Nomotehnika I Dio

Nomotehnika sa metodologijom prava 1. Predmet, metod i naziv nomotehnike… Predmet nomotehnike jesu PN, pravni propisi (PA) i njihovo donošenje. Nomotehnika izučava formalna obilježja PA. Ostavlja po strani njihovu sadržinu koja se izučava u drugim pravnim naukama. Nomotehnika izučava pravila koja se odnose na stvaranje PN i PA. Za PA formalne karakteristike imaju veliki značaj. S obzirom na formalna svojstva PA određuje se njegovo mjesto u hijerarhiji PA i odnos prema drugim PA. Tri elementa koja određuju formalne karakteristike PA su: 1. organi nadležni za donošenje PA, 2. postupak donošenja PA i 3. materijalizacija PA. S obzirom na to koji organ i po kom postupku donosi PA, PA se međusobno razlikuju i zauzimaju različito mjesto u hijerarhiji PA. Predmet nomotehnike jeste: 1. izučavanje opštih načela i pravnih znanja, kao i znanja iz drugih nauka (logika, jezik…) koja su neophodna za donošenje PA; 2. osnovna pravila pravno-tehničkog oblikovanja PA, te oblici i vrste PA; 3. nadležnosti različitih organa za donošenje PA i postupak donošenja PA. Kompleksan, složen i interdisciplinaran, jer zahtijeva znanja ne samo iz različitih oblasti prava, već i iz drugih nauka. Metode nomotehnike sadrže načine, postupak i tehnike stvaranja opštih PA. Kompleksnost predmeta kojeg izučava nomotehnika kao i interdisciplinarnost znanja neophodnih za njegovo izučavanje zahtijeva i primjenu raznovrsnih metoda. Metode nomotehnike kao društvene nauke su: 1. opšte: koriste i druge društvene nauke (istorijski, sociološki, komparativni...), 2. posebne: lingvistički i logički primjenjuju se prilikom donošenja PA, te njegove interpretacije; strukturalni - nalazi svoju primjenu naročito u oblikovanju strukture i sistematike PA; semantički -značajan za precizno određivanje značenja PN... Naziv: za nauku koja izučava pravila o stvaranju prava koriste se različiti nazivi. Svaka relativno mlada nauka na početku svog konstituisanja u samostalnu naučnu disciplinu duže ili kraće vrijeme traga za nazivom koji najadekvatnije odražava predmet kojeg ta nauka izučava. Danas: brojni i različiti nazivi. npr: "nomotehnika"; "zakonodavna tehnika" ; "tehnika stvaranja prava"; "tehnika izrade propisa", kao i: "pravno normiranje"; "nauka o izradi propisa"; "nomografija"...

2. Nastanak i razvoj pravnog normiranja. Nastanak prava, pravnih pravila i PA tijesno je povezan sa nastankom države. I prije nastanka države, postojala su određena pravila koja su uređivala ponašanje pripadnika određene zajednice i odnose među njima. Veoma davno razvila se svijest o potrebi uređivanja, pomoću određenih pravila, međusobnih odnosa pripadnika određene zajednice. Platon je pisao da je „neophodno da ljudi imaju zakone i da se prema njima upravljaju...“; u suprotnom, imali bismo anarhiju i zakon jačega.

Anja Lovrić, 50-12/ROP-S

1

Nomotehnika sa metodologijom prava Tri osnovne faze. I faza - period do stvaranja države. U zajednicama koje su prethodile stvaranju države postojala su pravila koja su uređivala ponašanje pripadnika te zajednice, II faza otpočinje sa nastankom države, a završava sa nastankom građanskog društva. Uz običajno pravo nastaju i prvi pisani PA. Prvi PA nastali su u starom vijeku: Mesopotamija - Hamurabijev zakonik (1792-1750 pne); Egipat - Bokhorisovi zakoni; Rim - Zakon XII tablica (451-449 god. pne) Kina - Klasik zakona Fa-King (IV vijek pne); Grčka - Drakonovi zakoni (VII vijek pne) i Solonovi zakoni (oko 638 - oko 559 pne)... Vizantija - Justinijanova kodif. -483 - 565 Indija - Zakonik Manua (oko 200 god.); Salijski zakonik (V vijek-Franačka država); u Rusiji, Ruska pravda (978-1054 u Kijevu), Sudbenik (1497 u Novgorodu); u Njemačkoj, Alarikov brevijar (506), Sasko ogledalo (1215-1275); u Srbiji Dušanov zakonik (1349-1353)... zajed. obilj. - zapisivanje običaj prava. Nastali su prvi pisani pravni propisi nazvani najčešće po državi u kojoj su nastali, Danski zakon iz 1683; Norveški zakon iz 1687; Bavarski zakonik iz 1616), po imenu vladara koji je odlučio da se ova pravila zapišu (npr. Zbornik Mafije Korvina iz 1486; Alarikov brevijar iz 506) ili po imenu njegovog sastavljača (npr. Verbecijev tripartit iz 1517). najveći broj PN u ovim PA - zapis običaj. prava i naredbe i odluke vladara. III faza otpočinje stvaranjem građanskog društva. Karakter i priroda PN i PA se mijenjaju. PA nisu više samo zapis običajnog prava i vladarevih zapovijesti. Zakoni koje donosi parlament su novostvorena pravila koja, u okviru svoje nadležnosti donosi zakonodavni organ. Cilj PN - da uredi buduće ponašanje i odnose između subjekata jedne zajednice , zakon je opšti PA, a PN apstraktno pravilo koje se odnosi na građane i na vlast.

3. Pojam i karakteristična svojstva nomotehnike. Nomotehnika (od grčkih riječi: nomos = zakon i tehne = vještina) ili pravno normiranje, stvaranje prava, izrada pravnih propisa. Jedna od najmlađih naučnih disciplina i najmlađih nastavnih predmeta. Nomotehnika je nauka o jezičkom, logičkom i političkom izražavanju pravnih propisa, te o njihovoj strukturi. Nema posebnih nomotehnika za pojedina područja materijalnog prava. Služi se i drugim naukama: gramatika, logika, psihologija, stilistika, politika... Nomotehnika je jedinstvena naučna disciplina. Dva karakteristična svojstva nomotehnike kao nauke određuju odnos nomotehnike prema drugim pravnim naukama: 1. načelo jedinstvenosti i 2. načelo univerzalnosti. Načelo jedinstvenosti znači da ne postoji više različitih nauka o nomotehnici, već je u pitanju jedna jedinstvena nauka koja prikuplja i sistematizuje saznanja iz oblasti donošenja PA i izučava donošenje PA.

Anja Lovrić, 50-12/ROP-S

2

Nomotehnika sa metodologijom prava Načelo univerzalnosti označava karakter ove nauke čija saznanja su opšteg karaktera, te su primjenjiva u svakoj pojedinoj oblasti prava i to kako u unutrašnjem pravu tako često i u komparativnom pravu.

4. Šta je normativna djelatnost i šta ona obuhvata. Normativna djelatnost je ljudska djelatnost čiji je rezultat stvaranje pravnih pravila (PN) i pravnih propisa (PA). To je svjesna ljudska aktivnost čiji je cilj usmjeren na stvaranje PN kojima se pro futuro (za ubuduće) reguliše ponašanje ljudi i odnosi u zajednici u kojoj oni žive i donose PA u kojima se sistematizuju i objedinjuju PN iz jedne ili više srodnih oblasti društvenog života. Nomotehnika po svojoj sadržini je složena djelatnost. Odvija se u različitim oblicima zavisno od subjekata koji obavljaju normativnu djelatnost. Najopštije, normativna djelatnost je stvaranje prava donošenjem opštih PA. Normativna djelatnost po svojoj sadržini je skup postupaka, pravila i materijalnih radnji čiji je rezultat stvaranje pravnih propisa. Normativnom djelatnošću se unose promjene u postojeći pravni sistem. Način na koji se to čini je različit. Normativna djelatnost obuhvata : 1. donošenje opšteg PA kojim se po prvi put uređuje određena društvena oblast, 2. dopunjavanje PA (kada postoji pravna praznina, kada neki društveni odnos nije uređen pravom, a postoji potreba da se on pravno uredi. Dopunjavati se može već postojeći PA kada se u njega unosi nova PN.) 3. izmjena PA (donošenje nove PN umjesto postojeće (djelimična izmjena PA); nova PN zamjenjuje staru koja prestaje da važi) 4. ukidanje PA je donošenje odluke o prestanku važenja PA. Do ukidanja PA dolazi iz dva razloga: 1. zato što je prestala potreba za pravnim uređivanjem određenog pitanja uopšte, 2. zato što se o istom pitanju, odnosno u istoj oblasti donosi novi PA kojim se uređuje to pitanje. Normativnu djelatnost obavlja više različitih subjekata, a s obzirom na to koji subjekti obavljaju normativnu djelatnost ona može biti: 1. djelatnost državnih organa i 2. djelatnost nedržavnih subjekata. Prvenstveno djelatnost državnih organa koji u okviru svojih ovlašćenja stvaraju pravo donoseći PA.

5. Dekartova pravila. Prilikom analize treba imati na umu Dekarteova pravila istraživačkog rada modifikovana u pet pitanja: 1. što ili koje, 2. zašto, 3. kako, 4. ko i 5. kada. 1. Koje (društvene odnose treba normirati)? Najvažnije pitanje je koje to društvene odnose treba normirati? Od odgovora na to pitanje zavisi da li će se uopšte donijeti novi opšti PA.U ranijoj

Anja Lovrić, 50-12/ROP-S

3

Nomotehnika sa metodologijom prava praksi se često znalo dešavati da se upravo zanemarujući potrebu i značaj ovog pitanja, donesu ishitreni i u praksi neprovodivi propisi (Zakon o utvrđivanju porijekla imovine...). 2. Zašto (društveni odnos normirati)? Prije donošenja novog PA treba ispitati: a) zašto je potrebno regulisati pravom neki društveni odnos, b) da li je to zaista neophodno, c) može li se taj odnos urediti autonomnim pravom i d) kako u konkretnom slučaju djeluju zakoni tržišta? Ako se radi o promjeni ili dopuni postojećeg PA treba istražiti: 1. da li je postojeći neadekvatan, pogrešan, da li dovodi do nejednakosti subjekata, do neostvarivanja postavljenog cilja, 2. da li je postupak njegove realizacije komplikovan i neracionalan, ima li prigovora i protesta iz prakse i da li su do tada i s kolikim efektom vršene izmjene i dopune 3. Kako (vršiti pravno normiranje)?Ako je nakon analize dobijen pozitivan odgovor na pitanja «koje» i «zašto» sljedeći korak je kako izvršiti normiranje. Najvažnije utvrditi: kojom vrstom opšteg PA normirati društveni odnos, koje vrste normi primijeniti i koje sankcije propisati. 4. Ko treba da donese opšti PA? Praktično - koji organ ili organizacija to treba da uradi, odnosno ko je nadležan za donošenje konkretnog opšteg PA. Odgovor na ovo pitanje podrazumijeva dobro poznavanje ustava, zakona, statuta, poslovnika i drugih opštih PA, obzirom da je pitanje razgraničenja nadležnosti često vrlo složeno pitanje. 5. Kada donijeti opšti PA? Vrijeme za donošenje opšteg PA može biti 1. unaprijed određeno ili 2. neodređeno. Ukoliko je prethodnim aktom određeno, čitav postupak donošenja PA treba prilagoditi zadanim rokovima.

6. Autonomne i heteronomne društvene norme. Norma je pravilo ponašanja koje reguliše međuljudske odnose, stanja i ponašanja. Društvena norma je pravilo ili standard ponašanja u okviru neke društvene grupe koje pripadnici te grupe smatraju obaveznim. Autonomne društvene norme su prihvaćene od pojedinaca i poštuju se bez uticaja sankcija. Heteronomne društvene norme subjekt ne usvaja, a normi se pokorava zbog prijetnje sankcija ili nekog drugog razloga (npr. zbog autoriteta donosioca n.).

7. Šta su društvene norme i podjela društvenih normi. Društvena norma je pravilo ili standard ponašanja u okviru neke društvene grupe koje pripadnici te grupe smatraju obaveznim. Pravna norma predstavlja samo jednu vrstu društvenih normi. Normama može biti dodata i sankcija, odnosno određena prinudna mjera kao posljedica kršenja norme. Međutim, sankcija nije jedini razlog pokoravanja normi, ona može biti poštovana i iz razloga prihvatanja njenih ciljeva. Društvena norma (moralna, običajna, pravna) jeste pravilo ponašanja koje reguliše određene odnose između pojedinaca i drugih subjekata u društvu. Sve društvene norme se dijele na: 1. tehničke norme i (Tehničke norme utvrđuju određena pravila ponašanja čovjeka prema prirodi; zasnovane na prirodnim zakonima. Nemaju sankciju, jer bi njihovo kršenje samo po sebi izazvalo negativne posljedice.) 2. društvene norme u užem smislu.

Anja Lovrić, 50-12/ROP-S

4

Nomotehnika sa metodologijom prava Sve društvene norme se mogu grupisati u tri grupe : 1. malobrojne, nepisane, neprecizne i jednostavne DN, nastale stihijski i spontano u dužem vremenskom periodu koje je stvaralo i koje sankcioniše neorganizovano društvo(moral.obicaji i druga slična pravila ponašanja ) 2. brojnije, složenije, pisane i preciznije DN koje stvaraju organizacije užih zajednica u okviru društva i one primjenjuju sankcije za njihovu povredu. 3. pravne norme koje su najbrojnije, najsloženije i najpreciznije. Njih, po pravilu, stvaraju specijalizovani organi države.

9. Moral… Moral je višeznačna riječ koju je teško definisati. Društvena norma koja svoju obaveznost izvodi iz svijesti da je ono što moral zapovijeda dobro, a ono što zabranjuje zlo. Moral nema organizovanu sankciju. Moralne norme su autonomne i svoju obaveznost izvode iz svijesti o dobru i zlu. Sankcije za kršenje moralnih normi: griža savjesti (unutrašnje) i podsmijeh, prezir, krvna osveta (spoljne). Moral nije jedinstven. Individualni moral, moral užih ili širih društvenih zajednica, moral vjerskih organizacija, urbanih i moralnih sredina, moral cijelog društva i zajedničke moralne vrijednosti. Posmatrano istorijski, proces odvajanja morala i prava bio je vrlo dug. U antičkoj Grčkoj moral i pravo su bili pomiješani. U Rimu je napravljena jasna razlika i u zakonodavstu i u praksi. U srednjem v. moral je često bio obuhvaćen pravom i nije postojala jasna granica. Jedno od najznačajnijih pitanja i problema pravne teorijeje odnos morala i prava danas. Tri vrste PN sa stanovišta odnosa PN prema moralu: 1. PN koje su u saglasnosti s moralnim -npr. ubistvo. 2. PN koje su za moral indiferentne - npr. lakši prekršaj. 3. PN koje su suprotne moralnim normama - npr. prinudna naplata od dužnika u bijedi.

10. Simbol pravde… Simbol pravde - djevojka s povezom preko očiju, u svečanoj odori, s mačem u jednoj i vagom u drugoj ruci. Vaga - simbol mjerenja, ispravnog odlučivanja i presuđivanja. Mač - simbolizuje snagu, moć i strogost koja prati pravdu (pravda ne zna za milost). Mač bez vage bi bio gola sila, a vaga bez mača nemoć prava. Povez preko očiju - simbol nepristrasnosti, potreba da se provede ispravan postupak i odluka donese samo na bazi okolnosti, a ne na subjektivizmu - pravda ne poznaje ni oca ni majku, ona vidi samo istinu. Povez - simbolizuje distancu i nezavisnost pravosuđa od svake druge vlasti. Pravda - oni koji u njeno ime rade treba da budu pošteni, nepristrasni, lišeni korupcije, straha, predrasuda i pohlepe.

11. Institucionalnost, prinudnost i normativnost prava… Pravo ima osobine koje ga razlikuju od drugih društvenih pojava i to: 1. institucionalnost, 2. prinudnost, 3. normativnost. Anja Lovrić, 50-12/ROP-S

5

Nomotehnika sa metodologijom prava 1. Institucionalnost znači da su stvaranje, promjene i primjena prava u najužoj vezi s određenim institucijama. Država je naročita društvena organizacija (sa svojim organima) bez koje pravo ne bi moglo da djeluje, pa čak ni da postoji. Pravo je svoje postojanje vezalo za državu kao najsnažniju društvenu silu i monopol kojim ona obezbjeđuje vršenje prava. 2. Pravo je od samog nastanka bilo vezano uz prijetnju da će oni koji ga ne poštuju biti na to primorani silom kojom raspolaže država. Fizička sila je oduvijek bitna i nezaobilazna karakteristika primjene prava. Iskustvo - većina ljudi poštuje PN isključivo zbog zaprijećene sankcije i rizika od kažnjavanja. Vizualizacija prinude je oličena u institucijama - policija, zatvori, sud... Sve PN nisu uvijek prinudne. Postoje PN koje nisu sankcionisane i izvršavaju se same po sebi (npr. ustavne norme koje propisuju dužnosti najviših organa države). Sankcije za nepoštivanje ovih PN nisu prinudne - moralne ili političke. 3. Pravo je prvenstveno normativna pojava. PN se propisuje kakvo ponašanje ljudi treba da bude. U praktičnom smislu, to je uputstvo za ponašanje ljudi u društvu (npr. zašto se zaustavljamo, usred noći, na praznom bulevaru, pred semaforom na kojem je upaljeno crveno svjetlo).

12. Pojam, element i vrste pravnih normi prema kriteriju broja adresata prema kojima su upucene. Riječ norma dolazi iz latinskog jezika i znači zapovijest, propis, naredbu. Pravna norma pravilo o ponašanju subjekta prava sankcionisano monopolom fizičke sile kojim raspolaže država. Norma koju donosi suverena vlast ili od nje delegirani subjekt. Obavezna pravi a, zapovijesti o ponašanju u društvu, garantovana drž. autoritetom. One su pravila ponašanja koja uređuju određene odnose među ljudima – pravne odnose. zahtjev koji izdavalac PN upućuje drugima da motiviše njihovo ponašanje. Izdavalac PN - adresant - onaj koji PN upućuje drugima. Oni kojima je PN upućena – adresati PN. Elementi pravne norme su: Pretpostavka dispozicije, dispozicija, pretpostavka sankcije, sankcija. Prema broju adresata norme se dijele na opšte i pojedinačne.

13. Pojam i elementi pravnog akta. Pravni akta kao ljudske radnje predstavlja izjavu volje i razuma kojom se stvaraju opšte ili pojedinačne PN ili neki od elemenata pojedinačne PN, odnosno uslovi za primjenu već postojeće PN. Pravni akt je skup pravnih normi uobličen u odgovarajuću formu, u obliku jednog pravnostvaralačkog akta. Zakon je PA, a ne PN. U formalnom smislu svaki PA ima tri elementa: 1. nadležnost subjekta za donošenje PA, 2. postupak za donošenje PA i 3. materijalizacija PA. Nadležnost - ovlašćenje za donošenje određenog PA. Subjekti za donošenje PA su brojni i različiti, od čitavog niza državnih do nedržavnih subjekata; državni - zakonodavni, izvršni i sudski organi.Ukoliko bi nenadležan organ donio PA, to bi bio razlog za utvrđivanje njegove nezakonitosti. Postupak za donošenje pravnog akta je skup radnji koje je nadležan organ dužan da preuzme u toku donošenja PA iz svoje nadležnosti. Postupak je po pravilu pravno propisan, precizno i detaljno uređen (krivični, građanski, upravni...).

Anja Lovrić, 50-12/ROP-S

6

Nomotehnika sa metodologijom prava Materijalizacija PA jeste skup radnji kojima se PA saopštava javnosti. Predstavlja način da se sadržina PA saopšti drugim subjektima.

14. Izvori prava u formalnom smislu i hijerarhija pravnih akata... Opšti PA, odnosno PA kojima se stvaraju opšte PN - ustav, zakoni, uredbe, pravilnici, naredbe, statuti, kolektivni ugovori, pravni običaji. Pojedinačnim PA se rješava jedan konkretan slučaj uređen opštom PN sadržanom u određenom formalnom pravnom izvoru. Ustavi, zakoni i drugi opšti PA su jezičke forme (tekstovi) u kojima se nalaze najviše PN. Oni su temelj pravnog poretka i iz njih izviru svi niži opšti i svi pojedinačni PA: presuda (sudski akt), rješenje (upravni akti) i privatni pravni posao. Pojedinačni akti se donose na osnovu opštih PA i ne predstavljaju izvore prava. Svi PA čine jedan hijerarhijski sistem. Prema svojoj snazi oni mogu biti viši ili niži. Najviše mjesto na toj hijerarhijskoj listi zauzima ustav, ispod njega je zakon, zatim niz podzakonskih opštih PA državnih organa (uredbe, pravilnici, odluke, naredbe, uputstva, statuti...). Niže mjesto u hijerarhiji zauzimaju pojedinačni PA kao što su sudski akti, upravni akti i pravni poslovi. Ustav i zakone donose zakonodavni organi, podzakonske akte donose organi izvršne vlasti, sudske i upravne akte donose sudovi i organi uprave.

15. Ustav. Ustav je u formalnom smislu - najviši opšti PA jedne države, viši od zakona i svih drugih opštih PA. Ustav se uvijek donosi po posebnom postupku koji je veoma složen. Ustav se donosi od strane ustavotvorne skupštine ili ga donosi redovna zakonodavna skupština po posebnom postupku. U nekim zemljama ustav se donosi referendumom. Posebna vrsta tzv. oktroisani ustav (nastaju nametanjem od strane vladara - monarhija, diktatura...). Jedinstven je slučaj da je ustav jedne zemlje rezultat višestranog međunarodnog sporazuma kao što je to slučaj sa BiH. Neke zemlje uopšte nemaju pisane ustave (Velika Britanija), ustavi nekih zemalja su veoma kratki (SAD), neke propisuju tzv. nepromjenjivost ustava (u cjelosti – Španija 1812. god. ili u pojedinim dijelovima - Francuska, Grčka, Turska). Formalno - PA kojima se vrše izmjene ustava su ustavni amandmani. Obiljezja ustava u formalnom smislu su: 1. to je pisani PA, 2. to je kodifikovani, jedinstveni PA, 3. to je pisani opšti PA najjače pravne snage, što je svojstvo koje proizlazi iz položaja državnog organa koji donosi ustav u hijerarhiji državnih organa i postupka po kome ovaj organ donosi ustav.

16. Zakon (pojam i zakonodavni postupak). Zakon predstavlja: 1. pisani izvor prava, odnosno opšti PA sa najvišom pravnom snagom, poslije ustava, 2. opšti PA koji donose posebni zakonodavni organi i 3. opšti PA koji se donosi po posebnom zakonodavnom postupku. Zakonodavni postupak relativno je složen i dugotrajan, ovaj postupak obuhvata više faza. Prva faza je predlaganje (uključujući pravo zakonodavne inicijative) i izrada nacrta zakona, na što imaju pravo poslanici u parlamentu, u pravilu šef države, vlada kao i određen broj građana. U stvarnosti najveći broj prijedloga zakona dolazi od izvršne vlasti, tj. vlade. Anja Lovrić, 50-12/ROP-S

7

Nomotehnika sa metodologijom prava Postoje dva postupka donošenja zakona: 1. redovni i 2. skraćeni postupak. Redovni ima jednu fazu više jer se u parlament upućuje nacrt zakona.Ukoliko se radi o skraćenom postupku (koji je izuzetan), onda se ova faza izostavlja i u parlament se upućuje prijedlog zakona. Prijedlog, odnosno nacrt zakona ne razmatra odmah parlament u plenumu već se on najprije upućuje određenim specijalizovanim tijelima, odborima ili komisijama parlamenta koji su sastavljeni od manjeg broja poslanika i eksperata i njihov je zadatak da prethodno ispitaju osnovanost prijedloga te da daju mišljenje o njemu kao i vlastite prijedloge eventualnih izmjena i dopuna. Nakon toga, prijedlog ili nacrt zakona, sa even. dopunama i izmjenama odbora ide u skupštinu gdje se vodi rasprava i daju even. nove izmjene i dopune (amandmani). Iza toga dolazi glasanje o prijedlogu (nacrtu),za usvajanje zakona potrebna je većina (najčešće obična) glasova poslanika. Nakon ovoga šef države vrši ukazom proglašenje (promulgaciju) zakona. Šef države može uskratiti proglašenje zakona kada smatra da je donošenjem zakona prekršen ustav, zbog čega se zakon ponovo vraća u parlament koji, ovoga puta, treba da ga izmijeni ili usvoji, najčešće, dvotrećinskom većinom. Na kraju, zakon se objavljuje u službenim glasilima i stupa na snagu, najčešće nakon isteka određenog roka od dana objavljivanja (osam dana - vacatio legis).

17. Podzakonski propisi državnih organa,vrste i posebno uredbe. Podzakonski propisi državnih organa su državni opšti akti niži od zakona koje donosi egzekutiva i lokalni organi samouprave. To su opšti PA manje pravne snage od zakona. S obzirom na svoj sadržaj, oni su zakoni u materijalnom smislu riječi. Najvažniji podzakonski akti su: uredbe, pravilnici, uputstva, naredbe i odluke. Uredba je najviši opšti PA poslije zakona, koje donose šef države ili vlada (najviši organi izvršne vlasti). To je PA koji ima moć manju od zakona. Uredba je zakon u materijalnom smislu (sa aspekta svoje sadržine). Uredbe se dijele na: 1. uredbe za provođenje zakona - u pravom smislu riječi akti organa izvršne vlasti; 2. uredbe - zakone (dekret - zakon, uredba sa zakonskom snagom), koje su izuzetne, i 3. uredbe iz nužde - donose se u vanrednim situacijama.

18. Akti političkog izjašnjavanja,uticaja i usmjeravanja. Parlamenti donose određene političke akte kojima izražavaju svoje stavove o određenim međunarodnim i unutrašnjim pitanjima: 1. deklaracije, 2. rezolucije, 3. preporuke, 4. zaključci i 5. smjernice. To su akti političkog karaktera koji nekad imaju čak i svečani način donošenja. Donose se u pisanoj formi. Djeluju autoritetom donosioca, snagom argumenata i svojom uvjerljivošću, a ne na osnovu pravne snage i prinude. Za nepoštivanje tih akata odgovornost je isključivo politička. Anja Lovrić, 50-12/ROP-S

8

Nomotehnika sa metodologijom prava Deklaracija je akt najvišeg organa vlasti kojim se nešto izjavljuje, proklamuje i utvrđuju načelni stavovi. To je najstariji ustavno-pravni dokument (Magna Charta Libertatum iz 1215. god.) Deklaracijom se izražava opšti načelan stav i opredjeljuje o značajnim pitanjima unutrašnje i spoljne politike. Rezolucija je pismeni akt najvišeg organa vlasti kojom se izražava stav i gledište o konkretnim određenim pitanjima, te utvrđuju zahtjevi i prijedlozi ka određenim subjektima. Preporuka je posebna vrsta političkog akta parlamenta koji ima direktni i usmjeravajući karakter, a ne sadrži pravne norme i sankcije. Preporuka je parcijalni akt upućen samo određenim organima i pojedincima s konkretnim prijedlozima mjera i akcija.

19. Posebna znanja nužna u izradi pravnih propisa. Izrada pravnih propisa jeste specifičan zadatak stručnog karaktera koji traži posebna znanja, i to: 1. opšte obrazovanje, 2. poznavanje jezika, 3. poznavanje društvenog uređenja, 4. poznavanje društvene politike, 5. poznavanje prava i 6. poznavanje nomotehnike. Stvaraoci pravnih propisa moraju imati veoma široko opšte obrazovanje i poznavati razne oblasti društvenih nauka: sociologija, filozofija, logika, psihologija, istorija i kultura. Često su potrebna znanja iz određenih prirodnih i tehničkih nauka. 1. opšte obrazovanje - Stvaraoci pravnih propisa moraju imati veoma široko opšte obrazovanje i poznavati razne oblasti društvenih nauka. 2. poznavanje jezika - Da bi pravni propisi bili lako razumljivi barem većini građana podrazumijeva se visok stepen poznavanja jezika kojim se oni izražavaju. Da bi bili razumljivi moraju biti sastavljeni prema pravilima gramatike, lingvistike, stilistike i interpunkcije. 3. poznavanje društvenog uređenja - Nužna pretpostavka za izradu pravnih propisa je poznavanje društvenog uređenja države u kojoj se propisi stvaraju, ali i komparativno poznavanje osnova uređenja drugih država. 4. poznavanje društvene politike - Stvaraoci pravnih propisa moraju imati potrebna znanja o društvenoj politici, ali i sposobnost predviđanja kretanja te politike. 5. poznavanje prava - Precizno poznavanje sadržaja društvenog odnosa i postojećeg materijalnog prava koje do tada reguliše taj odnos. Neophodno je poznavati i sudsku praksu, stručnu i naučnu literaturu i pravni poredak kao sistem u koji se taj novi propis mora uklopiti. 6. poznavanje nomotehnike - Nomotehnika je nauka o izradi PA. Posebna naučna disciplina u okviru pravnih nauka. Ona ima svoje metode, ciljeve i sistem.

20. Pojam, karakteristike i najvažnije vrste metoda. Dobrog i uspješnog praktičnog ili teorijskog rada nema bez određene organizacije, odnosno, bez pažljivo odbranih postupaka, redosljeda misaonih i praktičnih radnji, tj. bez odabranih metoda. Metod je putokaz i način rada, odnosno, metod je “planski način rada kojim se dolazi do određenog cilja”. Anja Lovrić, 50-12/ROP-S

9

Nomotehnika sa metodologijom prava Tri osnovne karakteristike svih metoda: 1. objektivnost – težnja ka objektivnoj istini; 2. pouzdanost - svaki stav, sud i zaključak moraju biti obrazloženi - potkrepljeni argumentima, dokazani; 3. preciznost - izbor odgovarajućih instrumenata i postupaka, sažetost i jasnoća dokaza i definicija. Vrste metoda: 1. analiza – rastavljanje cjeline na dijelove, razmatranje svakog dijela posebno, ulaženje u strukturu logičnosti i protivrječnosti i na toj osnovi dolaženje do zaključka. 2. sinteza – sjedinjavanje različitih elemenata u jednu cjelinu; operacija kojom se iz detalja rekonstruiše cjelina. 3. deduktivna metoda – koristi se u istraživanjima iz oblasti društvenih nauka 4. induktivna metoda – polazi od niza konkretnih i nepobitnih činjenica

21. Recepcija prava, unifikacija i usklađivanje prava. Recepcija prava je poseban oblik stvaranja prava koji se sastoji u usklađivanju nacionalnog zakonodavstva sa međunarodnopravnim instrumentima i preuzimanju pravnih instituta ili cijelih propisa drugih država ili državnih oblika. Neizbježna je pojava međunarodnih odnosa, uslovljena potrebom ujednačavanja domaćeg prava s pravima drugih zemalja. Unutrašnja recepcija je usaglašavanje “prava države” i prava nižih oblika organizovanja (federalne jedinice, kantoni, opštine) ili usaglašavanje zakona sa ustavom, podzakonskih akata sa zakonom... Prenaglašena recepcija (prepisivanje čitavih dijelova) je nepotrebna i dovodi do apsurda. Unifikacija (unification) je potpuno preuzimanje prava. Usklađivanje (harmonization) nije potpuno preuzimanje stranog prava, već preuzimanje onih pravnih instituta čije prisustvo uklanja bitne razlike između tog i domaćeg prava.

22. Tehničke metode stvaranja opštih pravnih normi. Tehničke pravne metode su skup postupaka i uputstava koji upućuju na način stvaranja opšte PN praktičkom djelatnošću stručnjaka. Vrsta TPM zavisi od vrste PA koji se stvara. Metodi će biti različiti ako se stvara ustav, zakon, podzakonski akt, kao i u slučaju da se stvara zabranjujuća, naređujuća ili ovlašćujuća pravna norma. Tehnički pravni metodi su metodi kojima se pravo stvara ili kad je stvoreno, kojima se primjenjuje. Tehnička pravna metodologija je dio metodologije prava koji proučava pravne metode. To je nauka o tehničkim pravnim metodama. Tehničke metode stvaranja opštih pravnih normi: 1. apstraktna – najznačajnija metoda, 2. načelna, 3. taksativna, 4. primjerična, 5. kazuistička i 6. precedentna.

Anja Lovrić, 50-12/ROP-S

10

Nomotehnika sa metodologijom prava 23. Metod apstraktnog pravnog normiranja. Metod apstraktnog normiranjase sastoji u stvaranju PN koja se odnosi na neograničeni broj slučajeva na određenom području i u datom vremenu. Apstraktnost je bitno svojstvo PN. Apstraktnim normiranjem se dobivaju PN koje se primjenjuju na neograničen broj slučajeva u prostoru i vremenu. Apstraktne PN moraju biti tako izražene da jasno ukazuju na koga se odnose i pod kojim uslovima se primjenjuju. Ove PN primjenjuju se na konkretni slučaj zato što se taj slučaj može podvesti pod sadržaj te apstraktne PN. Apstraktne PN su najbrojnije i najčešće u većini pravnih sistema. One su najpogodnije za pravno uređivanje društvenih odnosa. Prednosti apstraktne metode normiranja: 1. racionalnost, 2. obezbjeđenje jednakosti u društvu 3. povoljan uticaj na izgradnju svijesti o pravednosti, 4. učvršćivanje pravne sigurnosti, 5. lakša kontrola nad radom pojedinaca, 6. homogenizirajuće djelovanje na rad i poslovanje... Racionalnost i jednakost metode apstraktnog normiranja Racionalnost - jednom PN ili skupom PN u okviru opšteg PA jedinstveno se uređuje mnoštvo sličnih slučajeva, zamjenjujući time hiljade pojedinačnih PN koje bi izricale naređenja, zabrane... Jednakost - apstraktna PN odnosi se na sve subjekte pod istim uslovima i sa istim posljedicama što je garancija demokratičnosti prava i pravne sigurnosti te izbjegavanje neizvjesnosti i arbitrarnosti. Nedostaci apstraktnih pravnih normi: 1. stalno povećanje obima propisa što dovodi do prenormiranosti, 2. upotreba neodređenih pojmova koji izazivaju nedoumice u primjeni i 3. elastičnost u primjeni iz koje proizilazi i pravna nesigurnost i arbitratnost.

24. Metoda načelnog pravnog normiranja. Metoda načelnog pravnog normiranja pojavila se kao neophodna u onom trenutku kad je društveni poredak postao veoma složen, a propisi sve složeniji i mnogobrojniji, pa je snalaženje u njima postalo mnogo teško. U toj nepreglednosti teško su se snalazili ne samo građani nego i pravni stručnjaci. Kao posljedica svega javilo se nastojanje da se normiranje i primjena propisa pojednostave i to tako da bi se PN u propisima svele na što manji broj načela (principa). Prvobitno, dakle, metoda načelnog pravnog normiranja trebala je biti sredstvo pojednostavljivanja i smanjivanja broja i obima opštih PN u društvu. Putem pravnog normiranja utvrđuju se samo osnovna načela - razrade i konkretizacija prepuštaju se praksi.To bi dovodilo do nejednakosti i neravnopravnosti, povećanja pravne nesigurnosti i ugrožavanja samog sistema; zato ovaj metod nije nigdje dosljedno primjenjen kao isključiv metod.

25. Metod precedentnog pravnog normiranja. Metode precedentnog pravnog normiranja se odnosi na stvaranje pojedinačne PN za jedan konkretan slučaj, a zatim se toj PN daje funkcija opšte PN tako što se ona obavezno Anja Lovrić, 50-12/ROP-S

11

Nomotehnika sa metodologijom prava primjenjuje na sve takve slučajeve. Kod ovog je objedinjena uloga primjenjivača i stvaraoca PN. Metoda precedentnog pravnog normiranja je izuzetna i sporedna kad treba riješiti konkretan slučaj koji nije uređen opštom PN. Mnoga pitanja nisu pravno uređena, a u praksi je neophodno riješiti konkretne slučajeve i sporove ne čekajući dug i spor zakonodavni proces.

Anja Lovrić, 50-12/ROP-S

12