Opracowanie Paluchowskiego - Diagnoza Psych

ROZDZIAŁ 1 DIAGNOZOWANIE JAKO UMIEJĘTNOŚĆ PRAKTYCZNA I OBSZAR ZAINTERESOWANIA NAUKI Diagnozowanie  rozpoznawanie jednostkowych stanów rzeczy na podstawie ich objawów i tendencji rozwojowych przy wykorzystaniu wiedzy o ogólnych prawidłowościach (Ziemski) Przedmiot diagnozy psychologicznej: specyficzne cechy jednostkowe oraz kontekst w jakim ona działa (lub będzie działać) – char. holistyczny jak i dynamiczny Projektowanie  określanie pewnego pożądanego przyszłego stanu rzeczywistości (Diagnozowanie jest pierwszym etapem projektowania) 1.1 DIAGNOZOWANIE JAKO UMIEJĘTNOŚĆ PRAKTYCZNA Diagnozowanie jest zarówno umiejętnością praktyczną, jak i obszarem zainteresowań nauki. Wiedza praktyczna (niejawna) różni się od wiedzy naukowej tym, że o jej wartości nie decyduje stopień prawdziwości, ale stopień przydatności. Prowadzi to do posługiwania się zdroworozsądkowymi regułami przy wyjaśnianiu zjawisk (może to powodować koncentrowanie się na jednej tylko stronie złożonego zjawiska) Błędy wiedzy zdroworozsądkowej: - wybieranie tych przypadków, które podtrzymują tezę - uleganie złudzeniu, że ponieważ zjawisko B zdarzyło się później niż A, to A jest przyczyną B - fałszywe interpretowanie współwystępowania zjawisk (jeśli zjawiska występują razem to jedno jest przyczyną drugiego) - rozumowanie przez analogię - poczucie powszechności zjawiska - nieuprawnione indywidualizowanie - akceptowanie argumentacji na podstawie tytułu naukowego osoby ją przedstawiającej, odrzucanie lub przyjmowanie argumentacji jedynie na podstawie jakości przekazu - wyciąganie wniosków które nie wynikają z logicznych przesłanek 1.1.1

BADANIA PODSTAWOWE A STOSOWANE

Badania podstawowe  dla celów naukowych, poszukiwanie prawidłowości ogólnych Badania stosowane w psychologii  dla celów praktycznych, poszukiwanie środków prowadzących do obranego celu, ważniejsze jest podjęcie właściwej decyzji o interwencji niż postawienie prawidłowej diagnozy

1

1.1.2. METODY ILOŚCIOWE I JAKOŚCIOWE Metody te mogą współwystępować i wzajemnie się uzupełniać. Ich wybór wyznaczony jest głównie przyjmowanym przez badacza paradygmatem. POZYTYWIZM  Nastawiony na weryfikację i powtarzalność badań. Badana rzeczywistość uznawana jest za zewnętrzny i niezależny od obserwatora układ odniesienia. Stosowanie metod ilościowych, języka naukowego, poszukiwanie zależności przyczynowoskutkowych, wyjaśnianie za pomocą praw ogólnych. INTERPRETATYWIZM  Nastawiony na odkrywanie i problematykę trafności. Opisowa analiza rzeczywistości pozwalająca na odkrywanie, rozumienie i interpretowanie zjawisk społecznych. Odrzucenie założenia o niezależności rzeczywistości: rzeczywistość jest tworzona subiektywnie i społecznie. Stosowanie metod jakościowych, narzędziem badania jest ludzki umysł. 1.2 POJĘCIE I PRZEDMIOT DIAGNOZOWANIA Typy diagnozy według Ziemskiego: • Klasyfikacyjna Przyporządkowanie danych do jakiegoś typu lub klasy. Klasa jest efektem indukcyjnego uogólnienia – poszukiwania stanu typowego lub pojęcia, porządkującego zróżnicowane obserwacje. • Genetyczna Koncentrująca się na pochodzeniu aktualnego stanu, na przyczynach. Tu najważniejszy jest wyjaśniający charakter diagnozy. • Prognostyczna Poszukiwanie stanów przyszłych, które można wyprowadzić z aktualnego • Funkcjonalna Poszukiwanie sensu elementów wyodrębnionych z całości i określanie funkcji jakie dane elementy w niej pełnią • Rozwojowa Celem diagnozy mogą być deficyty rozwojowe – diagnoza negatywna, a także obszary rozwoju w których jednostka jest zaawansowana – diagnoza pozytywna. Ze społecznego punktu widzenia ważniejsze jest zapobieganie kryzysom i wspomaganie rozwoju zamiast usuwania istniejących już dysfunkcji. Frączek  rozróżnienie na diagnozę formalną i interpretacyjną: a) diagnoza formalna opis zachowania się osoby badanej podczas diagnozowania (charakter konkretny) b) interpretacyjna określenie znaczenia otrzymanego zestawu danych (np. pacjent przychodzi z jakimś problemem do psychologa i psycholog interpretuje otrzymane od niego informacje – dane) Thorne: a) diagnoza różnicowa (etiologiczna) Różnicowanie oraz identyfikacja czynników etiologicznych (przyczyn) – jest to tak jakby diagnoza różnic indywidualnych. (Dotyczy różnic we wspólnym dla danego 2

zaburzenia obrazie symptomatologicznym u różnych osób. Różnice te wynikają np. z cech osobowości) b) diagnoza procesu (na slajdach) c) diagnoza integracji Poszukiwanie reguł rządzących działaniem jednostki (diagnoza osobowości) d) diagnoza zarządzania życiem Poszukiwanie nadrzędnych celów i wartości jednostki (sensu życia) Kamiński: Trzy obszary związane z diagnozowaniem: - osoba badana - diagnosta - interwencja Dane, z którymi diagności mają do czynienia: - akty zachowania - efekty zachowania - wypowiedzi - dane fizjologiczne Interwencja może polegać na zmianie warunków funkcjonowania jednostki lub odwoływać się bezpośrednio do jej motywacji. MEDYCZNY MODEL DIAGNOZY  Obejmuje symptomy (obserwowalne manifestacje choroby) i zespoły symptomów (syndromy). W znaczeniu negatywnym dotyczy ograniczonej etiologii (zespół przyczyn składających się na powstanie choroby), bez brania pod uwagę indywidualnych predyspozycji. Choroba jest rozumiana tylko i wyłącznie jako uszkodzenie organów. 1.2.1. DIAGNOZA A WYJASNIANIE Wyjaśnianie mechanistyczne: Opiera się na przekonaniu, że całość stanowi prostą sumę części. Aby poznać całość należy ją rozłożyć na elementy i badać każdy oddzielnie. Konieczne jest zredukowanie całości do prostszej postaci. Trzy typy wyjaśniania: a) analityczne (mechaniczne) dotyczy całości złożonych z nielicznych, mało zróżnicowanych elementów b) statystyczne dotyczy agregatów (niezorganizowane całości składające się z wielkiej liczby różnorodnych elementów) c) systemowe całości złożone ze średnio zróżnicowanych elementów Im większe zorganizowanie (struktura) elementów, tym bardziej przydatne wyjaśnianie systemowe. Poszukiwanie owej struktury (organizacji) powinno być istotnym elementem diagnozy.

3

1.2.2. DIAGNOZA A PROGNOZOWANIE W obu przedmiotem zainteresowania jest ciąg zmian w czasie, ale… • Predykcja skupia się na podobieństwach między jednostką a standardem. Analizując jakiś system odwołujemy się do określonej uniwersalnej prawidłowości, typowej dla danej zbiorowości systemów i na podstawie tego możemy przewidzieć co stanie się po upływie określonego czasu. (myślenie normatywne) • W diagnozowaniu prawidłowości poszukujemy wśród danych dotyczących konkretnej jednostki. (myślenie ipsatywne) W diagnozie przywiązuje się większą wagę do poszukiwania przyczyn analizowanego stanu rzeczy niż w prognozie. Relacja między diagnozowaniem a wyjaśnianiem: Wyjaśnianie  uzupełnianie niedoboru wiedzy Diagnozowanie  zbieranie informacji, ujawniających owy niedobór Wyjaśnienie vs. Opis: Wyjaśnienie  rozwiązanie zagadki, którą stanowią informacje zebrane w system Opis  oddzielne informacje, ich kolekcja bez wzajemnej relacji

ROZDZIAŁ 2 POJĘCIE DIAGNOZY W PSYCHOLOGII DIAGNOZOWANIE  proces aktywnego poszukiwania i przetwarzania danych potrzebnych do podjęcia decyzji o działaniach zmierzających do zmiany aktualnego stanu psychospołecznego ludzi. Trzy główne obszary problemowe diagnozowania: I. Obszar identyfikacji/badania (co rzeczywiście jest?) II. Obszar decyzji (co ma być zrobione) III. Obszar działania (przybliżanie pierwszego do drugiego) Staramy się opisać stan aktualny, by móc określić co do niego doprowadziło (retrognoza) oraz jaki będzie rozwój wydarzeń (prognoza) 2.1. SPOSOBY UJMOWANIA PROCESU DIAGNOZOWANIA W PSYCHOLOGII a) Podejście korelacyjno-regresyjne (korelacyjna tradycja uprawiania diagnozy), kwestionariuszowe (Paluchowski) W tradycji tej użyteczność testu określa się na podstawie liczby potwierdzonych relacji między wynikami a zachowaniami pozatestowymi. Nie pozwala jednak na określenie relacji przyczynowo – skutkowej. b) Normatywny postulat identyfikacji tzw. mechanizmów osobowościowych, podejście projekcyjne (Paluchowski) Tradycja idiograficzna. Ma na celu zrozumienie konkretnej jednostki, które następuje nie przez odwołanie do praw ogólnych, ale poprzez poznanie splotu zjawisk 4

charakterystycznych dla tej właśnie jednostki. Jest to podejście holistyczne (opis całej osobowości jednostki) i dynamiczne (struktura osobowości jako proces a nie stan). Oba podejścia różnią się sposobem opracowywania i zbierania danych: Ad. a) metody psychometryczne, interpretacja statystyczna Ad. b) techniki projekcyjne, interpretacja kliniczna 2.2 DIAGNOSTYKA TRADYCYJNA A DIAGNOSTYKA BEHAWIORALNA Zarzut wobec tradycyjnej diagnostyki: brak związku między diagnozą a terapią W opozycji do takiego stanowiska staje terapia behawioralna (diagnostyka behawioralna): - Zachowania normalne i patologiczne są podporządkowane tym samym prawa uczenia się - Celem terapii jest modyfikacja obserwowalnych zachowań dewiacyjnych. Techniki terapeutyczne powinny bazować na wynikach empirycznych. Postępowanie terapeuty jest procedurą eksperymentalną. - Przedmiotem zainteresowania są bieżące zachowania, tu i teraz. Odwoływanie się do obecnych w środowisku pacjenta bodźców inicjujących, wzmacniających i podtrzymujących patologiczne zachowania. - badanie testowe ma wartość, gdy na jego podstawie można określić w jakim stopniu jednostka osiągnęła cel terapii Diagnostyka tradycyjna: - ukierunkowana na stwierdzenie różnic między ludźmi (poszukiwanie różnic indywidualnych Przez porównanie jednostki z grupą) - związek między diagnozą a terapią jest pośredni – diagnoza prowadzi do klasyfikacji, a ta dopiero jest podstawą wyboru działań terapeutycznych, często niezindywidualizowanych - określone następstwo czasowe diagnozy i terapii (najpierw diagnoza potem terapia) - oddzielne zbieranie danych do diagnozy i terapii 2.3. PERSONOLOGICZNA KONCEPCJA DIAGNOZOWANIA I POJĘCIE CECHY PSYCHOLOGICZNEJ (Allport) DYSPOZYCJA  tendencja, skłonność wyjaśniająca zachowanie się, myślenie czy odczuwanie w określony, jednostkowy, względnie stały sposób (podstawowe pojęcie paradygmatu osobowościowego) CECHA (Allport)  struktura neurofizjologiczna, która wiąże zespół funkcjonalnie równoważnych bodźców z zespołem funkcjonalnie równoważnych reakcji. O istnieniu cechy wnioskujemy pośrednio obserwując prawidłowości zachowania się. Allport wyróżnił cechy: a) dominujące (nieliczne i rzadko spotykane, praktycznie definiujące życie człowieka) b) zasadnicze ( około 5-10 cech charakteryzujących indywidualność większości ludzi c) wtórne (podzielane z innymi ludźmi preferencje, postawy) Reakcja między zbiorem bodźców a reakcji ma charakter homomorficzny, a wiec zbiór reakcji jest odwzorowaniem zbioru bodźców.

5

2.3.1. SPOSOBY UJMOWANIA DYSPOZYCJI (CECHY) Dyspozycje można ujmować jako: a) czynnik będący bezpośrednią przyczyną zachowania b) czynnik spustowy c) kategorię semantyczną Ad. a) Cecha jako czynnik będący bezpośrednią przyczyną zachowania, stale aktywny, ukierunkowujący, selekcjonujący działania. Nie musi jednak manifestować się wprost w zachowaniu. Ad. b) Cecha widziana nie jako aktywna ale potencjalna determinanta zachowania, ujawniająca się tylko w specyficznych sytuacjach. Określone zachowania pojawiają się nie tylko z powodu posiadania danej cechy, ale istotną rolę odgrywa także interakcja czynników podmiotowych i sytuacyjnych. Dominujący sposób zachowania w danej sytuacji można nazwać profilem charakterystycznym sytuacji. Tak rozumiana cecha nie jest redukowalna do zachowań. Ad. c) Cecha stanowi kategorię językową, a nie np. neurologiczną i jest tworzona w procesie wzajemnego komunikowania się. Dyspozycje definiuje się przez zachowania mniej lub bardziej prototypowe dla opisujące je kategorii (w oparciu o koncepcje poznawczą). Cecha nie ma charakteru wyjaśniającego, nie umożliwia przewidywania. Umożliwia jedynie opisywanie innych i siebie. Istnieją różne sposoby konceptualizacji (tzn. tworzenia pojęcia) dyspozycji. Najbliższe Paluchowskiemu jest ujęcie zerojedynkowe (punktowe)  jednostka albo ma daną cechę albo jej nie mai jednocześnie dyspozycja ta może u ludzi przejawiać się z nierówną intensywnością. 2.3.2. KONCEPCJA CZĘSTOŚCI AKTÓW DZIAŁANIA (Buss, Craik) Podstawowe założenia: - cechy są produktami języka - podstawową jednostką analizy działań jest tendencja behawioralna  zbiór zaobserwowanych aktów behawioralnych, ponieważ pojedynczy akt nie daje dostatecznej pewności której dyspozycji dotyczy. - sieć dyspozycji porządkuje codzienne zachowania ludzi - Dane pochodzą z obserwacji lub samoobserwacji. Następnie klasyfikowane są do różnych dyspozycji, a potem szacowana jest prototypowość poszczególnych zachowań względem dyspozycji. Sortowanie i szacowanie prototypowości jest dokonywane przez członków danej kultury albo przez jednostkę - cechy podlegają indywidualnemu rozwojowi 2.3.3. CZY CECHY OSOBOWOŚCI ISTNIEJĄ ? Tradycyjna diagnostyka oparta jest na teorii właściwości (cechy). Cechy uznawane są za przyczyny zachowania i gwarantują jego spójność. Stabilne i spójne zachowania SA determinowane osobowością.

6

Krytycy tego podejścia uważają, że cechy są konstruktami poznawczymi, determinującymi percepcję siebie i innych. Podważają realne istnienie cech i osobowości. Podstawowym zagrożeniem dla psychologii osobowości jest tworzenie cech-artefaktów. To że istnieje korelacja między jakimś zespołem wskaźników a społecznie określonym kryterium, nie jest wystarczającą podstawą by zakładać istnienie jakiejś cechy. To, że społecznie definiuje się ludzi np. jako alkoholików na podstawie złożonego, ale jednego kryterium, wcale nie uprawnia nas do założenia jednoczynnikowej etiologii danego stanu. Musimy pamiętać, że z osobowościowego punktu widzenia każde zjawisko (w tym przypadku alkoholizm) jest heterogeniczne (niejednorodne), zależy od wielu czynników, cech ponieważ nie ma takiej właściwości jednostki jak „alkoholiczność”. 2.4. DIAGNOZA A TERAPIA W podejściu behawioralnym kładzie się nacisk na to co osoba robi, a nie jakie właściwości posiada. Bardziej istotne od teo co zachowanie wywołuje, jest to, co zachowanie podtrzymuje. Analitycy zachowania sprzeciwiają się personologizmowi, czyli odrzucaja tezę, że właściwości podmiotowe są determinantą zachowań. Diagnozowanie określa stopień odchylenia się rzeczywistości od jej wizji. Służy przygotowaniu specyficznej interwencji psychologicznej. Liczba rozróżnianych przez diagnostę stanów nie powinna być większa niż liczba specyficznych interwencji pozostających do dyspozycji. Diagnoza jest istotnym elementem projektowania terapii – należy określić co na co ma być zamienione, aby ocenić skuteczność i korygować jej przebieg. 2.4.1. ZWIĄZEK DIAGNOZY I TERAPII W diagnostyce i terapii psychoanalitycznej wyraźnie podkreślano związek terapii i diagnozy. W terapii psychoanalitycznej każda metoda badania jest jednocześnie metodą terapii. Podobnie jest w rozmowie psychologicznej. Pojawia się tutaj jednak problem oczekiwań diagnosty i kooperacyjnej postawy pacjenta. Diagnostyczno-terapeutyczny charakter rozmowy psychologicznej ogranicza w pewien sposób jej wartość diagnostyczną. Może doprowadzić do tak znaczącej zmiany podczas identyfikacji, że badany przedmiot po badaniu diagnostycznym jest jakościowo odmienny od tego jaki był przedtem. 2.5. NOWE WYZWANIE – MOŻLIWOŚCI I KONSEKWENCJE WYKORZYSTYWANIA KOMPUTERÓW W DIAGNOSTYCE PSYCHOLOGICZNEJ Modele komputerowe jako narzędzia weryfikacji teorii empirycznych mają przewagę nad modelami werbalnymi czy bezpośrednimi manipulacjami eksperymentalnymi. Argumenty za wykorzystaniem w diagnozowaniu komputerów: - rzeczywista i zupełna standaryzacja warunków badania - dokładność zapisu parametrów - uwolnienie psychologów od mechanistycznych czynności - obniżka jednostkowych kosztów - elastyczność systemów testujących - aktualizacja norm

7

Warunki, które muszą być spełnione, aby komputerowa wersja testu realizowała swoje zadania: - łatwość operacji - niezawodność - czytelna forma prezentowania bodźców, informacji na ekranie, właściwa tonacja instrukcji - możliwość uzupełniania, powracania do różnych części testu STRATEGIA ADAPTACYJNEGO TESTOWANIA  strategia komputerowa pozwalająca na aktywny dobór zadań czy testów w zależności od dotychczasowych wyników osoby badanej. Istnieje kilka typów adaptacyjnego testowania np.: • Strategia rozgałęziona (drzewa) Na szczycie piramidy znajduje się pytanie wyjściowe o średnim stopniu trudności, które determinuje dwa kolejne pytania (jedno trudniejsze, drugie łatwiejsze od wyjściowego). W zależności od odpowiedzi osoby badanej następne będzie jedno z tych dwóch. • Teoria odpowiadania na pozycje testu Po prezentacji określonej liczby pozycji testu i oszacowaniu poziomu cechy wybierany jest nowy poziom cechy i prezentowane są osobie badanej nowe pozycje, które przynoszą maksymalną ilość informacji odnośnie do aktualnie oszacowanego poziomu cechy. Korzystanie z komputerowych wersji testu rozszerza zakres obserwacji zachowania osoby badanej. Badający może skupić się na zachowaniach akcydentalnych i ekspresyjnych, ponieważ zachowania testowe są rejestrowane i może je w dowolnym czasie odtworzyć. Dodatkowym wskaźnikiem, który jest rejestrowany podczas komputerowego testowania jest czas podejmowania decyzji. Wskaźnik ten pozwala ocenić, czy osoba badana przyjmuje postawę zbywającą wobec badania itp. Wykorzystanie programów komputerowych w terapii: - np. Program do rehabilitacji pacjentów z uszkodzeniem OUN – umożliwia trenowanie umiejętności interakcyjnych, w zależności od aktualnego poziomu sprawności i wykonania poprzednich zadań. Należy jednak pamiętać, że takie programy mogą być jedynie częścią procesu terapeutycznego. Za pomocą komputerów (specjalnych gier komputerowych) można ćwiczyć niektóre funkcje np. uwagę, koncentrację, pamięć, koordynacje ruchowo-wzrokową itd. Komputeryzacja pozwala wyeliminować błędy osobiste, obniżające obiektywność diagnozowania. Ale w klasycznej teorii testów błędy są losowe, a produkowane przez komputery są to błędy systematyczne. Kolejnym minusem jest to że programy komputerowe posiadają jednoznaczne reguły interpretacyjne, co może zubożyć lub naciągać interpretację. Zasada GIGO  Bardzo wymyślne programy komputerowe przysłaniają nietrafność i nierzetelność danych wejściowych i stosowanych reguł przetwarzania 8

EFEKT BARNUMA  złudzenie trafności opisu w odniesieniu do konkretnego przypadku, co bierze się stąd, że opis ten pasuje po prostu do wszystkich przypadków. Diagnoza postawiona przez komputer nie może być diagnozą psychologiczną !

ROZDZIAŁ 3 DIAGNOZOWANIE – FAZA PREDIAGNOSTYCZNA, BADANIA I WSTĘPNYCH DECYZJI PROCES DIAGNOZOWANIA – ETAPY Etap prediagnostyczn y Etap badania (identyfikacji)

Obejmuje wszystko, co w czasie wyprzedza właściwe diagnozowanie Celem osoby badanej jest komunikowanie, nadawanie informacji

Celem osoby badającej jest odbiór oraz decydowanie o użyteczności informacji i ich kompletności

Etap obejmuje: akceptację alternatyw oferowanych przez medium komunikacji (test), wybór przez osobę badaną działań ze zbioru działań dopuszczanych przez zadnie i wybór ekspresji działania ze zbioru działań psychologicznie dopuszczalnych

Etap obejmuje: wybór (na podstawie użyteczności), rejestrację i klasyfikację danych o osobie badanej i jej otoczeniu Wiedza diagnostyczna (czasami operacyjna)

Etap wyjaśniania Formy wyjaśnień: 1. opis (uogólnienie danych) 2. interpretacja 3. orzekanie diagnostyczne (klasyfikacja) 4. przewidywanie oraz decyzja o planie interwencji wiedza operacyjna wiedza pragmatyczna Etap interwencji Zmiana położenia jednostki przez: 1. selekcję 2. modyfikację 3. komunikowanie diagnostyczne Mahrer: Opisuje jak jednostka przebywa drogę od stanu zdrowia do zostania pacjentem. Ujmuje tą drogę nie jako kolejne etapy choroby, ale jako realizację planu motywacyjnego need for hospitalization („potrzeba bycia w szpitalu”). Jest to spowodowane takimi wydarzeniami życiowymi, które wzbudzają w jednostce poczucie zagrożenia. Jednostka spostrzega chorobę i pobyt w szpitalu jako szansę zmiany tej sytuacji i możliwość zaspokojenia potrzeb. Następuje przemieszczenie oczekiwań z najbliższego otoczenia na wyspecjalizowaną instytucję społeczną – szpital. 9

Poszukiwanie niezbędnych informacji przez badającego jest oparte na wiedzy diagnostycznej  wiedza mówiąca o tym jakie czynności badawcze należy zrealizować, aby uzyskać potrzebne informacje oraz jak poszukiwać informacji dodatkowych 3.1. FAZA PREDIAGNOSTYCZNA • •

Obejmuje to, z czym obie strony (badany i badający) wchodzą w interakcję Badanie diagnostyczne jest to nie tylko problem poznawczy ale także emocjonalny (ze względu na specyficzny charakter interakcyjny)

Społeczna rola diagnosty  obejmuje przyzwolenie na szereg zachowań, które w codzinnych sytuacjach nie byłyby tolerowane Społeczna rola osoby badanej  specyficzne wymagania: pozbycie się wstydu i nieufności, nie posiadanie tajemnic i bycie szczerym Badanie to taka sytuacja, którą osoba badana akceptuje i w której uczestniczy, współdziałając, najlepiej dobrowolnie, świadoma celu – jakim jest jej ocena i wynikająca z niej pomoc. Zadaniem psychologa jest uaktywnienie u osoby badanej postawy kooperacyjnej. Dwa przypadki poddawania się ocenie diagnostycznej: - bycie przedmiotem selekcji - bycie pacjentem W obu przypadkach badanie może mieć charakter instrumentalny; jest ważnym wydarzeniem życiowym, w którym ludzi biorą udział z własnej woli i gdzie starają się współpracować z diagnostą, by zrealizować swoje cele (które mogą być faktycznie inne niż te, które zakłada diagnosta). Dla pacjenta badanie jest środkiem przekazu komunikatów o swoich dolegliwościach i ich subiektywnym obrazie oraz indywidualnych postawach wobec nich. Diagnosta oczekuje od o.b. zachowań testowych tj. takich jakie on określa jako dopuszczalne w sytuacji badania, takich które można zarejestrować i ocenić zgodnie z diagnostyczną wiedzą. Diagnosta oczekuje, żę informacje przekazywane przez o.b. będą szczere. Diagnosta musi zdawać sobie sprawę z wymogów standaryzacji  umożliwia to porównywanie wyników i korzystanie z nich przy ewentualnych badaniach naukowych. Warunki standardowe zależą nie tylko od badającego, ale również od klienta. 3.1.1. TESTY PSYCHOLOGICZNE • • •

sytuacja tworzona specjalnie dla celów diagnostycznych sytuacja wywołująca typowe zachowania pod względem tej charakterystyki, która ma stanowić przedmiot obserwacji np. inteligencji, osobowości testując, obserwujemy próbkę ludzkich zachowań, która wcale nie jest typowa dla faktycznych poczynań życiowych

10

• • • •

wywołana w sytuacji testowej próbka zachowań jest typowa dla zachowań inteligentnych, determinowanych osobowością czy zainteresowaniami próbka ta powinna charakteryzować się trafnością teoretyczną sytuację testową należy tak zaaranżować aby maksymalnie zwiększyć prawdopodobieństwo pojawianie się zachowań determinowanych przez te czynniki podmiotowe, o których zbieramy dane test musi spełniać kryteria rzetelności i trafności.

Kryteria pozwalające odróżnić test od innych procedur diagnostycznych: - nie powinien zajmować wiele czasu, powinien być prosty, nie wymagać bliskich stosunków z o.b. - ma być to sytuacja standaryzowana - zachowania testowe powinny być jednoznaczne, a procedura badania taka, aby dało się obserwować początek badania i aby sposób oraz czas zakończenia był jasno określony w instrukcji. - zachowanie będące przedmiotem obserwacji powinno dać się w pełni rejestrować DEFINICJA TESTU: Badanie testowe to takla sytuacja, w której o.b. uczestniczy dobrowolnie, świadoma celu, jakim jest jej ocena; sytuacja tworzona specjalnie dla celów diagnostycznych i w której wywołuje się zachowania typowe determinowane czynnikiem będącym przedmiotem obserwacji; sytuacja, która od diagnosty nie wymaga osobistego zaangażowania i w której jasno określony jest zakres i rodzaj dopuszczalnych zachowań. 9-wymiarowy model diagnozowania Bartona  Pozwala na wybór narzędzia. Przy podejmowaniu takiej decyzji ważne są trzy wymiary: - kto i co jest przedmiotem pomiaru - jakich używa się miar - jak dokonuje się pomiaru Parametry modelu i podstawowe pytania na jakie powinien sobie odpowiedzieć badający wybierając test: 1. Poziom rozwoju: czy instrukcja i zadania są na odpowiednim poziomie rozwojowym? 2. Stan lub cecha: czy wykorzystane testy powinny odzwierciedlać właściwości trwałe czy raczej zamierzmy badać zmieniające się zachowania i uczucia? 3. Norma lub ekstremum: czy oczekujemy, że jednostka jest podobna do innych czy się od nich różni? 4. Obszar: jaki obszar życia psychicznego zamierzmy badać? 5. Media (metody): jakie są sposoby badania tego co zamierzamy badać? 6. Badania zorientowane na normy czy jednostkę: czy chcemy rozumieć wzajemne zależności wewnątrz jednostki czy też móc generalizować na większe grupy lub z nimi porównywać? 7. Skala pomiarowa: czy zainteresowani jesteśmy jakością, czy ilościa? 8. Czy stosujemy jedną czy wiele miar tej samej właściwości? 9. Czy jesteśmy zainteresowani wielokrotnymi badaniami, czy zadowalamy się jednym? Cztery rodzaje błędów testowych: • interpretacyjne • osobiste 11

• zmienne • stałe Co wnoszą do interakcji diagnostycznej badający i badany? a) badający - wiedza profesjonalna - narzędzia i procedury diagnostyczne - styl diagnozowania - postawy i preferencje - cele b) badany - historia życia - wiedza o sobie i świecie - problemy - potrzeby - postawy - cele 3.2.

FAZA BADANIA I WSTĘPNYCH DECYZJI •

•

Osoba badana Etap obejmuje: akceptację alternatyw oferowanych przez medium komunikacji (test), wybór przez osobę badaną działań ze zbioru działań dopuszczanych przez zadnie i wybór ekspresji działania ze zbioru działań psychologicznie dopuszczalnych Osoba badająca Etap obejmuje: wybór (na podstawie użyteczności), rejestrację i klasyfikację danych o osobie badanej i jej otoczeniu.

3.2.1. OSOBA BADANA Badanie jest wzajemnym komunikowaniem: badany informuje jakie są jego problemy, a badający obserwuje i rejestruje jego zachowania, interpretuje je zgodnie z podzielaną orientacją teoretyczną i zwrotnie informuje o efektach procesu. Badający i badany wspólnie definiują problem i ustalają wspólny sposób widzenia problemu. Podczas badania jednostka odwołuję się do: - własnej koncepcji świata i siebie - celu jaki chce zrealizować przez uczestniczenie w badaniu Prezentowany podczas badania obraz siebie i świata pełni funkcje instrumentalne względem celów o.b. Mając ten cel na uwadze jednostka dokonuje wyboru działań ze zbioru działań psychologicznie dopuszczalnych. Wybór ten jest ograniczony przez zadanie (medium komunikacji). Podczas badania psychologicznego może zdarzyć się symulacja. Co zrobić więc z wynikami, o których wiadomo, że były obiektem manipulacji? Należy potraktować je jako autoprezentacje tworzoną na użytek badania. Pozwala to stwierdzić ja zaprezentowała się o.b. „tu i teraz” oraz formułować przypuszczenia o powodach wyboru właśnie takiego obrazu siebie. Psycholog powinien zdefiniować sytuację badania psychologicznego: 12

Jest to sytuacja bezpieczna, w której można (i należy) wyrażać takie myśli i uczucia, jakie mogłyby spotkać się ze społeczną dezaprobatą. Zasady konwersacji (Leech): • zasady tekstowe (organizacja tekstu w taki sposób, by nie utrudniać jego odbioru) • zasady interpersonalne (realcja współdziałania nadawcy i odbiorcy) 1. reguła jasności – wygłaszany tekst powinien być zgodny z intencją i jednoznaczny 2. reguła ekonomii – wygłaszany tekst powinien być łatwy w odbiorze i zredukowany do rzeczy istotnych 3. reguła współpracy – komunikujące się strony chcą uzyskać zrozumienie, aprobują się wzajemnie 3.2.2. BADAJĄCY Kryterium wyboru spośród zachowań badanego tych, które zostaną poddane dalszej analizie jest ich diagnostyczna użyteczność, która jest oceniana w dwufazowym procesie decyzyjnym: - najpierw ocenia się wartość kliniczną - a następnie wartość dla wyjaśniania diagnostycznego W efekcie tego procesu każdej informacji jest nadawane znaczenie diagnostycznoeksplanacyjne. Każdą klasyfikację charakteryzować powinny: rzetelność, rozłączność, kompletność. Dwa sposoby osiągania wysokiej rzetelności klasyfikacji: - stworzenie możliwie najjaśniejszych reguł zaliczania do klasy - wyćwiczenie się w procedurach badania i sygnatowania, aby stosować je dokładnie w ten Sm sposób wobec różnych osób badanych Analiza odpowiedzi błędnych (niediagnostycznych) może znacząco pogłębić diagnozę o elementy jakościowe. Z tego, że jakieś dane zostaną ocenione jako użyteczne diagnostycznie nie wynika, że wszystkie one będą wykorzystane w wyjaśnianiu. Zależy to od ich warunkowej użyteczności, która oceniana jest ze względu na przyjęty cel postępowania diagnostycznego. Efektem tego wybierania jest utworzenie wstępnej próbki danych osobie badanej. Ta próbka stanowi przedmiot następnej decyzji: czy można zakończyć zbieranie danych i przystąpić do interpretacji? Pojawia się pytanie o reprezentatywność próbki – jej użyteczność informacyjną i kompletność. Różnica między istotnością statystyczną a kliniczną  Nie wystarczy stwierdzić, że różnica stanów przed i po terapii jest istotna statystycznie. Różnica bowiem ma być taka, by aktualny stan można było zidentyfikować jako normalny (istotność kliniczna). OBSZAR DIZAŁAŃ DIAGNOSTY Zachowania osoby badanej podczas badania Dane użyteczne diagnostycznie

Dane użyteczne ze względu na cel (warunkowa użyteczność, wstępna próbka danych Użyteczność informacyjna?

13

Strategie zbierania dodatkowych informacji: a) konfirmacyjna poszukiwanie potwierdzeń już zebranych informacji; ma zreguły charakter zawężający b) klasyfikacyjna prowadzi do rozszerzenia próbki danych 3.2.3. POJĘCIE NORMY Informacje jakie należy gromadzić podczas procesu diagnozowania: 1. informacje, które mogą być bezpośrednio i pośrednio wykorzystane podczas interwencji 2. informacje o tym, co jest przedmiotem interwencji, czyli co uznano z jakiś powodów ważne i wymagające zmiany Psycholog musi dysponować narzędziami poznawczymi pozwalającymi na określenie, co jest normalne czy typowe. Tym narzędziem jest pojęcie normy psychologicznej. W przypadku selekcji (druga obok modyfikacji forma interwencji) zadaniem diagnosty jest wybranie osoby nietypowej – np. lepiej niż inni zarządzającej zasobami ludzkimi. Pojęcie normy ma charakter wieloznaczny: - powszechność - zgodność z wzorcem czy konwencją - brak choroby Podprzestrzeń normy psychologicznej (Brzeziński)  obszar typowych dla danej populacji wartości

SCHEMATYCZNY PODZIAŁ ZNACZENIOWY POJĘCIA „NORMA” Normy przedmiotowe (realnie istniejące stany rzeczy) opisowe (obserwacyjne) statystyczne (psychometryczne)

społeczno-kliniczne (brak symptomów patologicznych, zgodność ze wzorcem lub normą społ.)

„powinnościwe” lub językowe etyczne prawne

odwołujące się do teorii psychologicznych, konstrukty wyjaśniające, założenia filozoficznej koncepcji człowieka

14

• •

•

Norma jako kostrukt teoretyczny Treść normy zależy od przyjętej teorii psychologicznej. Norma jako stan wolny od symptomów choroby Czy istnieje płynna granica między normą i patologią? Foulds  różnica między cechami a symptomami: w odróżnieniu od symptomów cechy są uniwersalne, trwałe, wewnętrznie akceptowane. Symptomy natomiast są źródłem dyskomfortu. Na wymiarze cechy można umieścić każdą jednostkę z grupy, natomiast symptomy charakteryzują tylko niektórych członków. Nie ma ciągłości między cechami a symptomami – różnica jest jakościowa a nie ilościowa. Norma statystyczna Oparta na jakiejś miarze tendencji centralnej i miarze rozproszenia wokół średniej (najczęściej średnia arytmetyczna i odchylenie standardowe). Statystyczne kryterium normy pozwala ustalić, jak często dany wynik pojawia się w populacji, którą owa norma opisuje. Tylko w odniesieniu do norm ogólnokrajowych można mówić o kryterium normalności. Im bliżej średniej znajduje się wynik danej osoby, tym bardziej uważa się ją za zdrową. (Należy jednak zwrócić uwagę na to, że zachowania powszechnie występujące w danej społeczności wcale nie muszą być powszechnie akceptowalne)

TEORIA SPOŁECZNEGO NAZNACZANIA  Zgodnie z ekologicznym modelem etiologii zaburzeń psychicznych zachowania dewiacyjne są skutkiem stresorów społecznych charakteryzujących niszę ekologiczną, jaką zajmuje grupa społeczna do której należy jednostka. Naznaczanie lub napiętnowanie zachowań dewiacyjnych (czyli takich które odbiegają od średniej populacji) jest tym silniejsze im niższa pozycja społeczna jednostki. Jednostka taka jest spostrzegana społecznie jako dewiacyjna, w związku z czym podlega hospitalizacji, w efekcie traci przyjaciół, pracę, co zwiększa jej dewiację, jest więc ponownie hospitalizowana itp. itd. – coś na kształt samosprawdzającej się hipotezy. Oderwanie pojęcia normy od kultury nie jest możliwe 1. Idiograficzne (specyficzne) podejście do kultury Trafny opis jest możliwy tylko przy odwołaniu do pojęć lokalnych, będących elementem kultury, którą mamy opisywać. Zgodne z tym podejściem jest uznanie istnienia specyficznych kulturowo czynników etiologicznych, specyficznych rodzajów osobowości, uzdolnień, zaburzeń… 2. Nomotetyczne (uniwersalne) podejście do kultury Do porównania wpływu kultury na efekt i przebieg choroby potrzebne są pojęcia ogólne, oparte na wspólnym układzie odniesienia. Zgodnie z tym podejściem uzasadnione są takie działania jak: adaptacja narzędzi diagnostycznych, przenoszonych z innej kultury wraz z zapleczem teoretycznym i literaturowym. Równoważność testów (przy adaptacji kulturowej): - równoważność koncepcyjna (teoretyczna  identyczność wymiarów i konstruktów teoretycznych - równoważność językowa  pragmatyczna identyczność przekładu, identyczność gramatyczna, emocjonalna, etnograficzna

15

- równoważność społeczna  tożsamość społecznych znaczeń przypisywanych zachowaniom i wymiarom Istnieją sprzeczne oczekiwania co do adaptacji testów: powinna być ona jednocześnie maksymalnie zgona z orginałem i maksymalnie przystosowana do nowej kultury. 3.2.4. BADANIE JAKO KOMUNIKACJA Badanie jest kierowanym komunikowaniem. Jego istotę stanowi dialog, który prowadzi do uzyskania wspólnego zrozumienia w celu powiększenia zakresu wspólnej wiedzy.

ROZDZIAŁ 4 DIAGNOZOWANIE – OPIS I INTERPRETACJA 4.1. ILOŚCIOWY OPIS ZACHOWAŃ •

Każda właściwość powinna mieć swoją obiektywną miarę

Dwie szkoły uprawiania metodologii: 1. metodologia normatywna Zadaniem metodologii jest poszukiwanie norm w metodologii ogólnej i wartościowanie nauk ze względu na spełnianie tych norm. 2. metodologia rekonstrukcyjna Rekonstrukcja rzeczywistej praktyki badawczej i jej analiza z punktu widzenia dotychczasowego stanu metodologii ogólnej. Wszystko wskazuje na to, że w psychologii brak pomiaru rozumianego tak, jak w naukach ścisłych. W badaniach diagnostycznych psychologowie nie zajmują się wynikami surowymi. Układ odniesienia dla każdego wyniku stanowi próba normalizacyjna. Wynik jest wyrażany w jednostkach skal standardowych, a nie za pomocą liczby poprawnych odpowiedzi. Cele mierzenia za pomocą testów: - opis badanej osoby ze względu na interesujące psychologa parametry - przewidywanie zachowań w określonej sytuacji Testowanie jest zbieraniem danych potrzebnych do zakwalifikowania o.b. do grupy odniesienia w celu opisu tej osoby i sformułowania prognozy (która ma charakter jakościowy). Powstały testy, które umożliwiają pomiar taki jak w naukach ścisłych. Wymagają one jednak akceptacji założenia, że ludzie nie różnią się właściwościami, ale jedynie ich natężeniem – istnienie cech wspólnych. POMIAR  wyrażenie cechy obiektu jako krotności powszechnie zaakceptowanej jednostki OBIEKTYWNOŚĆ rozumiana jest jako niezależność wyniku pomiaru od osoby go dokonującej, . ma swe źródło w istnieniu wzorca, będącego jednostką pomiaru. 16 Aby można było wykorzystać system numeryczny jako model mierzonej właściwości, konieczne jest spełnienie założenia o równości jednostek

4.2. JAKOŚCIOWY OPIS ZACHOWAŃ • • •

Jest to idiograficzny sposób uprawiania psychologii (G. Allport) W psychologii ważniejsze jest przewidywanie kliniczne niż statystyczne, a dynamiczne spojrzenie ma przewagę nad statycznym i atomistycznym. Efekty tych badań nie mogą być uogólniane na populację. Wyniki można i należy generalizować na inne zachowania jednostki.

James T. Lamiell  IDIOGRAFICZNA KONCEPCJA POMIARU - pozwala zdaniem Lamiella na odkrywanie prawidłowości ogólnych - należy zająć się badaniem konkretnych osób, a nie wyimaginowanych, uśrednionych „jednostek” Psychologia osobowości - poszukuje różnic o charakterze intraindywidualnym

Psychologia różnic indywidualnych - mierzenie zróżnicowania wewnątrz grupy w zakresie wspólnych dla jej członków właściwości psychicznych  analiza różnic interindywidualnych - wartość wyniku surowego jest zawsze określana w relacji do odpowiedniej grupy porównawczej (dokładność opisu

Trzy modele nadawania znaczeń w psychologii (Cattell): 1. normatywny układem odniesienia jest grupa porównawcza 2. ipsatywny układem odniesienia są inne wyniki tej samej jednostki (albo w zakresie innej dyspozycji, albo otrzymane w odmiennym czasie 3. interaktywny porównanie jednostkowego wykonania testu z częstością wyników wykonania poszczególnych zadań przez grupę odniesienia (char. dla strategii idiograficznej) 4.3. OPIS A INTERPRETACJA ZACHOWAŃ TESTOWYCH I POZATESTOWYCH Celem działania psychologów nie jest otrzymanie wyników testowych, ale wyjaśnienie, a ściślej jego charakterystyczna dla psychologii postać: interpretacja. OPIS ZACHOWAŃ TESTOWYCH  to kolekcja (zbiór) takich zdań, odnoszących się do konkretnego zbioru wyników testowych, które wprost odpowiadają na pytanie „Jakie wyniki uzyskał badany B?” TESTOWANIE  zbieranie danych potrzebnych do zakwalifikowania osoby badanej do grupy odniesienia w celu opisu tej osoby i sformułowania prognozy.

17

Odnoszenie wyniku do norm to weryfikacja hipotezy statystycznej o przynależności osoby badanej do interesującej nas grupy. Opis to: • Nie tylko stwierdzenia, w których wykorzystuje się liczby, ale także sformułowania w rodzaju „wynik wysoki”, „pogranicze patologii” itd. • Zbiór korelatów behawioralnych: np. jeśli wynikowi 50 w skali S towarzyszą cechy A,B,C, to istnieje uzasadnienie, aby o osobie, która uzyskała wynik 50 w tej skali powiedzieć, że jest A,B,C  często takie sformułowania są utożsamiane z wyjaśnianiem, ale w rzeczywistości jest to mechanistyczne zestawienie (kolekcja) znaczeń interpretacyjnych, skupionych wokół poszczególnych skal. • Wskazywanie jako przyczyny zachowania różnych obserwowalnych zachowań leżącego u ich podstaw jednego wspólnego czynnika (np. cechy), czyli traktowanie tych zachowań jako różnych manifestacji (wskaźników) tej samej właściwości.  opis zagregowany Opis może przyjmować bardziej skomplikowaną postać niż prosta klasyfikacja: Postępowanie aktuarialne  tworzenie grup osób na podstawie na podstawie wyników testowych i opisywanie ich przez odwołanie się do innych wspólnych dla grupy wyników (forma protointrepretacji)

PODSUMOWANIE i DEFINICJA

OPIS ZACHOWAŃ TESTOWYCH TO: kolekcja (zbiór) zdań, odnoszących się do konkretnego zbioru wyników testowych, które oparte są na analizie podobieństwa osoby badanej do grupy odniesienia (norm) zbiór korelatów behawioralnych wskazywanie nieobserwowanej cechy jako przyczyny obserwowanych zachowań (opis zagregowany)

Diagnozowanie jest modelowaniem w umysle diagnosty osobowości o.b. i jej środowiska. Model taki tworzy diagnosta między innymi w celu prześledzenia konsekwencji zarówno interwencji, jaki i wstrzymania się od niej. (?) 4.4 ZACHOWANIA TESTOWE I PRZECZYWISTE (POZATESTOWE) JAKO PRZEDMIOT INTERPRETACJI Celem psychodiagnostyki jest wyjaśnienie, celem testowania poszukiwanie jego przesłanek wśród zgromadzonych danych. Przedmiot wyjaśnienia psychologicznego (interpretacji): - zachowania testowe - zachowania rzeczywiste 18

Dwa rodzaje danych zbieranych podczas badania: 1. Dane symptomatologiczne -Oparte na założeniu, że określone właściwości zachowania, ujawnione podczas badania, charakteryzują zachowania jednostki także w innych, pozatestowych sytuacjach. - Dotyczą tego co tu i teraz możemy prześledzić oraz czego możemy dowiedzieć się pytając o przeszłe sytuacje i na tej podstawie orzekać o przyszłości. -Pozwalają na bezpośrednią prognozę zachowań jednostki we wszystkich sytuacjach, których modelem jest sytuacja testowa. 2. Dane etiologiczne -Oparte na założeniu, że dane dostarczone przez badanie dają materiał do wnioskowania o przyczynach zachowań pozatekstowych; tu akceptujemy różnicę zachowań testowych i pozatestowych. - Pozwalają na prognozę zachowań pozatestowych, nawet nie mających nic wspólnego z zachowaniami testowymi Użyteczność eksplanacyjna tych danych jest różna – tylko etiologiczne pozwalają na wyjaśnianie przyczynowo-skutkowe. 4.4.1. ZACHOWANIA TESTOWE JAKO PRZEDMIOT INTERPRETACJI Na dane diagnostyczne pochodzące z obserwacji zachowań testowych można patrzeć z trzech punktów widzenia, jako na: 1. Próbki Jeżeli próba spełnia warunek reprezentatywności, to możemy nasze wnioski rozciągnąć na populację, z której próba pochodzi. Dane testowe modą być celową lub reprezentatywną próbką zachowań o.b. 2. Korelaty Korelacja pozwala określić stopień, w jakim współwystępują ze sobą dwa zbiory wyników. Nie musi być to jednak związek przyczynowo skutkowy. 3. Znaki Mogą mieć charakter przyczynowy, naturalny – wówczas mówimy o oznace, lub konwencjonalny. Podstawą tradycyjnej diagnostyki jest testowanie, podczas gdy analitycy zachowania są zainteresowani inwentaryzacją zachowania  badanie ujmujące możliwe wszystkie elementy repertuaru patologicznych zachowań danej osoby lub ich reprezentatywną próbę. W tradycyjnym podejściu do diagnozowania zachowania testowe uważane są za znak czy wskaźnik wyznaczających je charakterystyk osobowości. W analizie behawioralnej traktuje się je jako próbkę.

19

Klasyczne testowanie zakłada homogeniczność zadań testowych (wyższa rzetelność), natomiast analitycy zachowania przyjmują założenie o koniecznej różnorodności. Rodzaj trafności, który interesuje analityków zach., to stopień, w jakim zachowania testowe są adekwatnym odbiciem zachowań naturalnych. TRADYCJA KORELACYJNA: Informacje diagnostyczne traktowane jako korelaty współwystępujące z innymi właściwościami jednostki. Dwie strategie tworzenia skal: 1. Racjonalna Kryterium wyboru pytań: zgromadzona niezależnie wiedza lub jakaś teoria. 2. Empiryczna Rozpatrujemy jakąś pulę pytań poszukując empirycznie potwierdzonych różnic między dobranymi grupami kontrastowymi. Nie przyjmuje się tu żadnych wstępnych założeń co do oczekiwanych różnic. Techniki kwestionariuszowe  traktowanie zachowania testowego jako próbki Techniki projekcyjne  jako znaku (powiązanie stosunkiem oznaczania z nieobserwowaną właściwością podmiotową) OPERACJONALIZACJA – wiązanie terminów teoretycznych z terminami obserwacyjnymi. Jest warunkiem koniecznym dokonania pomiaru. Badanie diagnostyczne dostarcza nam znaków, natomiast teoria ich znaczeń. Wskaźnikowe podejście do zachowań testowych: Jeśli chcemy zdobyć info o nieobserwowanych właściwościach o.b., to musimy stworzyć takie warunki testowania, aby ta własność była główną determinantą zachowań. Gdy dane są traktowane jako próbka wtedy sytuacja testowa jest analogiem sytuacji rzeczywistej, natomiast w tej sytuacji jest z założenia sztuczna. Stosując testy i traktując zachowanie jako wskaźniki, badamy wpływ właściwości podmiotowych na zachowanie. Psychologia projekcyjna  każde zachowanie jest symbolem w pozawerbalnej i pozaświadomej komunikacji jednostki z jej społ. otoczeniem. Zachowanie, zarówno rzeczywiste, jak i testowe, rozumiane jest jako bezpośrednie lub pośrednie komunikowanie stanów wewnętrznych jednostki. 4.4.2. ZACHOWANIA POZATESTOWE JAKO PRZEDMIOT INTERPRETACJI Jaki jest stosunek otrzymanych wyników do rzeczywistych zachowań o.b.? (Na podstawie techniki TAT – ułożenie historyjki na temat pokazanego obrazka) Nie jest tak, że interpretację wyników testowych można weryfikować na podstawie info o rzeczywistych zachowaniach. Sytuacja testowa była tak skonstruowana, aby wywołane zachowania były determinowane właściwością, którą chcemy badać. Jeżeli realne zachowania pokrywają się z zachowaniami testowymi, to możemy podejrzewać, że są one podmiotowo 20

determinowane. Jeżeli natomiast zachodzi między nimi rozbieżność, to musimy ją wyjaśnić, wskazując na te czynniki środowiskowe, które blokują lub wyzwalają określone zachowania.

Zachowanie X podczas testowania

Występuje (1) Nie występuje (0)

Zachowanie X „podczas życia” Występuje (1) Nie występuje (0) (1,1) czynniki sytuacyjne (1,0) czynniki sytuacyjne nie mają istotnego blokują zachowanie wpływu na zachowanie (0,1) czynniki sytuacyjne (0,0) wyzwalają zachowanie

(1,1) – o.b. tak konstruuje swoje sytuacje życiowe, aby podmiotowa właściwość się ujawniała (1,0) – w życiu o.b. istnieją sytuacje uniemożliwiające wyjście na jaw danej właściwości. O.b. tak konstruuje swoje życie, aby podmiotowa właściwość się nie ujawniała (jeśli test jest rzetelny. (0,1) – test nie stworzył sytuacji, w której cecha mogłaby się ujawnić lub to wyłącznie czynniki sytuacyjne determinują zachowanie. • • •

Zachowania pozatestowe mogą stanowić weryfikację hipotez o stopniu podmiotowości zachowania (a nie o trafności testu) Stopień podmiotowości zachowania odzwierciedla swoisty opór jednostki wobec sytuacyjnych nacisków, niezależności od konformizmu. W patologii stabilizująco na działania jednostki oddziałują czynniki podmiotowe, w w normie sytuacyjne.

REINTERPRETACJA TESTU  zastosowanie do jego interpretacji teorii osobowości innej niż tradycyjnie z tym testem wiązanej (reinterpretacja wyników testu), albo też posłużenie się inną teorią testu (reinterpretacja testu – używanie nowych kryteriów określania wyników i nowych reguł ich agregacji). Oddzielenie teorii osobowości od działania: Teoria osobowości - analiza przyczyn i sposobu organizacji właściwości podmiotowych jednostki Teoria działania – wyjaśnienie rzeczywistych działań jednostki przez odwołanie do interakcji czynników podmiotowych i pozapodmiotowych Podejście behawioralne koncentruje się na działaniach, a tradycyjne (personologiczne) na jednostce. 4.5. WYJAŚNIANIE PSYCHOLOGICZNE Specyficzną formę wyjaśniania psychologicznego stanowi INTERPRETACJA. Wymaga ona przyjęcia założenia o ukrytym znaczeniu kompleksu danych. Istotą interpretacji psychologicznej jest wiązanie niezależnych info charakteryzujących jednostkę w sensowną całość.

21

W badaniach psychologicznych przedmiotem wyjaśnienia (eksplanandum) jest fakt współwystępowania co najmniej dwu zjawisk, natomiast eksplanans (wyjaśnienie) to uporządkowany i niesprzeczny wewnętrznie zbiór zdań. Psychologowie nie poszukują przyczyn, lecz powodów (motywów) ludzkich działań. Określane są one jako takie przyczyny, które znajdują się w związku przyczynowym z interesującym nas działaniem dzięki istnieniu ich w świadomości, intencjonalnie działającej lub regulującej otoczenie jednostki. Praca klinicysty polega także na zmaganiu się ze znaczeniami, symbolami, czynnikami nieświadomymi, wypartymi – które także są rodzajem przyczyny. Wada wyjaśnień statystycznych: nie odnoszą się do zachowania pojedynczych elementów, lecz ich zbiorowości. Wyjaśnianie psychologiczne nie polega więc na bezpośrednim zastosowaniu już posiadanej wiedzy – jest ono bowiem odkrywaniem logiki życia konkretnej jednostki. Każda udana interpretacja wzbogaca wiedzę diagnosty. Wyjaśnienie tej części historii życia, która wiąże się przyczynowo z jej problemami można nazwać wyjaśnianiem przez podanie mechanizmu (zaburzenia, objawu, zachowania).

WYJAŚNAINIE PSYCHOLOGICZNE (INTERPRETACJA)  polega na wskazywaniu racji uzasadniających taką, a nie inną organizację (strukturę) informacji o osobie badanej, a więc między innymi na:  Nadaniu sensu (znaczenia) zachowaniom jednostki przez wskazywanie ich związku z dotychczasowym jej doświadczeniem  Określeniu przyczyn wywołujących i stabilizujących zaobserwowaną organizację zachowań jednostki  Ukazywaniu przyszłych konsekwencji tej organizacji

Przedmiotem interpretacji psychologicznej są ZACHOWANIA OBSERWOWANE (rejestrowane) podczas badania wraz z ZACHOWANIAMI RZECZYWISTYMI (w sytuacjach życiowych). Przedmiotem interpretacji nie jest grupa ludzi podobna do siebie pod jakimś względem, ale indywidualna historia życia jednostki. Istotą interpretacji jest powiązanie charakteryzujących jednostkę epizodów z jej życia i zorganizowanie ich w sensowną całość, która pozwala zrozumieć fakty (działania itd.) rejestrowane pierwotnie jako niezależne.

22

4.6. SPOSOBY INTERPRETACJI Kolejne kroki interpretacji: 1. Próba scalenia wyników badania, uzyskanych za pomocą technik wieloskalowych. 2. Znaleźnie reguły porządkującej wszystkie zebrane podczas badania info. (także w odniesieniu do społecznego otoczenia jednostki oraz jej zadań rozwojowych) 3. Weryfikacja hipotez o stopniu podmiotowości zachowania 4. Poszukiwanie mechanizmu psychologicznego, który wiąże elementy historii życia jednostki z jej problemami – szukanie czynników przyczynowych aktualnego stanu. Wybór strategii interpretacji zależy od: - problemu - stopnia doświadczenia diagnosty METODA POSZUKIWANIA SENSU, ANALIZY ZNACZEŃ (Holt): 1. analiza formalnych i strukturalnych właściwości komunikatów 2. dekodowanie komunikatów za pomocą zestawu reguł semantycznych i gramatycznych 3. eliminowanie nadmiarowości przez proces abstrakcji i selekcji, opis struktury, poszukiwanie wzajemnych relacji elementów 4. ustalanie wewnętrznej spójności komunikatów, poszukiwanie luk i miejsc niejasnych oraz ogólnego systemu 5. poszukiwanie wzorca pozwalającego dotrzeć, jak pozornie różne epizody biografii tworzą jakąś ogólną prawdę o życiu pacjenta (synteza i kategoryzacja) 6. wnioskowanie na podstawie emocjonalnych reakcji klinicysty na zachowania osoby badanej (np. empatii, emocjonalnej interakcji) 7. wnioskowanie na podstawie sposobu wartościowania przez osoby badane subiektywnie ważnych doświadczeń z przeszłości, aktualnych i przewidywanych Analiza materiału (Lazarsfeld): 1. Eliminowanie nadmiarowości danych za pomocą tworzenia przez redukcję jakiegoś sytemu opisowego. Rozpocząć należy od wstępnej klasyfikacji, która jest formą streszczenia danych w takiej postaci, by zawarte były w nim podstawowe kategorie, konieczne do zrozumienia całości danych. Następnie można podjąć próbę uporządkowania tych kategorii. 2. Próba odnalezienia podobieństwa naszych klasyfikacji do typów opisywanych w teoriach psychologicznych. Może to umożliwić znalezienie jednej bazowej kategorii, podstawowego czynnika charakteryzującego analizowane zjawiska. Teoria umożliwia spojrzenie na dane z nowej perspektywy. Trzy aspekty tekstu/treści (ważne przy analizie treści): - semantyczny (znaczeniowy) - stylistyczny

23

- syntaktyczny (strukturalny) Materiał analizy treści może powstać specjalnie dla celów diagnozy albo istnieć niezależnie od zainteresowania diagnosty (np. dokumenty). Jeżeli istnieje niezależnie wówczas jest to typowa technika nieinwazyjna  osoby nie zdają sobie sprawy z tego, że biorą udział w badaniu i w związku z tym jest małe prawdopodobieństwo, że badanie będzie wymuszać zmiany ich zachowania. ANALIZA TREŚCI  technika badawcza, która w sposób systematyczny i obiektywny analizuje teksty po to, aby na tej podstawie wnioskować o niejęzykowych właściwościach ludzi. Przedmiotem analizy jest treść komunikatów publicznych (upublicznionych), które informują nas o sposobie widzenia świata przez ich nadawców. •

Ważnym aspektem tej techniki jest niewaruściujący charakter.

Kroki analizy treści: 1. zebranie danych 2. redukcja 3. interpretacja 4. ponowna analiza 5. uzasadnianie wniosków 6. badanie związku wynikami uzyskanymi za pomocą innych metod 7. testowanie nowych hipotez • Ważne jest wybranie jednostki (poziomu) analizy – może to być tekst, zdanie, sekwencja zdań itp. Rozróżnienie jednostek analizy: - próbka (wybrana część większej całości) - jednostkowy zapis (najmniejszy element próbki treści) Istotna jest także analiza częstości występowania tematów i postaci. Jednostka kontekstu  większy fragment treści, stanowiący układ odniesienia dla interpretacji. Na kontekst składają się też warunki społeczne (okoliczności), w jakich powstał dany tekst oraz inne wypowiedzi osoby badanej. Jeżeli przyjmujemy istnienie jakiś znaczeń o charakterze zewnętrznym („obiektywnych”) wówczas poszukiwanie znaczenia przez kontekst jest niekonieczne.

METODA ANALIZY ZNACZEŃ (interpretacji klinicznej): 1. analiza formalnych i strukturalnych właściwości komunikatów 2. dekodowanie komunikatów za pomocą zestawu reguł semantycznych i gramatycznych, analiza treści 3. eliminowanie nadmiarowości przez proces abstrakcji i selekcji 4. ustalanie wewnętrznej spójności komunikatów, poszukiwanie wzorca pozwalającego dotrzeć, jak pozornie różne epizody biografii tworzą jakąś ogólną prawdę o życiu pacjenta (synteza i kategoryzacja) 5. wnioskowanie na podstawie emocjonalnych reakcji klinicysty na zachowania osoby badanej (np. empatii, emocjonalnej interakcji) 24

4.7.

TRAFNOŚĆ INTERPRETACJI

KRYTERIA TRAFNOŚCI INTERPRETACJI PSYCHOLOGICZNEJ: wewnętrzna zgodność twierdzeń o jednostce (nie oznacza to oczywiście, że nietrafne są takie interpretacje w których jakieś czynniki pozostają ze sobą w konflikcie – musi on jednak być wyjaśniony przez wskazanie, że owa sprzeczność jest pozorna) empiryczne uzasadnienie zawartość (ekonomiczność wyjaśnienia: im mniej ogólnych twierdzeń tym lepiej) kompletność (zakres) (ile faktów z życia jednostki obejmuje, a ile pozostawia bez wyjaśnienia)

ROZDZIAŁ 5 DIAGNOZOWANIE – FORMUŁOWANIE ZALECEŃ I INTERWENCJA W tej fazie psycholog przystępuje do formułowania propozycji działań, których celem jest zmiana określonego wstępnie stanu. Interwencja i diagnoza są względem siebie komplementarne. 5.1. ETAP FORMUŁOWANIA ZALECEŃ INTERWENCYJNYCH I KOMUNIKATÓW (PLANU INTERWENCJI) DWA RODZAJE WYJAŚNIANIA: 1. Orzekanie diagnostyczne (stwierdzanie, że dana kategoria jest bardziej odpowiednia dla osoby badanej niż jakakolwiek inna) 2. Przewidywanie (stwierdzanie, że specyficzny stan w przyszłości będzie bardziej prawdopodobny niż jakikolwiek inny) Ad. 1 • Efektem orzekania diagnostycznego jest odpowiedź na pytania: „Dlaczego…?”, „Czy rzeczywiście coś jest nie tak?”, „Co i czemu jest nie tak?” • Orzekanie diagnostyczne jest klasyfikacją, a każdą klasyfikacją powinny charakteryzować: - wysoka rzetelność (zaliczanie do tej samej kategorii obiektów podobnych)

25

- rozłączność (ostrość granic kategorii)  ale w psychologii istnieją „przypadki graniczne” - kompletność (wszystkie elementy danego zjawiska można zakwalifikować do jakiejś kategorii)

Celem orzekania diagnostycznego jest trafny i dokładny opis stanu badanej jednostki i jej otoczenia; jest to klasyfikacja z warunkowym szacowaniem odpowiedniości danej kategorii dla osoby badanej na podstawie odpowiedzi o przyczyny zachowań testowych i rzeczywistych

Ad. 2 TRZY RODZAJE PROGNOZ: 1. PROGNOZA PODSTAWOWA  opisuje się w niej, z określoną pewnością, przyszłą drogę jednostki i jej społecznego otoczenia od stau będącego przedmiotem orzekania do koniecznego stanu w przyszłości (o ile nic nie zmieni się w układzie jednostka – otoczenie). Ma ona charakter eksploracji. (Przy strategii interwencji w postaci selekcji psycholog najczęściej na tym etapie kończy swoje działania) 2. PROGNOZY OPERACYJNE  jeżeli psycholog wykona (w odpowiednim czasie T) takie działania D1…Dn względem jednostki i jej społecznego otoczenia, to (po określonym czasie T) zdarzy się – z pewnością P – to, a nie coś innego. Określają one pulę możliwych do podjęcia działań. • Przewidywania wyprowadzane z wiedzy operacyjnej (praktycznej) muszą uwzględniać to, jakie można podejmować działania interwencyjne, ale także i to, kiedy powinny być wykonane i kiedy należy spodziewać się skutków interwencji. 3. PROGNOZA PRAGMATYCZNA (prakseologiczna)  przyjmuje postać zaleceń o następującej formie: aby ten właśnie psycholog J osiągnął z określonym z góry prawdopodobieństwem P pożądany, konkretny stan danej jednostki i jej społecznego otoczenia we wskazanym momencie w przyszłości T należy wykonać takie a takie konkretne działania D w określonym porządku i ustalonym z góry przedziale czasu. • Spośród puli działań będących treścią prognoz operacyjnych wybiera się taką, która z najwyższym prawdopodobieństwem pozwoli osiągnąć pożądany stan – jest to prognoza pragmatyczna Zestawienie strat (jednostkowych, społecznych) wynikających z powstrzymania się od działania z kosztami osiągnięcia pożądanego stanu, wskazanego w predykcji pragmatycznej stanowi podstawę podjęcia decyzji o wyborze rodzaju interwencji i planie jej realizacji. Wartość stanu określonego w prognozie podstawowej

<

Wartość stanu określonego w prognozie pragmatycznej

-

Koszt osiągnięcia tego stanu

26

5.2. INTERWENCJA I JEJ FORMY INTERWENCJA  takie celowe przedsięwzięcie, planowane na podstawie subiektywnie prawdziwej koncepcji związków przyczynowo-skutkowych, którego celem jest zmiana położenia jednostki przez usunięcie ograniczeń uczestniczenia w subiektywnie sensownym oraz dającym satysfakcje życiu; zmiana umożliwiająca realizację zachowań nie będących dotychczas faktycznymi zachowaniami jednostki, a których nie jest ona zdolna osiągnąć tylko własnymi siłami i/lub wyłącznie na podstawie istniejących możliwości. Interwencja obejmuje selekcję, modyfikację, jak i komunikowanie wyników działań diagnostycznych. • • • • •

planowana jest na podstawie wiedzy operacyjnej i pragmatycznej u jej podstaw leży założenie o stabilności cech (osób, warunków) interwencja powinna być istotna klinicznie (czyli powinna zmieniać stan jednostki w optymalny) w przypadku selekcji przyjmujemy niezmienność warunków i dobieramy osobę do warunków; selekcja jest zorientowana na normy modyfikacja  zamierzmy zmienić przedmiot swych diagnoz (osobę lub warunki); zorientowana na standardy

Selekcja Założenie braku podatności na zmianę osobowa warunków

Interwencja Modyfikacja Założenie podatności na zmianę osobowa warunków

Komunikowanie Nieformalne (osoba badana, jej otoczenie itp.)

Formalne (instytucja, sąd itp.)

5.2.1. SELEKCJA Jest to wybór z jakiejś grupy ludzi niereprezentatywnej jej podgrupy lub dobór ludzi do warunków. • Gdy psycholog dokonuje doboru jednostek do określonych zadań przyjmuje założenie o niezmienialności właściwości podmiotowych. Dwa rodzaje selekcji: a) Strategia selekcji osobowej Punktem wyjścia jest akceptacja określonych warunków, do których należy dobrać odpowiednie osoby. b) Strategia selekcji warunków Psycholog dobiera takie warunki, które konkretnej osobie pozwolą w najwyższym stopniu spełnić przyjęte wstępnie kryterium optymalizacji.

27

Wykorzystując do selekcji testy diagnosta może przyjąć jedną z dwu strategii: 1. Niekompensacyjna Nieosiągnięci zakładanej wartości jednego z kryteriów dyskwalifikuje daną osobę. - Oparta na regule leksykograficznej Porównanie wszystkich osób ze względu na tą cechę, której przypisuje się najwyższą wagę. Jeżeli takich osób jest więcej, wówczas psycholog odwołuje się do następnej najbardziej istotnej cechy. - Reguła eliminacji Przyjęcie odpowiedniej granicy (progu). Koncentruje się nie na wybieraniu, ale eliminacji. Negatywne info mają większą wartość niż pozytywne. - Reguła koniunkcyjna Wykorzystanie granic (progów). Ustalany jest przedział (górna i dolna granica) każdej cechy. Sprawdza się czy dana osoba osiąga założone przedziały wszystkich cech – jeśli tak zostaje wybrana itd. 2. Kompensacyjna Słabość w zakresie jednego kryterium może być wyrównana zaletą w zakresie innego. - Ważona Przypisywanie poszczególnym testom wag (wykorzystanie równania regresji) - Liniowa Przedstawienie wyniku wszystkich testów w postaci ich algebraicznej sumy. 3. Strategia mieszana Wykorzystanie kilku reguł (po kolei a nie na raz) 5.2.2. KOMUNIKOWANIE Efektem komunikowania orzeczeń, prognoz i wyjaśnień jest zawsze zmiana położenia jednostki Funkcje komunikowania: a) Legitymizująca Komunikowanie podjętych przez psychologa działań i jego rekomendacje b) Wyjaśniająca Informacja o podstawach wyprowadzanych wniosków, efektach swojej pracy, prezentuje konsekwencje proponowanych decyzji i dokonywanych wyborów c) Perswazyjna Wzbudzanie motywacji do współpracy d) Rozwijająca Wzbogacenie i udoskonalenie lub korekta dotychczasowej wiedzy i umiejętności zawodowych diagnosty Przekazywanie info zwrotne powinny być skuteczne (dostosowane do możliwości adresata) i kompletne (jednostkowe jak i wspólne dla jednostek w podobnej sytuacji). Dwa wymiary związane z osobą diagnosty wyznaczające komunikację:

28

- stopień zaufania do dokładności i trafności własnych diagnoz - wymiar prywatność vs. powszechność 5.2.3. MODYFIKACJA OSÓB I JEJ SPECYFIKA MODYFIKACJA  przykładem strategii modyfikacji osób jest terapia lub kształcenie, a modyfikacji warunków – zmiana organizacji czy programów kształcenia. • •

Terapia zakłada rozwój od obiektywizmu (bycia przedmiotem oddziaływań) do subiektywizmu (kierowania własnym życiem). Do istotnych czynników zmiany należą: gotowość klienta do zmiany, wewnętrzna motywacja i samoświadomość.

KLASYFIKACJA ZMIAN ROZWOJOWYCH (Flavell): 1. Kumulowanie się efektów zmian tak, że właściwości późniejsze uzupełniają właściwości wcześniejsze 2. zastępowanie starych form przez nowe 3. modyfikacja starych form pod wpływem nowych 4. inkluzja  tworzenie nowej organizacji struktury czy funkcji ze zmodyfikowanych starych właściwości 5. mediacja  (vs. fiksacja) stan wcześniejszy staje się modyfikatorem zmiany późniejszej •

•

Rozmowa psychologiczna ma znaczenie terapeutyczne ponieważ zmusza do nazywania swoich problemów. By było to możliwie klient i terapeuta muszą podzielać ten sam obraz świata, a szczególnie tę jego część, która dotyczy natury chorób. Istnieje związek pomiędzy kulturą a ekspresją zaburzeń oraz między językiem a rodzajem diagnozy.

Gdy działanie psychologa wynika jedynie z istniejących, ale nie będących przedmiotem refleksji jego cech osobowości to mamy do czynienia z niespecyficznym czynnikiem zmiany. Natomiast każdy taki czynnik, który zostaje włączony w projekt zmiany staje się czynnikiem specyficznym terapii. PODSTAWOWE CELE MODYFIKACJI JEDNOSTKI: • zmiana rzeczywistych interakcji • intelektualne i emocjonalne zrozumienie siebie, akceptacja siebie • usunięcie objawów • wzmocnienie funkcjonowania ego • ukształtowanie takiej postawy wobec życia, która charakteryzuje się poczuciem adekwatności, kompetencji i odpowiedzialności; uświadomienie pozytywnych zasobów wewnętrznych • wykształcenie wrażliwości na otoczenie i zdolności jego kontroli, umiejętność zmiany lub zaadoptowania się • akceptacja, integracja i zmiana negatywnych myśli i odczuć TECHNIKI I PROCESY URUCHAMIANE PODCZAS MODYFIKACJI:

29

a) b) c) d)

akceptacja klienta aktywne poszukiwanie informacji koncentracja na wewnętrznych doświadczeniach jednostki manipulowanie niepokojem przez organizowanie doświadczeń jednostki, by podnieść jej próg lęku e) wyjaśnianie i interpretacja natury i powodów przeżywanych konfliktów emocjonalnych oraz uczenie i utrwalanie sposobów ich kontroli f) dokonywanie zmian przy zachowaniu i podtrzymywaniu autonomii jednostki i jej spontaniczności Skuteczność terapii to ocena jej efektów w porównaniu z grupami kontrolnymi. 5.3.INTERAKCYJNY CHARAKTER DIAGNOZOWANIA W testowaniu interakcyjnym wyróżnia się dwie techniki: 1. technika wyboru działania 2. techniki ustalania, czy decyzja o działaniu może być już podjęta (czy można już zakończyć proces zbierania informacji diagnostycznych) Co zrobić w sytuacji gdy nie jesteśmy pewni czy mamy wystarczającą ilość info diagnostycznych? Należy zestawić koszty błędnej decyzji i koszty ponowienia diagnozy z zyskami trafnej decyzji (ważna jest opinia o.b. na temat kosztów i zysków) Dopiero przewidywanie pozwala stwierdzić faktyczną kompletność całego procesu diagnozowania.

ROZDZIAŁ 6 KSZTAŁTOWANIE I KSZTAŁCENIE DIAGOSTÓW 6.1. PROBLEMY ETYCZNE ZWIĄZANE Z DIAGNOZOWANIEM Trzy podstawowe ujęcia etyki: 1. Utylitarystyczna – działania są słuszne jedynie wtedy, gdy dostarczają więcej efektów korzystnych niż szkodliwych 2. Kanta – wartość moralną czynów należy oceniać na podstawi motywacji, dobrej woli odwołującej się do poczucia obowiązku 3. Odpowiedzialności – oparta na doświadczeniu godności cudzej i własnej (personalistyczna i humanistyczna) • • •

Diagnozowanie jest naruszeniem dóbr osobistych jednostki. Komunikowanie wyników może nastręczać problemy etyczne  dowiedzenie się o niezauważalnych poprzednio trudnościach i problemach może doprowadzić do zwiększenia cierpień, przez wzbudzenie wstydu i lęku. Psychologiczne plotkarstwo  zbieranie maksymalnej liczby info diagnostycznych, wykraczające poza niezbędne potrzeby. Spostrzeganie diagnozowania jako fascynującej gry, której celem jest odkrycie tajemnic osoby badanej.

30

Sposoby uprawiania etyki: - moralizowanie  przekonywanie ludzi za pomocą rozmaitych form perswazji, aby w większym stopniu kierowali się motywami pozaosobistymi - racjonalizowanie  wymyślanie przekonywujących uzasadnień dotyczących tego, co faktycznie się dzieje oraz co ludzie uważają za etyczne - formułowanie szlachetnych celów, wyprowadzanych z określonej świata 6.2. PROBLEMY ZWIĄZANE Z KOMERCHJALIZACJĄ DIAGNOSTYKI PSYCHOLOGICZNEJ Psycholog świadczy usługi o specyficznym charakterze: - nierozdzielność usługi z osobą wykonawcy (to psycholog jest najczęściej istotą usługi) - jakość usługi zależy od współpracy usługodawcy i usługobiorcy - swoista nierówność stron (usługi profesjonalne) - niematerialność usługi 6.3. PROBLEMY NAUCZANIA DIAGNOZOWANIA PROFESJONIZM  Zastąpienie dążenia do mistrzostwa i samodoskonalenia przez efektywność (relacja zysków do nakładów), akceptacja działania na zlecenie, przeciwieństwo profesjonalizmu. Dwa modele uniwersyteckiej edukacji: a) Model statycznej „filozofii plecaka” - celem jest wyposażenie we wszystkie kompetencje, niezbędne do wypełniania przyszłych zadań, które mogą napotkać w okresie całej kariery, niezależnie od zmieniających się warunków - przekazywanie ustrukturowanej wiedzy b) Model „nowego profesjonalizmu - wiedza zdobyta podczas edukacji traktowana jako podstawa rozumienia sytuacji napotkanych w praktyce - o powodzeniu decyduje nie tyle umiejętność aplikacji wiedzy teoretycznej w praktyce, ile zdolność do refleksji w działaniu i nad działaniem - zajęcia praktyczne i teoretyczne powinny odbywać się naprzemiennie: praktyka, pisemna refleksja, teoretyczne podsumowanie, praktyka. - metody aktywne, praca w małych grupach, dyskusja, studia przypadków

31

32