Mungkan De

R e v . D r . L a h p a i A w n g L i 2009

M u n g k a n D e H p a j i L e n S h a l a i A i A m y u Ta i S a g a

hte

MUNGGA LAK JET NI

MUNGKAND EHPAJILEN DE SHALAIAIAMYUTAISA GA SAG hte MUNGGALAKJETNI Ka lajang ai,

Lah pai A wng Li Lahpai Awng {B.Sc (Q), M.Div, D.Min, Ph.D}

Dip shabra ai, Hpaji Sut Htingnu Yuzana 196, Myitkyina. 25 May 2009

w

w

w

w

R e v . D r . L a h p a i A w n g L i 2009

5. Ja gumhpraw lam hta sutsu ai kanu kawa ni, mungdan a kanu kawa ni mung, hpaji lam hta maka kap ai Ramma ni hpe, n gun jaw, lam madun dingyang rai nga ga; dai the maren, hpaji hpe lu sharin sai Ramma ni mung, anhte a Jinghpaw mungdaw, karing karang re ai ginra ni de ap nawng dawjau, tsawra myit madun let, manu dan ai hpaji ni hpe shalai ginlen ai amyu tai wa saga law, ngu ai hpe, nye a myit masin, kraw lawang, makam masham, ma hkra hte madi shadaw dat nngai law.

Rev. Dr. N-Gan Tang Gun KTC

M u n g k a n D e H p a j i L e n S h a l a i A i A m y u Ta i S a g a

hte

MUNGGA LAK JET NI

MALA WM NI Gabaw

Laika Man

Numhtet Ga

1

Ga Nhpaw

4

Mungkan de hpaji len shalai ai amyu tai saga

6

Tsawra myit a ningja Yesu Hkristu chyu sha

22

San htai

51

Nawku hpung hte laili laika magam bungli

62

Nye a wenyi hte sha dang di lu na ra ai

74

Grau sung ai de

84

Myu Wunpawng sha ni a matu myihtoi Hosea a mungga

94 104

Karai Kasang shaga la ai hte lata la ai lam

w3w

Yawshu Laika

113

Hkristu ngu ai baw hta de da ai nawku hpung

134

w

w

R e v . D r . L a h p a i A w n g L i 2009

NUMHTETGA N dai Rev. Dr. Lahpai Awng Li a “MUNGKAN DE HPAJI LEN SHALAI AI AMYU TAI SAGA HTE MUNGGA LAK JET NI” ngu ai laika buk hpe ngai hku nna hti ngut se ai. Dai rai nna anhte KBC shingwang kata e shanu nga ai hpung masha ji nban, ramma shayi shadang, kanu kawa, du gyi salang, yawng de mung ndai laika hpe marai hkum dek hti la lu na matu, madi shadaw len shalai dat n ngai. Ndai laika buk hta ka da ai Rev. Dr. Lahapai Awng Li a matsun ga ni hpe lawu na hte maren, hkam la lu ai lam sakse hkam dan mayu ai. 1. Ndai tsa ban 21 mungkan a hkrun lam de hkawm sa nga ai Hkristan dinghku masha ni, Ramma shayi shadang sha ni, amyu a kanu kawa, ningbaw ningla ni hku nna, hpaji a manu dan ai hpe chye na hkam la let Wuhpung wuhpawng hpe lam woi sa wa ra sai; w1 w

M u n g k a n D e H p a j i L e n S h a l a i A i A m y u Ta i S a g a

hte

MUNGGA LAK JET NI

2. Anhte Jinghpaw Wunpawng sha ni, Karai Kasang a sut sin kaja tai wa saga. Sut masa bungli, ja gumhpraw tam ai ni, ja gumhpraw a mayam n tai nga ai sha, dai sut gan hpe hkam la ai hpang, hpaji tam nga ai Ramma shayi shadang sha ni, hpang hkrat nga ai anhte a wuhpung wuhpawng hpe rawt galu kaba wa na bungli hta tatut jai lang akyu jashawn sa wa ga; 3. Hpaji ngu ai hta, degree, janmau, Master, Doctoric janmau law law lu hkra shakut ai mung kaja nga ai, mungkan madang hpe shachyut ai bungli rai nga ai; rai tim, tinang lu nga ai degree ni hpe wuhpung wuhpawng a matu grai ra a hkyak nga ai hta jai lang, daw jau akyu jashawn lu hkra mung shakut sa wa ga; 4. Ja gumhpraw law law lu nga ai rai tim, hpaji janmau, degree ni law law lu nga ai rai timung, tinang a amyu masha ni hpe shinggan kau let, tinang a arawng sadang, tinang a akyu a matu hpe chyu sha myit let asak hkrung ai lam n galaw ga. Amyu hpe tsawra ai masa, Karai Kasang hpe hkrit hkungga let, amyu sha ni hpe shalawt ai bungli hta jai lang akyu jashawn ra sai hpe, myit dum shangun nga ai. w2w

R e v . D r . L a h p a i A w n g L i 2009

M u n g k a n D e H p a j i L e n S h a l a i A i A m y u Ta i S a g a

hte

MUNGGA LAK JET NI

GANHPAW “MUNGKAN DE HPAJI LEN SHALAI AI AMYU TAI SAGA HTE MUNGGA LAK JET NI” ngu ai n dai laika

buk hpe dip shapraw lu ai majaw Karai Kasang a chyeju hpe na chying shakawn n ngai. Jinghpaw hku ka lajang da ai laika buk ni law law ra nga ga ai ngu nna, tsun gajai ai lam ni law law nga tim, anhte a wuhpawng hta laika buk ni hpe dip shapraw ya ai wuhpung (publisher) n nga ai majaw, atsam dat ka shalat lu ai ni law law nga tim, ta tut n ka byin ai hpaji ninghklrin ni law law rai nga ga ai. Laika buk ni dut shabra ya ai seng ni mung n law shi ai sha n ga, laika mari hti sharawng ai ni mung nau n law shi nga ga ai. Ndai zawn re ai yak hkak lam ni a kata kaw nna, Karai Kasang a mying ningsang grau dan hkung wa na kaw pyendin kaji sha myi hku sha pyi shang lawm lu ai lam rai u ga, ngu myit daw dan let n dai laika buk hpe ka lajang, dip shabra dat ai re. Ya hpang na kashu kasha ni mung, n dai zawn, shingran ningmu ni hpe ka shalat da ai laika buk ni hta mahta nna, shanhte a ban prat hta grau hkrak grau kaja ai shingran ningmu ni gin shalat lu mu ga ngu nna mung yaw shada let, n dai laika buk hpe ka lajang dat ai re. N dai laika buk gaw KBC shang wang kata na Ginwang & Buga hpung nkau mi hta len shalai ai hpaji w123w

w

4w

R e v . D r . L a h p a i A w n g L i 2009

M u n g k a n D e H p a j i L e n S h a l a i A i A m y u Ta i S a g a

hte seng ai, laili laika hte seng ai, Karai mungga hte seng ai lak jet ni hpe gumhpawn nna laika buk langai hku ka shalat dai ai re. Anhte myu Wunpawng sha ni Karai mungga lu la ai shaning 100 ning jan sai hte, laika lu la ai mung shaning 100 ning jan sai re. Asak hku yu yang kung sai re. Karai jaw da ai lak lai ai htunghkying ningli, n hprang sut rai ni mung madu da lu ai amyu ni rai ga ai. Yehowa gaw hpaji byengya jaw nga ai ngu ai chyum ga hte maren hpaji lam hkum sum hpa hta jan mau amyu myu lu gup da sai myu sha ni mung law wa sai. Dai re ai majaw, Karai Kasang anhte hpe chye chyang kung hpan shangun sai hpaji ningli ni hte, anhte a htunghkying ningli lam ni, anhte buga na n hprang sut rai ni a lam ni, anhte a Karai masa (theology) ni, Karai jaw ya ai shaman chyeju ni hpe sak se hkam len shalai ai mungga ni, mungkan de len shalai jaw ra ai aten rai sai. Dai re ai majaw,myu Wunpawng sha ni yawng a myit masin hta lahta na lam ni hkawn hkrang wa let ‘Karai Kasang lata la ai myu Wunpawng sha ni’ ngu ai shingni maka hpe mungkan de shadan shaleng lu wa u ga ngu yaw shada let, Rev. Dr. Lahpai Awng Li Ningtau Jawng up (Hpaji) Kachin Theological College w

5

w

w

w

hte

MUNGGA LAK JET NI

R e v . D r . L a h p a i A w n g L i 2009

M u n g k a n D e H p a j i L e n S h a l a i A i A m y u Ta i S a g a

hte

MUNGGA LAK JET NI

madang dep ai hku rawt jat galu kaba wa na re.Hpaji hte shingjawng nna nga pra ra nga ai n dai prat hta, hpaji shalat (educare) hpe n gun dat yang she, myu sha ni a shim lam, simsa lam, bawng ring galu kaba wa na lam hte, mungkan hte shingdaw nna nga pra lu ai lam ni, dinggrin wuhpung wuhpawng hta nga wa na re. III. Hpaji Hparat Hte Dai Ni Na Mabyin 1. Dai ni na prat hta masha law malawng gaw, hpaji machye machyang hta sut gan ja gumhpraw hpe grau manu shadan nga ma ai. Dai majaw, hpaji n hka ja sai sha, dup shamak sut masa ring chying wa hkra shakut ai ni malawng re. Sut gan ja gumhpraw she hpaji hparat hta grau ahkyak ai ngu hkam la ai ni law law re (rai tim nkau mi gaw lam amyu myu a majaw hpaji n lu sharin hka ja mat ai sha, ja hpaga sha ga sha ra mat ai ni mung W.P wuhpawng hta nga ai). Anhte myit yu ra ai lam gaw, sut su ai ni nkau mi, sut gan ja gumhpraw a mayam tai mat ai ni law law nga lai wa sai. Sut gan ja gumhpraw hpe chyu ahkyak madung shatai ai majaw prat hten mat ai ni, dinghku hten ai ni, kyang lai len hten ai ni, shinggyim myit n rawng mat ai ni, shingra tara maka hpe jahten ai lam ni, tinggyeng akyu hta chyu machyu let myu hte mungkan hpe daw jau mayu ai myit hkyet mat ai ni nga lai wa sai, dai ni mung naw nga nga ai. N dai gaw, hpaji byeng ya a

I. Ga Hpaw Mungdan langai (sh) amyu sha langai hte seng ai maka (national identity) hpe gin shalat ai shaloi hpaji byeng ya gaw ahkayk madung rai nga ai. Dai re ai majaw, hpaji hparat hpe tsawra hkungga ai hte manu shadan let, myu wunpawng sha ni a shawng lam maka kaja hpe gin shalat la ra ga ai. Hpaji hparat hpe chye

w9w

w6w

MUNGKAN DE HP AJI LEN SHAL AI AI HPAJI SHALAI AMYU T AI SA GA TAI SAG (2008-09 KTC Laili Laika komiti ni woi awn ai laili laika hkaw tsun hpawng hta Rev. Dr. Lahpai Awng Li hkaw tsun ai lak Jet)

R e v . D r . L a h p a i A w n g L i 2009

tsaw ra let zai ladat jaw jaw, jai lang chye yang she, myu wunpawng sha ni, lawan dik ai hku, lam shagu hta mungkan lahkam dep, galu kaba kunghpan ai amyu tai wa na re.

M u n g k a n D e H p a j i L e n S h a l a i A i A m y u Ta i S a g a

hte

MUNGGA LAK JET NI

II. Hpaji Ngu ai Hpa Rai Ta? Hpaji ngu ai gaw chye chyang ai (sh) hparat machye machyang (knowledge) hpe ngu ai re. Shinggyim masha gaw moi chyaloi n hkoi kaw nna, hpaji rawng ai masha tai wa na matu; mai kaja ai kyang lailen shingni hpe masat na matu; jaw ang ai shinggyim myit masa rawng na matu; ngwi pyaw simsa ai prat hpe gaw de na matu; hpaji ningli lam (education) hte sharin jahpat la ma ai. Hpaji Ningli (education) ngu ai ga a lachyum gaw shawng de woi ningshawng ai (to lead forth) ngu ai re. Dai re ai majaw, hpaji ningli (education) magam bungli gaw, hpaji hparat hkum sum hpa hpe, gin shalat na masha ni hpe shalat shaprat ai magam bungli rai nga ai. Sharin hkam la lu sai lam masa ni hta mahta nna shi hte shi jaw ang ai hku chye jai lang na sha nga, ningnan bai gin shalat chye ai atsam rawng wa hkra, shalat shaprat ya ai lam rai nga ai. John Dewey tsun ai gaw, hpaji ningli (education) ngu ai gaw, langai hkrai kaw nga ai atsam ningja ni hpe grau kung kyang wa na matu (developing present capacities) hte, du na ra ai aten hta hkrak tup jaw ang

ai hku jai lang chye na matu (future by adequately utilizing), hkyen lajang ya ai lam rai nga ai. Plato tsun ai gaw hpaji ningli (education) gaw tsaw ra hkungga ra ai hpe chye tsaw ra hkungga nna, n dawng n yawt ra ai hpe n dawng n yawt chye na matu; myitsu ai myit ningja rawng let mungkan hta asak hkrung na matu shalat ai lam re. Dai hpaji ningli (education) gaw shinggyim wuhpawng shagu a mung masa,sut masa,shinggyim nga pra masa ni a ahkyak lam madung re. Shingyim wuhpawng langai a rawt jat galu kaba wa ai (sh) hten za mat wa ai lam gaw, dai wuhpawng a hpaji hparat hpe kade tsaw ra manu shadan chye ai ngu ai lam a ntsa madung ai, nga ai. Aristotle tsun ai gaw Hpaji ningli (education) gaw sawn dinglik ai atsam (reason of intelligence) grau nga wa hkra shaman shakyang ya ai lam rai nna, hpaji byengya/machye machyang (wisdom) kung hpan wa na matu hpaji ningli (education) hte sharin shalat ya ra ai, nga ai. Dai re ai majaw, shinggyim masha a myit masin hte hkum hkrang kunghpan galu kaba wa na lam a matu sha n-ga, simsa ngang grin ai wuhpawng,sut masa ngang grin ringchying ai wuhpawng, tai wa na matu hte, zai ladat hpaji lai masa ningnan ni hpe gin shalat ai lam ni ma hkra gaw hpaji ningli (education) kaw mahta nga ai. Langai hkrai a hpaji machye machyang rawt jat kunghpan wa jang she shingyim wuhpawng mung prat

w7w

w8w

R e v . D r . L a h p a i A w n g L i 2009

M u n g k a n D e H p a j i L e n S h a l a i A i A m y u Ta i S a g a

hte

MUNGGA LAK JET NI

A. Koi gam ra ai sat lawat 1. Hpaji chye ai hte sha n ngut ai, hpaji rawng ai (sh) hpaji byengya nga ai masha, ni law law nga wa hkra myu sha ni hpe shalat la mat wa ra sai. Ga shadawn, lagut gaw lagu ai hpaji hta kungkyang na re. Lagu ai hpaji hta kungkyang tim hpaji rawng ai wa n rai nga ai. Degree kaba kade myi lu tim, wuhpawng wuhpawng a shingma hta kabye nna tinang hte tinang a kashu kasha jinghku jingyu a tinggyeng akyu a matu sha zai ladat shaw ai, atsam dat ai, hpaji hte ahpyawp masu (kaling kachyit) rai masha wa (sh) wuhpawng hpe grit nyem mat wa shangun rai yang gaw, dai wa mung hpaji chye tim, hpaji rawng ai wa n rai nga ai. Hpaji ji rawng ai wa ngu ai gaw tinang chye da ai hpaji hpe kaga ni hpe bai gam ya ai wa, tinang a hpaji hte masha wa (sh) wuhpawng rawt jat kalu kaba wa hkra, tsawra myit hte daw jau ai wa rai nga ai. Tinang a tinggyeng lam ni (private sentiments) hpe sha machyu

shingni maka rai nga ai, ngwi pyaw sim sa ai asak hkrung lam hte rawt jat galu kaba wa na a shawng lam shim lam hpe n jaw ya lu ai, ngu ai hpe mu mada shangun nga ai. Karai masa hku yu yang mung Karai Kasang a sut sin kaja n tai lu ai hpe mu lu ga ai. 2. Hpaji a manu hte madang hpe n chye na ai shawa masha ni grai naw law nga ai. Hpaji hpan kade nga ai, ganing re ai subject (sh) area hpe hka ja nna, kaning re ai magam bungli ni hkan, daw jau na matu langai ngai sharin hka ja wa ai ngu ai hpe n chye ai. Dai re ai majaw ganing re ai shara kaw asung jashawn jai lang ra ai ngu ai hpe n chye ai. Dai majaw, specialist hku master (sh) doctric madang sharin sai ni hpe, shi madung dat hka ja wa ai area hte nau n seng ai shara hta jai lang ai lam ni byin nga ai. Hpaji ninghkrin wa, dai tinang sharin wa ai area kaw aten hpring n daw jau ai majaw, dai area a kyung kyang jat wa na a matu prat ban hku hpanghkrat ngam nga ai lam ni, wuhpung wuhpawng hta byin nga ai, hpe mu lu ai. Ga shadawn, history hte master (sh) Ph.D ngut ai wa hpe chyum jawng kaw aten hpring hku jai lang kau jang, shi labau sawk sagawn ninghkrin langai galaw ra ai W.P sha ni a ginru ginsa hte seng ai, htunghkying hte seng ai labau ni hpe sawk sagawn, ka shalat let mungkan de tang madun len shalai na lam hta ningra mat na sha re. Chyum jawng kaw gaw aten daw chyen history hte seng ai subject hpe sharin lawm yang ram na re. Dai

w 13 w

w 10 w

knowledge employees) tai wa hkra galu kaba kunghpan ai mungdan ni shakut nga ai ten re. Bawnu atsam hta mahta ai bungli masha (knowledge employees) law law nga ai wuhpawng she, mung masa sut masa, shinggyim nga pra masa ni ring chying na re. V. Du Na Ra Ai Aten Na W.P Sha Ni A Hpaji Masa Hte Shawng Lam Maka

R e v . D r . L a h p a i A w n g L i 2009

M u n g k a n D e H p a j i L e n S h a l a i A i A m y u Ta i S a g a

hte

MUNGGA LAK JET NI

hte maren, Philosohpy hte master (sh) Ph.D ngut ai wa hpe mung, shi philosopher langai hku nna W.P sha ni a matu galaw ang ai, W.P sha ni a philosophy hpe a tsawm sawk sagawn ka jahtuk let mungkan de len shalai na lam, jawm n gun jaw,shatsam yang gaw, W.P sha ni a philosophy hpaji hpe mungkan de len shalai ya lu ai lam langai rai wa na re. Chyum hpaji ni kaw mung, kadai gaw gara area kaw wa daw jau na matu sharin hkam la wa ai hpe hpung shawa ni chye na ra ai. Doctric degree nga jang mung, ganing re ai doctor degree gaw ganing re ai magam bungli hta shachyen nna daw jau na matu re hpe, hpung shawa chye da ra ai. Ga shadawn, D.Min (Doctor of Ministry) degree hte D.Miss (Doctor of Missiology) degree program ni gaw chyum jawng kaw sharin sara galaw na ( academic teaching) a matu design galaw ai degree program ni n re (ganing n chyum gadai n nga ai aten jahkring gan kapa ya na matu gaw lang ma ai). D.Min gaw tatut sasana bungli (practical area) hpe church (sh) organization kaw hkrang shapraw woi awn na matu design galaw ai degree program re. D.Miss gaw mission field na matu san san design galaw ai degree program re. Church (sh) organization a mission director galaw rai sasana masing ni woi jahkrat rai woi awn na matu design galaw ai degree re. Th.D (Doctor of Theology) degree gaw chyum jawng ni kaw na jaw ai tsaw dik ai degree re. Chyum jawng kaw professor

galaw na matu sha n rai, organization hkan ningbaw ningla tai na matu yaw shada nna design galaw ai degree re. Karai masa hte seng ai Ph.D (Doctor of Philosophy) degree gaw University (chyum jawng nkau myi mung jaw ai) kaw nna jaw shagrau ai mungkan hta tsaw dik sai degree re. Chyum jawng (sh) secular University hkan professor galaw na matu sha n rai wuhpung wuhpawng (organization) hpe woi awn ningbaw ningla tai na matu design galaw ai degree re. 3. Mai gan de bungli sa galaw ai myu W.P sha ni mung law malawng gaw yu maya bungli shangun ma magam hpe galaw let gumhpraw tam nga ai hpe mu lu, na chye lu ai. Hpaji lama ma hta kung kyang nna, dai hpaji hta mahta let magam bingli galaw ai ni, n law la nga ai. Mungkan hpe hpaji gam, ginlen jaw ai madang hku daw jau lu ai, madang de du wa ra sai.

w 1 1w

w 12w

IV. Galai Shai wa nga ai mungkan masa Dai ni na prat gaw jak hpaji kunghpan lam (technological development) ntsa mahta nna, shingyim atsam ningja (human resource) kung hpan wa hkra shalat nga ai prat re. Masha n-gun hpe mahta ai kaw nna, jak n-gun hta mahta ai de; jak n-gun hta mahta ai kaw nna jak hpaji (technology) de galai shai wa ai prat re. Yu maya shinggyim masha kaw nna machye machyang kung ai hpaji nighkrin ni law wa hkra, bawnu atsam hta mahta ai bungli masha (a society of

R e v . D r . L a h p a i A w n g L i 2009

M u n g k a n D e H p a j i L e n S h a l a i A i A m y u Ta i S a g a

hte

MUNGGA LAK JET NI

ai hku lu la mai ai shani she chye la lu, hka ja la lu na masa nga ai. Dai re ai majaw, myu W.P sha ni gara hku jawm hkyen lajang let, atsam ningja nga ai ni yawng (matsan & lu su) jawm hka ja lu hkra zai ladat jawm shaw ra sai. Dai ni, ramma ni law law wa galu kaba rawt jat mayu let mare kaba hkan, maigan mungdan ni hkan hpaji hka ja nga ai ni, hpaji hka ja lu hkra shakut nga ai ni law law nga wa sai. Grai yu kabu hpa re. Rai tim, n law la ai W.P ramma ni sha dai ahkaw ahkang hpe lu la nga ma ai. Ja gumhpraw lam hta dut dang ai majaw, hpaji n lu hka ja ai ni; bawnu grai kaja tim (sh) laika grai ram tim matsan ai a majaw hpaji kaba n sharin la lu ai ni law law re. Dai ramma ni myit daw let wam dam nga ai ni law law re. Kadai lit la na? Dai ni nawku hpung ni sha n rai, myit rum ai, sut su ai, hpaji chyechyang sai ni wuhpawng jawm hpaw nna, hpaji shakut mayu ai ramma ni a matu pawn ba sharawt la ra saga ai. Ga shadawn, English laika hte ga hpe manu n la ai sha jawm sharin ya ai wuhpung jawm hpaw ai lamang, mungkan na jawng ni a jahpan hte scholarship jaw ai wuhpawng ni a jahpan ni hpe tam sawk len shalai ya ai lamang, dai ni hte matut mahkai ya ai lamang, manu hkyam sa ai hte internet lang nna hpaji sawk la na internet ginra ni hpaw ya ai lamang, etc., ni galaw mai nga ai. Ramma ni myit masa san tsawm nna, hpaji chye ai ni law wa magang, myu W.P sha ni a

ai myit jasat ni hpe koi gam let, wuhpung wuhpawng myit masa (public spirit) rawng ai ni law wa hkra shalat ra ga ai. 2. Hpa ji shakut nga ai dai ni na ramma ni, hpaji hparat hpe hka ja ai hta hpaji hpe tsaw ra let, sari sadang nga ai hku, lam jaw ang ai hku hka ja la ra ga ai. Hpaji sharin na ahkaw ahkang lu na matu, masu magaw, hkalem hkalau, kat hpa yat hpa ladat hte shakut ai myit jasat ni hpe koi gam ra ai. Dai gaw, grit nem ai (sh) grai naw madang nyem ai myit sat lawat re. Myit mang hpaji (philosophy) n nga ai masha a sat lawat re. Wuhpawng hta tara rap ra lam n nga wa shangun ai, kahkyin gumdin lam hten shangun ai, n pyaw n ngawn lam ni byin pru shangun nga ai. Tinang hkum tinang manu shadan nna, sari sadang hte Karai Kasang hpe kam hpa manoi let masha hpe (sh) mungkan hpe daw jau na ngu ai myit jasat hte hpaji hpe hka ja la ra ga ai. 3. Globalization a majaw, mungkan gaw shani shagu ngu na wa grai kyin let shachyut sha ra ai mungkan tai wa nga ai. Hpungtang hpaji (science) hte jak hpaji (technology) ni ningnan gin shalat ai law wa ai hte maren, kun rai kaja shapraw ai lam grai madang tsaw wa, grai lawan ai hku lu shapraw wa ai prat re. Japan, Singapore, USA,England zawn re ai mungdan hkan na masha ni, maga myi de bungli kaja lu na matu hpaji sharin shakut rai, maga myi de gaw pu kan a

w17 w

w 14 w

R e v . D r . L a h p a i A w n g L i 2009

M u n g k a n D e H p a j i L e n S h a l a i A i A m y u Ta i S a g a

hte

MUNGGA LAK JET NI

1. Hpaji machye machyang gaw hpaji ningli hkum sum hpa hpe sawk sagawn chye na la shangun nga ai. Hpaji hparat chye chyang kunghpan ai hta hkan nna, masha a manu hpe daw dan ai ban prat rai sai. Mungkan a prat masa gaw hpaji hpe manu shadan let prat pra ai prat, hpaji hta mahta nna asak hkrung ra ai prat de shanang sa wa nga sai. La hka kade lu na ngu ai ntsa hpaji a manu hpe n daw dan ai sha, hpaji machye machyang gaw amyu a gam maka kaja hpe shalat ya lu ai a lam madung re hte, ngwi pyaw sim sa ai asak hkrung lam hte rawt jat galu kaba wa na a shawng lam shim lam hpe jaw ya lu ai hpe myit dum let, hpaji byengya hpe manu shadan tsaw ra chye ai ni, hpaji kaba chye ai ni law law pru wa hkra lit la ra saga ai. KBC hku,

Ginwang hku, Buga hpung hku (sh) myit rum ai ni wuhpung jawm hpaw ai hku ladat amyu myu shaw let jawm gun hpai ra sai. Ga shadawn, hpaji hparat amyu myu a lam hte, de a jai lang mai ai, manu dan ai lam ni hpe shi ga gin len ya ai lamang ni; maigan mungdan shagu de du nga ai W.P sha ni scholarship fund jawm tawn let ningtawn ai, master (sh) doctric lung ai ni hpe garum ya ai lam ni; myu kaji ni hpe sharawt shatsaw la na myit lawm ai sahti ni, jawng ni, wuhpung ni hte matut nna myitsu let myu a matu daw jau mayu ai ningtawn ai myu sha ni hpe hpaji kaba lawan chye la lu hkra shalat la ra saga ai.(Japan du W.P sha nkau myi jawm pawng nna Kachin uplift society wuhpung jawm hpaw let MC lung ai W.P ramma nkau myi hpe ja gumhpraw hku garum shingtau pawn ba la nga ma ai. Grai kaja ai masing re). 2. Lu su ai ni hte matsan ai ni a lapran na hpaji hka ja la lu ai masa shai wa ai hpe rap shara ra ai. Mungkan hta shani shagu ngu na wa, ningnan lama ma hpe sawk sagawn lu let, gin shalat ai zai ladat hpaji lam ningnan ni pru wa nga ai. N dai zawn hpaji ninghkrin ni sawk sagawn mu tam da sai zai ladat hpaji ni gaw manu hpu hpu jaw nna she chye la lu, hka ja la lu ai majaw , lu su ai ni sha shawng lu chye la, hka ja rai akyu hkam sha lu nga ma ai. Matsan ai ni gaw shaning grai na ai shaloi, dai zai ladat hpaji ni manu hkyam sa

w 15 w

w 16 w

matu bungli galaw shakut rai madu jan madu wa, kanu kawa hte kashu kasha, kahpu kanau jinghku jungyu shada hkrum lu ai aten nau n nga wa ai. Masha gaw jak rai zawn re ai myit jasat rawng wa na tsang ra ai. Shinggyim masha langai tai nga ai a nam chyim, dinghku kata, makyin jinghku, myu sha shada mahku mara tsaw ra myit madun hkat ai htung hkying ningli ni mat wa mai ai hpe dum ra ga ai. B. Masing Jahkrat Sa Wa Ra Ai Lam Ni

R e v . D r . L a h p a i A w n g L i 2009

3.

4.

Karai Kasang gaw hpaji byeng ya jaw nga ai. Karai shaman chyeju hta mahta nna, hpaji byengya hpe tam let W.P myu sha ni rawt jat galu kaba sa wa ga. Karai Kasang jaw da ai labau htunghkying ningli, shingra sut rai ni a lam ka jahtuk let mungkan de hpaji len shalai jaw saga.

Madi shadaw ai laika ni 1. John W. Riggs, Postmodern Christianity (New York: Trinity Press International,2003). 2. Paul Matheny, On the Genealogies and Geographies of Philosophical and Theological Thinking: An Introductory Text (Manila: New Day Publishers,2006). 3. Ignatius Yarza, History of Ancient Philosophy (Manila:Sinag-tala Publishers, Inc, 1994). 4. qef;vGif?urÇmhawG;ac:&SifBuD;rsm;?(&efukef?tm;rmefpmay?1999)

wwuww

w21 w

M u n g k a n D e H p a j i L e n S h a l a i A i A m y u Ta i S a g a

hte

MUNGGA LAK JET NI

shawng lam maka grau kaja tsawm htap wa magang rai na re. 3. Hpaji sutdek hpung (think tank) ni hpaw nna, myu hpe, mungkan hpe daw jau ra sai. Myit ningmu rum ai ni jawm hpawm nna, myu hpe makawp maga ai, mungkan hta tsaw ra myit, tara rap ra ai lam hte simsa lam (love, justice and peace) nga wa hkra wuhpung hpaw let daw jau saw a ra ga ai. Dai ni byin nga ai W.P ginra a mung masa sut masa, hpaji masa, shinggyim nga pra masa ni hpe sawk sagawn let, shawng lam shingran ni woi jahkrat, ladat ningnan ni woi shapraw re ai wuhpawng ni hpaw ra sai. Ga shadawn, tara masa kung kyang ai ni wuhpung jawm hpaw nna, myu sha ni tara masa lam hku jasam ni a roi sha, n tara ai hku amyat htuk sha ai kaw na makawp maga la mai ai hte, tara masa ni hte seng nna tara rap ra ai lam, anhte a ginra hte thuk manu ai tara u pade ni hpe gin shalat mat wa yawng mai kaja nga ai. 4. Ya kaw nna pyi, W.P ginra gaw ja hpaga nau ra rai wa nga sai. Kade daram W.P sha ni ja hpaga gin shalat ai hpaji, hpaga ga ai ladat hpaji, kun rai len shalai ai hpaji ni hpe chye da ai, hka ja nga ga ai ngu ai gaw, W.P sha ni a du na ra ai aten na sut masa ring chying lam hpe hkrang shapraw ya na lam madung rai nga sai.

w 18 w

R e v . D r . L a h p a i A w n g L i 2009

5. Hpaji hpan shagu hta ningtawn ai, mungkan madang hku chye chyang ai experts (sh) specialists ni law law, nga wa hkra masing jahkrat let, myu hte mungdan hpe gaw sharawt sa wa ra ai. Ga shadawn, computer kung ai mung nga ra, tsi sara wun mung nga ra, nam kawn hpaji ninghkring ni mung nga ra, engineer mung nga ra, n bungli gau ninghkrin ni mung nga ra, etc. ga ai. C. Mungkan De Hpaji Len Shalai Ai Amyu Ni Tai Shaga Dai ni gaw, myu W.P sha ni hta hpaji janmau degree kaba ni hpe gup la lu ai, hpaji du ni (hpaji ninghkrin) law wa sai majaw mungkan hpe bai daw jau ra sai. Karai jaw da ai shingra sut rai ni hte, htunghkying ningli ni hpe prat dep zai ladat hpaji ni hte sawk sagawn rai, len shalai jaw ra ai aten rai sai. Mungkan masha ni gaw, myu W.P sha ni a labau, htunghkying, myit hkawn masa, shinggyim nga pra masa, Karai masa lam ni; W.P buga a hpun kawa, du sat, sut nhprang rai ni a lam hka ja la mayu nga sai. Galoi dai lam ni hpe mungkan de len shalai jaw na kun nga ala nga ma ai. Ga shadawn, dai ni na ban prat gaw ngwi pyaw simsa lam hpe gaw gap ai prat ( the preservation of world peace) rai nga ai. Myu W.P sha ni a kinship system, kahpu ganau, mayu dama masum rai tim w 19 w

M u n g k a n D e H p a j i L e n S h a l a i A i A m y u Ta i S a g a

hte

MUNGGA LAK JET NI

langai sha hku hku sha ai, jasam ngu ai n nga ai htunghkying ni hpe mungkan de len shalai jaw lu yang mungkan simsa lam a matu jai lang mai nga ai. Lungseng a lam hpe azin ayang ka jahtuk len shalai ai hpe hti hka ja la mayu ai mungkan masha ni law law rai nga ma ai. Anhte a labau, htunghkying, myit hkawn masa, shinggyim nga pra masa, Karai masa lam ni; W.P buga a hpun kawa, du sat, sut nhprang rai ni a lam ni ka jahtuk nna, mungkan de len shalai ai lam gaw Hpan madu Karai Kasang a lata amu ni hpe hpe sak se hkam dan ai lam mung rai nga ai. Anhte lu da ai (Karai Kasang jaw da ai) hpaji sut dek hpaw nna, mungkan de hpaji ningli ni len shalai jaw saga. Ga Hpung Dim 1. Hpaji hpe manu chye shadan ai hte hpaji hta mahta nna asak chye hkrung ai amyu ni tai sa wa saga. 2. Hpaji byeng ya gaw myu a sari sadang hpe shatsaw ya lu ai sha n ga, myu a shawng lam maka kaja ni hpe gin shalat ya lu ai hte, mungkan madang dap ai myu ni tai wa hkra woi ningshawng lu ai hpe myit dum let, shawng lam a matu shajin shakut sa wa saga. w 20 w

R e v . D r . L a h p a i A w n g L i 2009

ai lam hpe shawng tam ai lam rai nga ai (Mahte 6:33). Karai Kasang a mungdan ngu ai gaw Karai Kasang up hkang ai shara re. Yesu gaw Karai Kasang a up hkang ai lam hpe, shi a asak hkrung lam hta tsep kawp hkam la ai wa re. Shi hpe kam sham ai ni mung Karai Kasang a up hkang ai hpe hkam la nna asak hkrung na hku tsun sharin wu ai. Dai majaw, Yesu sharin ya ai kyu hpyi ga hta, Na a mungdan du wa u ga (Na a up hkang ai lam, nye a asak hkrung lam hta du wa u ga) ngu hpyi shangun ai re. Dinghpring ai lam ngu ai gaw Karai Kasang a hpung shingkang atsam ningja ni langai hkrai a asak hkrung lam hta dan hkung wa hkra, shagrit shanem let marin marit ai lam rai nga ai. Yesu shi nan mung Shi a asak hkrung lam Kawa Karai Kasang ra ai hku rai u ga ngu, galoi mung kyu hpyi ai re {ga shadawn- ndai gawm ngai kaw nna shalai lu yang gaw shalai kau ya rit, rai tim ngai ra ai hku n rai nang ra ai hku rai u ga ngu akyu hpyi ai (Mahte 26:39)}. Lahta na lam ni hpe ginchyum nna, Karai Kasang hpe tsaw ra ai ngu ai gaw, Karai Kasang chyu sha teng man ai, hkrung nga ai Karai re ngu kam ai; Karai Kasang hta lai nna, kaga hpara shaje n nawku ai; Karai Kasang hpe hkrit hkungga ai; n’ gup aga hku, sat lawat hku Karai Kasang a man e shagrit shanem let asak hkrung ai, Karai Kasang a hkang da ai ga matsun ni hpe tsaw ra myit hte madat mara hkan sa ai lam re. Shani shagu na asak hkrung lam hta Karai Kasang hpe chyu sha w 25 w

M u n g k a n D e H p a j i L e n S h a l a i A i A m y u Ta i S a g a

hte

MUNGGA LAK JET NI

TSAWRA MYIT A NINGJ A NINGJA YESU HKRISTU CHYU SHA Jesus Christ Perfect love Yawhan 3:16; Roma 8:35; I Kor 13:13; I Yawhan 4:8 (April 3-5 laman galaw ai Man Maw Ginwang a mung shawa zuphpawng hta Rev. Dr. Lahpai Awng Li len shalai ai lakjet re) I. Yesu Hkristu Gaw Kadai Rai Ta? Yesu Hkristu gaw Karai Kasang a lam hte, Shi a sharawng awng ai lam ni hpe hpawdan hpyan dan ai wa re. Shi gaw:

w22 w

R e v . D r . L a h p a i A w n g L i 2009

1) Shawng ningpawt kaw nna Karai Kasang rai nna, shinggyim hkum hkrang dagraw let shinggyim masha ni hpe yubak a ningsin hta na hkye la na matu mungkan ga de du sa ai wa re (Yawhan 1:15). 2) Yawng mayawng hpe hpan da ai wa re (Yawhan 1:3; Kolose 1:16-17). 3) Tsaw ra ai wa re (Yawhan 3:16, I Yawhan 4:8). 4 Yubak nlang hte hpe raw dat kau ya ai wa re (I Yawhan 1:7). 5) Htani htana (mani, daini, htawm hpang prat) a hkrung nga ai wa re (Hebre 13:8; Shingran laika 21:6). 6) Tsadan hte si du hpe awng dang ai wa re (I Korinhtu 15:3-4; Yawhan 11:25-26). 7) Mungkan hpe awng dang ai wa re (Yawhan 16:33).

M u n g k a n D e H p a j i L e n S h a l a i A i A m y u Ta i S a g a

hte

MUNGGA LAK JET NI

hpe manu shadan ai. Shinggyim masha gaw du sat du myeng ni hta grau manu dan ai, mungkan ting hta garau manu dan ai (Mahte 12:12; Marku 8:36) hku yu let tsaw ra ai.Yesu manggang kap ai ni (Mahte 8:1-4) hpe tsaw ra ai hte shinggyim wuhpawng hta bai shang lu na matu shamai shatsai ya ai. Shut hpyit nga ai masha num hpe mung tsaw ra ai myit hte mara raw dat ya ai hte yubak lam kaw nna shalawt la ai (Yawhan 8:3-11). Ma ni hpe mung tsaw ra manu shadan ai (Marku 10:1316). Yesu shi hpe tsaw ra ai ni hpe sha tsaw ra ai n rai, mungkan shinggyim masha yawng hpe tsaw ra ai wa re. Karai Kasang hpe n tam ai, n kam ai, Karai Kasang a tsaw ra myit hpe ndang kau ai ni hpe mung tsaw ra ai wa re.

II. Yesu Madun Lai Wa Sai Tsaw ra Myit Ningja Ni Yesu gaw shi a Karai shingni ningja hpe dinghpring ai lam hte tsaw ra myit hta mahta nna shadan shadawng wu ai. Shi gaw 1. Chyoi pra ai Wenyi hte shangai ai hkam la ai (Yawhan 3:3). Chyoi pra ai Wenyi a n’ gun atsam hte she Karai Kasang sharawng awng ai asak hkrung lam hta hkawm sa ai (Luka 4:1819). 2. Myit masin kraw lawang kata chyoi pra san seng ai (Mahte 5:21-30). 3. Shinggyim masha shagu

A. Karai Kasang Hpe Tsaw Ra Ai Lam Karai Kasang hte shinggyim masha shagu hpe tsaw ra ai lam hpe kaba dik ai hkang da ai tara hku Yesu shadan shadawng dan nga ai (Mahte 5:44-47; Luka 6: 27-36). Karai Kasang hpe na a myit kraw lawang mahkra hte, na a myit masin mahkra hte, na a myit mang mahkra hte nang tsaw ra lu na ndai, ngu nna dai hpe grau kaba ai hkang da ai ga re ngu, shi nan Karai Kasang hpe tsaw ra ai hte shi hpang hkan ai ni mung Karai Kasang hpe tsaw ra na matu tsun sharin wu ai (Mahte 22:37). Karai Kasang hpe tsaw ra ai ngu ai gaw, Karai Kasang a mungdan hte Shi a dinghpring

w23 w

w 24 w

R e v . D r . L a h p a i A w n g L i 2009

M u n g k a n D e H p a j i L e n S h a l a i A i A m y u Ta i S a g a

hte

MUNGGA LAK JET NI

kam hpa manoi manat let nawku ai, shagrau shatsaw ai, shakawn kungdawn ai, Karai a magam hta kabu gara ai myit hte ap nawng daw jau ai, myit mang tsun shaga asak hkrung ai lam yawng gaw Karai Kasang a hpung shingkang hpe shadan shadawng ai, lam ni rai nga ai.

kaw shi sa shingbyi nga ai. Dai wa mung shi a prang ga de shi hpe wa rem shangun dat wu ai. Shaloi shi gaw, wa ni sha ai shapre kawp hte pyi, shi a kan jahkru mayu ti mung, gade ai mung n jaw sha mu ai. Shing rai shi myit dum yang, ‘Nye wa a shabrai sha ai ni gade wa n taw n tsang muk sha lu nga ma hka’! ‘Ngai wa gaw ndai yang e kawsi kyet ai hte hten bya magang wa nga nngai. Ngai rawt nna nye wa kaw wa n htawm, Wa e, sumsing lamu a man e mung, na a man e mung, ngai shut ni ai. Ya kaw nna, na nsha ngu na, ngai n ging n dan nngai: na shabrai sha ai masha langai mi zawn ngai hpe tawn da e law, ngu na we ai, nga ai. Shingrai shi rawt sa wa nna, kawa kaw du wa ai. Shi tsan tsan naw rai nga yang, kawa gaw shi hpe hkap mu ai hte matsan yu dum nna, gat sa n htawm, kasha a du hta noi ginshum let, shi hpe a pup wu ai. Shaloi kasha gaw, Wa e, sumsing lamu a man e mung, na a man e mung, ngai shut ni ai: ya kaw nna na nsha ngu na ngai n ging n dan nngai. Na a shabrai sha ai masha langai mi zawn, ngai hpe tawn da e law, ngu nna kawa hpe tsun nem wu ai. Kawa chyawm gaw shi a mayam ni hpe, reng htum ai hpun palawng alawan la sa nna, shi hpe jahpun ya maru; shi a lata hta lachyawp chyawp ya maru; lagaw hta kyepdin din ya maru; kawn tawn ai dumsu kasha mung la sat mu; shingrai anhte kabu kara ai hte lu sha nga ga; hpa majaw nga yang, ndai ngai sha gaw si mat sai, ya bai hkrung sali ai; mat mat sai

B. Shinggyim Masha Hpe Tsaw Ra Ai Lam Karai Kasang hpe tsaw ra ra ai ngu tsun ngut ai hpang, Yesu gaw, “Na a htingbu wa hpe, na a hkum hte maren nang tsaw ra lu na ndai” ngu hkang da ai re. Dai hpe Luka 10:23-37 hta tara sara langai Yesu “na a htingbu wa hpe na a hkum hte maren tsaw ra u’ ngu ai tara hpe tsun dat ai shaloi, dai wa gaw “nye htingbu wa gaw kadai wa rai na a ta? ngu nna Yesu hpe bai san ai shaloi, Yesu kaja ai Samari ga shadawn hte sang lang dan ai re. (Masha langai mi Yerusalem mare nna Yerihko mare de yu wa yang, damya hkrum wu ai: dai ni gaw shi a hpun palawng raw kau nna, nhtum nni di kayat nhtawm, ganoi noi si sayang she, kau da nna wa mat ma ai. Shaloi hkinjawng langai mi dai lam hku hprang hkrup nna, dai wa hpe mu jang, koi kau da wu ai. Dai hte maren, Lewi masha langai mi mung dai yang du nna, dai wa hpe mu jang, koi kau da wu ai. Samari masha langai mi mung dai lam sa wa yang, dai wa kaw du nna, shi hpe mu jang, matsan yu dum ai hte sit sa nna, shi a nma ni hta namman hte tsabyi ru

w 29 w

w 26 w

R e v . D r . L a h p a i A w n g L i 2009

M u n g k a n D e H p a j i L e n S h a l a i A i A m y u Ta i S a g a

hte

MUNGGA LAK JET NI

bun nhtawm, ahkyeng kayawp wu ai: shi a lawze hta mung dai wa hpe shajawn nhtawm, manam nta langai mi de lakawn wa nna, lajang ya wu ai. Hpang shani e shi gumhpraw lap lahkawng shaw nna, dai manam nta madu wa hpe ya let tsun wu ai gaw, ndai wa hpe yu lajang ya e; shi a majaw nang jan ma ai made gaw, ngai bai wa jang she, nang hpe wa wa na de ai, ngu da wu ai. Dai masha masum hta damya hkrum ai wa hte htingbu daw ai wa gaw, kadai mahtang re ai, ngu nna nang myit n ta? ngu nna htan wu ai. Dai tara sara gaw dai wa hpe matsan dum ai wa re ai ngu wu ai. Yesu gaw, nang mung dai zawn wa galaw u, ngu nna shi hpe tsun dat wu ai). Yesu shi nan mung shinggyim hkum hkrang hku asak hkrung ai aten hta matsan mayan, ru yak jam jau hkrum ai ni yawng hpe tsaw ra myit hte shamai shatsai, jaw lu jaw sha ai re. Dai hta sha n’ ga Yesu gaw, `Yubak lu ai ni hte hpyen ni hpe mung tsaw ra ra ai hku sharin ai re. Htingbu wa hpe na hkum hte maren tsaw ra u ngu ai gaw, tinang a akyu hpe shagyawm kau nna, manang wa a akyu a matu garum shingtau let daw jau ai lam rai nga ai. Tinang a tinggyeng hpe machyu nna asak hkrung na matu n rai, masha wa a matu asak hkrung ai lam rai nga ai. Masha wa a mai kaja lam a matu tinang a akyu hpe shagyawm kau nna, tsaw ra ai tsaw ra myit re. Masha wa a myit masin wenyi su hprang wa nna, Karai Kasang yaw shada da ai shinggyim masha langai a asak hkrung lam

C. Mara Raw Dat Ya Ai Tsaw Ra Myit Karai Kasang gaw shinggyim masha ni a n kaw n law di ai, ga n madat ai, gumlang ai majaw shanhte hpe jahten sharun shamyit kau na, Nye a man hta gum dagup shangun na, Ngai hpang de gayin wa tim dam jaw na, ringri zingrat hte sharin shaga na ngu nna, Karai Kasang myit na re ngu shinggyim masha ni myit la chye ga ai. Rai tim, Yesu Hkristu a asak hkrung lam hku nna Karai Kasang madun ai tsaw ra myit gaw lam yit mat nna, tinang kaw na hprawng mat wa ai kashu kasha langai dum nta de bai nhtang wa yang she myit dik myit pyaw ai kawa a tsaw ra myit zawn rai nga ai. Dam mat ai (sh) mat mat ai kasha lam hpe Luka 15:1125 hta Yesu ga shadawn hku shaleng dan da nga ai. (Masha langai mi shadang sha lahkawng lu ai. Dai yan hta na kaji mahtang gaw kawa hpe, Wa e, ngai la ang ai sali kumhtaw gaw ngai hpe karan ya e, ngu nna hpyi wu yang, kawa mung shan hpe sali wunli karan ya wu ai. Dai hpang nhtoi gade ya n na yang, kasha kaji gaw arai mahkra shinggyin la nhtawm, tsan ai mung de sa wa nna, dai shara e pyaw daw kadaw hkawm nga ai hte, shi a sut rai ginlut shamat kau ma jang, dai mung e hku wa kaba wa ai rai nna, shi matsan chyaren hkrum magang nga ai. Shaloi dai mung na masha langai mi

w 27 w

w 28 w

de du wa hkra garum madi shadaw, daw jau ai tsaw ra myit rai nga ai.

R e v . D r . L a h p a i A w n g L i 2009

M u n g k a n D e H p a j i L e n S h a l a i A i A m y u Ta i S a g a

hte

MUNGGA LAK JET NI

mung, ya bai mu la se ai; ngu mu ai. Shingrai shanhte pyaw pyaw rai nga ma ai). N dai ga shadawn hta, tsaw ra myit gaw mara raw dat ya ai (forgiveness) lawm ai re. Mahte 18:21-22 hta hpu nau wa bai shut shut rai yang sanit shi e htam sanit lang mara raw kau ya mai nga ai (n matsing da ai sha mara raw ya tik tik di wu ngu mayu ai re) ngu tsun sharin da ai re.

- Yawhan 14:23-24 ‘Ngai e tsaw ra wa rai yang gaw, nye ga matsun hkan shatup na ra ai: nye Wa mung dai wa hpe tsaw ra na wu ai. Ngai e n tsaw ra ai wa gaw, nye ga n hkan shatup lu ai: dai hta kaga, nanhte na la lu ai mungga gaw, nye a ga n rai li ai, ngai hpe shangun dai ai, nye Wa a mungga rai nga lu ai’. - I Yawhan 2:5 ‘Kadai rai ti mung shi a mungga hpe hkan nang a yang gaw, Karai Kasang a tsaw ra ai lam, dai wa hta e kaja wa teng teng dik wa salu ai: anhte shi hta rawng nga ga ai gaw, ndai lam majaw anhte chye lu ga ai’. - I Korinhtu 13:13 ‘makam masham, myit mada ai hte tsaw ra ai myit ngu ai lam masum rai nga ai, rai tim dai hte hta grau kaba ai gaw tsaw ra ai myit rai nga ai’. - I Korinhtu 13:2 ‘Ngai myihtoi chye htoi ai hte, sung ai ga yawng mayawng, chye chyang ai lam amyu myu hkum nga ai hte, bum hpe jasit lu hkra re ai makam masham rawng ti mung, tsaw ra ai myit n rawng yang gaw, ngai hpa n rai nga nngai’. - Galati 5:6 ‘Hkristu hta e matu gadoi hkam ai lam rai ti mung, matu gadoi n hkam ai lam rai ti mung, hpa akyu nnga ai rai nna, tsaw ra myit hte shachyen ai makam masham hkrai sha, akyu rawng nga ai’. - Roma 8:39 ‘Hkristu Yesu a tsaw ra ai hta na anhte hpe kadai wa mi jahka kau lu na a ta?’

D. Shagrit Shanem ai Tsaw Ra Myit Yesu gaw Karai majing, hkaw hkam ni a hkaw hkam rai tim, shi hkum shi shangun ma zawn shagrit shanem ai hte daw jaw ai re. Shangun ma a nsam hpe dagraw nna, sape ni a lagaw hpe kashin ya ai re (Yawhan 13:1-15). Luka 18:9-14 hta tinang hkum ding man dum nna, masha kaga hpe hpa n nawn ai Hparishe wa hte, ti nang hkum yubak kap dum ai kang hta ai wa a htingnu de lung wa nna kyu hpyi ai lam ga shadawn hku Yesu tsun dan nga ai. N dai ga shadawn hta, mara n lu dum ai, san seng chyoi pra dum ai Hparishe wa hta, shagrit shanem let yubak kap ai wa hpe matsan dum la rit ngu, sinda adup let kyu hpyi ai kang hta ai wa mahtang Karai Kasang a man e ding hpring ai lam grau lu la wu ai ngu nna, Yesu tsun sharin da nga ai. Yesu gaw shinggyim masha ni shi a man hta tinang hkum tinang asum jaw hput di na matu, grai mazut ai ladat hte hkye mawai la ai wa n rai. Galu kaba dik htum ai tsaw ra myit hte tinang a arawng aya, hpung

w 33 w

w 30 w

R e v . D r . L a h p a i A w n g L i 2009

dagu, daru magam ni yawng kau da nna, mayam a nsam hpe hpun dagraw let wu dang ntsa si hkam ai hku nna she, shinggyim masha ni hpe tsaw ra myit hte hkye la ai magam gun hpai lai wa sai wa re. Tinang hkum tinang dinghpring dum, grau dum, chyoi pra san seng dum, kaga ni hta makam masham grau nga dum ai Hparishe ni hpe Yesu daru kau nga ai (Mahte 23:23-28). Yesu shi du sa ai gaw masha ni a daw jau ai hpe hkam la na matu du sa ai n rai, shi mahtang shinggyim masha ni hpe daw jau na matu du sa ai ngu, shagrit shanem ai tsaw ra myit hte daw jau ai wa re (Mahte 20:28). E. Asak Jaw Kau Ai Du Hkra Tsaw Ra Ai Tsaw Ra Myit Yawhan 3:16 hta “Karai Kasang a kasha hpe kam sham ai ni, hten bya n hkrum ai sha, htani htana asak lu la mu ga nga, Karai Kasang gaw shi a kasha shingtai hpe jaw kau ai kaw du hkra mungkan ga hpe tsaw ra wu ai” ngu nna, Karai Kasang a tsaw ra myit gaw asak jaw kau ai du hkra tsaw ra ai, tsaw ra myit re ngu tsun sang lang da nga ai. Shinggyim masha ni hpe tsaw ra ai lam hpe, jahtum chyalai hku nna wu dang ntsa du daw sai hkaw hkam let, Yesu madun lai wa sai. Yawhan 10:11 hta Yesu tsun ai “Ngai gaw sagu rem wa kaja rai nngai. Sagu rem wa kaja gaw, sagu ni a matu tinang a asak nawng ya kau lu ai” ngu shi a w 31 w

M u n g k a n D e H p a j i L e n S h a l a i A i A m y u Ta i S a g a

hte

MUNGGA LAK JET NI

tsaw ra myit hpe shaleng dan nga ai.Yawhan 15:11-13 hta Yesu tsun ai gaw, “Nye a kabu gara ai myit nanhte hta rawng nga na hte, nanhte a kabu gara ai gaw hpring tup wa na matu, ga ndai ngai nanhte hpe tsun da made ai. Ngai nanhte hpe tsaw ra made ai zawn, nanhte shada da tsaw ra nga mu, dai gaw nye a ga matsun rai li ai. “Jinghku wa a matu tinang a asak nawng kau hkra tsaw ra ai myit hta grau kaba ai tsaw ra ai myit gaw kadai hta mung n nga ai” nga nna tsun sharin da nga ai. F. Hkristan Ni Yesu A Tsaw Ra Myit Hpe Bu Hpun Dagraw Ra Ai Lam Hkristan asak hkrung lam gaw Yesu a tsaw ra myit hpe hkam la lu sai ni re ai hte maren, Yesu a tsaw ra myit ningja hpe mungkan de, anhte a asak hkrung lam hku len shalai ya ra ai lit lu ga ai. Lawu na chyum ga ni gaw anhte hpe Yesu a tsaw ra myit mungkan de len shalai ra ai lam shatsam ai mungga ni rai nga mali ai. - Yawhan 14:21 ‘Nye a ga matsun lu la nna hkan shatup ai wa gaw, ngai hpe tsaw ra ai wa rai nga ai.Ngai e tsaw ra ai wa hpe nye wa mung tsaw ra na wu ai: ngai mung dai wa hpe tsaw ra ai hte, ngai hkum nan shi hpe shadan dan na we ai’.

w 32 w

R e v . D r . L a h p a i A w n g L i 2009

D. Wenyi hta matsan mayan rai nga ai wa gaw, Karai Kasang a chyeju hte sha hkrung nga lu ai hpe dum chye nna, shagrit shanem ai myit lu la ma ai. Tingyeng marin myit ni shagyawm kau nna, Karai Kasang sharawng awng ai hku asak hkrung na myit shajin lu ai. Karai Kasang a matu asak hkrung gwi wa ai. Dai majaw dai ni gaw, sumsing mungdan a kashu kasha ni hkam la lu na lam ma hkra hkam la lu na re. Mahte. 16:24 hta Yesu gaw “Ngai hpang de sa wa mayu ai wa kadai rai tim mung, tinang a hkum hpe nyet kau lu na rai nna, shi a wu dang hpai let ngai kaw hkan nang ru ga” ngu nna tsun sharin da nga ai. Kam hpa manoi manat ai hte Karai Kasang kaw ap da let asak hkrung ai wa sha Karai Kasang a ga madat nna, Karai Kasang sharawng awng ai hku hkawm sa na re majaw, sumsing mungdan gaw shanhte a mungdan rai na ra ai.

M u n g k a n D e H p a j i L e n S h a l a i A i A m y u Ta i S a g a

hte

MUNGGA LAK JET NI

- Yawhan 13:35 ‘Shing rai nanhte shada tsaw ra ai myit rawng nga myit yang gaw, nanhte nye a sape ni rai nga myit dai gaw, masha yawng mayawng chye lu na mara ai’. III. A Lu Ai Tara Yesu a bum ntsa na tara hkaw ga ni gaw Yesu a tsaw ra myit shingni hpe bu hpun dargaw let asak hkrung lu na matu sharin matsun ai mungga ni re. A lu ai ngu ai gaw Karai Kasang sharawng awng ai ngu ai lachyum re.

2. Yawn hkyen hkrum ai ni gaw a lu ma ai, kaning rai n me law shanhte shalan shabran ai hkrum na mara ai. (Blesses are they that mourn: for they shall be comforted). A. Yawn hkyen hkrum ai shaloi she, tinang hta makam masham nga n nga; nga yang mung

1. Wenyi hta matsan mayan rai nga ai ni gaw a lu ma ai; kaning rai n me law, sumsing lamu a mungdan shanhte a mungdan rai nga ma lu ai. (Blessed are the poor in spirit: for theirs is the kingdom of heaven). Mahte 5:3. A. Wenyi hta matsan mayan rai nga na matu gaw, tinang hta wenyi lam gawng kya nga ai hpe dum ra ai. Tara Agyi 16:20-21 hta Samsun, Delila a hkalem ai majaw kara zen kau ya ai hkam ra mat ai.Karai Kasang a wenyi shi hte rau n rai mat ai. Dai majaw n gun n rawng mat ai. Matsan mayan rai mat ai. Hparishe ni, tara shadik nna, wenyi lam hta sut su dum ma ai. Rai tim, Yesu shanhte hpe lup hte bung ai ni ngu daru kau ai (Mahte

w 37 w

w 34 w

R e v . D r . L a h p a i A w n g L i 2009

23:23-28). Luka 18:10-14 hta Yesu ga shadawn tsun ai hta mung Hparishe wa Wenyi lam hta hkum tsup dum ai.Kang hta ai wa chyawm gaw shi hta gawng kya dum ai n hkum tsup dum ai hte Karai Kasang kaw hpyi sit shang ai. Dai majaw Kang hta ai wa dinghpring ai lam hparishe wa hta grau lu la ai. Dai re ai majaw Wenyi hta sut su ra ai hpe dum chye ai ni, dai hpe hkan tam na ra ai. Shaloi Karai Kasang hpe shagroi gara ai myit masin hte hkan tam na mara ai rai nna, Karai Kasang a mungdan hte seng ai masha ni tai wa na re. B. Wenyi hta gawng kya nga ai wa gaw, Karai Kasang sha jaw ya, shabyin ya lu ai hpe mu chye wa na rai nna, Yesu a si hkam ai hte hkrung rawt ai chyeju hta sut su ai wa tai wa na re. Wenyi hta sut su ai ngu ai hpe chye na wa na ra ai. Luka 12:16-21 hta sut gan law htam wa ai hta, masha a asak rawng ai n rai nga tsun da nga ai. Dai ga shadawn hta Sahti wa shi a yi hkau na hta nsi naisi grai ngai ai majaw, dum kaba galaw la nna sut rai ni hpe shinggyin da nhtawm “nye myit masin e law law ning a matu arai kaja law law nang shinggyin da ni ai, myit masin e asan apan rai nga nu,lu nu sha nu, pyaw pyaw rai nga nu, ngu na we ai. Shaloi w 35 w

M u n g k a n D e H p a j i L e n S h a l a i A i A m y u Ta i S a g a

hte

MUNGGA LAK JET NI

Karai Kasang gaw dai wa hpe, masha angawk e, dai na jang na a myit masin hpe dawm la kau ya na ra ai: dai rai nna, nang mahkawng shachyip da ai arai ni gaw, gade a matu rai na ra ta? Tinang a matu sut gan mahkawng nna, Karai Kasang hta n lu n su ai wa gaw shing re ai wa rai nga ai, nga nna Yesu sharin da nga ai. Wenyi hta matsan mayan rai nga ai ni gaw, tinang hkrai hpa mung ndang di lu ai majaw, Karai Kasang hpe tam ai hte manoi manat wa ai majaw Karai Kasang a kashu kasha ni tai wa na re. C. Wenyi hta matsan mayan hkrum nga ai wa gaw, Karai Kasang hpe tsep kawp kam hpa manoi manat ra ai hpe chye wa ai re.Yawhan 15:4f ‘Ngai hta noi nga mu, ngai mung nanhte hta noi nga na, shaloi nanhte asi law law si na’. Yesu tsun ai ‘nanhte ngai hta noi nga nna,nye ga mung nanhte hta noi nga ai rai yang nanhte hpa hpyi mayu yang hpyi mu, hpyi ai hte maren nanhte hpe madat ya na’ nga ai re. (Karai Kasang hpe n hkrit, n hkungga ai majaw tsa, kan-ni lu ai ni; nse nsa ai hku asak hkrung ai ni;dinghku hten ai ni; mawp sha ai ni; lagut damya ni; masha sat ai lam ni byin nga ai). Karai Kasang hpe tsep kawp kam hpa manoi manta ai ni gaw, Karai Kasang a mungdan a Sali wunli hkam la lu na re. w 36 w

R e v . D r . L a h p a i A w n g L i 2009

ai re. Dai majw hparishe ni a asak hkrung lam shut nga ai ngu gwi gwi tsun ai (Mahte 23:2328) . Nawku htingnu kaw n tara ai hku amyat htuk, tinang a tinggyeng a matu sut tam la ai hpe pawt sindawng nna, pum hkum saboi ni hpe galau kau ya ai re (Mahte 21:12-13). Mahte laika 11:29 hta “nye a lam sharin la mu” ngu tsun sharin let Karai Kasang a mungdan a matu, Karai Kasang sharawng awng ai lam hpe masha myi man n tau ai sha Karai Kasang a myi man tau let gwi gwi tsun sharin mu, galaw gun hpai mu ngu kasi madun ai lam re. Mungkan hpe madu lu na ngu ai gaw, Karai Kasang moi kaw nna ga sadi jaw da ai hpe madu la lu na ngu ai re. Ga shadawn, Abraham hpe Ningpawt Ninghpang 15:7 hta “Ndai mung hpe na a sali wunli shatai na matu jaw na nga nna, Hkaladea masha ni nga ai Ura mare kaw nna nang hpe shaga woi wa ai Yehowa gaw ngai rai nga nngai” ngu Yehowa tsun ai. Tara Jahprang. 4:38 hta “Nang hta grau kaba nna, grau law ai amyu ni hpe na a man na shi shaden kau ya nna, dai ni rai nga ai hte maren shanhte a lamu ga hta nang hpe woi shawn nna, sali wunli madu shangun na nga, shi a nsam kaba hte Egutu mung kaw nna shi a man de shaw wa nit dai” nga tsun da nga ai. Karai Kasang a ga madat let kam sham ai hte shi a ga sadi ni hpe madu la lu ai lam ni re. Tinang ra ai lam hpe lata nna, w 41 w

M u n g k a n D e H p a j i L e n S h a l a i A i A m y u Ta i S a g a

hte

MUNGGA LAK JET NI

ngang kang ai makam masham rai nga ai kun? jep joi yu lu wa ai. Masha gaw yawn hkyen hkrum ai shaloi Karai Kasang hpe hpyi jahtau chye nga ai. Shaloi, dai wa Karai Kasang a shalan shabran ai tsaw ra myit hpe hkam la lu na re. B. Masha wa a yawn hkyen, tsin yam tsin dam hkrum sha ra ai hpe mu mada nna, yawn hkyen hkrum ai ni gaw a lu ma ai. Masha wa hte rau yawn hkyen ai, hkam sha lawm ai tsaw ra myit gaw, Karai Kasang a tsaw ra myit ningja re. C. Tinang a yubak mara hpe mu nna, myit malai ai hte yawn hkyen ai wa a lu ai. Yubak a shabrai si ai hpe chye nna myit malai lu nna, Karai Kasang hpang de nhtang wa mai ai. Dai wa hpe Yesu mara raw ya nna, Shi hta masha ningnan tai wa shangun ai re. II Kor 7:10 hta tsun ai gaw, Karai Kasang ra ai yawn hkyen ai gaw, hkye hkrang la ai hkrum hkra, n tsang ra ai myit malai ai hpe shachyen nga ai, mungkan ga a yawn hkyen ai chyawm gaw, si mat ai hpe shachyen nga ai. Yawn hkyen hkrum ai aten hta Karai Kasang a shalan shabran ai lam hkam la lu ai wa gaw, teng sha Karai Kasang a chyeju hkam la lu ai wa rai nga ai.

w 38 w

R e v . D r . L a h p a i A w n g L i 2009

3. Myit sumnung ai ni gaw a lu ma ai, kaning rai n me law, shanhte mungkan ga hpe madu lu na mara ai.(Blessed are the meek: for they shall inherit the earth). Myit sum nung ai ngu ai gaw, hkrit ai, dang sha mayu ai wa hpe galoi mung asum jaw ai, jaw tim n jaw tim baw gum hkap la ai myit masa n re. English ga hkum meek ngu ai a chyum masa lachyum gaw 1) Karai Kasang a ga madat mara na matu jin jin rai nga ai myit masin 2) Karai Kasng a hkang da ai tara ni hpe kabu gara hkap la hkan san a matu jin jin rai nga ai myit masin hpe ngu ai re. A. Karai Kasang hpe myit masin hkum hkrang ma hkra hte kam hpa let tinang hkum hpe Karai Kasang kaw tsep kawp ap da ai wa re. Luka 1:38 hta Mari tsun ai, na a ga hte maren ngai hta rai wa u ga. Mahte 26:39-42 hta Yesu , nye a myit n rai, na a myit she rai u ga kyu hpyi ai re. Karai Kasang kaw ap ai asak hkrung lam hpe Karai Kasang lit la ya nga ai. Dai majaw mungkan gaw shanhte hpe n dang kau lu ai. Shanhte she mungkan hpe dang kau ai ni rai na re. B. Jaw ang ai aten hta masin pawt nna, n jaw ai aten hta masin n pawt ai wa re. Tinang hte, tinang a akyu hkra wa yang masin pawt ai gaw yu maya shinggyim masha a sat lawat re. Rai tim, masha w 39 w

M u n g k a n D e H p a j i L e n S h a l a i A i A m y u Ta i S a g a

hte

MUNGGA LAK JET NI

wa a matu (sh) wuhpawng a matu n tara, dang sha roi rip, zing ri, baw daw sha, mawp sha, ai ni a matu tsaw ra matsan dum ai myit hte masin pawt let shalawt na matu ap nawng shakut ai gaw, Karai Kasang a mungdan gaw de ai lam hta shang lawm ai lam re. Karai Kasang a mungdan a maka kum la gaw tsaw ra ai, ngwi pyaw simsa ai hte tara rap ra ai lam ni re. Dai majaw, tinang a tingyeng a matu n rai, jahten sharun na matu n rai, hkye la na, garum shingtau na, masha wa a tsin yam kaw na shalawt na matu pru ai sin pawt lam gaw jaw nga ai. Ga shadawn, Bu Hkawm Laika 12:3 hta “Moshe gaw, ga ningtsa ting na masha nlang hta myit grau sumnung ai wa rai nga ai”ngu tsun shagrau da nga ai. Moshe gaw n tara ai hpe makawp ai shaloi lata lai mat nna, Egutu masha hpe sat ga ai. Egutu hkaw hkam Hpara U hpe, ‘nye masha ni hpe dat u’ ngu gwi gwi tsun ai wa re. Pawt sindawng let Israela ni hpe daru sharin ai. Rai tim dai lam ni gaw, tinang a myit ra ai lam a matu n rai, Karai Kasang a sharawng awng ai lam hpe madung dat nna tsun shaga, galaw gun hpai ai majaw, Moshe hpe sumnung ai myit masin lu la ai wa re ngu tsun ai re. Yesu mung Karai Kasang a sharawng awng ai lam hpe masha myi man n tau ai sha gwi gwi tsun sharin w 40 w

R e v . D r . L a h p a i A w n g L i 2009

yawng hpe pai hkra gin hka nna, nkau mi hpe sumsing mungdan de, nkau mi hpe ngarai de gin hka na hta mung, masha wa ru yak jam jau ai shaloi kade tsaw ra myit hte garum shingtau ai ngu ai ntsa hta daw dan ai lam lawm na nga tsun sharin da nga ai.Matsan dum chye ai ni gaw Yesu hte myit ningja langai sha rai nna, Yesu mung shanhte hpe matsan dum lanu lahku la na re. 6. Myit san seng ai ni gaw a lu ma ai:kaning rai n me law, shanhte gaw Karai Kasang hpe mu lu na maru ai. (Blessed are the pure in heart: for they shall see God).Mahte 5:8. Htung hkying hkringhtawng hku shinggan shingni hpraw san shakut ai hta, myit masin kata san seng ai hpe tsun ai re. Shinggan hku yu yang makam masham nga ai zawn rai tim, myit masin awu asin rai yang gaw myit san seng ai wa n rai nga ai. Mahte.23:27 hta Hparishe ni shinggan shingni hku makam masham hte seng ai tara shadik dum tim, myit masin hta tinggyeng myit machyu ai, Karai a sharawng awng ai lam hpe n tam ai majaw Yesu shanhte hpe lup hte bung ai ngu tsun shadum ai re. Karai Kasang hpe mu lu na matu, nhten ai myit n rawng ai sha; n ju n dawng, awu asin re ai myit hpe yeng seng kau na ahkyak ai. Karai Kasang hpe kadai mung myi hte n mu lu ai. Yehowa Moshe hpe ‘nang nye myi man n mu lu na re, nye w 45 w

M u n g k a n D e H p a j i L e n S h a l a i A i A m y u Ta i S a g a

hte

MUNGGA LAK JET NI

tinang ra ai hku asak hkrung yang Hkanan mung hpe n madu la lu na ma ai. Kam sham ai hte, shagrit shanem let Karai Kasang sharawng awng ai hku asak hkrung jang ‘na mungdan du wa rit ga ngu ai’ yesu sharin ya ai kyu hpyi ga hte maren anhte kaw du wa na re.Yesu du sa ai shaloi ga sadi jaw ai gaw 1) simsa ai lam (shalom) ,ndai mungkan n jahten lu ai simsa ai lam lu la na.Kaning re ai lam mung anhte hpe Karai a tsaw ra myit hte n jahka kau ya lu sai, ngu ai re. 2) N’ gun atsam, marin myit, tingyeng myit, sin pawt myit hpe up hkang lu ai atsam ningja lu la shangun na. Dai majaw myit sumnung ai ni gaw Yesu Hkristu a up hkang ai hpe tsep kawp hkam la nna, madu Yesu sharin da ai kasi hku asak hkrung ai ni re ai majaw, Karai Kasang a kasha majing ni rai nna, Karai Kasang hpan da ai mungkan hpe madu lu ai ni rai na. Mungkan a mayam tai ai kaw nna lawt ai ni rai na re. 4. Dinghpring ai hpe kawsi hpang gara nga ai ni gaw a lu ma ai: kaning rai n me law, shanhte hkru kat wa lu na mara ai. (Blessed are they which do hunger and thirst after righteousness: for they shall be filled) Mahte 5:6. Kawsi hpang gara ai gaw hkrung nga ai ngu ai a kumla re.Si ai ni kaw si hpang gara ai lam n nga ma ai. Karai Kasang sha jaw ya lu ai dinghpring ai hpe kawsi w 42 w

R e v . D r . L a h p a i A w n g L i 2009

M u n g k a n D e H p a j i L e n S h a l a i A i A m y u Ta i S a g a

hte

MUNGGA LAK JET NI

hpang gara ai gaw, Karai Kasang hte shi a sharawng awng ai lam hpe chye mayu, hkan nang mayu, madu la lu mayu ai lam re. Chyum laika hti lagawn, nawku n kam sa wa, kyu hpyi lagawn wa, chyum laika hpe n kam hkan nang wa rai jang, wenyi hta si ai de du wa ai kum la re. Luka 15:11-24 hta dam mat ai kasha: 24 “ndai ngai sha gaw si mat sai, ya bai hkrung sali ai, mat mat sai, ya bai mu la sali ai” ngu nna Karai Kasang hte tsan mat ai, n seng mat ai kum la hpe shaleng dan nga ai re. Mahte 19:16-22;Marku.10:17-22; Luka 18:1823 ni hta aya lu ai masha n htum n wai asak hpe lu la mayu ai. Yesu shi hpe lu malu hpe kau da gwi ai daram, n htum n wai asak hpe marin marin nni? Ngu dai wa hpe san ai re. Mahte 8:20; Luka 9:57-58 hta masha langai Yesu kaw hkan nang na tsun ai shaloi, Yesu gaw,chyahkyawn ni nhkun lu ma ai, ntsa malen pyen ai u ni mung, u yup lu ma ai; dai masha kasha chyawm gaw baw tawn na shara pyi n lu nga ai, ngu nna tsun ai hta nang gaw prat a tsin yam ma hkra hpe hkam jan lu ai hku nna nye a hpang hkan nang gwi nni? ngu san ai lam rai nga ai.Mahte 10:37; Luka 14:26 hta “ngai hpe tsaw ra ai hta Kanu/wa, kashu kasha hpe grau tsaw ra ai rai yang, ngai hte n ging ai” ngu Yesu tsun sharin ai re. Hkristan asak hkrung lam gaw Karai Kasang hte shi a tara ni hpe chye ai sha n rai, dinghpring ai lam gaw si hkrung si htan lam daram ahkyak ai hku marin

marit ai lam re. Hkan sharau, shakut shadik shatup ai lam re. Dinghpring ai ngu ai gaw, 1) Tara rap ra ai hpe marin marit ai (Amo 5:24). ) 2) Karai Kasang hte masha hpe tsaw ra let ap nawng daw jau ai lam re. 3) Karai Kasang hte jaw ang ai hku htinglu/lai ai lam re.

w 43 w

w 44 w

5. Matsan chye dum ai ni gaw a lu ma ai: kaning rai n me law shanhte matsan dum la ai hkrum na mara ai. (Blessed are the merciful:for they shall obtain mercy). Mahte. 5:7. Matsan chye dum ai ngu ai gaw, masha wa hpe tinang a akyu matu hpa mung nlawm ai sha, lama ma kaw na hkyam sa shangun mayu ai, shalawt la mayu ai tsaw ra myit hpe ngu ai re. Dai gaw Karai Kasang a tsaw ra myit ningja re. Karai Kasang hpe kade tsaw ra ai gaw masha hpe kade tsaw ra ai ngu ai shadawn shadang hte she daw dan la mai nga ai. Ga shadawn, Kaja ai Samari mau mwi hpe yu ai shaloi, Hkristan asak hkrung lam gaw, tingyeng a matu sha hkrung nga na matu n rai, masha wa a matu asak hkrung na matu re.Mahte 7:2 hta ‘nanhte jeyang ai hku hkan nna,nanhte jeyang ai hkrum na marin dai’.Mahte 6:14-15 hta tsun ai gaw ‘masha ni a shut hpyit ai hpe nanhte raw kaw ya myit yang gaw, nanhte a shut hpyit ai hpe mung raw kau ya na’. Mahte 25 hta hpang jahtum n htoi e sagu hte bainam hpe garan ginhka ai zawn, Yesu gaw

R e v . D r . L a h p a i A w n g L i 2009

hkrung ai majaw, n ju n dawng ai ni nga wa nna, wudang ntsa hta zingri zingrat hkrum sha lai wa sai re. Raitim Karai Kasang a hpung shingkang hta bai hkrung rawt ai hte sumsing tingnyang hta ningngai nga sai re. Yesu Hkrsitu hte rau zingri/rat hkrum jang Yesu Hkrsitu hte rau Mungdan shang lu na (Roma.8:17). Hkristu hte rau si jang Hkristu hte rau hkrung rawt na ra ai. Yesu Hkristu a marang e hkam sharang yang, Yesu Hkrsitu hte rau sumsing mungdan hta ningngai nga lu na re (2 Tim 1:11-12). Yesu gaw shi a tsaw ra myit hpe tengman ai, tara rap ra ai, dinghpring ai hku madun ai shaloi nsin kata de n htoi htoi shang wa nna asan sha, nsin kata na n hkru n kaja ai lam ni mu lu ai zawn, n ding man ai hku asak hkrung nga ai ni ti nang a yubak mara ni dan dawng wa nna, dai n htoi hpe n ju ai ni mung nga lai wa sai ai. Zingri zingrat hte asak du hkra gyam sat ai ni nga lai wa sai. Rai tim dai Yesu a tsaw ra myit hpe, myit malai ai hte kabu gara hkam la ai ni, Yesu a tsaw ra myit hta myit ngwi myit pyaw lam lu la nna, htani htana asak hpe lu la ma ai.

M u n g k a n D e H p a j i L e n S h a l a i A i A m y u Ta i S a g a

hte

MUNGGA LAK JET NI

myiman mu lu ai ni teng sha si na ngu tsun sharin wu ai. Yawhan 1:18 hta Karai Kasang hpe kadai mung nmu yu ai. Dai majaw Karai Kasang hpe mu lu na ngu ai gaw, 1) Karai Kasang a lam hpe hkum tsup kup hkra chye na lu, shi a myit ningja, lata amu ni hpe chye na wa lu na ngu ai re. 2) myit san seng yang sha Karai Kasang hte htinglu/lai kanawn mazum lu na mara ai. Karai Kasang mung chyoi pra ai wenyi hku shi hta shanu nga na rai nna, myit masin kaw na asan apra mu lu na, chye na hkam la lu na, ngu ai re.

Madi shadaw ai laika ni: 1. Billy Graham, The Secret of Happiness (Great Britain: Richard Clay and Company Ltd., 1959). 2. Henlee H. Barnette, Introduction Christian Ethics (Nashville, Tennessee: Broadman Press, 1961).

7. Shangwi shapyaw chye ai ni gaw a lu ma ai: kaning rai n me law,shanhte hpe Karai Kasang a kasha ni ngu shamying na maru ai.(Blessed are the peacemakers:for they shall be called the children of God).Mahte 5:9. Gali/law lam, gasat gala lam hpe shazim ya ai, simsa lam nga wa hkra galaw shakut ai ni hpe tsun ai re. Masha n ju na tsang, jahpwoi asawng na tsang, dukhka hkrum na tsang ai majaw, koi ai hku lapran nga ai ni hpe tsun mayu ai n rai. Shawa a gahkin gumdin lam hpe n yu, ngwi pyaw simsa lam hpe n yu ai sha tinang a akyu, tinang hte tinang a dinghku, jinghku jingyu nga mu nga mai lam a matu sha asak hkrung ai ni hpe tsun ai n rai. Shalom ngu ai ngwi pyaw simsa lam gaw kalu kaba, bawngring wa na matu, matsan nga ai lam ni mat mat hkra shakut ai hpe tsun ai re. Dai hpe hkan

w 49 w

w 46 w

R e v . D r . L a h p a i A w n g L i 2009

M u n g k a n D e H p a j i L e n S h a l a i A i A m y u Ta i S a g a

hte

MUNGGA LAK JET NI

8.Dingman lam majaw zingri zingrat hkrum ai ni gaw a lu ma ai, kaning rai n me law, sumsing lamu a mungdan, shanhte a mungdan rai nga malu ai. Nye a lam majaw, masha ni gaw nanhte hpe asawng asang di nna zingri zingrat nga ma ai hte, masu ai hku hkan let mara amyu myu shagun da myit dai shaloi e, nanhte a lu myit dai. Kabu nna pyaw pyaw rai nga mu, kaning rai n me law, sumsing lamu hta e nanhte a shabrai kaba nga mali dai, nanhte a shawng a myihtoi ni hpe mung shanhte dai hte maren zingri zingrat di kau manu ai. (Blessed are they which are persecuted for righteousness’ sake: for theirs is the

kingdom of heaven.Happy are you when people insult you and persecute you and tell all kinds of evil lies against you because you are my followers. Be happy and glad, for a great reward is kept for you in heaven.This is how the prophets who lived before you were persecuted). Mahte 5:9-12. Hkristan ni a asak hkrung lam hta Hkristu a tengman ai matsun maroi hku tsun shaga, asak hkrung ai shaloi, asawng asang, shatan n hkan, zingri zingrat lam ai hkrum hkra ra nga ga ai. Asawng asang ringri ringzat ai lapran hta Hkrsitan langai hku ding ding man man hkrung nga ai gaw jet Hkrsitan ni a ningja re. Yesu Hkristu madun lai wa sai ningja nan rai nga ai. Dai zawn re ai Hkrsitan ni a asak hkrung lam hta shinggyim masha ni n jaw ya lu ai ngwi pyaw sim sa ai lam lu la na ngu Yesu ga sadi jaw da nga ai (Yawhan 16:33). Shanhte hte rau Yesu Hkrsitu rau nga nga ai ( Mahte 28: 20). Sisa hkawhkam hpe n naw ku ai majaw zingri zingrat hkrum ai ni; tinang kam sham ai Yesu Hkrsitu a lam hpe hkan hkaw tsun ai majaw zingri zingrat hkrum ai ni hpung labau hta adan aleng anhte mu lu ga ai. Jet ai Hkristan langai hku ding ding man man Yesu hpe kam sham let, asak hkrung ai a majaw zingri hkrum ai rai yang gaw, dai gaw Yesu a lagaw hkang hkan ai lam re majaw a lu ai. Yesu mung Kawa Karai Kasang a mungdan a matu ding ding man man hkaw tsun ask

w 47 w

w 48 w

galaw ai wa a lu ai ngu ai re. Ahkayk lam madung gaw 1) Tinang a myit masin shawng Karai Kasang hta ngwi pyaw simsa ai lam lu la ra ai. Hpa majaw nga yang Yesu Hkrsitu gaw ngwi pyaw simsa lam a madu re. 2) Ga law ga la, gasat, n ju n dawng lam ni sim na matu hte, Karai Kasang hte masha lapran teng man ai ganawn mazum lam nga hkra galaw ai lam re. Karai Kasang hte shinggyim masha, masha shada ngwi pyaw simsa hkra shakut ai, galaw ai ni gaw, Yesu Hkrsitu galaw ai amu bungli hpe hkan galaw nga ai ni re ai majaw Karai Kasang a kasha ni ngu tsun ai re ( Roma 15:32;16:20; Hpilipi 4:9; 2; Korinhtu 13:11; Hebre 13:20-21; I Timohti 5:23).

R e v . D r . L a h p a i A w n g L i 2009

M u n g k a n D e H p a j i L e n S h a l a i A i A m y u Ta i S a g a

hte

MUNGGA LAK JET NI

jawng a academic madang hpe daw dan yang shut na re. Dai ni ngai, Ph.D jan mau gup la ngut nna, wa maram yu yang, ya du hkra anhte KTC gaw kaning re ai theology masa hta mahta nna, chyum mungga ni hpe sharin ya nga ai ngu ai hpe, ya she naw bawng jahkrup hpang wa nga ai hku, a san sha mu lu ai. Ningja rawng ai magam gun ni hpe shangai shapraw ai kaw she, KTC a madang hte sari sadang hpe daw dan ra na re. Jawngma ni mung hpaji hpe sharawng shara hte hka ja ai ni nau n law wa hkraw shi nga ai. Library hta laika hpan ni hkum wa sai, rai tim devotional hte seng ai laika buk ni she grau law nna, academic a matu sawk hka ja mai ai laika ni nau n law shi ai. Jawngma law ai hta hkan nna, academic hku jai lang na laika buk law law nga hkra naw lajang da ra ai. Sharin Sara ni a madang gaw M.Div degree program du hkra na matu gaw, pyi jan sai ngu mai tsun ai. Ap nawng nga ai sharin sara/num ni hpe grau tangdu hkra sharin achyin ai lam hta maju jung lu na matu, lam shagu hku naw madi shadaw la ra ai (Ga shadawn- up to date laika ni sara/num ni lu hti nna, jawng ma ni hpe bai ginlen ya lu na matu lajang ya ra ai. Shabri shabrai prat hte shingdaw nna, htap htuk manu ai daram kum hpa ra ai. Internet ni lu lang hkra lajang da ya ra ai, internet Nawng Nang ginra de rai n mai lu tim, shara ra kaw mai jai lang na matu woi awn nga ai ni woi

3. William Barclay, The Daily Study Bible: The Gospel Of Metthew (Bangalore: Theological Publications in India, 1994). 4. John MacArthur, The MacArthur Study Bible (Nashville, Tennessee: Thomas Neslon Inc, 2004). 5. D.A Carson, eds., New Bible Commentary (Leicester: Intervarsity Press, 2002).

w 53 w

w 50 w

wwuww

R e v . D r . L a h p a i A w n g L i 2009

?

SAN HT AI HTAI

(2008-2009 Kachin Theological College, Nawng Nang, jawngma ganawn mazum hpung, laili laika komiti ni san ai ga san hpe Rev. Dr. Lahpai Awng Li htai ai mahtai ni re)

u C

1. Shawng nnan Sara a Ph.D janmau hpe shachyen ya rit.

M u n g k a n D e H p a j i L e n S h a l a i A i A m y u Ta i S a g a

hte

MUNGGA LAK JET NI

nga ai.Ngai gup la lu ai Ph.D jamau gaw, Ph.D in Religious Studies ngu ai rai nna, Asha Karai Masa (Asian Theology) hpe major tawn nna, hka ja la ai degree re. Philipine Christian University kaw nna hkap la lu ai re. Sharin hka ja ai aten ladaw gaw 3 ning re. Ph.D degree gaw professorship a matu (sh) Wuhpawng hpe zai ladat ningnan ni ginshalat nna woi awn lu na matu design galaw ai degree re. 3 ning hte 5 ning lapran hta ngut la mai ai. 3 ning hte ngut ai ni gaw lawan dik ai hku lu shangut ai ni re. Ngai mung 3 ning hte ngut ai re. Shaning gadun dik ai hku Ph.D degree janmau gup la lu ai hku re. 2. Anhte Jawng, Academic madang de sa wa nga sai lam chye lu ai. De a ntsa Sara a ningmu tsun ya rit. (Ga shadawn: Anhte a hpaji, sharin Sara, madang hte htuk manu nga ai kun?)

Dai ni anhte yawng chye da mai ai lam gaw, Doctor mying shagu Ph.D jan mau lu ai wa n re. D.Min, D.Miss, STD, Th.D, D.D, etc., lu ai ni hpe mung Doctor ngu nna shaga ma ai. Ph.D gaw University ni kaw nna, shagrau ai mungkan e tsaw dik ai degree re (Th.D gaw seminary ni kaw nna shagrau ai tsaw dik ai degree re). Tsaw ai de Ph.D degree hta grau ai degree ngu ai, dai ni na mungkan hta n nga sai, dam de sha Ph.D jan mau langai, lahkawng, masum lu ai ngu ai

Mungkan madang dep ai jawng ngu nna tsun shawu ai gaw ram ram na sai. Rai tim, tsa lam shadang hku yu yang Academic hpe madung dat ai lam grai naw yawm ai hku mu lu ai. Ngai 1998 ning kaw nna, sharin sara hku KTC kaw magam gun hpang ai re. Dai ni du hkra maram yu yang, gaw gap ai hpe major hku naw madung dat nga ai hpe mu lu ai. Gaw gap da ai arung arai hte lu da ai arung arai ntsa kaw sha yu nna,

w 51 w

w 52 w

R e v . D r . L a h p a i A w n g L i 2009

masa ni a manghkang a matu Chyum laika hta mahta nna mahtai hpe jaw ya lu ai KTC tai wa shangun mayu ai. Tinang a ginra masa hte htap htuk ai Karai masa ni hpe gin shalat ya let, myu hpe myit shingran ningnan ni hte lam woi lu ai, dakkasu tai wa shangun mayu ai. Hkristan makam masham hta mahta nna, kaga mungkan hpaji hkum sum hpa hte seng ai degree ni hpe sharin achyin ya ai dakkasu jawng kaba langai hku nna mungkan hpe daw jau ai dakkasu byin tai wa shangun mayu ai. Ningja rawng ai hpaji ninghkrin ni, magam gun ni hpe shangai shapraw lu ai dakkasu tai wa shangun mayu ai. 5. Ph.D Janmau lu gup hkra gara hku shakut shaja wa ai lam hte gara hku myit hpe shajin dawdan nna Jinghpaw mungde n htang wa ai rai kun? Karai magam hta aten hpring ap nawng na ngu daw dan ai shani kaw nna, hpaji ninghkrin langai hku Karai a magam hta daw jau mayu ai ngu kyu hpyi let shakut shaja ai re. Ngai gaw moi kaji ai kaw nna, grai machyi ja ai, laika anya ai wa re. Dai re ai majaw, Karai garawt shaw la ai chyeju hte sha ngai myit mada ai Ph.D janmau hpe gup la lu na re ngu nna kam let, tut nawng akyu hpyi ai. Ph.D program hpe July 18, 2005 kaw nna hpang ai March 27, 2008 kaw jan mau gup la w 57 w

M u n g k a n D e H p a j i L e n S h a l a i A i A m y u Ta i S a g a

hte

MUNGGA LAK JET NI

lajang ya ra ai. Dai shaloi she dai ni na mungkan hte matut mahkai let shiga, hpaji magup sum hpa hka ja lu nna, prat madang dep ai hku sharin achyin ya lu na re. KTC wang kaw jawngma ni hte wu wu di di rau nga let hpaji ginlen ya lu na matu, kashu kasha ni a matu myo de jawng lung na ferry ni lajang ya ra ai, bat myi hta yawm dik kalang myo de gat sa na matu ferry jawng kaw nna lajang ya ra ai). M.Th, D.Min, D.Miss, STD ni hpaw hpang wa na matu gaw, Th.D or Ph.D jan mau lu ai sara yawm dik 3 daram naw ra ai ( D.Min (sh) D.Miss ngut ai ni M.Th jawngma ni hpe sharin lawm mai ai, rai tim pawm lawm ai hku sha mai jai lang ai, sharin sara madung hku n mai jai lang ai. Hpa majaw nga yang, D.Min hte D.Miss ni gaw M.Th madang hte maren sha re hku, academic kaw masat ma ai. 3. Anhte a wuhpung wuhpawng galai shai galu kaba sa wa na matu hpa lam hpe madung ahkyak (priority) hku nna galaw sa wa ra na kun? A) Nambat langai ahkyak dik gaw, myu sha ni a ideology galai ra ai. Gyip gyeng ai tinggyeng myit jasat masa (exclusive ideology) kaw na, yawng a matu ngu ai, hpawm chyawm myit jasat masa (inclusive ideology) de anhte a myu sha ni, lawan dik ai hku galai w 54 w

R e v . D r . L a h p a i A w n g L i 2009

M u n g k a n D e H p a j i L e n S h a l a i A i A m y u Ta i S a g a

hte

MUNGGA LAK JET NI

shai ra sai. Tinang a tinggyeng lam ni (private sentiments) hpe sha machyu ai myit jasat ni hpe koi gam let, wuhpung wuhpawng myit masa (public spirit) rawng ai ni law wa hkra shalat ra ga ai. GashadawnTinang hte tinang a dinghku nta masha ni a matu sha, marang jahtu ya shangun mayu ai tinggyeng myit jasat kaw nna, yawng a matu marang jahtu ya shangun mayu ai myit jasat hte Karai kaw hpyi yang, tinang hte tinang a dinghku nta masha ni a matu mung, lawm sai ngu ai, dam lada ai myit jasat hte asak hkrung ai myu sha ni law wa jang, lam shagu hta myu sha ni lawan dik ai hku galu kaba wa na re. B) Dai ni na prat gaw jak hpaji kunghpan lam (technological development) ntsa mahta nna, shingyim atsam ningja (human resource) kung hpan wa hkra shalat nga ai prat re. Masha n-gun hpe mahta ai kaw nna, jak n-gun hta mahta ai de; jak n-gun hta mahta ai kaw nna jak hpaji (technology) de galai shai wa ai prat re. Yu maya shinggyim masha kaw nna machye machyang kung ai hpaji nighkrin ni law wa hkra, bawnu atsam hta mahta ai bungli masha ( a society of knowledge employees) tai wa hkra galu kaba kunghpan ai mungdan ni shakut nga ai ten re. Bawnu atsam hta mahta ai bungli masha (knowledge employees) law law nga ai wuhpawng she, mung masa sut masa, shinggyim nga pra masa ni ring chying na re. Dai

majaw, Hpaji hpe tsaw ra manu shadan ai hte hka ja ai ni law wa hkra jawm shakut ra ai sha n ga, hpaji hpe zai ladat jaw jaw jai lang chye ai ni law wa jang, myu W.P sha ni lawan dik ai hku mungkan lahkam dep galu kaba wa na re.

w 55 w

w 56 w

4. Nawng Nang Chyum Jawng a ntsa Sara myit mada byin shangun mayu ai lam hpe Sara a myit kata hkam la ai lam hpe tsun ya rit. KTC gaw Myu W.P sha ni a shawnglam gam maka kaja ni hpe gin shalat ya ai shara tai wa shangun mayu ai. Marai langai ngai KTC hpe (directly or indirectly) hkau na pa shatai la nna, tinang a tinggyeng a matu maigan de na gumhpraw tam la shara, n shatai la lu hkra jawm makawp maga ra na re. Myu sha ni hpe brainwash galaw nna, myit masa (sh) rawt jat galu kaba wa na lam ni hpe jahten kau ya ai lam ( kat hpa yat hpa myit jasat, gyip gyeng ai exclusive tinggyeng myit jasat ni wuhpawng hta nga wa shangun ai lam ni; aten kadun hta wuhpawng a akyu nga ai zawn zawn rai tim, tinang a family bawngring lam hpe shajin la nna, aten galu a matu wuhpawng hpe chyana kau shangun ai zai ladat) ni n byin shangun mayu ai. Karai masa ring chying let, myu W.P sha ni dai ni hkrum hkra nga ai mung masa, sut masa, shinggyim nga pra

R e v . D r . L a h p a i A w n g L i 2009

M u n g k a n D e H p a j i L e n S h a l a i A i A m y u Ta i S a g a

hte

MUNGGA LAK JET NI

b) Ahkaw ahkang lama ma lu na matu, masu magaw, hkalem hkalau, kaling kachyit, kat hpa yat hpa ladat hte shakut ai myit jasat ni hpe koi gam ra ai. Dai gaw, grit nem ai (sh) grai naw madang nyem ai myit sat lawat re. Myit mang hpaji (philosophy) n nga ai masha a sat lawat re. La ma hpaji chye tim, Hpaji n rawng ai a kum la re. Wuhpawng hta tara rap ra lam n nga wa shangun ai, kahkyin gumdin lam hten shangun ai, n pyaw n ngawn lam ni byin pru shangun nga ai. Tinang hkum tinang manu shadan nna, sari sadang hte Karai Kasang hpe kam hpa manoi let masha hpe (sh) mungkan hpe daw jau na ngu ai myit jasat hte hpaji hpe hka ja la ra ga ai. c) Hpaji hparat chye chyang kunghpan ai hta hkan nna, masha a manu hpe daw dan ai ban prat rai sai. Mungkan a prat masa gaw hpaji hpe manu shadan let prat pra ai prat, hpaji hta mahta nna asak hkrung ra ai prat de shanang sa wa nga sai. La hka kade lu na ngu ai ntsa hpaji a manu hpe n daw dan ai sha, hpaji machye machyang gaw amyu a gam maka kaja hpe shalat ya lu ai a lam madung re hte, ngwi pyaw sim sa ai asak hkrung lam hte rawt jat galu kaba wa na a shawng lam shim lam hpe jaw ya lu ai hpe myit dum let, hpaji byengya hpe manu shadan tsaw ra chye ai amyu ni tai wa saga law.

lu ai re. Idea daw hta nau wa yak ai nna tim, English hta dut dang ai lam loi li nga ai majaw, professor ni, classmate ni hte idea garang hkat ai shaloi tinang hkum tinang nau wa n gun n lu dum ai. Lani myi masum lang hput di kyu hpyi nna, laika hpe galaw ai re. Shaning kadun hte lawan dik ai hku ngut mayu ai majaw, shup kau ai pa sha ngam mat ai zawn nga hkam sha hkra shakut kau sai. Dissertation hpe ka ai shaloi kalang lang lani myi nayi hkum masum mali daram sha yup ai. Kalang lang yup na pyi malap kau nna jahpawt nhtoi htoi mat ai shana ni mung nga lai wa sai. Rai tim, nye a ningrum ningtau jan Sarama Ji Wawm ngai hpe aput apai n nga ai, myit ru myit n pyaw hpa ni n shana, n tsun ai sha, laika shakut na matu tut nawng n gun jaw ai majaw mung, lawan ai hku ngut la lu ai lam rai sai. Nye Nu (Sarama Maraw Kai Raw) & Wa (Hpungtau Sara Lahpai Awng Gam) dum nta masha ni, jinghku jingyu ni yawng kyu jawm hpyi ya ai majaw mung, lawan dik ai hku, ngut lu ai lam re. Dai ni hta grau ahkyak ai gaw, Yesu Hkristu she ngai hpe garawt shaw la, shatsaw la, ai re. N kau myi, laika grai ram tim, dinghku masha ni a aput a -ngun ai lam ni, myit ru hpa lam ni shabyin ai majaw stress nau law nna, ngut hkra n lu galaw ai ni law law nga ai. N kau myi gaw shata 3, 4 mana mat ai ni pyi nga ai. N kau myi laika yak ai majaw, lawan ai hku shangut yang stress naw law ai

w 61 w

w 58 w

R e v . D r . L a h p a i A w n g L i 2009

majaw, a bwi sha shaning na na la nna she lu shangut ma ai. Nye a class mate ni stress nau law ai hpe n dang hkam nna, ngai hte rau n ngut ma ai. Nye a shawng e masung ning jau kaw nna, Ph.D galaw ai marai masum, ngai hte rau Ph.D program hta shang ai marai mali re. Ngai hkrai sha lai wa sai March shata na jawng yu poi hta Ph.D jan mau gup la lu ai re. Dai majaw, jawng up Dr. Oscar Suarez, professor ni hte classmate ni special lunch hte ngai hpe jawm shagrau ma ai. Gara hku myit hpe shajin dawdan nna, Jinghpaw mung de n htang wa ai nga yang, Myihtoi Amo a lak htak na zawn, n tara, n rap ra ai hku amyat htuk sha ai lam ni ; tinang a family hte tinang hpe nawku ai masha nkau myi a galu kaba wa na matu sha, hpung magam hta galaw sha ai lam ni; tinang hte tinang a kashu kasha (sh) tinang hpe hpara langai hku naw ai ni a matu rai jang gaw gaw da ai tara ni (sh) matsun da ai tara ni hpe n hkan (sh) ra ai hku in group hte byeng la, masha wa a kasha (sh) tinang hte ideology n bung ai ni hpe gaw gaw da ai tara (sh) mastun ka da ai tara ni hte lam shagu hta hkan hkum pat re, awu asin re ai myit jasat ni; nawku hpung hte seng ai wuhpawng ni hta ka-up mat nna, myu W.P sha ni kaji kadun nan, chyana nan nga mat na hpe myit tsang ai. Dai majaw, myit shingran ningnan hte Karai a magam gun, ningbaw ningla langai hku W.P sha ni hpe wa woi awn mayu ai majaw, w 59 w

M u n g k a n D e H p a j i L e n S h a l a i A i A m y u Ta i S a g a

hte

MUNGGA LAK JET NI

Jinghpaw mung de n htang wa nna, ap nawng ai re. Philippines mungdan kaw asak 35 ning daram sha naw re ai, Master degree sha naw ngut ai ni pyi mungdan a lahta rapdaw amat (senator) hku mungdan hpe woi awn ai magam kaba hta daw jau nga ma ai. Ya ngai asak 40 ning hpring nna 41 ning kaw rai sai. N gun ja dik, atsam ningja lu dat dik aten re. N dai aten hta magam bungli kaba ni, woi awn galaw ra ai aten re ngu hkam la ai. N dai aten hpe Karai Kasang a magam gun ningbaw ningla langai hku W.P ginra hta daw jau mayu ai majaw, Jinghpaw mung de bai n htang wa nna, wa ap nawng ai re. Rai tim, Karai Kasang jai lang ai kaw she madung na re. Karai Kasang a plan kata kaw asak hkrung ap nawng daw jau na re. 6. Jawngma ni hte buga hpung masha ni yawng hpe Sara a kraw kata na num htet ga tsun ya rit. a) Tsaw ra myit hte teng man ai ga hpe tsun let Hkristu ngu ai baw hte lam shagu hta rawt kaba wa hkra jawm shakut ga. Karai Kasang hte shi hpan da ai mungkan/shinggyim masha hpe grau tsaw ra let, teng man lam hta mahta nna asak hkrung yang, Karai Kasang gaw anhte a Karai, anhte gaw Karai a amyu majing ni grau tai wa na rai nna, nga mu nga mai ai amyu ni anhte tai wa na re. “Dai Tengman ai gaw nanhte hpe shalawt na ra ai”( Yawhan 8:32). w 60 w

R e v . D r . L a h p a i A w n g L i 2009

M u n g k a n D e H p a j i L e n S h a l a i A i A m y u Ta i S a g a

hte

MUNGGA LAK JET NI

shanhte a myit jasat, myit hkawn masa, htung hkying lailen ni hpe sha manu shadan nna jawm shakut hka ja ai, lam masa re. Dai re ai majaw, ndai myit hkawn masa hta myu kaji ni a htung hkying ningli,ga, laika ni hpe manu n shadan ai, n gawn n sawn di masai. Myu kaji ni kaw na law law wa, ti nang a amyu, htung hkying hpe kabai da kau let myu kaba, mungdan kaba ni a sat lawat ni hpe yu htang kaba, hkan nang hkan sa ai ten ladaw nga lai wa sai. Dai ni na ban prat hta gaw postmodernity a myit hkawn masa she mungkan hpe woi ning shawng nga sai. Postmodernity a lak lai ai lam madung gaw, lam shagu hta nbung ai lam/ningmu ni nga ai hpe hkap la nna, yawng hpe manu shadan ai myit hkawn masa rai nga ai. Lam shagu hta langai sha (arung arai, myit hkawn masa, makam masham, masha amyu) tsep kawp, hkrak dik, jaw dik, manu dan dik ngu ai baw myit jasat hpe koi nna, yawng gaw shi hte shi hkrak ai, jaw ai, manu dan ai ngu ai masa hpe madung dat ai. Masha hkum shagu a manu, myu ru sai shagu a htung hkying ningli/ ga/laili laika ni hpe manu shadan let sawk sagawn, hka ja, jai lang ai myit hkawn masa re. Tara rap ra lam masa(justice), bung pre ai lam masa (equality) ni hpe madung dat tsun shapraw, hkrang shapraw ai myit hkawn masa rai nga ai. Ga shadawn- Shinggyim a hkaw ahkang hte seng nna, hkaw hkam wa hte maw hpyi wa maren sha re, myu kaba ni a htunghkying, ga, laika ni

Ga Hpaw –Nawku hpung gaw Yesu Hkristu a hpung rai nna, Yesu Hkristu hpe kam sham ai hpung masha ni jawm hpawng ningdi nga ai wuhpawng rai nga ai. Karai Kasang a amying ningsang hta hpung masha ji nban yawng, lam shagu hta bawng ring galu kaba wa hkra lit la woi awn nga ai wuhpawng mung rai mali ai. Dai ni anhte KBC gaw myu sha (ethnic) ngu ai kaw mahta nna hpung hpe de ai re. Dai majaw KBC gaw

w 65 w

w 62 w

NAWKU HPUNG HTE LAILI LAIKA MA GAM MAG BUNGLI

(June 28, 2008 shani Myitkyina Zi-un Buga Hkalup Hpung a laili laika hkaw tsun hpawng hta hkaw tsun ai, Rev. Dr. Lahpai Awng Li a lakjet)

R e v . D r . L a h p a i A w n g L i 2009

myu wunpawng sha ni hpe gade galu kaba wa hkra lu woi awn sai kun ngu ai a mahtai gaw, ‘myu wunpawng sha ni lam shagu hta gade daram bawng ring galu kaba wa sai’ ngu ai ntsa mahta nna daw dan la ra ai re. Nawku hpung hpe nawku hpung hta lawm nga ai hpung shawa yawng jawm madi shadaw gaw gap sa wa ra ai zawn, nawku hpung hku nna mung hpung shawa yawng a bawng ring galu kaba wa na lam hpe lit la ra ai. Anhte myu Wunpawng sha ni a laili laika madang gaw, anhte myu Wunpawng sha ni kade daram ngang kang ai hku galu kaba wa sai ngu ai hpe htawng madun dan ai lam mung rai nga ai. Dai re ai majaw, anhte myu Wunpawng sha ni a laili laika, madang tsaw, rawt jat galu kaba wa hkra nawku hpung ni lit la shakut shaja ra nga ga ai.

M u n g k a n D e H p a j i L e n S h a l a i A i A m y u Ta i S a g a

hte

MUNGGA LAK JET NI

lam lama ma hpe prat ban langai hte langai hpang de len shalai ya ai sha n’ ga, prat ban kahtap nna grin nga hkra, zumhting da ya nga ai. Bai nna, myu langai myi mungkan ntsa hta gade daram galu kaba sai ngu ai hpe dai amyu a laili laika madang kade daram madang tsaw sai ngu ai ntsa kaw daw dan ai re. Dai re ai majaw laili laika gaw myu langai a sari sadang hpe htai dan, hkai dan ai lam madung nan rai nga ai. Laili laika a manu dan ai lam hpe rai n chye na shi ai amyu gaw, ti nang a amyu mungkan ntsa hta gade manu dan ai ngu ai hpe nchye na lu ai.

A. GA HTE LAIKA Ga hte laika gaw ginhka n mai ai sha rau ginrun nga ai. Laika hkum ni gaw Ga hpe lachyum shapraw ai hkrang (symbols) ni rai nna, ga hte laika gaw myu langai a sai lam rai nga ai. Hpa majaw nga yang, amyu ngu ai nga jang ga ngu ai nga ai, ga ngu ai nga jang dai hpe hkrang shapraw ai laika ngu ai nga ai. Ga hte Laika nnga yang myu langai ngu nna masat n mai nga ai. Laili laika gaw

B. MYIT HKAWN HPAJI NINGMU (Philosophical Perspective) Tsa ban 16 (16 century) kaw nna Modernity a myit hkawn masa (philosophy) mungkan hta ka-up lai wa yu sai. Modernity a lak lai ai lam madung gaw, grau hkrak, grau kaja ai hpe sha tam masat manu shadan nna, kaga ni hpe shagrit kau ai, manu n shadan ai myit hkawn masa re. Lam shagu hta (Mungkan a sut masa, mung masa, htung hkying ningli ni) shawng jau kung hpan sai sinna masha ni ka-up madu da kau na masa re. Hpung tang hpaji(science) hte sinna masha ni a hkyik hkam kung hpan lam masa (Western values) ni hpe mungkan ting hta ka-up lu hkra shakut ai myit hkawn masa lam re. Yawng gaw grau kunghpan sai amyu hpe sha htang kaba ai, manu shadan ai hte,

w 63 w

w 64 w

I. LAILI LAIKA GAW NAWKU HPUNG A MATU RA AHKYAK A NI?

R e v . D r . L a h p a i A w n g L i 2009

shangun nga ai. Hpaji hparat chye chyang kunghpan ai hta hkan nna masha a manu hpe daw dan ai ban prat rai sai majaw, manu dan ai hpaji ningli ni hpe ka jahtuk da ai laika ni law law pru wa hkra woi awn ladat shaw ra ga ai. Laili laika gaw, amyu a shawng lam maka kaja gyin shalat ai hta mung dawnu kaba langai hku shang lawm nga ai re. Ngwi pyaw sim sa ai asak hkrung lam hte rawt jat galu kaba wa na gin lam hpe len shalai ai laili laika ni law law nga wa magang, myu a shawng lam maka grau tsawm htap ngang grin magang rai wa na re. Dai re ai majaw laika hpaji hpe manu shadan tsaw ra chye ai ni, hpaji kaba chye ai ni law law pru wa hkra lit la ra ga ai. 2. Nawku makam masham hte seng ai laika buk ni law law nga wa hkra ladat woi shaw ra nga ai. Karai Kasang hpe chye chyap kunghpan wa ai lam n nga ai sha, laili laika htunghkying hpe rawt jat wa hkra shakut yang, Wunli ginlut ai amyu tai nna, jahtum e hten za mat na re. Dai re ai majaw, Karai Kasang hte shi a mungga chyum laika hpe grau grau chye na wa lu hkra, Chyum lachyum hpyan lika(commentary), Chyum ga hkaw tam ai laika (concordance), Chyum lachyum shaleng (Bible Study), Chyum htai w 69 w

M u n g k a n D e H p a j i L e n S h a l a i A i A m y u Ta i S a g a

hte

MUNGGA LAK JET NI

manu dan ai zawn, myu kaji ni a htunghkying ga, laika ni mung shi hte shi manu dan ai ngu ai hpe hkap la ai myit hkawn masa re. Dai majaw, anhte myu wunpawng sha ni a ga, laili laika, htunghkying ni mung manu dan ai ngu ai hpe chye na la mai nga ai. C. KARAI MASA NINGMU (Theological Perspective) 1. Mungkan shingyim masha ni hta ga amyu myu nga wa na matu Karai Kasang lajang ai lam re (Ningpawt Ninghpang 11:5-7). 2. Karai Kasang gaw shinggyim masha ni hte matut mahkai ai shaloi, shinggyim masha ni a ga hpe lang nna matut mahkai nga ai.(Ga shadawn Adam& Ewa, Abraham, Moshe, Myihtoi ni hte matut mahkai ai shaloi shingyim masha chye na ai ga hte matut mahkai ai) 3. Karai Kasang gaw shi a hpaw dan hpyan dan ai shingran (revelation) hpe shinggyim masha shagu, ti nang a ga & laika ni hte na la, chye la shangun nga ai. Yesu shinggyim hkum hkrang dagraw nna Karai Kasang hte shi a hkye hkrang la ai lam ni hpe shinggyim masha chye na ai ga hte shaleng dan lai wa sai. Pentekoti shani sape ni shaga hkai dan ai lam hpe, chyoi pra ai Wenyi gaw langai hte langai hte hpe ti nang a buga ga hku chye na la shangun ai. w 66 w

R e v . D r . L a h p a i A w n g L i 2009

M u n g k a n D e H p a j i L e n S h a l a i A i A m y u Ta i S a g a

hte

MUNGGA LAK JET NI

4. Dai re ai majaw, shinggyim masha a Ga & Laili Laika ni gaw Karai mungga len shalai ai sai lam ni rai nga ai.

Dai gaw laili laika a manu dan ai lam hte, buga hpung ni a laili laika hte seng ai lit gade kaba ai ngu ai lit hpe htawng madun dan nga ai.

II. LAILI LAIKA HTE NAWKU HPUNG A LIT A. Nawku hpung ni a lit gaw, myu shagu a laili laika gaw Karai mungga len shalai na matu manu dan dik ai ginjang kaba re ai hpe tut nawng jasu jahprang nga ra ga ai. Karai Kasang gaw myu Wunpawng sha ni hpe moi ji jaw nat jaw prat kaw nna, shanhpyi laika jaw let mung kan ntsa ring chying ai amyu tai wa na matu hpan hpajang ya sai re. Ji wa ni ju adup sha kau ai majaw, lam shagu hta myit masin nsin chyip rai, kaji kadun ai hte htum mat, mat mat hkyen sai amyu ni ngu yu mada ai hpe hkrum kadup lai wa saga ai. De a hpang American sasana ni hpe dat ya let, jinghpaw laika hpe bai shalat ya let, chyoi pra ai Chyum Laika gale ka ya rai, chying wa hpaw wa ai amyu bai tai wa na matu hpan hpajang ya sai. Yaw shada ai lam gaw myu Wunpawng sha ni yawng Karai mungga lu la nna bawng ring galu kaba wa na matu re. Dai re ai majaw , dai ni anhte nawku hpung ni yawng tut nawng myit dum mai ai gaw, Karai Kasang gaw shi a mungga masha hkum dingdek shagu hkam la lu let rawt jat galu kaba wa na matu laili laika hpe madung sai lam hku, jai lang lai wa sai rai nga ai.

B. Nawku hpung ni gaw masha amyu shagu, ti nang a amyu ga hte Karai mungga hpe chye na la lu let, Hkristu ngu ai baw hta lam shagu hta kaba rawt wa hkra lit la hpajang ya ra nga ga ai. Bible society ni gaw dai ni, mungkan e nga ai amyu shagu tinang a amyu ga hte Karai Kasang a lam hpe hti la, chye la lu na matu chyum laika ga gale ai lam hpe galaw nga ma ai re. Muslim ni gaw shanhte a chyum laika (Quaran) hpe Arab ga hta lai nna, kaga ga hte gale na matu ahkang n jaw ma ai. Rai tim, Hkristan ni gaw myu shagu tinang a aga laika hte Karai Kasang a lam hpe chye na la let Hkristu hta myit mada shara tam la nna, ring chying galu kaba wa na hpe madung dat ga ai.

w 67 w

w 68 w

C. Nawku Hpung gaw laili laika madang tsaw wa hkra masing kaba jahkrat nna woi awn jasat sa wa ra ai. 1. Dai ni na prat gaw hpaji hpaga chye ga ra ai prat, hpaji a manu hpe chyena ra ai prat rai sai. Laili laika gaw hpaji machye machyang hpe len shalai ya nga ai sha n-ga, hpaji ningli, hkum sum hpa hpe sawk sagawn chye na la

R e v . D r . L a h p a i A w n g L i 2009

chye jai lang ra ai, lam shagu hta madi shadaw ya ra ga ai. 5. Kaning re ai laika buk, lai ka ngau myi ka ka, laili laika hte seng nna ganing re ai masing myi jahkrat yang jahkrat, Karai Kasang a hpung shing kang grau dan hkung wa na hpe myit mada let tsaw ra myit hte galaw sa wa ra ga ai law. Madi Shadaw ai Laika ni, 1. Gustaf A Sword, Light in the Jungle: Life Story of Dr. Ola Hanson of Burma (Illinois: Baptist Conference Press, 1954). 2. R.S. Sugirtharajah, ed., Dictionary of Third World Theologies (Maryknoll,NY:ORBIS Books, 2000). 3. Justo L. Gonzalez, Essential Theological Terms (Nashville:Abingdon Press, 1998).

wwuww

w 73 w

M u n g k a n D e H p a j i L e n S h a l a i A i A m y u Ta i S a g a

hte

MUNGGA LAK JET NI

laika (dictionary), Karai Kasang a mai kaja ai lam hpe sak se hkam da ai laika ni law law nga wa hkra, lit la woi awn ra nga ga ai. 3. Nawku hpung gaw shawng lam bawngring masing ni jahkrat rai hpung shawa hpe pawn ba sharawt ra ai. Myit masin baw nu hpe jasan jahtoi ya ai baw laika ni, prat hpe hkan shapre ya lu ai laika ni, nga pra kumla hpe shingran woi ran lu ai laika buk ni, grau nga wa hkra woi awn jasat sa wa ra ai sha n-ga; myu wunpawng sha ni a laika hte ga ni ring chying wa hkra, hpaji hparat lam hpe maka tsawm tsawm, zai ladat jaw jaw asung jashawn jai lang chye wa hkra woi awn sa wa ra ga ai. Laili laika hkaw tsun hpawng ni galaw rai myu wupawng sha ni a laika hpe, myu wunpawng sha ni yawng manu chye shadan hkra; myu wunpawng sha ni, Wunpawng laili laika ni hpe hti marit ai myit masin ni pru wa hkra woi awn ra nga ga ai. Buga hpung shagu library ni hpaw rai machye machyang htau li htau la shajat ya ai baw laika ni hte, makam masham hpe sharawt ya lu ai baw laika ni tawn da ya ra ai. Research center ni hpaw rai resource person ni law law nga wa hkra woi shakut rai, mungkan hpaji hpan hkum sum hpa hpe, myu wunpawng shani a laika w 70 w

R e v . D r . L a h p a i A w n g L i 2009

M u n g k a n D e H p a j i L e n S h a l a i A i A m y u Ta i S a g a

hte

MUNGGA LAK JET NI

hte ka lajang da ra ga ai. Dai shaloi she dai ni na/hpawt ni na ramma ni, mungkan hpaji hpan hkum sum hpa hpe, myu wunpawng laika hku sawk hti hka ja lu na re. Mungdan lam masa htuk manu wa ai shaloi, wupawng ga laika ni hte sharin hka ja mai ai dakkasu ni hpaw wa lu na hpe myit shingran let ya kaw nna, ka lajang da ra ga ai. Laili laika hpan amyu myu hpe dip shapraw ya ai wuhpung ni, dut shabra ya ai wuhpung wuhpawng ni nga wa hkra woi myit jasat sa wa ra ga ai. Ga shadawn – Oversea Mission Fellowship hpung ni mungdan law law kaw literature center ni hpaw nna laika buk ni hpe dip/dut shabra ya let, lu wa ai amyat hte sasana sara ni dat rai, laika dip shabra, dut shabra ai bungli hta mahta nna sasana bungli hpe galaw nga ma ai. Kade ning kaw, myu sha ni ganing re ai madang du hkra, kaning re ai baw laika hpaji ni ka shalat nna mungkan de len jaw lu hkra ngu ai masing ni woi jasat sa wa ra sai. Ga shadawn – a) Musilm ni mungkan a ahkyak shara ni Landon, New York hkan shara la let sasana galaw mat wa ma ai. b) USA sourthern Baptist ni shaning 20 ning hta shanhte kaw na America mungdan hpe woi awn ai masha pru wa hkra masing jahkrat ai, Bosh president tai wa sai. c) Korea Hkristan ni mungdan a sut masa, mung masa, hpaji masa lam

yawng hta Hkristan ni lu woi awn hkra masing jahkrat let nawku hpung ni woi shakut nga ai lam chye lu ai.

w 71w

w 72 w

Ga Hpung dim – 1. Israela masha ni bawng dung nga ai ten hta raitim, tinang a kashu kasha ni hpe tinang a ga, htung hkying ningli, labau ni hpe ban hte ban sharin len shalai ya mat wa ai hpe, chyum laika hta mu lu ga ai. Dai ni, anhte myu wupawng sha ni mung kaning re ai mung masa, byin da masa hta rai tim, tinang a ga, laika ni, kashu kasha ni hpe dinghku hta hpang nna sharin len shalai ya ra ga ai. 2. Anhte a laili laika madang tsaw wa jang, anhte myu a sari sadang grau rawt tsaw wa na re. Anhte myu ni a sari sadang tsaw rawt wa jang, Karai Kasang a amying ningsang hpe grau shadan jahkung lu wa na re. 3. Laili laika madang tsaw wa jang laika hpe hti sharawng ai ni law wa nna, laili laika a manu dan ai lam hpe grau chye na wa na re. 4. Laika hpaji hpe maka tsawm tsawm, zai ladat jaw jaw jai lang asung jashawn sa wa ra ga ai sha n-ga, hpaji lam lama ma hta kunghpan chye chyang da sai (professional hku lama ma hta kunghpan ai) myu sha ni hpe, shara jaw jaw

R e v . D r . L a h p a i A w n g L i 2009

M u n g k a n D e H p a j i L e n S h a l a i A i A m y u Ta i S a g a

hte

MUNGGA LAK JET NI

let chyeju hte lakawn la na re ngu n’ gun jaw ai mungga rai mali ai. 2. Zehk 4:6 gaw numbat 5 ngu na shingran rai nna, dai shingran hta ja hte galaw ai pyengdin shadun hpe mu wu ai. De a matu e sau di langai mi hte pyengdin sanit nga nga ai; dai pyengdin langai hte langai a matu sau pyawng sanit matut nga ai. De a makau e tsanlun hpun lahkawng tu nna, sau di a hkra maga langai mi pai maga langai mi rai nga ai. Pyengdin sanit a lachyum gaw mungkan ting hta hproi gat ai Yehowa a myi rai nga ai ( Zehkaria 4:10). Tsanlun hpun lahkawng gaw Yehowa a namman chya hkrum ai shangun ma Yawshu (hkinjawng) hte Zerubabela (mung up salang) rai ma ai. Lachyum gaw hkinjawng agyi hte mung up salang ni rank madang maren bung ai hku Yehowa jai lang nga ai lam madun ai re. N dai shingran gaw Zerubabela hpe nawku htingnu gaw gap shangut na matu n’gun jaw ai hte; hpung shingkang hte hpring ai Meshia a mungdan hte nawku htingnu byin tai wa na matu Yehowa gaw shaman chyeju n’ gun marai jaw nga ai lam pahkam jaw ai mungga re. Rai tim, shinggyim masha a hpung dagu, n’ gun atsam, sut gan ja gum hpraw hte gaw gap shangut lu na n rai. Chyoi pra ai Wenyi a daru magam n’ gun hte she nawku htingnu hpe gaw gap lu na. w 77 w

NYE A WENYI HTE SHA DANG DI L UN A RA AI LU NA Not by might nor by power, but by My Spirit (24-26 March, 2009 Uru Sengmaw Ginwang a Kasa hpawng hta Rev. Dr. Lahpai Awng Li len shalai ai mungga lak jet) I. Ga Nhpaw ‘Nye a Wenyi hte sha dang di lu na ra ai’ ngu ai chyumga gaw Zehkaria 4:6 kaw na Karai mungga rai nga ai. Zehkaria lu la ai shingran 8 hta na, numbat w 74 w

R e v . D r . L a h p a i A w n g L i 2009

manga ngu na shingran ga hta Yehowa Karai Kasang, Zerubabela hpe stun ai mungga rai nga ai. II. Shingdu Labau 1. Persi (Persian) hkawhkam Cyrus (Kuru) si ai hpang Cambyses (530-521) hkaw bai dung ai. Shi gaw kashu kasha n shaprat wu ai. Shi hkum shi sat si ai hpang Darius I wa bai hkaw dung ai aten Zehkria mihtoi ga tsun ai re. BC538 hta Cyrus wa Israela amyu sha 50,000 hpe mayam kaw nna shalawt nna Babulon kaw nna Hkanan mung de bai wa shangun wu ai (Ezra 1:1-4). Dai Israela myu ni Yerusalem htingnu bai gaw gap hpang ma ai (Ezra3:1-4:5). Rai tim makau grup yin mungdan ni ninghkap shatsang ai majaw gaw gap ai lam bai hkring mat ai (Ezra (4:24). 16 ning na ai hpang (Ezra 5:1-2), Zehkaria hte Hagi yan hpe myihtoi hku Yehowa shatsam nna, Israeala ni hpe Nawku htingnu bai gaw gap na matu mungga len shalai shangun wu ai. De a majaw 4 ning na ai hpang BC 516 hta nawku htingnu gaw gap ngut ma ai (Ezra 6:15).1 2. Zehkaria gaw Babulon kaw shangai ai wa rai nna, shi a kaji Yido hte rau, Zerubabela hte Hkinjawng Yawshu woi awn let shawng ningnan Yerusalem de bai wa ai Israela group kaw lawm ai wa re (Neh w 75 w

M u n g k a n D e H p a j i L e n S h a l a i A i A m y u Ta i S a g a

hte

MUNGGA LAK JET NI

12:4). Zehkaria ngu ai amying a lachyum gaw “Yehowa myit dum nga ai (Yahweh remembers) ngu ai lachyum re. Shi gaw hkinjawng Yido a kasha (Ezra5:1) (sh) kashu (Zehkria 1:1) re. Persi (Persian) hkaw hkam Dari I hkaw dung ai ni ning na shata matsat (October/November 520 BC) hta e, Yehowa a mungga lu la nna myihtoi ga tsun ai wa re (Zehk 1:1)2. November/December 518 BC du hkra 2 ning daram myihtoi ga tsun wu ai. III. Karai Masa Mungga 1. Zehkaria a mungga gaw gaw gap ai lam hkring mat ai nawku htingnu hpe bai gaw gap shangut na matu, Israela ni hpe myit malai let Yehowa Karai Kasang hpang de bai gayin wa na matu hte, du na ra ai shawng lam asak hkrung lam hta Yehowa Israela ni hpe teng sha shaman chyeju jaw na lam ni n’ gun jaw ai mungga re. Meshia gaw du na ra ai aten langai ngai hta Yerusalem nawku htingnu kaw teng sha shanu nga na re. Dai re ai majaw, ya gaw gap nga ai aten ( the present) a matu sha n rai, du na ra ai aten na Meshia a shanu nga na hpe myit mada let nawku htingnu hpe gaw gap na matu n’ gun jaw ai re. Tara maigan ni a roi rip dip sha ai hkrum nga tim (Zehkria 1:8-12), Yehowa gaw shi a ga shadi hte, Israela ni hte tawn da ai ga shaka hpe myit dum nga ai, Yehowa Israela hpe bai gram lajang la w 76 w

R e v . D r . L a h p a i A w n g L i 2009

lu na lam, myi kyaw ai ni hpe myi bai mu na lam hkaw tsun na matu, zingri zingrat hkrum ai ni hpe dat dat shangun na hte, Madu a sharawng awng ai shaning hkaw tsun dan na matu, Karai Kasang a Wenyi atsam hte sha dang di lu na ngu ai lachyum re. Yesu a sape ni, kasa ni mung, Chyoi Pra ai Wenyi hta baptisma hkam la nna she mungkan de pru sa nna, Karai Kasang a mungdan gaw gap lu na lam Yesu tsun shain ai (Kasa 1). Pentikoti shani Chyoi Pra ai Wenyi hpring shajang nna, Chyoi pra ai Wenyi a n’gun atsam hte gwi gwi asak ap nawng nna mungga htawn tsun ma ai re (Kasa 2).

M u n g k a n D e H p a j i L e n S h a l a i A i A m y u Ta i S a g a

hte

MUNGGA LAK JET NI

Meshia a mungdan gaw gap na re ngu nna mung shadum sharin ai mungga re. 3. Karai Kasang shanu nga ai lam – Israela amyu ni Babelon mung e bawng dung ai gaw kaji kawa ni a Karai Kasang a ga n madat mara ai yubak a majaw rai nga ai (Zehk 1:2-6). Israela ni bawng dung nga ai Babelon mung kaw nna, Hkanan mung de bai wa lu ai gaw Yehowa Karai Kasang a gram lajang la ai kum la, Shi a ga shaka hte seng ai masha ni a ntsa yu lanu lahku nga ai ngu ai kum la re. Bawng dung ai kaw nna, bai nhtang wa ai Israela ni gaw Yehowa shanu ai htingnu bai gaw gap na hte, Yehowa a hpung dagu hte mungkan ting hpe galai shai la na lam hta lakung lakap tai na matu re. {Karai Kasang lata la ai Israela hpe gram lajang la na lam (Zehk 12:10-13:9), Yerusalem gaw daju shara tai nna mungkan ting hpe jeyang na (Zehk 14:1-9), Mungkan ting hpe galai shai kau na (Zehk 14:1021)}.

V. Dai Ni Anhte Sharin La Na Lam Ni 1. Yehowa Israela myu ni hpe lata la ai shaloi, Shi hpe sha kam hpa manoi manat nna, Shi a ga madat mara ai hku asak hkrung na hpe htet da ai re (Yerimia 7:21-23). Shaloi Shi a ga sadi Israela myu ni a ntsa dik tup wa na rai nna, Israela myu ni nga mu nga mai ai hte, mungkan ting na shinggyim masha ni hpe Karai Kasang a chyeju ginlen ya ai amyu rai wa na re. Rai tim Ga shaka dingsa labau hta tinang a hpaji, atsam marai, hpyen n’gun hta machyu ai, tara maigan amyu ni hpe machyu ai lam ni Israela amyu ni galaw ma ai. De a majaw lang hte lang Karai Kasang a wunli ginlut ai amyu tai ai lam sharin la lu ga ai.

Rai tim, Israela ni shani shagu na ta tut asak hkrung lam hta yak hkak ai lam ni, tara mai gan ni a dingbai dingna jaw ai lam ni hkrum sha ma ai. Ya ta tut aten na hkrum sha ai lam ni gaw kaji kajaw re ai lam ni sha rai nna, du na ra ai aten na Yehowa a shaman chyeju hte Meshia a mungdan hpe myit mada let,

w 81 w

w 78 w

R e v . D r . L a h p a i A w n g L i 2009

M u n g k a n D e H p a j i L e n S h a l a i A i A m y u Ta i S a g a

hte

MUNGGA LAK JET NI

Yerusalem nawku htingnu hpe gaw gap na matu n’ gun jaw ai re. Israela ni a kaji kawa ni a yubak a majaw Yehowa gaw Israela hte, nawku htingnu hpe kabai da kau ai re (Ezek 8 -11). Rai tim Yehowa gaw shi lata la ai amyu sha ni hte rau bai nga na (Ezek 37:27), Yehowa a hpung dagu shing kang gaw Yerusalem nawku htingnu hta bai nga na (Ezek 43:1-5) ngu nna Ezekela mung myihtoi htoi da ai re. Zehkaria gaw, “Yehowa Israela amyu ni hte rau bai nga na”, “Yehowa a hpung dagu shingkang gaw Yerusalem nawku htingnu hta bai nga na” ngu ai gaw ya aten rai sai, ngu shingran lu la let nawku htingnu gaw gap shangut na matu n’gun jaw ai re. Yehowa gaw ga sadi jaw da ai hte maren Yerusalem de nhtang wa nna (Zehk 1:16), Yehowa a hpung dagu shingkang gaw Yerusalem kaw bai shanu nga na(Zehk 2:5). Yerusalem gaw Yehowa a shanu nga shara bai tai na (Zehk 2:11-12). Bai nna, hkinjawng agyi Yawshu a agang chyalang re ai myit masin ni jasan jaseng shachyoi shapra kau nna, nawku htingnu hte seng ai amu magam ni hpe gun hpai na matu hkyen lajang shangun wu ai (Zehk 3:1-7). Zerubabela gaw nawku htingnu woi gaw gap hpang ai wa rai nna, shi a lata hte nawku htingnu ngut kre na re (Zehk 4:9). Rai tim Yoshu shi a n’ gun atsam hte n rai, hpung dagu hte n rai, Yehowa a Wenyi hku n’ gun atsam jaw, shaman chyeju jaw jai lang ai hku nna she dang di lu na re (Zehk 4:6)3 lam mung up

IV. Yesu Hkristu Madun Ai Kasi Ningli Yesu Hkristu gaw Karai Kasang nan rai nna (Yawhan 10:31), Kawa Karai Kasang a mungdan n dai mungkan ntsa hte, htani htana grin nga na htawm hpang na Karai Kasang a mungdan grin nga lu hkra gaw gap ai magam hpe gun hpai ai re. Karai Kasang myit dik ai mungkan, Karai Kasang a sharawng awng ai lam hta asak hkrung ai mungkan hpe gaw de ai re. Tinggyeng akyu a matu n rai. Tinang a n’ gun atsam marai hte n rai. Karai Kasang a Wenyi n’ gun hte she gun hpai ai hku sharin da nga ai. Dai majaw Hparishe, Zaduke, Hkinjawng agyi, laika ka sara ni hpe tinang a akyu hta machyu ai hku, n jaw ai hku woi awn ai ngu daru ai re. Yesu gaw, Karai Kasang a mungdan a matu, Karai Kasang a Wenyi lam woi, n’ gun atsam jaw ai, mye shading ya ai hku tinang hkum hpe shagrit shanem let Karai Kasang hte rau gun hpai shachyen shaja ai re. Luka 4:18-19 hta Yesu gaw gap gun hpai na magam bungli lamang ni hpe tsun dan ai shaloi “Karai Kasang a Wenyi nye a ntsa e nga nga ai” ngu ai ga hte shawng hpang ai re. Dai gaw Karai Kasang a Wenyi atsam hte she galaw gun hpai na, awng dang hkra gun hpai lu na ngu ai lachyum re. Matsan mayan ni hpe kabu gara shi ga hkaw tsun na matu, bawng dung ai ni hpe shalawt

w 79 w

w 80 w

salang Zerubabela hpe myit masin shading sharai shangun ai mungga mung re.

R e v . D r . L a h p a i A w n g L i 2009

ai aten mung re. Dai majaw, ramma ni gaw du na ra ai a ten a hkrang sum la ni hpe, gin shalat nga ai ni re. Dai ni na ramma ni myit su myit gawp jang, myit shingran dam lada ai hte mungkan hpe Karai mungga hta mahta nna, daw jau jang, anhte a ginra hte mungdan gaw kade nna yang, rawt jat gaku kaba wa na re. Hpawt ni na myu Wunpawng sha ni a asak hkrung lam mung ngang grin tsawm htap wa na re. Chyum masa ning pawt “Grau sung ai de” dai ni na ramma ni sit sa wa saga, ngu nna anhte myit yu ga yang, Yesu Simun hpe tsun ai ga gaw adingtawk sharin la mai ai lam rai nga ai. Luka. 5:4-9 hta Yesu gaw Simun hpe, hka sung ai shara de naw sit nna, nga ja na matu nanhte a sumgawn ni hpe jahkrat mu ngu nna tsun wu ai. Simun bai htan ai gaw, madu e mana tup anhte shakut ga ti mung, hpa mung n lu gaw ai, rai ti mung, na a ga majaw, ngai sumgawn jahkrat na we ai ngu htan let, sumgawn jahkrat jang shanhte nga wu nawng kaba magawn la lu ma ai. Li lahkawng yan lup wa magang hkra bang jahpring la lu ma ai. N dai mabyin hta (1) Yeu gaw yawng mayawng hpe dang di lu ai wa re ngu ai hpe shadan shadawng dan nga ai zawn, (2) Myit mada shara n nga sai zawn san ai masa hta rai tim, myit n daw ai sha, Yesu a ga hta htep lahti hkan nang hkan sa let shakut w 85 w

M u n g k a n D e H p a j i L e n S h a l a i A i A m y u Ta i S a g a

hte

MUNGGA LAK JET NI

2. Yesu gaw mungkan htum du hkra nanhte hte rau nga na ngu ai hta Chyoi pra ai Wenyi hku nga nga let yu lahku, bau sin makawp maga, n gun atsam jaw nga ai re (Mahte 28: 19-20; I Corinhtu 6:1920). Chyoi Pra ai Wenyi gaw, yubak mara, dinghpring ai lam hte tara jeyang na lam ni hpe shadum sharin nga ai (Yawhan 16:8). Hkristu hta masha ningnan tai shangun ai (Titu 3:5; II Kor 5:17). Dinghpring ai hte Karai Kasang hte ganawn mazum nga lu shangun ai (Romma 8:14-17; Hpilipi 1:27). Kyang lailen kaja hte mungkan hta n htoi tai lu na atsam jaw ai (I Kor 12:1-31; I Peter 4:10). Kaja ai Wenyi asi si wa lu shangun ai (Galati 5:22 – tsaw ra ai, kabu gara ai, ngwi pyaw ai, myit galu kaba ai, matsan dum ai, mai kaja ai, kangka ai, myit nem ai hte tinang myit hpe hkang lu ai). Dai ni anhte Hkristan ni mung Chyoi Pra ai Wenyi hta kam hpa manoi manat let asak hkrung ra ga ai. Hkaw Hkam wa Yesu Hkristu a mungdan masha majing tai ra ga ai. 3. Anhte a hkum hkrang asak hkrung lam, Karai Kasang kaw kam hpa manoi manat ai hte, Karai Kasang a chyoi pra ai htingnu tai hkra tut nawng

w 82 w

R e v . D r . L a h p a i A w n g L i 2009

M u n g k a n D e H p a j i L e n S h a l a i A i A m y u Ta i S a g a

gaw gap ra ai. Anhte a dum nta, htinggaw ni Karai hta hpa manoi ai hte Karai shanu ai, dum n ta htingnu ni tai hkra gaw gap ra ai. Myu W.P sha ni yawng, Karai lata la ai amyu rai sai hte maren, Karai sharawng awng ai amyu tai hkra gaw gap sa wa ra ai. Karai a Wenyi hte n’ gun atsam hte myu hte mungdan hpe gaw gap ra ga ai.

Stephen F. Winward, A Guide to the Prophet (Richmond, Virginia: John Knox Press, 1972), P.196. 3

T. Desmond Alexander, New Dictionary of Biblical Theology (Downers Grove, Illinois: Inter-Vasity Press, 2000), P.258.

MUNGGA LAK JET NI

GRA U GRAU SUNG AI DE

(Footnotes) 1 John MacArthur, The MacArthur Study Bible (Kolkata, India: Grace to India,1997), P. 1337. 2

hte

Dive Deeper (2008 ning a KBC Ramma masat nhtoi a matu ka shalat ai Rev. Dr. Lahpai Awng Li a Lakjet) Chyum mungga madung Luka Laika 5:4-9 Madi shadaw ai chyum ga ni Luka Laika 4:18-19, Pru mat wa ai laika 3:7-10 Ga Hpaw :- Ramma prat gaw masha langai a prat hta n-gun rawng dik, kung zet dik ai aten re. Ningnan lam ni hpe hka ja mayu ai, chyam mayu ai, hte gin shalat mayu ai sha n-ga, pyaw hpa lam tam mayu ai aten mung re. Tinang byin mayu ai, myit mada ai, pan dung de du na matu shakut shaja atsam dat gyin shalat nga

w 83 w

w 84 w

R e v . D r . L a h p a i A w n g L i 2009

M u n g k a n D e H p a j i L e n S h a l a i A i A m y u Ta i S a g a

hte

MUNGGA LAK JET NI

gaw, n dai mungkan gaw anhte a nta n rai, anhte hte n seng ai, hpa myi byin yang byin anhte a lit n rai, ngu ai karai masa hta manoi ma ai. Myit dum ra ai gaw, Karai Kasang gaw mungkan ga hpe kasha shing tai hpe jaw kau ai du hkra tsaw ra ai (Yawhan. 3:16) ngu ai masa ni, Karai Kasang gaw kasha shingtai hpe mungkan ga de shangun dat nna, mayam ma nsam hpe dagraw let mungkan hpe dau jau ai lam ni, Yesu tsun ai Wa ngai hpe mungkan ga de shangun dat ai zawn ngai mung nanhte hpe mungkan de shangun dat ai (Yawhan 20:21) ngu ai masa lam ni hte, nhtan shai mat sai. Yubak mara ngu ai ningmu ntsa kaw chyu sha mahta nna asak hkrung ai kaw nna, tsaw ra myit hta mahta nna asak hkrung ra sai (from sin-based to lovebased). Sin-based Christians ni gaw yubak mara hpe shadawn jyit na shatai nna, tinang hkum (sh) masha wa hpe yu ai, masat ai, masa re. N kam sham shi ai ni a ntsa ngarai de sa na ni, tsa dan a kashu kasha ni (sh) n chyoi n pra ai, n ding n hpring ai ni, yu bak kap ai ni ngu yu masat ma ai. Dai majaw dai Hkristian ni gaw kaga ni hta grau dum ai, reng dum ai myit jasat, chyoi pra dum, dinghpring dum ai myit jasat hte kaga ni hpe lachyen ginhka ai myit jasat ni rawng wa ai. Rai tim mung, love-based Christians ni gaw, Karai Kasang gaw mungkan shinggyim masha yawng hpe tsaw ra ai. Kam sham ai wa hpe mung, rai n kam sham shi ai ni hpe mung Karai Kasang gaw tsaw ra ai ngu ai ningmu hte

shaja yang, mau hpa chye ju hte lam shagu, byin wa tai wa mai ai lam sak se madun nga ai. Dai ni, Yesu anhte Ramma ni hpe ganing re ai grau sung ai, dam ai, mai kaja ai magam lit ni hpe gun shangun nga ai kun?

w 89 w

w 86 w

1. Karai a yaw shada lam hta mahta nna asak hkrung sa wa shangun mayu nga ai (Seeing Life from God’s View) Tinang a asak hkrung lam hpe gara ningmu hku yu mada nna mungkan hta asak hkrung nga ai kun? Masha gaw ga yun hpe la nna, Karai Kasang a n soi n sa bang ya ai hte hpan da hkrum ai wa re ai majaw, Karai Kasang hte tutnawng matut mahkai nga ra ai. Shaloi she, Karai Kasang a yaw shada lam hpe grau sung ai hku chye na wa let a sak hkrung lam hpe, Karai Kasang tsaw ra sharawng awng ai hku, gaw de lu nga ai. Karai Kasang a hkrang bung sumla hte hpan da hkrum ai wa re ai hte, Karai Kasang a yaw shada ai lam hpe n chye na ding sa, hpan da hkrum ai manu hpe n chye na lu ai zawn, asak hkrung ai a lachyum hpe mung n chye na lu ai. Dai lam ni hpe Karai Kasang gaw Yesu Hkristu hku nna hkum tsup kup hkra hpaw dan hpyan dan ai lam (revealation) hku sha chye na la mai ai. Dai re ai majaw, mungkan hpaji myit chye myit chyang hte n rai, Yesu hta manoi let chyum mungga hta mahta ai asak hkrung lam hku sha, lu la mai nga ai.

R e v . D r . L a h p a i A w n g L i 2009

M u n g k a n D e H p a j i L e n S h a l a i A i A m y u Ta i S a g a

hte

MUNGGA LAK JET NI

Shinggyim masha gaw shingra maka hta hkan nna prat pra tim mung, shinggyim masha hta rawng ai nsoi nsa gaw Karai Kasang kaw na re. Dai majaw, Karai Kasang a man e yawng gaw manu dan ai. Dai manu dan ai lam hpe chye na nna asak hkrung ra ai. Karai Kasang manu shadan ai hpe chye na nna asak hkrung ai ngu ai gaw Karai a chyeju hpe myit dik let Karai sharawng awng ai wa tai hkra asak hkrung ai lam re. Tinang hkum hpe nanghpam lu sha ni hte (sh) n se n sa ai hku jahten sharun ai, masha shada n se n sa lam hku (sh) nanghpam lu sha jaw sha/ dut shabra ai hku (sh), myu sha shada dut sha ai hku (sh), masha wa a galu kaba wa na lam hpe hkan jahten sharun ai hku (sh), masha wa hpe n tara ai hku sut masa hte dip sha roi rip ai lam ni gaw, Karai shareng shagrau tawn ai, masha a manu hpe jahten shaza ai lam rai nga ai. Tinang kadai re ai ngu ai hpe grau sung ai hku chye na, manu shadan let, Karai Kasang a yaw shada lam hta mahta nna sak hkrung sa wa ra ai. Dai sha n ga masha wa hpe mung Karai a hkrang bung sumla hte hpan da hkrum ai ni hkrai re ai majaw tsaw ra ra ai, manu shadan ra ai, hkungga ra ai.

2. Moi prat na Karai masa ningmu hpe tawn kau da let Prat ningnan hta pra ai Hkristan ni tai wa shangun mayu nga ai (from old world Christians to new world Christians) Karai Kasang gaw grai tsaw ai shara kaw ningngai nga ai wa ngu ai myit jasat makam kaw nna, Karai Kasang gaw mungkan masha ni hte rau nga nga ai Karai (Emanuela) ngu ai makam (from God above to God within) hta mahta nna, mungkan hpe daw jau sa wa shangun nga ai. Yesu Hkristu gaw ga shaka dingsa prat na Israela myu ni a Karai Kasang ntsa chye na ai ningmu dingsa ( Karai Kasang gaw grai tsaw ai shara, shinggyim masha hte grai tsan gang ai shara kaw nga ai Karai Kasang) hpe galai shai shangun mayu ai majaw, shinggyim hkum hkrang dagraw hkam la na shaloi Emanuela ( Karai Kasang anhte hte rau rai nga ai) mying hpe hkam la ai re (Mahte 1:23). Htawm hpang prat (Si ai hpang na prat) sumsing mungdan hpe sha myit mada ala let myit dik nga ai kaw na, Yesu hte rau, sumsing mungdan a manu (value) ni rai nga ai tsaw ra ai lam, ngwi pyaw simsa ai lam, tara rap ra ai lam (love, peace and justice), ni, n dai mungkan hta nga wa hkra tsaw ra myit hte dau jau let sumsing mingdan a kashu kasha majing zawn asak hkrung sa wa ra ai. Htawm hpang prat, sumsing mungdan hpe sha myit mada ala let, myit dik nga ai ni

w 87 w

w 88 w

R e v . D r . L a h p a i A w n g L i 2009

M u n g k a n D e H p a j i L e n S h a l a i A i A m y u Ta i S a g a

hte

MUNGGA LAK JET NI

nga ala nga ma ai.Dai ni na ramma ni myit dum nga ai kun? Yesu gaw, dai ni ‘ngai kaw hkan nang marit’ (follow me), ‘Ngai hte rau myu W.P sha ni hpe jahkru shakat ga, dip sha hkrum, roi sha hkrum, dut sha hkrum ai, masha n sawn hkrum ai ni hpe shalawt ga’, nga nna nang hpe shaga nga ai. Nang ramma wa na nga n ni? ‘Karai Kasang a lata la ai amyu tai let, Karai Kasang a hpung shingkang hpe mungkan hta shadan shadawng ga’ nga nna, nang hpe dai ni Yesu saw nga ai. Nang Yesu hte rau n dau jau gwi na i? Karai Kasang a mungdan a kashu kasha langai a lit hpe, kang ka hkra gun hpai let, myu Wunpawng sha ni hpe daw jau sa wa ga law.

masha wa hpe yu masat ai re.Yesu tsun ai gaw yubak lu ai wa hpe tsaw ra ai (rai tim yubak hpe matsat ai), hpyen wa hpe, htingbu wa hpe tsaw ra ra ai ngu ai Karai masa hta mahta nna mungkan hpe daw jau ai lam re. Masha hpe sha n rai, Karai a hpan da ai lata amu hpe, manu shadan let tsaw ra myit hte makawp maga daw jau ai lam re. Dai gaw Karai sharawng awng ai hkum hkrang, wuhpawng, mungkan, tai wa na matu asak hkrung ai, daw jau ai lam rai nga ai. Yesu gaw tsaw ra myit hta mahta nna, asak hkrung shangun nga ai. Dai majaw kaba dik ai hkang da ai lam hta Karai Kasang hpe tsaw ra ra ai lam hte, shinggyim masha hpe tsaw ra ra ai lam hkang da ai re (Mahte 22:37-39).

Madi shadaw ai laika ni:1. Rick Warren, The Purpose Driven Life (Manila: OMF Literature Inc., 2002). 2. Stephen Glauz-Tadrank, Transforming Christianity: Ten Pathways to a New reformation ( New York: The Crossroad Publishing Company, 1996). 3. William Barclay, The Gospel Of Luke ( Bangalore: Theological Publishcation, 1994).

3. Shinggyim masha hta mahta ai sasana ( peoplecentered- mission) hpe shachyen shangun nga ai Masha hpe Karai myi hte yu nna, masha shagu Karai Kasang a hkrang bung sumla hte bung ai shinggyim masha tai lu hkra daw jau ai masa re. Hkum shan hte wenyi lahkawng yan hpe a hkyak shatai nna, Karai Kasang a mungdan a matu manu dan, bawng ring ai, sut su ai, mung masa ring chying let ti nang a shawng lam shim lam a matu hparan lu ai ningja rawng ai ni tai wa hkra daw jau ai sasana re. Masha gaw Wenyi gawng kya jang, hkum hkrang (sai shan) gawng kya wa ai zawn, hkum hkrang gawng kya jang wenyi

wwuww w 93 w

w 90 w

R e v . D r . L a h p a i A w n g L i 2009

M u n g k a n D e H p a j i L e n S h a l a i A i A m y u Ta i S a g a

hte

MUNGGA LAK JET NI

mung gawng kya wa ai re. Lahkawng yan rau bawng ring wa ra ai. Karai Kasang gaw masha hpe tsaw ra nna, hkye la na matu she mungkan ga de yu sa ai re. Dai ni mung, shinggyim masha a matu shinggyim masha ni hte rau hkam sha nna, ndai dinghta mungkan hta bungli galaw nga ai Karai re. Luka Laika. 4:18-19 hta Yesu gaw shi galaw na magam bungli ni hpe tsun dan nna, mungkan hta Karai a hkye la ai magam bungli hpe galaw lai wa sai. Matsan mayan ni hpe kabu gara shi ga hkaw tsun na matu, bawng dung ai ni hpe shalawt lu na matu, myi kyaw ai ni hpe myi bai mu shangun na matu, zingri zingrat hkrum ai ni hpe dat dat shangun na hte, madu a sharawng awng ai shaning hkaw tsun dan na matu, mungkan ga de du sa ai lam tsun da nga ai. Dai majaw, shinggyim hkum dagraw la let, shinggyim masha ni hte rau lu rau sha, rau jahpoi asawng zingri hkam let mungkan shinggyim masha ni hpe hkye la ai magam bungli galaw lai wa sai re. Bai Yesu gaw “Nang ngai hpe mungkan ga de shangun dat ndai zawn, ngai mung shanhte hpe mungkan ga de shangun dat da mawe ai(Yawhan. 17:18)” ngu nna, Kawa Karai Kasang shi hpe mungkan ga de shangun dat nna, shinggyim masha ni hpe daw jau ai zawn, dai ni anhte hpe mung shinggyim masha ni hpe daw jau na matu mungkan ga de dat dat nga ai. Israela ni a Egutu mung e mayam tai hkrum ai shaloi na hkrap sharung ai n sen hpe na nna, hkye

Ga Hpum dim Grau sung ai de ngu ai gaw, mai gan mungdan de ngu ai n rai. Shinggyim masha ni hte grau mahkri shawn nna, shingyim masha ni hpe daw jau na matu re. Dai ni jahkrai ni hpe kadai lit la na? Myu W.P sha ni a n rut nra, laswi lasa ni yawn shabam nga ai. Matsan masha ni a pu kan ni hkrap sharung nga ai. N dai n sen ni hpe dai ni na Ramma ni na nga ai kun? Mungkan masha ni gaw, myu W.P sha ni a labau, htunghkying, myit hkawn masa, shinggyim nga pra masa, Karai masa lam ni; W.P buga a hpun kawa, du sat, sut nhprang rai ni a lam hkaja la mayu nga sai. Galoi dai lam ni hpe mungkan de len shalai jaw na kun

w 91 w

w 92 w

hkrang shaw la na matu ( Pru. 3:7-10), Moshe hpe Karai Kasang tsun ai gaw na a lata hta hpa baw rawng a ta? Moshe kaw nga ai daw hkrawng hte, Moshe a atsam hpe Karai Kasang jai lang nna, Israela myu ni n myit hkawn lu ai, mau hpa magam bung li hpe, Karai Kasang galaw sai re. Dai ni mung ramma ni hpe, nang lu ai atsam hte, n dai dinghta mungkan hpe tsaw ra let shinggyim masha hpe daw jau na matu Yesu shangun nga ai re. Tinang a atsam myi, n greng tim, Karai Kasang jai lang jang, mau hpa magam bungli ni hpe anhte a asak hkrung lam hku nna Karai Kasang galaw mat wa na re. Jai lang hkam ai asak hkrung lam rai na ahkyak nga ai.

R e v . D r . L a h p a i A w n g L i 2009

Karai Kasang hta kaga, hpara shaje n nga ai. Kaga hpara shaje ni hkye la ai n rai, Yehowa Karai Kasang chyu sha, hkye la ai re (Pru. 20:3, Hosea 13:4). Nam mali kata hta, kyang lai len kaja hte, myit masa kung ai amyu tai wa na matu, shakung jahpan ya lai wa sai re. Bai nna, Hkanan mung ngu ai, Yehowa san da ya ai lamu ga (the house of Yahweh) kaw, madu nga shangun sai (Hosea. 9:5-8; 8:1). Nam man, tsabyi hte asau ni hpe mung shaman ya sai (Hosea 2:10). Rai tim, yubak mara galaw ai hku nna, Israela ni, ga shaka hpe, gum lang jahten kau manu ai (4:1-3, 6:7, 7:1, 8:1). Ja ni hpe shabyawng nna, hpara sumla ni galaw let, Hkanan hpara ni hpe kam hpa nawku mat wa ma ai (8:4-5; 13:2). Hkanan hpara (Balim) jawng ni a num la ngang gayut ai lam ni hta, pyaw len nang ma ai. Nai mam kaja shu la lu na matu hte, kashu kasha mayat maya na matu Hkanan hpara (Balim) jawng a shawa num, shawa la ni hte num la ngang gayut lam ni hta sa shang lawm ma ai ( 2:7b-15; 9:10). Dai majaw myihtoi wa gaw, Israela hpe nse ai num, sawse lawklek ai num, shawa num ngu nna tsun wu ai (1:2; 2:4-15; 4:10-15; 9:10). Makam masham hta nse ai wenyi rawng ai ni; dai nse ai wenyi gaw nanhte hpe jahten shaza lam shadam manit dai ngu nna, Israela hpe myihtoi wa htawn tsun ai re. Anhte myu Wunpawng sha ni mung, sut su nga mai lam a matu tara mai gan ni zawn, u baw yu, yam yu, bedin yu, nhtoi kaja lata ai ni hte, laban nhtoi hpe w 97 w

M u n g k a n D e H p a j i L e n S h a l a i A i A m y u Ta i S a g a

hte

MUNGGA LAK JET NI

MYU WUNP AWNG WUNPAWNG SHA NI A MA TU MATU MYIHTOI HOSEA A MUNG GA MUNGG (1994-95 Pahtau magazine hte 2008 Zi-un Buga hpung ni a Journal hta Rev. Dr. Lahpai Awng Li ka bang ai mungga lak jet) Myihtoi Hosea a Karai masa mungga madung gaw, ‘Yehowa gaw Israela a Karai Kasang (Yahweh is God of Israela) hte, Israela gaw Yehowa a amyu masha ( Israela is the people of Yahweh) re’ ngu ai rai nga ai. Israela hpe, Egutu e mayam tai nga ai kaw nna, hkye mawai la ai shaloi na, Karai Kasang Moshe hku nna htawn tsun ai ‘Ngai gaw nanhte a Karai Kasang rai w 94 w

R e v . D r . L a h p a i A w n g L i 2009

M u n g k a n D e H p a j i L e n S h a l a i A i A m y u Ta i S a g a

hte

MUNGGA LAK JET NI

nna, nanhte gaw nye a amyu ni rai na’ ngu ai ga shaka hta npawt gaw de ai Karai masa (theology) rai nga ai. Dai ga shaka hta, kang ka sadi dung ai, ding hpring ai (faithfulness) hpe ru di tawn ai rai nga ai. Karai Kasang Israela hpe Egutu mung kaw mayam tai nga ai kaw na, hkye mawai la na shaloi, ‘Nye amyu’ {My people (ammi)} ngu tsun ai re (Pru. 6:7; 3:7-10). Myihtoi wa gaw dai ga hta mahta nna, Yehowa gaw Israela hpe ‘ammi’ nye amyu (My people) ngu shaga tim mung, Hkanan de du ai hpang, Israela myu ni, Karai Kasang hpe sha n rai, kaga hpara shaje ni hpe mung nawku ai lam galaw sai. Mungdan shim lam, lu su nga mai lam, ni a matu Hkanan masha ni asak hkrung ai hku hkan hkrung sai. Hkanan masha ni naw ai hpara ni hpe mung hkan nawku masai. Dai gaw Karai Kasang hte tawn da ai ga shaka ntsa sadi n dung ai, n kang ka ai lam tai sai. Dai majaw, Karai Kasang pawt nna, ‘Lo-ammi’ nye amyu n re (not my people) ngu tsun nga sai ngu tsun shadum wu ai. Bai Karai Kasang gaw shi hkum shi ‘ehyeh’ (I am) ngai wa rai nga n ngai, na a Karai Kasang ngai rai nga n ngai (Pru. 3:14) ngu Israela hpe htan ga ti mung, Israela a Karai Kasang a ntsa sadi n dung, n kang ka ai majaw ‘Lo-ehyeh’ {I am not your God) ngai na a Karai Kasang n re ngu nna, Yehowa tsun nga sai lam, myihtoi wa shadum sharin wu ai (Hosea 1:9).

Anhte myu Wunpawng sha ni hpe mung, Nat a mayam tai nga ai kaw nna, Karai Kasang a kashu kasha, Karai Kasang a amyu sha ni hku lata la ai re. Israela hpe lata la ai shaloi ‘Ngai gaw nanhte a Karai Kasang rai nna, nanhte gaw nye a amyu ni rai na’ ngu ai ga shaka hta npawt gaw de nna lata la ai zawn, myu wunpawng sha ni hpe mung, dai ga shaka hte Karai Kasang lata la ai re. Dai ga shaka hta, kang ka sadi dung ai, ding hpring ai (faithfulness) hpe ru di tawn ai zawn, anhte myu wunpawng sha ni Karai Kasang a man e kang ka sadi dung ai ni, ding hpring ai ni tai ra ga ai. Shaloi Karai Kasang a hpung shingkang hpe anhte a shani shagu na asak hkrung lam hku shadan shadawng nga ai amyu ni tai nna, Karai Kasang a sali wunli tut nawng hkam la lu nga ai amyu ni anhte tai na ga ai. Karai Kasang a man e, Karai lata la ai amyu langai hku asak n hkrung jang, Israela ni hpe zawn, nye amyu n re (not my people) ngu tsun kau na, {I am not your God) ‘ngai na a Karai Kasang n re’ ngu nna, Yehowa tsun kau na re ngu, myihtoi Hosea dai ni anhte myu Wunpawng sha ni hpe mung tsun shadum nga ai. Myihtoi wa gaw shawng daw de Israela hpe Karai Kasang lata la ai amyu (chosen people) ngu wu ai. Karai Kasang gaw Egutu na hkye mawai la ai hte, nam mali hta bau maka ai majaw, Israela hta Yehowa

w 95 w

w 96 w

R e v . D r . L a h p a i A w n g L i 2009

M u n g k a n D e H p a j i L e n S h a l a i A i A m y u Ta i S a g a

hte

MUNGGA LAK JET NI

jahtum e shi nan bai mawai la, hkye la, tsaw ra la na ngu ai lachyum hpe shaleng dan ai rai nga ai. Israela ni Karai Kasang tawn da ai, ga shaka tawt lai ai majaw, kaw si hpang gara ai, kashu kasha ni azat kau hkrum ai, ma brai ai, hkawhkam hte ru sai ni htau kau hkrum ai, majan pa hta nga ra ai, mare ni nat jahten kau hkrum ai, Egutu e na zawn hpang jahtum e, mayam bai yam ra mat masai re. Dingda Yuda mung mung, B.C 585 ning daram hta, Babelon ni zing la kau hkrum nna, nkau mi hpe Babelon de, bawng hku woi mat wa hkrum masai. Rai tim B.C 538 ning daram hta, Pasha ni bai n gun ja wa nna, Asuri hte Babelon ni hpe gasat dang la kau wu ai. Karai Kasang gaw Pasha masha ni hku nna, Israela ni hpe tinang a mung de bai du wa shangun sai re. Dai majaw, myihtoi Hosea a mungga gaw, mara madi madun let daw dan jeyang na, jahten shaza kau na ngu ai mungga sha n rai, Karai Kasang gaw shi Karai Kasang rai nga ai hte maren, Israela hpe bai mawai la na, naw tsaw ra na, hkye hkrang la ai chyeju naw jaw na ngu ai Karai Kasang a tsaw ra myit hpe, grau shadan shaleng ai mungga mung re. Dai ni, anhte myu Wunpawng sha ni myit dum mai ai gaw, Karai Kasang gaw ja lung seng, ri, hpun kawa, hkai sha na dam lada ai lamu ga, hka shi hkagai ni anhte hpe jaw sai re. Rai tim, myu Wunpawng sha

pyi n koi hkra hpaga yam ga ga nga ai ni law law re. Lu su nga mai wa ai ni nkau myi mung, Karai Kasang hpe malap mali di nna, tinang tam la nna lu ai sut rai hku sawn la let, kam mara jai lang, lu nang, num shalaw, n gyi ma hkrai shapraw rai, Karai Kasang hpe n chye ai amyu ni zawn asak hkrung nga ai ni law law re. Dai majaw myihtoi Hosea gaw, anhte myu Wunpawng sha ni hpe mung, Karai Kasang a man e nse ai num, sawse lawklek ai num zawn rai wa nga ai, dai nse ai lam ni gaw Karai Kasang hte daw hka wa shangun nga ai, ngu shadum nga ai re. Nse ai wenyi rawng ai ni zawn asak hkum hkrung mu, dai gaw nanhte hpe jahten shaza na ra ai, lam shadam nga ai. Nai mam ngai shangun ai, sut su nga mai shangun ai, Hpaji hparat chyechyang shangun ai gaw Karai Kasang she re, Karai Kasang a kunhting kaja zawn, Karai Kasang shaman ya ai sut rai ni hpe jai lang let, Karai a hpung shingkang hpe shadan jahkung nga ra ai lam, shadum sharin nga ai. Shingdu labau hta, Yehowa a teng man kang ka ai chyeju gaw, hkum tsup kup nga ai rai tim, Yehowa a hpung shingkang hta, n manoi ai sha, Asuri hte Egutu ni hpe kam hpa manoi ai majaw, gumle gumlau ai ni; tinang hkrum hkra na tsin yam hpe, tinang mahkam hkam la ai amyu ni re. Dai majaw Yehowa gaw, nanhte hpe nye amyu n re nga nga ai ngu myihtoi Hosea Israela myu ni hpe tsun shadum ai re. Yehowa sharawng

w101w

w 98 w

R e v . D r . L a h p a i A w n g L i 2009

M u n g k a n D e H p a j i L e n S h a l a i A i A m y u Ta i S a g a

hte

MUNGGA LAK JET NI

awng dik ai lam gaw, Yehowa hpe atsawm sha chye chyang tsaw ra ai hte, kang ka sadi dung ai lam re. Shagu hkungga n rai, Yehowa hpe chye chyang ai lam hta, ningra ai majaw nai mam, tsabyi hte asau ni Balim hpara wa jaw ai re ngu, Hkanan masha ni kam ai zawn, hkan kam nang nga ma ai. Dai majaw, myihtoi ni, hkinjawng ni hte, Israela amyu sha ni lam yit mat masai. Yehowa a pawt sindawng ai hpe, hpyi sha nga myit dai. Yehowa gaw tara n je yang ai nga na n rai; jahten shaza kau na nga tsun nga ai ngu nna mung, myihtoi wa htawn tsun ai re. Dai majaw, hpang daw de Israela ni hkai sha shara kata rai, hkrap ngu hkrap ngoi hte, galaw sha ra rai B.C 722 ning daram hta, Asuri de bawng bai dung mat wa ra ai re. Dai ni anhte myu Wunpawng sha ni hpe mung, Myihtoi Hosea gaw, Yehowa Karai Kasang hpe sha manoi let, n dai mungkan hta pra nga na matu shadum sharin nga ai. Karai Kasang she mat mat wa hkyen sai kaw na, myu Wunpawng sha ni hpe hkye mawai la ai re. Kaji kadun ai amyu hku ban prat law law nga lai wa sai kaw nna, dai ni na madang du wa hkra myu Wunpawng sha ni hpe, Karai Kasang lakawn la ai re. Dai gaw Karai a amyu hku Karai Kasang lata la ai kum la rai nga ai. Dai majaw, dai ni anhte myu Wunpawng sha ni, tinang hkum tinang machyu (sh) kaga mai gan amyu ni hpe manoi nna, myu a shawng lam gaw gap

yang gaw, Karai Kasang gaw myu Wunpawng sha ni hpe ‘nye amyu n re’ ngu nna bai nyet kau na hpe myit tsang ra ga ai. Alu hkungga hte Jubali ni galaw shaja ai hte sha n ngut ai, Karai a man hta, lata la hkrum ai amyu a shingni maka ni hpe tut nawng shadan shadawng nga ra ai lam, Myihtoi Hosea anhte myu Wunpawng sha ni hpe tsun shadum nga ai. Bai nna, myihtoi Hosea a Karai masa mungga hta, tsaw ra myit gaw ahkyak madung rai nga ai. Teng man ai tsaw ra myit gaw, kaning re ai byin nga maka, byin da masa hta rai tim, n hten n run ai lam hpe, Myihtoi Hosea a mungga hta shaleng dan nga ai. Yehowa gaw Hosea hpe shawa num Gome hte dinghku de shangun ai gaw, n ging n dan n se n sa re ai Israela amyu hpe, Karai Kasang gaw tsaw ra la ai, shagging shadan la ai lachyum rai nga ai. Gome gaw kasha masum shangai ngut ai hpang, Hosea hpe kau da let, shawa num bai tai let, sawse lawklek rai nga hkawm mat tim, Yehowa gaw Hosea hpe shawa num langai a jahpu manu hte maren, bai mari la shangun nna, madu jan majing bai shatai shangun wu ai. Dai gaw Israela ni Karai Kasang lata la ai amyu, Karai Kasang a dinghku num hku tsaw ra la hkrum tim mung, Gome zawn sawse lawklek, shawa num zawn, madu wa law law tawn rai, Karai Kasang kaw na daw hka mat wa tim mung, Karai Kasang gaw tsaw ra ding yang rai nna,

w 99 w

w100w

R e v . D r . L a h p a i A w n g L i 2009

M u n g k a n D e H p a j i L e n S h a l a i A i A m y u Ta i S a g a

hte

MUNGGA LAK JET NI

ting hpe lama ma matu, lak san yaw shada lam hte lata la ai re ( Isa. 43:1; 46:11; Hoshe. 11:1; Mahte 4:21; Kasa. 16:10; Heb. 11:8). Grau sung ai hte grau dam lada ai Karai masa hku htai yang, Karai Kasang shinggyim masha ni hpe, shi a hkye hkrang la ai chyeju hkam la lu na matu hte shi a lak san shinggyim masha hku, n dai mungkan hta asak hkrung na matu shaga la, lata la ai re. Ga shaka dingsa prat hta, Israela amyu ni, Karai lak san amyu sha hku lata la ai hpe, chye na ai lam shut lai wa sai. Karai a lata la ai gaw, Karai shanhte hte tut nawng rau rai nga nna, tut nawng shaman chyeju jaw na, lak san myi man lu ai ni, akyu hkam sha lu na ni rai na, ngu hkam la lai wa sai. Dai majaw, Ga shaka dingsa prat na myihtoi ni yawng shadum ai gaw, Karai Kasang lata la ai (divine election) ngu ai kaw, lak san shaman chyeju hkam la lu na ngu ai sha n rai, kyang lailen shingni tsawm ra ai ‘lit’ hte Yehowa hpe chyu sha nawku daw jau ra ai ngu ai ‘lit’ mung lawm ai lam htawn tsun lai wa masai. Myihtoi Amo a mungga hta gaw, Israela myu ni sut su nga mu nga mai lam hta rawt jat galu kaba wa ai rai tim, Karai Kasang a amyu langai hku shaga la ai shaloi na tawn da ai, ga shaka hpe hkan shadik shatup ai lam hta ning ra nga ai. Hkik hkam ai nawku htingnu ni hta, nawku masha law law wa n rau n htau rai nawku nga ma ai (4:4f; 5:21-24). Rai tim, nawku htingnu ni

ni kaw dinghku bra ai mang hkang she grau law wa, num kaji, la kaji shalaw ai ni law wa, n gyi ma ai law wa, shawa num/la ni she law wa, lu su ai ni nga wa tim, matsan ai ni grau grau she law wa, shada tsaw ra magyep kap ai lam ni nau n nga wa, hpung bra wa re ai lam ni a majaw, Karai Kasang gaw shaman chyeju ni bai dawm la kau wa nga sai kum la re. Nam maling ni krin mat wa, hpun kawa ni taw mat wa, hka shi hkanu, hkagai ni hkyet mat wa nga sai. Mung masa, sut masa hta mung, jahkrai zawn kamhpa shara, myit mada shara, shingbyi shara n nga ai zawn hkam sha ai ni law wa nga ai. Karai Kasang shaman chyeju dawm la kau wa nga ai kum la ni rai nga ai. Rai tim Myihtoi Hosea Israela ni hpe tsun ai zawn, Karai Kasang gaw tsaw ra myit kaba ai Karai re. Karai Kasang anhte myu Wunpawng sha ni hpe hkye la na re. Anhte gaw shi hpan da ai shinggyim masha ni, shi lata la ai amyu ni, shi hpe chye ai amyu ni re. Yehowa Karai Kasang anhte myu Wunpawng sha ni hpe, mara raw dat ya let bai shaman ya na re. Myit malai ai hte, Karai Kasang hta kam hpa manoi manat na sha ahkyak ai. Karai Kasang a man hta kangka sadi dung ai dinghku num zawn, asak hkrung hkawm sa jang, anhte hpe amyu kaba shatai la na re. Mungdan lu ai amyu, Hkaw hkam lu ai amyu anhte tai wa na ga ai.

w105w

w102w

R e v . D r . L a h p a i A w n g L i 2009

M u n g k a n D e H p a j i L e n S h a l a i A i A m y u Ta i S a g a

hte

MUNGGA LAK JET NI

“Hpaji rawng ai wa kadai ta? dai lam ni hpe chye lu hkra, nyan rawng ai wa kadai ta? Kaning rai nme law, Yehowa a lam ni malang nga nna, ding hpring ai ni dai hta hkan hkawm na mara ai; tara tawt lai ai ni chyawm gaw, dai lam ni hta ahtu kataw na mara ai (Hosea 14:9)”.

wwuww

KARAI KASANG SHA GA L A AI HTE SHAG LA LATA L A AI L AM LA LAM (2008-2009 Tokyo Kachin Baptist Church, Wenyi Laili Laika hpung ni dip shapraw na magazine hta bang na matu Rev. Dr. Lahpai Awng Li ka lajang ai lak jet) Chyum laika hta Karai Kasang shaga la ai ngu ai hpe lachyum grai dam lada ai hku jai lang ai hpe mu lu ai. Ntsa lam hku yu yang Karai Kasang shinggyim masha ni hpe shaga la ai gaw, langai ngai (sh) amyu w103w

w104w

R e v . D r . L a h p a i A w n g L i 2009

M u n g k a n D e H p a j i L e n S h a l a i A i A m y u Ta i S a g a

hte

MUNGGA LAK JET NI

shingkang gaw nanhte a ntsa ka-up nna, Hkristu hta myit mada shara shatai let tut nawng asak hkrung lu nga ai.Dai majaw, I Petru 1:15 hta “Nanhte hpe shaga la ai wa gaw chyoi pra nga ai hte maren, nanhte mung arawn alai shagu hta chyoi pra nga mu” ngu Karai a shaga la hpe hkam la lu sai, Hkristan asak hkrung lam a npawt nhpang tara hpe tsun dan let, shadum jahprang wu ai. Shawng de na, myit marin lam ni hpe kau da nna (I Petru 1:14), tsaw ra myit hte (I Petru. 1:22-23; 2:17; 3:8; 4:8); shagrit shanem ai lam (I Petru 5:5-6) hpe hkan shatup na matu tsun sharin wu ai. Hkristan ni gaw ga hte sha n rai, magam bungli hte kasi tai nna, Karai a hpung shingkang hpe n dai mungkan hta shadan shadawng nga na matu rai nga ai. Dai rai nna, Karai Kasang a tsaw ra myit hte shaga la, lata la ai lam hpe, I Pertru 2:9-10 hta Kasa Petru gaw, yubak ningsin ( tengman ai tsaw ra myit n rawng ai, masu magaw, hpyi hpun ai, manawn masham ai, nkaw nlaw roi rip ga tsun ai, dingman ai lam n nga ai, tara rap ra lam n nga ai ) kaw nna, lawt kawt pru wa let, Karai a nignhtoi hta, Karai a kashu kasha, hkin jawng, hte chyoi pra ai mungdan tai na matu Karai Kasang lata la ai re, ngu tsun sharin ai re. Dai ni anhte kam sham ai hpung masha yawng hpe mung, Yehowa Karai Kasang shadum nga ai gaw, Israela hpe Yehowa lata la ai zawn, anhte hpe mung lata la ai amyu, Karai Kasang a mungdan a kashu kasha

hkan maigan hpara ni hpe adan aleng tawn let, nawku jaw jau nga ma ai majaw, Yehowa hpe chyu sha nawku ai lam n rai mat sai ( 4: 11-14). Israela ni, shanhte hkum shanhte, hpung shingkang kaba dik ai Yehowa a nawku masha ni ngu hkam la let, shaning ting a du hkra ladaw ni hpe masat nna, hkungga nawng poi ni, hkik hkam ai lu sha poi ni hte rai, nawku ma ai (4: 4f; 5:5, 21-24). Yehowa Karai hpe mahkawn mangwi hte shakawn ai hta mung shanhte a nga mu nga mai ai lam hta Yehowa Karai hpe shang lawm shangun ma ai. Mahkawn mangwi hte tinang hkum hpe Karai Kasang hta grau shagrau shakawn la ma ai. Yehowa hpe man man hkungga nawng jau ai rai yang, Karai a magam hta dingyang shang tsap nga ai ni tai sai, ngu hkam la ma ai. Masha shada tsaw ra manu shadan let, tara rap ra ai hku asak n hkrung ai. Masha hta arung arai hpe grau manu shadan ma ai (Amo 2:6). Masha wa a prat rawt jat galu kaba wa hkra garum shingtau na malai, galu kaba wa na lam hpe hkum pat ai, dip sha roi rip ai, asawng tsun jahpoi rai, tinang a akyu hpe chyu sha yu nna, asak hkrung ai ni law law nga ma ai. Dai majaw, dai lam ni hpe Amo tsun sharai ai gaw, shinggan shingni hku n tsa lam hkungga sak nawng ai lam hte kyang lai len hten za ai hpe, Yehowa n dawng n yawt nga ai ngu tsun sharin wu ai. Yehowa gaw dinghpring ai Karai rai nna, mungdan yawng a ntsa up hkang nga ai. Dai majaw, ‘tara malang ai lam hka zawn, ding hpring ai lam tut

w 109w

w106w

R e v . D r . L a h p a i A w n g L i 2009

M u n g k a n D e H p a j i L e n S h a l a i A i A m y u Ta i S a g a

hte

MUNGGA LAK JET NI

Yesu Hparishe ni hpe tsun sharin ai shaloi mung, Karai Kasang Hparishe hku lata san ai hpe, Hparishe ni gaw chyoi pra dik ai wa hku, tigyeng akyu tam la na matu, ah na power lu ai wa hku, matsan mayan ni hpe Karai a amying ningsang gang nna tara amyu myu jahkrat nna, tinang gaw n hkan, masha ni hpe gaw hkan sa shangun rai, roi sha ai hpe daru wu ai. Yesu gaw shinggyim masha ni hpe Karai kasang a mungdan a kashu kasha tai wa na matu hkaw tsun ai hta, ahkyak madung hku nna, ‘myit malai mu’, ‘dai kabu gara

shi ga hpe kam mu ngu nna hkaw tsun ai re’ (Marku 1:15). Bai nna, shaga la, lata la hkrum sai Hkristan ni a lit hpe mungkan ga a jum zawn, nhtoi zawn rai na matu sharin shaga wu ai. ‘Masha ni gaw nanhte a kaja ai bungli mu lu nna, sumsing lamu e nga ai nanhte a Kawa hpe shagrau shaa lu mu ga, shanhte a man e nanhte a nhtoi hpe htoi tu shangun da mu law’ (Mahte 5:13-16) ngu tsun sharin da nga ai. Kasa Pawlu gaw, hkrung nga ai, chyoi pra ai hte, Karai Kasang kaw sharawng awng ai hkungga hku asak hkrung nga ra ai ngu tsun sharin wu ai. Kasa Petru gaw Asha Maina dingdung daw (ya Turkey mung) hta nga ayai nga ai zingri zingrat hkrum sha nga ai, Hkristan ni hpe n-gun jaw, shadaw shangang ya ai mungga hta, zingri zingrat hte ru yak jam jau ai lam ni gaw makam masham hpe chyam dinglik ai re ai lam, shakut sharang let jet ai Hkristan arawn alai hte asak hkrung ra ai lam ni hpe shadum jahprang wu ai. Ru yak jam jau lam lapran na myit mada shara hte chyoi pra san seng ai hku asak hkrung ra ai lam htawn tsun wu ai. Kam sham ai ni gaw asak hkrung lam ningnan hta kabu gara ai hte Hkristu hta shanglawt lu la ai ni zawn asak hkrung nga ga ai hte maren, hpa rai myit mada shara hte kabu gara asak hkrung nga ga ai ngu ai hpe, tara maigan ni hpe mu mada shangun na matu re. Hkristu hpe kam sham jang Hkristu a hpung

w107w

w 108w

lawi ai hka nu zawn, lawi nga u ga (Amo 5:24) ngu tsun sharin ai sha n ga, n ding n man, n hkru n kaja ai, n tara ai ni yawng a ntsa Karai je yang na ra ai,ngu daru sharin wu ai. Israela ni hpe sut su nga mai shangun ai gaw Yehowa makawp maga chyeju jaw nga ai sakse re. Rai tim Israela ni gaw, Karai Kasang a sharawng awng ai lam hpe malap mali di nna, Karai Kasang a sharawng awng ai lam hpe n hkan sai. Dai majaw, Yehowa Karai Kasang gaw jasam mungdan ni hpe jai lang nna Israela hpe daw dan je yang na ra ai. Kade n na yang Israela hpe daw dan je yang na matu mungdan langai rawt galu kaba wa na ra ai ngu Amo myithtoi ga tsun wu ai. Amo a myihtoi ga hte maren, Asuri ni ngun ja wa nna, Israela mungdan hpe BC 721 ning hta kasat dang la kau nna, bawng shatai let rim la kau ai hkrum sha sai.

R e v . D r . L a h p a i A w n g L i 2009

YAWSHU L LAIKA AIKA 19 lang na KBC La ninghkrin sharing hpawng hta Rev. Dr. Lahpai Awng Li len shalai ai mungga lak jet Ga Nhpaw Yawshu laika gaw Israela hpe Karai Kasang hkye la ai lam hkum tsup ai hpe ka mazing da ai labau re. Pru mat wa ai laika gaw Egutu kaw mayam tai nga ai kaw nna hkye mawai hkrang shaw la ai labau rai nna, Yawshu laika gaw Karai Kasang ga sadi jaw da ai mungdan hpe madu la lu ai labau rai nga ai.Abraham hpe Karai Kasang tsun ai “ya nang manam tai nga ai ndai Hkanan mung ting, nang hpe mung, na a hpang w113w

M u n g k a n D e H p a j i L e n S h a l a i A i A m y u Ta i S a g a

hte

MUNGGA LAK JET NI

ni, Karai a sali wunli hkam la lu ai ni, tai na matu, hkye hkrang la ai chyeju jaw let, Karai Kasang a hpung shingkang hpe shadan shadawng na matu lata san da ai re. Raitim lak san lit hte lata san da ai gaw, lak san ahkaw ahkang a matu sha n rai, lak san lit a matu mung rai nga ai. Shaman chyeju hkam la na matu sha n rai, Karai a lakung lakap hku Karai tsaw ra ai n dai mungkan hpe daw jau na matu mung re. Karai kaw tsep kawp kam hpa manoi nna (masha hpe kam hpa manoi ai hku n rai), shagrit shanem ai hte, kaja ai myit kyang lailen hte, Karai a mungdan a hkin jawng, Karai lata la ai amyu, mungdan hku n dai mungkan hta daw jau na matu re. Dai ni anhte a, Hpung magam gun nkau myi mung, hkan sa ra ai tara ni masat da rai nna, dai tara ni hpe tinang gaw nhkan, kaga wa hpe shakrip, shagrit shanem da na matu rai jang gaw dai tara ni hpe madi madun jai lang rai, tara rap ra lam nnga ai hku wuhpawng hpe woi nga ai. Dai majaw, Karai a hpung shingkang dan hkung na matu ap nawng ai hta, tinang a amying dan hkung na matu, position lu madu da na matu, ah na power lu na matu, rai wa sai. Masha law law a wenyi hpe Karai Kasang hte matut ya nna rawt jat kalu kaba wa hkra pawn ba na malai, grit nem ai myit masa ni rawng wa hkra brainwash galaw kau nna, dung ningngai sha na masa de shanang wa nga ai. w110w

R e v . D r . L a h p a i A w n g L i 2009

Tinang a kashu kasha ni galu kaba wa na matu hpe sha madung dat rai, myu wupawng sha ni a rawt jat galu kaba wa na lam hpe chyana kau shangun wa nga ai. Hkristan nkau myi, n kam n sham ai tara maigan ni hte, asak hkrung lam hpa n shai ai. Shani shagu Karai hte htinglu htinglai kanawn mazum kyu hpyi nawku daw jau lam n nga ai, nga mu nga mai lam a matu Karai a yaw shada lam hpe kau da nna asak hkrung ai ni law law rai nga ai. Dai majaw shanhte a makam masham hte myit sat lawat ni hten za ma wa nga ai. Karai hpe malap kau nna, mungkan a marin marit lam, power, ahna, position, ja gumhpraw ni a hpang hkan nga ai Hkristan ni law law re. Hkrsitan ni gaw Karai Kasang a hpung shingkang hte amying ningsang hpe, shani shagu na ta tut asak hkrung lam hku maka shapraw nna, tut nawng shadan shadawng nga ra ai re. Karai Kasang gaw, Israela hpe ga sadi jaw let woi lakawn ai shaloi, nanhte nye a ga madat mu, nanhte nye a ga madat jang nanhte nye a amyu ni rai nna, ngai mung nanhte a karai rai na, shaloi nanhte ngamu nga mai na, shagrau shatsaw la ai hkrum na, makawp maga la hkrum na, shaman chyeju jaw na, (Yeremia 7:23) ngu, ga shaka da ai re. Dai ni anhte hpe mung dai ga shaka hta la kap nna shaga la, lata la ai rai mali ai. Karai a shaga la, lata la ai gaw yubak mara kaw nna, shalawt let hkye hkrang la ai chye ju jaw ya ai sha n-ga, lata la hkrum (sh) hkye hkrang la hkrum ai ni a w1 1 1w

M u n g k a n D e H p a j i L e n S h a l a i A i A m y u Ta i S a g a

hte

MUNGGA LAK JET NI

shing ni maka ni hpe tut nawng shadan shadawng nga na matu re. Dai majaw Karai Kasang a shaga la, lata la hkrum sai, anhte hkristan ni a lit gaw, Hkristu a gawng shingyan maka hpe bu hpun sumri let, ganing re ai mungkan a byin da masa hta rai tim, Karai a man e dingman ai, tara rap ra ai, hte chyoi pra san seng ai hku asak hkrung ra ai re. Chyoi pra san seng ai myit masin, akyang lai len hte Karai a lakung lakap tai let n dai mungkan hta Karai a hpung shingkang hpe shadan jahkung nga ga. Tsaw ra myit hte teng man ai ga tsun nga let Hkristu ngu ai baw the, lam shagu hta kaba rawt wa ga law (Ehpesu 4:15). Madi shadaw ai laika ni, 1. Everett F. Harrison, eds., Baker’s Dictionary of Theology (Grand Rapids, Michigan: Baker Book House, 1994). 2. T. Desmond Alexander, eds., New Dictionary of Biblical Theology (Downers Grove, Illinois: InterVarsity Press,2000). 3. Don Fleming, Compiled., Bible Knowledge Dictionary (India: Pilot Books Co., 1990).

wwuww

w112w

R e v . D r . L a h p a i A w n g L i 2009

Chapter 2: Ga sadi lamu ga de shang wa na matu hkyen lajang ai lam(1:10-2:24) A. Yawshu Israela ni hpe matsun ai ga ni (1:1018) 1. Yawshu Israela ni hpe hkang da ai lam(1:10-15) 2. Israela ni bai htang ai ga ni (1:16-18) B. Kyin Yu sa nna sagawn yu ai lam (2:1-24) 1. Kyin yu dat ai (2:1) 2. Kyin yu ni makoi nga ai lam (2:2-7) 3. Kyin yu ni hte Rahab (2:8-21) a) Rahab a makam masham (2:8-14) b) Rahab hte kyin yu ni a lapran na ga sadi ni (2:15-21) 4. Kyin yu ni Yawshu hpang de bai nhtang wa ai lam (2:22-24) Chapter 3: Yawdan hka hpe rap ai lam (3:1-17) A. Yawdan hka rap na matu hkyen lajang ai lam (3:1-4) B. Yawdan hka rap na matu shachyoi shapra ai lam (3:5-13) C. Yawdan hka rap di lu ai lam (3:14-17)

w117w

M u n g k a n D e H p a j i L e n S h a l a i A i A m y u Ta i S a g a

hte

MUNGGA LAK JET NI

na, na a kashu kasha ni hpe mung prat dingsa a madu nga lu na matu, ngai jaw da na we ai; dai hta kaga shanhte a Karai Kasang mung ngai tai nga na nngai”(Ningpawt Ninghpang 17:8), ngu ai, Karai Kasang a ga sadi hte maren Israela ni Hkanan mung hpe madu la lu ai lam re. Rai tim majan kasat let awng dang ai hku nna madu la shangun ai re.Yawshu rai nsi shi yang Israela ni hpe shadum ai hte maren , Karai Kasang a ga madat mara ai kaw mahta nna she ga sadi jaw da ai lamu ga hpe matut madu la lu na hku rai malu ai. Yawshu Laika Ka Ai Wa Yawshu laika a malawng maga hpe Yawshu shi nan ka ai re ngu chyum ninghkrin ni hkap la ma ai. 24:26 “Yawshu gaw ga dai ni hpe Karai Kasang a tara laika hta ka da wu ai” ngu ai chyum daw gaw yawshu shi nan ka ai ngu madi madun da nga ai. Rai tim 24:2930 daw hta Yawshu si mat wa ai lam rawng ai re ai majaw, hpang jahtum daw hpe gaw Aron a kasha Eleazar hte Eleazar a kasha Hpineha kahtap ka bang shangut ai re ngu, chyum ninghkrin ni kam ma ai. Laika Ka Ai Shaning Hkawhakm laika 6:1 hta tsun ai gaw Shawlumon Yehowa a nta hpe shi hkaw dung ai 4 ning ngu na hta gaw da hpang ai re. Dai gaw Israela ni Egutu kaw nna w114w

R e v . D r . L a h p a i A w n g L i 2009

pru wa ai shaning 480 ning hpang e re. Labau hta Shawlumon hkaw dung ai gaw 970 BC hta rai nna, hkaw dung ai 4 ning hta nga jang gaw 966BC rai na re. 480 + 966 rai yang Egutu kaw na Israela ni pru wa ai gaw 1446BC rai na re. Shaning 40 ning nam mali kaw kayin hkawm kau ai hpe bai sawn la rai yang, Hkanan de shang wa ai gaw 1406 BC hta rai na re.1 Chyum sara malawng hkap la ai gaw Yawshu gaw 1375 BC hta si ai re. Yawshu laika a malawng maga gaw Yawshu ka ai re majaw, ka ai shaning gaw Yawshu si ai hpang kade nna yang yawng hkum tsup kup hkra ka ai re ngu chyum ninghkrin ni kam ma ai. Yawshu Laika a yaw shada ai lam madung Yawshu laika a yaw shada lam madung gaw Karai Kasang gaw shi lata san la ai Israela myu ni a ntsa sadi dung kang ka ai hte woi lakawn nga ai ngu ai lam re. Ningpawt ninghpang laika hta Karai Kasang gaw Abraham hpe amyu kaba shatai na ngu ga sadi jaw n htawm, Pru mat wa ai laika hta gaw Israela hpe mungdan langai tai wa na matu mayam tai nga ai kaw nna shalawt la ai re. Npawt nhpang tara ni hpe gaw Jaw Jau laika hta shadum sharin da nga ai. Bu HKawm laika (14) hta gaw Israela ni a nam mali kata Yehowa Karai Kasang a ga n madat ai majaw, shaning 40 ning gayin hkawm ra ai lam, Karai Kasang a hpung shingkang a ntsa n kam ai majaw Karai Kasang dingnye w115w

M u n g k a n D e H p a j i L e n S h a l a i A i A m y u Ta i S a g a

hte

MUNGGA LAK JET NI

jaw ai hku nna Egutu kaw na lawm wa ai Israela masha ni yawng hpe si mat shangun ai lam Yawshu hte Caleb sha Hkanan de shang na ahkang lu ai lam ni ka da ai re. Nam mali e bai shangai ai Israela kashu kasha ni sha Yawshu a woi awn ai hte Hkana de shang ningngai lu ma ai. Dai hku nna Karai Kasang a sadi dung ai lam hpe Karai Kasang shadik ai lam shaleng dan ai labau rai nga ai. Yawshu Laika a Kahkrang Masa Yawshu laika hta ahkyak ai daw kaba 4 lawm ai hku mu lu ai. (1) shawng na daw 1:1-5:15 gaw Hkanan mung de shang wa na matu hkyen lajang ai lam (2) dai hpang 6:1-12:24 hta gaw Hkanan mung hpe gasat dang la ai lam (3) dai hpang 13:1-22:34 hta gaw Hkanan mung hpe Israela lakung ni shara garan masat la ai lam (4) jahtum daw 23:1- 24:33 hta gaw Yawshu a numhtet numra ga ni hte Yawshu a moi mang hpe makoi mayang ai lam ka da nga ai. Daw I. Ga sadi lamu ga hpe madu la ai lam (1:1-5:15) Chapter 1: Yawshu hpe shatsam ai lam (1:1-9) A. Yehowa tsun ai ga sadi ni (1:1-5) B. Yehowa matsun ai lam ni (1:6-9) w116w

R e v . D r . L a h p a i A w n g L i 2009

3. Gibeon ni hte ga shaka da ai lam (9:14-15) 4. Israel Gibeon ni a hkalem ai lam mu chye kau ai lam (9:16-21) 5. Yawshu a jeyang ai lam (9:22-27) B. Amori ni hpe dang la ai lam (10:1-43) 1. Amiri hte mang hkang byin ai lam (10:1-5) 2. Israela ni dang la ai lam (10:6-15) a) Mau hpa lungdin kaba lamu de na hkrat (10:6-11) b) Mau hpa hku jan hte shata hpe jahkring da ya (10:12-15) 3. Majan awng dang ai lam (10:16-43) a) Hkaw hkam ni hpe mu tam la ai (10:16-21) b) Hkaw hkam ni hpe sat kau ai (10:22-27) c) Mare ni hpe jahten kau ai (10:28-39) Makkedah, Libnah, Lachish, Eglon, Hebron, Debir. d) Dingda maga na mare ni hpe jahten kau ai lam (10:40-43)

w121w

M u n g k a n D e H p a j i L e n S h a l a i A i A m y u Ta i S a g a

hte

MUNGGA LAK JET NI

Chapter 4: Masat dingsat n lung jun ai lam (4:1-5:1) A. Nlung jun ai a yaw shada ai lam (4:1-7) B. Yawdan hka hta masat nlung sum pum jun ai lam (4:8-18) C. Gilgala shara kaw masat nlung jun ai lam (4:19-5:1) Chapter 5: Israela ni hpe shachyoi shapra la ai lam (5:2-15) A. Ningnan shatai ai: matu gadoi ai (5:2-9) B. Prat ningnan bai hpang ai: shalai dat ai poi (5:10) C. Lu sha ningnan: Hkanan mung na lu sha sha hpang ai (5:11-12) D. Yehowa a hpyen bu dan pru ai lam (5:1315)

Daw II:

Lamu ga ni hpe madu la ai lam (6:112:24)

Chapter 6: Mare kaba ni hpe madu la ai lam (6:18:29) A. Yerihko (6:1-27) 1. Majan a matu hkang da ai lam (6:1-5) 2. Majan a matu hkyen lajang lam (6:11) w118w

R e v . D r . L a h p a i A w n g L i 2009

3. 4.

5. 6.

a) Hkinjawng ni (6:6-8) b) Hpyen ma ni (6:9) c) Yawshu (6:10-11) Mare hpe shinggrup gayin ai lam (6:12-14) Mare hpe jahten kau ai lam (6:15-21) a) Shinggrup gawan lam (6:15) b) Marawn jahtau (6:16-19) c) Bunghku daw mat ai lam (6:20) d) Mare ting hpe sat kau ai lam (6:21) Rahab hte nta masha ni lawt lu ai lam (6:22-25) Yerihko mare hpe dagam ai lam (6:2627)

B. Ai Mare (7:1-8:29) 1. Ai mare hta Israela ni hkrat sum ai lam (7:1-26) a) Ahkan a n madat mara ai lam (7:1) b) Israela ni hkrat sum ai lam (7:2-5) c) Yawshu mau mat ai lam (7:6-9) w119w

M u n g k a n D e H p a j i L e n S h a l a i A i A m y u Ta i S a g a

hte

MUNGGA LAK JET NI

d) Yehowa a matsun ga (7:10-15) e) Ahkan hpe mu chye la lu ai lam (7:16-21) f) Ahkan si ari hkrum ai lam (7:22-26) 2. Ai mare hpe bai dang la ai lam (8:129) a) Awng dang na re ngu ai ga sadi (8:1-2) b) Majan a matu hkyen lajang lam (8:3-9) c) ambush hku gasat ai lam(8:10-17) d) Hpyen ni hpe hkan shachyut ai lam (8:1823) e) Mare hpe ting la ai lam (8:24-29) f) Yehowa hpe shakawn shagrau ai lam (8:30-35) Chapter 7: Dingda maga na mare ni hpe gasat la ai lam (9:1-10:43) A. Gibeon masha ni a hkalem ai lam (9:1-27) 1. Hpyen ni Israela hpe gasat na matu maw mawn ai lam (9:1-2) 2. Gibeon ni a hkalem ai lam (9:3-13) w120w

R e v . D r . L a h p a i A w n g L i 2009

M u n g k a n D e H p a j i L e n S h a l a i A i A m y u Ta i S a g a

hte

MUNGGA LAK JET NI

2. Awng Dang ai lam (21:43 ) Yawshu laika hta Hkanan masha ni a ntsa Karai Kasang lata la ai amyu a awng dang madu la lu ai lam hpe madung hkai dan da ai re. Karai Kasang gaw Israela ni a ji wa ni a ntsa tawn da ai ga sadi hpe bai shadik ai hku nna Israela ni hpe Hkanan mung madu la shangun ai lam re. Yehowa Karai Kasang gaw Israela ni a hpang maga nga let shaman chyeju jaw ai hku nna majan ni hpe mau hpa hku awng dang la shangun ai re. {Karai Kasang a ga sadi 1:2-5; 14:9; 21:43-45, Yerihko mare hpe awng dang la ai lam 5:13-6:25, Ai mare hpe awng dang la ai lam 8, Hkaw hkam manga hpe awng dang la ai lam 10:1-28, dingda daw na mare ni hpe awng dang la ai lam 10:29-43, dingdung daw na mare ni hpe awng dang la ai lam 11}.

Chapter 8: Dingdung Maga na mare ni hpe gasat dang la ai lam (11:1-15) A. Dingdung maga de na hkaw hkam ni n’gun pawng ai lam (11:1-15) B. Dingdung maga na hkaw hkam ni hpe gasat dang la ai lam (11:6-9) C. Hazora Mare hpe gasat dang la ai lam (11:1015)

3. Ga shaka (1:8) 1:8 hta Karai Kasang gaw tara laika hta ka da mada mahkra hkan nang jang nang maw ai lam byin lu nna, nang myit ai kaw du lu na ngu Yawshu hpe hkang da ai re. Israela ni a awng dang lam ni hpe yu yang Yehowa Karai Kasang hte tawn da ai ga sadi ntsa sadi dung kang ka ai lam hta mahta ai hku mu mada lu ai. Israela

Daw III: Israela ni lamu ga jarit garan la ai lam (13:1-22:34)

w125w

Chapter 9: Gasat dang la lu ai lam ni hpe ginchyum ka masat da ai (11:16-12:24) A. Gasat dang la ai lamu ga jarit ni (11:16-23) B. Gasat dang la lu sai hkaw hkam ni a mying (12:1-24) 1. Yawdan hka sinpraw hkran na hkaw hkam ni (12:1-6) 2. Yawdan hka sinna hkran na hkaw hkam ni (12:7-24)

Chapter 10: Lamu ga jarit garan la ai lam(13:1-19:51) A. Jarit garan na matu hkang da ai lam (13:1-7) B. Sinpraw maga de madu la na ni (13:8-33) C. Sinna maga de madu la na ni (14:1-19:51) w122w

R e v . D r . L a h p a i A w n g L i 2009

Chapter 11: Laksan mare ni masat ai lam (20:1-22:34) A. Hprawng shingbyi lu na mare ni (20:1-9) 1. Matai htang ai kaw nna makawp maga lam lu na matu (20:1-6) 2. Hprawng shingbyi shara mare ni (20:79) a) Sinna maga (20:7) b) Sinpraw maga (20:8-9) B. Lewi ni a matu mare ni (21:1-42) C. Gasat madu lam ai lam ginchyum (21:4345) D. Hkungri hte seng ai lam (22:1-34) Daw IV: Yawshu lai ka a ga ginchyum daw (23:124:33) Chapter 12:Yawshu a shawng na numhtet ga (23:116) Chapter 13: Yawshu a hpang jahtum daw na numhtet ga (24:1-28) A. Yehowa bau maka nga ai lam (24:1-13) B. Israela ni a lit (24:14-24) C. Hkang da ai tara (24:25-28)

w123w

M u n g k a n D e H p a j i L e n S h a l a i A i A m y u Ta i S a g a

hte

MUNGGA LAK JET NI

Chapter 14: Yawshu si mat wa ai lam (24:29-33) A. Yawshu hpe lu makoi ai lam (24:29-31) B. Yosep a nrut nra hpe lup makoi ai lam (24:32) C. Eleazar hpe lup makoi ai lam(24:33)2 Ahkyak ai Ga Lami ni 1. Kam hpa ai hte madat mara ai lam Israela ni a labau hta awng dang ai lam gaw shi hkrai shi byin pru wa ai n rai, Yehowa Karai Kasang hpe kam hpa ai hte Yehowa a ga madat mara ai hku nna she lu la ai lam re. Ga shadawn, Yerihko mare hpe dang la lu ai gaw masha a atsam marai hte n rai, Yehowa Karai Kasang a hpung shingkang hte Yehowa Karai Kasang a matsun maroi ga madat mara ai hku nna she awng dang la lu ai re. Ahkan gaw Karai Kasang a ga n madat ai majaw, Israela ni Ai ngu ai mare hpe gasat ai shaloi sum mat ma ai (Daw Kaba 7). {N-gun da ting nna myit n-den shaja u 1:6-7,9,18; 10:25; 23:6, Karai Kasang hpe kam hpa na lam 22:5; 23:8, Madat mara na lam 1:7,1618;23:6-7;24:24, Madat mara ai hte awng dang lam 6:2-21, n madat mara ai hte hkrat sum lam 7} w124w

R e v . D r . L a h p a i A w n g L i 2009

Dawkaji 14 hta Yehowa she Amalek hpe dang kau shangun ai lam Yawshu a na hta hti dan u ngu Moshe hpe Karai Kasang hkang dan ai lam rawng ai. Dai gaw awng dang lam gaw shinggyim masha a atsam hte n rai, Karai Kasang a atsam hte she hpyen ni hpe dang kau lu ai lam sharin la shangun ai lam re. 2. Sina Bum hta Moshe hte rau K.K a hpung shingkang hpe mu chye ai wa re (Pru 24:9-18). Karai Kasang gaw hpung shingkang hte nga nga ai sha n’ga shi a shinggyim masha ni hpe yu lahgku, bau sin makawp maga nga ai hpe mu chye lu ai. Moshe hte rau Karai Kasang a man e nga ai mahkrum madup gaw shi hpe lak lai ai Wenyi ningbaw ningla tai shangun ai lam rai sai. 3. Ja hte galaw ai dumsu kasha sumla (Pru 32:135) – Israela ni a dumsu sumla naw ai majw Karai Kasang a man e yubak mara byin ai hpe sharin la wu ai. Hpang daw shi ningbaw hku woi awn ai shaloi Ai mare hpe gasat ai lam hta jai lang lu ai mahkrum madup tai wa sai (Yawshu 7) 4. Shawa sum (Pru 33:7-11)- Moshe shawa sum kaw nga ai shaloi sumwi shadaw tu nga nna, Karai Kasang Moshe hte shaga ai aten, Yawshu mung dai sum hta nga lu ai mahkrum madup lu la wu ai. Dai hku nna Karai Kasang a hpung shingkan hte rau nga lu ai wenyi asak hkrung lam mahkrum madup lu ai wa re. w129w

M u n g k a n D e H p a j i L e n S h a l a i A i A m y u Ta i S a g a

hte

MUNGGA LAK JET NI

myu sha langai n madat mara ai hte pyi myu sha yawng dingnye hkrum sha ra ai hpe mu mada ai (Daw kaba 7).Madat mara ai ngu ai gaw K.K hta lai kaga hpara n naw ai (24:14-15), matu gadoi ai (5:1-9), shalai dat ai poi galaw ai (5:1012), Hkungga nawng ai hte Tara laika hta ka da mada hkan nang na lam (8:30-35). 4. Karai Kasang a amyu sha Karai Kasang gaw Israela amyu ni hpe Egutu e mayam tai nga ai kaw na shalawt la ai hku nna, nawng hkyeng hpe woi sharap ai hku nna, Sina bum kaw tara kanu shi jaw ai hku nna, nam mali kaw shaning 40 ning hkrun lam hkawm ai hku nna, Shi a chyoi pra ai amyu hku nna, Shi a man hta asak hkrung na matu lata san la let shaman chyeju jaw ai re. Yawshu a Labau Yawshu gaw Moshe a Hpyen jaubu kaba (a great general) rai nna, Moshe a hkang galai let Israela hpe Hkanan mung de woi shang wa ai wa re. Egutu kaw Israela ni mayam tai nga ai shaloi shangai ai wa rai nna, Israela ni Egutu kaw nna pru wa ai shaloi shi gaw asak 40 ning rai sai. Moshe a hkang galai let Israela ni a ningbaw tai ai shaloi asak 80 ning rai sai rai nna, asak 110 ning hta Karai Kasang woi la hkrum ai wa re. w126w

R e v . D r . L a h p a i A w n g L i 2009

M u n g k a n D e H p a j i L e n S h a l a i A i A m y u Ta i S a g a

hte

MUNGGA LAK JET NI

Yawshu (Joshua) ngu ai amying a lachyum gaw Yehowa hkye la ai (Jehovah saves) ngu ai lachyum re.3 Egutu kaw na pru wa ai shaloi shabrang sha naw rai nna (Pru 33:11) Moshe a hkringman (personal assistant) re. Egutu kaw nna pru ai hpang shata 2 na ai hpang Moshe shi hpe hpyen bu (commander) shatai ai hte Amalek ni hpe gasat manga kau lu wu ai. Moshe Israela myu lakung shagu na marai langai hpra Hkanan mung de kyinyu hku dat na matu lata ai shaloi Yawshu gaw Ephraim lakung a matu lata hkrum ai wa re. Kaga ni Hkanan masha ni hpe mu nna hkrit gari ai hte Moshe hpe n mai dang lu na hku shiga wa jaw tim, Yawshu gaw Caleb hte rau Yehowa Karai Kasang gaw shanhte hpe Hkanan mung hpe madu la shangun na re lam Karai hpe kam sham ai myit masin hte gwi gwi Moshe hpe shi ga bai wa jaw ai wa re. Moshe hte Sina bum de hkan nang ai wa ( Pru 34:13’32) rai nna, Moshe hpe makawp maga ai Moshe a hkringman re ( Bu Hkawm 11:28). Nam mali kata shaning 40 ning hkrun lam hkawm ngut ai hpang Shittim shara kaw hkinjawng Eleaza hte shawa hpung yawng a man hta Moshe Yawshu hpe ningbaw ahkang aya ap ya wu ai (Bu Hkawm 27:18-23). Dai hpang kade nna yang Moshe hpe Karai Kasang woi la ai hpang Yawshu Israela ni a ningbaw tai wa ai re.

Yawshu ningbaw tai wa na matu K.K a hkyen lajang ya ai lam ni Yawshu gaw Egutu kaw mayam tai yang na tsinyam tsindam hpe hkam sha ga sai sha n ga,Yehowa Karai Kasang hkye mawoi wa ai nam mali hkrun lam na mabyin ni yawng hpe mung myi chyaw mu mada hkam sha ai wa re. Israela myu sha ni hte rau shaning 40 ning nam mali kata hta hkawm ai mahkrum madup mung nga ai wa re. Moshe hte ni htep ai hku nga ai wa re ai majaw Moshe a makam masham hte Karai Kasang hte htinglu htinglai lam ni yawng hpe yu hka ja la da lu ai wa re. Lam 7 hku nna Yawshu hpe ningbaw tai wa na matu hkyen lajang ya ai lam mu lu ai. 1. Sina nam mali hta Amalek ni Israela amyu ni hpe Rehpidm shara sa gasat ai shaloi, Moshe gaw Yawshu hpe woi awn shangun let masha lata nna Amalek ni hpe gasat shangun ai (Pru. 17:8-16). Moshe Karai Kasang a dawhkrawng lang nna, kawng pungding kaw tsap nga wu ai. Moshe a lata sharawt yang Israela ni dang wa ma ai rai nna, shi a lata jahkrat yang gaw Amalek ni dang wa ma ai. Moshe lata tsu wa ai majaw Arun yan Hura Moshe hpe nlung langai mi la nhtawm shadun wu ai. Shan maga mi de langai ngai nga nna Moshe a lata hpe pawn shadaw ya ai majaw jan du hkra Moshe a lata lu sharawt nna, Yawshu mung Amalek du wa hte shi a masha ni hpe dang kau wu ai.

w127w

w128w

R e v . D r . L a h p a i A w n g L i 2009

M u n g k a n D e H p a j i L e n S h a l a i A i A m y u Ta i S a g a

hte

MUNGGA LAK JET NI

wwuww

5. Shawa sum hta myihtoi htoi ai lam ( Bu Hkawm 11:16-30)- Elad hte Medad yan a ntsa Wenyi yu dung nna myihtoi htoi ai shaloi, Yawshu gaw Moshe hpe hkum pat shangun wu ai. Moshe chyawm gaw ‘Nye a matu nang manawn nni? Yehowa a masha nlang hte gaw myihtoi hkrai rai mu ga, Yehowa gaw shi a Wenyi shanhte a ntsa e mara jaw mu ga law” ngu tsun wu ai. Ndai mabyin hta Moshe hpe Karai Kasang hta grau ai shara kaw tawn ai baw n rai, masha hpe shagrau ai hku n rai, Karai Kasang hpe sha shagrau ai hku nna woi awn ra ai lam sharin la wu ai. 6. Hkanan de kyinyu sa ai lam (Bu Hkawm 1314)- Moshe marai 12 Hkanan de kyin dat ai kaw Yawshu mung lawm ai re. Shanhte hta na marai 10 gaw Hkanan masha ni grai hkik hkam ai hte, hkum hkrang galu kaba, n’gun ja ai ni re majaw ndang lu na re, dai majaw Egutu de she bai n htang wa saga nga, Moshe hpe gumlang let shiga bai wa jaw ma ai (Pru 13:31,33; 14:3-4). Yawshu hte Caleb chyawm gaw Karai Kasang a hkik hkam ai lam hpe myit dum na matu hte Karai Kasang gaw ga sadi jaw da ai hte maren Israela hpe awng dang shangun na re. Hkum hkrit mu. Karai Kasang gaw anhte hte rau rai nga ai ngu Israela ni hpe n’gun jaw mu ai (Bu hakwm 14:8-9). Rai tim shawa masha gaw dai ga hpe gumlang ai sha n’ga sat kau na hku jahtau ma ai (Buhkawm 14:10). Dai mabyin hta Israela ni a Karai Kasang hpe gumlau ai hte Karai

w133w

w130w

da ai zawn dai ni anhte hpe mung, kaning re ai byin da masa hta rai tim Karai Kasang hta ngun da ting nna, myit nden shaja let asak hkrung na matu hkang da nga ai. 3. Karai Kasang hpe kam sham ai ni yawng a ntsa Karai Kasang gaw shaman chyeju ni hkam la lu shangun nga ai. Rai tim ta tut asak hklrung lam hta Karai Kasang a shaman chyeju ni hpe hkam la lu na matu shinggyim hkumshan a n gun atsam hte shakut shaja nna lu la mai ai baw n rai, Kam sham ai myit masin hte madat mara hkan nang hkan sa ai asak hkrung lam hku nna she hkam la lu mai ai re. 4. Shani shagu na asak hkrung lam hta lata la na kam hpa shara law law anhte kaw byin pru chye nga ai. Karai Kasang hpe sha lata la nna kam sham ai myit hte daw jau u ngu Yawshu Israela ni hpe shadum ai zawn dai ni anhte hpe mung Karai Kasang shadum sharin nga ai. (Footnotes) 1 Paul P. Enns, Bible Study Commentary: Joshua (Grand Rapid, Michigan: Zondervan Publishing House,1981), P.8. 2 Paul P. Enns, pp.12-17. 3 J. Vernon McGee, Joshua and Judges ( Pasadena, Califonia: Thru the Bible Radio Network,1989), pp.7-8.

R e v . D r . L a h p a i A w n g L i 2009

Kasang a jeyang ai lam a majaw, dai ni yawng Hkanan de n shang lu ai sha, Nam mali hta si mat ra ai lam, Karai Kasang hpe gumlang ai gaw yubak re ai lam ni hpe sharin hkaja la lu wu ai. 7. Karai Kasang lata shatsam ai lam (Buhkawm 27:18-20)- Yawshu Israela ni hpe ningbaw tai let Hkanan mung de woi shang na matu Karai Kasang nan lata shatsam dat ai re. Yawshu a Makam Masham Karai Kasang langai sha nga ai hte shi chyu sha Israela hpe lam woi ai the makawp maga nga ai hpe kam ai. Karai Kasang a hpung shingkang hpe mu mada chye na la lu ai wa re ai hte maren, Karai Kasang a sadi dung ai ga sadi ntsa nhten ai myit nrawng ai sha, kam sham ai wa re. Moshe a sharin shaga ai ga hpe madat ai “ Yehowa nang hte rau rai na, Hkannan mung hpe madu la shangun na, hkum hkrit, myit hkum htum, ngu ai ga ni hpe kam ai. Yehowa shi hpe hkang da ai ga ni a ntsa kam sham ai myit hte madat mara hkan galaw ai” (Yawshu 1:1-9).

M u n g k a n D e H p a j i L e n S h a l a i A i A m y u Ta i S a g a

hte

MUNGGA LAK JET NI

Karai Kasang a ga sadi ntsa mahta nna woi awn ai re (Yawshu 1:1-9). ‘Ngai nang hte rau rai na’ ( Yawshu 1:5), ‘Ngai nang hpe kau da n rai’ (Yawshu 1:9) ngu ai ga sadi ni a ntsa mahta nna woi awn ai re. 2. Shi masha ni hpe ninghtan shinggyin (Organized) la nhtawm Hkanan de shang na matu shi ga sagawn la ai (yawshu 1:10-11;2:1). 3. Karai Kasang a mastun ga hte maren madat mara let woi awn ai (Yawshu 3:7-13; 5:2-3), 13-15), shi a hpang hkan masha ni hpe mung Karai Kasang a numhtet ga ni hpe tsun dan let hkrak hkan sa shangun ai. 4. Jahtum du hkra Karai Kasang hpe sha nawku na matu the, sadi sahka ai hte teng man ai hku jaw jau na matu htet da let woi awn ai re. (Yawshu 24)

Yawshu a Ningbaw Ningla Ladat 1. Yehowa Karai Kasang langai sha rai nga ai hpe kam nna shi chyu sha Israela ni hpe lam woi nga ai hte makawp maga nga ai wa re ngu kam ai. Karai Kasang hpe chyu sha kam hpa manoi manat ai hte

Sharin La NA Lam Ni 1. Kam sham ai hpung masha ni a matu Karai Kasang ga sadi jaw da ai mungdan (promised Land) ngu ai gaw, dai ni anhte ningngai nga ai shara nan rai sai. 2. Anhte gaw Karai Kasang hpe kam hpa manoi manat ai hte asak hkrung jang Karai Kasang gaw anhte hte rau nga let bau maka na ngu ga sadi jaw nga ai re. Karai Kasang gaw awng dang lam jaw na, n hkrit n tsang ai sha n-gun da ting nna myit nden shaja u ngu Yawshu hpe Karai hkang

w131w

w132w

R e v . D r . L a h p a i A w n g L i 2009

M u n g k a n D e H p a j i L e n S h a l a i A i A m y u Ta i S a g a

hpung gaw Yesu a wulawng hta na sagu ni re ai hte maren, makam masham,myit mada shara hte tsaw ra myit ni mungkan de ginlen ya na matu re. F. Chyoi Pra ai Wenyi Shanu ai htingnu re (temple of the Holy Spirit) Kam sham ai ni gaw Chyoi pra ai Wenyi shanu ai htingnu ni re (I Kor. 6:19-20). Wenyi a jaw e Karai Kasang a rawng nga ai wahpang re (Ehpe 2:22). Chyoi pra ai Wenyi gaw nawku hpung hpe myit hkrum shangun (Ehpe.2:21), lam woi ningshawng ai (Yawhan 16:13), hte daru magam n’gun (power) (Kasa 4:3133) jaw nga ai. G. Karai Kasang A Nta Re (the house of God) Hpung gaw hkrung nga ai Karai Kasang a nta re. Teng man ai a sumdai dawnu hte npawt hkridun mung re (I Timohti 3:25).

hte

MUNGGA LAK JET NI

HKRITU NGU AI BAW HT A HTA DE D A AI DA NAWKU HPUNG (Jaw Rap hpung magam gun sara/ma ni a chyum sharin hpawng, Jaw Rap wa la ni a chyum sharin hpawng, Tang Hpre Buga Hkalup hpung ni a chyum sharin hpawng, Laiza Buga Hkalup Hpung wa la ni a chyum sharin hpawng ni hta Rev.Dr. Lahpai Awng Li len shalai ai mungga lak jet)

II. NAWKU HPUNG A YAW SHADA AI LAM (The Purpose Of The Church) A. Sasana galaw na matu (Mission& Evangelism) Yesu hpang jahtum htet ai ga hta “ masha amyu baw shagu hpe sape shatai let, Kawa a Kasha a Chyoi pra ai Wenyi a amying nsang hta baptistma jaw nhtawm”(Mt. 28:19) ngu ai re. Masha yawng hkye hkrang la hkrum na matu re. Wenyi n’gun atsam hte

I. NAWKU HPUNG A SHINGNI MAKA (the nature of the church) Nawku hpung hpe Yesu shi nan de da ai hte (Mahte 16:13-18), lak san Yesu Hkristu hpe kam sham ai, shaga la hkrum ai hpung masha ni shang lawm ai wuhpawng rai nga ai. Dai majaw nawku hpung (local

w137w

w134w

R e v . D r . L a h p a i A w n g L i 2009

church) shagu gaw Yesu Hkristu hta sadi dung let grin nga ra ai sha n-ga, Yesu gawde ai sum sing mungdan gaw gap ai lam hta lit la shang lawm ra nga ai. A. Nawku hpung gaw Yesu a hkum hkrang re (Body of Christ). Yesu gaw hpung a baw re (Ehpesu 5:23; Kolose 1:18). Kam sham ai hpung masha ni gaw hpung a daw shan ni rai nga ai (I Korinhtu 12:12). Dai majaw nawku hpung gaw hkrung nga ai Hkum daw shan (organism) rai nna, n bung ai shaman chyeju lu la ai kam sham ai hpung masha ni hte gumhkawm gayau da ai, hkrung nga ai wuhpawng re. Yesu a hkum hkrang rai nga ai hte maren Hkristu galaw ai sasana magam bung li hpe matut galaw ra ai (Yawhan 14:12). B. Hpung gaw Hkristu a num ningnan ( bridge of Christ) Yesu Hkristu gaw la ningnan, hpung gaw num ningnan, Yesu Hkristu gaw hkungran la hpung gaw hkungran num re ngu nna kasa Pawlu tsun sharin da nga ai ( II Korinhtu 11:2). Hkrsitu gaw hpung hpe tsaw ra ai zawn, nawku hpung mung yesu a ntsa sadi dung let tsaw ra ra ai (Ehpesu 5:23).

w135w

M u n g k a n D e H p a j i L e n S h a l a i A i A m y u Ta i S a g a

hte

MUNGGA LAK JET NI

C. Karai Kasang a masha ni hpawng nga ai wuhpawng re (the people of God) Abraham kaw nna Israela myu hpe shangai shapraw ai zawn (Pru 15:13),Karai Kasang gaw nawku hpung hpe shi a lak san masha ni hpawng nga ai wuhpawng hku lata san la ai re. Hpung masha shagu mung Karai Kasaang a amyu masha ni tai na matu lata san da hkrum ai ni re (II Kor 6:16). Dai majaw nawku hpung gaw ndai dinghta mungkan hta dat kasa hku Karai Kasang a kabu gara shi ga hkaw tsun let shi a hpung shingkang hpe shadan shahkung nga na matu lit shatsam da hkrum ai re. D. K.K a hkinjawng re (Priesthood). Kamsham ai hpung masha ni gaw Karai Kasang a hkinjawng ni re (I Pet 2:9).Kam sham ai ni yawng Karai Kasang hpang de sit shang lu ai (Heb 4:14-16). Dai majaw, nawku hpung gaw Karai Kasang hte wenyi matut mahkai ai shara re. Dinghta mungkan hte sumsing mungdan hpe matut mahkai ya nga ai wuhpawng re. E. Sagu hpung ni re (Flock of Jesus) Hpung masha ni gaw Yesu (sagu rem wa) a sagu hpung ni re. Sagu rem wa Yesu gaw, shi a sagu ni (nawku hpung) ni hpe tsaw ra ai hte yu lahku makawp maga nga ai( Yawhan 10:14-16). Dai majaw nawku w136w

R e v . D r . L a h p a i A w n g L i 2009

Kasang hpe kam ai hte hpung kata shang lawm daw jau ra ai. Nawku hpung gaw Hkristu a hpung re. Hpung up/tau/salng/myitsu ni a hpung n re. Tingyeng sharawng ai lam hpe shagyawm kau nna, Karai Kasang sharawng awng ai lam hpe hkan tam let gaw gap sa wa ra ai. C. Yaw shada ai group (Target Group) Yaw shada ai target group ni tawn let vision de du wa hkra core-value hpe hkrang shapraw sa wa ra ai. eg. Num, La, Ram, Yi hkauna galaw ai ni, hpaga ga ai ni, asu ya magam gun ai ni, dakkasu jawng ma ni etc. Kabu gara shi ga hkaw tsun ai kaw mung – mat mat ai Israela hpe shawng (Mt. 10:5-6), Kasa Pawlu gaw tara maigan ni hpang de, Petru gaw Yuda ni hpang de etc. IV. NAWKU HPUNG GALU KABA MASA LAM MADUNG A. Rawt jat su hprang wa na lam masa (Growing up) Nawku daw jau ai lam, mungga len shalai ai lam hte akyu hpyi ai lam hku nna yubak hpe dang manga lu ai sha n’ga chyoi pra ai Wenyi kahkin gumdin shangun ai, Karai Kasang sharawng ai lam chye na shangun ai hte, Hkristu kaw na n’gun hpung shingkang lu la shangun ai. w141w

M u n g k a n D e H p a j i L e n S h a l a i A i A m y u Ta i S a g a

hte

MUNGGA LAK JET NI

Yerusalem, Yuda mung, Samari mung hte lamu ga htum hkra, Karai Kasang a sakse tai na matu re (Kasa 1:8). Dai majaw hpung gaw Kabu gara shi ga shachyam shabra na matu re. B. Sape shalat na matu (Discipleship) Myit malai let Yesu hpe hkye la madu hku kam sham let hkalup hkam la ngut ai ni hpe Karai Kasang a ga madat let asak hkrung ai sape kaja tai na matu sharin achyin ya ra ai. “ngai nanhte hpe hkang da mada yawng hte hpe hkan shadik lu mu ga, shanhte hpe sharin shaga ya mu”(Mt 28:20).Hkristu hta bawngring kalu kaba wa na matu kam sham ai ni hte rau hpawng let ganawn mazum ra ai (Kasa 2:44-45). Ngang grin ai Hkristan gaw sharin achyin hkam la ai kaw na (kasa 18:26), hkaw tsun ai hpe na la ai hku nna( I Kor 14:3-4), hte wenyi shaman chyeju ni hpe jai lang ai hku nna(I Kor 12) lu la mai ai. C. Nawku Dawjau na matu (Worship) Nawku hpung de nga ai a yaw shada ai lam langai gaw Karai Kasang hpe nawku, shakawn shagrau na matu re .Ga shaka ningnan prat na nawku hpung ni, a ten masat nna, rau jawm nawku ai lam ni galaw ma ai (Heb 10:25; I Kor. 16:2). Nawku daw jau ai kaw akyu hpyi ai lam (Kasa 12:5), chyum laika hti/lachyum shaleng dan ai lam (kasa 4:24-26), mahkawn shakawn w138w

R e v . D r . L a h p a i A w n g L i 2009

ai lam (Ehp. 5:19), hte shana shat sha poi (I. Kor 11:2326 ) ni lawm ma ai. D. Masha nga pra lam hte seng nna daw jau ai lam (social ministry) Shinggyim masha ni hpe daw jau na matu hpung de nga ai re. Yesu nan dai lam hpe kasi hku galaw dan lai wa sai (Luka 4:18-19).Kaja ai Samari mau mwi (Luka 10:25-37) , Hpang jahtum nhtoi a lam ni sharin ai shaloi mung (Mahte. 25:31-46) masha hpe daw jau ra ai hku Yesu sharin da ai. Mahte. 5:16 hta gaw “nanhte a kaja ai bungli mu lu nna, sumsing lamu e nga ai nanhte a kawa hpe shagrau shaa lu mu ga, shanhte a man e nanhte a nhtoi hpe htoi tu shangun da mu law” nga Yesu sharin ai. Dai majaw Yaku gaw makam masham hta magma bungli n lawm yang gaw dai chyasi rai nga ai nga tsun sharin ai re (Yaku 2:17). III. NAWKU HPUNG HPE LAKLAI SHANGUN AI RUDI LAM MADUNG NI Nawku hpung langai hte langai rudi madung tup hkrak n bung hkat tim, nawku hpung gaw Yesu baw tai ai hpung re ai majaw Yesu byin nga shangun mayu ai nawku hpung tai na matu tut kyu hpyi let lawu de na rudi lam madung ni hpe masat let hpung hpe rawt jat galu kaba wa shangun ra ai. w139w

M u n g k a n D e H p a j i L e n S h a l a i A i A m y u Ta i S a g a

hte

MUNGGA LAK JET NI

A. Shingran (Vision) nga ra ai. Buga hpung shagu gaw kyu hpyi let shawng lam shingran lu la tawn ra ai. Dai shingran gaw buga hpung hpe ganing re ai buga hpung (long&short term) tai wa na ngu ai hpe daw dan ya ai re. Hpung up/ salang/shawa yawng dai shingran hpe asan pra lu da nna, Hkristu a hkum hkrang hpe gaw de sa wa ra ai. Dai shingran hpe hpung hpe woi awn ai ni lu la ra ai sha n’ga, hpung shawa yawng dai shingran hta myit hkawn let hpung hpe jawm gaw gap ra ai. ( vision gaw past-oriented rai jang hpung gaw tradition-driven church rai wa. Present oriented or program-driven church rai jang maintaining and sustaining-oriented church rai wa. Future-oriented rai jang she vision-driven church rai wa mai ai. B. Ahkyak dik hku gara hpe manu shadan na ngu ai nga ra (Core Values) Hpung a vision hta hkan nna, ahkyak dik hpa baw hpe madung tawn nna galaw ra ai ngu ai hpe masat let buga hpung a sasana bungli lamang yawng hpe galaw sa wa ra ai. Hpung shawa yawng hkye hkrang la hkrum ai asak hkrung lam hta shaman chyeju shani shagu hkam la lu ai hku asak hkrung lu na matu hpung a magam bungli daw dan hparan sa wa ai lam yawng hte atsam dat galaw sa wa ra ai. Hpung shawa yawng mung dai core value hpe ahkyak da let Karai w140w

R e v . D r . L a h p a i A w n g L i 2009

Madi Shadaw ai laika ni – 1. Rick Warren, The Purpose Driven Church (Manila: OMF Literature Inc., 1998). 2. Wilbert R. Shenk, ed., Exploring Church Growth (Grand Rapids, Michigan: William B. Eerdmans Publishing Company, 1983). 3. Ron Jenson & Jim Stevens, Dynamics of Church Growth (Grand Rapids, Michigan: Baker Book House,1981). 4. Paul Seung-oh An, 7 Key Principles of Dynamic Church Growth (Makati City, Philippines: Church Strengthening Ministry, 2002).

wwuww

w145w

M u n g k a n D e H p a j i L e n S h a l a i A i A m y u Ta i S a g a

hte

MUNGGA LAK JET NI

B. Hpung masha yawng rau rawt jat kung hpang wa ai lam masa (Growing together). Hkristu a hkum daw shan ni zawn shada tsaw ra, garum shingtau, daw jau, shadaw shangang, n’gun jaw, shalan shabran, mara raw dat hkat let rawt jat wa ra ai. C. Pru Sa nna sasana galaw lam hta rawt jat lam masa (Growing Out) Hkum ding num sasasa a matu pru sa ra ai. Hpung gaw mungkan kaw nna shaga shapraw la hkrum ai rai nna, mungkan de sasana galaw na matu bai dat dat hkrum ai re. Hpung masha ni hpe jet ai sape shatai nna, Karai Kasang a mungdan sasana bung li a matu dat dat ai lam re. Jet ai sape shatai ai ngu ai gaw hpung masha shagu Karai Kasang a hpung shingkang hpe sakse hkam ai ( n’gup aga hte asak hkrung lam hte) ni tai hkra shalat ai lam re. Group amyu myu - prayer cell group, Bible study group, etc., ni hpaw let shalat ra ai. Karai Kasang a mungdan a sasana bungli a matu group amyu myu- shamai shatsai, daw jau, garum pahtau, kabu gara shi ga chyam bra na matu lak san akyu hpyi ai group, htawn tsun ai group, lak san sasana lamang a matu alu jaw bang ya na lak san graup, hpaji len shalai ai group, etc. ni hpaw rai, Karai Kasang a mungdan a kashu kasha langai la ra ai, shang lawm ra ai lit hpe yawng shang lawm wa hkra shalat ra ai. w142w

R e v . D r . L a h p a i A w n g L i 2009

D. Grau atsam ningja rawng ai ningbaw ni shalat ra ai (Strenghten Leadership) Mungkan lam hpe woi awn ai hte Wenyi lam hku hpung hpe woi awn ai ningbaw/la chye ginhka ai ni hpe ningbaw/la lata shatsam mat wa ra ai. Tinang a arawng sadang a matu n rai, Karai Kasang a hpung shingkang a matu, myit shingran ningnan hte ap nawng ai ningbaw ni nga wa hkra jawm shalat ra ai. VI. BUGA HPUNG HPE N’GUN YAWM MAT WA SHANGUN AI LAM NI 1. Chyoi pra ai Wenyi a lam woi ai lam hpe n tam ai. 2. Aten man man nawku daw jau lam n nga ai. 3. Hpung up/sara ni n nga ai (sh) Wenyi ningbaw/ la hku hpung hpe n woi ai. 4. Kyu hpyi group ni n nga ai. Target group ni n nga ai. 5. Future oriented shingran n nga ai. 6. Jet ai sape tai hkra hpung masha ni hpe n shapan ai. 7. Sasana n galaw ai. 8. Masha hpe manu n shadan ai sha, arung arai building ni hpe madung dat ai.

w143w

M u n g k a n D e H p a j i L e n S h a l a i A i A m y u Ta i S a g a

hte

MUNGGA LAK JET NI

V. SU HPRANG RAWT JAT AI HPUNG A MAKA (Kasa 2:42-47; 4:32-37) 1. Sharin achyin ai lam madung dat ai, hpung masha ni madat mara hkan sa ai. 2. Tsaw ra myit hte mara raw dat hkat let shada daw jau ai. 3. Kyu hpyi ai lam hta n’gun ja ai. 4. Masha ni hkungga ai hte kyang lai len sari sadang rawng ai 5. Shada garum shingtau hkat ai 6. Nawku daw jau lam hta sharawng awng ai. 7. Makam masham kaba ai hte myit simsa lam hpe jaw ya ai. 8. Chyoi pra ai Wenyi a hpung shingkang hte hpring nna, chyoipra ai wenyi lam woi ai hpe aten shagu hkan tam ai. 9. Sasana galaw ai lam hta sharawng ai. 10. Kyu hpyi group ni, Target group ni hpaw rai, hpung masha shagu shang lawm hkra woi awn ai. 11. Wenyi hte hpring tsup ai ningbaw ningla ni shagrit shanem let ap nawng daw jau ai.

w144w