O Anthropos Antigrafo - Jose Saramago

ΣΑΡΑΜΑΓΚΟΥ

Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΑΝΤΙΓΡΑΦΟ

ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΚ

ΙΣ ΑΠ'ΟΛΟ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ Α Π' Ο Λ Ο ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ

Ο άνθρωπος

αντίγραφο

Η παρούσα μετάφραση πραγματοποιήθηκε με την επιχορήγηση του Institute Portugues do Livro e das Bibliotecas

h

M|C

LssTITUTO PoRTl'GUES DO

MlMSTKBIO DA CULTLRA

LlVRO Ε DAS BlBLlOTECAS

Στην Πιλάρ, μέχρι την τελευταία

στιγμή

Στη Ρέι-Γκίντε

Μέρτιν

Στην Πέπα

ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟΥ: Jose Saramago, Ο Homen Duplicate 0

c

Copyright Jose Saramago & Editorial Caminho, S.A., Lisboa, 2002. By arrangement with Dr. Ray-Giide Mertin, Literarische Agentur, Bad Homburg, Germany Copyright για την ελληνική γλώσσα Εκδόσεις Καστανιώτη Α.Ε., Αθήνα 2003

Έτος 1ης έκδοσης 2005 Απαγορεύεται η αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή του παρόντος έργου στο σύνολο του ή τμημάτων του με οποιονδήποτε τρόπο, καθώς και η μετάφραση ή διασκευή του ή εκμετάλλευση του με οποιονδήποτε τρό­ πο αναπαραγωγής έργου λόγου ή τέχνης, σύμφωνα με τις διατάξεις του ν. 2121/1993 και της Διεθνούς Σύμ­ βασης Βέρνης-Παρισιού, που κυρώθηκε με το ν. 100/1975. Επίσης απαγορεύεται η αναπαραγωγή της στοι­ χειοθεσίας, σελιδοποίησης, εξιοφύλλου και γενικότερα της όλης αισθητικής εμφάνισης του βιβλίου, με φω­ τοτυπικές, ηλεκτρονικές ή οποιεσδήποτε άλλες μεθόδους, σύμφωνα με το άρθρο 51 του ν. 2121/1993.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ Α.Ε. Ζαλόγγου 11,106 78 Αθήνα •& 210-330.12.08-210-330.13.27 FAX: 210-384.24.31 e-mail: [email protected] www.kastaniotis.com ISBN 960-03-3979-1

Σάντσεθ-Μανχαβάκας

Το χάος είναι μια τάξη που θέλει

αποκωδικοποίηση.

Βιβλίο των Α ν τ ί θ ε τ ω ν

Πιστεύω ειλικρινά πως υπέκλειρα πολλές σκέψεις που οι ουρανοί προόριζαν για άλλον άνθρωπο. Λόρενς Στερν

Ο

ΑΝΤΡΑΣ ΠΟΥ ΤΩΡΑ ΜΟΛΕ ΜΠΑΙΝΕΙ ΣΤΟ ΚΑΤΑΣΤΗΜΑ ΓΙΑ ΝΑ

νοικιάσει μια βιντεοκασέτα φέρει στην αστυνομική του ταυτότητα ένα όνομα ελάχιστα συνηθισμένο, με μια γεύ­ ση κλασική που τάγκιασε απ' το χρόνο, εν ολίγοις τον λένε Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο. Το Μάσιμο και το Αφόνσο, που εί­ ναι ευρύτερης χρήσης, κάπως πάει κι έρχεται, αν και αυτό α­ κόμα εξαρτάται από την πνευματική διάθεση στην οποία βρί­ σκεται, εκείνο το Τερτουλιάνο* όμως τον βαραίνει σαν ταφό­ πλακα από την πρώτη μέρα που αντιλήφθηκε πως το κακότυχο όνομα επέτρεπε την εκφορά του σαν ειρωνεία που κατα­ ντούσε προσβλητική. Είναι καθηγητής Ιστορίας σε σχολείο της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, και το βίντεο του είχε προταθεί από έναν συνάδελφο ο οποίος πάντως δεν παρέλειψε να τον προειδοποιήσει, Δεν είναι κινηματογραφικό αριστούργημα, αλ­ λά μπορεί να σας διασκεδάσει για μιάμιση ώρα. Πράγματι, ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο έχει μεγάλη ανάγκη από ερεθί­ σματα που θα τον αποσπάσουν, ζει μόνος και βαριέται, ή, για να μιλήσουμε με την κλινική ακρίβεια που απαιτεί η σύγχρονη πραγματικότητα, έχει παραδοθεί στην ψυχική αδυναμία του καιρού που είναι γνωστή συνήθως ως κατάθλιψη. Για να έχου­ με μια σαφή ιδέα για την κατάσταση του, αρκεί να πούμε πως υπήρξε παντρεμένος και δεν θυμάται τι τον οδήγησε στο γάμο,

* Κόιντος Σεπτίμιος Φλωρέντιος Τερτυλλιανός: μεγάλος Λατίνος εκ­ κλησιαστικός συγγραφέας (2ος-3ος αιώνας μ.Χ.). Tertulia στα πορτογα­ λικά είναι η λογοτεχνική συντροφιά. (Σ.τ.Μ.)

πήρε διαζύγιο και τώρα δεν θυμάται ούτε τους λόγους για τους οποίους χώρισε. Αν μη τι άλλο, από την ατελέσφορη ένωση δεν προέκυψαν παιδιά που θα του απαιτούσαν τώρα τον κό­ σμο δωρεάν σε χρυσή πιατέλα, και τη γλυκιά Ιστορία όμως, το σοβαρό και επιμορφωτικό μάθημα της Ιστορίας στη διδασκα­ λία του οποίου έχει κληθεί και που θα μπορούσε να γίνει το κα­ ταφύγιο του βαυκαλισμού του, εκείνος τη βλέπει εδώ και και­ ρό ως μια κόπωση χωρίς νόημα και μια αρχή χωρίς τέλος. Για κάποιες νοσταλγικές ιδιοσυγκρασίες, γενικά εύθραυστες, ελά­ χιστα ευέλικτες, είναι δεινή τιμωρία να ζουν μόνες τους, ανα­ γνωρίζουμε ωστόσο πως, όσο κι αν είναι επώδυνη, σπανίως μόνο, πού και πού, αποβαίνει σε συνταρακτικό δράμα, από αυ­ τά που μας κάνουν να ριγούμε και μας ανατριχιάζουν. Αυτό που βλέπει κανείς κατά κόρον, σε σημείο μάλιστα να μην προ­ ξενεί καμία έκπληξη, είναι άνθρωποι που υποφέρουν υπομο­ νετικά την εξαντλητική ρουτίνα της μοναξιάς, όπως είχαμε στο πρόσφατο παρελθόν κάποια παραδείγματα δημοσίων προσώ­ πων, όχι ιδιαίτερα ξακουστών, είναι η αλήθεια, και σε δύο μά­ λιστα περιπτώσεις με ατυχή κατάληξη, εκείνο το ζωγράφο* πορτρέτων που δεν καταφέραμε να μάθουμε πέρα από το αρ­ χικό του ονόματος του, τον άλλο, το γιατρό** γενικό παθολόγο που επέστρεψε από την εξορία για να πεθάνει στην αγκαλιά της αγαπημένης του πατρίδας, εκείνο τον επιμελητή εκδόσεων*** που έδιωξε μια αλήθεια για να εμφυτεύσει στη θέση της ένα ψέ­ μα, τον άλλο, τον κατώτερο υπάλληλο του δημόσιου ληξιαρ­ 8 χείου,**' * που εξαφάνιζε πιστοποιητικά θανάτων, όλοι αυτοί,

* Ο ήρωας του δεύτερου μυθιστορήματος του Σαραμάγκσυ, Manual de Pintura e CaligraEa (Εγχειρίδιο ζωγραφικής και καλλιγραφίας). (Σ.τ.Μ.) ** Ο Ρικάρντο Ρέις, ετερώνυμος του Φερνάντο Πεσσόα και ήρωας του Σαραμάγκου στο μυθιστόρημα Η χρονιά που πέθανε ο Ρικάρντο Ρέις. (Σ.τ.Μ.) *** Ο Ρεϊμούντο Σίλβα, ήρωας του μυθιστορήματος Ιστορία της Πο­ λιορκίας της Λιπαβόνας. (Σ.τ.Μ.) **** Ο κύριος Ζοζέ, ήρωας του μυθιστορήματος Όλα τα ονόματα. (Σ.τ.Μ.)

από τύχη ή σύμπτωση, ανήκαν στο άρρεν φύλο, κανείς τους ό­ μως δεν είχε την ατυχία να ονομάζεται Τερτουλιάνο, κι αυτό θα πρέπει βέβαια να αποδείχθηκε γι' αυτούς ανεκτίμητο πλεο­ νέκτημα σε ό,τι άπτεται της σχέσης τους με τους οικείους. Ο υ­ πάλληλος του καταστήματος, που είχε ήδη κατεβάσει από το ράφι την κασέτα που του ζήτησαν, έγραψε στο μητρώο με τα εξερχόμενα τον τίτλο της ταινίας και τη σημερινή ημερομηνία κι έπειτα έδειξε στον πελάτη τη γραμμή στην οποία έπρεπε να υπογράψει. Η υπογραφή, που χαράχτηκε μετά από μια στιγμή δισταγμού, άφηνε να φανούν μόνο οι δύο τελευταίες λέξεις, Μάσιμο Αφόνσο, χωρίς το Τερτουλιάνο, αλλά, σαν να ήταν α­ ποφασισμένος να ξεκαθαρίσει εκ των προτέρων ένα γεγονός που θα μπορούσε να γίνει λόγος διχογνωμίας, ο πελάτης, την ίδια στιγμή που τις έγραφε, μουρμούριζε, Είναι πιο γρήγορα έ­ τσι. Στράφι πήγε η προσπάθεια, αφού ο υπάλληλος, καθώς με­ τέφερε σ' ένα έντυπο τα στοιχεία της ταυτότητας, πρόφερε δυ­ νατά το ατυχές και ξεπεσμένο όνομα, και μάλιστα με ύφος στο οποίο ακόμα και το αγαθότερο πλάσμα θα αναγνώριζε πως υ­ πήρχε πρόθεση. Κανείς, πιστεύουμε, όσο απαλλαγμένη κι αν υπήρξε η ζωή του από εμπόδια, δεν θα τολμήσει να πει πως δεν του συνέβη κάποτε μια τέτοια ταπείνωση. Για άλλους νω­ ρίτερα, για άλλους αργότερα, πάντα εμφανίζεται μπροστά μας ένα πνεύμα δυνατό στο οποίο οι ανθρώπινες αδυναμίες, κυ­ ρίως οι εξόχως λεπτεπίλεπτες, προκαλούν κοροϊδευτικά χαχα­ νητά, είναι αλήθεια πως κάποιοι άναρθροι ήχοι που μας ξε­ φεύγουν μερικές φορές δεν είναι άλλο από τα ασυγκράτητα βογκητά ενός παλιού πόνου, σαν μια ουλή που μας τον υπεν­ θυμίζει. Καθώς τοποθετεί την κασέτα στη φθαρμένη καθηγη­ τική του τσάντα, ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, με αξιέπαι­ νη περηφάνια, καταβάλλει προσπάθεια ώστε να μη διαφανεί η ενόχληση που του δημιούργησε η απρόκλητη προδοσία του υ­ παλλήλου, δεν μπόρεσε όμως να μη σκεφτεί από μέσα του, κα­ τηγορώντας τον εαυτό του για το άδικο της σκέψης, πως το φταίξιμο ήταν του συναδέλφου του, μανία που έχουν μερικοί άνθρωποι να δίνουν συμβουλές χωρίς να τους τις ζητήσει κα-

νείς. Τόσο μεγάλη είναι η ανάγκη μας να ρίξουμε την ευθύνη σε κάτι μακρινό, ενώ αυτό που μας λείπει είναι το θάρρος να αντιμετωπίσουμε αυτό που βρίσκεται μπροστά μας. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο δεν ξέρει, δεν φαντάζεται, δεν μπορεί να μαντέψει πως ο υπάλληλος έχει κιόλας μετανιώσει για την απρεπή του αγένεια, ένα άλλο αυτί, πιο ευαίσθητο απ' το δικό του, ικανό να αφουγκραστεί τις λεπτές διακυμάνσεις στη φω­ νή του καθώς δήλωνε πάντα διαθέσιμος σε απάντηση της καληνύχτας που του απηύθυναν, θα είχε αντιληφθεί πως είχε πλέον εδραιωθεί εκεί, πίσω από τον πάγκο, μια μεγάλη διάθε­ ση συμφιλίωσης. Στο κάτω κάτω, είναι καλοπροαίρετη εμπορι­ κή αρχή, θεμελιωμένη στην αρχαιότητα και αποδεδειγμένη α­ πό τη χρήση αιώνων, πως ο πελάτης έχει πάντα δίκιο, ακόμα και στην απρόβλεπτη αλλά πιθανή περίπτωση που αυτός ονο­ μάζεται Τερτουλιάνο. Όταν πια βρισκόταν μέσα στο λεωφορείο που θα τον άφη­ νε κοντά στο κτήριο όπου μένει εδώ και έξι χρόνια, από τότε δηλαδή που πήρε διαζύγιο, ο Μάσιμο Αφόνσο, χρησιμοποιού­ με εδώ τη συντομευμένη μορφή του ονόματος του γιατί, κατά την άποψη μας, μας έδωσε το ελεύθερο ο μοναδικός κύριος και κάτοχος του, κυρίως όμως γιατί η λέξη Τερτουλιάνο, καθώς εί­ ναι τόσο κοντά γραμμένη, μόλις δύο σειρές παραπάνω, θα έ­ πληττε σοβαρά την αφηγηματική ροή, ο Μάσιμο Αφόνσο, λέ­ γαμε λοιπόν, βρέθηκε να αναρωτιέται, άξαφνα σαστισμένος, άξαφνα μπερδεμένος, ποια περίεργα κίνητρα, ποιοι ειδικοί λό­ γοι άραγε οδήγησαν το συνάδελφο των Μαθηματικών, παρα­ λείψαμε να αναφέρουμε πως ο συνάδελφος ήταν των Μαθη­ ματικών, να του συστήσει με τόση επιμονή την ταινία που είχε μόλις νοικιάσει, αφού είναι αλήθεια πως ποτέ μέχρι εκείνη την ημέρα η αποκαλούμενη έβδομη τέχνη δεν υπήρξε θέμα συζή­ τησης μεταξύ των δυο τους. Και θα το καταλάβαινε αν η σύ­ σταση αφορούσε μια καλή ταινία, μια αδιαμφισβήτητη ταινία, περίπτωση στην οποία η ευχαρίστηση, η ικανοποίηση, ο εν­ θουσιασμός από την ανακάλυψη ενός έργου υψηλής αισθητι­ κής ποιότητας θα είχαν ίσως υποχρεώσει το συνάδελφο, στη

διάρκεια του μεσημεριανού στην καντίνα ή στο διάλειμμα α­ νάμεσα σε δύο διδακτικές ώρες, να τον τραβήξει πιεστικά από το μανίκι και να του πει, Δεν θυμάμαι να έχουμε μιλήσει ποτέ για κινηματογράφο, τώρα όμως, αγαπητέ μου, σας λέω, πρέπει να το δείτε, μην παραλείψετε να δείτε το Ο Τολμών Νικά, που είναι άλλωστε ο τίτλος της ταινίας την οποία ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο κουβαλά στην τσάντα του, άλλη μια πληρο­ φορία που είχαμε παραλείψει. Θα ρωτούσε τότε ο καθηγητής της Ιστορίας, Και σε ποιον κινηματογράφο παίζεται, στο οποίο ο μαθηματικός θα απαντούσε, διορθώνοντας, Δεν παίζεται, παιζόταν, η ταινία είναι πια τεσσάρων-πέντε χρόνων, δεν μπο­ ρώ να καταλάβω πώς την έχασα στην πρώτη της προβολή, και μετά, χωρίς παύση, ανήσυχος για την πιθανότητα να πάει ά­ χρηστη η συμβουλή που με τόση θέρμη πρόσφερε, Ίσως όμως εσείς να την έχετε δει, Δεν την έχω δει, δεν πηγαίνω πολύ στον κινηματογράφο, αρκούμαι σε ό,τι βγαίνει στην τηλεόραση, και ούτε καν, Τότε θα πρέπει να τη δείτε, θα τη βρείτε σε κάποιο εξειδικευμένο κατάστημα, νοικιάστε την αν δεν θέλετε να την αγοράσετε. Ο διάλογος θα μπορούσε να είχε εξελιχθεί κάπως έτσι αν η ταινία άξιζε τον έπαινο, όμως τα πράγματα εξελί­ χθηκαν τελικά με λιγότερο διθυραμβικό τρόπο, Δεν το λέω για να ανακατευτώ στη ζωή σας, είχε πει ο μαθηματικός καθώς καθάριζε ένα πορτοκάλι, αλλά εδώ και καιρό μού φαίνεστε κάπως καταπτοημένος, και ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο ε­ πιβεβαίωσε, Είναι αλήθεια, είμαι λίγο πεσμένος, Πρόβλημα υ­ γείας, Δεν νομίζω, απ' όσο μπορώ να γνωρίζω δεν είμαι άρ­ ρωστος, αυτό που μου συμβαίνει είναι ότι τα πάντα με κουρά­ ζουν και μου προκαλούν ανία, αυτή η καταραμένη ρουτίνα, αυτή η επανάληψη, αυτό το βήμα σημειωτόν, Ψυχαγωγία τότε, ) αγαπητέ μου, η ψυχαγωγία ήταν πάντα το καλύτερο φάρμακο, Επιτρέψτε μου να σας πω πως η ψυχαγωγία είναι το φάρμακο / γι' αυτόν που δεν τη χρειάζεται, Καλή απάντηση, δεν υπάρχει (χμφιβολία, κάτι όμως πρέπει να κάνετε για να βγείτε από το μαρασμό στον οποίο βρίσκεστε, Από την κατάθλιψη, Κατά­ θλιψη ή μαρασμός, το ίδιο κάνει, η σειρά των όρων είναι αυ-

θαίρετη, Όχι όμως και η ένταση, Τι κάνετε συνήθως μετά το μάθημα, Διαβάζω, ακούω μουσική, πότε πότε πηγαίνω σε κά­ ποιο μουσείο, Στον κινηματογράφο πηγαίνετε, Δεν πηγαίνω πολΰ στον κινηματογράφο, αρκούμαι σε ό,τι βγαίνει στην τη­ λεόραση, Μπορείτε να αγοράσετε μερικές βιντεοκασέτες, να οργανώσετε μια συλλογή, μια βιντεοθήκη, όπως τις λένε τώρα, Ναι, όντως θα μπορούσα, το πρόβλημα είναι ότι δεν έχω πια χώρο ούτε για τα βιβλία, Νοικιάστε λοιπόν, η καλύτερη λύση είναι να νοικιάσετε, Έχω μερικά βίντεο, κάποια επιστημονικά ντοκιμαντέρ, φυσικές επιστήμες, αρχαιολογία, ανθρωπολογία, τέχνες εν γένει, με ενδιαφέρει επίσης η αστρονομία, τέτοια πράγματα, Καλά όλα αυτά, αλλά πρέπει να αποσπάσετε την προσοχή σας με ιστορίες που δεν απαιτούν πολύ χώρο στο μυαλό, για παράδειγμα, μιας και σας ενδιαφέρει η αστρονομία, φαντάζομαι ότι εξίσου θα μπορούσε να σας ενδιαφέρει η επι­ στημονική φαντασία, οι περιπέτειες στο διάστημα, ο πόλεμος των άστρων, τα ειδικά εφέ, Έτσι όπως το αντιλαμβάνομαι εγώ, αυτά τα ειδικά εφέ είναι ο χειρότερος εχθρός της φαντασίας, αυτό το μυστηριώδες και αινιγματικό τέχνασμα που σε τόσο μπελά έβαλε τους ανθρώπους μέχρι να το επινοήσουν, Αγαπη­ τέ μου, υπερβάλλετε, Δεν υπερβάλλω, αυτοί που υπερβάλλουν είναι εκείνοι που προσπαθούν να με πείσουν πως σε λιγότερο από ένα δευτερόλεπτο, με ένα κλικ, ένα διαστημόπλοιο μπορεί να βρεθεί σε απόσταση εκατό χιλιάδων χιλιομέτρων, Θα πρέ­ πει να αναγνωρίσετε πως για να δημιουργηθούν αυτά τα εφέ που εσείς τόσο απεχθάνεστε χρειάζεται επίσης φαντασία, Ναι, αλλά τη δική τους, όχι τη δική μου, Έχετε πάντα την ευχέρεια να χρησιμοποιείτε τη δική σας ξεκινώντας από το σημείο όπου έχει φτάσει η δική τους, Δηλαδή στα διακόσιες χιλιάδες χιλιό­ μετρα αντί για εκατό, Ας μην ξεχνάμε ότι αυτό που σήμερα ο­ νομάζουμε πραγματικότητα χθες ήταν φαντασία, θυμηθείτε μόνο τον Ιούλιο Βερν, NaL, αλλά η σημερινή πραγματικότητα είναι ότι για να πάει κανείς στον Άρη, λόγου χάρη, και ο Άρης με όρους της αστρονομίας μπορεί κανείς να πει πως είναι από εδώ μέχρι τη γωνία, χρειάζονται το λιγότερο εννέα μήνες, κι ύ-

στερα πρέπει να περιμένει κανείς εκεί το λιγότερο άλλους επτά μήνες μέχρι ο πλανήτης να βρεθεί ξανά στο βέλτιστο σημείο για να μπορέσει να επιστρέψει, και τελικά να κάνει άλλο ένα ταξίδι εννέα μηνών για να φτάσει στη Γη, σύνολο δύο χρόνια ύψιστης βαρεμάρας, μια ταινία για ένα ταξίδι μετ' επιστροφής στον Άρη που θα σεβόταν την αλήθεια των γεγονότων θα ήταν η πιο ανιαρή βαρεμάρα που είδε ποτέ κανείς, Τώρα κατάλαβα < γιατί νιώθετε ανία, Γιατί, Γιατί τίποτα δεν μπορεί να σας ευ­ χαριστήσει, Θα ευχαριστιόμουν και με το λίγο, αν το είχα, Όλο και κάτι θα έχετε, καριέρα, δουλειά, εξωτερικά τουλάχιστον; δεν βλέπω λόγο να παραπονιέστε, Η καριέρα και η δουλειά έ­ χουν εμένα και όχι εγώ αυτές, Όσο γι' αυτό το κακό, αν υπο­ θέσουμε πως όντως είναι, όλοι υποφέρουμε απ' αυτό, κι εγώ θα ήθελα να αναγνωριστώ ως ιδιοφυΐα των Μαθηματικών α­ ντί για τον ταπεινό και παραιτημένο καθηγητή της δευτερο­ βάθμιας εκπαίδευσης που αναγκαστικά θα συνεχίσω να είμαι, Δεν μ' αρέσει ο εαυτός μου, αυτό είναι το πρόβλημα πιθανόν, Αν ερχόσασταν σ' εμένα με μια εξίσωση με δύο αγνώστους, θα μπορούσα να σας προσφέρω τις επαγγελματικές μου υπηρε­ σίες, αλλά αφού πρόκειται για ασυμβατότητα τέτοιου διαμε­ τρήματος, οι γνώσεις μου μόνο να σας περιπλέξουν τη ζωή θα μπορούσαν, γι' αυτό σας λέω να ξεσκάσετε βλέποντας μερικές ταινίες με τον ίδιο τρόπο που παίρνει κανείς ηρεμιστικά, και να μην αρχίσετε ν' ασχολείστε με τα μαθηματικά, που ζορίζουν πολύ το μυαλό, Έχετε καμιά ιδέα, Ιδέα για ποιο πράγμα, Κα­ μιά ταινία ενδιαφέρουσα, που ν' αξίζει τον κόπο, Άλλο τίποτα, μπείτε σ' ένα μαγαζί, κάντε μια βόλτα και διαλέξτε, Υποδείξτε μου μία τουλάχιστον. Ο καθηγητής των Μαθηματικών σκέ­ φτηκε, σκέφτηκε και είπε τελικά, Ο Τολμών Νικά, Τι είναι αυ­ τό, Ταινία, αυτό δεν μου ζητήσατε, Μοιάζει περισσότερο με λαϊκή ρήση, Είναι λαϊκή ρήση, Ολόκληρη ή μόνο ο τίτλος της, Περιμένετε και θα δείτε, Τι είδους είναι, Η λαϊκή ρήση, Όχι, η ταινία, Κωμωδία, Είστε σίγουρος πως δεν είναι κανένα παλιο­ μοδίτικο δράμα, με μαχαίρια και στάμνες, ή κανένα απ' αυτά τα μοντέρνα, με πυροβολισμούς και εκρήξεις, Είναι μια ελα-

c

2 - 0 άνθρωπος

αντίγραφο

φριά, διασκεδαστική κωμωδιουλα, Θα τη σημειώσω, πώς την είπατε, Ο Τολμών Νικά, Πολύ ωραία, το έγραψα, Δεν είναι κα­ νένα αριστούργημα του κινηματογράφου, αλλά μπορεί να ξεσκάσετε για μιάμιση ώρα. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο βρίσκεται στο σπίτι του, έ­ χει μια έκφραση αμφιβολίας στο πρόσωπο, όχι κάτι σοβαρό πάντως, δεν του συμβαίνει πρώτη φορά να είναι έτσι, να πα­ ρακολουθεί τη θέληση του να παλαντζάρει ανάμεσα στο να α­ φιερώσει χρόνο για να ετοιμάσει κάτι για φαγητό, πράγμα το οποίο συνήθως σημαίνει την προσπάθεια απλώς ν' ανοίξει μια κονσέρβα και να ζεστάνει το περιεχόμενο της, και την εναλλα­ κτική λύση να βγει για να δειπνήσει σ' ένα κοντινό εστιατόριο, όπου είναι γνωστός για την ελάχιστη σημασία που δίνει στον κατάλογο, όχι από την ανωτερότητα του ανικανοποίητου πε­ λάτη, αλλά από αδιαφορία, αποξένωση, από τεμπελιά να δια­ λέξει ένα πιάτο ανάμεσα σ' αυτά που του προτείνει ο σύντομος και διαρκώς επαναλαμβανόμενος κατάλογος. Τη διάθεση του να μη βγει απ' το σπίτι την ενισχύει το γεγονός ότι έχει φέρει δουλειά από το σχολείο, τις τελευταίες ασκήσεις των μαθητών του, τις οποίες οφείλει να διαβάσει με προσοχή και να τις διορ­ θώσει όπου παραβιάζουν τις διδακτέες αλήθειες ή επιτρέπουν υπερβολικές ελευθερίες στην ερμηνεία τους. Η Ιστορία που δι­ δάσκει ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο είναι σαν ένα μπονσάι που πότε πότε του κόβουν τις ρίζες για να μη μεγαλώσει, μια παιδική μινιατούρα του γιγάντιου δέντρου των τόπων και των χρόνων, κι όσων μέσα τους συμβαίνουν, κοιτάζουμε, βλέπουμε την ανισότητα στο μέγεθος και μένουμε εκεί, περνάμε στα ψι­ λά άλλες διαφορές, λιγότερο εμφανείς, κανένα πετούμενο, κα­ νένα πουλί, ούτε το πιο μικρό κολιμπρί δεν θα μπορούσε να φτιάξει φωλιά στα κλαριά ενός μπονσάι, κι αν ακόμα στη μι­ κρή του σκιά, αν υποθέσουμε πως διαθέτει επαρκή φυλλωσιά, μπορούσε να κουρνιάσει μια σαύρα, το πιο πιθανό είναι να βρι­ σκόταν το ερπετό με την ουρά του απ' έξω. Η Ιστορία που δι­ δάσκει ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, το αναγνωρίζει ο ίδιος και δεν θα είχε πρόβλημα να το ομολογήσει αν τον ρωτούσαν,

έχει πάρα πολλές ουρές αφημένες απ' έξω, κάποιες που ακόμα κινούνται, άλλες που κατάντησαν πια ένα ζαρωμένο δέρμα με μια στήλη από σκόρπιους σπονδύλους μέσα. Ενθυμούμενος τη συζήτηση με το συνάδελφο του, σκέφτηκε, Τα Μαθηματικά προέρχονται από άλλο εγκεφαλικό πλανήτη, στα Μαθηματικά οι ουρές σαυρών θα ήταν απλές αφαιρέσεις. Έβγαλε τα χαρτιά από την τσάντα του και τα τοποθέτησε πάνω στο γραφείο του, έβγαλε επίσης την κασέτα με το Ο Τολμών Νικά, είχε λοιπόν δύο ασχολίες στις οποίες μπορούσε να αφιερώσει ολόκληρη την αποψινή βραδιά, να διορθώσει τις ασκήσεις, να δει την ται­ νία, υποπτευόταν πάντως πως ο χρόνος δεν θα του έφτανε για όλα, μιας και δεν συνήθιζε ούτε του άρεσε να δουλεύει μέσα στη νύχτα. Δεν υπήρχε επείγουσα ανάγκη για το διαγώνισμα των μαθητών, κι όσο για την ταινία, εκεί δεν υπήρχε ανάγκη καμία. Καλύτερα να συνεχίσει την ανάγνωση του βιβλίου που διάβαζε αυτό τον καιρό, σκέφτηκε. Αφού πέρασε πρώτα από το μπάνιο, πήγε στο δωμάτιο του για ν' αλλάξει, έβαλε άλλα παπούτσια και παντελόνι, φόρεσε ένα πουλόβερ πάνω απ' το πουκάμισο του και άφησε τη γραβάτα στη θέση της, γιατί δεν του άρεσε να βλέπει το λαιμό του γυμνό, και πήγε στην κουζί­ να. Έβγαλε από ένα ντουλάπι τρία διαφορετικά φαγητά, κι ό­ πως δεν μπορούσε ν' αποφασίσει ποιο να διαλέξει, άπλωσε το χέρι του για να πιάσει στην τύχη, με ένα ακατανόητο και σχε­ δόν ξεχασμένο παιδικό τραγουδάκι που πολλές φορές, εκείνες τις εποχές, τον είχε αφήσει έξω απ' το παιχνίδι, κι ήταν κάπως έτσι, αμπεμπαμπλόμ τουκιθεμπλόμ. Βγήκε το κοκκινιστό κρέας, δεν ήταν αυτό που του άρεσε περισσότερο, σκέφτηκε όμως κα­ λύτερα να μην εναντιωθεί στο πεπρωμένο. Έφαγε στην κουζί­ να, καταπίνοντας με τη βοήθεια ενός ποτηριού κόκκινο κρασί, κι, όταν τελείωσε, σχεδόν χωρίς να σκεφτεί, επανέλαβε το τρα­ γουδάκι με τρία ψίχουλα, το αριστερό ήταν το βιβλίο, το με­ σαίο ήταν οι ασκήσεις και το δεξί ήταν η ταινία. Κέρδισε Ο 1 1 όλμων Νικά, όπως ξέρουμε αυτό που είναι να γίνει θα γίνει και δεν αλλάζει, μη στρώνεις τραπέζι με το πεπρωμένο, γιατί τρώει τα γινωμένα και σου δίνει τα άγουρα. Έτσι λέμε συνή- /

19

θως, κι επειδή συνήθως το λέμε, δεχόμαστε τον αφορισμό χω­ ρίς συζήτηση, ενώ το καθήκον μας ως ελεύθερων ανθρώπων θα ήταν να αμφισβητήσουμε δραστικά ένα δεσποτικό πεπρω­ μένο που αποφάσισε, ποιος ξέρει με ποιες πονηρές προθέσεις, η αγουρίδα να είναι η ταινία, και όχι οι ασκήσεις ή το βιβλίο. Ως καθηγητής, και μάλιστα Ιστορίας, ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, αν λάβουμε υπόψη τη σκηνή που μόλις παρακολου­ θήσαμε στην κουζίνα, όπου εμπιστεύτηκε το άμεσο μέλλον του και πιθανώς ό,τι θα επακολουθήσει σε τρία ψίχουλα και μια παιδική παπαγαλία που δεν βγάζει νόημα, είναι κακό παρά­ δειγμα για τους εφήβους που το πεπρωμένο, το ίδιο ή κάποιο άλλο, απόθεσε στα χέρια του. Δεν θα χωρέσει δυστυχώς στην εξιστόρηση αυτή μια προεπισκόπηση των πιθανών βλαβερών συνεπειών της επιρροής ενός τέτοιου καθηγητή στη διαμόρ­ φωση των νεαρών ψυχών των εκπαιδευόμενων, γι' αυτό θα τις αφήσουμε εδώ, με μόνη ελπίδα μας να συναντήσουν κάποτε, στο δρόμο της ζωής, μια επιρροή με κατεύθυνση αντίθετη που θα τις ελευθερώσει, in extremis ίσως, από την ιρασιοναλιστική καταστροφή που τις απειλεί αυτή τη στιγμή. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο έπλυνε προσεκτικά τα πιάτα του βραδινού του, ανέκαθεν αποτελούσε γι' αυτόν απα­ ραβίαστη υποχρέωση το να αφήνει τα πάντα καθαρά και στη θέση τους μετά το φαγητό, πράγμα που έρχεται να μας διδάξει ότι, κι εδώ επανερχόμαστε για μία τελευταία φορά στις προα­ ναφερθείσες νεαρές ψυχές, για τις οποίες μια τέτοια διαδικα­ σία θα ήταν ίσως, κατά πάσα πιθανότητα, καταγέλαστη, και η υποχρέωση κενό γράμμα, ότι ακόμα και από κάποιον που δεν συνιστάται για θέματα, ζητήματα και υποθέσεις που σχετίζο­ νται με την αυθαίρετη βούληση, όλο και κάτι μπορεί να μάθει κανείς. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο πήρε από τις μετρη­ μένες συνήθειες της οικογένειας στην οποία μεγάλωσε αυτό και άλλα ακόμα μαθήματα, και κυρίως από τη μητέρα του, που είναι ευτυχώς εν ζωή και χαίρει υγείας, και την οποία οπωσ­ δήποτε θα επισκεφθεί μέσα στις επόμενες ημέρες, εκεί, στη μι­ κρή επαρχιακή πόλη όπου ο μετέπειτα καθηγητής άνοιξε τα

μάτια και αντίκρισε τον κόσμο, στο λίκνο των Μάσιμο από την πλευρά της μητέρας του και των Αφόνσο από την πλευρά του πατέρα του, και όπου του έλαχε να είναι ο πρώτος Τερτουλιά­ νο όταν γεννήθηκε, πριν από σαράντα χρόνια περίπου. Τον πατέρα του αναγκαστικά θα πρέπει να τον επισκεφθεί στο νε­ κροταφείο, έτσι είναι η πουτάνα η ζωή, κάποια στιγμή τελειώ­ νει. Αυτή η κακιά λέξη τού πέρασε απ' το νου απρόσκλητη, ή­ ταν γιατί σκέφτηκε τον πατέρα του καθώς έβγαινε απ' την κουζίνα και αισθάνθηκε την έλλειψη του, ο Τερτουλιάνο Μά­ σιμο Αφόνσο δεν είναι άνθρωπος που λέει βλακείες, τόσο μά­ λιστα που, όταν κάποια σπάνια φορά τού συμβεί να του ξεφύ­ γει κάποια, παραξενεύεται κι ο ίδιος με την έλλειψη πειθούς των φωνητικών του οργάνων, φωνητικές χορδές, ουρανίσκος, γλώσσα, δόντια, χείλη, σαν να αρθρώνουν, ενάντια στη θέλη­ ση τους, για πρώτη φορά, μια λέξη ενός ιδιώματος άγνωστου μέχρι τότε. Στο μικρό δωμάτιο που χρησιμεύει ως γραφείο και ως καθιστικό υπάρχει ένας διθέσιος καναπές, ένα χαμηλό τρα­ πεζάκι, στο κέντρο μια καρέκλα με επενδυμένο κάθισμα που μοιάζει φιλόξενη, η συσκευή της τηλεόρασης απέναντι της, προς την έξοδο, και σε μια γωνιά, βαλμένο έτσι που να το βλέ­ πει το φως απ' το παράθυρο, το γραφείο όπου οι ασκήσεις της Ιστορίας και η βιντεοκασέτα περιμένουν να δουν ποιος θα κερδίσει. Δύο τοίχοι είναι επενδυμένοι με βιβλία, τα περισσό­ τερα με ρυτίδες από τη χρήση και ζαρωμένα από τα χρόνια. Στο πάτωμα, ένα χαλί με γεωμετρικά μοτίβα, με χρώματα υπο­ τονικά, ή ίσως ξεθωριασμένα, βοηθά να συντηρείται ένα περι­ βάλλον άνεσης που δεν ξεπερνά την απλή μετριότητα, χωρίς προσποιήσεις και προσπάθειες να φανεί κάτι παραπάνω από αυτό που είναι, το μέρος όπου μένει ένας καθηγητής δευτερο­ βάθμιας εκπαίδευσης που βγάζει λίγα λεφτά, που συμβαίνει να είναι μια ιδιότροπη εμμονή της τάξης των διδασκόντων γενι­ κώς, ή μια ιστορική καταδίκη από την οποία δεν κατάφερε α­ κόμα να εξιλεωθεί. Το μεσαίο ψίχουλο, δηλαδή το βιβλίο που έχει αρχίσει ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, μια βαρύγδουπη μελέτη των αρχαίων πολιτισμών της Μεσοποταμίας, βρίσκεται

εκεί όπου το άφησε χθες το βράδυ, εδώ πάνω στο κεντρικό τραπεζάκι, να περιμένει, κι αυτό μαζί με τα άλλα δυο ψίχουλα, να περιμένει, όπως κάνουν πάντα τα πράγματα, όλα, κι απ' αυ­ τό δεν μπορούν να ξεφύγουν, αυτή η μοίρα τα κυβερνά, και φαίνεται πως είναι μέρος της ακατανίκητης φύσης τους ως πραγμάτων. Από μια τέτοια προσωπικότητα, όπως αυτή που προμηνύεται πως έχει ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, και ή­ δη έχει δώσει ενδείξεις ενός περιπλανώμενου και ίσως κάπως διφορούμενου πνεύματος στο λίγο διάστημα της γνωριμίας μα­ ζί του, δεν θα προξενούσε καμία έκπληξη αυτή τη στιγμή μια επίδειξη συνειδητών προσποιήσεων, όπως να ξεφυλλίσει τις α­ σκήσεις των μαθητών με ψεύτικη προσοχή, ή ν' ανοίξει το βι­ βλίο στη σελίδα όπου είχε διακοπεί η ανάγνωση, ρίχνοντας πό­ τε πότε αδιάφορες ματιές στην κασέτα, σαν να μην έχει απο­ φασίσει τι τελικά ήθελε να κάνει. Αλλά τα φαινόμενα, όχι τόσο απατηλά όσο λέγεται, καμιά φορά απαρνιούνται τον εαυτό τους και αφήνουν να διαφανούν εκδηλώσεις οι οποίες ανοί­ γουν δρόμο στην πιθανότητα σοβαρών μελλοντικών διαφορο­ ποιήσεων από ένα υπόδειγμα συμπεριφοράς το οποίο, γενι­ κώς, αρχικά έδειχνε οριστικό. Αυτή η κοπιώδης εξήγηση θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί αν στη θέση της, αντί περιστρο­ φών, είχαμε πει πως ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο κατευ­ θύνθηκε αμέσως, γραμμή, στο γραφείο, πήρε την κασέτα, άφη­ σε τα μάτια του να τρέξουν στις πληροφορίες της καλής και της ανάστροφης στη θήκη, απόλαυσε τα χαμογελαστά, ευδιά­ θετα πρόσωπα των ερμηνευτών της, παρατήρησε πως μόνο το όνομα ενός από αυτούς, της πρωταγωνίστριας, μιας νέας και όμορφης ηθοποιού, του ήταν οικείο, προειδοποίηση ότι η ται­ νία, όταν ήρθε η ώρα των συμβολαίων, δεν πρέπει να αντιμε­ τωπίστηκε με ιδιαίτερη φροντίδα από πλευράς παραγωγών, κι έπειτα, με τη σταθερή κίνηση μιας θέλησης που ποτέ δεν αμ­ φέβαλλε για τον εαυτό της, έσπρωξε την κασέτα μέσα στη συ­ σκευή του βίντεο, κάθισε στην καρέκλα, πάτησε το κουμπί της έναρξης στο τηλεκοντρόλ και βολεύτηκε για να περάσει όσο γίνεται καλύτερα ένα απόγευμα, που όχι μόνο φαινόταν να

μην υπόσχεται πολλά, αλλά και θα εκπλήρωνε ακόμα λιγότε­ ρα. Κι έτσι έγινε. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο γέλασε δύο φορές, χαμογέλασε τρεις-τέσσερις, η κωμωδία, εκτός από ελα­ φριά, σύμφωνα με τη συγκαταβατική έκφραση του συναδέλ­ φου των Μαθηματικών, ήταν κυρίως παράλογη, ανόητη, ένα κινηματογραφικό πόνημα στο οποίο το κοινό αίσθημα και η λογική είχαν μείνει απ' έξω να διαμαρτύρονται που δεν τους ε­ πιτράπηκε η είσοδος εκεί που διέπρατταν τον παραλογισμό. Ο τίτλος, εκείνο το Ο Τολμών Νικά, ήταν ένα απ' αυτά τα προ­ φανή γνωμικά, του είδους τι κάνει νιάου νιάου στα κεραμίδια, τολμηροί και νίκες δεν υπήρχαν στην ιστορία, όλο κι όλο αυτό που έβλεπε κανείς στην ταινία ήταν η περίπτωση μιας ξέφρε­ νης προσωπικής φιλοδοξίας την οποία ενσάρκωνε η νέα και ωραία ηθοποιός όσο καλύτερα της είχαν μάθει, πασπαλισμένη με παρεξηγήσεις, μανούβρες, ασυνεννοησίες και παρερμηνείες, που ανάμεσα τους, δυστυχώς, η κατάθλιψη του Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο δεν κατάφερε να συναντήσει την παραμικρή ανακούφιση. Όταν τελείωσε η ταινία, ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο ήταν περισσότερο εκνευρισμένος με τον εαυτό του παρά με το συνάδελφο. Εκείνος είχε τη δικαιολογία της καλής του πρόθεσης, τον ίδιο όμως, που δεν ήταν πια σε ηλικία να κυνηγάει πυροτεχνήματα, τον πονούσε, όπως συμβαίνει πάντα με τους αφελείς, αυτό ακριβώς, η αφέλεια του. Είπε δυνατά, Λ όριο θα πάω πίσω αυτή τη μαλακία, κι αυτή τη φορά δεν εξεπλάγη, θεώρησε ότι είχε το δικαίωμα να ξεσπάσει με άξεστο τρόπο, και, εκτός αυτού, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη πως αυ­ τή ήταν η δεύτερη μόνο απρέπεια που του είχε ξεφύγει τις τε­ λευταίες βδομάδες, και η πρώτη, επιπλέον, ήταν μόνο στη σκέψη, κι ό,τι είναι μόνο στη σκέψη δεν πιάνεται. Κοίταξε το ρο­ λόι και είδε πως δεν ήταν ούτε έντεκα ακόμα. Νωρίς είναι, μουρμούρισε, και μ' αυτό ήθελε να πει, όπως φάνηκε αμέσως, ;ιως είχε ακόμα χρόνο να τιμωρήσει τον εαυτό του για την ε­ λαφρότητα με την οποία είχε προδώσει την υποχρέωση προς ι ην αφοσίωση, το αυθεντικό για το ψεύτικο, το διαρκές για το ιιρόσκαιρο. Κάθισε στο γραφείο, τράβηξε προσεκτικά προς το

μέρος του τα τετράδια με τις ασκήσεις της Ιστορίας, σαν να ή­ θελε να τους ζητήσει συγγνώμη για την εγκατάλειψη, και δού­ λεψε όλη τη νύχτα, ως ευσυνείδητος δάσκαλος που πάντα μο­ χθούσε να γίνει, γεμάτος παιδαγωγική αγάπη για τους μαθητές του, εξαιρετικά απαιτητικός όμως στις ημερομηνίες και αδέκα­ στος στα ονόματα. Ήταν αργά όταν τελείωσε την αγγαρεία στην οποία είχε υποβάλει τον εαυτό του, ωστόσο, συντετριμμέ­ νος ακόμη από το σφάλμα του, μετανοώντας ακόμα για το α­ μάρτημα, και σαν να είχε αποφασίσει να αντικαταστήσει το ένα οδυνηρό βάσανο με ένα άλλο εξίσου σωφρονιστικό, πήρε μαζί του στο κρεβάτι το βιβλίο για τους αρχαίους πολιτισμούς της Μεσοποταμίας, στο κεφάλαιο που αναφερόταν στους Σημίτες Αμορραίους, και ειδικότερα στον βασιλιά τους Χαμουραμπί, αυτόν με τον κώδικα. Μετά από τέσσερις σελίδες αποκοιμήθη­ κε γαλήνια, σημάδι πως είχε συγχωρήσει τον εαυτό του. Ξύπνησε μία ώρα αργότερα. Δεν είχε δει όνειρο, κανένας φοβερός εφιάλτης δεν διατάραξε τον εγκέφαλο του, δεν τε­ ντώθηκε για να αμυνθεί απέναντι στο γλοιώδες τέρας που είχε κολλήσει στη μούρη του, άνοιξε απλώς τα μάτια και σκέφτηκε, Κάποιος είναι στο σπίτι. Αργά, χωρίς βιασύνες, κάθισε στο κρεβάτι και αφουγκράστηκε. Το δωμάτιο είναι εσωτερικό, α­ κόμα και τη μέρα δεν φτάνουν ως εκεί οι θόρυβοι απ' έξω, και τέτοια ώρα μέσα στη νύχτα, Τι ώρα να 'ναι, η σιωπή συνήθως είναι απόλυτη. Και ήταν απόλυτη. Όποιος κι αν ήταν ο εισβο­ λέας, δεν κουνιόταν από τη θέση του. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο άπλωσε το χέρι προς το κομοδίνο και άναψε το φως. Το ρολόι έδειχνε τέσσερις και τέταρτο. Όπως οι περισσότεροι κοινοί άνθρωποι, έτσι και τούτος ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόν­ σο, δεν είναι ούτε δειλός ούτε θαρραλέος, δεν είναι σαν τους ανίκητους ήρωες του κινηματογράφου, αλλά δεν είναι και κα­ νένας χέστης, απ' αυτούς που τα κάνουν πάνω τους μόλις α­ κούσουν να τρίζει τα μεσάνυχτα η πόρτα στο μπουντρούμι του κάστρου. Μπορεί βέβαια να ανατρίχιασε, αλλά αυτό το παθαί­ νουν ακόμα κι οι λύκοι όταν βρίσκονται αντιμέτωποι με τον κίνδυνο, και δεν υπάρχει κανείς με σώας τας φρένας που θα ι­

σχυριστεί πως τα λυκοπουλα είναι άθλιοι δειλοί. Ο Τερτουλιά­ νο Μάσιμο Αφόνσο θα αποδείξει πως ούτε κι αυτός είναι. Γλί­ στρησε επιδέξια από το κρεβάτι, άρπαξε ένα παπούτσι, ελλεί­ ψει άλλου όπλου πλέον μαχητικού, και με χίλιες προφυλάξεις βγήκε μέχρι την πόρτα προς το διάδρομο. Κοίταξε από τη μια πλευρά και μετά από την άλλη. Η αίσθηση της παρουσίας που τον είχε ξυπνήσει δυνάμωσε λίγο. Ανάβοντας τα φώτα καθώς προχωρούσε, ακούγοντας την καρδιά του ν' αντηχεί κλεισμένη στο στήθος του σαν άλογο που καλπάζει, ο Τερτουλιάνο Μά­ σιμο Αφόνσο μπήκε στο μπάνιο και μετά στην κουζίνα. Κα­ νείς. Και η παρουσία εκεί, περίεργο, έμοιαζε να μειώνεται σε έ­ νταση. Επέστρεψε στο διάδρομο και καθώς πλησίαζε στο κα­ θιστικό αντιλήφθηκε πως η αόρατη παρουσία γινόταν πιο πυ­ κνή σε κάθε του βήμα, σαν να δονούνταν η ατμόσφαιρα από την αντανάκλαση μιας κρυφής φλόγωσης, λες κι ο Τερτουλιά­ νο Μάσιμο Αφόνσο βάδιζε σε έδαφος μολυσμένο από ραδιε­ νέργεια κρατώντας στο χέρι ένα μετρητή Γκάιγκερ που ακτι­ νοβολούσε εκτόπλασμα αντί να εκπέμπει ηχητικά σήματα. Δεν υπήρχε κανείς στο δωμάτιο. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο κοίταξε τριγύρω, και ιδού, ακλόνητα και άφοβα, τα δύο ψηλά ράφια που ήταν γεμάτα βιβλία, οι κορνιζαρισμένες γκραβού­ ρες στους τοίχους, στις οποίες δεν είχαμε αναφερθεί μέχρι στιγ­ μής, είναι βέβαιο όμως, βρίσκονται εκεί, και εκεί, εκεί και εκεί, το γραφείο με τη γραφομηχανή, η καρέκλα, το χαμηλό τραπε­ ζάκι στο μέσον μ' ένα μικρό γλυπτό τοποθετημένο γεωμετρικά ακριβώς στο κέντρο, και ο διθέσιος καναπές, και η συσκευή της τηλεόρασης. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο μουρμούρι­ σε χαμηλόφωνα, με τρόμο, Ήταν αυτό, και τότε, έχοντας προ­ φέρει την τελευταία λέξη, η παρουσία, σιωπηλά, σαν σαπουνύφουσκα που σκάει, εξαφανίστηκε. Ναι, αυτό ήταν, η τηλεό­ ραση, το βίντεο, η κωμωδία που λεγόταν Ο Τολμών Νικά, μια εικόνα εκεί μέσα που είχε επιστρέψει στη θέση της αφού πήγε και ξύπνησε τον Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο στο κρεβάτι του. Δεν είχε ιδέα ποια μπορούσε να είναι, ήταν όμως σίγουρος πως θα την αναγνώριζε όταν θα εμφανιζόταν. Πήγε στο δω-

μάτιό του, έβαλε μια ρόμπα πάνω από την πιτζάμα του για να μην κρυώσει, και επέστρεψε. Κάθισε στην καρέκλα, πάτησε ξανά το κουμπί στο τηλεκοντρόλ και, γέρνοντας μπροστά, με τους αγκώνες ακουμπισμένους πάνω στα γόνατα, με τα μάτια προσηλωμένα, χωρίς ούτε γέλια ούτε χαμόγελα, έπαιξε ξανά την ιστορία της νέας και ωραίας γυναίκας που ήθελε να θριαμ­ βεύσει στη ζωή της. Είκοσι λεπτά αργότερα την είδε να μπαί­ νει σ' ένα ξενοδοχείο και να κατευθύνεται στη ρεσεψιόν, την άκουσε να λέει το όνομα της, Λέγομαι Ινες ντε Κάστρο, είχε παρατηρήσει από την προηγούμενη φορά την ενδιαφέρουσα και ιστορική σύμπτωση,'' κατόπιν την άκουσε που συνέχισε, Έ­ χω κάνει μια κράτηση, ο υπάλληλος την κοίταξε καταπρόσωπο, την κάμερα, όχι εκείνη, ή τέλος πάντων εκείνη, η οποία βρι­ σκόταν στη θέση της κάμερας, κι αυτό που της είπε σχεδόν δεν κατάφερε να το ακούσει ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, ο α­ ντίχειρας του χεριού που κρατούσε το τηλεκοντρόλ πάτησε γρή­ γορα το κουμπί που παγώνει την εικόνα, η εικόνα όμως είχε ή­ δη περάσει, λογικό είναι να μην ξοδεύουν ανώφελα το φιλμ για έναν κομπάρσο που μπαίνει στην ιστορία μετά από είκοσι λε­ πτά, η ταινία γύρισε πίσω, εμφανίστηκε ξανά το πρόσωπο του ρεσεψιονίστ, η νέα και όμορφη γυναίκα μπήκε ξανά στο ξενο­ δοχείο, είπε ξανά πως την λένε Ινες ντε Κάστρο και πως είχε κάνει κράτηση, και τώρα, μάλιστα, ιδού η εικόνα του υπαλλή­ λου της ρεσεψιόν που κοιτάζει καταπρόσωπο αυτόν που τον κοιτούσε. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο σηκώθηκε από την καρέκλα, γονάτισε μπροστά στην τηλεόραση, με το πρόσωπο όσο πιο κοντά τού επέτρεπε η όραση του, Εγώ είμαι, είπε, κι έ­ νιωσε ξανά να ανατριχιάζει, δεν ήταν αλήθεια αυτό που έβλε­ πε εκεί, δεν μπορεί να ήταν αλήθεια, οποιοσδήποτε ισορροπη­ μένος άνθρωπος τύχαινε να βρίσκεται εκεί θα τον καθησύχα­ ζε, Πώς σου ήρθε, αγαπητέ Τερτουλιάνο, κάνε τον κόπο να πα-

* Η Ινες ντε Κάστρο, Ισπανίδα ερωμένη του Πορτογάλου βασιλιά Δον Πέδρο Α' (1357-1367), υπήρξε ιστορικό πρόσωπο που ενέπνευσε ο­ μώνυμα λογοτεχνικά έργα και όπερα. (Σ.τ.Μ.)

ρατηρήσεις πως αυτός έχει μουστάκι ενω εσυ είσαι ξυρισμένος. Έτσι είναι οι ισορροπημένοι άνθρωποι, έχουν τη συνήθεια να τα απλοποιούν όλα, και μετά, πολύ αργά πάντα, τους βλέπου­ με να εκπλήσσονται με την άφθονη ποικιλία της ζωής, και τό­ τε θυμούνται πως τα μουστάκια κι οι γενειάδες δεν έχουν δική τους βούληση, αυξάνουν και πληθύνονται στο βαθμό που κα­ νείς τους το επιτρέπει, μερικές φορές επίσης από απλή αμέλεια του φορέα τους, αλλά από τη μια στιγμή στην άλλη, απλώς και μόνο επειδή άλλαξε η μόδα, ή επειδή η δασύτριχη μονοτονία καταντά ενοχλητική στον καθρέφτη, εξαφανίζονται χωρίς ν' αφήσουν ίχνος. Και μην ξεχνάμε ακόμα, μιας και πρόκειται για ηθοποιούς και σκηνικές τέχνες, την ισχυρή πιθανότητα το φίνο και καλά περιποιημένο μουστάκι του υπαλλήλου της ρε­ σεψιόν να είναι πρόσθετο. Το έχουμε δει κι αυτό. Αυτές τις (τκέψεις, που, ως προφανείς, θα έρχονταν με φυσικότητα σε ο­ ποιονδήποτε άνθρωπο, θα μπορούσε να τις είχε σκεφτεί ο Τερ­ τουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο για λογαριασμό του αν δεν είχε συ­ γκεντρωθεί στην αναζήτηση μέσα στην ταινία άλλων στιγμών (πις οποίες να εμφανίζεται ο ίδιος κομπάρσος, ή μάλλον βοη­ θητικός ηθοποιός με μερικές ατάκες, όπως, για να είμαστε α­ κριβείς, θα ταίριαζε να τον περιγράψουμε. Μέχρι το τέλος της ιστορίας ο άντρας με το μουστάκι, πάντα στο ρόλο του ρεσε­ ψιονίστ, εμφανίστηκε σε πέντε περιπτώσεις, κάθε φορά με λι­ γοστή δουλειά, αν και στην τελευταία τού έδωσαν να ανταλ­ λάξει δυο φράσεις επιδεικτικά πονηρές με την πρωταγωνίστρια Ινες ντε Κάστρο, κι έπειτα, καθώς εκείνη απομακρυνόταν λι­ κνίζοντας τους γοφούς, να τον με μια γκροτέσκα έκφραση ηουπάθειας, που ο σκηνοθέτης θα πρέπει να θεώρησε ακατα­ μάχητη πρόκληση στο γέλιο του θεατή. Δεν χρειάζεται να πού­ με βέβαια πως, αν ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο δεν τη βρή­ κε αστεία την πρώτη φορά, πόσο μάλλον τη δεύτερη. Είχε επι­ στρέψει στην πρώτη εικόνα, εκείνη όπου ο υπάλληλος της ρε­ σεψιόν, σε μεγάλο πλάνο, κοιτάζει καταπρόσωπο την Ινες ντε Κάστρο, και ανέλυε σχολαστικά την εικόνα, γραμμή τη γραμ­ μή, έκφραση την έκφραση, Αν παραβλέψει κανείς μερικές μι-

2 7

κρές διαφορές, σκέφτηκε, το μουστάκι κυρίως, το διαφορετικό κούρεμα, το πρόσωπο που ήταν πιο αδύνατο, είναι ολόιδιος μ' εμένα. Ένιωθε ήσυχος τώρα, το δίχως άλλο η ομοιότητα ήταν, ας πούμε, τρομακτική, αλλά μέχρι εκεί, από ομοιότητες άλλο τίποτα σ' αυτό τον κόσμο, ας πάρουμε παράδειγμα τους διδύ­ μους, αυτό που θα ήταν πραγματικά άξιο απορίας θα ήταν μέ­ σα σε έξι δισεκατομμύρια ανθρώπους να μην υπήρχαν τουλά­ χιστον δύο όμοιοι. Δεν θα μπορούσαν όμως να είναι ακριβώς όμοιοι, όμοιοι σε όλα, είπε, σαν να συζητούσε μ' εκείνο τον άλ­ λο του εαυτό που τον κοιτούσε μέσ' από την οθόνη. Καθισμέ­ νος ξανά στην καρέκλα, καταλαμβάνοντας επομένως τη θέση της ηθοποιού που ερμήνευε το ρόλο της Ινες ντε Κάστρο, υπο­ δύθηκε πως ήταν κι αυτός πελάτης του ξενοδοχείου, Λέγομαι Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, ανακοίνωσε, κι ύστερα χαμογε­ λώντας, Κι εσείς, η ερώτηση ήταν η πλέον εύλογη, όταν δύο ό­ μοιοι άνθρωποι συναντιούνται, είναι φυσικό να θέλουν να μά­ θουν τα πάντα ο ένας για τον άλλο, και το όνομα είναι πάντα το πρώτο πράγμα, γιατί φανταζόμαστε πως αυτή είναι η πόρ­ τα της εισόδου. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο έτρεξε την ταινία μέχρι το τέλος, εκεί βρισκόταν ο κατάλογος των ηθο­ ποιών ήσσονος σημασίας, δεν θυμόταν αν αναφέρονταν και οι ρόλοι τους οποίους ερμήνευαν, τελικά όχι, τα ονόματα εμφανί­ ζονταν με αλφαβητική σειρά, απλώς, και ήταν πολλά. Έπιασε αφηρημένος το κουτί της βιντεοκασέτας, έριξε άλλη μια ματιά σε ό,τι έγραφε και έδειχνε εκεί, τα χαμογελαστά πρόσωπα των πρωταγωνιστών, μια σύντομη σύνοψη της ιστορίας, και επί­ σης, χαμηλά, σε μια σειρά με τεχνικές λεπτομέρειες, με μικρά γράμματα, τη χρονολογία της ταινίας. Είναι πέντε χρόνων, μουρμούρισε, ενώ ταυτόχρονα θυμόταν ότι το ίδιο του είχε πει και ο συνάδελφος των Μαθηματικών. Πέντε χρόνων, επανέ­ λαβε, και ξαφνικά, ο κόσμος κουνήθηκε συθέμελα, δεν ήταν η επίδραση μιας ανεπαίσθητης και μυστηριώδους παρουσίας που τον είχε ξυπνήσει, αλλά κάτι συγκεκριμένο, και όχι μόνο συγκεκριμένο, αλλά και χειροπιαστό. Με χέρια τρεμάμενα ά­ νοιξε κι έκλεισε συρτάρια, έβγαλε από μέσα φακέλους με αρ-

2 8

νητικά και αντίγραφα φωτογραφιών, τα άπλωσε όλα πάνω στο γραφείο, στο τέλος βρήκε αυτό που αναζητούσε, ένα πορτρέτο του προ πενταετίας. Είχε μουστάκι, διαφορετικό κούρεμα, το πρόσωπο πιο αδύνατο.

29

Ο

ΥΤΕ Ο ΙΔΙΟΣ Ο ΤΕΡΤΟΥΛΙΑΝΟ ΜΑΣΙΜΟ ΑΦΟΝΣΟ ΔΕΝ ΘΑ Η­ ταν σε θέση να πει αν ο ύπνος άνοιξε ξανά γι' αυτόν την ευσπλαχνική του αγκαλιά μετά τη συνταρακτική απο­ κάλυψη, που ήταν γι' αυτόν η ύπαρξη, ίσως μάλιστα στην ίδια πόλη, ενός ανθρώπου που, κρίνοντας από το πρόσωπο και την όψη του γενικά, ήταν το ζωντανό του πορτρέτο. Αφού συνέ­ κρινε για ώρα μια προ πενταετίας φωτογραφία του με την γκρο πλαν εικόνα του υπαλλήλου της ρεσεψιόν, κι αφού δεν συνάντησε καμία διαφορά ανάμεσα στη μεν και τη δε, ούτε την παραμικρή, ούτε καν μια λεπτούλα ρυτίδα που να την έχει ο ένας και ο άλλος να μην την έχει, ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο έπεσε στον καναπέ, όχι στην καρέκλα, όπου δεν υ­ πήρχε αρκετός χώρος για να ακουμπήσει η φυσική και ηθική κατάπτωση του κορμιού του, κι εκεί, με το κεφάλι σφιγμένο α­ νάμεσα στα χέρια του, τα νεύρα εξαντλημένα, το στομάχι να α­ γωνιά, πάσχισε να τακτοποιήσει τις σκέψεις του, να τις ξε­ μπλέξει από το χάος των συναισθημάτων που συσσωρεύονται από τη στιγμή που η μνήμη, ξαγρυπνώντας δίχως εκείνος να το υποψιάζεται πίσω απ' την κλειστή κουρτίνα των ματιών, τον αφύπνισε αιφνιδιαστικά στον πρώτο και μοναδικό του ύπνο. Αυτό που με μπερδεύει περισσότερο, σκεφτόταν επίπονα, δεν είναι τόσο το γεγονός ότι αυτός ο τύπος μού μοιάζει, ότι είναι ένα αντίγραφο μου, μια διπλοτυπία, ας πούμε, δεν είναι σπά­ νιες αυτές οι περιπτώσεις, έχουμε τους διδύμους, έχουμε τους σωσίες, τα είδη επαναλαμβάνουν τον εαυτό τους, το ανθρώπι­ νο ον επαναλαμβάνεται, έχουμε το κεφάλι, τον κορμό, τα χέ­

ρια, τα πόδια, και θα μπορούσε, δεν έχω καμία βεβαιότητα, μια υπόθεση κάνω, κάποια ευτυχής αλλοίωση σε κάποιον συ­ γκεκριμένο γενετικό τύπο να έχει ως αποτέλεσμα ένα ον πα­ ρόμοιο με άλλο που γεννήθηκε σε άλλο γενετικό τύπο χωρίς καμία σχέση μεταξύ τους, δεν με μπερδεύει τόσο αυτό όσο ότι πριν από πέντε χρόνια ήμουν ακριβώς όπως ήταν εκείνος τό­ τε, μέχρι και μουστάκι είχαμε, και επιπλέον η πιθανότητα μετά από πέντε χρόνια, δηλαδή σήμερα, μάλιστα τώρα, μέσα στα ξημερώματα, η ομοιότητα να διατηρείται, λες και μια αλλαγή σ' εμένα να πρέπει να προκαλεί την ίδια αλλαγή και σ' εκείνον, ή, ακόμα χειρότερα, δεν αλλάζει ο ένας επειδή άλλαξε ο άλ­ λος, αλλά η αλλαγή είναι ταυτόχρονη, είναι να χτυπάει κανείς το κεφάλι του στον τοίχο, εντάξει, σύμφωνοι, δεν πρέπει να τα μετατρέπω όλα σε τραγωδία, ό,τι είναι δυνατόν να συμβεί, ως γνωστόν, θα συμβεί, πρώτα ήταν η τύχη που μας έκανε όμοιους, ύστερα ήταν η τύχη να δω μια ταινία που δεν είχα ποτέ ακου­ στά, θα μπορούσα να είχα ζήσει το υπόλοιπο της ζωής μου χω­ ρίς καν να φανταστώ πως ένα τέτοιο φαινόμενο για να εκδη­ λωθεί θα επέλεγε έναν κοινό καθηγητή Ιστορίας, αυτόν που μέχρι πριν λίγες ώρες διόρθωνε τα λάθη των μαθητών του και τώρα δεν ξέρει τι να κάνει με το λάθος στο οποίο έχει μετα­ τραπεί ο ίδιος από τη μια στιγμή στην άλλη. Είμαι άραγε ένα λάθος, αναρωτήθηκε, κι αν υποθέσουμε ότι τελικά είμαι, ποια (τημασία, ποιες συνέπειες έχει για ένα ανθρώπινο ον η γνώση ότι είναι εσφαλμένο. Αίσθηση φόβου διέτρεξε γρήγορα τη σπονδυλική του στήλη, και σκέφτηκε πως υπάρχουν πράγμα­ τα που είναι καλύτερο να τ' αφήνει κανείς όπως είναι, γιατί στην αντίθετη περίπτωση υπάρχει ο κίνδυνος οι άλλοι να α­ ντιληφθούν, και, ακόμα χειρότερα, να αντιληφθούμε κι εμείς μέσα από τα μάτια των άλλων, αυτή την κρυφή παρέκκλιση που μας εξέτρεψε όλους στη γέννηση μας και περιμένει, τρώ­ γοντας τα νύχια της από ανυπομονησία, τη μέρα που θα μπο­ ρέσει να φανερωθεί και να αναγγείλει, Εδώ είμαι. Το υπερβο­ λικό βάρος ενός τόσο βαθύ συλλογισμού, που επικεντρώνει μάλιστα στην πιθανότητα ύπαρξης απόλυτων δυάδων, περισ-

σότερο διαισθητικού πάντως, με φευγαλέες λάμψεις, παρά λε­ κτικά τεκμηριωμένου, έκανε το κεφάλι του να γείρει αργά, και ο ύπνος, ένας ύπνος που, με τα δικά του μέσα, θα εξακολου­ θούσε τη νοητική εργασία που ως εκείνη τη στιγμή είχε επιτε­ λέσει η εγρήγορση, ανέλαβε το κουρασμένο σώμα και το βοή­ θησε να βολευτεί στα μαξιλάρια του καναπέ. Δεν ήταν τόσο ώ­ στε να το πει κανείς ξεκούραση και να δικαιολογεί τέτοιο γλυ­ κό όνομα, μετά από μερικά λεπτά, ανοίγοντας μεμιάς τα μάτια, ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, σαν ομιλούσα κούκλα που έ­ χει χαλάσει ο μηχανισμός της, επανέλαβε με άλλα λόγια την ε­ ρώτηση του προηγουμένως, Τι θα πει να είσαι λάθος. Ανασή­ κωσε τους ώμους, λες και το ερώτημα ξάφνου είχε πάψει να τον ενδιαφέρει. Ευνόητο αποτέλεσμα μιας κούρασης τραβηγ­ μένης στα άκρα ή, αντίθετα, ευεργετική συνέπεια του σύντο­ μου ύπνου, η αδιαφορία αυτή είναι, έστω και έτσι, αταίριαστη και απαράδεκτη, διότι γνωρίζουμε πολύ καλά, κι εκείνος κα­ λύτερα από όλους, πως το πρόβλημα δεν λύθηκε, βρίσκεται ε­ κεί άθικτο, μέσα στη συσκευή του βίντεο, σε αναμονή κι εκεί­ νο, αφού εκτέθηκε με λέξεις που δεν ακούστηκαν αλλά που υπέβοσκαν στο διάλογο του σεναρίου, Ένας από τους δυο μας είναι λάθος, αυτό είπε όντως ο υπάλληλος της ρεσεψιόν στον Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο όταν, απευθυνόμενος στην ηθο­ ποιό που έκανε την Ινες ντε Κάστρο, την πληροφόρησε πως το δωμάτιο που εκείνη είχε κλείσει ήταν το δεκαοκτώ. Πόσους α­ γνώστους έχει αυτή η εξίσωση, ρώτησε ο καθηγητής της Ιστο­ ρίας τον καθηγητή των Μαθηματικών τη στιγμή που έβγαινε ξανά στο κατώφλι του ύπνου. Ο συνάδελφος επί των αριθμών δεν απάντησε στην ερώτηση, έκανε μόνο μια συμπονετική χει­ ρονομία και είπε, Θα τα πούμε αργότερα, τώρα ξεκουράσου, προσπάθησε να κοιμηθείς, το χρειάζεσαι. Να κοιμηθεί, αυτό α­ ναμφισβήτητα επιθυμούσε περισσότερο ο Τερτουλιάνο Μάσι­ μο Αφόνσο αυτή τη στιγμή, η απόπειρα όμως απέβη άκαρπη. Μετά από λίγο ήταν ξανά ξύπνιος, ζωογονημένος από μια λα­ μπρή ιδέα που του είχε κατέβει ξαφνικά, να ζητήσει δηλαδή α­ πό το συνάδελφο των Μαθηματικών να του πει γιατί σκέφτη­

κε να του προτείνει να δει το Ο Τολμών Νικά, ενώ επρόκειτο για ένα φιλμ ελάχιστης αξίας επιβαρημένο με μια πενταετή τα­ λαιπωρημένη ύπαρξη, πράγμα το οποίο, σε μια ταινία τρέχου­ σας παραγωγής, χαμηλού προϋπολογισμού, είναι βέβαιος λό­ γος για απόλυση λόγω ανικανότητας, ή το πολύ πολύ ένα άδο­ ξο τέλος με λίγη καθυστέρηση χάρη στην περιέργεια μισής ντουζίνας εκκεντρικών θεατών που άκουσαν να μιλούν για καλτ ταινίες και νόμιζαν ότι εννοούσαν αυτό το πράγμα. Σ' αυ­ τή την μπλεγμένη εξίσωση ο πρώτος άγνωστος που έπρεπε να λύσει ήταν αν είχε ή όχι ο συνάδελφος των Μαθηματικών α­ ντιληφθεί την ομοιότητα όταν είδε την ταινία, και σε περίπτω­ ση καταφατικής απάντησης, για ποιο λόγο δεν τον είχε προει­ δοποιήσει τη στιγμή που του την πρότεινε, ας ήταν έστω και με λόγια χαμογελαστής απειλής όπως αυτά, Προετοιμάσου γιατί θα πάρεις μια τρομάρα. Παρόλο που δεν πιστεύει στο Πεπροομένο καθαυτό, δηλαδή σε αυτό που διακρίνεται από σεβασμό με το αρχικό κεφαλαίο γράμμα από οποιοδήποτε άλλο κατώ­ τερο πεπρωμένο, ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο δεν κατα­ φέρνει να ξεφύγει από την ιδέα πως τόσες συγκυρίες και συ­ μπτώσεις μαζεμένες μπορεί κάλλιστα να ανταποκρίνονται σε ένα σχέδιο συγκαλυμμένο προς το παρόν, του οποίου όμως η εξέλιξη και το ξετύλιγμα βρίσκονται σίγουρα καθορισμένα στα κιτάπια όπου το εν λόγω Πεπρωμένο, αν υποθέσουμε εντέλει ότι υπάρχει και μας κυβερνά, υπέδειξε, ήδη από τις απαρχές του χρόνου, την ημερομηνία που θα πέσει η πρώτη τρίχα απ' το κεφάλι και η ημερομηνία που θα σβήσει το τελευταίο χαμό­ γελο απ' το στόμα. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο έπαψε να είναι πεσμένος στον καναπέ σαν τσαλακωμένο κουστούμι χωρίς σώμα μέσα, σηκώνεται τώρα στα πόδια του, όσο σταθερά μπορούν να είναι μετά από μια νύχτα που δεν έχει ταίρι στην υπόλοιπη ζωή του σε βιαιότητα συναισθημάτων, και νιώθο­ ντας το κεφάλι του να πηγαίνει να σπάσει, πήγε στο παράθυρο να δει τον ουρανό. Η νύχτα ήταν ακόμα γαντζωμένη στις στέ­ γες της πόλης, τα φανάρια του δρόμου ήταν ακόμη αναμμένα, όμως η πρώτη λεπτή πινελιά του πρωινού είχε αρχίσει ήδη να

3 3

;{ - Ο άνθρωπος

αντίγραφο

βάφει με διαφάνεια την ατμόσφαιρα εκεί πάνω. Έτσι βεβαιώ­ θηκε πως ο κόσμος δεν θα τελείωνε σήμερα, πως θα ήταν α­ συγχώρητο ξόδεμα να βγει ο ήλιος έτσι για το τίποτα, μόνο και μόνο για να παραστεί στην απαρχή του τίποτε αυτός που είχε ξεκινήσει τα πάντα, και επομένως, έστω κι αν δεν ήταν πολύ ξεκάθαρη, κι ακόμα λιγότερο προφανής, η σύνδεση που υπάρ­ χει ανάμεσα στο ένα πράγμα και στο άλλο, ο κοινός νους του Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο εδέησε επιτέλους να δώσει τη συμβουλή η έλλειψη της οποίας έγινε αισθητή από τη στιγμή της εμφάνισης του υπαλλήλου της ρεσεψιόν στην τηλεόραση, κι η συμβουλή αυτή ήταν η ακόλουθη, Αν νομίζεις πως πρέπει να ζητήσεις μια εξήγηση από το συνάδελφο σου, ζήτησε τη να τελειώνεις, καλύτερα παρά να σε πνίγουν οι ερωτήσεις κι οι αμφιβολίες, σου συνιστώ πάντως να μην ανοίξεις πολύ το στό­ μα σου και να προσέχεις τα λόγια σου, κρατάς στα χέρια σου μια καυτή πατάτα, άφησε την αν δεν θέλεις να καείς, επίστρε­ ψε το βίντεο στο μαγαζί σήμερα κιόλας, θάψε το θέμα και τε­ λείωνε μ' αυτό το μυστήριο προτού αρχίσει να βγάζει προς τα έξω πράγματα που θα προτιμούσες να μην ξέρεις, ή να μη δεις, ή να μη κάνεις, εξάλλου, ακόμα κι αν υποθέσουμε ότι υπάρχει ένας άνθρωπος που είναι αντίγραφο σου, ή εσύ δικό του αντί­ γραφο, κι απ' ό,τι φαίνεται όντως υπάρχει, δεν έχεις καμία υ­ ποχρέωση να τον ψάξεις, αυτό το άτομο υπάρχει κι εσύ δεν το ήξερες, εσύ υπάρχεις κι εκείνος δεν το ξέρει, δεν ειδωθήκατε ποτέ, δεν διασταυρώθηκαν ποτέ οι δρόμοι σας, το καλύτερο που έχεις να κάνεις είναι, Κι αν τον συναντήσω κάποια στιγμή, αν διασταυρωθούμε στο δρόμο, διέκοψε ο Τερτουλιάνο Μάσι­ μο Αφόνσο, Θα γυρίσεις το κεφάλι σου απ' την άλλη, πού σε είδα πού σε ξέρω, Κι αν μου απευθυνθεί εκείνος, Αν έχει έστω μια σταλιά φρόνηση θα κάνει κι αυτός το ίδιο, Δεν μπορείς να έχεις την απαίτηση από τον καθένα να είναι φρόνιμος, Γι' αυ­ τό έχει γίνει έτσι ο κόσμος, Δεν απάντησες στην ερώτηση μου, Ποια, Τι θα κάνω αν μου απευθυνθεί εκείνος, Θα του πεις τι ε­ ξαιρετική σύμπτωση, φανταστική, περίεργη, ό,τι νομίζεις πως είναι κατάλληλο, σύμπτωση πάντως, και θα κόψεις τη συζήτη­

ση, Έτσι, χωρίς κανένα πρόσχημα, Έτσι, χωρίς κανένα πρό­ σχημα, Θα ήταν αγένεια, απρεπεια, Μερικές φορές είναι ο μό­ νος τρόπος για ν' αποφύγεις το χειρότερο, αν δεν το κάνεις ξέ­ ρεις τι σε περιμένει, η μια κουβέντα φέρνει την άλλη, μετά την πρώτη συνάντηση θα υπάρξει δεύτερη και τρίτη, και κατά πά­ σα πιθανότητα θα καταλήξεις να λες την ιστορία της ζωής σου σ' έναν άγνωστο, στην ηλικία σου θα πρέπει πια να ξέρεις πως με τους αγνώστους και τους ξένους, όσο προσεκτικός κι αν εί­ σαι, είναι λίγο όταν πρόκειται για προσωπικά ζητήματα, κι αν θες να ξέρεις, δεν μπορώ να φανταστώ τίποτα πιο προσωπικό, τίποτα πιο ιδιωτικό από τον μπελά στον οποίο ετοιμάζεσαι να μπεις, Μου είναι δύσκολο να θεωρήσω ξένο έναν άνθρωπο που είναι όμοιος μ' εμένα, Άφησε τον να συνεχίσει να είναι αυ­ τό που ήταν μέχρι τώρα, ένας άγνωστος, Εντάξει, αλλά ξένος δεν θα μπορούσε ποτέ να είναι, Ξένοι είμαστε όλοι, ακόμα κι ε­ μείς που στεκόμαστε εδώ, Σε ποιον αναφέρεσαι, Σ' εσένα και σ' εμένα, στον κοινό σου νου και σ' εσένα τον ίδιο, σπανίως συ­ ναντιόμαστε για να κουβεντιάσουμε, αραιά και πού μόνο, κι αν θέλουμε να είμαστε ειλικρινείς, λίγες ήταν οι φορές που άξιζε τον κόπο, Από δικό μου σφάλμα, Κι από δικό μου σφάλμα, εί­ μαστε υποχρεωμένοι από τη φύση ή από τις συνθήκες ν' ακο­ λουθούμε παράλληλους δρόμους, αλλά η απόσταση που μας χωρίζει, ή που μας διαχωρίζει, είναι τόσο μεγάλη (όστε τις πε­ ρισσότερες φορές δεν ακούμε ο ένας τον άλλο, Σ' ακούω τώρα, ΙΤρόκειται για επείγουσα κατάσταση, και τα επείγοντα μας φέρνουν κοντά, Ό,τι είναι να γίνει θα γίνει, Την ξέρω αυτή τη φιλοσοφία, τη λένε συνήθως ειμαρμένη, μοίρα, ριζικό, αυτό ό­ μως που σημαίνει στην πραγματικότητα είναι ότι θα κάνεις ό,τι ( κατεβάσει η γκλάβα σου, όπως πάντα, Σημαίνει πως θα κάνω αυτό που πρέπει να κάνω και τίποτα λιγότερο, Για μερικούς ανθρώπους αυτό που έκαναν είναι το ίδιο με αυτό που θεώρη­ σαν ότι έπρεπε να κάνουν, Αντίθετα με ό,τι πιστεύει ο κοινός νους, τα ζητήματα της θέλησης δεν είναι ποτέ απλά, απλή εί­ ναι η αναποφασιστικότητα, η αβεβαιότητα, η επιφυλακτικότη­ τα, Ποιος να μου το 'λέγε, Μη σου κάνει εντύπωση, όσο ζούμε

μαθαίνουμε, Η αποστολή μου τελείωσε, κάνε ό,τι καταλαβαί­ νεις, Έτσι θα κάνω, Επομένως, αντίο, θα τα πούμε κάποια άλ­ λη φορά, να 'σαι καλά, Πιθανώς στην επόμενη επείγουσα κα­ τάσταση, Αν καταφέρω να φτάσω εγκαίρως. Τα φανάρια στο δρόμο είχαν σβήσει, η κίνηση μεγάλωνε κάθε λεπτό που περ­ νούσε, το γαλάζιο στον ουρανό δυνάμωνε. Όλοι γνωρίζουμε j πως κάθε μέρα που ξημερώνει είναι η πρώτη για κάποιους και ) η τελευταία για άλλους, και πως για την πλειοψηφία είναι μία / ακόμα. Για τον καθηγητή της Ιστορίας Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, η μέρα αυτή όπου βρισκόμαστε, ή που διανύουμε, αν και δεν έχουμε λόγο να πιστεύουμε πως θα είναι η τελευταία, δεν θα είναι πάντως ούτε απλώς άλλη μια μέρα. Ας πούμε πως ήρθε στον κόσμο με την πιθανότητα να είναι μια άλλη πρώτη μέρα, μια άλλη αρχή, χαράζοντας επομένως ένα άλλο πεπρω­ μένο. Όλα εξαρτώνται από τα βήματα που θα κάνει ο Τερτου­ λιάνο Μάσιμο Αφόνσο σήμερα. Ωστόσο, όπως έλεγαν σε πε­ ρασμένους καιρούς, τώρα αρχίζει η λιτανεία και κοντός ψαλ­ μός αλληλούια. Πώς είμαι έτσι, μουρμούρισε ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόν­ σο όταν κοιτάχτηκε στον καθρέφτη, και δεν είχε άδικο. Ύπνος λίγος, μια ώρα είχε κοιμηθεί, την υπόλοιπη νύχτα την πέρασε μαχόμενος ενάντια στη σκιά και τον τρόμο που περιγράφηκαν εδώ με λεπτομέρεια ίσως υπερβολική, συγχωρητέα όμως, αν σκεφτούμε ότι ποτέ ως τώρα στην ιστορία της ανθρωπότητας, αυτήν που τόσο προσπαθεί ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο να διδάξει καλά στους μαθητές του, δεν υπήρξαν δύο άνθρωποι όμοιοι στο ίδιο σημείο και στον ίδιο χρόνο. Σε περασμένες ε­ ποχές σημειώθηκαν και άλλες περιπτώσεις απόλυτης φυσικής ομοιότητας ανάμεσα σε δύο ανθρώπους, είτε άντρες είτε γυ­ ναίκες, πάντοτε όμως τους χώριζαν δεκάδες, εκατοντάδες, χι­ λιάδες χιλιόμετρα. Η πιο θαυμαστή περίπτωση που γνωρίζου­ με ήταν σε κάποια πόλη, εξαφανισμένη σήμερα, όπου στον ί­ διο δρόμο και στο ίδιο σπίτι, όχι όμως στην ίδια οικογένεια, με ένα διάστημα διακοσίων πενήντα χρόνων, γεννήθηκαν δύο ό­ μοιες γυναίκες. Το θαυματουργό συμβάν δεν καταγράφηκε σε

κανένα χρονικό, ούτε διατηρήθηκε μέσω της προφορικής πα­ ράδοσης, πράγμα που είναι απολύτως κατανοητό, δεδομένου ότι όταν γεννήθηκε η πρώτη δεν ήξερε ότι θα υπάρξει και δεύ­ τερη, κι όταν η δεύτερη ήρθε στον κόσμο είχε χαθεί πια η ανά­ μνηση της πρώτης. Φυσικό είναι. Παρά την απόλυτη απουσία οποιουδήποτε αποδεικτικού εγγράφου ή μαρτυρίας, είμαστε σε θέση να επιβεβαιώσουμε, και, αν χρειαστεί, να δώσουμε το λόγο της τιμής μας, πως όλα όσα θα δηλώσουμε, δηλώνουμε ή δηλώσαμε ότι συνέβησαν στην πόλη που σήμερα έχει εξαφανι­ στεί συνέβησαν όντως. Επειδή η ιστορία δεν καταγράφει ένα γεγονός, δεν σημαίνει πως το γεγονός αυτό δεν έχει γίνει. Όταν η επιχείρηση του πρωινού ξυρίσματος έφτασε στο τέλος της, ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο εξέτασε χωρίς επιείκεια το πρόσωπο που είχε μπροστά του και, συνολικά, το βρήκε κα­ λύτερο στην όψη. Στην πραγματικότητα, οποιοσδήποτε αμε­ ρόληπτος παρατηρητής, αρσενικός ή θηλυκός, θα όριζε ως αρ­ μονικές, αν τις έβλεπε κανείς ως σύνολο, τις γραμμές του κα­ θηγητή της Ιστορίας, και ασφαλώς δεν θα παρέλειπε να λάβει υπόψη θετικά τη σημασία κάποιων ελαφρών ασυμμετριών και κάποιων λεπτών ογκομετρικών διακυμάνσεων που συνιστού­ σαν, ας πούμε, το αλάτι το οποίο, εν τοιαύτη περίπτωση, νοστίμευε την όψη του άνοστου φαγητού που αδικεί σχεδόν πά­ ντα πρόσωπα προικισμένα με γραμμές υπερβολικά κανονικές. Λεν πρόκειται βέβαια να υποστηρίξει κανείς πως ο Τερτουλιά­ νο Μάσιμο Αφόνσο διαθέτει την τέλεια αντρική μορφή, μέχρι εκεί δεν φτάνει ούτε η δική του έλλειψη μετριοφροσύνης ούτε 11 δική μας υποκειμενικότητα, αλλά ας διέθετε έστω και μια στάλα ταλέντο και τότε το δίχως άλλο θα μπορούσε να έχει μια εξαιρετική καριέρα στο θέατρο ερμηνεύοντας ρόλους ζεν πρεμΐέ. Κι όταν λέμε θέατρο, εννοούμε και τον κινηματογράφο φυ­ σικά. Μια παρένθεση απαραίτητη. Υπάρχουν κάποιες στιγμές στην αφήγηση, και αυτή, όπως θα δούμε τώρα, ήταν ακριβώς μια τέτοια, όπου η τυχόν παράλληλη εκδήλωση των ιδεών και συναισθημάτων από πλευράς του συγγραφέα, στο περιθώριο όσων αισθάνονται ή σκέφτονται την ίδια ακριβώς στιγμή οι

χαρακτήρες, θα έπρεπε να απαγορεύεται ρητά από τους νό­ μους της καλής γραφής. Η παραβίαση, λόγω απροσεξίας ή έλ­ λειψης ανθρώπινου σεβασμού, τέτοιων περιοριστικών νόμων, οι οποίοι, αν υπήρχαν, θα έχαιραν πιθανώς οικειοθελούς σε­ βασμού, μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα ο χαρακτήρας, αντί να ακολουθήσει μια αυτόνομη σειρά σκέψεων και συναισθημά­ των συνεπή με την κατάσταση η οποία του αποδόθηκε, όπως εξάλλου είναι απαράγραπτο δικαίωμα του, να βρεθεί αιφνι­ διασμένος κατά τρόπο αυθαίρετο από νοητικές ή ψυχικές εκ­ φράσεις που, ορμώμενες γνωστό από ποιον, φυσικά δεν πρό­ κειται ποτέ να του είναι ολότελα ξένες, σε μια δεδομένη στιγ­ μή όμως πιθανόν να αποκαλυφθούν τουλάχιστον άκαιρες, και σε κάποιες περιπτώσεις καταστροφικές. Αυτό ακριβώς συνέ­ βη και στον Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο. Κοιταζόταν στον καθρέφτη όπως κοιτάζεται κανείς στον καθρέφτη μόνο και μό­ νο για να εκτιμήσει τη ζημιά μιας άυπνης νύχτας, αυτό σκε­ φτόταν και τίποτε άλλο, όταν, ξαφνικά, ο παράταιρος συλλο­ γισμός του αφηγητή σχετικά με τα φυσικά του χαρακτηριστικά και η αμφίβολη πιθανότητα πως κάποτε στο μέλλον, βοηθού­ σης κάποιας εκδήλωσης σχετικού ταλέντου, θα μπορούσαν να τεθούν στην υπηρεσία της τέχνης του θεάτρου ή του κινημα­ τογράφου απελευθέρωσε μέσα του μια αντίδραση την οποία, χωρίς υπερβολή, θα χαρακτηρίζαμε τρομερή. Αν εκείνος ο τύ­ πος που παρίστανε τον υπάλληλο της ρεσεψιόν βρισκόταν ε­ δώ, έκανε τη δραματική σκέψη, αν βρισκόταν εδώ, μπροστά σ' αυτό τον καθρέφτη, το είδωλο που θα έβλεπε θα ήταν τούτο το πρόσωπο. Δεν αδικούμε τον Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, που δεν σκέφτηκε πως ο άλλος είχε μουστάκι στην ταινία, δεν το σκέφτηκε, όντως, ίσως όμως γιατί με κάποιον τρόπο γνώριζε με βεβαιότητα πως σήμερα δεν το έχει πια, και γι' αυτό δεν χρειαζόταν ν' ανατρέξει κανείς στις μυστηριώδεις γνώσεις που ονομάζουμε προαισθήματα, αφού η καλύτερη αιτιολόγηση βρί­ σκεται στο ίδιο του το ξυρισμένο πρόσωπο, απαλλαγμένο από τρίχες. Κάθε άνθριοπος με αισθήματα θα ομολογήσει ανενδοία­ στα πως εκείνο το επίθετο, η λέξη τρομερή, ολοφάνερα ακα­

τάλληλη στο οικείο περιβάλλον ενός ανθρώπου που ζει μονά­ χος, εκφράζει με αρκετή πιστότητα αυτό που συμβαίνει στο κε­ φάλι του άντρα που επιστρέφει μόλις τώρα τρέχοντας από το γραφείο του μ' ένα μαύρο μαρκαδόρο, και τώρα, ξανά μπρο­ στά στον καθρέφτη, σχεδιάζει πάνω στην ίδια του την εικόνα, πάνω από το άνω χείλος του και ξυστά σ' αυτό, ένα μουστάκι ολόιδιο με αυτό του ρεσειμιονίστ, λεπτό, φινετσάτο, μουστάκι ζεν πρεμιέ. Την στιγμή αυτή ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο μετατράπηκε στον ηθοποιό αυτόν του οποίου το όνομα και τη ζωή αγνοούμε, ο καθηγητής της Ιστορίας της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης δεν βρίσκεται πια εδώ, αυτό το σπίτι δεν είναι δι­ κό του, οπωσδήποτε σε άλλον ανήκει το πρόσωπο στον κα­ θρέφτη. Ένα λεπτό ακόμα να κρατούσε η κατάσταση αυτή, και λιγότερο ίσως, κι όλα θα μπορούσαν να συμβούν σ' αυτό το μπάνιο, μια νευρική κρίση, ένα ξαφνικό αμόκ, μια καταστρο­ φική οργή. Ευτυχώς ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, παρά την προηγούμενη συμπεριφορά του που έχει αφήσει να εννοη­ θεί το αντίθετο, και που σίγουρα θα επαναληφθεί, είναι από καλή πάστα, έχασε για λίγες στιγμές τον έλεγχο της κατάστα­ σης, να όμως που τον ξαναβρήκε. Όση προσπάθεια κι αν κά­ νουμε, γνωρίζουμε πως μόνο ανοίγοντας τα μάτια μπορούμε να βγούμε από τον εφιάλτη, η λύση όμως στην περίπτωση αυ­ τήν ήταν να τα κλείσει, όχι τα δικά του, αλλά αυτά του ειδώλου στον καθρέφτη. Με την αποτελεσματικότητα τείχους, η σα­ πουνάδα που τινάχτηκε χώρισε τους δύο σιαμαίους αδερφούς που δεν γνωρίζονται ακόμα, και η δεξιά παλάμη του Τερτου­ λιάνο Μάσιμο Αφόνσο, απιθωμένη πάνω στον καθρέφτη, διέ­ λυσε το πρόσωπο του ενός και του άλλου, τόσο που κανείς α­ πό τους δύο δεν θα μπορούσε να συναντήσει και να αναγνωρί­ σει τον εαυτό του πάνω σε μια επιφάνεια πασαλειμμένη με λευ­ κή σαπουνάδα και μαύρα στίγματα που στάζουν και λίγο λίγο διαλύονται: Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο έπατ^ε να βλέπει την εικόνα στον καθρέφτη, τώρα είναι μόνος στο σπίτι. Χώθη­ κε κάτω από το ντους, και, παρόλο που ο ίδιος είναι εκ γενετής ακραία καχύποπτος σε ό,τι αφορά τις σπαρτιάτικες αρετές του

κρύου νερού, ο πατέρας του έλεγε πως δεν υπάρχει καλύτερο στον κόσμο απ' αυτό για να συνεφέρεις το σώμα και ν' ακονί­ σεις το νου, σκέφτηκε πως, αν ριχνόταν μέσα του αυτό το πρω­ ινό, χωρίς να το αναμίξει με το μαλθακό αλλά απολαυστικό χλιαρό νερό, ίσως να είχε ευεργετικό αποτέλεσμα στο εξα­ ντλημένο του κεφάλι και να ξυπνούσε μεμιάς αυτό που μέσα του προτίθεται, ανά πάσα στιγμή, τάχα μου χωρίς να θέλει, να διολισθήσει προς τον ύπνο. Πλύθηκε, σκουπίστηκε, χτενίστηκε χωρίς τη συνδρομή του καθρέφτη, μπήκε στο υπνοδωμάτιο, έ­ στρωσε γρήγορα το κρεβάτι, ντύθηκε και πήγε στην κουζίνα για να ετοιμάσει το πρόγευμα, αποτελούμενο, ως συνήθως, α­ πό χυμό πορτοκάλι, φρυγανισμένο ψωμί, καφέ με γάλα, γιαούρ­ τι, οι καθηγητές πρέπει να πηγαίνουν καλοταϊσμένοι στο σχο­ λείο για να μπορούν να αντεπεξέλθουν στο χαλεπό έργο της φύτευσης δέντρων ή έστω θάμνων σοφίας σε εδάφη τα οποία, στην πλειονότητα τους, τείνουν μάλλον προς το άγονο και όχι προς το εύφορο. Είναι πολύ νωρίς ακόμα, το μάθημα του αρ­ χίζει στις έντεκα, αλλά, δεδομένης της περίστασης, είναι κατα­ νοητό γιατί σήμερα δεν έχει όρεξη να μείνει στο σπίτι. Ξανα­ πήγε στο μπάνιο, έπλυνε τα δόντια του και, καθώς το έκανε, α­ ναρωτήθηκε αν είναι η μέρα που έρχεται και καθαρίζει το σπί­ τι η γειτόνισσα του επάνω ορόφου, μια ηλικιωμένη πλέον γυ­ ναίκα, χήρα χωρίς παιδιά, που πριν από έξι χρόνια εμφανί­ στηκε στην πόρτα του για να προσφέρει τις υπηρεσίες της όταν κατάλαβε πως ο καινούργιος γείτονας ζούσε κι αυτός μονάχος. Όχι, δεν είναι η μέρα, μπορεί ν' αφήσει τον καθρέφτη έτσι ό­ πως είναι, η σαπουνάδα άρχισε να στεγνώνει, διαλύεται στην παραμικρή επαφή με τα δάχτυλα, βαστιέται όμς καλά ακόμα, και δεν φαίνεται να παραφυλά κανείς από πίσω της. Ο καθη­ γητής Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο είναι έτοιμος να βγει, α­ ποφάσισε ήδη πως θα πάρει το αυτοκίνητο για να σκεφτεί με την ησυχία του τα πρόσφατα ενοχλητικά συμβάντα, χωρίς να υποστεί το στριμωξίδι και τα σκουντήματα των μέσων μαζικής μεταφοράς που, για ευνόητους οικονομικούς λόγους, έχει κά­ νει τακτική συνήθεια του να χρησιμοποιεί. Έβαλε τις ασκήσεις

μέσα στην τσάντα του, έμεινε για τρία δευτερόλεπτα να κοιτά­ ζει τη θήκη της βιντεοκασέτας, ήταν μια καλή στιγμή για ν' α­ κολουθήσει τις συμβουλές του κοινού νου, να βγάλει την κασέ­ τα από τη συσκευή, να τη βάλει στο κουτί και να πάει κατευ­ θείαν στο κατάστημα, Ορίστε, θα έλεγε στον υπάλληλο, νόμιζα πως θα είχε ενδιαφέρον, όμως όχι, δεν άξιζε τον κόπο, ήταν χάσιμο χρόνου, Θέλετε να πάρετε άλλη, θα ρωτούσε ο υπάλ­ ληλος πασχίζοντας να θυμηθεί το όνομα του πελάτη που χθες ακόμα ήταν εδα), διαθέτουμε μεγάλη ποικιλία, καλές ταινίες ό­ λων των ειδών, παλιές αλλά και καινούργιες, α, Τερτουλιάνο, εννοείται βέβαια ότι τις δύο τελευταίες λέξεις θα τις σκεφτόταν μονάχα, και το αντίστοιχο ειρωνικό χαμόγελο ήταν φανταστι­ κό. Πολύ αργά, ο καθηγητής της Ιστορίας Τερτουλιάνο Μάσι­ μο Αφόνσο κατεβαίνει ήδη τα σκαλιά, δεν είναι αυτή η πρώτη μάχη που θα πρέπει να παραδεχτεί πως χάνει ο κοινός νους. Αργά, σαν να είχε αποφασίσει να επωφεληθεί του πρωινού για να ευχαριστηθεί έναν περίπατο, έκανε μια βόλτα στην πό­ λη, κατά την οποία, παρά τη βοήθεια κάποιων κόκκινων και πορτοκαλί φαναριών που επιβράδυναν το βήμα, κανένα απο­ τέλεσμα δεν έφερε το στύψιμο του κεφαλιού του για να βρει διέξοδο από μία κατάσταση η οποία, όπως είναι προφανές σε κάθε ενήμερο άνθρωπο, βρίσκεται εξ ολοκλήρου στα χέρια του. Το κακό στο προκείμενο ζήτημα ήταν αυτό που ομολόγη­ σε κι ο ίδιος στον εαυτό του, δυνατά, φτάνοντας στο δρόμο ό­ που βρισκόταν το σχολείο, Τι δεν θα 'δινα να μπορούσα να γυ­ ρίσω την πλάτη μου σ' αυτή την ανοησία, την τρέλα να ξεχά­ σω, να λησμονήσω τούτο το παράλογο, εδώ έκανε μια παύση για να σκεφτεί πως το πρώτο στοιχείο της φράσης του θα ήταν αρκετό, κι έπειτα κατέληξε, Αλλά δεν μπορώ, πράγμα που κα­ ταδεικνύει τον κορεσμό στον οποίο έφτασε πλέον η εμμονή του παραστρατημένου αυτού ανθρώπου. Το μάθημα της Ιστο­ ρίας, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, είναι στις έντεκα, έχει σχε­ δόν δύο ώρες ακόμη. Αργά ή γρήγορα ο συνάδελφος των Μα­ θηματικών θα εμφανιστεί στο γραφείο των καθηγητών, όπου ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο τον περιμένει, παριστάνοντας,

με ψεύτικη φυσικότητα, πως ελέγχει ξανά τις ασκήσεις που έ­ χει στην τσάντα του. Κάποιος προσεκτικός παρατηρητής ίσως να μη χρειαζόταν πολύ χρόνο για να αντιληφθεί την προσποίη­ ση, για να το κάνει αυτό θα έπρεπε όμως να γνωρίζει πως κα­ νένας καθηγητής, απλός και συνηθισμένος, δεν θα έμπαινε στον κόπο να διαβάσει για δεύτερη φορά όσα είχε διορθώσει ήδη με την πρώτη, κι όχι τόσο μήπως ανακαλύψει νέα λάθη και επομένως προσθέσει καινούργιες διορθώσεις, αλλά καθα­ ρά για λόγους γοήτρου, εξουσίας, επάρκειας, ή απλώς γιατί ό,τι διορθώθηκε διορθώθηκε, και δεν χρειάζεται ούτε επιτρέ­ πεται να κάνει πίσω. Το μόνο που έλειπε τώρα ήταν να επα­ νορθώσει ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο τα δικά του λάθη, αν υποθέσουμε ότι κάπου σ' αυτά τα χαρτιά, που τώρα τα κοι­ τάζει χωρίς να τα βλέπει, διόρθωνε ένα σωστό κι έβαζε ένα ψέ­ μα στη θέση μιας απρόσμενης αλήθειας." Οι καλύτερες επι­ νοήσεις, δεν βλάπτει να του το υπενθυμίσουμε, ανήκουν στον ανήξερο. Εκείνη τη στιγμή μπήκε μέσα ο καθηγητής των Μα­ θηματικών. Είδε το συνάδελφο του της Ιστορίας και κατευ­ θύνθηκε προς το μέρος του, Καλημέρα, είπε, Χαίρετε, καλημέ­ ρα, Διακόπτω, ρώτησε, Όχι, όχι, αλίμονο, έριχνα απλώς μια δεύτερη ματιά, έχω σχεδόν τελειώσει με τη διόρθωση, Πώς τα πάνε, Ποιοι, Τα παιδιά σας, Τα συνηθισμένα, έτσι κι έτσι, ούτε καλά ούτε κακά, Ακριβώς όπως κι εμείς όταν ήμασταν στην η­ λικία τους, είπε ο μαθηματικός και χαμογέλασε. Ο Τερτουλιά­ νο Μάσιμο Αφόνσο περίμενε ο συνάδελφος του να ρωτήσει αν είχε τελικά νοικιάσει τη βιντεοκασέτα, αν την είδε, αν του άρε­ σε, αλλά ο καθηγητής των Μαθηματικών έμοιαζε να έχει ξε­ χάσει το όλο θέμα, να έχει ξεμακρύνει το νου του από την εν­ διαφέρουσα συνομιλία της προηγούμενης ημέρας. Πήγε να βάλει καφέ, κάθισε ξανά και, ήσυχα, άπλωσε την εφημερίδα

* Υπονοεί τη λαθροχειρία του Ραϊμούντο Σίλβα, ήριοα της Ιστορίας της Πολιορκίας της Λισαβόνας, επιμελητή χειρογράφων το επάγγελμα, ο οποίος με μια τέτοια ανακριβή διόρθωση άλλαξε την Ιστορία και την ι­ στορία του. (Σ.τ.Μ.)

πάνω στο τραπέζι, με τη διάθεση να εντρυφήσει στη γενική κα­ τάσταση του κόσμου και της χώρας. Αφού διέτρεξε με τα μά­ τια τους τίτλους της πρώτης σελίδας, σουφρώνοντας τη μύτη του στον κάθε έναν χωριστά, είπε, Καμιά φορά αναρωτιέμαι μήπως το αρχικό φταίξιμο για το μέγεθος της καταστροφής του πλανήτη είναι δικό μας, είπε, Δικό μας, ποιου δηλαδή, δι­ κό μου, δικό σας, ρώτησε ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, τά­ χα με ενδιαφέρον, με την ελπίδα όμως πως η συζήτηση, έστω και απομακρυσμένη στο ξεκίνημα της από τις ανησυχίες του, θα τους οδηγούσε στην καρδιά του ζητήματος, Φανταστείτε έ­ να καλάθι με πορτοκάλια, είπε ο άλλος, φανταστείτε πως ένα απ' όλα, στον πάτο, αρχίζει να σαπίζει, φανταστείτε πως το έ­ να μετά το άλλο σαπίζουν σιγά σιγά όλα, ποιος είναι σε θέση να πει τότε, ρωτώ εγώ, πότε άρχισε το σάπισμα, Τα πορτοκά­ λια στα οποία αναφέρεστε είναι χώρες ή άνθρωποι, θέλησε να μάθει ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, Μέσα σε μια χώρα είναι οι άνθρωποι, μέσα στον κόσμο είναι οι χο')ρες, κι αφού δεν υ­ πάρχουν χώρες δίχως ανθρώπους, από εκεί είναι που ξεκινά το σάπισμα, αναπόφευκτα, Και γιατί να είμαστε εμείς, εγώ, εσείς, οι ένοχοι, Κάποιος είναι, Παρατηρώ ότι δεν λαμβάνετε υπόψη σας τον παράγοντα κοινωνία, Η κοινωνία, αγαπητέ μου φίλε, όπως και η ανθρωπότητα, είναι μια αφαίρεση, Όπως τα Μαθη­ ματικά, Πολύ περισσότερο από τα Μαθηματικά, μπροστά τους τα Μαθηματικά είναι τόσο συγκεκριμένα όσο και το ξύλο αυ­ τού του τραπεζιού, Τι πιστεύετε τότε για τις κοινωνικές σπου­ δές, Πολύ συχνά οι λεγόμενες κοινωνικές σπουδές είναι οτιδή­ ποτε εκτός από σπουδές πάνω στους ανθρώπους, Μη τυχόν σας ακούσουν οι κοινωνιολόγοι, θα σας καταδικάσουν σε στέ­ ρηση πολιτικών δικαιωμάτων, το λιγότερο, Είναι πολύ συνηθι­ σμένο λάθος να περιοριζόμαστε στο σκοπό που μας παίζουν ή που μας έλαχε να παίξουμε, και το κάνουν κυρίως όσοι δεν εί­ ναι μουσικοί, Κάποιοι πρέπει να έχουν μεγαλύτερη ευθύνη απ' τους άλλους, εσείς κι εγώ, λόγου χάρη, είμαστε συγκριτικά α­ θώοι, για τα μεγαλύτερα δεινά τουλάχιστον, Αυτό είναι συνή­ θως η δικαιολογία της ήσυχης συνείδησης, Επειδή το λέει η ή-

συχη συνείδηση, δεν σημαίνει πως είναι και ψέματα, Ο καλύ­ τερος δρόμος για την οικουμενική απενοχοποίηση είναι όταν φτάνουμε στο συμπέρασμα πως, επειδή όλοι φταίνε, κανείς δεν είναι ένοχος, Ίσως να μην μπορούμε να κάνουμε τίποτα, είναι προβλήματα του κόσμου, είπε ο Τερτουλιανο Μάσιμο Αφόνσο για να λήξει τη συζήτηση, αλλά ο μαθηματικός τον διόρθωσε, Τα μόνα προβλήματα που έχει ο κόσμος είναι τα προβλήματα των ανθρώπων, κι αφού έριξε αυτή τη δήλωση, έ­ χωσε τη μύτη του στην εφημερίδα. Τα λεπτά περνούσαν, η ώ­ ρα του μαθήματος της Ιστορίας πλησίαζε, κι ο Τερτουλιανο Μάσιμο Αφόνσο δεν έβρισκε τρόπο να φέρει το θέμα που τον ενδιέφερε. Θα μπορούσε, βέβαια, να αποταθεί ευθέως στο συ­ νάδελφο του, να τον ρωτήσει καταπρόσωπο, Παρεμπιπτόντως, και όπως ξέρουμε δεν παρενέπιπτε καθόλου, αλλά οι πατερί­ τσες της γλώσσας υπάρχουν ακριβώς για τέτοιες περιστάσεις, για την επείγουσα ανάγκη να περάσουμε σε άλλο θέμα χωρίς να φανεί πως κοπτόμαστε γι' αυτό, ένα τάχα-μου-μόλις-τώρατο-θυμήθηκα κοινωνικά αποδεκτό, Παρεμπιπτόντως, θα έλε­ γε, το παρατηρήσατε πως ο ρεσεψιονίστ στην ταινία ήταν το ζωντανό μου πορτρέτο, αλλά αυτό θα ισοδυναμούσε με το φα­ νέρωμα του βασικού του χαρτιού στο παιχνίδι, αν βάλει και τρίτο πρόσωπο σ' ένα μυστικό όπου δεν μετείχαν καλά καλά δύο, με την επόμενη και μελλοντική δυσκολία που αυτό συνε­ πάγεται, πώς δηλαδή ν' αποφύγει ερωτήσεις περιέργειας, ό­ πως λόγου χάρη, Τελικά τι έγινε, συναντηθήκατε με το σωσία σας. Εκείνη τη στιγμή ο καθηγητής των Μαθηματικών σήκω­ σε τα μάτια από την εφημερίδα, Λοιπόν, ρώτησε, πήρατε τελι­ κά την ταινία, Την πήρα, βέβαια, απάντησε ο Τερτουλιανο Μάσιμο Αφόνσο ξεσηκωμένος, ευτυχής σχεδόν, Και πώς σας φάνηκε, Διασκεδαστική, Σας έκανε καλό στην κατάθλιψη, στο μαρασμό ήθελα να πω, Μαρασμός ή κατάθλιψη, το ίδιο κάνει, το κακό δεν είναι στο όνομα, Σας έκανε καλό, Έτσι νομίζω, αν μη τι άλλο κατάφερα να γελάσω σε κάποια σημεία. Ο καθηγη­ τής των Μαθηματικών σηκώθηκε, είχε κι αυτός μαθητές που τον περίμεναν, ποια καλύτερη περίσταση από αυτή για να μπο­

ρέσει επιτέλους ο Τερτουλιανο Μάσιμο Αφόνσο να πει, Παρε­ μπιπτόντως, πότε είδατε το Ο Τολμών Νικά για τελευταία φο­ ρά, η ερώτηση δεν έχει σημασία, έτσι από περιέργεια, Η τε­ λευταία φορά ήταν και η πρώτη, και η πρώτη ήταν και η τε­ λευταία, Πότε την είδατε, Πριν από κανένα μήνα, μου τη δά­ νεισε ένας φίλος, Νόμισα πως ήταν δική σας, από τη συλλογή σας, Φίλε μου, αν ήταν δική μου, θα σας την είχα δανείσει, δεν θα σας έβαζα να ξοδέψετε λεφτά για να τη νοικιάσετε. Βρί­ σκονταν πια στο διάδρομο, προς τις αίθουσες, ο Τερτουλιανο Μάσιμο Αφόνσο, νιώθοντας το πνεύμα του απελευθερωμένο, ανακουφισμένο, λες κι ο μαρασμός είχε εξατμιστεί ξαφνικά, ε­ ξαφανίστηκε στον άπειρο χώρο και, ποιος ξέρει, ίσως να μην ξαναγυρίσει ποτέ. Στην επόμενη γωνία χώριζαν οι δρόμοι τους, ο καθένας στη μεριά του, και μόνο αφού έφτασαν εκεί, κι ενώ είχαν πει κι οι δυο Χαίρετε, τότε μόνο ο καθηγητής των Μαθηματικών, τέσσερα βήματα πιο πέρα, γύρισε πίσω και ρώ­ τησε, Παρεμπιπτόντως, προσέξατε ότι στο φιλμ υπάρχει ένας ηθοποιός, βοηθητικός, που σας μοιάζει πάρα πολύ, αν βάζατε κι εσείς ένα μουστάκι σαν το δικό του θα ήσασταν σαν δυο (τταγόνες νερό. Σαν αστραπή, ο μαρασμός εκτινάχθηκε στα ύψη κι έκανε σκόνη τη φευγαλέα καλή διάθεση του Τερτουλια­ νο Μάσιμο Αφόνσο. Παρ' όλα αυτά, έκανε την καρδιά του πέ­ τρα και κατάφερε ν' απαντήσει με μια φωνή που έσβηνε σε κά­ θε συλλαβή, Ναι, το πρόσεξα, είναι μια σύμπτωση θαυμαστή, εντελώς εξαιρετική, και πρόσθεσε, χαράζοντας ένα άχρωμο χαμόγελο, Εμένα μου λείπει μόνο το μουστάκι, κι εκείνου να ή­ ταν καθηγητής Ιστορίας, κατά τα άλλα όλοι θα πουν πως εί­ μαστε όμοιοι. Ο συνάδελφος τον κοίταξε παραξενεμένος, σαν να τον ξανασυναντούσε μετά από μια μακρινή απουσία, Τώρα το θυμήθηκα πως πριν από χρόνια κι εσείς είχατε μουστάκι, εί­ πε, κι ο Τερτουλιανο Μάσιμο Αφόνσο, απρόσεκτα ποιών, ό­ πως εκείνος ο χαμένος άντρας που δεν ήθελε ν' ακούσει συμ­ βουλή, απάντησε, Ίσως εκείνη την εποχή να ήταν εκείνος ο κα­ θηγητής. Ο μαθηματικός πλησίασε, έβαλε το χέρι του στον ώ­ μο πατρικά, Καλέ μου άνθρωπε, είπε, εσείς έχετε στενόχωρη-

θεί πολύ, ένα τέτοιο θέμα, μια σύμπτωση ανάμεσα στις τόσες, άνευ σημασίας, δεν θα έπρεπε να σας επηρεάζει σε τέτοιο βαθ­ μό, Δεν μ' έχει επηρεάσει, απλώς κοιμήθηκα λίγο, πέρασα ά­ σχημη νύχτα, Το πιο πιθανό είναι ότι περάσατε άσχημη νύχτα ακριβώς επειδή σας επηρέασε. Ο καθηγητής των Μαθηματι­ κών αισθάνθηκε τον ώμο του Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο να τσιτώνει κάτω απ' το χέρι του, σαν όλο του το σώμα, απ' την κορφή ως τα νύχια, να είχε σκληρύνει ξαφνικά, κι ήταν τόσο δυνατό το σοκ που εισέπραξε, τόσο έντονη η εντύπωση, που τον ανάγκασε να τραβήξει το χέρι του. Το έκανε όσο πιο αργά μπορούσε, προσπαθώντας να μην αφήσει να φανεί ότι κατά­ λαβε πως τον είχαν απωθήσει, η απίστευτη όμως σκληρότητα στο βλέμμα του Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο δεν άφηνε πε­ ριθώρια αμφιβολίας, ο γαλήνιος, ο ήμερος, ο υπάκουος καθη­ γητής της Ιστορίας, στον οποίο συνήθως φερόταν με φιλική α­ νοχή αλλά και ανωτερότητα, αυτή τη στιγμή είναι άλλος άν­ θρωπος. Μπερδεμένος, σαν να τον είχαν βάλει μπροστά σ' ένα παιχνίδι που δεν ήξερε τους κανόνες του, είπε, Λοιπόν, θα τα πούμε αργότερα, σήμερα δεν θα φάω στο σχολείο. Ο Τερτου­ λιάνο Μάσιμο Αφόνσο χαμήλωσε το κεφάλι ως μόνη απάντη­ ση και μπήκε στην τάξη.

Σ

Ε ΑΝΤΙΘΕΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΕΣΦΑΛΜΕΝΗ ΔΗΛΩΣΗ ΠΟΥ ΚΑΝΑΜΕ ΠΕ-

ντε σειρές πιο πάνω, και παρ' όλα αυτά θα παραλείψου­ με να διορθώσουμε επιτόπου, μιας κι η εξιστόρηση αυτή βρίσκεται τουλάχιστον ένα βαθμό πάνω από μια απλή σχολική άσκηση, ο άνθρωπος δεν είχε αλλάξει, ο άνθρωπος ήταν ο ί­ διος. Η αιφνίδια αλλαγή διάθεσης που παρατηρήσαμε στον Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, και η οποία τόσο ταρακούνησε τον καθηγητή των Μαθηματικών, ήταν απλώς μια σωματική εκδήλωση της ψυχικής παθολογίας που κοινώς ονομάζεται οργή των πράων. Κάνοντας μια σύντομη παράκαμψη από το κεντρικό θέμα, θα μπορέσουμε ίσως να συνεννοηθούμε καλύ­ τερα αν αναφερθούμε στην κλασική διάκριση, αν και πράγμα­ τι κάπως ξεπερασμένη από τη σύγχρονη πρόοδο των επιστη­ μών, που κατέτασσε τις ανθρώπινες ιδιοσυγκρασίες σε τέσσε­ ρις τύπους, δηλαδή τον μελαγχολικό, που παράγεται από τη μέλαινα χολή, τον φλεγματικό, που προφανώς προέρχεται από το φλέγμα, τον αιματώδη, που σχετίζεται επίσης προφανώς με το αίμα, και, τέλος, τον χολερικό, που ήταν συνέπεια της λευ­ κής χολής. Όπως εύκολα διαπιστώνει κανείς, σ' αυτή την.τε­ τραμερή διάκριση, κατεξοχήν συμμετρική των εκκρίσεων, δεν βρέθηκε χώρος για να βολευτεί η κοινότητα των πράων. Ωστό­ σο η Ιστορία, που δεν πλανάται πάντα, μας διαβεβαιώνει ότι υ­ πήρχαν ήδη από εκείνους τους μακρινούς καιρούς, όπως ακρι­ βώς και σήμερα η Σύγχρονη Εποχή, κεφάλαιο της Ιστορίας το οποίο διαρκώς συγγράφεται, μας λέει πως όχι μόνο συνεχί­ ζουν να υπάρχουν, αλλά και είναι ακόμα πολυπληθέστεροι. Η

ερμηνεία της ανωμαλίας αυτής, η οποία, αν την αποδεχτούμε, θα μας εξυπηρετούσε για να κατανοήσουμε τόσο τα σκοτάδια της Αρχαιότητας όσο και τις εορταστικές φωταψίες του Τώρα, μπορεί ίσως να απαντηθεί στο γεγονός ότι, ως προς τον προσ­ διορισμό και τη διατύπωση της κλινικής εικόνας που περιγράφηκε παραπάνω, έχει παραλειφθεί μία ακόμα έκκριση. Ανα­ φερόμαστε στο δάκρυ. Είναι εκπληκτικό, για να μην πούμε σκανδαλώδες από φιλοσοφική άποψη, πώς κάτι τόσο ορατό, τόσο διαδεδομένο και τόσο πληθωρικό, όπως υπήρξε πάντα το δάκρυ, πέρασε απαρατήρητο από τους τιμημένους σοφούς της Αρχαιότητας και τόση λίγη προσοχή αξίωσε ανάμεσα στους λιγότερο τιμημένους αν και εξίσου σοφούς του Τώρα. Θα αναρο)τηθεί τώρα κανείς τι σχέση έχει αυτός ο εκτενής πλατειασμός με την οργή των πράων, ειδικά αν λάβουμε υπόψη ότι τον Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, που τόσο παραστατικό πα­ ράδειγμα έδωσε, δεν τον έχουμε δει να κλαίει μέχρι τώρα. Η καταγγελία που μόλις διατυπώσαμε, για την απουσία των δα­ κρύων στην ιατρική θεωρία των εκκρίσεων, δεν σημαίνει ότι οι πράοι, εκ φύσεως πιο ευαίσθητοι, και επόμενους με μεγαλύτερη κλίση στην υγρή αυτή εκδήλωση ταιν αισθημάτων, είναι όλη μέρα μ' ένα μαντίλι στο χέρι για να φυσούν τη μύτη τους και να σφουγγίζουν ανά δύο λεπτά τα μαυρισμένα απ' το κλάμα μά­ τια τους. Σημαίνει όμως ότι κάλλιστα μπορεί ένας άνθρωπος, άντρας ή γυναίκα, να σπαράζεται μέσα του από τη μοναξιά, α­ πό την εγκατάλειψη, από την ντροπαλότητα, από αυτό που στα λεξικά περιγράφεται ως συναισθηματική κατάσταση που παρατηρείται στις κοινωνικές σχέσεις και εμφανίζεται με ε­ κούσιες, νευροφυτικές εκδηλώσεις και τη στάση του σώματος, και παρ' όλα αυτά, κάποιες φορές εξαιτίας μίας και μόνης λέ­ ξης, για ψύλλου πήδημα, από μια καλοπροαίρετη κίνηση ιδιαί­ τερα προστατευτική, όπως εκείνη που πριν λίγο ξέφυγε του καθηγητή των Μαθηματικών, να που εξαφανίζονται από σκη­ νής ο γαλήνιος, ο ήμερος, ο υπάκουος, και στη θέση τους, ακα­ τάλληλη και ακατανόητη για όσους νόμιζαν πως ξέρουν τα πάντα για την ανθρώπινη ψυχή, προβάλλει η τυφλή και ισο­

πεδωτική οργή των πράων. Το πλέον σύνηθες είναι να κρατή­ σει λίγο, φέρνει όμως φόβο όταν εκδηλώνεται. Γι' αυτό, για πολλούς ανθρώπους, η πιο θερμή παράκληση την ώρα που πέ­ φτουν για ύπνο δεν είναι το πασίγνωστο πάτερ ημών ή το αιώ­ νιο άβε μαρία, αλλά ετούτη, Φύλαγε μας, Κύριε, από το κακό, και ειδικά από την οργή των πράων. Σε καλό θα τους βγει τώ­ ρα η προσευχή αυτή, αν την κάνουν τακτικά οι μαθητές της Ιστορίας, πράγμα το οποίο, λαμβάνοντας υπόψη το νεαρό της ηλικίας τους, είναι πολύ αμφίβολο. Έχει έρθει η ώρα τους. Μπορεί βέβαια ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο να μπήκε στην τάξη με το πρόσωπο σφιγμένο, πράγμα το οποίο παρατήρησε ένας σπουδαστής που θεωρούσε εαυτόν πιο διορατικό από την πλειοψηφία και γι' αυτό ψιθύρισε στον διπλανό του, Κάποια μύγα τον τσίμπησε, δεν ήταν όμως αλήθεια, αυτό που φαινό­ ταν στον καθηγητή ήταν η τελευταία επίδραση της καταιγίδας, κάποιες τελευταίες και διάσπαρτες ριπές ανέμου, ένα παραπέ­ τασμα βροχής που είχε ξεμείνει πιο πίσω, τα λιγότερο εύκα­ μπτα δέντρα που σήκωναν με κόπο κεφάλι. Και απόδειξη πως έτσι έχουν τα πράγματα είναι ότι, αφού πήρε παρουσίες, με φωνή σταθερή και ήρεμη είπε, Υπολόγιζα ν' αφήσω για την ε­ πόμενη εβδομάδα τη διόρθωση του τελευταίου γραπτού μας διαγωνίσματος, είχα όμως ελεύθερο χρόνο χθες βράδυ και α­ ποφάσισα να τελειώνω. Άνοιξε την τσάντα, έβγαλε τα χαρτιά του, τα έβαλε πάνω στο γραφείο και συνέχισε, Τα γραπτά είναι διορθωμένα, οι βαθμοί έχουν μπει ανάλογα με τα λάθη που έ­ χουν γίνει, αντίθετα όμως απ' ό,τι συνήθως, αντί να σας δώσω απλώς τις ασκήσεις, θα αφιερώσουμε το σημερινό μάθημα (ττην ανάλυση των λαθών, δηλαδή θέλω ν' ακούσω από τον καθένα σας τους λόγους για τους οποίους πιστεύετε πως κά­ νατε λάθος, και μπορεί μάλιστα οι λόγοι που θα μου δώσετε να με κάνουν ν' αλλάξω το βαθμό. Έκανε μια παύση και πρόσθε­ σε, Προς το καλύτερο. Τα χαμόγελα στην αίθουσα έδιωξαν τα (τύννεφα μακριά. Μετά το γεύμα ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο συμμετείχε, από κοινού με την πλειονότητα των συναδέλφων του, σε μια

Ο άνθρωπος

αντίγραφο

συνέλευση την οποία είχε συγκαλέσει ο διευθυντής με στόχο να αναλύσουν την τελευταία πρόταση του Υπουργείου για τον παιδαγωγικό εκσυγχρονισμό, μία από τις χίλιες κι άλλες τόσες που κάνουν τη ζωή των δύστυχων διδασκόντων ένα βασανι­ στικό ταξίδι στον Άρη μέσα από ατέρμονη βροχή απειλητικών αστεροειδών οι οποίοι, με μεγάλη συχνότητα, πετυχαίνουν κα­ τευθείαν το στόχο τους. Όταν ήρθε η σειρά του να μιλήσει, σε τόνο νωθρό και μονόχορδο που παραξένεψε τους παριστάμε­ νους, περιορίστηκε να επαναλάβει μια ιδέα που είχε πάψει πλέον να αποτελεί νεωτερισμό και ήταν σταθερή αιτία για κά­ ποια ιλαρά γέλια στην ολομέλεια και για την αντίρρηση που ο διευθυντής δεν μπορούσε να κρύψει, Κατά τη γνώμη μου, εί­ πε, η μοναδική σημαντική επιλογή, η μοναδική σοβαρή από­ φαση που έχουμε να λάβουμε σε ό,τι αφορά τη γνώση της Ιστο­ ρίας, είναι αν θα πρέπει να τη διδάσκουμε από πίσω προς τα μπρος, ή αν, σύμφωνα με τη δική μου άποψη, από μπροστά προς τα πίσω, όλα τα υπόλοιπα, χωρίς να τα υποτιμώ, εξαρ­ τώνται από την επιλογή που θα κάνουμε, όλος ο κόσμος το ξέ­ ρει πως έτσι είναι, αλλά συνεχίζει να προσποιείται το αντίθετο. Τα αποτελέσματα της ρητορείας ήταν τα συνήθη, αναστεναγ­ μός του διευθυντή για την κατάχρηση υπομονής, ανταλλαγές βλεμμάτων και ψιθύρων μεταξύ των καθηγητών. Ο μαθηματι­ κός χαμογέλασε κι αυτός, το δικό του όμως ήταν χαμόγελο φι­ λικής συνενοχής, σαν να έλεγε, Εσείς έχετε δίκιο, τίποτε απ' αυτά δεν είναι να το παίρνει κανείς στα σοβαρά. Το νεύμα που του έστειλε συγκαλυμμένα ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο α­ πό την άλλη πλευρά του τραπεζιού σήμαινε πως ευχαριστούσε για το μήνυμα, ωστόσο, την ίδια στιγμή, κάτι που το συνόδευε και που, ελλείψει καλύτερου όρου, θα το ορίσουμε ως υπονεύμα τού υπενθύμιζε πως το επεισόδιο του διαδρόμου δεν είχε ξεχαστεί ολότελα. Με άλλα λόγια, ενώ το βασικό νεύμα έδει­ χνε ανοιχτά συμφιλιωτικό, λέγοντας, Ό,τι έγινε έγινε, το υπονεύμα, ένα βήμα πιο πίσω, υπογράμμιζε, Ναι, αλλά όχι εντε­ λώς. Στο μεταξύ ο λόγος είχε δοθεί στον επόμενο καθηγητή, κι ενόσω ετούτος, αντίθετα με τον Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο,

διαλέγεται με ευγλωττία, ορθότητα και επάρκεια, ας επωφε­ ληθούμε για να αναπτύξουμε λίγο, ελάχιστα σε σχέση με την α­ ναγκαία πολυπλοκότητα του θέματος, το ζήτημα των υπονευμάτων, το οποίο εδώ, τουλάχιστον εξ όσων γνωρίζουμε, εγεί­ ρεται για πρώτη φορά. Συνηθίζουμε λοιπόν να λέμε πως ο Εκείνος, ο Δείνα και ο Τάδε, σε μια συγκεκριμένη περίσταση, έκαναν νεύμα γι' αυτό, για το άλλο ή για το παράλλο, και το λέ­ με έτσι απλά, λες και το αυτό, το άλλο και το παράλλο, είτε α­ πορία, είτε εκδήλωση υποστήριξης, είτε προειδοποίηση κινδύ­ νου, είναι εκφράσεις σφυρηλατημένες από ένα μόνο κομμάτι, η απορία πάντα μεθοδική, η υποστήριξη άνευ όρων πάντα, η προειδοποίηση πάντα αδιάφορη, ενώ ολόκληρη η αλήθεια, αν θελήσουμε πραγματικά να τη μάθουμε, αν δεν αρκεστούμε στους πηχυαίους τίτλους της επικοινωνίας, προστάζει να είμα­ στε προσεκτικοί στην πολλαπλή ακτινοβολία των υπονευμάτων που ακολουθούν το νεύμα όπως η κοσμική σκόνη ακο­ λουθεί την ουρά του κομήτη, γιατί τα υπονεύματα αυτά, για να ανατρέξουμε σε μια σύγκριση διαχρονικού βεληνεκούς και εμ­ βέλειας, είναι σαν τα ψιλά γράμματα στο συμβόλαιο, δύσκολο να τα αποκρυπτογραφήσει κανείς, είναι όμως εκεί. Με κάθε ε­ πιφύλαξη της μετριοφροσύνης που ορίζουν τα προσχήματα και η καλή αγωγή, δεν θα μας εξέπληττε καθόλου αν, στο πο­ λύ άμεσο μέλλον, η μελέτη, η ταυτοποίηση και η ταξινόμηση των υπονευμάτων, κάθε μία μόνη της και όλες μαζί, αποτελέ­ σουν έναν από τους πλέον γόνιμους κλάδους της επιστήμης της σημειολογίας εν γένει. Έχουμε δει και πιο εξωφρενικά απ' αυτό. Ο καθηγητής που είχε το λόγο ολοκλήρωσε μόλις την ο­ μιλία του, ο διευθυντής θα δώσει συνέχεια στον κύκλο των πα­ ρεμβάσεων, αλλά ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο σηκώνει ε­ νεργητικά το δεξί του χέρι, σημάδι πως θέλει να μιλήσει, Ο διευθυντής τον ρώτησε αν αυτό που είχε να σχολιάσει αφο­ ρούσε τις απόψεις που μόλις εκτέθηκαν και πρόσθεσε πως, σε αυτή την περίπτωση, οι τρέχοντες κανόνες της συνέλευσης ό­ ριζαν, όπως και ο ίδιος δεν μπορούσε να αγνοεί, πως θα περί­ μενε το τέλος των δηλώσεων όλων των συμμετεχόντων, αλλά ο

Ι

Τερτουλιανο Μάσιμο Αφόνσο απάντησε πως όχι, κύριε, δεν πρόκειται για σχόλιο, ούτε αφορά τις έγκριτες απόψεις του ε­ κλεκτού συναδέλφου, και πως μάλιστα, κύριε, γνωρίζει και πά­ ντα τιμά τους κανόνες, τόσο τους ισχύοντες όσο και αυτούς που έχουν πέσει σε αχρηστία, και πως απλώς προτίθετο να ζη­ τήσει την άδεια για να αποσυρθεί επειδή είχε επείγοντα θέμα­ τα να φροντίσει εκτός σχολείου. Τούτη τη φορά δεν ήταν υπονεύμα, αλλά ένας υποτόνος, αρμονικός, θα λέγαμε, που ήρθε να δώσει νέα δύναμη στη νεότευκτη θεωρία που εκθέσαμε πα­ ραπάνω σχετικά με την προσοχή που πρέπει να δίνουμε στις διακυμάνσεις, όχι μόνο τις δεύτερες και τρίτες, αλλά και τις τέ­ ταρτες και τις πέμπτες, της επικοινωνίας, τόσο της λεκτικής ό­ σο και της εξωλεκτικής. Στην περίπτωση που μας ενδιαφέρει, για παράδειγμα, όλοι οι παριστάμενοι είχαν καταλάβει ότι ο υ­ ποτόνος που εξέπεμψε ο διευθυντής εξέφρασε ένα συναίσθη­ μα βαθιάς ανακούφισης κάτω από τις λέξεις που είχε τελικά προφέρει, Αλίμονο, παρακαλώ, κάντε τη δουλειά σας. Ο Τερ­ τουλιανο Μάσιμο Αφόνσο αποχαιρέτησε τη συνέλευση με μια πλατιά χειρονομία, ένα νεύμα προς όλους, ένα υπονεύμα προς το διευθυντή, και έφυγε. Το αυτοκίνητο ήταν παρκαρισμένο κοντά στο σχολείο, σε λίγα λεπτά βρισκόταν μέσα, κοιτάζοντας σταθερά το δρόμο στην κατεύθυνση που είναι, προς το παρόν, το μόνο πεπρωμένο και παρεπόμενο των γεγονότων που συνέ­ βησαν από το απόγευμα της προηγούμενης μέρας, το μαγαζί ό­ που είχε νοικιάσει σε βίντεο την ταινία Ο Τολμών Νικά. Είχε καταστρώσει σχέδιο στο κυλικείο, ενόσω, μονάχος, γευμάτιζε, το είχε τελειοποιήσει κάτω από την προστατευτική ασπίδα των αποχαυνωτικών παρεμβάσεων των συναδέλφων, και τώρα εί­ χε μπροστά του τον υπάλληλο του καταστήματος βίντεο, εκεί­ νον που θεώρησε πολύ αστείο να λένε Τερτουλιανο τον πελά­ τη του, και που, μετά την εμπορική συναλλαγή που θα πραγ­ ματοποιηθεί εντός ολίγου, θα αποκτήσει υπέρ το δέον λόγους για να διαλογιστεί πάνω στη συσχέτιση της σπανιότητας ενός ονόματος και της εξαιρετικά ιδιόμορφης συμπεριφοράς εκεί­ νου που το φέρει. Αρχικά δεν φάνηκε πως θα πάρουν αυτή την

τροπή τα πράγματα, ο Τερτουλιανο Μάσιμο Αφόνσο μπήκε στο μαγαζί όπως θα έκανε ο καθένας, είπε όπως ο καθένας κα­ λησπέρα, και όπως ο καθένας βάλθηκε να κοιτάζει τα ράφια, αργά, σταματώντας πότε πότε, γέρνοντας το λαιμό για να δια­ βάσει τις ράχες από τα κουτιά που περιείχαν τις κασέτες, μέχρι που τελικά κατευθύνθηκε στο ταμείο και είπε, Θέλω ν' αγορά­ σω τη βιντεοκασέτα που πήρα χθες, δεν ξέρω αν θυμάστε, Θυ­ μάμαι πολύ καλά, ήταν το Ο Τολμών Νικά, Ακριβώς, θέλω να την αγοράσω, Ευχαρίστως, αλλά, αν μου επιτρέπετε να κάνω μια παρατήρηση, που προφανώς γίνεται προς όφελος σας, θα ήταν καλύτερο να μας επιστρέψετε την κασέτα που νοικιάσα­ τε και να πάρετε μια καινούργια, γιατί, λόγω της χρήσης, όπως καταλαβαίνετε, πάντα υπάρχει κάποια επιδείνωση στην εικό­ να και στον ήχο, ελάχιστη βέβαια, αλλά με τον καιρό γίνεται αισθητή, Δεν υπάρχει λόγος, είπε ο Τερτουλιανο Μάσιμο Α­ φόνσο, γι' αυτό που τη θέλω αυτή που πήρα είναι μια χαρά. Ο υπάλληλος κατέγραψε σαστισμένος τις αινιγματικές λέξεις γι'αυτό-που-τη-θέλω, δεν είναι η φράση που χρησιμοποιεί κανείς συνήθως για μια βιντεοκασέτα, μια βιντεοκασέτα τη θέλει κα­ νείς για να τη δει, γι' αυτό γεννήθηκε, γι' αυτό την κατασκεύα­ σαν, δεν θέλει και πολλή σκέψη. Η μοναδικότητα του πελάτη ωστόσο δεν σταμάτησε εκεί. Με στόχο να προσελκύσει μελλο­ ντικές συναλλαγές, ο υπάλληλος είχε αποφασίσει να ξεχωρίσει τον Τερτουλιανο Μάσιμο Αφόνσο δείχνοντας τη μεγαλύτερη εμπορική εκτίμηση και σεβασμό από την εποχή των Φοινίκων, Θα σας κάνω έκπτωση την τιμή της ενοικίασης, είπε και, κα­ θώς προχωρούσε στην αφαίρεση, άκουσε τον πελάτη να τον ρωτά, Μήπως έχετε κι άλλες ταινίες της ίδιας εταιρείας παρα­ γωγής, Υποθέτω ότι θέλετε να πείτε του ίδιου σκηνοθέτη, διόρ­ θωσε ο υπάλληλος προσεκτικά, Όχι, όχι, της ίδιας εταιρείας παραγωγής είπα, η εταιρεία παραγωγής είναι που με ενδιαφέ­ ρει, όχι ο σκηνοθέτης, Να με συγχωρείτε, αλλά στα τόσα χρό­ νια απασχόλησης σ' αυτό τον κλάδο, ποτέ κανένας πελάτης δεν μου ζήτησε τέτοιο πράγμα, όλοι ρωτούν με βάση τους τί­ τλους των ταινιών, πολλές φορές με τα ονόματα των ηθοποιών,

σπανίως κάποιος ζητά το σκηνοθέτη, και τον παραγωγό ποτέ, Ας πούμε λοιπόν πως ανήκω σε έναν ειδικό τύπο πελάτη, Πράγματι, έτσι φαίνεται, κύριε Μάσιμο Αφόνσο, μουρμούρισε ο υπάλληλος, αφού είχε ρίξει μια γρήγορη ματιά στην καρτέλα του πελάτη. Ένιωθε κατάπληκτος, μπερδεμένος, αλλά και ευ­ χαριστημένος από την ξαφνική και ευτυχή έμπνευση που του είχε έρθει να απευθυνθεί στον πελάτη με τα επώνυμα του, τα οποία, καθώς έμοιαζαν ταυτόχρονα με βαφτιστικά, ίσως κατά­ φερναν, από τώρα και στο εξής, στο νου του, να σπρώξουν στο σκοτάδι το αυθεντικό του όνομα, το αληθινό του όνομα, εκείνο που σε μια κακή στιγμή τον έκανε να θέλει να γελάσει. Είχε ξε­ χάσει πως εξακολουθούσε να οφείλει μια απάντηση στον πε­ λάτη, αν διέθετε ή όχι στο κατάστημα του και άλλες ταινίες της ίδιας εταιρείας παραγωγής, όταν ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόν­ σο επανέλαβε την ερώτηση, προσθέτοντας μια διευκρίνιση που ήλπιζε πως θα ήταν ικανή να διορθώσει τη φήμη του εκκεντρι­ κού, την οποία κατά τα φαινόμενα είχε ήδη αποκτήσει στο κα­ τάστημα, Ο λόγος που ενδιαφέρομαι να δω κι άλλες ταινίες αυτής της εταιρείας παραγωγής συνδέεται με το γεγονός ότι βρίσκομαι σε προχωρημένη φάση μιας μελέτης σχετικής με τις τάσεις, τις κλίσεις, τους σκοπούς, τα μηνύματα, ρητά και υπο­ βόσκοντα, δηλαδή τα ιδεολογικά σημαίνοντα τα οποία μια δε­ δομένη εταιρεία παραγωγής κινηματογράφου, ανεξάρτητα α­ πό το βαθμό συνείδησης με τον οποίο το κάνει, βήμα βήμα, μέ­ τρο μέτρο, φωτόγραμμα φωτόγραμμα, διαδίδει στους κατανα­ λωτές. Σταδιακά, καθώς ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο ξετύ­ λιγε το λόγο του, ο υπάλληλος γούρλωνε, από αγνή έκπληξη και θαυμασμό, όλο και περισσότερο τα μάτια του, οριστικά σαγηνευμένος από έναν πελάτη ο οποίος όχι μόνο ήξερε τι ήθελε αλλά και εξηγούσε με τους καλύτερους λόγους τι το ήθελε, πράγμα εξαιρετικά σπάνιο στο εμπόριο, και ειδικά σε τέτοια καταστήματα ενοικίασης βίντεο. Θα πρέπει ωστόσο να πούμε πως ένας ενοχλητικός λεκές κηλίδωνε με ταπεινό εμπορικό συμφέρον την αγνή έκπληξη και το θαυμασμό, εμφανή στο εκ­ στασιασμένο πρόσωπο του υπαλλήλου, και ο λεκές ήταν, ευθύς

τιόρα αμέσως, η σκέψη πως, μιας και η εν λόγω εταιρεία πα­ ραγωγής ήταν από τις πιο δραστήριες και παλαιές της αγοράς, ο πελάτης αυτός, τον οποίο πρέπει να θυμάμαι να τον αποκα­ λώ πάντα Μάσιμο Αφόνσο, θ' αφήσει στο ταμείο ουκ ολίγα λε­ φτά μέχρι να τελειώσει την εργασία, μελέτη, δοκίμιο ή ό,τι τέ­ λος πάντων είναι αυτό. Προφανώς, θα έπρεπε να λάβει υπόψη του πως δεν έχουν κυκλοφορήσει σε βίντεο όλες οι ταινίες, αλ­ λά κι έτσι ακόμα, η συναλλαγή ήταν υποσχόμενη, άξιζε τον κό­ πο, Η πρόταση μου για να ξεκινήσετε, είπε ο υπάλληλος, που είχε συνέλθει από το πρώτο θάμπωμα, είναι να ζητήσετε από την εταιρεία μια λίστα με όλες τις ταινίες, Ναι, ίσως, απάντησε ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, αλλά δεν είναι αυτό το πιο ε­ πείγον, εξάλλου πιθανότατα να μη χρειαστεί να δω όλες τις ται­ νίες που παρήγαγαν, γι' αυτό ας ξεκινήσουμε με αυτές που έ­ χετε εδώ, κι ύστερα, αναλόγως με τα αποτελέσματα και τα συ­ μπεράσματα στα οποία θα φτάσω, θα κατευθύνω και τις μελ­ λοντικές μου επιλογές. Οι ελπίδες του υπαλλήλου μαράθηκαν ξαφνικά, δεν είχε καλά καλά απογειωθεί το αερόστατο και ή­ δη έχανε αέρα. Στο κάτω κάτω όμως, οι μικρές επιχειρήσεις τα έχουν αυτά τα προβλήματα, κι ύστερα, όταν μας χαρίζουν ένα γάιδαρο δεν τον κοιτάμε στα δόντια, κι αν δεν μπόρεσες να πλουτίσεις σε είκοσι τέσσερις μήνες, ίσως να τα καταφέρεις αν προσπαθήσεις τα επόμενα είκοσι τέσσερα χρόνια. Με την ηθι­ κή του πανοπλία σχεδόν αποκατεστημένη χάρη στις ιαματικές αρετές των σβόλων χρυσού που ονομάζονται υπομονή και υ­ ποχώρηση, ο υπάλληλος ανακοίνωσε καθώς έκανε το γύρο του πάγκου του και κατευθυνόταν προς τα ράφια, Για να δούμε τι έχουμε εδώ, στο οποίο ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο απά­ ντησε, Αν έχετε, μου φτάνουν πέντε ή έξι για αρχή, αν μπο­ ρούσα να τις πάρω για δουλειά στο σπίτι απόψε, καλό θα ήταν, Έξι βιντεοκασέτες είναι τουλάχιστον εννιά ώρες θέασης, του υπενθύμισε ο υπάλληλος, θα χρειαστεί να ξενυχτήσετε. Αυτή τη φορά ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο δεν απάντησε, κοι­ τούσε τη διαφημιστική αφίσα μιας ταινίας της ίδιας εταιρείας παραγωγής, είχε τίτλο Η Θεά του Πάλκου και πρέπει να ήταν

πολύ πρόσφατη. Τα ονόματα των βασικών ηθοποιών ήταν γραμμένα σε διαφορετικά μεγέθη και είχαν διαταχθεί στο χώ­ ρο της αφίσας ανάλογα με τη μεγαλύτερη ή μικρότερη θέση που αυτοί καταλάμβαναν στο εθνικό κινηματογραφικό στερέω­ μα. Προφανώς, δεν θα βρισκόταν εκεί το όνομα του ηθοποιού που στο Ο Τολμών Νικά ερμηνεύει το ρόλο του ρεσεψιονίστ ξενοδοχείου. Ο υπάλληλος επέστρεψε από την εκστρατεία του, έφερνε μια στοίβα από έξι κασέτες τις οποίες τοποθέτησε πάνω στον πάγκο, Έχουμε κι άλλες, αλλά αφού είπατε ότι θέ­ λετε μόνο πέντε ή έξι, Εντάξει είναι, αύριο ή αργότερα θα πε­ ράσω για να πάρω κι όσες ακόμα βρείτε, Πιστεύετε πως θα χρειαστεί να παραγγείλω κάποιες ακόμα που λείπουν, ρώτησε ο υπάλληλος, προσπαθώντας να αναζωπυρώσει τις σβησμένες ελπίδες, Ας αρχίσουμε με αυτές που έχετε εδώ και μετά βλέ­ πουμε. Δεν είχε νόημα να επιμείνει, ο πελάτης ήξερε πραγμα­ τικά τι ήθελε. Με το μυαλό του ο υπάλληλος πολλαπλασίασε ε­ πί έξι την ενιαία τιμή των κασετών, ανήκε στην παλαιά σχολή, τότε που δεν υπήρχαν ακόμη αριθμομηχανές τσέπης ούτε καν τις φανταζόταν κανείς, και είπε έναν αριθμό. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο τον διόρθωσε, Αυτή είναι η τιμή της κασέτας, όχι του ενοικίου, Μιας και αγοράσατε την άλλη, νόμισα ότι θα θέλατε ν' αγοράσετε και αυτές, δικαιολογήθηκε ο υπάλληλος, Ναι, μπορεί τελικά να τις αγοράσω, κάποιες ή και όλες τους, αλλά πρώτα πρέπει να τις δω, να τις παρακολουθήσω, αυτή πρέπει να είναι η σωστή λέξη, για να δω αν έχουν αυτό που ψά­ χνω. Νικημένος από την αναντίρρητη λογική του πελάτη, ο πε­ λάτης έκανε ξανά το λογαριασμό γρήγορα κι έχωσε τις κασέ­ τες σε μια πλαστική σακούλα. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόν­ σο πλήρωσε, είπε γεια σας και καλό βράδυ κι έφυγε. Όποιος σου έδωσε το όνομα Τερτουλιάνο ήξερε τι έκανε, γρύλισε ανά­ μεσα απ' τα δόντια του ο απογοητευμένος πωλητής. Για το χρονογράφο, ή αφηγητή, στην εξαιρετικά πιθανή πε­ ρίπτωση να προτιμά τον εαυτό του ως μια φιγούρα με τη σφρα­ γίδα της ακαδημαϊκής έγκρισης, το πλέον εύκολο, φτάνοντας σ' αυτό το σημείο, θα ήταν να γράψει πως στη διαδρομή του

56

καθηγητή της Ιστορίας μέσα στην πόλη, και μέχρι να μπει στο σπίτι του, δεν υπήρχε ιστορία. Σαν μια μηχανή χειρισμού του χρόνου, ειδικότερα αν η επαγγελματική του ευσυνειδησία τον απέτρεψε από το να επινοήσει κάποια φασαρία στο δρόμο ή κάποιο τροχαίο ατύχημα με μοναδικό σκοπό να γεμίσει τα κε­ νά της πλοκής, οι τρεις αυτές λέξεις, Δεν Υπήρχε Ιστορία, επι­ στρατεύονται όταν υπάρχει χρεία να περάσουμε στο επόμενο επεισόδιο ή όταν, για παράδειγμα, δεν είμαστε πολύ σίγουροι τι να κάνουμε με τις σκέψεις που κάνει ο ήρωας για λογαρια­ σμό του, ειδικά αν δεν έχουν κάποια σχέση με τα βιωματικά περιστατικά στο πλαίσιο των οποίων υποτίθεται πως αποφα­ σίζει και πράττει. Λοιπόν, σε μια τέτοια ακριβώς κατάσταση βρισκόταν ο καθηγητής και νέος λάτρης του βίντεο Τερτουλιά­ νο Μάσιμο Αφόνσο ενόσω οδηγούσε το αυτοκίνητο του. Όχι πως δεν σκεφτόταν, και μάλιστα με ένταση, αλλά οι σκέψεις του ήταν σε τέτοιο βαθμό αποξενωμένες απ' όσα είχε ζήσει τις τελευταίες είκοσι τέσσερις ώρες, ώστε, αν αποφασίζαμε να τις λάβουμε υπόψη και να τις μεταγράψουμε στην εξιστόρηση αυ­ τή, η ιστορία που εμείς σκοπεύαμε να διηγηθούμε θα έπρεπε α­ ναπόφευκτα να αντικατασταθεί από μια άλλη. Μπορεί βέβαια και να άξιζε τελικά τον κόπο, μπορεί και να 'ταν καλύτερη, μιας και γνωρίζουμε τα πάντα για τις σκέψεις του Τερτουλιά­ νο Μάσιμο Αφόνσο, ξέρουμε πως θ' άξιζε τον κόπο, αυτό ό­ μως θα σήμαινε πως θεωρούμε μάταιο και άκυρο το μεγάλο κόπο που κάναμε μέχρι τώρα, αυτές τις σαράντα συμπυκνω­ μένες και κοπιαστικές σελίδες που εκπονήσαμε, και ν' αρχί­ σουμε από την αρχή, με την ειρωνική και αυθάδη πρώτη σελί­ δα, αφήνοντας ανεκμετάλλευτη την έτοιμη τίμια εργασία για ν' αναλάβουμε τους κινδύνους μιας περιπέτειας, νέας και διαφο­ ρετικής ενδεχομένως, αλλά και εξαιρετικά επικίνδυνης, στην ο­ ποία, επ' αυτού ουδεμία αμφιβολία δεν έχουμε, θα μας έσυραν οι σκέψεις του Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο. Θα μείνουμε λοιπόν μ' αυτά τα πέντε και στο χέρι αντί την απογοήτευση των δέκα και καρτερεί. Εξάλλου δεν έχουμε άλλο χρόνο. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο προ ολίγου στάθμευσε το αυτο-

57•

κινητό του, διανύει τη μικρή απόσταση που το χωρίζει από το σπίτι του, στο ένα χέρι κρατά την καθηγητική του τσάντα, στο άλλο την πλαστική σακούλα, ποιες σκέψεις να κάνει τώρα, σί­ γουρα υπολογίζει πόσες βιντεοκασέτες θα καταφέρει να πα­ ρακολουθήσει μέχρι να πάει για ύπνο, καλά να πάθει για ν' α­ σχολείται με τους κομπάρσους, αν ήταν κανένας αστέρας θα τον βλέπαμε από τις πρώτες σκηνές. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο άνοιξε πια την πόρτα, μπήκε μέσα, έκλεισε την πόρ­ τα, αποθέτει πάνω στο γραφείο του την τσάντα και δίπλα τη σακούλα με τις κασέτες. Η ατμόσφαιρα είναι απαλλαγμένη α­ πό παρουσίες, ή ίσως απλώς να μη φαίνονται, ίσως ό,τι κι αν ήταν αυτό που μπήκε εδώ μέσα χθες βράδυ να ενσωματώθηκε στο μεταξύ ως αδιάρρηκτο κομμάτι του σπιτιού. Ο Τερτουλιά­ νο Μάσιμο Αφόνσο πήγε στο υπνοδωμάτιο ν' αλλάξει ρούχα, άνοιξε το ψυγείο στην κουζίνα για να δει αν κάτι από κει μέσα του κάνει όρεξη, το έκλεισε ξανά και επέστρεψε στο καθιστικό μ' ένα ποτήρι κι ένα κουτάκι μπίρα. Έβγαλε τις κασέτες από τη σακούλα και τις έβαλε κατά ημερομηνία παραγωγής, από την παλιότερη, Ο Καταραμένος Κωδικός, δύο χρόνια πριν το Ο Τολμών Νικά, που την έχει ήδη δει, μέχρι την πιο πρόσφα­ τη, Η Θεά του Πάλκου, της περασμένης χρονιάς. Οι υπόλοιπες τέσσερις, ακολουθώντας την ίδια σειρά, είναι Ταξιδιώτης Χω­ ρίς Εισιτήριο, Ο Θάνατος Έρχεται το Ξημέρωμα, Ο Συναγερ­ μός Χτύπησε Δυο Φορές και Τηλεφώνησε Μου Άλλη Μέρα. Μια αντανακλαστική κίνηση, ακούσια, που την προκάλεσε σί­ γουρα ο τελευταίος τίτλος, τον έκανε να γυρίσει το κεφάλι προς το τηλέφωνο του. Το φωτάκι που ενημέρωνε πως είχε κλήσεις στον τηλεφωνητή ήταν αναμμένο. Δίστασε λίγες στιγμές, αλλά στο τέλος πάτησε το κουμπί για να τις ακούσει. Η πρώτη ήταν από μια γυναικεία φωνή που δεν συστήθηκε, προφανώς γιατί εκ των προτέρων ήξερε πως θα την αναγνώριζαν, είπε μόνο, Εγώ είμαι, κι ύστερα συνέχισε, Δεν ξέρω τι σου συμβαίνει, έ­ χεις μια βδομάδα να μου τηλεφωνήσεις, αν έχεις σκοπό να τε­ λειώνουμε, καλύτερα να μου το πεις κατάμουτρα, επειδή τσα­ κωθήκαμε τις προάλλες δεν είναι λόγος γι' αυτή τη σιωπή, τέ-

58

λος πάντων εσύ ξέρεις, εγώ πάντως ξέρω ότι σε θέλω, αντίο, φιλιά. Η δεύτερη κλήση ήταν από την ίδια φωνή, Σε παρακα­ λώ, τηλεφώνησε μου. Υπήρχε και μια τρίτη κλήση, αλλά αυτή ήταν από το συνάδελφο των Μαθηματικών, Αγαπητέ μου, έ­ λεγε, έχω την εντύπωση ότι ενοχληθήκατε μαζί μου σήμερα, ό­ μως, με κάθε ειλικρίνεια, δεν μπορώ να θυμηθώ τι μπορεί να έ­ κανα ή να είπα για να συμβεί αυτό, θεωρώ ότι πρέπει να μιλή­ σουμε, να ξεκαθαρίσουμε την παρεξήγηση που μπήκε ανάμε­ σα μας, αν χρειαστεί θα έρθω να σας ζητήσω συγγνώμη, σας ι­ κετεύω, θεωρήστε το τηλεφώνημα αυτό ως μια αρχή, θερμούς χαιρετισμούς, ελπίζω να με θεωρείτε φίλο σας. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο σούφρωσε τα φρύδια του, θυμόταν αόριστα πως στο σχολείο είχε συμβεί κάτι εκνευριστικό ή ενοχλητικό στο οποίο συμμετείχε και ο μαθηματικός, αλλά δεν κατάφερνε να θυμηθεί για τι επρόκειτο. Γύρισε πίσω την εγγραφή, άκου­ σε ξανά τις δύο πρώτες κλήσεις, αυτή τη φορά μ' ένα μικρό χα­ μόγελο και τη φυσιογνωμική εκείνη έκφραση που συνήθως ο­ νομάζουμε ονειροπόλα. Σηκώθηκε για να βγάλει από το βί­ ντεο την κασέτα με το Ο Τολμών Νικά και να βάλει μέσα τον Καταραμένο Κωδικό, αλλά την τελευταία στιγμή, με το δά­ χτυλο ήδη πάνω στο κουμπί, αντιλήφθηκε ότι, αν το έκανε, θα διέπραττε μια σοβαρότατη παραβίαση, θα προσπερνούσε ένα από τα διαδοχικά σημεία του πλάνου δράσης που είχε κατα­ στρώσει, δηλαδή την αντιγραφή από το τέλος τού Ο Τολμών Νικά των ονομάτων δεύτερης και τρίτης τάξης, εκείνων που, παρόλο που καλύπτουν κάποιο χρόνο και χώρο στην ιστορία, παρόλο που προφέρουν κάποιες κουβέντες και χρησιμεύουν ως δορυφόροι, μικροσκοπικοί βέβαια, στην υπηρεσία των μπλεξιμάτων και των διασταυρούμενων τροχιών των αστέρων, δεν έχουν το δικαίωμα σε ένα όνομα τυπωμένο, αναγκαίο στη ζωή και στη λογοτεχνία, αν και δεν κάνει καλή εντύπωση να το λέμε αυτό. Θα μπορούσε βέβαια να το κάνει αργότερα, κά­ ποια άλλη στιγμή, αλλά η τάξη, όπως και ο σκύλος, είναι η κα­ λύτερη φίλη του ανθρώπου, αν και, όπως κι ο σκύλος, καμιά φορά δαγκώνει. Μια θέση για κάθε πράγμα και κάθε πράγμα

στη θέση του, αυτός είναι ο χρυσός κανόνας των οικογενειών που ευημερούν, ενώ επίσης έχει αποδειχθεί περίτρανα πως, ό­ ταν εκτελεί κανείς με τάξη ό,τι έχει να κάνει, διαθέτει το πιο σταθερό ασφαλιστήριο έναντι του φαντάσματος του χάους. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο έβαλε να τρέξει γρήγορα στο τέ­ λος η γνωστή πλέον ταινία Ο Τολμών Νικά, την πάγωσε στο σημείο που ήθελε, στον κατάλογο των δευτεραγωνιστών, και με την εικόνα σταματημένη αντέγραψε σ' ένα φύλλο χαρτί τα ονόματα των αντρών, μόνο των αντρών, γιατί αυτή τη φορά, ε­ νάντια στα συνηθισμένα, το αντικείμενο της αναζήτησης δεν είναι γυναίκα. Υποθέτουμε ότι όσα ειπώθηκαν εδώ αρκούν και με το παραπάνω γιά να αντιληφθεί κανείς την επιχείρηση που είχε σχεδιάσει ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο με κόπο και πα­ νουργία, να προχωρήσει δηλαδή στην εξακρίβωση της ταυτό­ τητας του ρεσεψιονίστ, αυτού που υπήρξε το πορτρέτο του, ο­ λόιδιο και φτυστό, την εποχή που είχε μουστάκι, και που σί­ γουρα εξακολουθεί να είναι και σήμερα, χωρίς αυτό, και ποιος ξέρει, ίσως και αύριο, όταν η τριχόπτωση του ενός θα ανοίγει δρόμο στη φαλάκρα του άλλου. Αυτό το οποίο είχε την πρό­ θεση να κάνει εντέλει ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο ήταν μια ταπεινή επανάληψη του ταχυδακτυλουργικού αυγού του Κο­ λόμβου, να σημειώσει όλα τα ονόματα των δευτεραγωνιστών των ταινιών στις οποίες συμμετείχε ο υπάλληλος του ξενοδο­ χείου όσο και εκείνων στις οποίες δεν εμφανίζεται. Για παρά­ δειγμα, αν στην ταινία που έβαλε προ ολίγου στο βίντεο, Ο Καταραμένος Κωδικός, δεν εμφανιστεί το ζωντανό του αντί­ γραφο, θα μπορέσει να διαγράψει από την πρώτη λίστα όλα τα ονόματα τα οποία επαναλαμβάνονται στο Ο Τολμών Νικά. Ξέ­ ρουμε βέβαια πως ένας Νεάντερταλ δεν θα μπορούσε να κάνει και πολλά αν βρισκόταν σε μια παρόμοια κατάσταση, για έναν καθηγητή της Ιστορίας όμως, που συχνά έχει να κάνει με χα­ ρακτήρες από τους πλέον διαταραγμένους τόπους και εποχές, ας σκεφτούμε ότι μόλις χθες διάβαζε στο ενδελεχές βιβλίο για τους αρχαίους πολιτισμούς της Μεσοποταμίας το κεφάλαιο που πραγματεύεται τους Σημίτες Αμορραίους, αυτή η φτωχή

εκδοχή του κρυμμένου θησαυρού δεν είναι παρά ένα παιδικό παιχνίδι που ενδεχομένως δεν άξιζε τόσο λεπτομερή και σχο­ λαστική εξήγηση από την πλευρά μας. Εντέλει, αντίθετα με αυ­ τό που υποθέσαμε προηγουμένως, ο ρεσεψιονίστ εμφανίστηκε και στον Καταραμένο Κωδικό, αυτή τη φορά στο ρόλο ενός ταμία τραπέζης, που, υπό την απειλή όπλου και με υπερβολι­ κό τρέμουλο φόβου, προφανώς για να φανεί πιο πειστικός στα ανικανοποίητα μάτια του σκηνοθέτη, δεν είχε άλλη επιλογή παρά να μεταφέρει το περιεχόμενο του χρηματοκιβωτίου στην τσάντα που του είχε πετάξει μέσα στο γκισέ ο ληστής, που ταυ­ τόχρονα γρύλιζε με το στραβωμένο στόμα που χαρακτηρίζει το γένος των γκανγκστεροειδών, Ή θα γεμίσεις την τσάντα ή θα σε γεμίσω σφαίρες, διάλεξε. Πολύ καλή χρήση των μεταβα­ τικών ρημάτων κάνει αυτός ο ληστής. Ο ταμίας συμμετείχε άλ­ λες δύο φορές στη δράση, την πρώτη φορά για ν' απαντήσει στις ερωτήσεις της αστυνομίας, τη δεύτερη όταν ο διευθυντής της τράπεζας αποφάσισε να τον βγάλει από το ταμείο γιατί, μετά την τραυματική εμπειρία, όλοι οι πελάτες άρχισαν να του φαίνονται για κλέφτες. Παραλείψαμε να πούμε πως ο ταμίας τραπέζης είχε το ίδιο στυλ, μουστάκι λεπτό και γυαλιστερό, ό­ πως και ο υπάλληλος ξενοδοχείου. Αυτή τη φορά ο Τερτου­ λιάνο Μάσιμο Αφόνσο δεν ένιωσε πλέον κρύο ιδρώτα να στά­ ζει στην πλάτη του, δεν έτρεμαν πια τα χέρια του, σταματούσε την εικόνα κάποιες φορές, παρατηρούσε με παγωμένη περιέρ­ γεια και προχωρούσε παρακάτω. Καθώς επρόκειτο για μια ταινία στην οποία ο άντρας που ήταν ολόιδιος, σωσίας, χωρι­ σμένος σιαμαίος, δεσμώτης του κάστρου της Τζέντας ή όπως τέλος πάντων αξιολογηθεί κάποια στιγμή, είχε συμμετάσχει, η μέθοδος για να συνεχίσει την αναζήτηση της πραγματικής του ταυτότητας θα ήταν φυσικά διαφορετική, τώρα θα σημείωνε τα ονόματα τα οποία, σε σύγκριση με την πρώτη λίστα, επα­ ναλαμβάνονται τώρα στη δεύτερη. Ήταν δύο, μονάχα δύο, αυ­ τά που ο Τερτουλιάνο ξεχώρισε με ένα σταυρό. Αργούσε ακό­ μα η ώρα για το δείπνο, η όρεξη του δεν έδινε το παραμικρό ιτημάδι ανυπομονησίας, μπορούσε επομένως να δει την ταινία

που χρονολογικά ακολουθούσε, Ταξιδιώτης Χωρίς Εισιτήριο ήταν ο τίτλος, αλλά θα μπορούσε κάλλιστα να λέγεται και Χα­ μένος Χρόνος, τον άνθρωπο με τη σιδερένια μάσκα δεν τον εί­ χαν προσλάβει εδώ. Χαμένος χρόνος, τρόπος του λέγειν, γιατί τελικά χάρη σ' αυτήν σβήστηκαν μερικά ακόμα ονόματα από την πρώτη και από τη δεύτερη λίστα, Με την εις άτοπον απα­ γωγή κάποια στιγμή θα καταλήξω, είπε φωναχτά ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, σαν να αισθάνθηκε ξαφνικά την ανά­ γκη για συντροφιά. Το τηλέφωνο χτύπησε. Η λιγότερο πιθανή από όλες τις δυνατές περιπτώσεις ήταν να είναι ο συνάδελφος των Μαθηματικών, η πλέον πιθανή από όλες τις δυνατές περι­ πτώσεις ήταν να είναι η ίδια γυναίκα που είχε προηγουμένως τηλεφωνήσει δυο φορές. Θα μπορούσε επίσης να είναι η μητέ­ ρα του, που ήθελε πότε πότε να μαθαίνει πώς είχε στην υγεία του ο αγαπημένος της γιος. Μετά από μερικά κουδουνίσματα το τηλέφωνο σώπασε, σημάδι ότι είχε τεθεί σε λειτουργία ο τη­ λεφωνητής, οι λέξεις καταγράφηκαν και στο εξής περιμένουν όσο και όποιον θελήσει να τις ακούσει, είναι η μητέρα που ρω­ τά, Τι κάνεις, γιε μου, ο φίλος που επιμένει, Δεν νομίζω πως έ­ κανα κάτι κακό, η ερωμένη που απελπίζεται, Δεν το άξιζα αυ­ τό από σένα. Ό,τι και να είναι αυτό που βρίσκεται εκεί μέσα, ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο δεν έχει όρεξη να το ακούσει. Περισσότερο για ν' αποσπάσει την προσοχή του, και όχι γιατί το στομάχι του απαιτούσε τροφή, πήγε στην κουζίνα να ετοι­ μάσει ένα σάντουιτς και ν' ανοίξει άλλη μια μπίρα. Κάθισε στο σκαμνί, μάσησε χωρίς ευχαρίστηση το πενιχρό γεύμα, ενώ η σκέψη του, αδέσποτη, παραδινόταν στις ονειροπολήσεις της. Μόλις αντιλήφθηκε πως η εγρήγορση του είχε ξεθυμάνει, ο κοινός νους, που μετά την πρώτη δραστήρια παρέμβαση ποιος ξέρει πού να περιπλανήθηκε, χώθηκε ανάμεσα σε δυο ημιτελή κομμάτια εκείνου του αόριστου συλλογισμού και ρώτησε τον Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο αν αισθανόταν ευτυχής με την κατάσταση που είχε δημιουργήσει. Παραδομένος στην πικρή γεύση μιας μπίρας που είχε χάσει γρήγορα τη δροσιά της και στη μαλακή και υγρή σύσταση ενός ζαμπόν κακής ποιότητας

ζουλιγμένου ανάμεσα σε δυο φέτες ψεύτικου ψωμιού, ο καθη­ γητής της Ιστορίας απάντησε πως η ευτυχία δεν είχε καμία σχέση με όσα συνέβαιναν, κι όσο για την κατάσταση, να τον συγχωρούμε αλλά δεν ήταν εκείνος αυτός που τη δημιούργη­ σε. Σύμφωνοι, δεν τη δημιούργησες εσύ, απάντησε ο κοινός νους, αλλά η πλειοψηφία των καταστάσεων στις οποίες εμπλε­ κόμαστε δεν θα έφταναν τόσο μακριά αν δεν τις είχαμε βοη­ θήσει εμείς, και δεν θα μου αρνηθείς τώρα πως τούτη εδώ εσύ τη βοήθησες, Από απλή περιέργεια και τίποτε άλλο, Αυτά τα είπαμε, Έχεις κάτι εναντίον της περιέργειας, Παρατηρώ α­ πλώς πως η ζωή, μέχρι στιγμής, δεν σε δίδαξε ώστε να κατα­ νοήσεις πως το μεγαλύτερο δώρο μας, εμάς του κοινού νου, υ­ πήρξε ανέκαθεν η περιέργεια, Κατά τη γνώμη μου, κοινός νους και περιέργεια είναι ασύμβατα, Πόσο έξω πέφτεις, ανα­ στέναξε ο κοινός νους, Απόδειξε μου το, Ποιος νομίζεις εσύ ό­ τι ανακάλυψε τον τροχό, Δεν το γνωρίζουμε, Το γνωρίζουμε και πολύ καλά μάλιστα, τον τροχό τον ανακάλυψε ο κοινός νους, μόνο μια τεράστια ποσότητα κοινής λογικής θα ήταν ι­ κανή να τον ανακαλύψει, Και την ατομική βόμβα, κι αυτήν η κοινή σου λογική την εφεύρε, ρώτησε ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο με ύφος θριαμβευτικό, όπως όταν πιάνει κανείς τον αντίπαλο στον ύπνο, Όχι, αυτήν όχι, την ατομική βόμβα την ε­ φεύρε κι αυτή μια λογική, αλλά κοινή δεν ήταν, Ο κοινός νους, και να με συμπαθάς που το λέω, είναι συντηρητικός, θα τολμή­ σω μάλιστα να δηλώσω πως είναι αντιδραστικός, Αυτές οι κατηγορητήριες επιστολές έρχονται κάποτε, αλλά αργά ή γρήγο­ ρα όλος ο κόσμος τις γράφει κι όλος ο κόσμος τις λαμβάνει, Έτσι θα είναι το σωστό, αφού τόσοι επιτρέπουν να γραφτούν κι άλλοι τόσοι δεν έχουν άλλη επιλογή παρά να τις λάβουν, ή και να τις γράψουν, Θα πρέπει να ξέρεις ότι, όταν κάποιος δί­ νει τη συγκατάθεση του, αυτό δεν σημαίνει ότι συμμερίζεται το λόγο, απλώς συνήθως οι άνθρωποι μαζεύονται στη σκιά μιας άποψης σαν να ήταν ομπρέλα. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόν­ σο άνοιξε το στόμα του για ν' απαντήσει, ας μας επιτραπεί η έκφραση άνοιξε το στόμα όταν πρόκειται για ένα διάλογο ε-

ντελώς σιωπηλό, εντελώς διανοητικό, όπως στην προκειμένη περίπτωση, αλλά ο κοινός νους δεν ήταν πια εκεί, είχε απο­ συρθεί αθόρυβα, όχι ακριβώς ηττημένος αλλά δυσαρεστημέ­ νος με τον εαυτό του που επέτρεψε στη συζήτηση να παρεκ­ κλίνει από το θέμα για το οποίο είχε κάνει την εμφάνιση του ξανά. Για να μην πούμε πως ήταν δικό του σφάλμα αυτό που συνέβη. Πράγματι, πολύ συχνά ο κοινός νους μπερδεύεται με τις ακολουθίες, χειρότερα από τότε που ανακάλυψε τον τροχό και χείριστα από τότε που εφεύρε την ατομική βόμβα. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο κοίταξε το ρολόι του, υπολόγισε το χρόνο που θα του έπαιρνε άλλη μια ταινία, στην πραγματικό­ τητα είχε αρχίσει να νιώθει τις συνέπειες της χθεσινής αϋπνίας, τα βλέφαρα, με τη βοήθεια της μπίρας, βάραιναν σαν μολύβι, άλλωστε και η κατάσταση αφηρημάδας στην οποία βρέθηκε προ ολίγου εκεί πρέπει να οφειλόταν. Αν πέσω τώρα για ύπνο, είπε, θα ξυπνήσω πιθανότατα σε δυο-τρεις ώρες, κι ύστερα θα είναι χειρότερα. Αποφάσισε να δει λίγο από το Ο Θάνατος Έρχεται το Ξημέρωμα, μπορεί μάλιστα ο εν λόγω να μην έπαι­ ζε στην ταινία, αυτό θα απλοποιούσε τα πράγματα, θα πηδού­ σε στο τέλος, θα σημείωνε τα ονόματα, και τότε θα έπεφτε πια για ύπνο. Έπεσε έξω στους υπολογισμούς του. Ο κύριος εμ­ φανίστηκε, παρίστανε το βοηθό νοσοκόμο και δεν είχε μου­ στάκι. Οι τρίχες του Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο άρχισαν να σηκώνονται, αυτή τη φορά μόνο των χεριών του, ο ιδρώτας ά­ φησε ήσυχη την πλάτη του, και κανονικός, και όχι κρύος, αρ­ κέστηκε να του υγράνει ελαφρά το μέτωπο. Είδε όλη την ται­ νία, έβαλε σταυρουδάκι σε άλλο ένα όνομα που επαναλαμβα­ νόταν και πήγε να ξαπλώσει. Διάβασε μάλιστα δύο σελίδες α­ πό το κεφάλαιο για τους Σημίτες Αμορραίους κι ύστερα έσβη­ σε το φως. Η τελευταία του συνειδητή σκέψη ήταν για το συ­ νάδελφο των Μαθηματικών. Πραγματικά, δεν έβρισκε λόγους που να εξηγούν την ξαφνική ψυχρότητα με την οποία του είχε συμπεριφερθεί στο διάδρομο του σχολείου. Μήπως επειδή έ­ βαλε το χέρι του στον ώμο μου, ρώτησε, κι αμέσως έδωσε την απάντηση, Θα μοιάζω με ηλίθιο αν του το πω, κι εκείνος θα

μου γυρίσει την πλάτη, εγώ πάντως αυτό θα έκανα στη θέση του. Την τελευταία στιγμή προτού αποκοιμηθεί την αξιοποίη­ σε για να μουρμουρίσει, ίσως μιλώντας στον εαυτό του, ίσως με το συνάδελφο, Υπάρχουν πράγματα που δεν θα μπορέσουμε ποτέ να εξηγήσουμε με λόγια.

g - Ο άνθρωπος

αντίγραφο

Δ

ΕΝ ΕΙΝΑΙ ΕΤΣΙ ΑΚΡΙΒΩΣ. ΥΠΗΡΞΕ ΚΑΠΟΤΕ ΜΙΑ ΕΠΟΧΗ ΟΤΑΝ

τα λόγια ήταν τόσο λίγα ώστε δεν τα χρησιμοποιούσαμε καν για να εκφράσουμε κάτι τόσο απλό όπως Αυτό είναι το στόμα μου, ή Αυτό είναι το στόμα σου, και πολύ λιγότερο για να ρωτήσουμε Γιατί έσμιξαν τα στόματα μας. Οι σημερινοί άνθρωποι δεν διανοούνται καν πόσος κόπος χρειάστηκε για να δημιουργηθούν αυτές οι λέξεις, κατ' αρχάς, και ποιος ξέρει αν δεν ήταν απ' όλα αυτό το πιο δύσκολο, μετά χρειάστηκε να φτάσουμε σε συναίνεση σχετικά με τη σημασία των άμεσων α­ ποτελεσμάτων τους, και τέλος, έργο το οποίο ποτέ δεν ολο­ κληρώθηκε εντελώς, να φανταστούμε τις συνέπειες που θα προέλθουν, μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα, από τα εν λό­ γω αποτελέσματα και τις εν λόγω λέξεις. Σε σύγκριση με αυτό, και αντίθετα με αυτό που τόσο κατηγορηματικά δήλωσε χθες το βράδυ ο κοινός νους, η ανακάλυψη του τροχού ήταν τυχαίο κελεπούρι, το ίδιο όπως αργότερα θα ήταν η ανακάλυψη του παγκόσμιου νόμου της βαρύτητας απλώς και μόνο γιατί ένα μήλο αποφάσισε να πέσει στο κεφάλι του Νεύτωνα. Ο τροχός ανακαλύφθηκε κι από τότε έμεινε μια για πάντα ανακάλυψη, ενώ οι λέξεις, εκείνες κι όλες οι άλλες, ήρθαν στον κόσμο με πε­ πρωμένο νεφελώδες, συγκεχυμένο, είναι δηλαδή φωνητικοί και μορφολογικοί οργανισμοί με χαρακτήρα ιδιαζόντως προ­ σωρινό, παρόλο που, χάρη ίσως στο φωτοστέφανο που κληρο­ νόμησαν από την εωθινή τους δημιουργία, επιμένουν πεισμα­ τικά να λογίζονται, όχι τόσο καθ' αυτές, αλλά εξαιτίας εκείνου που κατά τρόπο ποικίλο σημαίνουν ή αναπαριστούν, για αθά­

νατες, απέθαντες, ή αιώνιες, ανάλογα με τα γούστα της ταξι­ νόμησης. Αυτή η εγγενής τάση, που δεν την ήξεραν ούτε και μπόρεσαν να της αντισταθούν, μετατράπηκε, με το πέρασμα του χρόνου, σε σοβαρότατο και ενδεχομένως άλυτο πρόβλημα επικοινωνίας, τόσο της συλλογικής όσο και της δυαδικής, ώστε να χάσουν δηλαδή οι λέξεις τα αυγά και τα πασχαλιά, και να πεδικλωθούν, αφού σφετερίστηκαν τη θέση εκείνου που πρω­ τίστως, καλύτερα ή χειρότερα, ήθελαν να εκφράσουν, πράγμα που είχε ως αποτέλεσμα, σε γνωρίζω καλά μάσκα απατηλή, μια εκκωφαντική αναμπουμπούλα από άδεια κονσερβοκού­ τια, μια καρναβαλική αυλή από τενεκεδάκια με επιγραφή απ' έξω αλλά τίποτα μέσα, ή, απλώς και μόνο, την υποβλητική ο­ σμή, καθώς διαλύονται, των τροφών για το σώμα και το πνεύ­ μα που κάποτε περιείχαν και φυλούσαν μέσα τους. Τόσο μα­ κριά από τα θέματα μας μας οδήγησε αυτός ο γεμάτος παρα(ρυάδες συλλογισμός σχετικά με την προέλευση και τον προο­ ρισμό των λέξεων, που τώρα η μόνη μας λύση είναι να γυρί­ σουμε ξανά από την αρχή. Αντιθέτως προς αυτό που ίσως φά­ νηκε, δεν είναι απλή σύμπτωση αυτή που μας οδήγησε να γρά­ ψουμε εκείνο το Αυτό είναι το στόμα μου, ούτε το Αυτό είναι το στόμα σου, και πολύ λιγότερο το άλλο, το Γιατί έσμιξαν τα στόματα μας. Αν ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο είχε κάνει τον κόπο να αξιοποιήσει τον καιρό του χρόνια πριν, με τον ό­ ρο πάντως να το έκανε τη σωστή ώρα, και είχε σκεφτεί τις συ­ νέπειες και τα αποτελέσματα, μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθε­ σμα, φράσεων όπως εκείνη, ή άλλες ακόμα που τείνουν και γέρνουν προς τον ίδιο στόχο, τότε κατά πάσα πιθανότητα δεν θα καθόταν τώρα να κοιτάξει το τηλέφωνο, ξύνοντας το κε­ φάλι του σαστισμένος, και να αναρωτιέται τι στο καλό μπορεί να πει στη γυναίκα που δυο φορές, μπορεί και τρεις, άφησε χθες τη φωνή και τα παράπονα της στον τηλεφωνητή. Το μι­ κρό χαμόγελο ευαρέσκειας και η ονειροπόλα έκφραση που πα­ ρατηρήσαμε πάνω του όταν το προηγούμενο βράδυ επανέλα­ βε την ακρόαση των μηνυμάτων δεν ήταν, στο κάτω κάτω της γραφής, παρά ένα κατακριτέο σημάδι έπαρσης, και η έπαρση,

67-

ειδικά αυτή του αρσενικού μισού του κόσμου, είναι σαν εκεί­ νους τους δήθεν φίλους που στην παραμικρή αντιξοότητα της ζωής μας το βάζουν στα πόδια ή κοιτάζουν αλλού και σφυρί­ ζουν αδιάφορα. Η Μαρία ντα Παζ, αυτό είναι το ελπιδοφόρο* και γλυκό όνομα της γυναίκας που τηλεφώνησε, σε λίγο θα ξε­ κινήσει για τη δουλειά της, και αν ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο δεν της μιλήσει τώρα αμέσως, η καημένη κυρία θα πρέ­ πει να ζήσει άλλη μια μέρα στην ανησυχία, πράγμα το οποίο, όποιο κι αν ήταν το λάθος και η αμαρτία της, αν όντως τα διέ­ πραξε, οπωσδήποτε δεν θα ήταν σωστό. Ή αντάξιο της, μιας και αυτό τον όρο προτίμησε να χρησιμοποιήσει η ίδια. Θα πρέ­ πει εδώ να ειπωθεί πάντως, με κάθε σεβασμό και υπακοή στην ακρίβεια των γεγονότων, πως η εναντίωση που αντιπαλεύει ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο αυτή τη στιγμή δεν προκύπτει από τα αξιοσέβαστα ζητήματα ηθικής τάξης, από τους λαβυ­ ρίνθους της δικαιοσύνης και της αδικίας, αλλά επειδή γνωρί­ ζει πως, αν εκείνος δεν τηλεφωνήσει, θα τηλεφωνήσει εκείνη, κι αυτή η νέα κλήση θα επιφέρει σίγουρα κάποια επιβάρυνση στην πίεση των κατακρίσεων που προαναφέραμε, δακρύβρε­ χτων ή μη. Το κέρασμα και η δοκιμή του κρασιού έγινε από ώ­ ρα, και τώρα θα πιει το πικρό υπόλειμμα στον πάτο του ποτη­ ριού. Όπως θα μας δοθούν πολλές ευκαιρίες να αποδείξουμε στο μέλλον, και μάλιστα σε κινδύνους που θα τον υποβάλουν σε σκληρή δοκιμασία, ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο δεν εί­ ναι αυτό που συνήθως ονομάζουμε κακός άνθρωπος, πιθανόν μάλιστα να τον συναντούσαμε να συμπεριλαμβάνεται με τιμη­ τική διάκριση σε μια λίστα ανθρώπων καλής ποιότητας αν κά­ ποιος αποφάσιζε να την καταρτίσει σύμφωνα με κριτήρια όχι ιδιαίτερα απαιτητικά, εκτός του ότι είναι, όπως είδαμε ήδη, ε­ πιρρεπής στην υπερβολή, πράγμα που αποτελεί αυτόφωρη έν­ δειξη της μικρής του αυτοπεποίθησης, αδυναμία που επιβαρύ­ νει την πλευρά των συναισθημάτων, τα οποία σε ολόκληρη τη ζωή του δεν υπήρξαν ποτέ ούτε δυνατά ούτε διαρκή. Το δια* Στα πορτογαλικά, Μαρία της Ειρήνης. (Σ.τ.Μ.)

ζύγιό του, για παράδειγμα, δεν ήταν μια κλασική περίπτωση, [ΐε σφαγές και μαχαιρώματα, με προδοσία, εγκατάλειψη ή βία, ήταν μάλλον το επιστέγασμα μιας διαδικασίας διαρκούς πα­ ρακμής του ίδιου του ερωτικού αισθήματος, το οποίο, από αφηρημάδα ή αδιαφορία, ίσως τον ίδιο να μην τον ενδιέφερε να καθίσει και να δει μέχρι ποια άγονη έρημο θα έφτανε, η γυναί­ κα με την οποία ήταν παντρεμένος ωστόσο, πιο ευθεία και α­ κέραια από τον ίδιο, κατέληξε να το θεωρεί αβάσταχτο και α­ παράδεκτο. Επειδή σ' αγαπούσα σε παντρεύτηκα, του είπε ε­ κείνη μια περίφημη μέρα, σήμερα μόνο η δειλία θα μπορούσε να με αναγκάσει να κρατήσω αυτό το γάμο, Κι εσύ δεν είσαι δειλή, είπε εκείνος, Όχι, δειλή δεν είμαι, απάντησε εκείνη. Οι πιθανότητες αυτό το ελκυστικό πρόσωπο, από διάφορες από­ ψεις, να διαδραματίσει κάποιο ρόλο στην ιστορία που διηγού­ μαστε είναι δυστυχώς πολύ περιορισμένες, για να μην πούμε α­ νύπαρκτες, και θα εξαρτιόνταν κατά πολύ από μία ενέργεια, μία κίνηση, μία λέξη από τον πρώην σύζυγο, λέξη, κίνηση ή δράση τις οποίες βεβαίως θα καθόριζε κάποια ανάγκη ή συμ(|)έρον δικό του, αλλά που, στην παρούσα περίσταση, δεν έ­ χουμε τρόπο να διαφωτίσουμε. Αυτός είναι και ο λόγος που δεν θεωρήσαμε αναγκαίο να της δώσουμε ένα όνομα. Όσο για τη Μαρία ντα Παζ, αν θα βαστήξει ή όχι στις επόμενες σελίδες είναι θέμα που εναπόκειται στη διακριτική ευχέρεια του Τερ­ τουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, αυτός μονάχα ξέρει τι θα της πει ό­ ταν αποφασίσει να σηκώσει το ακουστικό του τηλεφώνου και καλέσει τον αριθμό που ξέρει απ' έξω. Δεν ξέρει απ' έξω τον αριθμό του συναδέλφου των Μαθηματικών, γι' αυτό τον ψά­ χνει στην ατζέντα, κατά τα φαινόμενα, τελικά, δεν πρόκειται vet τηλεφωνήσει στη Μαρία ντα Παζ, σκέφτηκε πως ήταν πιο σημαντικό και επείγον να ξεκαθαρίσει μια ασήμαντη διχογνω­ μία παρά να καθησυχάσει μια πάσχουσα γυναικεία ψυχή ή να της καταφέρει τη χαριστική βολή. Όταν η πρώην γυναίκα του Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο είπε πως δεν ήταν δειλή, έδειξε μεγάλη προσοχή να μην τον προσβάλει με μια δήλωση ή έναν ι ιπλό υπαινιγμό ότι εκείνος ήταν δειλός, αλλά στην περίπτωση

αυτή, όπως και σε τόσες άλλες στη ζωή μας, για τον νοήμονα μισή κουβέντα είναι αρκετή και, για να επιστρέψουμε στο συ­ ναισθηματικό και συγκυριακό σενάριο αυτής της στιγμής, η ταλαίπωρη και υπομονετική Μαρία ντα Παζ δεν θα έχει δι­ καίωμα ούτε σε μία λέξη, παρόλο που έχει ήδη καταλάβει όσα ήταν να καταλάβει, ότι δηλαδή ο δεσμός της, ο εραστής της, ο ερωτικός της παρτενέρ, ή όπως τέλος πάντων λέγεται στην ε­ ποχή μας, ετοιμάζεται να της δώσει τα παπούτσια στο χέρι. Η γυναίκα του καθηγητή των Μαθηματικών ήταν εκείνη που α­ πάντησε από την άλλη πλευρά της γραμμής, ρώτησε, Ποιος εί­ ναι, με φωνή που δεν μπορούσε να κρύψει τον εκνευρισμό που της προκαλούσε το τηλεφώνημα τέτοια ώρα, πρωί πρωί, και του το έδωσε να το καταλάβει όχι με μισή κουβέντα αλλά με έ­ ναν παλλόμενο και πολύ λεπτό τόνο στη φωνή, δεν υπάρχει καμία αμφιβολία πως βρισκόμαστε μπροστά σ' ένα υλικό που απαιτεί την προσοχή εμβριθών μελετητών διαφόρων περιοχών της γνώσης, και ειδικότερα των θεωρητικών του ήχου, με τη σχετική συνδρομή εκείνων που ανέκαθεν γνώριζαν καλύτερα το θέμα, αναφερόμαστε, φυσικά, στους ανθρώπους της μουσι­ κής, στους συνθέτες, κατ' αρχάς, αλλά και στους ερμηνευτές, που είναι εκείνοι που πρέπει να ξέρουν πώς αυτός επιτυγχάνε­ ται. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο ξεκίνησε ζητώντας συγ­ γνώμη, μετά είπε το όνομα του και ρώτησε αν μπορούσε να μι­ λήσει με τον, Μια στιγμή, να τον φωνάξω, τον έκοψε η γυναί­ κα, και μετά από λίγο ο συνάδελφος των Μαθηματικών τού έ­ λεγε Καλημέρα κι εκείνος απαντούσε Καλημέρα, ζήτησε ξανά συγγνώμη, γιατί μόλις τώρα είχε ακούσει το μήνυμα, Μπορού­ σα να περιμένω να μιλήσω μαζί σας κατευθείαν στο σχολείο, αλλά θεώρησα ότι έπρεπε να ξεκαθαρίσω την παρανόηση το συντομότερο δυνατό ούτως ώστε να μη γεννηθούν παρεξηγή­ σεις που μετά επιδεινώνονται, όσο κι αν κανείς δεν το θέλει, Σε ό,τι με αφορά, δεν υπάρχει καμία παρεξήγηση, απάντησε ο μα­ θηματικός, η συνείδηση μου είναι ήσυχη σαν του μωρού στην κούνια του, Το ξέρω, το ξέρω, αποκρίθηκε ο Τερτουλιάνο Μά­ σιμο Αφόνσο, το φταίξιμο είναι δικό μου, από το μαρασμό, α­

πό την κατάθλιψη που μου έχει πειράξει τα νεύρα, γίνομαι επι­ φυλακτικός, καχύποπτος, και φαντάζομαι πράγματα, Τι πράγ­ ματα, ρώτησε ο συνάδελφος, Ξέρω εγώ, διάφορα πράγματα, παραδείγματος χάρη πως δεν με εκτιμούν όπως θεωρώ πως μου αξίζει, μερικές φορές έχω μάλιστα την εντύπωση πως δεν ξέρω ακριβώς τι είμαι, ξέρω ποιος είμαι, αλλά όχι τι είμαι, δεν ξέρω αν γίνομαι κατανοητός, Στο περίπου, μόνο που δεν μου είπατε ποια ήταν η αιτία, δεν ξέρω πώς να το ονομάσω, της α­ ντίδρασης σας, αντίδραση, καλά λέω, Για να είμαι ειλικρινής, ούτε εγώ, ήταν μια εντύπωση της στιγμής, σαν να μου φερθή­ κατε, πώς να σας το πω, πατερναλιστικά, Και πότε σας φέρ­ θηκα με αυτό τον πατερναλιστικό τρόπο, για να χρησιμοποιή­ σω την ορολογία σας, Βρισκόμασταν στο διάδρομο, χωριστή­ καμε για να πάμε στο μάθημα, κι εσείς βάλατε το χέρι σας στον ώμο μου, σίγουρα θα ήταν μια κίνηση φιλίας, αλλά εκείνη τη (ττιγμή μού κακοφάνηκε, σαν να ήταν επίθεση, Τώρα το θυμά­ μαι, Θα ήταν αδύνατο να μην το θυμάστε, αν είχα στο στομάχι μου μια ηλεκτρική γεννήτρια θα είχατε πέσει ξερός επιτόπου, Τόσο δυνατή ήταν η απόρριψη, Απόρριψη ίσως να μην είναι η πιο κατάλληλη λέξη, το σαλιγκάρι δεν απορρίπτει το δάχτυλο που το αγγίζει, μαζεύεται, Ίσως να είναι ο δικός του τρόπος ν' απορρίπτει, Ίσως, Πάντως εσείς, διά γυμνού οφθαλμού, δεν έ­ χετε καμία σχέση με σαλιγκάρι, Μερικές φορές νομίζω ότι μοιά­ ζουμε πολύ, Ποιος, εσείς κι εγώ, Όχι, εγώ και το σαλιγκάρι, Βγείτε λοιπόν από την κατάθλιψη και θα δείτε πώς θ' αλλά­ ξουν όλα όψη, Περίεργο, Ποιο, Η κουβέντα που μου είπατε τώρα, Ποια κουβέντα σάς είπα, Θ' αλλάξουν όψη, Φαντάζο­ μαι πως είναι σαφής η σημασία της φράσης, Ασφαλώς, και την κατάλαβα, αλλά αυτό που είπατε έχει άμεση σχέση με κάποιες πρόσφατες ανησυχίες μου, Για να συνεχίσω να σας παρακο­ λουθώ, θα χρειαστεί να γίνετε πιο σαφής, Είναι πολύ νωρίς α­ κόμα για κάτι τέτοιο, ίσως κάποια μέρα, Θα περιμένω. Ο Τερ­ τουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο σκέφτηκε, Θα περιμένεις μια ζωή, και μετά, Για να γυρίσουμε σ' αυτό που έχει όντως σημασία, α­ γαπητέ μου, ήθελα να σας ζητήσω να με συγχωρήσετε, Είστε

συγχωρημένος, φίλε μου, συγχωρημένος, αν και δεν το έχετε α­ νάγκη, το μόνο που συνέβη ήταν ότι δημιουργήσατε στο κεφά­ λι σας αυτό που συνήθως λέμε τρικυμία εν κρανίω, ευτυχώς σε τέτοιες περιπτώσεις τα ναυάγια εμφανίζονται αμέσως στην πρώτη ακτή, κανείς δεν πνίγεται, Σας ευχαριστώ που δέχεστε το συμβάν με καλή διάθεση, Δεν χρειάζεται να με ευχαριστή­ σετε, το κάνω με προθυμία, Αν ο κοινός μου νους δεν ήταν τό­ σο αφηρημένος με φαντασίες, ονειροπολήσεις και κατηγόριες που δεν του ζήτησε κανείς, θα με είχε οδηγήσει εξαρχής να δω πως ο τρόπος με τον οποίο απάντησα στη γενναιόδωρη πα­ ρόρμηση σας υπήρξε, εκτός από υπερβολικός, και ανόητος, Μη γελιέστε, ο κοινός νους είναι υπερβολικά κοινός για να εί­ ναι πραγματικά λογικός, στην πραγματικότητα είναι απλώς έ­ να κεφάλαιο στατιστικής, το πιο εκλαϊκευμένο απ' όλα, Ενδια­ φέρον αυτό που λέτε, δεν είχα σκεφτεί ποτέ μου τον αρχαίο και πάντα επικροτούμενο κοινό νου ως ένα κεφάλαιο της στα­ τιστικής, αλλά, αν το καλοσκεφτώ, αυτό ακριβώς είναι και τί­ ποτε άλλο, Θα μπορούσε πάντως να είναι και κεφάλαιο της Ιστορίας, εξάλλου, μιας και μιλάμε γι' αυτό, υπάρχει ένα βιβλίο που θα έπρεπε ήδη να είχε γραφτεί αλλά, τουλάχιστον εξ όσων γνωρίζω, δεν υπάρχει, και είναι ακριβώς αυτό, Ποιο, Μια ι­ στορία του κοινού νου, Έχω μείνει άφωνος, μη μου πείτε πως το συνηθίζετε να κατεβάζετε τόσο νωρίς το πρωί ιδέες του δια­ μετρήματος που μόλις άκουσα, είπε με ερωτηματικό τόνο ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, Όταν μου δίνουν ερεθίσματα, ναι, αλλά πάντα μετά το πρόγευμα, απάντησε ο καθηγητής των Μαθηματικών γελώντας, Από δω και πέρα θα σας τηλε­ φωνώ κάθε πρωί, Προσοχή, θυμηθείτε αυτό που συνέβη στην κότα με τα χρυσά αυγά, Θα τα πούμε αργότερα, Ναι, θα τα πούμε αργότερα, και σας υπόσχομαι να μην ξαναφερθώ πα­ τερναλιστικά, Κοντεύετε στην ηλικία που θα μπορούσατε να είστε πατέρας μου, Ένας λόγος παραπάνω. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο κατέβασε το ακουστικό, ένιωθε ευχαριστημέ­ νος, ανακουφισμένος, και επιπλέον ήταν μια σημαντική συζή­ τηση, ευφυής, δεν έρχεται κάθε μέρα κάποιος να μας πει πως

ο κοινός νους είναι ένα απλό κεφάλαιο της στατιστικής και πως απ' όλες τις βιβλιοθήκες του κόσμου λείπει ένα βιβλίο που να αφηγείται την ιστορία του από την εποχή που ο Αδάμ και η Εύα εκδιώχθηκαν από τον Παράδεισο. Μια ματιά στο ρολόι τον ενημέρωσε πως η Μαρία ντα Παζ θα πρέπει να είχε ήδη φύγει για τη δουλειά της στην τράπεζα, πως το ζήτημα θα μπορούσε να τακτοποιηθεί, έστω προσωρινά, μ' ένα συμπαθη­ τικό μήνυμα στον τηλεφωνητή της, Μετά βλέπουμε. Καλού κα­ κού, γιατί ο διάβολος έχει πολλά ποδάρια, άφησε ακόμα μισή (άρα να περάσει. Η Μαρία ντα Παζ ζει με τη μητέρα της και βγαίνουν πάντα μαζί το πρωί, η μία για δουλειά, η άλλη για τη λειτουργία και για τα ψώνια της ημέρας. Η μητέρα της Μαρίας ντα Παζ είναι πολύ της εκκλησίας από τότε που χήρεψε. Στε­ ρημένη από τη συζυγική επιβλητικότητα, στην σκιά της οποίας, νομίζοντας πως κουρνιάζει, είχε μαραθεί για χρόνια και χρό­ νια, αναζήτησε έναν άλλο κύριο για να υπηρετεί, έναν κύριο για τη ζωή και για το θάνατο, έναν κύριο που, πέρα από οτι­ δήποτε άλλο, της προσέφερε το ανεκτίμητο πλεονέκτημα ότι δεν θα την άφηνε ξανά χήρα. Όταν πέρασε το μισάωρο της α­ ναμονής, ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο δεν είχε καταλήξει με καθαρότητα ποια διατύπωση θα πίστωνε το μήνυμα, αρχι­ κά είχε σκεφτεί πως θα ήταν καλύτερο ένα απλό μικρό μήνυ­ μα, σε ύφος συμπαθητικό και φυσικό, αλλά, όπως όλοι γνωρί­ ζουμε, οι αποχρώσεις μεταξύ συμπαθητικού και αντιπαθητι­ κού και μεταξύ φυσικού και τεχνητού είναι κάτι λιγότερο από άπειρες, συνήθως το σωστό ύφος για κάθε περίσταση μας βγαί­ νει αυθόρμητα, ωστόσο, όταν είναι κανείς επί ποδός, όπως σε αυτή την περίπτωση, όλα όσα την πρώτη στιγμή μάς είχαν φα­ νεί επαρκή και κατάλληλα θα μας φανούν μικρά ή υπερβολι­ κά την επόμενη. Αυτό που κάποια τεμπέλα λογοτεχνία απο­ καλούσε για πολύ καιρό εύγλωττη σιωπή δεν υπάρχει, οι εύ­ γλωττες σιωπές είναι απλώς λέξεις που έμειναν εμποδισμένες στο λαιμό, λέξεις που καταπόθηκαν και δεν μπόρεσαν να ξε­ φύγουν από τον κλοιό της γλώσσας. Αφού το παίδεψε πολύ (ττο κεφάλι του, ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο θεώρησε πως,

για μεγαλύτερη ασφάλεια, θα ήταν πιο προνοητικό να γράψει το μήνυμα και να το διαβάσει στο τηλέφωνο. Ιδού τι του βγή­ κε μετά από αρκετά σκισμένα χαρτιά, Μαρία ντα Παζ, πήρα τα μηνύματα σου, αυτό που θέλω να σου πω είναι πως πρέπει να κινηθούμε ήρεμα, να πάρουμε τις σωστές αποφάσεις για τον έναν και για τον άλλο, γιατί το μόνο που έχει διάρκεια στη ζωή είναι η ζωή η ίδια, όλα τα άλλα είναι προσωρινά, ασταθή, φευ­ γαλέα, ο χρόνος αυτή τη μεγάλη αλήθεια δίδαξε, ένα πράγμα είναι σίγουρο για μένα, πως είμαστε και θα παραμείνουμε φί­ λοι, χρειάζεται όμως να κάνουμε μια μεγάλη συζήτηση, και τό­ τε θα δεις πώς θα λυθούν όλα προς το καλύτερο, θα σου τηλε­ φωνήσω μέσα στις επόμενες μέρες. Δίστασε για μια στιγμή, αυ­ τό που πήγε να πει δεν ήταν γραμμένο, και κατέληξε, Φιλιά. Όταν έκλεισε το τηλέφωνο, ξαναδιάβασε αυτό που είχε γράψει και έπεσαν στην αντίληψη του κάποιες αποχρώσεις στις οποίες δεν είχε δώσει αρκετή προσοχή, κάποιες πιο λεπτές από τις άλλες, όπως, παραδείγματος χάριν, εκείνο το αβάσταχτα κοι­ νότοπο είμαστε και θα παραμείνουμε φίλοι, είναι ό,τι χειρότε­ ρο για όποιον θέλει να βάλει τελεία σε μια σχέση ερωτικού χα­ ρακτήρα, αντίθετα, νομίζουμε πως είχαμε κλείσει την πόρτα και τελικά πιανόμαστε ανάμεσα, κι επίσης, ακόμα κι αν δεν α­ ναφέρουμε τα φιλιά με τα οποία είχε τη λεπτότητα να αποχαι­ ρετήσει, το χοντρό σφάλμα όταν παραδέχτηκε πως χρειαζόταν να κάνουν μια μεγάλη συζήτηση, ήταν υποχρεωμένος να γνω­ ρίζει, από την κεκτημένη εμπειρία και το διαρκές μάθημα της Ιστορίας της Ιδιωτικής Ζωής Διαμέσου των Αιώνων, πως οι μεγάλες συζητήσεις, σε περιπτώσεις σαν αυτή, είναι φοβερά ε­ πικίνδυνες, πόσες φορές δεν ξεκίνησε κανείς με τη διάθεση να σκοτώσει κάποιον και κατέληξε στην αγκαλιά του. Τι άλλο μπορούσα να κάνω, παραπονέθηκε, δεν μπορούσε φυσικά να της πει πως ό,τι υπάρχει μεταξύ μας θα συνεχιστεί όπως πριν, αιώνια αγάπη και τέτοια, αλλά και δεν μπορούσε, έτσι από το τηλέφωνο, και χωρίς εκείνη να είναι εκεί και ν' ακούει, να της ρίξει τη χαριστική βολή, μπαμ και κάτω, τελειώσαμε, μια τέ­ τοια στάση θα ήταν τρομερά δειλή, κι εγώ ελπίζω να μη φτά­

σω ποτέ σε τέτοιο σημείο. Σ' αυτό το συμφιλιωτικό συλλογισμό, του είδους μια στο καρφί και μια στο πέταλο, αποφάσισε να περιοριστεί ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, γνωρίζοντας πά­ ντως, αλίμονο του, πως τα δύσκολα ήταν μπροστά του. Έκανα το καλύτερο που μπορούσα, κατέληξε. Μέχρι στιγμής δεν υπήρξε ανάγκη να γνωρίζουμε τη μέρα της εβδομάδας που εκτυλίσσονται τα μυστηριώδη αυτά γεγο­ νότα, οι επόμενες όμως ενέργειες του Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, για να μπορέσουν να γίνουν πλήρως κατανοητές, α­ παιτούν την πληροφορία πως η ημέρα στην οποία βρισκόμα­ στε είναι η Παρασκευή, απ' όπου εύκολα βγάζει κανείς το συ­ μπέρασμα πως η προηγούμενη ημέρα ήταν η Πέμπτη και η α­ μέσως προηγούμενη ήταν η Τετάρτη. Σε πολλούς θα φανούν ί­ σως περιττές, προφανείς, παράλογες, ίσως μάλιστα και ηλίθιες, οι συμπληρωματικές πληροφορίες με τις οποίες αποφασίσαμε να εμπλουτίσουμε την προηγούμενη και την αμέσως προηγού­ μενη ημέρα, αλλά εμείς σπεύδουμε ν' αντιτάξουμε πως οποια­ δήποτε κριτική εκφραστεί με τέτοιους όρους θα είναι από κακοπιστία ή άγνοια, αφού, όπως είναι γνωστό, υπάρχουν γλώσ­ σες στον κόσμο που αποκαλούν την Τετάρτη, για παράδειγμα, quarta-feira, mercredi, miercoles, mercoledi ή Wednesday, την Πέμπτη quinta-feira, jeudi, jueves, giovedi ή Thursday, και την Παρασκευή, αν δεν είχαμε δείξει την πρέπουσα προσοχή για να κρατήσουμε καθαρό το όνομα, όλο και κάποιος θα βρισκό­ ταν να την πει Freitag. Όχι πως δεν μπορεί να συμβεί στο μέλ­ λον, όλα όμως έχουν το χρόνο τους, θα 'ρθει κι εκείνη η ώρα. Τώρα που φωτίστηκε το σημείο αυτό, ορίστηκε πως είμαστε (ττην Παρασκευή, αναφέρθηκε πως ο καθηγητής της Ιστορίας (τήμερα έχει μάθημα μόνο το απόγευμα, έγινε υπόμνηση πως αύριο, Σάββατο, sabado, samedi, sabato, Saturday, δεν έχει μά­ θημα, πως επομένως βρισκόμαστε στην παραμονή του Σαββα­ τοκύριακου, αλλά κυρίως επειδή δεν πρέπει ν' αφήνει κανείς για αύριο αυτό που πρέπει να γίνει σήμερα, γίνεται αντιληπτό πως συντρέχουν όλοι οι λόγοι ώστε ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο να πάει σήμερα κιόλας το πρωί στο μαγαζί με τις βι-

ντεοκασέτες και να νοικιάσει τις υπόλοιπες ταινίες που τον εν­ διαφέρουν. Θα επιστρέψει στην πηγή του τον Ταξιδιώτη Χω­ ρίς Εισιτήριο, ανώφελη η εξερεύνηση του, και θα αγοράσει ο­ πωσδήποτε το Ο Θάνατος Έρχεται το Ξημέρωμα και τον Κα­ ταραμένο Κωδικό. Από τη χτεσινή του παραγγελία απομένουν ακόμα τρεις, που αντιπροσωπεύουν τουλάχιστον τεσσερισήμισι ώρες θέασης, και μαζί με ό,τι άλλο βρει στο μαγαζί, προμη­ νύεται πως τον περιμένει ένα αξέχαστο Σαββατοκύριακο, σι­ νεμά με τη σέσουλα, να φαν κι οι κότες, όπως έλεγαν κι οι χω­ ρικοί τον καιρό που υπήρχαν. Συγυρίστηκε, έφαγε πρωινό, έ­ βαλε τις κασέτες στις αντίστοιχες θήκες, τις κλείδωσε σ' ένα συρτάρι του γραφείου του και βγήκε έξω, πρώτα για να ειδο­ ποιήσει τη γειτόνισσα του επάνω ορόφου πως από εκείνη τη στιγμή μπορούσε να κατέβει όποτε ήθελε για να καθαρίσει και να τακτοποιήσει το σπίτι, Με την ησυχία σας, θα γυρίσω το βράδυ, είπε, κι έπειτα, πολύ λιγότερο αγχωμένος απ' ό,τι την προηγούμενη μέρα, αλλά με κάποια νευρικότητα ακόμα, τυπι­ κή για όποιον κατευθύνεται προς μια συνάντηση που, αν και δεν είναι η πρώτη, γι' αυτόν ακριβώς το λόγο δεν μπορεί να α­ νεχτεί την αποτυχία, μπήκε στο αυτοκίνητο με προορισμό το κατάστημα με τις βιντεοκασέτες. Έφτασε η στιγμή να ενημε­ ρώσουμε τους αναγνώστες εκείνους που, κρίνοντας από τον ι­ διαίτερα συνοπτικό χαρακτήρα της περιγραφής του άστεως μέχρι τώρα, θα έχουν δημιουργήσει την εντύπωση πως όλα αυ­ τά συμβαίνουν σε μια πόλη μετρίου μεγέθους, δηλαδή κάτω του ενός εκατομμυρίου κατοίκων, είναι ώρα να τους ενημερώ­ σουμε, λέγαμε λοιπόν, πως, απεναντίας, ο καθηγητής Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο είναι ένας από τις πέντε εκατομμύρια και κάτι ανθρώπινες υπάρξεις που, με σημαντικές διαφορές ως προς το ευ ζην κι άλλες ακόμα χωρίς την παραμικρή πιθανό­ τητα αμοιβαίων συγκρίσεων, ζουν στη γιγαντιαία μητρόπολη που εκτείνεται εκεί όπου παλιότερα υπήρξαν λόφοι, κάμποι και πεδιάδες, και τώρα είναι μια διαδοχική διπλοτυπία, οριζό­ ντια και κάθετη, ενός λαβυρίνθου, που εξαρχής επιδεινώθηκε από στοιχεία που θα περιγράφαμε ως διαγώνια, τα οποία ω­

76

στόσο, με το πέρασμα του χρόνου, εξελίχθηκαν ως ένα βαθμό σε εξισορροπητικά για το χαοτικό αστικό συνονθύλευμα, γιατί όρισαν σύνορα τα οποία, παραδόξως, αντί να χωρίσουν, έφε­ ραν κοντά. Το ένστικτο της επιβίωσης, γιατί και περί αυτού πρόκειται όταν μιλάμε για πόλη, είναι σημαντικό για τα ζω­ ντανά όσο και για τα αζώντανα, όρος αναγνωρισμένα σκοτει­ νός που δεν απαντάται στα λεξικά και που χρειάστηκε να επι­ νοήσουμε ούτως ώστε, επαρκώς και καταλλήλως, να καταστή­ σουμε διαφανείς, με μια απλή ματιά, τόσο με την τρέχουσα ση­ μασία της πρώτης λέξης, ζωντανά, όσο και με τον απρόσμενο συλλαβισμό της δεύτερης, αζώντανα, τις διαφορές και τις ο­ μοιότητες ανάμεσα στα πράγματα και στα μη πράγματα, ανά­ μεσα στο αζώντανο και στο ζωντανό. Από τούδε και στο εξής, όταν εκφέρουμε τη λέξη αζώντανο θα είμαστε τόσο σαφείς και ακριβείς όσο και όταν, σε άλλο βασίλειο, όπου έχει χαθεί ο νεωτερισμός της ύπαρξης και των χαρακτηριστικών της, αδια­ φοροποίητα αποκαλούσαμε τον άνθρωπο ζωντανό, και ζω­ ντανό το ζώο. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, παρόλο που όιδάσκει Ιστορία, δεν αντιλήφθηκε ποτέ πως ό,τι είναι ζωντα­ νό προορίζεται να γίνει αζώντανο και πως, όσο μεγάλα κι αν είναι τα ονόματα και τα επιτεύγματα που έγραψαν τα ανθρώ­ πινα όντα στις σελίδες της, από το αζώντανο προερχόμαστε και προς το αζώντανο οδεύουμε. Εν τω μεταξύ, πάντως, μέχρι ο πλάστης να πάει και να 'ρθει, όπως έλεγαν παλιά οι προανα­ φερθέντες χωρικοί, που πίστευαν πως στο μικρό διάλειμμα α­ νάμεσα στο πήγαινε και στο έλα του πλάστη προλάβαινε η πλάτη να ξαποστάσει, ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο κατευ­ θύνεται στο κατάστημα με τις βιντεοκασέτες, έναν από τους πολλούς ενδιάμεσους προορισμούς που τον περιμένουν στη ζωή του. Ο υπάλληλος που τον είχε εξυπηρετήσει τις δύο φο­ ρές που ήρθε εδώ ήταν τώρα απασχολημένος με άλλο πελάτη. Του έκανε πάντως ένα νόημα αναγνώρισης κι έδειξε τα δόντια του σ' ένα χαμόγελο που, χωρίς κάποιο προφανές ειδικό νόη­ μα, μπορεί και να έκρυβε κάποια σκοτεινή πρόθεση. Μία υ­ πάλληλος που έστερξε να μάθει τι θα ήθελε ο νεοφερμένος κό-

πηκε από δύο σύντομες αλλά επιτακτικές λέξεις, Εξυπηρετώ εγώ, και χρειάστηκε να γυρίσει πίσω αφού σχημάτισε ένα μι­ κρό χαμόγελο που εξέφραζε ταυτόχρονα κατανόηση και συγ­ γνώμη. Λόγω του ότι ήταν καινούργια στο επάγγελμα και στο κατάστημα, χωρίς εμπειρία, επομένως, στην εκλεπτυσμένη τέ­ χνη της πώλησης, δεν είχε εξουσιοδοτηθεί ακόμα να εξυπηρε­ τεί τους πελάτες πρώτης τάξης. Ας μην ξεχνάμε ότι ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, εκτός από καθηγητής Ιστορίας, όπως τον γνωρίζουμε, είναι και φημισμένος μελετητής των μεγάλων ζητημάτων του ακροάματος, είναι επίσης ενοικιαστής βιντεο­ ταινιών χονδρικής, όπως φάνηκε χθες και θα φανεί ακόμα κα­ λύτερα σήμερα. Ξεμπερδεύοντας με τον πρώτο πελάτη, ο υπάλ­ ληλος, ζωηρός και βιαστικός, τον πλησίασε, Καλημέρα, κύριε καθηγητά, είναι χαρά που σας βλέπουμε ξανά στο κατάστημα μας, είπε. Χωρίς καμία πρόθεση να αμφισβητήσουμε την ειλι­ κρίνεια και την εγκαρδιότητα της υποδοχής, είναι αδύνατο ν' αφήσουμε να περάσει απαρατήρητη η έντονη και εμφανώς πα­ ράλογη αντίφαση που παρατηρεί κανείς ανάμεσα στις μεν και στα τελευταία λόγια που μουρμούρισε χθες ο ίδιος αυτός υ­ πάλληλος καθώς έφευγε ο ίδιος αυτός πελάτης, Όποιος σου έ­ δωσε το όνομα Τερτουλιάνο ήξερε τι έκανε. Την εξήγηση, για να προτρέξουμε, θα τη δώσει η στοίβα με τις βιντεοκασέτες που βρίσκεται πάνω στον πάγκο του, κάπου τριάντα τουλάχι­ στον. Ειδήμων στην προαναφερθείσα τέχνη της πώλησης, ο υ­ πάλληλος, αμέσως μόλις άφησε sotto voce εκείνο το σφοδρό ξέσπασμα, σκέφτηκε πως ήταν σφάλμα να επιτρέψει στην α­ πογοήτευση να τον τυφλώσει και πως, αν δεν μπορούσε να κά­ νει την εξαιρετική επιχείρηση πώλησης που αρχικά του γυάλι­ σε, του έμενε η πιθανότητα να καταλήξει ο εν λόγω Τερτουλιά­ νο να νοικιάσει όλες τις κασέτες της ίδιας εταιρείας παραγω­ γής που μπορούσε να εξασφαλίσει, διατηρώντας εξάλλου, με βάσιμες ενδείξεις, τις ελπίδες να του πουλήσει έναν ικανοποιη­ τικό αριθμό κασετών που είχε νοικιάσει. Η ζωή στο εμπόριο εί­ ναι γεμάτη από δόκανα και ψεύτικες πόρτες, ένα πραγματικό κουτί εκπλήξεων όχι πάντα ευχάριστων, χρειάζεται κανείς να

κρατά πάντα πισινή, να χρησιμοποιεί τον υπολογισμό και την πονηριά, χωρίς ο θαμώνας να καταλάβει το λεπτό χειρισμό, να λειαίνει τις προκατειλημμένες ιδέες με τις οποίες έρχεται για να προστατευτεί, να περικυκλώνει τις αντιστάσεις του, να βυ­ θομετρά τους κρυφούς τους πόθους, εν ολίγοις, η καινούργια υπάλληλος έχει να φάει πολλά ψωμιά ακόμα για να φτάσει σ' αυτό το σημείο. Αυτό που ο υπάλληλος αγνοεί είναι ότι ο Τερ­ τουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο έχει έρθει εκεί ακριβώς με σκοπό να προμηθευτεί ταινίες για όλο το Σαββατοκύριακο, αποφασισμέ­ νος όπως είναι να σηκώσει όσες κασέτες τού φέρουν μπροστά του, αντί να αρκεστεί μόνο στις έξι ταινίες που μόλις χθες είχε την πρόθεση να νοικιάσει. Κατ' αυτό τον τρόπο, για άλλη μια φορά, η έξη απέτισε φόρο στην αρετή, κατ' αυτό τον τρόπο την εξήρε ενώ νόμιζε πως θα τη συνέτριβε. Ο Τερτουλιάνο Μάσι­ μο Αφόνσο έβαλε πάνω στον πάγκο το Ο Θάνατος Έρχεται το Ξημέρωμα και τον Καταραμένο Κωδικό, Τις υπόλοιπες τρεις δεν τις έχω δει ακόμα, Και είναι, αν δεν απατώμαι, Η Θεά του Πάλκου, Ο Συναγερμός Χτύπησε Δυο Φορές, και Τηλεφώνη­ σε Μου Άλλη Μέρα, είπε απ' έξω ο υπάλληλος, αφού συμβου­ λεύτηκε την αντίστοιχη καρτέλα, Ακριβώς, Θέλετε να πείτε, κύριε καθηγητά, ότι νοικιάζετε τον Ταξιδιώτη και αγοράζετε τον Θάνατο και τον Κωδικό, Ακριβώς, Πολύ ωραία, και τι θα θέλατε για σήμερα, έχω εδώ, αλλά ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Α­ φόνσο δεν του έδωσε χρόνο να τελειώσει τη φράση του, Φα­ ντάζομαι πως τις κασέτες που βλέπω εδώ τις έχετε ξεχωρίσει για μένα, Ακριβώς, αντήχησε ο υπάλληλος, διστάζοντας νοε­ ρά ανάμεσα στην ικανοποίηση της νίκης χωρίς μάχη και την α­ πογοήτευση που δεν χρειάστηκε να παλέψει για να νικήσει, Ι Ιόσες είναι, Τριάντα έξι, Πόσες ώρες μάς κάνουν, Αν συνεχί­ σουμε να υπολογίζουμε με μέσο όρο τη μιάμιση ώρα ανά ται­ νία, για να δούμε, είπε ο υπάλληλος, απλώνοντας αυτή τη φο­ ρά το χέρι του στην αριθμομηχανή, Μην κουράζεστε, θα σας πω εγώ, είναι πενήντα τέσσερις ώρες, Πώς τα καταφέρνετε τό­ σο γρήγορα, ρώτησε ο υπάλληλος, εγώ από τότε που εμφανί­ στηκαν αυτά τα μηχανήματα, παρόλο που δεν έχω χάσει την ι-

79

J

κανότητα να κάνω υπολογισμούς με το μυαλό μου, τα χρησι­ μοποιώ για τις πιο περίπλοκες πράξεις, Είναι πανεύκολο, είπε ο Τερτουλιανο Μάσιμο Αφόνσο, τριάντα έξι μισές ώρες είναι δεκαοχτώ ώρες, επομένως, το σύνολο των τριάντα έξι ολόκλη­ ρων ωρών μαζί με τις δεκαοχτώ μισές που βρήκαμε μας κά­ νουν πενήντα τέσσερις, Είστε καθηγητής Μαθηματικών, Ιστο­ ρίας, όχι Μαθηματικών, ποτέ δεν ήμουν δυνατός στους αριθ­ μούς, Κι όμως για τέτοιος φαίνεστε, ωραίο πράγμα τελικά να γνωρίζει κανείς, Εξαρτάται τι πράγμα γνωρίζει, Θα 'πρεπε να εξαρτάται και από αυτόν που το γνωρίζει, πιστεύω εγώ, Αφού καταφέρατε να φτάσετε σ' αυτό το συμπέρασμα μόνος σας, δεν έχετε ανάγκη από αριθμομηχανές. Ο υπάλληλος δεν ήταν σίγουρος ότι είχε καταλάβει τη σημασία των ϊ -'ξεων του πελά­ τη του στο σύνολο τους, αλλά του φαίνονταν ευχάριστες, συ­ μπαθητικές, κολακευτικές μάλιστα, μόλις θα έφτανε σπίτι του, αν εν τω μεταξύ δεν τις είχε ξεχάσει στο δρόμο, δεν θα παρέ­ λειπε να τις επαναλάβει στη γυναίκα του. Αποτόλμησε να κά­ νει την πράξη του πολλαπλασιασμού με χαρτί και μολύβι, τό­ σες κασέτες επί τόσο, γιατί είχε αποφασίσει πως τουλάχιστον μπροστά σ' αυτό τον πελάτη δεν θα χρησιμοποιούσε ξανά α­ ριθμομηχανή. Το αποτέλεσμα ήταν ένα ποσό αξιοσέβαστο, όχι τόσο όσο αν, αντί για ενοικίαση, είχε κάνει πώληση, αλλά αυ­ τή η συμφεροντολόγα σκέψη όπως ήρθε έτσι κι έφυγε, είχε υ­ πογραφεί πλέον η συνθήκη ειρήνης. Ο Τερτουλιανο Μάσιμο Αφόνσο πλήρωσε, κατόπιν ζήτησε ως χάρη, Μου φτιάχνετε δυο πακέτα από δεκαοχτώ κασέτες το καθένα μέχρι να φέρω το αυτοκίνητο, βρίσκεται πολύ μακριά για να τις κουβαλήσω ως εκεί. Ένα τέταρτο αργότερα ο ίδιος ο υπάλληλος ήταν αυ­ τός που έβαζε τα πακέτα στο πορτμπαγκάζ, αυτός που έκλεισε την πόρτα του αυτοκινήτου όταν μπήκε μέσα ο Τερτουλιανο Μάσιμο Αφόνσο, που έλεγε αντίο μ' ένα χαμόγελο και μια χει­ ρονομία που ήταν η ίδια η καλοσύνη σε χαμόγελο και χειρο­ νομία, που μουρμούριζε καθώς επέστρεφε στο ταμείο του, Λέ­ νε πως η πρώτη εντύπωση είναι αυτή που μετράει, να όμως έ­ νας άνθρωπος που στην αρχή μού κακοφάνηκε και τώρα. Οι

σκέψεις του Τερτουλιανο Μάσιμο Αφόνσο ακολουθούσαν πο­ λύ διαφορετική ρότα, Δύο μέρες μάς κάνουν σαράντα οκτώ ώ­ ρες, βέβαια μαθηματικά δεν είναι αρκετές για να δω όλες τις ταινίες, ακόμα κι αν δεν κοιμηθώ αυτές τις δύο μέρες, αλλά, αν αρχίσω από απόψε, με όλο το Σάββατο και την Κυριακή μπρο­ στά μου, κι αν πάρω σοβαρά τον κανόνα να μη βλέπω μέχρι το τέλος τις ταινίες όπου ο τύπος δεν έχει εμφανιστεί μέχρι τη μέ­ ση της ιστορίας, είμαι πεπεισμένος πως θα έχω τελειώσει το έρ­ γο πριν τη Δευτέρα. Το σχέδιο δράσης ήταν ολοκληρωμένο στη σύλληψη και τέλειο στη μορφή του, δεν θα χρειάζονταν παραρτήματα, παραπομπές και υποσημειώσεις, αλλά ο Τερτου­ λιανο Μάσιμο Αφόνσο επέμεινε, Αν δεν έχει εμφανιστεί μέχρι τη μέση, τότε δεν θα εμφανιστεί μετά. Μάλιστα, μετά. Αυτή εί­ ναι η λέξη που παραμονεύει από τότε που ο ηθοποιός που ερ­ μήνευσε τον υπάλληλο ξενοδοχείου εμφανίστηκε για πρώτη φορά στο ενδιαφέρον και ψυχαγωγικό φιλμ Ο Τολμών Νικά. Και μετά, ρώτησε ο καθηγητής της Ιστορίας, σαν ένα παιδί που δεν ξέρει πως δεν βοηθά σε τίποτα να ρωτά γι' αυτό που δεν συνέβη ακόμα, τι θα κάνω μετά απ' αυτό, τι θα κάνω μετά αφού θα ξέρω πως αυτός ο άντρας παίζει σε δεκαπέντε ή εί­ κοσι ταινίες, γιατί, μέχρι εκεί που μπόρεσα να διαπιστώσω ως τώρα', εκτός από υπάλληλος ξενοδοχείου, ήταν και τραπεζικός υπάλληλος και βοηθός νοσηλευτή, τι θα κάνω. Την απάντηση την είχε έτοιμη, αλλά την έδωσε ένα λεπτό αργότερα, Θα τον γνωρίσω.

81

(ι

Ο άνθρωπος

αντίγραφο

Κ

ΑΤΑ ΤΥΧΗ Ή ΜΕ ΑΓΝΩΣΤΗ ΠΡΟΘΕΣΗ, ΚΑΠΟΙΟΣ ΘΑ ΠΗΓΕ

και θα είπε στο διευθυντή του σχολείου πως ο καθηγη­ τής Τερτουλιανο Μάσιμο Αφόνσο βρισκόταν στο γρα­ φείο των καθηγητών, σκοτώνοντας την ώρα μέχρι το μεσημε­ ριανό γεύμα, κατά τα φαινόμενα, αφού η μοναδική του απα­ σχόληση από τη στιγμή που μπήκε μέσα ήταν να διαβάζει ε­ φημερίδες. Δεν έκανε επανάληψη σε ασκήσεις, δεν έβαζε τις τελευταίες πινελιές στην προετοιμασία κάποιου μαθήματος, δεν κρατούσε σημειώσεις, διάβαζε μόνο εφημερίδες. Αρχικά είχε βγάλει από το χαρτοφύλακα την απόδειξη που αφορούσε στην ενοικίαση των τριάντα έξι βιντεοταινιών, την άνοιξε πάνω στο τραπέζι και έψαξε στην πρώτη εφημερίδα τη σελίδα των θεα­ μάτων, τομέας κινηματογράφος. Κατόπιν θα έκανε το ίδιο με άλλες δύο εφημερίδες. Παρόλο που, όπως γνωρίζουμε, η προ­ σκόλληση του στην έβδομη τέχνη είναι πρόσφατη και η άγνοια του σχετικά με όλα τα ζητήματα που εμπίπτουν στην βιομηχα­ νία της εικόνας εξακολουθεί σχεδόν απαράλλαχτη, γνώριζε, υ­ πολόγιζε, υπέθετε ή διαισθανόταν πως οι ταινίες πρώτης προ­ βολής δεν θα διοχετεύονταν αμέσως στο εμπόριο του βίντεο. Για να φτάσει σ' αυτό το συμπέρασμα δεν σημαίνει απαραίτη­ τα ότι ήταν προικισμένος με θαυμαστή επαγωγική ευφυΐα ή με αγαστά μέσα πρόσβασης στη γνώση πέραν της λογικής, επρό­ κειτο για μια απλή και προφανή εφαρμογή της πλέον τετριμ­ μένης κοινής λογικής, τομέας αγορά, υποτομέας πώληση και ε­ νοικίαση. Αναζήτησε τους κινηματογράφους δεύτερης προβο­ λής έναν έναν, με το στυλό στο χέρι, και αντιπαρέβαλε τους τί­

τλους των ταινιών που έπαιζαν μ' εκείνους που μαρτυρούσε η α­ πόδειξη, σημειώνοντας πάνω της μ' ένα σταυρό κάθε φορά που συνέπιπταν. Αν ρωτούσαμε τον Τερτουλιανο Μάσιμο Αφόνσο για ποιο λόγο το έκανε αυτό, αν είχε κατά νου να πάει να δει στον κινηματογράφο τις ταινίες που ήδη διέθετε σε βίντεο, το πιθανότερο είναι πως θα μας κοιτούσε έκπληκτος, αποσβολω­ μένος, ίσως μάλιστα και προσβεβλημένος που τον θεωρήσαμε ικανό για μια τόσο παράλογη ενέργεια, ωστόσο δεν θα μας έ­ δινε μια εξήγηση αποδεκτή, πέρα από εκείνη που υψώνει τεί­ χη στην περιέργεια και που με δυο λόγια έχει ως εξής, Γιατί έ­ τσι. Ωστόσο εμείς, που έχουμε μοιραστεί τις εκμυστηρεύσεις και έχουμε εισχωρήσει στα μυστικά του καθηγητή της Ιστορίας, μπορούμε να σας ενημερώσουμε πως η άκαιρη επιχείρηση δεν έχει σκοπό άλλο από το να διατηρήσει προσηλωμένη την προ­ σοχή του στο μοναδικό στόχο που τον ενδιαφέρει εδώ και τρεις μέρες, να εμποδίσει την απόσπαση της, λόγου χάρη, από τις ει­ δήσεις των εφημερίδων, όπως πιθανόν οι υπόλοιποι παρόντες καθηγητές στο γραφείο υποθέτουν πως είναι η απασχόληση του αυτήν ακριβώς τη στιγμή. Η ζωή ωστόσο είναι φτιαγμένη κατά τέτοιον τρόπο ώστε ακόμα και πόρτες που τις θεωρού­ σαμε ερμητικά κλειστές κι αμπαρωμένες για τον κόσμο να βρί­ σκονται στο έλεος του ταπεινού και διακριτικού κλητήρα που μπαίνει μόλις τώρα μέσα για να ανακοινώσει πως ο κύριος διευθυντής τού παράγγειλε να ζητήσει από τον κύριο καθηγητή να του κάνει τη χάρη να πάει στο γραφείο του. Ο Τερτουλιανο Μάσιμο Αφόνσο σηκώθηκε, δίπλωσε τις εφημερίδες, έβαλε την απόδειξη στο πορτοφόλι του και βγήκε στο διάδρομο όπου βρίσκονταν μερικές τάξεις. Το γραφείο του διευθυντή βρισκό­ ταν στον επάνω όροφο, η σκάλα πρόσβασης είχε στη στέγη της ένα φεγγίτη τόσο θολό από μέσα και τόσο βρόμικο απ' έξω ώ­ στε, χειμώνα καλοκαίρι, με μεγάλη τσιγγουνιά άφηνε να περά­ σει προς τα κάτω λίγο φυσικό φως. Χώθηκε σ' έναν άλλο διά­ δρομο και σταμάτησε στη δεύτερη πόρτα. Καθώς υπήρχε α­ ναμμένο πράσινο φως, χτύπησε με τους κόμπους των δαχτύ­ λων του και άνοιξε όταν άκουσε από μέσα, Εμπρός, είπε κα-

••Ι

λημέρα, έσφιξε το χέρι που του έτεινε ο διευθυντής και μ' ένα νεύμα του κάθισε. Κάθε φορά που έμπαινε εκεί μέσα είχε την εντύπωση πως είχε δει ξανά το ίδιο γραφείο σε άλλο χώρο, ή­ ταν σαν εκείνα τα όνειρα όπου ξέρουμε πως έχουμε ονειρευτεί αλλά δεν καταφέρνουμε να τα θυμηθούμε όταν ξυπνάμε. Το δάπεδο ήταν στρωμένο με χαλί, το παράθυρο είχε μια κουρτί­ να από χοντρό ύφασμα, το γραφείο ήταν μεγάλο, σε παλαιό στυλ, μοντέρνα η πολυθρόνα από μαύρο δέρμα. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο ήξερε τα έπιπλα αυτά, την κουρτίνα, το χαλί, ή νόμιζε πως τα ήξερε, αυτό που πιθανώς συνέβαινε ήταν πως είχε διαβάσει κάποια φορά σε μυθιστόρημα ή διήγημα τη λακωνική περιγραφή κάποιου άλλου γραφείου κάποιου άλλου διευθυντή κάποιου άλλου σχολείου,* πράγμα που, αν ήταν έ­ τσι, και στην περίπτωση που αποδειχτεί κάτι τέτοιο στο παρόν κείμενο, θα τον υποχρεώσει να αντικαταστήσει με μια κοινοτο­ πία προσιτή σε κάθε άνθρωπο με μέτρια μνήμη αυτό που μέχρι σήμερα πίστευε πως ήταν η τομή ανάμεσα στην ρουτινιάρικη ζωή του και τη μεγαλειώδη κυκλική ροή της αιώνιας επιστρο­ φής. Φαντασιώσεις. Απορροφημένος στο ονειρικό του όραμα, ο καθηγητής της Ιστορίας δεν είχε ακούσει τις πρώτες λέξεις του διευθυντή, όμως εμείς, που είμαστε πάντα εδώ για κάθε παράλειψη, μπορούμε να πούμε πως δεν έχασε και πολλά, μο­ νάχα την ανταπόδοση της καλημέρας του, την ερώτηση Πώς είστε, τον πρόλογο Σας ζήτησα να έρθετε για να, από εκεί και μετά ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο άρχισε να είναι παρών ψυχή τε και σώματι, με το φως των ματιών και της αντίληψης του ανοιχτό. Σας ζήτησα να έρθετε, επανέλαβε ο διευθυντής γιατί του φάνηκε πως παρατήρησε μια αφηρημάδα στο πρό­ σωπο του συνομιλητή του, για να σας μιλήσω για εκείνο που εί­ πατε στη χθεσινή συνέλευση σχετικά με τη διδασκαλία της Ιστορίας, Τι είπα στη χθεσινή συνέλευση, ρώτησε ο Τερτουλιά-

* Πράγματι, στο έργο του Σαραμάγκου Όλα τα ονόματα ο ήρωας, κύριος Σίλβα, συναντά σε παρόμοιο γραφείο ένα διευθυντή σχολείου. (Στ.Μ.)

νο Μάσιμο Αφόνσο, Δεν θυμάστε, Έχω μια γενική ιδέα, αλλά το μυαλό μου είναι λίγο μπερδεμένο, κοιμήθηκα ελάχιστα το βράδυ, Είστε άρρωστος, Άρρωστος, όχι, σκοτούρες, τίποτ' άλ­ λο, Δεν είναι και λίγο, Δεν έχει σημασία, κύριε διευθυντά, μη σας απασχολεί, Αυτό που είπατε, λέξη προς λέξη, το έχω ση­ μειωμένο εδώ, σ' αυτό το χαρτί, είναι πως η μοναδική σοβαρή απόφαση που μπορούμε να λάβουμε σε ό,τι αφορά τη γνώση της Ιστορίας είναι αν θα πρέπει να τη διδάσκουμε από πίσω προς τα μπρος ή από μπροστά προς τα πίσω, Δεν ήταν η πρώ­ τη φορά που το είπα αυτό, Ακριβώς, το έχετε πει τόσες φορές που οι συνάδελφοι σας δεν σας παίρνουν στα σοβαρά, αρχί­ ζουν τα γέλια από τις πρώτες κιόλας λέξεις, Οι συνάδελφοι μου είναι τυχεροί άνθρωποι, έχουν εύκολο το χαμόγελο, κι ε­ σείς, κύριε διευθυντά, Εγώ τι, Ρωτώ αν ούτε εσείς με παίρνετε στα σοβαρά, αν κι εσείς χαμογελάτε στις πρώτες λέξεις που λέω, ή στις δεύτερες, Με γνωρίζετε αρκετά για να ξέρετε πως δεν χαμογελάω εύκολα, πολύ λιγότερο σε μια τέτοια περίπτω­ ση, κι όσο για το αν σας παίρνω στα σοβαρά, αυτό είναι πέρα από κάθε συζήτηση, είστε ένας από τους καλύτερους μας κα­ θηγητές, οι μαθητές σάς εκτιμούν και σας σέβονται, πράγμα που είναι ένα θαύμα στους καιρούς που ζούμε, Τότε δεν κατα­ λαβαίνω για ποιο λόγο στείλατε να με φωνάξουν, Μόνο και [ΐόνο για να σας ζητήσω να μην το επαναλάβετε, Να μην επα­ ναλάβω πως η μόνη σοβαρή απόφαση, Μάλιστα, Επομένως δεν θα ξανανοίξω το στόμα μου στις συνελεύσεις, αν ένας άν­ θρωπος θεωρεί πως έχει κάτι σημαντικό να επικοινωνήσει και οι άλλοι δεν θέλουν να το ακούσουν, είναι προτιμότερο να πα­ ραμείνει σιωπηλός, Προσωπικά, πάντα θεωρούσα ενδιαφέρου­ σα την ιδέα σας, Ευχαριστώ, κύριε διευθυντά, αλλά μην το λέ­ τε σ' εμένα, πείτε το στους συναδέλφους μου, πείτε το κυρίως στο Υπουργείο, εξάλλου η ιδέα δεν είναι δική μου, δεν επινόη­ σα κάτι εγώ, άνθρωποι πιο ικανοί από εμένα την έχουν προ­ τείνει και την έχουν υποστηρίξει, Χωρίς ορατά αποτελέσματα, 'Οπως καταλαβαίνετε, κύριε διευθυντά, το πιο εύκολο πράγμα είναι να μιλά κανείς για το παρελθόν, είναι όλα γραμμένα, το

85

μόνο που χρειάζεται είναι να επαναλάβουμε, να παπαγαλίσου­ με, να ελέγξουμε στα βιβλία αυτά που γράφουν οι μαθητές στα διαγωνίσματα ή λένε στις προφορικές εξετάσεις, ενώ το να μι­ λήσουμε για το παρόν, το οποίο ανά πάσα στιγμή σκάει μπρο­ στά στα μούτρα μας, να μιλήσουμε για κάθε μέρα του χρόνου ενώ ταυτόχρονα πλέουμε στον ποταμό της Ιστορίας προς τα πάνω μέχρι τις πηγές, ή εκεί κοντά, να προσπαθούμε να κατα­ λαβαίνουμε κάθε φορά καλύτερα την αλυσίδα των συμβάντων που μας έφεραν εδώ που είμαστε τώρα, αυτό είναι άλλου πα­ πά ευαγγέλιο, έχει πολλή δουλειά, απαιτεί σταθερότητα στην ε­ φαρμογή, χρειάζεται να κρατάμε τη χορδή πάντα τεντωμένη, χωρίς να σπάει, Βρίσκω αξιοθαύμαστο αυτό που μόλις είπατε, πιστεύω πως μέχρι κι ο υπουργός θα πειθόταν από την ευγλωττία σας, Αμφιβάλλω, κύριε διευθυντά, οι υπουργοί είναι βαλ­ μένοι εκεί που είναι για να πείθουν εμάς, Παίρνω πίσω αυτό που σας είπα προηγουμένως, από σήμερα θα σας υποστηρίζω χωρίς επιφύλαξη, Ευχαριστώ, αλλά καλύτερα να μην καλλιερ­ γούμε αυταπάτες, το σύστημα πρέπει να προσέξει πολύ εκεί που δίνει λογαριασμό, κι αυτή είναι μια ιδέα που δεν τους α­ ρέσει, Θα επιμείνουμε, Κάποιος είπε πως όλες οι μεγάλες αλή­ θειες είναι απολύτως τετριμμένες και πως θα πρέπει να τις εκ­ φράσουμε μ' έναν καινούργιο τρόπο και, ει δυνατόν, παράδο­ ξο, για να μην πέσουν στη λήθη, Ποιος το είπε αυτό, Ένας Γερ­ μανός, κάποιος Σλέγκελ, το πιθανότερο όμως είναι να το είχαν πει κι άλλοι πριν απ' αυτόν, Ενδιαφέρουσα σκέψη, Ναι, αλλά εμένα αυτό που κυρίως με ελκύει είναι η εκπληκτική δήλωση πως όλες οι αλήθειες είναι τετριμμένες, τα υπόλοιπα, η υποτι­ θέμενη ανάγκη μιας νέας και παράδοξης έκφρασης που θα πα­ ρατείνει την ύπαρξη τους και θα τις συντηρήσει, δεν με αφο­ ρούν, εγώ είμαι ένας απλός καθηγητής Ιστορίας στη δευτερο­ βάθμια εκπαίδευση, Θα έπρεπε να συζητάμε συχνότερα, αγα­ πητέ μου, Ο χρόνος δεν φτάνει για όλα, κύριε διευθυντά, ε­ ξάλλου είναι και οι συνάδελφοι μου, που σίγουρα θα έχουν να σας πουν καλύτερα πράγματα, λόγου χάρη πώς απαντά κανείς με χαμόγελο σε κουβέντες σοβαρές, και οι σπουδαστές, ας μην

ξεχνάμε και τους ταλαίπωρους σπουδαστές, που επειδή δεν θα έχουν με ποιον να μιλήσουν θα καταλήξουν μια μέρα να μην έ­ χουν τίποτα να πουν, φανταστείτε πως θα ήταν η ζωή στο σχο­ λείο αν όλοι το ρίχναμε στη συζήτηση, δεν θα κάναμε τίποτε άλλο, κι η δουλειά θα περίμενε. Ο διευθυντής κοίταξε το ρολόι και είπε, Το γεύμα επίσης, πάμε για φαγητό. Σηκώθηκε, έκανε το γύρο του γραφείου και, σε μια αυθόρμητη εκδήλωση σεβα­ σμού, πήγε να βάλει το χέρι του στον ώμο του καθηγητή της Ιστορίας, που είχε επίσης σηκωθεί όρθιος. Αναπόφευκτα πα­ ρατηρούσε κανείς σ' αυτή την κίνηση κάποιο πατερναλιστικό συναίσθημα, όμως αυτό, προερχόμενο από το διευθυντή, ήταν το πλέον φυσικό, ίσως μάλιστα και το πιο κατάλληλο, δεδομέ­ νου ότι οι ανθρώπινες σχέσεις είναι αυτές που γνωρίζουμε. Η ευαίσθητη ηλεκτρική γεννήτρια του Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο δεν αντέδρασε στην επαφή, σημάδι πως δεν υπήρχε κά­ ποια ενοχλητική υπερβολή στην εκδήλωση εκτίμησης που είχε λάβει, ή αλλιώς, ποιος ξέρει, ίσως να την είχε απλώς αποσυν­ δέσει η διαφωτιστική πρωινή κουβέντα με τον καθηγητή των Μαθηματικών. Ποτέ ξανά δεν θα επαναλάβει εκείνη την κοι­ νοτοπία πως τα μικρά πράγματα μπορούν να προκαλέσουν με­ γάλα αποτελέσματα. Σε μια στιγμή που ο διευθυντής επέστρε­ ψε στο γραφείο του για να πάρει τα γυαλιά του, ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο κοίταξε τριγύρω, είδε την κουρτίνα, τη δερ­ μάτινη μαύρη πολυθρόνα, το χαλί, και σκέφτηκε ξανά, Έχω βρεθεί ξανά εδώ. Ύστερα, ίσως επειδή κάποιος του υπέδειξε πως θα μπορούσε απλώς να είχε διαβάσει κάπου την περιγρα­ φή ενός γραφείου παρόμοιου με τούτο, πρόσθεσε άλλη μια σκέψη σ' αυτήν που είχε κάνει, Ίσως το να διαβάζει κανείς εί­ ναι ένας τρόπος να βρίσκεται κάπου. Τα γυαλιά του διευθυντή βρίσκονταν κιόλας στην πάνω τσέπη του σακακιού του, κι ε­ κείνος έλεγε, χαμογελαστός, Πάμε, κι ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο δεν μπορεί να εξηγήσει τώρα, ούτε και θα μπορέσει ποτέ να εξηγήσει, γιατί η ατμόσφαιρα ξαφνικά του φάνηκε πως πύκνωσε, σαν να ποτίστηκε από μια αόρατη παρουσία, τόσο έντονη, τόσο δυναμική όπως εκείνη που τον είχε ξυπνή-

σει απότομα στο κρεβάτι του μετά την πρώτη βιντεοταινία. Σκέφτηκε, Αν έχω βρεθεί ξανά εδώ προτού γίνω καθηγητής σχολείου, αυτό που αισθάνομαι αυτή τη στιγμή μπορεί να είναι η ανάμνηση του εαυτού μου που ενεργοποιήθηκε υστερικά. Η υπόλοιπη σκέψη, αν είχε απομείνει υπόλοιπο, δεν πρόλαβε να αναπτυχθεί, ο διευθυντής τον έπιανε κιόλας απ' το μπράτσο, του έλεγε κάτι σχετικό με τα μεγάλα ψέματα, αφού κι αυτά ή­ ταν επίσης κοινότοπα, αφού, στην περίπτωση τους, μπορούσαν επίσης τα παράδοξα να τα σώσουν από τη λήθη. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο έπιασε την ιδέα του παρά τρίχα, την τε­ λευταία στιγμή, Μεγάλες αλήθειες, μεγάλα ψέματα, υποθέτω πως με τον καιρό όλα γίνονται τετριμμένα, είναι η γεύση της συνήθειας με τα ίδια πάντα καρυκεύματα, απάντησε, Ελπίζω αυτό να μην είναι κριτική για την κουζίνα μας, χαριτολόγησε ο διευθυντής, Είμαι τακτικός της θαμώνας, απάντησε ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο στο ίδιο ύφος. Κατέβαιναν τη σκάλα προς την καντίνα, μετά καθ' οδόν συνάντησαν το συνάδελφο των Μαθηματικών και μια καθηγήτρια Αγγλικών, το τραπέζι του διευθυντή για το γεύμα αυτό ήταν ήδη πλήρες. Λοιπόν, ρώ­ τησε ο μαθηματικός χαμηλόφωνα, κάποια στιγμή που ο διευ­ θυντής και η καθηγήτρια ξεμάκρυναν, πώς είστε τώρα, Καλά, πραγματικά πολύ καλά, Συζητήσατε, Ναι, με κάλεσε στο γρα­ φείο του για να μου ζητήσει να μην επαναλάβω αυτό για τη δι­ δασκαλία της Ιστορίας με τα πόδια πάνω, Με τα πόδια πάνω, Τρόπος του λέγειν, Κι εσείς τι του απαντήσατε, Του εξήγησα για εκατοστή φορά την οπτική μου γωνία και πιστεύω πως κα­ τάφερα επιτέλους να τον πείσω πως η ανοησία μου ήταν λιγό­ τερο παράλογη απ' όσο νόμιζε ως τώρα, Νίκη, Που δεν χρησι­ μεύει σε τίποτα, Πράγματι, κανείς ποτέ δεν ξέρει σε τι χρησι­ μεύουν οι νίκες, αναστέναξε ο καθηγητής των Μαθηματικών, Οι ήττες όμως ξέρουμε πολύ καλά σε τι χρησιμεύουν, το γνω­ ρίζουν κυρίως αυτοί που έδωσαν στη μάχη ό,τι είχαν και δεν είχαν, αλλά κανείς δεν ασχολείται με αυτό το διαρκές μάθημα Ιστορίας, Θα 'λέγε κανείς πως σας έχει κουράσει η δουλειά σας, Ίσως, ίσως, απλώς ρίχνουμε τα ίδια καρυκεύματα στη γεύση

88

της συνήθειας, τίποτα δεν αλλάζει, Σκέφτεστε ν' αφήσετε τη διδασκαλία, Δεν ξέρω ακριβώς, ούτε και αορίστως, τι σκέφτο­ μαι και τι θέλω, φαντάζομαι όμως πως θα ήταν καλή ιδέα, Να εγκαταλείψετε τη διδασκαλία, Να εγκαταλείψω κάτι. Μπήκαν στην καντίνα, κάθισαν στο τραπέζι και οι τέσσερις, κι ο διευ­ θυντής, την ώρα που ξεδίπλωνε την πετσέτα του, ζήτησε από τον Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, Θα ήθελα να επαναλάβετε εδώ στους συναδέλφους αυτά που μου λέγατε προ ολίγου, Σχε­ τικά με τι, Σχετικά με την πρωτότυπη αντίληψη σας για τη δι­ δασκαλία της Ιστορίας. Η καθηγήτρια των Αγγλικών άρχισε να χαμογελά, η ματιά όμως που της έριξε ο προϊστάμενος, α­ κίνητη, απούσα και ταυτόχρονα παγωμένη, παρέλυσε την κί­ νηση που είχε αρχίσει να σχηματίζεται στα χείλη της. Ακόμα κι αν παραδεχτούμε πως αντίληψη είναι ο σωστός όρος, κύριε διευθυντά, δεν είναι επ' ουδενί πρωτότυπος, το δάφνινο αυτό στεφάνι δεν είναι για το κεφάλι μου, είπε ο Τερτουλιάνο Μά­ σιμο Αφόνσο μετά από μια παύση, Ναι, αλλά η διάλεξη που με έπεισε ήταν δική σας, αντέκρουσε ο διευθυντής. Σε μια στιγμή το βλέμμα του καθηγητή της Ιστορίας ξεμάκρυνε από εκεί, βγήκε από την καντίνα, διέτρεξε το διάδρομο και ανέβηκε στον επάνω όροφο, διέσχισε την κλειστή πόρτα του γραφείου του διευθυντή, είδε αυτό που περίμενε να δει, κατόπιν έγινε ξανά παρόν, τώρα όμως με μια έκφραση αναταραχής και σαστισμάρας, έναν τριγμό ανησυχίας που τον χάιδευε ο τρόμος. Αυτός ήταν, αυτός ήταν, αυτός ήταν, επαναλάμβανε ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο από μέσα του, καθώς, με τα μάτια στυλωμέ­ να πάνω στο συνάδελφο των Μαθηματικών, σχεδόν κατά λέ­ ξη, μνημόνευε τη μεταφορική του πλεύση προς τις πηγές του ποταμού του Χρόνου. Αυτή τη φορά δεν είχε πει ποταμός της Ιστορίας, θεώρησε ότι ο ποταμός του Χρόνου θα έκανε μεγα­ λύτερη εντύπωση. Η καθηγήτρια των Αγγλικών είχε σοβαρό ύφος. Είναι γύρω στα εξήντα, είναι μάνα και γιαγιά, και, αντί­ θετα με αυτό που μπορεί να φάνηκε, δεν είναι από εκείνα τα ά­ τομα που έχουν τάξει να περάσουν τη ζωή τους μοιράζοντας περιπαικτικά χαμόγελα αριστερά και δεξιά. Της συνέβη το ί-

διο που έχει συμβεί σε όλους μας, σφάλλουμε όχι γιατί είναι στις προθέσεις μας αλλά γιατί το σφάλμα μπερδεύτηκε με μια παύλα, με μια συνενοχή, με το κλείσιμο του ματιού κάποιου που νομίζει πως ξέρει περί τίνος πρόκειται επειδή κάποιοι άλ­ λοι τον επιβεβαιώνουν. Όταν ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο τελείωσε τη σύντομη διάλεξη του, είδε πως είχε πείσει άλλον έ­ ναν άνθρωπο. Συνεσταλμένα, η καθηγήτρια των Αγγλικών μουρμούριζε, Θα μπορούσε να γίνει το ίδιο και με τις γλώσσες, να τις διδάσκουμε μ' αυτό τον τρόπο, να πλεύσουμε μέχρι την πηγή του ποταμού, ίσως έτσι να καταλαβαίναμε καλύτερα τι θα πει ομιλία, Κάποιοι ειδικοί το γνωρίζουν, υπενθύμισε ο διευθυντής, Όχι όμως αυτή εδώ, η καθηγήτρια σας των Αγγλι­ κών που την έστειλαν να διδάξει Αγγλικά σαν να μην υπήρξε τίποτα πιο πριν. Ο συνάδελφος των Μαθηματικών είπε χαμο­ γελώντας, Αμφιβάλλω αν αυτές οι μέθοδοι θα απέδιδαν με την αριθμητική, το νούμερο δέκα είναι πεισματικά αμετάβλητο, δεν έχει ανάγκη να περάσει από το εννιά ούτε το κατατρώγει η φι­ λοδοξία να γίνει έντεκα. Το φαγητό ήρθε στο τραπέζι, μίλησαν για άλλα πράγματα. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο δεν ήταν πια τόσο σίγουρος πως ο υπεύθυνος για το αόρατο πλάσμα που είχε διαλυθεί στην ατμόσφαιρα του γραφείου του διευθυ­ ντή ήταν ο ταμίας της τράπεζας. Ούτε εκείνος, ούτε ο υπάλλη­ λος ρεσεψιόν του ξενοδοχείου. Και μάλιστα μ' εκείνο το γελοίο μουστακάκι, σκέφτηκε, κι ύστερα χαμογελώντας λυπημένα εί­ πε από μέσα του, Μάλλον χάνω το μυαλό μου. Στο μάθημα που πήγε να παραδώσει μετά το γεύμα, εντελώς εκτός ύφους και θέματος, μιας και η ύλη δεν περιεχόταν στο πρόγραμμα, ξόδεψε όλο το χρόνο του δίνοντας διάλεξη σχετικά με τους Σημίτες Αμορραίους, σχετικά με τον Κώδικα του Χαμουραμπί, σχετικά με τη βαβυλωνιακή νομοθεσία, σχετικά με τον θεό Μαρντούκ, σχετικά με την ακκαδική διάλεκτο, με αποτέλεσμα να αλλάξει τη γνώμη στο μαθητή εκείνο που τις προάλλες είχε ψιθυρίσει στον διπλανό του πως το δάσκαλο τον είχε τσιμπή­ σει μύγα. Τώρα, η διάγνωση, πολύ πιο ακραία, ήταν πως του είχε στρίψει ή πως ο δάσκαλος είχε λασκαρισμένη κάποια βί­

δα. Ευτυχώς το επόμενο μάθημα, για νεότερους μαθητές, κύ­ λησε ομαλά. Μια ξεκάρφωτη αναφορά, παρεμπιπτόντως, στον ιστορικό κινηματογράφο έγινε δεκτή από την τάξη με παθια­ σμένο ενδιαφέρον, η αναψυχή όμως σταμάτησε εκεί, δεν μίλη­ σε για κλεοπάτρα, ούτε για σπάρτακο, ούτε για τον κουασιμό­ δο της παναγίας των παρισίων, ούτε καν για τον αυτοκράτορα ναπολέοντα βοναπάρτη, που τον έχουν όλοι για ψωμοτύρι. Αυτή η μέρα να πάει και να μην ξανάρθει, σκεφτόταν ο Τερ­ τουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο καθώς έμπαινε στο αυτοκίνητο του για να επιστρέψει στο σπίτι. Ήταν άδικος με τον εαυτό του και με τη μέρα, στο κάτω κάτω είχε κατακτήσει με τις μεταρρυθμι­ στικές του ιδέες το διευθυντή και την καθηγήτρια των Αγγλι­ κών, θα είχε μείον έναν να χαμογελά στην επόμενη συνέλευση των καθηγητών, για τον άλλο δεν έχει να φοβηθεί, το γνωρί­ ζουμε εδώ και λίγες ώρες πως δεν χαμογελά εύκολα. Το σπίτι ήταν τακτοποιημένο, καθαρό, το κρεβάτι έμοιαζε με νυφικό, η κουζίνα με κόσμημα, το μπάνιο ανέδινε οσμές α­ πορρυπαντικού, κάτι σαν μυρωδιά λεμονιού, που μόλις την εισπνεύσει κανείς καθαίρεται το σώμα του και ανυψώνεται η ψυχή του. Τις μέρες που κατεβαίνει η γειτόνισσα του επάνω ο­ ρόφου και βάζει σε τάξη το εργένικο σπίτι, ο ένοικος του πη­ γαίνει έξω για φαγητό, το αισθάνεται ως έλλειψη σεβασμού να λερώσει πιάτα, ν' ανάψει σπίρτα, να καθαρίσει πατάτες, ν' α­ νοίξει κονσέρβες, κι όσο για να βάλει τηγάνι στη φωτιά, ούτε κατά διάνοια, γιατί το λάδι πιτσιλίζει παντού. Το εστιατόριο εί­ ναι κοντά, την τελευταία φορά που πήγε έφαγε κρέας, σήμερα θα πάει να φάει ψάρι, χρειάζεται κανείς την ποικιλία, αν δεν προσέξουμε η ζωή γίνεται γρήγορα προβλέψιμη, μονότονη, μια ξεράίλα. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο πάντα το πρό­ σεχε αυτό. Πάνω στο μικρό τραπεζάκι στη μέση, στο καθιστι­ κό, βρίσκονται στοιβαγμένες οι τριάντα έξι κασέτες που έφερε από το μαγαζί, σ' ένα συρτάρι του γραφείου φυλάσσονται οι τρεις που περίσσεψαν από την προηγούμενη παραγγελία και που ακόμα δεν τις έχει δει, το μέγεθος του έργου που έχει μπρο­ στά του είναι εντελώς αποκαρδιωτικό, ο Τερτουλιάνο Μάσιμο

91

Αφόνσο δεν το εύχεται ούτε στο χειρότερο εχθρό του, που ε­ ξάλλου δεν γνωρίζει ποιος είναι, ίσως γιατί είναι νέος ακόμα, ίσως γιατί υπήρξε πάντα τόσο προσεκτικός με τη ζωή. Για να περάσει την ώρα του μέχρι το δείπνο, βάλθηκε να τακτοποιεί τις κασέτες με τη σειρά σύμφωνα με την ημερομηνία παραγω­ γής της αρχικής ταινίας, και, όπως δεν χωρούσαν στο τραπέζι, ούτε και στο γραφείο, αποφάσισε να τις παρατάξει στο πάτω­ μα, κατά πλάτος ενός ραφιού, η παλιότερη, από τα αριστερά, ονομάζεται Ένας Άνθρωπος σαν Όλους τους Άλλους, η πιο πρόσφατη, στα δεξιά, Η Θεά του Πάλκου. Αν ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο ήταν συνεπής προς τις ιδέες που υπερασπί­ ζεται σχετικά με τη διδασκαλία της Ιστορίας σε βαθμό ώστε να τις εφαρμόζει, κάθε φορά που αυτό είναι δυνατό, στις τρέχου­ σες καθημερινές του δραστηριότητες, θα οραματιζόταν τη σει­ ρά αυτή των βίντεο από μπροστά προς τα πίσω, θα άρχιζε δη­ λαδή με τη Θεά του Πάλκου και θα τελείωνε με το Ένας Άν­ θρωπος σαν Όλους τους Άλλους. Είναι όμως γνωστό σε όλους πως το θεόρατο φορτίο παράδοσης, συνηθειών και εθίμων που καταλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος του εγκεφάλου μας ερματίζει χωρίς έλεος τις πιο λαμπρές και καινοτόμες ιδέες τις ο­ ποίες καταφέρνει να παράγει το υπόλοιπο μέρος του, και πα­ ρόλο που σε μερικές περιπτώσεις το φορτίο αυτό καταφέρνει και ισορροπεί στην ακυβερνησία και την κακοτιμονιά της φα­ ντασίας, που ένας Θεός ξέρει πού θα έβγαζαν αν αφήνονταν ε­ λεύθερες, είναι πάντως αλήθεια πως έχει κι αυτή συχνά την τέ­ χνη να υποτάσσει διακριτικά σε ασυνείδητους τροπισμούς αυ­ τό που εμείς θεωρούσαμε ως ελευθερία μας να ενεργούμε, σαν ένα φυτό που, χωρίς να ξέρει γιατί, γέρνει πάντα προς την πλευ­ ρά απ' όπου έρχεται φως. Ο καθηγητής της Ιστορίας θα πα­ ρακολουθήσει λοιπόν πιστά το πρόγραμμα διδασκαλίας που του έβαλαν στα χέρια, θα δει επομένως τα βίντεο από πίσω προς τα εμπρός, από το πιο παλιό προς το πιο πρόσφατο, από την εποχή των εφέ που τότε δεν χρειαζόταν να τα ονομάζουμε φυσικά μέχρι την εποχή των άλλων εφέ που τα ονομάζουμε ει­ δικά γιατί, μιας και δεν ξέρουμε πώς δημιουργούνται, κατα­

σκευάζονται και παράγονται, όλο και κάποιο αδιάφορο όνομα θα έπρεπε να τους δώσουμε. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο επέστρεψε ήδη από το δείπνο, τελικά δεν έφαγε ψάρι, το πιά­ το ημέρας είχε βατραχόψαρο, αυτό το ακανθοφόρο θαλάσσιο ζώο που ζει σε αμμώδεις ή λασπώδεις βυθούς, από τις ακτές μέχρι τα χίλια μέτρα βάθος, ένα ζωντανό με τεράστια κεφάλα, εφοδιασμένη και αρματωμένη με πολύ δυνατά δόντια, έχει μή­ κος δύο μέτρα και πάνω από σαράντα κιλά βάρος, τέλος πά­ ντων ένα ζώο ελάχιστα ευχάριστο στην όψη, το οποίο η γεύση, η μύτη και το στομάχι του Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο απε­ χθάνονταν πάντα. Όλες αυτές είναι πληροφορίες που συγκε­ ντρώνει αυτή τη στιγμή από μια εγκυκλοπαίδεια, παρακινημέ­ νος τελικά από την περιέργεια να μάθει κάτι σχετικά με ένα ζώο που αντιπάθησε από την πρώτη φορά. Η περιέργεια ερ­ χόταν από χρόνους παρωχημένους, πριν πολύ καιρό, μόλις σή­ μερα όμως, ανεξήγητα, την ικανοποίησε επαρκώς. Ανεξήγητα λέμε, ωστόσο θα 'πρεπε να ξέρουμε πως δεν είναι έτσι, θα 'πρεπε να ξέρουμε πως δεν υπάρχει καμία λογική, αντικειμενι­ κή εξήγηση για το γεγονός ότι ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόν­ σο πέρασε χρόνια ολόκληρα γνωρίζοντας απ' το βατραχόψαρο μονάχα την όψη, τη γεύση και τη σύσταση των κομματιών που του έβαζαν στο πιάτο, και ξάφνου, μια συγκεκριμένη στιγ­ μή μιας συγκεκριμένης μέρας, σαν να μην είχε τίποτε άλλο πιο επείγον να κάνει, ιδού, ανοίγει την εγκυκλοπαίδεια και ενημε­ ρώνεται. Περίεργη η σχέση αυτή που έχουμε με τις λέξεις. Μα­ θαίνουμε από μικροί κάμποσες, κατά τη διάρκεια της ύπαρξης μας μαζεύουμε κι άλλες που μας έρχονται μέσ' από τη διδαχή, από τη συζήτηση, από την οδό των βιβλίων, κι ωστόσο, συγκρι­ τικά, είναι ελάχιστες εκείνες που για τη σημασία, την έννοια και το νόημα τους δεν θα είχαμε καμία αμφιβολία όταν μια μέ­ ρα αναρωτηθούμε στα σοβαρά. Έτσι φάσκουμε κι αντιφά­ σκουμε, έτσι πείθουμε και πειθόμαστε, έτσι επιχειρηματολο­ γούμε, συμπεραίνουμε και καταλήγουμε, διαλεγόμαστε ευθαρ­ σώς στην επιφάνεια εννοιών για τις οποίες έχουμε μόνο κά­ ποια αόριστη ιδέα, και παρά την ψευδή ασφάλεια που συνή-

9 3

θως εμφανίζουμε καθώς ψηλαφούμε το δρόμο μέσα στη λεκτι­ κή καταχνιά, άλλοτε καλύτερα άλλοτε χειρότερα συνεννοού­ μαστε σιγά σιγά, και μερικές φορές μάλιστα συναντιόμαστε. Αν βρούμε χρόνο, κι αν μας τσιγκλήσει, ανυπόμονα, η περιέργεια, στο τέλος θα μάθουμε τι είναι το βατραχόψαρο. Από τώρα και στο εξής, όταν ο σερβιτόρος στο εστιατόριο θα του προτείνει ξανά το άχαρο λοφιόμορφο, ο καθηγητής της Ιστορίας θα ξέ­ ρει να του απαντήσει, Τι, αυτό το φρικτό ακανθοφόρο που ζει σε αμμώδεις και λασπώδεις βυθούς, και θα προσθέσει, κατη­ γορηματικός, Ούτε κατά διάνοια. Η ευθύνη γι' αυτή τη σχολα­ στική ιχθυολογική και γλωσσολογική παρέκβαση ανήκει ολό­ κληρη στον Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, που άργησε τόσο να βάλει το Ένας Άνθρωπος σαν Όλους τους Άλλους στο βί­ ντεο, όπως κάνει στάση κάποιος στους πρόποδες ενός βουνού για να υπολογίσει τις δυνάμεις που θα του χρειαστούν για να φτάσει μέχρι επάνω. Όπως ακριβώς λένε για τη φύση, και η α­ φήγηση έχει τον τρόμο του κενού, γι' αυτό, μιας και ο Τερτου­ λιάνο Μάσιμο Αφόνσο δεν έχει κάνει κάτι που να αξίζει τον κόπο να εξιστορήσουμε, δεν είχαμε άλλη λύση παρά να επι­ νοήσουμε ένα μπάλωμα που να ταιριάζει πάνω κάτω στο χρό­ νο της περίστασης. Τώρα που αποφάσισε πια να βγάλει την κα­ σέτα απ' το κουτί και να τη βάλει στο βίντεο, θα μπορέσουμε να ησυχάσουμε. Μετά από μια ώρα ο ηθοποιός δεν είχε εμφανιστεί ακόμα, το πιθανότερο ήταν ότι δεν θα έπαιζε σ' αυτή την ταινία. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο έτρεξε την ταινία μέχρι το τέ­ λος, διάβασε τα ονόματα με κάθε προσοχή και έκοψε από τη λίστα των συμμετεχόντων εκείνους που επαναλαμβάνονταν. Αν του ζητούσαμε να μας εξηγήσει με δικά του λόγια τι ήταν αυτό που μόλις είχε δει, το πιθανότερο θα ήταν να μας ρίξει ε­ κείνο το βλέμμα ενόχλησης που φυλάει για τους αναιδείς και να μας απαντήσει με μια ερώτηση, Σου μοιάζω για άνθρωπος που ενδιαφέρεται για τέτοιες λαϊκούρες. Και οφείλουμε να του αναγνωρίσουμε κάποιο δίκιο, γιατί, πράγματι, οι ταινίες που παίχτηκαν μέχρι στιγμής ανήκουν στην επονομαζόμενη β' κα­

τηγορία, γρήγορα προϊόντα για γρήγορη κατανάλωση που δεν έχουν άλλη φιλοδοξία από το να διασκεδάσουν το χρόνο χω­ ρίς να απασχολήσουν το πνεύμα, όπως πολύ ωραία το εξέφρα­ σε, αν και με άλλους όρους, ο καθηγητής των Μαθηματικών. Άλλη κασέτα βρίσκεται τώρα μέσα στο βίντεο, τη λένε Η Χα­ ρούμενη Ζωή και σ' αυτήν θα εμφανιστεί ο σωσίας του Τερ­ τουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, στο ρόλο ενός πορτιέρη καμπαρέ, ή νυχτερινού κέντρου, δεν θα σταθεί δυνατό να διευκρινιστεί με επαρκή σαφήνεια ποιος από τους δύο όρους στέκεται κα­ λύτερα για το κατάστημα με τις εγκόσμιες ατραξιόν, όπου ε­ κτυλίσσονται διαχυτικότητες που έχουν αντιγραφεί χωρίς αι­ δώ από τις διάφορες εκδοχές της Εύθυμης Χήρας. Ο Τερτου­ λιάνο Μάσιμο Αφόνσο σκέφτηκε μάλιστα πως δεν άξιζε τον κόπο να δει ολόκληρη την ταινία, αυτό που είχε σημασία για ε­ κείνον, δηλαδή αν ο άλλος του εαυτός έπαιζε ή όχι στην ιστο­ ρία, το ήξερε ήδη, αλλά η πλοκή ήταν τόσο ανώφελα μπερδε­ μένη που έμεινε μέχρι το τέλος διαπιστώνοντας, με έκπληξη στην αρχή, ένα συναίσθημα συμπάθειας μέσα του για το φτωχοδιάβολο που, εκτός από το ν' ανοίγει και να κλείνει τις πόρ­ τες των αυτοκινήτων, το μόνο που έκανε ήταν να σηκώνει και να κατεβάζει την κορυφή του καπέλου του για να χαιρετά με παράστημα που δεν ενέπνεε πάντα σεβασμό και συνενοχή στους καλοντυμένους θαμώνες που μπαινόβγαιναν. Εγώ του­ λάχιστον είμαι καθηγητής Ιστορίας, μουρμούρισε. Μια τέτοια δήλωση, που θέλησε μοχθηρά να καθορίσει και να τονίσει την υπεροχή του, όχι μόνο την επαγγελματική αλλά και την ηθική και κοινωνική, σε σχέση με την ασημαντότητα του ρόλου του ήρωα, απαιτούσε μια απάντηση που θα έβαζε την ευγένεια (ττην αρμόζουσα θέση, και αυτή την έδωσε ο κοινός νους με μια ειρωνεία που δεν τη συνηθίζει, Μάζεψε την υπεροψία σου, Τερτουλιάνο, για δες τι χάνεις που δεν είσαι ηθοποιός, θα μπο­ ρούσαν να σε είχαν χρησιμοποιήσει για διευθυντή σχολείου, για καθηγητή Μαθηματικών, για καθηγήτρια Αγγλικών προ­ φανώς δεν θα έκανες, μόνο για καθηγητής. Ικανοποιημένος με τον εαυτό του για το ύφος της προειδοποίησης, ο κοινός νους,

ρες και σταρ. Νεφελωδώς, με τα πρώτα δίχτυα του ύπνου να τον τυλίγουν ήδη, ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο απάντησε πως η ιδέα αυτή δεν είχε κανένα γούστο, ήταν πάρα πολύ α­ πλή, εφικτή στον καθένα, Δεν πήγα και σπούδασα Ιστορία γι' αυτό, κατέληξε. Οι τελευταίες κουβέντες δεν είχαν καμία σχέ­ ση με το θέμα, ήταν άλλη μία εκδήλωση υπεροχής, αλλά θα πρέπει να τον συγχωρήσουμε, είναι το χάπι που μιλάει κι όχι αυτός που το πήρε. Στον Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο ανήκε, στα πρόθυρα του ύπνου πια, η έσχατη σκέψη, απίστευτα διαυ­ γής σαν τη φλόγα του κεριού που ετοιμάζεται να σβήσει, Θέ­ λω να φτάσω σ' εκείνον χωρίς να το μάθει κανείς και χωρίς ε­ κείνος να το υποψιαστεί. Ήταν κουβέντες κατηγορηματικές, απ' αυτές που δεν παίρνονται πίσω. Ο ύπνος έκλεισε την πόρ­ τα. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο κοιμάται.

επωφελούμενος από το σίδερο που κολλάει στη βράση, τον σφυροκόπησε ξανά, Βέβαια, γι' αυτό θα έπρεπε ήσουν προικι­ σμένος με κάποιο ίχνος ταλέντου στην υποκριτική, εξάλλου, α­ γαπητέ μου, και να μη με λένε Κοινό Νου αν δεν είναι έτσι, θα σε υποχρέωναν να αλλάξεις το όνομα σου, κανένας ηθοποιός που σέβεται τον εαυτό του δεν θα τολμούσε να εμφανιστεί στο κοινό με το γελοίο όνομα Τερτουλιάνο, θα αναγκαζόσουν να υιοθετήσεις ένα ωραίο ψευδώνυμο, ή μάλλον, τώρα που το σκέφτομαι, ίσως να μην ήταν ανάγκη, το Μάσιμο Αφόνσο δεν θα ήταν άσχημο, για σκέψου το. Η Χαρούμενη Ζωή επέστρε­ ψε στη θήκη της, η επόμενη ταινία παρουσιάστηκε με έναν τί­ τλο υπαινικτικό, από τους πλέον υποσχόμενους για την περί­ σταση, Πες Μου Ποιος Είσαι λεγόταν, αλλά δεν πρόσθεσε τί­ ποτα σε όσα ήδη γνώριζε ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο για τον εαυτό του, ούτε και στις έρευνες τις οποίες έχει αναλάβει. Για πλάκα άφησε την ταινία να παίξει μέχρι το τέλος, έβαλε μερικούς σταυρούς στη λίστα, κοίταξε το ρολόι του και τότε α­ ποφάσισε να πάει για ύπνο. Τα μάτια του ήταν κατακόκκινα, έ­ νιωθε πίεση στους κροτάφους, ένα βάρος πάνω στο μετωπιαίο οστό, Δεν χάλασε ο κόσμος, σκέφτηκε, δεν έγινε και τίποτε αν δεν καταφέρω να δω όλες τις ταινίες αυτό το Σαββατοκύρια­ κο, και τέλος πάντων, αν χαλάσει, δεν θα ήταν το μοναδικό ά­ λυτο μυστήριο. Είχε ξαπλώσει, περίμενε τον ύπνο να συντρέ­ ξει στην έκκληση του υπνωτικού που είχε πάρει, όταν κάτι, που θα μπορούσε και πάλι να είναι ο κοινός νους, αλλά δεν πα­ ρουσιάστηκε ως τέτοιος, είπε πως, κατά τη γνώμη του, ειλικρι­ νά, η ευκολότερη οδός ήταν να τηλεφωνήσει ή να πάει ο ίδιος προσωπικά στην εταιρεία παραγωγής και να ρωτήσει, έτσι, με κάθε φυσικότητα, το όνομα του ηθοποιού που έπαιξε στις ται­ νίες τάδε και τάδε τους ρόλους του υπαλλήλου ρεσεψιόν, του ταμία τράπεζας, του βοηθού νοσηλευτή και του πορτιέρη σε νυχτερινό κέντρο, εξάλλου αυτοί θα είναι συνηθισμένοι, ίσως να παραξενευτούν που η ερώτηση αναφέρεται σε έναν ηθο­ ποιό εντελώς δευτερεύοντα, κομπάρσο, αν μη τι άλλο όμως θα βγουν από τη ρουτίνα να πρέπει να μιλάνε διαρκώς για αστέ­

;

Ο άνθρωπος

αντίγραφο

Σ

ΤΙΣ ΕΝΤΕΚΑ ΤΟ ΠΡΩΙ Ο ΤΕΡΤΟΥΛΙΑΝΟ ΜΑΣΙΜΟ ΑΦΟΝΣΟ Εί­ χε δει τρεις ταινίες, καμία όμως από την αρχή μέχρι το τέ­ λος. Είχε σηκωθεί πολύ νωρίς, περιόρισε το πρωινό του σε δυο μπισκότα κι ένα φλιτζάνι ξαναζεσταμένο καφέ, και χωρίς να χάσει χρόνο για ξύρισμα, παραλείποντας κάθε πλύσιμο που δεν ήταν εντελώς απαραίτητο, με πιτζάμες και ρόμπα αφού δεν περίμενε επισκέψεις, ρίχτηκε στο μεροκάματο. Οι δύο πρώ­ τες ταινίες έπαιξαν τζάμπα, αλλά η τρίτη, που είχε τίτλο Ο Πα­ ράλληλος του Τρόμου, έφερε στη σκηνή του εγκλήματος έναν πρόσχαρο φωτογράφο της αστυνομίας που μασούσε τσίχλα και επαναλάμβανε, με τη φωνή του Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, πως στο θάνατο και στη ζωή όλα είναι θέμα οπτικής γωνίας. Στο τέλος η λίστα ανανεώθηκε, σβήστηκε ένα όνομα, σημειώ­ θηκαν εννέα σταυροί. Υπήρχαν πέντε ηθοποιοί σημειωμένοι πέντε φορές, τόσες όσες και οι ταινίες στις οποίες είχε συμμε­ τάσχει ο σωσίας του καθηγητή Ιστορίας, και τα ονόματα τους, κατά αμερόληπτη αλφαβητική σειρά, ήταν Αντριάνο Μάια, Κάρλος Μαρτίνιο, Λουίς Αουγκούστο Βεντούρα, Ντανιέλ Σάντα-Κλάρα και Πέδρο Φέλιξ. Μέχρι τη στιγμή αυτή ο Τερτου­ λιάνο Μάσιμο Αφόνσο έπλεε χαμένος στο mare magnum των πέντε εκατομμυρίων και πλέον κατοίκων της πόλης, από τώρα και στο εξής όμως θα ασχολείται με λιγότερους από μισή ντου­ ζίνα, ή ακόμα λιγότερους κι από λιγότερους της μισής ντουζί­ νας αν ένα ή περισσότερα από τα ονόματα αυτά διαγραφούν όταν δεν εμφανιστούν, Πολλή δουλειά, μουρμούρισε, αμέσως μετά όμως άνοιξε τα μάτια του και είδε πως το ηράκλειο έργο

εντέλει δεν ήταν τόσο μεγάλο, μιας και τουλάχιστον τα δύο ε­ κατομμύρια πεντακόσιες χιλιάδες ανήκαν στο θηλυκό γένος και, επομένως, ήταν εκτός πεδίου έρευνας. Ας μη μας εκπλήσσει η παράλειψη του Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, αφού στους υπο­ λογισμούς που περιλαμβάνουν μεγάλους αριθμούς, όπως στην παρούσα περίπτωση, υπάρχει μια ακαταμάχητη τάση να μέ­ νουν απ' έξω οι γυναίκες. Παρά τη μείωση που υπέστη η στα­ τιστική, ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο πήγε στην κουζίνα να γιορτάσει με άλλον έναν καφέ τα υποσχόμενα αποτελέσματα. Το κουδούνι της πόρτας χτύπησε στη δεύτερη γουλιά, το φλι­ τζάνι έμεινε μετέωρο στον αέρα, στα μισά της καθόδου του προς την επιφάνεια του τραπεζιού, Ποιος να είναι, ρώτησε τη στιγμή που ακουμπούσε απαλά το φλιτζάνι. Μπορεί να ήταν η πολύτιμη γειτόνισσα του επάνω ορόφου για να ρωτήσει αν τα βρήκε όλα όπως τα ήθελε, μπορεί να ήταν κάποιος από αυτούς τους νεαρούς που διαφημίζουν εγκυκλοπαίδειες που εξηγούν τις συνήθειες του βατραχόψαρου, μπορεί να ήταν ο συνάδελ­ φος των Μαθηματικών, όχι, δεν ήταν αυτός, δεν είχαν ανταλ­ λάξει ποτέ επισκέψεις, Ποιος να είναι, επανέλαβε. Αποτελείω­ σε τον καφέ γρήγορα και πήγε να δει ποιος χτυπούσε. Περνώ­ ντας απ' το καθιστικό, έριξε μια ανήσυχη ματιά στις σκορπι­ σμένες θήκες των βιντεοταινιών, την απροσπέλαστη σειρά ε­ κείνων που, στοιβαγμένες στο πάτωμα, κατά πλάτος του ρα­ φιού, περίμεναν τη σειρά τους, η γειτόνισσα του επάνω ορόφου, αν υποθέσουμε πως ήταν εκείνη, δεν θα χαιρόταν καθόλου βλέποντας σ' αυτή τη λυπηρή κατάσταση όσα χθες είχε κοπιά­ σει τόσο για να τακτοποιήσει. Δεν έχει σημασία, δεν χρειάζεται να μπει μέσα, σκέφτηκε και άνοιξε την πόρτα. Δεν ήταν η γει­ τόνισσα του επάνω ορόφου αυτή που στεκόταν μπροστά του, δεν ήταν η νεαρή πωλήτρια εγκυκλοπαίδειας που του ανακοί­ νωνε πως είχε στη διάθεση του, επιτέλους, το τεράστιο προνό­ μιο να γνωρίσει τις συνήθειες του βατραχόψαρου, αυτή που βρισκόταν εκεί ήταν μια γυναίκα που μέχρι στιγμής δεν είχε εμ­ φανιστεί σ' εμάς, γνωρίζουμε όμως το όνομα της, λέγεται Μαρία ντα Παζ, τραπεζοϋπάλληλος. Α, εσύ είσαι, αναφώνησε ο Τερ-

τουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, κι αμέσως, προσπαθώντας να κα­ λύψει την ενόχληση, την απρέπεια, Γεια, τι έκπληξη είναι αυ­ τή. Έπρεπε να της πει να μπει μέσα, Πέρασε, πέρασε, τώρα έ­ πινα έναν καφέ, ή ίσως, Τι καλά που ήρθες, βολέψου με την η­ συχία σου μέχρι να ξυριστώ και να κάνω ένα μπάνιο, εκείνος όμως μετά βίας έκανε στην άκρη για να την αφήσει να περά­ σει, αχ να μπορούσε να της πει, Περίμενε εδώ λίγο μέχρι να κρύψω κάτι βιντεοταινίες που δεν θέλω να δεις, αχ να μπο­ ρούσε να της πει, Με συγχωρείς, ήρθες σε κακή ώρα, αυτή τη στιγμή δεν μπορώ να σε δω, έλα ξανά αύριο, αχ να μπορούσε να της πει κάτι, αλλά τώρα ήταν πια πολύ αργά, ας το είχε σκε­ φτεί νωρίτερα, δικό του είναι το φταίξιμο, ο προνοητικός ά­ ντρας πρέπει να είναι πάντα επί ποδός, σε επιφυλακή, πρέπει να προβλέπει όλα τα ενδεχόμενα, κυρίως να θυμάται πως η πιο σωστή διαδικασία είναι και η πιο απλή, και όχι, λόγου χά­ ρη, να πηγαίνει και ν' ανοίγει αφελώς την πόρτα μόνο και μό­ νο επειδή χτύπησε το κουδούνι, η προπέτεια δημιουργεί πάντα προβλήματα, το γράφουν και τα βιβλία. Η Μαρία ντα Παζ μπήκε μέσα με την άνεση ανθρώπου που γνωρίζει τα κατατό­ πια του σπιτιού, ρώτησε, Τι γίνεσαι, και μετά, Πήρα το μήνυμα σου και έχω την ίδια γνώμη, πρέπει να μιλήσουμε, ελπίζω να μην ήρθα σε κακή στιγμή, Τι λες, είπε ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, συγγνώμη που σε υποδέχομαι έτσι, αξύριστος και α­ γουροξυπνημένος, Σ' έχω δει κι άλλες φορές έτσι, αλλά ποτέ δεν θεώρησες υποχρέωση σου να ζητήσεις συγγνώμη, Είναι διαφορετικά σήμερα, Διαφορετικά, γιατί, Ξέρεις πολύ καλά τι θέλω να πω, δεν σ' έχω υποδεχτεί ποτέ στην πόρτα σ' αυτή την κατάσταση, με πιτζάμες και ρόμπα, Να κι ένας νεωτερισμός, δεν υπάρχουν και πολλοί πια μεταξύ μας. Η είσοδος του καθι­ στικού ήταν στα τρία βήματα, δεν θ' αργούσε να εκδηλώσει την έκπληξη της, Τι πανδαιμόνιο είναι αυτό, τι τις θέλεις όλες αυτές τις κασέτες, αλλά η Μαρία ντα Παζ καθυστέρησε για να ρωτήσει, Δεν θα με φιλήσεις, Βέβαια, ήταν η ατυχής και αμή­ χανη απάντηση του Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, ενώ πλη­ σίασε τα χείλη του για να της δώσει ένα φιλί στο μάγουλο. Η

αρσενική του διακριτικότητα, αν περί αυτής επρόκειτο, απέβη ανώφελη, το στόμα της Μαρία ντα Παζ πήγε και συνάντησε το δικό του, και τώρα το ρουφούσε, το ζουλούσε, το καταβρόχθι­ ζε, ενώ ταυτόχρονα το σώμα της κολλούσε από πάνω μέχρι κά­ τω στο δικό του, σαν να μην υπήρχαν τα ρούχα να τους χωρί­ σουν. Τελικά η Μαρία ντα Παζ ήταν εκείνη που ξεκόλλησε για να ψιθυρίσει λαχανιασμένα μια φράση που δεν κατάφερε να ο­ λοκληρώσει, Ακόμα κι αν μετανιώσω γι' αυτό που μόλις έκα­ να, ακόμα κι αν ντραπώ που το έκανα, Μη λες ανοησίες, κατένευσε ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο προσπαθώντας να κερ­ δίσει χρόνο, πώς σου ήρθε, μετάνοιες και ντροπές, αυτό μας έ­ λειπε τώρα, γιατί να ντραπεί και να μετανιώσει ένας άνθρωπος που εκφράζει αυτό που νιώθει, Ξέρεις πολύ καλά τι εννοώ, μην κάνεις πως δεν καταλαβαίνεις, Μπήκες στο σπίτι, φιληθήκαμε, υπάρχει τίποτα πιο φυσιολογικό, φυσιολογικότατο, Δεν φιλη­ θήκαμε, εγώ σε φίλησα, Ναι, αλλά σε φίλησα κι εγώ, Ναι, δεν είχες κι άλλη επιλογή, Υπερβάλλεις ως συνήθως και δραματο­ ποιείς καταστάσεις, Έχεις δίκιο, υπερβάλλω, δραματοποιώ, υπερέβαλα που ήρθα στο σπίτι σου, δραματοποίησα καταστά­ σεις όταν αγκάλιασα έναν άντρα που δεν με θέλει πια, θα 'πρεπε να φύγω από δω αυτή τη στιγμή, μετανιωμένη, μάλιστα, και ντροπιασμένη, μάλιστα, παρ' όλη την καλοσύνη σου να λες πως δεν είναι έτσι τα πράγματα. Η πιθανότητα να φύγει εκεί­ νη, αν και εμφανώς παρωχημένη, πρόβαλε μια ακτίνα ελπιδο­ φόρου φωτός στις δαιδαλώδεις σοφίτες του νου του Τερτου­ λιάνο Μάσιμο Αφόνσο, οι λέξεις όμως που βγήκαν απ' το στό­ μα του θα 'λέγε κανείς πως ξέφυγαν παρά τη θέληση του, εξέ­ φρασαν διαφορετικά συναισθήματα, Ειλικρινά, δεν ξέρω πού πας και βρίσκεις τέτοιες αλλόκοτες ιδέες, πως τάχα δεν σε θέ­ λω, Εξηγήθηκες με αρκετή σαφήνεια την τελευταία φορά που βρεθήκαμε, Δεν είπα ποτέ πως δεν σε ήθελα, ποτέ δεν είπα πως δεν σε θέλω, Σε ζητήματα καρδιάς, που τόσο λίγο γνωρί­ ζεις, κι ο πιο υστερημένος στην αντίληψη καταλαβαίνει τουλά­ χιστον τα μισά απ' αυτά που δεν λέγονται τελικά. Όποιος νομί­ σει πως του Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο τού ξέφυγαν ηθελη-

101

μένα οι κουβέντες για τις οποίες γίνεται τώρα λόγος, σημαίνει πως ξεχνά ότι το κουβάρι του ανθρώπινου πνεύματος έχει πολ­ λές και διάφορες άκρες, και πως η λειτουργία κάποιων νημά­ των του, αν και μοιάζει να οδηγεί τον ακροατή στη γνώση αυ­ τού που βρίσκεται μέσα, είναι να σκορπά ψευδείς κατευθύν­ σεις, να εισάγει παρεκκλίσεις που θα καταλήξουν σε αδιέξοδα, να διασκεδάζει από το θεμελιώδες θέμα, ή, όπως στην περί­ πτωση που μας απασχολεί τώρα, να απαλαίνει, εκ των προτέ­ ρων, το σοκ που πλησιάζει. Με τη δήλωση ότι δεν είπε ποτέ πως δεν ήθελε τη Μαρία ντα Παζ, αφήνοντας επομένως να εν­ νοηθεί πως, μάλιστα, και βέβαια του άρεσε, ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο αποσκοπούσε, ας συγχωρεθεί η κοινοτοπία των εικόνων, να την τυλίξει στα πούπουλα, να την κυκλώσει με α­ πορροφητικά μαξιλάρια, να τη δέσει με ερωτικά συναισθήμα­ τα, αφού του ήταν αδύνατο να τη συγκρατήσει έξω από την πόρτα που οδηγεί στο καθιστικό. Γιατί αυτό συμβαίνει αυτή τη στιγμή. Η Μαρία ντα Παζ μόλις έκανε τα τρία βήματα που υ­ πολείπονταν, μπαίνει μέσα, δεν σκέφτεται το συγκινητικό τρα­ γούδι αηδονιού που χάιδεψε απαλά τα αυτιά της, δεν κατα­ φέρνει όμως να σκεφτεί τίποτε άλλο, θα παραδεχτεί μάλιστα, με συντριβή, πο:>ς ο ειρωνικός της υπαινιγμός για υστερημένους και μη στην κατανόηση ήταν όχι μόνο αναιδής αλλά και άδικος, και τώρα πια μ' ένα χαμόγελο γυρίζει προς τον Τερ­ τουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, έτοιμη να πέσει στην αγκαλιά του και αποφασισμένη να ξεχάσει κατηγόριες και παράπονα. Έτυ­ χε όμως η περίσταση, πιο ακριβείς θα ήμασταν αν λέγαμε πως υπήρξε αναπόφευκτο, μιας και σαγηνευτικοί όροι όπως μοίρα, πεπρωμένο, ριζικό δεν έχουν θέση στην εξιστόρηση μας, και το τόξο του κύκλου που διέγραψαν τα μάτια της Μαρία ντα Παζ πέρασε πρώτα από την ανοιχτή τηλεόραση, μετά από τις κα­ σέτες που δεν είχαν μπει στη θέση τους κάτω στο πάτωμα, και τέλος στη σειρά με τις τακτοποιημένες βιντεοκασέτες, παρου­ σία ανεξήγητη, απίστευτη, για κάθε άνθρωπο που, όπως εκεί­ νη, ήταν εξοικειωμένος με το χώρο, γνώριζε αρκετά τα γούστα και τις συνήθειες του νοικοκύρη. Τι είναι αυτά, τι κάνουν εδώ

102

όλες αυτές οι κασέτες, ρώτησε, Είναι υλικό για μια εργασία που κάνω έτσι για ν' ασχολούμαι, απάντησε ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο αποστρέφοντας το βλέμμα, Αν δεν απατώμαι, η ερ­ γασία σου, από τότε που σε ξέρω, αφορά τη διδασκαλία της Ιστορίας, είπε η Μαρία ντα Παζ, κι αυτό το πράγμα, κοιτούσε με περιέργεια το βίντεο, που λέγεται Παράλληλος του Τρόμου, δεν μου φαίνεται να έχει μεγάλη σχέση με την ειδικότητα σου, Δεν με υποχρεώνει κανείς ν' ασχολούμαι μόνο με την Ιστορία για όλη μου τη ζωή, Όχι βέβαια, αλλά είναι φυσικό να αισθά­ νομαι μπερδεμένη που σε βλέπω περικυκλωμένο από βιντεο­ ταινίες, σαν να σ' έπιασε ξαφνικά πάθος για τον κινηματογρά­ φο, ενώ πριν δεν σ' ενδιέφερε, Σου είπα ήδη πως ασχολούμαι με μια εργασία, μια κοινωνιολογική μελέτη, κατά κάποιον τρό­ πο, Εγώ είμαι μια απλή υπάλληλος της τράπεζας, αλλά τα λι­ γοστά φώτα της νόησης μου φτάνουν για να καταλάβω πως δεν είσαι ειλικρινής, Πως δεν είμαι ειλικρινής, αναφώνησε α­ γανακτισμένος ο Τερτουλιάνο Μάσιμο, πως δεν είμαι ειλικρι­ νής, αυτό μόνο μου έλειπε ν' ακούσω τώρα, Δεν υπάρχει λόγος να εκνευρίζεσαι, είπα τι μου φάνηκε, Το ξέρω πως δεν είμαι η τελειότητα προσωποποιημένη, αλλά η έλλειψη ειλικρίνειας δεν συγκαταλέγεται στα ελαττώματα μου, θα έπρεπε να με ή­ ξερες καλύτερα. Σου ζητώ συγγνώμη, Πολύ καλά, σε συγχω­ ρώ, ας αφήσουμε αυτό το θέμα. Έτσι είπε, καλύτερα όμως να είχε προτιμήσει να συνεχίσει με αυτό το θέμα παρά να περάσει στο άλλο που το έτρεμε. Η Μαρία ντα Παζ στρώθηκε σε μια καρέκλα μπροστά στην τηλεόραση και είπε, Ήρθα για να κά­ νω μια κουβέντα μαζί σου, οι βιντεοταινίες σου δεν μ' ενδια­ φέρουν. Το τραγούδι του αηδονιού είχε χαθεί στην περιοχή της στρατόσφαιρας στο ταβάνι, είχε γίνει πια, όπως συνηθιζόταν να λέγεται παλιότερα, μια ευτυχής ανάμνηση, κι ο Τερτουλιά­ νο Μάσιμο Αφόνσο, αξιολύπητη φιγούρα, τυλιγμένος στη ρό­ μπα του, με παντόφλες και γένια αξύριστα, επομένως σε κατά­ φωρα μειονεκτική θέση, είχε συναίσθηση ότι μια συζήτηση σε οξύ τόνο, αν και οι τσουχτερές λέξεις θα μπορούσαν να επι­ κουρήσουν σ' αυτό που εμείς γνωρίζουμε πως είναι η τελική

1 0 3

του επιδίωξη, δηλαδή να διαλύσει τη σχέση του με τη Μαρία ντα Παζ, εκείνος πάντως θα δυσκολευτεί να την οδηγήσει και πολύ περισσότερο να τη λήξει. Κάθισε λοιπόν στον καναπέ, τακτοποίησε τις άκρες της ρόμπας του στα πόδια και έκανε συμφιλιωτικά την αρχή, Το ενδιαφέρον μου, Για ποιο πράγμα μιλάς, τον διέκοψε η Μαρία ντα Παζ, για μας ή για τις βιντεο­ κασέτες, Για μας θα μιλήσουμε μετά, τώρα θέλω να σου εξη­ γήσω το είδος της μελέτης που με απασχολεί, Αφού επιμένεις, ας είναι, απάντησε η Μαρία ντα Παζ δαμάζοντας την ανυπο­ μονησία της. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο επεξέτεινε όσο μπορούσε τη σιωπή που ακολούθησε, ανέσυρε στη μνήμη του τις λέξεις με τις οποίες είχε αποπροσανατολίσει τον υπάλληλο του καταστήματος βίντεο, ενώ ταυτοχρόνως δοκίμαζε μια πε­ ρίεργη και αντιφατική εντύπωση. Παρόλο που γνωρίζει πως ε­ τοιμάζεται να πει ψέματα, σκέφτεται ωστόσο πως το ψέμα αυ­ τό είναι μια στρεβλή μορφή της αλήθειας, που θα πει πως, πα­ ρόλο που η εξήγηση είναι εντελώς ψευδής, και μόνο το γεγο­ νός ότι ετοιμάζεται να την επαναλάβει, κατά κάποιον τρόπο, θα την κάνει αληθοφανή, και κάθε φορά πιο αληθοφανή αν ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο δεν περιοριστεί στην πρώτη αυ­ τή δοκιμή. Τελικά αισθάνθηκε γνώστης πλέον του θέματος και ξεκίνησε, Το ενδιαφέρον μου για τις ταινίες αυτού του παρα­ γωγού, που επιλέχθηκε τυχαία, όπως μπορείς και μόνη σου να διαπιστώσεις είναι όλες της ίδιας κινηματογραφικής εταιρείας, γεννήθηκε από μια ιδέα που είχα πριν από καιρό για μια μελέ­ τη σχετικά με τις τάσεις, τις κλίσεις, τις προθέσεις, τα μηνύμα­ τα, τόσο τα ρητά όσο και τα άρρητα και υποβόσκοντα, ή, για να είμαι περισσότερο ακριβής, τα ιδεολογικά σημαίνοντα τα ο­ ποία διαδίδει ένας δεδομένος κατασκευαστής ταινιών, εικόνα προς εικόνα, στους καταναλωτές τους, Και πώς σου προέκυψε αυτό το ξαφνικό ενδιαφέρον ή, όπως το αποκάλεσες, αυτή η ι­ δέα, τι σχέση έχει όλο αυτό με τη δουλειά ενός καθηγητή της Ιστορίας, ρώτησε η Μαρία ντα Παζ, που δεν της περνούσε α­ πό το νου ούτε κατά διάνοια πως η ίδια μόλις του είχε σερβί­ ρει την απάντηση την οποία ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο,

σε τούτη την ώρα διαλεκτικού κλοιού στην οποία βρισκόταν, ί­ σως και να μην κατάφερνε να βρει από μόνος του, Είναι πολύ απλό, απάντησε εκείνος με μια έκφραση ανακούφισης που εύ­ κολα θα μπορούσε κανείς να πάρει για την ειδήμονα ικανο­ ποίηση κάθε καλού καθηγητή που βρίσκεται σε θέση να μετα­ δώσει τις γνώσεις του στην τάξη, Είναι πολύ απλό, επανέλαβε, όπως ακριβώς η Ιστορία που γράφουμε, μελετάμε ή διδάσκου­ με διαρκώς εισάγει σε κάθε γραμμή, σε κάθε λέξη, και σε κάθε ημερομηνία ακόμη, αυτό που περιέγραψα ως ιδεολογικά ση­ μαίνοντα, εγγενή όχι μόνο στην ερμηνεία των γεγονότων αλλά επίσης και στη γλώσσα μέσα από την οποία τα εκφράζουμε, και εδώ θα πρέπει να σημειωθούν οι διαφορετικοί τύποι και βαθμοί προθετικότητας στη χρήση αυτής της γλώσσας από ε­ μάς, έτσι και ο κινηματογράφος, τρόπος αφήγησης ιστοριών που, ως ιδιαίτερα αποτελεσματικός, ενεργεί πάνω στα ίδια τα περιεχόμενα της Ιστορίας, παραφθείροντας και παραμορφώ­ νοντας τα κατά κάποιον τρόπο, έτσι ακριβώς και ο κινηματο­ γράφος, λέω, μετέχει με πολύ μεγαλύτερη ταχύτητα, και εξίσου μεγάλη προθετικότητα, στη γενικευμένη προπαγάνδιση ενός ο­ λόκληρου πλέγματος τέτοιων ιδεολογικών σημαινόντων, κατά κανόνα προσανατολισμένων στο συμφέρον. Έκανε μια παύση και, μ' ένα αχνό αυτάρεσκο χαμόγελο ανθρώπου που ζητά συγγνώμη για την ευφράδεια ενός λόγου που παρέλειψε να λά­ βει υπόψη την ανεπαρκή ικανότητα κατανόησης του κοινού του, πρόσθεσε, Ελπίζω ότι θα γίνω πιο σαφής όταν αυτές οι σκέψεις θα γίνουν γραπτό. Παρ' όλες τις επιφυλάξεις, και με το δίκιο της, η Μαρία ντα Παζ δεν μπόρεσε να μην τον κοιτά­ ξει με κάποιο θαυμασμό, στο κάτω κάτω πρόκειται για έναν προικισμένο καθηγητή της Ιστορίας, έναν ικανό επαγγελματία με απτές αποδείξεις της επάρκειας του, φαίνεται να ξέρει για ποιο πράγμα μιλάει ακόμα κι όταν χρειαστεί να αναπτύξει θέ­ ματα πέρα από την άμεση ειδικότητα του, ενώ η ίδια δεν είναι παρά μια απλή τραπεζική υπάλληλος μέσου επιπέδου, χωρίς την παιδεία για να αντιληφθεί με ακρίβεια τα ιδεολογικά ση­ μαίνοντα αν δεν εξηγηθούν τα ίδια εξαρχής, τουλάχιστον, πώς

105

τα λένε και τι θέλουν. Ωστόσο, σε όλη τη διάρκεια της ομιλίας του Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, διέκρινε κανείς έναν ενο­ χλητικό τριγμό στη φωνή του, μια δυσαρμονία που σε κάποιες στιγμές διέστρεφε την ευφράδεια του, όπως το χαρακτηριστι­ κό βιμπράτο ενός ραγισμένου δοχείου που το χτυπάμε με τον κόμπο των δαχτύλων μας, ας σπεύσει κάποιος να βοηθήσει τη Μαρία ντα Παζ, να την ενημερώσει πως ακριβώς αυτό τον ή­ χο έχουν οι λέξεις που βγαίνουν απ' το στόμα μας όταν η αλή­ θεια που φαίνεται πως λέμε είναι το ψέμα που κρύβουμε. Λοι­ πόν ναι, κατά τα φαινόμενα ήρθαν και την προειδοποίησαν, ή με τα συνηθισμένα μισόλογα της έδωσαν να καταλάβει, δεν υ­ πάρχει άλλη εξήγηση για το γεγονός ότι έσβησε απότομα ο θαυμασμός από τα μάτια της και στη θέση του εμφανίστηκε μια πονεμένη έκφραση, ένα ύφος στενοχώριας και πόνου, μέ­ νει τώρα να μάθουμε αν είναι για τον εαυτό της ή για τον άντρα που κάθεται απέναντι της. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο κατάλαβε πως η διάλεξη ήταν προσβλητική, πέρα από ανώφε­ λη, πως υπάρχουν πολλοί τρόποι για να δείξει κανείς ασέβεια στην ευφυΐα και την ευαισθησία των άλλων και πως αυτός ε­ δώ ήταν από τους πιο χοντροκομμένους. Η Μαρία ντα Παζ δεν έχει έρθει εδώ για να της εξηγήσουν διεργασίες αστήρικτες, απ' όπου κι αν τις πιάσει κανείς, έχει έρθει για να μάθει πόσο χρειάζεται να πληρώσει για να της δώσουν πίσω, αν μπορεί τώρα πια αυτό να γίνει, τη μικρή ευτυχία που νόμισε πως έζη­ σε τους τελευταίους έξι μήνες. Είναι όμως εξίσου βέβαιο ότι ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο δεν πρόκειται να της πει, σαν να ήταν το πιο φυσιολογικό πράγμα στον κόσμο, Το πιστεύεις ότι ανακάλυψα έναν τύπο που είναι ακριβές αντίγραφο μου και ό­ τι ο τύπος αυτός παίζει σε κάποιες απ' αυτές τις ταινίες, θα σου το έλεγα κάποια στιγμή, κι ακόμα λιγότερο, επιτρέψτε μας να συνδέσουμε τις τελευταίες αυτές κουβέντες με τις αμέσως προηγούμενες, αφού η φράση θα μπορούσε να ερμηνευτεί από τη Μαρία ντα Παζ ως ένας ακόμα ελιγμός αντιπερισπασμού, ενώ εκείνη έχει έρθει για να μάθει πόσο χρειάζεται να πληρώ­ σει για να της δώσουν πίσω τη μικρή ευτυχία που νόμισε πως

106

έζησε τους τελευταίους έξι μήνες, και να μας συγχωρέσετε αυ­ τή την επανάληψη στο όνομα του δικαιώματος που έχει ο κά­ θε άνθρωπος να λέει και να ξαναλέει αυτό που τον πονά. Έπε­ σε μια δύσκολη σιωπή, η Μαρία ντα Παζ θα πρέπει τώρα να πάρει το λόγο, να τον προκαλέσει Αν τελείωσες με τον ηλίθιο λόγο σου και το παραμύθι για τα ιδεολογικά σημαίνοντα, ας μιλήσουμε για μας, όμως ο φόβος έφερε ξαφνικά έναν κόμπο στο λαιμό της, ο τρόμος πως η πιο απλή λέξη θα μπορούσε να συντρίψει το κρύσταλλο της εύθραυστης ελπίδας της, γι' αυτό και σωπαίνει, γι' αυτό περιμένει από τον Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο να κάνει την αρχή, κι ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο έχει τα μάτια κατεβασμένα, μοιάζει να έχει απορροφηθεί προ­ σηλωμένος στις παντόφλες του και στην ωχρή παρυφή δέρμα­ τος που προβάλλει εκεί που τελειώνουν τα μπατζάκια της πι­ τζάμας, η αλήθεια όμως είναι πολύ διαφορετική, ο Τερτουλιά­ νο Μάσιμο Αφόνσο δεν τολμά να σηκώσει τα μάτια του από φόβο μήπως αυτά ξεφύγουν προς τα χαρτιά που βρίσκονται πάνω στο γραφείο, στη λίστα με τις ταινίες και τα ονόματα των ηθοποιών, με τους σταυρούς, με τις διαγραφές, με τα ερωτημα­ τικά, τόσο μακρινά όλα από την αναθεματισμένη διάλεξη του για τα ιδεολογικά σημαίνοντα ώστε αυτή τη στιγμή να του φαί­ νεται πως είναι έργο άλλου ανθρώπου. Αντίθετα με αυτό που πιστεύει ο κόσμος, οι βοηθητικές λέξεις που ανοίγουν το δρό­ μο στους μεγάλους και δραματικούς διάλογους είναι συνήθως ταπεινές, κοινές, τετριμμένες, κανείς δεν θα φανταζόταν πως η ερώτηση, Θέλεις έναν καφέ, θα μπορούσε να χρησιμεύσει ως εισαγωγή σε μια πικρή αναμέτρηση για αισθήματα που χάθη­ καν, ή για τη γλύκα μιας συμφιλίωσης που δεν ξέρει κανείς πώς να φτάσει σ' αυτήν. Η Μαρία ντα Παζ θα έπρεπε να έχει απαντήσει με εύλογη αυστηρότητα, Δεν ήρθα εδώ για να πιω καφέ, όμως, κοιτάζοντας μέσα της, είδε πως δεν ήταν έτσι, εί­ δε πως στην πραγματικότητα είχε έρθει για να πιει έναν καφέ, πως η ευτυχία της ολόκληρη, ποιος θα το φανταζόταν, θα ε­ ξαρτιόταν απ' αυτό τον καφέ. Με φωνή που ήθελε μόνο να δεί­ ξει κούραση και παραίτηση, έτρεμε όμως από τη νευρικότητα,

107

είπε, Ναι, εντάξει, και πρόσθεσε, Θα τον φτιάξω μόνη μου. Ση­ κώθηκε από την καρέκλα, κι όχι πως κοντοστάθηκε ακριβώς καθώς περνούσε δίπλα από τον Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, πώς θα καταφέρουμε να εξηγήσουμε τι συνέβη, ενώνουμε λέ­ ξεις, λέξεις και λέξεις, αυτές για τις οποίες έχουμε μιλήσει σε άλλο σημείο, μία προσωπική αντωνυμία, ένα επίρρημα, ένα ρήμα, ένα επίθετο, κι όσο κι αν πασχίζουμε, όσο κι αν προσπα­ θούμε, στο τέλος βρισκόμαστε πάντα απ' έξω από τα συναι­ σθήματα που αφελώς θελήσαμε να περιγράψουμε, σαν να 'ταν το συναίσθημα αυτό ένα τοπίο με βουνά στο βάθος και δέντρα μπροστά, το μόνο βέβαιο όμως είναι ότι το πνεύμα της Μαρία ντα Παζ ανέστειλε ανεπαίσθητα την ευθύγραμμη κίνηση του σώματος, περιμένοντας ποιος ξέρει τι, ίσως να σηκωθεί ο Τερ­ τουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο για να την αγκαλιάσει, ή να της πιά­ σει απαλά το αφημένο χέρι, κι έτσι ακριβώς συνέβη, πρώτα το χέρι έπιασε το χέρι, ύστερα η αγκαλιά που δεν τόλμησε να ξε­ περάσει μια διακριτική οικειότητα, εκείνη δεν πρόσφερε τα χεί­ λη της, εκείνος δεν τα αναζήτησε, υπάρχουν περιπτώσεις όπου είναι χίλιες φορές προτιμότερο να κάνει κανείς το λιγότερο πα­ ρά το περισσότερο, ας αναλάβει να κουμαντάρει η ευαισθησία, εκείνη, καλύτερα κι από την ευφυΐα της λογικής, ξέρει πώς να προχωρήσει ανάλογα μ' αυτό που ταιριάζει στην τελειότητα και την πλησμονή των επόμενων στιγμών, αν αυτό είναι γρα­ φτό τους. Ξεχώρισαν αργά, εκείνη χαμογέλασε λίγο, εκείνος χαμογέλασε λίγο, εμείς όμως γνωρίζουμε πως ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο κάτι άλλο έχει στο μυαλό του, να αποσύρει το συντομότερο δυνατό από τη θέα της Μαρία ντα Παζ τα απο­ καλυπτικά χαρτιά, γι' αυτό ας μην παραξενευτούμε που την έ­ σπρωξε σχεδόν στην κουζίνα, Πήγαινε, πήγαινε να φτιάξεις τον καφέ κι εγώ θα τακτοποιήσω αυτό το χάος, και τότε συνέ­ βη το ανήκουστο, σαν να μην έδινε σημασία στις λέξεις που έ­ βγαιναν απ' το στόμα της ή ίσως σαν να είχε απόλυτη συναί­ σθηση, εκείνη ψιθύρισε, Το χάος είναι τάξη που θέλει αποκρυ­ πτογράφηση, Τι, τι είναι αυτό που είπες, ρώτησε ο Τερτουλιά­ νο Μάσιμο Αφόνσο, που είχε ήδη σώσει τη λίστα με τα ονόμα­

τα, Ότι το χάος είναι τάξη που θέλει αποκρυπτογράφηση, Πού το διάβασες αυτό, από ποιον το άκουσες, Αυτή τη στιγμή μού κατέβηκε, δεν νομίζω πως το έχω διαβάσει κάπου, και για να το άκουσα από κάποιον, είμαι σίγουρη πως όχι, Πώς σου ήρθε όμως μια τέτοια κουβέντα, Τι το ιδιαίτερο έχει αυτή η κουβέ­ ντα, Πολλά, Δεν ξέρω, ίσως επειδή η δουλειά μου στην τράπε­ ζα έχει να κάνει με αριθμούς, και οι αριθμοί, όταν εμφανίζονται ανακατεμένοι, μπερδεμένοι, ίσως μοιάζουν με χαοτικά στοιχεία για όποιον δεν τους γνωρίζει, κι ωστόσο μέσα τους υπάρχει μια λανθάνουσα τάξη, στ' αλήθεια πιστεύω πως οι αριθμοί δεν έ­ χουν νόημα έξω από την εκάστοτε τάξη που τους δίνει κανείς, το πρόβλημα είναι πώς να τη βρούμε, Εδώ δεν υπάρχουν α­ ριθμοί, Υπάρχει όμως χάος, εσύ ο ίδιος το είπες, Μερικές βι­ ντεοκασέτες ατακτοποίητες, τίποτ' άλλο, Υπάρχουν ακόμα οι εικόνες που βρίσκονται μέσα τους, κολλημένες η μια με την άλ­ λη με τέτοιον τρόπο ώστε να αφηγούνται μια ιστορία, δηλαδή μια τάξη, και υπάρχει το κάθε χάος που εκείνες θα σχημάτιζαν αν τις σκορπίζαμε προτού τις κολλήσουμε ξανά για να οργα­ νώσουν διαφορετικές ιστορίες, και οι διαδοχικές τάξεις που θα λαμβάναμε κατ' αυτό τον τρόπο, αφήνοντας κάθε φορά πίσω μας ένα χάος ταξινομημένο, προχωρώντας διαρκώς προς ένα χάος προς τακτοποίηση, Τα ιδεολογικά σημαίνοντα, είπε ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, χωρίς καμία σιγουριά πως η α­ ναφορά του ήταν επίκαιρη, Ναι, τα ιδεολογικά σημαίνοντα, αν το θέλεις, Μου δίνεις την εντύπωση πως δεν με πιστεύεις, Δεν έχει σημασία αν σε πιστεύω εγώ ή όχι, εσύ μόνο ξέρεις τι ψά­ χνεις, Αυτό που δεν μπορώ να καταλάβω είναι πώς σου ήρθε αυτό το εύρημα, η ιδέα ότι η τάξη περιέχεται στο χάος και ότι μπορεί να αποκρυπτογραφηθεί στο εσωτερικό του, Θέλεις να πεις πως όλους αυτούς τους μήνες, από τότε που ξεκίνησε η σχέση μας, ποτέ δεν θεώρησες ότι είμαι αρκετά έξυπνη για να μου κατεβαίνουν ιδέες, Τι λες, δεν είναι έτσι, είσαι ένας άν­ θρωπος αρκετά έξυπνος, ωστόσο, Ωστόσο, δεν χρειάζεται να πεις παρακάτω, λιγότερο έξυπνη από εσένα, και φυσικά μου λείπει η σωστή κλασική παιδεία, είμαι μια φτωχή τραπεζική υ-

109

πάλληλος, Άσε τις ειρωνείες, ποτέ δεν σκέφτηκα πως είσαι λι­ γότερο έξυπνη από μένα, προσπαθώ απλώς να πω πως ότι η ι­ δέα σου είναι ολότελα εκπληκτική, Απρόσμενη από μένα, Κα­ τά κάποιον τρόπο, ναι, Ο ιστορικός βέβαια είσαι εσύ, γνωρίζω όμως πως οι προγονοί μας μονάχα αφοΰ είχαν τις ιδέες που τους έκαναν έξυπνους άρχισαν να είναι αρκετά έξυπνοι για να έχουν ιδέες, Τώρα λες και παραδοξολογίες, πέφτω από τη μια έκπληξη στην άλλη, είπε ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, Προ­ τού μεταμορφωθείς σε στήλη άλατος, πάω να φτιάξω τον κα­ φέ, χαμογέλασε η Μαρία ντα Παζ, και καθώς περνούσε από το διάδρομο που την οδηγούσε στην κουζίνα, έλεγε, Τακτοποίη­ σε το χάος, Μάσιμο, τακτοποίησε το χάος. Η λίστα με τα ονό­ ματα χώθηκε γρήγορα σ' ένα συρτάρι και κλειδώθηκε, οι σκόρ­ πιες κασέτες μπήκαν ξανά στις αντίστοιχες θήκες τους, Ο Πα­ ράλληλος του Τρόμου, που είχε μείνει μέσα στη συσκευή του βίντεο, ακολούθησε τον ίδιο δρόμο, ποτέ ξανά δεν στάθηκε τό­ σο εύκολο να βάλει κανείς τάξη σ' ένα χάος από την απαρχή του κόσμου. Η εμπειρία ωστόσο μας έχει διδάξει πως πάντα ξεμένουν κάποιες άκρες που θέλουν δέσιμο, πάντα λίγο γάλα χύνεται στο δρόμο, πάντα το αλφάδιασμα κάνει κοιλιά προς τα μέσα ή προς τα έξω, πράγμα το οποίο, στην περίπτωση που α­ ναλύουμε, σημαίνει πως ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο έχει συναίσθηση πως έχει χάσει τον πόλεμο προτού καλά καλά τον αρχίσει. Στο σημείο όπου έχουν φτάσει τα πράγματα, εξαιτίας της ύψιστης βλακείας της διάλεξης του σχετικά με τα ιδεολο­ γικά σημαίνοντα, και τώρα με το δεξιοτεχνικό χτύπημα της φράσης για την ύπαρξη τάξης στο χάος, μιας τάξης που μπο­ ρεί να αποκωδικοποιηθεί, είναι αδύνατο να πει στη γυναίκα που βρίσκεται μέσα και φτιάχνει καφέ, Η σχέση μας έφτασε στο τέλος, μπορούμε να παραμείνουμε φίλοι στο μέλλον, αν θέ­ λεις, φίλοι και τίποτ' άλλο, ή αλλιώς, Λυπάμαι πολύ που θα σε στενοχωρήσω, αλλά ζύγισα τα αισθήματα μου για σένα και δεν νιώθω τον ενθουσιασμό που είχα στην αρχή, ή αλλιώς, Ω­ ραία ήταν αλλά τελείωσε, καλή μου, από σήμερα εσύ τραβάς το δρόμο σου κι εγώ τον δικό μου. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο

Αφόνσο ξαναφέρνει στο νου του τη συζήτηση και ψάχνει να α­ νακαλύψει το σημείο στο οποίο απέτυχε η τακτική του, αν υ­ ποθέσουμε ότι είχε όντως τέτοια, κι αν τελικά δεν αφέθηκε α­ πλώς να τον κατευθύνουν οι αλλαγές στη διάθεση της Μαρία ντα Παζ, σαν να ήταν ξαφνικές εστίες φωτιάς που έπρεπε να σβήνει καθώς άναβαν μία μία, χωρίς όμως να αντιληφθεί πως η φωτιά συνέχιζε να οργώνει το έδαφος κάτω απ' τα πόδια του. Εκείνη είναι πάντα πιο σίγουρη για τον εαυτό της από ό,τι εγώ, σκέφτηκε, κι εκείνη τη στιγμή είδε ξεκάθαρα τις αιτίες της ήτ­ τας του στη γελοιογραφική όψη που παρουσίαζε αχτένιστος και αξύριστος, στις πατημένες του παντόφλες, στις ρίγες του παντελονιού της πιτζάμας που έμοιαζαν με ξεφτισμένα κρόσ­ σια, στη στραβοκουμπωμένη ρόμπα, υπάρχουν κάποιες απο­ φάσεις στη ζωή του ανθρώπου που, για να τις πάρει, καλό είναι να ντύνεται σαν να πρόκειται να βγει, και με τη γραβάτα δεμέ­ νη και τα παπούτσια λουστραρισμένα, αυτός είναι ο ευγενής τρόπος, να αναφωνήσει με ύφος προσβεβλημένο, Αν σας είναι ενοχλητική η παρουσία μου, κυρία, δεν χρειάζεται να μου το πείτε, κι αμέσως μετά ανοίγει την πόρτα και φεύγει, χωρίς να κοιτάξει πίσω, το να κοιτάς πίσω ενέχει τρομερούς κινδύνους, μπορεί κανείς να μεταμορφωθεί σε στήλη άλατος και να παρα­ μείνει εκεί στο έλεος της πρώτης βροχής. Αλλά ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο έχει τώρα ένα άλλο πρόβλημα να λύσει, κι αυ­ τό απαιτεί πολύ τακτ, πολλή διπλωματία και μια επιδεξιότητα στους ελιγμούς που μέχρι στιγμής δεν επέδειξε, αφού όπως εί­ δαμε η πρωτοβουλία βρισκόταν διαρκώς στα χέρια της Μαρία ντα Παζ, ήδη απ' όταν, στην άφιξη της, έπεσε στην αγκαλιά του εραστή της όπως πέφτει μια γυναίκα να πνιγεί. Αυτό ακριβώς σκέφτηκε και ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, μοιρασμένος α­ νάμεσα στο θαυμασμό, την αντίρρηση και μια επικίνδυνη τρυ­ φερότητα, Έμοιαζε να πνίγεται και τελικά είχε τα πόδια της καλά στηριγμένα στο έδαφος. Για να επιστρέψουμε στο πρό­ βλημα, αυτό που δεν μπορεί να επιτρέψει ο Τερτουλιάνο Μάσι­ μο Αφόνσο να συμβεί είναι να αφήσει μόνη στο καθιστικό τη Μαρία ντα Παζ. Ας υποθέσουμε ότι εκείνη εμφανίζεται με τον

καφέ, παρεμπιπτόντως δεν καταλαβαίνουμε γιατί καθυστερεί τόσο, ένας καφές θέλει τρία λεπτά για να γίνει, είναι μακριά πια η εποχή που χρειαζόταν να τον φιλτράρουμε, ας υποθέσουμε πως, αφού πιουν σε πλήρη αρμονία τον καφέ τους, εκείνη με α­ πώτερους ή έστω προφανείς σκοπούς τού λέει, Πήγαινε εσύ να ετοιμαστείς κι εγώ θα βάλω μια κασέτα στο βίντεο, να δούμε αν θα ανακαλύψω κάποιο από τα περίφημα ιδεολογικά σου ση­ μαίνοντα, κι ας υποθέσουμε ότι μια τύχη καταραμένη θελήσει να εμφανιστεί, με τη μορφή ενός πορτιέρη σε νυχτερινό κέντρο ή ενός ταμία τράπεζας, το αντίγραφο του Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, ας φανταστούμε τότε τις φωνές που θα έβαζε η Μα­ ρία ντα Παζ, Μάσιμο, Μάσιμο, έλα εδώ, τρέχα, έλα να δεις έ­ ναν ηθοποιό ολόιδιο εσύ, κι ένα νοσηλευτή, μπορεί κανείς να τον αποκαλέσει όπως θέλει, καλό Σαμαρείτη, θεία πρόνοια, α­ δελφό του ελέους, όχι όμως και ιδεολογικό σημαίνον. Τίποτε απ' όλα αυτά δεν θα συμβεί όμως, η Μαρία ντα Παζ θα φέρει τον καφέ, ακούγονται ήδη τα βήματα της στο διάδρομο, ο δί­ σκος με τα δυο φλιτζάνια και τη ζαχαριέρα, μερικά μπισκότα για να στρώσουν το στομάχι, κι όλα θα εξελιχθούν όπως δεν θα τολμούσε ούτε να το φανταστεί ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόν­ σο, ήπιαν τον καφέ σιωπηλοί, ήταν όμως μια σιωπή συντροφι­ κή, όχι εχθρική, η τέλεια σπιτική άνεση που για τον Τερτουλιά­ νο Μάσιμο Αφόνσο μετατράπηκε σε δόξα και ευλογία όταν την άκουσε να λέει, Μέχρι εσύ να ετοιμαστείς, εγώ θα τακτο­ ποιήσω το χάος της κουζίνας, μετά θα σε αφήσω ήσυχο στη με­ λέτη σου, Ποια μελέτη, ας την αφήσουμε πια αυτή τη μελέτη, εί­ πε ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο προσπαθώντας να βγάλει αυτό το ενοχλητικό εμπόδιο απ' το δρόμο, έχοντας όμως συ­ ναίσθηση πως μόλις είχε τοποθετήσει ένα άλλο στη θέση του, που θα μετακινηθεί πιο δύσκολα, όπως πολύ σύντομα θα δια­ πιστώσει. Όπως και να 'χει, ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο δεν ήθελε ν' αφήσει τίποτα στην τύχη, ξυρίστηκε στο πι και φι, πλύθηκε στο άψε σβήσε, ντύθηκε μέχρι να πεις κύμινο, και τα έκανε αυτά τόσο γρήγορα ώστε όταν μπήκε στην κουζίνα προ­ λάβαινε να σκουπίσει και τα πιάτα. Αναβίωσε έτσι στο σπίτι

αυτό το τρυφερά οικογενειακό σχήμα που αποτελείται από έ­ ναν άντρα που σκουπίζει τα πιάτα και μια γυναίκα που τα τα­ κτοποιεί, θα μπορούσε να είχε συμβεί και το αντίστροφο, όμως το πεπρωμένο ή η τύχη, πείτε το όπως θέλετε, αποφάσισε να γί­ νει έτσι γιατί έπρεπε να συμβεί μετά αυτό που συνέβη κάποια στιγμή που η Μαρία ντα Παζ σήκωνε ψηλά τα χέρια της για να βολέψει μια πιατέλα σ' ένα ράφι, προσφέροντας χωρίς να το καταλάβει, ή ίσως γνωρίζοντας το πολύ καλά, τη λεπτή μέση της στα χέρια ενός άντρα που δεν στάθηκε ικανός ν' αντισταθεί στον πειρασμό. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο άφησε σε μια άκρη το πανί για τα πιάτα, κι ενόσω το φλιτζάνι που του είχε ξεφύγει γινόταν θρύψαλα στο πάτωμα, αγκάλιασε τη Μαρία ντα Παζ, την έσφιξε δυνατά πάνω του, ακόμα κι ο πιο αντικει­ μενικός και αμερόληπτος θεατής δεν θα δυσκολευόταν να πα­ ραδεχτεί πως ο λεγόμενος ενθουσιασμός της αρχής δεν μπορεί να υπήρξε μεγαλύτερος από τούτον. Το ερώτημα, το επώδυνο και διηνεκές ερώτημα, είναι πόσο καιρό θα κρατήσει, αν πρό­ κειται αληθινά για την αναζωπύρωση ενός αισθήματος που με­ ρικές φορές μπερδεύτηκε με την αγάπη, με τον έρωτα ακόμα, ή μήπως βρισκόμαστε γι' άλλη μια φορά μπροστά στο πασίγνω­ στο φαινόμενο του κεριού που όταν σβήνει φέγγει το πιο δυνα­ τό και αβάσταχτα λαμπερό φως του, αβάσταχτο μόνο επειδή εί­ ναι το τελευταίο και όχι γιατί το αρνούνται τα μάτια μας, που πολύ θα ήθελαν να παραμείνουν απορροφημένα σ' αυτό. Όπως λέει η παλιά παροιμία, μέχρι να πάει και να 'ρθει ο πλάστης η πλάτη ξεκουράζεται, λοιπόν η πλάτη, κυριολεκτικά, είναι αυτή που ξεκουράζεται λιγότερο αυτή τη στιγμή, θα λέγαμε μάλιστα, (χν μας επιτραπεί να γίνουμε χυδαίοι, ότι περισσότερο εκείνος είναι που ξεκουράζεται, το βέβαιο όμως είναι πως, παρόλο που δεν θα συναντήσουμε εδώ μεγάλες αφορμές για εκστατικό λυ­ ρισμό, ωστόσο η χαρά, η ευχαρίστηση, η απόλαυση αυτών των δύο, που ρίχτηκαν στο κρεβάτι, ο ένας πάνω στον άλλο, κυριο­ λεκτικά γραπωμένοι από πόδια και χέρια, μας κάνει να βγά­ λουμε με σεβασμό το καπέλο και να τους ευχηθούμε να είναι πάντα έτσι, οι δυο τους, ή ο καθένας με όποιον θελήσει η τύχη

1 13 Η - Ο άνθρωπος αντίγραφο

να τον ζευγαρώσει στο μέλλον, αν το κερί που τώρα καίει δεν κρατήσει μετά από τον σύντομο και έσχατο σπασμό, εκείνον που, την ίδια στιγμή που μας λειώνει, μας σκληραίνει και μας χωρίζει. Τα σώματα, τις ψυχές. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο σκέφτεται τις αντιφάσεις της ζωής, το γεγονός πως για να κερδίσουμε μια μάχη μερικές φορές μπορεί να χρειαστεί να τη χάσουμε, όπως το τωρινό παράδειγμα, νίκη θα ήταν αν είχε ο­ δηγήσει τη συζήτηση προς την κατεύθυνση του επιθυμητού, πλήρους και ολοκληρωτικού χωρισμού, κι η μάχη αυτή, τουλά­ χιστον για τον αμέσως προσεχή χρόνο, θα πρέπει να θεωρηθεί χαμένη, νίκη όμως θα ήταν να κατορθώσει να τραβήξει την προσοχή της Μαρία ντα Παζ από τις βιντεοκασέτες και τη φα­ νταστική μελέτη για τα ιδεολογικά σημαίνοντα, και τη μάχη αυ­ τή προς το παρόν την κέρδισε. Η λαϊκή σοφία λέει πως δεν μπορεί κανείς να τα έχει όλα, και δεν έχει άδικο, η ζυγαριά των ανθρώπινων ζωών γέρνει διαρκώς ανάμεσα στο κέρδος και στη ζημία, το πρόβλημα είναι πως μας είναι αδύνατο, κι αυτό εί­ ναι επίσης ανθρώπινο, να συμφωνήσουμε σε σχέση με την α­ ντίστοιχη αξία αυτού που θα πρέπει να χάσουμε και αυτού που θα πρέπει να κερδίσουμε, γι' αυτό κι ο κόσμος είναι έτσι όπως τον ξέρουμε. Η Μαρία ντα Παζ σκέφτεται κι αυτή, αλλά, ως γυναίκα που είναι, επομένως πιο κοντά στα στοιχειώδη και α­ παραίτητα πράγματα, θυμάται με πόση αγωνία στην ψυχή μπή­ κε σ' αυτό το σπίτι, τη βεβαιότητα της πως θα έφευγε από εδώ νικημένη και ταπεινωμένη, και τελικά συνέβη αυτό που ούτε για μια στιγμή δεν είχε φανταστεί, να βρίσκεται στο κρεβάτι με τον άντρα που αγαπά, πράγμα που αποδεικνύει πόσα ακόμα έ­ χει να μάθει αυτή η γυναίκα αφού αγνοεί ότι πολλές δραματι­ κές συζητήσεις των ζευγαριών εκεί τελειώνουν και επιλύονται, όχι γιατί οι ασκήσεις στο σεξ αποτελούν την πανάκεια όλων των σωματικών και ηθικών κακών, αλλά γιατί όταν εξαντλού­ νται οι δυνάμεις των σωμάτων, τα πνεύματα δράττονται της ευ­ καιρίας να σηκώσουν δειλά το χέρι και να ζητήσουν την άδεια να περάσουν, ρωτούν αν τους επιτρέπεται να πουν κι αυτά τους λόγους τους, κι αν εκείνα, τα σώματα, είναι έτοιμα να τους δώ­

σουν προσοχή. Είναι τότε που ο άντρας λέει στη γυναίκα, ή η γυναίκα στον άντρα, Τι τρελοί που είμαστε, τι χαζοί που ήμα­ σταν, κι ο ένας από τους δύο ευσπλαχνικά σωπαίνει και δεν λέει τη σωστή απάντηση, που είναι, Εσύ ίσως, εγώ απλώς σε περί­ μενα. Όσο κι αν φαίνεται αδύνατο, αυτή η σιωπή, γεμάτη από λέξεις μη ειπα)μένες, αυτή σώζει αυτό που φαινόταν χαμένο, σαν μια σχεδία που προχωρά μέσ' από την ομίχλη και ζητά τους ναύτες της, με τα κουπιά της και την πυξίδα της, με το πα­ νί της και το ξύλινο στέγαστρο. Πρότεινε ο Τερτουλιάνο Μάσι­ μο Αφόνσο, Πάμε για φαγητό, δεν ξέρω αν είσαι ελεύθερη, Φυ­ σικά και είμαι, πάντα ήμουν, Επειδή έχεις τη μητέρα σου, ήθε­ λα να πω, Της εξήγησα ότι θέλω να κάνω μια βόλτα και ότι ί­ σως να μη φάω στο σπίτι, Μια δικαιολογία για να έρθεις εδώ, Όχι ακριβώς, είχα φύγει ήδη από το σπίτι όταν αποφάσισα να έρθω εδώ να μιλήσουμε, Μιλήσαμε, Θέλεις να πεις, ρώτησε η Μαρία ντα Παζ, πως όλα θα συνεχίσουν όπως πριν μεταξύ μας, Φυσικά. Θα περίμενε κανείς κάπως μεγαλύτερη ευγλωττία από τον Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, εκείνος όμως έχει να δι­ καιολογηθεί, Δεν πρόλαβα, με άρπαξε στα φιλιά, και μετά εγώ εκείνη, μετά από λίγο κυλιόμασταν πάλι, έγινε το σώσε, Κι έ­ σωσε, ρώτησε η άγνωστη φωνή που είχαμε καιρό να την ακού­ σουμε, Δεν ξέρω αν έσωσε κανείς, το σίγουρο είναι πως άξιζε τον κόπο, Και τώρα, Τώρα πάμε να φάμε, Και δεν θα μιλήσετε άλλο για το θέμα, Ποιο θέμα, Το δικό σας, Μιλήσαμε, Δεν μι­ λήσατε, Μιλήσαμε, Επομένως δεν υπάρχουν πλέον σύννεφα, Δεν υπάρχουν, Θέλεις να πεις πως δεν σκέφτεσαι πια χωρι­ σμούς, Αυτό είναι άλλο, ας αφήσουμε για αύριο ό,τι στο αύριο ανήκει, Καλή φιλοσοφία αυτή, Η καλύτερη, Αρκεί να ξέρεις τι ανήκει στο αύριο, Μέχρι να φτάσουμε εκεί δεν μπορούμε να το ξέρουμε, Έχεις μια απάντηση για όλα, Κι εσύ το ίδιο θα έκανες αν βρισκόσουν στην ανάγκη να πεις τόσα ψέματα όσα έχω πει εγώ τις τελευταίες μέρες, Επομένως, θα πάτε για φαγητό, Ε ναι, Καλή όρεξη, και μετά, Μετά θα την πάω στο σπίτι και θα γυρί­ σω, Για να δεις τις κασέτες, Ναι, για να δω τις κασέτες, Καλή όρεξη, αποχαιρέτησε η άγνωστη φωνή. Η Μαρία ντα Παζ είχε

σηκωθεί εν τω μεταξύ, από το ντους ακουγόταν το νερό να τρέ­ χει, σε περασμένους καιρούς πλένονταν πάντα μαζί μετά τον έ­ ρωτα, αλλά αυτή τη φορά ούτε εκείνη το θυμήθηκε ούτε αυτός το σκέφτηκε, ή το σκέφτηκαν και οι δύο αλλά προτίμησαν να σωπάσουν, υπάρχουν στιγμές που είναι καλύτερο ν' αρκείται κανείς σε αυτό που έχει, αλλιώς μπορεί να τα χάσει όλα. Ήταν περασμένες πέντε το απόγευμα όταν επέστρεψε στο σπίτι ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο. Πόσος χαμένος χρόνος, σκεφτόταν καθώς άνοιγε το συρτάρι όπου είχε φυλάξει τη λί­ στα και αμφιταλαντευόταν ανάμεσα στο Αγκαλιά με την Τύχη και το Και οι Άγγελοι Χορεύουν. Δεν θα αποσώσει να τα βάλει στο βίντεο, γι' αυτό και δεν θα μάθει ποτέ πως το αντίγραφο του, εκείνος ο ηθοποιός που είναι ολόιδιος μ' αυτόν, όπως θα έ­ λεγε και η Μαρία ντα Παζ, έκανε τον κρουπιέρη στην πρώτη ταινία και τον καθηγητή χορού στη δεύτερη. Ξαφνικά εκνευρί­ στηκε με την υποχρέωση που είχε επιβάλει στον εαυτό του να ακολουθήσει τη χρονολογική σειρά παραγωγής, από το πιο πα­ λιό προς το πιο πρόσφατο, σκέφτηκε πως ήταν καλή ιδέα ν' αλ­ λάξει, να σπάσει την ρουτίνα, Θα δω τη Θεά του Πάλκου, είπε. Δεν είχαν περάσει ούτε δέκα λεπτά όταν εμφανίστηκε ο σωσίας του ερμηνεύοντας έναν θεατρικό ιμπρεσάριο. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο ένιωσε μια κλοτσιά στον οισοφάγο, πολλά πράγματα θα πρέπει να άλλαξαν στη ζωή αυτού του ηθοποιού για να παίζει τώρα ένα ρόλο που γίνεται όλο και πιο σημαντι­ κός, από την εποχή που υπήρξε, για χρόνια, φευγαλέα, υπάλλη­ λος ρεσεψιόν σε ξενοδοχείο, ταμίας τράπεζας, νοσοκόμος, πορ­ τιέρης σε νυχτερινό κέντρο και φωτογράφος της αστυνομίας. Μετά από μισή ώρα δεν άντεξε άλλο, γύρισε την ταινία με τη μέγιστη ταχύτητα ως το τέλος, αντίθετα όμως απ' ό,τι περίμενε, δεν βρήκε στους τίτλους κανένα από τα ονόματα της λίστας του. Γύρισε στην αρχή, στους αρχικούς τίτλους, τους οποίους, από συνήθεια, δεν είχε προσέξει, και είδε. Ο ηθοποιός που ερ­ μηνεύει το ρόλο του θεατρικού ιμπρεσάριου στην ταινία Η Θεά του Πάλκου λέγεται Ντανιέλ Σάντα-Κλάρα.

Ο

ι α ν α κ α λ ύ ψ ε ι ς τ ο υ σ α β β α τ ο κ ύ ρ ι α κ ο υ ε ί ν α ι ε ξ ί σ ο υ Ε­

γκυρες και αξιοσημείωτες όπως κι εκείνες που γεννιού­ νται ή εκφράζονται οποιαδήποτε άλλη μέρα από τις ε­ πονομαζόμενες εργάσιμες. Και στη μία και στην άλλη περί­ πτωση ο αυτουργός της ανακάλυψης θα ενημερώσει για το συμβάν τους βοηθούς του, αν αυτοί τυγχάνει να κάνουν υπε­ ρωρίες, ή την οικογένεια, αν βρίσκεται εκεί γύρω, ελλείψει σα­ μπάνιας το γεγονός γιορτάζεται μ' ένα μπουκάλι αφρώδη οίνο που περίμενε στο ψυγείο να έρθει η ώρα του, συγχαρητήρια πάνε κι έρχονται, κατοχυρώνονται τα δεδομένα με πατέντα, και η ζωή, ανενόχλητη, προχωρά, αφού μας έδειξε για μια α­ κόμα φορά πως η έμπνευση, το ταλέντο ή η τύχη δεν διαλέ­ γουν ούτε τη μέρα ούτε το μέρος για να εμφανιστούν. Σπάνιες πρέπει να είναι οι περιπτώσεις όπου ο ευρέτης, επειδή ζει μό­ νος ή δουλεύει χωρίς βοηθούς, δεν έχει γύρω του έστω ένα πρόσωπο για να μοιραστεί τη χαρά του που έβγαλε στο φως μια νέα γνώση στον κόσμο. Ακόμα πιο εξαιρετική και σπάνια, και ίσως μοναδική, είναι η κατάσταση στην οποία βρίσκεται τώρα ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, που όχι απλώς δεν έχει κανέναν για να του ανακοινώσει πως ανακάλυψε το όνομα του ηθοποιού που είναι ζωντανό πορτρέτο του, αλλά επιπλέον πρέπει να φροντίσει να αποσιωπήσει το εύρημα του. Πράγμα­ τι, είναι αδιανόητη η περίπτωση να τρέξει ο Τερτουλιάνο Μά­ σιμο Αφόνσο να τηλεφωνήσει στη μητέρα του, ή στη Μαρία ντα Παζ, ή στο συνάδελφο μαθηματικό, για να πει, με λόγια μπερδεμένα από τον ενθουσιασμό, Τον βρήκα, τον βρήκα, τον

λένε Ντανιέλ Σάντα-Κλάρα. Αν υπάρχει κάποιο μυστικό στη ζωή του που θέλει να κρατήσει καλά φυλαγμένο, ώστε να μην μπορεί κανείς ούτε να υποψιαστεί την ύπαρξη του, είναι ακρι­ βώς αυτό. Από τρόμο για τις συνέπειες, ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο είναι υποχρεωμένος, ίσως για πάντα, να τηρήσει α­ πόλυτη σιωπή σε σχέση με το αποτέλεσμα των ερευνών του, τόσο εκείνων της πρώτης φάσης, που κορυφώθηκαν σήμερα, όσο κι εκείνων που τυχόν θα πραγματοποιήσει στο μέλλον. Κι είναι επίσης υποχρεωμένος, τουλάχιστον μέχρι τη Δευτέρα, σε απόλυτη απραξία. Ξέρει πως ο άνθρωπος του λέγεται Ντανιέλ Σάντα-Κλάρα, η γνώση αυτή όμως είναι χρήσιμη όσο χρήσιμο είναι να πει κανείς πως το αστέρι αυτό λέγεται Αλντεμπαράν αλλά να αγνοεί τα πάντα γι' αυτό. Η εταιρεία παραγωγής θα είναι κλειστή σήμερα και αύριο, δεν αξίζει καν τον κόπο να ε­ πιχειρήσει να τηλεφωνήσει, στην καλύτερη των υποθέσεων θα απαντήσει ένας φρουρός που θα περιοριστεί να πει, Τηλεφω­ νήστε τη Δευτέρα, σήμερα δεν είμαστε ανοιχτά, Σκέφτηκα πως για μια εταιρεία παραγωγής κινηματογράφου δεν θα υπάρ­ χουν Κυριακές κι αργίες, πως θα έχει γυρίσματα όλες τις μέρες που ο Κύριος ορίζει, κυρίως την άνοιξη και το καλοκαίρι για να μη χάνονται οι ώρες με φως, θα δήλωνε ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο προσπαθώντας να παρατείνει την κουβέντα, Αυτά δεν είναι θέματα της δικής μου αρμοδιότητας, εγώ είμαι ένας απλός υπάλληλος ασφαλείας, Μια καλώς νοούμενη α­ σφάλεια θα έπρεπε να είναι ενήμερη για τα πάντα, Δεν με πλη­ ρώνουν γι' αυτό, Κρίμα, Θέλετε κάτι άλλο, θα ρωτούσε ανυπό­ μονα ο άντρας, Πείτε μου τουλάχιστον ποιος είναι αυτός που δίνει πληροφορίες για τους ηθοποιούς, Δεν ξέρω, δεν ξέρω τί­ ποτα, σας το είπα, εγώ είμαι της ασφάλειας, τηλεφωνήστε τη Δευτέρα, θα επαναλάμβανε απεγνωσμένα ο άντρας, ή μπορεί και να του ξέφευγαν τίποτα χοντρές κουβέντες σαν αυτές που δικαιολογεί η αναίδεια του συνομιλητή του. Καθισμένος στην πολυθρόνα που βρίσκεται μπροστά στην τηλεόραση, περιτρι­ γυρισμένος από βιντεοκασέτες, ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόν­ σο ομολογούσε μέσα του, Δεν έχω άλλη επιλογή, θα πρέπει να

περιμένω μέχρι τη Δευτέρα για να τηλεφωνήσω στην παραγω­ γή. Μόλις το είπε αυτό, ένιωσε την ίδια στιγμή ένα σφίξιμο στην είσοδο του στομαχιού, σαν ξαφνικό φόβο. Ήταν σύντομο αλλά το επακόλουθο τρέμουλο παρατάθηκε για μερικά δευτε­ ρόλεπτα ακόμα, όπως η ανήσυχη δόνηση της χορδής του κο­ ντραμπάσου. Για να μη σκεφτεί αυτό που έμοιαζε με απειλή, αναρωτήθηκε τι θα μπορούσε να κάνει το υπόλοιπο Σαββατο­ κύριακο, αυτό που απομένει από σήμερα και όλη την αυριανή ημέρα, πώς να γεμίσει τόσες άδειες ώρες, μια λύση θα ήταν να δει τις υπόλοιπες ταινίες, αυτό όμως δεν είχε να τον προμη­ θεύσει με άλλες πληροφορίες, απλώς θα έβλεπε το πρόσωπο του σε άλλους ρόλους, μπορεί ως δάσκαλο του χορού, ίσως ως πυροσβέστη, ίσως κρουπιέρη, ίσως πορτοφολά, αρχιτέκτονα, δάσκαλο του Δημοτικού, έναν ηθοποιό που ψάχνει για δου­ λειά, το πρόσωπο του, το σώμα του, τις λέξεις του, τις κινήσεις του, μέχρι κορεσμού. Μπορούσε να τηλεφωνήσει στη Μαρία ντα Παζ, να της ζητήσει να έρθει να τον δει, αύριο αν δεν μπο­ ρεί σήμερα, αυτό όμως σήμαινε πως θα δενόταν με τα ίδια του τα χέρια, ένας άντρας που σέβεται τον εαυτό του δεν ζητάει βοήθεια από μια γυναίκα, ακόμα κι αν εκείνη δεν το γνωρίζει, για να τη διώξει μετά. Κι εκείνη ακριβώς τη στιγμή μια σκέψη, που είχε εμφανιστεί ήδη κάμποσες φορές στο κεφάλι πίσω α­ πό άλλες που είχαν μεγαλύτερη τύχη, χωρίς να της έχει δώσει σημασία ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, κατάφερε ξαφνικά να περάσει στην πρώτη θέση, Αν ψάξεις τον τηλεφωνικό κα­ τάλογο, είπε, μπορεί να μάθεις πού μένει, δεν θα χρειαστεί να ρωτήσεις την παραγωγή, κι αν έχεις μάλιστα διάθεση, μπορείς να πας να δεις το δρόμο όπου μένει, και το σπίτι, θα πρέπει βέ­ βαια να λάβεις τη στοιχειώδη πρόνοια να μεταμφιεστείς, μη με ρωτήσεις σε τι, αυτό είναι δικό σου θέμα. Το στομάχι του Τερ­ τουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο έδωσε κι άλλο σήμα, αυτός ο άνθρω­ πος αρνείται να καταλάβει πως τα συναισθήματα είναι σοφά, πως ανησυχούν για μας, αύριο μεθαύριο θα μας υπενθυμίσουν, Εμείς καλά σε είχαμε προειδοποιήσει, εκείνη την ώρα όμως, κα­ τά πάσα πιθανότητα, θα είναι πολύ αργά. Ο Τερτουλιάνο Μά-

σιμό Αφόνσο κρατά στα χέρια του τον τηλεφωνικό κατάλογο, τρεμάμενα ψάχνουν το γράμμα Σ, ξεφυλλίζουν μπρος πίσω, να το. Τρεις είναι οι Σάντα-Κλάρα και κανένας τους Ντανιέλ. Δεν ήταν μεγάλη η απογοήτευση του. Μια τόσο κοπιώδης αναζήτηση δεν θα μπορούσε να τελειώσει έτσι, θα ήταν γελοία απλό. Είναι αλήθεια βέβαια πως ο τηλεφωνικός κατάλογος υ­ πήρξε ανέκαθεν ένα από τα πρώτα εργαλεία έρευνας πάθε ι­ διωτικού ντετέκτιβ ή συνοικιακού αστυνόμου προικισμένου με τα βασικά φώτα, ένα είδος χάρτινου μικροσκοπίου ικανού να φέρει το ύποπτο βακτήριο στην καμπύλη της οπτικής αντίλη­ ψης του ερευνητή, είναι όμως επίσης αλήθεια πως αυτή η μέ­ θοδος αναγνώρισης ταυτότητας είχε και τα αγκάθια και τις α­ ποτυχίες της, όπως τα ονόματα που επαναλαμβάνονται, τους τηλεφωνητές χωρίς έλεος, τις υποψιασμένες σιωπές κι αυτή τη συχνή και αποθαρρυντική απάντηση, Ο κύριος αυτός δεν μέ­ νει πια εδώ. Η πρώτη και λογικά εύστοχη σκέψη του Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο ήταν πως ο εν λόγω Ντανιέλ ΣάνταΚλάρα δεν είχε θελήσει να περιληφθεί το όνομα του στον τη­ λεφωνικό κατάλογο. Κάποια άτομα επιρροής και εξέχουσας κοινωνικής προβολής υιοθετούν μια τέτοια πρακτική, η οποία ονομάζεται υπεράσπιση του ιερού δικαιώματος της ιδιωτικότητας, το κάνουν λόγου χάρη οι επιχειρηματίες και οι οικονο­ μολόγοι, οι κομματάρχες μεγάλου βεληνεκούς, οι αστέρες, οι πλανήτες, OL κομήτες και οι μετεωρίτες του κινηματογράφου, οι μεγαλοφυείς και οι στοχαστικοί συγγραφείς, οι άσοι του πο­ δοσφαίρου, οι οδηγοί της φόρμουλα ένα, τα μοντέλα υψηλής και μέτριας ραπτικής, αλλά και της χαμηλής, και για λόγους αρκετά πιο κατανοητούς, ομοίως και οι παραβάτες των δια­ φόρων ειδικοτήτων του εγκλήματος έχουν προτιμήσει τη μυ­ στικότητα, τη διακριτικότητα και τη μετριοπάθεια της ανωνυ­ μίας που μέχρι ενός σημείου τους προφυλάσσει από κακόβου­ λους περίεργους. Στην περίπτωση τους, ακόμα κι αν γίνουν διάσημοι από τα κατορθώματα τους, μπορούμε να είμαστε σί­ γουροι πως δεν θα τους συναντήσουμε ποτέ στο χρυσό οδηγό. Αφού λοιπόν ο Ντανιέλ Σάντα-Κλάρα δεν είναι, από αυτά που

έχουμε μάθει μέχρι στιγμής γι' αυτόν, εγκληματίας, κι αφού ε^ πίσης δεν είναι, και ως προς το σημείο αυτό δεν μας έχει μείνει καμία αμφιβολία, κι ας ανήκει στο ίδιο επάγγελμα, ούτε και α­ στέρας του κινηματογράφου, ο λόγος της απουσίας του ονό­ ματος του από την περιορισμένη ομάδα με το επώνυμο ΣάνταΚλάρα δεν μπορεί παρά να δημιουργεί ζωηρή αμηχανία, η έ­ ξοδος από την οποία είναι δυνατή μόνο σε όποιον το ρίξει στην περισυλλογή. Κι αυτή ακριβώς ήταν η ασχολία που α­ πορρόφησε τον Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο ενόσω εμείς, με κατακριτέα ελαφρότητα, διαλεγόμαστε σχετικά με την κοινω­ νική ποικιλία των ανθρώπων εκείνων που, κατά βάθος, θα έ­ χαιραν να παρίστανται σε έναν ιδιαίτερο, εμπιστευτικό και μυ­ στικό τηλεφωνικό κατάλογο, κάτι σαν το αλμανάκ της Γκότα που θα κατέγραφε τις νέες μορφές ευγενείας στις σύγχρονες κοινωνίες. Το συμπέρασμα στο οποίο έφτασε ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, παρόλο που είναι της τάξης των οφθαλμο­ φανών, κι αυτό δεν τον κάνει λιγότερο άξιο επευφημίας, απο­ δεικνύει πάντως πως η πνευματική σύγχυση που συνοδεύει τις τελευταίες ταραγμένες μέρες τον καθηγητή της Ιστορίας δεν έ­ χει μεταμορφωθεί ακόμα σε εμπόδιο προς την ελεύθερη και ορθή σκέψη. Μπορεί βέβαια το όνομα Ντανιέλ Σάντα-Κλάρα να μην απαντάται στον τηλεφωνικό κατάλογο, αυτό όμως δεν σημαίνει πως δεν μπορεί να υπάρχει κάποια συγγενική, ας πούμε, σχέση ανάμεσα σε ένα από τα τρία πρόσωπα που εμ­ φανίζονται σ' αυτόν και στον Σάντα-Κλάρα τον ηθοποιό κινη­ ματογράφου. Και γιατί να μη δεχτούμε την πιθανότητα όλοι αυτοί να ανήκουν στην ίδια οικογένεια, ή ακόμα, μιας και πή­ ραμε αυτή την οδό, πως ο Ντανιέλ Σάντα-Κλάρα εντέλει κα­ τοικεί σε κάποιο απ' αυτά τα σπίτια και πως το τηλέφωνο που χρησιμοποιεί είναι ακόμα στο όνομα, λόγου χάρη, του μακαρί­ τη του παππού του. Αν, όπως διηγούμαστε παλιά στα παιδιά, για να περιγράψουμε τις σχέσεις ανάμεσα στα μικρά αίτια και τα μεγάλα αποτελέσματα, μια μάχη χάθηκε επειδή έφυγε ένα πέταλο από ένα άλογο, η τροχιά των εικασιών και των επαγω­ γών που έφεραν τον Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο στο συμπέ-

ρασμα που μόλις εκθέσαμε δεν μας φαντάζει πιο αμφίβολη και προβληματική από το διδακτικό εκείνο επεισόδιο της ιστορίας των πολέμων της οποίας πρώτος παράγοντας και τελικός υ­ πεύθυνος θα ήταν, εν κατακλείδι και χωρίς περιθώριο διαφω­ νίας, η επαγγελματική ανικανότητα του πεταλωτή του νικημέ­ νου στρατού. Ποιο θα είναι τώρα το επόμενο βήμα του Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, αυτό είναι το φλέγον ζήτημα. Ίσως τον ικανοποιεί που έχει αναγάγει το πρόβλημα σε υψηλή μελέ­ τη των συνθηκών για τον καθορισμό μιας τακτικής προσέγγι­ σης όχι μετωπικής αλλά συνετής, από εκείνες που προχωρούν με μικρά βήματα και κρατούν πάντα πισινή. Όποιος τον δει, καθισμένο στην καρέκλα απ' όπου ξεκίνησε εκείνη που δίκαια φέρει τον τίτλο της νέας φάσης στη ζωή του, με την πλάτη κα­ μπουριασμένη, τους αγκώνες του ακουμπισμένους στα γόνατα και το κεφάλι ανάμεσα στα χέρια, δεν μπορεί να φανταστεί πό­ σο σκληρή διεργασία γίνεται μέσα στον εγκέφαλο του, που σκέφτεται εναλλακτικές λύσεις, μετρά επιλογές, εκτιμά τις πα­ ραλλαγές, προεξοφλεί κινδύνους, όπως ο μετρ του σκακιού. Πέρασε ήδη μισή ώρα κι εκείνος δεν κουνιέται. Και θα χρεια­ στεί να περάσει ακόμα μισή ώρα μέχρι ξαφνικά να τον δούμε να σηκώνεται για να πάει να καθίσει στο γραφείο με τον τηλε­ φωνικό κατάλογο ανοιχτό στη σελίδα του αινίγματος. Είναι έκδηλο πως πήρε μια ρωμαλέα απόφαση, ας θαυμάσουμε το κουράγιο εκείνου που τελικά γύρισε την πλάτη στη σύνεση και αποφάσισε να χτυπήσει κατά μέτωπο. Σχημάτισε το νούμερο του πρώτου Σάντα-Κλάρα και περίμενε. Κανείς δεν απάντησε και δεν υπήρχε τηλεφωνητής. Σχημάτισε το δεύτερο νούμερο και μια γυναικεία φωνή ακούστηκε, Λέγετε, Καλησπέρα, κυ­ ρία μου, με συγχωρείτε για την ενόχληση, θα ήθελα να μιλήσω με τον κύριο Ντανιέλ Σάντα-Κλάρα, έχω ενδείξεις ότι μένει σ' αυτή τη διεύθυνση, Κάνετε λάθος, ο κύριος αυτός δεν μένει σ' αυτό το σπίτι, ούτε έμενε ποτέ, Αλλά το επώνυμο, Το επώνυμο είναι μια σύμπτωση, όπως τόσες άλλες, Θεώρησα πως θα ήσα­ σταν τουλάχιστον της οικογενείας του και πως θα μπορούσατε να με βοηθήσετε να τον βρω, Ούτε καν τον γνωρίζω, Δεν τον

122

γνωρίζετε, Ούτε εκείνον ούτε εσάς, Συγγνώμη, έπρεπε να σας έχω πει το όνομα μου, Μη μου το πείτε, δεν ενδιαφέρομαι να το μάθω, Απ' ό,τι φαίνεται, δεν με ενημέρωσαν καλά, Έτσι εί­ ναι, απ' ό,τι φαίνεται, Ευχαριστώ πολύ για όλα, Τίποτα, Γεια σας, συγγνώμη για την ενόχληση, Γεια σας. Θα ήταν φυσικό μετά από αυτή τη στιχομυθία, την ανεξήγητα τεταμένη, να κά­ νει μια παύση ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο για να επανα­ κτήσει τη γαλήνη και την ομαλότητα των σφυγμών του, τίποτα τέτοιο όμως δεν συνέβη. Υπάρχουν καταστάσεις στη ζωή που είτε χάσουμε δέκα είτε χάσουμε εκατό το ίδιο μας κάνει, θέ­ λουμε μόνο να μάθουμε το άθροισμα της καταστροφής, ώστε μετά, αν αυτό είναι δυνατό, να μην ξανασκεφτούμε αυτό το θέ­ μα. Σχημάτισε λοιπόν τον τρίτο αριθμό χωρίς δισταγμό, μια α­ ντρική φωνή τον ρώτησε από την άλλη πλευρά, απότομα, Ποιος είναι. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο ένιωσε σαν να τον έπιασαν στον ύπνο, ψέλλισε ένα τυχαίο όνομα, Τι θέλετε, ρώτησε ξανά η φωνή, το ύφος εξακολουθούσε να είναι κοφτό, περιέργως όμως δεν περιείχε ίχνος εχθρικότητας, μερικοί άν­ θρωποι είναι έτσι, η φωνή τους βγαίνει μ' έναν τρόπο που φαί­ νονται σαν να είναι εκνευρισμένοι με όλο τον κόσμο και τελι­ κά αποδεικνύεται πως έχουν χρυσή καρδιά. Αυτή τη φορά, λό­ γω της συντομίας του διαλόγου, δεν θα φτάσουμε να μάθουμε cxv η καρδιά του ανθρώπου είναι όντως φτιαγμένη από το ευ­ γενές μέταλλο. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο εκδήλωσε την επιθυμία του να μιλήσει με τον κύριο Ντανιέλ Σάντα-Κλάρα, ο άντρας με την εκνευρισμένη φωνή απάντησε πως δεν έμενε ε­ κεί κανείς με αυτό το όνομα, και η συζήτηση δεν φαινόταν να προχωρά περισσότερο, δεν άξιζε τον κόπο να αναμασήσει την περίεργη σύμπτωση των επωνύμων ούτε την πιθανότητα συγ­ γένειας που θα έφερνε το αντικείμενο του ενδιαφέροντος του στο δρόμο του, σε τέτοιες περιπτώσεις οι ερωτήσεις και οι α­ παντήσεις επαναλαμβάνονται, είναι οι ίδιες πάντα, Είναι εκεί ο Τάδε, Ο Τάδε δεν μένει εδώ, αυτή τη φορά όμως εμφανίστηκε μια καινοτομία, το γεγονός ότι ο άντρας με τις δύστροπες φω­ νητικές χορδές θυμήθηκε πως πριν από μια βδομάδα περίπου

και ένα άλλο πρόσωπο είχε τηλεφωνήσει για να κάνει την ίδια ερώτηση, Φαντάζομαι πως δεν ήσασταν εσείς, τουλάχιστον η φωνή σας δεν μοιάζει, έχω πολύ καλό αυτί και ξεχωρίζω τις φωνές, Όχι, δεν ήμουν εγώ, είπε ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, ενοχλημένος ξαφνικά, κι αυτό το πρόσωπο τι ήταν, άντρας ή γυναίκα, Άντρας βέβαια. Μάλιστα, άντρας, τι μυαλό έχει αν δεν καταλαβαίνει πως, όσες διαφορές κι αν υπάρχουν ανάμε­ σα στις φωνές δύο αντρών, πολύ περισσότερες είναι εκείνες α­ νάμεσα σε μία γυναικεία φωνή και σε μια αντρική φωνή, Αν και, πρόσθεσε ο συνομιλητής πληροφοριοδότης, τώρα που του σκέφτομαι, κάποια στιγμή μού φάνηκε πως προσπαθούσε ν' αλλάξει τη φωνή του. Αφού ευχαρίστησε, ως όφειλε, για την ε­ ξυπηρέτηση, ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο κατέβασε το α­ κουστικό κι απόμεινε να κοιτάζει τα τρία ονόματα του κατα­ λόγου. Αν ο εν λόγω άντρας είχε τηλεφωνήσει για να ζητήσει τον Ντανιέλ Σάντα-Κλάρα, η απλή λογική διαδικασία τον υ­ ποχρέωνε, ακριβώς όπως είχε κάνει μόλις και ο ίδιος, να τηλε­ φωνήσει και στα τρία νούμερα. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόν­ σο αγνοούσε προφανώς αν θα του είχε απαντήσει κάποιος α­ πό το πρώτο σπίτι, κι όλα έδειχναν πως η κακοδιάθετη γυναί­ κα με την οποία ο ίδιος είχε μιλήσει, κι αυτή, μάλιστα, ήταν άν­ θρωπος άξεστος παρά τον ουδέτερο τόνο της φωνής της, ή δεν το θυμόταν, ή δεν θεωρούσε απαραίτητο να αναφέρει το γεγο­ νός, ή, ακόμα πιο φυσικό, δεν ήταν εκείνη που είχε απαντήσει στο τηλεφώνημα. Ίσως επειδή ζω μόνος μου, είπε ο Τερτου­ λιάνο Μάσιμο Αφόνσο από μέσα του, έχω την τάση να φαντά­ ζομαι πως και οι άλλοι ζουν με τον ίδιο τρόπο. Από την ισχυ­ ρότατη ενόχληση που του προκάλεσε η είδηση πως ένας ά­ γνωστος αναζητούσε επίσης τον Ντανιέλ Σάντα-Κλάρα τού έ­ μεινε μια ανήσυχη αίσθηση αποδιοργάνωσης, σαν αυτή που νιώθει κανείς μπροστά σε μία εξίσωση δευτέρου βαθμού ενώ έ­ χει ξεχάσει πώς λύνονται οι εξισώσεις πρώτου βαθμού. Πιθα­ νόν να ήταν κάποιος πιστωτής, αυτό είναι το πιο σίγουρο, ένας πιστωτής, αυτοί οι καλλιτέχνες και όσοι είναι των γραμμάτων είναι σχεδόν πάντα άνθρωποι με ακανόνιστη ζωή, μάλλον θα

124

έμεινε να χρωστάει σε ένα απ' αυτά τα μέρη όπου παίζουν τζό­ γο και τώρα θέλουν να τον κάνουν να πληρώσει. Ο Τερτουλιά­ νο Μάσιμο Αφόνσο είχε διαβάσει σε παλιότερη εποχή πως τα χρέη του τζόγου είναι τα πιο ιερά απ' όλα, κάποιοι μάλιστα τα ονομάζουν χρέη τιμής, και παρόλο που δεν είχε καταλάβει για­ τί να μπαίνει η τιμή σ' αυτές τις περιπτώσεις περισσότερο απ' ό,τι σε άλλες, είχε αποδεχθεί τον κώδικα και τον προσδιορισμό ως κάτι που δεν τον αφορά, Είναι δικό τους θέμα, είχε σκεφτεί. Ωστόσο σήμερα θα προτιμούσε να μην είχαν τίποτα το ιερό τα χρέη αυτά, και να ήταν κοινά, από αυτά που συγχωρούνται και λησμονούνται, όπως όχι μόνο εκλιπαρούσε το παλιό καλό πά­ τερ ημών αλλά και το υποσχόταν. Για να ξαλαφρώσει το νου του, πήγε στην κουζίνα να φτιάξει έναν καφέ, και καθώς τον έ­ πινε, στάθμισε την κατάσταση, Απομένει ακόμα να κάνω εκεί­ νο το τηλεφώνημα, δύο τινά μπορεί να συμβούν όταν το κάνω, ή θα μου πουν πως δεν γνωρίζουν το όνομα και το πρόσωπο αυτό και από αυτή την πλευρά το θέμα έχει τακτοποιηθεί, ή μου απαντούν πως ναι, εκεί μένει, και τότε εγώ θα το κλείσω, αυτή τη στιγμή το μόνο που μ' ενδιαφέρει να μάθω είναι πού μένει. Με την ψυχή του δυναμωμένη από την άψογη λογική της συλλογιστικής που είχε μόλις παραγάγει και από το εξίσου ά­ ψογο συμπέρασμα, γύρισε στο καθιστικό. Ο τηλεφωνικός κα­ τάλογος ήταν ακόμη ανοιχτός πάνω στο γραφείο, οι τρεις Σά­ ντα-Κλάρα δεν είχαν αλλάξει θέση. Σχημάτισε το νούμερο του πρώτου και περίμενε. Περίμενε και συνέχισε να περιμένει ακό­ μα κι όταν ήταν πια βέβαιος πως δεν θα του απαντούσαν. Σή­ μερα είναι Σάββατο, σκέφτηκε, μάλλον θα έχουν βγει. Έκλεισε το τηλέφωνο, είχε κάνει ό,τι περνούσε από το χέρι του, κανείς δεν μπορούσε να τον κατηγορήσει για αναποφασιστικότητα ή (τυστολή. Κοίταξε το ρολόι του, ήταν ώρα πια να βγει έξω για το δείπνο, η θλιβερή ανάμνηση των τραπεζομάντιλων του ε­ στιατορίου, λευκών σαν σάβανα, των άθλιων βάζων με τα πλα­ στικά λουλουδάκια πάνω στα τραπέζια και, κυρίως, η διαρκής απειλή του βατραχόψαρου του άλλαξαν τη γνώμη. Σε μια πό­ λη πέντε εκατομμυρίων κατοίκων υπάρχουν προφανώς αντί-

στοιχα πολλά εστιατόρια, κάποιες χιλιάδες τουλάχιστον, κι αν ακόμα εξαιρέσουμε από τη μια τα πολυτελή και από την άλλη τα απαράδεκτα, και πάλι έμενε ένα ευρύτατο πεδίο επιλογής, εκείνο, λόγου χάρη, το συμπαθητικό εστιατόριο όπου γευμάτι­ σε σήμερα με τη Μαρία ντα Παζ, για να πούμε το πρώτο μου μας έρχεται, καθόλου δεν ευχαριστούσε όμως τον Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο η προοπτική να τον δουν τώρα να μπαίνει μόνος του εκεί όπου πριν είχε τόσο καλή παρέα. Αποφάσισε λοιπόν να μη βγει, θα έτρωγε, κατά την καθαγιασμένη έκφρα­ ση, κάτι πρόχειρο και θα πήγαινε νωρίς στο κρεβάτι του. Δεν θα χρειαζόταν καν να το ξεστρώσει, ήταν ακόμα όπως το είχαν αφήσει, κουβαριασμένα σεντόνια, πατικωμένα μαξιλάρια, η μυρωδιά του έρωτα που κρύωσε. Σκέφτηκε πως θα ήταν αρμόζον να τηλεφωνήσει στη Μαρία ντα Παζ, να της πει μια συ­ μπαθητική κουβέντα, ένα χαμόγελο που εκείνη σίγουρα θα αι­ σθανόταν από την άλλη πλευρά, μπορεί βέβαια η σχέση τους να τελειώνει όπου να 'ναι, υπάρχουν όμως σιωπηρές υποχρεώ­ σεις αβρότητας που δεν μπορούν να περιφρονούνται θα ήταν απόδειξη μεγάλης αναισθησίας, για να μην πούμε ασυγχώρη­ της ηθικής χοντροκοπιά, αν φερόταν σαν μην είχαν συμβεί σ' αυτό το σπίτι, σήμερα το πρωί, κάποιες πράξεις ευχάριστες, ευεργετικές και ψυχαγωγικές που, όπως και ο ύπνος, είθισται να εκτυλίσσονται στο κρεβάτι. Το γεγονός ότι είναι άντρας δεν θα 'πρεπε ποτέ να τον εμποδίσει να συμπεριφερθεί ως ιππότης. Δεν έχουμε αμφιβολία πως ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο θα ενεργούσε έτσι αν, όσο μοναδικό κι αν φαίνεται εκ πρώτης ό­ ψεως, η ίδια η ανάμνηση της Μαρία ντα Παζ δεν τον έκανε να επιστρέψει στην έμμονη έγνοια του των τελευταίων ημερών, πώς δηλαδή να συναντήσει τον Ντανιέλ Σάντα-Κλάρα. Το μη­ δενικό αποτέλεσμα της απόπειρας που είχε κάνει από το τηλέ­ φωνο δεν του άφηνε άλλο δρόμο παρά να γράψει ένα γράμμα στην εταιρεία παραγωγής, αφού αποκλείεται να εμφανιστεί ο ίδιος, με σάρκα και οστά, διακινδυνεύοντας ν' ακούσει από τον άνθρωπο από τον οποίο θα ζητούσε πληροφορίες την ε­ ρώτηση, Τι κάνετε, κύριε Ντανιέλ Σάντα-Κλάρα. Η προσφυγή

126

ι

στη μεταμφίεση, στα κλασικά ψεύτικα γένια, μουστάκι και πε­ ρούκα, εκτός από εξόχως γελοία, θα ήταν ακόμα περισσότερο ηλίθια, θα τον έκανε να νιώσει σαν κακός ερμηνευτής μελο­ δράματος εποχής, σαν ευγενής πατέρας, ή κακός της τελευταίας πράξης, και όπως πάντα φοβόταν πως η ζωή θα τον έβαζε κά­ ποια στιγμή στόχο σε κάποια από τις κακόγουστες φάρσες που συχνά αρέσκεται να κάνει, ήταν σίγουρος πως το μουστάκι και η γενειάδα θα του έπεφταν ακριβώς τη στιγμή που θα ρωτού­ σε για τον κύριο Ντανιέλ Σάντα-Κλάρα, και πως ο ερωτώμε­ νος θα ξέσπαγε σε γέλια και θα φώναζε τους συναδέλφους του, Ωραία πλάκα, ωραία πλάκα, ελάτε να δείτε τον κύριο Ντανιέλ Σάντα-Κλάρα να ρωτάει για τον εαυτό του. Το γράμμα ήταν, ε­ πομένως, το μοναδικό μέσο, και πιστοποιημένα το ασφαλέστε­ ρο, για να φτάσει στους συνωμοτικούς του στόχους, υπό τον α­ παράβατο όρο να μη γράψει σ' αυτό το όνομα του ούτε να α­ ναφέρει τη διεύθυνση του. Όλη αυτή την πλεκτάνη τακτικής παίρνουμε όρκο πως την είχε εξυφάνει τώρα τελευταία, και με τρόπο τόσο συγκεχυμένο και διάχυτο ώστε η πνευματική αυτή δουλειά δεν θα έπρεπε να ονομάζεται σκέψη με όλη τη σημα­ σία της λέξης, περισσότερο ήταν μια εναιώρηση, μια περιπλά­ νηση ταλαντευόμενων ψηγμάτων ιδεών που μόλις τώρα κα­ τόρθωσαν να ταιριάξουν και να οργανωθούν επαρκώς και κα­ ταλλήλως, λόγος για τον οποίο επίσης μόλις τώρα καταγράφο­ νται κι εδώ. Η απόφαση που πήρε ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο είναι πραγματικά απλή μέχρι αμηχανίας, το αποκορύ­ φωμα της διαφάνειας και της καθαρότητας. Δεν είναι της ίδιας άποψης και ο κοινός νους, που περνάει τώρα το κατώφλι, ρω­ τώντας αγανακτισμένος, Πώς είναι δυνατό να πέρασε τέτοια σκέψη απ' το μυαλό σου, Είναι η μοναδική και είναι η καλύτε­ ρη, απάντησε ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο παγωμένα, Ίσως να είναι η μόνη, ίσως να είναι η καλύτερη, αλλά, αν σ' ενδια­ φέρει η γνώμη μου, είναι ντροπή σου να γράψεις αυτό το γράμ­ μα με το όνομα της Μαρία ντα Παζ και να δώσεις τη διεύθυν­ ση της για την απάντηση, Ντροπή, γιατί, Αλίμονο σου αν πρέ­ πει να σου το εξηγήσουν, Εκείνη δεν θα τη νοιάξει, Και πού το

ξέρεις εσύ αν θα την νοιάζει, αφού δεν της έχεις μιλήσει ακό­ μα για το θέμα, Έχω εγώ τους λόγους μου, Οι λόγοι σου, αγα­ πητέ μου, είναι γνωστοί και με το παραπάνω, και λέγονται έ­ παρση αρσενικού, ματαιοδοξία γόη, καυχησιά κατακτητή, Αρ­ σενικό είμαι, όντως, αυτό είναι το φύλο μου, αυτό το γόη όμως δεν τον είδα ποτέ στον καθρέφτη μου, κι όσο για τον κατακτη­ τή, ας το αφήσουμε καλύτερα, αν η ζωή μου ήταν βιβλίο, αυτό το κεφάλαιο θα έλειπε, Τι έκπληξη, Εγώ δεν κατακτώ, εγώ κα­ τακτήθηκα, Και τι εξήγηση θα της δώσεις για το γεγονός ότι γράφεις ένα γράμμα για να ζητήσεις πληροφορίες για έναν η­ θοποιό, Δεν θα της πω πως ενδιαφέρομαι για τα στοιχεία ενός ηθοποιού, Τι θα της πεις τότε, Ότι το γράμμα αφορά τη μελέ­ τη για την οποία της έχω μιλήσει, Ποια μελέτη, Μη με ανα­ γκάζεις να τα επαναλάβω, Όπως και να 'χει, νομίζεις πως αρ­ κεί να κουνήσεις το δαχτυλάκι σου για να τρέξει η Μαρία ντα Παζ να ικανοποιήσει τα καπρίτσια σου, Εγώ απλώς θα της ζη­ τήσω μια χάρη, Στο σημείο που βρίσκεται η σχέση σας έχεις χάσει το δικαίωμα να της ζητάς χάρες, Μπορεί να βρω μπελά αν υπογράψω με το όνομα μου, Γιατί, Δεν ξέρουμε τι συνέπειες μπορεί να έχει στο μέλλον, Και γιατί δεν χρησιμοποιείς ένα ψεύτικο όνομα, Το όνομα μπορεί να είναι ψεύτικο, η διεύθυν­ ση όμως πρέπει να είναι αληθινή, Επιμένω πως πρέπει να τε­ λειώνεις μ' αυτή την καταραμένη ιστορία για σωσίες, διδύμους, αντίγραφα, Ίσως πρέπει, αλλά δεν μπορώ, είναι πιο δυνατό α­ πό μένα, Έχω την εντύπωση πως ενεργοποίησες έναν πυροδοτικό μηχανισμό που κινείται κατά πάνω σου, τον προειδοποίη­ σε ο κοινός νους, και καθώς ο συνομιλητής δεν του απαντού­ σε, αποσύρθηκε κουνώντας το κεφάλι, απογοητευμένος από το αποτέλεσμα της συζήτησης. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο σχημάτισε τον αριθμό του τηλεφώνου της Μαρία ντα Παζ, πιθανότατα θα το σήκωνε η μητέρα της, και ο σύντομος διάλο­ γος θα ήταν ακόμα μια μικρή κωμωδία προσποιήσεων, γκροτέσκα και ελαφρώς αξιολύπητη, Είναι εκεί η Μαρία ντα Παζ, θα ρωτούσε, Ποιος τη ζητά, Ένας φίλος, Πώς λέγεστε, Πείτε της ένας φίλος, εκείνη θα καταλάβει, Η κόρη μου έχει κι άλ-

λους φίλους, Δεν νομίζω να είναι τόσο πολλοί, Πολλοί ή λίγοι, αυτοί πάντως έχουν όνομα, Εντάξει λοιπόν, πείτε της ότι είμαι ο Μάσιμο. Στη διάρκεια της εξάμηνης σχέσης του με τη Μαρία ντα Παζ λίγες ήταν οι φορές που χρειάστηκε ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο να της τηλεφωνήσει στο σπίτι, και πολύ λιγό­ τερες αυτές που του απάντησε πρώτα η μητέρα της, πάντα ό­ μως, από την πλευρά της, το νόημα των λέξεων και ο τόνος της φωνής της είχαν καχυποψία, και πάντα, από την πλευρά του, είχαν συγκρατημένη ανυπομονησία, εκείνη ίσως επειδή δεν γνώριζε για την περίπτωση όσα θα ήθελε, εκείνος σίγουρα α­ πό τη δυσαρέσκεια του που εκείνη ήξερε έστω και τόσα. Οι προηγούμενοι διάλογοι δεν διαφοροποιούνταν πολύ από τον ενδεικτικό που δώσαμε, ένα δείγμα απλώς λίγο τραχύτερο α­ πό αυτό που θα μπορούσε αλλά τελικά δεν συνέβη, αφού στην κλήση απάντησε η Μαρία ντα Παζ, όλοι τους πάντως, κι αυτός και οι υπόλοιποι ανεξαιρέτως, θα έβρισκαν θαυμάσια μια θέση στο λήμμα Αμοιβαία Ασυνεννοησία σε ένα γλωσσάρι των Αν­ θρώπινων Σχέσεων. Δεν περίμενα πια να τηλεφωνήσεις, είπε η Μαρία ντα Παζ, Όπως βλέπεις, έκανες λάθος, να με, Η σιωπή σου θα σήμαινε πως η σημερινή μέρα δεν σημαίνει για σένα ό­ σα σημαίνει για μένα, Ό,τι σήμαινε το σήμαινε και για τους δυο μας, Ίσως όμως όχι με τον ίδιο τρόπο, ούτε για τους ίδιους λό­ γους, Δεν έχουμε τα εργαλεία για να μετρήσουμε τέτοιες δια­ φορές, αν αυτές υπάρχουν, Με θέλεις ακόμα, Ναι, σε θέλω α­ κόμα, Δεν το εκφράζεις με ενθουσιασμό, απλώς επανέλαβες της λέξεις που είπα, Και γιατί να μη μου κάνουν κι εμένα, α­ φού εσένα σου κάνουν, Γιατί όταν επαναλαμβάνονται χάνουν ένα μέρος της πειθούς που θα είχαν αν λέγονταν για πρώτη φορά, Μάλιστα, συγχαρητήρια στην ιδιοφυΐα και την επιδε­ ξιότητα του αναλυτή, Θα το ήξερες κι εσύ αν ασχολιόσουν πε­ ρισσότερο με την ανάγνωση μυθιστορημάτων, Πώς θέλεις να κάτσω να διαβάσω μυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα, οτι­ δήποτε τέλος πάντων, όταν ούτε για την Ιστορία, που είναι η δουλειά μου, δεν μου φτάνει ο χρόνος, αυτό τον καιρό μάλιστα παλεύω ένα θεμελιώδες βιβλίο για τους πολιτισμούς της Με-

1 2 9

9 - Ο άνθρωπος

αντίγραφο

σοποταμίας, Το πρόσεξα, ήταν πάνω στο κομοδίνο σου, Τα βλέπεις, Τέλος πάντων, δεν νομίζω πως έχεις τέτοια στενότη­ τα χρόνου, Αν ήξερες τι ζωή κάνω δεν θα το έλεγες αυτό, Θα το ήξερα αν με άφηνες να το μάθω, Δεν είναι αυτό το θέμα μας, το θέμα είναι η επαγγελματική μου ζωή, Από ένα μυθιστόρημα που θα διάβαζες στις ελεύθερες ώρες σου εγώ νομίζω πως πο­ λύ περισσότερο τη ζημιώνει αυτή η περίφημη μελέτη στην ο­ ποία έχεις πέσει με τα μούτρα, μ' όλες αυτές τις ταινίες που βλέπεις. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο κατάλαβε πια πως η ρότα που είχε πάρει η κουβέντα δεν τον συνέφερε, πως απο­ μακρυνόταν όλο και περισσότερο από το σκοπό του, να βολέ­ ψει σ' αυτήν, με τη μεγαλύτερη δυνατή φυσικότητα, το θέμα της επιστολής, και τώρα, για δεύτερη φορά σε μια μέρα, σαν να 'ταν ένα αυτόματο παιχνίδι δράσεων και αντιδράσεων, η ίδια η Μαρία ντα Παζ τού είχε μόλις προσφέρει την ευκαιρία, σχεδόν στο χέρι. Έπρεπε ωστόσο να φανεί προσεκτικός, να μην την κάνει να σκεφτεί πως η αιτία του τηλεφωνήματος ήταν μονά­ χα το συμφέρον, πως εντέλει δεν την είχε πάρει για να της μι­ λήσει για αισθήματα, ούτε καν για τις ωραίες στιγμές που πέ­ ρασαν μαζί στο κρεβάτι, αφού η γλώσσα του αρνιόταν ακόμα και να προφέρει τη λέξη έρωτας. Είναι αλήθεια πως το θέμα μ' ενδιαφέρει, είπε συμφιλιωτικά, αλλά όχι στο βαθμό που νομί­ ζεις, Ποιος θα το πίστευε, αν σ' έβλεπε έτσι όπως σε είδα εγώ, ξεχτένιστο, με ρόμπα και παντόφλες, αξύριστο, περιτριγυρι­ σμένο παντού από κασέτες, δεν έμοιαζες καθόλου με τον μυαλωμένο, με τον τόσο λογικό άντρα που γνώριζα, Ήμουν άνε­ τος, μόνος στο σπίτι, δικαιολογούμαι, αλλά, μιας και μίλησες γι' αυτό το θέμα, είχα μια ιδέα που μπορεί να διευκολύνει και να επισπεύσει τη δουλειά, Ελπίζω να μη σκοπεύεις να βάλεις κι εμένα να δω τις ταινίες σου, τι έκανα για ν' αξίζω τέτοια τι­ μωρία, Μείνε ήσυχη, τα άγρια ένστικτα μου δεν φτάνουν σε τέ­ τοια άκρα, η ιδέα είναι να γράψω απλώς στην εταιρεία παρα­ γωγής και να τους ζητήσω ένα σύνολο συγκεκριμένων δεδο­ μένων, σχετικών, ειδικότερα, με το δίκτυο διανομής, τον τόπο των αιθουσών προβολής και τον αριθμό θεατών ανά ταινία,

130

πιστεύω ότι θα μου ήταν πολύ χρήσιμο και θα με βοηθούσε να βγάλω κάποια συμπεράσματα, Δεν βλέπω τι σχέση έχουν αυτά με τα ιδεολογικά σημαίνοντα που ψάχνεις, Μπορεί να μην έ­ χουν τόση όση νομίζω, παρ' όλα αυτά θέλω να δοκιμάσω, Εσύ ξέρεις, Ναι, αλλά υπάρχει ένα μικρό πρόβλημα, Ποιο, Δεν θα 'θελα να γράψω εγώ αυτό το γράμμα, Και γιατί δεν πας να μι­ λήσεις προσωπικά, κάποια θέματα λύνονται καλύτερα πρόσω­ πο με πρόσωπο, βάζω στοίχημα πως θα κολακευτούν, ένας κα­ θηγητής της Ιστορίας να ενδιαφέρεται για τις ταινίες που πα­ ράγουν, Αυτό ακριβώς είναι που δεν θέλω, να αναμιχθεί η ε­ πιστημονική και επαγγελματική μου ιδιότητα με τη μελέτη που είναι εκτός της ειδικότητας μου, Γιατί, Δεν ξέρω πώς να το ε­ ξηγήσω, ίσως είναι θέμα σχολαστικότητας, Τότε δεν καταλα­ βαίνω πώς θα λύσεις ένα πρόβλημα που εσύ ο ίδιος δημιουρ­ γείς, Θα μπορούσες να γράψεις εσύ το γράμμα, Αυτή η ιδέα εί­ ναι εντελώς ανόητη, για πες μου πώς θα γράψω εγώ ένα γράμ­ μα που διαπραγματεύεται ένα θέμα τόσο μυστηριώδες για μέ­ να όσο τα κινέζικα, Όταν λέω να γράψεις εσύ το γράμμα, αυ­ τό που θέλω να πω είναι να το γράψω εγώ με το δικό σου ό­ νομα και να δώσω τη διεύθυνση σου, κατ' αυτό τον τρόπο θα είμαι καλυμμένος από οποιαδήποτε αδιακρισία, Που δεν θα ή­ ταν δα και τόσο σοβαρή, υποθέτω πως σε μια τέτοια περίπτω­ ση ούτε η τιμή σου θα ετίθετο υπό αίρεση, ούτε η αξιοπρέπεια σου υπό αμφισβήτηση, Μη γίνεσαι ειρωνική, σου είπα είναι α­ πλώς θέμα σχολαστικότητας, Ναι, μου το είπες, Και δεν με πι­ στεύεις, Σε πιστεύω, μην ανησυχείς, Μαρία ντα Παζ, Η ίδια, Το ξέρεις πως σ' αγαπώ, Το ξέρω όταν μου το λες, μετά ανα­ ρωτιέμαι αν είναι άραγε αλήθεια, Είναι αλήθεια, Κι αυτό το τη­ λεφώνημα είναι επειδή ανυπομονούσες να μου το πεις, ή για να μου ζητήσεις να γράψω αυτό το γράμμα, Η ιδέα του γράμ­ ματος μου ήρθε στη ροή της κουβέντας, Ναι, αλλά μην προ­ σπαθείς να με πείσεις πως τη σκέφτηκες όταν κουβεντιάζαμε, Η αλήθεια είναι πως την είχα σκεφτεί κάπως αφηρημένα, Α­ φηρημένα, Ναι, αφηρημένα, Μάσιμο, Τι είναι, καλή μου, Μπο­ ρείς να γράψεις το γράμμα, Σ' ευχαριστώ που δέχτηκες, στ' α-

λήθεια σκέφτηκα πως δεν θα σε πείραζε, ένα τόσο απλό πράγ­ μα, Η ζωή, καλέ μου Μάσιμο, με δίδαξε πως κανένα πράγμα δεν είναι τόσο απλό, πως μερικές φορές μπορεί να φαίνεται έ­ τσι, και πως ακριβώς όσο πιο απλό φαίνεται τόσο περισσότε­ ρο οφείλουμε να αμφιβάλλουμε, Γίνεσαι καχύποπτη, Κανείς δεν γεννιέται καχύποπτος, απ' όσο ξέρω, Τότε, αφού συμφω­ νείς, θα γράψω το γράμμα με το όνομα σου, Υποθέτω πως θα χρειαστεί να το υπογράψω, Δεν νομίζω ότι χρειάζεται, θα σκα­ ρώσω εγώ μια υπογραφή, Τουλάχιστον ας μοιάζει λίγο με τη δική μου, Δεν έχω ταλέντο στη μίμηση της καλλιγραφίας, αλ­ λά θα κάνω το καλύτερο δυνατόν, Πρόσεχε, έχε το νου σου, ό­ ταν ένας άνθρωπος αρχίζει να εξαπατά δεν ξέρεις μέχρι πού θα φτάσει, Εξαπατά δεν είναι ο ακριβής όρος, πλαστογραφεί μάλλον θα εννοούσες, Ευχαριστώ για τη διόρθωση, καλέ μου Μάσιμο, αυτό που θα 'θελα πραγματικά ήταν να υπήρχε μία λέξη ικανή να εκφράσει από μόνη της τη σημασία και των δύο, Απ' όσο γνωρίζω, λέξη που από μόνη της να ενώνει και να θε­ μελιώνει το εξαπατώ με το πλαστογραφώ δεν υπάρχει, Αφού υπάρχει η πράξη, θα έπρεπε να υπάρχει και η λέξη, Όσες έ­ χουμε βρίσκονται στα λεξικά, Όλα τα λεξικά μαζί δεν περιέ­ χουν ούτε τους μισούς όρους που χρειαζόμαστε για να συνεν­ νοηθούμε μεταξύ μας, Για παράδειγμα, Για παράδειγμα, δεν ξέρω ποια λέξη θα μπορούσε τώρα να εκφράσει την επικάλυ­ ψη και τη σύγχυση αισθημάτων που αντιλαμβάνομαι μέσα μου αυτή τη στιγμή, Αισθήματα σε σχέση με τι, Όχι με τι, με ποιον, Μ' εμένα, Ναι, μ' εσένα, Ελπίζω να μην είναι κάτι πολύ κακό, Έχει απ' όλα, σαν παντοπωλείο, ησύχασε όμως, δεν μπορώ να σου το εξηγήσω, όσο κι αν προσπαθήσω, Θα μιλήσουμε ξανά γι' αυτό κάποια άλλη μέρα, Θέλεις να πεις πως η κουβέντα μας έφτασε στο τέλος, Δεν ήταν αυτές οι λέξεις μου, ούτε το νόημα τους, Πράγματι, συγγνώμη, Όπως και 'να χει, τώρα που το ξα­ νασκέφτομαι, είναι καλύτερο να σταματήσουμε εδώ, είναι προ­ φανές ότι υπάρχει πολλή ένταση μεταξύ μας, πετάγονται σπί­ θες με κάθε φράση που βγαίνει απ' το στόμα μας, Δεν είχα τέ­ τοια πρόθεση, Ούτε κι εγώ, Συνέβη όμως, Ναι, συνέβη, Γι' αυ­

τό ας αποχαιρετιστούμε σαν καλά παιδιά, ας ευχηθούμε καλη­ νύχτα, θα τα πούμε, Πάρε με όποτε θέλεις, Θα το κάνω, Μα­ ρία ντα Παζ, Η ίδια και πάλι, Σε θέλω, Αυτό μου το είπες. Μόλις έκλεισε το τηλέφωνο, ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο σκούπισε με την ανάστροφη του χεριού του το κούτελο που ήταν μούσκεμα στον ιδρώτα. Είχε καταφέρει το στόχο του, ε­ πομένως είχε λόγους να είναι ευχαριστημένος, αλλά ο μακρύς και δυσχερής διάλογος έκλινε σε όλη τη διάρκεια υπέρ της, α­ κόμα κι όταν δεν φαινόταν πως συνέβαινε αυτό, υποβάλλο­ ντας τον σε μια διαρκή υποβίβαση που δεν συγκεκριμενοποιού­ νταν ρητά στις λέξεις που έλεγαν ο ένας ή ο άλλος, οι οποίες ωστόσο, μία μία, του άφηναν μια γεύση όλο και πιο πικρή στο στόμα, όπως συνηθίζουν να λένε για τη γεύση της ήττας. Ήξε­ ρε πως είχε κερδίσει, αντιλαμβανόταν επίσης όμως πως στη νί­ κη του υπήρχε ένα κομμάτι ψευδαίσθησης, λες και κάθε βήμα του ήταν μόνο η μηχανική συνέπεια μιας τακτικής υπαναχώ­ ρησης του εχθρού, χρυσωμένες γέφυρες βαλμένες επιδέξια για να τον προσελκύσουν, με παντιέρες ν' ανεμίζουν και τους ή­ χους από τρομπέτες και ταμπούρλα, σ' ένα σημείο όπου ίσως ανακάλυπτε τελικά πως ήταν περικυκλωμένος και δεν είχε διέ­ ξοδο. Για να πετύχει τους στόχους του είχε κυκλώσει τη Μαρία ντα Παζ μ' ένα δίχτυ από καπριτσιόζικους, συμφεροντολόγους μονόλογους, αλλά, απ' όπου κι αν το δει κανείς, οι κόμποι με τους οποίους νόμιζε πως την είχε δέσει περιόριζαν την ελευθε­ ρία των δικών του κινήσεων. Στη διάρκεια των έξι μηνών σχέ­ σης με τη Μαρία ντα Παζ, για να μην την αφήσει να δεθεί υ­ περβολικά, την είχε κρατήσει συνειδητά στο περιθώριο της ι­ διωτικής του ζωής, και τώρα που είχε αποφασίσει να βάλει τέ­ λος στο δεσμό και περίμενε απλώς την κατάλληλη στιγμή γι' αυτό, είχε υποχρεωθεί όχι μόνο να ζητήσει τη βοήθεια της, αλ­ λά να την κάνει συμμέτοχο σε πράξεις των οποίων την προέ­ λευση και τις αιτίες, όπως εξάλλου και τον τελικό σκοπό, α­ γνοούσε παντελώς. Ο κοινός νους θα τον αποκαλούσε εκμε­ ταλλευτή χωρίς όμοιο του, εκείνος όμως θα προέβαλλε το αντεπιχείρημα ότι η κατάσταση που ζούσε ήταν μοναδική στον

133

κόσμο, πως δεν υπήρχε προηγούμενο που να ορίζει κανόνες δράσης κοινωνικά αποδεκτούς, πως κανένας νόμος δεν είχε προβλέψει την ανήκουστη περίπτωση διπλοτυπίας ενός αν­ θρώπου, και πως, επομένως, εκείνος, ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, ήταν αυτός που είχε να επινοήσει, σε κάθε περίπτω­ ση, τις διαδικασίες, ομαλές ή ανώμαλες, που θα τον οδηγούσαν στο στόχο του. Το γράμμα ήταν μία απ' αυτές, και αν, για να το γράψει, είχε βρεθεί στην ανάγκη να καταχραστεί την εμπιστο­ σύνη μιας γυναίκας που έλεγε πως τον αγαπούσε, το έγκλημα δεν ήταν τόσο σοβαρό, άλλοι είχαν κάνει χειρότερα και κανείς δεν τους καταδίκασε δημόσια. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο έβαλε ένα φύλλο χαρτί στη γραφομηχανή και στάθηκε να σκεφτεί. Το γράμμα θα πρέ­ πει να μοιάζει με έργο κάποιας θαυμάστριας, θα πρέπει να εί­ ναι ενθουσιώδες, αλλά χωρίς υπερβολές, αφού ο ηθοποιός Ντανιέλ Σάντα-Κλάρα δεν είναι κανένας αστέρας του κινημα­ τογράφου, ικανός να αποσπά εκδηλώσεις έκστασης, κατ' αρ­ χάς θα πρέπει να πληροί το τελετουργικό του αιτήματος αυτό­ γραφου, έστω κι αν αυτό που ενδιαφέρει περισσότερο τον Τερ­ τουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο είναι να μάθει πού μένει, και το α­ ληθινό του όνομα, αφού, όπως όλα δείχνουν, το Ντανιέλ Σά­ ντα-Κλάρα είναι το ψευδώνυμο ενός άντρα που ίσως ονομάζε­ ται κι εκείνος, ποιος ξέρει, Τερτουλιάνο. Στέλνοντας το γράμμα, δύο συνεπαγόμενες υποθέσεις είναι πιθανές, ή η εταιρεία πα­ ραγωγής τού απαντά απευθείας δίνοντας τις πληροφορίες που της ζήτησαν, ή λέει πως δεν έχει την εξουσιοδότηση να τις πα­ ρέχει, και στην περίπτωση αυτή, κατά πάσα πιθανότητα, θα διαβιβάσει το γράμμα στον πραγματικό παραλήπτη. Θα γίνει άραγε έτσι, αναρωτήθηκε ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο. Έ­ νας γρήγορος συλλογισμός τού έδειξε πως η τελευταία υπόθε­ ση είναι η λιγότερο πιθανή απ' όλες, γιατί θα ήταν δείγμα έλ­ λειψης επαγγελματισμού και φροντίδας από μέρους της εται­ ρείας αν επιφόρτιζε τους ηθοποιούς της με το έργο και τα έξο­ δα της απόκρισης στα γράμματα και της αποστολής αυτόγρα­ φων. Μακάρι να 'ναι έτσι, μουρμούρισε, θα γκρεμίζονταν όλα

αν εκείνος έστελνε μια προσωπική απάντηση στη Μαρία ντα Παζ. Για μια στιγμή τού φάνηκε να γκρεμίζεται παταγωδώς ο πύργος από τραπουλόχαρτα που εδώ και μια βδομάδα ύψωνε με αμέτρητες προφυλάξεις, αλλά η διευθύνουσα λογική μαζί με τη συναίσθηση πως δεν έχει άλλη διέξοδο τον βοήθησαν λί­ γο λίγο να ανακτήσει το πτοημένο του κουράγιο. Η σύνταξη της επιστολής δεν ήταν εύκολη, πράγμα που εξηγεί γιατί η γει­ τόνισσα του επάνω ορόφου άκουγε το σαν σφυροκόπημα θό­ ρυβο της γραφομηχανής για περισσότερο από μία ώρα. Κά­ ποια στιγμή το τηλέφωνο χτύπησε, χτύπησε επίμονα, αλλά ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο δεν απάντησε. Θα ήταν η Μα­ ρία ντα Παζ.

^ ^

κάδο με τα χαρτιά. Το ξαναδιάβασε και του φάνηκε πως εξυ­ πηρετούσε τους επιδιωκόμενους στόχους, δεν ζητούσε μόνο να του στείλουν το αυτόγραφο του ηθοποιού αλλά, παρεμπιπτό­ ντως τάχα, ρωτούσε και τη διεύθυνση του σπιτιού όπου έμενε. Μία τελική αναφορά, που ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο θεώ­ ρησε χωρίς συστολή ως ευφάνταστο και στρατηγικό χτύπημα πρώτης τάξεως, υπαινισσόταν κάτι για την επείγουσα ανάγκη μιας μελέτης πάνω στη σημασία των δευτερευόντων ηθοποιών, τόσο απαραίτητων για την ανάπτυξη της κινηματογραφικής δράσης, σύμφωνα με τη συντάκτρια της επιστολής, όσο και ο μικρός ρους των παραποτάμων απ' όπου σχηματίζονται τα με­ γάλα ποτάμια. Πίστευε ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο πως μια τόσο μεταφορική και σιβυλλική κατάληξη θα έσβηνε εντε­ λώς την πιθανότητα να στείλει η εταιρεία το γράμμα σε έναν η­ θοποιό που, παρόλο που τον τελευταίο καιρό είχε αρχίσει να βλέπει το όνομα του στους τίτλους των ταινιών όπου συμμετεί­ χε, εξακολουθούσε να ανήκει στη λεγεώνα των θεωρούμενων κατώτερων, υποδεέστερων και διακοσμητικών, ένα είδος ανα­ γκαίου κακού, μια αναπόφευκτη ατυχία που, κατά τη γνώμη του παραγωγού, βαραίνει υπερβολικά στον προϋπολογισμό. Αν ο Ντανιέλ Σάντα-Κλάρα λάβαινε τελικά μια επιστολή γραμμέ­ νη σε τέτοιο τόνο, το πιο φυσικό θα ήταν ν' αρχίσει να σκέφτε­ ται μισθολογικές και κοινωνικές διεκδικήσεις ανάλογες με τη συμβολή του ως παραποτάμου του Νείλου και του Αμαζονίου που βλέπουμε στις αφίσες. Κι αν αυτή η πρώτη ατομική πρά­ ξη, που ξεκινά για να υπερασπιστεί απλώς την εγωιστική ευ­ ζωία του διεκδικητή, πολλαπλασιαζόταν, διευρυνόταν, επεκτει­ νόταν σε μια μαζική και συλλογική δράση αλληλεγγύης, τότε ολόκληρη η πυραμιδική δομή της κινηματογραφικής βιομηχα­ νίας θα γκρεμιζόταν σαν πύργος από τραπουλόχαρτα κι εμείς θα απολαμβάναμε την ανήκουστη τύχη ή, ακόμα καλύτερα, το ιστορικό προνόμιο της μαρτυρίας της γέννησης μιας νέας και επαναστατικής σύλληψης του θεάματος και της ζωής. Δεν υ­ πάρχει ωστόσο κίνδυνος να συμβεί ένας τέτοιος κατακλυσμός. Το γράμμα με την υπογραφή μιας γυναίκας με το όνομα Μα-

ΥΠΝΗΣΕ ΑΡΓΑ. ΟΛΗ ΤΗ ΝΥΧΤΑ ΞΥΠΝΟΥΣΕ ΑΛΑΦΙΑΣΜΕΝΟΣ,

Η τον τάραζαν φευγαλέα και ανησυχητικά όνειρα, μια σχοL H J λική συνέλευση απ' όπου έλειπαν όλοι οι καθηγητές, έ­ νας διάδρομος αδιέξοδος, μια βιντεοκασέτα που αρνιόταν να μπει στο βίντεο, μια αίθουσα κινηματογράφου με μαύρη οθόνη που έπαιζε μια μαύρη ταινία, ένας ολόκληρος τηλεφωνικός κα­ τάλογος με το ίδιο όνομα να επαναλαμβάνεται σε όλες τις σει­ ρές, αλλά εκείνος δεν μπορούσε να το διαβάσει, ένα ταχυδρο­ μικό δέμα μ' ένα ψάρι μέσα, ένας άντρας που κουβαλούσε μια πέτρα στους ώμους και έλεγε Είμαι Αμορραίος, μια αλγεβρική εξίσωση με πρόσωπα ανθρώπων εκεί που θα έπρεπε να είναι τα γράμματα. Το μόνο όνειρο που κατάφερνε να θυμηθεί με κάποια ακρίβεια ήταν αυτό με το ταχυδρομικό δέμα, ωστόσο δεν κατάφερε ν' αναγνωρίσει το ψάρι, και τώρα, αγουροξυ­ πνημένος ακόμα, καθησύχαζε τον εαυτό του με τη σκέψη πως βατραχόψαρο αν μη τι άλλο δεν μπορούσε να είναι, γιατί το βατραχόψαρο δεν χωράει μέσα στο κουτί. Σηκώθηκε με δυ­ σκολία, σαν να είχαν σκληρύνει οι αρθρώσεις του εξαιτίας υ­ περβολικής και ασυνήθιστης καταβολής σωματικής προσπά­ θειας, και πήγε στην κουζίνα να πιει νερό, ένα γεμάτο ποτήρι που το ρούφηξε με τη λαχτάρα ανθρώπου που είχε φάει αλμυ­ ρό φαγητό για βραδινό. Πεινούσε, αλλά δεν είχε όρεξη να φτιάξει πρωινό. Γύρισε στο δωμάτιο να βάλει τη ρόμπα και κα­ τευθύνθηκε στο καθιστικό. Το γράμμα για την παραγωγή βρι­ σκόταν πάνω στο γραφείο, η τελευταία και οριστική από τις πολυάριθμες απόπειρες που γέμιζαν σχεδόν ως το χείλος τον

137

136

Ι

ρία ντα Παζ θα διανεμηθεί στον αρμόδιο τομέα, εκεί ένας υ­ πάλληλος θα το θέσει υπόψη του διευθυντή λόγω της δυσοίω­ νης αναφοράς που περιλαμβάνεται στην τελευταία παράγρα­ φο, ο διευθυντής χωρίς να χάσει χρόνο θα φροντίσει ώστε να λάβει γνώση του επικίνδυνου χαρτιού ο αμέσως προϊστάμενος του, και την ίδια εκείνη ημέρα, προτού ο ιός, από παράβλεψη, καταφέρει να κυκλοφορήσει στο δρόμο, τα λιγοστά άτομα που έλαβαν γνώση του περιστατικού θα δεσμευτούν αυτομάτως να τηρήσουν απόλυτη σιγή γι' αυτό, με προκαταβολικό αντιστάθ­ μισμα τις σχετικές προαγωγές και μισθολογικές αυξήσεις. Α­ πομένει να πάρουν μια απόφαση τι θα κάνουν με το γράμμα, αν θα ικανοποιήσουν τα αιτήματα του αυτόγραφου και των πληροφοριών σχετικά με τη διεύθυνση του ηθοποιού, θέμα κα­ θαρής ρουτίνας το πρώτο, κάπως απίστευτο το δεύτερο, ή α­ πλώς να κινηθούν σαν να μην είχε γραφτεί ποτέ ή σαν να είχε χαθεί στη σύγχυση του ταχυδρομείου. Η σύσκεψη του διοικη­ τικού συμβουλίου σχετικά με το ζήτημα θα κρατήσει ολόκλη­ ρη την επόμενη μέρα, όχι επειδή είναι δύσκολο να επιτευχθεί μια ομόφωνη θέση αρχής, εξαιτίας όμως του γεγονότος ότι ό­ λες οι προβλεπόμενες συνέπειες έγιναν αντικείμενο χρονοβό­ ρας στάθμισης, και όχι μόνο αυτές, αλλά το ίδιο συνέβη και με αρκετές ακόμα τις οποίες γέννησε η άρρωστη φαντασία. Η τε­ λική διαβούλευση θα είναι ταυτόχρονα ριζοσπαστική και επι­ δέξια. Ριζοσπαστική γιατί το γράμμα θα παραδοθεί στη φωτιά στο τέλος της συνεδρίασης, με ολόκληρο το συμβούλιο να πα­ ρακολουθεί και να ανασαίνει με ανακούφιση, επιδέξια γιατί θα ικανοποιήσει τα δύο αιτήματα κατά τρόπο που εγγυάται διπλή ευγνωμοσύνη από μέρους της αιτουμένης, το πρώτο, ρουτίνας όπως είπαμε, χωρίς καμία επιφύλαξη, το δεύτερο, Με την ιδιαί­ τερη προσοχή της οποίας έτυχε το γράμμα σας προς εμάς, αυ­ τή ήταν η διατύπωση, τονίζοντας όμως τον εξαιρετέο χαρα­ κτήρα της πληροφορίας που παράσχουν. Δεν αποκλείεται η περίπτωση η ίδια αυτή Μαρία ντα Παζ, αν μια μέρα γνωρίσει τον Ντανιέλ Σάντα-Κλάρα, τώρα που θα έχει τη διεύθυνση του, να του μιλήσει για τη διατριβή της σχετικά με παραποτά­

μους και την εφαρμογή της στη διανομή ρόλων στη δραματική τέχνη, αλλά, όπως πληθωρικά μας έχει δείξει η εμπειρία της ε­ πικοινωνίας, η δύναμη κινητοποίησης του προφορικού λόγου, χωρίς να είναι, ευθέως, σε τίποτα υποδεέστερη από αυτήν του γραπτού, και ακόμα, για μια πρώτη στιγμή, ίσως πιο ικανή να ς ξεσηκώνει τη θέληση και το πλήθος, είναι προικισμένη με ένα ) ιστορικό διαμέτρημα αρκετά πιο περιορισμένο, κι αυτό οφεί- < λεται στο γεγονός ότι με τις επαναλήψεις της ομιλίας κούραζε- , ται γρήγορα η ανάσα και η πρόθεση ξεστρατίζει. Διαφορετικά, δεν βλέπουμε για ποιο λόγο οι νόμοι που μας κυβερνούν να εί­ ναι όλοι γραπτοί. Το πιθανότερο πάντως είναι πως ο Ντανιέλ Σάντα-Κλάρα, αν όντως συμβεί τέτοια συνάντηση και αν τεθεί τέτοιο θέμα, θα επιστήσει στις παραποτάμιες διατριβές της Μα­ ρία ντα Παζ προσοχή αφηρημένη και θα προτείνει να μεταφέ­ ρουν τη συζήτηση σε θέματα λιγότερο άγονα, κι ας μας συγχω­ ρεθεί μια τόσο κατάφωρη αντίφαση, αν λάβουμε υπόψη πως μι­ λούσαμε για το νερό και για τα ποτάμια που μέσα τους κυλά. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο έβαλε πρώτα μπροστά του ένα γράμμα που του είχε γράψει πριν από καιρό η Μαρία ντα Παζ και, μετά από κάμποσα πειράματα για να λυθεί και να α­ σκηθεί το χέρι του, φιλοτέχνησε όσο καλύτερα μπορούσε τη νηφάλια αλλά κομψή υπογραφή με την οποία το έκλεινε. Το έ­ κανε για να σεβαστεί την παιδιάστικη και κάπως μελαγχολική επιθυμία που εκείνη είχε διατυπώσει, και όχι επειδή πίστευε πως μεγαλύτερη τελειότητα στην πλαστογράφηση θα πρόσθε­ τε αξιοπιστία σε ένα έγγραφο που, όπως ήδη προεξοφλήσαμε εγκαίρως, σε λίγες μέρες θα έχει εξαφανιστεί απ' αυτό τον κό­ σμο, θα έχει γίνει στάχτη. Έτσι μας έρχεται να πούμε, Πολλή δουλειά για το τίποτα. Το γράμμα βρίσκεται ήδη μέσα στο φά­ κελο, το γραμματόσημο βρίσκεται στη θέση του, το μόνο που απομένει πια είναι να βγει στο δρόμο και να το ρίξει στο γραμ­ ματοκιβώτιο της γωνίας. Μιας και είναι Κυριακή, το ταχυδρο­ μικό φορτηγάκι δεν θα περάσει να μαζέψει την αλληλογραφία, αλλά ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο αδημονεί να ξεφορτωθεί το γράμμα το συντομότερο δυνατό. Όσο το γράμμα βρίσκεται

139

εκεί, αυτή τη ζωηρή εντύπωση έχει, ο χρόνος είναι σταματημέ­ νος σαν έρημη σκηνή. Και την ίδια νευρική ανυπομονησία τού προκαλεί και η στοίβα με τις βιντεοκασέτες στο πάτωμα. Θέλει να καθαρίσει το πεδίο, να μην αφήσει ίχνη, η πρώτη πράξη τε­ λείωσε, είναι ώρα να μαζέψουν τα σκηνικά. Τελείωσαν οι ται­ νίες του Ντανιέλ Σάντα-Κλάρα, τελείωσε η ανησυχία, Άραγε θα παίζει σ' αυτήν, Άραγε δεν θα παίζει, Θα έχει μουστάκι, Θα έχει τη χωρίστρα στη μέση, τελείωσαν και οι σταυροί μπροστά από τα ονόματα, τελείωσαν οι σπαζοκεφαλιές. Εκείνη ακρι­ βώς τη στιγμή άστραψε στη μνήμη του το τηλεφώνημα που εί­ χε κάνει στον πρώτο Σάντα-Κλάρα του τηλεφωνικού καταλό­ γου, στο σπίτι απ' όπου κανείς δεν του απάντησε. Να κάνω άλ­ λη μια απόπειρα, αναρωτήθηκε. Αν την έκανε, κι αν του απα­ ντούσαν, αν του έλεγαν πως ο Ντανιέλ Σάντα-Κλάρα ζούσε μάλιστα εκεί, το γράμμα που τόση πνευματική καταπόνηση εί­ χε απαιτήσει γινόταν αχρείαστο, περιττό, μπορούσε να το σκί­ σει και να το πετάξει στο καλάθι των αχρήστων, ανώφελο όσο και τα αποτυχημένα ορνιθοσκαλίσματα που είχαν προετοιμά­ σει το έδαφος για την τελική του συγγραφή. Κατάλαβε πως χρειαζόταν μια παύση, ένα διάλειμμα ανάπαυσης, έστω για μία ή δύο εβδομάδες, όσο χρόνο χρειάζεται για να φτάσει η απά­ ντηση της παραγωγής, μια περίοδο όπου θα προσποιούνταν πως δεν είδε ποτέ το Ο Τολμών Νικά ούτε τον ξενοδοχοϋπάλ­ ληλο, γνωρίζοντας ωστόσο πως η ψεύτικη αυτή ησυχία, αυτή η επίφαση ηρεμίας, είχε ένα όριο, μια ορατή προθεσμία, και πως η αυλαία, όταν ερχόταν η ώρα, θα άνοιγε αμείλικτα για τη δεύτερη πράξη. Καταλάβαινε όμως πως, αν δεν έκανε ακόμα μία κλήση, θα έμενε στο εξής δεμένος στην εμμονή πως φέρ­ θηκε με δειλία σε μια αναμέτρηση στην οποία κανείς δεν τον είχε προκαλέσει και στην οποία, αφού την προκάλεσε ο ίδιος, μπήκε αποκλειστικά και μόνο με τη θέληση του. Ρίχτηκε στην αναζήτηση ενός άντρα που λέγεται Ντανιέλ Σάντα-Κλάρα, που δεν φαντάζεται ότι τον αναζητούν, ιδού η παράλογη κατάστα­ ση την οποία δημιούργησε ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, πιο ταιριαστή για την πλοκή ενός αστυνομικού μυθιστορήμα-

140

τος με άγνωστο εγκληματία παρά για την, χωρίς εκπλήξεις μέ­ χρι στιγμής, ζωή ενός καθηγητή Ιστορίας. Μεταξύ σφύρας και άκμονος, έκανε τέλος μια συμφωνία με τον εαυτό του, Θα τη­ λεφωνήσω άλλη μια φορά, αν απαντήσουν και μου πουν πως μένει εκεί, θα πετάξω το γράμμα και θα συγκρατηθώ, μετά βλέπουμε αν θα μιλήσω ή αν δεν θα μιλήσω, αλλά, αν δεν μου απαντήσουν, το γράμμα θα ακολουθήσει το πεπρωμένο του κι εγώ δεν θα τηλεφωνήσω ποτέ πια, ό,τι και να γίνει. Το αίσθη­ μα της πείνας που είχε αισθανθεί μέχρι εκείνη τη στιγμή αντι­ καταστάθηκε από ένα νευρικό παλμό στον οισοφάγο, η από­ φαση όμως είχε ληφθεί, δεν θα έκανε βήμα πίσω. Σχημάτισε τον αριθμό, το κουδούνισμα άρχισε εκεί μακριά, ο ιδρώτας άρ­ χισε να ρέει αργά στο πρόσωπο του, το τηλέφωνο χτυπούσε ξανά και ξανά, ήταν προφανές πια πως δεν ήταν κανένας στο σπίτι, αλλά ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο προκαλούσε την τύχη του, πρόσφερε στον αντίπαλο μια τελευταία ευκαιρία ό­ σο δεν έκλεινε το τηλέφωνο, μέχρι που το κουδούνισμα μετα­ τράπηκε σε στριγκό σύνθημα νίκης και το καλούμενο τηλέφω­ νο σταμάτησε από μόνο του. Ορίστε, είπε φωναχτά, για να μη λέει κανείς πως δεν έκανα αυτό που έπρεπε. Αισθάνθηκε ξαφ­ νικά ήρεμος, έτσι όπως είχε πολύ καιρό να του συμβεί. Άρχιζε ο καιρός της ανάπαυσης, μπορούσε να πάει στο μπάνιο ξένοια­ στος, να ξυριστεί, να συγυριστεί χωρίς βιασύνη, να ντυθεί με ε­ πιμέλεια, συνήθως οι Κυριακές είναι μέρες θλιβερές, βαρετές, υπάρχουν όμως και μερικές που είναι χαρά Θεού που ήρθαν στον κόσμο. Ήταν πολύ αργά πια για πρωινό, και νωρίς ακό­ μα για μεσημεριανό, με κάποιον τρόπο έπρεπε να ξεγελάσει την ώρα, μπορούσε να κατέβει ν' αγοράσει εφημερίδα και να γυρίσει, μπορούσε να ρίξει μια ματιά στο μάθημα που είχε για την επομένη, μπορούσε να καθίσει να διαβάσει μερικές σελίδες ακόμη από την Ιστορία των Πολιτισμών της Μεσοποταμίας, μπορούσε, μπορούσε, κι εκείνη τη στιγμή άναψε ένα φωτάκι σε μια κόχη της μνήμης του, η ενθύμηση ενός ονείρου εκείνης της νύχτας, όπου ένας άντρας κουβαλούσε μια πέτρα στις πλάτες του κι έλεγε Είμαι Αμορραίος, γούστο έχει η πέτρα αυτή να ή-

ταν ο περίφημος Κώδικας του Χαμουραμπι κι όχι ένα οποιο­ δήποτε λιθάρι που σήκωσε από το έδαφος, το λογικό, όντως, είναι να ονειρεύονται ιστορικοί τα ιστορικά όνειρα, αφού γι' αυτό σπουδάζουν. Το γεγονός ότι η Ιστορία των Πολιτισμών της Μεσοποταμίας τον οδήγησε στη νομοθεσία του βασιλιά Χαμουραμπι δεν πρέπει να μας εκπλήσσε^ ήταν μια φυσική μετακίνηση, όπως ανοίγει κανείς την πόρτα από το ένα δωμά­ τιο στο άλλο, η πέτρα όμως στις πλάτες του Αμορραίου τού υ­ πενθύμισε πως είχε να τηλεφωνήσει στη μητέρα του σχεδόν μία εβδομάδα, αυτό και ο πλέον καταρτισμένος ονειροκρίτης δεν θα μπορούσε να μας το εξηγήσει, αν εξαιρέσουμε, χωρίς έ­ λεος και λύπηση, τόσο καταχρηστική και κακοπροαίρετη που είναι, την εύκολη ερμηνεία πως ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, στα μουλωχτά, χωρίς να τολμά να το ομολογήσει, θεωρεί τη γεννήτορα του ως ένα βαρύ φορτίο. Η καημένη η γυναίκα, τό­ σο μακριά, χωρίς νέα, και τόσο διακριτική και γεμάτη σεβασμό για τη ζωή του γιου της, για φαντάσου, ολόκληρος καθηγητής Λυκείου, ώστε μόνο σε εξαιρετικές περιστάσεις τολμούσε να τηλεφωνήσει, διακόπτοντας ένα έργο που κατά κάποιον τρό­ πο βρίσκεται έξω από τη γνώση της, κι όχι πως δεν τα έπαιρ­ νε κι εκείνη τα γράμματα, όχι πως και η ίδια δεν σπούδασε Ιστορία όταν ήταν μικρή, αλλά πάντα τη σάστιζε πως η Ιστο­ ρία είναι κάτι που διδάσκεται. Όταν καθόταν στο θρανίο του σχολείου και άκουγε από την καθηγήτρια τα επιτεύγματα των προγόνων, νόμιζε πως όλα αυτά ήταν ονειροφαντασίες, και πως αν τις είχε η δασκάλα, τότε μπορούσε να τις έχει κι εκείνη, όπως καμιά φορά ανακάλυπτε τον εαυτό της να φαντάζεται τη ζωή της. Ότι τα γεγονότα εμφανίζονταν μετά παραταγμένα στο βιβλίο της Ιστορίας καθόλου δεν της άλλαζε μυαλά, αυτό που έκανε το εγχειρίδιο ήταν να συγκεντρώνει την ελεύθερη φαντασία αυτού που το είχε γράψει, και, επομένως, δεν θα έ­ πρεπε να υπάρχει τόσο μεγάλη διαφορά ανάμεσα στη μία φα­ ντασία και σ' εκείνη που μπορεί κανείς να διαβάσει σ' ένα ο­ ποιοδήποτε μυθιστόρημα. Η μητέρα του Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, της οποίας το όνομα, Καρολίνα, και το επώνυμο,

Μάσιμο, εμφανίζονται επιτέλους εδώ, είναι μια επιμελής και ένθερμη αναγνώστρια μυθιστορημάτων. Ως εκ τούτου, ξέρει τα πάντα για τα τηλέφωνα που μερικές φορές χτυπούν χωρίς να το περιμένει κανείς, και για άλλα που χτυπούν μερικές φορές όταν απελπισμένα περιμένει κανείς να χτυπήσουν. Δεν είναι αυτή η περίπτωση μας τώρα, η μητέρα του Τερτουλιάνο Μάσι­ μο Αφόνσο απλώς αναρωτιέται, Πότε πια θα τηλεφωνήσει ο γιος μου, και να που ξαφνικά έχει τη φωνή του στο αυτί της, Καλημέρα, μητέρα, τι κάνετε, Καλά, καλά, τα συνηθισμένα, κι εσύ, Κι εγώ το ίδιο, τα συνηθισμένα, Έχεις πολλή δουλειά στο σχολείο, Την κανονική, διαγωνίσματα, προφορικά, καμιά συ­ νέλευση καθηγητών, Και τα μαθήματα, πότε τελειώνουν για φέτος, Σε δυο βδομάδες, μετά έχω άλλη μια εβδομάδα για εξε­ τάσεις, Θέλεις να πεις ότι σε λιγότερο από ένα μήνα θα είσαι ε­ δώ κοντά μου, Θα έρθω να σας δω, αλλά δεν θα μπορέσω να μείνω για πάνω από τρεις ή τέσσερις μέρες, Γιατί, Έχω κάποια πράγματα να τακτοποιήσω ακόμα εδώ, να κανονίσω κάποια θέματα, Τι πράγματα είναι αυτά και τι θέματα, το σχολείο κλεί­ νει για διακοπές και οι διακοπές, απ' όσο ξέρω, είναι για να ξε­ κουράζεται ο κόσμος, Μείνετε ήσυχη, θα ξεκουραστώ, αλλά υ­ πάρχουν κάποια ζητήματα που πρέπει να λύσω πρώτα, Και εί­ ναι σοβαρά τα ζητήματα που λες, Έτσι νομίζω, Δεν καταλα­ βαίνω, αν είναι σοβαρά είναι σοβαρά, τι θα πει έτσι νομίζω, Εί­ ναι τρόπος του λέγειν, Έχει καμία σχέση με τη φίλη σου, τη Μαρία ντα Παζ, Μέχρι ενός σημείου, Μοιάζεις με την ηρωίδα ενός βιβλίου που διαβάζω, που όταν τη ρωτούν απαντά πάντα με μια νέα ερώτηση, Τις ερωτήσεις όμως, αν προσέξατε, τις κά­ νετε εσείς, η δική μου, η μοναδική, ήταν για να μάθω πως εί­ στε, Και γιατί δεν μου μιλάς καθαρά και ξάστερα, λες έτσι νο­ μίζω, λες μέχρι ενός σημείου, δεν είμαι μαθημένη να μου κά­ νεις τον μυστήριο, Μη θυμώνετε, Δεν θυμώνω, αλλά πρέπει να καταλάβεις πως παραξενεύομαι που δεν θα έρθεις εδώ αμέ­ σως, ενώ έχεις διακοπές, δεν θυμάμαι να έχει συμβεί αυτό ξα­ νά, Μετά θα σας τα διηγηθώ όλα, Θα πας ταξίδι, Κι άλλη ε­ ρώτηση, Θα πας ή δεν θα πας, Αν πήγαινα, θα σας το έλεγα,

Δεν καταλαβαίνω αυτό που είπες πως η Μαρία ντα Παζ έχει σχέση με αυτά τα θέματα που σε υποχρεώνουν να μείνεις, Δεν είναι έτσι ακριβώς, μάλλον υπερέβαλα, Σκέφτεσαι να ξαναπαντρευτείς, Τι λέτε, μητέρα, Ίσως θα έπρεπε, Οι άνθρωποι πα­ ντρεύονται λιγότερο πια, σίγουρα θα το έχετε συμπεράνει αυ­ τό από τα μυθιστορήματα που διαβάζετε, Δεν είμαι χαζή και ξέρω πολύ καλά σε τι κόσμο ζω, αλλά πιστεύω ότι δεν έχεις το δικαίωμα να κοροϊδεύεις την κοπέλα, Δεν της έταξα γάμο ού­ τε πρότεινα να μείνουμε μαζί, Για κείνη μια σχέση που κρατά έξι μήνες είναι σαν τάξιμο, δεν τις ξέρεις τις γυναίκες, Δεν ξέ­ ρω τις γυναίκες της εποχής σας, Και ξέρεις λίγο αυτές τις δικής σου εποχής, Είναι πιθανό, όντως η εμπειρία μου στις γυναίκες δεν είναι μεγάλη, παντρεύτηκα μια φορά και χώρισα, τα υπό­ λοιπα λίγο μετρούν, Υπάρχει και η Μαρία ντα Παζ, Κι αυτή λίγο μετρά, Δεν το καταλαβαίνεις πως γίνεσαι σκληρός, Σκλη­ ρός, τι βαριά λέξη, Το ξέρω πως θυμίζει φτηνό ρομάντζο, αλ­ λά οι μορφές της σκληρότητας είναι πάμπολλες, μερικές μα­ σκαρεύονται σε αδιαφορία ή τεμπελιά, αν θέλεις σου δίνω ένα παράδειγμα, όταν δεν παίρνεις μια απόφαση εγκαίρως, αυτό μπορεί να γίνει συνειδητό όπλο πνευματικής επιθετικότητας ε­ νάντια στους άλλους, Το ήξερα πως είχατε το χάρισμα του "ψυ­ χολόγου, όχι όμως σε τέτοιο βαθμό, Δεν ξέρω τίποτε από ψυ­ χολογία, δεν έχω διαβάσει λέξη, από ανθρώπους όμως νομίζω πως κάτι ξέρω, Θα τα πούμε όταν έρθω εκεί, Μη με αφήσεις να περιμένω πολύ, στο εξής δεν θα έχω ούτε στιγμή ησυχίας, Ηρε­ μήστε, σας παρακαλώ, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο όλα σ' αυτό τον κόσμο λύνονται, Μερικές φορές με το χειρότερο τρό­ πο, Δεν είναι απαραίτητα αυτή η περίπτωση, Μακάρι, Σας φι­ λώ, μητέρα, Κι εγώ σε φιλώ, παιδί μου, να προσέχεις τον εαυ­ τό σου, Θα προσέχω. Η ανησυχία της μητέρας του εξαφάνισε την αίσθηση ευδιαθεσίας που είχε αναζωογονήσει το πνεύμα του Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο μετά από το τηλεφώνημα στον Σάντα-Κλάρα που δεν ήταν στο σπίτι. Ήταν ασυγχώρητο λάθος του να μιλήσει για σοβαρά θέματα που θα πρέπει να τα­ κτοποιήσει μόλις τελειώσουν τα μαθήματα. Είναι αλήθεια πως

η συζήτηση μετά κατευθύνθηκε προς τη σχέση του με τη Μα­ ρία ντα Παζ και μέχρι κάποια στιγμή φάνηκε πως θα έμενε ε­ κεί, αλλά εκείνη η φράση της μητέρας του, Μερικές φορές με το χειρότερο τρόπο, όταν, για να την καθησυχάσει, εκείνος εί­ χε πει πως όλα σ' αυτό τον κόσμο λύνονται, του ηχούσε τώρα σαν προφητεία καταστροφών, σαν προαναγγελία του μοιραίου, όπως αν, στη θέση της ηλικιωμένης κυρίας με το όνομα Καρο­ λίνα Μάσιμο, που ήταν μητέρα του, είχε βγει από την άλλη πλευρά του καλωδίου μια Σίβυλλα ή μια Κασσάνδρα για να του πει, με άλλα λόγια, Προλαβαίνεις ακόμα να σταματήσεις. Για μια στιγμή σκέφτηκε να μπει στο αυτοκίνητο, να κάνει το ταξίδι πέντε ωρών που θα τον έβγαζε στη μικρή πόλη όπου ζούσε η μητέρα του, να της τα διηγηθεί όλα κι ύστερα να επι­ στρέψει με την ψυχή ξεπλυμένη από το νοσηρό μίασμα στη δουλειά του ως καθηγητής Ιστορίας που δεν αγαπά τον κινη­ ματογράφο, αποφασισμένος να γυρίσει αυτή την μπερδεμένη σελίδα της ζωής του, κι ίσως μάλιστα, ποιος ξέρει, διατεθειμέ­ νος να σκεφτεί πολύ σοβαρά την πιθανότητα να παντρευτεί τη Μαρία ντα Παζ. Les jeux sont fait, rien ne va plus, είπε φωνα­ χτά ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, που ποτέ στη ζωή του δεν έχει μπει σε καζίνο, αλλά έχει στο ενεργητικό του ως αναγνώ­ στης μερικά διάσημα μυθιστορήματα της μπελ επόκ. Φύλαξε το γράμμα προς την παραγωγή σε μια τσέπη του σακακιού του και βγήκε έξω. Θα ξεχάσει να το ρίξει στο γραμματοκιβώτιο, θα γευματίσει κάπου εκεί γύρω και μετά θα επιστρέψει στο σπίτι για να ανεχτεί μέχρι τέλους το γρουσούζικο αυτό κυρια­ κάτικο απόγευμα.

145

ι ο - Ο άνθρωπος

αντίγραφο

Η

ΠΡΩΤΗ ΔΟΥΛΕΙΑ ΤΟΥ ΤΕΡΤΟΥΛΙΑΝΟ ΜΑΣΙΜΟ ΑΦΟΝΣΟ ΤΗΝ

επόμενη μέρα ήταν να φτιάξει δυο πακέτα με τις κασέ­ τες που επρόκειτο να επιστρέψει στο κατάστημα. Κατό­ πιν μάζεψε τις υπόλοιπες, τις έδεσε μ' ένα σπάγκο και τις κλεί­ δωσε σ' ένα ντουλάπι της κρεβατοκάμαρας. Μεθοδικά, έσκισε τα χαρτιά όπου είχε σημειώσει τα ονόματα των ηθοποιών, έ­ κανε το ίδιο με τα προσχέδια της ξεχασμένης επιστολής στην τσέπη του σακακιού του, που θα περιμένει ακόμα μερικά λε­ πτά για να κάνει το πρώτο βήμα που θα την οδηγήσει στον πα­ ραλήπτη της, και, τέλος, σαν να υπήρχε σοβαρός λόγος για να σβήσει τα δακτυλικά του αποτυπώματα, καθάρισε με ένα υγρό πανί όλα τα έπιπλα του γραφείου που είχε αγγίξει αυτές τις μέ­ ρες. Έσβησε επίσης κι αυτά που είχε αφήσει η Μαρία ντα Παζ, αλλά αυτό δεν το σκέφτηκε. Τα σημάδια από το πέρασμα που ήθελε να εξαφανίσει δεν ήταν τα δικά του ούτε τα δικά της, ή­ ταν της παρουσίας που τον είχε αποσπάσει βίαια από τον ύπνο την πρώτη νύχτα. Είναι ανώφελο να του υπενθυμίσουμε πως η παρουσία αυτή μόνο στον εγκέφαλο του υπήρξε, πως την κα­ τασκεύασε σίγουρα η ίδια αγωνία που έσπειρε στο νου του ένα όνειρο που μετά ξέχασε, είναι ανώφελο να του υποδείξουμε πως θα μπορούσε ίσως να ήταν, και μόνο, η υπερφυσική συνέ­ πεια μιας κακής πέψης από το κοκκινιστό κρέας, είναι ανώφε­ λο να του αποδείξουμε, τέλος, με λόγους του λόγου, πως, όσο κι αν ήμασταν διατεθειμένοι να δεχτούμε την πιθανότητα να υ­ λοποιούνται σε κάποιο βαθμό τα προϊόντα του νου στον εξω­ τερικό κόσμο, δεν μπορούμε πάντως με τίποτα να παραδε­

χτούμε πως η αδιανόητη και αόρατη παρουσία της κινηματο­ γραφικής εικόνας του υπαλλήλου ξενοδοχείου έχει σκορπίσει σε όλο το σπίτι δακτυλικά ίχνη εφίδρωσης. Απ' όσο ξέρουμε, το εκτόπλασμα δεν ιδρώνει. Όταν τελείωσε με αυτή τη δου­ λειά, ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο ντύθηκε, πήρε την καθη­ γητική του τσάντα και τα δυο πακέτα και βγήκε έξω. Στη σκά­ λα συνάντησε τη γειτόνισσα του επάνω ορόφου, που τον ρώ­ τησε αν χρειαζόταν βοήθεια, κι εκείνος είπε όχι, κυρία μου, ευ­ χαριστώ πολύ, κι εκείνος μετά, με τη σειρά του, ενδιαφέρθηκε να μάθει πώς τα πέρασε το Σαββατοκύριακο, κι εκείνη απά­ ντησε έτσι κι έτσι, όπως συνήθως, και πως τον είχε ακούσει να δουλεύει στη γραφομηχανή, κι εκείνος πως αργά ή γρήγορα θα 'πρεπε να το πάρει απόφαση και να αγοράσει έναν υπολογι­ στή, αυτοί τουλάχιστον είναι σιωπηλοί, κι εκείνη είπε πως ο θό­ ρυβος της γραφομηχανής δεν την ενοχλούσε καθόλου, το αντί­ θετο μάλιστα, της κρατούσε συντροφιά. Καθώς σήμερα ήταν η μέρα της καθαριότητας, τον ρώτησε αν θα επέστρεφε στο σπί­ τι πριν την ώρα του μεσημεριανού κι εκείνος απάντησε πως ό­ χι, θα γευμάτιζε στο σχολείο και θα επέστρεφε το απόγευμα. Αποχαιρετίστηκαν, γεια σας, κι ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόν­ σο, έχοντας συναίσθηση πως η γειτόνισσα είχε μείνει να παρα­ τηρεί συμπάσχουσα την αδεξιότητα με την οποία κουβαλούσε τα δύο πακέτα και την τσάντα, κατέβηκε τη σκάλα προσέχο­ ντας πού έβαζε τα πόδια του για να μην πέσει, κουτρουβαλήσει και πεθάνει από ντροπή. Το αυτοκίνητο βρισκόταν απένα­ ντι απ' το γραμματοκιβώτιο. Πήγε κι έβαλε τα πακέτα στο πορτ μπαγκάζ και γύρισε πίσω, ενώ την ίδια στιγμή έβγαζε το γράμμα απ' την τσέπη του. Ένας πιτσιρίκος που πέρασε τρέ­ χοντας του έδωσε κατά λάθος μια σπρωξιά και το γράμμα έ­ φυγε από τα χέρια του κι έπεσε στο πεζοδρόμιο. Ο πιτσιρίκος σταμάτησε μερικά βήματα πιο κάτω και ζήτησε συγγνώμη, αλ­ λά, ίσως από το φόβο της επίπληξης ή της τιμωρίας, δεν γύρι­ σε να το σηκώσει και να του το δώσει, όπως ήταν υποχρέωση του. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο έκανε ένα νεύμα συγκαταβατικό με το χέρι, η χειρονομία εκείνου που αποφάσισε να

δεχτεί τη συγγνώμη και να συγχωρέσει τα υπόλοιπα, κι έσκυ­ ψε να μαζέψει το γράμμα. Σκέφτηκε πως θα μπορούσε να βά­ λει στοίχημα με τον εαυτό του, να το αφήσει εκεί που ήταν και να παραδώσει στα χέρια της τύχης το πεπρωμένο και των δυο τους, του γράμματος και του ίδιου. Ίσως συνέβαινε ο επόμενος άνθρωπος που θα περνούσε από κει να έπιανε το χαμένο γράμ­ μα, να έβλεπε πως είχε πάνω γραμματόσημο και, σαν καλός πολίτης, να το έβαζε σχολαστικά στο γραμματοκιβώτιο, μπορεί και να το άνοιγε για να δει τι είχε μέσα και να το πέταγε αφού το είχε διαβάσει, μπορεί να μην του έδινε σημασία και αδιάφο­ ρος να το πατούσε, και στη διάρκεια της υπόλοιπης μέρας να το ποδοπατούσαν κι άλλοι άνθρωποι, ολοένα πιο βρόμικο και τσαλακωμένο, μέχρι κάποιος να πάρει την απόφαση να το σπρώξει με τη μύτη του παπουτσιού του προς το ρείθρο όπου θα το συναντούσε ο οδοκαθαριστής. Το στοίχημα δεν έκλεισε, το γράμμα μεταφέρθηκε και ρίχτηκε στο γραμματοκιβώτιο, ο τροχός της τύχης είχε τεθεί επιτέλους σε κίνηση. Τώρα ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο θα πάει στο βίντεο κλαμπ, θα πα­ ραδώσει στον υπάλληλο τις κασέτες που μεταφέρει στα πακέ­ τα και, με εξαίρεση αυτές που άφησε στο σπίτι, θα πληρώσει ό,τι οφείλει και πιθανώς θα πει στον εαυτό του πως δεν θα ξα­ ναμπεί ποτέ πια εκεί μέσα. Τελικά, προς ανακούφιση του, ο δουλοπρεπής υπάλληλος δεν ήταν εκεί, τον εξυπηρέτησε η νεα­ ρή και άπειρη υπάλληλος, γι' αυτό και η συναλλαγή καθυ­ στέρησε λίγο παραπάνω, παρόλο που η ευκολία του πελάτη στις από μνήμης αριθμητικές πράξεις όσο να 'ναι βοήθησε ό­ ταν ήρθε η ώρα του λογαριασμού. Η υπάλληλος τον ρώτησε αν ήθελε να νοικιάσει ή να αγοράσει μερικές ακόμα βιντεοκασέ­ τες, εκείνος απάντησε όχι, πως η εργασία του είχε φτάσει στο τέλος, κι αυτό το είπε ξεχνώντας πως η κοπέλα δεν είχε έρθει ακόμα στο κατάστημα όταν εκείνος είχε δώσει την περίφημη διάλεξη σχετικά με τα ιδεολογικά σημαίνοντα που εμφανίζο­ νται σε όλο ανεξαιρέτως τον κινηματογράφο, φυσικά, στα με­ γάλα έργα της έβδομης τέχνης, κυρίως όμως στις παραγωγές για τρέχουσα κατανάλωση, β' ή γ' κατηγορίας, εκείνες που συ­

-I4S

νήθως δεν κάνουν ντόρο, είναι όμως πιο αποτελεσματικές για­ τί πιάνουν το θεατή απροειδοποίητο. Του φαινόταν πως το μα­ γαζί ήταν πιο μικρό από ό,τι όταν είχε έρθει για πρώτη φορά, δεν είναι ούτε βδομάδα, πραγματικά ήταν απίστευτο σε πόσο λίγο χρόνο είχε μεταμορφωθεί η ζωή του, εκείνη τη στιγμή αι­ σθανόταν σαν να αιωρούνταν στο καθαρτήριο, σ' ένα διάδρο­ μο ανάμεσα στον παράδεισο και την κόλαση, με κάποιο αίσθη­ μα έκπληξης, από πού ερχόταν και πού πήγαινε τώρα, ωστό­ σο, αν κρίνει κανείς από τις τρέχουσες αντιλήψεις για το θέμα, δεν είναι το ίδιο πράγμα να μεταφέρεται μια ψυχή από την κό­ λαση στον παράδεισο με το να σπρώχνεται από τον παράδεισο στην κόλαση. Βρισκόταν πλέον στο αυτοκίνητο με κατεύθυνση το σχολείο όταν οι εσχατολογικοί αυτοί συλλογισμοί αντικατα­ στάθηκαν από μια αναλογία άλλου είδους, επιλεγμένη από τη φυσική ιστορία, τομέας εντομολογίας, η οποία τον οδήγησε να δει τον εαυτό του ως μια χρυσαλλίδα σε κατάσταση βαθιάς συ­ γκέντρωσης και σε μυστική διαδικασία μεταμόρφωσης. Παρά τη σκυθρωπή διάθεση που τον ακολουθούσε από την ώρα που σηκώθηκε από το κρεβάτι, χαμογέλασε με τη σύγκριση όταν σκέφτηκε πως, στην περίπτωση αυτή, μπήκε στο κουκούλι κά­ μπια και θα βγει πεταλούδα. Εγώ πεταλούδα, μουρμούρισε, αυτό δα μου έλειπε. Στάθμευσε το αυτοκίνητο κοντά στο σχο­ λείο, συμβουλεύτηκε το ρολόι του, είχε ακόμα χρόνο για να πιει έναν καφέ και να ρίξει μια ματιά στις εφημερίδες, αν υπήρχαν διαθέσιμες. Ήξερε πως είχε αμελήσει την προετοιμασία του μαθήματος, η πολύχρονη εμπειρία όμως θα κάλυπτε την πα­ ράλειψη, κι άλλες φορές χρειάστηκε να αυτοσχεδιάσει και κα­ νένας δεν κατάλαβε τη διαφορά. Αυτό που ποτέ δεν έκανε ή­ ταν να μπει στην τάξη και να πυροβολήσει εξ επαφής ενάντια στα αθώα βρέφη, Σήμερα θα σας εξετάσω όλους. Θα ήταν πρά­ ξη απιστίας, ο αυταρχισμός ανθρώπου που, επειδή κρατάει το μαχαίρι, το χρησιμοποιεί όπως του αρέσει και προσαρμόζει το πάχος της φέτας του πεπονιού ανάλογα με τις περιστασιακές ι­ διοτροπίες και τις παγιωμένες προτιμήσεις του. Όταν μπήκε στο γραφείο των καθηγητών, είδε πως υπήρχαν διαθέσιμες ε-

φημερίδες στην προθήκη, για να φτάσει όμως ως εκεί έπρεπε να περάσει από ένα τραπέζι όπου, μπροστά σε φλιτζάνια του καφέ και ποτήρια με νερό, συζητούσαν τρεις συνάδελφοι του. Θα κακοφαινόταν αν προσπερνούσε, πόσο μάλλον που ο ένας ήταν φίλος του, ο καθηγητής των Μαθηματικών, στον οποίο τόσα όφειλε για την κατανόηση και την υπομονή του. Οι υπό­ λοιποι ήταν μια ηλικιωμένη καθηγήτρια Λογοτεχνίας κι ένας νεαρός καθηγητής των Φυσικών Επιστημών με τον οποίο δεν είχε ποτέ σχέσεις συναισθηματικής εγγύτητας. Καλημέρισε, ρώτησε αν μπορούσε να τους κάνει παρέα και, χωρίς να περι­ μένει απάντηση, τράβηξε μια καρέκλα και κάθισε. Σε κάποιον που δεν είναι ενήμερος για τις συνήθειες του χώρου, μια τέτοια ενέργεια θα μπορούσε να φανεί ότι γειτνιάζει με την κακή α­ νατροφή, το πρωτόκολλο σχέσεων όμως στο γραφείο των κα­ θηγητών έτσι ήταν οργανωμένο, κατά τρόπο ας πούμε φυσικό, δεν υπήρχε γραπτό, στηριζόταν όμως στα συμπαγή θεμέλια της συναίνεσης, μιας και δεν περνούσε από κανενός το μυαλό να απαντήσει αρνητικά στην ερώτηση, ήταν καλύτερο να πα­ ραμεριστεί ο χορός των συμφωνιών, άλλων ειλικρινών, άλλων λιγότερο, και να τελειώνει το θέμα. Το μόνο λεπτό σημείο, κι αυτό μάλιστα θα μπορούσε να δημιουργήσει κάποια ένταση α­ νάμεσα σε όποιον βρισκόταν ήδη εκεί και σε όποιον τώρα ερ­ χόταν, έγκειται στην πιθανότητα το θέμα της συζήτησης να εί­ ναι εμπιστευτικής φύσης, αλλά και αυτό ακόμα επιλυόταν με τη σιωπηλή συνδρομή της κατεξοχήν ρητορικής ερώτησης Σας διέκοψα, για την οποία υπάρχει μία και μόνη κοινωνικά απο­ δεκτή απάντηση, Επ' ουδενί, καθίστε μαζί μας. Αν έλεγε κα­ νείς στον νεοφερμένο, λόγου χάρη, ακόμα και με τον καλύτερο τρόπο, Μας διακόψατε, μάλιστα, πηγαίνετε να καθίσετε αλ­ λού, αυτό θα προκαλούσε τέτοια αναταραχή ώστε ο ιστός δια­ προσωπικών σχέσεων της ομάδας θα κλονιζόταν σοβαρά και θα ετίθετο υπό αίρεση. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο επέ­ στρεψε με τον καφέ που είχε πάει να φέρει, βολεύτηκε και ρώ­ τησε, Τι νέα έχουμε, Αναφέρεστε στα εξωτερικά νέα ή στα ε­ σωτερικά, ρώτησε με τη σειρά του ο καθηγητής των Μαθημα­

τικών, Τα εσωτερικά νέα είναι νωρίς για να τα ξέρουμε, ανα­ φερόμουν στα εξωτερικά, δεν διάβασα ακόμα τις εφημερίδες, Όσοι πόλεμοι υπήρχαν χθες συνεχίζουν και σήμερα, είπε η κα­ θηγήτρια της Λογοτεχνίας, Κι ας μην ξεχνάμε την υψηλή πι­ θανότητα, ή ακόμα και βεβαιότητα, πως κάποιος άλλος ετοι­ μάζεται ν' αρχίσει, πρόσθεσε ο καθηγητής των Φυσικών Επι­ στημών σαν να ήταν συνεννοημένοι, Κι εσείς, πώς τα περάσα­ τε το Σαββατοκύριακο, θέλησε να μάθει ο καθηγητής των Μα­ θηματικών, Ήρεμα, ησυχία, το πέρασα σχεδόν όλο διαβάζο­ ντας ένα βιβλίο για το οποίο νομίζω σας έχω μιλήσει, αυτό για τους πολιτισμούς της Μεσοποταμίας, το κεφάλαιο που πραγ­ ματεύεται τους Αμορραίους είναι τρομερά ενδιαφέρον, Λοιπόν εγώ πήγα στον κινηματογράφο με τη γυναίκα μου, Α, έκανε ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο αποστρέφοντας το βλέμμα, Ο συνάδελφος από δω δεν συμπαθεί πολύ τον κινηματογράφο, σχολίασε ο μαθηματικός στους άλλους, Ποτέ δεν παραδέχτη­ κα σαφώς ότι δεν μου αρέσει, αυτό που είπα και το επαναλαμ­ βάνω είναι ότι ο κινηματογράφος δεν συγκαταλέγεται στις πο­ λιτιστικές μου συμπάθειες, προτιμώ τα βιβλία, Αγαπητέ μου, δεν υπάρχει λόγος να χολώνεστε, δεν έχει σημασία, ξέρετε πο­ λύ καλά πως είχα τις καλύτερες προθέσεις όταν σας πρότεινα να δείτε εκείνη την ταινία, Τι ακριβώς θα πει χολώνομαι, ρώ­ τησε η καθηγήτρια της Λογοτεχνίας, εν μέρει από περιέργεια αλλά και για να πέσουν οιTOVOL,Χολώνομαι, είπε ο Μαθημα­ τικός, θα πει εκνευρίζομαι, θυμώνω ή, για μεγαλύτερη ακρί­ βεια, φουρκίζομαι, Και γιατί, κατά τη γνώμη σας, φουρκίζομαι είναι πιο ακριβές από εκνευρίζομαι ή θυμώνω, ρώτησε ο κα­ θηγητής των Φυσικών Επιστημών, Θα είναι μάλλον περισσό­ τερο μια προσωπική ερμηνεία που έχει σχέση με τις παιδικές μου αναμνήσεις, όταν η μητέρα μου με επέπληττε ή με τιμω­ ρούσε για κάποια σκανταλιά κι εγώ σκυθρώπιαζα κι αρνιό­ μουν να μιλήσω, τηρούσα απόλυτη σιωπή που μπορούσε να κρατήσει πολλές ώρες, και τότε εκείνη έλεγε πως ήμουν φουρ­ κισμένος, Ή χολωμένος, Ακριβώς, Στο δικό μου σπίτι, όταν ή­ μουν σ' αυτή την ηλικία, είπε η καθηγήτρια της Λογοτεχνίας,

η παρομοίωση για το παιδικό κατσουφιασμα ήταν διαφορετι­ κή, Διαφορετική, πώς, Είναι κάπως χαζή, Πείτε μας πώς ήταν, Μουλαρώνω, έτσι το λέγαμε, και μην κάνετε τον κόπο να ψά­ ξετε την έκφραση στα λεξικά γιατί δεν θα τη βρείτε, πρέπει να ήταν αποκλειστική της οικογένειας. Όλοι γέλασαν με εξαίρεση τον Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, που άφησε να φανεί ένα α­ χνό χαμόγελο διαφωνίας για να διορθώσει, Δεν νομίζω ότι ή­ ταν και τόσο αποκλειστική, γιατί και στο σπίτι μου τη χρησι­ μοποιούσαμε. Ακούστηκαν νέα γέλια, είχε γίνει ανακωχή. Η καθηγήτρια της Λογοτεχνίας και ο καθηγητής των Φυσικών Επιστημών σηκώθηκαν, αποχαιρέτησαν μ' ένα γεια, μάλλον τα μαθήματα τους ήταν πιο μακριά, ίσως στον επάνω όροφο, ε­ κείνοι που έμειναν καθιστοί έχουν ακόμα στη διάθεση τους με­ ρικά λεπτά γι' αυτό που απομένει να ειπωθεί, Από έναν άν­ θρωπο που δηλώνει πως πέρασε δύο μέρες παραδομένος στη γαλήνη ενός ιστορικού αναγνώσματος, παρατήρησε ο συνά­ δελφος των Μαθηματικών, θα περίμενα τα πάντα εκτός από αυτό το βασανισμένο πρόσωπο, Ιδέα σας είναι, τίποτα δεν με βασανίζει, κοιμήθηκα λίγο και μάλλον φαίνεται, Μπορείτε να μου πείτε όποιο λόγο θέλετε, η αλήθεια όμως είναι ότι από τό­ τε που είδατε εκείνη την ταινία δεν μοιάζετε πια ο ίδιος, Τι θέ­ λετε να πείτε όταν λέτε ότι δεν μοιάζω πια ο ίδιος, ρώτησε ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο μ' ένα απρόσμενο ύφος συνα­ γερμού, Τίποτα παραπάνω απ' αυτό ακριβώς που είπα, πως σας βρίσκω αλλαγμένο, Είμαι ο ίδιος άνθρωπος, Δεν αμφιβάλ­ λω, Η αλήθεια είναι πως είμαι ταραγμένος εξαιτίας κάποιων ζητημάτων αισθηματικής φύσης που τώρα τελευταία με έχουν απασχολήσει, είναι πράγματα που μπορούν να συμβούν στον καθένα, αλλά αυτό δεν σημαίνει πως έγινα άλλος άνθρωπος, Ούτε εγώ είπα αυτό, δεν έχω καμία αμφιβολία πως εξακολου­ θείτε να λέγεστε Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο και είστε κα­ θηγητής Ιστορίας σ' αυτό το σχολείο, Τότε δεν καταλαβαίνω γιατί επιμένετε να λέτε πως δεν μοιάζω ο ίδιος, Από τότε που είδατε την ταινία, Ας μη μιλήσουμε για την ταινία, γνωρίζετε ήδη τη γνώμη μου γι' αυτήν, Σύμφωνοι, Είμαι ο ίδιος άνθρω-

152

πος, Ναι, βέβαια, Θα 'πρεπε να θυμάστε πως τελευταία υπο­ φέρω από κατάθλιψη, Ή μαρασμό, που είναι το άλλο όνομα που χρησιμοποιήσατε, Ακριβώς, και πως πρέπει να το σέβε­ στε, Έχετε όλο το σεβασμό μου, το ξέρετε καλά, αλλά δεν μι­ λούσαμε γι' αυτό, Είμαι ο ίδιος άνθρωπος, Εσείς επιμένετε τώ­ ρα, Βέβαια, δεν είναι λίγες μέρες που σας το είπα, περνάω μια περίοδο έντονης ψυχολογικής φόρτισης και επομένως είναι φυσιολογικό να φαίνεται στο πρόσωπο μου και στους τρόπους μου, Ασφαλώς, Αυτό όμως δεν σημαίνει πως έχω αλλάξει ηθι­ κά και φυσιογνωμικά σε βαθμό ώστε να μοιάζω με άλλον άν­ θρωπο, Εγώ είπα μόνο πως δεν μοιάζετε ο ίδιος, όχι πως μοιά­ ζετε με άλλον άνθρωπο, Δεν είναι μεγάλη η διαφορά, Η συ­ νάδελφος μας της Λογοτεχνίας θα σας έλεγε πως είναι, αντί­ θετα, τεράστια, κι εκείνη ξέρει απ' αυτά, πιστεύω πως στις χροιές και τις αποχρώσεις η λογοτεχνία είναι σχεδόν σαν τα μαθηματικά, Εγώ, ο καημένος, ανήκω στο χώρο της Ιστορίας, όπου χροιές και αποχρώσεις δεν υπάρχουν, Θα υπήρχαν αν η Ιστορία μπορούσε να γίνει, ας πούμε, απεικόνιση της ζωής, Με παραξενεύετε, δεν τις συνηθίζατε τόσο κλασικές ρητορείες, Έχετε απόλυτο δίκιο, σε μια τέτοια περίπτωση η Ιστορία δεν θα ήταν ζωή αλλά μία από τις δυνατές απεικονίσεις της, πα­ ρόμοιες ίσως, αλλά ποτέ όμοιες. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Α­ φόνσο απέστρεψε ξανά τα μάτια, μετά, πιέζοντας με κόπο τη θέληση του, τα προσήλωσε ξανά στο συνάδελφο του, σαν να προσπαθούσε να εξιχνιάσει αυτό που βρισκόταν πίσω από τη φαινομενική γαλήνη του προσώπου του. Ο μαθηματικός άντε­ ξε το βλέμμα χωρίς να φαίνεται ότι του δίνει ιδιαίτερη σημα­ σία, μετά, μ' ένα χαμόγελο που είχε μαζί συμπαθητική ειρω­ νεία όσο και ειλικρινά αγαθή προαίρεση, είπε, Ίσως μια μέρα να καθίσω να ξαναδώ την εν λόγω κωμωδία, μπορεί να κατα­ φέρω ν' ανακαλύψω αυτό που τόσο σας παιδεύει, αν υποθέ­ σουμε ότι εκεί βρίσκεται η ρίζα του κακού. Ο Τερτουλιάνο Μά­ σιμο Αφόνσο ρίγησε από την κορυφή ως τα νύχια, αλλά, μέσα στη σύγχυση, μέσα στον πανικό, έστερξε να δώσει μια εύσχη­ μη απάντηση, Μην κοπιάζετε άδικα, αυτό που με παιδεύει, για

153

να χρησιμοποιήσω τη δική σας λέξη, είναι ένας δεσμός από τον οποίο δεν ξέρω πώς να βγω, αν ποτέ στη ζωή σας βρεθήκατε σε παρόμοια κατάσταση, ξέρετε πως αισθάνεται κανείς, και τώρα πρέπει να πάω στο μάθημα, έχω ήδη αργήσει, Αν δεν εί­ ναι ενόχληση, και παρόλο που το σημείο έχει στην ιστορία του τουλάχιστον ένα επικίνδυνο προηγούμενο, θα σας συνοδέψω μέχρι τη γωνία του διαδρόμου, είπε ο μαθηματικός, με την επί­ σημη υπόσχεση μου πάντως πως δεν θα επαναλάβω την αναι­ δή κίνηση να θέσω το χέρι μου στον ώμο σας, Έτσι όπως έχουν τα πράγματα, σήμερα μπορεί και να μη με πείραζε, Εγώ όμως δεν θέλω να το διακινδυνέψω, η όψη σας λέει πως είστε φορ­ τωμένος στο αμήν. Γέλασαν και οι δύο, ανεπιφύλακτα ο καθη­ γητής των Μαθηματικών, βεβιασμένα ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, στα αυτιά του οποίου ηχούσαν ακόμα οι λέξεις που τον είχαν πανικοβάλει, η χειρότερη απειλή που θα μπορούσε κανείς να του απευθύνει αυτή τη χρονική στιγμή. Χωρίστηκαν στη γωνία του διαδρόμου και πήγε ο καθένας στον προορισμό του. Η εμφάνιση του καθηγητή της Ιστορίας έσβησε τη γλυκιά ψευδαίσθηση των μαθητών που άφησε η αργοπορία του, ότι δηλαδή σήμερα δεν θα είχαν μάθημα. Προτού καν καθίσει, ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο ανακοίνωσε ότι σε τρεις μέρες, επομένως την ερχόμενη Πέμπτη, θα είχαν ένα και τελευταίο γραπτό διαγώνισμα, Να έχετε υπόψη σας ότι πρόκειται για διαγώνισμα αποφασιστικό για τον τελικό καθορισμό της βαθ­ μολογίας, είπε, μιας και δεν προτίθεμαι να κάνω προφορικές ε­ ξετάσεις στις δύο βδομάδες που υπολείπονται ως το τέλος της σχολικής χρονιάς, επιπλέον, η ώρα αυτού του μαθήματος και των δύο επόμενων θα αφιερωθεί αποκλειστικά στην επανάλη­ ψη της διδακτέας ύλης, ούτως ώστε την ημέρα του διαγωνί­ σματος να έχετε φρεσκάρει τις γνώσεις σας. Ο πρόλογος έτυχε καλής υποδοχής από το πλέον αμερόληπτο μέρος της τάξης, ή­ ταν προφανές, δόξα τω Θεώ, πως ο Τερτουλιάνο δεν είχε την πρόθεση να κάνει μεγαλύτερο μακελειό απ' αυτό που ήταν α­ πολύτως απαραίτητο. Από κει και στο εξής όλη η προσοχή των μαθητών θα συγκεντρωθεί στην έμφαση με την οποία μεταχει­

ρίζεται ο καθηγητής κάθε μέρος της ύλης του μαθήματος, ε­ πειδή, αν η λογική των μέτρων και των σταθμών είναι πράγ­ ματι ανθρώπινο πράγμα, και η εύνοια της τύχης ένας από τους μεταβλητούς της παράγοντες, τέτοιου είδους αλλαγές έντασης στην επικοινωνία πιθανόν να πρόδιδαν, χωρίς εκείνος να αντι­ λαμβάνεται την ασυνείδητη αποκάλυψη, την επιλογή των θε­ μάτων που θα αποτελούσαν τη γραπτή εξέταση. Εφόσον είναι ευρέως γνωστό πως κανένα ανθρώπινο ον, συμπεριλαμβανο­ μένων και εκείνων που έχουν φτάσει στην ηλικία που αποκα­ λούμε γεροντική, δεν συντηρείται χωρίς ψευδαισθήσεις, αυτή την περίεργη ψυχική επιπολαιότητα που είναι απαραίτητη για μια φυσιολογική ζωή, τι να πούμε τότε για τούτα τα κορίτσια και αγόρια που, μόλις έχασαν την ψευδαίσθηση πως σήμερα δεν θα είχαν μάθημα, καταπιάστηκαν αμέσως με την τροφή μιας άλλης ψευδαίσθησης πολύ πιο προβληματικής, ότι δηλα­ δή το διαγώνισμα της Πέμπτης μπορεί να γίνει για τον καθένα τους, και επομένως για όλους, η χρυσή γέφυρα από την οποία θριαμβευτικά θα μετακινηθούν στην επόμενη χρονιά. Το μά­ θημα είχε τελειώσει σχεδόν όταν ένας υπάλληλος χτύπησε την πόρτα και μπήκε μέσα για να πει στον κύριο καθηγητή Τερ­ τουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο πως ο κύριος διευθυντής τον παρα­ καλούσε αν είχε την ευγενή καλοσύνη να περάσει από το γρα­ φείο του μόλις θα τελείωνε. Η παρουσίαση που ανέπτυσσε ε­ κείνη την στιγμή, σχετικά με κάποια συνθήκη, επισπεύτηκε σε λιγότερο από δύο λεπτά, τόσο πεταχτά που ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο θεώρησε καλό να πει, Μην ανησυχείτε γι' αυ­ τό, δεν πρόκειται να πέσει στο διαγώνισμα. Οι μαθητές αντάλ­ λαξαν ματιές συνένοχης συνεννόησης, από τις οποίες εύκολα συνάγει κανείς πως οι απόψεις τους σχετικά με τις διαβαθμί­ σεις της έμφασης είχαν μόλις επιβεβαιωθεί σε μια περίπτωση όπου, περισσότερο κι από το νόημα των λέξεων, είχε μετρήσει το υποτιμητικό ύφος με το οποίο είχαν προφερθεί. Ελάχιστες φορές το μάθημα είχε λήξει σε τέτοιο κλίμα ομόνοιας. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο έβαλε τα χαρτιά στην τσάντα του και βγήκε έξω. Οι διάδρομοι γέμισαν γρήγορα από

μαθητές που ορμούσαν απ' όλες τις πόρτες συζητώντας για θέ­ ματα που δεν είχαν καμία σχέση με αυτά που είχαν διδαχθεί μόλις ένα λεπτό νωρίτερα, εδώ κι εκεί κάποιος καθηγητής προ­ σπαθούσε να περάσει απαρατήρητος στη σγουρή θάλασσα α­ πό κεφάλια που τον κύκλωναν από παντού και με όσο καλύ­ τερη προσποίηση μπορούσε περνούσε τα βράχια που εμφανί­ ζονταν μπροστά του, ξεγλιστρούσε με κατεύθυνση το απάνεμο φυσικό του λιμάνι, το γραφείο. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο έκοψε δρόμο προς την πτέρυγα του κτηρίου όπου βρισκό­ ταν το γραφείο του διευθυντή, σταμάτησε για ν' απαντήσει στην καθηγήτρια της Λογοτεχνίας που του έκλεινε το πέρα­ σμα, Δεν έχουμε ένα καλό λεξικό με τις τοπικές εκφράσεις, του έλεγε πιάνοντας το μανίκι του σακακιού του, Σχεδόν όλα τα γενικά λεξικά συνήθως τις περιέχουν, υπενθύμισε εκείνος, Ναι, αλλά όχι με τρόπο συστηματικό και αναλυτικό ή με τη φιλοδο­ ξία να εξαντλήσουν το θέμα, να καταγράφουν, για παράδειγ­ μα, το μουλαρώνω, και να λένε τι σημαίνει, δεν είναι αρκετό, χρειάζεται να πάνε πιο μακριά, να αναγνωρίσουν στα διάφορα συστατικά της έκφρασης τις αναλογίες, άμεσες και έμμεσες, με την πνευματική κατάσταση που παριστάνουν, Έχετε απόλυτο δίκιο, απάντησε ο καθηγητής της Ιστορίας, περισσότερο για να φανεί ευχάριστος και λιγότερο επειδή τον ενδιέφερε πραγματι­ κά το θέμα, και τώρα σας παρακαλώ να με συγχωρέσετε, πρέ­ πει να πηγαίνω, με κάλεσε ο διευθυντής, Πηγαίνετε, πηγαίνε­ τε, δεν υπάρχει χειρότερη αμαρτία από το ν' αφήνετε το Θεό να περιμένει. Τρία λεπτά αργότερα ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο χτυπούσε την πόρτα του γραφείου, μπήκε μέσα όταν ά­ ναψε το πράσινο φως, αντάλλαξε την καλημέρα, στο νεύμα του διευθυντή κάθισε και περίμενε. Δεν αισθανόταν καμία παρεί­ σακτη παρουσία, αστρική ή άλλου είδους. Ο διευθυντής έβαλε κατά μέρος τα χαρτιά που είχε πάνω στο γραφείο και είπε, χα­ μογελαστός, Σκέφτηκα πολύ την τελευταία μας συζήτηση σχε­ τικά με τη διδασκαλία της Ιστορίας και κατέληξα σ' ένα συ­ μπέρασμα, Ποιο, κύριε διευθυντά, Να σας ζητήσω να μας κά­ νετε μια εργασία στις διακοπές, Τι εργασία, Προφανώς μπό­

ι 56

ρείτε να μου απαντήσετε πως αυτές είναι για ξεκούραση και δεν είναι καθόλου λογικό να ζητώ από έναν καθηγητή, μόλις τελειώσουν τα μαθήματα, να συνεχίσει να απασχολείται με σχο­ λικά θέματα, Γνωρίζετε θαυμάσια, κύριε διευθυντά, πως δεν θα σας έλεγα τέτοιες κουβέντες, Θα μου λέγατε άλλες που θα σή­ μαιναν το ίδιο, Ναι, εν τω μεταξύ, και μέχρι στιγμής, δεν έχω προφέρει λέξη, ούτε από τις μεν ούτε από τις δε, και επομένως σας παρακαλώ να εκθέσετε την ιδέα σας, Σκέφτηκα πως θα μπορούσαμε να προσπαθήσουμε να πείσουμε το Υπουργείο ό­ χι να αναποδογυρίσει το πρόγραμμα, αυτό θα ήταν πάρα πολύ, ο υπουργός δεν ήταν ποτέ άνθρωπος των επαναστάσεων, αλ­ λά να μελετήσει, να οργανώσει και να θέσει σε εφαρμογή ένα μικρό πείραμα, ένα πιλοτικό πρόγραμμα, περιορισμένο, για αρ­ χή, σε ένα σχολείο και έναν περιορισμένο αριθμό μαθητών, κα­ τά προτίμηση εθελοντών, όπου η ύλη της ιστορίας θα μελετά­ ται από το παρόν προς το παρελθόν αντί να μελετάται από το παρελθόν προς το παρόν, εν ολίγοις, τη θέση την οποία εδώ και τόσο καιρό υπερασπίζεστε και για την ωφέλεια της οποίας εί­ χα τη χαρά να μεταπειστώ από εσάς, Και η εργασία αυτή που θέλετε να μου αναθέσετε σε τι συνίσταται ακριβώς, ρώτησε ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, Να αναπτύξετε μία τεκμηριω­ μένη πρόταση για να στείλουμε στο Υπουργείο, Εγώ, κύριε διευ­ θυντά, Όχι για να σας κολακέψω, αλλά πραγματικά δεν βρί­ σκω στο σχολείο μας άλλον με περισσότερα προσόντα για να το κάνει, αποδείξατε πως έχετε συλλογιστεί πολύ πάνω στο θέμα, έχετε σαφείς ιδέες γι' αυτό, πραγματικά θα ένιωθα μεγάλη ι­ κανοποίηση αν δεχόσασταν το έργο, σας το λέω με κάθε ειλι­ κρίνεια, και εννοείται βέβαια πως η εργασία σας θα αποζημιω­ θεί, σίγουρα θα βρεθεί στον προϋπολογισμό μας μια διάταξη στην οποία να εμπίπτει η ανάθεση, Πολύ αμφιβάλλω πως οι ι­ δέες μου, είτε σε ποιότητα, είτε σε ποσότητα, γιατί κι αυτή με­ τράει, όπως ξέρετε, θα ήταν ικανές να πείσουν το Υπουργείο, εσείς, κύριε διευθυντά, τους γνωρίζετε καλύτερα από μένα, Α­ λίμονο μου, και με το παραπάνω, Τότε, Τότε επιτρέψτε μου να επιμείνω, πιστεύω πως αυτή θα ήταν η καλύτερη ευκαιρία για

να πάρουμε θέση απέναντι τους ως ένα σχολείο ικανό να πα­ ράγει καινοτόμες ιδέες, Ακόμα κι αν μας διώξουν, Ίσως να το κάνουν, ίσως να αρχειοθετήσουν την πρόταση χωρίς ν' ασχο­ ληθούν παραπάνω, αυτή όμως θα μείνει εκεί, κάποιος, κάποια μέρα, θα τη θυμηθεί, Κι εμείς θα καθίσουμε να περιμένουμε αυτή τη μέρα, Σε δεύτερη φάση μπορούμε να καλέσουμε κι άλ­ λα σχολεία να συμμετέχουν στο σχέδιο, να οργανώσουμε συ­ ζητήσεις, συνδιασκέψεις, να θέσουμε το ζήτημα στα μέσα μα­ ζικής επικοινωνίας, Μέχρι που ο γενικός γραμματέας να μας γράψει μια επιστολή και να μας διατάξει να σωπάσουμε, Με λύπη μου παρατηρώ πως το αίτημα μου δεν σας ενθουσιάζει, Ομολογώ πως λίγα πράγματα σ' αυτό τον κόσμο με ενθουσιά­ ζουν, κύριε διευθυντά, το πρόβλημα όμως δεν είναι τόσο αυτό όσο ότι δεν γνωρίζω τι μου επιφυλάσσει η επερχόμενη άδεια, Δεν καταλαβαίνω, Θα χρειαστεί να αντιμετωπίσω ορισμένα σοβαρά θέματα που προέκυψαν προσφάτως στη ζωή μου και φοβούμαι πως ούτε χρόνος μού περισσεύει, ούτε η ψυχική μου διάθεση βοηθά για να ασχοληθώ μ' ένα έργο που θα απαιτού­ σε από μέρους μου ολοκληρωτική αφοσίωση, Αν είναι έτσι, ας θεωρήσουμε το θέμα λήξαν, Αφήστε με να το σκεφτώ λίγο α­ κόμα, κύριε διευθυντά, παραχωρήστε μου μερικές ημέρες, υ­ πόσχομαι να σας δώσω μια απάντηση μέχρι το τέλος της ε­ βδομάδας, Θέλω να ελπίζω ότι θα είναι θετική, Ίσως, κύριε διευθυντά, αλλά δεν μπορώ να σας το βεβαιώσω, Βλέπω πως πραγματικά κάτι σας απασχολεί, μακάρι να επιλύσετε με τον καλύτερο τρόπο τα προβλήματα που λέτε, Μακάρι, Πώς πήγε το μάθημα, Τέλεια, η τάξη δουλεύει, Θαύμα, Την Πέμπτη θα έ­ χουμε γραπτό διαγώνισμα, Και την Παρασκευή θα μου δώσε­ τε την απάντηση, Ναι, Σκεφτείτε καλά, Θα σκεφτώ, Δεν χρειά­ ζεται βέβαια να σας πω ποιον σκέφτομαι ως επικεφαλής του πιλοτικού πειράματος, Ευχαριστώ, κύριε διευθυντά. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο κατέβηκε στο γραφείο των καθηγη­ τών, πήγαινε να διαβάσει εφημερίδα και να περάσει την ώρα του μέχρι το γεύμα. Ωστόσο, καθώς πλησίαζε εκείνη η ώρα, άρχισε να αντιλαμβάνεται πως δεν θα άντεχε να είναι με κό­

σμο, πως δεν θα άντεχε άλλη συζήτηση σαν την πρωινή, ακό­ μα κι αν δεν τον ενέπλεκε άμεσα, ακόμα κι αν πραγματευόταν, από την αρχή μέχρι το τέλος, αθώες τοπικές εκφράσεις, όπως μουλαρώνω, μου τρέχουν τα σάλια ή κατάπιες τη γλώσσα σου. Πριν χτυπήσει το κουδούνι, βγήκε και πήγε να φάει σ' ένα ε­ στιατόριο. Επέστρεψε στο σχολείο για το δεύτερο μάθημα, δεν μίλησε σε κανέναν και πριν το απομεσήμερο βρισκόταν στο σπίτι. Ξαπλώθηκε στον καναπέ, έκλεισε τα μάτια, προσπάθησε να εκκενώσει τον εγκέφαλο του από τις σκέψεις, να κοιμηθεί αν τα κατάφερνε, να γίνει πέτρα που όπου την αφήσουν εκεί μένει, ούτε όμως η τεράστια πνευματική προσπάθεια που έκα­ νε μετά για να συγκεντρωθεί στο αίτημα του διευθυντή κατόρ­ θωσε να σβήσει τη σκιά με την οποία θα 'πρεπε να ζει μέχρι να φτάσει η απάντηση στο γράμμα που είχε γράψει με το όνομα της Μαρία ντα Παζ. Περίμενε σχεδόν δύο βδομάδες. Εν τω μεταξύ έκανε μαθή­ ματα, τηλεφώνησε δύο φορές στη μητέρα του, προετοίμασε το γραπτό διαγώνισμα για την Πέμπτη και σχεδίασε αυτό που θα παρουσίαζε στους μαθητές της άλλης τάξης, την Παρασκευή ε­ νημέρωσε το διευθυντή πως αποδεχόταν την ευγενική του πρό­ κληση, δέχτηκε ένα τηλεφώνημα από το συνάδελφο των Μα­ θηματικών που τον ρωτούσε πώς είναι, τελείωσε την ανάγνωση του κεφαλαίου σχετικά με τους Αμορραίους και πέρασε στους Ασσυρίους, είδε ένα ντοκιμαντέρ για τους παγετώνες στην Ευ­ ρώπη κι άλλο ένα για τους μακρινούς προγόνους του ανθρώ­ που, σκέφτηκε πως αυτή η στιγμή στη ζωή του έκανε για μυθι­ στόρημα, σκέφτηκε πως θα ήταν χαμένος κόπος γιατί κανείς δεν θα πίστευε μια τέτοια ιστορία, τηλεφώνησε ξανά στη Μα­ ρία ντα Παζ, αλλά με φωνή τόσο ξεψυχισμένη που εκείνη α­ νησύχησε και ρώτησε αν μπορούσε να βοηθήσει σε κάτι, της εί­ πε να έρθει κι εκείνη ήρθε, και βρέθηκαν στο κρεβάτι, και μετά βγήκαν έξω για δείπνο, και την επόμενη μέρα ήταν η σειρά της να τηλεφωνήσει για να του ανακοινώσει πως η απάντηση από την εταιρεία παραγωγής ταινιών είχε φτάσει, Σου μιλώ από την τράπεζα, αν θέλεις πέρασε από δω, ή σου τη φέρνω εγώ

μετά, όταν τελειώσω. Τρέμοντας μέσα του, συνταραγμένος α­ πό τη συγκίνηση, ο Τερτουλιανο Μάσιμο Αφόνσο μόλις την τελευταία στιγμή κατάφερε να καταπνίξει το ερώτημα που του ερχόταν να κάνει, Την άνοιξες, κι αυτό τον έκανε να καθυστε­ ρήσει κατά δύο δευτερόλεπτα την τελική απάντηση με την ο­ ποία διέλυε οποιαδήποτε τυχόν αμφιβολία υπήρχε για το αν ή­ ταν ή όχι διατεθειμένος να μοιραστεί μαζί της τη γνώση του πε­ ριεχομένου της επιστολής, Έρχομαι εκεί. Αν η Μαρία ντα Παζ είχε φανταστεί μια τρυφερή οικιακή σκηνή όπου εκείνη θα ά­ κουγε την ανάγνωση καθώς θα έπινε με μικρές γουλιές το τσάι που ίδια θα είχε φτιάξει στην κουζίνα του αγαπημένου της, μπορούσε πλέον να το βγάλει απ' το μυαλό της. Τη βλέπουμε τώρα, καθισμένη στο μικρό γραφείο της τραπεζικής υπαλλή­ λου, με το χέρι της ακόμα πάνω στο τηλέφωνο που μόλις έκλει­ σε, το φάκελο σχήματος ορθογώνιου μπροστά της και μέσα του το γράμμα που η τιμιότητα της δεν θα της επιτρέψει να το δια­ βάσει γιατί δεν της ανήκει, κι ας απευθύνεται στο όνομα της. Πριν περάσει μια ώρα, ο Τερτουλιανο Μάσιμο Αφόνσο έμπαι­ νε βιαστικός στην τράπεζα και ζητούσε να μιλήσει με την υ­ πάλληλο Μαρία ντα Παζ. Δεν τον γνώριζε κανείς εκεί, κανείς δεν υποψιαζόταν ότι είχε αισθηματικές υποθέσεις και μυστικά του μπουντουάρ με την κοπέλα που κατευθύνεται προς το γκι­ σέ. Εκείνη τον είχε δει από το βάθος της μεγάλης αίθουσας ό­ που έχει το πόστο της ως απασχολούμενη με αριθμούς, γι' αυ­ τό κρατά στο χέρι της το γράμμα, Ορίστε, λέει, δεν χαιρετήθη­ καν, δεν ευχήθηκαν καλησπέρα ο ένας στον άλλο, δεν είπαν γεια τι κάνεις, ούτε τίποτα παρόμοιο, ένα γράμμα έπρεπε να ε­ πιδοθεί και επιδόθηκε, εκείνος λέει, Στο επανιδείν, θα τηλε­ φωνήσω αργότερα, κι εκείνη, έχοντας επιτελέσει το μέρος που της έλαχε στις λειτουργίες των αστικών ταχυδρομικών διανο­ μών, επιστρέφει στη θέση της, αδιάφορη στο καχύποπτο ενδια­ φέρον ενός συναδέλφου μεγαλύτερης ηλικίας που πριν από καιρό την περιτριγύριζε χωρίς αποτέλεσμα και που από τότε, ενοχλημένος, την έχει βάλει στο μάτι. Στο δρόμο ο Τερτουλια­ νο Μάσιμο Αφόνσο προχωρά γρήγορα, τρέχει σχεδόν, άφησε

το αυτοκίνητο σ ενα υπόγειο παρκινγκ τρία τετράγωνα πιο κάτω, δεν έβαλε το γράμμα στην τσάντα αλλά στην εσωτερική τσέπη του σακακιού του, από φόβο μήπως την παρασύρει κά­ ποιος αλάνης μικρός, όπως αποκαλούσαν παλιά τους πιτσιρι­ κάδες που μεγάλωναν με την ελευθερία του δρόμου, κατόπιν αγγέλους με βρόμικο πρόσωπο, μετά επαναστάτες χωρίς αιτία, και σήμερα ανήλικους παραβάτες που δεν χαίρουν ούτε ευφη­ μισμών ούτε παρομοιώσεων. Λέει διαρκώς στον εαυτό του πως δεν θ' ανοίξει το γράμμα μέχρι να φτάσει στο σπίτι, πως στην ηλικία του δεν μπορεί να συμπεριφέρεται σαν ανυπόμονος έ­ φηβος, την ίδια στιγμή όμως γνωρίζει πως αυτές οι ενήλικες προθέσεις του θα εξατμιστούν όταν βρεθεί μέσα στο αυτοκίνη­ το, στο μισοσκόταδο του παρκινγκ, με την πόρτα κλειστή να τον προστατεύει από τη νοσηρή περιέργεια του κόσμου. Άργη­ σε να βρει το σημείο όπου είχε αφήσει το αυτοκίνητο, πράγμα που επιδείνωσε την κατάσταση νευρικής αγωνίας στην οποία ήδη βρισκόταν, έμοιαζε ο ταλαίπωρος, κακή σύγκριση, με σκύ­ λο αφημένο στη μέση της ερήμου, να κοιτάζει χαμένος πότε α­ πό τη μια πότε από την άλλη, χωρίς έστω μια οσμή που θα τον οδηγήσει στο σπίτι, Σ' αυτό τον όροφο είναι, γι' αυτό είμαι σί­ γουρος, στην πραγματικότητα όμως δεν ήταν. Στο τέλος βρήκε εκεί το αυτοκίνητο, τρεις φορές είχε βρεθεί σε απόσταση βημά­ των απ' αυτό και δεν το είδε. Μπήκε μέσα γρήγορα, σαν να τον κυνηγούσαν, έκλεισε την πόρτα, την κλείδωσε, άναψε το εσω­ τερικό φως. Κρατά το φάκελο στα χέρια, σαν τον κυβερνήτη πλοίου στο σημείο όπου τέμνονται οι συντεταγμένες, ανοίγει τις οδηγίες για να μάθει ποια ρότα θα πρέπει ν' ακολουθήσει από δω και στο εξής. Από το φάκελο βγαίνουν μια φωτογρα­ φία κι ένα φύλλο χαρτί. Η φωτογραφία είναι του Τερτουλιανο Μάσιμο Αφόνσο, αλλά έχει την υπογραφή του Ντανιέλ ΣάνταΚλάρα κάτω από τις λέξεις Θερμές ευχές. Όσο για το φύλλο χαρτί, όχι μόνο ενημερώνει πως Ντανιέλ Σάντα-Κλάρα είναι το καλλιτεχνικό όνομα του ηθοποιού Αντόνιο Κλάρο, αλλά, επι­ προσθέτως και κατ' εξαίρεση, δίνει τη διεύθυνση της προσω­ πικής του κατοικίας, Με την ιδιαίτερη φροντίδα και προσοχή

161

11 -Ο

άνθρωπος

αντίγραφο

της οποίας έτυχε η επιστολή σας, έτσι γράφει. Ο Τερτουλιανο Μάσιμο Αφόνσο ανακαλεί τη διατύπωση με την οποία τη συνέ­ ταξε και συγχαίρει τον εαυτό του για την ιδιοφυή ιδέα να προ­ τείνει στην εταιρεία παραγωγής μια μελέτη σχετική με τη σπου­ δαιότητα των δευτερευόντων ηθοποιών, Έριξα λάσπη στον τοί­ χο κι αυτή πήγε και κόλλησε, μουρμούρισε, ενώ την ίδια στιγ­ μή συνειδητοποιούσε, δίχως έκπληξη, πως το πνεύμα του είχε ανακτήσει την παλιά του ηρεμία, ότι το σώμα του ξεσφίχτηκε, κανένα ίχνος εκνευρισμού, κανένα σημάδι αγωνίας, ο παρα­ πόταμος ήρθε απλώς και βρήκε το ποτάμι, και ο ρους του αυ­ ξήθηκε, ο Τερτουλιανο Μάσιμο Αφόνσο ξέρει τώρα ποια ρότα πρέπει να πάρει. Από την πλαϊνή θήκη της πόρτας του αυτο­ κινήτου έβγαλε ένα χάρτη της πόλης και αναζήτησε το δρόμο όπου ζει ο Ντανιέλ Σάντα-Κλάρα. Βρίσκεται σε μια συνοικία που δεν γνωρίζει, ή τουλάχιστον δεν θυμάται να έχει περάσει ποτέ από κει, και επιπλέον βρίσκεται μακριά από το κέντρο, ό­ πως μόλις διαπίστωσε στο χάρτη που ξεδίπλωσε πάνω στο τι­ μόνι. Δεν πειράζει, έχει χρόνο, έχει όλο το χρόνο του κόσμου. Βγήκε έξω να πληρώσει για τη στάθμευση, επέστρεψε στο αυ­ τοκίνητο, έσβησε το φως της οροφής κι έβαλε μπροστά. Ο στό­ χος του, όπως εύκολα μαντεύει κανείς, είναι ο δρόμος στον ο­ ποίο μένει ο ηθοποιός. Θέλει να δει το κτήριο, να κοιτάξει από κάτω τον όροφο στον οποίο μένει, τα παράθυρα, τι είδους άν­ θρωποι μένουν στη συνοικία, ποια είναι η ατμόσφαιρα, το ύφος, οι τρόποι. Η κίνηση είναι πυκνή, τα αυτοκίνητα κινούνται με α­ πελπιστική βραδύτητα, αλλά ο Τερτουλιανο Μάσιμο Αφόνσο δεν αδημονεί, δεν υπάρχει κανένας κίνδυνος ν' αλλάξει θέση ο δρόμος στον οποίο κατευθύνεται, είναι φυλακισμένος στο οδι­ κό δίκτυο της πόλης που τον κυκλώνει από παντού, όπως θαυ­ μάσια διαπιστώνει κανείς στο χάρτη. Και στη διάρκεια της α­ ναμονής μπροστά από ένα κόκκινο φανάρι, κι ενώ ο Τερτου­ λιανο Μάσιμο Αφόνσο συνόδευε με ρυθμικούς χτύπους των δαχτύλων του στο στεφάνι του τιμονιού ένα τραγούδι χωρίς λόγια, ο κοινός νους μπήκε στο αυτοκίνητο. Καλησπέρα, είπε, Δεν σε κάλεσα εδώ, απάντησε ο οδηγός, Δεν θυμάμαι να με εί­

χες καλέσει και καμιά άλλη φορά, Μπορεί και να το έκανα αν δεν γνώριζα εκ των προτέρων τις δημηγορίες σου, Όπως σή­ μερα, Ναι, θα μου πεις να το σκεφτώ καλά, να μην μπλέξω, πως είναι τεράστια απερισκεψία, πως κανείς δεν μου εγγυάται ότι πίσω απ' όλα αυτά δεν είναι ο διάβολος, η συνηθισμένη συ­ ζήτηση, Λοιπόν αυτή τη φορά πέφτεις έξω, αυτό που πας να κάνεις δεν είναι απερισκεψία, είναι βλακεία, Βλακεία, Μάλι­ στα, κύριε, βλακεία, και μάλιστα χοντρή, Δεν βλέπω γιατί, Φυ­ σικό είναι, μία δευτερεύουσα μορφή τυφλότητας του πνεύμα­ τος είναι η βλακεία, Εξηγήσου, Δεν χρειάζεται να μου πεις πως κατευθύνεσαι στο δρόμο όπου μένει αυτός ο Ντανιέλ Σά­ ντα-Κλάρα, περίεργο είναι που δεν είδες τι κάνει νιάου νιάου στα κεραμίδια, Ποιο νιάου νιάου, ποια κεραμίδια, άσε τα αι­ νίγματα και μπες κατευθείαν στο θέμα, Είναι πολύ απλό, από το επώνυμο Κλάρο δημιουργήθηκε το ψευδώνυμο ΣάνταΚλάρα, Δεν είναι ψευδώνυμο, είναι καλλιτεχνικό όνομα, Κι έ­ νας άλλος δεν ήθελε την πληβεία κοινοτοπία των ψευδωνύμων και τα αποκαλούσε ετερώνυμα,* Και σε τι θα μου είχε χρησι­ μεύσει αν ήξερα τι κάνει νιάου νιάου, Σε λίγα πράγματα, ομο­ λογώ, και πάλι θα έπρεπε να ψάξεις, αλλά, αν έψαχνες τους Κλάρο στον κατάλογο, στο τέλος θα τον πετύχαινες, Αυτό που με ενδιαφέρει το έχω ήδη, Και τώρα πηγαίνεις στην οδό όπου μένει, πηγαίνεις να δεις το κτήριο, να κοιτάξεις από κάτω τον όροφο όπου ζει, τι είδους κόσμος ζει στη συνοικία, ποια είναι η ατμόσφαιρα, το ύφος, οι τρόποι, αυτές ήταν, αν δεν κάνω λά­ θος, οι κουβέντες σου, Ναι, Φαντάσου λοιπόν πως τη στιγμή που θα κοιτάζεις στα παράθυρα, προβάλλει σε κάποιο η γυναί­ κα του ηθοποιού, μάλλον, ας μιλήσουμε με σεβασμό, η σύζυγος αυτού του Αντόνιο Κλάρο, και σε ρωτά γιατί δεν ανεβαίνεις, ή, ακόμα χειρότερα, βρίσκει την ευκαιρία να σου ζητήσει να πας στο φαρμακείο ν' αγοράσεις ένα κουτί ασπιρίνες ή ένα σιρόπι για το βήχα, Ανοησίες, Αν σου φαίνεται ανοησία, φαντάσου * Αναφέρεται στους ετερώνυμους συγγραφείς του ποιητή Φερνάντο Πεσσόα. (Σ.τ.Μ.)

163

τώρα πως κάποιος περνά και σε χαιρετά, όχι ως Τερτουλιανο Μάσιμο Αφόνσο, που είσαι στην πραγματικότητα, αλλά ως Αντόνιο Κλάρο, που δεν θα γίνεις ποτέ, Κι άλλη ανοησία, Τό­ τε, αν κι αυτή η υπόθεση σου φαίνεται ανόητη, φαντάσου πως, καθώς στέκεσαι στο πεζοδρόμιο και κοιτάζεις τα παράθυρα ή μελετάς το ύφος των κατοίκων, εμφανίζεται μπρος σου, με σάρ­ κα και οστά, ο Ντανιέλ Σάντα-Κλάρα και απομένετε να κοιτά­ τε ο ένας τον άλλο, ολόιδιοι σαν πορσελάνινα σκυλάκια, ο κα­ θένας σαν είδωλο του άλλου, αλλά ένα είδωλο διαφορετικό, α­ φού ετούτο, αντίθετα με τον καθρέφτη, θα έδειχνε το αριστερό εκεί που είναι το αριστερό και το δεξί εκεί που είναι το δεξί, ε­ σύ τότε πώς θα αντιδρούσες αν συνέβαινε κάτι τέτοιο. Ο Τερ­ τουλιανο Μάσιμο Αφόνσο δεν απάντησε αμέσως, έμεινε σιω­ πηλός για δύο ή τρία λεπτά, μετά είπε, Η λύση είναι να μη βγω απ' το αυτοκίνητο, Ακόμα κι έτσι, εγώ στη θέση σου δεν θα ε­ παναπαυόμουν, αντέταξε ο κοινός νους, μπορεί να χρειαστεί να σταματήσεις σ' ένα κόκκινο φανάρι, μπορεί να έχει μποτι­ λιάρισμα, κάποιο φορτηγό να ξεφορτώνει, ένα ασθενοφόρο να φορτώνει, κι εσύ εκεί εκτεθειμένος, σαν ψάρι στο ενυδρείο, στο έλεος του κάθε εφήβου, λάτρη του σινεμά, και περίεργου, που μένει στον πρώτο όροφο της πολυκατοικίας όπου μένεις και θα ρωτήσει ποια είναι η επόμενη ταινία σου, Τι να κάνω λοιπόν, Αυτό δεν το ξέρω, δεν είναι της αρμοδιότητας μου, ο ρόλος της κοινής λογικής στην ιστορία του είδους σας σταματά πάντα στο σημείο όπου συμβουλεύει προσοχή και με το μαλακό, κυ­ ρίως στις περιπτώσεις όπου η ηλιθιότητα έχει πάρει το λόγο και απειλεί να πάρει και τα ηνία της δράσης, Μια λύση θα ή­ ταν να μεταμφιεστώ, Σε τι, Δεν ξέρω, θα το σκεφτώ, Καταπώς φαίνεται, για να γίνεις αυτός που είσαι, η μόνη δυνατότητα που σου απομένει είναι να μοιάζεις πως είσαι άλλος, Πρέπει να σκεφτώ, Ναι, καιρός ήταν, Αφού είναι έτσι, καλύτερα να πάω στο σπίτι, Αν δεν σου είναι ενόχληση, πήγαινε με μέχρι την πόρτα και μετά κάτι θα κανονίσω, Δεν θέλεις ν' ανέβεις, Ποτέ μέχρι σήμερα δεν μ' έχεις καλέσει, Σε καλώ τώρα, Ευχαριστώ, αλλά δεν πρέπει να δεχτώ, Γιατί, Γιατί ούτε κι αυτό είναι υγιει-

164

νό για το πνεύμα, να ζει έτσι φιλί κλειδί με τον κοινό νου, να τρώει μαζί του στο ίδιο τραπέζι, να κοιμάται μαζί του στο κρε­ βάτι, να τον παίρνει μαζί του στη δουλειά, να του ζητά την έ­ γκριση ή τη συναίνεση πριν από κάθε του βήμα, κάποια πράγ­ ματα θα πρέπει να τα διακινδυνέψετε από μόνοι σας, Σε ποιους αναφέρεσαι, Σε όλους σας, στο ανθρώπινο είδος, Διακινδύνε­ ψα για να επιτύχω εκείνη την επιστολή κι εσύ τη δεδομένη στιγμή με επέπληξες, Δεν έχεις κανένα λόγο να περηφανεύε­ σαι για τον τρόπο με τον οποίο την πέτυχες, βασίστηκες στην τιμιότητα ενός ανθρώπου με τρόπο που ήταν ουσιαστικά ένας επαίσχυντος εκβιασμός, Μιλάς για τη Μαρία ντα Παζ, Μάλι­ στα, μιλώ για τη Μαρία ντα Παζ, αν ήμουν στη θέση της θα ά­ νοιγα την επιστολή, θα τη διάβαζα και θα σ' την έτριβα στα μούτρα μέχρι να εκλιπαρείς γονατιστός συγγνώμη, Έτσι ενερ­ γεί ο κοινός νους, Έτσι θα έπρεπε να ενεργεί, Αντίο, θα τα πούμε μια άλλη φορά, πάω να σκεφτώ τη μεταμφίεση μου, Όσο πιο πολύ μεταμφιέζεσαι, τόσο περισσότερο μοιάζεις στον εαυτό σου. Ο Τερτουλιανο Μάσιμο Αφόνσο βρήκε μια ελεύθε­ ρη θέση σχεδόν έξω από την πόρτα της πολυκατοικίας όπου έ­ μενε, στάθμευσε το αυτοκίνητο, μάζεψε το χάρτη και τον οδη­ γό και βγήκε έξω. Στο απέναντι πεζοδρόμιο στεκόταν ένας ά­ ντρας με το πρόσωπο υψωμένο και κοιτούσε την πρόσοψη των επάνω ορόφων. Δεν υπήρχε καμία ομοιότητα στο πρόσωπο ή στο παράστημα, η παρουσία του εκεί ήταν μια απλή σύμπτω­ ση, αλλά ο Τερτουλιανο Μάσιμο Αφόνσο αισθάνθηκε μια α­ νατριχίλα στη σπονδυλική του στήλη όταν του πέρασε από το νου, δεν μπόρεσε να το αποφύγει, η νοσηρή φαντασία στάθη­ κε πιο δυνατή απ' τον ίδιο, η πιθανότητα να τον ψάχνει ο Ντα­ νιέλ Σάντα-Κλάρα, εγώ εσένα κι εσύ εμένα. Αμέσως παραμέ­ ρισε την ενοχλητική ονειροφαντασία, Βλέπω φαντάσματα, ο άνθρωπος δεν γνωρίζει καν την ύπαρξη μου, η αλήθεια ωστό­ σο είναι πως έτρεμαν ακόμα τα γόνατα του όταν μπήκε στο σπίτι κι έπεσε εξουθενωμένος στον καναπέ. Για μερικά λεπτά παρέμεινε βυθισμένος σε αποχαύνωση, απών από τον εαυτό του, σαν μαραθωνοδρόμος που η δύναμη του ξάφνου εξαντλεί-

ται μόλις πατά τη γραμμή του τερματισμού. Από την ήρεμη ε­ νέργεια που του έφτιαξε τη διάθεση όταν έβγαινε απ' το πάρκινγκ κι όταν, κατόπιν, οδηγούσε το αυτοκίνητο προς έναν προ­ ορισμό που τελικά ματαιώθηκε, είχε απομείνει μονάχα μια συ­ γκεχυμένη ανάμνηση, από κάτι που δεν βιώθηκε πραγματικά, ή ίσως βιώθηκε από εκείνο το κομμάτι του που τώρα ήταν α­ πόν. Σηκώθηκε με δυσκολία, αισθανόταν περίεργα τα πόδια του, σαν να ανήκαν σε άλλο άνθρωπο, και πήγε στην κουζίνα να φτιάξει καφέ. Τον ήπιε με αργές γουλιές, συγκεντρωμένος στην ανακουφιστική ζέστη που κατέβαινε από το λάρυγγα μέ­ χρι το στομάχι του, μετά έπλυνε φλιτζάνι και πιατάκι και επέ­ στρεψε στο καθιστικό. Όλες του οι κινήσεις είχαν γίνει μελετη­ μένες, αργές, σαν να ασχολιόταν με το χειρισμό επικίνδυνων ουσιών σε χημείο, ενώ το μόνο που είχε να κάνει ήταν ν' ανοί­ ξει τον τηλεφωνικό κατάλογο στο γράμμα Κ και να επιβεβαιώ­ σει τις πληροφορίες που έφερε η επιστολή. Και μετά τι θα κά­ νω, αναρωτήθηκε καθώς περνούσε τις σελίδες μέχρι να το βρει. Υπήρχαν πολλοί Κλάρο, αλλά οι Αντόνιο ήταν κάπου μισή ντουζίνα. Ιδού, επιτέλους, αυτό που τόσο κόπο τού είχε στοιχί­ σει, τόσο εύκολο που θα μπορούσε να το κάνει ο καθένας, ένα όνομα, μια διεύθυνση, ένας αριθμός τηλεφώνου. Αντέγραψε τα στοιχεία σ' ένα χαρτί και επανέλαβε την ερώτηση, Και τώρα τι θα κάνω. Με μια αντανακλαστική κίνηση έπιασε με το δεξί του χέρι το ακουστικό, έμεινε έτσι όση ώρα ξαναδιάβαζε για άλλη μια φορά αυτό που είχε σημειώσει, κατόπιν το άφησε, σηκώθη­ κε κι έκανε μια βόλτα στο σπίτι, επιχειρηματολογώντας με τον εαυτό του ότι θα ήταν πιο συνετό να αφήσει τη συνέχεια του ζη­ τήματος για μετά τις εξετάσεις, κατ' αυτό τον τρόπο θα είχε μια σκοτούρα λιγότερη, δυστυχώς είχε δεσμευτεί στο διευθυντή του σχολείου πως θα εκπονούσε το σχέδιο της πρότασης σχετικά με τη διδασκαλία της Ιστορίας, δεν μπορούσε ν' απαλλαγεί από την υποχρέωση, Αργά ή γρήγορα, δεν έχω άλλη επιλογή, θα πρέπει να ανασκουμπωθώ για ένα έργο που κανείς δεν θα του δώσει σημασία, ήταν τεράστια βλακεία μου που δέχτηκα την α­ νάθεση, ωστόσο δεν είχε νόημα να προσποιείται πως ξεγελά

τον εαυτό του, τάχα πως εξετάζει την πιθανότητα να αναβάλει για μετά από την εργασία του σχολείου το πρώτο βήμα στη δια­ δρομή που θα τον οδηγούσε στον Αντόνιο Κλάρο, μιας και Ντανιέλ Σάντα-Κλάρα, για την ακρίβεια, δεν υπάρχει, είναι μια σκιά, ένα ανδρείκελο, μια μεταβαλλόμενη μορφή που κινείται και μιλά μέσα από μια βιντεοκασέτα και επιστρέφει στη σιωπή και την ακινησία όταν τελειώνει ο ρόλος που του δίδαξαν, ενώ ο άλλος, ο Αντόνιο Κλάρο, είναι αληθινός, συγκεκριμένος, τό­ σο απτός όσο και ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, ο καθηγητής της Ιστορίας που ζει σ' αυτό το σπίτι, και του οποίου το όνομα συναντά κανείς στο γράμμα Α του τηλεφωνικού καταλόγου, κι ας επιμένουν κάποιοι πως το Αφόνσο δεν είναι επώνυμο αλλά όνομα από μόνο του. Είναι καθισμένος και πάλι στο γραφείο, έ­ χει μπροστά του το χαρτί με τις σημειώσεις που κράτησε, το δε­ ξί του χέρι και πάλι πάνω στο ακουστικό, δίνει την εντύπωση πως αποφάσισε τελικά να τηλεφωνήσει, πόσο αργεί όμως αυ­ τός ο άνθρωπος να καταλήξει, πόσο αμφίρροπος, πόσο αναπο­ φάσιστος μας βγήκε τελικά, δεν θα πίστευε κανείς πως είναι ο ίδιος άνθρωπος που πριν από λίγες ώρες τράβηξε το γράμμα α­ πό τα χέρια της Μαρία ντα Παζ. Και ξαφνικά, χωρίς σκέψη, ως μόνο τρόπο να νικήσει τη δειλία που τον παρέλυε, κάλεσε το νούμερο. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο αφουγκράζεται το κουδούνισμα, μία, δύο, τρεις, πολλές φορές, και τη στιγμή που πάει να το κλείσει, σκεπτόμενος, κατά το ένα ήμισυ με ανακού­ φιση και κατά το άλλο με απογοήτευση, πως δεν είναι κανείς ε­ κεί να του απαντήσει, μια γυναίκα, ασθμαίνοντας, σαν να ερ­ χόταν τρέχοντας από την άλλη άκρη του σπιτιού, είπε απλώς, Ναι. Μια ξαφνική μυϊκή σύσπαση έσφιξε το λαρύγγι του Τερ­ τουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, η απάντηση καθυστέρησε, έδωσε το χρόνο στη γυναίκα να επαναλάβει, ανυπόμονα, Ναι, ποιος εί­ ναι, τελικά ο καθηγητής της Ιστορίας κατάφερε να αρθρώσει δύο λέξεις, Καλησπέρα, κυρία, η γυναίκα όμως, αντί να του α­ παντήσει με το συγκρατημένο ύφος με το οποίο απευθύνεται κανείς σ' έναν άγνωστο, του οποίου το πρόσωπο, επιπλέον, δεν μπορεί να δει, είπε με χαμόγελο που διαπερνούσε την κάθε λέ-

166

Ι

ξη, Αν προσπαθείς να μου κάνεις φάρσα, μην κουράζεσαι, Με συγχωρείτε, είπε ο Τερτουλιανο Μάσιμο Αφόνσο, ήθελα απλώς να σας ζητήσω μια πληροφορία, Και τι πληροφορία μπορεί να θέλει ένας άνθρωπος που γνωρίζει τα πάντα για το σπίτι όπου τηλεφωνεί, Θα ήθελα να μάθω αν μένει εκεί ο ηθοποιός Ντα­ νιέλ Σάντα-Κλάρα, Αγαπητέ μου κύριε, αναλαμβάνω εγώ να ανακοινώσω στον ηθοποιό Ντανιέλ Σάντα-Κλάρα, όταν επι­ στρέψει, πως ο Αντόνιο Κλάρο τηλεφώνησε και ρώτησε αν οι δυο τους μένουν εδώ, Δεν καταλαβαίνω, πήγε να πει ο Τερτου­ λιανο Μάσιμο Αφόνσο για να κερδίσει χρόνο, η γυναίκα όμως συνέχισε απότομα, Δεν σε αναγνωρίζω, δεν συνηθίζεις εσύ τέ­ τοια παιχνίδια, λέγε τι θέλεις να τελειώνουμε, θ' αργήσεις στο γύρισμα, αυτό είναι, Με συγχωρείτε, κυρία μου, κάποια παρε­ ξήγηση έχει γίνει, εγώ δεν λέγομαι Αντόνιο Κλάρο, Δεν είστε ο σύζυγος μου, ρώτησε εκείνη, Είμαι απλώς ένας άνθρωπος που επιθυμεί να μάθει αν ο ηθοποιός Ντανιέλ Σάντα-Κλάρα μένει σ' αυτό το σπίτι, Από την απάντηση που σας έδωσα γνωρίζετε ή­ δη πως εδώ μένει, Ναι, αλλά ο τρόπος που μου το είπατε με μπέρδεψε, με αποσυντόνισε, Δεν είχα τέτοια πρόθεση, νόμισα πως ήταν ένα αστείο του συζύγου μου, Μπορείτε να είστε βέ­ βαιη πως δεν είμαι ο σύζυγος σας, Δεν μπορώ να το πιστέψω, Πως δεν είμαι ο σύζυγος σας, Αναφέρομαι στη φωνή σας, η φωνή σας είναι ακριβώς η ίδια με τη δική του, Είναι σύμπτωση, Δεν υπάρχουν τέτοιες συμπτώσεις, δυο φωνές, όπως και δυο άνθρωποι, μπορεί να είναι παρόμοιες, όμοιες όμως σε τέτοιο βαθμό όχι, Ίσως να είναι απλώς η εντύπωση σας, Κάθε λέξη σας φτάνει σ' εμένα σαν να βγήκε απ' το δικό του στόμα, Πραγ­ ματικά δεν μπορώ να το πιστέψω, Θέλετε να μου δώσετε το ό­ νομα σας για να του το πω όταν επιστρέψει, Αφήστε, δεν αξί­ ζει τον κόπο, εξάλλου ο σύζυγος σας δεν με γνωρίζει, Είστε θαυμαστής του, Όχι ακριβώς, Όπως και να 'χει, θα θέλει να ξέ­ ρει, Θα τηλεφωνήσω κάποια άλλη μέρα, Ακούστε όμως. Η επι­ κοινωνία κόπηκε, αργά ο Τερτουλιανο Μάσιμο Αφόνσο είχε κα­ τεβάσει το ακουστικό.

168

0

1 ΜΕΡΕΣ ΠΕΡΑΣΑΝ ΚΑΙ Ο ΤΕΡΤΟΥΛΙΑΝΟ ΜΑΣΙΜΟ ΑΦΟΝΣΟ

δεν τηλεφώνησε. Ήταν ικανοποιημένος με την τροπή που είχε πάρει η συζήτηση με τη γυναίκα του Αντόνιο Κλάρο, αισθανόταν λοιπόν αρκετή αυτοπεποίθηση για να κα­ ταπιαστεί ξανά με το ζήτημα, αλλά, αφού το σκέφτηκε καλά, αποφάσισε να επιλέξει τη σιωπή. Για δύο λόγους. Ο πρώτος γιατί ανακάλυψε πως απολάμβανε την ιδέα να παρατείνει και να διογκώσει την ατμόσφαιρα μυστηρίου που θα πρέπει να εί­ χε δημιουργήσει το τηλεφώνημα του, διασκέδαζε μάλιστα όταν φανταζόταν το διάλογο ανάμεσα στον άντρα και τη γυναίκα του, την αμφιβολία του ενός για την υποτιθέμενη απόλυτη ο­ μοιότητα των δύο φωνών, την επιμονή της άλλης πως δεν θα μπερδευόταν ποτέ αν δεν υπήρχε αυτή η ομοιότητα, Μακάρι να είσαι στο σπίτι όταν θα τηλεφωνήσει, θα κρίνεις ο ίδιος, θα έλεγε εκείνη, κι αυτός, Αν ποτέ τηλεφωνήσει, εκείνο που ήθε­ λε να μάθει του το είπες ήδη, πως μένω εδώ, Μην ξεχνάς πως ρώτησε για τον Ντανιέλ Σάντα-Κλάρα και όχι για τον Αντόνιο Κλάρο, Αυτό είναι που μου κάνει εντύπωση. Ο δεύτερος και ι­ σχυρότερος λόγος ήταν πως είχε κρίνει ως απολύτως δικαιο­ λογημένη την παλαιότερη σκέψη του πως είναι καλύτερα να καθαρίσει το πεδίο προτού κάνει το δεύτερο βήμα, δηλαδή να περιμένει να τελειώσουν τα μαθήματα και οι εξετάσεις ώστε, με το κεφάλι ήσυχο, να χαράξει νέα στρατηγική προσέγγισης και πολιορκίας. Η αλήθεια βέβαια είναι πως έχει μπροστά του το ενοχλητικό έργο που του παράγγειλε ο διευθυντής, αλλά, στους τρεις σχεδόν μήνες άδειας που θα έχει μπροστά του,

μπορεί να καταφέρει να βρει μια άνεση χρόνου και την απα­ ραίτητη διάθεση πνεύματος για τις άγονες μελέτες του. Για να τηρήσει την υπόσχεση που έδωσε, είναι πιθανό να περάσει τε­ λικά μερικές μέρες, λίγες, με τη μητέρα του, με τον όρο πάντως ότι θα ανακαλύψει έναν ασφαλή τρόπο να επαληθεύσει τη σταθερή του πεποίθηση πως ο ηθοποιός και η σύζυγος του δεν θα φύγουν τόσο νωρίς για διακοπές, αρκεί να θυμηθούμε την ερώτηση που έκανε εκείνη όταν νόμισε πως μιλούσε με το σύ­ ζυγο της, Θ' αργήσεις στο γύρισμα, αυτό είναι, για να συμπε­ ράνουμε, άλφα συν βήτα ίσον, πως ο Ντανιέλ Σάντα-Κλάρα συμμετέχει σε μια καινούργια ταινία και πως, αν η καριέρα του βρίσκεται σε ανοδική πορεία, όπως έδειξε η Θεά του Πάλκου, ο χρόνος της επαγγελματικής του απασχόλησης θα υπερβαίνει κατά πολύ, κατά το λόγο της συνήθειας, τον αντίστοιχο στο ξε­ κίνημα του, όταν μόλις διακρινόταν από τους κομπάρσους. Οι λόγοι για τους οποίους καθυστερεί το τηλεφώνημα ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο είναι, επομένως, όπως είδαμε, πειστι­ κοί και ουσιαστικοί. Ωστόσο δεν τον υποχρεώνουν, ούτε τον καταδικάζουν σε απραξία. Η ιδέα του να πάει και να δει το δρόμο όπου κατοικεί ο Ντανιέλ Σάντα-Κλάρα, παρά την ανα­ ποδιά με τον ξαφνικό κουβά με παγωμένο νερό που του έριξε ο κοινός νους, δεν είχε εγκαταλειφθεί. Θεωρούσε μάλιστα πως αυτή η παρατήρηση, η κάπως προνοητική, ήταν απαραίτητη για την επιτυχία των επόμενων επιχειρήσεων, αφού συνιστού­ σε σφυγμομέτρηση, κάτι ανάλογο, στους κλασικούς ή εκτός συρμού πολέμους, με την αποστολή αναγνοοριστικής περιπο­ λίας με στόχο την αξιολόγηση των δυνάμεων του εχθρού. Ευ­ τυχώς για την ασφάλεια του, δεν είχαν σβηστεί από τη μνήμη του οι θεόσταλτοι σαρκασμοί του κοινού νου σε σχέση με τις πιθανές συνέπειες μιας εμφάνισης του χωρίς μεταμφίεση. Θα μπορούσε, βέβαια, ν' αφήσει μουστάκι και γένια, να καρφώσει στη μύτη του μαύρα γυαλιά, ν' απιθώσει και μια τραγιάσκα στο κεφάλι, όμως, με εξαίρεση την τραγιάσκα και τα γυαλιά, που είναι πράγματα που τα φορά και τα βγάζει κανείς, είχε τη βε­ βαιότητα πως τα τρίχινα εξαρτήματα, τα γένια και το μουστά-

κι, από επίμονη ιδιοτροπία της παραγωγής, ή από κάποια αλ­ λαγή της τελευταίας στιγμής στο σενάριο, θα άρχιζαν την ίδια ακριβώς στιγμή να φυτρώνουν στο πρόσωπο του Ντανιέλ Σά­ ντα-Κλάρα. Επομένως, η μεταμφίεση, επιβεβλημένη αναμφί­ βολα, θα έπρεπε να ανατρέξει στην προσθετική κάθε παλαιού και σύγχρονου μασκαρέματος, και μπροστά σ' αυτή την ανα­ ντίρρητη ανάγκη δεν φτουράει ο τρόμος που ένιωσε τις προάλ­ λες, όταν βάλθηκε να φαντάζεται τις καταστροφές που θα μπο­ ρούσαν να είχαν συμβεί αν με τέτοια προσποίηση είχε πάει στην εταιρεία παραγωγής να ζητήσει πληροφορίες για τον ηθοποιό Σάντα-Κλάρα. Όπως όλος ο κόσμος, γνώριζε την ύπαρξη κα­ ταστημάτων που ειδικεύονταν στην πώληση και ενοικίαση κου­ στουμιών, αξεσουάρ και των υπόλοιπων συμπαρομαρτούντων που είναι απαραίτητα στην τέχνη της σκηνικής υποκριτικής ό­ σο και στις πρωτεϊκές μεταμορφώσεις των επαγγελματιών της κατασκοπίας. Η πιθανότητα να τον μπερδέψουν με τον Ντα­ νιέλ Σάντα-Κλάρα τη στιγμή της αγοράς θα χρειαζόταν να λη­ φθεί σοβαρά υπόψη μόνο στην περίπτωση που οι ηθοποιοί πή­ γαιναν οι ίδιοι και αγόραζαν πρόσθετα γένια, μουστάκι και φρύδια, περούκες και ποστίς, καλύπτρες για ψεύτικα τυφλά μάτια, κρεατοελιές και φακίδες, εσωτερικά γεμίσματα για να διαστέλλονται τα μάγουλα, βάτες όλων των ειδών και για τα δύο φύλα, για να μη μιλήσουμε για την κοσμητική, που είναι ι­ κανή να κατασκευάσει χρωματικές ποικιλίες σύμφωνα με το γούστο του πελάτη. Αυτό δα έλειπε. Μια εταιρεία παραγωγής ταινιών που σέβεται τον εαυτό της θα πρέπει να έχει στις απο­ θήκες της όλα όσα χρειάζεται, αν κάτι της λείψει θα το αγο­ ράσει, και σε περίπτωση προβλημάτων με τον προϋπολογισμό, ή απλώς επειδή δεν αξίζει τον κόπο, τότε νοικιάζει, και δεν έ­ χει λόγο να ντρέπεται γι' αυτό. Τίμιες γυναίκες βγάζουν στο σφυρί σκεπάσματα και κουβέρτες απ' το σπίτι τους όταν φτά­ νει η άνοιξη, και παρ' όλα αυτά η ζωή τους αξίζει επίσης το σε­ βασμό της κοινωνίας, που υποχρεούται να ξέρει τι θα πει ανά­ γκη. Υπάρχουν αμφιβολίες γι' αυτά που μόλις γράφτηκαν, από τη λέξη Τίμιες μέχρι την λέξη ανάγκη, αν ήταν πράγματι έργο

της σκέψης του Τερτουλιανο Μάσιμο Αφόνσο, αφού όμως α­ ναπαραστήσαμε αυτές, κι ακόμα εκείνες που βρίσκονται ανά­ μεσα τους, για να πούμε του στραβού το δίκιο, θα χτυπούσε ά­ σχημα αν αφήναμε ασχολίαστο το περιστατικό. Αυτό που τελι­ κά πρέπει να μας καθησυχάσει, τώρα που ξεκαθάρισαν τα ε­ πόμενα βήματα, είναι η βεβαιότητα πως ο Τερτουλιανο Μάσι­ μο Αφόνσο θα μπορέσει να μεταβεί χωρίς κανένα φόβο στο κατάστημα μεταμφιέσεων και ψιμυθίων, να διαλέξει και να α­ γοράσει το μοντέλο γενειάδας που ταιριάζει καλύτερα με το πρόσωπο του, τηρώντας ωστόσο τον απαράβατο όρο τα γένια που είναι ευρέως γνωστά ως μούσι-ψείρα, ακόμα κι αν τον με­ ταμορφώνουν σε πρότυπο κομψότητας, να απορριφθούν σθε­ ναρά, χωρίς παζάρια ούτε υποχώρηση στον πειρασμό μιας πι­ θανής έκπτωσης, αφού το σχέδιο από αυτί σε αυτί και το σχε­ τικά μικρό μήκος της τρίχας, για να μην πούμε για το γυμνό πάνω χείλος, θα εξέθεταν εντελώς σχεδόν στο σκληρό φως της μέρας την έκφραση που ακριβώς προτίθεται να κρύψει. Κατά την αντίστροφη σειρά αιτιών, δηλαδή επειδή θα προκαλούσε υπερβολικά την προσοχή των περιέργων, θα πρέπει επίσης να εξαιρεθεί και κάθε είδος μακριάς γενειάδας, και όχι μόνο το α­ ποστολικό στυλ. Το βολικό είναι, επομένως, μια κανονική γε­ νειάδα, αρκετά πυκνή, που θα τείνει όμως περισσότερο προς το μικρό μήκος παρά προς το μεγάλο. Ο Τερτουλιανο Μάσιμο Αφόνσο θα περάσει ώρες κάνοντας πειράματα μπροστά στον καθρέφτη του μπάνιου, κολλώντας και ξεκολλώντας την πολύ λεπτή ταινία στην οποία είναι εμφυτευμένες οι τρίχες, τοποθε­ τώντας τη με ακρίβεια στις φυσικές του φαβορίτες και στο πε­ ρίγραμμα των ζυγωματικών, των αυτιών και των χειλιών, ειδι­ κά στα τελευταία, γιατί θα χρειαστεί να κινηθούν για να μιλή­ σουν και ίσως, ποιος ξέρει, για να φάνε ή, ακόμα περισσότερο, ίσως για να φιλήσουν. Όταν για πρώτη φορά κοίταξε τη νέα του φυσιογνωμία, ένιωσε ισχυρότατο τον αντίκτυπο μέσα του, έναν ενδότερο και επίμονο νευρικό παλμό στο ηλιακό πλέγμα που τον γνωρίζει καλά, ωστόσο το σοκ δεν προήλθε απλώς α­ πό το γεγονός ότι είδε τον εαυτό του διαφορετικό από πριν,

1 7 2

αλλά, και αυτό είναι πολύ πιο ενδιαφέρον, αν λάβουμε υπόψη την περίεργη κατάσταση που ζει τον τελευταίο καιρό, μια συ­ νείδηση επίσης διαφορετική από τη δική του, σαν να συναντιό­ ταν, επιτέλους, με την αυθεντική δική του ταυτότητα. Ήταν λες και, επειδή έμοιαζε διαφορετικός, είχε γίνει περισσότερο ο εαυτός του. Ήταν τόσο ισχυρή η εντύπωση του σοκ, τόσο α­ κραία η αίσθηση δύναμης που άντλησε από αυτό, τόσο υπερ­ βατική και ακατανόητη η χαρά που τον κατέλαβε, ώστε η α­ γωνιώδης ανάγκη του να κρατήσει την εικόνα αυτή τον έκανε να βγει απ' το σπίτι, παίρνοντας κάθε προφύλαξη για να μην τον δουν, και να κατευθυνθεί σ' ένα φωτογραφείο μακριά από τη γειτονιά όπου έμενε, για να του βγάλουν φωτογραφία. Δεν ήθελε να υποβάλει τον εαυτό του στον προβληματικό φωτισμό και τους τυφλούς μηχανισμούς μιας καμπίνας αυτόματης φω­ τογράφησης, ήθελε ένα φροντισμένο πορτρέτο, που να του α­ ρέσει τόσο ώστε να το κρατήσει και να το βλέπει, μια εικόνα που να του επιτρέπει να πει για τον εαυτό του, Αυτός είμαι ε­ γώ. Πλήρωσε παραπάνω για άμεση εμφάνιση και κάθισε να περιμένει. Στον υπάλληλο που του πρότεινε να κάνει μια βόλ­ τα για να περάσει η ώρα, Θ' αργήσει λίγο ακόμη, απάντησε πως όχι, πως προτιμούσε να περιμένει εκεί, και πρόσθεσε α­ χρείαστα, Είναι για δώρο. Πότε πότε έφερνε τα χέρια του στα γένια του, σαν να τα έστρωνε, βεβαιωνόταν με την αφή πως ό­ λα έμοιαζαν να βρίσκονται στη θέση τους και επέστρεφε στα περιοδικά φωτογραφίας που εκτίθενταν σε ένα τραπέζι. Όταν έφυγε από κει, είχε μαζί του μια εξάδα φωτογραφίες μεσαίου μεγέθους, τις οποίες ήταν αποφασισμένος να καταστρέψει για να μη βλέπει τον εαυτό του πολλαπλό, και την αντίστοιχη με­ γέθυνση. Μπήκε σ' ένα κοντινό εμπορικό κέντρο, μπήκε σ' έ­ να αποχωρητήριο και εκεί, μακριά από αδιάκριτα βλέμματα, έ­ βγαλε το πρόσθετο μούσι. Αν κάποιος είδε να μπαίνει στις τουα­ λέτες ένας γενειοφόρος άντρας, θα δυσκολευτεί να πάρει όρ­ κο πως ήταν αυτός με το ξυρισμένο πρόσωπο που βγαίνει τώ­ ρα, πέντε λεπτά αργότερα. Συνήθως σ' έναν άντρα με γένια δεν προσέχει κανείς τι φορά, κι εκείνος ο φάκελος που κρα-

1 7 3

τούσε προηγουμένως στο χέρι και θα μπορούσε να τον προδώ­ σει βρίσκεται τώρα κρυμμένος ανάμεσα στο σακάκι και το πουκάμισο. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, μέχρι πρότινος ειρηνικός καθηγητής της Ιστορίας στη δευτεροβάθμια εκπαί­ δευση, δείχνει προικισμένος με επαρκές ταλέντο για την άσκη­ ση οποιασδήποτε από τις δύο επαγγελματικές δραστηριότη­ τες, του μεταμφιεσμένου εγκληματία ή του αστυνομικού που κάνει έρευνα γι' αυτόν. Ας αφήσουμε το χρόνο κι αυτός θα δεί­ ξει ποια από τις δυο κλίσεις θα υπερισχύσει. Όταν έφτασε στο σπίτι, το πρώτο που έκανε ήταν να κάψει στο νιπτήρα τα έξι μι­ κρότερα αντίγραφα της μεγεθυσμένης φωτογραφίας, άφησε το νερό να τρέξει κι αυτό παρέσυρε τις στάχτες στο στόμιο της α­ ποχέτευσης, κι αφού μελέτησε ευχαριστημένος τη νέα και μυ­ στική του εικόνα, την ξανάβαλε στο φάκελο και πήγε και την έκρυψε σ' ένα ράφι, πίσω από μια Ιστορία της Βιομηχανικής Επανάστασης που ο ίδιος ποτέ δεν διάβασε. Πέρασαν μερικές μέρες ακόμα, το σχολικό έτος έφτασε στο τέλος του με το τελευταίο διαγώνισμα και την ανάρτηση του τελευταίου ανακοινωθέντος με βαθμολογίες, ο συνάδελφος των Μαθηματικών τον αποχαιρέτησε, Φεύγω για διακοπές, μετά ό­ μως, αν χρειαστείτε κάτι, τηλεφωνήστε μου, και να προσέχετε, να προσέχετε πολύ, ο διευθυντής τού υπενθύμισε, Μην ξεχά­ σετε αυτό που συμφωνήσαμε, όταν επιστρέψω απ' τις διακο­ πές θα σας τηλεφωνήσω για να μάθω πώς πάει η εργασία, αν αποφασίσετε να φύγετε από την πόλη, δικαιούστε να ξεκου­ ραστείτε κι εσείς, αφήστε μου τον αριθμό σας στον τηλεφωνη­ τή. Μια απ' αυτές τις μέρες ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο προσκάλεσε τη Μαρία ντα Παζ σε δείπνο, τον βάραινε πολύ στη συνείδηση η αδικία με την οποία της είχε φερθεί, χωρίς έ­ στω την τυπική ευγένεια μιας ευχαριστίας, χωρίς μια εξήγηση για τα αποτελέσματα της επιστολής, έστω κι αν χρειαζόταν να τα επινοήσει. Συναντήθηκαν στο εστιατόριο, εκείνη έφτασε λί­ γο αργοπορημένη, κάθισε και αμέσως δικαιολογήθηκε με τη μητέρα της, κανείς δεν θα καταλάβαινε κοιτώντας τους πως εί­ ναι εραστές, ή ίσως φαίνεται πως υπήρξαν μέχρι πριν από λί-

γο καιρό και δεν έχουν ακόμα συνηθίσει σ' αυτή τη νέα κατά­ σταση αδιαφορίας του ενός προς τον άλλο, ή στην προσποίη­ ση της. Άρθρωσαν μερικές συμβατικές φράσεις, Τι κάνεις, Πώς είσαι, Πολλή δουλειά, Κι εγώ, κι ενώ ο Τερτουλιάνο Μά­ σιμο Αφόνσο για μία ακόμα φορά δίσταζε για την πορεία που τον συνέφερε να πάρει η κουβέντα, εκείνη τον πρόλαβε και μπήκε και με τα δυο πόδια στο θέμα, Η επιστολή ικανοποίησε τις προσδοκίες σου, ρώτησε, σου έδωσε όλες τις πληροφορίες που χρειαζόσουν, Ναι, είπε εκείνος, απολύτως ενήμερος πως η απάντηση του ήταν ταυτόχρονα ψεύτικη και αληθινή, Εμένα μου έδωσε διαφορετική εντύπωση εκείνη τη στιγμή, Γιατί, Θα περίμενε κανείς να είναι πιο ογκώδης, Δεν καταλαβαίνω, Αν θυμάμαι καλά, τα δεδομένα που χρειαζόσουν ήταν τόσο πολ­ λά και λεπτομερή που δεν θα μπορούσαν να χωρέσουν σε μια κόλλα χαρτί, και μέσα στο φάκελο αυτό υπήρχε μόνο, Και πώς το ξέρεις, τον άνοιξες, ρώτησε ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο ξαφνικά και άγαρμπα ενώ γνώριζε εκ των προτέρων την απά­ ντηση που θα δεχόταν η αβάσιμη πρόκληση. Η Μαρία ντα Παζ τον κοίταξε επίμονα κατευθείαν στα μάτια και είπε γαλήνια, Όχι, και θα 'πρεπε να το ξέρεις, Σε παρακαλώ, συγχώρεσε με, μου ξέφυγε χωρίς να σκεφτώ, είπε εκείνος, Μπορεί και να σε συγχωρέσω, αν επιμένεις, φοβάμαι όμως πως δεν μπορώ να πάω πιο πέρα, Πιο πέρα πού, Ας πούμε, να ξεχάσω πως με θεώρησες ικανή ν' ανοίξω ένα γράμμα που απευθυνόταν σ' ε­ σένα, Κατά βάθος, κι εσύ η ίδια το ξέρεις πως δεν σκέφτηκα τέτοιο πράγμα, Κατά βάθος, εγώ η ίδια ξέρω πως δεν ξέρεις τί­ ποτα για μένα, Αν αμφέβαλλα για το χαρακτήρα σου, δεν θα σου είχα ζητήσει να στείλω την επιστολή με το όνομα σου, Εκεί το όνομα μου ήταν μια απλή μάσκα, η μάσκα του ονόματος σου, η μάσκα σου, Σου εξήγησα τους λόγους για τους οποίους θεώρησα σκόπιμο να ενεργήσουμε όπως ενεργήσαμε, Μου ε­ ξήγησες, Κι εσύ συμφώνησες, Ναι, συμφώνησα, Τότε, Τότε α­ πό αυτή τη στιγμή περιμένω να μου δείξεις τις πληροφορίες που λες ότι πήρες, και όχι επειδή μ' ενδιαφέρουν, απλώς και μόνο επειδή πιστεύω πως είναι χρέος σου να μου τις δείξεις,

Τώρα εσύ αμφιβάλλεις για μένα, Ναι, και θα πάψω να αμφι­ βάλλω αν μου πεις πώς είναι δυνατό να χωρέσουν σε μια κόλ­ λα χαρτί όλα εκείνα τα στοιχεία που ζήτησες, Δεν μου τα έδω­ σαν όλα, Α, δεν σου τα έδωσαν όλα, Αυτό μόλις είπα, Τότε δεί­ ξε μου τι σου έστειλαν. Το φαγητό κρύωνε στα πιάτα, η σάλ­ τσα του κρέατος έπηζε, το κρασί κοιμόταν ξεχασμένο στα πο­ τήρια και δάκρυα έτρεχαν στα μάτια της Μαρία ντα Παζ. Για μια στιγμή ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο σκέφτηκε πως θα του έδινε άπειρη ανακούφιση αν διηγιόταν την ιστορία όλη α­ πό την αρχή, αυτή την εξαιρετικά περίεργη, μοναδική, θαυμα­ στή και ανήκουστη περίπτωση του αντιγραμμένου ανθρώπου, το αδιανόητο που είχε γίνει πραγματικότητα, το παράλογο συμ­ φιλιωμένο με τη λογική, την τελειωτική απόδειξη πως όλα τα μπορεί ο Θεός και πως η επιστήμη του αιώνα μας είναι όντως, όπως είπε και κάποιος, μια βλαμμένη. Αν το έκανε, αν έδειχνε αυτή την ειλικρίνεια, τότε όλες οι προηγούμενες παράταιρες πράξεις του θα εξηγούνταν από μόνες τους, συμπεριλαμβανο­ μένων και εκείνων που στάθηκαν επιθετικές, αγενείς και προ­ δοτικές προς τη Μαρία ντα Παζ, ή που, με μια λέξη, στάθηκαν προσβλητικές προς τον πλέον στοιχειώδη κοινό νου, σχεδόν ό­ λες τους μάλιστα. Τότε θα επέστρεφε η ομόνοια, τα σφάλματα και οι παραλείψεις θα συγχωρούνταν χιορίς όρους και επιφυ­ λάξεις, η Μαρία ντα Παζ θα τον παρακαλούσε Μη συνεχίζεις άλλο αυτή την τρέλα, μπορεί να καταλήξει πολύ άσχημα, κι ε­ κείνος θ' απαντούσε Σαν ν' ακούω τη μητέρα μου να μιλάει, κι εκείνη θα ρωτούσε Της τα είπες, κι εκείνος θα έλεγε Της έδω­ σα μόνο να καταλάβει πως έχω κάποια προβλήματα, κι εκείνη θα κατέληγε Τώρα που μου τα είπες και ξέσκασες θα τα λύ­ σουμε μαζί. Είναι λίγα τα τραπέζια με κόσμο, τους έχουν βάλει σε μια γωνιά και κανείς δεν τους δίνει ιδιαίτερη σημασία, κα­ ταστάσεις σαν αυτήν, με ζευγάρια που έρχονται να λύσουν τις αισθηματικές ή οικιακές συγκρούσεις τους μεταξύ τυρού και αχλαδιού ή, ακόμα χειρότερα, όταν παίρνουν παραπάνω χρό­ νο να λυθούν, μεταξύ απεριτίφ και λογαριασμού, αποτελούν συστατικό στοιχείο στην ιστορία της ρουτίνας της εστίασης,

και στο είδος εστιατόριο ή ταβέρνα. Η καλοπροαίρετη σκέψη του Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο όπως εμφανίστηκε έτσι και έφυγε, το γκαρσόνι ήρθε να ρωτήσει αν έχουν τελειώσει και πήρε τα πιάτα, τα μάτια της Μαρία ντα Παζ είναι σχεδόν στε­ γνά, έχει ειπωθεί χιλιάδες φορές πως δεν αξίζει να κλαίμε για το γάλα που χύθηκε, χειρότερο είναι αυτό που έπαθε η κανάτα που το είχε μέσα, έγινε θρύψαλα στο έδαφος. Το γκαρσόνι έ­ φερε τον καφέ και το λογαριασμό που είχε ζητήσει ο Τερτου­ λιάνο Μάσιμο Αφόνσο, και λίγα λεπτά αργότερα βρίσκονταν μέσα στο αυτοκίνητο. Θα σε πάω σπίτι, είχε πει εκείνος, Ναι, σε παρακαλώ, απάντησε εκείνη. Δεν μίλησαν μέχρι που έφτα­ σαν στο στενό όπου ζούσε η Μαρία ντα Παζ. Προτού φτάσουν στο ύψος της πόρτας όπου θα έπρεπε εκείνη να κατέβει, ο Τερ­ τουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο στάθμευσε δίπλα στο πεζοδρόμιο και έσβησε τη μηχανή. Αιφνιδιασμένη από την απρόσμενη κί­ νηση, τον κοίταξε φευγαλέα, αλλά συνέχισε να σωπαίνει. Χω­ ρίς να στρέψει το κεφάλι του, χωρίς να την κοιτάξει, με φωνή αποφασισμένη, αλλά τεταμένη, είπε, Όλα όσα άκουσες από το στόμα μου τις τελευταίες εβδομάδες, συμπεριλαμβανομένης και της συζήτησης που κάναμε τώρα στο εστιατόριο, ήταν ψέματα, αλλά μη χάνεις τον καιρό σου να με ρωτήσεις ποια είναι η α­ λήθεια γιατί δεν θα μπορέσω να σου απαντήσω, Επομένως, αυτό που πραγματικά ήθελες από την εταιρεία παραγωγής δεν ήταν στατιστικές διευκρινίσεις, Ακριβώς, Υποθέτω ότι θα ήταν ανώφελο από μέρους μου να περιμένω να μου πεις ποιο ήταν το πραγματικό κίνητρο του ενδιαφέροντος σου, Έτσι είναι, Θα έχει κάποια σχέση με τις βιντεοκασέτες που έχεις στο σπίτι, φαντάζομαι, Αρκέσου σε αυτό που σου είπα και άφησε τις ε­ ρωτήσεις και τις υποθέσεις, Ερωτήσεις σού υπόσχομαι πως δεν θα κάνω, είμαι όμως ελεύθερη να κάνω όποιες υποθέσεις θέλω, ακόμα κι αν σου φανούν ανόητες, Είναι περίεργο που δεν ξαφ­ νιάστηκες, Να ξαφνιαστώ με ποιο πράγμα, Ξέρεις σε τι αναφέ­ ρομαι, μη με αναγκάζεις να το επαναλάβω, Αργά ή γρήγορα θα έπρεπε να μου το πεις, απλώς δεν περίμενα ότι θα γινόταν σήμερα, Και γιατί θα έπρεπε να σου το πω, Γιατί είσαι πιο τί-

ΛΎ6

1 2 - Ο άνθρωπος

αντίγραφο

μιος απ' όσο νομίζεις, Πάντως όχι τόσο ώστε να σου διηγηθώ την αλήθεια, Δεν πιστεύω πως ο λόγος είναι η έλλειψη τιμιό­ τητας, κάτι άλλο είναι που σου κλείνει το στόμα, Τι, Μια αμφι­ βολία, μια αγωνία, ένας φόβος, Τι σε κάνει να σκέφτεσαι κάτι τέτοιο, Το διάβασα στο πρόσωπο σου, το κατάλαβα στα λόγια σου, Σου είπα ήδη πως αυτά ψεύδονταν, Εκείνα ναι, όχι όμως και ο τρόπος που ηχούσαν, Είναι η στιγμή να χρησιμοποιήσω τη φράση των πολιτικών, δεν το επιβεβαιώνω και δεν το δια­ ψεύδω, Αυτό είναι κόλπο της φτηνής ρητορικής που δεν ξεγε­ λά κανέναν, Γιατί, Γιατί ο καθένας βλέπει αμέσως πως η φρά­ ση γέρνει περισσότερο προς την πλευρά της επιβεβαίωσης πα­ ρά προς αυτή της διάψευσης, Δεν το είχα προσέξει αυτό, Ού­ τε κι εγώ, τώρα μου ήρθε, χάρη σ' εσένα, Δεν επιβεβαίωσα ού­ τε το φόβο, ούτε την αγωνία, ούτε την αμφιβολία, Ναι, αλλά δεν τα διέψευσες, Δεν είναι η στιγμή για να διασκεδάσουμε με λεκτικά παιχνίδια, Καλύτερα αυτό παρά τα δάκρυα στο τρα­ πέζι ενός εστιατορίου, Συγγνώμη, Αυτή τη φορά δεν έχω να σε συγχωρήσω για τίποτα, ξέρω ήδη τα μισά από αυτά που ήταν να μάθω, στο εξής ελπίζω πως θα κοιμάμαι καλύτερα, Ίσως να έχανες τον ύπνο σου αν ήξερες και τα άλλα μισά, Μη με τρο­ μάζεις, σε παρακαλώ, Δεν υπάρχει λόγος, ηρέμησε, δεν πέθα­ νε δα κανείς, Μη με τρομάζεις, Ησύχασε, όπως λέει και η μη­ τέρα μου, όλα στο τέλος λύνονται, Υποσχέσου μου πως θα προσέχεις, Σ' το υπόσχομαι, Θα προσέχεις πολύ, Εντάξει, Και πως, αν μέσα σ' όλα αυτά τα μυστικά που δεν είμαι ικανή να φανταστώ βρεις εσύ κάτι που θα μπορούσες να μου πεις, θα μου το πεις, ακόμα κι αν σου φανεί ασήμαντο, Το υπόσχομαι, αλλά σ' αυτή την περίπτωση, αν δεν είναι όλα τότε δεν είναι τίποτα, Ακόμα κι έτσι, θα περιμένω. Η Μαρία ντα Παζ έγειρε, του έ­ δωσε ένα βιαστικό φιλί στο πρόσωπο κι έκανε την κίνηση να βγει έξω. Εκείνος άπλωσε το χέρι του στο μπράτσο της και τη σταμάτησε, Μείνε, πάμε στο σπίτι μου. Εκείνη τράβηξε απαλά το χέρι της και είπε, Όχι απόψε, δεν μπορείς να μου δώσεις πα­ ραπάνω από αυτό που μου έδωσες, Εκτός αν σου διηγηθώ και τα υπόλοιπα, Ούτε καν τότε, για φαντάσου. Άνοιξε την πόρτα,

έστρεψε το κεφάλι της για να τον αποχαιρετήσει μ' ένα χαμό­ γελο και βγήκε έξω. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο άναψε τη μηχανή, την περίμενε να μπει στο κτήριο και μετά, με μια κου­ ρασμένη κίνηση, έβαλε μπροστά το αυτοκίνητο και γύρισε στο σπίτι, εκεί όπου, υπομονετική και ασφαλής για τη δύναμη της, τον περίμενε η μοναξιά. Την επομένη το πρωί ξεκίνησε για την πρώτη αναγνώριση του αγνώστου εδάφους στο οποίο ζούσε ο Ντανιέλ Σάντα-Κλάρα με τη γυναίκα του. Φορούσε την πρόσθετη γενειάδα σχο­ λαστικά προσαρμοσμένη στο πρόσωπο του, ένα μπερέ που εί­ χε στόχο να ρίχνει μια προστατευτική σκιά πάνω στα μάτια του, τα οποία την τελευταία στιγμή αποφάσισε να μην κρύψει πίσω από σκούρα γυαλιά γιατί του προσέδιναν, με την υπόλοι­ πη μεταμφίεση, ένα ύφος παρανόμου ικανό να εγείρει όλες τις υποψίες της γειτονιάς και να γίνει αιτία διατεταγμένης αστυ­ νομικής καταδίωξης, με τις προβλεπόμενες συνέπειες της σύλ­ ληψης, της αναγνώρισης ταυτότητας και της δημόσιας διαπό­ μπευσης. Δεν περίμενε να δρέψει ιδιαιτέρως κατατοπιστικά α­ ποτελέσματα σε αυτή την εξόρμηση, το πολύ πολύ να μάθαινε για την εξωτερική όψη των πραγμάτων, την τοπογραφία των σημείων, το δρόμο, την πολυκατοικία, αυτά. Θα ήταν το απο­ κορύφωμα των συμπτώσεων αν έπεφτε στη στιγμή της εισόδου του Ντανιέλ Σάντα-Κλάρα στο σπίτι, με υπολείμματα μακιγιάζ ακόμα στο πρόσωπο και την όψη αμήχανη, μπερδεμένη, όπως κάποιος που καθυστερεί να βγει από το πετσί του ρόλου που ερμήνευσε μία ώρα νωρίτερα. Η αληθινή ζωή μάς φαίνεται πά­ ντα πιο πενιχρή σε συμπτώσεις από τα μυθιστορήματα και τις μυθοπλασίες, εκτός κι αν αποδεχτούμε πως η αρχή της σύ­ μπτωσης είναι ο πραγματικός και μοναδικός άρχοντας του κό­ σμου, και σε μια τέτοια περίπτωση θα 'πρεπε ν' αξίζει το ίδιο αυ­ τό που ζούμε μ' αυτό που γράφουμε, και τούμπαλιν. Στη διάρ­ κεια της μισής ώρας που έμεινε εκεί ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, όπου σταμάτησε να δει τις βιτρίνες και ν' αγοράσει ε­ φημερίδα κι έπειτα διάβασε τα νέα σ' ένα υπαίθριο καφέ α­ κριβώς δίπλα στην πολυκατοικία, ο Ντανιέλ Σάντα-Κλάρα δεν

1 7 3

φάνηκε ούτε να μπαίνει ούτε να βγαίνει. Ίσως να αναπαύεται στη γαλήνη της εστίας του με τη γυναίκα και τα παιδιά του, αν τυχόν έχει, ίσως, όπως και τις προάλλες, να είναι απασχολημέ­ νος σε γύρισμα, ίσως να μην είναι κανείς αυτή την ώρα στο δια­ μέρισμα, τα παιδιά γιατί έχουν πάει να περάσουν τις διακοπές στο σπίτι των παππούδων, η μητέρα τους γιατί, όπως και τόσες άλλες, δουλεύει εκτός σπιτιού, είτε για να διασώσει το καθε­ στώς πραγματικής ή υποτιθέμενης προσωπικής ανεξαρτησίας, είτε γιατί η υλική της συνεισφορά είναι απαραίτητη για την οι­ κιακή οικονομία, πραγματικά, τα έσοδα ενός δευτεραγωνιστή ηθοποιού, όσο κι αν αυτός τρέχει από τον ένα μικρό ρόλο στον άλλο, όσο κι αν η εταιρεία παραγωγής που έχει κλείσει μαζί του ένα είδος συμβολαίου αμοιβαίας αποκλειστικότητας εν­ νοεί να κάνει χρήση του, αυτά, τα έσοδα δηλαδή, υποκείμενα καθώς είναι στα αυστηρά κριτήρια της προσφοράς και ζήτη­ σης που ποτέ δεν ευθυγραμμίζονται με τις αντικειμενικές ανά­ γκες του υποκειμένου, παρά μόνο με τα υποτιθέμενα ή πραγ­ ματικά ταλέντα και τις ικανότητες, αυτά που τους κάνουν τη χάρη να τους αναγνωρίσουν και εκείνα στα οποία, με κρυφή και σχεδόν πάντα αρνητική προαίρεση, συναινούν, χωρίς να σκεφτεί ποτέ κανείς πως άλλα ταλέντα και ικανότητες, λιγότε­ ρο εξόφθαλμα, θα άξιζαν όντως να δοκιμαστούν. Θέλουν όλα αυτά να πουν πως ο Ντανιέλ Σάντα-Κλάρα ίσως να φτάσει κά­ ποτε να γίνει μεγάλος καλλιτέχνης, αν η τύχη επιλέξει να τον προσέξει ένας διορατικός παραγωγός, εραστής του ρίσκου, α­ πό κείνους που, ενώ μερικές φορές αποφασίζουν να κατα­ στρέψουν αστέρια πρώτου μεγέθους, όχι σπάνια επίσης, και μεγαλειωδώς, προωθούν τη λάμψη κάποιων δευτέρου ή τρίτου μεγέθους. Η καλύτερη λύση για τα πάντα, από καταβολής κό­ σμου, είναι ν' αφήσουμε το χρόνο να δείξει, ο Ντανιέλ ΣάνταΚλάρα είναι ένας νέος ακόμη άντρας, με συμπαθητικό πρόσω­ πο, ωραία γραμμή και αναντίρρητες ερμηνευτικές χάρες, δεν θα ήταν δίκαιο να περάσει την υπόλοιπη ζωή του παίζοντας ρόλους ξενοδοχοϋπαλλήλου και συναφών επαγγελμάτων. Δεν πάει καιρός που τον είδαμε να κάνει τον θεατρικό ιμπρεσάριο

στη Θεά του Πάλκου, επιτέλους να ονοματίζεται στους τίτλους αρχής της ταινίας, κι αυτό μπορεί να είναι μία ένδειξη πως άρ­ χισαν να τον προσέχουν. Από κει όπου βρίσκεται, το μέλλον, κι ας μη λέμε κάτι καινοφανές, περιμένει. Εκείνος που δεν έχει συμφέρον να περιμένει άλλο, υπό την απειλή να καταγραφεί στη φωτογραφική μνήμη των υπαλλήλων του καφέ η σκοτεινιά και η ανησυχία της γενικής του όψης, παραλείψαμε να αναφέ­ ρουμε ότι φορά σκούρο κοστούμι, και τώρα λόγω του έντονου ηλιακού φωτός χρειάστηκε να ανατρέξει στην προστασία των γυαλιών, είναι ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο. Άφησε λεφτά στο τραπεζάκι για να μη χρειαστεί να φωνάξει το γκαρσόνι και κατευθύνθηκε γρήγορα στον τηλεφωνικό θάλαμο του απένα­ ντι πεζοδρομίου. Έβγαλε από την επάνω τσέπη του σακακιού του ένα χαρτί με τον αριθμό τηλεφώνου του Ντανιέλ ΣάνταΚλάρα και τον κάλεσε. Δεν ήθελε να μιλήσει, μονάχα να δει αν θ' απαντούσε κανείς, και ποιος. Αυτή τη φορά δεν ήρθε μια γυναίκα τρέχοντας από την άλλη άκρη του σπιτιού, ούτε κά­ ποιο παιδί τού είπε Η μαμά μου δεν είναι εδώ, ούτε ακούστη­ κε μια φωνή όμοια με του Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο να ρωτά Ποιος είναι. Εκείνη πρέπει να είναι στη δουλειά, σκέ­ φτηκε, κι εκείνος σίγουρα θα έχει γύρισμα, παριστάνοντας τον τροχονόμο ή τον εργολάβο δημοσίων έργων. Βγήκε από το θά­ λαμο και κοίταξε το ρολόι του. Πλησίαζε η ώρα του μεσημε­ ριανού, Κανείς τους δεν θα έρθει στο σπίτι, είπε, τη στιγμή ε­ κείνη πέρασε μια γυναίκα, δεν πρόλαβε να δει το πρόσωπο της, διέσχιζε ήδη το δρόμο και κατευθυνόταν στο καφέ, φάνη­ κε σαν να πήγαινε να καθίσει κι εκείνη σε υπαίθριο τραπεζά­ κι, αλλά δεν έγινε έτσι, συνέχισε, έκανε μερικά βήματα ακόμα και μπήκε στο κτήριο όπου κατοικεί ο Ντανιέλ Σάντα-Κλάρα. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο έκανε μια κίνηση ασυγκρά­ τητης δυσαρέσκειας, Σίγουρα αυτή είναι, μουρμούρισε, το χει­ ρότερο μειονέκτημα αυτού του ανθρώπου, τουλάχιστον από τότε που τον γνωρίσαμε, είναι η υπερβολική του φαντασία, πραγματικά δύσκολα θα τον περνούσε κανείς για καθηγητή Ιστορίας που μόνο τα γεγονότα θα 'πρεπε να τον ενδιαφέρουν,

1

και μόνο επειδή είδε την πλάτη μιας γυναίκας που περνούσε αυτός αρχίζει να φαντάζεται την ταυτότητα της, και μάλιστα για έναν άνθρωπο που δεν γνωρίζει, που δεν είδε ποτέ, ούτε α­ πό πίσω ούτε από μπροστά. Για να λέμε και του στραβού το δί­ κιο πάντως, ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, παρά την τάση της φαντασίας του για περιπλάνηση, κατορθώνει τις κρίσιμες στιγμές να επιβάλλει έναν ψυχρό υπολογισμό που θα έκανε να χλομιάσει από επαγγελματική ζήλια και τον πιο κωλοπετσωμένο κερδοσκόπο χρηματιστή. Υπάρχει βέβαια ένας απλός τρό­ πος, στοιχειώδης, όπως σε όλα τα πράγματα, χρειάζεται μόνο να τον σκεφτεί κανείς, για να μάθουμε αν ο προορισμός της γυ­ ναίκας που μπήκε στο κτήριο ήταν το σπίτι του Ντανιέλ ΣάνταΚλάρα, αρκεί να περιμένει μερικά λεπτά, ν' αφήσει αρκετό χρόνο για να την ανεβάσει το ασανσέρ στον όροφο όπου μένει ο Αντόνιο Κλάρο, να την περιμένει ν' ανοίξει την πόρτα και να μπει μέσα, δύο λεπτά ακόμα για ν' αφήσει την τσάντα της στον καναπέ και να χαλαρώσει, δεν θα ήταν σωστό να την υποχρεώ­ σει να τρέξει όπως τις προάλλες, πράγμα που φάνηκε στην α­ ναπνοή της. Το τηλέφωνο χτύπησε, χτύπησε, ξανά και ξανά, δεν απάντησε όμως κανείς. Τελικά δεν ήταν αυτή, είπε ο Τερ­ τουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο καθώς το έκλεινε. Δεν έχει τίποτα πια να κάνει εκεί, η τελευταία εισαγωγική ενέργεια προσέγγι­ σης ολοκληρώθηκε, πολλές προηγούμενες υπήρξαν απαραίτη­ τες στην επιτυχή έκβαση της επιχείρησης, κάποιες δεν άξιζαν το χρόνο που ξόδεψε, τούτες όμως τουλάχιστον είχαν χρησι­ μεύσει για να αποσοβηθούν αμφιβολίες, αγωνίες και φόβοι, για να πείσουν πως ένα βήμα είναι μεγάλη πρόοδος και πως η κα­ λύτερη υποχώρηση είναι η περίσκεψη. Είχε αφήσει το αυτοκί­ νητο σ' ένα γειτονικό δρόμο και βάδιζε προς τα εκεί, το έργο του ως κατασκόπου είχε τελειώσει, αυτό τουλάχιστον θα νομί­ ζαμε εμείς, όμως ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, τι θα σκε­ φτούν κι εκείνες άραγε, δεν μπορεί να συγκρατηθεί και κοιτά­ ζει με φλογερή ένταση όλες τις γυναίκες που συναντά, όχι όλες ακριβώς, εκτός πεδίου είναι οι υπερβολικά γριές ή υπερβολικά νεαρές για να είναι παντρεμένες μ' έναν άντρα τριάντα οχτώ ε­

ι 82

τών, Αυτή είναι η ηλικία μου, επομένως αυτή πρέπει να είναι και η δική του ηλικία, στο σημείο αυτό, κατά κάποιον τρόπο, οι σκέψεις του Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο διακλαδώθηκαν, κάποιες για να ελέγξουν τη νοοτροπία διακρίσεων που υπο­ βόσκει στην αναφορά του στις διαφορές ηλικίας σε γάμους και παρόμοιες σχέσεις, περιγράφοντας έτσι προκαταλήψεις κοινω­ νικής συναίνεσης απ' όπου γεννιούνται οι ρέουσες αλλά ριζω­ μένες αντιλήψεις περί πρέποντος και μη πρέποντος, και οι υ­ πόλοιπες, στις σκέψεις αναφερόμαστε, για να λογομαχήσουν γύρω από την υπόθεση που διακινδύνευσε μετά, ότι δηλαδή, με βάση το γεγονός ότι ο καθένας τους είναι ολοζώντανη φω­ τογραφία του άλλου, όπως κατέδειξαν σε άλλη στιγμή τα βιντεογραφικά στοιχεία, ο καθηγητής της Ιστορίας και ο ηθο­ ποιός έχουν ακριβώς την ίδια ηλικία. Σε ό,τι αφορά τον πρώτο κλάδο συλλογισμών, η μόνη επιλογή που είχε ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο ήταν να αναγνωρίσει πως κάθε ανθρώπινη ύ­ παρξη, εκτός κι αν υπάρχουν ανυπέρβλητα προσωπικά ηθικά κωλύματα, έχει το δικαίωμα να συνδεθεί με όποιον θέλει, όπου θέλει και όπως θέλει, από τη στιγμή που και το άλλο ενδιαφε­ ρόμενο μέρος θέλει το ίδιο. Όσο για τον δεύτερο σκεπτόμενο κλάδο, αναζωπύρωσε στο μυαλό του Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, με πιο δυνατά κίνητρα τώρα, το ανησυχητικό ερώτη­ μα ποιος είναι αντίγραφο ποιου, αφήνοντας κατά μέρος ως αναληθοφανή την υπόθεση να γεννήθηκαν και οι δύο όχι μόνο την ίδια μέρα, αλλά επίσης και την ίδια ώρα, το ίδιο λεπτό και το ίδιο κλάσμα του δευτερολέπτου, αφού κάτι τέτοιο θα σή­ μαινε πως, πέραν του ότι θα έπρεπε να είχαν δει το φως την ί­ δια ακριβώς στιγμή, την ίδια ακριβώς στιγμή θα πρέπει να γνώρισαν και το κλάμα. Καλές οι συμπτώσεις, αλλά υπό τον ό­ ρο να σέβονται τις στοιχειώδεις απαιτήσεις αληθοφάνειας που εγείρει ο κοινός νους. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο ανησυ­ χεί τώρα μήπως είναι αυτός ο νεότερος από τους δυο τους, μή­ πως ο αυθεντικός είναι ο άλλος κι αυτός δεν είναι παρά μία α­ πλή και εκ προοιμίου απαξιωμένη επανάληψη. Όπως είναι προφανές, οι ανύπαρκτες μαντικές του δυνάμεις δεν του επι-

τρέπουν να διακρίνει στο ομιχλώδες μέλλον αν αυτό θα έχει κάποια επίδραση σε ένα αύριο που με όλο μας το δίκιο θα κα­ ταχωρίζαμε ως απροσπέλαστο, το γεγονός όμως πως ήταν ο ί­ διος εκείνος που ανακάλυψε το υπερφυσικό παράδοξο που γνωρίζουμε γέννησε στο νου του, χωρίς να το αντιληφθεί, μια συνείδηση πρωτοτοκίας που τη στιγμή αυτή εξεγείρεται έναντι της απειλής, σαν να ερχόταν προς τα εδώ κάποιος φιλόδοξος μπάσταρδος αδερφός για να σφετεριστεί το θρόνο του. Απορ­ ροφημένος σε αυτές τις στρυφνές σκέψεις, καταπτοημένος α­ πό τις επίβουλες ανησυχίες, ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο έ­ φτασε στο δρόμο όπου μένει και όπου όλοι τον γνωρίζουν φο­ ρώντας ακόμα τη γενειάδα, διακινδυνεύοντας ν' αρχίσει ξαφ­ νικά κάποιος να φωνάζει πως έκλεψαν το αυτοκίνητο του κυ­ ρίου καθηγητή, ή ένας γείτονας να του κόψει το δρόμο με το δικό του αυτοκίνητο. Η αλληλεγγύη ωστόσο έχει χάσει πολλές από τις παλιές της αρετές, στην περίπτωση αυτή δικαιούμαστε να πούμε ευτυχώς, ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο συνεχίζει το δρόμο του χωρίς εμπόδια, χωρίς ένδειξη από κάποιον πως αναγνώρισε τον ίδιο ή το αυτοκίνητο που οδηγούσε, άφησε πί­ σω τη συνοικία και τα περίχωρα της και, δεδομένου ότι η ανά­ γκη τον είχε κάνει τακτικό θαμώνα των εμπορικών κέντρων, μπήκε στο πρώτο που βρήκε μπροστά του. Δέκα λεπτά αργό­ τερα βρισκόταν ξανά έξω, εντελώς ξυρισμένος, εκτός από το λίγο που είχαν φυτρώσει από το πρωί οι τρίχες της δικής του γενειάδας. Όταν έφτασε στο σπίτι, είχε μια κλήση από τη Μα­ ρία ντα Παζ στον τηλεφωνητή, τίποτα σημαντικό, απλώς να δει τι κάνει. Καλά είμαι, μουρμούρισε, είμαι πολύ καλά. Υπο­ σχέθηκε στον εαυτό του πως θα της τηλεφωνούσε το βράδυ, το πιθανότερο όμως είναι πως δεν θα το κάνει, αν αποφασίσει να κάνει το βήμα που υπολείπεται, αυτό που δεν μπορεί να καθυ­ στερήσει ούτε σελίδα πια, να τηλεφωνήσει στον Ντανιέλ Σάντα-Κλάρα.

1 8 4

Θ

Α ΜΠΟΡΟΥΣΑ ΝΑ ΜΙΛΗΣΩ ΜΕ ΤΟΝ ΝΤΑΝΙΕΛ ΣΑΝΤΑ-ΚΛΑΡΑ,

.ρώτησε ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο όταν απάντησε η γυναίκα, Υποθέτω πως είστε το ίδιο άτομο που τηλε­ φώνησε και τις προάλλες, σας αναγνώρισα από τη φωνή, είπε εκείνη, Ναι, εγώ είμαι, Το όνομα σας, παρακαλώ, Δεν νομίζω πως αξίζει τον κόπο, ο σύζυγος σας δεν με γνωρίζει, Ούτε κι εσείς τον γνωρίζετε, και παρ' όλα αυτά ξέρετε πώς λέγεται, Εί­ ναι φυσικό, εκείνος είναι ηθοποιός, επομένως δημόσιο πρόσω­ πο, Όλοι υπάρχουμε και βρισκόμαστε, και είμαστε λίγο ως πο­ λύ δημόσια πρόσωπα, ο αριθμός των θεατών που μας παρα­ κολουθεί είναι αυτό που διαφέρει, Το όνομα μου είναι Μάσιμο Αφόνσο, Μια στιγμή. Το ακουστικό ακούμπησε πάνω στο τρα­ πέζι, μετά το ξανασήκωσαν, η φωνή και των δυο τους θα επα­ ναληφθεί όπως επαναλαμβάνεται ένας καθρέφτης μπροστά σε άλλο καθρέφτη, Είμαι ο Αντόνιο Κλάρο, τι θα θέλατε, Λέγο' μαι Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο και είμαι καθηγητής Ιστορίας"«ο%η'δευτεροβάθμια εκπαίδευση, Είπατε στη γυναίκα μου πως. λέγεστε Μάσιμο Αφόνσο, Χάριν συντομίας, το πλήρες ό­ νομα είναι αυτό, Πολύ καλά, τι θα θέλατε, Θα προσέξατε α­ σφαλώς πως οι φωνές μας είναι ίδιες, Ναι, Ακριβώς ίδιες, Έτσι φαίνεται, Είχα επανειλημμένα την ευκαιρία να το διαπιστώσω, Πώς, Είδα μερικές από τις ταινίες στις οποίες παίξατε τα τε­ λευταία χρόνια, η πρώτη ήταν μια κωμωδία πολύ παλιά πια με τον τίτλο Ο Τολμών Νικά, η τελευταία ήταν Η Θεά του Πάλκου, υπολογίζω πως είδα συνολικά κάπου οκτώ με δέκα, Ομο­ λογώ πως αισθάνοιιαι πολύ κολακευμένος, δεν φανταζόμουν

1 8 5

πως το είδος των ταινιών στις οποίες συμμετείχα λόγω έλλει­ ψης άλλης επιλογής θα μπορούσε να ενδιαφέρει τόσο έναν κα­ θηγητή της Ιστορίας, θα πρέπει να σας πω πάντως πως οι ρό­ λοι που ερμηνεύω τώρα είναι πολύ διαφορετικοί, Είχα ένα σο­ βαρό λόγο που τις είδα και γι' αυτόν θα ήθελα να σας μιλήσω αυτοπροσώπως, Γιατί αυτοπροσώπως, Δεν είναι μόνο οι φω­ νές μας που μοιάζουν, Τι θέλετε να πείτε, Οποιοσδήποτε μας έβλεπε μαζί θα ορκιζόταν πως είμαστε δίδυμοι, Δίδυμοι, Κάτι παραπάνω από δίδυμοι, ίδιοι, Ίδιοι, πώς, Ίδιοι, απλώς ίδιοι, Αγαπητέ μου κύριε, εγώ δεν σας γνωρίζω, δεν μπορώ καν να είμαι βέβαιος πως το όνομα σας είναι όντως αυτό και το επάγ­ γελμα σας αυτό του ιστορικού, Δεν είμαι ιστορικός, είμαι α­ πλώς καθηγητής Ιστορίας, όσο για το όνομα δεν το έχω αλλά­ ξει, στην εκπαίδευση δεν χρησιμοποιούμε ψευδώνυμα, καλώς ή κακώς διδάσκουμε με το πρόσωπο ακάλυπτο, Όλα αυτά εί­ ναι εκτός θέματος, ας σταματήσουμε εδώ αυτή τη συζήτηση, πρέπει να κλείσω, Επομένως, δεν με πιστεύετε, Δεν πιστεύω στο αδύνατο, Έχετε δύο σημάδια στον δεξί πήχυ, το ένα δίπλα στο άλλο, κατά μήκος, Ναι, Το ίδιο κι εγώ, Αυτό δεν αποδει­ κνύει τίποτα, Έχετε μία ουλή κάτω από το αριστερό γόνατο, Ναι, Το ίδιο κι εγώ, Και πώς τα ξέρετε όλα αυτά χωρίς να έ­ χουμε συναντηθεί ποτέ, Για μένα ήταν εύκολο, σας είδα σε μια σκηνή στην παραλία, δεν θυμάμαι τώρα την ταινία, ήταν ένα μεγάλο πλάνο, Και πώς μπορώ εγώ να ξέρω πως έχετε τα ίδια σημάδια όπως εγώ, και την ίδια ουλή, Από σας εξαρτάται να το μάθετε, Είναι άπειρες οι απιθανότητες μιας σύμπτωσης, Και οι πιθανότητες το ίδιο, μπορεί τα σημάδια του ενός ή του άλ­ λου να είναι εκ γενετής ή να εμφανίστηκαν αργότερα, με τον καιρό, όμως μια ουλή είναι πάντα συνέπεια κάποιου ατυχήμα­ τος που έπληξε κάποιο μέρος του σώματος, και οι δυο είχαμε το ίδιο ατύχημα και, κατά πάσα πιθανότητα, υπό τις ίδιες πε­ ριστάσεις, Αν δεχτούμε πως υπάρχει μια τέτοια απόλυτη ομοιό­ τητα, σημειώστε παρακαλώ ότι το δέχομαι ως μία υπόθεση, δεν βλέπω για ποιο λόγο να συναντηθούμε, ούτε καταλαβαίνω γιατί μου τηλεφωνήσατε, Από περιέργεια, μόνο και μόνο από

περιέργεια, δεν συναντά κανείς κάθε μέρα δυο ανθρώπους ί­ διους, Έζησα όλη μου τη ζωή χωρίς να το γνωρίζω, και δεν μου έλειψε, Τώρα όμως το γνωρίζετε πια, Θα κάνω πως το α­ γνοώ, Θα συμβεί το ίδιο που συνέβη και σ' εμένα, κάθε φορά που θα κοιτάζεστε στον καθρέφτη δεν θα είστε σίγουρος αν αυτό που βλέπετε είναι η πραγματική σας εικόνα, ή η δική μου αληθινή εικόνα, Αρχίζω να πιστεύω πως μιλάω με τρελό, Θυ­ μηθείτε την ουλή, αν είμαι εγώ τρελός, το πιθανότερο είναι να είμαστε κι οι δυο, Θα καλέσω την αστυνομία, Αμφιβάλλω αν αυτό το ζήτημα μπορεί να ενδιαφέρει τις αστυνομικές αρχές, ε­ γώ περιορίστηκα σε δύο τηλεφωνήματα στα οποία ζήτησα τον ηθοποιό Ντανιέλ Σάντα-Κλάρα, ούτε σας απείλησα ούτε σας προσέβαλα, ούτε κατά κανέναν τρόπο σάς έβλαψα, σας ρωτώ πού είναι το έγκλημα μου, Ενοχλήσατε τη γυναίκα μου κι εμέ­ να, γι' αυτό ας τελειώνουμε, θα το κλείσω, Είστε σίγουρος πως δεν θέλετε να συναντηθείτε μαζί μου, δεν νιώθετε τουλάχιστον κάποια περιέργεια, Δεν νιώθω περιέργεια ούτε θέλω να σας συναντήσω, Είναι η τελευταία σας κουβέντα, Η πρώτη και τε­ λευταία, Αφού είναι έτσι, θα πρέπει να ζητήσω συγγνώμη, δεν είχα κακή πρόθεση, Υποσχεθείτε μου πως δεν θα τηλεφωνή­ σετε ποτέ ξανά, Το υπόσχομαι, Έχουμε δικαίωμα στην ησυχία, στον ιδιωτικό μας χώρο, Έτσι είναι, Χαίρομαι που συμφωνείτε, Σε όλα αυτά, επιτρέψτε μου να σας πω, έχω μόνο μια αμφιβο­ λία, Ποια, Αν, όντας ίδιοι, θα πεθάνουμε την ίδια στιγμή, Κα­ θημερινά πεθαίνουν την ίδια στιγμή άνθρωποι που δεν είναι ί­ διοι και δεν ζουν στην ίδια πόλη, Σε αυτές τις περιπτώσεις πρόκειται για απλή και κοινή σύμπτωση, Η συζήτηση έφτασε στο τέλος της, δεν έχουμε να πούμε τίποτε άλλο, περιμένω τώρα από σας να έχετε την τιμιότητα να τηρήσετε το λόγο σας, Σας υποσχέθηκα πως δεν θα ξανατηλεφωνήσω στο σπίτι σας και έ­ τσι θα γίνει, Πολύ καλά, Σας ζητώ ακόμα μια φορά συγγνώμη, Συγχωρεμένος, Καληνύχτα, Καληνύχτα. Περίεργη αυτή η γα­ λήνη του Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο όταν το φυσικό, το λο­ γικό, το ανθρώπινο θα ήταν, με αυτή τη σειρά κινήσεων, να κα­ τεβάσει με βία το ακουστικό, να ρίξει μια γροθιά στο τραπέζι

για να ξεσπάσει το δίκαιο εκνευρισμό του και μετά να αναφω­ νήσει με πίκρα Τόσος κόπος για το τίποτα. Βδομάδα τη βδο­ μάδα σχεδίαζε τη στρατηγική του, ανέπτυσσε τακτικές, υπο­ λόγιζε κάθε νέο βήμα, στάθμιζε τα αποτελέσματα του προη­ γούμενου, μανουβράροντας τα πανιά για να επωφεληθεί από τους ούριους ανέμους, από όπου κι αν έρχονταν, κι όλα αυτά για να φτάσει στο τέλος να ζητά ταπεινά συγγνώμη και να υ­ πόσχεται, σαν παιδί που το έπιασαν επ' αυτοφώρω στο ντου­ λάπι με το γλυκό, πως δεν θα το ξανακάνει. Ενάντια σε κάθε λογική προσδοκία ωστόσο, ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο εί­ ναι ικανοποιημένος. Εν πρώτοις, γιατί κρίνει πως σε όλη τη διάρκεια του διαλόγου στάθηκε στο ύψος των περιστάσεων, δεν ήταν εκφοβιστικός σε καμία στιγμή, επιχειρηματολόγησε, εδώ ταιριάζει να το πούμε, σαν ίσος προς ίσο, προσπερνώντας μάλιστα, σε μία ή δύο περιπτώσεις, ιπποτικά την προσβολή. Κατά δεύτερο λόγο, επειδή θεωρεί απλώς αδιανόητο να μεί­ νουν τα πράγματα εδώ, λόγος, χωρίς την παραμικρή αμφιβο­ λία, απολύτως υποκειμενικός, που όμως επικυρώνεται από την εμπειρία τόσων και τόσων πράξεων που εύκολα υποκινούνται από τη δύναμη της περιέργειας έστω κι όταν καθυστερούν, κά­ ποιες φορές μάλιστα τόσο που μοιάζουν για πάντα λησμονη­ μένες. Ακόμα και στην περίπτωση που η αποκάλυψη δεν επι­ δράσει ως κινητοποίηση για τον Ντανιέλ Σάντα-Κλάρα όπως επέδρασε για τον Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, είναι αδύνα­ το κάποια στιγμή να μην κάνει ο Αντόνιο Κλάρο ένα βήμα, με­ τωπικό ή πλάγιο, για να συγκρίνει το ένα πρόσωπο με το άλλο, τη μια ουλή με την άλλη. Πραγματικά δεν ξέρω τι να κάνω, εί­ πε εκείνος στη γυναίκα του όταν τελείωσε το δικό του μέρος στη συζήτηση με το μέρος του συνομιλητή, που εκείνη δεν μπο­ ρούσε ν' ακούσει, αυτός ο άνθρωπος μιλά με τόση σιγουριά που σε κάνει να θέλεις να μάθεις αν η ιστορία που διηγείται εί­ ναι πράγματι αληθινή, Αν ήμουν στη θέση σου, θα έσβηνα α­ πό το μυαλό μου το όλο θέμα, θα έλεγα εκατό φορές την ημέ­ ρα πως δεν μπορεί να υπάρχουν στον κόσμο δύο ίδιοι άνθρω­ ποι, μέχρι να πειστώ και να το ξεχάσω, Και δεν θα έκανες κα­

ι ββ

μία απόπειρα να επικοινωνήσεις μαζί του, Νομίζω όχι, Γιατί, Δεν ξέρω, από φόβο υποθέτω, Προφανώς, δεν είναι μια συνη­ θισμένη κατάσταση, αλλά δεν βλέπω γιατί να φτάσεις ως εκεί, Τις προάλλες μού ήρθε ίλιγγος όταν κατάλαβα πως δεν ήσουν εσύ τελικά στο τηλέφωνο, Το καταλαβαίνω αυτό, όταν τον α­ κούω είναι σαν ν' ακούω τον εαυτό μου, Αυτό που σκέφτηκα, όχι, δεν το σκέφτηκα, περισσότερο το αισθάνθηκα, σαν κύμα πανικού να με σφίγγει, να με ανατριχιάζει, αισθάνθηκα πως, αν η φωνή του ήταν ίδια, και όλος ο υπόλοιπος θα ήταν επίσης, Δεν είναι απαραίτητα έτσι, η σύμπτωση ίσως να μην είναι κα­ θολική, Εκείνος λέει πως είναι, Θα πρέπει να το ελέγξουμε, Και πώς θα το κάνουμε αυτό, θα τον καλέσουμε εδώ, γυμνός ε­ σύ γυμνός κι εκείνος, ώστε εγώ, αναγνωρισμένος κριτής κι α­ πό τους δύο, να ανακοινώσω την ετυμηγορία, ή να μην μπορέ­ σω να την ανακοινώσω επειδή η ομοιότητα θα είναι απόλυτη, κι αν εγώ φύγω για λίγο από κει που θα βρισκόμαστε και ξα­ ναγυρίσω αμέσως δεν θα ξέρω ποιος είναι ο ένας και ποιος ο άλλος, κι αν ο ένας από τους δυο βγει έξω, αν φύγει από εδώ, εγώ με ποιον θα έχω μείνει τότε, πες μου, θα έχω μείνει μαζί σου, θα έχω μείνει μαζί του, Θα μας ξεχώριζες από τα ρούχα, Ναι, αν δεν τα έχετε ανταλλάξει, Ηρέμησε, μια κουβέντα κά­ νουμε, τίποτε απ' αυτά δεν θα συμβεί, Φαντάζεσαι, ν' αποφα­ σίζω με το απ' έξω κι όχι μ' αυτό που είναι μέσα, Ησύχασε, Και τώρα, αναρωτιέμαι, τι να ήθελε άραγε να πει όταν πέταξε εκεί­ νο, ότι επειδή εσείς οι δυο είστε ίδιοι, θα πεθάνετε την ίδια στιγμή, Δεν υποστήριξε κάτι τέτοιο, απλώς εξέφρασε μια απο­ ρία, μια υπόθεση, σαν να επερωτούσε τον εαυτό του, Όπως και να 'χει, δεν καταλαβαίνω γιατί θεώρησε απαραίτητο να το πει, ήταν άσχετο, Μάλλον για να με εντυπωσιάσει, Ποιος είναι αυ-' τός ο άνθρωπος, τι θέλει από εμάς, Ξέρω ό,τι κι εσύ, τίποτα, ούτε ποιος είναι ούτε τι θέλει, Είπε πως είναι καθηγητής Ιστο­ ρίας, Αλήθεια θα είναι, δεν μπορεί να το επινόησε, τουλάχι­ στον μου φάνηκε καλλιεργημένος άνθρωπος, κι όσο για το τη­ λεφώνημα του σ' εμάς, πιστεύω ότι θα συνέβαινε το ίδιο αν, α­ ντί για εκείνον, ήμουν εγώ αυτός που ανακάλυπτε την ομοιό-

τητα, Και πώς θα νιώθουμε εμείς από δω και στο εξής, με αυ­ τό το φάντασμα να κυκλοφορεί στο σπίτι, θα έχω την εντύπω­ ση πως βλέπω εκείνον κάθε φορά που θα κοιτάζω εσένα, Εί­ μαστε ακόμα υπό την επίδραση του σοκ, της έκπληξης, αύριο όλα θα μας φαίνονται εύκολα, ένα αξιοπερίεργο ανάμεσα σε τόσα, δεν είναι η γάτα με τα δυο κεφάλια, ούτε το μοσχάρι με το ένα επιπλέον πόδι, μονάχα ένα ζευγάρι σιαμαίοι που γεννή­ θηκαν χωρισμένοι, Πριν από λίγο μίλησα για φόβο, για πανι­ κό, τώρα όμως καταλαβαίνω πως κάτι άλλο είναι αυτό που αι­ σθάνομαι, Τι, Δεν ξέρω πώς να το εξηγήσω, ίσως ένα προαί­ σθημα, Κακό ή καλό, Είναι απλώς ένα προαίσθημα, σαν μια πόρτα κλειστή πίσω από άλλη πόρτα κλειστή, Τρέμεις, Αλή­ θεια είναι. Η Ελένα, αυτό είναι το όνομα της κι εμείς δεν το ξέ­ ραμε, έφυγε από την αγκαλιά του συζύγου της, ξένη, κατόπιν ζάρωσε στη γωνιά του καναπέ όπου καθόταν κι έκλεισε τα μά­ τια. Ο Αντόνιο Κλάρο θέλησε να της αποσπάσει την προσοχή, να τη διασκεδάσει μ' ένα αστείο, Αν κάποια μέρα καταφέρω να γίνω ηθοποιός πρώτου μεγέθους, αυτός ο Τερτουλιάνο μπο­ ρεί να μου χρησιμεύσει για να με ντουμπλάρει, θα στέλνω αυ­ τόν να κάνει τις επικίνδυνες και αηδιαστικές σκηνές κι εγώ θα κάθομαι σπίτι, κανείς δεν θα καταλάβει τη διαφορά. Εκείνη ά­ νοιξε τα μάτια, χαμογέλασε αμυδρά και απάντησε, Ένας κα­ θηγητής Ιστορίας να κάνει τον ντουμπλέρ, αυτό πραγματικά θέλω να το δω, η διαφορά είναι ότι στον κινηματογράφο οι ντουμπλέρ παίζουν μόνο όταν τους φωνάξουν, ενώ αυτός ει­ σέβαλε στο σπίτι μας, Μην το σκέφτεσαι άλλο, διάβασε ένα βι­ βλίο, δες λίγη τηλεόραση, απασχολήσου με κάτι, Δεν έχω όρε­ ξη για διάβασμα, κι ακόμα λιγότερη για τηλεόραση, θα πάω να ξαπλώσω. Όταν μία ώρα αργότερα ο Αντόνιο Κλάρο πήγε στο κρεβάτι του, η Ελένα έμοιαζε να κοιμάται. Εκείνος προ­ σποιήθηκε πως το πίστεψε και έσβησε το φως, γνωρίζοντας εκ των προτέρων ότι θα αργούσε να τον πάρει ο ύπνος. Επανέ­ φερε τον ανησυχητικό διάλογο που είχε στήσει με τον εισβο­ λέα, αναζητούσε κρυφές προθέσεις στις κουβέντες που είχε α­ κούσει, ώσπου στο τέλος οι λέξεις, κουρασμένες όπως εκείνος,

έγιναν ουδέτερες, έχασαν το νόημα τους, σαν να μην είχαν πια καμία σχέση με τον πνευματικό κόσμο εκείνου που επέμενε να τις προφέρει σιωπηλά και απελπισμένα, Το άπειρο των πιθα­ νοτήτων μιας σύμπτωσης, Πεθαίνουν μαζί αυτοί που είναι ίδιοι, είχε πει εκείνος, κι ακόμα, Το είδωλο εκείνου που κοιτάζεται στον καθρέφτη, Η αληθινή εικόνα εκείνου που κοιτάζει απ' τον καθρέφτη, ύστερα η συζήτηση με τη γυναίκα του, τα προ­ αισθήματα της, ο φόβος, κατέληξε μέσα του, η νύχτα πια προ­ χωρημένη, πως το θέμα έπρεπε να λυθεί καλώς ή κακώς, όπως και να 'χε, και γρήγορα, Θα πάω να του μιλήσω. Η απόφαση ξεγέλασε το νου του, παραπλάνησε την ένταση του κορμιού του, κι ο ύπνος, βρίσκοντας ανοιχτό το δρόμο, προχώρησε γλυ­ κά και ξάπλωσε να κοιμηθεί. Κουρασμένη από τον εξαναγκα­ σμό σε ακινησία και με όλα της τα νεύρα να αντιστέκονται, η Ελένα είχε επιτέλους αποκοιμηθεί, για δυο ώρες κατάφερε να αναπαυτεί στο πλάι του άντρα της Αντόνιο Κλάρο σαν να μην είχε μπει κανείς ανάμεσα τους, και θα συνέχιζε να το κάνει μέ­ χρι το ξημέρωμα αν δεν την είχε ξαγρυπνήσει ξαφνικά το ίδιο της το όνειρο. Άνοιξε τα μάτια σ' ένα δωμάτιο βυθισμένο στο μισοσκόταδο, άκουσε την αργή και σιγαλή ανάσα του άντρα της και ξαφνικά αντιλήφθηκε πως υπήρχε ακόμα μία αναπνοή μέσα στο σπίτι, κάποιος είχε μπει μέσα και κινούνταν εκεί έξω, ίσως στο καθιστικό, ή στην κουζίνα, τώρα πίσω απ' αυτή την πόρτα που βγάζει στο διάδρομο, οπουδήποτε, κι εδώ ακόμα. Η Ελένα ανατρίχιασε απ' το φόβο και άπλωσε το χέρι για να ξυ­ πνήσει τον άντρα της, αλλά την τελευταία στιγμή η λογική τη συγκράτησε. Δεν είναι κανείς, σκέφτηκε, δεν μπορεί να είναι κάποιος εκεί έξω, η φαντασία μου είναι, συμβαίνει καμιά φο­ ρά τα όνειρα να βγουν έξω απ' το νου αυτού που τα ονειρεύε­ ται, και τότε τα λέμε οράματα, φαντασμαγορίες, προαισθήμα­ τα, προειδοποιήσεις, σημάδια από το υπερπέραν, αυτός που α­ ναπνέει και τριγυρνά στο σπίτι, που πριν από λίγο κάθισε στον καναπέ μου, που κρύβεται πίσω απ' την κουρτίνα, δεν είναι ε­ κείνος ο άντρας, είναι η φαντασία μέσα στο κεφάλι μου, αυτή η φιγούρα που κατευθύνεται προς το μέρος μου, που με αγγί-

ζει με χέρια ίδια με αυτά του άντρα που κοιμάται στο πλάι μου, που με κοιτάζει με τα ίδια μάτια, που με τα ίδια χείλη θα μπο­ ρούσε να με φιλήσει, που με την ίδια φωνή θα μου έλεγε τις συ­ νηθισμένες καθημερινές κουβέντες, και τις άλλες, τις οικείες, τις προσωπικές, αυτές του πνεύματος και του σώματος, είναι η φαντασία μου, τίποτε άλλο από μια τρελή φαντασία, ένας νυ­ χτερινός εφιάλτης που γεννήθηκε στο φόβο και την αγωνία, αύριο όλα θα ξαναμπούν στη θέση τους, δεν θα χρειαστεί να λαλήσει ο πετεινός για να διώξει τα μαύρα όνειρα, αρκεί να χτυπήσει το ξυπνητήρι όλος ο κόσμος ξέρει πως κανένας άν­ θρωπος δεν μπορεί να είναι ακριβώς ίδιος με κάποιον άλλο σ' έναν κόσμο που κατασκευάζει μηχανήματα για να ξυπνάμε. Το συμπέρασμα ήταν καταχρηστικό, προσέβαλλε τον ορθό λόγο, ήταν ασέβεια στη λογική, αλλά η γυναίκα αυτή, που όλη νύχτα αιωρούνταν σ' έναν αόριστο σκοτεινό συλλογισμό φτιαγμένο από κινούμενα ξέφτια καταχνιάς που άλλαζαν μορφή και κα­ τεύθυνση ανά πάσα στιγμή, το θεώρησε ούτε λίγο ούτε πολύ α­ ναμφισβήτητο και αναντίρρητο. Αλλά και τους παράλογους λογισμούς πρέπει να τους ευχαριστούμε αν μέσα στην πικρή νύχτα μπορούν να μας δώσουν πίσω λίγη γαλήνη, κι ας είναι αυτή τόσο απατηλή, και να μας εγχειρίσουν το κλειδί με το ο­ ποίο επιτέλους θα δρασκελίσουμε παραμιλώντας τη θύρα του ύπνου. Η Ελένα άνοιξε τα μάτια πριν από την ώρα που θα χτυπούσε το ξυπνητήρι, το έκλεισε για να μην ξυπνήσει ο ά­ ντρας της και, ξαπλωμένη ανάσκελα, με τα μάτια στυλωμένα στο ταβάνι, άφησε τις συγκεχυμένες της ιδέες σιγά σιγά να τα­ κτοποιηθούν και να πάρουν δρόμο για εκεί όπου θα ενώνο­ νταν σε σκέψη ορθολογική πια, με ειρμό, απαλλαγμένη από α­ νεξήγητες τρομάρες και ευεξήγητες φαντασιοπληξίες. Δεν μπο­ ρούσε να πιστέψει πως ανάμεσα στις χίμαιρες, τις αληθινές, τις μυθολογικές, εκείνες που ξερνούσαν φλόγες κι είχαν κεφάλι λιονταριού, ουρά δράκοντα και κορμό κατσίκας, αφού θα μπο­ ρούσε κάλλιστα αυτή να ήταν η μορφή με την οποία εμφανί­ στηκαν τα πλαδαρά τέρατα της αϋπνίας, δεν μπορούσε να πι­ στέψει πως την είχε τυραννήσει, σαν άπρεπος πειρασμός, για

να μην πούμε άσεμνος, η εικόνα του άλλου άντρα που δεν χρεια­ ζόταν να τον γδύσει για να ξέρει το σώμα του, από την κορυ­ φή ως τα νύχια, ολόκληρο, στο πλάι της κοιμάται ένας ίδιος. Δεν επέκρινε τον εαυτό της γιατί οι σκέψεις αυτές στην πραγ­ ματικότητα δεν της ανήκαν, ήταν ο αμφίσημος καρπός μιας φαντασίας που, συνταραγμένη από συναίσθημα βίαιο και έξω από τα συνηθισμένα, είχε πηδήξει απ' τα κάγκελα, σημασία έ­ χει ότι αυτή τη στιγμή είναι ξύπνια και σε εγρήγορση, κυρία της σκέψης και της θέλησης της, οι παραισθήσεις της νύχτας, σάρ­ κας και πνεύματος, διαλύθηκαν τελικά στον αέρα με το πρώτο χάραμα, αυτό ανασυντάσσει τον κόσμο και τον ξαναβάζει στην αέναη τροχιά του, ξαναγράφοντας κάθε φορά το νόμο στα βι­ βλία του. Είναι ώρα να σηκωθεί, το τουριστικό γραφείο στο ο­ ποίο δουλεύει βρίσκεται στην άλλη άκρη της πόλης, θαύμα θα ήταν, το σκέφτεται κάθε πρωί στο δρόμο, αν κατάφερνε να τη μεταθέσουν σ' ένα κεντρικό πρακτορείο, και η αναθεματισμέ­ νη κίνηση αυτή την ώρα αιχμής δικαιολογεί επώδυνα το χα­ ρακτηρισμό κολασμένη που κάποιος, σε μια ευτυχή στιγμή έ­ μπνευσης, της απέδωσε, ποιος ξέρει ποιος και σε ποια χώρα. Ο άντρας της θα μείνει στο κρεβάτι για μια ή δύο ώρες ακόμα, σήμερα δεν έχει κάποιο νέο γύρισμα να τον καλεί, και τα τρέ­ χοντα βρίσκονται, απ' ό,τι φαίνεται, στο τέλος. Η Ελένα γλί­ στρησε απ' το κρεβάτι με μια ελαφράδα που είχε από φυσικού της αλλά τελειοποιήθηκε μέσα στα δέκα χρόνια που έχει ζήσει ως πιστή και αφοσιωμένη σύζυγος, μετά κινήθηκε αθόρυβα στο δωμάτιο για να ξεκρεμάσει τη ρόμπα και να τη φορέσει, κι ύστερα βγήκε στο διάδρομο. Από κει είχε περάσει ο νυχτερι­ νός επισκέπτης, στη μισάνοιχτη αυτή πόρτα πήρε ανάσα προ­ τού μπει και κρυφτεί πίσω απ' την κουρτίνα, όχι, μη φοβάστε, δεν πρόκειται για δεύτερη επιδρομή της ιδιότροπης φαντασίας της Ελένα, η ίδια ειρωνεύεται τον πειρασμό της, σιγά το πρά­ μα, τώρα που μπορεί να τον συγκρίνει με το ροδαλό χάραμα που μπαίνει απ' το παράθυρο, στο καθιστικό όπου χθες βράδυ αισθάνθηκε τόσο ταραγμένη σαν το κοριτσάκι του παραμυθι­ ού που το εγκατέλειψαν στο δάσος. Εκεί βρίσκεται ο καναπές

1 9 3

13 - Ο άνθρωπος

αντίγραφο

όπου κάθισε ο επισκέπτης, και δεν ήταν τυχαίο, απ' όλα τα μέ­ ρη όπου θα μπορούσε να αναπαυτεί, αν αυτό ήθελε, διάλεξε αυτόν, τον καναπέ της Ελένα, σαν να τον μοιραζόταν μαζί της ή να τον ιδιοποιούνταν. Έχουμε κάθε λόγο να πιστεύουμε πως, όσο περισσότερο προσπαθούμε να απωθήσουμε τις φαντασιοπληξίες μας, τόσο εκείνες διασκεδάζουν αναζητώντας και χτυ­ πώντας τα σημεία της πανοπλίας που συνειδητά ή ασυνείδητα αφήσαμε ακάλυπτα. Κάποια μέρα η Ελένα, η ίδια αυτή που βιάζεται για να τηρήσει το επαγγελματικό της ωράριο, θα μας πει για ποιο λόγο πήγε κι εκείνη και κάθισε στον καναπέ, για­ τί χουχούλιασε εκεί για ένα ατελείωτο λεπτό, για ποιο λόγο, ε­ νώ στάθηκε τόσο αποφασιστική την ώρα που ξύπνησε, τώρα συμπεριφέρεται σαν την πήρε ξανά στην αγκαλιά του το όνει­ ρο και να τη νανούριζε γλυκά. Κι επίσης γιατί, ντυμένη πια κι έτοιμη να βγει, άνοιξε τον τηλεφωνικό κατάλογο και αντέγρα­ ψε σ' ένα χαρτί τη διεύθυνση του Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο. Μισάνοιξε την πόρτα της κρεβατοκάμαρας, ο άντρας της φαινόταν να κοιμάται, αλλά ο ύπνος του βρισκόταν στο τελευ­ ταίο και συγκεχυμένο κατώφλι του ξύπνιου, μπορούσε επομέ­ νως να πάει κοντά στο κρεβάτι, να του δώσει ένα φιλί στο μέ­ τωπο και να πει, Πάω εγώ, κι ύστερα να δεχτεί στο στόμα το δικό του φιλί και τα χείλη του άλλου, Θεέ μου, αυτή η γυναίκα είναι τρελή, τι πάει και κάνει, τι πάει και σκέφτεται. Έχεις αρ­ γήσει, ρώτησε ο Αντόνιο Κλάρο και σφούγγισε τα μάτια του, Έχω δυο λεπτά ακόμη, απάντησε εκείνη και κάθισε στην άκρη του κρεβατιού, Τι θα κάνουμε μ' αυτό τον άνθρωπο, Τι προτίθεσαι να κάνεις εσύ, Απόψε, μέχρι να με πάρει ο ύπνος, σκέ­ φτηκα πως πρέπει να πάω να μιλήσω μαζί του, τώρα όμως δεν ξέρω τι είναι προτιμότερο, Ή θα του ανοίξουμε την πόρτα ή θα του την κλείσουμε, δεν βλέπω άλλη λύση, όπως και να 'χει η ζωή μας άλλαξε, δεν πρόκειται να ξαναγίνει όπως πριν, Στο χέρι μας είναι, Δεν είναι στο χέρι μας, ούτε και σε κανενός άλ­ λου, να γυρίσουμε πίσω αυτό που έγινε, η εμφάνιση αυτού του ανθρώπου είναι γεγονός που δεν μπορούμε να σβήσουμε ή ν' αλλάξουμε, ακόμα κι αν του κλείσουμε την πόρτα, θα περιμέ­

νει απ' έξω μέχρι να εξαντληθεί η αντοχή μας, Βλέπεις τα πράγματα πολύ μαύρα, ίσως, στο κάτω κάτω της γραφής, να μπορούν όλα να λυθούν με μια συνάντηση, εκείνος θα μου α­ ποδείξει πως είναι ίδιος μ' εμένα, εγώ θα πω μάλιστα κύριε, δί­ κιο είχατε, και μετά στο καλό και σας παρακαλούμε μη μας ξα­ ναενοχλήσετε, Κι εκείνος θα εξακολουθούσε να περιμένει έξω από την πόρτα, Δεν θα του ανοίξουμε, Μπήκε κιόλας μέσα, βρίσκεται μέσα στο κεφάλι σου και στο κεφάλι μου, Στο τέλος θα ξεχάσουμε, Πιθανόν, αλλά όχι σίγουρο. Η Ελένα σηκώθη­ κε, κοίταξε το ρολόι και είπε, Πρέπει να φύγω, θ' αργήσω, έ­ κανε δυο βήματα να φύγει, αλλά ρώτησε ακόμα, Θα του τηλε­ φωνήσεις, θα κανονίσεις συνάντηση, Όχι σήμερα, απάντησε ο άντρας της και ανασηκώθηκε στον έναν αγκώνα, ούτε αύριο, θα περιμένω μερικές μέρες ακόμα, ίσως είναι καλή ιδέα να δεί­ ξω αδιαφορία, να τηρήσω σιωπή, ν' αφήσω χρόνο στο ζήτημα να αποσυντεθεί μόνο του, Εσύ ξέρεις, γεια. Η εξώπορτα άνοι­ ξε κι έκλεισε, δεν θα μας πουν αν ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο ήταν καθισμένος σε κάποιο σκαλοπάτι, περιμένοντας. Ο Αντόνιο Κλάρο ξάπλωσε ξανά στο κρεβάτι, αν όντως η ζωή τους δεν είχε αλλάξει, όπως είχε πει στη γυναίκα του, θα γυρ­ νούσε απ' το άλλο πλευρό και θα κοιμόταν άλλη μία ώρα, μάλ­ λον είναι αλήθεια αυτό που λένε οι φθονεροί, πως οι ηθοποιοί χρειάζονται πολύ ύπνο, θα είναι συνέπεια της άστατης ζωής που ζουν κι ας βγαίνουν λίγο τη νύχτα, όπως ο Ντανιέλ ΣάνταΚλάρα. Πέντε λεπτά αργότερα ο Αντόνιο Κλάρο είχε σηκω­ θεί, περίεργο τέτοια ώρα, αν και, για να πούμε του στραβού το δίκιο, όταν το απαιτούν οι υποχρεώσεις του επαγγέλματος, ο η­ θοποιός αυτός, τεμπέλης κατά τα φαινόμενα, ξυπνά νωρίς σαν το πρωινό αηδόνι. Έριξε μια ματιά στον ουρανό απ' το παρά­ θυρο, η μέρα προμηνυόταν ζεστή, και πήγε στην κουζίνα να ε­ τοιμάσει το πρωινό. Σκεφτόταν αυτό που του είχε πει η γυναί­ κα του, Βρίσκεται μέσα στο κεφάλι μας, το έχει αυτό το κου­ σούρι, να είναι αποφθεγματική, όχι ακριβώς αποφθεγματική, έχει ταλέντο στις σύντομες, συμπυκνωμένες, δεικτικές φρά­ σεις, χρησιμοποιεί πέντε λέξεις για να πει αυτό που άλλοι δεν

195

μπορούν να πουν με πενήντα, και πάλι δεν τη φτάνουν στο νυ­ χάκι της. Δεν ήταν βέβαιος πως η καλύτερη λύση ήταν αυτή που είχε προτείνει, να περιμένει κάποιο διάστημα προτού πε­ ράσει στην επίθεση, είτε αυτό γινόταν σε μια προσωπική συ­ νάντηση μυστική, χωρίς μάρτυρες που θα τρέξουν μετά να τα πουν, έστω σ' ένα ξερό τηλεφώνημα, από αυτά που αφήνουν το συνομιλητή άναυδο, χωρίς ανάσα και χωρίς απόκριση. Πε­ ρισσότερο πάντως αμφέβαλλε για την αποτελεσματικότητα της διαλεκτικής του ικανότητας να κόψει από τη ρίζα, χωρίς χρονοτριβή, από αυτό τον αναθεματισμένο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο κάθε όρεξη, τωρινή ή μελλοντική, να ρίξει στη ζωή των δυο ανθρώπων που ζουν σ' αυτό το σπίτι τόσο διεστραμ­ μένα στοιχεία ψυχολογικής και συζυγικής παρενόχλησης όσο εκείνα που επέδειξε άρρητα κι εκείνα που ρητά εγκαινίασε, ό­ πως, λόγου χάρη, το θράσος της Ελένα όταν δήλωσε χτες βρά­ δυ, Θα έχω την εντύπωση πως βλέπω εκείνον κάθε φορά που θα κοιτάζω εσένα. Πράγματι, μόνο μια γυναίκα που δέχτηκε ι­ σχυρό πλήγμα στα ηθικά της θεμέλια θα μπορούσε να πετάξει τέτοια κουβέντα στα μούτρα του ίδιου της του άντρα χωρίς ν' αντιλαμβάνεται το μοιχικό στοιχείο που υπάρχει σ' αυτήν, διά­ φανο, είναι η αλήθεια, αποκαλυπτικό όμως με το παραπάνω. Εν τω μεταξύ, στο νου του Αντόνιο Κλάρο, παρόλο που αναμ­ φισβήτητα θα το αρνιόταν εκνευρισμένος, αν του εφιστούσαμε την προσοχή, γεννήθηκε ένα προσχέδιο ιδέας που από διακρι­ τικότητα και μόνο δεν θα φτάσουμε στο σημείο να το ταξινο­ μήσουμε ως αντάξιο του Μακιαβέλι, τουλάχιστον μέχρι να εκ­ δηλωθούν οι πρακτικές του συνέπειες, αρνητικές σύμφωνα με όλες τις προβλέψεις. Η ιδέα αυτή, που προς το παρόν είναι α­ πλό νοητικό σκιαγράφημα, συνίσταται, εν ολίγοις, όσο κι αν αυτό μας σκανδαλίζει, στην εξερεύνηση, με επιδεξιότητα και πονηριά, της πιθανότητας να αντλήσει από τη συνάφεια, από την ομοιότητα, από την απόλυτη ταυτότητα, στην περίπτωση που επιβεβαιωθούν, κάποιο προσωπικό όφελος, πώς δηλαδή ο Αντόνιο Κλάρο ή ο Ντανιέλ Σάντα-Κλάρα θα κατορθώσουν να βρουν τρόπο να βγουν κερδισμένοι από μια συναλλαγή που

136

προς στιγμήν δεν έχει να επιδείξει καμία ευμένεια προς τα συμφέροντα τους. Αν από τον ίδιο τον υπεύθυνο της ιδέας δεν μπορούμε, προς το παρόν, να περιμένουμε να μας φωτίσει την οδό, δαιδαλώδη σίγουρα, μέσα από την οποία φαντάζεται αό­ ριστα πως θα πετύχει τους στόχους του, μην περιμένετε από ε­ μάς, απλούς μεταγραφείς αλλότριων σκέψεων και πιστούς α­ ντιγραφείς των πράξεων τους, να προκαταβάλουμε τα επόμε­ να βήματα και να βγάλουμε απόφαση. Αυτό που μπορούμε ό­ μως να συμπεράνουμε από το εμβρυακό σχέδιο είναι η δεδη­ λωμένη χρησιμότητα του Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο ως ντουμπλέρ για τον ηθοποιό Σάντα-Κλάρα, αν και συμφωνούμε πως θα ήταν έλλειψη πνευματικού σεβασμού να ζητήσουμε α­ πό έναν καθηγητή Ιστορίας να μοιραστεί τις τριχωτές φαιδρό­ τητες της έβδομης τέχνης. Ο AVTOVLO Κλάρο έπινε την τελευ­ ταία γουλιά του καφέ όταν μια άλλη ιδέα διασταύρωσε τις ε­ γκεφαλικές του συνάψεις, συγκεκριμένα να μπει στο αυτοκί­ νητο του και να πάει να ρίξει μια ματιά στην οδό και στην πο­ λυκατοικία όπου κατοικεί ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο. Οι πράξεις των ανθρώπινων όντων, παρόλο που δεν κατευθύνο­ νται πλέον από ακαταμάχητα κληρονομικά ένστικτα, επανα­ λαμβάνονται με τόσο θαυμαστή κανονικότητα ώστε εύλογα, χωρίς να εκβιάζουμε συμπεράσματα, θα υποθέσουμε πως σχη­ ματίζεται αργά αλλά σταθερά ένας νέος τύπος ενστίκτου, κοινωνικοπολιτιστικού νομίζουμε ότι πρέπει να είναι η σωστή λέ­ ξη, το οποίο, προερχόμενο από μεταβλητές αποκτημένες από επαναλαμβανόμενους τροπισμούς, και εφόσον ανταποκρίνο­ νται σε όμοια ερεθίσματα, θα δρούσε ώστε η ιδέα του ενός υ­ ποχρεωτικά να κατεβαίνει και στον άλλο. Πρώτος ήταν ο Τερ­ τουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο που πήγε να δει αυτό το δρόμο θεα­ τρικά μασκαρεμένος, ντυμένος στα κατάμαυρα ένα φωτεινό καλοκαιρινό πρωινό, τώρα είναι ο Αντόνιο Κλάρο που προτί­ θεται να πάει στο δρόμο εκείνου χωρίς να υπολογίσει τις επι­ πλοκές που πιθανόν να προκύψουν από την εμφάνιση του σ' εκείνα τα μέρη με το πρόσωπο ακάλυπτο, εκτός και αν, όσο ξυ­ ρίζεται, κάνει ντους και ετοιμάζεται, έρθει και τον αγγίξει στο

137

μέτωπο το δάχτυλο της έμπνευσης, υπενθυμίζοντας του πως έ­ χει φυλαγμένο σε κάποιο συρτάρι με ρούχα, απιθωμένο σ' ένα άδειο κουτί πούρων, ως συγκινητικό επαγγελματικό αναμνη­ στικό, το μουστάκι με το οποίο ο Ντανιέλ Σάντα-Κλάρα ερμή­ νευσε πριν πέντε χρόνια το ρόλο του ρεσεψιονίστ στην κωμω­ δία Ο Τολμών Νικά. Όπως διδάσκει και το παλιό γνωμικό, θα βρεις αυτό που χρειάζεσαι αν φύλαξες αυτό που ήταν αχρεία­ στο. Πού μένει ο εν λόγω καθηγητής Ιστορίας θα το μάθει γρή­ γορα ο Αντόνιο Κλάρο από τον ευλογημένο τηλεφωνικό κα­ τάλογο, σήμερα λίγο λοξά στο ράφι όπου βρίσκεται πάντα, σαν να τον είχε τακτοποιήσει βιαστικά κάποιο νευρικό χέρι αφού νευρικά τον συμβουλεύτηκε. Σημείωσε ήδη στην ατζέντα τη διεύθυνση, κι επίσης τον αριθμό τηλεφώνου, παρόλο που η χρή­ ση του δεν συμπεριλαμβάνεται στις σημερινές προθέσεις του, αν κάποια μέρα θελήσει να τηλεφωνήσει στο σπίτι του Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, θέλει να μπορεί να το κάνει από ό­ ποιο σημείο βρίσκεται, χωρίς να εξαρτάται από έναν τηλεφω­ νικό κατάλογο που παρέλειψε να φυλάξει και γι' αυτό δεν τον βρίσκει την ώρα που τόσο τον χρειάζεται. Είναι έτοιμος πια να φύγει, το μουστάκι του είναι κολλημένο στη θέση του, όχι αρ­ κετά ασφαλές γιατί έχει χάσει κάπως την κόλλα του με τα χρό­ νια, πάντως δεν χρειάζεται ν' ανησυχούμε μήπως πέσει την κρίσιμη στιγμή, είναι θέμα δευτερολέπτων να περάσει μπρο­ στά απ' το σπίτι και να του ρίξει μια ματιά. Καθώς το τοποθε­ τούσε, με την καθοδήγηση του καθρέφτη, θυμήθηκε πως πριν πέντε χρόνια είχε χρειαστεί να ξυρίσει το φυσικό μουστάκι που κοσμούσε τότε το διάστημα ανάμεσα στη μύτη και το πάνω χεί­ λος μόνο και μόνο επειδή ο σκηνοθέτης είχε θεωρήσει ακα­ τάλληλα για τους προσδοκώμενους σκοπούς τόσο το περί­ γραμμα όσο και το σχέδιο του. Φτάνοντας στο σημείο αυτό, α­ ναμένουμε ότι κάποιος προσεκτικός αναγνώστης, απευθείας απόγονος των αφελών αλλά πανέξυπνων πιτσιρικάδων που την εποχή του παλιού κινηματογράφου φώναζαν από την πλα­ τεία στον πιτσιρικά της ταινίας ότι ο χάρτης του ορυχείου ήταν κρυμμένος στην κορδέλα του καπέλου του κυνικού και μοχθη-

198

ρού εχθρού που είχε πέσει στα γόνατα, αναμένουμε ότι θα μας λιθοβολήσουν και θα μας αποκηρύξουν για την ασυγχώρητη παράβλεψη, την ανομοιότητα κινήσεων ανάμεσα στο χαρα­ κτήρα του Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο και το χαρακτήρα του Αντόνιο Κλάρο, από τους οποίους, σε συνθήκες καθ' όλα παρόμοιες, ο πρώτος μπαίνει σ' ένα εμπορικό κέντρο για να μπορέσει να τοποθετήσει ή να βγάλει ψεύτικη γενειάδα και μουστάκι, ενώ ο δεύτερος είναι διατεθειμένος να βγει απ' το σπίτι με την άνεση του μέρα μεσημέρι φέροντας στο πρόσωπο ένα μουστάκι που, μολονότι του ανήκει δικαιωματικά, στην πραγματικότητα δεν είναι δικό του. Ξεχνά ο προσεκτικός αυ­ τός αναγνώστης αυτό που επανειλημμένα επισημάνθηκε στη διάρκεια της εξιστόρησης, ότι δηλαδή, όπως ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο είναι, σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, ο άλλος εαυτός του ηθοποιού Ντανιέλ Σάντα-Κλάρα, έτσι και ο ηθο­ ποιός Ντανιέλ Σάντα-Κλάρα, αν και με διαφορετική λογική τάξη, είναι ο άλλος εαυτός του Αντόνιο Κλάρο. Καμία γειτό­ νισσα από την πολυκατοικία ή το δρόμο δεν θα παραξενευτεί που βγαίνει τώρα έξω με μουστάκι αυτός που χθες μπήκε χω­ ρίς, μάλλον θα πει, χωρίς να προσέξει τη διαφορά, Ετοιμάζε­ ται για γύρισμα. Καθισμένος στο αυτοκίνητο, με το παράθυρο ανοιχτό, ο Αντόνιο Κλάρο συμβουλεύεται τον οδικό χάρτη, μαθαίνει αυτό που εμείς ξέραμε ήδη, πως ο δρόμος όπου μένει ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο βρίσκεται στην άλλη άκρη της πόλης, κι αφού ανταποδίδει ευγενικά την καλημέρα ενός γεί­ τονα, βάζει μπροστά. Θα του πάρει μια ώρα να φτάσει στον προορισμό του, προκαλώντας την τύχη του θα περάσει τρεις φορές μπροστά από την πολυκατοικία με δεκάλεπτα διαλείμ­ ματα σαν να έψαχνε τάχα θέση για να σταθμεύσει, θα μπο­ ρούσε να τύχει και από μια ευτυχή σύμπτωση να κατέβει ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο στο δρόμο, ωστόσο όσοι κατέ­ χουν πληροφορίες για τα καθήκοντα που έχει να εκπληρώσει ο καθηγητής της Ιστορίας γνωρίζουν ότι εκείνος, αυτήν ακρι­ βώς τη στιγμή, κάθεται ήσυχα στο γραφείο του και επεξεργά­ ζεται με αφοσίωση την πρόταση που του παράγγειλε ο διευθυ-

1 9 9

ντής του σχολείου, σαν να εξαρτιόταν από την προσπάθεια αυ­ τή το μέλλον του, ενώ είναι βέβαιο, κι αυτό μάλιστα μπορούμε να το προοικονομήσουμε, ότι ο καθηγητής Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο δεν θα ξαναμπεί σε αίθουσα διδασκαλίας για την υπόλοιπη ζωή του, είτε στο σχολείο όπου τον ακολουθήσαμε κάποιες φορές, είτε οπουδήποτε αλλού. Όταν έρθει η ώρα θα μάθετε γιατί. Ο Αντόνιο Κλάρο είδε ό,τι είχε να δει, μια ασή­ μαντη οδό, μια πολυκατοικία όμοια με τόσες άλλες, κανείς δεν θα μπορούσε να φανταστεί πως στο δεύτερο όροφο δεξιά, πί­ σω από κείνες τις αθώες κουρτίνες, ζει ένα φαινόμενο της φύ­ σης εξίσου συναρπαστικό με τη Λερναία Ύδρα και άλλα πα­ ρόμοια θαύματα. Είναι ζήτημα αδιευκρίνιστο προς το παρόν αν ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο δικαιούται πράγματι ένα κοσμητικό που να τον αποκλείει από τον ανθρώπινο μέσο όρο, μιας και εξακολουθούμε να αγνοούμε ποιος από τους δύο αυ­ τούς άντρες γεννήθηκε πρώτος. Αν ήταν ο Τερτουλιάνο Μάσι­ μο Αφόνσο, τότε ανήκει στον Αντόνιο Κλάρο η περιγραφή φαινόμενο της φύσης, μιας και, αφού προέκυψε δεύτερος, ήρ­ θε να καταλάβει στον κόσμο αυτόν, καταχρηστικά, όπως α­ κριβώς η Λερναία Ύδρα, γι' αυτό εξάλλου τη σκότωσε ο Ηρα­ κλής, μια θέση που δεν ήταν δική του. Καθόλου δεν θα διατα­ ρασσόταν η ισορροπία του σύμπαντος αν ο Αντόνιο Κλάρο εί­ χε γεννηθεί και ήταν ηθοποιός κινηματογράφου σε ένα οποιο­ δήποτε άλλο ηλιακό σύστημα, όμως εδώ, στην ίδια πόλη, ας πούμε για έναν παρατηρητή που μας κοιτά από τη Σελήνη, μια πόρτα πιο πέρα, κάθε αναταραχή και σύγχυση είναι πιθανή, κυρίως η χειρότερη, κυρίως η φοβερότερη. Και για να μη νο­ μίσει κανείς πως, και μόνο για το λόγο ότι τον γνωρίζουμε πε­ ρισσότερο καιρό, τρέφουμε κάποια ιδιαίτερη προτίμηση στον Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, σπεύδουμε να υπενθυμίσουμε πως, μαθηματικά, πάνω από το κεφάλι του κρέμονται τόσες α­ νεξάντλητες πιθανότητες να γεννήθηκε δεύτερος όσες και στου Αντόνιο Κλάρο. Επομένως, όσο περίεργη αν προκύψει η συντακτική δομή σε ευαίσθητα αυτιά και μάτια, δικαιούμαστε να πούμε πως ό,τι είναι να γίνει έγινε ήδη, και το μόνο που μέ-

200

νει είναι να γραφτεί. Ο Αντόνιο Κλάρο δεν ξαναπέρασε απ' το δρόμο, τέσσερα στενά παρακάτω, συγκαλυμμένα, μη τυχόν και τον αιφνιδιάσει πάνω στην κίνηση κάποιος καλός πολίτης και καλέσει την αστυνομία, έβγαλε το μουστάκι του Ντανιέλ Σάντα-Κλάρα, και, καθώς δεν είχε τίποτε άλλο να κάνει, πήρε το δρόμο για το σπίτι, όπου τον περίμενε, για μελέτη και σημειώ­ σεις, το σενάριο της επόμενης ταινίας. Θα έβγαινε ξανά για να γευματίσει σ' ένα κοντινό εστιατόριο, θα ξεκουραζόταν για λί­ γο το μεσημέρι και θα δούλευε ξανά μέχρι να επιστρέψει η γυ­ ναίκα του. Δεν ήταν ακόμα ο πρωταγωνιστής, το όνομα του ό­ μως βρισκόταν πια πάνω στις αφίσες που θα αναρτούνταν σε στρατηγικά σημεία της πόλης, και ήταν σχεδόν βέβαιος πως η κριτική δεν θα παρέλειπε ένα εγκωμιαστικό σχόλιο, σύντομο έ­ στω, για την ερμηνεία του ρόλου του δικηγόρου που του είχε δοθεί αυτή τη φορά. Η μόνη δυσκολία του ήταν οι άπειροι δι­ κηγόροι όλων των τύπων και των στυλ που είχε δει στον κινη­ ματογράφο και την τηλεόραση, δημόσιοι και ιδιωτικοί κατήγο­ ροι διαφορετικών τεχνοτροπιών δικονομικής δημηγορίας, από τη γαλίφικη μέχρι την επιθετική, συνήγοροι λιγότερο ή περισ­ σότερο εύγλωττοι για τους οποίους δεν ήταν πάντα απολύτως σημαντικό να είναι πεπεισμένοι για την αθωότητα του πελάτη. Επιθυμούσε να δημιουργήσει ένα νέο τύπο νομικού, μια προ­ σωπικότητα όπου η κάθε λέξη και το κάθε νεύμα θα ήταν ικα­ νά να ζαλίσουν το δικαστή και να θαμπώσουν το ακροατήριο με την οξύνοια των αποκρίσεων, την αψεγάδιαστη δύναμη της λογικής και την υπεράνθρωπη ευφυΐα του. Μπορεί βέβαια τί­ ποτε απ' όλα αυτά να μην υπήρχε στο σενάριο, ίσως όμως ο σκηνοθέτης να πειθόταν να κατευθύνει προς τα εκεί το σενα­ ριογράφο αν έφτανε στ' αυτί του μια κουβέντα ενδιαφέροντος από τον παραγωγό. Πρέπει να το σκεφτώ. Ο ψίθυρος στον εαυ­ τό του πως πρέπει να το σκεφτεί μετέφερε στιγμιαία τη σκέψη του σε άλλα μέρη, στον καθηγητή της Ιστορίας, στην οδό του, στην πολυκατοικία του, στα παράθυρα με τις κουρτίνες, κι α­ πό κει, αναδρομικά, στο τηλεφώνημα χθες βράδυ, στις συζη­ τήσεις με την Ελένα, στις αποφάσεις που θα έπρεπε να πάρει

αργά ή γρήγορα, τώρα που δεν ήταν πια τόσο σίγουρος πως θα μπορούσε ν' αντλήσει κάποιο όφελος απ' αυτή την ιστορία, αλ­ λά, όπως είπε παραπάνω, θα πρέπει να το σκεφτεί. Η γυναίκα του ήρθε λίγο αργότερα από το συνηθισμένο, όχι, δεν είχε πά­ ει για ψώνια, η κίνηση φταίει, μ' αυτή την κίνηση ποτέ δεν ξέ­ ρεις τι θα σου συμβεί, το ήξερε με το παραπάνω ο Αντόνιο Κλάρο, που του πήρε μια ώρα να φτάσει στο δρόμο του Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, αλλά γι' αυτό προτιμότερο να μη μιλήσει σήμερα, είμαι σίγουρος πως εκείνη δεν θα καταλάβει γιατί το έκανα. Η Ελένα θα σωπάσει κι αυτή, κι εκείνη είναι σί­ γουρη πως ο άντρας της δεν θα καταλάβει γιατί έκανε το ίδιο κι εκείνη.

Τ

ΡΕΙΣ ΜΕΡΕΣ ΑΡΓΟΤΕΡΑ, ΠΡΩΙ, ΧΤΥΠΗΣΕ ΤΟ ΤΗΛΕΦΩΝΟ ΤΟΥ

Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο. Δεν ήταν η μητέρα του α­ πό νοσταλγία, δεν ήταν η Μαρία ντα Παζ από έρωτα, δεν ήταν ο καθηγητής των Μαθηματικών από φιλία, κι επίσης δεν ήταν ο διευθυντής του σχολείου που ήθελε να μάθει πώς πήγαινε η εργασία. Αντόνιο Κλάρο εδώ, του είπαν από την άλ­ λη πλευρά, Καλημέρα, Μήπως τηλεφωνώ πολύ νωρίς, Μην α­ νησυχείτε, έχω σηκωθεί και δουλεύω, Αν σας διακόπτω θα τη­ λεφωνήσω αργότερα, Αυτό που έκανα μπορεί να περιμένει μια ώρα, δεν υπάρχει κίνδυνος να χάσω τον ειρμό μου, Για να μπω κατευθείαν στο θέμα, σκέφτηκα πολύ σοβαρά τις τελευταίες μέρες και κατέληξα στο συμπέρασμα ότι πρέπει να συναντη­ θούμε, Αυτό πιστεύω κι εγώ, τι νόημα έχει δυο άνθρωποι στη δική μας κατάσταση να μη θέλουν να γνωριστούν, Η σύζυγος μου είχε κάποιες αμφιβολίες, τελικά όμως παραδέχτηκε πως τα πράγματα δεν μπορούν να μείνουν έτσι, Πάλι καλά, Το πρό­ βλημα είναι ότι δεν μπορούμε να εμφανιστούμε μαζί δημοσίως, δεν θα κερδίσουμε τίποτε αν γίνουμε είδηση, αν βγούμε στην τηλεόραση και στον τύπο, κυρίως εγώ, θα ζημιωνόταν η κα­ ριέρα μου αν μαθευόταν πως έχω ένα σωσία τόσο παρόμοιο, μέχρι και στη φωνή, Κάτι παραπάνω από σωσία, Ή ένα δίδυ­ μο, Κάτι παραπάνω από δίδυμο, Αυτό ακριβώς θέλω να δια­ πιστώσω, αν και ομολογώ ότι δυσκολεύομαι να πιστέψω πως υπάρχει μεταξύ μας τόσο απόλυτη ομοιότητα όση λέτε, Είναι στο χέρι σας να ξεκαθαρίσετε το ζήτημα, Θα πρέπει να συνα­ ντηθούμε επομένως, Ναι, αλλά πού, Έχετε καμία ιδέα, Μία

2 0 3

δυνατότητα είναι να έρθετε στο σπίτι μου, έχουμε όμως δυσκο­ λία με τους γείτονες, η κυρία που μένει στον επάνω όροφο, λό­ γου χάρη, ξέρει πως δεν βγήκα έξω, φαντάζεστε τι θα πάθαινε αν μ' έβλεπε να έρχομαι εκεί που ήδη βρίσκομαι, Θα μπορού­ σα να βάλω κάτι, να μεταμφιεστώ, Τι να βάλετε, Ένα μουστά­ κι, Δεν είναι αρκετό, μπορεί μάλιστα να σας ρωτούσε, δηλαδή να ρωτούσε εμένα, γιατί θα νόμιζε ότι μιλά μαζί μου, μήπως τώρα κρυβόμουν από την αστυνομία, Της έχετε τόση εμπιστο­ σύνη, Είναι αυτή που μου καθαρίζει και τακτοποιεί το σπίτι, Καταλαβαίνω, πράγματι δεν θα ήταν φρόνιμο, κι εξάλλου υ­ πάρχει και η υπόλοιπη γειτονιά, Ε βέβαια, Τότε πιστεύω ότι πρέπει να είναι ένα μέρος έξω από εδώ, κάπου ερημικά, στην εξοχή, όπου κανείς δεν θα μας βλέπει και θα μπορέσουμε να κουβεντιάσουμε με την άνεση μας, Καλή ιδέα, Ξέρω ένα μέρος που μας κάνει, κάπου τριάντα χιλιόμετρα μετά την έξοδο από την πόλη, Προς ποια κατεύθυνση, Δεν μπορώ να σας εξηγήσω έτσι, σήμερα κιόλας θα σας στείλω ένα σχεδιάγραμμα με όλες τις πληροφορίες, θα συναντηθούμε σε τέσσερις μέρες για να προλάβετε να πάρετε το γράμμα, Σε τέσσερις μέρες είναι Κυ­ ριακή, Καλή είναι κι η Κυριακή, Και γιατί στα τριάντα χιλιό­ μετρα, Ξέρετε τώρα πώς είναι οι πόλεις, για να βγούμε πρώτα απ' αυτές χρειάζεται χρόνος, όταν τελειώνουν οι οδοί αρχί­ ζουν τα εργοστάσια, κι όταν τελειώνουν τα εργοστάσια αρχί­ ζουν οι παράγκες, κι ας αφήσουμε τους συνοικισμούς που έ­ χουν μπει πια μέσα στην πόλη και δεν το ξέρουν ακόμα, Ωραία τα περιγράφετε, Ευχαριστώ, θα σας τηλεφωνήσω το Σάββατο για να επιβεβαιώσουμε τη συνάντηση, Πολύ καλά, Υπάρχει έ­ να ακόμα πράγμα που θα ήθελα να ξέρετε, Περί τίνος πρόκει­ ται, Θα είμαι οπλισμένος, Γιατί, Δεν σας γνωρίζω, δεν ξέρω ποιες άλλες προθέσεις μπορεί να έχετε, Αν φοβάστε ότι θα σας ξεμοναχιάσω, ας πούμε, ή θα σας εξουδετερώσω για να είμαι ο μόνος στον κόσμο με το πρόσωπο που έχουμε ίδιο και οι δύο, σας λέω από τώρα ότι δεν θα έχω μαζί μου κανένα όπλο, ούτε έναν απλό σουγιά, Δεν σας υποψιάζομαι σε αυτό το σημείο, Θα είστε όμως οπλισμένος, Απλώς και μόνο για προφύλαξη,

Η μοναδική μου πρόθεση είναι να σας αποδείξω πως έχω δί­ κιο, κι όσο γι' αυτό που λέτε, πως δεν με γνωρίζετε, επιτρέψτε μου να έχω την ένσταση πως βρισκόμαστε στην ίδια θέση, μπο­ ρεί βέβαια να μη με έχετε δει ποτέ, αλλά εγώ, μέχρι τώρα, σας είδα ως αυτόν που δεν είστε, να παριστάνετε χαρακτήρες, ε­ πομένως είμαστε πάτσι, Ας μη λογομαχούμε, πρέπει να είμα­ στε ήρεμοι στη συνάντηση μας, δεν χρειάζεται να κηρύσσουμε προκαταβολικά πόλεμο, Δεν θα φέρω εγώ το όπλο, Δεν θα έ­ χει σφαίρες, Σε τι σας χρησιμεύει τότε να το πάρετε μαζί σας, αφού δεν θα έχει σφαίρες, Ας πούμε πως θα παίζω έναν ακό­ μα ρόλο μου, ένα χαρακτήρα που προσελκύεται σε μια ενέδρα από την οποία ξέρει ότι θα βγει ζωντανός μόνο και μόνο επει­ δή του έδωσαν να διαβάσει το σενάριο, ξέρετε τώρα πώς είναι ο κινηματογράφος, Στην Ιστορία είναι ακριβώς το ανάποδο, μόνο εκ των υστέρων μαθαίνει κανείς, Ενδιαφέρουσα παρατή­ ρηση, δεν το είχα σκεφτεί ποτέ, Ούτε κι εγώ, τώρα μόλις τη συ­ νέλαβα, Είμαστε σύμφωνοι λοιπόν, θα συναντηθούμε την Κυ­ ριακή, Περιμένω τηλεφώνημα σας, Δεν θα παραλείψω, χάρη­ κα πολύ που μιλήσαμε, Κι εγώ επίσης, Καλημέρα, Καλημέρα, τους χαιρετισμούς μου στην κυρία σας. Όπως ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, έτσι ακριβώς και ο Αντόνιο Κλάρο βρισκό­ ταν μόνος στο σπίτι. Είχε ενημερώσει την Ελένα πως θα τηλε­ φωνούσε στον καθηγητή της Ιστορίας, αλλά προτιμούσε να μην είναι εκείνη παρούσα, και θα της διηγιόταν μετά την κου­ βέντα. Η γυναίκα του δεν έφερε αντίρρηση, είπε πως ήταν κα­ λή ιδέα, πως καταλάβαινε ότι ήθελε εκείνος να έχει άνεση σε μια συζήτηση που σίγουρα δεν θα ήταν εύκολη, αυτό που δεν θα μάθει όμως είναι ότι η Ελένα έκανε δύο τηλεφωνήματα α­ πό την τουριστική επιχείρηση στην οποία δουλεύει, το πρώτο προς τον δικό τους αριθμό, το δεύτερο προς τον Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, θέλησε η τύχη να γίνει την ώρα που ο άντρας της κι εκείνος επικοινωνούσαν μεταξύ τους, κι έτσι σιγουρεύ­ τηκε πως το ζήτημα είχε προχωρήσει, ούτε και σ' αυτή την πε­ ρίπτωση μπορεί να πει γιατί το έκανε, γίνεται ολοένα και πιο προφανές πως μετά από τόσες μάλλον κακότυχες απόπειρες

2 0 5

θα βρίσκαμε επιτέλους την ολοκληρωτική εξήγηση των πρά­ ξεων μας, αν προτιθέμεθα να πούμε γιατί κάναμε αυτό που λέ­ με πως δεν ξέρουμε γιατί το κάναμε. Με διάθεση εμπιστοσύνης και συμφιλίωσης θα συμπεράνουμε πως, στην περίπτωση που δεν έβρισκε κατειλημμένη τη γραμμή του Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, η γυναίκα του Αντόνιο Κλάρο θα είχε διακόψει τη σύνδεση χωρίς να περιμένει απάντηση, και σίγουρα δεν θα α­ νήγγελλε Είμαι η Ελένα, η γυναίκα του Αντόνιο Κλάρο, δεν θα ρωτούσε Πήρα να δω τι κάνετε, τέτοιες κουβέντες στις παρού­ σες συνθήκες θα ήταν κατά κάποιον τρόπο άπρεπες, ή ίσως ε­ ντελώς παράταιρες, αφού ανάμεσα στους δυο αυτούς ανθρώ­ πους, έστω κι αν μίλησαν μια-δυο φορές, δεν υπάρχει η απα­ ραίτητη οικειότητα για να είναι φυσικό να ενδιαφερθεί ο ένας για την υγεία του άλλου, και δεν μπορούμε να δεχτούμε ως δι­ καιολογία για την υπερβολική πεποίθηση που βγάζει μάτι το γεγονός ότι πρόκειται για φυσιολογικές εκφράσεις, καθημερι­ νές, απ' αυτές που ούτε υποχρεώνουν ούτε δεσμεύουν εξαρχής σε τίποτα, εκτός αν θελήσουμε να οξύνουμε το ακουστικό μας όργανο στην πολυσύνθετη γκάμα υποτόνων που ενδεχομένως τις υποστήριξαν, σύμφωνα με την εξαντλητική επίδειξη που σε άλλο σημείο της εξιστόρησης αυτής κάναμε προς διαφώτιση των αναγνωστών που ενδιαφέρονται λίγο παραπάνω γι' αυτό που κρύβεται σ' αυτό που φανερώνεται. Όσο για τον Τερτου­ λιάνο Μάσιμο Αφόνσο, ήταν έκδηλη η ανακούφιση με την ο­ ποία ακούμπησε στην πλάτη της καρέκλας του και ανέπνευσε βαθιά όταν η συζήτηση με τον Αντόνιο Κλάρο έφτασε στο τέ­ λος της. Αν τον ρωτούσαν ποιος από τους δύο, κατά τη γνώμη του, στο σημείο όπου βρισκόμαστε, προηγούνταν στο παιχνίδι, θα έτεινε να απαντήσει, Εγώ, παρόλο που δεν αμφέβαλλε ότι και ο άλλος είχε αρκετούς λόγους για να δώσει την ίδια απά­ ντηση αν του γινόταν η ερώτηση αυτή. Δεν τον απασχολούσε που βρισκόταν τόσο μακριά από την πόλη το σημείο που είχε επιλεγεί για τη συνάντηση, δεν τον ανησυχούσε που γνώριζε πως ο Αντόνιο Κλάρο προτίθετο να έρθει οπλισμένος, παρόλο που ήταν πεπεισμένος πως, αντίθετα με τις διαβεβαιώσεις που

2 0 6

του είχε δώσει, το πιστόλι θα ήταν κατά πάσα πιθανότητα ένα πιστόλι με σφαίρες. Κατά κάποιον τρόπο, που και ο ίδιος αντι­ λαμβανόταν πως βρισκόταν έξω από τη λογική, τον ορθολογι­ σμό, τον κοινό νου, πίστευε ότι η ψεύτικη γενειάδα που θα φο­ ρούσε θα τον προστάτευε όσο ήταν στη θέση της, θεμελιώνο­ ντας την παράλογη αυτή πεποίθηση στην απόφαση ότι δεν θα την έβγαζε από την πρώτη στιγμή της συνάντησης αλλά μόνο αργότερα, όταν η απόλυτη ομοιότητα χεριών, ματιών, φρυ­ διών, μετώπου, αυτιών, μύτης, μαλλιών, θα αναγνωριζόταν χωρίς καμία απόκλιση και από τους δύο. Θα πάρει μαζί του έ­ ναν καθρέφτη σε μέγεθος ικανό ώστε, όταν επιτέλους βγάλει τη γενειάδα, τα δύο πρόσωπα, το ένα δίπλα στο άλλο, να μπο­ ρέσουν να συγκριθούν άμεσα, τα μάτια να τρέξουν από το πρόσωπο στο οποίο ανήκουν στο πρόσωπο που θα μπορούσαν να ανήκαν, έναν καθρέφτη που θα εκδώσει την οριστική από­ φαση, Αν αυτό που φαίνεται εδώ είναι ίδιο, τότε ίδιο πρέπει να είναι και όλο το υπόλοιπο, δεν νομίζω πως θα χρειαστεί να τσιτσιδωθείτε για να συνεχίσετε τις συγκρίσεις, δεν είμαστε σε κα­ μιά πλαζ γυμνιστών, ούτε σε καλλιστεία. Ήρεμος, γεμάτος αυ­ τοπεποίθηση, σαν να είχε προβλέψει εξαρχής αυτή την κίνηση στη σκακιέρα, ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο επέστρεψε στην εργασία του, σκεπτόμενος πως, όπως ακριβώς στην πα­ ράτολμη πρόταση του για τη μελέτη της Ιστορίας, έτσι και τις \ ζωές των ανθρώπων θα μπορούσαμε να τις αφηγηθούμε από ι μπροστά προς τα πίσω, να περιμένουμε να φτάσουν στο τέλος \ τους και μετά, λίγο λίγο, να ανασυστήσουμε το ρεύμα μέχρι το / μάτι της πηγής, αναγνωρίζοντας καθ' οδόν τις κοίτες των πα-' ραποτάμων και ταξιδεύοντας προς την αφετηρία, να καταλά­ βουμε πως ο καθένας, ακόμα κι εκείνος με την πιο πενιχρή και φτωχή ροή, ήταν, στον καιρό του, ένας κεντρικός ποταμός, και με αργό, χαλαρό τρόπο, προσεκτικό σε κάθε σπινθήρισμα νε­ ρού, σε κάθε φυσαλίδα που θ' ανέβει στην επιφάνεια, σε κάθε κλίση της κοίτης, σε κάθε βαλτώδη αιώρηση, για να εκπληρώ­ σουμε το σκοπό της αφήγησης και να τοποθετήσουμε πρώτη απ' όλες τις στιγμές την τελευταία τελεία, παίρνοντας έτσι τον

ίδιο χρόνο για την αφήγηση των ζωών όσο αυτές διήρκεσαν και στην πραγματικότητα. Ας μη βιαζόμαστε, είναι τόσα αυτά που έχουμε να πούμε όταν σωπαίνουμε, μουρμούρισε ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο και συνέχισε να δουλεύει. Κατά το απόγευμα τηλεφώνησε στη Μαρία ντα Παζ και τη ρώτησε αν θα ήθελε να περάσει από κει όταν θα σχολούσε από την τρά­ πεζα, εκείνη είπε ναι, αλλά πως δεν μπορούσε να μείνει πολύ γιατί η μητέρα της δεν ήταν καλά στην υγεία της, και τότε ε­ κείνος της είπε ας μην έρθει, ότι οι οικογενειακές υποχρεώσεις έρχονται πρώτες, κι εκείνη επέμεινε, Έστω για να σε δω, κι ε­ κείνος συμφώνησε, είπε, Έστω για να ιδωθούμε, σαν ήταν η α­ γαπημένη του, κι ας ξέρουμε πως δεν είναι, ή ίσως είναι και δεν το γνωρίζει, ή ίσως, σταμάτησε στη λέξη αυτή επειδή δεν ήξε­ ρε πώς να τελειώσει τη φράση και να είναι ειλικρινής, ποιο ψέ­ μα ή ποια προσποιητή αλήθεια θα έλεγε στον εαυτό του, το βέ­ βαιο είναι ότι η συγκίνηση άγγιξε ελαφρά τα μάτια του, εκείνη ήθελε να τον δει, αυτό είναι, μερικές φορές είναι ωραίο να έ­ χουμε κάποιον που θέλει να μας δει και το λέει, αλλά το απο­ καλυπτικό δάκρυ, σφουγγισμένο με την ανάστροφη του χεριού, εμφανίστηκε γιατί είναι μόνος και γιατί η μοναξιά, ξαφνικά, τον βάρυνε περισσότερο κι από τη χειρότερη στιγμή του. Ήρθε η Μαρία ντα Παζ, αντάλλαξαν δυο φιλιά στα μάγουλα, κατό­ πιν κάθισαν να κουβεντιάσουν, εκείνος ρώτησε αν ήταν σοβα­ ρή η αρρώστια της μητέρας της, εκείνη απάντησε πως ευτυχώς όχι, είναι προβλήματα της ηλικίας, έρχονται και φεύγουν, φεύ­ γουν κι έρχονται, μέχρι που κάποτε μένουν. Εκείνος τη ρώτη­ σε πότε ξεκινά η άδεια της, εκείνη είπε σε δύο βδομάδες, αλλά το πιθανότερο ήταν ότι δεν θα μπορούσαν να φύγουν από το σπίτι, εξαρτιόταν από την κατάσταση της μητέρας της. Εκεί­ νος θέλησε να μάθει πώς πάει η δουλειά στην τράπεζα, κι εκεί­ νη απάντησε, τα συνηθισμένα, πότε έτσι πότε αλλιώς. Κατόπιν εκείνη τον ρώτησε πώς και δεν βαριέται τώρα που τελείωσαν τα μαθήματα, κι εκείνος είπε πως δεν βαριέται καθόλου, πως ο διευθυντής του σχολείου τού είχε αναθέσει ένα έργο, να συ­ ντάξει μια πρόταση προς το Υπουργείο σχετικά με τις μεθό-

δους διδασκαλίας της Ιστορίας. Εκείνη είπε, Πολύ ενδιαφέ­ ρον, κι ύστερα έμειναν σιωπηλοί, μέχρι που εκείνη ρώτησε μή­ πως είχε τίποτα να της πει, κι εκείνος απάντησε πως δεν είναι ώρα ακόμα, και να 'χει λίγη υπομονή. Εκείνη είπε πως θα πε­ ρίμενε όσο χρόνο χρειαζόταν, πως η κουβέντα που είχαν κάνει στο αυτοκίνητο μετά από κείνο το δείπνο, όταν εκείνος ομολό­ γησε πως είχε πει ψέματα, ήταν σαν μια πόρτα που είχε ανοί­ ξει για μια στιγμή για να κλείσει αμέσως μετά, τουλάχιστον ό­ μως εκείνη είχε μάθει πως αυτό που τους χώριζε ήταν μόνο μια πόρτα κι όχι ένα τείχος. Εκείνος δεν απάντησε, περιορίστηκε να γνέψει καταφατικά το κεφάλι, ενώ σκεφτόταν πως το χει­ ρότερο τείχος απ' όλα είναι μια πόρτα που δεν είχε ποτέ το κλειδί της, και δεν ήξερε πού θα το βρει, δεν ήξερε καν αν το κλειδί αυτό υπήρχε. Τότε, καθώς εκείνος δεν μιλούσε, εκείνη είπε, Είναι αργά, πρέπει να πηγαίνω, κι εκείνος είπε, Μη φεύ­ γεις ακόμα, Πρέπει, με περιμένει η μητέρα μου, Συγγνώμη. Εκείνη σηκώθηκε, εκείνος το ίδιο, κοιτάχτηκαν, φιλήθηκαν στο μάγουλο όπως έκαναν όταν ήρθε, Λοιπόν αντίο, είπε εκεί­ νη, Λοιπόν αντίο, είπε εκείνος, τηλεφώνησε μου όταν πας στο σπίτι, Ναι, κοιτάχτηκαν ακόμα μια φορά, ύστερα εκείνη άρπα­ ξε το χέρι με το οποίο εκείνος πήγαινε ν' αγγίξει τον ώμο της αποχαιρετώντας και, γλυκά, σαν να οδηγούσε ένα παιδί, τον πήγε στην κρεβατοκάμαρα. Το γράμμα του Αντόνιο Κλάρο έφτασε την Παρασκευή. Συνοδευτικό του σχεδιαγράμματος υπήρχε ένα χειρόγραφο σημείωμα, ανυπόγραφο και χωρίς προσφώνηση, που έλεγε, Θα συναντηθούμε στις έξι το απόγευμα, ελπίζω να μη δυσκο­ λευτείτε να βρείτε το μέρος. Τα γράμματα δεν είναι ακριβώς ί­ δια με τα δικά μου, αλλά η διαφορά είναι ελάχιστη, φαίνεται περισσότερο στα κεφαλαία, μουρμούρισε ο Τερτουλιάνο Μά­ σιμο Αφόνσο. Το σχεδιάγραμμα έδειχνε μια έξοδο της πόλης, επισήμαινε δύο συνοικισμούς σε απόσταση οχτώ χιλιομέτρων μεταξύ τους, έναν σε κάθε πλευρά του αυτοκινητόδρομου, και ανάμεσα τους ένα δρόμο προς τα δεξιά που έμπαινε στους α­ γρούς μέχρι τον άλλο συνοικισμό, μικρότερης σπουδαιότητας,

20S

ι /, -Ο άνθρωπος

αντίγραφο

αν έκρινε κανείς από το σχέδιο. Από κει ένας άλλος δρόμος, πιο στενός, έφτανε και σταματούσε, σε απόσταση ενός χιλιο­ μέτρου, σ' ένα σπίτι. Το επισήμαινε η λέξη σπίτι και όχι ένα α­ δρό σχέδιο, το απλό σκίτσο που μπορεί να ζωγραφίσει και το πιο αδέξιο παιδί, μια στέγη με την καμινάδα της, μια πρόσοψη με πόρτα στη μέση κι από ένα παράθυρο σε κάθε πλευρά. Πά­ νω από τη λέξη ένα κόκκινο βέλος απέκλειε κάθε πιθανότητα παρεξήγησης, Μην πας πιο πέρα. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο άνοιξε ένα συρτάρι, έβγαλε ένα χάρτη της πόλης και των όμορων περιοχών, αναζήτησε και βρήκε τη σωστή έξοδο, ιδού ο πρώτος συνοικισμός, ο δρόμος που κόβει στα δεξιά πριν φτάσουμε στον δεύτερο, ο μικρός συνοικισμός παρακάτω, λεί­ πει μόνο η τελική πρόσβαση. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο κοίταξε ξανά το σχεδιάγραμμα, Αφού πρόκειται για σπίτι, δεν έχει νόημα να κουβαλήσω καθρέφτη, όλα τα σπίτια έχουν. Εί­ χε φανταστεί πως η συνάντηση θα γινόταν σε ανοιχτό χώρο, μακριά από τα βλέμματα των περίεργων, ίσως μάλιστα κάτω απ' τη σκιά ενός πολύφυλλου δέντρου, ενώ τελικά θα γινόταν κάτω από μια στέγη, σαν να ήταν συνάντηση μεταξύ γνωστών, με το ποτήρι στο χέρι και ξηρούς καρπούς στη διάθεση τους. Αναρωτήθηκε αν θα ερχόταν και η γυναίκα του Αντόνιο Κλάρο, αν θα βρισκόταν εκεί για να διαπιστώσει το μέγεθος και το σχήμα των ουλών στο αριστερό γόνατο, για να μετρήσει το διά­ στημα ανάμεσα στα δύο σημάδια του δεξιού πήχη και την α­ πόσταση που τα χωρίζει, το ένα από τον επικόνδυλο, το άλλο από τα οστά του καρπού, κι ύστερα να πει, Μην κουνηθεί κα­ νείς, θέλω να σας βλέπω, μη τυχόν και τους μπερδέψει. Σκέ­ φτηκε πως όχι, πως δεν είχε νόημα ένας άντρας που αξίζει να φέρει αυτό το όνομα να πάει σε μια δυνητικά συγκρουσιακή συνάντηση, για να μην πούμε εντελώς παρακινδυνευμένη, αρ­ κεί να θυμίσουμε ότι ο Αντόνιο Κλάρο είχε την ιπποτική ευγέ­ νεια να προειδοποιήσει τον Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο πως θα ερχόταν οπλισμένος, και να φέρει ξοπίσω του τη γυναίκα του, σαν να θέλει να κρυφτεί στις φούστες της στον παραμικρό κίνδυνο. Θα έρθει μόνος του, ούτε εγώ θα πάρω τη Μαρία ντα

210

Παζ, αυτές τις ασυνάρτητες λέξεις πρόφερε ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο χωρίς να υπολογίσει την αβυσσαλέα διαφο­ ρά που υπάρχει ανάμεσα σε μια νόμιμη σύζυγο, με τα παρά­ σημα όλων των εγγενών δικαιωμάτων και καθηκόντων, και έ­ ναν περιστασιακό αισθηματικό σύνδεσμο, όσο σταθερά κι αν μας φαίνονται τα αισθήματα της Μαρία ντα Παζ, αν και για την άλλη πλευρά δικαιούμαστε, αν όχι υποχρεούμαστε, να αμ­ φιβάλλουμε. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο φύλαξε το χάρ­ τη και το σχεδιάγραμμα στο συρτάρι, όχι όμως το χειρόγραφο σημείωμα. Το έβαλε μπροστά του, έπιασε το στυλό κι έγραψε όλη τη φράση σ' ένα χαρτί, με γραφικό χαρακτήρα που προ­ σπαθούσε να μιμηθεί όσο καλύτερα μπορούσε τον άλλο, κυ­ ρίως στα κεφαλαία, όπου φαινόταν περισσότερο η διαφορά. Συνέχισε να γράφει, επανέλαβε τη φράση μέχρι που κάλυψε μια ολόκληρη κόλλα χαρτιού, στην τελευταία και ο πιο έμπει­ ρος γραφολόγος δεν θα μπορούσε να βρει την παραμικρή έν­ δειξη πλαστογραφίας, αυτό που κατάφερε ο Τερτουλιάνο Μά­ σιμο Αφόνσο στη γρήγορη εκείνη αντιγραφή της υπογραφής της Μαρία ντα Παζ δεν πιάνει μπάζα σε σύγκριση με το έργο τέχνης που μόλις παρήγαγε. Τώρα το μόνο που έχει πια να ε­ ξιχνιάσει είναι πώς χαράζει ο Αντόνιο Κλάρο τα κεφαλαία Α και Δ, Φ και Ζ και μετά να μάθει να τα μιμείται. Αυτό δεν ση­ μαίνει πάντως πως ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο τρέφει στο νου του μελλοντικά σχέδια που περιλαμβάνουν το πρόσωπο του ηθοποιού Ντανιέλ Σάντα-Κλάρα, θέλει μόνο να ικανοποιή­ σει, στην ειδική αυτή περίπτωση, το μεράκι για τη μελέτη που τον οδήγησε, νέο ακόμα, στη δημόσια άσκηση της αξιέπαινης δραστηριότητας του καθηγητή. Όπως είναι πιθανόν να φανεί κάποτε χρήσιμο να γνωρίζουμε πώς να στήσουμε όρθιο ένα αυγό, ομοίως δεν πρέπει να αποκλείουμε ότι μια ορθή απομί­ μηση των κεφαλαίων του Αντόνιο Κλάρο θα φανεί κάποτε χρήσιμη στη ζωή του Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο. Όπως δί­ δασκαν και οι παλιοί, ποτέ μη λες εγώ από αυτή τη βρύση δεν θα πιω, ειδικά, θα προσθέταμε εμείς, αν δεν έχεις άλλη. Μιας κι οι συλλογισμοί αυτοί δεν διατυπώθηκαν από τον Τερτου-

λιάνο Μάσιμο Αφόνσο, δεν είναι στο χέρι μας να εξακριβώ­ σουμε ποια πιθανή σχέση μπορεί να υπάρχει ανάμεσα σ' αυ­ τούς και την απόφαση που εκείνος μόλις έλαβε, και στην οποία σίγουρα θα τον οδήγησε κάποιος δικός του συλλογισμός, που μας διαφεύγει,. Η απόφαση αυτή εκδηλώνει το αναπόφευκτο του προφανούς, αφού, καθώς ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο διαθέτει το σχεδιάγραμμα που θα τον οδηγήσει εκεί όπου θα πραγματοποιηθεί η συνάντηση, τι πιο φυσικό από το να κατε­ βάσει την ιδέα να πάει να επιθεωρήσει πρώτα την τοποθεσία, να μελετήσει τις εισόδους και τις εξόδους, να πάρει τα μέτρα του, ας επιτραπεί η έκφραση, με το πρόσθετο, διόλου ευκατα­ φρόνητο, πλεονέκτημα ότι με τον τρόπο αυτό δεν θα κινδυνέ­ ψει να χαθεί την Κυριακή. Η προοπτική να τον αποσπάσει το μικρό αυτό ταξίδι για μερικές ώρες από την επίπονη υποχρέω­ ση του να συντάξει την πρόταση προς το Υπουργείο όχι μόνο δεν σκιάσε το λογισμό του, αλλά, κατά τρόπο αληθινά ανέλπι­ στο, ξεσυννέφιασε το πρόσωπο του. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο δεν ανήκει στον κύκλο εκείνων των ξεχωριστών αν­ θρώπων που καταφέρνουν να χαμογελάσουν ακόμα κι όταν εί­ ναι μόνοι τους, το φυσικό του τείνει περισσότερο προς τη με­ λαγχολία, το κλείσιμο στον εαυτό, μια υπερτονισμένη συναίσθη­ ση του εφήμερου της ζωής, μια αθεράπευτη αμηχανία μπροστά στο μινωικό λαβύρινθο των ανθρώπινων σχέσεων. Δεν κατα­ νοεί επαρκώς τους λόγους της μυστηριώδους λειτουργίας μιας κυψέλης, ούτε τι ήταν αυτό που έκανε ένα κλαδί δέντρου να μπουμπουκιάσει, ούτε πότε και πώς μπουμπούκιασε, δηλαδή ούτε πιο πάνω, ούτε πιο κάτω, ούτε πιο χοντρό, ούτε πιο λε­ πτό, αποδίδει όμως τη δυσκολία κατανόησης στο γεγονός ότι αγνοεί τους κώδικες της γενετικής και κινητικής επικοινωνίας που ισχύει μεταξύ των μελισσών και, ακόμα περισσότερο, τους πληροφοριακούς χείμαρρους που κυκλοφορούν στα τυφλά σχεδόν μέσ' από το πλέγμα του δικτύου φυτικών αυτοκινητο­ δρόμων που συνδέουν τις αγκυροβολημένες στο έδαφος ρίζες με τα φύλλα που ντύνουν το δέντρο και ξαποσταίνουν στη νηνεμία ή χορεύουν στον άνεμο. Αυτό που δεν καταλαβαίνει κα­

θόλου, όσο κι αν βάζει το μυαλό του να δουλέψει, είναι πώς, ε­ νώ εξελίσσονται με αυθεντική γεωμετρική πρόοδο, από το κα­ λό στο καλύτερο, οι τεχνολογίες της επικοινωνίας, η άλλη επι­ κοινωνία, η κυριολεκτική, η πραγματική, η εσύ-κι-εγώ, η εμείςκι-εσείς, εξακολουθεί να είναι η ίδια μπερδεμένη αδιέξοδη δια­ σταύρωση, με όλες τις ψευδαισθησιακές αλάνες της, εξίσου υ­ ποκριτική όταν εκφράζεται όσο και όταν αποκρύπτει. Ίσως τον Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο να μην τον πείραζε να γινό­ ταν δέντρο, αλλά δεν θα το καταφέρει ποτέ, η ζωή του, όπως τόσων ανθρώπων που έζησαν και θα ζήσουν, δεν θα βιώσει ποτέ την ύψιστη εμπειρία του φυτού. Ύψιστη τη φανταζόμα­ στε εμείς, γιατί κανείς μέχρι τώρα δεν βρήκε να διαβάσει τη βιογραφία ή τα απομνημονεύματα μιας βελανιδιάς γραμμένα από την ίδια. Ασχολείται επομένως ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Λφόνσο με τα πράγματα του κόσμου όπου ανήκει, του κόσμου των αντρών και γυναικών που φωνασκούν και αλαλάζουν με όλους τους φυσικούς και τεχνητούς τρόπους, κι αφήνει τα δέ­ ντρα στην ησυχία τους, στις φυτοπαθολογικές πληγές που τα πλήττουν, το ηλεκτρικό πριόνι και τις δασικές πυρκαγιές. Ασχολείται επίσης με την οδήγηση του αυτοκινήτου που τον πηγαίνει στην εξοχή, που τον μεταφέρει έξω από την πόλη, τέ­ λειο υπόδειγμα των σύγχρονων δυσκολιών στην επικοινωνία, στο κεφάλαιο κυκλοφορία οχημάτων και πεζών, ειδικά κάτι μέρες όπως η σημερινή, Παρασκευή απόγευμα, που όλος ο κό­ σμος φεύγει για Σαββατοκύριακο. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Α­ φόνσο φεύγει κι αυτός, θα επιστρέψει όμως αργότερα. Το χει­ ρότερο μέρος της κίνησης είναι πίσω του, ο αυτοκινητόδρομος που θα ακολουθήσει δεν είναι πολυσύχναστος, σε λίγο θα βρί­ σκεται μπροστά στο σπίτι όπου μεθαύριο ο Αντόνιο Κλάρο θα τον περιμένει. Φοράει κολλημένη και καλά ταιριασμένη τη γε­ νειάδα, μη τυχόν και, εκεί που θα διασχίζει τον τελευταίο συ­ νοικισμό, τον φωνάξει κανείς με το όνομα του Ντανιέλ ΣάνταΚλάρα και τον καλέσει να πιουν μια μπίρα, αν, όπως θα συ­ μπεράνει κανείς, το σπίτι που πηγαίνει να ερευνήσει είναι ιδιο­ κτησία του Αντόνιο Κλάρο ή νοικιασμένο από αυτόν, σπίτι

στην εξοχή, δεύτερη κατοικία, μεγάλη ζωή κάνουν οι δευτεροκλασάτοι ηθοποιοί του κινηματογράφου αφού έχουν πρόσβα­ ση σε ανέσεις που μέχρι πριν λίγα χρόνια ήταν προνόμιο των λίγων. Πολύ φοβάται στο μεταξύ ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο πως ο στενός δρόμος που θα τον βγάλει στο σπίτι, και που τώρα φάνηκε μπροστά του, έχει μόνο αυτή τη χρήση, δεν συνεχίζει δηλαδή πιο πέρα, ή πως δεν υπάρχουν άλλοι συνοι­ κισμοί εκεί κοντά, και τότε η γυναίκα που πρόβαλε στο παρά­ θυρο θα αναρωτιέται, ή θα ρωτά τη γειτόνισσα δίπλα, Πού πάει αυτό το αυτοκίνητο, απ' όσο ξέρω δεν είναι κανείς στο σπίτι του κυρίου Αντόνιο Κλάρο, κι η φάτσα του δεν μου αρέσει κα­ θόλου, όποιος έχει γένια κάτι θέλει να κρύψει, πάλι καλά που δεν την άκουσε ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, θα αποκτού­ σε άλλον ένα λόγο για ν' ανησυχεί. Στο σκυροστρωμένο δρόμο μετά βίας χωρούν δύο αυτοκίνητα, δεν πρέπει να έχει πολλή κίνηση. Από την αριστερή πλευρά, το πετρώδες έδαφος κατε­ βαίνει σιγά σιγά προς μια πεδιάδα όπου μια εκτεταμένη και α­ διάλειπτη συστάδα ψηλών δέντρων, που από αυτή την από­ σταση μοιάζει να αποτελείται από φράξους και λεύκες, επιση­ μαίνει πιθανώς την όχθη ενός ποταμού. Ακόμα και με τη συ­ νετή ταχύτητα που πηγαίνει ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, μη τυχόν και πεταχτεί μπροστά του άλλο αυτοκίνητο, ένα χι­ λιόμετρο περνά στο λεπτό, κι αυτό πέρασε, το σπίτι πρέπει να είναι εκείνο εκεί. Ο δρόμος συνεχίζει, ελίσσεται στην πλαγιά δύο λόφων ιππαστί και εξαφανίζεται στην άλλη πλευρά, το πι­ θανότερο είναι να εξυπηρετεί άλλους συνοικισμούς που δεν φαίνονται από δω, τελικά η καχύποπτη γυναίκα φαίνεται ν' α­ πασχολείται μόνο με ό,τι βρίσκεται κοντά στο συνοικισμό ό­ που ζει, ό,τι βρίσκεται πέρα από τα σύνορα του δεν την ενδια­ φέρει. Από το πλάτωμα που ανοίγεται μπροστά στο σπίτι κα­ τεβαίνει με κατεύθυνση την πεδιάδα ένας άλλος δρόμος ακό­ μα πιο στενός και με οδόστρωμα σε ακόμα χειρότερη κατά­ σταση, Μήπως είναι μια άλλη διαδρομή για το σπίτι, σκέφτη­ κε ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο. Γνωρίζει πως δεν πρέπει να πλησιάσει υπερβολικά την αγροικία, μη τυχόν και περνά

κάποιος διαβάτης, ή γιδοβοσκός, πολύ πιθανόν να έχει κατσί­ κες εκεί, και σημάνουν συναγερμό, Βοήθεια, κλέφτης, και εμ­ φανιστεί στο λεπτό η αστυνομική αρχή ή, ελλείψει της αρχής, κάποιο απόσπασμα γειτόνων οπλισμένων με κοντάρια και δρεπάνια, όπως παλιά. Πρέπει να συμπεριφερθεί σαν περαστι­ κός ταξιδιώτης που σταμάτησε ένα λεπτό για να ατενίσει το πανόραμα και που, μιας και βρέθηκε εκεί, ρίχνει μια ματιά για να εκτιμήσει ένα σπίτι του οποίου οι ιδιοκτήτες, απόντες τώρα, έχουν την τύχη να απολαμβάνουν τη θαυμάσια αυτή θέα. Το σπίτι είναι απλό, μονώροφο, μια τυπική αγροικία που από την όψη φαίνεται ότι είχε την τύχη μιας προσεκτικής ανοικοδόμη­ σης, έδειχνε όμως και σημάδια εγκατάλειψης, σαν οι ιδιοκτή­ τες της να έρχονταν αραιά και πού και για λίγο μόνο. Αυτό που περιμένουμε από ένα σπίτι στην εξοχή είναι λουλούδια στην πόρτα και στα περβάζια των παραθύρων, κι απ' αυτά μό­ νο δείγματα υπάρχουν εδώ, κάτι μισοξεραμένοι βλαστοί μόνο, ένα λουλούδι που μαραίνεται, ένα και μοναδικό γενναίο γερά­ νι αντιστέκεται ακόμα στην ανυπαρξία. Το σπίτι χωρίζεται α­ πό το δρόμο μ' ένα χαμηλό τοίχο, και πίσω από το σπίτι, με κλαριά που φτάνουν ως τη στέγη, είναι δυο καστανιές που, α­ πό το ύψος και από τη μακροβιότητα που μαντεύουμε πως έ­ χουν, θα πρέπει να προηγήθηκαν κατά πολύ του κτίσματος. Μια μοναχική τοποθεσία, ιδεώδης για ανθρώπους στοχαστικούς, ε­ κείνους που αγαπούν τη φύση γι' αυτό που είναι και δεν κά­ νουν διάκριση ανάμεσα στον ήλιο και τη βροχή, ανάμεσα στη ζέστη και το κρύο, ανάμεσα στον άνεμο και την απανεμιά, στη βολή που μας δίνουν τα μεν ενώ τα άλλα μάς αρνούνται. Ο Τερ­ τουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο έκανε μια βόλτα στην πίσω πλευρά του σπιτιού, σ' έναν κήπο που κάποτε δικαιούνταν να λέγεται έτσι και τώρα είναι μόνο ένας χώρος κακά περιφραγμένος, ό­ που έχουν εισβάλει γαϊδουράγκαθα κι ένα κουβάρι αγριόχορτα που πνίγουν μια ατροφική μηλιά και μια ροδακινιά με κορ­ μό καλυμμένο ολόκληρο από λειχήνες, κάμποσες φραγκοσυ­ κιές, ή ινδικές συκιές, όπως είναι η λόγια λέξη. Για τον Αντό­ νιο Κλάρο, ίσως και για τη γυναίκα του, το αγροτόσπιτο πρέ-

πει να ήταν ένας έρωτας που κράτησε λίγο, ένα από κείνα τα βουκολικά ειδύλλια που πιάνουν καμιά φορά τους κατοίκους της πόλης και που, σαν το αδέσποτο άχυρο, αρπάζουν αμέσως φωτιά μόλις ανάψεις σπίρτο και γίνονται αμέσως μαύρες στά­ χτες. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο μπορεί πλέον να επι­ στρέψει στο δεύτερο όροφο της πολυκατοικίας του με θέα στην άλλη πλευρά του δρόμου και να περιμένει το τηλεφώνη­ μα που θα τον κάνει να ξανάρθει εδώ την Κυριακή. Μπήκε στο αυτοκίνητο, κίνησε για κει απ' όπου είχε έρθει και, για να δεί­ ξει στη γυναίκα στο παράθυρο πως δεν βάραινε τη συνείδηση του κανένα παράπτωμα ενάντια στην ξένη περιουσία, διέσχισε αργά και άνετα το συνοικισμό, οδηγώντας σαν να άνοιγε πέ­ ρασμα μέσα από ένα κοπάδι γίδες που είναι μαθημένες να χρη­ σιμοποιούν τους δρόμους με την ίδια ηρεμία με την οποία βο­ σκούν στους αγρούς, ανάμεσα σε γαϊδουράγκαθα και θυμάρια. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο σκέφτηκε πως άξιζε τον κό­ πο, μόνο και μόνο για να ικανοποιήσει την περιέργεια του, να αναζητήσει το μονοπάτι που μπροστά απ' το σπίτι έμοιαζε να κατεβαίνει με κατεύθυνση το ποτάμι, αλλά αναθεώρησε εγκαί­ ρως την ιδέα του, όσο λιγότεροι άνθρωποι τον έβλεπαν σ' αυ­ τά τα μέρη, τόσο το καλύτερο. Μπορεί βέβαια μετά την Κυ­ ριακή να μην ξανάρθει ποτέ εδώ, παρ' όλα αυτά είναι προτι­ μότερο να μη βρεθεί άνθρωπος που θα θυμηθεί τον άντρα με τα γένια. Στην έξοδο του συνοικισμού επιτάχυνε, σε λίγα λε­ πτά βρισκόταν στον κεντρικό αυτοκινητόδρομο, σε λιγότερο α­ πό μία ώρα έμπαινε στο σπίτι του. Έκανε ένα μπάνιο που τον συνέφερε από τη σκόνη του ταξιδιού, άλλαξε ρούχα και, με συ­ ντροφιά ένα αναψυκτικό λεμόνι που έβγαλε από το ψυγείο, κάθισε στο γραφείο. Δεν θα συνεχίσει την πρόταση προς το Υπουργείο, αλλά, ως καλός γιος, θα τηλεφωνήσει στη μητέρα του. Θα την ρωτήσει πώς τα πέρασε, εκείνη θα πει καλά, κι ε­ σύ πώς είσαι, τα συνηθισμένα, δεν έχω παράπονο, είχα αρχίσει να ανησυχώ με τη σιωπή σου, συγγνώμη, είχα πολλές δουλειές, υποθέτουμε πως αυτές οι λέξεις είναι για τα ανθρώπινα όντα το αντίστοιχο μ' εκείνα τα γρήγορα χτυπήματα αναγνώρισης

216

που κάνουν τα μυρμήγκια με τις κεραίες τους όταν σκουντουφλούν στη φάλαγγα, σαν να λένε, Δικοί μας άνθρωποι είμαστε, ας μιλήσουμε σοβαρά. Και τι γίνεται με τα προβλήματα σου, ρώτησε η μητέρα του, Είναι καθ' οδόν προς τη λύση τους, μην ανησυχείτε, Αλίμονο, λες και δεν έχω άλλη δουλειά να κάνω παρά ν' ανησυχώ, Πάλι καλά που δεν το έχετε πάρει κατάκαρδα, Το λες γιατί δεν βλέπεις το πρόσωπο μου, Ελάτε, μη­ τέρα, ησυχάστε, Ελπίζω να ησυχάσω όταν έρθεις, Φτάνει ο καιρός, Και η σχέση με τη Μαρία ντα Παζ, σε ποια φάση βρί­ σκεται αυτή τη στιγμή, Δεν ξέρω πώς να σας εξηγήσω, Μπο­ ρείς τουλάχιστον να προσπαθήσεις, Η αλήθεια είναι ότι μου α­ ρέσει και ότι τη χρειάζομαι, Άλλοι άνθρωποι παντρεύονται για λιγότερους λόγους, Ναι, καταλαβαίνω όμως πως η ανάγκη εί­ ναι πράγμα της στιγμής, τίποτα παραπάνω, αν αύριο σταματή­ σω να την αισθάνομαι τι θα κάνω, Σου αρέσει όμως, Είναι φυ­ σικό να μου αρέσει, είμαι ένας άντρας μόνος που είχε την τύχη να γνωρίσει μια συμπαθητική γυναίκα, με ευχάριστη όψη, ω­ ραία γραμμή και, όπως λένε συνήθως, με καλά αισθήματα, Κι ωστόσο είναι λίγο, Δεν λέω πως είναι λίγο, λέω πως δεν είναι αρκετό, Αγαπούσες τη γυναίκα σου, Δεν ξέρω, δεν θυμάμαι, πέρασαν κιόλας έξι χρόνια, Έξι χρόνια δεν είναι αρκετά για να ξεχάσεις τόσο πολύ, Νόμιζα πως την αγαπούσα, μάλλον κι ε­ κείνη νόμιζε το ίδιο για μένα, τελικά γελαστήκαμε, άλλωστε εί­ ναι πολύ συνηθισμένο, Και δεν θέλεις να συμβεί με τη Μαρία ντα Παζ ανάλογο λάθος, Όχι, δεν θέλω, Για σένα ή για εκείνη, Και για τους δύο, Περισσότερο για σένα παρά για εκείνη, Δεν είμαι τέλειος, είναι αρκετό να γλιτώσει εκείνη αυτό που δεν θέ­ λω να συμβεί ούτε σ' εμένα, ο εγωισμός μου σ' αυτή την περί­ πτωση δεν φτάνει σε σημείο που να μην υπερασπίζεται κι ε­ κείνη, Ίσως τη Μαρία ντα Παζ να μην την πειράζει να το δια­ κινδυνέψει, Κι άλλο διαζύγιο, το δεύτερο για μένα, το πρώτο εκείνης, όχι, μητέρα, ούτε κατά διάνοια, Μπορεί όμως να σας βγει και σε καλό, δεν ξέρουμε όλα όσα μας περιμένουν πίσω από κάθε πράξη μας, Έτσι είναι, Γιατί το λες μ' αυτό τον τρό­ πο, Ποιον τρόπο, Σαν να βρισκόμασταν στο σκοτάδι και ανα-

βόσβησε ξαφνικά ένα φως, Η ιδέα σας είναι, Επανάλαβε, Τι να επαναλάβω, Αυτό που είπες, Για ποιο λόγο, Επανάλαβε, σε παρακαλώ, Αφού το θέλετε, έτσι είναι, Πες μόνο τις δυο λέ­ ξεις, Έτσι είναι, Δεν ήταν το ίδιο, Ελάτε, μητέρα, αφήστε τις ο­ νειροφαντασίες, σας παρακαλώ, η φαντασία δεν είναι ο καλύ­ τερος δρόμος για τη γαλήνη της ψυχής, οι λέξεις που είπα ση­ μαίνουν απλώς συναίνεση, συμφωνία, Μέχρι εκεί φτάνουν τα φώτα μου, όταν ήμουν νέα ξεφύλλιζα κι εγώ λεξικά, Μη θυ­ μώνετε, Πότε έρχεσαι, Σας είπα, σύντομα, Πρέπει να κάνουμε μια συζήτηση, Θα κάνουμε όσες συζητήσεις θέλετε, Εγώ θέλω μόνο μία, Ποια, Μην κάνεις τον ανήξερο, θέλω να μάθω τι σου συμβαίνει, και σε παρακαλώ μην έρθεις κι αρχίσεις τις περι­ στροφές, καθαρό παιχνίδι, με χαρτιά ανοιχτά, αυτό περιμένω από σένα, Αυτά δεν είναι λόγια δικά σας, Ήταν όμως του πα­ τέρα σου, για θυμήσου, Θ' ανοίξω όλα μου τα χαρτιά, Και μου υπόσχεσαι πως το παιχνίδι θα είναι καθαρό, χωρίς κόλπα, Θα είναι καθαρό και δεν θα έχει κόλπα, Έτσι σε θέλω, παιδί μου, Για να δούμε τι θα έχετε να μου πείτε όταν ανοίξω μπροστά σας το πρώτο χαρτί της τράπουλας, Θεωρώ πως έχω δει ό,τι ή­ ταν να δω στη ζωή μου, Μείνετε με αυτή την "ψευδαίσθηση μέ­ χρι να μιλήσουμε, Είναι λοιπόν τόσο σοβαρό, Το μέλλον θα μας το πει όταν φτάσουμε εκεί, Μην αργήσεις, σε παρακαλώ, Ίσως να έρθω μέχρι τα μέσα της επόμενης βδομάδας, Μακάρι, Σας φιλώ, μητέρα, Σε φιλώ, παιδί μου. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο κατέβασε το ακουστικό, ύστερα άφησε τη σκέψη του να πλανηθεί με την ησυχία της, σαν να συνέχιζε να μιλά με τη μητέρα του, Αναθεματισμένες λέξεις, εμείς νομίζουμε πως βγαίνουν απ' το στόμα μας μόνο εκείνες που θέλουμε, και ξαφ­ νικά πετάγεται μία και μπαίνει στη μέση, δεν είδαμε από πού ήρθε, δεν την κάλεσε κανείς, και εξαιτίας της, ενώ πολύ συχνά δυσκολευόμαστε να τη θυμηθούμε, η ρότα της κουβέντας αλ­ λάζει απότομα στίγμα, συμφωνούμε μ' αυτό που πριν αρνιό­ μασταν, και τούμπαλιν, και το καλύτερο παράδειγμα είναι αυ­ τό που μόλις συνέβη, δεν είχα καμία πρόθεση να μιλήσω από τώρα στη μητέρα μου γι' αυτή την τρελή ιστορία, ίσως και να

μην της μιλήσω καθόλου, κι από τη μια στιγμή στην άλλη, χω­ ρίς να καταλάβω πώς, μου απέσπασε επίσημη υπόσχεση πως θα της τη διηγηθώ, αυτή τη στιγμή πιθανότατα βάζει ένα σταυ­ ρό στο ημερολόγιο, ήδη από την ερχόμενη Δευτέρα, εκτός κι αν εμφανιστώ απρόσμενα, την ξέρω, κάθε μέρα που θα σημειώ­ νει θα είναι η μέρα που θα έπρεπε να φτάσω, και το φταίξιμο δεν είναι δικό της αν δεν το κάνω. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Α­ φόνσο δεν είναι εκνευρισμένος, αντίθετα μάλιστα, απολαμβά­ νει μια απερίγραπτη αίσθηση ανακούφισης, σαν να του πήραν ξαφνικά ένα βάρος από τους ώμους, αναρωτιέται τι κέρδισε ε­ ντέλει που τήρησε σιωπή όλες αυτές τις μέρες και δεν βρίσκει καμία απάντηση, ίσως σε λίγο να είναι ικανός να δώσει χίλιες εξηγήσεις, η κάθε μία πιο πιστευτή από την άλλη, τώρα το μό­ νο που σκέφτεται είναι πως έχει ανάγκη να ξεμπερδεύει όσο το δυνατόν γρηγορότερα, έχει τη συνάντηση με τον Αντόνιο Κλάρο την Κυριακή, σε δυο μέρες, μπορεί αν θέλει να πάρει το αυ­ τοκίνητο αμέσως τη Δευτέρα το πρωί και να πάει ν' ανοίξει στη μητέρα του όλα τα χαρτιά της σπαζοκεφαλιάς, ειλικρινά ό­ λα, γιατί άλλο θα ήταν αν έλεγε από την αρχή, Υπάρχει ένας άνθρωπος τόσο ίδιος μ' εμένα που θα μας μπερδεύατε κι εσείς, μητέρα, και άλλο, πολύ διαφορετικό, να πρέπει να της πει, Τον συνάντησα, και τώρα πια δεν ξέρω ποιος είμαι. Εκείνη ακρι­ βώς τη στιγμή χάθηκε η σύντομη παρηγοριά που τον νανούρι­ ζε στοργικά και στη θέση της, σαν πόνος που μας θυμήθηκε ξαφνικά, εμφανίστηκε ξανά ο φόβος. Δεν ξέρουμε όλα όσα μας περιμένουν πίσω από κάθε πράξη μας, είχε πει η μητέρα του, κι αυτή η τετριμμένη αλήθεια, στους ορίζοντες μιας απλής ε­ παρχιώτισσας νοικοκυράς, αυτή η κοινότοπη αλήθεια που α­ νήκει στον ατελείωτο κατάλογο εκείνων που δεν αξίζουν τον κόπο να τις εκφράσουμε γιατί κανείς δεν χάνει πια τον ύπνο του εξαιτίας τους, αυτή η αλήθεια όλων που είναι όμοια για ό­ λους μπορεί, υπό ορισμένες συνθήκες, να πληγώσει και να τρο­ μάξει σαν τη χειρότερη απειλή. Κάθε δευτερόλεπτο που περ­ νάει είναι σαν μια πόρτα που ανοίγει για να περάσει αυτό που δεν συνέβη ακόμη, αυτό που το ονομάζουμε μέλλον, ωστόσο,

για να προκαλέσουμε με μια αντίφαση αυτό που μόλις είπαμε, ίσως η ορθή σκέψη είναι ότι το μέλλον είναι απλώς ένα απέ­ ραντο κενό, ότι το μέλλον είναι απλώς ο χρόνος με τον οποίο τρέφεται το αιώνιο παρόν. Αν το μέλλον είναι κενό, σκέφτηκε ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, τότε δεν υπάρχει αυτό που ο­ νομάζουμε Κυριακή, η ενδεχόμενη ύπαρξη του εξαρτάται από τη δική μου ύπαρξη, αν εγώ πέθαινα αυτή τη στιγμή, ένα μέ­ ρος του μέλλοντος ή των πιθανών εκδοχών του θα ακυρωνό­ ταν διά παντός. Το συμπέρασμα στο οποίο έτεινε ο Τερτουλιά­ νο Μάσιμο Αφόνσο να καταλήξει, Για να υπάρξει στην πραγ­ ματικότητα Κυριακή θα πρέπει να εξακολουθήσω να υπάρχω, κόπηκε απότομα από το κουδούνισμα του τηλεφώνου. Ήταν ο Αντόνιο Κλάρο, που ρωτούσε, Λάβατε το σχεδιάγραμμα, Το έ­ λαβα, Έχετε καμία απορία, Καμία, Θα σας τηλεφωνούσα αύ­ ριο, αλλά σκέφτηκα ότι το γράμμα πρέπει να έχει φτάσει και γι' αυτό πήρα να επιβεβαιώσουμε τη συνάντηση, Ωραία, θα εί­ μαι εκεί στις έξι, Μη σας απασχολήσει που θα χρειαστεί να δια­ σχίσετε το συνοικισμό, εγώ θα χρησιμοποιήσω ένα μονοπάτι που βγάζει κατευθείαν στο σπίτι, έτσι δεν θα παραξενευτεί κα­ νείς βλέποντας να περνούν δυο άνθρωποι με το ίδιο πρόσωπο, Και το αυτοκίνητο, Ποιο, Το δικό μου, Δεν πειράζει, αν βρεθεί κανείς που θα σας μπερδέψει μ' εμένα, θα νομίσει πως άλλα­ ξα αυτοκίνητο, εξάλλου τελευταία δεν πηγαίνω συχνά στο σπί­ τι, Πολύ καλά, Μεθαύριο λοιπόν, Την Κυριακή λοιπόν. Όταν έκλεισε, ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο σκέφτηκε ότι θα μπο­ ρούσε να του είχε πει πως θα φορούσε ψεύτικη γενειάδα. Ού­ τε αυτό πειράζει, θα τη βγάλει αμέσως μετά. Η Κυριακή έκανε ένα μεγάλο βήμα μπροστά.

220

Η

ΤΑΝ Η ΩΡΑ ΕΞΙ ΚΑΙ ΠΕΝΤΕ ΟΤΑΝ Ο ΤΕΡΤΟΥΛΙΑΝΟ ΜΑΣΙΜΟ

Αφόνσο στάθμευσε το αυτοκίνητο του μπροστά στο σπίτι, από την άλλη πλευρά του δρόμου. Το αυτοκίνητο του Αντόνιο Κλάρο είναι ήδη εκεί, δίπλα στην είσοδο, κολλη­ τά στο τείχισμα. Ανάμεσα στα δύο υπάρχει η διαφορά μιας μη­ χανικής γενιάς, με τίποτα ο Ντανιέλ Σάντα-Κλάρα δεν θ' άλ­ λαζε το δικό του για κάποιο που θα έμοιαζε με αυτό του Τερ­ τουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο. Η καγκελόπορτα είναι ανοιχτή, η πόρτα του σπιτιού το ίδιο, τα παράθυρα όμως είναι κλειστά. Στο εσωτερικό γίνεται αντιληπτή μια μορφή, δυσδιάκριτη σχε­ δόν απ' έξω, ωστόσο η φωνή που βγαίνει από κει μέσα είναι καθάρια και ακριβής, όπως αρμόζει σ' έναν καλλιτέχνη των κι­ νηματογραφικών πλατό, Περάστε, σαν στο σπίτι σας. Ο Τερ­ τουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο ανέβηκε τα τέσσερα σκαλιά και στα­ μάτησε στο κατώφλι. Περάστε, περάστε, επανέλαβε η φωνή, α­ φήστε τις επισημότητες, αν και, απ' ό,τι βλέπω, δεν μου φαί­ νεστε να είστε εσείς ο άνθρωπος που περίμενα, νόμιζα πως ή­ μουν εγώ ο ηθοποιός, αλλά γελάστηκα. Χωρίς να πει λέξη, με κάθε προσοχή, ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο ξεκόλλησε τη γενειάδα και πέρασε μέσα. Αυτό θα πει θεατρική αίσθηση του όραματικού, μου φέρατε στο νου τα πρόσωπα εκείνα που εμ­ φανίζονται ξάφνου και φωνάζουν Να με, σαν να είχε αυτό κα­ μία σημασία, είπε ο Αντόνιο Κλάρο καθώς πρόβαλλε από το ημίφως και έβγαινε στο άπλετο φως που έμπαινε από την α­ νοιχτή πόρτα. Έμειναν ακίνητοι να κοιτάζονται. Αργά, σαν να ανασυρόταν επώδυνα από τα βάθη του αδύνατου, η κατάπλη-

ξη ζωγραφίστηκε στο πρόσωπο του Αντόνιο Κλάρο, όχι του Τερτουλιανο Μάσιμο Αφόνσο, που ήξερε τι ερχόταν να συνα­ ντήσει. Είμαι ο άνθρωπος που σας τηλεφώνησε, είπε, είμαι ε­ δώ για να διαπιστώσετε, ιδίοις όμμασι, πως δεν είχα την πρό­ θεση να διασκεδάσω εις βάρος σας όταν σας έλεγα πως είμα­ στε όμοιοι, Πράγματι, ψέλλισε ο Αντόνιο Κλάρο, με μια φωνή που δεν έμοιαζε πια με του Ντανιέλ Σάντα-Κλάρα, φαντάστη­ κα, εξαιτίας της επιμονής σας, πως θα υπήρχε μεταξύ μας μια μεγάλη ομοιότητα, σας ομολογώ όμως πως δεν ήμουν προε­ τοιμασμένος γι' αυτό που έχω μπροστά μου, το ίδιο μου το πορτρέτο, Τώρα που έχετε την απόδειξη, μπορώ να αποσυρθώ, είπε ο Τερτουλιανο Μάσιμο Αφόνσο, Όχι, αυτό όχι, σας ζήτη­ σα να περάσετε, τώρα σας ζητώ να καθίσετε να κουβεντιά­ σουμε, το σπίτι είναι λίγο αφρόντιστο, οι καναπέδες αυτοί ό­ μως είναι σε καλή κατάσταση και πρέπει να έχω κάπου κάποια ποτά, πάγο δεν έχω, Δεν θέλω να σας βάλω σε κόπο, Τι λέτε, θα είχατε μεγαλύτερη φροντίδα αν ερχόταν και η γυναίκα μου, αλλά μπορείτε να φανταστείτε πώς θα αισθανόταν αυτή τη στιγμή, ακόμα πιο μπερδεμένη και ενοχλημένη απ' όσο εγώ, αυτό είναι σίγουρο, Κρίνοντας από τον εαυτό μου, δεν έχω την παραμικρή αμφιβολία, αυτό που έζησα τις τελευταίες βδομά­ δες δεν θα το ευχόμουν ούτε στο χειρότερο εχθρό μου, Καθί­ στε, παρακαλώ, τι προτιμάτε να πιείτε, ουίσκι ή κονιάκ, Δεν εί­ μαι πότης, θα προτιμούσα πάντως το κονιάκ, μια σταγόνα, όχι παραπάνω. Ο Αντόνιο Κλάρο έφερε τα μπουκάλια και τα πο­ τήρια, σερβίρισε τον επισκέπτη, έβαλε για τον εαυτό του τρία δάχτυλα ουίσκι χωρίς νερό, ύστερα κάθισε στην άλλη πλευρά του μικρού τραπεζιού που τους χώριζε. Έχω μείνει κατάπλη­ κτος, είπε, Εγώ την πέρασα αυτή τη φάση, απάντησε ο Τερ­ τουλιανο Μάσιμο Αφόνσο, τώρα αναρωτιέμαι μόνο τι θα συμ­ βεί μετά απ' αυτό, Πώς το ανακαλύψατε, Σας το είπα όταν σας τηλεφώνησα, σας είδα σε μια ταινία, Ναι, τώρα το θυμήθηκα, σ' αυτή που έκανα τον ξενοδοχοϋπάλληλο, Ακριβώς, Μετά με είδατε και σε άλλες ταινίες, Ακριβώς, Και πώς καταφέρατε να φτάσετε σ' εμένα, αφού το όνομα Ντανιέλ Σάντα-Κλάρα δεν

υπάρχει στον τηλεφωνικό κατάλογο, Πριν ακόμη απ' αυτό χρειάστηκε να βρω τρόπο ν' αναγνωρίσω την ταυτότητα σας ανάμεσα σε διάφορους δευτερεύοντες ηθοποιούς που εμφανί­ ζονταν στους τίτλους χωρίς αναφορά στο ρόλο που ερμήνευαν, Έχετε δίκιο, Πήρε καιρό, αλλά πέτυχα αυτό που ήθελα, Και γιατί μπήκατε σε τόσο κόπο, Πιστεύω ότι κάθε άνθρωπος στη θέση μου θα έκανε το ίδιο, Υποθέτω πως έτσι είναι, δεν μπορεί να μη δώσει κανείς σημασία σε μια τόσο εξαιρετική περίπτω­ ση, Τηλεφώνησα σε όσους ανθρώπους υπήρχαν στον τηλεφω­ νικό κατάλογο με το όνομα Σάντα-Κλάρα, Σας είπαν πως δεν με γνώριζαν, προφανώς, Ναι, ωστόσο ένας απ' αυτούς θυμή­ θηκε πως αυτή ήταν η δεύτερη φορά που κάποιος του τηλε­ φωνούσε για να ζητήσει τον Ντανιέλ Σάντα-Κλάρα, Κάποιος άλλος, εκτός από σας, με είχε ζητήσει, Μάλιστα, Θα ήταν κά­ ποια θαυμάστρια, Όχι, ήταν άντρας, Τι περίεργο, Ακόμα πιο περίεργο ήταν ότι μου είπε πως ο άντρας αυτός έμοιαζε σαν να προσπαθούσε ν' αλλάξει τη φωνή του, Δεν καταλαβαίνω, για­ τί να την αλλάξει, Δεν έχω ιδέα, Μπορεί να ήταν η ιδέα του αν­ θρώπου με τον οποίο μιλήσατε, Ίσως, Και πώς με βρήκατε τε­ λικά, Έγραψα στην εταιρεία παραγωγής, Εκπλήσσομαι που σας ενημέρωσαν για τη διεύθυνση μου, Μου έδωσαν επίσης το αληθινό σας όνομα, Νόμισα πως το μάθατε από την πρώτη συ­ ζήτηση που είχατε με τη γυναίκα μου, Μου το είπε η εταιρεία, Σε ό,τι με αφορά, τουλάχιστον απ' όσο γνωρίζω, είναι η πρώ­ τη φορά που το έκαναν αυτό, Στο γράμμα μου έβαλα μία πα­ ράγραφο όπου μιλούσα για τη σπουδαιότητα των δευτερευό­ ντων ηθοποιών, υποθέτω ότι αυτό ήταν που τους έπεισε, Το πιο φυσικό θα ήταν ακριβώς το αντίθετο, Έστω κι έτσι, τα κατά­ φερα, Και να 'μαστέ, Μάλιστα, να 'μαστέ. Ο Αντόνιο Κλάρο ή­ πιε μια γουλιά ουίσκι, ο Τερτουλιανο Μάσιμο Αφόνσο έβρεξε τα χείλη του στο κονιάκ, ύστερα κοιτάχτηκαν και την ίδια στιγ­ μή απέστρεψαν το βλέμμα. Από την πόρτα, που είχε μείνει α­ νοιχτή, έμπαινε το δύον φως του απογεύματος. Ο Τερτουλιανο Μάσιμο Αφόνσο άφησε στην άκρη το ποτήρι του και άπλωσε και τις δυο παλάμες του πάνω στο τραπέζι, με τα δάχτυλα τε-

2 2 3

ντωμένα, ακτινωτά, Ας συγκρίνουμε, είπε. Ο Αντόνιο Κλάρο ρούφηξε ακόμα μια γουλιά ουίσκι και τοποθέτησε τα δικά του συμμετρικά με εκείνου, πιέζοντας τα πάνω στο τραπέζι για να μη φανεί πως έτρεμαν. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο έδινε την εντύπωση πως έκανε το ίδιο. Τα χέρια ήταν σε όλα ίδια, κάθε φλέβα, κάθε ρυτίδα, κάθε τρίχα, τα νύχια ένα προς ένα, ό­ λα επαναλαμβάνονταν σαν να είχαν βγει από καλούπι. Η μο­ ναδική διαφορά ήταν η χρυσή βέρα που φορούσε ο Αντόνιο Κλάρο στον αριστερό παράμεσο. Ας δούμε τώρα τα σημάδια που έχουμε στο δεξί πήχυ, είπε ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόν­ σο. Σηκώθηκε, έβγαλε το σακάκι, το άφησε να πέσει στον κα­ ναπέ και σήκωσε το μανίκι του πουκαμίσου του μέχρι τον α­ γκώνα. Ο Αντόνιο Κλάρο είχε κι αυτός σηκωθεί, πήγε όμως πρώτα να κλείσει την πόρτα και ν' ανοίξει τα φώτα της σάλας. Καθώς τοποθετούσε το σακάκι στη ράχη μιας καρέκλας, δεν α­ πέφυγε έναν υπόκωφο θόρυβο, Είναι το όπλο, ρώτησε ο Τερ­ τουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, Ναι, Νόμισα ότι αποφασίσατε να μην το φέρετε, Δεν είναι γεμάτο, Δεν είναι γεμάτο είναι απλώς τρεις λέξεις που λένε πως δεν είναι γεμάτο, Θέλετε να σας το δείξω, αφού φαίνεται πως δεν με πιστεύετε, Κάντε ό,τι νομίζε­ τε. Ο Αντόνιο Κλάρο έβαλε το χέρι σε μια εσωτερική τσέπη του σακακιού και έδειξε το όπλο, Ορίστε. Με γρήγορες κινή­ σεις, αποτελεσματικές, έβγαλε τον άδειο γεμιστήρα, τράβηξε τον κόκορα κι έδειξε τη θαλάμη, άδεια κι αυτή. Πειστήκατε, ρώτησε, Πείστηκα, Και δεν υποψιάζεστε ότι έχω κι άλλο όπλο στην άλλη τσέπη, Θα έπεφταν πολλά τα όπλα για την περίστα­ ση, Αναγκαία όμως, αν είχα σχεδιάσει να σας ξεφορτωθώ, Και γιατί να θέλει ο ηθοποιός Ντανιέλ Σάντα-Κλάρα να ξεφορτω­ θεί τον καθηγητή Ιστορίας Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, Εσείς ο ίδιος βάλατε το δάχτυλο στην πληγή όταν αναρωτη­ θήκατε τι θα γίνει μετά απ' αυτό, Ήμουν έτοιμος να φύγω, ε­ σείς μου είπατε να μείνω, Είναι αλήθεια, αλλά η αποχώρηση σας δεν θα έλυνε τίποτα, εδώ, ή στο σπίτι σας, ή όταν θα κά­ νετε το μάθημα σας, ή όταν θα κοιμάστε με τη γυναίκα σας, Δεν είμαι παντρεμένος, Θα ήσασταν πάντα το αντίγραφο μου, το α­

ντίτυπο, μια διαρκής εικόνα του εαυτού μου σ' έναν καθρέφτη χωρίς εγώ να κοιτάξω, κάτι πιθανότατα αβάσταχτο, Δύο πυ­ ροβολισμοί θα έλυναν το ζήτημα προτού καν εμφανιστεί, Έτσι είναι, Όμως το όπλο είναι άδειο, Μάλιστα, Και δεν έχετε άλλο στην τσέπη, Ακριβώς, Επομένως, γυρίζουμε στην αρχή, δεν ξέρουμε τι θα συμβεί μετά απ' αυτό. Ο Αντόνιο Κλάρο είχε τραβήξει το μανίκι του πουκαμίσου του επάνω, στην απόστα­ ση που βρίσκονταν ο ένας από τον άλλο δεν φαίνονταν καλά τα σημάδια στο δέρμα, αλλά, όταν πλησίασαν στο φως, αυτά εμ­ φανίστηκαν, καθαρά, συγκεκριμένα, όμοια. Όλα αυτά μοιά­ ζουν με ταινία επιστημονικής φαντασίας, σε σενάριο, σκηνοθε­ σία και ερμηνεία κλώνων στην υπηρεσία κάποιου τρελού σο­ φού, είπε ο Αντόνιο Κλάρο, Έχουμε να δούμε ακόμα την ουλή στο γόνατο, υπενθύμισε ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, Δεν νομίζω πως αξίζει τον κόπο, έχουμε τις αποδείξεις, χέρια, μπρά­ τσα, πρόσωπα, φωνές, όλα μας είναι όμοια, το μόνο που απο­ μένει είναι να γδυθούμε εντελώς. Σερβίρισε ξανά ουίσκι στον εαυτό του, κοίταξε το υγρό σαν να περίμενε πως θα μπορούσε από κει να προκύψει κάποια ιδέα, και ξαφνικά ρώτησε, Και γιατί όχι, μάλιστα, γιατί όχι, Θα ήταν γελοίο, εσείς μόλις είπα­ τε πως έχουμε τις αποδείξεις, Γελοίο γιατί, από τη μέση κι ε­ πάνω ή από τη μέση και πάνω και κάτω, εμείς, οι ηθοποιοί του κινηματογράφου, και του θεάτρου επίσης, δεν κάνουμε άλλη δουλειά από το να γδυνόμαστε, Δεν είμαι ηθοποιός, Μη γδυ­ θείτε αν δεν θέλετε, εγώ όμως θα το κάνω, δεν μου στοιχίζει τί­ ποτα, είμαι συνηθισμένος, κι αν η ομοιότητα επαναλαμβάνεται σε όλο το σώμα, θα βλέπετε τον εαυτό σας ενώ θα κοιτάτε ε­ μένα, είπε ο Αντόνιο Κλάρο. Έβγαλε το πουκάμισο με μια κί­ νηση, έβγαλε παπούτσια και παντελόνι, μετά τα εσώρουχα, και στο τέλος τις κάλτσες. Ήταν γυμνός από την κορυφή ως τα νύ­ χια, και ήταν, από την κορυφή ως τα νύχια, ο Τερτουλιάνο Μά­ σιμο Αφόνσο, καθηγητής της Ιστορίας. Τότε ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο σκέφτηκε πως δεν μπορούσε να μείνει πίσω, πως έπρεπε να δεχτεί την πρόκληση, σηκώθηκε απ' τον κανα­ πέ κι άρχισε κι εκείνος να γδύνεται, συγκρατημένος όμως στις

2 2 5

15 - Ο άνθρωπος

αντίγραφο

κινήσεις από αιδημοσυνη και έλλειψη εξοικείωσης, αλλά, όταν τελείωσε, λίγο κυρτωμένη η φιγούρα του λόγω της συστολής, είχε γίνει ο Ντανιέλ Σάντα-Κλάρα, ηθοποιός του κινηματογρά­ φου, με μοναδική ορατή εξαίρεση τα πόδια, γιατί δεν είχε βγά­ λει τις κάλτσες του. Κοιτάχτηκαν σιωπηλά, με συναίσθηση της απόλυτης αχρηστίας οποιασδήποτε λέξης πρόφεραν, όμηροι ενός συγκεχυμένου συναισθήματος ταπείνωσης και απώλειας που παραμέριζε την έκπληξη που θα ήταν πιο φυσική εκδή­ λωση, με τη σοκαριστική ομοιομορφία του ενός να κλέβει κά­ τι από την ταυτότητα του άλλου. Ο πρώτος που ντύθηκε ήταν ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο. Έμεινε όρθιος, δείχνοντας με τη στάση του πως είχε φτάσει η ώρα να αποσυρθεί, αλλά ο Αντόνιο Κλάρο είπε, Κάντε μου τη χάρη να καθίσετε, υπάρχει ένα τελευταίο σημείο που θα ήθελα να ξεκαθαρίσω μαζί σας, δεν θα σας κρατήσω πολύ ακόμα, Περί τίνος πρόκειται, ρώτη­ σε ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο καθώς, διστακτικά, καθό­ ταν ξανά, Αναφέρομαι στις ημερομηνίες γέννησης μας, και ε­ πίσης στις ώρες, είπε ο Αντόνιο Κλάρο, καθώς έβγαζε από την τσέπη του σακακιού το πορτοφόλι του και, από το εσωτερικό του, ένα πιστοποιητικό ταυτότητας, το οποίο έτεινε στον Τερ­ τουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο πάνω στο τραπέζι. Αυτός το κοίτα­ ξε γρήγορα, το επέστρεψε και είπε, Γεννήθηκα την ίδια ημε­ ρομηνία, χρονιά, μήνα και μέρα, Δεν θα προσβληθείτε αν σας ζητήσω να μου δείξετε την ταυτότητα σας, Καθόλου. Το δελ­ τίο του Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο πέρασε στα χέρια του Αντόνιο Κλάρο, όπου παρέμεινε δέκα δευτερόλεπτα, και επέ­ στρεψε στον ιδιοκτήτη του, που ρώτησε, Είστε ικανοποιημέ­ νος, Όχι ακόμη, απομένει να μάθουμε την ώρα, η πρόταση μου είναι να τη γράψουμε σ' ένα χαρτί, ο καθένας στο δικό του, Γιατί, Ώστε ο δεύτερος που θα μιλήσει, αν επιλεγεί αυτός ο τρόπος, να μην μπει στον πειρασμό να αφαιρέσει δεκαπέντε λεπτά από την ώρα που θα έχει δηλώσει ο πρώτος, Και γιατί να μην προσθέσει τα δεκαπέντε αυτά λεπτά, Γιατί οποιαδήπο­ τε πρόσθεση θα πήγαινε ενάντια στα συμφέροντα αυτού που μίλησε δεύτερος, Το χαρτί δεν εγγυάται τη σοβαρότητα της

'

διαδικασίας, ποιος με εμποδίζει να γράψω, για να φέρω ένα α­ πλό παράδειγμα, πως γεννήθηκα το πρώτο λεπτό της ημέρας, ενώ δεν είναι αυτή η αλήθεια, Θα λέγατε ψέματα, Βέβαια θα έλεγα, αλλά οποιοσδήποτε από τους δυο μας, αν το θέλει, μπο­ ρεί να μην πει την αλήθεια ακόμα κι αν τελικά περιοριστούμε να πούμε δυνατά την ώρα που γεννηθήκαμε, Έχετε δίκιο, είναι θέμα ορθότητας και καλής πίστης. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Α­ φόνσο έτρεμε μέσα του, από την αρχή των πάντων ήταν σί­ γουρος πως θα έφτανε η στιγμή αυτή, ακόμα κι αν δεν είχε φα­ νταστεί πως ο ίδιος θα ήταν εκείνος που θα την προκαλούσε να φανεί, θα έσπαγε την τελευταία σφραγίδα, θα αποκάλυπτε τη μοναδική διαφορά, Ήξερε εκ προοιμίου ποια θα ήταν η α­ πάντηση του Αντόνιο Κλάρο, ακόμα κι έτσι όμως ρώτησε, Και τι σημασία έχει να πούμε ο ένας στον άλλο την ώρα που ήρθα­ με στον κόσμο, Η σημασία που έχει είναι ότι θα μάθουμε ποιος από τους δύο, εσείς ή εγώ, είναι αντίγραφο του άλλου, Και τι συνέπεια θα έχει για τον έναν ή τον άλλο το γεγονός ότι θα ξέ­ ρουμε, Όσο γι' αυτό δεν έχω ιδέα, ωστόσο η φαντασία μου, γιατί και οι ηθοποιοί είναι προικισμένοι με κάποια φαντασία, μου λέει πως, αν μη τι άλλο, θα πρέπει να είναι άβολο να ζει κανείς γνωρίζοντας πως είναι αντίγραφο ενός άλλου ανθρώ­ που, Και είστε διατεθειμένος, από την πλευρά σας, να το δια­ κινδυνέψετε, Και με το παραπάνω, Χωρίς ψέματα, Ελπίζω πως δεν θα χρειαστεί, απάντησε ο Αντόνιο Κλάρο μ' ένα με­ λετημένο χαμόγελο, μια πλαστική σύνθεση από χείλη και δό­ ντια όπου, σε δόσεις ίσες και αδιαχώριστες, ενώνονταν η ειλι­ κρίνεια και η πονηριά, η αθωότητα και η ξεδιαντροπιά. Κατό­ πιν πρόσθεσε, Φυσικά, αν το προτιμάτε, μπορούμε να βγάλου­ με στην τύχη εκείνον που θα αναλάβει να μιλήσει πρώτος, Δεν χρειάζεται, αρχίζω εγώ, εσείς ο ίδιος είπατε πως είναι θέμα ορ­ θότητας και καλής πίστης, είπε ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόν­ σο, Τι ώρα γεννηθήκατε λοιπόν, Στις δύο το απόγευμα. Ο Αντόνιο Κλάρο πήρε μια έκφραση λύπης και είπε, Εγώ γεννή­ θηκα μισή ώρα νωρίτερα ή, για να μιλήσω με απόλυτη χρονομετρική ακρίβεια, έβγαλα το κεφάλι μου έξω στις δεκατρείς

και είκοσι εννέα λεπτά, λυπάμαι, αγαπητέ μου, αλλά εγώ ή­ μουν ήδη εδώ όταν εσείς γεννηθήκατε, το αντίγραφο είστε ε­ σείς. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο κατάπιε σε μια γουλιά το υπόλοιπο κονιάκ, σηκώθηκε και είπε, Η περιέργεια ήταν αυτή που με έφερε σ' αυτή τη συνάντηση, τώρα που ικανοποιή­ θηκε πηγαίνω, Αγαπητέ μου, μη φεύγετε τόσο γρήγορα, ας κουβεντιάσουμε λίγο ακόμα, νωρίς είναι, και μάλιστα, αν κά­ ποια άλλη υποχρέωση δεν σας καλεί, μπορούμε να δειπνήσουμε μαζί, εδώ κοντά υπάρχει ένα καλό εστιατόριο, με τη γενειά­ δα σας δεν υπάρχει κίνδυνος, Ευχαριστώ για την πρόσκληση, αλλά δεν τη δέχομαι, λίγα πράγματα θα είχαμε να πούμε ο έ­ νας στον άλλο, εσάς δεν φαντάζομαι να σας ενδιαφέρει η Ιστο­ ρία, κι εγώ από κινηματογράφο είμαι καλυμμένος για τα επό­ μενα χρόνια, Σας ενόχλησε το γεγονός ότι δεν γεννηθήκατε πρώτος, ότι εγώ είμαι το πρωτότυπο κι εσείς το αντίγραφο, Ε­ νόχληση δεν είναι η σωστή λέξη, απλώς θα προτιμούσα να μην είχε γίνει έτσι, μη με ρωτήσετε γιατί, όπως και να 'χει δεν τα έ­ χασα όλα, κέρδισα παρ' όλα αυτά μια μικρή ανταπόδοση, Τι α­ νταπόδοση, Ότι εσείς δεν έχετε τίποτα να κερδίσετε αν βγείτε στον κόσμο και καυχηθείτε πως είστε το πρωτότυπο από τους δυο μας, αφού το αντίγραφο που είμαι εγώ δεν θα είναι εκεί για τις απαραίτητες αποδείξεις, Δεν προτίθεμαι να διαδώσω στους τέσσερις ανέμους αυτή την απίστευτη ιστορία, είμαι ένας καλλιτέχνης του κινηματογράφου και όχι φαινόμενο για τα πανηγύρια, Κι εγώ ένας καθηγητής Ιστορίας και όχι μια περί­ πτωση τερατολογίας, Είμαστε σύμφωνοι, Οπότε δεν υπάρχει κανένας λόγος να ξανασυναντηθούμε, Έτσι πιστεύω κι εγώ, Δεν μου απομένει, επομένως, παρά να σας ευχηθώ κάθε ευτυ­ χία στην ερμηνεία ενός ρόλου από τον οποίο δεν θα μπορέσε­ τε να αντλήσετε κάποιο πλεονέκτημα, αφού δεν θα υπάρχει κοινό να σας χειροκροτήσει, και να σας υποσχεθώ πως το α­ ντίγραφο σας θα κρατηθεί μακριά από την επιστημονική πε­ ριέργεια, που είναι απολύτως δικαιολογημένη, και από το δη­ μοσιογραφικό κουτσομπολιό, που είναι εξίσου, αφού από αυ­ τό ζει, φαντάζομαι πως έχετε ακούσει τη φράση η συνήθεια

228

βγάζει νόμο, κι αν δεν ήταν έτσι, μπορώ να σας διαβεβαιώσω πως ο Κώδικας του Χαμουραμπί δεν θα είχε γραφτεί, Ας κρα­ τηθούμε μακριά, Σε μια πόλη τόσο μεγάλη όσο αυτή που ζού­ με δεν θα είναι καθόλου δύσκολο, εξάλλου οι επαγγελματικοί μας δρόμοι είναι τόσο διαφορετικοί ώστε δεν θα μάθαινα ποτέ την ύπαρξη σας αν δεν ήταν εκείνη η κακορίζικη ταινία, κι ό­ σο για την πιθανότητα ένας ηθοποιός του κινηματογράφου να ενδιαφερθεί για έναν καθηγητή Ιστορίας, αυτή δεν πρέπει να έχει καν μαθηματική έκφραση, Ποτέ δεν ξέρει κανείς, η πιθα­ νότητα να υπήρχαμε έτσι όπως είμαστε ήταν μηδέν, κι ωστόσο είμαστε εδώ, Θα προσπαθήσω να φανταστώ πως δεν είδα την ταινία, ούτε αυτή ούτε τις επόμενες, ή έστω θα θυμάμαι πως πέρασα έναν μεγάλο και αγωνιώδη εφιάλτη, για να καταλάβω στο τέλος πως δεν ήταν τόσο σοβαρό το θέμα, ένας άνθρωπος όμοιος μ' έναν άλλο, τι σημασία έχει, αν θέλετε να σας μιλήσω ειλικρινά, το μόνο πράγμα που στ' αλήθεια με απασχολεί αυτή τη στιγμή είναι αν, μιας και γεννηθήκαμε την ίδια μέρα, θα πε­ θάνουμε και την ίδια μέρα, Δεν βλέπω πού ταιριάζει μια τέτοια ανησυχία τώρα, Ο θάνατος ταιριάζει παντού, Μου δίνετε την εντύπωση ότι υποφέρετε από μια νοσηρή εμμονή, όταν μου τη­ λεφωνήσατε είχατε πει τις ίδιες λέξεις, κι επίσης δεν ταίριαζαν, Εκείνη τη φορά μού βγήκαν χωρίς να τις σκεφτώ, ήταν από αυτές τις φράσεις εκτός τόπου και νοήματος που μπαίνουν στην κουβέντα χωρίς να τις προσκαλέσουμε, Δεν συνέβη το ί­ διο και τώρα, Σας ενοχλεί, Όχι, τίποτα δεν μ' ενοχλεί, Ίσως ν' αρχίσει να σας ενοχλεί αν θέσω υπόψη σας την ιδέα που μόλις πέρασε απ' το μυαλό μου, Ποια είναι αυτή η ιδέα, Ότι, αν εί­ μαστε τόσο όμοιοι όσο μπορέσαμε σήμερα να εξακριβώσουμε, η λογική της ταυτοσημίας που μοιάζει να μας ενώνει ορίζει πως εσείς θα πεθάνετε πριν από μένα, τριάντα ένα λεπτά α­ κριβώς πριν από μένα, για τριάντα ένα λεπτά το αντίγραφο θα καταλάβει το χώρο του πρωτοτύπου, θα γίνει το ίδιο πρωτότυ­ πο, Σας εύχομαι να περάσετε καλά αυτά τα τριάντα ένα λεπτά προσωπικής, απόλυτης και αποκλειστικής ταυτότητας, γιατί α­ πό τώρα και στο εξής είναι τα μόνα που θα έχετε, Πολύ συ-

2 2 9

μπαθητικο από μέρους σας, ευχαρίστησε ο Τερτουλιανο Μάσιμο Αφόνσο. Τοποθέτησε τη γενειάδα με κάθε ακρίβεια, πιέζο­ ντας την απαλά με τις άκρες των δαχτύλων, δεν έτρεμαν πια τα χέρια του, ευχήθηκε καλό βράδυ και κατευθύνθηκε προς την πόρτα. Εκεί σταμάτησε ξαφνικά, γύρισε και είπε, Α, ξέχα­ σα το πιο σημαντικό, έχουμε όλες τις αποδείξεις εκτός από μία, Ποια, ρώτησε ο Αντόνιο Κλάρο, Την απόδειξη του DNA, την ανάλυση της κωδικοποίησης της γενετικής μας πληροφορίας, ή, με απλά λόγια, για να τα φτάνει ο απλός νους, το τελευταίο ατού, την επαλήθευση, Ούτε να το σκέφτεστε, Έχετε δίκιο, θα πρέπει να πάμε και οι δύο στο εργαστήριο γενετικής, χέρι χέρι, για να μας κόψουν ένα νύχι ή να μας αποσπάσουν μια σταγό­ να αίμα, και τότε θα μάθουμε αν αυτή η ομοιότητα είναι απλή σύμπτωση εξωτερικών χρωμάτων και σχημάτων ή αν είμαστε η διπλότυπη απόδειξη, σε πρωτότυπο και αντίγραφο εννοώ, πως το απίθανο ήταν η τελευταία ψευδαίσθηση που μας απέ­ μενε, Θα μας θεωρήσουν περιπτώσεις τερατολογίας, Ή φαινό­ μενο για τα πανηγύρια, Κι αυτό θα ήταν αβάσταχτο και για τους δύο, Όπως τα λέτε, Πάλι καλά που συμφωνούμε, Καιρός ήταν, Καλό βράδυ, Καλό βράδυ. Ο ήλιος είχε πια κρυφτεί πίσω από τα βουνά που έκλειναν τον ορίζοντα από την άλλη πλευρά του ποταμού, αλλά η φω­ τεινότητα του ανέφελου ουρανού δεν είχε μειωθεί σχεδόν κα­ θόλου, μονάχα η σκληρή ένταση του γαλάζιου είχε μετριαστεί από έναν ωχρό τόνο ροδαλού που εξαπλωνόταν αργά. Ο Τερ­ τουλιανο Μάσιμο Αφόνσο έβαλε μπρος το αυτοκίνητο και έ­ στριψε το τιμόνι για να μπει στο δρόμο που διέσχιζε τον οικι­ σμό. Κοιτάζοντας προς την κατεύθυνση του σπιτιού, είδε τον Αντόνιο Κλάρο στην πόρτα αλλά συνέχισε μπροστά. Δεν υ­ πήρξαν νεύματα αποχαιρετισμού, ούτε από τη μία ούτε από την άλλη πλευρά. Εξακολουθείς να φοράς αυτή τη γελοία γε­ νειάδα, είπε ο κοινός νους, Θα τη βγάλω πριν βγούμε στον αυ­ τοκινητόδρομο, αυτή είναι η τελευταία φορά που με πιάνεις να τη φοράω, από δω και πέρα θα έχω το πρόσωπο ακάλυπτο, ας μεταμφιεστεί κανένας άλλος, Πώς το ξέρεις, Δεν το ξέρω με

την ακριβή έννοια, είναι απλώς μια ιδέα, μια υπόθεση, ένα προαίσθημα, Πρέπει να ομολογήσω πως δεν το περίμενα από σένα, φέρθηκες πολύ καλά, σαν άντρας, Είμαι άντρας, Δεν αρ­ νούμαι πως είσαι, αλλά το συνηθισμένο ως τώρα ήταν να επι­ βάλλονται οι αδυναμίες σου στις δυνάμεις σου, Επομένως, ά­ ντρας είναι όποιος δεν υπόκειται καθόλου σε αδυναμίες, Είναι κι αυτός που κατορθώνει να τις δαμάσει, Στην περίπτωση αυ­ τή, μια γυναίκα που θα σταθεί ικανή να νικήσει τις γυναικείες της αδυναμίες είναι άντρας, είναι σαν άντρας, Με τη μεταφο­ ρική σημασία ναι, μπορούμε να το πούμε αυτό, Τότε θα πρέπει να σου πω, κοινέ νου, πως εκφράζεσαι σεξιστικά με την ακρι­ βέστερη σημασία της λέξης, Δεν φταίω εγώ, έτσι με έκαναν, Δεν είναι πολύ καλή δικαιολογία αυτή για κάποιον που δεν κάνει άλλο τίποτε από το να δίνει συμβουλές και γνώμες, Δεν σφάλλω πάντα, Πολύ σου πάει η ξαφνική αυτή μετριοφροσύ­ νη, Θα ήμουν καλύτερος απ' ό,τι είμαι, πιο αποτελεσματικός, πιο χρήσιμος, αν με βοηθούσατε, Ποιος, Όλοι σας, άντρες, γυ­ ναίκες, ο κοινός νους είναι απλώς μια μορφή αριθμητικού μέ­ σου όρου που ανεβαίνει και κατεβαίνει ανάλογα με την παλίρ­ ροια, Προβλέψιμος, επομένως, Ασφαλώς, είμαι το πιο προβλέ­ ψιμο απ' όλα τα πράγματα στον κόσμο, Γι' αυτό με περίμενες στο αυτοκίνητο, Ήταν ώρα μου να εμφανιστώ ξανά, θα μπο­ ρούσα μάλιστα να κατηγορηθώ πως άργησα υπερβολικά, Τα άκουσες όλα, Από την αρχή ως το τέλος, Πιστεύεις πως έκανα άσχημα που ήρθα και μίλησα μαζί του, Εξαρτάται πώς εννοεί κανείς το καλά και το άσχημα, εξάλλου είναι αδιάφορο, δεδο­ μένης της κατάστασης στην οποία είχες φτάσει, δεν είχες άλλη επιλογή, Αυτός ήταν ο μόνος τρόπος αν ήθελα να βάλω μια τε­ λεία στο θέμα, Τι τελεία, Κάναμε συμφωνία πως δεν θα υπάρ­ ξουν άλλες συναντήσεις, Θες να μου πεις πως όλο αυτό το μπέρδεμα που έστησες θα σταματήσει έτσι, πως εσύ θα γυρί­ σεις στη δουλειά σου κι εκείνος στη δική του, εσύ στη Μαρία ντα Παζ σου, για όσο κρατήσει, κι εκείνος στην Ελένα του, ή όπως αλλιώς τη λένε, κι από δω και στο εξής δεν σε είδα δεν σε ξέρω, αυτό θες να μου πεις, Δεν βλέπω το λόγο γιατί να μη

γίνει έτσι, Υπάρχουν όλοι οι λόγοι για να μη γίνει έτσι, στο λό­ γο του κοινού νου, Αρκεί να το θέλουμε, Αν σβήσεις τη μηχα­ νή το αυτοκίνητο θα συνεχίσει να κινείται, Είμαστε σε κατη­ φόρα, Θα συνέχιζε εξίσου να κινείται κι αν βρισκόμασταν σε επίπεδη επιφάνεια, για πολύ λιγότερο χρόνο βέβαια, είναι αυ­ τό που ονομάζουμε δύναμη της αδράνειας, όπως θα πρέπει να ξέρεις, κι ας μην είναι ύλη που ανήκει στην Ιστορία, ή μάλλον vaL, τώρα που το σκέφτομαι, πιστεύω πως ειδικά στην Ιστορία παρατηρεί κανείς τη δύναμη της αδράνειας περισσότερο, Μη λες την άποψη σου για πράγματα που δεν διδάχτηκες, μια παρτίδα σκάκι μπορεί να διακοπεί ανά πάσα στιγμή, Εγώ μι­ λούσα για την Ιστορία, Κι εγώ μιλάω για το σκάκι, Πολύ κα­ λά, ας σελώσουμε το γαϊδούρι όπως το θέλει ο αφέντης του, ο ένας παίκτης μπορεί να συνεχίσει να παίζει μόνος του αν του αρέσει, κι αυτός, χωρίς να υπάρχει ανάγκη να κλέψει, σε οποια­ δήποτε περίπτωση θα κερδίσει, είτε παίζει με τα λευκά είτε παίζει με τα μαύρα, γιατί παίζει με όλα, Εγώ σηκώθηκα απ' το τραπέζι, βγήκα απ' το δωμάτιο, δεν είμαι εκεί, Έμειναν εκεί τρεις ακόμα παίκτες, Υποθέτω ότι θέλεις να πεις πως έμεινε ε­ κεί ο Αντόνιο Κλάρο, Κι επίσης η γυναίκα του, κι ακόμα η Μα­ ρία ντα Παζ, Τι σχέση έχει η Μαρία ντα Παζ με όλα αυτά, Πο­ λύ αδύναμη μνήμη έχεις, αγαπητέ μου, φαίνεται πως ξέχασες ότι χρησιμοποίησες το όνομα της για τις έρευνες σου, αργά ή γρήγορα, είτε από σένα, είτε από κάποιον άλλο, η Μαρία ντα Παζ θα μάθει για το κουβάρι όπου έχει μπλεχτεί χωρίς να το ξέρει, κι όσο για τη γυναίκα του ηθοποιού, αν υποθέσουμε πως ακόμα δεν άγγιξε το πιόνι, αύριο μπορεί να γίνει αυτή η θριαμ­ βευτική βασίλισσα, Για κοινός νους έχεις υπερβολικά μεγάλη φαντασία, Θυμάσαι τι σου είπα πριν δύο βδομάδες, μονάχα έ­ νας κοινός νους με φαντασία ποιητή θα μπορούσε να έχει ε­ φεύρει τον τροχό, Δεν είπες αυτό ακριβώς, Το ίδιο κάνει, το λέω αυτή τη στιγμή, Θα ήσουν καλύτερη παρέα αν δεν είχες πάντα δίκιο, Ποτέ δεν ισχυρίστηκα πως έχω πάντα δίκιο, κι αν κάποια στιγμή έκανα λάθος ήμουν ο πρώτος που άπλωσε το χέρι για τη βέργα, Ίσως, με το ύφος όμως ανθρώπου που έπε­

σε θύμα κραυγαλέου δικαστικού λάθους, Και το πέταλο, Το πέ­ ταλο τι, Εγώ, ο κοινός νους, εφηύρα επίσης το πέταλο, Με τη φαντασία ενός ποιητή, Τα άλογα θα σου ορκίζονταν πως έτσι είναι, Αντίο, αντίο, φεύγουμε πάνω στα φτερά της φαντασίας, Τι σκέφτεσαι να κάνεις τώρα, Δύο τηλεφωνήματα, ένα στη μη­ τέρα μου για να της πω ότι θα την επισκεφθώ μεθαύριο, και το άλλο στη Μαρία ντα Παζ για να της πω ότι μεθαύριο θα επι­ σκεφθώ τη μητέρα μου και θα μείνω εκεί μια βδομάδα, όπως βλέπεις, πάρα πολύ απλό, πάρα πολύ αθώο, πάρα πολύ οικια­ κό και οικείο. Εκείνη τη στιγμή ένα αυτοκίνητο τους προσπέ­ ρασε με μεγάλη ταχύτητα, ο οδηγός έγνεψε με το δεξί χέρι. Τον ξέρεις αυτόν, ποιος είναι, ρώτησε ο κοινός νους, Είναι ο άν­ θρωπος με τον οποίο μίλησα, ο Αντόνιο Κλάρο, ο Ντανιέλ Σάντα-Κλάρα, το πρωτότυπο του οποίου είμαι αντίγραφο, νόμισα ότι τον αναγνώρισες, Δεν μπορώ ν' αναγνωρίσω κάποιον που δεν έχω δει ποτέ μου, Αν δεις εμένα, είναι το ίδιο σαν να βλέ­ πεις εκείνον, Όχι όμως πίσω από αυτά τα γένια, Με τη συζή­ τηση ξέχασα να τα βγάλω, ορίστε, πώς με βρίσκεις τώρα, Το αυτοκίνητο του είναι πιο δυνατό απ' το δικό σου, Και πολύ μά­ λιστα, Εξαφανίστηκε σε μια στιγμή, Τρέχει να διηγηθεί στη γυ­ ναίκα του τη συνάντηση μας, Είναι πιθανό, δεν είναι σίγουρο, Είσαι ένας συστηματικός δύσπιστος, Όχι, είμαι απλώς αυτό που αποκαλείτε κοινό νου γιατί δεν βρίσκετε άλλο καλύτερο όνομα να του δώσετε, Ο εφευρέτης του τροχού και του πέτα­ λου, Στις ώρες της ποίησης, μόνο στις ώρες της ποίησης, Μα­ κάρι να 'ταν περισσότερες, Όταν φτάσουμε άφησε με στην εί­ σοδο του δρόμου σου, αν δεν σε πειράζει, Δεν θέλεις ν' ανέ­ βεις, να ξεκουραστείς λίγο, Όχι, προτιμώ να πάω να βάλω τη φαντασία να δουλέψει, θα τη χρειαστούμε.

Ο

ΤΑΝ Ο ΤΕΡΤΟΥΛΙΑΝΟ ΜΑΣΙΜΟ ΑΦΟΝΣΟ ΞΥΠΝΗΣΕ ΤΟ ΕΠΟ-

μενο πρωί, κατάλαβε γιατί είχε πει στον κοινό νου, μό­ λις είχε μπει αυτός στο αυτοκίνητο, πως αυτή ήταν η τε­ λευταία φορά που τον έβλεπε με την ψεύτικη γενειάδα και πως στο εξής θα κυκλοφορούσε με το πρόσωπο ακάλυπτο, σε κοι­ νή θέα. Ας μεταμφιεστεί κανένας άλλος, ήταν οι καταληκτικές κουβέντες του. Αυτό που τότε μπορεί να φάνηκε σε κάποιον α­ δαή μια απλή ιδιοσυγκρασιακή δήλωση προθέσεων με κίνητρο τη δικαιολογημένη αδημονία ενός ανθρώπου που υποβλήθηκε σε μια σειρά από σκληρές δοκιμασίες, ήταν τελικά, χωρίς εμείς να το υποψιαζόμαστε, ο σπόρος μιας πράξης που εγκυμονεί μελλοντικές συνέπειες, όπως όταν πυροδοτεί κανείς μια πρό­ κληση στον εχθρό γνωρίζοντας εκ των προτέρων πως τα πράγ­ ματα δεν θα μείνουν εκεί. Προτού συνεχίσουμε λοιπόν, η ο­ μορφιά και η αρμονία της ιστόρησης ζητά να αφιερώσουμε με­ ρικές γραμμές στην ανάλυση κάποιας ανεπαίσθητης αντίφα­ σης που υπάρχει ανάμεσα στην πράξη για την οποία παραπά­ νω δώσαμε πληροφορίες και τις αποφάσεις που ανακοίνωσε ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο στη διάρκεια του σύντομου τα­ ξιδιού με τον κοινό νου. Μια γρήγορη αναδρομή στις τελευ­ ταίες σελίδες του προηγούμενου κεφαλαίου θα δείξει αμέσως την ύπαρξη μιας βασικής αντίφασης που εκδηλώνεται με δια­ φορετικές, διακριτές εκφραστικές παραλλαγές, όπως εκείνες που είχε πει ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, μπροστά στη συ­ νετή καχυποψία του κοινού νου, κατά πρώτο λόγο, πως είχε βάλει τελεία στο ζήτημα των δύο όμοιων αντρών, και κατά

δεύτερο, πως είχε συμφωνηθεί πως ο Αντόνιο Κλάρο και ο ί­ διος ποτέ πια δεν θα συναντιόνταν, και, κατά τρίτο, με την α­ φελή ρητορική τέλους πράξης, πως είχε σηκωθεί από το τρα­ πέζι του παιχνιδιού, πως είχε βγει απ' το δωμάτιο, πως δεν ή­ ταν πια εκεί. Αυτή είναι η αντίφαση. Πώς μπορεί να δηλώνει ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο πως δεν είναι πια εκεί, πως βγήκε έξω, πως εγκατέλειψε το τραπέζι, όταν, πριν καλά καλά καταπιεί το πρωινό του, τον βλέπουμε να σπεύδει στο πλησιέ­ στερο χαρτοπωλείο για ν' αγοράσει ένα χάρτινο κουτί και μέ­ σα σ' αυτό να αποστέλλει στον Αντόνιο Κλάρο, μέσω ταχυ­ δρομείου, ούτε λίγο ούτε πολύ την ίδια αυτή γενειάδα με την οποία τον είδαμε τον τελευταίο καιρό να μεταμφιέζεται. Κι αν ακόμα υποθέσουμε ότι μια μέρα ο Αντόνιο Κλάρο έχει λόγους να τη χρησιμοποιήσει για να μεταμφιεστεί, αυτό θα είναι δικό του θέμα, δεν θα έχει καμία σχέση με τον Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, που έφυγε χτυπώντας την πόρτα πίσω του και λέγο­ ντας πως δεν θα ξανάρθει. Όταν σε δυο-τρεις μέρες ο Αντόνιο Κλάρο ανοίξει το κουτί στο σπίτι του και βρει μέσα μια ψεύτι­ κη γενειάδα που θα αναγνωρίσει αμέσως, αναπόφευκτα θα πει στη γυναίκα του, Αυτό που βλέπεις εδώ, και μοιάζει με γενειά­ δα, είναι προκλητικά πυρά, κι η γυναίκα του θα τον ρωτήσει, Πώς είναι δυνατόν, αφού εσύ δεν έχεις εχθρούς. Ο Αντόνιο Κλάρο δεν θα χάσει χρόνο να της απαντήσει πως είναι αδύνα­ το κάποιος να μην έχει εχθρούς, πως οι εχθροί δεν γεννιούνται επειδή εμείς θέλουμε να τους έχουμε, αλλά από την ακαταμά­ χητη επιθυμία που έχουν εκείνοι να έχουν εμάς. Στον κύκλο των ηθοποιών, λόγου χάρη, ρόλοι των δέκα σειρών ξυπνούν με αποθαρρυντική συχνότητα το φθόνο των ρόλων των πέντε σει­ ρών, από κει ξεκινά πάντα, απ' το φθόνο, κι αν κατόπιν οι ρό­ λοι των δέκα σειρών αποκτήσουν είκοσι και οι ρόλοι των πέντε πρέπει να αρκεστούν στις επτά, τότε έχει καλλιεργηθεί το έδα­ φος για να αναπτυχθεί μια πλούσια, ευημερούσα και διαρκής έχθρα. Κι αυτή η γενειάδα, θα ρωτήσει η Ελένα, ποιος είναι ο ρόλος της σε όλα αυτά, Αυτή η γενειάδα, ξέχασα να σ' το πω τις προάλλες, είναι η ίδια που φορούσε ο Τερτουλιάνο Μάσιμο

Αφόνσο όταν ήρθε να με συναντήσει, τον καταλαβαίνω που τη φορούσε κι ομολογώ πως είμαι ευγνώμων σχεδόν για την ιδέα του, φαντάζεσαι να τον έβλεπε κανείς να διασχίζει το συνοικι­ σμό και να τον μπέρδευε μ' εμένα, τι επιπλοκές θα μπορούσαν να προκύψουν απ' αυτό, Τι θα την κάνεις, Θα μπορούσα να του την επιστρέψω μ' ένα ξερό σημείωμα και να βάλω αυτό τον εισβολέα στη θέση του, αλλά έτσι θα έμπαινα σ' ένα πες-εσύλέω-εγώ με απρόβλεπτες συνέπειες, ξέρουμε πώς αρχίζει κάτι αλλά δεν ξέρουμε πώς τελειώνει, κι εγώ έχω να υπερασπιστώ την καριέρα μου, και την πιθανότητα να ανέλθω αν όλα συνε­ χίσουν να μου πηγαίνουν καλά, όπως υπόσχεται και το σενά­ ριο που έχω εδώ, Αν ήμουν στη θέση σου, θα την έσκιζα, θα την πετούσα ή θα την έκαιγα, αν ψοφήσει το ζώο, γιατρεύεται η αρρώστια, Δεν είναι και για ψόφο, εξάλλου νομίζω ότι δεν θα σου πήγαινε η γενειάδα, Μην κοροϊδεύεις, τρόπος του λέ­ γειν, αυτό που ξέρω είναι πως μου ταράζει το μυαλό, πως α­ ναστατώνεται και το σώμα μου ακόμα όταν ξέρω πως υπάρχει στην πόλη αυτή ένας άντρας ολόιδιος μ' εσένα, ακόμα κι αν ε­ ξακολουθώ να αρνούμαι να πιστέψω πως η ομοιότητα φτάνει σε τέτοιο σημείο, Σου επαναλαμβάνω πως είναι ολοκληρωτική, είναι απόλυτη, ακόμα και τα δακτυλικά μας αποτυπώματα στις ταυτότητες είναι ίδια, είχα την ευκαιρία να τα συγκρίνω, Με πιάνει ζαλάδα και μόνο που το σκέφτομαι, Άφησε τις εμμονές, πάρε ένα ηρεμιστικό, Πήρα ήδη, παίρνω από τότε που τηλε­ φώνησε αυτός ο άντρας, Δεν το είχα καταλάβει, Είναι γιατί δεν με προσέχεις, Δεν είναι αλήθεια, πώς θα μπορούσα να ξέ­ ρω πως παίρνεις ηρεμιστικά αν το κάνεις στα κρυφά, Συγγνώ­ μη, είμαι λίγο νευρική, αλλά δεν έχει σημασία, αυτό περνάει, Θα φτάσει μια μέρα που ούτε θα θυμόμαστε αυτή την κατα­ ραμένη ιστορία, Μέχρι να φτάσει εκείνη η μέρα πρέπει ν' απο­ φασίσεις τι θα κάνεις μ' αυτές τις επονείδιστες τρίχες, Θα τις βάλω μαζί με το μουστάκι που φορούσα σε μια ταινία, Τι συμ­ φέρον έχεις να κρατήσεις μια γενειάδα που φορέθηκε στο πρό­ σωπο άλλου ανθρώπου, Το ζήτημα είναι ακριβώς εκεί, όντως ο άνθρωπος είναι άλλος, αλλά το πρόσωπο όχι, είναι το ίδιο,

Δεν είναι το ίδιο, Είναι το ίδιο, Αν θέλεις να αποτρελαθω, συ­ νέχισε να λες πως το πρόσωπο σου είναι το πρόσωπο εκείνου, Σε παρακαλώ, ηρέμησε, Κι ύστερα, πώς χωράνε στον ίδιο σά­ κο η πρόθεση σου να κρατήσεις τη γενειάδα, σαν να 'ταν κει­ μήλιο, όταν την αποκαλείς εχθρικά πυρά πρόκλησης, γιατί έτσι είπες όταν άνοιξες το κουτί, Δεν είπα ότι έρχεται από εχθρό, Το σκέφτηκες όμως, EivaL πιθανό να το σκέφτηκα, αλλά δεν είμαι σίγουρος πως είναι η σωστή λέξη, ο άνθρωπος δεν μου έ­ κανε ποτέ κακό, Υπάρχει, Υπάρχει για μένα με τον ίδιο τρόπο που υπάρχω κι εγώ γι' αυτόν, Δεν τον αναζήτησες εσύ, υποθέ­ τω, Αν ήμουν στη θέση του, δεν θα είχα ενεργήσει διαφορετι­ κά, Σου υπόσχομαι πως θα είχες, αν με είχες συμβουλευτεί, Το βλέπω πως η κατάσταση δεν είναι ευχάριστη για κανέναν από τους δύο, αλλά δεν μπορώ να καταλάβω γιατί αρπάζεσαι τό­ σο, Δεν αρπάζομαι εγώ, Σε λίγο θ' αρχίσουν να πετούν φλόγες τα μάτια σου. Δεν πέταξε φλόγες η Ελένα, αλλά, απρόσμενα, δάκρυα. Γύρισε την πλάτη στον άντρα της κι έφυγε τρέχοντας να κλειστεί στο δωμάτιο, κρούοντας την πόρτα με μεγαλύτερη δύναμη απ' όση χρειαζόταν. Ένας άνθρωπος επιρρεπής σε προλήψεις, που στάθηκε μάρτυρας της θλιβερής συζυγικής σκηνής που μόλις περιγράψαμε, ίσως να μην έχανε την ευκαι­ ρία να αποδώσει την αιτία της σύγκρουσης στην κακοπροαί­ ρετη επιρροή του ψεύτικου αξεσουάρ που ο Αντόνιο Κλάρο θα κρατήσει πεισματικά δίπλα στο μουστάκι με το οποίο ξεκί­ νησε σχεδόν την καριέρα του ως ηθοποιός. Και το πλέον σί­ γουρο είναι ότι ο άνθρωπος αυτός θα κουνούσε το κεφάλι με ψεύτικη συμπόνια και θα έδινε το χρησμό, Όποιος με τα χέρια του βάζει τον εχθρό στο σπίτι, ας μην έρθει μετά να παραπο­ νεθεί, είχε προειδοποιηθεί και δεν έκανε τίποτα. Περισσότερα από τετρακόσια χιλιόμετρα παραπέρα, στο παλιό παιδικό του δωμάτιο, ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο ε­ τοιμάζεται να κοιμηθεί. Όταν βγήκε από την πόλη, την Τρίτη το πρωί, πέρασε όλη τη διαδρομή συζητώντας με τον εαυτό του ενδόμυχα αν θα έπρεπε να διηγηθεί στη μητέρα του κάτι απ' όσα είχαν συμβεί ή αν, αντίθετα, ήταν πιο συνετό να κρα-

τήσει το στόμα του καλά σφραγισμένο. Στα πενήντα χιλιόμε­ τρα αποφάσισε πως το καλύτερο θα ήταν ν' αδειάσει ολόκλη­ ρο το φορτίο, στα εκατόν είκοσι αγανάκτησε με τον εαυτό του που σκέφτηκε μια τέτοια ιδέα, στα διακόσια δέκα φαντάστηκε πως μια ανάλαφρη εξήγηση και με ύφος ανεκδοτολογικό ίσως να ήταν αρκετή για να ικανοποιήσει την περιέργεια της μητέ­ ρας του, στα τριακόσια δεκατέσσερα αποκάλεσε τον εαυτό του ηλίθιο και του είπε πως κάνει σαν να μην ξέρει τη μητέρα του, στα τετρακόσια σαράντα επτά, όταν σταμάτησε στην πόρτα του πατρικού σπιτιού του, δεν ήξερε τι να κάνει. Και τώρα, κα­ θώς φοράει την πιτζάμα του, σκέφτεται πως αυτό το ταξίδι ή­ ταν σοβαρό λάθος, τιμωρητέο, πως θα ήταν καλύτερα αν δεν είχε βγει απ' το σπίτι του, αν είχε μείνει κλεισμένος στο προ­ στατευτικό του κοχύλι, να περιμένει. Μπορεί βέβαια εδώ να βρίσκεται εκτός δικτύου επαφής, αλλά, χωρίς να θέλουμε να προσβάλουμε τη δόνα Καρολίνα, που ούτε η φυσική εμφάνιση ούτε τα ηθικά της ελατήρια αξίζουν παρόμοια σύγκριση, ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο αισθάνεται ότι ήρθε κι έπεσε στο στόμα του λύκου σαν ξέγνοιαστο σπουργίτι που πετούσε προς το δίχτυ χωρίς να υπολογίσει τις συνέπειες. Η μητέρα του δεν κάνει ερωτήσεις, αρκείται να τον κοιτάζει πότε πότε με μια έκ­ φραση προσδοκίας και μετά αποστρέφει αμέσως το βλέμμα, η κίνηση λέει, Δεν θέλω να φανώ αδιάκριτη, αλλά το μήνυμα δό­ θηκε, Αν νομίζεις πως θα φύγεις χωρίς να μιλήσεις, ξέχασε το. Ξαπλωμένος στο κρεβάτι του, ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο τριγυρίζει το θέμα και λύση δεν βρίσκει. Η μητέρα του δεν εί­ ναι από την ίδια πάστα με τη Μαρία ντα Παζ, εκείνη ικανο­ ποιείται με όποια εξήγηση κι αν της δώσει, εκείνη δεν την πει­ ράζει να περιμένει σ' όλη της τη ζωή, αν είναι ανάγκη, τη στιγ­ μή των αποκαλύψεων. Η μητέρα του Τερτουλιάνο Μάσιμο Α­ φόνσο, με όλη τη στάση της, σε κάθε κίνηση, την ώρα που βά­ ζει ένα πιάτο μπροστά του, όταν τον βοηθά να φορέσει το σα­ κάκι, όταν του παραδίνει ένα πλυμένο πουκάμισο, του λέει, Δεν σου ζητώ να μου τα πεις όλα, έχεις το δικαίωμα να κρατή­ σεις τα μυστικά σου, αλλά με μοναδική και απαράβατη εξαί­

ρεση αυτά από τα οποία εξαρτάται η ζωή σου, το μέλλον σου, η ευτυχία σου, αυτά θέλω να τα ξέρω όλα, είναι δικαίωμα μου και δεν μπορείς να μου το αρνηθείς. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο έσβησε το φως στο κομοδίνο, είχε φέρει μαζί μερικά βιβλία, αλλά το πνεύμα του απόψε δεν του ζητά ανάγνωση, κι όσο για τους πολιτισμούς της Μεσοποταμίας, που χωρίς άλλο θα τον οδηγούσαν γλυκά μέχρι τα διάφανα πρόθυρα του ύ­ πνου, αυτοί έμειναν στο σπίτι λόγω του βάρους τους, επίσης πάνω στο κομοδίνο, με το σελιδοδείκτη να σημαίνει την έναρ­ ξη του διαφωτιστικού κεφαλαίου που πραγματεύεται τον βα­ σιλιά Τουκούλτι-Νινούρτα Α , που δέσποσε, όπως συνήθως λε­ γόταν για τις ιστορικές φιγούρες, ανάμεσα στον δωδέκατο και δέκατο τρίτο αιώνα προ Χριστού. Η πόρτα του δωματίου, που ήταν γερμένη, άνοιξε μαλακά στο ημίφως. Ο Τομάρκτους, ο σκύλος του σπιτιού, μπήκε μέσα. Είχε έρθει να δει αν αυτός ο αφέντης, που εμφανίζεται από καιρού εις καιρόν μόνο, ήταν α­ κόμα εδώ. Είναι μετρίου μεγέθους, ολόκληρος μια μαύρη μου­ ντζούρα, όχι σαν κάτι άλλους που μόλις τους κοιτάξουμε από κοντά παρατηρούμε ευθύς ότι κλίνουν περισσότερο προς το γκρίζο. Το περίεργο όνομα του έδωσε ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, γίνονται αυτά όταν έχεις ευρυμαθή αφέντη, αντί να βαφτίσει το ζώο με μια ονομασία που εκείνο θα μπορούσε να πιάσει χωρίς δυσκολία διά της άμεσης οδού της γενετικής, ό­ πως οι περιπτώσεις των Φλοξ, Αζόρ, Μαξ, Μούργου, που κλη­ ρονομήθηκαν και μεταβιβάστηκαν από γενιά σε γενιά, κι αντί γι' αυτό πήγε και του έδωσε το όνομα ενός κυνοειδούς που λέ­ νε πως έζησε πριν από δεκαπέντε χιλιάδες χρόνια και που, ό­ πως διαβεβαιώνουν οι παλαιοντολόγοι, είναι το απολίθωμα του Αδάμ αυτών των ζώων με τέσσερα πόδια που τρέχουν, οσφραίνονται, ξύνονται για ψύλλους και, όπως είναι φυσικό με τους φίλους, πότε πότε δαγκώνουν. Ο Τομάρκτους δεν ήρθε για να μείνει, θα κοιμηθεί μερικά λεπτά κουλουριασμένος στα πόδια του κρεβατιού, μετά θα σηκωθεί για να κάνει μια βόλτα στο σπίτι, να δει αν είναι όλα εντάξει, και στο τέλος, για την υ­ πόλοιπη νύχτα, θα είναι άγρυπνος σύντροφος της μόνιμης α-

φέντρας του, εκτός κι αν χρειαστεί να βγει μέχρι την αυλή για να γαβγίσει και καθ' οδόν πιει νερό απ' το πιατάκι του, κι ύ­ στερα σηκώσει το πόδι στην ανθοστήλη με τα γεράνια ή στη δεντρολιβανιά. Όταν επιστρέψει στο δωμάτιο του Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο στο πρώτο ξεμύτισμα της αυγής, θα διαπι­ στώσει πως ούτε αυτή η πλευρά της γης άλλαξε θέση, γιατί αυ­ τό προσεύχονται περισσότερο οι σκύλοι, να μη φύγει κανείς. Όταν ξυπνήσει ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, η πόρτα θα εί­ ναι κλειστή, σημάδι πως η μητέρα του σηκώθηκε ήδη και πως ο Τομάρκτους βγήκε μαζί της. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόν­ σο κοιτάζει το ρολόι του, λέει στον εαυτό του, Είναι νωρίς α­ κόμα, για όσο διαρκεί αυτός ο αόριστος και τελευταίος ύπνος οι έγνοιες μπορούν να περιμένουν. Θα είχε πεταχτεί από τον ύπνο του αν κάποιο πονηρό ξω­ τικό ερχόταν και του ψιθύριζε στ' αυτί πως κάτι εξαιρετικής σημασίας γεννιέται την ίδια ώρα στο σπίτι του Αντόνιο Κλάρο, ή, για να μιλήσουμε με ακρίβεια και ορθότητα, στα βάθη του απασχολημένου νου του. Την Ελένα τη βοήθησαν πολύ τα η­ ρεμιστικά, απόδειξη ο τρόπος που κοιμάται τώρα, με τη συ­ γκεκριμένη αναπνοή, το πράο και απόν παιδικό της πρόσωπο, πράγμα που δεν μπορούμε να πούμε για το πρόσωπο του συ­ ζύγου της, αυτός δεν έχει ευχαριστηθεί ύπνο τις τελευταίες νύ­ χτες, φέρνει βόλτα διαρκώς το ζήτημα της ψεύτικης γενειάδας, αναρωτιέται ποια πρόθεση είχε ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόν­ σο όταν του την έστειλε, ονειρεύεται τη συνάντηση στην εξοχή, ξυπνά αγχωμένος, κάποιες φορές μουσκεμένος στον ιδρώτα. Σήμερα δεν ήταν έτσι. Εχθρός τούτη η νύχτα, όσο και οι προη­ γούμενες, σωτήρας όμως το ξημέρωμα, όπως θα έπρεπε να εί­ ναι όλα. Άνοιξε τα μάτια και αφουγκράστηκε, έκπληκτος αντι­ λήφθηκε τον εαυτό του να παραμονεύει κάτι που ετοιμαζόταν να ξεσπάσει, και τελικά ξέσπασε ξαφνικά, ήταν μια λάμψη, μια αστραπή που γέμισε φως όλο το δωμάτιο, όταν θυμήθηκε πως ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο είχε πει στην αρχή της κουβέ­ ντας, Έγραψα στην εταιρεία παραγωγής, αυτή ήταν η απά­ ντηση που έδωσε στην ερώτηση που του^είχε κάνει, Και πώς με

βρήκατε τελικά. Χαμογέλασε απολαυστικά, όπως θα χαμογέ­ λασαν πολλοί θαλασσινοί ταξιδιώτες στη θέα της άγνωστης νήσου, η εκστατική ευχαρίστηση της ανακάλυψης όμως δεν διήρκεσε πολύ, αυτές οι πρωινές ιδέες έχουν εν γένει ένα κα­ τασκευαστικό ελάττωμα, νομίζουμε πως μόλις ανακαλύψαμε το αεικίνητο όχημα και μόλις γυρίσουμε την πλάτη σταματά η μηχανή. Από γράμματα που ζητούν φωτογραφίες και αυτό­ γραφα καλλιτεχνών άλλο τίποτα στις εταιρείες κινηματογρά­ φου, τα μεγάλα αστέρια, όσο διαρκεί η εύνοια του κοινού, τα λαμβάνουν κατά χιλιάδες κάθε βδομάδα, δηλαδή όχι ακριβώς λαμβάνουν, δεν τα λαμβάνουν, ούτε καν θα έχαναν τον καιρό τους για να τους ρίξουν μια ματιά, γι' αυτό είναι οι υπάλληλοι της παραγωγής που πηγαίνουν και βρίσκουν στο ράφι την επι­ θυμητή φωτογραφία, τη χώνουν σ' ένα φάκελο, με την αφιέ­ ρωση ήδη τυπωμένη, ίδια για όλους, και από δω πάν' κι οι άλ­ λοι. Προφανώς, ο Ντανιέλ Σάντα-Κλάρα δεν είναι κανένας α­ στέρας, κι αν κάποια μέρα έφταναν στην εταιρεία τρία γράμ­ ματα μαζεμένα ζητώντας σαν χάρη μια φωτογραφία του, θα ή­ ταν λόγος για να τρέξουν στα παράθυρα να υψώσουν σημαία και να κηρύξουν εθνική εορτή, και επιπλέον, τέτοια γράμματα δεν φυλάσσονται, πηγαίνουν κατευθείαν, χωρίς εξαίρεση, στον καταστροφέα εγγράφων, κι όλες εκείνες οι ανησυχίες, όλα ε­ κείνα τα συναισθήματα καταλήγουν ένα άθλιο βουναλάκι από ανεξιχνίαστα κομματάκια. Αν υποθέσουμε ωστόσο πως οι αρχειοθέτες της εταιρείας παραγωγής είχαν οδηγίες να καταγρά­ φουν, να ταξινομούν, να καταχωρίζουν βάσει κριτηρίων, ού­ τως ώστε να μη χαθεί ούτε μία από τις τόσες μαρτυρίες θαυμα­ σμού του κοινού προς τους καλλιτέχνες της, αναπόφευκτα θα ρωτήσει κανείς σε τι θα μπορούσε να εξυπηρετήσει τον Αντό­ νιο Κλάρο το γράμμα που έγραψε ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Α­ φόνσο, ή, πιο συγκεκριμένα, πώς θα μπορούσε το γράμμα αυ­ τό να συνεισφέρει ώστε να βρεθεί μία διέξοδος, αν υπάρχει τέ­ τοια, από την περίπλοκη, απίστευτη και άνευ προηγουμένου περίπτωση των δύο ίδιων αντρών. Θα πρέπει να πει κανείς πως μια τέτοια ξεστρατισμένη ελπίδα, που έγινε αμέσως σκό-

16 - Ο άνθρωπος αντίγραφο

νη από τη λογική των γεγονότων, ήταν αυτή που ενθάρρυνε τόσο θεαματικά την αφύπνιση του Αντόνιο Κλάρο, κι αν κάτι απομένει απ' αυτήν είναι μόνο η παρωχημένη πιθανότητα το σημείο εκείνο της επιστολής που ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο είπε πως έγραψε για τη σπουδαιότητα των δεύτερων ηθοποιών να είχε φανεί αρκετά ενδιαφέρον ώστε ν' αξίζει την τιμή μιας θέσης στο αρχείο ή ακόμα, ποιος ξέρει, την προσοχή κάποιου ειδικού στην εμπορολογία για τον οποίο ο ανθρώπι­ νος παράγοντας να μην είναι εντελώς ξένος. Κατά βάθος, αυ­ τό που θα συναντήσουμε εδώ είναι απλώς η ανάγκη της παρα­ μικρής ικανοποίησης που θα απέδιδε στον εγωισμό του Ντα­ νιέλ Σάντα-Κλάρα, μέσα από την πένα ενός καθηγητή Ιστο­ ρίας, την αναγνώριση της σπουδαιότητας των θαλαμηπόλων στην πλεύση των αεροπλανοφόρων, ακόμα κι αν το μόνο που έκαναν αυτοί στη διάρκεια του περίπλου ήταν να γυαλίζουν τα μπρούντζινα. Αν αυτό είναι αρκετό ώστε να αποφασίσει ο Αντόνιο Κλάρο να πάει το ίδιο πρωί στην εταιρεία για ν' ανα­ ζητήσει την ύπαρξη μιας επιστολής γραμμένης από κάποιον Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, είναι πολύ συζητήσιμο, δεδομέ­ νης της αβεβαιότητας ότι θα συναντήσει εκεί αυτό που απατη­ λά φαντάστηκε, υπάρχουν όμως στιγμές στη ζωή όπου μια ε­ πείγουσα ανάγκη να ξεκολλήσει κανείς από το μαρασμό της α­ ναποφασιστικότητας, να κάνει κάτι, ό,τι και να είναι αυτό, έ­ στω άχρηστο, έστω επιφανειακό, είναι το έσχατο σημάδι βουλητικής ικανότητας που μας απέμεινε, σαν να παραφυλάμε την κλειδαριά μιας πόρτας που μας απαγορεύεται να περάσουμε. Ο Αντόνιο Κλάρο σηκώθηκε κιόλας απ' το κρεβάτι, το έκανε με χίλιες προφυλάξεις για να μην ξυπνήσει τη γυναίκα του, τώ­ ρα βρίσκεται μισοξαπλωμένος στο μεγάλο καναπέ του καθι­ στικού με το σενάριο της επόμενης ταινίας ανοιχτό πάνω στα γόνατα του, θα είναι η δικαιολογία του για να πάει στην πα­ ραγωγή, αυτός που δεν χρειάστηκε ποτέ δικαιολογίες, ούτε και του ζητήθηκαν ποτέ μέσα σ' αυτό το σπίτι, αυτά συμβαίνουν ό­ μως όταν δεν έχει κανείς εντελώς ήσυχη τη συνείδηση του, Θέ­ λω να διευκρινίσω μια απορία, θα πει όταν_εμφανιστεί η Ελέ-

242

' να, λείπει τουλάχιστον μία ατάκα, έτσι όπως διαβάζω το από­ σπασμα δεν βγάζει νόημα. Τελικά, όταν η γυναίκα του έρθει στο καθιστικό θα τον βρει να κοιμάται, αλλά η επίδραση δεν χάθηκε εντελώς, εκείνη νόμισε πως αυτός σηκώθηκε για να με­ λετήσει το ρόλο του, υπάρχει και τέτοιος κόσμος, άνθρωποι που είναι διαρκώς ανήσυχοι λόγω μιας οξυμένης αίσθησης ευ­ θύνης, λες και την κάθε στιγμή αθετούν κάποιο καθήκον και κατηγορούν γι' αυτό τον εαυτό τους. Πετάχτηκε απ' τον ύπνο του, εξήγησε, τραυλίζοντας, πως πέρασε δύσκολη νύχτα, κι ε­ κείνη τον ρώτησε γιατί δεν πηγαίνει τώρα στο κρεβάτι, κι εκεί­ νος της εξήγησε πως είχε βρει ένα λάθος στο σενάριο που μό­ νο στην παραγωγή θα μπορούσε να διορθωθεί, κι εκείνη είπε πως αυτό δεν τον υποχρέωνε να πάει τρέχοντας, ας πάει μετά το γεύμα, και τώρα ας ξεκουραστεί. Εκείνος επέμεινε, εκείνη υποχώρησε, είπε μόνο πως εκείνη θα ήθελε να ξαναμπεί στα σκεπάσματα, Σε δυο βδομάδες αρχίζουν οι διακοπές, θα δεις πόσο θα κοιμηθώ, πολύ περισσότερο μ' αυτά τα χάπια, θα εί­ ναι παράδεισος, Δεν θα περάσεις τις διακοπές στο κρεβάτι, εί­ πε εκείνος, Το κρεβάτι είναι το κάστρο μου, απάντησε εκείνη, πίσω από τα τείχη του είμαι ασφαλής, Σου χρειάζεται γιατρός, δεν ήσουν έτσι εσύ, Είναι κατανοητό, ποτέ μέχρι σήμερα δεν είχα δύο άντρες στο μυαλό μου, Δεν φαντάζομαι να το λες σο­ βαρά, Με την έννοια που του δίνεις, προφανώς όχι, εξάλλου πρέπει ν' αναγνωρίσεις πως θα ήταν μάλλον γελοίο να ζηλεύεις έναν άνθρωπο που εγώ δεν γνωρίζω καν, και που με τη θέλη­ ση μου δεν θα γνωρίσω ποτέ. Αυτό θα ήταν το καλύτερο ση­ μείο για να ομολογήσει ο Αντόνιο Κλάρο πως δεν είναι το υ­ ποτιθέμενα ελαττωματικό σενάριο ο λόγος που πάει στην ε­ ταιρεία παραγωγής, αλλά για να διαβάσει, αν είναι δυνατόν, μια επιστολή γραμμένη ακριβώς από τον δεύτερο αυτόν άντρα που απασχολεί τη σκέψη της γυναίκας του, αν και θα ήταν εύ­ λογο να υποθέσουμε, δεδομένου του τρόπου με τον οποίο λει­ τουργεί συνήθως ο ανθρώπινος εγκέφαλος, έτοιμος πάντα να γλιστρήσει προς οποιαδήποτε μορφή παραληρήματος, πως, τουλάχιστον τις τελευταίες ταραχώδεις μέρες, ο δεύτερος ά-

ντρας θα έχει υπερσκελισει τον πρώτο. Αναγνωρίζουμε πά­ ντως πως μια τέτοια εξήγηση, πέραν του ότι απαιτεί υπερβολι­ κή προσπάθεια από το μπερδεμένο μυαλό του Αντόνιο Κλάρο, θα ερχόταν να περιπλέξει περισσότερο την κατάσταση και, κα­ τά πάσα πιθανότητα, δεν θα γινόταν δεκτή από την Ελένα με την αρμόζουσα συμπάθεια και δεκτικότητα. Ο Αντόνιο Κλά­ ρο αρκέστηκε ν' απαντήσει πως δεν ζηλεύει, πως θα ήταν χα­ ζό να ζηλέψει, απλώς ανησυχούσε για την υγεία της, Να επω­ φεληθούμε από την άδεια σου και να φύγουμε μακριά από δω, είπε, Προτιμώ να μείνω στο σπίτι, κι εξάλλου θα γυρίσεις την ταινία σου, Έχω καιρό, δεν θα γυριστεί αμέσως, Το ίδιο είναι, Μπορούμε να πάμε στο εξοχικό, θα ζητήσω από κάποιον στο συνοικισμό να μας καθαρίσει τον κήπο, Πνίγομαι σ' εκείνη τη μοναξιά, Τότε πάμε αλλού, Σου είπα πως προτιμώ να μείνω στο σπίτι, Κι αυτή μοναξιά θα είναι, Σ' αυτήν όμως νιώθω κα­ λά, Αν αυτό θέλεις στ' αλήθεια, Ναι, αυτό θέλω στ' αλήθεια. Δεν υπήρχε κάτι άλλο να πουν. Έφαγαν το πρωινό τους σιω­ πηλοί, μισή ώρα αργότερα η Ελένα βρισκόταν στο δρόμο προς τη δουλειά της. Ο Αντόνιο Κλάρο δεν βιαζόταν τόσο, δεν άρ­ γησε όμως κι αυτός να ξεκινήσει. Μπήκε στο αυτοκίνητο με τη σκέψη πως περνούσε στην επίθεση. Μόνο που δεν ήξερε για ποιο πράγμα. Δεν συμβαίνει συχνά να εμφανίζονται ηθοποιοί στα γρα­ φεία της παραγωγής, κι αυτή πρέπει να είναι η πρώτη φορά που ένας τους έρχεται να κάνει ερωτήσεις γύρω από μία επι­ στολή θαυμαστή, παρόλο που αυτή ξεχωρίζει από τις υπόλοι­ πες για το ασυνήθιστο γεγονός πως δεν ζήτησε ούτε φωτο­ γραφία ούτε αυτόγραφο, μονάχα τη διεύθυνση, ο Αντόνιο Κλάρο δεν ξέρει τι λέει η επιστολή, υποθέτει πως ζητά μόνο τη διεύθυνση του σπιτιού όπου μένει. Πιθανώς να μην ήταν τόσο εύκολο έργο για τον Αντόνιο Κλάρο αν από ευτυχή συγκυρία δεν γνώριζε ένα διευθυντή υπηρεσίας που υπήρξε συμμαθητής του στα σχολικά χρόνια και τον δέχτηκε με ανοιχτές αγκάλες, με την καθιερωμένη φράση, Λοιπόν, ποιος αέρας σ' έφερε, Ξέ­ ρω πως κάποιος έγραψε ένα γράμμα και ζήτησε τη διεύθυνση

244

μου, και θα 'θελα να το διαβάσω, είπε εκείνος, Δεν τα χειρίζο­ μαι εγώ αυτά τα θέματα, αλλά θα ζητήσω να σ' εξυπηρετήσει κάποιος. Μίλησε στην ενδοσυνεννόηση, εξήγησε περιληπτικά τι ήθελε, και σε λίγες στιγμές εμφανίστηκε μια νεαρή γυναίκα χαμογελαστή και ετοιμόλογη, Καλημέρα, μου αρέσατε πολύ στην τελευταία σας ταινία, Είστε πολύ ευγενική, Τι θέλετε να μάθετε, Πρόκειται για μια επιστολή που έγραψε κάποιος ονό­ ματι Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, Αν ζητούσε φωτογραφία δεν υπάρχει πια, αυτές τις επιστολές δεν τις κρατάμε, τα αρ­ χεία θα είχαν σκάσει αν τις μαζεύαμε, Απ' όσο γνωρίζω, ζη­ τούσε τη διεύθυνση μου και έκανε κάποιο σχόλιο για κάτι που με ενδιαφέρει, γι' αυτό και ήρθα, Πώς είπατε πώς τον λένε, Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, είναι καθηγητής Ιστορίας, Τον γνωρίζετε, Και ναι και όχι, θέλω να πω, τον έχω ακουστά, Και πριν από πόσο καιρό γράφτηκε αυτό το γράμμα, Ίσως περισ­ σότερο από δύο βδομάδες και λιγότερο από τρεις, αλλά δεν εί­ μαι σίγουρος, Θ' αρχίσω από το πρωτόκολλο εισερχομένων, αν και, για να πω την αλήθεια, αυτό το όνομα δεν μου θυμίζει τί­ ποτα, Εσείς έχετε στην ευθύνη σας το πρωτόκολλο, Όχι, μία συνάδελφος που είναι σε άδεια, αλλά με τέτοιο όνομα κάποιο σχόλιο θα είχε γίνει, οι Τερτουλιάνο πρέπει να είναι λίγοι τώρα πια, Μάλλον, Ελάτε μαζί μου, παρακαλώ, είπε η γυναίκα. Ο Αντόνιο Κλάρο αποχαιρέτησε το φίλο του και την ακολούθη­ σε, δεν ήταν διόλου δυσάρεστο, είχε ωραίο σώμα και φορούσε ωραίο άρωμα. Διέσχισαν μια αίθουσα όπου δούλευαν διάφο­ ροι άνθρωποι, δύο χαμογέλασαν αχνά όταν τον είδαν να περ­ νά, πράγμα που δείχνει, παρά τις αντίθετες απόψεις που, στην πλειοψηφία τους, κυβερνούνται από διεφθαρμένες ταξικές προκαταλήψεις, πως πάντα υπάρχει κάποιος που καρφώνει με το βλέμμα του τους δευτερεύοντες ηθοποιούς. Μπήκαν σ' ένα γραφείο περιτριγυρισμένο από ράφια, όλα σχεδόν φορτωμένα με βιβλία πρωτοκόλλου μεγάλου μεγέθους. Ένα ίδιο βιβλίο ή­ ταν ανοιχτό πάνω στο μοναδικό τραπέζι που υπήρχε εκεί. Δίνει μια αίσθηση ιστορικής αναπαράστασης, είπε ο Αντόνιο Κλάρο, μοιάζει με αρχείο Ληξιαρχείου. Αρχείο είναι, αλλά προσωρι-

νό, όταν το βιβλίο που είναι στο τραπέζι φτάνει στο τέλος, το πιο παλιό πάει στα σκουπίδια, δεν είναι το ίδιο με το Ληξιαρ­ χείο, όπου κρατούνται όλοι, ζωντανοί και νεκροί, Σε σύγκριση με την αίθουσα που περάσαμε, αυτό είναι ένας άλλος κόσμος, Φαντάζομαι ότι και στα πιο σύγχρονα γραφεία θα πρέπει να συναντά κανείς παρόμοια μέρη, σαν σκουριασμένη άγκυρα ριγμένη στο παρελθόν χωρίς χρησιμότητα. Ο Αντόνιο Κλάρο την κοίταξε προσεκτικά και είπε, Από την ώρα που ήρθα ά­ κουσα πολλές ενδιαφέρουσες σκέψεις από σας, Βρίσκετε, Αυ­ τό πιστεύω, Σαν ένα σπουργίτι, ας πούμε, που απρόσμενα αρ­ χίζει να κελαηδά σαν καναρίνι, Κι αυτή η σκέψη μού αρέσει. Η γυναίκα δεν απάντησε, γύρισε κάμποσες σελίδες, πήγε πίσω τρεις βδομάδες και, με το δείκτη του δεξιού χεριού, άρχισε να διατρέχει τα ονόματα ένα προς ένα. Η τρίτη βδομάδα πέρασε, η δεύτερη επίσης, βρισκόμαστε στην πρώτη, φτάσαμε στη ση­ μερινή μέρα, και το όνομα του Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο δεν έχει εμφανιστεί. Μάλλον σας ενημέρωσαν λάθος, είπε η γυναίκα, δεν υπάρχει αυτό το όνομα, πράγμα που σημαίνει πως η επιστολή αυτή, αν γράφτηκε, δεν καταχωρίστηκε εδώ, θα χάθηκε στο δρόμο, Σας βάζω σε μεγάλο κόπο, καταχρώμαι το χρόνο σας, αλλά, προχώρησε υπαινικτικά ο Αντόνιο Κλά­ ρο, ίσως αν πηγαίναμε πίσω μια βδομάδα, Εντάξει. Η γυναίκα ξεφύλλισε ξανά τις σελίδες και αναστέναξε. Η τέταρτη βδομά­ δα είχε πλήθος αιτήσεων φωτογραφιών, θα καθυστερούσε λί­ γο να φτάσει στο Σάββατο, και, δόξα σοι ο Θεός, να κάνουμε το σταυρό μας που τα αιτήματα που αφορούν τους πλέον ση­ μαντικούς ηθοποιούς τα χειρίζεται ένας τομέας υπηρεσιών ε­ φοδιασμένος με πληροφορικά συστήματα, καμία σχέση με το αρχαίο σχεδόν βιβλίο ενός βουνού από τεύχη φυλαγμένα μα­ ζικά. Η συνείδηση του Αντόνιο Κλάρο χρειάστηκε χρόνο να α­ ντιληφθεί πως το έργο της αναζήτησης που εκτελούσε η αξια­ γάπητη γυναίκα μπορούσε να το κάνει ο ίδιος, και πως ήταν μάλιστα υποχρέωση του να προσφερθεί να την αντικαταστή­ σει, πολύ περισσότερο που τα καταχωρισμένα δεδομένα, λόγω του στοιχειώδους του χαρακτήρα τους, τίποτα παραπάνω από

2 4 6

ένα κατεβατο ονομάτων και διευθύνσεων, το ίδιο που βρίσκει κάθε άνθρωπος σ' έναν κοινό τηλεφωνικό κατάλογο, δεν ενέ­ πλεκαν τον παραμικρό βαθμό εμπιστευτικότητας, καμία απαί­ τηση διακριτικότητας που επέβαλλε να τα κρατήσουν προφυ­ λαγμένα από την αδιακρισία των ξένων προς την υπηρεσία. Η γυναίκα ευχαρίστησε για την προσφορά μ' ένα χαμόγελο, αλ­ λά δεν δέχτηκε, δεν θα καθόταν εκεί με σταυρωμένα χέρια να τον βλέπει να δουλεύει, είπε. Τα λεπτά περνούσαν, οι σελίδες περνούσαν κι αυτές, είχε φτάσει η Πέμπτη και ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο δεν είχε εμφανιστεί. Ο Αντόνιο Κλάρο άρχι­ σε να γίνεται νευρικός, να αναθεματίζει την ιδέα του, να ανα­ ρωτιέται σε τι θα του χρησίμευε το καταραμένο γράμμα αν εμ­ φανιζόταν, και δεν έβρισκε μια απάντηση αντίστοιχη της αμη­ χανίας της κατάστασης, και η παραμικρή ακόμα ικανοποίηση που αναζητούσε ο εγωισμός του, σαν λαίμαργη γάτα, είχε αρ­ χίσει να μετατρέπεται σε ντροπή. Η γυναίκα έκλεισε το βιβλίο, Λυπάμαι πολύ, αλλά δεν υπάρχει, Κι εγώ σας ικετεύω να με συγχωρήσετε για τον κόπο στον οποίο σας έβαλα για κάτι α­ σήμαντο, Αν είχατε τέτοιο ζήλο να δείτε την επιστολή, δεν πρέ­ πει να ήταν ασήμαντη, μαλάκωσε η γυναίκα, γενναιόδωρη, Μου είπαν πως είχε ένα απόσπασμα που μπορεί να μ' ενδιέφερε, Τι απόσπασμα, Δεν ξέρω ακριβώς, νομίζω κάτι για τη σπουδαιό­ τητα των δευτερευόντων ηθοποιών στην επιτυχία των ταινιών, κάτι τέτοιο. Η γυναίκα έκανε μια απότομη κίνηση, σαν να την είχε ταρακουνήσει βίαια η μνήμη από μέσα, και ρώτησε, Για τους δευτερεύοντες ηθοποιούς είπατε, Ναι, απάντησε ο Αντό­ νιο Κλάρο, μην μπορώντας να πιστέψει πως θα μπορούσε να έρθει από κει ένα υπόλειμμα ελπίδας, Όμως η επιστολή αυτή γράφτηκε από γυναίκα, Από γυναίκα, επανέλαβε ο Αντόνιο Κλάρο, νιώθοντας το κεφάλι του να γυρίζει, Μάλιστα, από γυ­ ναίκα, Και τι έγινε μ' αυτήν, στην επιστολή αναφέρομαι, εν­ νοείται, Το πρώτο άτομο που τη διάβασε θεώρησε ότι ήταν εντε­ λώς εκτός κανόνων και έτρεξε να ενημερώσει για την περί­ πτωση τον παλιό διευθυντή του τμήματος, εκείνος με τη σειρά του ανέβασε το χαρτί στη διοίκηση, Και μετά, Δεν ξαναγύρισε

ποτέ στις υπηρεσίες μας, ή την έβαλαν στο χρηματοκιβώτιο ή την κομμάτιασαν στον καταστροφέα του γραφείου του προέ­ δρου του διοικητικού συμβουλίου, Όμως γιατί, γιατί, Οι ερω­ τήσεις είναι δύο, και οι δύο εύλογες, ίσως λόγω του συγκεκρι­ μένου αποσπάσματος, ίσως γιατί η διοίκηση δεν είδε με καλό μάτι την πιθανότητα ν' αρχίσει να κυκλοφορεί τριγύρω, μέσα και έξω από την εταιρεία, σε ολόκληρη τη χώρα, ένα υπόμνη­ μα που θα απαιτεί ισότητα και δικαιοσύνη για τους δευτε­ ρεύοντες ηθοποιούς, θα ήταν επανάσταση στη βιομηχανία, και φανταστείτε τι θα μπορούσε να γίνει μετά αν η διεκδίκηση συ­ νεχιζόταν από τις κατώτερες τάξεις, από τους δευτερεύοντες της κοινωνίας γενικώς, Μιλήσατε για κάποιον παλιό διευθυ­ ντή του τμήματος, γιατί παλιό, Γιατί, χάρη στην ιδιοφυή του δι­ αίσθηση, πήρε αμέσως προαγωγή, Επομένως, η επιστολή εξα­ φανίστηκε, χάθηκε, μουρμούρισε ο Αντόνιο Κλάρο, αποθαρρημένος, Το πρωτότυπο ναι, κράτησα όμως μια φωτοτυπία για δική μου χρήση, ένα αντίγραφο, Κρατήσατε φωτοτυπία, επα­ νέλαβε ο Αντόνιο Κλάρο, νιώθοντας ταυτόχρονα πως το τρέ­ μουλο που διέτρεχε τώρα το κορμί του οφειλόταν όχι στην πρώτη, αλλά στη δεύτερη λέξη της, Η ιδέα μού φάνηκε τόσο α­ συνήθιστη που αποφάσισα να κάνω μια μικρή παραβίαση στον εσωτερικό κανονισμό του προσωπικού, Και την επιστολή αυτή την έχετε πάνω σας, Την έχω στο σπίτι, Α, στο σπίτι, Αν θέλε­ τε ένα αντίγραφο της, δεν έχω κανένα ενδοιασμό να σας δώ­ σω, στο κάτω κάτω ο πραγματικός παραλήπτης της επιστολής είναι ο ηθοποιός Ντανιέλ Σάντα-Κλάρα, που αντιπροσωπεύε­ ται νόμιμα εδώ, Δεν ξέρω πώς να σας ευχαριστήσω, και τώρα, επιτρέψτε μου να επαναλάβω αυτό που είπα προηγουμένως, ή­ ταν χαρά μου που σας γνώρισα και μίλησα μαζί σας, Είμαι με τις μέρες μου, σήμερα με βρήκατε στις καλές μου, ή ίσως γιατί αισθάνομαι σαν μυθιστορηματικό πρόσωπο, Ποιο μυθιστόρη­ μα, ποιο πρόσωπο, Δεν έχει σημασία, ας ξαναγυρίσουμε στην αληθινή ζωή, ας αφήσουμε τις φαντασίες και τα μυθιστορήμα­ τα, αύριο θα βγάλω ένα φωτοαντίγραφο της επιστολής και θα σας το στείλω με το ταχυδρομείο στο σπίτι, Δεν θέλω να μπεί­

τε στον κόπο, θα περάσω από δω, Ούτε κατά διάνοια, φαντά­ ζεστε τι θα σκεφτεί κανείς αν με δει να σας παραδίνω ένα χαρ­ τί, θ α διακινδυνεύατε την υπόληψη σας, ρώτησε ο Αντόνιο Κλάρο στην αρχή ενός διακριτικά πονηρού χαμόγελου, Ακό­ μα χειρότερα, τον έκοψε εκείνη, θα διακινδύνευα τη δουλειά μου, Με συγχωρείτε, φάνηκα άστοχος, δεν είχα πρόθεση να σας πληγώσω, Φαντάζομαι πως όχι, απλώς μπερδέψατε το νόημα των λέξεων, είναι κάτι που συμβαίνει συνέχεια, αυτό που μας σώζει είναι τα φίλτρα που με το χρόνο και τη συνεχή ακρόαση υφαίνονται μέσα μας, Και τι φίλτρα είναι αυτά, Είναι κάτι σαν στραγγιστήρι της φωνής, των λέξεων, όταν περνούν, αφήνουν πάντα κατακάθια για να ξέρουμε ακριβώς τι θέλησαν να μας επικοινωνήσουν, πρέπει να αναλύσουμε λεπτομερώς τα κατακάθια αυτά, Φαίνεται περίπλοκη διεργασία, Το αντίθετο, οι απαραίτητες λειτουργίες είναι στιγμιαίες, σαν ηλεκτρονικός υπολογιστής, αλλά δεν σκοντάφτουν ποτέ η μια πάνω στην άλ­ λη, όλα γίνονται με τάξη, ευθεία μέχρι το τέλος, είναι θέμα ε­ ξάσκησης, Μήπως είναι περισσότερο ένα φυσικό χάρισμα, ό­ πως το να έχει κανείς τέλειο μουσικό αυτί, Στην περίπτωση αυ­ τήν η απαίτηση είναι μικρή, αρκεί ν' ακούσει κανείς τη λέξη, η οξύνοια χρειάζεται σε άλλο σημείο, αλλά μη νομίσετε πως εί­ ναι όλα ρόδινα, και μιλάω με παράδειγμα τον εαυτό μου, δεν ξέρω τι συμβαίνει με τους άλλους ανθρώπους, φτάνω στο σπί­ τι με τα φίλτρα μου βουλωμένα, κι είναι κρίμα που τα ντους που κάνουμε απ' έξω δεν μπορούν να μας καθαρίσουν από μέ­ σα, Καταλήγω στο συμπέρασμα πως το σπουργίτι δεν κελαη­ δά σαν καναρίνι αλλά σαν αηδόνι, Θεέ μου, πόσα κατακάθια έρχονται, αναφώνησε η γυναίκα, Θα ήθελα να σας ξαναδώ, Φαντάζομαι πως θέλετε, μου το είπε και το φίλτρο μου, Μιλάω σοβαρά, Όχι όμως με σοβαρότητα, Δεν γνωρίζω ούτε το όνο­ μα σας, Τι το θέλετε, Μην εκνευρίζεστε, είναι συνήθεια οι άν­ θρωποι να συστήνονται, Όταν υπάρχει λόγος, Και στην περί­ πτωση αυτή δεν υπάρχει, ρώτησε ο Αντόνιο Κλάρο, Ειλικρινά, δεν τον βλέπω, Φανταστείτε ότι μπορεί να χρειαστώ ξανά τη βοήθεια σας, Είναι απλό, θα ζητήσετε από το διευθυντή μου να

φωνάξει την υπάλληλο που σας βοήθησε αυτή τη φορά, αν και το πιο πιθανό είναι να σας εξυπηρετήσει η συνάδελφος μου που είναι σε άδεια, Θα μείνω χωρίς νέα σας λοιπόν, Θα τηρήσω την υπόσχεση, θα λάβετε την επιστολή του ατόμου που θέλησε να μάθει τη διεύθυνση σας, Τίποτ' άλλο, Τίποτ' άλλο, απάντησε η γυναίκα. Ο Αντόνιο Κλάρο πήγε και ευχαρίστησε τον παλιό συμμαθητή του, κουβέντιασαν λίγο, και στο τέλος τον ρώτησε, Πώς λέγεται η υπάλληλος που με εξυπηρέτησε, Μαρία, γιατί, Στην πραγματικότητα, τώρα που το σκέφτομαι, έτσι, χωρίς λό­ γο, δεν έμαθα κάτι που να μην το ήξερα και πριν, Και τι έμαθες, Τίποτα.

Τ

Α ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΗΤΑΝ ΚΟΥΚΙΑ ΜΕΤΡΗΜΕΝΑ. ΟΤΑΝ ΚΑΠΟΙΟΣ

επιμένει πως μας έγραψε ένα γράμμα κι αυτό μετά εμ­ φανίζεται με την υπογραφή άλλου προσώπου, τότε έχου­ με να διαλέξουμε ανάμεσα σε δυο περιπτώσεις, ή το δεύτερο αυτό πρόσωπο έγραψε το γράμμα κατόπιν αιτήματος του πρώ­ του, ή εκείνο το πρώτο, για λόγους που ο Αντόνιο Κλάρο δεν μπορεί να ξέρει, πλαστογράφησε το όνομα του δεύτερου. Δεν υπάρχει άλλη εξήγηση. Όπως και να 'χει, δεδομένου ότι η διεύθυνση που είναι γραμμένη στη θέση του παραλήπτη δεν α­ νήκει στο πρώτο πρόσωπο αλλά στο δεύτερο, προς το οποίο θα πρέπει προφανώς να απευθύνθηκε η απάντηση της παραγω­ γής, δεδομένου ότι όλα τα βήματα που προέκυψαν από τη γνώση του περιεχομένου του έγιναν όλα από το πρώτο και κα­ νένα από το δεύτερο, τα συμπεράσματα που συνάγει κανείς εί­ ναι όχι μόνο λογικά, αλλά και διαφανή. Εν πρώτοις, είναι προ­ φανές, έκδηλο και ολοφάνερο ότι τα δύο μέρη έκαναν συμφω­ νία για να επιτύχουν τη μυστικότητα της επιστολής, εν δευτέροις, για λόγους που ο Αντόνιο Κλάρο επίσης αγνοεί, πως ο σκοπός του πρώτου προσώπου ήταν να μείνει στη σκιά μέχρι την τελευταία στιγμή, και το κατόρθωσε. Αναλογιζόμενος τις στοιχειώδεις αυτές συνεπαγωγές ξόδεψε ο Αντόνιο Κλάρο τις τρεις μέρες που πέρασαν μέχρι να φτάσει το γράμμα με απο­ στολέα την αινιγματική Μαρία. Συνοδευόταν από μια κάρτα με τις εξής λέξεις, χειρόγραφες αλλά ανυπόγραφες, Ελπίζω να σας φανεί χρήσιμο σε κάτι. Αυτήν ακριβώς την ερώτηση απηύ­ θυνε τώρα στον εαυτό του ο Αντόνιο Κλάρο, Και τώρα τι κά-

νω. Εν τω μεταξύ, πρέπει να πούμε ότι, αν στην παρούσα κα­ τάσταση εφαρμόζαμε τη θεωρία των φίλτρων ή των στραγγιστηριών λέξεων, θα αντιλαμβανόμασταν εδώ μία απόθεση, έ­ να ίζημα, έναν ντελβέ, ένα κατακάθι τέλος πάντων, που είναι η ταξινόμηση που προτιμά η ίδια Μαρία την οποία ο Αντόνιο Κλάρο τόλμησε να αποκαλέσει, και μόνο αυτός ξέρει τις προ­ θέσεις του, πρώτα καναρίνι και μετά αηδόνι, το οποίο κατακά­ θι, λέγαμε, τώρα που έχουμε εκπαιδευτεί στη σχετική διαδικα­ σία ανάλυσης, προδίδει την ύπαρξη μιας πρόθεσης, ασαφούς και αόριστης ίσως ακόμα, στοιχηματίζουμε όμως το κεφάλι μας πως δεν θα υφίστατο αν το παραληφθέν γράμμα έφερε την υπογραφή όχι μιας γυναίκας, αλλά ενός άντρα. Μ' αυτό θέ­ λουμε να πούμε πως, αν ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο είχε, για παράδειγμα, έναν έμπιστο φίλο κι είχε κανονίσει μαζί του το πλάγιο αυτό τερτίπι, ο Ντανιέλ Σάντα-Κλάρα θα είχε απλώς σκίσει το γράμμα γιατί θα το θεοορούσε μια λεπτομέρεια άνευ σημασίας σε σχέση με την ουσία του ζητήματος, την απόλυτη ομοιότητα δηλαδή που τους φέρνει κοντά και που, με το βήμα που πήραμε, πολύ πιθανόν να τους χωρίσει. Αλίμονο μας ό­ μως, το γράμμα το υπογράφει μια γυναίκα, Μαρία ντα Παζ εί­ ναι το δικό της όνομα, κι ο Αντόνιο Κλάρο, που στην άσκηση του επαγγέλματος του ποτέ δεν επιλέχθηκε για να ερμηνεύσει το ρόλο μεγάλου γόη, ούτε καν υποδεέστερου επιπέδου, κατάβάλλει κάθε προσπάθεια για να αναπληρώσει κάπως και να ε­ ξισορροπήσει στην καθημερινή του ζωή, έστω κι αν δεν έχει πάντα τα ποθητά αποτελέσματα, όπως πρόσφατα είχαμε την ευκαιρία να διαπιστώσουμε στο επεισόδιο με την υπάλληλο της παραγωγής, κι ας ξεκαθαρίσουμε τώρα που είναι κατάλ­ ληλη στιγμή πως, αν δεν είχαμε κάνει ως τώρα αναφορά στην ερωτική του αυτή έφεση, είναι γιατί δεν σχετιζόταν με τα συμ­ βάντα που αφηγηθήκαμε ως τώρα. Κι αφού λοιπόν οι ανθρώ­ πινες πράξεις, εν γένει, καθορίζονται από μια αλληλουχία πα­ ρορμήσεων προερχόμενων από κάθε σημείο του ορίζοντα των υποκειμένων σε ένστικτα, όπως υπήρξαμε αδιάλειπτα ως τώ­ ρα, πέρα βέβαια από κάποιους παράγοντες λογικής, που παρ'

όλες τις δυσκολίες, καταφέρνουμε πάντως να εισαγάγουμε στον ιστό των κινήτρων μας, και, μιας και στις πράξεις που α­ ναφέραμε υπεισέρχεται η αγνότητα αλλά και η αθλιότητα, η ει­ λικρίνεια αλλά και η υπεκφυγή, θα φαινόμασταν άδικοι με τον Αντόνιο Κλάρο αν δεν αποδεχόμασταν, με προσωρινό έστω χαρακτήρα, την εξήγηση που αδιαμφισβήτητα θα μας έδινε σχετικά με το αισθητό ενδιαφέρον που επιδεικνύει για την υ­ πογράφουσα της επιστολής, τη φυσική περιέργεια δηλαδή, ε­ πίσης πολύ ανθρώπινη, να μάθει τι είδους σχέσεις υπάρχουν μεταξύ του Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, του πνευματικού αυτουργού, και, έτσι νομίζει εκείνος, της υλικής αυτουργού, της Μαρία ντα Παζ. Άφθονες περιστάσεις έχουμε για να ανα­ γνωρίσουμε πως η οξύνοια και η διορατικότητα είναι αρετές που διαθέτει ο Αντόνιο Κλάρο, είναι βέβαιο όμως πως ούτε ο πιο ευαίσθητος από τους ερευνητές που άφησαν το ίχνος τους στην επιστήμη της εγκληματολογίας δεν θα μπορούσε να φα­ νταστεί πως, στο ανώμαλο αυτό ζήτημα, και ενάντια σε όλες τις ενδείξεις, κυρίως τις έγγραφες, ο ηθικός αυτουργός και ο υ­ λικός αυτουργός της απάτης είναι ένα και το αυτό πρόσωπο. Δύο προφανείς υποθέσεις ζητούν να τις εξετάσουμε, με την παρακάτω σειρά και από το λιγότερο στο περισσότερο, ή ότι είναι απλώς φίλοι, ή ότι είναι απλώς εραστές. Ο Αντόνιο Κλά­ ρο κλίνει προς τη δεύτερη αυτή υπόθεση, πρώτον, γιατί συνά­ δει καλύτερα με τα αισθηματικά μπλεξίματα στις ταινίες που έ­ χει παίξει, όπου ο ίδιος περιορίζεται στο ρόλο του μάρτυρα, και δεύτερον, και παρεπόμενο, γιατί με αυτή βρίσκεται σε έ­ δαφος γνωστό με διαδρομές χαραγμένες. Είναι ώρα να ρωτή­ σουμε αν η Ελένα γνωρίζει τι συμβαίνει εδώ, αν ο Αντόνιο Κλάρο κάποια απ' αυτές τις μέρες είχε την ευγένεια να την ε­ νημερώσει για την επίσκεψη του στην παραγωγή, την αναζή­ τηση στο μητρώο και το διάλογο με την έξυπνη και αρωματι­ κή υπάλληλο Μαρία, αν έδειξε ή πρόκειται να δείξει το γράμ­ μα που υπογράφει κάποια Μαρία ντα Παζ, αν, τελικά, ως σύ­ ζυγο, θα τη βάλει να συμμετάσχει στο επικίνδυνο πηγαινέλα των σκέψεων που περνούν απ' το μυαλό του. Η απάντηση ει-

ναι όχι, όχι και στα τρία. Το γράμμα έφτασε χθες το πρωί, και η μόνη έγνοια του Αντόνιο Κλάρο ήταν ν' αναζητήσει ένα μέ­ ρος όπου να μην μπορεί κανείς να το ανακαλύψει. Να το λοι­ πόν, πατικωμένο ανάμεσα στις σελίδες μιας Ιστορίας του Κι­ νηματογράφου, που έχει να αφυπνίσει το ενδιαφέρον της Ελένα από τότε που, πηδώντας σελίδες, τη διάβασε στους πρώ­ τους μήνες του γάμου τους. Από σεβασμό στην αλήθεια, οφεί­ λουμε να πούμε πως ο Αντόνιο Κλάρο μέχρι τώρα, και παρ' ό­ λες τις αμέτρητες φορές που σκέφτηκε το θέμα, δεν κατάφερε να φτάσει σε ένα σχετικά ικανοποιητικό προσχέδιο ενός πλά­ νου δράσης που να δικαιώνει το όνομα του. Ωστόσο το προ­ νόμιο που απολαμβάνουμε, ότι δηλαδή γνωρίζουμε όλα όσα θα συμβούν μέχρι την τελευταία σελίδα αυτής της εξιστόρη­ σης, εκτός από εκείνα που θα χρειαστεί ακόμα να επινοήσου­ με στο μέλλον, μας επιτρέπει να προκαταβάλουμε ότι ο ηθο­ ποιός Σάντα-Κλάρα θα τηλεφωνήσει αύριο στο σπίτι της Μα­ ρία ντα Παζ, μόνο και μόνο για να μάθει αν είναι κανείς εκεί, ας μην ξεχνάμε ότι έχουμε καλοκαίρι, περίοδο αδειών, αλλά δεν θα πει λέξη, δεν θα βγει απ' το στόμα του ούτε φθόγγος, α­ πόλυτη σιωπή, για να μη δημιουργηθεί καμία σύγχυση, γι' αυ­ τόν που θα βρίσκεται από την άλλη πλευρά, ανάμεσα στη φω­ νή του και τη φωνή του Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, περί­ πτωση στην οποία δεν θα είχε άλλη επιλογή παρά να προ­ σποιηθεί, να υιοθετήσει την ταυτότητα του, με απρόβλεπτες συνέπειες στην παρούσα κατάσταση πραγμάτων. Όσο απρό­ σμενο κι αν μας φαίνεται, σε λίγα λεπτά, και προτού επιστρέ­ ψει η Ελένα απ' τη δουλειά, και για να μάθει αν επίσης απου­ σιάζει, θα τηλεφωνήσει στο σπίτι του καθηγητή της Ιστορίας, αυτή τη φορά όμως δεν θα λείψουν οι λέξεις, ο Αντόνιο Κλά­ ρο έχει προετοιμάσει τα λόγια του, είτε υπάρχει κάποιος εκεί για να τ' ακούσει, είτε χρειαστεί να μιλήσει στον τηλεφωνητή. Ιδού τι θα πει, ιδού τι λέει, Καλησπέρα, είμαι ο Αντόνιο Κλά­ ρο, φαντάζομαι πως δεν περιμένατε τηλεφώνημα μου, πραγ­ ματικά το αντίθετο θα με εξέπληττε, υποθέτω πως δεν είστε στο σπίτι, ίσως να απολαμβάνετε τις διακοπές σας στην εξοχή,

φυσικό είναι, είμαστε σε εποχή διακοπών, όπως και να 'χει, εί­ τε απουσιάζετε είτε όχι, θέλω να σας ζητήσω μια μεγάλη χάρη, να μου τηλεφωνήσετε μόλις επιστρέψετε, ειλικρινά πιστεύω πως έχουμε πολλά να πούμε ο ένας στον άλλο, θεωρώ ότι πρέ­ πει να συναντηθούμε, όχι στο εξοχικό μου, που είναι όντως ά­ βολο, αλλά σε κάποιο άλλο σημείο, ένα διακριτικό μέρος όπου θα βρισκόμαστε μακριά από τα περίεργα βλέμματα που δεν έ­ χουν να μας ωφελήσουν σε τίποτα, ελπίζω να συμφωνείτε, η καλύτερη ώρα για να μου τηλεφωνήσετε είναι μεταξύ δέκα το πρωί και έξι το απόγευμα, καθημερινά εκτός Σαββάτου και Κυριακής, αλλά, προσέξτε, μέχρι το τέλος της επόμενης βδο­ μάδας. Δεν πρόσθεσε, Γιατί μετά η Ελένα, ναι, έτσι λένε τη σύ­ ζυγο μου, δεν ξέρω αν σας το είχα πει, θα είναι στο σπίτι, έχει την άδεια της, όπως και να 'χει, παρόλο που δεν είμαι απα­ σχολημένος σε γύρισμα, δεν θα φύγουμε. Θα ήταν σαν να ο­ μολογούσε πως εκείνη δεν είναι ενήμερη για όσα συμβαίνουν και, ελλείψει εμπιστοσύνης, που είναι μηδενική στην παρούσα περίσταση, ένας λογικός και ισορροπημένος άνθρωπος δεν θα καθίσει ν' αποκαλύψει προσωπικά θέματα της συζυγικής του ζωής, ειδικά σε μια περίπτωση με τόσα παρεπόμενα. Ο Αντό­ νιο Κλάρο, που, όπως έχει αποδειχθεί, δεν υπολείπεται καθό­ λου του Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο σε οξύνοια, αντιλαμβά­ νεται ότι οι ρόλοι που έπαιξαν ως τώρα και οι δύο έχουν ανταλ­ λαγεί, πως από τώρα ξεκινώντας θ' αρχίσει εκείνος να προ­ σποιείται, και πως εκείνο που αρχικά φαινόταν ως άδικη και καθυστερημένη πρόκληση του καθηγητή της Ιστορίας, να του στείλει, σαν γροθιά, την ψεύτικη γενειάδα, είχε τελικά μία πρό­ θεση, γεννήθηκε από προαίσθημα, πρόδιδε ένα νόημα. Στο μέ­ ρος όπου θα συναντηθούν ο Αντόνιο Κλάρο με τον Τερτου­ λιάνο Μάσιμο Αφόνσο, όποιο κι αν ήταν, ο Αντόνιο Κλάρο θα πρέπει τώρα να κυκλοφορεί μεταμφιεσμένος, και όχι ο Τερ­ τουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο. Κι όπως ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο ήρθε με ψεύτικη γενειάδα στο δρόμο ετούτο με σκο­ πό να δει τον Αντόνιο Κλάρο και τη γυναίκα του, με ψεύτικη γενειάδα θα πάει κι ο Αντόνιο Κλάρο στο δρόμο όπου μένει η

Μαρία ντα Παζ για ν' ανακαλύψει τι σόι γυναίκα είναι, έτσι θα την ακολουθήσει μέχρι την τράπεζα και κάποια φορά μάλιστα στη διαδρομή προς το σπίτι του Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, έτσι θα γίνει σκιά της για όσο καιρό είναι απαραίτητο και μέ­ χρι η καταναγκαστική δύναμη αυτού που είναι γραμμένο κι αυτού που θα γράφεται στο μεταξύ να διατεθεί να αλλάξει. Μετά απ' όσα ειπώθηκαν, καταλαβαίνουμε γιατί ο Αντόνιο Κλάρο πήγε στο συρτάρι του επίπλου όπου βρίσκεται το κου­ τί με το μουστάκι που σε περασμένους πια καιρούς κόσμησε το πρόσωπο του Ντανιέλ Σάντα-Κλάρα, ανεπαρκής προφανώς με­ ταμφίεση για τις παρούσες ανάγκες, το άδειο κουτί για πούρα όπου εδώ και μερικές μέρες φυλά ομοίως την ψεύτικη γενειά­ δα που θα χρησιμοποιήσει ο Αντόνιο Κλάρο. Επίσης σε περα­ σμένους καιρούς, υπήρξε στη γη ένας βασιλιάς που θεωρούνταν πολύ σοφός και που, σε εύκαιρη στιγμή φιλοσοφικής έμπνευ­ σης, δήλωσε, υποθέτουμε με την επισημότητα που είναι εγγε­ νής του θρόνου, πως κάτω από τον ήλιο δεν υπάρχει τίποτα καινούργιο. Κάτι τέτοιες φράσεις δεν πρέπει ποτέ να τις παίρ­ νουμε υπερβολικά σοβαρά, αλλιώς υπάρχει περίπτωση εμείς να συνεχίζουμε να τις λέμε ενώ όλα γύρω μας θα έχουν αλλά­ ξει κι ο ήλιος δεν θα είναι αυτός που ήταν. Το αντιστάθμισμα είναι ότι δεν έχουν ποικίλει πολύ οι κινήσεις και οι χειρονομίες των ανθρώπων, όχι μόνο από την εποχή του τρίτου βασιλιά του Ισραήλ αλλά και από την αθάνατη εκείνη μέρα που το αν­ θρώπινο πρόσωπο αντιλήφθηκε τον εαυτό του για πρώτη φο­ ρά στη λεία επιφάνεια ενός λάκκου με νερό και σκέφτηκε, Αυ­ τός είμαι εγώ. Τώρα που είμαστε, εδώ που βρισκόμαστε, κι α­ φού πέρασαν τέσσερα ή πέντε εκατομμύρια χρόνια, οι αρχέγο­ νες χειρονομίες συνεχίζουν να επαναλαμβάνονται μονότονα, αδιάφορες στις αλλαγές του ήλιου και του κόσμου που φωτίζε­ ται απ' αυτόν, κι αν χρειαζόμαστε ακόμα κάτι για να πειστού­ με πως είναι έτσι, αρκεί να παρατηρήσουμε πώς, μπροστά στη λεία επιφάνεια του καθρέφτη του μπάνιου του, ο Αντόνιο Κλά­ ρο κολλά τη γενειάδα που ανήκε στον Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο με την ίδια προσοχή, με την ίδια πνευματική συγκέ­

ντρωση ή ίσως με τον ίδιο φόβο με τα οποία, πριν από λίγες βδομάδες ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, σε άλλο μπάνιο και μπροστά σε άλλο καθρέφτη, είχε σχεδιάσει το μουστάκι του Αντόνιο Κλάρο πάνω στο δικό του πρόσωπο. Με λιγότερη αυ­ τοπεποίθηση ωστόσο από τον άγριο προγονό τους, δεν υπέπε­ σαν στον πειρασμό να πουν, Αυτός είμαι εγώ, γιατί από τότε οι φόβοι άλλαξαν πολύ και οι αμφιβολίες ακόμα περισσότερο, ε­ δώ, τώρα, αντί για ασφαλή κατάφαση, το μόνο που βγαίνει απ' το στόμα μας είναι η ερώτηση, Αυτός ποιος είναι, και σ' αυτήν ούτε σε άλλα τέσσερα και πέντε εκατομμύρια χρόνια δεν θα καταφέρουν να δώσουν απάντηση. Ο Αντόνιο Κλάρο ξεκόλ­ λησε τη γενειάδα και τη φύλαξε στο κουτί, η Ελένα θα έρθει ό­ που να 'ναι, κουρασμένη απ' τη δουλειά, ακόμα πιο σιωπηλή απ' ό,τι συνήθως, θα μοιάζει να κινείται στο σπίτι σαν να μην είναι δικό της, σαν να της είναι ξένα τα έπιπλα, σαν να μην την αναγνωρίζουν οι γωνιές και οι κρυψώνες που, όμοιες με έν­ θερμους σκύλους φύλακες, γρυλίζουν απειλητικά στο πέρασμα της. Ίσως μια λέξη απ' τον άντρα της να άλλαζε τα πράγματα, αλλά ξέρουμε πια πως ούτε ο Αντόνιο Κλάρο ούτε ο Ντανιέλ Σάντα-Κλάρα θα την προφέρουν. Ίσως δεν θέλουν, ίσως δεν μπορούν, όλοι οι λόγοι του πεπρωμένου είναι ανθρώπινοι, α­ ποκλειστικά ανθρώπινοι, κι όποιος, βασιζόμενος σε μαθήματα του παρελθόντος, προτιμήσει να πει το αντίθετο, είτε σε πρόζα, είτε σε στίχο, δεν ξέρει τι του γίνεται, και συγγνώμη για την τολμηρή μας κρίση. Την επόμενη μέρα, όταν έφυγε η Ελένα, ο Αντόνιο Κλάρο τηλεφώνησε στο σπίτι της Μαρία ντα Παζ. Δεν ένιωθε ιδιαίτε­ ρα νευρικός ή αναστατωμένος, θα είχε τη σιωπή για ασπίδα και προστασία του. Η φωνή που απάντησε από την άλλη ήταν αχνή, με την εύθραυστη διστακτικότητα ανθρώπου που αναρ­ ρώνει από κάποια σωματική καταπόνηση, και αν, σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, πρόκειται για γυναίκα κάποιας ηλικίας, πά­ ντως δεν ηχεί τόσο σπασμένη όσο μιας γριάς, ή μιας ηλικιωμέ­ νης, για όποιον προτιμά τους ευφημισμούς. Δεν είπε πολλές κουβέντες, Ορίστε, ναι, ποιος είναι, απαντήστε παρακαλώ, ναι,

Ο

ilrOnnjocαντίγραφο

ορίστε, τι αγένεια, ούτε στο σπίτι του δεν μπορεί να ησυχάσει κανείς, κι έκλεισε, αλλά ο Ντανιέλ Σάντα-Κλάρα, παρόλο που δεν βρίσκεται στην τροχιά του ηλιακού συστήματος των αστέ­ ρων πρώτου μεγέθους, έχει εξαιρετικό αυτί, στις συγγένειες στην περίπτωση αυτή, γι' αυτό δεν δυσκολεύτηκε καθόλου να συμπεράνει πως η ηλικιωμένη κυρία, αν δεν είναι η μητέρα εί­ ναι η γιαγιά, κι αν δεν είναι η γιαγιά είναι η θεία, εκτός από τη\' ακραιφνή εξαίρεση, γιατί βρίσκεται πραγματικά έξω από τη σημερινή πραγματικότητα, του εξαντλημένου λογοτεχνικού ε­ κείνου θέματος με τη γρια-υπηρέτρια-που-από-αγάπη-για-τααφεντικά-της-δεν-παντρεύτηκε. Προφανώς, καθαρά για λό­ γους μεθοδολογίας, χρειάζεται ακόμα να διερευνηθεί αν υ­ πάρχουν άντρες στο σπίτι, πατέρας, παππούς, κάποιος θείος, αδελφός, αλλά μια τέτοια πιθανότητα δεν θ' απασχολήσει πο­ λύ τον Αντόνιο Κλάρο, αφού σε όλα, στην υγεία και στην αρ­ ρώστια, στη ζωή και στο θάνατο, δεν πρόκειται να παρουσια­ στεί στη Μαρία ντα Παζ ως Ντανιέλ Σάντα-Κλάρα αλλά ως Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, κι αυτός, είτε ως φίλος, είτε ως εραστής, κι αν δεν του έχουν ανοίξει διάπλατα τις πόρτες, θα πρέπει τουλάχιστον να απολαμβάνει τα πλεονεκτήματα ενός σχεσιακού καθεστώτος σιωπηρά αναγνωρισμένου. Αν ρωτού­ σαμε τον Αντόνιο Κλάρο ποια θα ήταν η προτίμηση του, σύμ­ φωνα με τους στόχους που έχει κατά νου, ως προς τη φύση της σχέσης του Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο και της Μαρία ντα Παζ, σχέση εραστών ή σχέση φίλων, δεν έχουμε καμία αμφι­ βολία πως θα μας απαντούσε ότι, αν επρόκειτο απλά για σχέ­ ση φιλίας, δεν θα είχε για κείνον ούτε το μισό ενδιαφέρον απ' ό,τι αν ήταν εραστές. Όπως βλέπουμε, το σχέδιο δράσης που είχε αρχίσει ο Αντόνιο Κλάρο να σκιαγραφεί όχι μόνο προχώ­ ρησε πολύ στον εντοπισμό των στόχων αλλά και επίσης άρχι­ σε να κερδίζει σε συνέπεια κινήτρων, η οποία έλειπε προηγου­ μένως, παρόλο που η συνέπεια αυτή, εκτός περίπτωσης σοβα­ ρής παρερμηνείας από μέρους μας, φαίνεται να επιτεύχθηκε χάρη σε κακόβουλες ιδέες προσωπικής αντεκδίκησης που η κατάσταση, έτσι όπως μας παρουσιαζόταν, ούτε προμήνυε ού-

258

τε και δικαιολογούσε με οποιονδήποτε τρόπο. Πράγματι, ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο προκάλεσε κατά μέτωπο τον Ντανιέλ Σάντα-Κλάρα όταν, χωρίς λέξη, κι ίσως αυτό να ήταν το χειρότερο, του απέστειλε την ψεύτικη γενειάδα, αλλά με λί­ γο κοινό νου τα πράγματα θα μπορούσαν να είχαν μείνει εκεί, θα μπορούσε ο Αντόνιο Κλάρο να είχε σηκώσει τους ώμους και να πει στη γυναίκα του, Ο άνθρωπος είναι ανόητος, αν νο­ μίζει ότι θα παρασυρθώ από την πρόκληση του είναι πολύ γε­ λασμένος, πέτα αυτή την αηδία στα σκουπίδια, κι αν κάνει τη βλακεία να επιμείνει με τέτοιες σαχλαμάρες, θα καλέσω την α­ στυνομία να τελειώνουμε μ' αυτή την ιστορία, όποιες κι αν εί­ ναι οι συνέπειες. Δυστυχώς, ο κοινός νους δεν εμφανίζεται πά­ ντα όταν υπάρχει ανάγκη, ενώ δεν είναι λίγες οι φορές που α­ πό μια στιγμιαία απουσία του προκύπτουν τα μεγαλύτερα δρά­ ματα και οι πλέον ισοπεδωτικές καταστροφές. Απόδειξη πως το σύμπαν δεν είναι τόσο καλά μελετημένο όσο θα άρμοζε α­ ποτελεί το γεγονός ότι ο Δημιουργός όρισε να λέγεται Ήλιος το αστέρι που μας φωτίζει. Ας είχε ο βασιλικός αστέρας το ό­ νομα Κοινός Νους, και τότε θα βλέπαμε πόσο φωτισμένο θα ή­ ταν σήμερα το ανθρώπινο πνεύμα, κι αυτό ισχύει εξίσου για το ημερήσιο όπως και για το νυχτερινό, γιατί, όπως όλοι γνωρί­ ζουμε, το φως που λέμε ότι είναι της Σελήνης φως της Σελήνης δεν είναι, είναι πάντα, και αποκλειστικά, φως του Ήλιου. Μία περίπτωση που αξίζει να σκεφτούμε είναι πως, αν ήταν τόσες οι κοσμογονίες που δημιουργήθηκαν από τη γέννηση της ομι­ λίας και της λέξης, είναι γιατί όλες τους, μία προς μία, απέτυ­ χαν παταγωδώς, και τούτη η συστηματικότητα δεν προμηνύει καλό γι' αυτή που, με κάποιες διακυμάνσεις, μας κυβερνά κα­ τά συναίνεση. Ας γυρίσουμε όμως στον Αντόνιο Κλάρο. Είναι εμφανές πως θέλει το γρηγορότερο δυνατό να γνωρίσει τη Μα­ ρία ντα Παζ, για λόγους κακούς μπήκε στο κεφάλι του η μανία της αντεκδίκησης, και, όπως σίγουρα θα έχετε προσέξει, δεν υ­ πάρχει κανείς σε γη και ουρανό που να έχει τη δύναμη να τη μετακινήσει από κει. Δεν μπορεί, προφανώς, να στηθεί μπρο­ στά στην πόρτα της πολυκατοικίας όπου ζει εκείνη και να ρω-

τά κάθε γυναίκα που βγαίνει ή μπαίνει, Μήπως είστε η Μαρία ντα Παζ, δεν φαντάζεστε την τεράστια ευχαρίστηση που νιώ­ θω που τελικά σας γνωρίζω, είμαι ηθοποιός του κινηματογρά­ φου και λέγομαι Ντανιέλ Σάντα-Κλάρα, επιτρέψτε μου να σας προσκαλέσω να πάρουμε μαζί έναν καφέ, εδώ απέναντι, είμαι πεπεισμένος πως έχουμε πολλά να πούμε μεταξύ μας, η γενειά­ δα, α ναι, η γενειάδα, σας συγχαίρω που είστε τόσο ξύπνια και δεν ξεγελιέστε, σας ικετεύω όμως μην τρομάζετε, μείνετε ήσυ­ χη, όταν θα βρεθούμε σε κάποιο διακριτικό μέρος, ένα μέρος όπου θα μπορώ να τη βγάλω χωρίς κίνδυνο, θα δείτε ότι θα εμ­ φανιστεί μπροστά σας ένας άνθρωπος που τον γνωρίζετε κα­ λά, ιδιαίτερα καλά πιστεύω μάλιστα, και τον οποίο εγώ, χωρίς τον παραμικρό φθόνο, θα συνέχαιρα αν βρισκόταν τώρα εδώ, ο αγαπητός μας Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο. Η καημένη κυ­ ρία θα πάθαινε τρομερή σύγχυση μπροστά στην τερατώδη με­ ταστοιχείωση, ανεξήγητη από κάθε άποψη, στο σημείο αυτό της αφήγησης είναι απαραίτητο να έχουμε μαζί μας πάντα ως οδηγό τη θεμελιώδη ιδέα ότι τα πράγματα πρέπει να περιμέ­ νουν τη στιγμή τους με υπομονή, να μη σπρώχνουν ούτε ν' α­ πλώνουν το χέρι πάνω από τον ώμο αυτών που έφτασαν πρώ­ τα, να μη φωνάζουν, Εδώ είμαι, παρόλο που δεν μπορούμε να υποτιμούμε εντελώς την πιθανότητα, αν μια φορά στις τόσες τα αφήναμε να περάσουν μπροστά, ίσως κάποια προεικαζόμενα κακά να έχαναν μέρος της φόρτισης τους ή να εξαχνώνονταν σαν καπνός στον αέρα, από μια τόσο κοινότοπη αιτία ό­ πως ότι έχασαν απλώς τη σειρά τους. Η διασπορά αυτή συλ­ λογισμών και αναλύσεων, αυτό το οικειοθελές σκόρπισμα στο­ χασμών και των παραγώγων τους στα οποία επιμείναμε τελευ­ ταία, δεν θα πρέπει να μας κάνει να χάνουμε από το πεδίο μας την κοινή πραγματικότητα πως, κατά βάθος, αυτό που θέλει να μάθει ο Αντόνιο Κλάρο είναι αν η Μαρία ντα Παζ αξίζει τον κόπο, αν αξίζει στ' αλήθεια τις δουλειές που άνοιξε εξαι­ τίας της. Αν ήταν μια άχαρη γυναίκα, μια ξερακιανή, ή, αντί­ θετα, ήταν πολύ πληθωρική σε όγκο, πράγμα το οποίο, και στη μία και στην άλλη περίπτωση, σπεύδουμε να πούμε, δεν θα α-

260

ποτελουσε μεγάλο εμπόδιο αν έβαζε ο έρωτας τα υπόλοιπα, τότε θα βλέπαμε τον Ντανιέλ Σάντα-Κλάρα να κάνει απότομα πίσω, όπως τόσες φορές θα συνέβη σε παλιούς καιρούς, σ' ε­ κείνες τις συναντήσεις που κανονίζονταν δι' αλληλογραφίας, οι γελοίες στρατηγικές, οι αφελείς αναγνωρίσεις, εγώ θα κρα­ τώ μια γαλάζια ομπρελίτσα στο δεξί μου χέρι, εγώ θα φορώ έ­ να λευκό άνθος στην μπουτονιέρα, και τελικά ούτε ομπρελίτσα ούτε άνθος, ίσως ο ένας να περιμένει μάταια στο συμφωνημέ­ νο μέρος, ή ίσως ούτε ο ένας ούτε ο άλλος, το άνθος πεταμένο βιαστικά στον υπόνομο, η ομπρελίτσα να κρύβει ένα πρόσωπο που τελικά δεν θέλησε να το δουν. Ας μείνει, επομένως, ήσυ­ χος ο Ντανιέλ Σάντα-Κλάρα, η Μαρία ντα Παζ είναι μια γυ­ ναίκα νέα, όμορφη, κομψή, καλοσμιλεμένη στο σώμα και κα­ λοφτιαγμένη στο χαρακτήρα, ιδιότητα αυτή, σε κάθε περίπτω­ ση, όχι αποφασιστική στο θέμα που εξετάζουμε, αφού η πλά­ στιγγα που παλιότερα έκρινε την τύχη της ομπρελίτσας ή τον προορισμό του άνθους δεν είναι σήμερα ιδιαίτερα δεκτική σε στοχασμούς τέτοιας φύσης. Ωστόσο ο Αντόνιο Κλάρο έχει α­ κόμα ένα σημαντικό θέμα να επιλύσει αν δεν θέλει να περάσει ώρες ολόκληρες ξεροσταλιάζοντας στο πεζοδρόμιο μπροστά απ' το σπίτι της Μαρία ντα Παζ περιμένοντας να εμφανιστεί εκείνη, με μοιραία και επικίνδυνη παρεπόμενη συνέπεια την καχυποψία των γειτόνων, που δεν θ' αργούσαν να τηλεφωνή­ σουν στην αστυνομία για να ειδοποιήσουν για την ύποπτη πα­ ρουσία ενός γενειοφόρου άντρα που δεν έχει έρθει βέβαια για να στηρίξει στις πλάτες του το κτήριο. Θα πρέπει να ανατρέ­ ξει, επομένως, στον ορθολογισμό και τη λογική. Το πιθανότε­ ρο, προφανώς, είναι να εργάζεται η Μαρία ντα Παζ, να έχει κάποια σταθερή δουλειά με συγκεκριμένες ώρες που φεύγει κι έρχεται. Όπως η Ελένα. Ο Αντόνιο Κλάρο δεν θέλει να σκέ­ φτεται την Ελένα, επαναλαμβάνει στον εαυτό του ότι το ένα δεν έχει να κάνει με το άλλο, πως ό,τι κι αν συμβεί με τη Μα­ ρία ντα Παζ δεν θα θέσει σε κίνδυνο το γάμο του, θα μπορού­ σε να το πει απλό καπρίτσιο, απ' αυτά στα οποία εύκολα υπο­ πίπτουν OL άντρες, όπως λέγεται, αλλά οι πιο ακριβείς λέξεις

θα ήταν, στην παρούσα περίπτωση, μάλλον εκδίκηση, γδικιωμός, ρεβάνς, ανταδικημα, αυτοδικία, αντίποινα, μνησικακία, βεντέτα, ή ίσως η χειρότερη απ' όλες, μίσος. Θεέ μου, τι υπερ­ βολή, θα πουν οι ευτυχείς άνθρωποι που δεν έτυχε ποτέ τους να δουν μπροστά τους ένα αντίγραφο του εαυτού τους, που δεν έλαβαν ποτέ την αναιδή προσβολή μιας ψεύτικης γενειάδας μέσα σ' ένα κουτί χωρίς, έστω, ένα σημείωμα με μια λέξη συ­ μπάθειας ή καλής διάθεσης που θα μετρίαζε το σοκ. Αυτό που μόλις τώρα περνά απ' το κεφάλι του Αντόνιο Κλάρο θα μας δείξει, ενάντια στον πλέον στοιχειώδη κοινό νου, πόσο ένα μυαλό που κυριαρχείται από κατώτερα αισθήματα είναι ικανό να υποχρεώσει την ίδια τη συνείδηση να κλείσει μαζί τους συμ­ φωνία, εξαναγκάζοντας τη δόλια να εναρμονίσει τις χειρότε­ ρες πράξεις με τους καλύτερους λόγους και να δικαιολογήσει τις μεν με τους δε, σ' ένα σταυρόλεξο όπου είτε χάσει κανείς εί­ τε κερδίσει είναι το ίδιο. Αυτό που σκέφτηκε ο Αντόνιο Κλά­ ρο, όσο απίστευτο κι αν φαίνεται, είναι ότι οδηγώντας την ε­ ρωμένη του Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο στο κρεβάτι με α­ πάτη, πέραν του ότι απαντά στη γροθιά με άλλη γροθιά πιο η­ χηρή, θα είναι, αν μπορείτε να φανταστείτε την παράλογη πρό­ θεση του, ο πιο δραστικός τρόπος για να πατσίσει την προσβε­ βλημένη αξιοπρέπεια της Ελένα, της γυναίκας του. Ακόμα κι αν τον ικετεύαμε με όλη μας τη θέρμη, ο Αντόνιο Κλάρο δεν θα ήταν σε θέση να μας εξηγήσει ποιες ήταν αυτές οι μοναδι­ κές προσβολές ώστε μόνο μια νέα εξίσου σοκαριστική προ­ σβολή να μπορεί, υποτίθεται, να τις πατσίσει. Έχει αυτή την έμμονη ιδέα, και τώρα δεν γίνεται τίποτα. Δεν είναι λίγο δα που καταφέρνει ακόμα να επιστρέψει στο λογικό ειρμό που διέκοψε, εκεί που σκέφτηκε ότι η Ελένα θα έχει παρόμοιες υ­ ποχρεώσεις ως εργαζόμενη με τη Μαρία ντα Παζ, δηλαδή με σταθερή εργασία και συγκεκριμένες ώρες που φεύγει κι έρχε­ ται. Αντί ν' ανεβοκατεβαίνει το δρόμο με την προσδοκία μιας εντελώς απίθανης συμπτωματικής συνάντησης, αυτό που πρέ­ πει να κάνει είναι να πάει εκεί από πολύ νωρίς, να εγκαταστα­ θεί σ' ένα σημείο όπου δεν θα φαίνεται, να περιμένει τη Μαρία

]

ντα Παζ να βγει και μετά να την ακολουθήσει στη δουλειά της. Εύκολο πράγμα, θα πει κανείς, κι ωστόσο πέφτει πολύ έξω. Το πρώτο εμπόδιο είναι ότι δεν γνωρίζει αν η Μαρία ντα Παζ, βγαίνοντας από το σπίτι, θα στρίψει αριστερά ή δεξιά, και ε­ πομένως μέχρι ποιου σημείου η θέση του ως ενεδρεύοντα, σε σχέση είτε με την κατεύθυνση που θα επιλέξει εκείνη, είτε με τη θέση όπου ο ίδιος θα έχει αφήσει το αυτοκίνητο, θα περι­ πλέξει ή θα διευκολύνει το έργο της παρακολούθησης, κι ας μην ξεχνάμε ακόμα, και εδώ παρουσιάζεται το δεύτερο εξίσου σημαντικό κώλυμα, την πιθανότητα να έχει η ίδια το δικό της αυτοκίνητο σταθμευμένο στην είσοδο, και να μην του αφήσει χρόνο να τρέξει αυτός στο δικό του ώστε να μπει στην κίνηση χωρίς να τη χάσει απ' τα μάτια του. Το πιθανότερο είναι ν' α­ ποτύχει σε όλα την πρώτη μέρα, να επιστρέψει τη δεύτερη για ν' αποτύχει σε κάποια και να πετύχει σε άλλα, και να ευελπι­ στεί πως ο προστάτης των ντετέκτιβ, εντυπωσιασμένος από τις ικανότητες του, θα κάνει το κουμάντο του και θα μετατρέψει την τρίτη μέρα σε τέλεια και οριστική νίκη στην τέχνη της πα­ ρακολούθησης του ίχνους. Ο Αντόνιο Κλάρο θα έχει άλλο ένα πρόβλημα να λύσει, σχετικά ασήμαντο, βέβαια, σε σύγκριση με τις τεράστιες δυσκολίες που επιλύθηκαν ήδη, που κατά πάσα ένδειξη όμως απαιτεί τακτ και φυσικότητα στο χειρισμό του. Εκτός από τις περιπτώσεις που οι επαγγελματικές του υποχρεώ­ σεις, γυρίσματα πρωινά ή σε απομακρυσμένες περιοχές από την πόλη, του επιβάλλουν να αποχωρίζεται νωρίς τη θαλπωρή των σεντονιών, ο Ντανιέλ Σάντα-Κλάρα, όπως θα έχετε ήδη παρατηρήσει, αρέσκεται να χουζουρεύει στο κρεβάτι μια-δυο ώρες αφότου η Ελένα έχει φύγει για τη δουλειά. Θα πρέπει ε­ πομένως να επινοήσει μια καλή εξήγηση για το απίστευτο γε­ γονός ότι προτίθεται να ξυπνήσει πρωί πρωί, όχι μία μέρα, αλ­ λά δύο, κι ίσως ακόμα τρεις, όταν, όπως γνωρίζουμε, βρίσκεται σε περίοδο επαγγελματικής αγρανάπαυσης, περιμένοντας το σήμα έναρξης για το Η Δίκη του Συμπαθητικού Κλέφτη, όπου θα ερμηνεύσει το ρόλο ενός βοηθού συνηγόρου. Δεν θα ήταν κακή ιδέα να πει στην Ελένα πως έχει μια σύσκεψη με τους πα-

ραγωγούς, αν η διερεύνηση για τη Μαρία ντα Παζ ολοκληρω­ νόταν αυθημερόν, η πιθανότητα όμως να συμβεί κάτι τέτοιο εί­ ναι, δεδομένων των συνθηκών, πολύ παρωχημένη. Από την άλ­ λη, οι μέρες που χρειάζονται για τις έρευνες δεν είναι απαραί­ τητο να είναι διαδοχικές, αν το καλοσκεφτούμε, ούτε θα συνέ­ φερε κάτι τέτοιο το σκοπό που έχει κατά νου, αφού η εμφάνιση ενός γενειοφόρου άντρα τρεις μέρες στη σειρά στο δρόμο όπου μένει η Μαρία ντα Παζ, πέραν του ότι θα κινήσει υποψίες και εγρήγορση στη γειτονιά, όπως είπαμε και προηγουμένως, θα μπορούσε να αναγεννήσει παιδικούς εφιάλτες ιστορικά ξεπε­ ρασμένους, τραυματικούς ωστόσο όταν επαναλαμβάνονται, ε­ νώ ήμασταν σίγουροι σχεδόν πως η εμφάνιση της τηλεόρασης θα είχε καθαρίσει τη φαντασία των σύγχρονων παιδιών, άπαξ και διά παντός, από την τρομερή απειλή που αντιπροσώπευε ο γενειοφόρος άντρας για γενιές και γενιές αθώων βρεφών. Όταν μπήκε σ' αυτό το δρόμο σκέψης, ο Αντόνιο Κλάρο έφτασε γρή­ γορα στο συμπέρασμα πως δεν είχε κανένα νόημα να ανησυχεί για υποθετικές δεύτερες και τρίτες μέρες προτού μάθει τι είχε να του προσφέρει η πρώτη μέρα. Θα πει επομένως στην Ελένα πως αύριο θα συμμετάσχει σε μια σύσκεψη εργασίας στην πα­ ραγωγή, Θα πρέπει να είμαι εκεί το αργότερο στις οκτώ, Τόσο νωρίς, θα παραξενευτεί εκείνη, χωρίς ιδιαίτερη έμφαση, Μόνο αυτή την ώρα γινόταν, ο σκηνοθέτης πρέπει να είναι στο αερο­ δρόμιο ως τις δώδεκα, Πολύ καλά, είπε εκείνη, και πήγε και χώ­ θηκε στην κουζίνα, κλείνοντας την πόρτα, για ν' αποφασίσει τι θα έφτιαχνε για βραδινό. Είχε πολύ χρόνο στη διάθεση της, αλ­ λά ήθελε να μείνει μόνη. Είχε πει τι προάλλες πως το κρεβάτι είναι το κάστρο της, θα μπορούσε κάλλιστα να είχε πει πως η κουζίνα είναι το προπύργιο της. Επιδέξιος και σιωπηλός, σαν το συμπαθητικό κλέφτη, ο Αντόνιο Κλάρο πήγε κι άνοιξε το συρτάρι του επίπλου όπου φυλούσε το κουτί με τα ψεύτικα α­ ξεσουάρ, έβγαλε τη γενειάδα και, σιωπηλός και επιδέξιος, την έκρυψε κάτω απ' τα μαξιλάρια του μεγάλου καναπέ στο καθι­ στικό, στην πλευρά όπου δεν καθόταν σχεδόν ποτέ κανείς. Για να μην τσαλακωθεί πολύ, σκέφτηκε.

264

Ήταν λίγα λεπτά μετά τις οκτώ του επόμενου πρωινού ό­ ταν στάθμευσε το αυτοκίνητο έξω σχεδόν από την είσοδο απ' όπου περίμενε να βγει η Μαρία ντα Παζ, στην απέναντι πλευ­ ρά. Φαίνεται πως ο προστάτης των ντετέκτιβ είχε μείνει εκεί ό­ λη νύχτα να του φυλάει τη θέση. Τα περισσότερα εμπορικά κα­ ταστήματα ήταν ακόμα κλειστά, κάποια λόγω άδειας του προ­ σωπικού, όπως εξηγούσαν τα αναρτημένα χαρτιά, λίγοι άν­ θρωποι φαίνονται, μια ουρά, μάλλον μικρή, περιμένει το λεω­ φορείο. Ο Αντόνιο Κλάρο δεν άργησε να καταλάβει πως οι κοπιώδεις διαλογισμοί του σχετικά με το πώς και πού θα έ­ πρεπε να σταθεί για να κατασκοπεύσει τη Μαρία ντα Παζ υ­ πήρξαν όχι μόνο χάσιμο χρόνου αλλά και ανώφελο ξόδεμα νοητικής ενέργειας. Μέσα στο αυτοκίνητο, διαβάζοντας εφη­ μερίδα, διακινδυνεύει λιγότερο να προκαλέσει την προσοχή, θα μοιάζει σαν να περιμένει κάποιον, κι αυτή είναι η καθαρή αλήθεια, αλλά δεν μπορεί να την πει κανείς φωναχτά. Από το υπό παρακολούθηση κτήριο βγαίνουν κατά καιρούς κάμποσα άτομα, σχεδόν όλοι άντρες, καμία γυναίκα όμως που να αντα­ ποκρίνεται στην εικόνα που, χωρίς να το αντιληφθεί, ο Αντό­ νιο Κλάρο έχει σχηματίσει στο νου του με τη βοήθεια κάποιων θηλυκών χαρακτήρων από ταινίες στις οποίες συμμετείχε. Ή­ ταν οκτώ και μισή ακριβώς όταν η πόρτα της πολυκατοικίας ά­ νοιξε και μια γυναίκα νέα και όμορφη, ευχάριστη στην όψη α­ πό την κορυφή ως τα νύχια, βγήκε με συνοδεία μια ηλικιωμέ­ νη κυρία. Αυτές είναι, σκέφτηκε. Άφησε την εφημερίδα, έβα­ λε μπρος τη μηχανή και περίμενε, ανήσυχος σαν άλογο βαλμέ­ νο στη μηχανή εκκίνησης, που περιμένει τον πυροβολισμό του αφέτη. Αργά οι δύο γυναίκες ακολούθησαν τη δεξιά πλευρά του πεζοδρομίου, η νεότερη δίνοντας το μπράτσο της στη γη­ ραιότερη, τώρα τα ξέρουμε όλα, είναι μάνα με κόρη, και πιθα­ νότατα ζουν μόνες, Η γριά είναι αυτή που απάντησε χθες στο τηλέφωνο, από τον τρόπο που περπατά πρέπει να ήταν άρρω­ στη, κι η άλλη, η άλλη βάζω στοίχημα το κεφάλι μου πως είναι η περίφημη Μαρία ντα Παζ, και δεν έχει καθόλου κακή εμφά­ νιση, μπράβο, ο καθηγητής της Ιστορίας έχει καλό γούστο. Οι

δυο προχωρούσαν μπροστά, κι ο Αντόνιο Κλάρο δεν ήξερε τι να κάνει. Μπορούσε να τις ακολουθήσει και να γυρίσει πίσω ό­ ταν θα έμπαιναν στο αυτοκίνητο, αυτό όμως σήμαινε ότι δια­ κινδύνευε να τις χάσει. Τι να κάνω, να κάτσω, να μην κάτσω, πού πάνε οι κυράτσες, και υπαίτια για τη χοντροκομμένη φρά­ ση είναι η νευρικότητα, δεν το συνηθίζει ο Αντόνιο Κλάρο να χρησιμοποιεί αυτού του είδους το λεξιλόγιο, του βγήκε άθελα του. Προετοιμασμένος για όλα, πετάχτηκε απ' το αυτοκίνητο και ανοίγοντας το βήμα του ακολούθησε τις δύο γυναίκες. Ό­ ταν βρέθηκε σε απόσταση τριάντα μέτρων μετρίασε και προ­ σπάθησε να συγχρονίσει το βηματισμό του με τον δικό τους. Για να αποφύγει να τις πλησιάσει πολύ, τόσο αργά βάδιζε η μητέρα της Μαρία ντα Παζ, χρειαζόταν να σταματά πότε πό­ τε και να προσποιείται πως κοιτούσε τις βιτρίνες. Εξεπλάγη ό­ ταν παρατήρησε πως η βραδυπορία είχε αρχίσει να τον εκνευ­ ρίζει, σαν να ανίχνευε σ' αυτήν ένα εμπόδιο σε μελλοντικές ε­ νέργειες που, παρόλο που δεν ήταν πλήρως προσδιορισμένες στο μυαλό του, δεν μπορούσαν, σε κάθε περίπτωση, να ανε­ χτούν την παραμικρή ανάσχεση. Τον έτρωγε η ψεύτικη γενειά­ δα, η διαδρομή τού φαινόταν ατελείωτη, ενώ στην πραγματι­ κότητα δεν είχαν περπατήσει και τόσο πολύ, συνολικά κάπου τριακόσια μέτρα, το τέλος του περιπάτου ήταν στην επόμενη γωνία, η Μαρία ντα Παζ βοηθά τη μητέρα της ν' ανέβει τα σκαλιά της εκκλησίας, την αποχαιρετά μ' ένα φιλί και τώρα γυ­ ρίζει πίσω από το ίδιο πεζοδρόμιο, με το σκερτσόζικο βάδισμα που έχουν κάποιες γυναίκες που περπατούν σαν να χορεύουν. Ο Αντόνιο Κλάρο πέρασε απέναντι, σταμάτησε ακόμα μια φο­ ρά μπροστά σε μια βιτρίνα μπροστά απ' το τζάμι της οποίας θα περνούσε σε λίγο η σβέλτη φιγούρα της Μαρία ντα Παζ. Τώρα χρειάζεται όλη του η προσοχή, αν αυτή μπει σ' ένα απ' αυτά τα αυτοκίνητα κι εκείνος δεν καταφέρει να φτάσει εγκαί­ ρως στο δικό του, τότε αντίο αποστολή μου, πάμε για τη δεύ­ τερη μέρα. Δεν το γνωρίζει ο Αντόνιο Κλάρο πως η Μαρία ντα Παζ δεν έχει αυτοκίνητο, πως πηγαίνει να περιμένει ήσυχα το λεωφορείο που θα την πάει κοντά στην τράπεζα στην οποία

266

δουλεύει, τελικά το εγχειρίδιο του τέλειου ντετεκτιβ, εκσυγ­ χρονισμένο σε ό,τι αφορά τις τεχνολογίες αιχμής, θα πρέπει να λησμόνησε πως, από τα πέντε εκατομμύρια κατοίκους της πό­ λης, κάποιοι θα πρέπει να έχουν μείνει πίσω στην απόκτηση ί­ διων μέσων αυτοκίνησης. Η ουρά είχε αυξηθεί λίγο, η Μαρία ντα Παζ στάθηκε κι εκείνη, κι ο Αντόνιο Κλάρο, για να μην πλησιάσει πολύ, άφησε να τον προσπεράσουν τρεις άνθρωποι, μπορεί βέβαια η γενειάδα να του σκεπάζει το πρόσωπο, όχι ό­ μως και τα μάτια, ούτε τη μύτη, ούτε τα φρύδια, ούτε το μέτω­ πο, ούτε τα μαλλιά, ούτε τα αυτιά. Κάποιος με παιδεία σε εσωτεριστικά δόγματα θα δραττόταν της ευκαιρίας για να προ­ σθέσει και την ψυχή στον κατάλογο αυτών που δεν σκεπάζει μια γενειάδα, ως προς το σημείο αυτό όμως θα τηρήσουμε σιω­ πή, δεν θέλουμε να επιδεινωθεί εξαιτίας μας μια διαμάχη που εγκαινιάστηκε περίπου στις απαρχές του χρόνου και δεν πρό­ κειται να λήξει σύντομα. Το λεωφορείο ήρθε, η Μαρία ντα Παζ κατάφερε να βρει μάλιστα θέση, ο Αντόνιο Κλάρο πάει όρθιος, πιο πίσω. Καλύτερα έτσι, σκέφτηκε, θα ταξιδέψουμε μαζί.

Ο

ΤΕΡΤΟΥΛΙΑΝΟ ΜΑΣΙΜΟ ΑΦΟΝΣΟ ΔΙΗΓΗΘΗΚΕ ΣΤΗ ΜΗΤΕΡΑ

του πως γνώρισε έναν άνθρωπο, έναν άντρα, που η ο­ μοιότητα του μ' εκείνον έφτανε σε τέτοιο σημείο ώστε ό­ ποιος δεν τους γνώριζε στην εντέλεια σίγουρα θα τους μπέρ­ δευε, πως είχε συναντηθεί μαζί του και πως είχε μετανιώσει που είχε κάνει αυτό το βήμα, γιατί όταν βλέπει κανείς τον εαυ­ τό του να επαναλαμβάνεται, με μικρές διαφορές, σε έναν ή δύο δίδυμους αδερφούς κάπως πάει κι έρχεται, αφού ανήκουν όλοι στην ίδια οικογένεια, όχι όμως να βρίσκεται αντιμέτωπος μ' έ­ ναν ξένο που δεν έχει δει ποτέ του και να φτάνει για μια στιγ­ μή να αμφιβάλλει ποιος είναι ο ένας και ποιος είναι ο άλλος, Είμαι πεπεισμένος πως ούτε εσείς, μητέρα, τουλάχιστον με μια πρώτη ματιά, δεν θα μπορούσατε να μαντέψετε ποιος είναι ο γιος σας, κι αν το πετυχαίνατε θα ήταν από καθαρή τύχη, Και δέκα να μου έφερναν εδώ ίδιους μ' εσένα, κι εσένα ανάμεσα τους, το γιο μου θα έδειχνα αμέσως, το μητρικό ένστικτο δεν γελιέται, Δεν υπάρχει τίποτα στον κόσμο που να μπορεί να ο­ νομαστεί κυριολεκτικά μητρικό ένστικτο, αν μας είχαν χωρίσει όταν γεννιόμουν και είκοσι χρόνια μετά συναντιόμασταν, είστε σίγουρη πως θα μπορούσατε να με αναγνωρίσετε, Να σε ανα­ γνωρίσω, δεν ξέρω ίσαμε εκεί, γιατί δεν είναι το ίδιο το ρυτιδιασμένο προσωπάκι ενός νεογέννητου με το πρόσωπο ενός εικοσάχρονου άντρα, στοιχηματίζω ό,τι θέλεις όμως πως κάτι μέσα μου θα μ' έκανε να σε κοιτάξω δυο φορές, Και την τρίτη ίσως θα στρέφατε το βλέμμα σας στην άλλη πλευρά, Είναι πι­ θανό, ίσως όμως μ' έναν πόνο στην καρδιά από τη στιγμή ε­

κείνη και μετά, Κι εγώ θα σας κοιτούσα δυο φορές, ρώτησε ο Τερτουλιανο Μάσιμο Αφόνσο, Το πιθανότερο είναι όχι, είπε η μητέρα, αλλά αυτό είναι γιατί όλα τα παιδιά είναι αχάριστα. Γέλασαν κι οι δύο, κι εκείνη ρώτησε, Κι αυτός είναι ο λόγος που ήσουν τόσο στενοχωρημένος, Ναι, ήταν μεγάλο το σοκ, δεν πιστεύω ότι έχει ξανασυμβεί τέτοια περίπτωση, υποθέτω πως κι η ίδια η γενετική θα το διαψεύδει, τις πρώτες νύχτες μάλιστα είχα εφιάλτες, μου είχε γίνει εμμονή, Και τώρα πού βρίσκονται τα πράγματα, Ευτυχώς, ήρθε ο κοινός νους κι έβα­ λε ένα χεράκι, μας έκανε ν' αντιληφθούμε πως, αφού είχαμε ζήσει ως εκείνη τη στιγμή αγνοώντας ο ένας την ύπαρξη του άλλου, είχαμε ένα λόγο παραπάνω να κρατηθούμε μακριά α­ φότου γνωριστήκαμε, σκεφτείτε πως δεν θα μπορούσαμε ούτε να είμαστε μαζί, ούτε να γίνουμε φίλοι, Μάλλον εχθροί, Υπήρ­ ξε κάποια στιγμή που σκέφτηκα πως θα μπορούσε να συμβεί κι αυτό, πέρασαν όμως οι μέρες, ο ποταμός γύρισε στην κοίτη του, ό,τι απομένει απ' όλα αυτά είναι η ανάμνηση ενός κακού ονείρου που ο χρόνος το σβήνει σιγά σιγά απ' τη μνήμη, Ας ελ­ πίσουμε πως θα γίνει έτσι. Ο Τομάρκτους ήταν ξαπλωμένος στα πόδια της δόνα Καρολίνα, με το σβέρκο τεντωμένο και το κεφάλι ν' αναπαύεται ανάμεσα στα σταυρωμένα πόδια του, σαν να κοιμόταν. Ο Τερτουλιανο Μάσιμο Αφόνσο τον κοίταξε για μερικές στιγμές και είπε, Αναρωτιέμαι τι θα έκανε το ζώο αν βρισκόταν μπροστά σ' αυτό τον άντρα και σ' εμένα, σε ποιον από τους δυο θα έβλεπε τον αφέντη του, Θα σε γνώριζε απ' τη μυρωδιά, Αν υποθέσουμε βέβαια ότι δεν μυρίζουμε το ίδιο, και γι' αυτό δεν είμαι σίγουρος, Κάποια διαφορά θα υπάρχει, Εί­ ναι πιθανό, Οι άνθρωποι μπορεί να μοιάζουν πολύ στο πρό­ σωπο αλλά όχι στο σώμα, δεν φαντάζομαι οι δυο σας να στα­ θήκατε γυμνοί μπροστά σε καθρέφτη και να συγκρίνατε τα πά­ ντα, μέχρι τα νύχια των ποδιών, Προφανώς όχι, μητέρα, απά­ ντησε γρήγορα ο Τερτουλιανο Μάσιμο Αφόνσο, και δεν ήταν •ψέμα στην κυριολεξία, πράγματι μπροστά σε καθρέφτη ποτέ δεν στάθηκε μαζί με τον AVTOVLO Κλάρο. Ο σκύλος άνοιξε τα μάτια, τα ξανάκλεισε, τα άνοιξε και πάλι, μάλλον θα σκέφτηκε

269

πως είναι ώρα να σηκωθεί και να πάει στην αυλή να δει αν τ< γεράνια και η δεντρολιβανιά μεγάλωσαν από την προηγούμε­ νη φορά. Τεντώθηκε, τάνυσε πρώτα τα μπροστινά του πόδια και μετά τα πισινά, διατάσσοντας τη σπονδυλική του στήλη ό­ σο περισσότερο μπορούσε, και περπάτησε προς την πόρτα. Πού πας, Τομάρκτους, ρώτησε ο αφέντης που εμφανίζεται μό­ νο από καιρού εις καιρόν. Ο σκύλος σταμάτησε στο κατώφλι, γύρισε το κεφάλι περιμένοντας μήπως ακούσει κάποια εντολή, και καθώς αυτή δεν ήρθε, βγήκε έξω. Κι η Μαρία ντα Παζ, της είπες όλα αυτά που συμβαίνουν, ρώτησε η δόνα Καρολίνα. Όχι, δεν ήθελα να την επιβαρύνω με ανησυχίες που ούτε εγώ δεν μπορώ καλά καλά ν' αντέξω, Το καταλαβαίνω αυτό, αλλά θα το καταλάβαινα κι αν της το είχες πει, Έκρινα καλύτερο να μην της μιλήσω για το θέμα, Και τώρα που τελείωσαν όλα θα της το πεις, Δεν αξίζει τον κόπο, μια μέρα που με είχε δει πιο ανήσυχο της υποσχέθηκα πως θα της έλεγα τι μου συμβαίνει, πως εκείνη τη στιγμή δεν μπορούσα, αλλά πως μια μέρα θα της τα έλεγα όλα, Κι απ' ό,τι φαίνεται η μέρα εκείνη δεν θα έρθει, Είναι προτιμότερο ν' αφήσω τα πράγματα όπως έχουν, Υπάρ­ χουν φορές που το χειρότερο που μπορεί να κάνει κανείς είναι ν' αφήσει τα πράγματα όπως έχουν, αυτό τους δίνει περισσό­ τερη δύναμη, Μπορεί όμως έτσι να κουράζονται και να μας α­ φήνουν ήσυχους, Αν ήθελες τη Μαρία ντα Παζ θα της το έλε­ γες, Τη θέλω, Τη θέλεις ίσως, αλλά όχι αρκετά, αν κοιμάσαι στο ίδιο κρεβάτι με μια γυναίκα που σ' αγαπά και δεν ανοίγε­ σαι μαζί της, σε ρωτώ, τι κάνεις εκεί, Την υπερασπίζεστε σαν να τη γνωρίζετε, Δεν την έχω δει, αλλά τη γνωρίζω, Μόνο απ' αυτά που μάθατε από μένα, και δεν είναι πολλά, Τα δύο γράμ­ ματα όπου μου μιλούσες γι' αυτήν, κάποια σχόλια απ' το τηλέ­ φωνο, δεν χρειάστηκα τίποτ' άλλο, Για να ξέρετε πως αυτή εί­ ναι η γυναίκα που μου ταιριάζει, Αυτό θα το έλεγα αν μπο­ ρούσα εξίσου να πω πως εσύ είσαι ο άντρας που της ταιριά­ ζεις, Και δεν πιστεύετε ότι είμαι, Μάλλον όχι, Η καλύτερη λύ­ ση, επομένως, είναι η απλούστερη, να τελειώσω αυτή τη σχέση που συντηρούμε, Εσύ το λες αυτό, όχι εγώ, Πρέπει να είμαστε

27Ό

λογικοί, μητέρα, αν αυτή μου ταιριάζει κι εγώ όχι, τι νόημα έ­ χει να επιθυμείτε τόσο να παντρευτούμε, Γιατί μακάρι να είναι ακόμα εκεί όταν θα ξυπνήσεις, Δεν κοιμάμαι, δεν είμαι υπνο­ βάτης, έχω τη ζωή μου, τη δουλειά μου, Ένα κομμάτι σου κοι­ μάται από τότε που γεννήθηκες, κι ο φόβος μου είναι ότι κά­ ποια μέρα θ' αναγκαστείς να ξυπνήσεις βίαια, Μητέρα, έχετε κλίση για Κασσάνδρα, Τι είναι αυτό, Η ερώτηση δεν είναι τι εί­ ναι αυτό αλλά ποια είναι αυτή, Δίδαξε με λοιπόν, πάντα άκου­ γα να λένε πως να διδάσκεις εκείνον που δεν ξέρει είναι φιλευσπλαχνία, Η Κασσάνδρα λοιπόν ήταν κόρη του βασιλιά της Τροίας, ενός που λεγόταν Πρίαμος, κι όταν οι Έλληνες έβαλαν τον Δούρειο Ίππο στις πύλες της πόλης, εκείνη άρχισε να φω­ νάζει πως η πόλη θα καταστρεφόταν αν έβαζαν το άλογο μέ­ σα, όλα αυτά περιγράφονται λεπτομερώς στην Ιλιάδα του Ο­ μήρου, η Ιλιάδα είναι ποίημα, Την έχω ακουστά, και τι έγινε μετά, Οι Τρώες θεώρησαν ότι ήταν τρελή και δεν έδωσαν ση­ μασία στις μαντείες, Και μετά, Μετά έγινε επίθεση στην πόλη, λεηλατήθηκε, έγινε στάχτη, Επομένως, αυτή η Κασσάνδρα που λες είχε δίκιο, Η Ιστορία μού δίδαξε πως η Κασσάνδρα έ­ χει πάντα δίκιο, Κι εσύ δήλωσες πως έχω κλίση για Κασσάν­ δρα, Το είπα και το επαναλαμβάνω, με όλη την αγάπη του γιου για τη μάνα του τη μάγισσα, Άρα εσύ είσαι σαν τους Τρώες που δεν πίστευαν, και γι' αυτό κάηκε η Τροία, Στην περίπτωση αυ­ τή δεν υπάρχει Τροία για να καεί, Πόσες Τροίες με άλλα ονό­ ματα σε άλλους τόπους κάηκαν μετά απ' αυτήν, Αμέτρητες, Δεν θέλεις επομένως να γίνεις άλλη μία, Δεν υπάρχει Δούρειος Ίππος μπροστά στην πόρτα του σπιτιού μου, Κι αν υπάρξει, άκου τη φωνή της γριάς Κασσάνδρας και μην τον αφήσεις να περάσει, Θα είμαι προσεκτικός στα χλιμιντρίσματα, Σε παρα­ καλώ ειδικά να μην ξανασυναντήσεις αυτό τον άντρα, μου το υπόσχεσαι, Το υπόσχομαι. Ο σκύλος Τομάρκτους θεώρησε πως ήταν ώρα να επιστρέψει, είχε πάει να οσφρανθεί τα γεράνια και το δεντρολίβανο στην αυλή, αλλά δεν ερχόταν από κει τώ­ ρα. Το τελευταίο το πέρασμα ήταν από το δωμάτιο του Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, είδε πάνω στο κρεβάτι την ανοιχτή

27"!

βαλίτσα, κι είχε πολλά χρόνια πια στην πλάτη του ως σκύλος για να γνωρίζει τι σήμαινε αυτό, κι έτσι αυτή τη φορά δεν πή­ γε να ξαπλώσει στα πόδια της δόνα Καρολίνα που δεν πάει ποτέ πουθενά, αλλά σε τούτον εδώ που ετοιμάζεται να φύγει. Μετά από όλες τις αμφιβολίες που είχε για το ποιος θα ή­ ταν ο πιο προσεκτικός τρόπος να ενημερώσει τη μητέρα του για το ακανθώδες θέμα του απόλυτου διδύμου, ή, για να χρη­ σιμοποιήσουμε τις έντονες και λαϊκές κουβέντες, του φτυστού, ολόφτυστου σωσία, ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο έφευγε τώ­ ρα με τη σχετική πεποίθηση πως είχε καταφέρει να παρακάμ­ ψει τη δυσκολία χωρίς ν' αφήσει πίσω τρομερές ανησυχίες. Δεν είχε καταφέρει ν' αποφύγει το θέμα της Μαρία ντα Παζ, που είχε έρθει και πάλι στην επιφάνεια, εξεπλάγη όμως όταν θυμή­ θηκε κάτι που συνέβη στη συζήτηση αυτή, τη στιγμή που είχε πει πως θα ήταν καλύτερα να τελείωνε μια και καλή με τη σχέ­ ση τους, εκείνη ακριβώς τη στιγμή αισθάνθηκε, μόλις πρόφερε τη φαινομενικά μοιραία πρόταση, έναν εσωτερικό κάματο, μια μισοσυνειδητή αγωνία παραίτησης, σαν να δούλευε μέσα στο κεφάλι του μια φωνή για να τον κάνει να δει πως ίσως το πεί­ σμα του ήταν μόνο ο τελευταίος ενδοιασμός πίσω από τον ο­ ποίο προσπαθούσε να ξεφύγει η επιθυμία του να υψώσει τη λευκή σημαία της ασυνθηκολόγητης παράδοσης. Αν είναι έτσι, συλλογίστηκε, έχω την αυστηρή υποχρέωση να σκεφτώ σοβα­ ρά το ζήτημα, ν' αναλύσω το φόβο και την αναποφασιστικό­ τητα που κατά πάσα πιθανότητα είναι κληρονομιά από τον προηγούμενο γάμο, και κυρίως να λύσω άπαξ, για να κάνω το κουμάντο μου, τι θα πει θέλω κάποια τόσο που να θέλω να ζή­ σω μαζί της, γιατί η αλήθεια προστάζει να αναγνωρίσω πως κάτι τέτοιο δεν το σκέφτηκα ούτε όταν παντρεύτηκα, και η ί­ δια αλήθεια, τώρα πια, προστάζει να ομολογήσω πως, κατά βάθος, αυτό που με τρομοκρατεί είναι η πιθανότητα ν' αποτύ­ χω ξανά. Οι αξιέπαινες αυτές προθέσεις διασκέδασαν το ταξί­ δι του Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, εναλλασσόμενες με φευ­ γαλέες εικόνες του Αντόνιο Κλάρο που η σκέψη, κατά περίερ­ γο τρόπο, αρνιόταν να τον αναπαραστήσει με την απόλυτη ο­

μοιότητα που του αντιστοιχούσε, λες και, ενάντια στα αυταπό­ δεικτα γεγονότα, απεκρουε την αποδοχή της ύπαρξης του. Θυ­ μόταν επίσης αποσπάσματα από τους διάλογους που είχε μαζί του, κυρίως στο εξοχικό σπίτι, αλλά με μια ιδιαίτερη εντύπω­ ση απόστασης και αποξένωσης, σαν να μην είχαν όλα αυτά πραγματικά σχέση μαζί του, σαν να επρόκειτο για μια ιστορία που διάβασε κάποτε σ' ένα βιβλίο και το μόνο που είχε απο­ μείνει απ' αυτό ήταν κάποιες σκόρπιες σελίδες. Υποσχέθηκε στη μητέρα του πως δεν θα συναντηθεί ποτέ ξανά με τον Αντό­ νιο Κλάρο κι έτσι θα γίνει, κανείς δεν θα βρεθεί αύριο να τον κατηγορήσει πως έκανε κάποιο βήμα προς αυτή την κατεύ­ θυνση. Η ζωή του θ' αλλάξει. Θα τηλεφωνήσει στη Μαρία ντα Παζ μόλις φτάσει στο σπίτι, Έπρεπε να της είχα τηλεφωνήσει από κει πάνω, σκέφτηκε, είναι αδικαιολόγητη η αγένεια μου, έπρεπε τουλάχιστον να πάρω να ρωτήσω για την υγεία της μη­ τέρας της, πολύ περισσότερο που υπάρχει πιθανότητα να γίνει πεθερά μου. Χαμογέλασε ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο σε μια προοπτική που είκοσι τέσσερις ώρες νωρίτερα θα του είχε τσαταλιάσει τα νεύρα, είναι εμφανές ότι OL διακοπές τού έκα­ ναν καλό στο σώμα και στο πνεύμα, προπαντός ξεκαθάρισαν τις ιδέες του, είναι άλλος άνθρωπος. Έφτασε το απόγευμα, στάθμευσε το αυτοκίνητο μπροστά στην πόρτα του, είναι επι­ δέξιος, ευέλικτος, καλοδιάθετος, σαν να μην είχε κάνει, χωρίς ούτε μια στάση, περισσότερα από τετρακόσια χιλιόμετρα, ανέ­ βηκε τη σκάλα με την ελαφράδα εφήβου, ούτε καν αισθανόταν το βάρος της βαλίτσας που, όπως είναι φυσικό, βάραινε πε­ ρισσότερο στην επιστροφή παρά στον πηγαιμό, και μπήκε στο σπίτι χορεύοντας σχεδόν. Σε συμφωνία με τις παραδοσιακές συμβάσεις του λογοτεχνικού είδους που ονομάστηκε μυθιστό­ ρημα, και που έτσι θα συνεχίσει να λέγεται μέχρι να βρεθεί έ­ νας ορισμός που να ταιριάζει περισσότερο στη σύγχρονη δια­ μόρφωση του, η χαρούμενη αυτή περιγραφή, οργανωμένη σε μια απλή αλληλουχία αφηγηματικών δεδομένων όπου, κατά τρόπο εκούσιο, δεν επιτράπηκε η εισαγωγή ούτε ενός στοιχείου με αρνητικό φορτίο, θα βρισκόταν εκεί, αριστοτεχνικά, για να

2 7 3

18 - Ο άνθρωπος

αντίγραφο

προετοιμάσει μία επιχείρηση αντίθεσης που, σε εξάρτηση από τους στόχους του μυθιστοριογράφου, θα μπορούσε να είναι εί­ τε δραματική, είτε κτηνώδης, είτε τρομακτική, λόγου χάρη έ­ ναν άνθρωπο δολοφονημένο στο πάτωμα βουτηγμένο στο αί­ μα, μία σύνοδο κορυφής ψυχών του άλλου κόσμου, ένα σμή­ νος μελισσών φουριόζων και σε οίστρο που μπέρδεψαν έναν καθηγητή Ιστορίας με τη βασίλισσα, ή, ακόμα χειρότερα, όλα αυτά μαζεμένα σε ένα μόνο εφιάλτη, μιας και, όπως αποδεί­ χθηκε μέχρι κορεσμού, δεν υπάρχουν όρια στη φαντασία των δυτικών μυθιστοριογράφων, τουλάχιστον από την εποχή του Ομήρου, που, αν το καλοσκεφτούμε, ήταν ο πρώτος απ' όλους. Το σπίτι του Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο άνοιξε την αγκαλιά του σαν άλλη μάνα, με τη φωνή του αέρα μουρμούρισε, Έλα, παιδί μου, είμαι εδώ και σε περιμένω, εγώ είμαι το κάστρο και το προπύργιο σου, μπροστά μου δεν μετράει καμία δύναμη, γιατί είμαι δικό σου ακόμα κι όταν λείπεις, ακόμα κι αν κατα­ στραφώ θα είμαι για πάντα το μέρος που ήταν δικό σου. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο άφησε τη βαλίτσα στο πάτωμα και άναψε τα φώτα οροφής. Το καθιστικό ήταν τακτοποιημέ­ νο, πάνω στα έπιπλα δεν υπήρχε ίχνος σκόνης, μια μεγάλη και βαριά αλήθεια είναι πως οι άντρες, ακόμα κι όταν ζουν μόνοι, ποτέ δεν καταφέρνουν να αποχωριστούν εντελώς τις γυναίκες, και τώρα δεν σκεφτόμαστε τη Μαρία ντα Παζ, που για προ­ σωπικούς και αμφισβητούμενους λόγους παρ' όλα αυτά θα το επιβεβαίωνε, αλλά τη γειτόνισσα του επάνω ορόφου, που πέ­ ρασε όλο το προηγούμενο πρωινό της εδώ καθαρίζοντας, με ό­ λη τη φροντίδα και την προσοχή της, σαν να ήταν δικό της, ή ακόμα περισσότερο, ίσως σαν να ήταν αυτός δικός της. Ο τη­ λεφωνητής έχει το φωτάκι αναμμένο, ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο κάθεται ν' ακούσει. Το πρώτο μήνυμα που βγήκε από μέσα ήταν από το διευθυντή του σχολείου που του ευχόταν κα­ λές διακοπές και ήθελε να μάθει αν προχωρά η σύνταξη της πρότασης προς το Υπουργείο, Χωρίς να επιβαρυνθεί, εννοείται αυτό, το νόμιμο δικαίωμα σας για ξεκούραση μετά από μια τό­ σο κουραστική σχολική χρονιά, στο δεύτερο ήταν η υπομονε­

τική και πατρική φωνή του καθηγητή των Μαθηματικών, δεν ήταν κάτι σοβαρό, για να ρωτήσει μόνο πώς τα πήγαινε με την κατάθλιψη και να υποδείξει πως ένα μεγάλο ταξίδι ανά τη χώ­ ρα, χωρίς βιασύνη και με καλή παρέα, θα ήταν ίσως η καλύτε­ ρη θεραπεία για τα βάσανα του, το τρίτο μήνυμα ήταν αυτό που είχε αφήσει ο Αντόνιο Κλάρο τις προάλλες, και που ξεκι­ νούσε ως εξής, Καλησπέρα, είμαι ο Αντόνιο Κλάρο, φαντάζο­ μαι πως δεν περιμένατε τηλεφώνημα μου, και στάθηκε αρκετό να ηχήσει η φωνή του στο ήρεμο μέχρι εκείνη τη στιγμή δωμά­ τιο για να γίνει προφανές πως οι παραδοσιακές συμβάσεις του μυθιστορήματος που προαναφέραμε δεν είναι τελικά απλώς μια φθαρμένη απαντοχή των αφηγητών όταν περιστασιακά ξεμένουν από φαντασία, αλλά μια λογοτεχνική απόρροια της με­ γαλειώδους κοσμικής ισορροπίας, αφού το σύμπαν, όντας βέ­ βαια, από τις απαρχές του, ένα σύστημα που του λείπει κάθε είδους οργανωτική ευφυΐα, διαθέτει πάντως άπλετο χρόνο για να μαθαίνει από τον άπειρο πολλαπλασιασμό των ίδιων του των εμπειριών, ούτως ώστε να κλιμακώνεται, όπως μας απο­ δεικνύει διαρκώς το αέναο θέαμα της ζωής, σε έναν αλάνθα­ στο μηχανισμό αναπληρώσεων που χρειάζεται, και αυτός επί­ σης, λίγο χρόνο παραπάνω για να δείξει πως μια μικρή αργο­ πορία στη λειτουργία των γραναζιών του δεν έχει καμία σημα­ σία σ' αυτό που είναι βασικό, το ίδιο κάνει αν περιμένει κανείς ένα λεπτό ή μια ώρα, ένα χρόνο ή έναν αιώνα. Ας θυμηθούμε τη θαυμάσια διάθεση με την οποία μπήκε στο σπίτι ο Τερτου­ λιάνο Μάσιμο Αφόνσο, ας θυμηθούμε, άλλη μια φορά, πως, σύμφωνα με τις παραδοσιακές συμβάσεις του μυθιστορήματος, που ενισχύονται από την αποτελεσματική ύπαρξη του μηχανι­ σμού συμπαντικής αναπλήρωσης στον οποίο μόλις κάναμε τεκμηριωμένη μνεία, θα έπρεπε να βρεθεί αντιμέτωπος με κά­ τι που ταυτόχρονα θα του κατέστρεφε τη χαρά και θα τον βύ­ θιζε στον ίλιγγο της απελπισίας, της οδύνης, του τρόμου, και όλων όσα γνωρίζουμε πως είναι πιθανό να συναντήσουμε στη στροφή του δρόμου ή βάζοντας το κλειδί στην πόρτα. Οι τε­ ρατώδεις φόβοι που περιγράψαμε ήταν απλά παραδείγματα,

θα μπορούσαν να ήταν εκείνοι, θα μπορούσαν να ήταν και χει­ ρότεροι, τελικά όμως δεν συνέβη ούτε το ένα ούτε το άλλο, το σπίτι άνοιξε μητρικά την αγκαλιά στον ιδιοκτήτη του, του είπε μερικές όμορφες λέξεις, απ' αυτές που ξέρουν να λένε όλα τα σπίτια, αλλά στην πλειοψηφία οι ένοικοι τους δεν έμαθαν ν' α­ κούν, τελικά, για να μην πούμε άλλα λόγια, φαινόταν πως τί­ ποτα δεν θα μπορούσε να χαλάσει την ευτυχή επιστροφή του Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο στην εστία του. Καθαρή αυτα­ πάτη, καθαρή σύγχυση, καθαρή ψευδαίσθηση. Οι περιστρο­ φές του κοσμικού μηχανισμού είχαν μεταφερθεί στα ηλεκτρο­ νικά σπλάχνα του τηλεφωνητή, περιμένοντας ένα δάχτυλο που θα πατήσει το κουμπί και θ' ανοίξουν τα σαγόνια του τελευ­ ταίου και πιο φοβερού απ' όλα τα τέρατα, όχι το αιματοβαμ­ μένο πτώμα στο πάτωμα, ούτε η άυλη σύνοδος κορυφής φα­ ντασμάτων, ούτε το ηχηρό και λιβιδινικό νέφος κηφήνων, αλ­ λά η μελετημένη και υπαινικτική φωνή του Αντόνιο Κλάρο, ε­ κείνες οι παρακλήσεις του, πως, σας παρακαλώ, να ξανασυνα­ ντηθούμε, πως, παρακαλώ, έχουμε πολλά να πούμε οι δυο μας, ενώ εμείς, όσοι είμαστε απ' αυτή την πλευρά, είμαστε μάρτυρες πως μόλις χθες, τέτοια ώρα ακριβώς, ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο υποσχόταν στη μητέρα του πως ποτέ ξανά δεν θα έ­ χει παρτίδες μ' εκείνο τον άνθρωπο, είτε για να συναντηθούν αυτοπροσώπως, είτε για να του τηλεφωνήσει και να του πει πως τελεία και παύλα και να τον αφήσει στην ησυχία του, πα­ ρακαλώ. Επικροτούμε σθεναρά την απόφαση ωστόσο, και γι' αυτό αρκεί να μπούμε στη θέση του, ας υποφέρουμε κι εμείς για μια στιγμή την κατάσταση των νεύρων στην οποία έφερε το τηλεφώνημα τον ταλαίπωρο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, το μέτωπο του και πάλι λουσμένο στον ιδρώτα, τα χέρια του και πάλι τρεμάμενα, η αίσθηση, που είναι καινούργια, πως θα πέ­ σει το ταβάνι στο κεφάλι του ανά πάσα στιγμή. Το φωτάκι του τηλεφωνητή παραμένει αναμμένο, σημάδι πως υπάρχουν εκεί μέσα ακόμα μία ή περισσότερες κλήσεις. Κάτω από τη βίαιη ε­ πίδραση του σοκ που είχε προκαλέσει το μήνυμα του Αντόνιο Κλάρο, ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο είχε σταματήσει το μη-

χάνημα και τώρα τρέμει ν' ακούσει το υπόλοιπο, μη τυχόν και εμφανιστεί ξανά η ίδια φωνή, για να ορίσει ίσως, παραβλέπο­ ντας τη συμφωνία τους, τη μέρα, τη ώρα και τον τόπο της νέας συνάντησης. Σηκώθηκε απ' την καρέκλα και την κατάπτωση στην οποία είχε πέσει, κατευθύνθηκε στο δωμάτιο του για ν' αλλάξει ρούχα, εκεί όμως άλλαξε γνώμη, αυτό που χρειάζεται περισσότερο είναι ένα ντους με κρύο νερό να τον ταρακουνή­ σει και να τον αναζωογονήσει, να διώξει κάτω από τη βρύση τα μαύρα σύννεφα που σκοτίζουν το κεφάλι του και θαμπώ­ νουν την κρίση του σε σημείο να μην του περάσει καν η ιδέα πως είναι πιθανότερο το τηλεφώνημα, ή τουλάχιστον κάποιο απ' αυτά, να προέρχεται από τη Μαρία ντα Παζ. Τώρα του περνάει η ιδέα, κι είναι σαν να κατέβηκε επιτέλους απ' το ντους μια καθυστερημένη ευλογία, σαν ένα άλλο ακτινοβόλο λουτρό, όχι εκείνο των τριών γυμνών γυναικών στη βεράντα, αλλά του άντρα αυτού που είναι μόνος και κλεισμένος στην α­ βέβαιη ασφάλεια του σπιτιού του, να τον ελευθερώνει, έτσι ό­ πως κυλά το νερό και η σαπουνάδα, από τη βρομιά του κορμι­ ού και τον τρόμο της ψυχής. Σκέφτηκε τη Μαρία ντα Παζ με μια γαλήνια νοσταλγία, όπως σκέφτεται το λιμάνι απ' όπου ξε­ κίνησε ένα πλοίο για να καταπλεύσει το γύρο του κόσμου. Πλυμένος και σκουπισμένος, ανανεωμένος και ντυμένος με καθαρά ρούχα, επέστρεψε στο καθιστικό για ν' ακούσει τα υ­ πόλοιπα μηνύματα. Αρχικά έσβησε αυτά του διευθυντή του σχολείου και του καθηγητή των Μαθηματικών, που δεν άξιζε τον κόπο να κρατήσει, με ζαρωμένο μέτωπο άκουσε ξανά αυ­ τό του Αντόνιο Κλάρο, που το εξαφάνισε μ' ένα ξερό χτύπημα στο αντίστοιχο πλήκτρο, και έτεινε την προσοχή του σ' αυτό που ακολουθούσε. Το τέταρτο τηλεφώνημα ήταν από κάποιον που δεν θέλησε να μιλήσει, η κλήση κράτησε τριάντα αιώνια δευτερόλεπτα, από την άλλη πλευρά όμως δεν ακούστηκε ού­ τε ψίθυρος, καμία μουσική δεν αντηχούσε από το βάθος, ούτε καν μια ελαφριά ανάσα δεν αφέθηκε να γίνει αντιληπτή από α­ προσεξία, πολύ λιγότερο από πρόθεση παρατεταμένη, όπως συνηθίζεται στον κινηματογράφο όταν θέλει κανείς ν' ανεβά-

σει τη δραματική ένταση στο όριο της αγωνίας. Μη μου πεις πως είναι πάλι αυτός ο τύπος, σκεφτόταν ο Τερτουλιανο Μάσιμο Αφόνσο, οργισμένος, όση ώρα περίμενε να το κλείσουν. Δεν ήταν εκείνος, δεν μπορούσε να είναι, κάποιος που προη­ γουμένως είχε αφήσει ολόκληρο λόγο δεν θα τηλεφωνούσε ξα­ νά βέβαια για να μείνει σιωπηλός. Το πέμπτο και τελευταίο τη­ λεφώνημα ήταν από τη Μαρία ντα Παζ, Εγώ είμαι, είπε εκεί­ νη, σαν να μην υπήρχε άλλος άνθρωπος στον κόσμο που θα μπορούσε να πει, Εγώ είμαι, γνωρίζοντας εκ των προτέρων πως θα τον αναγνώριζαν, Φαντάζομαι ότι επιστρέφεις αυτές τις μέρες, ελπίζω να ξεκουράστηκες αρκετά, σκέφτηκα πως μπορεί να μου τηλεφωνούσες απ' το σπίτι της μητέρας σου, αλ­ λά θα έπρεπε πια να ξέρω πως μαζί σου δεν μπορώ να περι­ μένω τέτοια πράγματα, τέλος πάντων, δεν έχει σημασία, με τα λόγια αυτά σε καλωσορίζει μια φίλη, μίλα μου όταν έχεις όρε­ ξη, όταν έχεις διάθεση, αλλά όχι σαν να είσαι υποχρεωμένος να το κάνεις, αυτό θα ήταν κακό και για σένα και για μένα, με­ ρικές φορές κάθομαι και συλλογίζομαι πόσο υπέροχο θα ήταν αν μου τηλεφωνούσες έτσι, απλά, όπως κάποιος που δίψασε και πάει να πιει ένα ποτήρι νερό, αλλά ξέρω ότι σου ζητάω πολλά, ποτέ δεν υποκρίθηκες μαζί μου μια δίψα που δεν ένιω­ σες, συγγνώμη, δεν ήθελα να πω αυτό, ήθελα μόνο να ευχηθώ να γυρίσεις στο σπίτι υγιής, α μια και το 'φέρε η κουβέντα, η μητέρα μου είναι πολύ καλύτερα, βγαίνει για την εκκλησία και τα ψώνια ήδη, σε λίγες μέρες θα είναι όπως πριν, σου στέλνω ένα φιλί, κι άλλο, κι άλλο ένα. Ο Τερτουλιανο Μάσιμο Αφόν­ σο γύρισε πίσω την κασέτα και επανέλαβε την ακρόαση, πρώ­ τα με το σίγουρο χαμόγελο αυτού που ακούει εγκώμια και καλοπιάσματα χωρίς καμία αμφιβολία πως τα δικαιούται, λίγο λίγο όμως η όψη του σοβάρευε, γινόταν στοχαστική, μετά ανή­ συχη, του είχε έρθει στο νου αυτό που του είπε η μητέρα του, Μακάρι να είναι ακόμα εκεί όταν θα ξυπνήσεις, και τώρα οι λέξεις αυτές ηχούσαν στο μυαλό του σαν τελευταία προειδο­ ποίηση μιας Κασσάνδρας που βαρέθηκε να μην την ακούν. Κοίταξε το ρολόι, η Μαρία ντα Παζ πρέπει να έχει γυρίσει α-

278

: την τράπεζα. Γης άφησε ακόμα ένα τέταρτο και μετά τηλει '>νησε. Ποιος είναι, ρώτησε εκείνη, Εγώ είμαι, απάντησε είνος, Επιτέλους, Επέστρεψα πριν μία ώρα, έκανα ένα μπάο για να περάσει η ώρα και να είμαι σίγουρος πως θα σε βρω • to σπίτι, Άκουσες το μήνυμα που σου άφησα, Το άκουσα, Έ­ χω την εντύπωση πως είπα πράγματα που δεν έπρεπε, Όπως, Δεν μπορώ να θυμηθώ ακριβώς, αλλά ήταν σαν να σου ζητού­ σα για χιλιοστή φορά να με προσέξεις, σου υπόσχομαι πως δεν θα ξανασυμβεί και δεν θα ξαναπέσω σε τέτοια ταπείνωση, Μη λες αυτή τη λέξη, δεν είναι δίκαιο για σένα, και δεν είναι και για μένα, όπως και να 'χει, Πες το όπως θέλεις λοιπόν, αυτό που βλέπω καθαρά είναι πως αυτή η κατάσταση δεν μπορεί να συνεχιστεί, αλλιώς θα χάσω και το λίγο αυτοσεβασμό που μου έχει απομείνει, Θα συνεχιστεί, Ποιο, θες να πεις πως οι συνα­ ντήσεις μας θα εξακολουθήσουν όπως μέχρι τώρα, πως δεν θα έχει τέλος η μίζερη συνομιλία μου μ' έναν τοίχο που δεν επι­ στρέφει καν την ηχώ μου, Σου λέω πως σ' αγαπώ, Τις άκουσα κι άλλες φορές αυτές τις λέξεις από σένα, κυρίως στο κρεβάτι, πριν, κατά τη διάρκεια, ποτέ μετά. Κι ωστόσο είναι αλήθεια, σ' αγαπώ. Σε παρακαλώ, σε παρακαλώ, μη με βασανίζεις άλλο, Άκου με, Σ' ακούω, αυτό είναι που θέλω περισσότερο στη ζωή μου, να σ' ακούσω, Η ζωή μας θ' αλλάξει, Δεν το πιστεύω, Πί­ στεψε το, πρέπει να το πιστέψεις, Κι εσύ πρόσεχε μ' αυτά που μου λες, μη μου δίνεις σήμερα ελπίδες που μετά δεν θα μπορείς ή δεν θα θέλεις να τηρήσεις, Ούτε εσύ ούτε εγώ ξέρουμε τι θα μας φέρει το μέλλον, γι' αυτό και σου ζητώ για σήμερα να μ' ε­ μπιστευτείς, Και γιατί μου ζητάς σήμερα κάτι που είχες από πάντα, Για να ζήσω μαζί σου, να ζήσουμε μαζί, Μάλλον θα ο­ νειρεύομαι, αποκλείεται να είναι αλήθεια αυτό που άκουσα, Δεν έχω πρόβλημα να σου το ξαναπώ, αν θέλεις, Μόνο αν εί­ ναι με τις ίδιες λέξεις, Για να ζήσω μαζί σου, να ζήσουμε μαζί, Επαναλαμβάνω πως αποκλείεται, οι άνθρωποι δεν αλλάζουν έτσι, από τη μια ώρα στην άλλη, τι συνέβη μέσα στο μυαλό σου ή στην καρδιά σου για να μου ζητάς να ζήσω μαζί σου, όταν μέχρι τώρα η μόνη σου έγνοια ήταν να με πείσεις πως μια τέ-

τοια σκέψη δεν υπήρχε στα σχέδια σου και πως θα ήταν κα­ λύτερο να μην τρέφω αυταπάτες, Οι άνθρωποι μπορούν ν' αλ­ λάζουν από τη μια στιγμή στην άλλη και να παραμένουν οι ί­ διοι, Είναι αλήθεια λοιπόν πως θέλεις να ζήσουμε μαζί, Ναι, Πως αγαπάς τη Μαρία ντα Παζ αρκετά για να θέλεις να ζή­ σεις μαζί της, Ναι, Πες το μου ξανά, Ναι, ναι, ναι, Φτάνει, μη με πνίξεις, θα σκάσω, Πρόσεχε, σε θέλω ολόκληρη, Σε πειρά­ ζει να το πω στη μητέρα μου, περίμενε σ' όλη της τη ζωή γι' αυ­ τή τη χαρά, Και βέβαια δεν με πειράζει, παρόλο που δεν τρε­ λαίνεται ακριβώς για μένα, Είχε η καημένη τους λόγους της, ε­ σύ κολλούσες, δεν έπαιρνες μια απόφαση, εκείνη ήθελε να δει την κόρη της ευτυχισμένη, κι εγώ δεν έδειχνα μεγάλα δείγμα­ τα ευτυχίας, οι μάνες είναι όλες ίδιες, Θέλεις να μάθεις τι μου είπε η μητέρα μου χθες, κάποια στιγμή που μιλούσαμε για σέ­ να, Τι πράγμα, Μακάρι να είναι ακόμα εκεί όταν θα ξυπνήσεις, Νομίζω πως αυτά είναι τα λόγια που χρειαζόσουν να ακού­ σεις, Έτσι είναι, Ξύπνησες κι εγώ ήμουν ακόμα εδώ, δεν ξέρω για πόσο καιρό αλλά ήμουν εδώ, Πες στη μητέρα σου πως α­ πό δω και πέρα μπορεί να κοιμάται ήσυχη, Αυτή που θα μείνει άγρυπνη είμαι εγώ, Πότε θα βρεθούμε, Αύριο, μόλις σχολάσω από την τράπεζα, θα πάρω ένα ταξί και θα έρθω εκεί, Έλα τρέ­ χοντας, Στην αγκαλιά σου. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο κατέβασε το τηλέφωνο, έκλεισε τα μάτια και άκουσε τη Μαρία ντα Παζ να γελάει και να φωνάζει, Μανούλα, μανούλα, μετά είδε τις δυο τους αγκαλιασμένες, κι αντί για φωνές, ψιθύρους, αντί για γέλια, δάκρυα, αναρωτιόμαστε μερικές φορές γιατί άργησε τόσο η ευτυχία, γιατί δεν ήρθε πιο νωρίς, όσο όμως μας έρχεται απρόσμενη, όπως σ' αυτή την περίπτωση, όταν πια δεν την περιμέναμε, τόσο πιθανότερο είναι να μην ξέρουμε τι να κάνουμε, και δεν είναι τόσο η επιλογή ανάμεσα στο γέλιο και το κλάμα, είναι η μυστική αγωνία μήπως δεν καταφέρουμε να σταθούμε στο ύψος της. Επιστρέφοντας σε ξεχασμένες του συ­ νήθειες, ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο πήγε στην κουζίνα να βρει κάτι να φάει. Οι αιώνιες κονσέρβες, σκέφτηκε. Κολλημέ­ νο στο ψυγείο ήταν ένα χαρτί που έλεγε με μεγάλα γράμματα,

280

κόκκινα για να φαίνεται καλύτερα, Υπάρχει σούπα στο ψυγείο, ήταν της γειτόνισσας του επάνω ορόφου, ας είναι ευλογημένη, αυτή τη φορά οι κονσέρβες θα περιμένουν. Καταπονημένος α­ πό το ταξίδι, κουρασμένος από τις συγκινήσεις, ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο έπεσε στο κρεβάτι πριν τις έντεκα. Προσπά­ θησε να διαβάσει μια σελίδα για τους πολιτισμούς της Μεσο­ ποταμίας, δυο φορές τού έφυγε το βιβλίο από τα χέρια, στο τέ­ λος έσβησε το φως κι έπεσε να κοιμηθεί. Γλιστρούσε αργά προς τον ύπνο όταν ήρθε η Μαρία ντα Παζ να του ψιθυρίσει στο αυτί, Πόσο υπέροχο θα ήταν αν μου τηλεφωνούσες έτσι, α­ πλά. Πιθανότατα θα έλεγε και την υπόλοιπη φράση, εκείνος ό­ μως είχε ήδη σηκωθεί, είχε βάλει τη ρόμπα του πάνω από την πιτζάμα και σχημάτιζε τον αριθμό. Η Μαρία ντα Παζ ρώτησε, Εσύ είσαι, κι εκείνος απάντησε, Εγώ είμαι, δίψασα, κι έρχομαι να ζητήσω ένα ποτήρι νερό.

Α

ΝΤΙΘΕΤΑ ΜΕ ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΠΙΣΤΕΥΟΥΜΕ ΓΕΝΙΚΑ, Η ΠΙΟ ΕΥ-

κολη απόφαση στον κόσμο είναι να πάρουμε μια από­ φαση, όπως έξοχα αποδεικνύει το γεγονός ότι δεν κά­ νουμε άλλο από το να τις πολλαπλασιάζουμε καθ' όλη τη διάρ­ κεια της μέρας, ωστόσο, κι εκεί είναι ο κόμπος του ζητήματος, έρχονται αυτές εκ των υστέρων πάντα με τα ιδιαίτερα προβληματάκια τους, ή, για να το πούμε απλά, με τα αγκαθάκια τους, και πρώτο απ' όλα το βαθμό της ικανότητας μας να τις τηρή­ σουμε, και δεύτερο το βαθμό της θέλησης μας να τις πραγμα­ τοποιήσουμε. Δεν είναι πως λείπουν, ούτε η μία ούτε η άλλη, από τον Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο στην αισθηματική του σχέση με τη Μαρία ντα Παζ, είμαστε μάρτυρες πως αυτή υπέ­ στη τις τελευταίες ώρες μια σημαντική ποιοτική αλλαγή, όπως συνηθίζεται να λέγεται. Αποφάσισε πως θα πάει να ζήσει μαζί της και σ' αυτό κρατιέται σταθερός, κι αν η λύση δεν έχει γίνει ακόμα συγκεκριμένη, ή δεν έχει μπει σε πρακτική εφαρμογή, όπως επίσης συνηθίζεται να λέγεται, είναι γιατί το πέρασμα α­ πό το λόγο στην πράξη έχει κι αυτό τα ερωτηματικά του, τα α­ γκαθάκια του, είναι απαραίτητο, λόγου χάρη, να εξοπλιστεί το πνεύμα με δυνάμεις αρκετές ώστε να σπρώξει το νωθρό κορμί στην τήρηση του καθήκοντος, κι ας μη μιλήσουμε για τα στοι­ χειώδη θέματα λογιστικής που δεν μπορούν να λυθούν έτσι στο πόδι, όπως η απόφαση ποιος θα πάει να μείνει στο σπίτι ποιου, η Μαρία ντα Παζ στο μικρό σπίτι του αγαπημένου της ή ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο στο πιο ευρύχωρο σπίτι της αγαπημένης του. Καθισμένοι σ' αυτό τον καναπέ ή ξαπλωμέ-

282

νοι σ' εκείνο το κρεβάτι, οι τελευταίοι συλλογισμοί των λογοδοσμένων, παρά τη φυσική αντίσταση του καθενός να εγκατα­ λείψει το σπιτικό καβούκι στο οποίο έχει συνηθίσει, κατέληξαν να κλίνουν προς τη δεύτερη λύση, αφού στο σπίτι της Μαρία ντα Παζ θα υπάρχει επαρκής χώρος για τα βιβλία του Τερτου­ λιάνο Μάσιμο Αφόνσο, ενώ στο σπίτι του Τερτουλιάνο Μάσι­ μο Αφόνσο δεν θα υπάρχει για τη μητέρα της Μαρία ντα Παζ. Από αυτή την άποψη, τα πράγματα δεν θα μπορούσαν να έ­ χουν πάει καλύτερα. Το κακό είναι πως, αν ο Τερτουλιάνο Μά­ σιμο Αφόνσο, αφού πολύ δίστασε ανάμεσα στα πλεονεκτήμα­ τα και τους μπελάδες, τελικά διηγήθηκε στη μητέρα του, ψαλι­ δίζοντας βέβαια τις πιο ζωηρές άκρες και τις πιο κοφτερές αιχ­ μές, την εξαιρετική περίπτωση των διπλότυπων ανθρώπων, δεν υπάρχει εδώ διευκρίνιση σχετικά με το πότε θα αποφασίσει να εκπληρώσει την υπόσχεση που έδωσε στη Μαρία ντα Παζ σ' εκείνη την περίσταση όπου, αφού αναγνώρισε πως ήταν ψέμα­ τα όλα όσα της είχε πει σε σχέση με τα κίνητρα της περίφημης επιστολής που έγραψε στην εταιρεία παραγωγής, ανέβαλε για άλλη ευκαιρία αυτό που απέμενε από τη μισή εξομολόγηση για να γίνει ολόκληρη, ειλικρινής και πειστική. Εκείνος δεν το εί­ πε, αυτή δεν τον ρώτησε, οι λιγοστές λέξεις που θ' άνοιγαν αυ­ τή την έσχατη πόρτα, Θυμάσαι, αγάπη μου, που σου είπα ψέ­ ματα, Θυμάσαι, αγάπη μου, που μου είπες ψέματα, δεν μπόρε­ σαν να ειπωθούν, και τόσο ο άντρας όσο και η γυναίκα, αν τους δινόταν χρόνος για να λήξουν το επώδυνο θέμα, το πιθα­ νότερο είναι πως θα δικαιολογούσαν τις σιωπές τους δηλώνο­ ντας πως δεν ήθελαν να σπιλώσουν την ευτυχία αυτής της στιγ­ μής με μια ιστορία μοχθηρίας και γενετικής διαστροφής. Δεν θ' αργήσουμε να μάθουμε ποιες δυσοίωνες συνέπειες έχει το να αφήνουν θαμμένη μια βόμβα του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου εκεί που έπεσε, επειδή πιστεύουν πως, τώρα που πέ­ ρασε πια ο καιρός της, δεν θα εκραγεί. Η Κασσάνδρα καλά προειδοποίησε, οι Έλληνες θα πυρπολήσουν την Τροία. Είναι τώρα δυο μέρες που ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, αποφασισμένος να τελειώσει μια και για πάντα με την εργασία 2 8 3

που του ζήτησε ο διευθυντής του σχολείου για το Υπουργείο Παιδείας, σχεδόν δεν σηκώνει κεφάλι απ' το γραφείο του. Πα­ ρόλο που δεν έχει αποφασιστεί ακόμα η ημερομηνία που θα μετακομίσει στο σπίτι της Μαρία ντα Παζ, θέλει ν' απαλλαγεί από την υποχρέωση όσο το δυνατόν νωρίτερα για να μην έχει επιπλοκές στη νέα του κατοικία, του φτάνει η τακτοποίηση των χαρτιών κι ένας σωρός βιβλία που θα πρέπει να βάλει σε σει­ ρά. Για να μην τον αποσπάσει, η Μαρία ντα Παζ δεν έχει τη­ λεφωνήσει, κι εκείνος το προτιμά έτσι, είναι σαν να αποχαιρε­ τά κατά κάποιον τρόπο την παλιότερη ζωή του, τη μοναξιά, την ησυχία, τη θαλπωρή του σπιτιού που ο θόρυβος της γρα­ φομηχανής, παραδόξως, δεν μπορεί να θίξει. Βγήκε για φαγη­ τό σ' ένα εστιατόριο και επέστρεψε αμέσως, θέλει δυο-τρεις μέ­ ρες ακόμα για να φέρει εις πέρας το έργο του, μετά θα έχει μό­ νο να κάνει τις διορθώσεις και να καθαρογράψει, να τα γράψει όλα από την αρχή, το σίγουρο είναι πως αργά ή γρήγορα θα πρέπει να πάρει την απόφαση ν' αγοράσει έναν υπολογιστή κι έναν εκτυπωτή όπως έχουν κάνει όλοι σχεδόν οι συνάδελφοι του, είναι ντροπή να συνεχίζει να σκάβει με το φτυάρι όταν το άροτρο και το υνί τελευταίας γενιάς έχουν μπει σε κοινή χρή­ ση. Η Μαρία ντα Παζ θα τον εισαγάγει στα μυστήρια της πλη­ ροφορικής, εκείνη μελέτησε, κατέχει το θέμα, στην τράπεζα ό­ που δουλεύει υπάρχουν υπολογιστές πάνω σε κάθε γραφείο, δεν είναι όπως στα παλιά ληξιαρχεία. Το κουδούνι της πόρτας χτύ­ πησε. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο πήγε ν' ανοίξει, μπροστά του βρισκόταν ένας άντρας με γένια, κι ο άντρας αυτός είπε, Εγώ είμαι, κι ας μη μου φαίνεται, Τι θέλετε από μένα, ρώτησε ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο με χαμηλή και τεταμένη φω­ νή, Απλώς να μιλήσω μαζί σας, απάντησε ο Αντόνιο Κλάρο, σας ζήτησα να μου τηλεφωνήσετε όταν θα επιστρέφατε από τις διακοπές και δεν το κάνατε, Ό,τι είχαμε να πούμε ο ένας στον άλλο το είπαμε, Ίσως, παραμένει όμως αυτό που έχω εγώ να πω σ' εσάς, Δεν καταλαβαίνω, Είναι φυσικό, αλλά μην πε­ ριμένετε βέβαια να σας το πω εδώ στο κατώφλι, στην είσοδο του σπιτιού σας, με τον κίνδυνο να μας ακούσει η γειτονιά,

Όπως και να 'χει, δεν μ' ενδιαφέρει, Αντιθέτως, έχω την πεποί­ θηση πως θα σας ενδιαφέρει πάρα πολύ, αφορά τη φίλη σας, νομίζω Μαρία ντα Παζ είναι το όνομα της, Τι συνέβη, Προς το παρόν τίποτα, ακριβώς γι' αυτό πρέπει να μιλήσουμε, Αν δεν συνέβη τίποτα, δεν έχουμε τίποτα να πούμε, Είπα προς το πα­ ρόν. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο άνοιξε κι άλλο την πόρ­ τα κι έκανε στην άκρη, Περάστε, είπε. Ο Αντόνιο Κλάρο μπή­ κε μέσα και, καθώς ο άλλος δεν φαινόταν διατεθειμένος να με­ τακινηθεί από κει, ρώτησε, Θα μου προσφέρετε μια καρέκλα, νομίζω καθιστοί θα συζητήσουμε καλύτερα. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο συγκράτησε με κόπο μια χειρονομία εκνευρι­ σμού και, χωρίς να πει λέξη, μπήκε στο καθιστικό που χρησί­ μευε για γραφείο. Ο Αντόνιο Κλάρο τον ακολούθησε, κοίταξε τριγύρω σαν να έψαχνε το καλύτερο σημείο και διάλεξε την κα­ ρέκλα με το επενδυμένο κάθισμα, ύστερα είπε, καθώς ξεκολ­ λούσε προσεκτικά τη γενειάδα από το πρόσωπο του, Φαντά­ ζομαι ότι εδώ καθόσασταν όταν με είδατε για πρώτη φορά. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο δεν απάντησε. Είχε μείνει όρ­ θιος, η σύσπαση στη στάση του σώματος του ήταν ζωντανή διαμαρτυρία, Πες ό,τι έχεις να πεις και χάσου από μπροστά μου, αλλά ο Αντόνιο Κλάρο δεν βιαζόταν, Αφού δεν κάθεστε, είπε, με υποχρεώνετε να σηκωθώ, κι αυτό πραγματικά δεν μου αρέσει. Έριξε γαλήνια τη ματιά του τριγύρω, σταματώντας στα βιβλία, στις γκραβούρες που κρέμονταν στους τοίχους, στη γραφομηχανή, στα χαρτιά που ήταν σκόρπια στο γραφείο, στο τηλέφωνο, κι ύστερα είπε, Βλέπω ότι δουλεύατε, διάλεξα κα­ κή ώρα να έρθω να σας μιλήσω, αλλά, δεδομένου του επείγο­ ντος χαρακτήρα αυτού που με φέρνει εδώ, δεν είχα άλλη λύση, Και τι είναι αυτό που σας έφερε στο σπίτι μου απρόσκλητο, Σας το είπα στην είσοδο, αφορά τη φίλη σας, Και τι σχέση έ­ χετε εσείς με τη Μαρία ντα Παζ, Μεγαλύτερη από αυτή που φαντάζεστε, αλλά προτού σας εξηγήσω πώς, γιατί και μέχρι ποιου σημείου, επιτρέψτε μου να σας δείξω αυτό. Έβγαλε από την εσωτερική τσέπη του σακακιού του ένα χαρτί διπλωμένο στα τέσσερα, που ξεδίπλωσε και έπιασε με τις άκρες των δα-

χτύλων σαν να ετοιμαζόταν να το αφήσει να πέσει, Σας συμ­ βουλεύω να πιάσετε αυτό το γράμμα και να το διαβάσετε, είπε, αν δεν θέλετε να με αναγκάσετε να φανώ αγενής και να το πε­ τάξω στο πάτωμα, εξάλλου δεν είναι καινούργιο για σας, θα πρέπει να θυμάστε ότι μου μιλήσατε γι' αυτό όταν συναντηθή­ καμε στο εξοχικό μου, η μόνη διαφορά ήταν ότι μου είχατε πει τότε πως το είχατε γράψει εσείς, ενώ η υπογραφή είναι της φί­ λης σας. Ο Τερτουλιανο Μάσιμο Αφόνσο έριξε μια γρήγορη ματιά στο χαρτί και του το επέστρεψε, Πώς κατέληξε στα χέ­ ρια σας, ρώτησε και κάθισε, Κόπιασα για να το βρω, αλλά ά­ ξιζε τον κόπο, απάντησε ο Αντόνιο Κλάρο και πρόσθεσε, Από κάθε άποψη, Γιατί, Οφείλω να πω πως αυτό που μ' έκανε να πάω στην εταιρεία παραγωγής ήταν ένα αίσθημα κατωτερότη­ τας, ένας κόκκος ματαιοδοξίας, ναρκισσισμού, έτσι νομίζω τα λένε, τέλος πάντων, θέλησα να δω τι θα μπορούσατε να έχετε γράψει για τους δευτερεύοντες ηθοποιούς σ' ένα γράμμα που αφορούσε εμένα, Ήταν μια πρόφαση, μια δικαιολογία για να μάθω το πραγματικό σας όνομα, τίποτε άλλο, Και τα καταφέ­ ρατε, Καλύτερα να μη μου είχαν απαντήσει, Πολύ αργά, αγα­ πητέ μου, πολύ αργά, ανοίξατε το κουτί της Πανδώρας, τώρα θα το υποστείτε, δεν έχετε άλλη λύση, Δεν πρόκειται να υπο­ στώ τίποτα, το θέμα είναι νεκρό και θαμμένο, Έτσι νομίζετε ε­ σείς, Γιατί, Ξεχάσατε την υπογραφή της φίλης σας, Έχει μια ε­ ξήγηση, Ποια, Θεώρησα ότι ήταν πιο βολικό να μείνω μακριά από τα βλέμματα, Κι είναι η σειρά μου να σας ρωτήσω γιατί, Ήθελα να μείνω στη σκιά μέχρι την τελευταία στιγμή, να εμ­ φανιστώ σαν έκπληξη, Μάλιστα, κύριε, και με τέτοιον τρόπο που η Ελένα δεν είναι πια ο ίδιος άνθρωπος από κείνη την η­ μέρα, το ταρακούνημα που της προκαλέσατε ήταν τρομακτικό, μαθαίνοντας πως υπάρχει στην πόλη αυτή ένας άντρας ίδιος με τον άντρα της έσπασαν τα νεύρα της, τώρα, με τη βοήθεια των ηρεμιστικών, έχει αρχίσει να καλυτερεύει λίγο, λίγο όμως. Λυπάμαι, δεν περίμενα πως θα μπορούσε να συμβεί τέτοια α­ τυχία, Δεν ήταν δύσκολο, αρκεί να είχατε μπει στη θέση μου. Δεν γνώριζα πως είστε παντρεμένος, Κι έτσι ακόμα, φαντα­

στείτε, έτσι, σαν παράδειγμα, πως πήγαινα εγώ να πω στη φί­ λη σας Μαρία ντα Παζ πως εσείς, ο Τερτουλιανο Μάσιμο Αφόνσο, κι εγώ, ο Αντόνιο Κλάρο, είμαστε ίδιοι, ολόιδιοι σε ό­ λα, ως και στο μέγεθος του πέους, σκεφτείτε τι σοκ θα πάθαι­ νε η καημένη κυρία, Σας απαγορεύω να το κάνετε, Ησυχάστε, όχι μόνο δεν της το είπα, αλλά ούτε θα της το πω. Ο Τερτου­ λιανο Μάσιμο Αφόνσο σηκώθηκε απότομα, Τι θα πει αυτό, δεν είπα, δεν θα πω, τι σημαίνουν αυτές οι λέξεις, Αυτή η ερώτη­ ση είναι κούφια, ρητορική, από αυτές που κάνουμε για να κερ­ δίσουμε χρόνο ή όταν δεν ξέρουμε πώς ν' αντιδράσουμε, Αφή­ στε τις μαλακίες και απαντήστε μου, Κρατήστε την όρεξη σας για βία για αργότερα, ωστόσο, για να κανονίσετε την πορεία σας, σας προειδοποιώ πως έχω αρκετές γνώσεις στο καράτε για να σας ρίξω κάτω σε πέντε δευτερόλεπτα, η αλήθεια είναι πως τελευταία έχω παραμελήσει την εξάσκηση, αλλά για κά­ ποιον σαν εσάς φτάνω και περισσεύω, το γεγονός πως είμαστε ίδιοι στο μέγεθος του πέους δεν θέλει να πει πως είμαστε και στη δύναμη, Φύγετε από δω τώρα αμέσως, αλλιώς θα φωνάξω την αστυνομία, Φωνάξτε και τις τηλεοράσεις, τους φωτογρά­ φους, τον τύπο, σε λίγα λεπτά θα έχουμε γίνει γεγονός παγκο­ σμίως, Σας υπενθυμίζω πως, αν μαθευτεί, το γεγονός αυτό θα βλάψει την καριέρα σας, υπεραμύνθηκε ο Τερτουλιανο Μάσι­ μο Αφόνσο, Φαντάζομαι πως έτσι είναι, αλλά η καριέρα ενός δευτερεύοντα ηθοποιού δεν ενδιαφέρει κανέναν εκτός από τον ίδιο, Είναι ένας λόγος για να τελειώνουμε, εσείς θα φύγετε, ξε­ χάστε ό,τι συνέβη και θα φροντίσω να κάνω κι εγώ το ίδιο, Σύμφωνοι, όμως η αυτή η επιχείρηση, μπορούμε να την ονο­ μάσουμε Επιχείρηση Λησμονιά, θα ξεκινήσει μετά από είκοσι τέσσερις ώρες, Γιατί, Ο λόγος λέγεται Μαρία ντα Παζ, η ίδια εκείνη Μαρία ντα Παζ για χάρη της οποίας πριν από λίγο τό­ σο ζοριστήκατε και τώρα σαν να θέλετε να τη βάλετε κάτω απ' το χαλάκι για να μην ξαναμιλήσουμε γι' αυτήν, Η Μαρία ντα Παζ είναι εκτός θέματος, Μάλιστα, τόσο εκτός θέματος που στοιχηματίζω το κεφάλι μου πως αγνοεί την ύπαρξη μου, Πώς το ξέρετε, Δεν είμαι βέβαιος, είναι μια υπόθεση, αλλά εσείς δεν

2 8 7

το αρνείστε, Το θεώρησα προτιμότερο έτσι, δεν ήθελα να της συμβεί το ίδιο με αυτό που συνέβη στη γυναίκα σας, Μεγάλη καρδιά έχετε, κι είναι στο χέρι σας να μη συμβεί, Δεν καταλα­ βαίνω, Ας τελειώνουμε με τις περιστροφές, μου κάνατε μια ε­ ρώτηση και από εκείνη τη στιγμή κάνετε κύκλους για να μην ακούσετε την απάντηση που έχω να σας δώσω, Φύγετε, Δεν σκοπεύω να μείνω εδώ, Φύγετε τώρα αμέσως, Πολύ καλά, θα πάω και θα παρουσιαστώ με σάρκα και οστά στη φίλη σας και θα της διηγηθώ αυτά που της αποκρύψατε από έλλειψη θάρ­ ρους ή οποιονδήποτε άλλο λόγο που μόνο εσείς ξέρετε, Αν εί­ χα όπλο τώρα, θα σας σκότωνα, Πιθανόν, αλλά δεν είμαστε στον κινηματογράφο, αγαπητέ μου, στη ζωή τα πράγματα εί­ ναι πολύ πιο απλά, ακόμα κι όταν υπάρχουν δολοφόνοι και δολοφονημένοι, Πείτε μου να τελειώνουμε, της μιλήσατε, α­ παντήστε μου αμέσως, Της μίλησα, ναι, στο τηλέφωνο, Και τι της είπατε, Την προσκάλεσα να έρθει σήμερα μαζί μου να δει ένα εξοχικό που νοικιάζεται, Το εξοχικό σας, Ακριβώς, το ε­ ξοχικό μου, αλλά μείνετε ήσυχος, αυτός που μίλησε στο τηλέ­ φωνο με τη φίλη σας Μαρία ντα Παζ δεν ήταν ο Αντόνιο Κλάρο αλλά ο Τερτουλιανο Μάσιμο Αφόνσο, Είστε τρελός, τι δια­ βολική πλεκτάνη είναι αυτή, πού αποσκοπείτε, Θέλετε να σας το πω, Το απαιτώ, Αποσκοπώ στο να περάσω τη νύχτα μαζί της, τίποτε άλλο. Ο Τερτουλιανο Μάσιμο Αφόνσο σηκώθηκε αίφνης και προχώρησε προς το μέρος του Αντόνιο Κλάρο με τις γροθιές κλειστές, αλλά σκόνταψε στο τραπεζάκι που τους χώριζε και θα έπεφτε στο πάτωμα αν ο άλλος δεν τον κρατού­ σε την τελευταία στιγμή. Τραβήχτηκε, πάλεψε, αλλά ο Αντόνιο Κλάρο, επιδέξια, τον δάμασε με μια γρήγορη λαβή στο χέρι που τον ακινητοποίησε, Βάλτε το καλά στο νου σας προτού πάθετε κανένα κακό, δεν είστε ο άντρας που θα τα βάλει μαζί μου. Τον έσπρωξε στον καναπέ και ξανακάθισε. Ο Τερτουλια­ νο Μάσιμο Αφόνσο τον κοίταξε μνησίκακα, ενώ ταυτόχρονα έτριβε το πονεμένο του μπράτσο. Δεν ήθελα να σας πληγώσω, είπε ο Αντόνιο Κλάρο, ήταν όμως ο μόνος τρόπος για να μην επαναληφθεί εδώ η γνωστή γελοιογραφική σκηνή ξύλου μετα-

ξύ δύο αρσενικών που διεκδικούν ένα θηλυκό, Η Μαρία ντα Παζ κι εγώ θα παντρευτούμε, είπε ο Τερτουλιανο Μάσιμο Α­ φόνσο, σαν να επρόκειτο για ένα επιχείρημα αναντίρρητης ι­ σχύος, Δεν μου κάνει εντύπωση, όταν μίλησα μαζί της έμεινα με την εντύπωση πως η σχέση σας ήταν όντως σοβαρή, χρειά­ στηκε βέβαια ν' ανατρέξω στην εμπειρία μου ως ηθοποιού για να πετύχω το ύφος της συζήτησης, ωστόσο μπορώ να σας δια­ βεβαιώσω πως ούτε για μια στιγμή δεν αμφέβαλλε πως μιλού­ σε μαζί σας, και, επιπλέον, τώρα καταλαβαίνω περισσότερο τη χαρά με την οποία υποδέχτηκε την πρόσκληση να πάμε να δούμε το σπίτι, φαντάστηκε τον εαυτό της να ζει σ' αυτό. Η μη­ τέρα της ήταν άρρωστη, δεν νομίζω πως θα την αφήσει μόνη, Όντως, μου μίλησε γι' αυτό, αλλά δεν άργησε να πειστεί, μια νύχτα περνά γρήγορα. Ο Τερτουλιανο Μάσιμο Αφόνσο ανα­ κινήθηκε στον καναπέ, απηυδισμένος με τον εαυτό του, που με τα τελευταία του λόγια έμοιαζε να αποδέχεται την πιθανότητα να υλοποιηθούν οι προθέσεις του Αντόνιο Κλάρο. Γιατί το κά­ νετε αυτό, ρώτησε, καταλαβαίνοντας, πολύ αργά για άλλη μια φορά, πως είχε κάνει ακόμα ένα βήμα στο δρόμο προς την πα­ ραίτηση, Δεν είναι εύκολο να σας εξηγήσω, αλλά θα προσπα­ θήσω, απάντησε ο Αντόνιο Κλάρο, ίσως να είναι η ανταπόδο­ ση για την ενόχληση που προκάλεσε η εμφάνιση σας στη συ­ ζυγική μου σχέση και για την οποία εσείς δεν έχετε ιδέα, ίσως να είναι από δονζουανικό καπρίτσιο ενός έμμονου διαφθορέα γυναικών, ίσως είναι, κι αυτό μάλλον είναι το πιο πιθανό, από απλή και καθαρή μνησικακία, Μνησικακία, Ναι, μνησικακία, εσείς πριν από λίγο είπατε πως αν είχατε όπλο θα με σκοτώ­ νατε, ήταν ένας τρόπος για να δηλώσετε πως ο ένας από τους δυο μας περισσεύει σ' αυτό τον κόσμο, κι εγώ είμαι απολύτως σύμφωνος μαζί σας, ένας από τους δυο μας περισσεύει σ' αυτό τον κόσμο κι είναι κρίμα που δεν μπορούμε να το πούμε αυτό με κεφαλαία, το θέμα θα είχε λυθεί αν το πιστόλι που είχα πά­ ρει μαζί μου όταν συναντηθήκαμε είχε!σφαίρες κι εγώ είχα το κουράγιο να πυροβολήσω, αλλά το ξέρε*!,'είμαστε καλοί άν­ θρωποι, φοβόμαστε τη φυλακή, κι ωστόσο, μιας και δεν είμαι

2 8 9

288

l g - Ο άνθρωπος

αντίγραφο

ικανός να σκοτώσω εσάς, θα σας σκοτώσω με άλλο τρόπο, σας γαμάω τη γυναίκα, και το χειρότερο είναι ότι εκείνη δεν θα το μάθει ποτέ, καθ' όλη τη διάρκεια θα νομίζει ότι κάνει έρωτα μα­ ζί σας, όσα μου πει με πάθος και τρυφερότητα θα τα λέει στον Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο και όχι στον Αντόνιο Κλάρο, τουλάχιστον έχετε αυτό για παρηγοριά. Ο Τερτουλιάνο Μάσι­ μο Αφόνσο δεν απάντησε, είχε χαμηλώσει τα μάτια απότομα σαν ήθελε να μην αφήσει να διαβάσει κανείς τη σκέψη που μό­ λις του είχε διαπεράσει τον εγκέφαλο απ' άκρη σ' άκρη. Από τη μια στιγμή στην άλλη είχε αισθανθεί σαν να διεκδικούσε μια παρτίδα σκάκι, και περίμενε την επόμενη κίνηση του Αντόνιο Κλάρο. Οι ώμοι του έμοιαζαν γερμένοι, ο ίδιος νικημένος, ό­ ταν ο άλλος είπε, αφού κοίταξε το ρολόι του, Είναι ώρα να πηγαίνω, πρέπει να περάσω κι από το σπίτι της Μαρία ντα Παζ και να την πάρω, αμέσως όμως ορθώθηκε με ανανεωμένη ε­ νέργεια όταν τον άκουσε να προσθέτει, Προφανώς, δεν μπορώ να πάω όπως είμαι, χρειάζομαι δικά σας ρούχα και το αυτοκί­ νητο σας, αφού έχω το πρόσωπο σας, χρειάζεται να έχω και τα υπόλοιπα, Δεν καταλαβαίνω, είπε ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Α­ φόνσο παίρνοντας ένα ύφος σαστισμάρας, και μετά, Α ναι, προφανώς, υπάρχει κίνδυνος εκείνη να παραξενευτεί με το κο­ στούμι που φοράτε και να σας ρωτήσει πού βρήκατε τα λεφτά κι αγοράσατε τέτοιο αυτοκίνητο, Ακριβώς, Κι επομένως θέλε­ τε να σας δανείσω ρούχα και αυτοκίνητο, Αυτό μόλις είπα, Και τι θα κάνετε αν αρνηθώ, Κάτι πολύ απλό, θα τηλεφωνήσω στην Μαρία ντα Παζ και θα της τα πω όλα, κι αν εσείς έχετε την α­ τυχή ιδέα να μ' εμποδίσετε, να είστε σίγουρος ότι θα σας βγά­ λω νοκ άουτ σε λιγότερο χρόνο απ' όσο μου πήρε να το πω, προσέξτε, μέχρι τώρα καταφέραμε να αποφύγουμε τη βία, αλ­ λά, αν παραστεί ανάγκη, δεν θα διστάσω, Πολύ καλά, είπε ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, και τι ρούχα θα χρειαστείτε, πλήρη αλλαξιά με γραβάτα, ή έτσι όπως είστε, με καλοκαιρι­ νά, Ελαφριά ρούχα, σαν αυτά. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόν­ σο βγήκε, πήγε στο δωμάτιο του, άνοιξε την ντουλάπα, πριν πε­ ράσουν πέντε λεπτά είχε γυρίσει με όλα τα χρειώδη, ένα που-

290

κάμισο, ένα παντελόνι, μπλούζα, κάλτσες και παπούτσια. Ντυ­ θείτε στο μπάνιο, είπε. Όταν ο Αντόνιο Κλάρο επέστρεψε, εί­ δε πάνω στο τραπέζι ένα ρολόι χειρός, ένα πορτοφόλι και έγ­ γραφα ταυτότητας, Τα χαρτιά του αυτοκινήτου είναι στην πλαϊνή θήκη, ορίστε τα κλειδιά, ορίστε και τα κλειδιά του σπι­ τιού για την περίπτωση που δεν θα είμαι στο σπίτι όταν θα έρ­ θετε ν' αλλάξετε ρούχα, υποθέτω πως θα έρθετε ν' αλλάξετε ρούχα, Θα έρθω το πρωί, υποσχέθηκα στη γυναίκα μου πως θα επιστρέψω πριν τις δώδεκα το μεσημέρι, απάντησε ο Αντό­ νιο Κλάρο, Φαντάζομαι πως θα της είπατε κάποιον καλό λόγο για τον οποίο θα περάσετε τη νύχτα έξω, Δουλειές, δεν είναι η πρώτη φορά, κι ο Αντόνιο Κλάρο, μπερδεμένος, αναρωτιόταν τι στο καλό τού ήρθε κι έδινε τόσες εξηγήσεις αφού η ισχύς και η εξουσία της κατάστασης ήταν όλες στα χέρια του από τη στιγμή που ήρθε εδώ μέσα. Είπε ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόν­ σο, Δεν πρέπει να πάρετε τα χαρτιά σας, ούτε το ρολόι, ούτε τα κλειδιά του σπιτιού ούτε του αυτοκινήτου, κανένα προσωπικό αντικείμενο, κανένα στοιχείο ταυτότητας, οι γυναίκες, πέρα α­ πό περίεργες εκ φύσεως, είναι γνωστό ανέκαθεν, είναι πολύ παρατηρητικές στις λεπτομέρειες, Και τα κλειδιά σας, σίγουρα θα τα χρειαστείτε, Μπορείτε να τα πάρετε, μην ανησυχείτε, η γειτόνισσα στον επάνω όροφο έχει αντίγραφα, ή διπλότυπα, αν προτιμάτε αυτή τη λέξη, αυτή έχει στην ευθύνη της την καθα­ ριότητα του σπιτιού, Α, πολύ καλά. Ο Αντόνιο Κλάρο δεν μπορούσε ν' απαλλαγεί από την αίσθηση ανησυχίας που είχε καταλάβει τη θέση της σταθερής ψυχρότητας με την οποία εί­ χε προηγουμένως οδηγήσει την κουβέντα στη ρότα που τον εν­ διέφερε. Το είχε καταφέρει, όμως τώρα του φαινόταν πως είχε παρεκτραπεί σε κάποιο σημείο της συζήτησης, ή ότι τον είχε βγάλει απ' το δρόμο ένα ελαφρύ πλευρικό χτύπημα που δεν εί­ χε αντιληφθεί. Η στιγμή που θα πρέπει να πάει να πάρει τη Μαρία ντα Παζ πλησιάζει, αλλά, πέρα από αυτή την πίεση του συμφωνημένου ραντεβού, υπάρχει μια άλλη, εσωτερική, ακό­ μα πιο επείγουσα, που τον σφίγγει, Φύγε, μακριά από δω, θυ­ μήσου πως ακόμα και στις μεγαλύτερες νίκες πρέπει να ξέρεις

να αποσύρεσαι εγκαίρως. Βιαστικά, έθεσε πάνω στο μεσαίο τραπέζι, δίπλα δίπλα, τα έγγραφα ταυτότητας, τα κλειδιά του σπιτιού, του αυτοκινήτου, το ρολόι χειρός, τη βέρα, ένα μαντί­ λι με τα αρχικά του, μια χτένα τσέπης, είπε αναίτια πως τα χαρτιά του αυτοκινήτου είναι στην πλαϊνή θήκη και μετά ρώ­ τησε, Ξέρετε το αυτοκίνητο μου, το έχω αφήσει πολύ κοντά στην είσοδο, κι ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο απάντησε ναι, Το είδα μπροστά στο εξοχικό σας όταν είχα έρθει, Και το δικό σας πού είναι, Θα το βρείτε στη στροφή του δρόμου, στρίψτε αριστερά μόλις βγείτε απ' το κτήριο, είναι ένα γαλάζιο δίπορ­ το, είπε ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, και, για να μην υπάρ­ ξει σύγχυση, συμπλήρωσε την πληροφορία με τη μάρκα του αυτοκινήτου και τον αριθμό των πινακίδων. Η ψεύτικη γενειά­ δα βρισκόταν στο μπράτσο της καρέκλας όπου καθόταν ο Αντόνιο Κλάρο. Δεν θα την πάρετε, ρώτησε ο Τερτουλιάνο Μά­ σιμο Αφόνσο, Εσείς την αγοράσατε, κρατήστε την, το πρόσω­ πο με το οποίο θα βγω τώρα έξω είναι το ίδιο με αυτό με το ο­ ποίο θα πρέπει να έρθω αύριο για ν' αλλάξω ρούχα, απάντησε ο Αντόνιο Κλάρο, ανακτώντας λίγη από την προηγούμενη ι­ σχύ του, και πρόσθεσε σαρκαστικά, Μέχρι τότε θα είμαι ο κα­ θηγητής Ιστορίας Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο. Κοιτάχτηκαν για μερικά δευτερόλεπτα, τώρα μάλιστα, ήταν σωστές, σωστές πέρα για πέρα, οι κουβέντες με τις οποίες είχε υποδεχτεί ο άλ­ λος Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο την άφιξη του Αντόνιο Κλά­ ρο, Ό,τι είχαμε να πούμε ο ένας στον άλλο το είπαμε. Ο Τερ­ τουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο άνοιξε αθόρυβα την εξώπορτα, πα­ ραμέρισε για να περάσει ο επισκέπτης, και αργά, με την ίδια προσοχή, την έκλεισε ξανά. Το πιο φυσικό είναι να σκεφτούμε πως ενήργησε έτσι για να μην ξυπνήσει την κακόβουλη περιέρ­ γεια της γειτονιάς, η Κασσάνδρα όμως, αν ήταν εδώ, δεν θα παρέλειπε να μας υπενθυμίσει πως με αυτόν ακριβώς τον τρό­ πο κατεβαίνει και το φέρετρο. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόν­ σο επέστρεψε στο καθιστικό, κάθισε στον καναπέ και, κλείνο­ ντας τα μάτια, έγειρε πίσω. Για μια ώρα έμεινε ακίνητος, αλλά, αντίθετα απ' ό,τι θα νόμιζε κανείς, δεν κοιμήθηκε, έδινε απλώς

χρόνο στο παλιό του αυτοκίνητο για να βγει από την πόλη. Σκέφτηκε τη Μαρία ντα Παζ χωρίς πόνο, σαν κάποια που χά­ νεται απλώς όπως ξεμακραίνει, σκέφτηκε τον Αντόνιο Κλάρο σαν έναν εχθρό που κέρδισε την πρώτη μάχη, αλλά που θα χά­ σει τη δεύτερη αν απομένει σ' αυτό τον κόσμο λίγη δικαιοσύ­ νη. Το φως του δειλινού λιγόστευε, το αυτοκίνητο του θα πρέ­ πει να είχε εγκαταλείψει πια τον κεντρικό αυτοκινητόδρομο, το πιθανότερο είναι ότι τον άφησε στην παράκαμψη που γλι­ τώνει τη διάσχιση του οικισμού, αυτή τη στιγμή σταματά μπρο­ στά στο εξοχικό σπίτι, ο Αντόνιο Κλάρο έβγαλε ένα κλειδί α­ πό την τσέπη, αυτό δεν θα μπορούσε να το είχε αφήσει στο σπί­ τι του Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, θα πει στη Μαρία ντα Παζ πως του το έδωσε ο ιδιοκτήτης της κατοικίας, αλλά, προ­ φανώς, εκείνος δεν ξέρει πως θα περάσουμε τη νύχτα εδώ, Εί­ ναι συνάδελφος απ' το σχολείο, άνθρωπος εμπιστοσύνης, αλ­ λά όχι σε σημείο που να του δίνω αναφορά για τα ιδιωτικά μου ζητήματα, περίμενε εσύ εδώ για λίγο, πάω να δω αν είναι όλα τακτοποιημένα μέσα. Η Μαρία ντα Παζ αναρωτιόταν ποια πράγματα θα μπορούσαν να είναι τακτοποιημένα σ' ένα εξοχι­ κό σπίτι που είναι προς ενοικίαση, αλλά ένα φιλί του Τερτου­ λιάνο Μάσιμο Αφόνσο, από κείνα τα βαθιά, από κείνα τα συ­ ναρπαστικά, την απέσπασε, κι ύστερα, τα λεπτά που εκείνος έ­ λειψε, την τράβηξε ο ομορφιά του τοπίου, η πεδιάδα, η σκού­ ρα γραμμή από λεύκες και φράξους που ακολουθεί την κοίτη του ποταμού, τα βουνά στο βάθος, ο ήλιος που χαϊδεύει σχεδόν την πιο ψηλή ράχη. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, αυτός που μόλις σηκώθηκε από τον καναπέ, μαντεύει τι μπορεί να κάνει εκεί μέσα ο Αντόνιο Κλάρο, επιθεωρεί ψυχρά όσα μπο­ ρεί να τον προδώσουν, κάποιες αφίσες ταινιών, αλλά από αυ­ τές δεν κινδυνεύει, θα τις αφήσει εκεί που είναι, ένας καθηγη­ τής μπορεί κάλλιστα να είναι κινηματογραφόφιλος, το πρόβλη­ μα είναι εκείνη η φωτογραφία του με την Ελένα στο πλάι, που βρίσκεται πάνω στο τραπέζι της σάλας στην είσοδο. Εμφανί­ στηκε επιτέλους στην πόρτα, τη φώναξε, Μπορείς να έρθεις τώρα, είχε κάτι παλιές κουρτίνες πεταμένες στο πάτωμα που έ-

διναν φριχτή όψη στο σπίτι. Εκείνη βγήκε απ' το αυτοκίνητο, ανέβηκε ευτυχής τα σκαλιά, η πόρτα έκλεισε με κρότο, με μια πρώτη ματιά μπορεί να φάνηκε σαν κατακριτέα έλλειψη προ­ σοχής, θα πρέπει όμως να λάβουμε υπόψη πως το εξοχικό εί­ ναι απομονωμένο, δεν υπάρχουν γείτονες κοντινοί ή μακρινοί, εξάλλου έχουμε καθήκον να δείξουμε κατανόηση, οι δύο άν­ θρωποι που μπήκαν μέσα έχουν θέματα πολύ πιο ενδιαφέρο­ ντα να λύσουν από το ν' ανησυχούν για το θόρυβο που κάνει μια πόρτα που κλείνει. Ο Τερτουλιανο Μασιμο Αφονσο σήκωσε από το πάτωμα, όπου είχε πέσει, τη φωτοτυπία της επιστολής που είχε φέρει ο Αντόνιο Κλάρο, άνοιξε κατόπιν το συρτάρι του γραφείου όπου είχε φυλάξει την απάντηση της παραγωγής και, με τα δυο χαρ­ τιά στο χέρι, μαζί με τη φωτογραφία που είχε βγάλει με τη γε­ νειάδα, κατευθύνθηκε στην κουζίνα. Τα έβαλε στον νεροχύτη, άναψε ένα σπίρτο κι έμεινε να κοιτάζει το γρήγορο έργο της φωτιάς, τη φλόγα που μασούσε και κατάπινε τα χαρτιά και με­ τά τα ξέρναγε σε στάχτες με γρήγορες σπίθες, που επέμεναν να τα γλείφουν ενώ η πυρά έμοιαζε πια να σβήνει. Έβαλε το χέρι σε ό,τι απέμενε ακόμα για να καεί, κατόπιν άνοιξε τη βρύση να τρέξει μέχρι που το τελευταίο μόριο στάχτης εξαφανίστηκε στο λούκι. Ύστερα πήγε στο δωμάτιο του, έβγαλε τις βιντεοκασέ­ τες από το ντουλάπι όπου τις είχε κρύψει και επέστρεψε στο καθιστικό. Τα ρούχα του Αντόνιο Κλάρο, όπως τα έφερε ο ί­ διος από το μπάνιο, ήταν τακτοποιημένα πάνω στο κάθισμα της πολυθρόνας. Ο Τερτουλιανο Μασιμο Αφονσο γδύθηκε ε­ ντελώς. Ζάρωσε τη μύτη του με απέχθεια που φορούσε το ε­ σώρουχο που είχε χρησιμοποιήσει ο άλλος, αλλά δεν είχε άλλη λύση, τόσο τον πίεζε η ανάγκη, που είναι ένα από τα ονόματα που παίρνει το πεπρωμένο όταν θέλει να μεταμφιεστεί. Τώρα που έβλεπε τον εαυτό του να παίρνει τη θέση του άλλου του Τερτουλιανο Μασιμο Αφονσο, το μόνο που του απέμενε ήταν να γίνει ο Αντόνιο Κλάρο που ο ίδιος ο Αντόνιο Κλάρο είχε ε­ γκαταλείψει. Με τη σειρά του, όταν αύριο επιστρέψει για να πάρει τα ρούχα του, ο Αντόνιο Κλάρο μόνο ως Τερτουλιανο

Μασιμο Αφονσο θα μπορέσει να βγει στο δρόμο, θα χρειαστεί να είναι Τερτουλιανο Μασιμο Αφονσο για όσο χρόνο χρεια­ στεί μέχρι τα ρούχα του, αυτά που άφησε εδώ ή άλλα, να του επιστρέψουν την ταυτότητα του Αντόνιο Κλάρο. Είτε το θέλει είτε όχι, τα ράσα κάνουν τον παπά. Ο Τερτουλιανο Μασιμο Α­ φονσο πλησίασε το τραπέζι όπου είχε αφήσει ο Αντόνιο Κλά­ ρο τα προσωπικά του αντικείμενα και μεθοδικά ολοκλήρωσε το έργο της μεταμόρφωσης του. Ξεκίνησε με το ρολόι, πέρασε τη βέρα στον αριστερό παράμεσο, έβαλε στην τσέπη του πα­ ντελονιού τη χτένα και το μαντίλι με τα αρχικά ΑΚ, στην άλλη τσέπη έβαλε τα κλειδιά σπιτιού και αυτοκινήτου, στην πίσω τα έγγραφα ταυτότητας που, σε περίπτωση αμφιβολίας, θα έπει­ θαν πέρα από κάθε συζήτηση πως είναι ο Αντόνιο Κλάρο. Εί­ ναι έτοιμος να ξεκινήσει, του λείπει μόνο μια τελευταία πινε­ λιά, η ψεύτικη γενειάδα που φορούσε ο Αντόνιο Κλάρο όταν ήρθε, θα 'λέγε κανείς πως είχε μαντέψει πως θα ήταν απαραί­ τητη, όμως όχι, η γενειάδα είχε μείνει απλώς να περιμένει μια σύμπτωση, κι αν κάποιες φορές κάνουν χρόνια να φτάσουν, εί­ ναι και φορές που έρχονται τρέχοντας, όλες στη σειρά, η μία πίσω απ' την άλλη. Ο Τερτουλιανο Μασιμο Αφονσο πήγε στο μπάνιο για να τελειοποιήσει τη μεταμφίεση, από το πολύ βάλε βγάλε, από τα πολλά περάσματα από το ένα πρόσωπο στο άλ­ λο, η γενειάδα δεν κολλάει πια καλά και απειλεί να φανεί ύ­ ποπτη στην πρώτη οξυδερκή ματιά ενός πράκτορα της εξου­ σίας ή τη συστηματική καχυποψία ενός δειλού πολίτη. Καλώς ή κακώς, τελικά έπιασε πάνω στο δέρμα, τώρα θα πρέπει α­ πλώς ν' αντέξει όσο χρόνο χρειάζεται μέχρι να βρει ο Τερτου­ λιανο Μασιμο Αφονσο ένα σκουπιδοτενεκέ σ' ένα σημείο όχι πολυσύχναστο. Εκεί θα κορυφώσει η ψεύτικη γενειάδα τη σύ­ ντομη και ταραγμένη ιστορία της, εκεί θα τελειώσουν, ανάμε­ σα σε σάπια υπολείμματα και σκοτάδια, οι κασέτες του βίντεο. Ο Τερτουλιανο Μασιμο Αφονσο επέστρεψε στο καθιστικό, έ­ ριξε μια ματιά τριγύρω να δει μήπως είχε αφήσει κάτι που θα το χρειαζόταν, μετά μπήκε στο δωμάτιο, πάνω στο κομοδίνο είναι το βιβλίο για τους πολιτισμούς της Μεσοποταμίας, δεν υ-

πάρχει λόγος να το έχει μαζί του, παρ' όλα αυτά όμως θα το πάρει, άβυσσος αληθινά το ανθρώπινο μυαλό, γιατί να λείψει στον Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο η συντροφιά των Σημιτών Αμορραίων και των Ασσυρίων, αφού σε λιγότερες από είκοσι τέσσερις ώρες θα είναι στο σπίτι του και πάλι. Ο κύβος ερρίφθη, μουρμούρισε από μέσα του, δεν είναι για συζητήσεις, ό,τι είναι να γίνει θα γίνει, δεν ξεφεύγει κανείς απ' τον εαυτό του. Ο Ρουβίκωνας είναι η πόρτα αυτή που κλείνει, αυτή η σκάλα που κατεβαίνει, αυτά τα βήματα που οδηγούν στο αυτοκίνητο, αυτό το κλειδί που το ανοίγει, αυτή η μηχανή που απαλά το κά­ νει να γλιστρά στο δρόμο, η τύχη καλείται, ας αποφασίσουν τώρα οι θεοί. Είναι Αύγουστος μήνας, ημέρα Παρασκευή, έχει λίγη κίνηση και ανθρώπους, κι ενώ τόσο μακρινός ήταν ο δρό­ μος όπου κατευθυνόταν, ξαφνικά έγινε τόσο κοντινός. Έχει νυχτώσει εδώ και μισή ώρα. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο στάθμευσε το αυτοκίνητο μπροστά στην πολυκατοικία. Πριν βγει, κοίταξε τα παράθυρα και δεν είδε φως σε κανένα. Δίστα­ σε, αναρωτήθηκε, Και τώρα τι κάνω, στο οποίο η λογική του α­ πάντησε, Θα δούμε, δεν καταλαβαίνω αυτή την αναποφασι­ στικότητα, αν είσαι, όπως θέλεις να φαίνεσαι, ο Αντόνιο Κλάρο, αυτό που έχεις να κάνεις είναι ν' ανέβεις ήσυχα στο σπίτι σου, κι αν τα φώτα είναι σβηστά, κάποιος λόγος θα υπάρχει, δεν είναι τα μόνα σε όλο το κτήριο, κι αφού δεν είσαι γάτος για να βλέπεις στο σκοτάδι, θα πρέπει να τα ανάψεις, αυτό αν υ­ ποθέσουμε πως, για κάποιο λόγο που αγνοούμε, δεν σε περι­ μένει κανείς, ή μάλλον το λόγο τον γνωρίζουμε όλοι, θυμήσου πως είπες στη γυναίκα σου πως, για λόγους δουλειάς, θα χρεια­ στεί να περάσεις τη νύχτα εκτός σπιτιού, τώρα κάνε το κουμά­ ντο σου. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο διέσχισε το δρόμο με το βιβλίο για τη Μεσοποταμία παραμάσχαλα, άνοιξε την πόρ­ τα της πολυκατοικίας, μπήκε στο ασανσέρ και είδε πως είχε παρέα, Καλησπέρα, σε περίμενα, είπε ο κοινός νους, Ήταν α­ ναπόφευκτο να εμφανιστείς, Τι ήρθες να κάνεις εδώ, Μην πα­ ριστάνεις τον αφελή, το ξέρεις τόσο καλά όσο κι εγώ, Να εκδι­ κηθείς, να πάρεις τη ρεβάνς, να κοιμηθείς με τη γυναίκα του ε-

χθρού, μιας κι η δική σου είναι στο κρεβάτι μαζί του, Ακριβώς, Και μετά, Μετά τίποτα, η Μαρία ντα Παζ δεν θα φανταστεί πο­ τέ πως κοιμήθηκε μ' έναν άντρα που πήρε τη θέση μου, Και τούτοι εδώ, Αυτοί θα χρειαστεί να ζήσουν το χειρότερο μέρος αυτής της ιλαροτραγωδίας, Γιατί, Αν είσαι ο κοινός νους, τότε ξέρεις γιατί, Χάνω την ικανότητα μου μέσα στα ασανσέρ, Όταν ο Αντόνιο Κλάρο θα έρθει το πρωί στο σπίτι, θα δυσκολευτεί πολύ να εξηγήσει στη γυναίκα του πώς τα κατάφερε να κοιμη­ θεί μαζί της και ταυτόχρονα να δουλεύει εκτός πόλης, Δεν σε είχα ικανό να φτάσεις μέχρι εκεί, το σχέδιο είναι απολύτως δια­ βολικό, Ανθρώπινο, αγαπητέ μου, απλώς ανθρώπινο, ο διάβο­ λος δεν κάνει σχέδια, εξάλλου, αν οι άνθρωποι ήταν καλοί, ε­ κείνος ούτε καν θα υπήρχε, Και αύριο, Θα σκαρώσω μια δι­ καιολογία για να φύγω νωρίς, Και το βιβλίο αυτό, Δεν ξέρω, ί­ σως να το αφήσω εδώ για ενθύμιο. Το ασανσέρ σταμάτησε στον πέμπτο όροφο, ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο ρώτησε, Θα έρθεις μαζί μου, Είμαι ο κοινός νους, εκεί μέσα δεν υπάρ­ χει θέση για μένα, Στο επανιδείν λοιπόν, Αμφιβάλλω. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο έστησε αυτί στην πόρτα. Από το εσωτερικό δεν ερχόταν κανένας θόρυβος. Έπρεπε να προχωρήσει με φυσικότητα, σαν να 'ταν ο ιδιοκτήτης του σπι­ τιού, αλλά οι γροθιές στην καρδιά ήταν τόσο βίαιες που ταρα­ κουνούσαν ολόκληρο το κορμί του. Δεν είχε το κουράγιο να προχωρήσει. Ξαφνικά ο ανελκυστήρας άρχισε να κατεβαίνει, Ποιος να 'ναι, σκέφτηκε τρομαγμένος, και χωρίς δισταγμό έ­ βαλε το κλειδί στην πόρτα και μπήκε μέσα. Το σπίτι ήταν στο σκοτάδι, αλλά μια αόριστη φωτεινότητα, αδυνατισμένη, που πρέπει να ερχόταν απ' τα παράθυρα, άρχισε αργά να σχεδιά­ ζει περιγράμματα, να δίνει όγκο στις μορφές. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο ψηλάφησε τον τοίχο δίπλα στην πόρτα μέχρι που βρήκε ένα διακόπτη. Τίποτα δεν κινήθηκε στο σπίτι, Δεν είναι κανείς, σκέφτηκε, μπορώ να τα δω όλα, ναι, είναι ανάγκη να γνωρίσει επειγόντως το σπίτι που θα είναι για μια νύχτα δι­ κό του, ίσως μόνο δικό του, ίσως μόνος σ' αυτό, ας φαντα­ στούμε, λόγου χάρη, πως η Ελένα έχει οικογένεια στην πόλη

297

και, επωφελούμενη από την απουσία του συζύγου της, πήγε να την επισκεφθεί, ας φανταστούμε πως θα επιστρέψει αύριο μόνο, τότε το σχέδιο που ο κοινός νους ταξινόμησε ως διαβολικό θα πάει στον πάτο όπως το πιο τετριμμένο νοητικό κατασκεύασμα, σαν κάστρο από τραπουλόχαρτα που πέφτει μ' ένα παιδικό φύσημα. Λένε πως η ζωή είναι γεμάτη ειρωνεία, ενώ είναι ό,τι πιο αργόστροφο υπάρχει, προφανώς θα πρέπει κάποτε κάποιος να της είπε, Προχώρα μπροστά, μόνο μπροστά, μη βγαίνεις απ' το δρόμο σου, κι από τότε, βραδύνους, ανίκανη να μάθει α­ πό τα μαθήματα που παινεύεται πως μας δίνει, το μόνο που κάνει είναι να τηρεί τυφλά την εντολή που της έδωσαν, σκο­ ντάφτοντας πάνω σε ό,τι συναντά μπροστά της, χωρίς να στα­ ματά για να εκτιμήσει τις ζημιές, για να μας ζητήσει συγγνώμη, έστω για μια φορά. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο διέτρεξε το σπίτι απ' άκρη σ' άκρη, έχει ανάψει και σβήσει τα φώτα, έ­ χει ανοίξει και κλείσει πόρτες, ντουλάπια, συρτάρια, είδε ρού­ χα αντρικά, γυναικεία εσώρουχα ασορτί, το πιστόλι, αλλά δεν άγγιξε τίποτα, ήθελε μόνο να ξέρει πού έχει μπλέξει, τι σχέση υπάρχει ανάμεσα στους χώρους του σπιτιού και σ' αυτό που δείχνουν οι ένοικοι του, με τον ίδιο τρόπο που το κάνουν οι χάρτες, σου λένε πώς θα πας, αλλά δεν σου εγγυώνται ότι θα φτάσεις. Όταν θεώρησε λήξασα την επιθεώρηση, όταν πια μπορούσε να κυκλοφορεί με κλειστά μάτια στο σπίτι, πήγε και κάθισε στον καναπέ που πρέπει να ήταν του Αντόνιο Κλάρο για να ξεκινήσει η αναμονή. Να έρθει η Ελένα, αυτό ζητά μό­ νο, να μπει η Ελένα από αυτή την πόρτα και να με δει, να μπο­ ρέσει κάποιος να μαρτυρήσει πως τόλμησα να έρθω εδώ, κατά βάθος αυτό θέλει μόνο, ένα μάρτυρα. Ήταν περασμένες έντε­ κα όταν ήρθε εκείνη. Τρομαγμένη που είδε ανοιχτά φώτα, ρώ­ τησε από την εξώπορτα ακόμα, Εσύ είσαι, Ναι, εγώ είμαι, είπε ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, με το λαιμό ξερό. Την επόμε­ νη στιγμή εκείνη έμπαινε στο καθιστικό, Τι συνέβη, σε περίμε­ να αύριο, αντάλλαξαν ένα γρήγορο φιλί ανάμεσα στην ερώτη­ ση και την απάντηση, Αναβλήθηκε η δουλειά, κι αμέσως ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο χρειάστηκε να καθίσει γιατί τα

πόδια του έτρεμαν, είτε από νευρικότητα είτε από το φιλί. Με­ τά βίας άκουσε αυτό που είπε η γυναίκα, Πήγα να δω τους δι­ κούς μου, Πώς είναι, κατάφερε να ρωτήσει, Καλά, ήταν η α­ πάντηση, και μετά, Έφαγες για βράδυ, Ναι, μην ανησυχείς, Εί­ μαι κουρασμένη, πάω να ξαπλώσω, τι βιβλίο είναι αυτό, Το α­ γόρασα λόγω μιας ιστορικής ταινίας όπου θα παίξω, Είναι με­ ταχειρισμένο, έχει σημειώσεις, Το βρήκα σ' έναν παλαιοπώλη. Η Ελένα έφυγε, σε λίγα λεπτά ξανά σιωπή. Ήταν αργά όταν ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο μπήκε στο δωμάτιο. Η Ελένα κοιμόταν, πάνω στο μαξιλάρι ήταν η πιτζάμα που θα έπρεπε να βάλει. Δυο ώρες αργότερα ο άντρας ήταν ακόμα ξύπνιος. Το φύλο του ήταν αδρανές. Ύστερα η γυναίκα άνοιξε τα μάτια, Δεν κοιμάσαι, ρώτησε, Όχι, Γιατί, Δεν ξέρω. Τότε εκείνη γύρι­ σε προς το μέρος του και τον αγκάλιασε.

299

Π

ΡΩΤΟΣ ΞΥΠΝΗΣΕ Ο ΤΕΡΤΟΥΛΙΑΝΟ ΜΑΣΙΜΟ ΑΦΟΝΣΟ. ΗΤΑΝ

γυμνός. Το πάπλωμα και το σεντόνι είχαν γλιστρήσει στο πάτωμα από την πλευρά του, αφήνοντας ακάλυπτο το ένα στήθος της Ελένα. Εκείνη έμοιαζε να κοιμάται βαθιά. Το πρωινό φως, που έμπαινε με δυσκολία μέσ' από τις πυκνές γρίλιες, γέμιζε όλο το δωμάτιο μ' ένα σπινθηροβόλο ημίφως. Εκεί έξω θα πρέπει ήδη να έκανε ζέστη. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο αισθάνθηκε την ένταση του φύλου του, την νέα του ανικανοποίητη σκληράδα. Τότε θυμήθηκε τη Μαρία ντα Παζ. Φαντάστηκε ένα άλλο δωμάτιο, ένα άλλο κρεβάτι, το ξα­ πλωμένο κορμί της, που γνώριζε σπιθαμή προς σπιθαμή, το ξαπλωμένο κορμί του AVTOVLO Κλάρο, όμοιο με το δικό του, και ξαφνικά σκέφτηκε πως είχε φτάσει στο τέλος του δρόμου, πως είχε μπροστά του, να τον κόβει, ένα τείχος με μια επιγρα­ φή που έλεγε, Άβυσσος, Μη εισέρχεστε, κι ύστερα είδε πως δεν μπορούσε να γυρίσει πίσω, πως ο δρόμος που τον είχε φέ­ ρει εδώ είχε εξαφανιστεί, πως απ' αυτόν είχε απομείνει μόνο ο χώρος όπου πατούσαν τα δυο του πόδια. Ονειρευόταν, και δεν το ήξερε. Μια αγωνία που γινόταν τρόμος τον ξύπνησε βίαια ακριβώς τη στιγμή που το τείχος θα έσπαζε, και τα χέρια του, μήπως δεν έχουμε δει και χειρότερα από τείχος που βγάζει χέ­ ρια, τον έσερναν στα βάραθρα. Η Ελένα τού έσφιγγε το χέρι, προσπαθούσε να τον ηρεμήσει, Ηρέμησε, εφιάλτης ήταν, πέ­ ρασε, τώρα είσαι εδώ. Εκείνος άσθμαινε, ακανόνιστα, σαν να είχαν αδειάσει απότομα τα πνευμόνια του από την πτώση. Ήσυχα, ήσυχα, επαναλάμβανε η Ελένα. Στηριζόταν στον α­

γκώνα της, με τα στήθη εκτεθειμένα, το λεπτό πάπλωμα να γράφει πάνω της την καμπύλη της μέσης, το περίγραμμα του γοφού, και τα λόγια που έλεγε έπεφταν πάνω στο κορμί του ταραγμένου άντρα σαν απαλή βροχή, από κείνες που μας αγ­ γίζουν το δέρμα σαν χάδι, σαν φιλί νερού. Μετά από λίγο, ό­ μοιο με νέφος ατμού που ρέει ξανά προς την κατεύθυνση προ­ έλευσης του, το τρομοκρατημένο πνεύμα του Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο επέστρεφε στο εξαντλημένο μυαλό του, κι όταν η Ελένα ρώτησε, Τι ήταν αυτό το κακό όνειρο, πες μου, ο μπερ­ δεμένος αυτός άντρας, υφαντής λαβυρίνθων που χάθηκε μέσα τους, και τώρα, εδώ, ξαπλωμένος στο πλάι μιας γυναίκας που, πέρα από τη γνωριμία των φύλων, του είναι εντελώς άγνωστη, μίλησε για ένα δρόμο που δεν είχε αρχή, σαν τα ίδια τα βήμα­ τα που εκείνος έκανε να κατασπάραζαν την υπόσταση, όποια κι αν ήταν, που δίνει ή δανείζει διάρκεια στο χρόνο και δια­ στάσεις στο χώρο, και το τείχος που, κόβοντας τον έναν έκοβε εξίσου και τον άλλο, και το μέρος όπου πατούσαν τα πόδια του, τα δυο μικρά αυτά νησιά, αυτό το μικροσκοπικό ανθρώ­ πινο πέλαγος, ένα εδώ, ένα εκεί, και η επιγραφή που έγραφε, Άβυσσος, Μη Εισέρχεστε, remember, αυτός που σε προειδο­ ποιεί είναι ο εχθρός, όπως θα μπορούσε να είχε πει ο Άμλετ στον θείο και πατριό του Κλαύδιο. Εκείνη τον άκουσε έκπλη­ κτη, κάπως μπερδεμένη, δεν ήταν συνηθισμένη ν' ακούει από τον άντρα της τέτοιους συλλογισμούς, πολύ λιγότερο με το ύ­ φος με το οποίο τους είχε εκφράσει τώρα, λες κι η κάθε λέξη συνοδευόταν από το δίδυμο της, ένα είδος αντήχησης κατοι­ κημένου σπηλαίου, όπου δεν μπορεί κανείς να ξέρει ποιος εί­ ναι αυτός που ανασαίνει, ποιος μουρμούρισε, ποιος ψιθύρισε. Της άρεσε η ιδέα ότι και τα δικά της πόδια ήταν δυο τέτοια μι­ κρά νησιά, κι ακόμα που, πολύ κοντά στα δικά της, αναπαύο­ νταν άλλα δύο, και που τα τέσσερα μαζί μπορούσαν να συνθέ­ σουν, συνέθεσαν, είχαν συνθέσει, ένα τέλειο πέλαγος, αν υ­ πάρχει τελειότητα σ' αυτό τον κόσμο, και το σεντόνι του κρε­ βατιού είναι ο ωκεανός όπου θέλει εκείνη ν' αγκυροβολήσει. Ηρέμησες καθόλου, ρώτησε, Περισσότερο δεν νομίζω πως γί-

301

Ί νεται, είπε εκείνος, Είναι περίεργο, απόψε ήρθες μέσα μου ό­ πως ποτέ πριν, ένιωθα να έρχεσαι με μια γλύκα που ύστερα σκέφτηκα πως είχε ζυμωθεί με πόθο και δάκρυα, αλλά ήταν και χαρά, ένα βογκητό πόνου, μια έκκληση συγγνώμης, Όλα αυτά έτσι ήταν, αν το αισθάνθηκες, Δυστυχώς, μερικά πράγμα­ τα συμβαίνουν μια φορά και μετά δεν επαναλαμβάνονται, Υπάρχουν κι άλλα που συμβαίνουν μια φορά και μετά ξανασυμβαίνουν, Το πιστεύεις αυτό, κάποιος είπε πως, αν χαρίσεις τριαντάφυλλα μια φορά, μετά δεν μπορείς να δώσεις κάτι λιγό­ τερο από τριαντάφυλλα, Μια δοκιμή θα μας πείσει, Τώρα, Ναι, είμαστε ήδη γδυμένοι, Είναι ένας καλός λόγος, Αρκετός, ακό­ μα κι αν δεν είναι ο καλύτερος που υπάρχει. Τα τέσσερα νησιά ενώθηκαν, το πέλαγος σχηματίστηκε ξανά, η θάλασσα χτύπησε μανιασμένα τ' απόκρημνα βράχια, κι αν ξέφυγαν κραυγές ήταν των σειρήνων που ίππευαν τα κύματα, αν ακούστηκαν βογκη­ τά δεν ήταν πόνου, κι αν κανείς ζήτησε συγγνώμη ας είναι συγχωρεμένος, τώρα και εις τους αιώνας των αιώνων. Ξεκουρά­ στηκαν για λίγο ο ένας στην αγκαλιά του άλλου, ύστερα, μ' ένα τελευταίο φιλί, εκείνη γλίστρησε απ' το κρεβάτι, Μη σηκώνε­ σαι, κοιμήσου λίγο ακόμα, πάω να φτιάξω πρωινό. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο δεν κοιμήθηκε. Έπρεπε να εγκαταλείψει γρήγορα αυτό το σπίτι, υπήρχε κίνδυνος να ε­ πιστρέψει ο Αντόνιο Κλάρο στο σπίτι νωρίτερα απ' ό,τι είχε πει, πριν τις δώδεκα το μεσημέρι, είχε πει αυτολεξεί, ας υποθέ­ σουμε πως τα πράγματα στο εξοχικό δεν πήγαν όπως τα περί­ μενε και πως έρχεται προς τα εδώ εξοργισμένος, νευριασμένος με τον εαυτό του, για να κρύψει βιαστικά την απογοήτευση του στη θαλπωρή της εστίας του, θα διηγηθεί στη γυναίκα του πώς πήγε η δουλειά, σκαρώνοντας, για να δικαιολογήσει την κακή του διάθεση, δυσκολίες που δεν υπήρξαν, συζητήσεις που δεν έγιναν, συμφωνίες που δεν πραγματοποιήθηκαν. Το πρόβλημα του Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο είναι πως δεν μπορεί να φύ­ γει από κει έτσι, πρέπει να δώσει κάποια δικαιολογία στην Ελένα που να μην εγείρει καχυποψία, ας θυμηθούμε πως μέχρι τούτη τη στιγμή εκείνη δεν είχε κανένα λόγο να σκεφτεί πως ο

302

άντρας με τον οποίο κοιμήθηκε και απόλαυσε την νύχτα δεν είναι ο άντρας της, κι αφού είναι έτσι, με ποιο θράσος θα της πει τώρα, πολύ περισσότερο αφού απέκρυψε την πληροφορία μέχρι την τελευταία στιγμή, πως υπάρχουν επείγοντα ζητήμα­ τα να διευθετήσει εκτός σπιτιού ένα πρωινό σαν αυτό, Σάββα­ το καλοκαιρινό, ενώ το λογικό, λαμβάνοντας υπόψη το γεγο­ νός ότι η αρμονία του ζεύγους έφτασε στην εξοχότητα που κα­ ταμαρτυρήσαμε, θα ήταν να μείνουν στο κρεβάτι και να συνε­ χίσουν τη συζήτηση που έμεινε στη μέση, και μαζί ό,τι άλλο, καλύτερο ακόμα, μπορεί να συμβεί. Όπου να 'ναι η Ελένα θα εμφανιστεί με το πρωινό, πόσος καιρός έχει περάσει από τότε που έχουν να πάρουν μαζί πρωινό, στο λίκνο της οικειότητας που αναδίνει ακόμα τα ιδιαίτερα αρώματα του έρωτα, πόσο α­ συγχώρητο θα ήταν ν' αφήσουν να χαθεί μια τέτοια ευκαιρία που όλες οι πιθανότητες, τουλάχιστον αυτές που εμείς γνωρί­ ζουμε, έχουν συνωμοτήσει για να είναι και η τελευταία. Ο Τερ­ τουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο σκέφτεται, σκέφτεται και ξανασκέ­ φτεται, και σκεπτόμενος, και ξανά σκεπτόμενος, μέχρι αυτού του σημείου έφτασε στον άνθρωπο αυτόν εκείνο που ονομά­ ζουμε παράδοξη ενέργεια της ανθρώπινης ψυχής, βρίσκει όλο και πιο αχνή, λιγότερο επιτακτική, την ανάγκη να φύγει και, ταυτόχρονα, προσπερνώντας αστόχαστα όλους τους προβλε­ πόμενους κινδύνους, ισχυροποιείται διαρκώς μέσα στο νου του μια τρελή διάθεση να γίνει αυτόπτης μάρτυρας της οριστικού του θριάμβου πάνω στον Αντόνιο Κλάρο. Με σάρκα και οστά, κι ας υποστεί όλες τις συνέπειες. Ας έρθει να τον βρει εδώ, ας γίνει έξαλλος, ας ουρλιάξει, ας χρησιμοποιήσει βία, τίποτα δεν μπορεί να μειώσει, ό,τι κι αν κάνει, την έκταση της ήττας του. Αυτός ξέρει πως το τελευταίο όπλο το χειρίζεται ο Τερτουλιά­ νο Μάσιμο Αφόνσο, αρκεί αυτός ο τρισκατάρατος καθηγητής της Ιστορίας να τον ρωτήσει από πού έρχεται τέτοια ώρα, και η Ελένα, επιτέλους, θα γνωρίσει την άθλια πλευρά της θαυμα­ στής περιπέτειας των δύο όμοιων αντρών στα σημάδια στο χέ­ ρι, στις ουλές στο γόνατο και στις διαστάσεις του πέους, και, α­ πό σήμερα και στο εξής, όμοιων επίσης και στα ζευγαρώματα.

Ίσως να έρθει ασθενοφόρο να παραλάβει το κακοποιημένο σώμα του Τερτουλιανο Μάσιμο Αφόνσο, αλλά η πληγή του ε­ πιτιθέμενου, αυτή δεν θα κλείσει ποτέ. Θα μπορούσαν να είχαν μείνει εκεί οι χαιρέκακες ιδέες εκδίκησης που παρήγε ο εγκέ­ φαλος του ξαπλωμένου άντρα που περιμένει το πρωινό, αυτό όμως θα σήμαινε πως λογαριάζουμε χωρίς την προαναφερθεί­ σα παράδοξη ενέργεια της ανθρώπινης ψυχής, ή, αν προτιμά­ με να της δώσουμε άλλο όνομα, την πιθανότητα να ανακλήθη­ καν συναισθήματα μιας ευγένειας που έχει πέσει σε αχρηστία, ενός ιπποτισμού που, όσο από τη μια αξίζει επαίνους, είναι ε­ πίσης σωστό πως δεν συνηγορούν υπέρ του ορισμένα προσω­ πικά προηγούμενα που είναι κατακριτέα. Όσο απίστευτο κι αν μας φαίνεται, ο άντρας που από ηθική δειλία, από φόβο μή­ πως μαθευτεί η αλήθεια, άφησε να πέσει η Μαρία ντα Παζ στα χέρια του Αντόνιο Κλάρο, είναι ο ίδιος που όχι μόνο ετοιμάζε­ ται να δεχτεί το μεγαλύτερο χτύπημα στη ζωή του, αλλά σκέ­ φτηκε επιπλέον πως είναι αυστηρό του καθήκον να μην αφή­ σει την Ελένα μόνη σε μια τέτοια λεπτή περίσταση, να έχει τον άντρα της στο πλάι και να δει τον άλλο να μπαίνει. Η ανθρώ­ πινη ψυχή είναι ένα κουτί που ανά πάσα στιγμή μπορεί να πε­ ταχτεί από μέσα του ένας παλιάτσος που κάνει μορφασμούς και μας βγάζει τη γλώσσα, υπάρχουν όμως περιπτώσεις που ο ίδιος αυτός παλιάτσος αρκείται να μας κοιτάζει πάνω απ' το κουτί του, και βλέποντας πως, κατά λάθος, προχωρούμε σύμ­ φωνα με το σωστό και το χρηστό, γνέφει επιδοκιμαστικά το κε­ φάλι και εξαφανίζεται σκεπτόμενος πως είμαστε άλλη μια χα­ μένη περίπτωση. Χάρη στην απόφαση που πήρε, ο Τερτουλια­ νο Μάσιμο Αφόνσο καθάρισε από το ποινικό μητρώο του κά­ μποσα ελαφρά σφάλματα του, θα πρέπει όμως να υποφέρει πολύ μέχρι το μελάνι που καταγράφει τα άλλα του ν' αρχίσει να σβήνει από το φαιό χαρτί της μνήμης. Λέμε συνήθως, ο χρό­ νος θα δείξει, ξεχνάμε όμως να ρωτήσουμε αν υπάρχει χρόνος για να δείξει. Η Ελένα μπήκε μέσα με το πρωινό την ώρα που ο Τερτουλιανο Μάσιμο Αφόνσο σηκωνόταν, Τελικά δεν θέλεις να φάμε στο κρεβάτι, ρώτησε, κι εκείνος απάντησε όχι, προτι-

μούσε να καθίσουν άνετα σε μια καρέκλα αντί να έχουν συνέ­ χεια το νου τους μήπως πέσει κάποιος δίσκος, μη γλιστρήσει κάποιο φλιτζάνι, στα πασαλείμματα του βουτύρου, στα ψίχου­ λα που σέρνονται στις δίπλες του σεντονιού και πηγαίνουν πά­ ντα και καρφώνονται στα πιο ευαίσθητα σημεία του δέρματος. Αυτά είπε ο Τερτουλιανο Μάσιμο Αφόνσο προσπαθώντας ό­ σο μπορούσε να φανεί χαριτωμένος και καλοδιάθετος, αλλά ο μοναδικός του στόχος ήταν να διασκεδάσει μια νέα και πιεστι­ κή ανησυχία του, όταν δηλαδή ο Αντόνιο Κλάρο έρθει εδώ, τουλάχιστον να μην τους αιφνιδιάσει στη συζυγική παστάδα να δαγκώνουν αμαρτωλά μπισκότα και φρυγανισμένο ψωμί, όταν ο Αντόνιο Κλάρο έρθει εδώ, ας βρει τουλάχιστον το κρε­ βάτι του στρωμένο και το δωμάτιο του αερισμένο, όταν ο Αντόνιο Κλάρο έρθει εδώ, τουλάχιστον να τους δει όρθιους, χτενισμένους και ντυμένους όπως το θέλει κι ο Θεός, γιατί με τα προσχήματα συμβαίνει ό,τι και με την κακή έξη, από τη στιγμή που πηγαίνουμε χέρι χέρι μαζί της και δεν βλέπουμε τρόπο να την αποφύγουμε, ούτε και κάποιο πλεονέκτημα αν τελικά το κάνουμε, ας αποτίει τουλάχιστον πότε πότε φόρο τι­ μής στην αρετή, έστω κι αν απλώς το κάνει σχηματικά, εξάλ­ λου πολύ αμφιβάλλουμε αν αξίζει τον κόπο να της ζητήσουμε κάτι παραπάνω. Το πρωινό κυλά, είναι περασμένες δέκα και μισή. Η Ελένα πήγε να ψωνίσει, είπε Γυρίζω αμέσως, μ' ένα φιλί, θερμό κα­ τάλοιπο και παρηγορητικό ακόμα της παθιασμένης φωτιάς που ένωσε κι έκαψε παράνομα την προηγούμενη ώρα αυτό τον άντρα μ' αυτή τη γυναίκα. Τώρα, καθισμένος στον καναπέ, με το βιβλίο των αρχαίων πολιτισμών της Μεσοποταμίας ανοιχτό πάνω στα γόνατα, ο Τερτουλιανο Μάσιμο Αφόνσο περιμένει τον Αντόνιο Κλάρο να έρθει, και, μιας κι είναι άνθρωπος που εύκολα παρασύρεται από τα γκέμια της φαντασίας, του πέρα­ σε απ' το νου πως μπορεί ο Κλάρο που λέγαμε κι η γυναίκα του να συναντηθούν στο δρόμο και ν' ανέβουν μαζί επάνω για να ξεμπερδέψουν το κουβάρι μεμιάς, η Ελένα διαμαρτυρόμε­ νη, Δεν είστε εσείς ο άντρας μου, ο άντρας μου είναι στο σπίτι,

2 ο - Ο άνθρωπος

αντίγραφο

είναι αυτός που κάθεται εκεί, εσείς είστε ο καθηγητής της Ιστο­ ρίας που μας έχει κάνει τη ζωή μαύρη, κι ο Αντόνιο Κλάρο να διαμαρτύρεται, Ο άντρας σου είμαι εγώ, εκείνος είναι ο καθη­ γητής της Ιστορίας, δεν βλέπεις το βιβλίο που διαβάζει, αυτός ο άνθρωπος είναι ο χειρότερος απατεώνας που υπάρχει στον κόσμο, κι εκείνη να τον κόβει ειρωνικά, Ναι, ναι, πρώτα όμως κάντε μου τη χάρη κι εξηγήστε μου γιατί η βέρα είναι στο δικό του δάχτυλο και όχι στο δικό σας. Η Ελένα μόλις γύρισε μόνη από τα ψώνια κι είναι ήδη έντεκα. Σε λίγο θα ρωτήσει, Σε α­ πασχολεί κάτι, κι εκείνος θα απαντήσει όχι, Πώς σου ήρθε αυ­ τό, κι εκείνη θα πει πως, αφού είναι έτσι, Δεν καταλαβαίνω γιατί κοιτάς συνέχεια το ρολόι, κι εκείνος θα απαντήσει πως δεν ξέρει γιατί, από συνήθεια, ίσως να είναι λίγο νευρικός, Φα­ ντάσου να μου έδιναν το ρόλο του βασιλιά Χαμουραμπί, η κα­ ριέρα μου θα έκανε στροφή εκατόν ογδόντα μοιρών. Έφτασε έντεκα και μισή, τώρα μένει ένα τέταρτο μέχρι τις δώδεκα κι ο Αντόνιο Κλάρο δεν έχει έρθει. Η καρδιά του Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο μοιάζει με μανιασμένο άλογο που κλοτσάει προς όλες τις κατευθύνσεις, ο πανικός τού σφίγγει το λαιμό και του φωνάζει πως έχει ακόμα καιρό, Επωφελήσου τώρα που εκείνη είναι μέσα και φύγε, έχεις περίπου δέκα λεπτά ακόμα, προσο­ χή όμως, μην πάρεις το ασανσέρ, κατέβα από τις σκάλες και κοίτα καλά κι από τις δυο πλευρές προτού πατήσεις το πόδι σου στο δρόμο. Είναι δώδεκα το μεσημέρι, το ρολόι του καθι­ στικού μέτρησε αργά τους χτύπους σαν να ήθελε να δώσει μια τελευταία ευκαιρία στον Αντόνιο Κλάρο να εμφανιστεί, για να εκπληρώσει, έστω και την τελευταία στιγμή, αυτό που είχε υ­ ποσχεθεί, αλλά δεν ωφελεί όσο κι αν θέλει ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο να ξεγελάσει τον εαυτό του, Αφού δεν ήρθε ως τώρα, δεν θα ξανάρθει. Οποιοσδήποτε άνθρωπος μπορεί να καθυστερήσει, μια βλάβη του αυτοκινήτου, ένα σκασμένο λά­ στιχο, είναι πράγματα που συμβαίνουν καθημερινά στον καθέ­ να, κανείς δεν γλιτώνει απ' αυτά. Από τώρα και στο εξής κάθε στιγμή θα είναι μια αγωνία, μετά θα έρθει η σειρά της ταραχής, της σαστισμάρας, και, αναπόφευκτα, μια σκέψη, Ας δεχτούμε

306

πως άργησε, μάλιστα, άργησε, και τα τηλέφωνα τι τα έχουμε, γιατί δεν τηλεφωνεί να πει πως του έσπασε το διαφορικό, ή το κουτί των ταχυτήτων, ή ο ιμάντας του ανεμιστήρα, όλα όσα μπορούν να συμβούν σ' ένα παλιό αυτοκίνητο σαν αυτό. Πέ­ ρασε μια ώρα ακόμα, ούτε φωνή ούτε ακρόαση από τον Αντό­ νιο Κλάρο, κι όταν ήρθε η Ελένα ν' ανακοινώσει πως το φαγη­ τό είχε σερβιριστεί, ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο είπε πως δεν είχε όρεξη, ας έτρωγε μόνη της, και πως, εξάλλου, έπρεπε να βγει έξω οπωσδήποτε. Εκείνη θέλησε να μάθει γιατί, κι ε­ κείνος θα μπορούσε να της αντιγυρίσει πως δεν ήταν παντρε­ μένοι, πως επομένως δεν είχε καμία υποχρέωση να της δώσει ε­ ξηγήσεις σχετικά με το τι έκανε και τι δεν έκανε, αλλά δεν είχε έρθει ακόμα η στιγμή ν' ανοίξει τα χαρτιά του και ν' αρχίσει κα­ θαρό παιχνίδι, κι έτσι περιορίστηκε να απαντήσει πως αργότε­ ρα θα της εξηγούσε τα πάντα, υπόσχεση που ο Τερτουλιάνο Μά­ σιμο Αφόνσο έχει πολύ εύκολη και που την τηρεί, όταν την τη­ ρεί, αργά και κακά, μπορεί να της το πει κι η μητέρα του, μπο­ ρεί να της το πει κι η Μαρία ντα Παζ, από την οποία επίσης δεν υπάρχουν νέα. Η Ελένα τον ρώτησε μήπως θα έπρεπε ν' αλλά­ ξει ρούχα, κι εκείνος είπε ναι, πως πραγματικά αυτά που φο­ ρούσε δεν ήταν τα ενδεδειγμένα γι' αυτό που είχε να κάνει, το καταλληλότερο θα ήταν ένα κανονικό κοστούμι, σακάκι και παντελόνι, ούτε τουρίστας είμαι, ούτε πάω στην εξοχή να ξεκαλοκαιριάσω. Δεκαπέντε λεπτά αργότερα έφευγε, η Ελένα τον συνόδεψε μέχρι την είσοδο του ανελκυστήρα, στα μάτια της μια λάμψη προμηνούσε κλάμα, δεν είχε προλάβει ο Τερτουλιά­ νο Μάσιμο Αφόνσο ακόμα να βγει στο δρόμο κι εκείνη είχε α­ ναλυθεί σε δάκρυα, επαναλαμβάνοντας την ερώτηση που δεν είχε πάρει ακόμη απάντηση, Τι συμβαίνει, τι συμβαίνει. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο μπήκε στο αυτοκίνητο, η πρώτη του σκέψη ήταν να απομακρυνθεί από κει, να πάει και να σταθμεύσει σε κάποιο ήσυχο μέρος για να αναλογιστεί στα σοβαρά την κατάσταση, να βάλει σε τάξη τη σύγχυση που εδώ και είκοσι τέσσερις ώρες μαίνεται μέσα στο κεφάλι του, και τε­ λικά ν' αποφασίσει τι θα κάνει. Έβαλε μπρος το αυτοκίνητο

3 0 7

και, μόλις έστριψε στη γωνία, κατάλαβε πως δεν χρειαζόταν καθόλου να σκεφτεί, πως το μόνο που είχε να κάνει ήταν να πά­ ρει τηλέφωνο τη Μαρία ντα Παζ, είναι απίστευτο πώς δεν το σκέφτηκα νωρίτερα, θα ήταν μάλλον επειδή ήταν κλεισμένος σ' εκείνο το σπίτι κι από κει δεν μπορούσε να τηλεφωνήσει. Με­ ρικές εκατοντάδες μέτρα πιο κάτω συνάντησε έναν τηλεφωνικό θάλαμο. Σταμάτησε το αυτοκίνητο, μπήκε μέσα μ' έναν πήδο και σχημάτισε γρήγορα τον αριθμό. Μέσα στο θάλαμο έκανε α­ ποπνικτική ζέστη. Η φωνή της γυναίκας που ρώτησε από την άλλη, Ποιος είναι, δεν του ήταν γνωστή, Θα ήθελα να μιλήσω με τη Μαρία ντα Παζ, είπε, Ναι, αλλά ποιος είναι, Είμαι ένας συνάδελφος της, από την τράπεζα όπου δουλεύει, Η δεσποινίς Μαρία ντα Παζ σκοτώθηκε σήμερα το πρωί, αυτοκινητιστικό δυστύχημα, επέβαινε με τον αρραβωνιαστικό της και σκοτώθη­ καν και οι δύο, συμφορά, μεγάλη συμφορά. Σε μια στιγμή, από την κορυφή ως τα νύχια, το σώμα του Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο πλημμύρισε στον ιδρώτα. Ψέλλισε μερικές λέξεις που η γυναίκα δεν μπόρεσε να καταλάβει, Τι είπατε, πώς είπατε, με­ ρικές λέξεις που δεν θυμάται ούτε πρόκειται να θυμηθεί, που ξεχάστηκαν για πάντα, και, χωρίς να καταλάβει τι έκανε, σαν ρομπότ που κόπηκε ξαφνικά η ενέργεια του, άφησε το ακου­ στικό να πέσει. Ακίνητος στο καμίνι του θαλάμου, άκουγε μια λέξη, μία μόνο, ν' αντηχεί στα αυτιά του, Σκοτώθηκε, αμέσως όμως η λέξη ήρθε και πήρε άλλη θέση, και φώναζε, Τη σκότω­ σες. Δεν τη σκότωσε με την απερίσκεπτη οδήγηση ο Αντόνιο Κλάρο, αν υποθέσουμε πως αυτός υπήρξε ο λόγος του δυστυ­ χήματος, τη σκότωσε εκείνος, ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, τη σκότωσε η ηθική του αδυναμία, τη σκότωσε μια επιθυμία που τον έκανε τυφλό προς οτιδήποτε πέρα από την αντεκδίκη­ ση, είχε ειπωθεί πως ένας από τους δύο, ή ο ηθοποιός ή ο κα­ θηγητής της Ιστορίας, περίσσευε στον κόσμο, εσύ όμως όχι, ε­ σύ δεν περίσσευες, δεν υπάρχει αντίγραφο δικό σου για να σε αντικαταστήσει στο πλευρό της μητέρας σου, εσύ μάλιστα, ή­ σουν μοναδική, όπως οποιοσδήποτε άλλος κοινός άνθρωπος είναι μοναδικός, πραγματικά μοναδικός. Λένε πως μισεί κανείς

τον άλλο μόνο όταν μισεί τον εαυτό του, το χειρότερο όμως απ' όλα τα μίση είναι αυτό που βαραίνει όταν δεν μπορείς ν' αντέ­ ξεις την ομοιότητα του άλλου, κι ίσως να είναι ακόμα χειρότε­ ρη η ομοιότητα αυτή αν κάποια στιγμή γίνει απόλυτη. Ο Τερ­ τουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο βγήκε από το θάλαμο παραπατώ­ ντας με βήματα μεθυσμένου, μπήκε στο αυτοκίνητο με βία, σαν να πετούσε τον εαυτό του μέσα, κι έμεινε εκεί, κοιτάζοντας μπροστά χωρίς να βλέπει, μέχρι που δεν άντεξε άλλο και τα δά­ κρυα κι οι λυγμοί συντάραξαν το στήθος του. Αυτή τη στιγμή αγαπά τη Μαρία ντα Παζ όπως δεν την αγάπησε ποτέ ούτε και θα την αγαπήσει ποτέ στο μέλλον. Ο πόνος που νιώθει γεννιέ­ ται από την απώλεια της, αλλά η συναίσθηση της ενοχής του εί­ ναι αυτή που πιέζει την πληγή που θα εκκρίνει πύο και σκατά για πάντα. Μερικοί άνθρωποι τον κοίταξαν μ' εκείνη την ανώ­ φελη και ανίκανη περιέργεια που ούτε καλό ούτε κακό μπορεί να κάνει στον κόσμο, ένας όμως τον πλησίασε να τον ρωτήσει αν μπορούσε να βοηθήσει σε κάτι, κι εκείνος είπε όχι ευχαρι­ στώ, κι επειδή ευχαρίστησε έκλαψε ακόμα πιο πολύ, ήταν σαν να έβαλαν το χέρι στον ώμο του και να του είπαν, Κουράγιο, με τον καιρό ο καημός θα περάσει, είναι αλήθεια, με τον καιρό ό­ λα περνούν, υπάρχουν όμως περιπτώσεις όπου ο καιρός αργεί να περάσει για να κουράσει τον πόνο, κι υπήρξαν και θα υπάρ­ ξουν περιπτώσεις, σπανιότερες ευτυχώς, που ούτε ο καιρός πέ­ ρασε ούτε ο πόνος κουράστηκε. Έμεινε έτσι μέχρι που δεν είχε άλλα δάκρυα για να κλάψει, μέχρι που ο καιρός αποφάσισε να βάλει ξανά μπρος και να ρωτήσει, Και τώρα, πού σκέφτεσαι να πας, και ιδού που ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, σύμφωνα με όλες τις πιθανότητες, έχει μετατραπεί σε Αντόνιο Κλάρο για την υπόλοιπη ζωή του, και καταλαβαίνει τώρα πως δεν έχει πού να πάει. Κατά πρώτον, το σπίτι που κάποτε έλεγε δικό του ανήκε στον Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, κι ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο είναι νεκρός, κατά δεύτερον, δεν μπορεί να σηκωθεί και να πάει στο σπίτι που ήταν του Αντόνιο Κλάρο και να πει στην Ελένα πως ο άντρας της πέθανε, γιατί για κείνη ο Αντόνιο Κλάρο είναι αυτός ο ίδιος, και όσο, τέλος, για το σπίτι

30θ

της Μαρία ντα Παζ, όπου εξάλλου ποτέ δεν τον προσκάλεσαν, θα μπορούσε να πάει μόνο για να εκφράσει τα αχρείαστα συλ­ λυπητήρια του στην καημένη μάνα που ορφάνεψε από κόρη. Φυσικό θα ήταν αυτήν ακριβώς τη στιγμή να σκεφτεί ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο μια άλλη μητέρα, που, αν ήδη ενη­ μερώθηκε για τη θλιβερή είδηση, θα κλαίει κι εκείνη τα απαρη­ γόρητα δάκρυα της μητρικής ορφάνιας, η σταθερή όμως συ­ ναίσθηση πως, μέσα του και για τον εαυτό του, θα είναι πάντα ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, και πως, επομένως, ως τέτοιος είναι ζωντανός, θα πρέπει να μπλόκαρε προσωρινά αυτό που κάτω από άλλες συνθήκες θα ήταν η πρώτη του παρόρμηση. Προς το παρόν, θα πρέπει να βρει απάντηση στην ερώτηση που είχε μείνει πίσω, Και τώρα πού σκέφτεσαι να πας, δυσκολία, αν το καλοσκεφτούμε, που λύνεται πανεύκολα σ' αυτή την πόλη, ακόμα κι αν δεν ήταν μια απέραντη μητρόπολη, με ξενοδοχεία και πανσιόν για όλα τα γούστα και τα βαλάντια. Εκεί θα πρέ­ πει να πάει, κι όχι μόνο για μερικές ώρες για να προστατευτεί από τη ζέστη και να κλάψει με την ησυχία του. Ήταν διαφορε­ τικά την περασμένη νύχτα που κοιμήθηκε με την Ελένα, όταν το έκανε δεν ήταν παρά μια κίνηση στο παιχνίδι, αν κοιμηθείς με τη γυναίκα μου, θα κοιμηθώ κι εγώ με τη δική σου, δηλαδή οφθαλμόν αντί οφθαλμού και οδόντα αντί οδόντος, όπως προ­ στάζει ο ηθικός νόμος της ίσης ανταπόδοσης, το talion που πο­ τέ δεν εφαρμόστηκε καταλληλότερα από αυτή την περίπτωση, από το λατινικό έτυμο talis,* απ' όπου πήρε και το όνομα του, αφού όμοια ήταν τα παραπτώματα που διέπραξαν, όμοιοι ήταν κι αυτοί που τα διέπραξαν. Ήταν διαφορετικό, επιτρέψτε μας να γυρίσουμε στην αρχή της φράσης, να περάσει τη νύχτα με την Ελένα όταν κανείς δεν μάντευε πως ο θάνατος ετοιμαζόταν να μπει κι αυτός στο παιχνίδι και να κάνει σαχ ματ, κι άλλο θα ήταν, γνωρίζοντας πως ο Αντόνιο Κλάρο είναι νεκρός, ακόμα κι αν αύριο οι εφημερίδες πουν πως ο μακαρίτης ονομαζόταν Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, να πάει να κοιμηθεί δεύτερη νύ:

310

Όμοιος. (Σ.τ.Μ.)

χτα μαζί της, επιβαρύνοντας έτσι τη μια απάτη με άλλη απάτη μεγαλύτερη. Εμείς, τα ανθρώπινα όντα, παρότι εξακολουθούμε να είμαστε, άλλοι περισσότερο, άλλοι λιγότερο, τόσο ζώα όσο παλιότερα, έχουμε ορισμένα καλά αισθήματα, μερικές φορές μάλιστα και κάποιο ίχνος ή σπόρο σεβασμού προς τον εαυτό μας, κι ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, που σε τόσες περιστάσεις συμπεριφέρθηκε με τρόπο που δικαιολογεί τις πικρές κατηγο­ ρίες μας, δεν θα τολμήσει να κάνει το βήμα που, στα δικά μας μάτια, θα τον καταδίκαζε για πάντα. Θα ψάξει επομένως για έ­ να ξενοδοχείο, και αύριο βλέπουμε. Έβαλε μπρος το αυτοκίνη­ το και οδήγησε με κατεύθυνση το κέντρο, όπου θα έχει περισ­ σότερα περιθώρια επιλογής, σε τελευταία ανάλυση, του αρκεί ένα μικρό των δύο αστέρων, για μια νύχτα είναι, Και ποιος μου λέει εμένα πως θα είναι για μια νύχτα, σκέφτηκε, πού θα πάω να κοιμηθώ αύριο, και μετά, και μετά, και μετά, για πρώτη φο­ ρά το μέλλον εμφανίστηκε μπροστά του ως ο τόπος όπου σί­ γουρα χρειάζονται καθηγητές Ιστορίας, αλλά όχι τούτος εδώ, όπου ο ηθοποιός Ντανιέλ Σάντα-Κλάρα δεν έχει άλλη επιλογή παρά να αποποιηθεί την υποσχόμενη καριέρα του, όπου χρειά­ ζεται να ανακαλύψει κάποιο σημείο ισορροπίας ανάμεσα στο υπήρξα και στο υπάρχω, χωρίς αμφιβολία είναι ανακουφιστικό να μας λέει η συνείδηση μας, Ξέρω ποιος είσαι, αλλά αυτή η ί­ δια μπορεί ν' αρχίσει να αμφιβάλλει για μας και γι' αυτό που λέει όταν αντιληφθεί, τριγύρω, πως οι άνθρωποι ρωτούν ο ένας τον άλλο την ενοχλητική ερώτηση, Κι αυτός ποιος είναι. Ο πρώτος που είχε την ευκαιρία να εκδηλώσει δημοσίως την πε­ ριέργεια αυτή ήταν ο υπάλληλος της ρεσεψιόν του ξενοδοχείου όταν ζήτησε από τον Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο ταυτότητα, και θα πρέπει να ευχαριστεί τον ουρανό που δεν τον ρώτησε πρώτα πώς τον λένε, γιατί πολύ πιθανό να του ξέφευγε, με τη δύναμη της συνήθειας, το όνομα του Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, το όνομα που υπήρξε δικό του για τριάντα οκτώ χρό­ νια και τώρα ανήκει σ' ένα σώμα ρημαγμένο σ' ένα θάλαμο ψυ­ γείου που περιμένει την αναπόφευκτη, κατά κανόνα, για τους νεκρούς από αυτοκινητιστικό, αυτοψία. Το δελτίο ταυτότητας

31 1

που παρουσίασε έχει επομένως το όνομα του Αντόνιο Κλάρο, το πρόσωπο στη συνημμένη φωτογραφία είναι το ίδιο με αυτό που έχει ο ρεσεψιονίστ μπροστά του και θα καθόταν αυτοστιγ­ μεί να εξετάσει, αν υπήρχε λόγος να μπει σε τέτοιο κόπο. Δεν υ­ πάρχει, ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο υπέγραψε ήδη το μη­ τρώο πελατών, σ' αυτές τις περιπτώσεις αρκεί ένα απλό ορνιθοσκάλισμα, αρκεί να φέρει κάποια ομοιότητα με την επίσημη υ­ πογραφή, κρατά ήδη το κλειδί στο χέρι, έχει πει πως δεν έχει α­ ποσκευές, και για να ενισχύσει μια αληθοφάνεια που κανείς δεν του ζήτησε, εξήγησε πως έχασε το αεροπλάνο, πως άφησε τις βαλίτσες στο αεροδρόμιο, και γι' αυτό θα μείνει μόνο μία νύχτα. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο άλλαξε όνομα, εξακολουθεί ό­ μως να είναι ο ίδιος άνθρωπος που συνοδέψαμε στο μαγαζί με τις βιντεοκασέτες, που μιλά πάντα παραπάνω απ' όσο είναι α­ νάγκη, που δεν ξέρει να φερθεί φυσικά, τυχερός είναι που ο υ­ πάλληλος έχει άλλα πράγματα να σκεφτεί, το τηλέφωνο που χτυπά, μερικούς ξένους που μπαίνουν μόλις τώρα γονατισμένοι απ' τις βαλίτσες και τους ταξιδιωτικούς σάκους. Ο Τερτουλιά­ νο Μάσιμο Αφόνσο ανέβηκε στο δωμάτιο, βολεύτηκε, πήγε στο μπάνιο ν' ανακουφίσει την κύστη του, πέρα από το αεροπλάνο που έχασε, όπως είπε στον ρεσεψιονίστ, δεν μοιάζει να έχει άλ­ λες έγνοιες, αλλά αυτό κράτησε μέχρι να ξαπλώσει στο κρεβά­ τι για να ξεκουραστεί λίγο, τότε η φαντασία έφερε μπροστά του ένα αυτοκίνητο σμπαράλια και μέσα να αιμορραγούν φριχτά δυο σώματα ρημαγμένα. Επέστρεψαν τα δάκρυα, επέστρεψαν οι λυγμοί, και ποιος ξέρει πόση ώρα θα συνέχιζε έτσι αν ξαφνι­ κά η σκανδαλισμένη ανάμνηση της μητέρας του δεν διέκοπτε τον αποπροσανατολισμένο του εγκέφαλο. Ανακάθισε μ' ένα τί­ ναγμα, άπλωσε το χέρι του στο τηλέφωνο ενώ ταυτόχρονα φόρ­ τωνε τον εαυτό του νοερά με βρισιές, είμαι ένα κτήνος, ένας η­ λίθιος, ένας βλάκας και μισός, ένας βλαμμένος, χειρότερος από κρετίνο, πώς είναι δυνατό να μη σκεφτώ πως η αστυνομία θα ερχόταν να μου χτυπήσει την πόρτα, πως θα ανέκρινε τους γεί­ τονες για να διερευνήσει αν έχω συγγενείς, πως η γειτόνισσα του επάνω ορόφου θα τους έδινε τη διεύθυνση και τον αριθμό

τηλεφώνου της μητέρας μου, πώς ήταν δυνατό να ξεχάσω κάτι που βγάζει μάτι, πώς μπόρεσα. Κανείς δεν απαντούσε. Το τη­ λέφωνο χτυπούσε, χτυπούσε, αλλά κανείς δεν εμφανίστηκε να ρωτήσει, Ποιος είναι, για να μπορέσει επιτέλους ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο ν' απαντήσει, Εγώ είμαι, είμαι ζωντανός, η α­ στυνομία έκανε λάθος, θα σου εξηγήσω αργότερα. Η μητέρα του δεν βρισκόταν στο σπίτι, και το γεγονός αυτό, απίθανο σε άλλη περίπτωση, μπορούσε μόνο να σημαίνει πως είναι καθ' οδόν, πως είχε μισθώσει ταξί και είναι καθ' οδόν, ίσως και να εί­ χε φτάσει, κι αν είναι έτσι, θα πήγε και θα ζήτησε το κλειδί από τη γειτόνισσα του επάνω ορόφου και τώρα θα κλαίει τη μοίρα της, καημένη μητέρα, καλά με είχε προειδοποιήσει. Ο Τερτου­ λιάνο Μάσιμο Αφόνσο κάλεσε τον αριθμό του τηλεφώνου του, και για μια ακόμα φορά δεν του απάντησαν. Έκανε μια προ­ σπάθεια να σκεφτεί ήρεμα, να ξεκαθαρίσει το ταραγμένο του μυαλό, ακόμα κι αν η αστυνομία εργάστηκε με απόλυτη επιδε­ ξιότητα, θα χρειάστηκε χρόνο για να πραγματοποιήσει και να ολοκληρώσει τις έρευνες της, πρέπει να θυμηθούμε πως η πόλη αυτή είναι μια απέραντη μυρμηγκοφωλιά πέντε εκατομμυρίων αεικίνητων κατοίκων, πως τα ατυχήματα είναι πολλά και τα θύματα τους ακόμα περισσότερα, πως πρέπει να τα αναγνωρί­ σουν, να αναζητήσουν κατόπιν τις οικογένειες, έργο που δεν εί­ ναι πάντα εύκολο γιατί υπάρχουν άνθρωποι τόσο απρόσεκτοι που βγαίνουν στο δρόμο χωρίς ένα χαρτί στην τσέπη που να προειδοποιεί, Αν μου συμβεί κάποιο ατύχημα, καλέστε τον τά­ δε ή την τάδε. Ευτυχώς ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο δεν εί­ ναι τέτοιος άνθρωπος, κατά τα φαινόμενα ούτε η Μαρία ντα Παζ ήταν, στην ατζέντα του καθενός τους, στο χαρτάκι με τα προσωπικά στοιχεία, υπήρχαν όλα όσα ήταν αναγκαία για μια πλήρη αναγνώριση, τουλάχιστον για τις πρώτες ανάγκες, που σχεδόν πάντα είναι και οι τελευταίες. Κανείς, εκτός κι αν είναι παράνομος, δεν θα τριγυρνούσε με ψεύτικα έγγραφα ή υπεξαι­ ρεμένα από άλλον άνθρωπο, πράγμα που εύλογα μας οδηγεί να συμπεράνουμε, αναφερόμενοι στην παρούσα περίπτωση, πως εκείνο που φάνηκε στην αστυνομία αυτό και ήταν πράγματι,

πολύ δε περισσότερο που, αφού δεν είχαν λόγους να αμφιβά­ λουν για την ταυτότητα του ενός θύματος, δεν βλέπουμε για ποιο διαβολεμένο λόγο θα πρέπει να αμφιβάλουν για του άλ­ λου. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο τηλεφώνησε ξανά, και ξανά δεν πήρε απάντηση. Δεν σκέφτεται πια τη Μαρία ντα Παζ, τώρα θέλει να μάθει πού είναι η Καρολίνα Μάσιμο, τα ση­ μερινά ταξί είναι πολύ δυνατά μηχανήματα, όχι οι σακαράκες που ήταν κάποτε, και, σε μια κατάσταση δραματική σαν αυτή, δεν θα χρειαζόταν καν να δελεάσει τον οδηγό με την υπόσχεση μιας αμοιβής για να πατήσει γκάζι, σε λιγότερο από τέσσερις ώ­ ρες θα πρέπει να είναι εδώ, κι αφού είναι Σάββατο και εποχή διακοπών, και η κίνηση στους δρόμους μειωμένη στο ελάχιστο, έχει κι εκείνη την υποχρέωση να βρίσκεται στο σπίτι για να καλ­ μάρει την ανησυχία του γιου της. Ξανατηλεφώνησε, και αυτή τη φορά, χωρίς να το περιμένει, μπήκε σε λειτουργία ο τηλε­ φωνητής, Είμαι ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, παρακαλώ α­ φήστε το μήνυμα σας, το σοκ ήταν πάρα πολύ δυνατό, τόσο πο­ λύ ταράχτηκε που δεν πήρε είδηση πως ο τηλεφωνητής δεν εί­ χε τεθεί σε λειτουργία προηγουμένως, και τώρα ήταν σαν ν' ά­ κουγε ξαφνικά μια φωνή που δεν ήταν δική του, η φωνή ενός άγνωστου νεκρού που αύριο θα χρειαστεί να αντικατασταθεί α­ πό τη φωνή ενός οποιουδήποτε ζωντανού για να μην ενοχλεί τους ευαίσθητους ανθρώπους, μια λειτουργία βάλε-βγάλε που πραγματοποιείται καθημερινά χιλιάδες φορές σε όλα τα μέρη του κόσμου, κι ας μας ενοχλεί αυτή η σκέψη. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο χρειάστηκε μερικά δευτερόλεπτα για να γα­ ληνέψει και ν' ανακτήσει την ίδια τη φωνή του, μετά, τρέμο­ ντας, είπε, Μητέρα, δεν είναι αλήθεια αυτό που σας είπαν, είμαι ζωντανός και σώος, θα σας εξηγήσω αργότερα τι έγινε, επανα­ λαμβάνω, είμαι ζωντανός και σώος, θα σας δώσω το όνομα του ξενοδοχείου όπου διανυκτερεύω, το νούμερο του δωματίου και το νούμερο του τηλεφώνου, τηλεφωνήστε μόλις φτάσετε εδώ, μην κλαίτε άλλο, μην κλαίτε άλλο, ίσως ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο να είχε πει και για τρίτη φορά αυτές τις λέξεις, αν δεν ξεσπούσε ο ίδιος σε δάκρυα, για τη μητέρα του, για τη Μαρία

ντα Παζ, που η ανάμνηση της βρισκόταν ξανά εκεί, αλλά και α­ πό λύπηση για τον εαυτό του. Εξαντλημένος, έπεσε στο κρεβά­ τι, ένιωθε αδύναμος, ανήμπορος σαν άρρωστο παιδί, θυμήθηκε πως δεν είχε φάει και η ιδέα, αντί να του ξυπνήσει την όρεξη, του προκάλεσε τόσο βίαιη ναυτία που χρειάστηκε να σηκωθεί και να τρέξει κακήν κακώς στο μπάνιο, όπου διαδοχικά τρα­ ντάγματα έκαναν ν' ανέβει από το στομάχι του μόνο ένας πι­ κρός αφρός. Επέστρεψε στο δωμάτιο, κάθισε στο κρεβάτι με το κεφάλι του ανάμεσα στα χέρια, αφήνοντας τη σκέψη του να πλανηθεί σαν καρυδότσουφλο που κατεβαίνει το ρεύμα και πό­ τε πότε, χτυπώντας σε μια πέτρα, αλλάζει για μια στιγμή πο­ ρεία. Χάρη σ' αυτή τη μισοσυνειδητή περιπλάνηση θυμήθηκε πως είχε κάτι σημαντικό ν' ανακοινώσει στη μητέρα του. Τηλε­ φώνησε στο σπίτι σκεπτόμενος πως το μηχάνημα θα έκανε πά­ λι χαλάστρα και δεν θα λειτουργούσε, και άφησε έναν αναστε­ ναγμό ανακούφισης όταν ο τηλεφωνητής, μετά από μερικά δευ­ τερόλεπτα δισταγμού, έδωσε σήμα ζωής. Λίγες λέξεις χρησιμο­ ποίησε στο μήνυμα, είπε μόνο, Σημειώστε το όνομα, είναι Αντόνιο Κλάρο, μην το ξεχάσετε, και μετά, σαν να είχε ανακαλύψει ένα βαρύνον στοιχείο για την οριστική διαλεύκανση των εναλ­ λασσόμενων και ασταθών ταυτοτήτων, πρόσθεσε την ακόλου­ θη πληροφορία, Ο σκύλος λέγεται Τομάρκτους. Όταν έρθει η μητέρα του δεν θα χρειαστεί να της απαγγείλει τα ονόματα του πατέρα και των παππούδων, των θείων από την πλευρά της μη­ τέρας και από την πλευρά του πατέρα, δεν θα χρειαστεί να μι­ λήσει για το σπασμένο χέρι του όταν έπεσε από τη συκιά, ούτε για την πρώτη του φιλενάδα, ούτε για τον κεραυνό που έπεσε πάνω στην καμινάδα του σπιτιού όταν εκείνος ήταν δέκα χρό­ νων. Για να βεβαιωθεί απολύτως η Καρολίνα Αφόνσο πως έχει μπροστά της το γιο των σπλάχνων της, δεν θα χρειαστεί ούτε το θαυμαστό μητρικό ένστικτο ούτε οι επιστημονικές αποδείξεις του DNA, το όνομα ενός απλού σκύλου θα είναι αρκετό. Πέρασε σχεδόν μία ώρα μέχρι να χτυπήσει το τηλέφωνο. Αι­ φνιδιασμένος, ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο το σήκωσε γρή­ γορα, ελπίζοντας ν' ακούσει τη φωνή της μητέρας του, βγήκε 3 1 5

όμως ο υπάλληλος της ρεσεψιόν, που είπε, Είναι εδώ η κυρία Καρολίνα Κλάρο και θέλει να σας μιλήσει, Είναι η μητέρα μου, ψέλλισε, κατεβαίνω, κατεβαίνω αμέσως. Βγήκε τρέχοντας, ενώ ταυτόχρονα επέκρινε τον εαυτό του, Πρέπει να συγκρατηθώ, δεν πρέπει να δείξω υπερβολικό συναισθηματισμό, όσο λιγότε­ ρο τραβάμε τα βλέμματα τόσο το καλύτερο. Η βραδύτητα του ασανσέρ τον βοήθησε να μετριάσει τη δίνη των συναισθημάτων, κι ήταν πια ένας Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο αρκετά ευπρε­ πής όταν εμφανίστηκε στο αίθριο και αγκάλιασε την ηλικιωμέ­ νη κυρία, η οποία λόγω σωστού ενστίκτου ή ως αποτέλεσμα ζυ­ γισμένου συλλογισμού στο ταξί που την έφερε εδώ, ανταπέδω­ σε με μετριοπάθεια τις εκδηλώσεις αγάπης του γιου της, χωρίς τις ένθερμες λαϊκές διαχυτικότητες φράσεων του είδους Αχ λε­ βέντη μου, αν και στο παρόν δράμα θα έπρεπε να είναι Αχ κα­ κομοίρη μου η πιο κατάλληλη για την περίσταση. Οι αγκαλιές, οι σπασμοί από τους λυγμούς χρειάστηκε να περιμένουν μέχρι να φτάσουν στο δωμάτιο, μέχρι να κλείσει η πόρτα κι ο ανα­ στημένος γιος να μπορέσει να πει Μητέρα, και τα μόνα λόγια που κατάφεραν να βγουν από την ευγνωμονούσα καρδιά της ή­ ταν, Εσύ είσαι, εσύ είσαι. Αυτή η γυναίκα ωστόσο δεν είναι απ' αυτές που ικανοποιούνται εύκολα, απ' αυτές που μ' ένα χάδι λη­ σμονούν αμέσως το κακό, που στην περίπτωση αυτή δεν ήταν καν εναντίον της, αλλά εναντίον της λογικής, του σεβασμού, κι επίσης του κοινού νου, για να μην πει κανείς πως ξεχάσαμε κιό­ λας αυτόν που έκανε ό,τι μπορούσε ώστε η ιστορία των διπλό­ τυπων ανθρώπων να μην καταλήξει σε τραγωδία. Η Καρολίνα Μάσιμο δεν θα χρησιμοποιήσει αυτό τον όρο, θα πει μόνο, Υπάρχουν δύο νεκροί, τώρα πες μου εξαρχής πώς μπόρεσε να συμβεί αυτό και μη μου κρύψεις τίποτα, σε παρακαλώ, η εποχή της μισής αλήθειας πέρασε, το ίδιο και της μισής ψευτιάς. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο τράβηξε μια καρέκλα για να κα­ θίσει η μητέρα του, κάθισε κι εκείνος στην άκρη του κρεβατιού κι άρχισε την εξιστόρηση του. Από την αρχή, όπως είχε εκείνη απαιτήσει. Εκείνη δεν τον διέκοψε, μονάχα δυο φορές άλλαξε έκφραση, η πρώτη τη στιγμή που ο Αντόνιο Κλάρο έλεγε πως

θα πήγαινε τη Μαρία ντα Παζ στο εξοχικό του για να κάνει έ­ ρωτα μαζί της, κι η δεύτερη όταν ο γιος της της εξήγησε πώς και γιατί είχε πάει στο σπίτι της Ελένα και όσα συνέβησαν μετά. Κί­ νησε τα χείλη της να πει, Τρελοί, αλλά η λέξη δεν ακούστηκε. Είχε πέσει σούρουπο, το μισοσκόταδο κάλυπτε ήδη τις εκφρά­ σεις και των δύο. Όταν ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο σώπα­ σε, η μητέρα του έκανε την αναπόφευκτη ερώτηση, Και τώρα, Τώρα, μητέρα, ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο που ήμουν είναι νεκρός, κι ο άλλος, αν θέλει να συνεχίσει να είναι στη ζωή, δεν έχει άλλη επιλογή παρά να γίνει Αντόνιο Κλάρο, Και γιατί να μην πεις την αλήθεια, γιατί να μην πεις όλα όσα έγιναν, γιατί να μη βάλεις τα πράγματα στη θέση τους, Μόλις άκουσες τι συνέ­ βη, Ναι, και λοιπόν, Σας ρωτώ, μητέρα, αν πραγματικά πιστεύε­ τε πως θα έπρεπε τα τέσσερα αυτά πρόσωπα, ζωντανά και νε­ κρά, να βγουν στη δημοσιότητα για τέρψη και εκμετάλλευση της άγριας περιέργειας του κόσμου, και τι θα κερδίζαμε με αυ­ τό, οι νεκροί δεν θα ανασταίνονταν και οι ζωντανοί θ' άρχιζαν να πεθαίνουν εκείνη την ημέρα, Τι θα γίνει τότε, Εσείς, μητέρα, θα παρευρεθείτε στην κηδεία του ψεύτικου Τερτουλιάνο Μάσι­ μο Αφόνσο και θα τον κλάψετε σαν να ήταν γιος σας, η Ελένα θα πάει κι εκείνη, αλλά κανείς δεν θα ξέρει γιατί είναι εκεί, Κι ε­ σύ, Σας το είπα, είμαι ο Αντόνιο Κλάρο, όταν ανάψουμε το φως, το πρόσωπο που θα εμφανιστεί μπροστά σας θα είναι το δικό του, όχι το δικό μου, Είσαι ο γιος μου, Ναι, είμαι ο γιος σας, αλ­ λά δεν θα μπορώ να είμαι στο μέρος, λόγου χάρη, όπου γεννή­ θηκα, είμαι νεκρός για τους ανθρώπους εκεί, κι όταν θα θέλου­ με να συναντηθούμε, θα πρέπει να γίνεται σε μέρος όπου κανείς δεν γνώρισε ποτέ κάποιον καθηγητή Ιστορίας με το όνομα Τερ­ τουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, Κι η Ελένα, Αύριο θα πάω να της ζητήσω συγγνώμη και να της επιστρέψω αυτό το ρολόι και τη βέρα, Και για να γίνει αυτό χρειάστηκε να πεθάνουν δύο άν­ θρωποι, Που σκότωσα εγώ, κι η μια τους είναι αθώο θύμα, χω­ ρίς κανένα κρίμα. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο σηκώθηκε και πήγε ν' ανάψει το φως. Η μητέρα του έκλαιγε. Για μερικά λεπτά παρέμειναν σιωπηλοί, αποφεύγοντας να κοιτάξουν ο έ-

νας τον άλλο. Κατόπιν η μητέρα μουρμούρισε, καθώς σκούπιζε τα βλέφαρα με το υγρό μαντίλι, Ναι, τώρα δεν υπάρχει άλλη ε­ πιλογή, ούτε στο μέλλον θα υπάρξει, θα είμαστε όλοι νεκροί. Μετά από μια σύντομη σιωπή ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο ρώτησε, Η αστυνομία σάς μίλησε για τις συνθήκες του ατυχή­ ματος, Μου είπαν πως το αυτοκίνητο ξέφυγε από τη λωρίδα και έπεσε πάνω σ' ένα φορτηγό TIR που ερχόταν από την αντίθετη κατεύθυνση, μου είπαν επίσης πως ο θάνατος τους πρέπει να ή­ ταν ακαριαίος, Είναι περίεργο, Περίεργο, ποιο, Είχα την εντύ­ πωση πως ήταν καλός οδηγός, Κάτι θα συνέβη, Μπορεί να ντεραπάρισε, μπορεί να είχε λάδια ο δρόμος, Δεν μου είπαν τέτοιο πράγμα, μόνο πως το αυτοκίνητο ξέφυγε από τη λωρίδα του και συγκρούστηκε με το φορτηγό. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο ξανακάθισε στην άκρη του κρεβατιού, κοίταξε το ρολόι και εί­ πε, Θα ζητήσω από τη ρεσεψιόν να σας κλείσει ένα δωμάτιο, θα φάμε μαζί και θα μείνετε στο ξενοδοχείο απόψε, Προτιμώ να πάω στο σπίτι, μόλις φάμε κάλεσε ταξί, Θα σας πάω εγώ, δεν θα με δει κανείς, Και πώς θα με πας, αφού δεν έχεις αυτοκίνη­ το, Έχω το δικό του. Η μητέρα κούνησε το κεφάλι της θλιμμένα και είπε, Το αυτοκίνητο του, τη γυναίκα του, το μόνο που μένει είναι να ζήσεις και τη ζωή του, Θα βρω μια νέα, καλύτερη ζωή για μένα, και τώρα, σας παρακαλώ, πάμε να φάμε κάτι, μικρή ανακωχή με τη συμφορά. Άπλωσε τα χέρια να τη βοηθήσει να σηκωθεί, ύστερα την αγκάλιασε και είπε, Θυμηθείτε να σβήσετε τις κλήσεις που άφησα στον τηλεφωνητή, χρειάζεται προσοχή, ο διάολος έχει πολλά ποδάρια. Όταν τελείωσαν το δείπνο, η μη­ τέρα του ζήτησε ξανά, Κάλεσε μου ένα ταξί, Εγώ θα σας πάω στο σπίτι, Υπάρχει κίνδυνος να σε δουν, εξάλλου ανατριχιάζω στη σκέψη και μόνο να μπω σ' αυτό το αυτοκίνητο, Θα σας συ­ νοδέψω στο ταξί και θα γυρίσω, Είμαι σε ηλικία να κυκλοφορώ μόνη μου, μην επιμένεις. Στον αποχαιρετισμό ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο είπε, Προσπαθήστε να ξεκουραστείτε, μητέρα, το χρειάζεστε. Το βέβαιο είναι ότι κανείς από τους δυο μας δεν θα κοιμηθεί, ούτε εγώ ούτε εσύ, απάντησε εκείνη. Είχε δίκιο. Τουλάχιστον ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο δεν 318

μπόρεσε να κλείσει τα μάτια για ώρες ολόκληρες, έβλεπε το αυτοκίνητο να ξεφεύγει από τη λωρίδα και να πετάγεται μπρο­ στά στην τεράστια μουσούδα του φορτηγού, γιατί, αναρωτιό­ ταν, γιατί άλλαξε τόσο πορεία, ίσως είχε σκάσει κάποιο λάστι­ χο, όχι, δεν μπορεί, αν ήταν έτσι η αστυνομία οπωσδήποτε θα το ανέφερε, μπορεί βέβαια το αυτοκίνητο να είχε στις πλάτες του μια διετία διαρκούς χρήσης, αλλά μόλις πριν τρεις μήνες είχε περάσει από σοβαρό έλεγχο που δεν του βρήκε κανένα ψεγάδι, ούτε μηχανικό ούτε ηλεκτρικό. Αποκοιμήθηκε το ξη­ μέρωμα πια, αλλά ο ύπνος του κράτησε λίγο, ήταν μόλις περα­ σμένες επτά όταν ξύπνησε απότομα με τη σκέψη πως τον πε­ ρίμενε κάτι επείγον, θα ήταν η επίσκεψη στην Ελένα, ήταν ό­ μως πολύ νωρίς γι' αυτό, τι να ήταν λοιπόν, ξαφνικά φωτίστη­ κε το μυαλό του, η εφημερίδα, έπρεπε να δει τι έγραφε η εφη­ μερίδα, τέτοιο δυστύχημα, σχεδόν στην είσοδο της πόλης, ήταν είδηση. Σηκώθηκε μ' έναν πήδο, ντύθηκε γρήγορα και βγήκε τρέχοντας. Ο νυχτερινός υπάλληλος, όχι αυτός που τον είχε ε­ ξυπηρετήσει, τον κοίταξε με καχυποψία, κι ο Τερτουλιάνο Μά­ σιμο Αφόνσο χρειάστηκε να πει, Πάω ν' αγοράσω εφημερίδα, για να μη σκεφτεί ο άλλος πως ο ξεσηκωμένος ένοικος ήθελε να φύγει χωρίς να πληρώσει. Δεν χρειάστηκε να πάει μακριά, υπήρχε περίπτερο στη στροφή του δρόμου. Αγόρασε τρεις ε­ φημερίδες, κάποια απ' όλες θα έγραφε για το αυτοκινητιστικό, και γύρισε γρήγορα στο ξενοδοχείο. Ανέβηκε στο δωμάτιο και άρχισε να τις ξεφυλλίζει με αγωνία, ψάχνοντας τη στήλη με τα τροχαία ατυχήματα. Μόνο στην τρίτη εφημερίδα βρήκε την εί­ δηση. Υπήρχε μια φωτογραφία που έδειχνε τα συντρίμμια που είχαν μείνει από το αυτοκίνητο. Με το σώμα του να τρέμει ο­ λόκληρο, ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο διάβασε, προσπερ­ νώντας τις λεπτομέρειες, κατευθείαν στο θέμα, Χθες, κατά τις 9.30 το πρωί, σημειώθηκε στην είσοδο της πόλης βίαιη σύ­ γκρουση ανάμεσα σε επιβατηγό αυτοκίνητο και φορτηγό TIR. Οι δύο επιβαίνοντες του αυτοκινήτου, Τάδε και Τάδε, που α­ ναγνωρίστηκαν αμέσως από τα στοιχεία ταυτότητας που έφε­ ραν, ήταν ήδη νεκροί όταν έφτασαν οι πρώτες βοήθειες. Ο ο-

δηγός του φορτηγού υπέστη μόνο ελαφρά τραύματα στα χέρια και στο πρόσωπο. Στην ανάκριση της αστυνομίας, η οποία δεν του απέδωσε ευθύνες για το δυστύχημα, δήλωσε πως, όταν το ιδιωτικής χρήσης αυτοκίνητο βρισκόταν ακόμα σε κάποια α­ πόσταση, προτού βγει από την πορεία του, του φάνηκε πως οι δύο επιβαίνοντες βιαιοπραγούσαν μεταξύ τους, αν και δεν ή­ ταν απολύτως βέβαιος λόγω της αντανάκλασης στο παρμπρίζ. Πληροφορίες που συνέλεξε ο συντάκτης μας εκ των υστέρων αποκάλυψαν ότι οι δύο άτυχοι επιβάτες ήταν αρραβωνιασμέ­ νοι. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο διάβασε ξανά την είδηση, σκέφτηκε πως εκείνη την ώρα βρισκόταν στο κρεβάτι με την Ελένα, κι ύστερα, όπως ήταν αναπόφευκτο, συσχέτισε την πρωινή ώρα που θα επέστρεφε ο Αντόνιο Κλάρο με τη δήλω­ ση του οδηγού του φορτηγού. Τι να συνέβη ανάμεσα τους, α­ ναρωτήθηκε, τι να είχε συμβεί στο σπίτι ώστε να συνεχίσουν να τσακώνονται στο αυτοκίνητο, κι όχι μόνο να τσακώνονται, αλ­ λά και να βιαιοπραγούν, όπως είχε πει, με σπάνια εκφραστική ευχέρεια, ο μοναδικός αυτόπτης μάρτυρας του δυστυχήματος. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο κοίταξε το ρολόι. Σε λίγα λε­ πτά η ώρα θα ήταν οκτώ, η Ελένα θα πρέπει να είχε σηκωθεί, Ή ίσως όχι, πολύ πιθανό να πήρε ένα χάπι για να κοιμηθεί, ή για να ξεφύγει, που είναι το σωστό ρήμα, καημένη Ελένα, τό­ σο αθώα όσο και η Μαρία ντα Παζ, πού να φανταζόταν τι την περιμένει. Ήταν εννιά η ώρα όταν ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Α­ φόνσο έφυγε από το ξενοδοχείο. Είχε ζητήσει από τη ρεσε­ ψιόν τα χρειώδη για να ξυριστεί, έφαγε πρωινό και τώρα πάει να πει στην Ελένα τα λόγια που απομένουν για να τελειώσει μια για πάντα η απίστευτη ιστορία των διπλότυπων ανθρώ­ πων και η κανονική ζωή να ξαναπάρει το δρόμο της, αφήνο­ ντας πίσω τα θύματα της, όπως λένε συνήθως. Αν ο Τερτου­ λιάνο Μάσιμο Αφόνσο είχε πλήρη συνείδηση τι πήγαινε να κά­ νει, του πλήγματος που επρόκειτο να καταφέρει, ίσως να έ­ φευγε από κει χωρίς εξηγήσεις και δικαιολογίες, ίσως να άφη­ νε τα πράγματα στην κατάσταση που έφτασαν, να σαπίσουν, το μυαλό του όμως είναι θολωμένο, σαν υπό την επήρεια αναι­

σθησίας που έσβησε τον πόνο και τώρα τον σπρώχνει πιο πέ­ ρα από τη θέληση. Στάθμευσε το αυτοκίνητο απέναντι από την πολυκατοικία, διέσχισε το δρόμο, μπήκε στο ασανσέρ. Έχει την εφημερίδα διπλωμένη κάτω απ' τη μασχάλη, αγγελιοφόρο δυστυχίας, φωνή και λέξη του πεπρωμένου, η χειρότερη Κασ­ σάνδρα είναι αυτή, αυτή που έχει μοναδική της αρμοδιότητα να λέει, Πάει έγινε. Δεν θέλησε ν' ανοίξει την πόρτα με το κλει­ δί που έχει στην τσέπη, πραγματικά δεν υπάρχει άλλος χώρος για αντίποινα, εκδίκηση και ρεβάνς. Χτύπησε το κουδούνι ό­ πως το χτυπά εκείνος ο πλασιέ βιβλίων που παίνευε τις θαυ­ μάσιες πολιτιστικές αρετές της εγκυκλοπαίδειας όπου εξονυχι­ στικά περιγράφονται οι συνήθειες του βατραχόψαρου, αυτό που εκείνος όμως επιθυμεί, με όλη τη δύναμη της ψυχής του, είναι να του πει ο άνθρωπος που θα έρθει να του ανοίξει, κι ας λέει και ψέματα, Δεν θέλω, έχω. Η πόρτα άνοιξε και φάνηκε η Ελένα στο μισοσκόταδο του διαδρόμου. Τον αντίκριζε με έκ­ πληξη, σαν να είχε χάσει κάθε ελπίδα ότι θα τον ξανάβλεπε, το πρόσωπο της ήταν απεριποίητο, τα μάτια πρησμένα, ήταν φα­ νερό πως το χάπι που είχε πάρει για να ξεφύγει από τον εαυτό της είχε αποτύχει. Πού ήσουν, ψέλλισε, τι συνέβη, μου έφυγε η ζωή από χθες, μου έφυγε η ζωή από την ώρα που έφυγες. Έκανε δυο βήματα προς την αγκαλιά του, που δεν άνοιξε, και μόνο από οίκτο δεν την απώθησε, κι ύστερα μπήκαν μέσα μα­ ζί, εκείνη πιασμένη από πάνω του, εκείνος αδέξιος, άγαρμπος, σαν νευρόσπαστο που δεν συντονίζει τις κινήσεις του. Δεν μί­ λησε ακόμα, δεν θα προφέρει ούτε λέξη μέχρι εκείνη να καθί­ σει στον καναπέ, αυτό που πρόκειται να της πει θα φανεί α­ πλώς η αβλαβής δήλωση κάποιου που κατέβηκε ν' αγοράσει ε­ φημερίδα και τώρα, χωρίς καμιά κρυφή πρόθεση, αρκείται να πει, Σας έφερα τα νέα, θ' απλώσει την ανοιχτή σελίδα και θα δείξει το σημείο της τραγωδίας, Εδώ είναι, κι εκείνη δεν θα προσέξει πως της μίλησε στον πληθυντικό, θα διαβάσει με προ­ σοχή ό,τι είναι γραμμένο, θα αποστρέψει το βλέμμα από τη φωτογραφία του τρακαρισμένου αυτοκινήτου και θα μουρμου­ ρίσει, θλιμμένα, μόλις τελειώσει, Τι φρίκη, ωστόσο μίλησε έτσι

2 1 - Ο άνθρωπος αντίγραφο

γιατί είναι μια γυναίκα με ευαίσθητη καρδιά, στην πραγματι­ κότητα εκείνη η συμφορά δεν την αγγίζει ευθέως, αντιλαμβά­ νεται κανείς μάλιστα, σε αντίφαση με την αλληλέγγυα σημασία των λέξεων που πρόφερε, κάποιον τόνο ανακούφισης, προφα­ νώς αθέλητο, που όμως οι λέξεις που ειπώθηκαν στη συνέχεια τον εξέφρασαν με τρόπο ξεκάθαρο, Πρόκειται για τραγωδία, δεν μου δίνει χαρά, το αντίθετο, αλλά τουλάχιστον βοηθά να τελειώσει αυτό το μπέρδεμα. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο δεν είχε καθίσει, βρισκόταν όρθιος μπροστά της, όπως πρέπει να στέκονται οι αγγελιοφόροι εν ώρα άσκησης καθήκοντος, γιατί έχει κι άλλες ειδήσεις να πει, κι αυτές είναι οι χειρότερες. Για την Ελένα η εφημερίδα ανήκει στο παρελθόν, το συγκε­ κριμένο παρόν, το απτό παρόν, είναι ο σύζυγος της που επέ­ στρεψε, Αντόνιο Κλάρο τον λένε, θα της πει τι έκανε χθες το απόγευμα και το βράδυ, ποια σοβαρά ζητήματα είχε για να την αφήσει χωρίς λέξη τόσες ώρες. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόν­ σο καταλαβαίνει πως δεν μπορεί να περιμένει πια ούτε λεπτό, αλλιώς θα πρέπει να σωπάσει για πάντα. Είπε, Ο άντρας που σκοτώθηκε δεν ήταν ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο. Η ανη­ συχία της Ελένα μεταμορφώθηκε αμέσως σε απόλυτο φόβο, Ποιος ήταν λοιπόν, Ο σύζυγος σας. Δεν είχε άλλο τρόπο να της το πει, δεν υπήρχε πρόλογος που να είχε νόημα, ήταν ανώφε­ λο και σκληρό να προσπαθεί να βάλει τη γάζα πριν ανοίξει η πληγή. Απελπισμένη, παρανοώντας, η Ελένα προσπάθησε να προστατευτεί από την καταστροφή που έπεφτε στο κεφάλι της, Όμως η ταυτότητα για την οποία λέει η εφημερίδα ήταν του Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, του κακοθάνατου. Ο Τερτου­ λιάνο Μάσιμο Αφόνσο έβγαλε το πορτοφόλι από την τσέπη του σακακιού του, το άνοιξε, έβγαλε από μέσα την ταυτότητα του Αντόνιο Κλάρο και της την έτεινε. Εκείνη την πήρε, κοί­ ταξε τη φωτογραφία επάνω της, κοίταξε τον άντρα που είχε μπροστά της και τα κατάλαβε όλα. Τα προφανή γεγονότα ανασυστάθηκαν στο μυαλό της σαν βίαιη δέσμη φωτός, η τερα­ τώδης κατάσταση της έφερνε ασφυξία, για μια στιγμή τής φά­ νηκε πως θα έχανε τις αισθήσεις της. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο

Αφόνσο την πρόλαβε, άρπαξε τα χέρια της με δύναμη, κι ε­ κείνη, ανοίγοντας τα μάτια που είχαν γίνει ένα τεράστιο δά­ κρυ, τα τράβηξε απότομα, αλλά μετά, αδύναμα, τα εγκατέλει­ ψε, το γοερό κλάμα απέτρεψε τη λιποθυμία και τώρα οι λυγμοί ταρακουνούσαν το στήθος της χωρίς συμπόνια, Κι εγώ έτσι έ­ κλαψα, σκέφτηκε εκείνος, έτσι κλαίμε μπροστά σ' αυτό που δεν διορθώνεται. Και τώρα, ρώτησε εκείνη από το βάθος της στέρνας όπου πνιγόταν, Θα εξαφανιστώ για πάντα από τη ζωή σας, απάντησε εκείνος, δεν θα με ξαναδείτε ποτέ, θα ήθελα να σας ζητήσω συγγνώμη, αλλά δεν τολμώ, θα σας προσέβαλλα για δεύτερη φορά, Δεν είστε ο μόνος ένοχος, Ναι, αλλά η ευ­ θύνη μου είναι μεγαλύτερη, είμαι κατηγορούμενος για δειλία και εξαιτίας της δύο άνθρωποι είναι νεκροί, Η Μαρία ντα Παζ ήταν όντως αρραβωνιαστικιά σου, Ναι, Την αγαπούσες, Την ήθελα, θα παντρευόμασταν, Κι άφησες να πάει μαζί του, Σας είπα, από δειλία δική μου, από αδυναμία, Κι ήρθες εδώ για να εκδικηθείς, Ναι. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο ορθώθηκε κι έκανε ένα βήμα πίσω. Επαναλαμβάνοντας τις κινήσεις που εί­ χε κάνει ο Αντόνιο Κλάρο σαράντα οχτώ ώρες νωρίτερα, έλυ­ σε το λουράκι του ρολογιού του, το έθεσε πάνω στο τραπέζι κι ύστερα τοποθέτησε δίπλα του τη βέρα. Είπε, Θα σας στείλω με το ταχυδρομείο το κουστούμι που φοράω. Η Ελένα πήρε τη βέρα, την κοίταξε σαν να την έβλεπε για πρώτη φορά. Αφηρη­ μένα, σαν να ήθελε να σβήσει το αόρατο σημάδι που του άφη­ σε, ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο έτριψε ανάμεσα στο δεί­ κτη και τον αντίχειρα του δεξιού χεριού το δάχτυλο του αρι­ στερού απ' όπου είχε βγάλει τη βέρα. Κανένας δεν σκέφτηκε, κανείς ποτέ τους δεν θα σκεφτεί πως η απουσία αυτής της βέ­ ρας από το δάχτυλο του Αντόνιο Κλάρο θα μπορούσε να γίνει η άμεση αιτία των δύο θανάτων, κι όμως έτσι έγινε. Χθες το πρωί, στο εξοχικό, ο Αντόνιο Κλάρο κοιμόταν όταν η Μαρία ντα Παζ ξύπνησε. Εκείνος ήταν ξαπλωμένος από τη δεξιά πλευρά, με το αριστερό χέρι ν' αναπαύεται στο μαξιλάρι όπου εκείνη ακουμπούσε το κεφάλι, στο ύψος ακριβώς των ματιών της. Οι σκέψεις της Μαρία ντα Παζ ήταν μπερδεμένες, αιω-

323

ρούνταν ανάμεσα στη μαλθακή βολή του κορμιού και την α­ νησυχία του μυαλού, κάτι που δεν μπορούσε να εξηγήσει. Το φως, όλο και πιο έντονο, εισέδυε από τις γρίλιες των χωριάτι­ κων παντζουριών στα παράθυρα και φώτιζε λίγο λίγο το δω­ μάτιο. Η Μαρία ντα Παζ αναστέναξε και γύρισε το κεφάλι προς το μέρος του Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο. Το αριστερό του χέρι κάλυπτε σχεδόν το πρόσωπο του. Ο παράμεσος είχε το κυκλικό λευκό σημάδι που αφήνουν οι βέρες στο δέρμα ό­ ταν χρησιμοποιούνται για καιρό. Η Μαρία ντα Παζ ρίγησε, νό­ μισε πως δεν έβλεπε καλά, πως ονειρευόταν το χειρότερο ε­ φιάλτη της, αυτός ο άντρας, ίδιος με τον Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, δεν είναι ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, ο Τερτου­ λιάνο Μάσιμο Αφόνσο έχει να φορέσει βέρα από τότε που πή­ ρε διαζύγιο, το σημάδι στο χέρι του εξαφανίστηκε εδώ και πο­ λύ καιρό. Ο άντρας κοιμόταν γαλήνια. Η Μαρία ντα Παζ γλί­ στρησε με χίλιες προφυλάξεις από το κρεβάτι, μάζεψε τα σκόρ­ πια ρούχα και βγήκε απ' το δωμάτιο. Ντύθηκε στο καθιστικό της εισόδου, πολύ παραζαλισμένη ακόμα για να μπορεί να σκεφτεί με διαύγεια, ανίκανη να βρει μια απάντηση στην ερώ­ τηση που τριγυρνούσε στο κεφάλι της, Μήπως είμαι τρελή. Ότι δεν ήταν ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο ο άντρας που την εί­ χε φέρει εδώ και είχε περάσει μαζί του τη νύχτα, γι' αυτό ήταν σίγουρη, αλλά αν δεν ήταν εκείνος, τότε ποιος ήταν, και πώς είναι δυνατό να υπάρχουν στον κόσμο δύο άνθρωποι εντελώς ίδιοι, σε σημείο που να συγχέονται, στο σώμα, στις κινήσεις, στη φωνή. Λίγο λίγο, όπως ψάχνει κι ανακαλύπτει κανείς κομ­ μάτια στο παζλ, άρχισε να συσχετίζει συμβάντα και πράξεις, θυμήθηκε διφορούμενες κουβέντες που είχε ακούσει από τον Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, τις υπεκφυγές του, το γράμμα που έλαβε από την εταιρεία παραγωγής κινηματογράφου, την υπόσχεση που της είχε δώσει πως μια μέρα θα της τα έλεγε ό­ λα. Δεν μπορούσε να πάει πιο πέρα, εξακολουθούσε να μην ξέ­ ρει ποιος ήταν αυτός ο άντρας, εκτός κι αν το έλεγε ο ίδιος. Η φωνή του Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο ακούστηκε από μέσα, Μαρία ντα Παζ. Εκείνη δεν απάντησε, κι η φωνή επέμεινε, υ­

παινικτική, τρυφερή, Είναι νωρίς ακόμα, έλα στο κρεβάτι. Εκείνη σηκώθηκε από την καρέκλα όπου είχε σωριαστεί και κατευθύνθηκε στο δωμάτιο. Δεν πέρασε το κατώφλι. Εκείνος είπε, Πώς σου ήρθε να ντυθείς, έλα, βγάλε τα ρούχα και πέσε, δεν τελειώσαμε, Ποιος είστε, ρώτησε η Μαρία ντα Παζ, και προτού εκείνος απαντήσει, Από ποιο δαχτυλίδι είναι το σημά­ δι που έχετε στο δάχτυλο. Ο Αντόνιο Κλάρο κοίταξε το χέρι του και είπε, Α αυτό, Ναι, αυτό, δεν είστε ο Τερτουλιάνο, Δεν είμαι, όντως δεν είμαι ο Τερτουλιάνο, Ποιος είστε τότε, Προς τα παρόν θα αρκεστείς να ξέρεις ποιος δεν είμαι, αλλά όταν θα δεις το φίλο σου μπορείς να τον ρωτήσεις, Θα ρωτήσω, πρέπει να ξέρω ποιος με ξεγέλασε, Εγώ, κατά πρώτο λόγο, αλλά κι ε­ κείνος βοήθησε, ή καλύτερα, ο ταλαίπωρος δεν είχε άλλη λύ­ ση, ο αρραβωνιαστικός σου δεν είναι κανένας ήρωας. Ο Αντό­ νιο Κλάρο σηκώθηκε από το κρεβάτι εντελώς γυμνός και προ­ χώρησε προς τη Μαρία ντα Παζ χαμογελώντας, Τι σημασία έ­ χει αν είμαι ο ένας ή ο άλλος, άσε τις ερωτήσεις κι έλα στο κρε­ βάτι. Απελπισμένη η Μαρία ντα Παζ έβγαλε μια φωνή, Κα­ κούργε, και ξέφυγε προς τη σάλα. Ο Αντόνιο Κλάρο εμφανί­ στηκε μετά από λίγο, ντυμένος και έτοιμος πια για να φύγει. Είπε αδιάφορα, Δεν αντέχω τις υστερικές γυναίκες, θα σε πάω σπίτι σου να τελειώνουμε. Τριάντα λεπτά αργότερα, με μεγάλη ταχύτητα, το αυτοκίνητο θα συγκρουόταν με το φορτηγό. Δεν υπήρχαν λάδια στο δρόμο. Ο μοναδικός αυτόπτης μάρτυρας δήλωσε στην αστυνομία πως, παρόλο που δεν ήταν απολύτως βέβαιος εξαιτίας της αντανάκλασης στο παρμπρίζ, του είχε φανεί πως οι δύο επιβαίνοντες του αυτοκινήτου βιαιοπραγού­ σαν μεταξύ τους. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο είπε πει στο τέλος, Μακά­ ρι να έρθει μια μέρα που θα μπορέσετε να με συγχωρέσετε, κι η Ελένα απάντησε, Η συγχώρεση είναι μόνο μια λέξη, Οι λέ­ ξεις είναι ό,τι έχουμε και δεν έχουμε, Πού πας τώρα, Εδώ γύ­ ρω, να μαζέψω τα θρύψαλα και να κρύψω τις ουλές, Ως ΑντόVLO Κλάρο, Ναι, ο άλλος είναι νεκρός. Η Ελένα έμεινε σιωπη­ λή, είχε το δεξί της χέρι ακουμπισμένο πάνω στην εφημερίδα,

3 2 5

η βέρα της γυάλιζε στο αριστερό χέρι, το ίδιο χέρι που κρα­ τούσε με τις άκρες των δαχτύλων το δαχτυλίδι που ήταν του ά­ ντρα της. Είπε τότε, Έχεις κανέναν άνθρωπο που μπορεί να συνεχίσει να σε φωνάζει Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, Ναι, τη μητέρα μου, Είναι στην πόλη, Ναι, Υπάρχει κι άλλος, Ποιος, Εγώ, Δεν θα δοθεί ευκαιρία, δεν θα ιδωθούμε ξανά, Από σένα εξαρτάται, Δεν καταλαβαίνω, Σου λέω να μείνεις μαζί μου, να πάρεις τη θέση του άντρα μου, να γίνεις σε όλα και εντελώς ο Αντόνιο Κλάρο, να συνεχίσεις τη ζωή του, αφού του την πή­ ρες, Να μείνω εδώ, να ζήσουμε μαζί, NaL, Αλλά εμείς δεν αγα­ πιόμαστε, Ίσως όχι, Μπορεί να με μισήσετε, Ίσως vaL, Ή να μι­ σήσω εγώ εσάς, Δέχομαι το ρίσκο, θα ήμουν ακόμα μία μονα­ δική περίπτωση στον κόσμο, μια χήρα που χώρισε, Ο άντρας σας όμως θα έχει οικογένεια, γονείς, αδέλφια, πώς θα μπορέ­ σω να πάρω τη θέση του, Θα σε βοηθήσω εγώ, Εκείνος ήταν ηθοποιός, εγώ είμαι καθηγητής Ιστορίας, Αυτά είναι μερικά από τα θρύψαλα που θα χρειαστεί να μαζέψεις, αλλά κάθε πράγμα στην ώρα του, Ίσως στο τέλος ν' αγαπηθούμε, Ίσως ναι, Δεν νομίζω πως θα μπορούσα να σας μισήσω, Ούτε εγώ εσένα. Η Ελένα σηκώθηκε και πλησίασε τον Ίερτουλιάνο Μά­ σιμο Αφόνσο. Φάνηκε πως πήγαινε να τον φιλήσει, όμως όχι, πώς μας ήρθε, λίγο σεβασμό, παρακαλώ, ας μην ξεχνάμε πως κάθε πράγμα έχει τον καιρό του. Κράτησε το αριστερό του χέ­ ρι και αργά, πολύ αργά, για να προλάβει ο χρόνος, του φόρε­ σε τη βέρα στο δάχτυλο. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο την τράβηξε προς το μέρος του κι απέμειναν έτσι, σχεδόν αγκα­ λιασμένοι, σχεδόν μαζί, στα όρια του χρόνου.

326

Η

ΚΗΔΕΙΑ ΤΟΥ ΑΝΤΟΝΙΟ ΚΛΑΡΟ ΕΓΙΝΕ ΤΡΕΙΣ ΜΕΡΕΣ ΑΡΓΟΤΕ-

ρα. Η Ελένα και η μητέρα του Τερτουλιάνο Μάσιμο Α­ φόνσο εμφανίστηκαν και έπαιξαν τους ρόλους τους, η μία να θρηνεί ένα γιο που δεν ήταν ο δικός της, η άλλη να υ­ ποκρίνεται πως ο νεκρός τής ήταν άγνωστος. Εκείνος είχε μεί­ νει σπίτι να διαβάσει το βιβλίο για τους αρχαίους πολιτισμούς της Μεσοποταμίας, κεφάλαιο Αραμαίοι. Χτύπησε το τηλέφω­ νο. Χωρίς να σκεφτεί πως θα μπορούσε να είναι κάποιος από τους νέους γονείς ή τα αδέλφια του, ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο σήκωσε το ακουστικό και είπε, Εμπρός. Από την άλ­ λη πλευρά μια φωνή ίδια με τη δική του αναφώνησε, Επιτέ­ λους. Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο ρίγησε, στην ίδια αυτή καρέκλα πρέπει να καθόταν ο Αντόνιο Κλάρο τη νύχτα που του τηλεφώνησε. Τώρα η συζήτηση θα επαναληφθεί, σαν να μετάνιωσε ο χρόνος και γύρισε πίσω. Είστε ο κύριος Ντανιέλ Σάντα-Κλάρα, ρώτησε η φωνή, Ναι, εγώ είμαι, Σας ψάχνω βδομάδες τώρα και επιτέλους σας βρήκα, Τι θέλετε, Θα ήθελα να συναντηθούμε αυτοπροσώπως, Για ποιο λόγο, Θα παρατη­ ρήσατε βέβαια πως οι φωνές μας είναι ίδιες, Κάποια συσχέτι­ ση μου φαίνεται πως διακρίνω, Όχι συσχέτιση, ομοιότητα, Όπως θέλετε, Δεν μοιάζουμε μόνο στις φωνές, Δεν καταλα­ βαίνω, Όποιος μας δει μαζί θα ορκιστεί πως είμαστε δίδυμοι α­ δελφοί, Δίδυμοι, Κάτι παραπάνω από δίδυμοι, ίδιοι, Ίδιοι, πώς ίδιοι, Ίδιοι, απλώς ίδιοι, Ας τελειώνουμε μ' αυτή την κουβέντα, έχω δουλειές, Θέλετε να πείτε πως δεν με πιστεύετε, Δεν πι­ στεύω στο αδύνατο, Έχετε δύο σημάδια στον δεξιό πήχυ, το έ-

3 2 7

να δίπλα στο άλλο, Ναι, Κι εγώ, Αυτό δεν αποδεικνύει τίποτ» Έχετε μια ουλή κάτω από το αριστερό γόνατο, Ναι, Κι εγώ. C Τερτουλιανο Μάσιμο Αφόνσο ανάπνευσε βαθιά, ύστερα ρώ­ τησε, Πού είστε, Σ' έναν τηλεφωνικό θάλαμο κοντά στο σπίτι σας, Και πού μπορώ να σας συναντήσω, Θα πρέπει να είναι μέρος απομονωμένο, χωρίς μάρτυρες, Προφανώς, δεν είμαστε για επίδειξη στα πανηγύρια. Η φωνή από την άλλη πλευρά πρότεινε ένα πάρκο στις παρυφές της πόλης και ο Τερτουλια­ νο Μάσιμο Αφόνσο είπε πως ήταν σύμφωνος, Τα αυτοκίνητο όμως δεν μπορούν να περάσουν, παρατήρησε, Καλύτερα έτσι είπε η φωνή, Αυτή είναι και η δική μου γνώμη, Υπάρχει ένο δασώδες σημείο μετά την τρίτη λίμνη, θα σας περιμένω εκεί Ίσως φτάσω εγώ πρώτος, Πολύ καλά, Πολύ καλά, επανέλαβα ο Τερτουλιανο Μάσιμο Αφόνσο κλείνοντας το τηλέφωνο. Έ­ βγαλε ένα φύλλο χαρτί και έγραψε χωρίς να υπογράψει, Επι­ στρέφω. Ύστερα πήγε στο δωμάτιο, άνοιξε το συρτάρι όπου βρι­ σκόταν το πιστόλι. Έβαλε το γεμιστήρα και μετέφερε μια σφαί­ ρα στη θαλάμη. Άλλαξε ρούχα, πουκάμισο πλυμένο, γραβάτα, παντελόνι, σακάκι, τα καλύτερα παπούτσια. Ζώστηκε το πι­ στόλι και βγήκε έξω.

ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ TOY ZOZE ΣΑΡΑΜΑΓΚΟΥ Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ

ΑΝΤΙΓΡΑΦΟ

ΣΕ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΑΘΗΝΑΣ ΨΥΛΛΙΑ ΚΑΙ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΠΑΝΟΥΣΗ ΣΤΟΙΧΕΙΟΘΕΤΗΘΗΚΕ ME TIMES, DIDOT & ARTEMI SIA ΚΑΙ ΣΕΛΙΔΟΠΟΙΗΘΗΚΕ ΣΤΟ ΕΠΙΤΡΑΠΕΖΙΟ ΕΚ ΔΟΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ. ΤΗ ΜΑΚΕΤΑ ΤΟΥ ΕΞΩΦΥΛΛΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΕ Ο ΑΝΤΩ ΝΗΣ ΑΓΓΕΛΑΚΗΣ, ΤΑ ΦΙΛΜ ΕΚΑΝΕ ΤΟ «ΑΝΑΓΡΑΜ ΜΑ» ΚΑΙ ΤΟ ΜΟΝΤΑΖ Ο ΣΤΑΘΗΣ ΔΗΜΑΚΟΣ. Η ΠΡΩ ΤΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΥΠΩΘΗΚΕ ΑΠΟ ΤΟΝ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟ ΚΛΑ ΔΗ ΚΑΙ ΒΙΒΛΙΟΔΕΤΗΘΗΚΕ ΑΠΟ ΤΗ «Θ. ΗΛΙΟΠΟΥ ΛΟΣ - Π. ΡΟΔΟΠΟΥΛΟΣ Ο.Ε.» ΤΟΝ ΑΠΡΙΛΙΟ ΤΟΥ 2005 ΓΙΑ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟ ΤΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ