Sağlanmadığının": Saptanmasında Kullanılan Oranlar

iv-

Mali

Yükümlülüklerin

Karşılanmasında

Yeterli

Gelirin

Elde

Edilip

Edilmediginin

Saptanmasında Kullanılan Oranlar v-

İşletmenin Hangi, Satış Düzeyinde Kâra Geçtiğinin Ölçümünde Kullanılan Oranlar

vi-

Kâr İle İşgücünün Verimliliği Arasındaki İlişkiyi .Ortaya Koyan Oranlar

(a)Kar İle Satışlar Arasındaki İlişkileri Gösteren Oranlar Bu oranlar gelir tablosunda yer alan çeşitli kar kalemleri ile net satışlar arasındaki ilişkileri analiz etmede kullanılır. Brüt Satış Karı / Net Satışlar Oranı

__________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM

Araştırma Serisi No.116 ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

Finansal Analiz

26 ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

Oran; satılan malların satış fiyatı ile maliyeti arasındaki marjı yansıtan brüt satış karının, net satış hasılatındaki yerinin önemlilik derecesini gösterir. Başka bir ifade ile, net satışların yüde kaçının brüt satış karı (gayri safi kar) olduğunu belirtir. Oranı aşağıdaki biçimde gösterebiliriz. Brüt Satış Karı Oran = ---------------------------------Net Satışlar İşletmenin gayri safi rantabilitesi hakkında bilgi veren oranın yeterli olup olmadığı, benzer işletmeler ile karşılaştırmalar yapılmak suretiyle saptanabilir. Oranın yüksek olması veya yükselme eğilimi göstermesi işletmenin lehine yorumlanır. Faaliyet Karı / Net Satışlar Oranı Oran faaliyet karının net satışlara bölünmesi ile elde edilir. Faaliyet Karı Oran = ---------------------------------Net Satışlar İşletmenin iş hacmi rantabilitesi, hakkında bilgi veren oran, bir işletmenin esas faaliyetinden ne ölçüde karlı olduğunun saptanmasında kullanılır. Oranın yüksek olması işletmenin lehine yorumlanır. Faaliyet karı /net satışlar oranının yeterli olup olmadığının saptanmasında işletmenin geçmiş yıllardaki durumuna ve aynı endüstri kolundaki işletmelerin oranlarına bakmak gerekir. Olağan Kar / Net Satışlar Oranı Oran olağan karın net satışlara bölünmesi ile elde edilir. Olağan Kar Oran = ---------------------------------Net Satışlar İşletmenin süreklilik gösteren olağan faaliyetleri sonucunda elde edilen karın yeterli olup olmadığı konusunda bilgi verir. Oran doğan karın net satışlar içindeki yüzde payını göstermektedir. Dönem Karı / Net Satışlar Oranı Oran dönem karının net satışlara bölünmesi ile elde edilir. Dönem Karı Oran = ---------------------------------Net Satışlar Sözkonusu oran her yüz liralık net satış içinde vergiden önceki kar tutarını gosterir.

__________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM

Araştırma Serisi No.116 ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

Finansal Analiz

27 ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

Net Kar / Net Satışlar Oranı Oran net karın net satışlara bölünmesi ile elde edilir. Oranı şöyle gösterebiliriz. Olağan Kar Oran = -------------------------Net Satışlar Söz konusu oran işletme faaliyetlerinin net rantabilitesi hakkında bilgi verir bu oranda işletmenin kuruluş amacı dışında kalan faaliyetlerinden doğan tüm faaliyet dışı gelir ve kar unsurları ile faaliyet dışı gider ve zarar unsurları dikkate alınmış bulunmaktadır. İşletme bir sermaye şirketi ise, net karın hesaplanmasında, ödenecek vergilerde dikkate alınmakta ve net kar, vergiden sonraki karı yansıtmaktadır. Oran net karın, net satışlar içindeki yüzde payını göstermektedir. Faaliyet Giderlerinin / Net Satışlara Oranı Faaliyet giderlerinin dönem karı üzerindeki ağırlık derecesinin ölçümünde kullanılan bir orandır. Faaliyet giderlerinin net satışlara bölünmesi ile bulunur. Faaliyet Giderleri Oran = ----------------------------Net Satışlar Giderlerin net satışlar içindeki ağırlık derecesinin saptanmasında her bir gider unsurunun ayrı ayrı net satışlara oranlanması ve yüzdelerinin bulunması olanaklıdır. Nitekim, gelir tablosunun yüzde yöntemi ilke analizinde söz konusu oranları ayrı ayrı görebiliriz. Kar ile Devamlı Sermaye Arasındaki İlişkileri Gösteren Oranlar Devamlı sermayenin verimliliğini ifade eden bu oranlar: •

Satışlar / Devamlı Sermaye

•

Dönem Karı / Devamlı Sermaye

Şeklinde ifade edilir. Kar İle Sermaye Arasındaki İlişkileri Gösteren Oranlar İşletme emrine verilmiş öz ve yabancı kaynakların verimli kullanılıp kullanılmadığının saptanmasında, kar ile sermaye unsurları arasındaki ilişkiler analiz edilmektedir. Başka bir değişle, öz ve yabancı kaynakların kullanıldığı yatırımlar ile, bu yatırımlardan sağlanan gelir unsurları arasındaki ilişkiler analiz edilmektedir. Bu bölümde yer alan oranlar, yatırım temeline dayandığından söz konusu oranlara, varlıkların karlılık oranları da denmektedir.

__________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM

Araştırma Serisi No.116 ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

Finansal Analiz

28 ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

Net Kar / Özkaynak Oranı İşletmenin kendi öz sermayesini verimlendirme derecesini gösteren oran; ne karın, öz sermayeye bölünmesi ile elde edilir. Oranı şöyle gösterebiliriz.

Net Kar Oran = Özkaynak Net kar/özkaynak oranı; işletme sahip ve sahipleri tarafından sağlanan kaynağın bir birimine düşen kar payını göstermektedir. İşletmenin yönetimindeki başarı derecesi ile karlılık durumunun analizinde, anılan oran, önemli bir göstergesidir. Oran hesaplanmasında payda da yer alan öz sermaye; dönem başı, dönem sonu veya dönemin ortalama öz sermaye dönem başı, dönem sonu veya dönemin ortalama öz sermaye tutarı olabilir. Payda yer alan net kar kalemi ise genelde vergiden sonraki net karı yansıtmaktadır. Ancak vergiden önceki kar tutarına göre de karlılık oranı saptanabilir. Önemli olan karlılığın hangi kara göre ölçüldüğünün belirtilmesi ve karşılaştırmaların buna göre yapılmasıdır. Vergiden önceki karın (dönem karının) özkaynaklara oranı, vergi oranlarındaki değişmelerin net kar üzerindeki etkisinin ortaya koyulmasına veya hatalı bir yorumdan kaçınılmasına olanak verdiğinden net kar/özkaynak oranını tamamlayan bir özellik gösterir. Yönetim kardan alınan vergi miktarı üzerinde hiçbir kontrola sahip değildir. Bu nedenle yöneticilerin, öz kaynaları verimli kullanıp kullanılmadıklarının ölçümünde dönem karı/özkaynak oranına baş vurabilir. Ancak ortaklar daha çok yalnızca kendi yatırımlarının yani kaynaklarının getirisi ise, özkaynak ile ortaklarının kullanılabileceği net karın arasındaki ilişkidir. Kardan ödenecek vergiler, ortakların kullanabileceği bir fon değildir. Bu nedenle, özkaynakların, ortaklar açısından getirisinin ölçümünde, vergiden sonraki net kar tutarına itibar edilmesi daha uygun olur. Mali rantabilite diye de alınan söz konusu oranın yeterli olup olmadığının saptanmasında, özkaynakların alternatif kullanılış olanaklarının bilinmesi gerekir. Örneğin işletmenin kar/özkaynak oranı % 10 ise ve işletme özkaynaklarını bu amacın dışında, örneğin devlet tahvili almak suretiyle kullansaydı sağlayacağı kar oranı %38 lik gibi bir oran ise, söz konusu %10 lük oranı yeterli görmek mümkün olamayacaktır. Net kar/özkaynak oranı aslında işletmenin net rantabilitesi ile öz kaynaklarının devir hızının çarpımına eşittir. İşletmenin net rantabilitesi ve özkaynak devir hız arttıkça , karlılık oranı artmaktadır. Bu durumu aşağıdaki gibi gösterebiliriz. Net Kar Net Satışlar Net Kar ------------ x ------------------- = ----------------------Net Satışlar Özkaynak Özkaynak

__________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM

Araştırma Serisi No.116 ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

Finansal Analiz

29 ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

Net kar/özkaynak oranı, ayrıca net kar/toplam varlıklar oranına; öz kaynak/toplam varlıklar oranının bölünmesi ile de elde edilebilir. Yani oran aşağıdaki gibi ifade edilebilir. Net Kar Net Kar Özkaynak ------------ x ---------------------- = ----------------------Özkaynak Toplam Varlıklar Toplam Varlıklar Buna göre, işletmenin net kar/toplam varlılar oranı artıkça karlılık oranı da yükselecektir. Buna karşın özkaynak/toplam varlık oranı yükseldikçe işletmenin karlılık oranı azalacaktır. İktisadi devlet teşekküllerinini denetiminde yüksek denetleme kurulu, kuruluşların mali rantibilitesini ölçerken, daha çok “dönem karı/özkaynak” ve “dönem karı/ödenmiş sermaye” oranına bakmaktadır. Yine bankalar müşterilerinin karlılıklarını analiz ederken mali rantabilite oranı olarak “bilanço karı (dönem karı)/özvarlık” oranına bakmaktadır. Böylece bu kuruluşlarda mali rantabilite oranın ölçümünde temel amaç, yönetimin başarısını ölçmek olmaktadır. Ancak yukarıda da belirtildiği üzere ortaklar açısından öz kaynağın getirisinin ölçümünde net kardan hareket etmek daha uygun olur. Ekonomik Rantabilite Oranı Oran, öz ve yavancı kaynaklar toplamının rantabilitesinin ölçümünde kullanılır. Ekonomik rantabilite diye adlandırılan oran toplam kaynakların ne ölçüde karlı kullanıldığını gösterir. Oranı şöyle gösterebiliriz: Vergiden Önceki Kar + Faiz Giderleri Oran = ----------------------------------------------------------------Özkaynaklarr + Yabancı Kaynaklar. Ekonomik rantabilite oranı, işletmeye yatırılan fonların getirisine ölçmede kullanılan önemli bir orandır. Yönetimin, işletmeye yatırılan fonlardan yararlanmadaki başarısını gösterir. Orandan, yatırımların getirisi olarak vergiden önceki kar ve faiz giderleri alınmaktadır. Çünkü yönetim, daha öncede belirtildiği üzere, kardan vergi üzerinde hiçbir kontrole sahip değildir. Dolayısıyla işletmenin ne kadar kârlı olduğunu gösteren en doğru göstergede vergiden önceki kârdır. O halde yatırımların finansmanında kullanılan öz kaynağın getirisi vergiden önceki kâr olmaktadır. Diğer taraftan, yabancı kaynağın getirisi faiz giderleridir. Vergiden önceki kârın içinde faiz giderleri bir indirim unsuru olarak dikkate alınmıştır. Dolayısıyla, toplam kaynakların getirisinin ölçümünde, faiz giderlerinin de, vergiden önceki kâr tutarına eklenmesi gerekir. Ekonomik rantabilite oranın hesabında, yabancı kaynaklar toplamı yerine, yalnızca uzun vadeli yabancı kaynakların dikkate alındığı da görülmektedir. Bu hesaplamada, yatırımların finansmanında öz kaynak ile uzun vadeli yabancı kaynaktan yararlanıldığı kabul edilmektedir. Bu nedenle devamlı sermayenin getirisi ölçülmektedir. Bu hesaplama biçiminde oranın görünümü şöyle olmaktadır.

__________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM

Araştırma Serisi No.116 ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

Finansal Analiz

30 ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

Vergiden Önceki Kar + Faiz Giderleri Ekonomik Rantabilite Oranı = -----------------------------------------------------------------Öz kaynaklar +Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar Ülkemizdeki uygulamalarda, ekonomik rantabilite oranının ölçümünde farklı uygulamalar olduğu görülmektedir. Yüksek denetleme kurulu, ekonomik rantabilitenin hesabında aşağıdaki orandan yararlanılmasını önermektedir. Dönem Karı +(Ödenen Faiz –Yatırım Maliyetine Verilen Faizler) Oran = ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------Kullanılan Sermaye –İşletmeye Açılmayan Yatırımlarda Kullanılan Sermaye Bu formülde de getiri olarak, dönem kârı ve sonuç hesaplarına yansıyan faiz giderleri dikkate alınmaktadır. Ödenen faizlerden, maliyete verilen faizler çıkarıldıktan sonra bulunan tutar, esasen dönem sonuçlarına yansıyan faiz giderleridir. Formüldeki, kaynaklar toplamı olarak kullanılan sermayeden henüz işletmeye açılmayan yatırımlarda kullanılan kaynaklar çıkarıldıktan sonra bulunan tutar alınmaktadır.Böylece faaliyete geçmiş yatırımların kârlılığı ölçülmüş olmaktadır. Ekonomik rantabilite oranının mali kârlılık oranından düşük olması gerekir. Aksi durumda; yabancı kaynaktan yararlanma maliyetinin normalin üzerinde olduğu anlaşılır. Net Karın Toplam Varlıklara Oranı Oran, varlıkların işletmede ne ölçüde verimli kullanılıp kullanılmadığının saptanmasında kullanılır. Oranı şöyle gösterebiliriz: Net Kar Varlıkların Karlılığı = ----------------------Toplam Varlıklar (Net Aktif Toplamı) Payda yer alan net kâr kalemi, vergiden sonraki net kâr kalemi olabileceği gibi vergiden önceki dönem kârı kalemi, hatta olağandışı gelir ve kârlar ile olağandışı gider ve zararlardan önceki olağan kâr kalemi olabilir. Vergiden Sonraki Olağan Kar Varlıkların Kârlılığı = ----------------------------------------Toplam Varlıklar Süreklilik gösteren olağan kâr kaleminin analizlerde kullanılması daha doğru sonuç verecektir. Çünkü varlıkların kullanılması suretiyle sağlanan kâr olağan kârdır. Bu tutara isabet eden vergiler de indirildikten sonra vergiden sonraki olağan kâr bulunabilir. İşletmelerin çalışma sermayesi unsurlarına ve duran varlık unsurlarına yaptıkları yatırımlardan ne kadar kâr elde ettikleri bu oran yardımı ile ölçülmeye çalışılır. Yatırımların kârlılığı ile varlık unsurlarının devir hızları arasında ilişki vardır. Şirketin kâr marjı ile, yatırımların devir hızı oranının çarpımı varlıkların karlılığını gösterir.

__________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM

Araştırma Serisi No.116 ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

Finansal Analiz

31 ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

Zararlılık (Irrantabilite) Oranı İşletme faaliyetlerinin zararla sonuçlandığı durumlarda, dönem zararıyla öz kaynaklar arasındaki ilişki ve bu zararın özkaynakları ne ölçüde yitirdiği bu oranla ölçülür. Özkaynakların yitirilişi şu formülle araştırılır Dönem Zararı Zararlılık Oranı = -------------------Özkaynaklar Paydaki özkaynaklar, dönem başındaki özkaynakları ifade etmektedir, Diğer Karlılık Oranları İşletmelerin kârlılık durumlarının analizinde. her bir gelir getiren varlık unsurunun verimliliği ayrı ayrı ölçebilir. Böylece herhangi bir gelir getiren varlık türüne bağlanan sermaye ile bu varlıktan sağlanan gelirler arasındaki ilişkiler analiz edilebilir. Bu amaçla kullanılabilecek oranlara örnek olarak şunları gösterebiliriz: •

Menkul Kıymet Gelirleri / Menkul Kıymetler oranı

•

İştirak ve Bağlı Ortaklıklardan Alınan Temettü / Bağlı ortaklık ve iştirakler Toplamı oranı

•

Alınan Faizler / Bankalar Devlet Tahvilleri Oranı,

•

Faaliyet Kârı / Faaliyetin Gerçekleştirilmesinde Kullanılan Varlıklar Oranı, Özellikle bu oranlar içerisinde faaliyet kârı/faaliyette kullanılan varlıklar oranı; anlamlı bir ölçüdür.

İşletmenin varlık yapısı içinde bazı varlık unsurları faaliyetin yerine getirilmesinde direkt kullanılırken bazı varlık unsurları başka nedenlerle ortaya çıkmaktadır. İşletmenin ana faaliyetlerinden sağlanan faaliyet kârının; söz konusu varlıklara oranlanması, bu varlıkların verimli kullanılıp kullanılmadığını ortaya koyar. Ortaklara Yeterli Kar Payı Sağlanıp Sağlanmadığını Gösterir Oranlar İşletme sahip veya sahiplerine ölçülü, yeterli bir gelir sağlanıp sağlanmadığının belirlenmesinde, anonim şirketler de, net kâr / özkaynak oranı yanında, işletmenin hisse senetlerinin mali değerlerinin analizi ve pay başına düşen kâr paylarının bilinmesi önem taşımaktadır. Pay sahipleri için önem taşıyan söz konusu oranlan incelemekte yarar vardır. Pay Başına Düşen Kar Oranı Oran, anonim şirketlerde, her bir hisse senedi başına düşen kâr payını gösterir. Oranı, imtiyazlı hisse senetleri ve adi hisse senetleri için ayrı ayrı hesaplamak gerekir.

__________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM

Araştırma Serisi No.116 ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

Finansal Analiz

32 ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

Adi hisse senedi sahiplerinin alacağı kâr payı dağıtılacak kârdan, imtiyazlı hisse senedi sahiplerine ödenecek kâr payları çıktıktan sonra kalan tutarın büyüklüğüne bağlıdır. Bu nedenle her iki tür hisse senedi başına düşen kâr payının ayrı ayrı hesaplanması zorunludur. Buna göre, oranları şöyle gösterebiliriz. İmtiyazlı Hisse Senedi Dağıtılacak Kar Başına Düşen Kar Payı = ------------------------------------------------------------------İmtiyazlı Hisse Senedi Sayısı Dağıtılacak Kar- İmtiyazlı Hisse Senedi Sahiplerine Ödenecek Kar Payı Adi Hisse Senedi = ---------------------------------------------------------------------------------------------Adi Hisse Senedi Sayısı Fiyat-Kazanç Oranı (Gelir-Fiyat Oranı) Bu oran, hisse senedi başına düşen kâr payı ile hisse senedinin borsa fiyatı arasındaki ilişkiyi ortaya koyar. Oranı şöyle gösterebiliriz Hisse Senedi Başına Düşen Kar Payı Faiz –Kazanç Oranı = Hisse Senedinin Borsa Fiyatı Fiyat-Kazanç oranı, işletmeye yatırımda bulunan veya bulunacak olan yatırımcıları ilgilendiren bir orandır. Söz konusu orana, Hisse Senedi Rantabilitesi oranı da denmektedir. Oran aşağıdaki şekilde de ifade edilebilir Hisse Senedinin Borsa Fiyatı ---------------------------------------------------Hisse Senedi Başına Düşen Kar Payı Hisse Senetlerinin Plasman Oranı Hisse senedinin plasman oranı, dağıtılacak kar tutarının, ödenmiş sermaye ye bölünmesi ile elde edilir. Oranı şöyle gösterebiliriz.

Dağıtılacak Kar Hisse Senedinin Plasman Oranı = Ödenmiş Sermaye

Söz konusu olan, hisse senedinin nominal değerine kıyasla plasman oranın ne olduğunu gösterir. Hisse senetlerinin plasman değerinin bilinmesi, hisse senetlerinin maliyet bdeli veya borsa değeri ile karşılaştırma yapılmasına olanak verilmesi bakımından, hisse senedi sahiplerince önemli bir konudur.

__________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM

Araştırma Serisi No.116 ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

Finansal Analiz

33 ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

Hisse Senedi Başına Kar Payı / Cari Plasman Oranı (Hisse Senedinin Mali Değer Oranı) Oran, hisse senedi başına düşen kar payının, piyasadaki cari faiz oranına bölünmesi ile elde edilir ve hisse senetlerinin mali değerini gösterir. Oranı şöyle gösterebiliriz.

Hisse Senedi Başına Düşen Kar Payı Hisse Senedinin Mali Değeri = Cari Plasman Oranı Hisse Senetlerinin Nazari Değer Oranı Oran, özkaynaklara hisse senedi sayısının bölünmesi ile elde edilir ve hisse senetlerinin nazar değerini gösterir Oranı şöyle gösterebiliriz.

Özkaynak Hisse Senedinin Nazari Değeri = (Muhasebe defter değeri)

Hisse Senedi Sayısı

Faizleri Karşılama Oranı Bu oran, faiz giderlerinden önceki karın, faiz giderlerine bölünmesi ile elde edilir. Oranı şöyle gösterebiliriz.

Vergiden Önceki Kar + Faiz Giderleri Faizleri Karşılama Oranı = ------------------------------------------------Faiz Giderleri

Söz konusu oran, işletmenin ödemek zorunda olduğu faizleri kaç kere kazandığını göstermektedir. İşletmenin yıllık faiz yükünü, kolaylıkla karşılayıp karşılamadığını belirlenmesinde bu orandan yararlanılır. İşletmenin faiz giderlerini karşılayamaması, işletmeyi mali acıdan zor durumda bırakarak iflasına dahi neden olabilir. Oran, işletmenin mali güçlüklerle karşılaşmadan karlarının ne ölçüde düşebileceğini göstermektedir. Genellikle A.B.D ‘de yapılan bir araştırmada faiz giderlerinden önceki dönem karlarının faiz giderlerinin en az 8 katı olduğu görülmektedir. Sabit Giderleri Karşılama Oranı Bu oran faizleri karşılama oranını destekleyen bir oran olup, sabit giderlerden önceki karın, sabit giderlere bölünmesi ile elde edilir. Oranı şu şekilde gösterebiliriz.

__________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM

Araştırma Serisi No.116 ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

Finansal Analiz

34 ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

Vergiden Önceki Kar + Faiz Giderleri + Sabit Giderler Sabit Giderleri Karşılama Oranı = Faiz Giderleri + Sabit Giderler

Formülde yer alan sabit giderler, işletmenin yapmış olduğu sözleşmeler gereğince düzenli olarak ödenmesi gereken yıllık kira giderleri, gibi kalemleri içermektedir. Bu işlet me sabit giderlerini karşılayamaz ise, mali güçlüklerle karşılaşacağından, bu oranın da yeterli büyüklükte olması arzulanmaktadır. Büyük sanayi işletmelerinde oranın en az 5 olması görülmektedir. Borçları Karşılama Oranı Bu oran; borcun ana para taksidi ve faiz toplamının işletmenin o dönemde faaliyetleri sonucunda yaratılan fon kaynakları ile ödenip ödenmeyeceğinin saptanmasında kullanılır. Oran, faiz giderleri ve fon çıkışına neden olmayan gider kalemlerinden önceki karın, ana para taksidi ve faiz top lamına bölünmesi ile elde edilir. Oranı şöyle formüle edebiliriz.

Borçları Karşılama Oranı =

Net Kar + Fon Kışına Neden Olmayan Gider Kalemleri + Faiz Giderleri -----------------------------------------------------Ana Para Taksidi +Faiz Giderleri

Oranın payında yer alan kar kalemi formülden de izleneceği üzere, faiz giderlerinden ve fon çıkışına neden olmayan amortisman giderleri, itfa payları gibi kalemlerden önceki kardır. Borçları karşılama oranı, fon akım tablosu verileri kullanılarak da aşağıdaki gibi hesaplanabilir.

Faaliyetlerden Sağlanan Faiz Fon Kaynağı + Giderleri Borçları Karşılama Oranı = ------------------------------------------------------Ana Para Taksidi + Faiz Giderleri

Genel olarak oranın 2/1 olması arzulanmaktadır ,Borç karşılama oranı ile, işletmenin kendi faaliyetleri sonucunda yaratmış olduğu kaynakları ile faiz giderleri ve ana para taksidlerini kaç defa karşıladığı ölçülmektedir. Söz konusu oran , faiz karşılama oranı ile destekleyen bir orandır.

__________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM

Araştırma Serisi No.116 ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

Finansal Analiz

35 ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

Başa Baş Noktasının Hesaplanması Başa baş noktası, işletme gelirleri ile işletme giderlerinin birbirlerine eşit olduğu noktadır. Başa baş noktası hem miktar hem de tutar cinsinden bulunabilir . Başa baş noktasının bulunmasında aşağıdaki oranlardan yararlanılır.

Toplam Sabit Giderler B.B:N: (miktar) = ---------------------------Birim Katkı Payı

Toplam Sabit Giderler B:B:N: (Kapasite Kullanım Oranı) = -------------------------------Toplam Katkı Payı

Toplam Sabit Giderler B:B:N: (tutar) = ---------------------------------Katkı Oranı Birim katkı payı; satış fiyatı ile birim değişken gider arasındaki farktır. Satılan her birimin değişken giderleri karşıladıktan sonra, sabit giderleri karşılayan ve kara katkıda bulunan kısmı gösterir. Katkı oranı; satışlardan sağlanan her liranın sabit gider lere ve kara olan katkısını gösterir. Katkı oranı; birim katkı payının satış fiyatına veya toplam katkı payının, toplam satış gelirlerine bölünmesi ile bulunur. Güvenlilik Oranının Hesaplanması Başa baş noktasındaki satış tutarı ile gercekleşen satış tutarı arasındaki fark güvenlik payın vermektedir. Güvenlik payının satışların yüzdesi olarak ifadesine ise güvenlik oranı denmektedir. Bir işletmenin güvenlik oranı yükseldikçe karlılık oranı da artmaktadır. Nitekim güvenlik oranı ile katkı oranının çarpımı, bir işletmenin karlılık oranını( net kar/net satışlar ) vermektedir. Örneğimizde işletmenin , 70.000 adet satış yaptığını varsayarak toplam satış geliri (70.000 * 800tl) = 56.000.000 Tl. olur, bu durumda güvenlik payı ve güvenlik oranı şöyle olur. Güvenlik Payı = Net satışlar – B.B.N. satış tutarı = 56,000,000 – 40.000,000 =16.000,000 Tl. Güvenlik Payı Güvenlik Oranı = ---------------------- = Net Satışlar

16,000.000 ------------------ = % 28.5 56.000.000

__________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM

Araştırma Serisi No.116 ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

Finansal Analiz

36 ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

İşletmenin güvenlik oranının %28.5 olması demek , satışlarda %28.5 lik bir azalışa kadar işletmenin karda olacağı ancak bu orandan daha fazla bir azalışın işletmeyi zarara götüreceğini göstermektedir. Diğer bir deyişle işletmenin mevcut satışları , başa baş noktasında %28.5 oranından daha fazla demektir. İşletmenin katkı oranı %37.5 olduğuna göre , karlılık oranını bulalım; Kar/Net satışlar oranı = katkı oranı x güvenlik oranı = 0,375 x0,285 =%10.7 (0.107) Karı hesaplayarak bunu kanıtlamaya çalışalım Net satışlar (70.000 adet x800 Tl.) Giderler Değişken giderler (70.000 x 500 Tl) Sabit giderler KAR

56.000.000 50.000.000 ---------------------35.000.000 15.000.000 ------------------- ------------------------6.000.000

6.000.000 Karlılık oranı = ------------------- =%10.7 56.000.000 (d)Mali Yükümlülüklerin Karşılanmasında Yeterli Gelirin Elde Edilip Edilmediğinin Saptanmasına Dair Oranlar Bu kısımda yer alan oranlarla, işletmenin mali yükümlülüklerini karşılamak üzere yeterli geliri elde edip etmediği araştırılmaktadır. İşletmenin faaliyetleri sonucunda yaratacağı net fon tutarı, işletmenin borçlarını ve faizlerini ödemeye yeterlimidir, değilmidir, soruların yanıtında bu oranlara başvurulur. (e) İşletmenin Hangi Satış Düzeyinde Kara Geçtiğine Ölçülmesinde Kullanılan Oranlar İşletmenin hangi satış tutarı ve miktarında kara geceğinin ölçülmesinde, maliyet- hacim –kar analizlerinden yararlanılır. Başa baş noktası, (kara geçiş noktası) oranı ile işletmenin hangi satış tutarında ve miktarında gelirleri ile giderlerinin birbirlerine eşit olacağı araştırılır. Katkı payı, katkı oranları ile işlet menin faaliyetlerinden sağladığı gelirin kara katkısı ve sabit giderleri karşılama yeteneği ölçülür. İşletmenin satış gelirlerinin, başa baş noktasından ne kadar fazla olduğu güvenlik payı ve oranları ile ölçülmeye çalışılır. Başa baş analizleri, yaşayan işletmenin karlılıklarının ölçümünde kullanılabileceği gibi, projelerin mali değerlendirilmelerinin yapılmasında da kullanılmaktadır. (f) Kar ile işgücünün verimliliği arasındaki ilişkiyi oraya koyan oranlar Bu oranlar,

__________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM

Araştırma Serisi No.116 ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯ •

Dönem karı/ Toplam işçi sayısı,

•

Satışlar /Toplam işçi sayısı,

•

Duran varlıklar/ Toplam işçi sayısı,

•

Maddi varlıklar/ Toplam işçi sayısı,

•

Üretim maliyeti/ Üretici işçi sayısı,

•

Satışlar/ Satış personeli sayısı, olarak ifade edilebilir.

__________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM

Finansal Analiz

37 ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯