Nauka o Drvetu-seminarski-Tijana i Oksana

SEMINARSKI RAD

Svojstva zapadnog crvenog kedra i sibirskog ariša i njihova primena u građevinarstvu

Profesor:

Studenti:

dr Zdravko Popović

Tijana Lukić Oksana Čolić

Januar, 2016. godine

Sadržaj: 1. Uvod.........................................................................................................................................3 2. Cilj i metod rada......................................................................................................................4 3. Makroskopska građa drveta.....................................................................................................5 3.1. Osnovni preseci drveta........................................................................................................5 3.2. Tekstura drveta....................................................................................................................5 3.3. Prstenovi prirasta................................................................................................................ 6 3.4. Beljika i srž.........................................................................................................................6 3.5. Drvo četinara...................................................................................................................... 6 4. Fizička svojstva drveta.............................................................................................................6 4.1. Vlažnost drveta....................................................................................................................7 4.2. Masa drveta.........................................................................................................................8 4.3. Utezanje i bubrenje.............................................................................................................8 4.4. Termoprovodljivost i termičke karakteristike drveta..........................................................8 5. Mehanička svojstva drveta...................................................................................................... 9 6. ZAPADNI CRVENI KEDAR................................................................................................10 6.1. Makroskopska svojstva zapadnog crvenog kedra..............................................................11 6.1.1. Beljika i srčevina.........................................................................................................11 6.1.2. Kora............................................................................................................................12 6.2. Fizička svojstva zapadnog crvenog kedra........................................................................13 6.2.1. Gustina.........................................................................................................................13 6.2.2. Dimenziona stabilnost..................................................................................................13 6.2.3. Utezanje i bubrenje.......................................................................................................14 6.3. Mehanička svojstva zapadnog crvenog kedra..................................................................15 6.4. Trajnost...............................................................................................................................16 6.5. Primena zapadnog crvenog kedra u građevinarstvu.........................................................16 7. SIBIRSKI ARIŠ.......................................................................................................................20 7.1. Makroskopska građa sibirskog ariša.................................................................................21 7.1.1. Beljika i srčika.............................................................................................................21 7.1.2. Kora.............................................................................................................................22 7.2. Fizička svojstva sibirskog ariša........................................................................................22 7.2.1. Gustina........................................................................................................................22 7.2.2. Utezanje i bubrenje.....................................................................................................22 -1-

7.2.3. Toplotna svojstva..........................................................................................................23 7.3. Mehanička svojstva.............................................................................................................23 7.4. Trajnost...............................................................................................................................24 7.5. Primena sibirskog ariša u građevinarstvu.........................................................................25 8. Prednosti i nedostaci primene drveta u građevinarstvu (z.c..kedar i sibirski ariš).................27 9. Zaključak.................................................................................................................................29 10. Literatura.................................................................................................................................30

-2-

1. Uvod Upotreba drveta u građevinarstvu datira od davnina jer se drvo smatralo i dalje se smatra prirodnim građevinskim materijalom. Zapravo, tačnija definicija je da drvo spada u prirodne materijale dok npr. kamen spada u prirodne građevinske materijale. Ovo je objašnejno činjenicom o svojstvima drveta u prirodi i njegovim svojstvima kao građevinskog materijala. Drvo u prirodi je neosušeno sa velikim procentom vlage, korom koja ga štiti i osnovna svrha mu je obavljanje svoje prirodne funkcije fotosinteze i razmene hranljivih materija iz zemlje. Drvo u gradnji je osušeno na potreban procenat vlage, bez kore i svrha mu je da posluži kao konstruktivni ili noseći građevinski element sa određenim mehaničkim i estetskim zahtevima uz promenjena i prilagođena svojstva toj svrsi. Iako je gradnja drvetom dugo istorijski u upotrebi, u pojedinim krajevima je vrlo često zbog cene i zahtevnijeg održavanja zanemarena uprkos brojnim prednostima i kvalitetima. Osim subjektivnog doživljaja kao prirodnog i ekološkog materijala drvo ima dobra svojstva i kao konstruktivni element. Gustina drveta koje se koristi u građevinarstvu a u opsegu je od 340-800 kg/m3 čini ga znatno lakšim od opeke, betona i čelika. Masivno drvo ima velike toplotne kapacitete i permeabilan je materijal. U slučaju požara, otpornije je skoro 10 puta od betona i 250 puta od čelika. Zidovi drvenih kuća su u prednosti svojim izolacijskim svojstvima u odnosu na opeku iste debljine (npr. debljina zida od 50cm po svojoj toplotnoj provodljivosti može se porediti sa 10cm zida od drveta). Drvo kao građevinski materijal ima dugotrajnu upotrebu uz pravilnu ugradnju i održavanje. Vrlo je ekološko i energetski je opravdan materijal, u poređenju sa drugim materijalima treba vrlo malo energije u procesu proizvodnje i ugradnje što grafički možemo videti na sl. 1.

Slika 1. Prikaz potrošnje energije za proizvodnju navedenih materijala

Drvo spada među najstarije građevinske materijale iz prostog razloga što je pomoću njega moguće napraviti jednostavne objekte sa vrlo malo alata. Ima velike mogućnosti za primenu u građevinarstvu ali, istovremeno, zahteva veštinu prepoznavanja osobina, odgovarajuću pripremu, stručnu obradu i zaštitu. Stoga je u građevinarstvu prvu put upotrebljeno za pravljenje jednostavnih koliba i konstrukcija. Razvojem ljudskog društva i unapređenjem alata, drvo je počelo da se koristi za složenije konstrukcije, a danas kako je već napomenuto, spada u vrlo cenjen građevinski materijal. -3-

Drvo se upotrebljava za mnoštvo proizvoda u građevinarstvu. Od njega su se pravili železnički pragovi, oplate za beton i razne vrste pomoćnih i potpornih konstrukcija u gradnji. Danas, i pored sve veće upotrebe PVC stolarije, još uvek su veoma cenjeni drveni prozori i vrata pogotovo kada se radi restauracija objekata od društvenog i kulturnog značaja. Upotrebljava se za izradu nosivih elemenata u velikim industrijskim halama, poput lepljenog lameliranog drveta koje pruža odlična konstruktivna i termodinamička svojstva. Zatim za krovne konstrukcije kuća, izradu stepenišnih elemenata i gazišta, lamperiju, zidne i plafonske obloge, ograde i dr Drvo kao građevinski materijal U prirodi je drvo korom zaštićeno od delovanja ksilofagnih insekata i gljiva, prirodnih atmosferilija i od usušivanja, a u građevinarstvu se koristi bez svoje prirodne zaštite-kore, pa ga je iz tog razloga potrebno dodatno štititi. Iz svih prirodnih karakteristika drveta proizilaze i svi problemi gradnje drvetom: dimenziona nestabilnost, prirodna netrajnost, estetska nepostojanost. Zbog toga je potrebno dobro poznavati ove karakteristike i specifičnosti i pronaći najbolje načine da se oni kontrolišu. Drvo je ortogonalno-anizotropan materijal, drugim rečima ne ponaša se isto u svim pravcima. Kod drveta postoje tri osnovna pravca : aksijalni, radijalni i tangencijalni pravac. Prilikom promene relativne vlažnosti vazduha i temperature dolazi do bubrenja i utezanja drveta. To bubrenje i utezanje se odvija različito u navedenim pravcima. Drvo srčevine (juvenilno drvo) ima nepovoljnija svojstva od zrele srži. Pri obrubu trupca nailazimo prvu na beljiku, živ i mokar prsten pod korom, koja je puna hranljivih materija, pa samim tim i najpodložnija truljenju u upotrebi. Stoga se pravilnim piljenjem trupca treba osigurati odgovarajući kvalitet sirovine za pojedine građevinske sortimente. Drvo je otporno na razne uticaje, drveni delovi konstrukcije otporniji su na vatru od čeličnih ekvivalenata. Slobodnonoseći drveni nosač pod uticajem vatre ogoreva na oko 2 cm od svog pravougaonog preseka, a onda prestaje da gori. Najnepovoljniji spoljni uticaj na drvo je vlaga, te je za drvene građevine zaštita od vlage i vode najvažniji činilac u projektovanju, gradnji i korišćenju. Pod uticajem vlage dolazi do truljenja, vizuelne promene i gubitka čvrstoće.

2. Cilj i metod rada Cilj ovog rada je da se ukaže na mogućnosti primene zapadnog crvenog kedra i sibirskog ariša u građevinarstvu i skrene pažnja na važnost poznavanja najbitnijih svojstava ove dve vrste u primeni i upotrebi kao građevinskih elemenata(konstruktivnih nosećih elemenata, fasadnih obloga, decking-a i sl.). Metod rada počiva na analizi literature iz oblasti nauke o drvetu, stručnim časopisima, publikacijama i informacijama sa interneta koje se bave ovom problematikom. -4-

U ovom radu su obrađene karakteristike dve četinarske vrste drveta, zapadni crveni kedar i sibirski ariš, i osnovna svojstva koja su bitna u njihovoj upotrebi u građevinarstvu.

3. Makroskopska građa drveta Makroskopska građa drveta – ovde svrstavamo one karakteristike koje su vidljive golim okom, a manifestacija su unutrašnje građe drveta. Makroskopske karakteristike drveta nam služe za determinaciju vrsta drveta, kao i za ocenjivanje i određivanje određenih osobina drveta. Presecanjem drveta poprečnim, radijalnim ili tangencijalnim presekom otvaramo njegovu unutrašnjost i time na presecima uočavamo veći ili manji broj različitih delova drveta. Najvažniji karakteristični delovi su: - Prstenove prirasta – svake godine starosti izgrađuju se na ranije stvorene prstenove. Vide se kao koncentrični krugovi na poprečnom preseku, na radijalnom preseku su kao aksijalne paralelne linije, dok su na tangencijalnom preseku vide kao parabole. Srčika i bjeljika – pojava da neke vrste drveta imaju unutrašnji (stariji) deo drveta tamnije boje – srž, jedro, a periferni (mlađi) deo svetlije boje – beljika, bakulja. - Drvni traci – su poprečna tkiva koja živu koru spajaju sa godom u kome su nastali.

3.1. Osnovni preseci drveta Makroskopska građa drveta može se uočiti na svakoj njegovoj površini bez obzira na orijentaciju reza i način obrade. Budući da je drvo valjkasto telo s centralnom uzdužnom osom simetrije, za potpuno upoznavanje građe drveta potrebna su tri međusobno zavisna preseka kao i razlikovanje zone kasnog i zone ranog drveta (Slika br.2): poprečni (p), tangencijalni (t) i radijalni (r) . Poprečni je presek upravan na smer protezanja vlakanaca dok su tangencijalni i radijalni preseci paralelni sa drvnim vlakancima.

Slika br.2. Osnovna tri preseka kod drveta:radijalni, tangencijalni, poprečni i zone kasnog i ranog drveta

3.2. TEKSTURA DRVETA Tekstura drveta definisana je dimenzijama, oblikom i smerom nizanja elemenata građe, kao i procentualnim učestvovanjem i rasporedom pojedinih elemenata u građi drveta. Takođe i ravninom rezanja drveta, odnosno uglom pod kojim su elementi građe presečeni. Neki autori smatraju da je tekstura drveta samo funkcija veličine i kvaliteta elemenata građe drveta. Po tom -5-

tumačenju, drvo fine teksture je jednolične građe na svim presecima, drvo grube teksture pokazuje velike razlike u građi ranog i kasnog dela prstena prirasta. 3.3. PRSTENOVI PRIRASTA Najuočljivija posledica nehomogenosti građe drveta na poprečnom preseku jesu god i granica goda. God (godišnji prirast) drveta je sloj drveta koji se formira u toku jednog vegetacijskog perioda. U toku jedne godine može nastati više prstenova prirasta iz kog razloga ih je pogrešno zvati godovima. Na primer u tropskim krajevima gde vegetacija ne prestaje u stablu praktično i nemamo vidljive prstenove prirasta. Iz tog razloga pravilan naziv bi bio samo prsten prirasta. 3.4. BELJIKA I SRČIKA Kod mnogih vrsta drveća postoji razlika u boji drveta centralnog dela debla i perifernog plašta. Tamniji centralni deo zove se srčika, a svetliji periferni deo je beljika. Fiziološke promene, koje se dešavaju prilikom prelaza beljike u srž, naziva se proces osržavanja. Lažna srž nastaje iz patoloških razloga u jedričavim vrstama drveta pre vremena normalnog osržavanja. Žive stanice beljike uginu, a drvo na takvom mestu potamni i poprimi boju normalne srži. Uklopljena beljika može se formirati iz nepoznatih razloga unutar srži svake jedričave vrste drva. U takvim stablima srčika je diskontinuirana s jednim ili više kružnih venaca beljike. Lažna srž razvija se u mnogim bakuljavim vrstama, koje inače nemaju srži. Takva srčika je sivkastozelena, smeđa ili crvenkastosmeđa, a po položaju u trupcu odgovara srži jedričavih vrsta. Osržavanje s aspekta novijih fizioloških istraživanja nije ograničeno na jedričave vrste drva, već je opšta pojava starenja u svim vrstama. Termin jedričavo i bakuljavo drvo odnosi se samo na razlike u boji beljike i srčevine u morfološkom smislu pa se uvek ne podudara s fiziološkim značenjem srčevine. 3.5. DRVO ČETINARA Drvo četinara izgrađeno je u uzdužnom smeru gotovo samo od traheida. Jednolikost u građi utiče i na makroskopski izgled. Drvo četinara uglavnom je finijih drvnih vlakana i homogenije građe od drveta lišćara. Zone ranog i kasnog drveta u prstenu prirasta nastaju zbog razlika u debljini zidova i lumena iste vrste elemenata. Svi uzdužni elementi građe poređani su u pravilne radijalne nizove, između kojih se protežu tanki i ravni traci. Drvo četinara nema traheja, pa se običnim okom ne primećuju pore kao kod mnogih lišćara. Jednolični anatomski sastav često rezultira i jednoličnom teksturom. Markantni su samo prstenovi prirasta s pravilnim zonama ranog i kasnog drveta kao beljika i srčika. Trake drveta se u pravilu ne vide običnim okom. Na potpuno glatkom poprečnom preseku lupom se razabiru radijalni nizovi traheida. U drvetu nekih rodova vide se lupom i lumeni traheida ranog drveta, koji mogu biti i veći od sitnih pora lišćara.

4. Fizičke karakteristike drveta Fizičke karakteristike drveta čine one osobine drveta koje se ispoljavaju pod uticajem prirodnih sila i fizičkih pojava sredine u kojoj se drvo nalazi. Ponašanje drveta pod dejstvom zemljine teže, vode, toplote i elektriceta izdvaja ga iz grupe građevinskih i konstrukcionih -6-

materijala kao materijal dobrih karatkeristika. Iskorišćavanje dobrih i izbegavanje nepodobnih osobina drveta pri projektovanju i konstruisanju objekata može građevinsko drvo svrstati u red veoma trajnih i otpornih materijala za gradnju arhitektonksih i građevinskih objekata kao i za njihovo uspešno i konforno opremanje. Osnovne fizičke karakteristike građevinskog drveta su:  vlažnost drveta  masa drveta  utezanje i bubrenje  termoprovodljivost i termičke karakteristike 4.1.Vlažnost drveta Drvna masa, pored organskih sastojaka i vazduha sadrži i promenljivu količinu vode. U zavisnosti od veze vode za drvnu masu prisutna voda može biti slobodna i vezana voda. Pod slobodnom ili kapilarnom vodom podrazumeva se ona količina vode koja se slobodno kreće duž sudove drvne mase, koja se nalazi u porama drveta. Vezana voda je na dva načina prisutna u drvnoj masi: kao adheziona i kao konstituciona voda. Adheziona voda samo natapa zidove ćelija dok je konstituciona voda hemijski vezana u zidovima ćelije drveta. Ova pojava definiše i različita stanja vlažnosti drveta (slika br.3).

Napojeno stanje vlažnosti

Sirovo stanje vlažnosti

Tacka zasicenja vlakanaca

Prosušeno stanje vlažnosti

Apsolutno suvo stanje

Slika br.3 Stanja vlažnosti drveta

Prisustvo vode u drvnoj masi od izuzetnog je značaja za kvalietet građevinskog drveta zbog velikog uticaja na mehaničke karakteristike i na njegove zapremisnke promene. U savremenoj tehnologiji prerade i obrade drveta stepen vlažnosti drveta veoma je važan faktor, jer utiče na obradljivost drveta, na sigurnost i otpornost lepljenih slojeva i veza i na promenljivost geometrijskih veličina elemenata od drveta. Vlažnost drveta se izražava u procentima laboratorijski suvog drveta.

odnosom mase vlažnog drveta i mase

Pri proračunu drvenih konstrukcija osnovni (bazni) dozvoljeni naponi i dozvoljeni ugibi određuju se za vlažnost drveta od 15%.

-7-

4.2.Masa drveta Na ukupnu masu drveta utiče poroznost i prisutna voda u porama. Što više vode sadrži drvo to je teže. Pore u nekim vrstama drveta mogu zauzimati i 3/4 zapremine uzorka (npr. jela 74%, hrast 55%). Zato se masa odn. gustina drveta koje se koristi u građevinarstvu a koja se izražava najčešće u apsolutno suvom stanju kreće do 800 kg/m³ za domaće vrste i do približno 900 kg/m³ za pojedine egzote. Za određivanje standardnih vrednosti mase građevinskog drveta propisana je vlažnost drveta od 15 do 25%. 4.3.Utezanje i bubrenje Zapreminske promene, koje nastaju kao posledica promene vlažnosti drveta, nazivaju se utezanje, kada se zapremina posmatranog uzorka smanjuje, i bubrenje, kada se zapremina uzorka povećava. Utezanje ili skupljanje se uočava samo u slučaju kada se vlažnost drveta prirodnim ili prinudnim putem nadje ispod granice zasićenosti vlakanaca. Usled nejednakog isušivanja i skupljanja u drvetu se javljaju pukotine ili se ono vitoperi i krivi. Bubrenje je obrnuta pojava od utezanja. To je povećanje zapremine uzorka drveta koje nastaje kada se povećava vlažnost drveta do granice zasićenosti vlakanaca. Preko ove granice vlažnosti drveta, ono prestaje da “radi”. U vlažnoj sredini drvo će i dalje upijati vodu, ali će se tom prilikom samo povećavati masa (težina) drveta. I pri bubrenju najveće zapreminske promene su u tangencijalnom pravcu, dok su podužne promene veoma male i mogu se praktično zanemariti. Bubrenje drveta u vlažnim sredinama može izazvati neželjene efekte, ako se ne preduzmu odgovarajuće mere i poznaje ovo značajno svostvo drveta. Posebna pažnja mora se posvetiti upravo ugrađivanju drvenih površinskih obloga u vlažnim sredinama. Usled bubrenja i povećanja zapremine u tangenacijalnom pravcu može se značajno povećati ukupna površina obloge. Ukoliko je na krajevima obloge sprečeno pomeranje ivica, neminovna je pojava poprečnog izvijanja drvenih elemenata i njihovo ispadanje iz ravni obloge. 4.4.Termo provodljivost i termičke karakteristike drveta Drvo je loš provodnik toplote, jer ima ćelijsku strukturu koja je ispunjena vazduhom. Termoprovodljivost takođe nije podjednaka u svim pravcima. Najveća je u podužnom pravcu i veoma zavisi od stepena vlažnosti drveta. Lakše vrste drveta, sa manjom masom, lošiji su provodnici toplote, pa se često upotrebljavaju kao izolacioni materijali. Širenje drveta pod uticajem toplote može se zanemariti u građevinskoj praksi u našim uslovima. Smatra se da promena temperature nema uticaja na dilatacije⁵ drvene konstrukcije. Protivpožarna otpornost drveta, bez obzira na vrstu drveta, zavisi od vremena izlaganja dejstvu visokih temperatura. Za građevinsko drvo sa 15% vlage mogu se usvojiti vrednosti za upaljivost date u tabeli na slici br. 4. -8-

Slika br.4. Vreme upaljivosti drveta

Brzina sagorevanja drveta po dubini, pri određivanju računske otpornosti drveta u požaru iznosi: -za sve vrste drveta (osim hrasta) ….. 0,6 mm/min -za hrast …………………………….......0,3 mm/min

5. Mehaničke karakteristike drveta Raznolika struktura drvne mase veoma utiče na neujednačenost i fizičkih i mehaničkih karakteristika drveta. Komadi građe dobijeni iz istog stabla, uzeti pri dnu ili pri vrhu stabla, imaju neujednačene osobine. Isto tako, drvo iz centralnog dela poprečnog preseka stabla nema iste karakteristike kao drvo uzeto iz perifernog dela tog istog poprečnog preseka. To znači da rezultati ispitivanja uzoraka drveta na otpornost pod dejstvom spoljnih sila imaju različite vrednosti i da se mehaničke osobine drveta određuju statistički, na osnovu rezultata ispitivanja većeg broja uzoraka. Drvo je dakle nehomogen i anizotropan materijal. Potvrda ovog stava jeste ponašanje drveta na pritisak pri promeni ugla koji zaklapaju sila i pravac drvnih vlakanaca, otpornost drveta na poprečni pritisak, pri čemu je sila paralelna sa pravcem pružanja vlakanaca. Mehaničke karakteristike drveta se manifestuju pod uticajem spoljašnjih sila, a u odnosu na karakter naprezanja mogu biti: a) otpornost na zatezanje: podužno, poprečno i ekscentrično zatezanje b) otpornost na pritisak: podužni pritisak bez izvijanja i sa izvijanjem, poprečni pritisak i ekscentrični pritisak c) otpornost na savijanje: jedoosno (prosto) savijanje i dvoosno (složeno) savijanje

d) otpornost na smicanje: podužno (prosto) smicanje, poprečno smicanje-presecanje vlakanaca i smicanje od transverzalnih sila pri savijanju -9-

6. ZAPADNI CRVENI KEDAR Kedar (lat. Thuja plicata) spada u zimzelene četinare porodice Cupressaceae, on ne pripada rodu Cedrus kedra i značajno je lakši i mekši od njega. Nastanjen je u zapadnom delu Severne Amerike tačnije Kanadi. Može rasti na nadmorskoj visini od 2290m. Thuja plicata je veoma visoko drvo, njegova prosečna visina je u rasponu od 50-70m, mada su zabeleženi i primerci od čak 115,6m (slika br.5) zbog čega se naziva još i četinarskim gigantom. Prečnik debla ove vrste je u proseku od 2-4m..

Slika br. 5. Z.C.Kedar, upoređen sa Statuom Slobode i Big Benom

Drvo zapadnog crvenog kedra je spuštenih grana, stablo se često širi u svojoj bazi. Lišće odnosno tzv. četinjače se preklapaju kao šindre i imaju aromatičan miris. Semenke su jajastog oblika, oko 1cm dužine a šišarke ove vrste kedra su male i crvenkaste (slika br.6)

Slika br.6. Grančica i plod stabla Zapadnog Crvenog Kedra - 10 -

Zapadni crveni kedar najbolje raste u vlažnom i mokrom zemljištu sa puno hranljivih sastojaka. Vrlo dobro uspeva da opstane i u senkom zaklonjenim lokacijama. Zabeleženo je da može da živi i do 1000god. Često raste sa Duglazijom (lat. Pseudotsuga menziesi) koja se često koristi kao zamena za zapadni crveni kedar u građevinarstvu i upotrebi uopšte. Šume u kojima je nastanjena ova vrsta uglavnom imaju bujne slojeve paprati sa debelim tepihom mahovine na zemlji. Na slici br.7 se mogu videti lokacije šuma Kedra na terirotiji Kanade.

Slika br.7. Teritorije z.c.kedra (zeleno obojeno), Kanada

6.1.MAKROSKOPSKA SVOJSTVA ZAPADNOG CRVENOG KEDRA 6.1.1.BELJIKA I SRČEVINA Beljika ove vrste je svetlija od srčike, žućkasto-bele boje. Ima finu teksturu i ravne trake drveta sa izraženim prstenovima prirasta što se može videti na poprečnom preseku (slika br.8). Beljika zapadnog crvenog kedra je obično uska prosečno od 18-43mm. Prosečan sadržaj vlage joj iznosi oko 249% u odnosu na 58% koliko sadrži srčika, Beljika je prilično propustljiva za hemijske konzervanse i nema toliko dobru otpornost kao srčevina.

Slika br.8. Poprečni presek sa oučljivim makroskopskim karakteristikama, Z.C.Kedar - 11 -

Srž ili srčevina se kreće od bledo braon do tamno crvenkasto-braon boje, mada može pokazivati veoma velike varijacije u boji. Postoje dva tipa varijacija boje koja se mogu uočiti na poprečnom preseku zapadnog crvenog kedra. Prvi tip se sastoji od koncentrisanih traka svetlo smeđe boje. Kod nekih stabala, trake su samo lukovi krugova a ne kompletni prstenovi, i dok imaju tendenciju da prate prstenove prirasta, ponekad se desi da pređu preko njih. Svetlo obojene trake vrlo često podsećaju na beljiku i često se nazivaju “priključena beljika” iz razloga što je hemijski sličnija beljici nego srčevini. Ta urasla beljika ima nizak sadržaj ekstraktivnih materija i sličnu otpornost na razgradnju kao i obična beljika. Drugi tip diskoloracije srčevine zapadnog crvenog kedra po literaturi naziva se “smolne trake” ili “smolne pruge” koji se sastoji od uskih traka veoma tamnog drveta. Ova pojava je povezana sa ekstraktivima koji se nalaze u drvetu. S obzirom na to da zapadni crveni kedar nema smolne kanale, ovaj smolni materijal može biti posledica ozlede drveta. Prstenovi prirsta mogu biti različitih debljina uglavnom su veoma izraženi sa značajnom razlikom između zone ranog i zone kasnog drveta slika br.9.

Slika br. 9. Raspored i veličina prstenova prirasta z.c.kedra i uvečana slika 10x levo

6.1.2.KORA Dvostruka debljina kore(slika br.10) zapadnog crvenog kedra koja je izmerena na stablima u rasponu starosti od 73-489god. u proseku iznosi 19mm. Osnovna relativna gustina kore zapadnog crvenog kedra iznosi oko 0,36kg/m³- 0,38kg/m³. Kora zapadnog crvenog kedra sadrži oko 31% lignina koji je sličan ligninu koji se nalazi u strukturi drveta (Isenberg 1980.god.). Slika br.10. Prikaz kore Z.C.Kedra

- 12 -

Okoravanje trupaca zapadnog crvenog kedra je mnogo teže nego kod drugih vrsta drveta, iz razloga što je kora ove vrste kedra izuzetno lepljiva i formira male lepljive loptice u mehaničkim koračima i transporterima što otežava njenu obradu. Kora zapadnog crvenog kedra nije pogodna za korišćenje u hortikulturi i pejzažnoj arhitekturi zato što sadrži ekstraktive koji mogu oštetiti korenski sistem biljaka. Toplotna moć kore zapadnog crvenog kedra iznosi 20,24MJ/kg ili 8700BTU/lb (Nelson and al. 1985.god). 6.2. FIZIČKA SVOJSTVA ZAPADNOG CRVENOG KEDRA 6.2.1..GUSTINA Drvo zapadnog crvenog kedra je veoma lagano što daje još jednu odličnu prednost u njegovoj upotrebi u građevinarstvu, olakšava manipulaciju elemenata izrađenih iz ove vrste. Njegova gustina u apsolutno suvom stanju vlažnosti se kreće oko 330-340 kg/m³ dok u vazdušno suuvom stanju vlažnosti ona iznosi od 370-385kg/m³ sto ga i dalje čini neuporedivo lakšim u odnosu na ostale četinarske vrste drveća. Gustina odnosno spec. težina zapadnog crvenog kedra u odnosu na različit sadržaj vlage data je u tabeli br.1. Tablica br.1.

Gustina zapadnog crvenog kedra u odnosu na različito stanje vlažnosti drveta

6.2.2.DIMENZIONA STABILNOST Zapadni crveni kedar ima odličnu dimenzionu stabilnost zbog svoje male gustine i niskog faktora utezanja. Glavni doprinos pomenutoj dimenzionoj stabilnosti daje činjenica da njegov sadžaj vlage u TZV ( tački zasićenosti vlakanaca) iznosi od 18-23%, u poređenju sa 2530% koliko je kod ostalih vrsta drveća. Kao rezultat toga zapadni crveni kedar se veoma malo uteže i bubri, prikazujući pri tome veoma male promene u vlažnosti.

Niža apsorpcija vode i vlage je rezultat sadržaja ekstraktivnih materija koji blokiraju prodor vlage u strukturu drveta. Mogućnost zapadnog crvenog kedra da se odupire apsorbovanju vlage prikazana je na slici br.11.

- 13 -

Slika br.11. Grafički prikaz apsorbcije i desorpcije Z.C.Kedra

. 6.2.3.UTEZANJE I BUBRENJE DRVETA Kao i sve vrste drveta, zapadni crveni kedar je higroskopan materijal i pokušaće da uspostavi ravnotežnu vlažnost sa okolinom u kojoj se nalazi. Međutim, on ima veoma nizak faktor utezanja i superiroran je u odnosu na sve ostale četinarske vrste. U tabeli br. 2 je prikazano utezanje zapadnog crvenog kedra po anatomskim pravcima gde se može videti pomenuti nizak procenat utezanja što još više govori o dobrim fizičkim svojstvima ove vrste.

- 14 -

Tabela br.2

Utezanje Z.C.Kedra u različitim anatomskim pravcima i zapremisko, različitih autora: Jessome 1977. ( 12 trees, B.C., dd growth), Rijsdik and Laming 1994, WRCLA 1922...

6.3.MEHANIČKA SVOJSTVA ZAPADNOG CRVENOG KEDRA Pojedini podaci ispitivanja mehaničkih svojstava zapadnog crvenog kedra se još uvek tradicionalno koriste za uspostavljanje dozvoljenih radnih napona kao što su: pritisak, zatezanje, savijanje i smicanje i za projektovanje građevinskih elemenata i konstrukcija od ove vrste drveta. Prosečni podaci ovih mehaničkih svojstava dati su za apsolutno suvo stanje vlažnosti u tabeli br.3. Ovi podaci su dobijeni ispitivanjem određenog broja manjih uzoraka i odnose se isključivo na zapadni crveni kedar koji raste u Kanadi. (Maerican Society for Testing and Materials, Annual Book of Standards, 1996.god). Tabela br.3

- 15 -

6.4.TRAJNOST Kao i kod većine četinara, beljika zapadnog crvenog kedra sadrži vrlo malo ekstraktiva i ima veoma malu prirodnu trajnost. Ipak srčevina ove vrste je čuvena po svojoj velikoj trajnosti iz kog se razloga elementi koji se koristi u građevinarstvu upravo režu iz nje. Ovo je posledica vrlo velikog broja ekstraktiva kao što su tujaplicin, veliki broj vodorastvornih fenola i drugih koji su toksični za većinu ksilofagnih gljiva. zapadni crveni kedar ima veliku otpornost i na napade insekata. Oni neće napadati ovu vrstu ukoliko postoje drugi izvori hrane u okolini. Međutim ukoliko u blizini ne postoji drugi izvor odnosno druga vrsta drveta koja je pogodna za njihovu ishranu, insekti će napasti i ovu vrstu što će posle određenog vremena rezultirati uginućem ovih organizama zbog trovanja toksičnim materijama iz drveta. 6.5. PRIMENA U GRAĐEVINARSTVU Zapadni crveni kedar ima dugu istoriju upotrebepočevši od strane američkih Indijanaca iz oblasti Oregona do jugoistoka Aljaske. Neka plemena su sebe nazivala čak “ljudi crvenog kedra” zbog ogromne zavisnosti od ove vrste drveta za izradu raznih materijala. Drvo se koristilo za izgradnju koliba i kuća, maski, kutija kao i plovnih objekata poput kanua i čamaca za šta se i danas vrlo često koristi ova vrsta ( slika br.12).

Slika br.10. Klallam pleme sa primerom kanua izrađenog od z.c.kedra, 1914.god- levo i čamac od kedra desno

Zapadni crveni kedar takođe ima odlična svojstva zbog svoje prirodne trajnosti i za oblaganje podova i paluba. Ova vrsta nema smola što čini da njegova obrađena površina predstavlja odličnu podlogu za zaštitne premaze slika br.12.

Slika br. 11- Primer brodskog poda izađenog od z.c.kedra

- 16 -

Zapadni crveni kedar je poznat u svetu po svojoj prirodnoj rezistenciji na vlagu, degradaciju i napade ksilofagnih insekata i gljiva. Njegova prirodna otpornost i dimenzionalna stabilnost čini da se zapadni crveni kedar svrstava u idealan materijal za upotrebu u građevinarstvu i spoljašnju upotrebu uopšte: krovove, nadstrešnice, ograde, fasadne obloge, prozore i okvire vrata itd. sa svojom cenjenom teksturom i valerom boja. Upravo sa svojom bogatom teksturom i raznovrsnošću nijansi zapadni crveni kedar dopunjuje bilo koji arhitektonski stil, od tradicionalnog do savremenog. Jedan od reprezentativnih primera primene zapadnog crvenog kedra u savremenoj arhitekturi dat je na slikama br.13. Slika br.13. Fasadne obloge izrađene od drveta Z.C.Kedra, London

Zapadni crveni kedar je veoma popularan i kao građevinski element u Japanu gde se koristi za izradu celokupnih objekata. Jedan takav primer je dat na slici br.14. Gde je kompletna spoljašnjost i unutrašnjost ovog objekta izrađena od drveta zapadnog crvenog kedra.

Slika br.14. Yusuhara woodenbridge museum, z.c.kedar, likacija Japan

- 17 -

Zapadni crveni kedar se široko koristi i u oblaganju sauna zbog svoje niske toplotne provodljivosti ( slika br.15).

Slika br.15. Primer upotrebe z.c.kedra za oblaganje sauna, eksterijera i enterijera

Zapadni Crveni Kedar ima i odlična zvučna i apsorbciona svojstva pa se veoma često koristi u opremanju enterijera koncertnih dvorana jer poboljšava akustiku prostora, slika br.16.

Slika br.16. Royal Welsh College of Music & Drama,Kanada, spoljašnjost i unutrašnjost su izrađeni od Z.C.Kedra

Prilikom obrade ove vrste drveta je potrebno preduzeti mere predostrožnosti pogotovo kod brušenja jer piljevina može izazvati iritacije na koži i sluzokoži disajnih puteva kod ljudi. Prostorije i objekti koji su obloženi drvetom zapadnog crvenog kedra imaju tendenciju da u letnjem periodu unutrašnjost održavaju hladnijim, a u zimskom toplijim.

- 18 -

*Još jedan zanimljiv podatak koji nema veze sa građevinarstvom, je taj da se ulje od lišća i grana ove vrste, proizvedeno procesom parne destilacije u Britanskoj Kolumbiji prodaje od 1987.god. Ovo ulje ima aromatčan miris i koristi se kao baza u proizvodnji parfema i drugih kozmetičkih proizvoda(slika br.17).

Slika br.17. Ulje Z.C.Kedra i parfem izrađen od arome ovog drveta

Od svoje prve upotrebe do danas zapadni crveni kedar se proizvodi i koristi u velikim količinama. Kanada je najveći proizvođač zapadnog crvenog kedra a najznačajniji uvoznici ove vrste su Evropa, Australija, Novi Zeland i Japan. 2002.godine proizvedeno je 2,1 milion m³ građe ovog drveta (COFI 2003). Obim građe koju je Kanada izvezla te godine je iznosio 1,7 miliona m³ i čija je vrednost bila oko 1 milijarde dolara. 85% ovog izvoza je izvezeno u Ameriku.

- 19 -

7. SIBIRSKI ARIŠ /lat. Larix sibirica/eng. Siberian Larch/ Poreklo: Rusija - Sibir, Azija Rasprostranjenost: Severna Evropa, Kanada, Severna Amerika

Slika br 18. Prirodno stanište određenih vrsta Ariša u svetu: 1-L. laricina (američki ariš), 2-L. occidentalis (zapadni ariš), 3-L. deciduas(evropski ariš), 4-Larix sibirica (sibirski ariš), 5-L. gmelinii (azijski ariš), 6-L. potanii (kineski ariš), 7-L. griffithiana (himalajski ariš), 8-L. kaempferi (japanski), 9-L. mastersiana, 10-L. lyallii

Ariš je listopadni četinar roda Larix, familije Pinaceae. Postoji 10-15 vrsta ariša u svetu, a neke od njih još nisu priznate kao posebne vrste. Sibirski Ariš doseže visinu od 20-45m, sa stablom prsnog prečnika od 80-180cm. Krošnja je konusna dok je mlada, a vremenom se širi. Izdanci su dimorfni sa rastom podeljenim na dugačke izdanke (10-50cm dužine), koji nose nekoliko pupoljaka i kratke izdanke (dužine 1-2mm) sa samo jednim pupoljkom. Razlika između evropskog i sibirskog ariša lako je uočljiva po paperjastim izdancima koje ima sibirski ariš. Lišće, odnosno iglice - četinjače su svetlo zelene, 2-5cm dugačke, a u jesen požute i opadnu. Slika br.19. Izgled drveta Sibirskog Ariša

- 20 -

7.1. MAKROSKOPSKA GRAĐA SIBIRSKOG ARIŠA 7.1.1.BELJIKA I SRČIKA

Slika 20. Poprečni presek drveta sibirskog ariša

Sibirski ariš je jedričava, prstenasto-porozna vrsta. Boja srčike drveta varira od crvenkasto-braon do žuto-braon. Beljika je uska i jasno odvojena, a svojom svetlom belo-krem nijansom predstavlja kontrast srčevini. Karakteristika ariša je velika zastupljenost srčike i jasno definisano tamnije kasno drvo u prstenu prirasta u odnosu na svetlije rano drvo. Na poprečnom preseku se može uočiti navedeno – slika 17, slika 18. Širina prstena prirasta zavisi od uslova rasta drveta, kao i starosti drveta. U prirodnom staništu širina prstena prirasta je 0,4 - 2,2 mm (Vikhrov 1949, Terletskii 1932). Prema drugom izvoru (Bokschanin 1982), širina prstena prirasta varira između 1 – 3 mm zavisno od uslova rasta i starosti drveta. Formiranje srčevine kod ariša započinje rano. Neki autori tvrde da započinje već nakon 5-6 godina (Mayer-Wegelin 1955), dok drugi tvrde da se srčevina formira nakon 15 – 20 godina (Moltesen 1988). Neki podaci ukazuju da je srčevina veća što je drvo starije, oko 50% - 67% u starosti od 50 godina, a čak do 85% u starosti preko 160 godina. Takođe je zapaženo da je količina srčevine veća što je drvo brže raslo, odnosno imalo povoljnije uslove za rast (Hakkila & Winter 1973).

Slika 21a. Makroskopski poprečni presek drveta - segment srčike

Slika 21b. Površina drveta ariša - radijalni presek

- 21 -

Ariš ima najveći udeo srčevine u donjem delu stabla, koji ravnomerno opada prema vrhu stabla - grafik 1.

Grafik 1. Uzdužna varijacija procenta srčevine kod 15, 20 i 25m stabla sibirskog ariša (Hakkila & Winter 1973)

7.1.2.KORA Poznato je da ariš ima deblju koru, koja može da varira u odnosu na vrstu ariša i starost stabla. Učešće kore je nešto veće kod sibirskog ariša nego kod bora i smreke raslih u Finskoj i prosečno iznosi 15,5% (Hakkila & Winter 1973) ili 16% (Juvonen 1986) u starosti od 50 godina. Postoji i podatak izmerene veće vrednosti učešća kore u drvetu sibirskog ariša od 20,9% za drvo starosti oko 60 godina (Verkasalo 1993).

7.2. FIZIČKA SVOJSTVA SIBIRSKOG ARIŠA 7.2.1.GUSTINA U poređenju svojstava sibirskog ariša sa drugim vrstama, posebno četinarskim, drvo sibirskog ariša je velike gustine i srednje tvrdo. Gustina ima najveći efekat na mehanička svojstva – što je gustina veća, drvo je jače. Gustina sibirskog ariša u sirovom stanju se kreće oko 850 kg/m3, a pri vazdušno-suvom stanju oko 600 kg/m3. Velike su razlike u gustini drveta sibirskog ariša, posebno između ranog i kasnog drveta. Starost drveta je nabolji parameter da se objasne razlike u gustini između stabala – što je starije drvo, veća je gustina. Primer: izmerena srednja gustina pri starosti od 60 godina iznosila je 476 kg/m3, a pri starosti od 100 godina - 539 kg/m3. Na gustinu utiču i varijacije u poreklu drveta, što se može videti u tabeli 2. 7.2.2.UTEZANJE I BUBRENJE Drvo sibirskog ariša procentualno može da dosegne visok nivo utezanja, čak viši u odnosu na mnoge četinarske vrste. U tabeli br. 1 je prikazano utezanje i bubrenje sibirskog ariša po tangencijalnom i radijalnom anatomskom pravcu, kao i zapreminsko utezanje i bubrenje. Ovi podaci ukazuju na jedan od problema do kojih dolazi prilikom sušenja ovog drveta, a to su moguće deformacije, odnosno promene oblika drvnih sortimenata. - 22 -

Tabela 1. Utezanje i bubrenje sibirskog ariša [%]

7.2.3. TOPLOTNA SVOJSTVA Karakteristika sibirskog ariša je povećana otpornost na vatru i niska toplotna provodljivost. (Koeficijent toplotne provodljivosti λ = 0.13 ) Prema podacima Moskovskog univerziteta otpornost ove drvne vrste na vatru je dva puta veća nego kod drveta bora.

7.3. MEHANIČKA SVOJSTVA SIBIRSKOG ARIŠA Svojstva mogu varirati u odnosu na uslove rasta, nadmorsku visinu, zemljište, klimatske faktore itd. Mehanička svojstva se takođe menjaju zbog uticaja uskih/širokih prstena prirasta na gustinu drveta. Sibirski ariš poseduje vrlo dobra mehanička svojstva, tabela br. 2 i 3. 1

drvo iz zapadng Sibira

2

drvo iz istočnog Sibira

Tabela 2 . Gustina i mehanička svojstva drveta ariša (Bokshanin 1982; Borovikov i Ugolev 1989)

Tabela 3. Mehanička svojstva sibirskog ariša, belog bora i smreke

- 23 -

Grafik 2. Veza između čvrstoće na pritisak i gustine pri vazdušno-suvom stanju

Grafik 3. Veza između čvrstoće na savijanje i gustine pri vazdušno-suvom stanju

7.4. TRAJNOST Otpornost ariša na biološki uticaj je veća u odnosu na druge četinare. U srčevini sibirskog ariša se između ostalog nalazi i ekstraktivna materija – arabinogalaktin, čija se koncentracija povećava sa starošću drveća, a utiče na otpornost na truljenje. Ukoliko se izuzme prisustvo beljike, ovo drvo se smatra vrstom koja ne truli.

- 24 -

7.5. PRIMENA SIBIRSKOG ARIŠA Korišćenje ariša u Rusiji ima dugu tradiciju još iz Srednjeg veka. Veliki je broj drvenih kuća i crkvi koje su stare više od 700 godina. Nakon izlaganja atmosferilijama boja drveta vremenom prelazi u sive tonove, slika br. 22 .

Slika br.22 . Utvrđenje iz XVII veka u Jakutsku, Rusija

Sibirski ariš praktično ne truli i proizvodi napravljeni od ove vrste traju više stotina godina, za šta je zaslužan izmeđuostalog i sastav smole. Dugotrajno prisustvo vode čini ovo drvo još tvrđim. Poznati primer dugotrajnosti ove vrste: plutajući grad Venecija, čije se građevine nalaze na drvenim temeljima od sibirskog ariša.

Slika br.23 . Postavljanje podvodnih drvenih stubova

- 25 -

Ariš se koristi kada se zahteva visoka tvrdoća, snaga drveta i trajnost, kao npr. za izgradnju rudnika, mostova i sl. Spektakularni primeri mostova nalaze se u Nemačkoj, Italiji i drugim zemljama. Takođe se koristi za izgradnju staza u mnogim velodromima u svetu, slika .

Slika br.24. Velodrom u okviru sportskog kompleksa Крылатское, Moskva

Slika br.25 . Primer upotrebe u eksterijeru-deking

Može da se primenjuje i u enterijeru i u eksterijeru. Za izgradnju kuća i vikendica, sauna, vidljivih krovnih konstrukcija (grede), vrata, prozora, stepeništa, podova, fasada, dekinga…

Slika br. 26 . Primer spoljne upotrebe -

Slika br. 27 . Primer moderne fasadne obloge od sibirskog ariša - 26 -

8. PREDNOSTI I NEDOSTACI PRIMENE DRVETA U GRAĐEVINARSTVU (Zapadni Crveni Kedar i Sibirski Ariš)

Prednosti primene drveta u građevinarstvu:  mala zapreminska masa (gustina) zapadnog crvenog kedra koji se koristi u građevinarstvu značajno olakšava njegovu upotrebu. Što su elementi lakši to je lakša i njihova manipulacija i ugradnja i samim tim mogućnost izrade elemenata velikih dimezija predstavlja manji problem nego što je to kod težih vrsta.  relativno velika čvrstoća paralelno s vlakancima. Opšte je poznato da su u građevinarstvu mehaničke karakteristike građevnih elemenata najbitnije svojstvo na koje je potrebno obratiti pažnju, pored estetskih i fizičkih svojstava. Nosivost i čvrstoća elemenata izrađenih od drveta je od presudnog značaja, što Zapadni crveni kedar i sibirski ariš kako se moglo videti u prethodnom tekstu prednjače u odnosu na ostale vrste drveta koje su u upotrebi.  raznovrsne mogućnosti oblikovanja (zakrivljenost, ugradivost u različite konstruktivne sastave). Primena drveta u građevinarstvu nije ograničena samo na ravne i pravougaone oblike. Mogućnosti dobijanja raznovrsnih konstruktivnih elemenata i njihove zakrivljenosti su sa sve većim razvojem tehnologije sve šire.  estetska svojstva koja nam pruža drvo u građevinarstvu ne možemo dobiti ni jednim drugim materijalom. Drvo važi za plemenit i topao materijal i jedan je od omiljenih materijala u paleti arhitekata i građevinaca. Tekstura i boje pomenute dve vrste koje su obrađene u ovom radu nam daju mogućnost njihove primene kako u eksterijeru tako i u enterijeru (stepeništa, podovi, zidne i plafonske obloge i dr...)  Prirodna otpornost i poboljšana dimenziona stabilnost. Zapadnog crvenog kedra i sibirskog ariša su jedna od odlučujućih karakteristika što se ove vrste upotrebljavaju u eksterijeru gde su izložene delovanju abiotičkih i biotičkih uticaja (drfvene fasade, prozori i sl.).  Naučno je dokazano da sibirski ariš sadrži biološki aktivne supstance, antioksidante, koji pomažu organizmu da se bori protiv raznih bolesti, posebno u okolini gde preovladava zagađenost i radijacija.  Sibirski ariš ne truli, proizvodi od ove vrste traju više stotina godina, za šta je zaslužan sastav smole, koji ovu vrstu čini otpornom na truljenje, a dugotrajno prisustvo vode čini ga još tvrđim.  Kuće izgrađene od ove dve vrste su veoma ekonomične zbog niske toplotne provodljivosti materijala, takođe povećana otpornost na vatru ga čini još primamljivijim za upotrebu u ove svrhe.

- 27 -

Nedostaci primene drveta u građevinarstvu:  Zavisnost kvaliteta i ujednačenosti kvaliteta od prirodnih resursa (stanište, uslovi rasta) i okruženja (promene sadržaja vlage i sl.)  potreba za zaštitom od atmosferilija, požara i biotičkih uzročnika propadanja (građevinskofizička zaštita, konstruktivna zaštita, površinska obrada, hemijski zaštitni tretman)  osetljivost kvaliteta u zavisnosti od uslova sušenja i skladištenja (dimenzione promene i deformacije)  Velika gustina kod Sibirskog Ariša i visok sadržaj smole otežavaju njegovu obradu i zahtevaju redovno oštrenje alata kao i otežano sušenje i deformacije do kojih dolazi prilikom sušenja ove vrste drveta  Kiselost Zapadnog crvenog kedra koja je veoma niska, pH iznosi oko 3.5, zahteva da svi spojevi koji se koriste pri ugradnji ovih elemenata budu izrađeni od nerđajućeg čelika  Diskoloracija do koje dolazi kod obe vrste pod uticajem vederinga (kiša, sneg, sunce...). Delovanjem atmosferskih uticaja dolazi do sivljenja drveta, mada je u poslednje vreme ova pojava postaje i prednost s obzirom na činjenicu da siva patina poslednjih godina postaje trend u savremenoj arhitekturi.  i ekonomski faktor odnosno cena je još jedna od ograničavajućih stavki kada se donosi odluka o tome od koje vrste graditi.

- 28 -

9. Zaključak Ono što je potrebno shvatiti jeste važnost poznavanja karakteristika i svojstava drveta i njegovo ponašanje u spoljašnjim uslovima, i usavršiti znanja o njegovoj zaštiti, održavanju i pravilnoj primeni, da bi se postigli svi funkcionalni i estetski efekti koje nam drvo pruža pri upotrebi u proizvodnji građevinskih elemenata. Potrebno je uzeti u obzir sve prednosti ali i probleme koji se mogu pojaviti prilikom korišćenja drveta u arhitekturi i građevinarstvu. Ako pravilno tretiramo drvo i adekvatno rukujemo sa njim u gradnji, objekti izrađeni od drveta bilo u svom enterijeru ili eksterijeru će imati ne samo svoju estetsku i ekološku već i ekonomsku opravdanost.

Sanacija grešaka nastalih iz nedovoljnog poznavanja svih osobina drveta u gradnji može dovesti do enormnog povećanja troškova ili čak katastrofalnih posledica poput urušavanja. Na slici br. 28 može se videti jedan primer nepoštovanja vlažnosti drveta pri ugradnji, gde su fasadni elementi osušeni na nižu vlažnost nego što je to predviđeno za spoljašnju upotrebu, što je rezultiralo odvajanjem fasadnih elemenata od konstrukcije zbog povećanja vlažnosti elemenata usled povećane vlažnosti sredine. Sibirski ariš i zapadni crveni kedar, kako smo mogli videti u prethodnom tekstu, daleko prednjače po svojim svojstvima u odnosu na druge vrste koje se upotrebljavaju u građevinarstvu. Međutim presudan faktor njihovog korišćenja i upotrebe jeste zapravo stanište njihove rasprostranjenosti i cena zbog čega se kod nas vrlo malo javljaju u upotrebi. Sagledavajući sve prednosti kao i mane upotrebe ovih vrsta u građevinarstvu i njihovih najbitnijih svojstava možemo zaključiti da Zapadni crveni kedar i sibirski ariš pokazuju odlične karakteristike kao građevinski elementi (mehaničke, fizičke i estetske) u odnosu na druge vrste drveća. Ipak, sve njihove prednosti imaju mnogo veći značaj i logiku u predelima gde su rasprostranjeni. Ekonomski činilac i potrebe tržišta su faktori koji na kraju sagledavanja svih činjenica odlučuju da li je neki projekat isplativ ili ne. Svaka zemlja teži tome da iskoristi svoje prirodne resurse i potencijale što je razlog što kod nas upotreba ovih vrsta još uvek nije u pravoj meri zastupljena. Literatura: - 29 -

 

  







V. Kujunđžić, D. Tošić (2002): Metalne i drvene konstrukcije, Beograd V. Ivković (1998): Arhitektonske konstrukcije- Drvene zgrade, Arhitektonski fakultet, Beograd B.M. Šoškić, dr. Z. Popović (2002): Svojstva drveta, Šumarski fakultet, Beograd J. Kolb (2008): Sistems in timber engineering,UK Samuli Heikkonen, Katri Luostarinen, Kimmo Piispa - KILN DRYING OF SIBERIAN LARCH (Larix sibirica) TIMBER Elif Topaloğlu , Nurgül Ay - SOME MECHANİCAL PROPERTİES OF SİBERİAN LARCH (Larix sibirica) WOOD Gabriella E. I. Gärds, Martinsson, Owen - Decay resistance in Siberian larch, Larix sibirica Ldb, heartwood KARLMAN Lars, MORLING Tommy and MARTINSSON Owe - Wood Density, Annual Ring Width and Latewood Contentin Larch and Scots Pine



Western Redcedar -- A Literature Review Don Minore, 1983



WESTERN RED CEDAR Josefina S. Gonzalez, Forintec Canada Corp.



prof.dr. Zdravko Popović - MATERIJAL DRVO, Građa i svojstva drveta



www. Realcedar. Com



www.woodsolutions.com.au



www.architectureau.com/articles/western-red-cedar/



www.drvotehnika.rs

- 30 -

- 31 -

- 32 -