NN Instalacije

MontEnergo

Rudnik uglja Pljevlja

Sadržaj 1.

TEHNIČKI OPIS ................................................................................................................. 3 1.1. INSTALACIJA OSVJETLJENJA I UTIČNICA .......................................................................... 3 1.2. INSTALACIJA UZEMLJENJA ............................................................................................. 7 1.2.1. Združeno uzemljenje ...................................................................................... 10 1.2.2. Pogonsko uzemljenje ..................................................................................... 12

2.

TEHNIČKI USLOVI ........................................................................................................... 19

3.

PRORAČUNI .................................................................................................................... 23 3.1. TEHNIČKE MJERE ZAŠTITE EL. INSTALACIJE NISKOG NAPONA DO 1 KV ............................. 23 3.1.1. Zaštita od prekomjernih struja (jus n.b2.743) ............................................... 23 3.1.2. Zaštita od indirektnog dodira(jus n.b2.741) .................................................. 24 3.2. IZBOR PRESJEKA I INSTALACIONIH KABLOVA I PROVODNIKA ............................................ 26 3.2.1. Trajno dozvoljene struje ................................................................................ 26 3.2.2. Najveći dozvoljeni padovi napona ................................................................. 28 3.3. PRORAČUN OSVJETLJENJA .......................................................................................... 30 3.3.1. Proracun radnog osvjetljenja postrojenja ..................................................... 32 3.3.2. Proracun radnog osvjetljenja komandne prostorije ..................................... 34 3.3.3. Proracun pomoćnog osvjetljenja postrojenja ............................................... 36 3.3.4. Proracun pomoćnog osvjetljenja komandne prostorije ............................... 38 3.4. PRORAČUN UZEMLJIVAČA............................................................................................ 40 3.4.1. Specifična otpornost tla ................................................................................. 40 3.4.2. Proračun otpora rasprostiranja uzemljivača ................................................. 40 3.4.3. Proračun napona dodira i koraka .................................................................. 42 3.5. PRORAČUN GROMOBRANSKE INSTALACIJE .................................................................... 44 3.5.1. Određivanje nivoa zaštite gromobranske instalacije.................................... 44

4.

PREDMJER I PREDRAČUN............................................................................................. 48 4.1. ENERGETSKA INSTALACIJA I INSTALACIJA RASVJETE...................................................... 48 4.1.1. Razvodna tabla ............................................................................................... 48 4.1.2. Napojni i signalni vodovi ............................................................................... 51 4.1.3. Instalacije opšte rasvjete ............................................................................... 51 4.1.4. Instalacija priključnica ................................................................................... 53 4.1.5. Transport i montaža ....................................................................................... 54 4.2. UZEMLJENJE TRAFOSTANICE ....................................................................................... 55 4.2.1. Temeljni i spoljni uzemljivač.......................................................................... 55 4.2.2. Unutrašnje uzemljenje ................................................................................... 56 4.2.3. Izjednačenje potencijala u objektu ............................................................... 57 4.2.4. Transport i montaža ....................................................................................... 58 4.3. GROMOBRANSKA INSTALACIJA .................................................................................... 59 4.3.1. Materijal .......................................................................................................... 59 4.3.2. Transport i montaža ....................................................................................... 59 4.4. SPOLJNO OSVJETLJENJE ............................................................................................. 60 4.4.1. Materijal .......................................................................................................... 60 4.4.2. Transport i montaža ....................................................................................... 60 4.5. REKAPITULACIJA TROŠKOVA ....................................................................................... 61

5.

PRILOG O ZAŠTITI NA RADU ......................................................................................... 62 5.1. 5.2.

UVOD ........................................................................................................................ 62 NAMJENA OBJEKTA .................................................................................................... 63

Glavni projekat TS 35/6kV Potrlica

list1

MontEnergo

Rudnik uglja Pljevlja

5.3. 5.4.

OBRADA PRILOGA ...................................................................................................... 63 OPASNOSTI KOJE MOGU NASTATI U OBJEKTU, MJERE ZA SPREČAVANJE NJIHOVOG NASTANKA I MJERE ZA NJNIHOVO OTKLANJANJE......................................................................... 64 5.4.1. Opasnost od direktnog dodira djelova pod naponom .................................. 64 5.4.2. Opasnost od previsokog napona dodira i koraka......................................... 64 5.4.3. Opasnost od dejstva električnog luka ........................................................... 65 5.4.4. Opasnost od dejstva termičkih i elektromagnetnih sila pri ratkom spoju ... 65 5.4.5. Ostale mjere za sprečavanje nastanka opasnosti i materijalne štete .......... 65 5.5. IZJAVA O PRIMIJENJENIM MJERAMA ZAŠTITE NA RADU .................................................... 67 6.

PRILOG ZAŠTITE OD POŽARA .......................................................................................... 68 6.1. 6.2. 6.3. 6.4.

PRIMIJENJENI PROPISI ..................................................................................................... 68 LOKACIJA TRAFOSTANICE ................................................................................................ 68 OPASNOST OD POŽARA ................................................................................................... 68 OSNOVNA KONCEPCIJA MJERA ZAŠTITE OD POŽARA ......................................................... 69

Glavni projekat TS 35/6kV Potrlica

list2

MontEnergo

Rudnik uglja Pljevlja

1. TEHNIČKI OPIS

Predmet ovog dijela projekta je izrada elektrinstalacija utičnica, rasvjete, uzemljenja i interfona u komandno-pogonskoj zgradi u TS 35/6 kV "Potrlica" za potrebe Rudnika uglja Pljevlja.

1.1.

Instalacija osvjetljenja i utičnica

Instalacija osvjetljenja obuhvata opšte, radno osvjetljenje i pomoćno svijetlo (NS). Unutrašnje osvjetljenje u prostoriji razvodnog postrojenja se izvodi pomoću svjetiljki: 2x28 W 4x14 W Izvedbe IP 65 Predviđeno osvjetljenje zadovoljiće zahtjeve

po

preporukama,

za

osvjetljenje prostorija trafostanice (75lux za komandne hodnike i limom oklopljena postrojenja, odnosno 200lux za komandne prostorije. Sigurnosno (pomoćno) osvjetljenje izvodi se sa 7 svjetiljki inkadescentnim izvorom 60W, 110V DC, IP65, postavljenih u postrojenju 35 kV i 6 kV, komandnoj prostoriji i iznad svakih vrata unutar zgrade. Predviđeno osvjetljenje zadovoljiće zahtjeve

po

preporukama,

za

pomoćno osvjetljenje prostorija trafostanice (0.5lux za glavne prolaze, 2lux za najvažnija radna mjesta). Za nužno osvjetljenje su predviđene svjetiljke tipa "Topacco - PA" za sijalice sa metalnim vlaknom snage 60 W i sijaličnim grlom E27. Visina radnog osvjetljaja pri proračunu je standardno odbrana na hr=0.75m od poda. Radno osvjetljenje je predviđeno uglavnom sa fluoroscentnim svjetiljkama jer su ekonomičnije i predviđene su svjetiljke 2x28 i 4x14 W za nadgradnju na plafon. Kompletan proračun osvjetljenja dat je u prilogu. U Glavni projekat TS 35/6kV Potrlica

list3

MontEnergo

Rudnik uglja Pljevlja

kablovskom prostoru su predviđene vodozaptivne svjetiljke sa sijalicama. Takođe, za osvjetljenje trafoboksova i prostora ispred ulaznih vrata u objekat predviđene su vodozaptivne svjetiljke sa fluo sijalicama. Svjetiljke u trafo boksovima postaviti na visini 3m od trotoara, a svjetiljke iznad vrata postaviti na 15 cm iznad okvira vrata. Spoljašnje osvjetljenje trafostanice izvedeno je sa 9 svjetiljki sa svjetlosnim izvorom natrijum visokog pritiska snage 150 W, postavljenim na fasadi zgrade na visini 5m.Kompletan razvod za upravljanje spoljnim osvjetljenjem se nalazi u GRT u komanndoj zgradi iz kojeg izlazi kabl za napajanje svjetiljki i ide do priključnih ploča spoljne rasvjete.Spoljna električna instalacija priključena je kablom PP00 3x2.5mm2 Instalacija

osvjetljenja

izvešće

se

provodnicima

PP/Y

3x1.5mm2.

Kompletna instalacija se izvodi polaganjem pod malter. U montažnim građevinskim elementima zidova blagovremeno položiti cijevi za kablove i ostaviti rupe za instalacione prekidače i utičnice. Jednu cijev odnosno crijevo predvidjeti za polaganje samo jednog kabla. Prekidači za osvjetljenje se ugrađuju na 1.5 m od poda. U objektu su predviđene monofazne i trofazne šuko utičnice za različite prenosne aparate. Instalaciju monofaznih šuko utičnica izvesti kablovima PP/Y 3x2.5mm2. Monofazne šuko priključnice montiraju se na 0.5 m od poda, a za klima uređaje na 2.2m od poda. Utičnice se montiraju na visini 0.5m od poda, pod malter. Predviđeni su posebni strujni krugovi kojima će se napajati invertorski klima uređaji, koje treba montirati u komandnoj (1 uređaj) i pogonskoj prostoriji (1 uređaj). Razvod instalacije će se izvršiti iz glavnog razvodnog ormana izrađenog od dva puta dekapiranog lima za ugradnju u zid u zaštiti IP 44. Vrata se zatvaraju cilindričnom bravicom. U GRO se ugrađuje oprema prema jednopolnoj šemi i predmjeru. Svi automatski osigurači su B karakteristike djelovanja. Ispod osigurača napisati koje strujno kolo štite. Uvode provodnika i kablova izvesti kroz odgovarajuće bakelitne uvodnice. U GRO se spaja nulti i zaštitni vod, preko odgovarajućih sabirnica (šina), a za fazne vodove preko odgovarajućioh rednih

Glavni projekat TS 35/6kV Potrlica

list4

MontEnergo

Rudnik uglja Pljevlja

stezaljki. Zaštitnu sabirnicu spojiti na temeljni uzemljivač odnosno prstenasti uzemljivača koji se nalazi u kablovskom kanalu P/F 25mm2. Vrata ormana i kućišta povezati bakarnom pletenicom presjeka minimalno 16mm2. Elektro priključak je predviđen iz ormara razvoda naizmjeničnog napona, odnosno, iz ormana sopstvene potrošnje kablom PP-Y 4x35mm2. Zaštitnu i nultu sabirnicu spojiti u GRO ormanu i označiti da je sistem zaštite nulovanje. U okviru električne instalacije NN u zgradi TS predviđena je montaža i postavljanje slijedeće instalacione opreme i materijala: a) Prikljunica b) Instalacioni prekidači c) Instalacioni provodnici d) Razvodne kutije e) Električni aparati

a) Priključnice

Za priključak raznih električnih aparata naizmjeničnog napona 400 V i 230 V, 50 Hz kao što su TA peći, električni bojleri za vodu, razne električne alatke, prenosne svjetiljke i dr., predviđene su odgovarajuće priključnice. Prema vrsti predviđene su dvopolne (monofazne "šuko" priključnice 16A, 250 V, 50 Hz (L,N) i sa kontaktom za zaštitno uzemljenje (PE).

Prema mjestu i načinu ugradnje: •

Za suve prostorije

•

Za vlažne prostorije (IP 54)

•

Za ugradnju u zid Sve priključnice ugraditi na visini 0.5 m od poda, sem priključnice za klima

uređaje koje montiraju na 2.2 m od poda.

b) Instalacioni prekidači

Glavni projekat TS 35/6kV Potrlica

list5

MontEnergo

Rudnik uglja Pljevlja

Za uključivanje i isključivanje strujnih krugova električnog osvjetljenja predviđeni su odgovarajući instalacioni prekidači. Prema vrsti prekidača predviđeni su: •

Jednopolni obični

•

Dvopolni

Prema mjestu i načinu ugradnje: •

Za suve prostorije

•

Za ugradnju u zid

Sve prekidače ugraditi na visinu 1.5 m od poda. c) Instalacioni kablovi i provodnici Za električnu instalaciju NN u zgradi TS predviđeni su kablovi i instalacioni provodnici tipa PP-Y sa izolacijom i plaštom od PVC mase, odgovarajućeg presjeka provodnika i broja žila. Provodnici se polažu na zid pod malter, horizontalno na visini minimalno 2.0m od poda i vertikalno min. 0.15m od ivice otvora ili zidova. Svi kablovi i instalacioni provodnici moraju biti u skladu sa važećim standardima: •

JUS N.C3.220 (za instalacione provodnike tipa PP-Y)

d) Razvodne kutije Za grananje i električno povezivanje instalacionih provodnika predviđene su odgovarajuće instalacione razvodne kutije: •

φ60mm, φ78mm, 100x100mm za suve prostorije i

•

80x80mm (IP54) za vlažne prostorije.

U zavisnosti od mjesta i načina ugradnje predviđene su: •

Za suve prostorije

•

Za vlažne prostorije (IP 54)

•

Za ugradnju u zid

Sve razvodne kutije montirati na visini min. 2.0m od poda.

e) Električni aparati

Glavni projekat TS 35/6kV Potrlica

list6

MontEnergo

Rudnik uglja Pljevlja

U sklopu električnih instalacije predviđena je ugradnja slijedećih električnih aparata: •

Invertorski klima uređaj

1.2.

Instalacija uzemljenja

Prema JUS N.B2.754 svaki objekat treba da ima sprovedene mjere zaštitnog uzemljenja i mjere za izjednačavanje potencijala. Kao sistem zaštite od previsokog napona dodira primijenjen je TN-C sistem. Kao dopunska zaštitna mjera sprovodi se dovođenje svih metalnih djelova objekta na isti potencijal izradom unutrašnjeg uzemljenja. Unutrašnje uzemljenje će se izvesti FeZn trakom 25x4mm i provodnikom P/F 16mm2. Provodnik (uže) 16mm2 položiće se po trasama kako je dato u grafičkom dijelu projekta, a od njega se vrše priključivanja metalnih elemenata ramova vrata i prozora, penjalica i ormana, bakarnom pletenicom na koju se stavi bakarna papučica. U kablovskom prostoru ispod prostorije gdje je smješten razvod 35 kV i 6 kV položiće se trake FeZn 25x4mm na koje će se povezati ćelije, nosači kablova i kablovski regali. Traka za uzemljenje regala se polaže duž trase regala i povezuje se sa svakim elementom regala pomoću pločica ukrsnog komada i dva vijka. Između trake i regala postavlja se olovna podloška da bi se obezbijedila dobra veza. Na uzemljenje spojiće se fabrički izvedeni završeci za uzemljenje ćelija 35 kV i 6 kV preko bakarnog užeta 50mm2 koje je položeno trasama kako je dato u grafičkom dijelu projekta. Bakarnim užetom spojiće se ormani sopstvene potrošnje - ormani kućnog transformatora,

naizmjeničnog i jednosmjernog

2

napona. Bakarno uže Cu 50mm se polaže sa sabinog voda izvedenog Fe/Zn 25x4mm trakom, na koji se spaja ukrsnim komadom uže-traka dimenzija 60mm, kroz zid i betonsku ploču do fabrički izvedenih zavrtnjeva na određenom ormanu.

Glavni projekat TS 35/6kV Potrlica

list7

MontEnergo

Rudnik uglja Pljevlja

Na uzemljenje spojiti će se i sve metalne mase u trafo boksovima (transformatori, konzole, šine za nošenje transformatora, metalna ograda boksova itd. (sve metalne mase koje u normalnom pogonu nijesu pod napon). Uzemljenje trafostanice sastoji se od uzemljivača u polju i uzemljivačke instalacije u zgradi. Prema

pravilniku

o

tehničkim

normativima

za

uzemljenje

elektroenergetskih postrojenja nazivnog napona iznad 1000 V(Sl.list SRJ br. 61/95) u ovom objektu treba razlikovati slijedeća uzemljenja:

a) Zaštitno uzemljenje •

Zaštitno uzemljenje postrojenja 35 kV

•

Zaštitno uzemljenje postrojenja 6kV

•

Zaštitno uzemljenje postrojenja 0.4 kV

b) pogonsko uzemljenje •

Pogonsko uzemljenje postrojenja 6 kV

•

pogonsko uzemljenje postrojenja 0.4 kV

c) gromobransko uzemljenje d) uzemljenje ograde TS. U TS je predviðeno združeno uzemljenje koje je istovremeno zaštitno i

radno uzemljenje postrojenja visokog napona, zaštitno i radno uzemljenje postrojenja niskog napona i gromobransko uzemljenje.

Određivanje materijala i presjeka uzemljivača

Za uzemljenje trafostanice predviđeno je združeno uzemljenje koje se sastoji od temeljnog uzemljivača i dvije spoljne konture uzemljivača.

Temeljni uzemljivač je izveden čelićnom vruće pocinčanom trakom Fe/Zn 25x4mm i na više mjesta je povezan sa spoljnom konturom i sabirnim vodom za izjednačenje potencijala unutar transformatorske stanice. Na taj način je izvršeno izjednačenje potencija i unutar i oko transformatorske stanice.

Glavni projekat TS 35/6kV Potrlica

list8

MontEnergo

Rudnik uglja Pljevlja

Spoljne konture uzemljivača su izvedene bakarnim užetom presjeka Cu 50 mm2. Sabirni vod za izjednačenje potencijala unutar trafostanice izveden je čeličnom pocinkovanom trakom presjeka 25x4mm sa slojem cinka najmanje debljine 70µm. Na njega su povezani svi djelovi u zgradi koji u normalnom pogonu nijesu pod napon. Toplotno dimenzionisanje provodnika u sistemu uzemljenja sprovodi se, na osnovu člana 11 navedenog Pravilnika, na osnovu izraza za slučaj automatskog ponovnog uključenja:

q

min

=k⋅

n

∑ I ⋅t j =1

2 j

j

gdje je: Ij - ukupna struja jednopolnog dozemnog kratkog spoja u kA, u intervalu j tj - trajanje vremenskog intervala j, u s, n - broj vremenskih intervala k - sačinilac koji zavisi od materijala provodnika i za čelik iznosi 6.25

Kao mjerodavan iznos ukupne struje jednopolnog dozemnog kratkog spoja prema kome se dimenzioniše uzemljivač trafostanice 35/10 kV, uzima se podatak naveden u projektnom zadatku, iznosi 300 A. Trajanje vremenskog intervala određeno je vremenom isključenja poslije 1s, koje se ponavlja nakon beznaponske pauze automatskog ponovnog uključenja od 1s. Prema tome minimalni presjek provodnika u sistemu uzemljenja iznosi:

q

min

q

min

= 15 ⋅

0.3 ⋅ 1 + 0.3 ⋅ 1 = 6.36 mm 2

2

za čelik

= 15 ⋅

0.3 ⋅ 1 + 0.3 ⋅ 1 = 2.65 mm

2

za bakar

2

2

2

Odabrani presjeci provodnika u sistemu uzemljenja sa bakarnim užetom presjeka 50 mm2 i čeličnom pocinkovanom trakom presjeka 25x4mm zadovoljavaju na termička naprezanja.

Glavni projekat TS 35/6kV Potrlica

list9

MontEnergo

Rudnik uglja Pljevlja

Način izvođenja uzemljivača

Bakarno uže za zaštitni uzemljivač treba polagati isključivo na slijedeći način: 1. Rov za uže treba iskopati 15 cm više od dubine na koju se polaže uže (0.8m+0.15m). 2. U iskopani rov nasuti sloj isitnjene zemlje dobre specifične provodnosti. 3. Na sloj zemlje položiti bakarno uže. 4. Preko užeta nasuti drugi sloj zemlje debljine 15 cm. 5. Dobro nabiti nasutu zemlju 6. Zatrpati rov Na ovaj način će se smanjiti prelazni otpor uže - zemlja loše provodnosti, a time i ukupan prelazni otpor uzemljivača.

1.2.1.

Združeno uzemljenje

Združeno uzemljenje trafostanice izvodi se tako da se izvede zaštitni uzemljivač i na njega vežu svi metalni djelovi visokonaponskih i niskonaponskih ureðaja koji u normalnom pogonu nijesu pod naponom: kućišta energetskih transformatora, metalni plaštovi kablova, električne zaštite i armatura kablova, sekundarna strujna kola mjernih transformatora, neutralni provodnici energetskih transformatora za kućnu potrošnju, odvodnici prenapona, zaštitni provodnici nadzemnih vodova koji ulaze u trafostanicu, zemljovodi gromobranske inatalacije, cjevovodi, limene konstrukcije ormana zaštite i upravljanja, ćelija, kao i svi ostali metalni djelovi opreme i aparata koji u normalnom pogonu nijesu pod napon. Uzemljivač združenog uzemljenja čine: -

Temeljni uzemljivaè sa zemljovodovima, od Fe/Zn trake 25x4 mm, položene u temelj objekta;

-

prva kontura: Cu uže 50mm² se postavlja na 1m od objekta na dubini 0,8 m, tamo gdje to dozvoljava geometrija postrojenja;

Glavni projekat TS 35/6kV Potrlica

list10

MontEnergo -

Rudnik uglja Pljevlja

druga kontura: Cu uže 50mm² se postavlja na cca 4m od prve konture. Kontura je sabirni vod za uzemljenje, koji formiraju pravougaona okca, sa stranicama 3÷6m.

-

uzemljivaè ograde; Cu uþe 50mm² postavljeno je sa spoljne strane na rastojanju 1m od ograde na dubini 0,5m. Ovo uže je istovremeno i prva kontura za uzemljenje objekta. Uzemljivaè ograde je na svakih 20m povezan sa ogradom, i dalje sa združenim uzemljenjem TS-a.

Temeljni uzemljivaè objekta je u sklopu konstrukcije objekta i povezan je sa spoljašnjim prstenom uzemljivaèa koji je na rastojanju 1m od objekta, na dubini 0,8m. Uzemljivaèi moraju da budu galvanski spojeni meðusobno i sa zemljovodima zavarivanjem, pomoæu vijaka ili pomoæu stezaljki. Ako je spajanje izvedeno samo jednim vijkom, taj vijak mora da bude najmanje M10. Kod užadi koriste se kompresioni spojevi. Svi podzemni spojevi moraju da se zaštite od prodora vlage i korozije zalivanjem bitumenom preko vijaka ili stezaljki. Prikljuèak uzemljivaèa na nosaèe aparata izvesti dvostruko u obliku omèe na visini od 30 cm od zemlje. Zavrtnje za uzemljenje opreme povezati Cu užetom 50 mm2 na gvozdene konstrukcije nosaèa, a prikljuèak izvesti papuèicom. Predviðeno je uzemljenje tj. povezivanje postojeæe kapije postrojenja na uzemljivaè združenog uzemljenja Bakarnom pletenicom 25 mm2. Sve metalne cijevi i omotaèi kablova koji su položeni u zemlju su spojeni na uzemljivaè Uzemljivači moraju biti galvanski spojeni međusobno i sa zemljovodima. Spojevi se izvode zavarivanjem, standardnim ukrsnim komadima, kompresionim strujnim stezaljkama za uže Cu 50mm2 ili pomoću vijaka M10. Svi podzemni spojevi moraju biti zaštićeni od vlage. Princip povezivanja uređaja i opreme na sabirni vod je paralelna veza, tako da se demontiranjem jednog uređaja ne narušava cjelina sistema uzemljenja.

Glavni projekat TS 35/6kV Potrlica

list11

MontEnergo 1.2.2.

Rudnik uglja Pljevlja Pogonsko uzemljenje

Neutralna tačka 6 kV energetskog trafoa 35/10 kV uzemljuje se u ovoj fazi investicije preko otpornika 20Ω radi ograničenja struje na 300A. Neutralna tačka 0.4 kV energetskog trafoa 10/0.4kV se uzemljuje direktno na uzemljivač TS. Na sabirni vod spojiti zaštitno i radno uzemljenje transformatora 10/0,4 kV (sopstvena potrošnja) i transformatora 35/10kV.

Instalacija za izjednačenje potencijala

Instalacija

za

izjednačenje

potencijala

projektovana

čeličnom

pocinkovanom trakom Fe/Zn 25x4 mm, JUS N.B4.901. Projekat uzemljenja je u skladu sa važećim zahtjevima iz Pravilnika o tehničkim normativima za uzemljenja elektroenergetskih postrojenja nazivnog napona iznad 1000V (Sl.list SRJ br. 61/95). Osnovni prsten, sabirni vod postavljen je po zidovima objekta u kablovskog prostora na nosačima. Sa uzemljivačem, osnovni prsten je povezan preko ispitnih spojnica. Povezivanje aparata u ćelijama i djelovima metalne konstrukcije izvršiti prilikom montaže u fabrici, a komplet ćelije bakarnim užetom Cu 50mm2 povezati na osnovni prsten u postrojenju. Na sabirni vod povezati i ostalu opremu u TS, relejne ormane, kablovske glave, provodne ploče i sl. Princip povezivanja uređaja i opreme na sabirni vod je paralelna veza, tako da se demontiranjem jednog uređaja ne narušava cjelina sistema uzemljenja. Uređaji u ormanima ćelija i ormanima za upravljanje i kontrolu su bakarnim papučicama i provodnikom tipa »P/F« spojeni na metalnu konstrukciju ormana, odnosno ćelije, a dalje trakom na sabirni vod.

Glavni projekat TS 35/6kV Potrlica

list12

MontEnergo

Rudnik uglja Pljevlja

Na sabirni vod spojiti zaštitno i radno uzemljenje transformatora 10/0,4 kV (sopstvena potrošnja). Na sabirni vod za izjednačenje potencijala povezati sve metalne djelove u objektu, koji u normalnom radu TS nisu pod naponom, a u slučaju kvara mogu doći pod napon kao što su metalna vrata, prozori, opšivke kanala za polaganje kablova i sl. Ovo izvesti sa izolovanim Cu provodnikom od 16mm2. Uzemljenje odvodnika prenapona predviđeno je užetom preseka Cu 50 mm², a nosača aparata trakom 25 x 4 mm i preko ispitnih spojnica i zemnog uvodnika, traka 25 x 4 mm povezano direktno na temeljni uzemljivač. Zaključak: Po završenim radovima, prije puštanja TS u pogon potrebno je izvršiti potrebna mjerenja prelaznog otpora uzemljivača do najudaljenijeg objekta koji je povezan na sabirnicu za izjednačavanje potencijala (taj otpor ne smije preći 1Ω ), i napona dodira u skladu sa Pravilnikom o tehničkim normativima za uzemljenja elektroenergetskih postrojenja nazivnog napona iznad 1000 V ( Sl. list SRJ br. 61/95 ). Ako se ne dobiju zadovoljavajući rezultati izvršiti poboljšanje uzemljivača prema pravilniku, dok se ne postignu propisane vrijednosti, a u krajnjem slučaju predvidjeti mjere zaštitnog izolovanja tla oko TS i energetskih transformatora.

Gromobransko uzemljenje U cilju zaštite TS od atmosferskog pražnjenja predviđeno je izvođenje gromobranske instalacije. Instalacija gromobrana predviđena je klasično (»Faradejev kavez«). Kao hvataljka koristi se pocinčana traka po slemenu krova (najisturenijim djelovima krova) i limeni opšivni krovni pokrivač. Na instalaciju su povezani oluci i slivnici, metalne mase na objektu (metalna bravarija i sl.). Na odvodima-spustovima, postavljeni su ispitni spojevi preko kojih je trakom 25x4 mm (zemni uvodnik) ostvarena veza sa temeljnim uzemljivačem. Detalji izvođenja gromobranskih instalacija dati su na crtežima list broj. 16 i 17

Glavni projekat TS 35/6kV Potrlica

list13

MontEnergo

Rudnik uglja Pljevlja

Pošto se svi odvodi gromobranske instalacije zgrade i postrojenja nalaze u ogradi trafostanice, nije potrebno predviđati poseban gromobranski uzemljivač već se oni priključuju na uzemljivač postrojenja prema članu 34 navedenog Pravilnika.

Uzemljivačka instalacija zgrade TS

Uzemljivačka instalacija sastoji se od sabirnih zemljovoda, zemljovoda za priključak aparata, kao i ostalih metalnih djelova na sabirni zemljovod za priključak sabirnih zemljovoda uzemljivača. Uzemljivačka instalacija u zgradi je od bakarnog pletenice presjeka 50mm2 i pocinkovane čelične trake presjeka 25x4mm Sastavni dio uzemljivačke instalacije je takođe i betonska armatura koja se postavlja u podu zgrade. Plan uzemljivačke instalacije dat je na crtežima u prilogu. Tokom izrade instalacije izvođač može odstupati od datog plana samo uz prethodnu konsultaciju i pisanu saglasnost Odgovornog projektanta i nadzornog organa. Svi spojevi uzemljivačke instalacije sa uzemljivačem moraju biti izvedeni standardnim ukrsnim komadima.

Uzemljenje energetskog transformatora

Metalni djelovi energetskog transformatora se moraju direktno spojiti sa uzemljivačem, obzirom da se ne primjenjuje kotlovska zaštita transformatora, po istom principu kao i ostali aparati visokog napona.

Glavni projekat TS 35/6kV Potrlica

list14

MontEnergo

Rudnik uglja Pljevlja

Uzemljavanje srednjenaponskih aparata

Metalni djelovi svih srednjenaponskih aparata u postrojenju 10 kV i 35 kV koji u normalnom pogonu nijesu pod napon moraju se pouzdano i efikasno uzemljiti.

Priključak čelične konstrukcije na uzemljivač

Pričvršćivanje

uzemljenja

na

čeličnu

konstrukciju

izvesti

preko

odgovarajuće rupe na čeličnoj konstrukciji i zavrtnja za pričvršćenje. Sva priključna mjesta na čeličnoj konstrukciji zaštititi od korozije odgovarajućim zaštitnim premazom.

Uzemljenje kola kućne potrošnje 0.4 kV

U instalacijama koje se napajaju iz transformatora 10/0.4 kV kućne potrošnje zaštita od previsokog napona dodira izvedena je nulovanjem. Radna nula 0.4 kV kućnog transfromatora vezuje se na uzemljivačku instalaciju trafostanice.

Uzemljenje armature zgrade

U okviru građevinskih radova na zgradi postrojenja 35 kV predviđena je izrada temeljnog uzemljivača od čeličen vruće pocinčane trake presjeka Fe/Zn 25x4mm u vidu prstena koja se polaže u temeljnu gredu zajedno sa armaturom. U stubovima betonske konstrukcije predviđeni vertikalni odvodi od Fe/Zn trake 25x4mm koja se polaže zajedno sa armaturom i koja je u galvanskoj vezi sa temeljnim uzemljivačem. U betonskom podu zgrade postrojenja 35 kV obavezno izvršiti pouzdano galvansko spajanje zavarivanjem armature tako da rastojanje između zavarenih tačaka nije veće od 1.0m.

Glavni projekat TS 35/6kV Potrlica

list15

MontEnergo

Rudnik uglja Pljevlja

Uzemljenje ograde TS

Metalna ograda trafostanice uzemljuje se vezivanjem na zajednički uzemljivač za oblikovanje potencijala koji se polaže sa spoljašnje strane duž ograde na daljinu 1m i dubinu od 0,5m.

Zajednički uzemljivač za oblikovanje potencijala se na više mjesta vezuje na uzemljivač zaštitnog uzemljenja trafostanice.

NAPOMENA:

Prije puštanja pod napon trafostanicu, mora da se izmjeri ukupna otpornost (impedansa) sistema uzemljenja trafostanice. Uslovi bezbijednosti od napona dodira biće ispunjeni u trafostanici i izvan nje, pa nije potrebno mjerenje napona dodira i koraka ako je ispunjen uslov Zu≤1.5Ω.

Ako se mjerenje ukupne otpornosti (impedanse) združenog uzemljenja dobije veća vrijednost tada se primjenjuje jedna od dvije mjere: •

Vrijeme isključenja zemljospoja na sabirnicama 35 kV treba ograničiti na najviše 0.5 s i tada se smatra, u smislu važećih tehničkih propisa da je kriterijum zaštite od napona dodira ispunjen, bez dokazivanja proračunom i mjerenjem;

•

Smanjiti

vrijednosti

otpornosti

(impedanse)

uzemljivača

zaštitnog

uzemljenja (npr. dodavanjem vertikalnih uzemljivača i slično), tako da se zadovolji uslov Zu≤1.5Ω.

Ostale važne napomene

1. Prilikom izvođenja radova na izgradnji uzemljenja trafostanice izvođač je dužan da se pridržava odredaba slijedećih zakonskih propisa, pravilnika i tehničkih preporuka:

Glavni projekat TS 35/6kV Potrlica

list16

MontEnergo

•

Rudnik uglja Pljevlja

Pravilnik o tehničkim normativima za uzemljenja elektroenergetski postrojenja nazivnog napona iznad 1000 V "Sl. list SRJ" br.61/95

•

Pravilnik o tehničkim normativima za zaštitu objekata od atmosferskog pražnjenja "Sl. list SRJ" br.11/96

2. Sve probleme koji nastanu na licu mjesta prilikom izvođenja radova na izradi uzemljenja trafostanice i detalje koji nijesu obuhvaćeni ovim projektom, izvođač radova je dužan da rješava uz prethodnu konsultaciju sa nadzornim organom i Odgovorni projektantom. 3. Prije predaje objekta na upotrebu potrebno je izvršiti mjerenje prelaznog otpora uzemljivača, napona dodira i napona koraka. 4. Poslije obavljene primopredaje izvođač radova je dužan da investitoru preda detaljan plan cijelog uzemljivača nacrtan u povoljnoj razmjeri sa označenim svim karakterističnim mjestima. 5. Ovaj plan u potpunosti mora da odgovara izvedenom stanju. Sve izmjene koje se kasnije budu vršile na uzemljivaču, moraju se detaljno unositi u ovaj plan. 6. Investitor je dužan da vrši stalni nadzor, uredno održavanje i redovnu reviziju uzemljivačkog postrojenja u skladu sa tehničkim propisima za pogon i održavanje i reviziju elektroenergetskih postrojenja. Shodno Pravilniku o tehničkim normativima za zaštitu objekata od atmosferskog pražnjenja (»Sl.list SRJ« br. 11/1996) predviđena je gromobranska instalacija, koja se sastoji od spoljašnje i unutrašnje gromobranske instalacije.

Elementi spoljašnje gromobranske instalacije su: -

prihvatni sistem, koji se izvodi od trake Fe/Zn 20x3 mm, a koja se postavlja po krovu na odgovarajućim nosačima.

-

spusni provodnici, koji se takođe izvode od trake Fe/Zn 20x3 mm, a koja se polaže u zidu (stubovima), do visine 1,7 m od kote trotoara.

-

sistem uzemljenja je ostvaren spoljnim i temeljnim uzemljivačem izveden užetom Cu 50mm2, koji se trakom Fe/Zn 25x4 mm veže za spusne

Glavni projekat TS 35/6kV Potrlica

list17

MontEnergo

Rudnik uglja Pljevlja

provodnike na visini 1,7 m od kote trotoara, gdje se pravi spoj i koji čini mjerni (rastavni) spoj. Unutrašnja gromobranska instalacija obuhvata sve dodatke spoljašnjoj instalaciji koji će smanjiti elektromagnetna dejstva struje atmosferskog pražnjenja. To su pridruženi metalni djelovi u štićenom prostoru (npr. cjevovodi, stepeništa, međusobno povezane armature i sl.), kroz koje može proteći struja atmosferskog pražnjenja. Proračun zaštite od groma je dat u prilogu proračuna.

Zaštita od indirektnog napona dodira

Zastita od indirektnog napona dodira se ostvaruje sistemom TN - C/S. U tu svrhu se samo u GRT vezuju zaštitna i nulta šina. Proračun zaštite je dat u prilogu projekta.

Odgovorni projektant

Glavni projekat TS 35/6kV Potrlica

list18

MontEnergo

Rudnik uglja Pljevlja

2. TEHNIČKI USLOVI

•

Svi radovi se moraju izvesti sa opremom i materijalom na način kako je predviđeno ovim projektom, a po važećim propisima za izvođenje radova ove vrste.

•

Za sve izmjene i ostupanja ma koje vrste, kako u pogledu tehničkog rješenja, tako i u izboru materijala, mora se tražiti pisana saglasnot nadzornog organa imenovanog (ovlašćenog) od strane investitora.Prije davanja ove saglasnosti nadzorni organ je dužan da konsultuje Odgovorni projektanta. Za posledice samovoljnog mijenjanja rješenja datih ovim projektom, bez konsultovanja Odgovorni projektanta, odgovoran je nadzorni organ, odnosno investitor.

•

Za

sve

eventualne

nepravilnosti

ili

odstupanja

od

projekta

na

građevinskom ili elektrotehničkom dijelu objekta, na kome se montira elektro opreme, izvođač radova je dužan da obavijesti nadzornog organa, kako po montaži ne bi došlo do havarije. Samo uz pisani nalog nadzornog organa pristupiće se montaži opreme. •

Sav materijal koji se ugrađuje mora odgovarati JUS i IEC standardima i biti prvoklasnog kvaliteta - prema specifikaciji priloženoj uz projekat.Ranije upotrebljavan materijal zabranjeno je montirati bez posebne pisane dozvole investitora.

•

Prije svakog bušenja, štemovanja ili sječenja djelova zidova, stubova, podova i tavanice, izvođač je dužan, ukoliko ih sam vrši, da pribavi preko svog nadzornog organa saglasnost nadzornog organa za građevinske radove.

Glavni projekat TS 35/6kV Potrlica

list19

MontEnergo •

Rudnik uglja Pljevlja

Polaganje kablova unutar i na prilaznim putevima izvesti kako je to projektom predviđeno. Kablove položiti u zemlju ili kanal prema upustvu datom u projektu i prema važećim propisima. Savijanje kablova pri polaganju vršiti sa minimalnim prečnikom 15xd (d-spoljni prečnik kabla). Projektom se ne predviđa nastavljanje kablova i ne smije se izvesti bez odobrenja nadzornog organa.

•

Nulti vod u električnom i mehaničkom smislu mora predstavljati neprekidnu cjelinu. Nultim vodom moraju se povezati svi metalni djelovi instalacije koji normalno nijesu pod naponom.

•

Ako se kod montaže ošteti boja gvozdene konstrukcije, neophodno je ta mjesta poslije prethodnog čišćenja premazati radi zaštite od korozije.

•

Prilikom montaže visokonaponskih aparata izvođač je dužan da se pridržava svih upustava proizvođača opreme. Na svim aparatima postaviti natpisne pločice.

•

Zavrtnjeve i stezaljke pritezati moment ključem, silom koja je propisana proizvođača stezaljki. U toku montaže, prije stavljanja u pogon, treba vršiti periodično dotezanje svih zavrtnjeva na svim stezaljkama moment ključem, takođe propisanom silom.Za eksploataciju objketa potrebno je, kao aktivnost u godišnjim remontima, propisati kontrolu zategnutosti zavrtnjeva na svim stezaljkama.

•

Obavezno priložiti ateste za krupnu srednjenaponsku opremu. Ukoliko ne postoji atest proizvođača obavezno je izvršiti odgovarajuće ispitivanje u skladu sa standardima i propisima.Ako se oprema i materijal isporučuje sa atestima, izvođač mora da ih sačuva i da ih kao obavezan, sastavni dio tehničke dokumentacije preda korisniku.

Glavni projekat TS 35/6kV Potrlica

list20

MontEnergo •

Rudnik uglja Pljevlja

Pri izvođenju radova voditi računa da ne dođe do dodira između aluminijuma i bakra direktno ili alatom koji se upotrebljava za rad sa bakrom, jer to izaziva hemijsku reakciju koja dovodi do korozije aluminijuma.

•

Temperatura okoline mora se mjeriti termometrom svakog sata u toku montaže kablova.

•

Po završetku objekta obavezno kontrolisati odstojanje provodnika od tla. Provjerite sva njihova međusobna rastojanja kao i rastojanja od uzemljenih djelova.

•

Pri

izvođenju

bezbijednosti

elektromontažnih kao

što

je

radova

uzemljenje

preduzeti i

potrebne

međusobno

mjere

spajanje

provodnika.Radna uzemljenja i kratko spajanje provodnika ukloniti i izvršiti električno ispitivanje prije puštanja pod napon. Po završenom pregledu postavljaju se tablice za upozorenje i tablice za objeležavanje faza.Prvo puštanje dalekovoda pod napon može da uslijedi po završetku svih radova, pošto se prethodno o tome na pouzdan način obavijeste svi zainteresovani. •

Kod izvođenja radova treba voditi računa da se što manje oštete već izvedeni radovi. Isto tako treba sprovesti koordinaciju radova, čime se izbjegavaju smetnje u radu.

•

Užad uzemljivača polagati u prethodno iskopani rov dubine 0.8m. pri zatrpavanju obavezno nabijati zemlju na svakih 15cm.

•

Na uzemljivač povezati sve metalne konstrukcije električnih aparata, nosača aparata i sve druge metalne djelove koji bi mogao doći u dodir.

Glavni projekat TS 35/6kV Potrlica

list21

MontEnergo •

Rudnik uglja Pljevlja

Svi radovi se imaju izvesti prema slijedećim propisima: "Tehnički propisi za elektroenergetska postrojenja iznad 1000 V" Sl. list SFRJ, br. 4/74. godine.; "Pravilnik o tehničkim normativima za izgradnju nadzemnih elektroenergetsjih vodova", Sl. list SFRJ br. 65/88, kao i uslovima propisanim od strane isporučioca opreme.

Odgovorni projektant

Glavni projekat TS 35/6kV Potrlica

list22

MontEnergo

Rudnik uglja Pljevlja

3. PRORAČUNI

3.1. Tehničke mjere zaštite el. instalacije niskog napona do 1 kV Za zaštitu električne instalacije NN predviđene su dvije vrste zaštite i to: a) Zaštita od prekomjernih struja b) Zaštita od indirektnog dodira.

3.1.1. Zaštita od prekomjernih struja (jus n.b2.743)

Za zaštitu strujnih krugova električne instalacije od struja preoptrećenja Ith> i kratkih spojeva Ik>> predviđena je zaštita automatski isključenjem napajanja pomoću niskonaponskih instalacionih prekidača odgovarajueće nazivne struje In sa t/I karakteristikama tipa: B (IEC 898). U strujnim krugovima naizmjeničnog napona 3x400/230 V, 50 Hz štite se samo fazni provodnici L1,L2 i L3. U strujnim krugovima jednosmjernog napona 110 V DC štite se oba provodnika L+(+pola) i L- (-pol). Da bi ova zaštita od prekomjernih struja Ith> i Ik>> efikasno djelovala moraju biti ispunjeni slijedeći uslovi: - za struju preopterećenja:

1. IB≤In≤Iz 2. I2≤1.45Iz - za kratak spoj

Glavni projekat TS 35/6kV Potrlica

list23

MontEnergo

3.

t

d

=k⋅

Rudnik uglja Pljevlja

S

I

k

4. t (A) - termička struja preopterećenja Ik>> (A) - efektivna vrijednost srvarne struje kratkog spoja K (A/mm2) - dozvoljena jednosekundna gustina struje provodnika S (mm2) - presjek provodnika td (s) - dozvoljeno vrijeme trajanja kratkog spoja provodnika t (s) - vrijeme djelovanja zaštitnog uređaja Na ovaj način se obezbjeđuje da će u slučaju strujnog preoptrećenja ili kratkog spoja na nekom dijelu električne instalcije proteći struja kvara koja će pruzrokovati automatsko isključenje zaštitnog uređaja u dovoljno kratkom vremenu i i isključiti napajanje dijela električne instalacije gdje je nastao kvar.

3.1.2. Zaštita od indirektnog dodira(jus n.b2.741)

Najveći trajno dozvoljeni napon dodira je: •

ULmax