Μύθοι των Βορείων - R.I. Page

a

ALPHA MI

R.

Ι

Ι.

PAGE

ΤΩΝ

ΒΟΡΕΙΩΝ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΔΗΜ. Ν. ΠΑΠΑΔΗΜΑ ΙΠΠΟΚΡΑΤΟΥΣ

1996

8,

ΑΘΗΝΑ

Περιεχόμενα Εισαγωγή

7

Πηγές των μύθων των Βορείων

11

Οι Αίσιρ, οι Βάνιρ και μερικοί οασιλιάδες Όντιν και Θορ

43 Μπαλ ντρ και Λόκι 59 Αρχή, μέq,η και τέλος 71 Θεοί και ήρωες 85

33

ΓΡΟΙΛΑΝΔΙΑ

ιt::>

.~ Ατλαντικός Ωκεανός ιr

f

Ο κόσμος του Βορρά

Ρ

Εισαγωγή

Σ

ύμφωνα με το

Oxford English Dictionary,

ο μύθος είναι «μια κα­

θαρά φανταστική διήγηση στην οποία συνήθως αναφέρονται υπερφυσικά πρόσωπα, ενέργειες ή γεγονότα, και η οποία ενσωματώ­

νει κάποια λα·ίκή δοξασία σχετικά με φυσικά ή ιστορικά φαινόμενα». Το λεξικό προσθέτει, σε πιο εύθυμο τόνο, ότι η λέξη συχνά χρησιμοποιείται

...

αόριστα για να εκφράσει «οποιαδήποτε διήγηση περιέχει φανταστικά στοιχεία». Στο οιολίο αυτό δεν χρησιμοποιώ τη λέξη «μύθος» ούτε τόσο χαλαρά όσο θέλει ο δεύτερος ορισμός, ούτε τόσο αυστηρά όσο απαιτεί ο πρώτος. Οπωσδήποτε οι περισσότερες από τις ιστορίες που αφηγούμαι εδώ αφορούν υπερφυσικά πρόσωπα και πράξεις, αποτελώντας έτσι έναν οδηγό για την ειδωλολατρική σκέψη των Βορείων έτσι όπως μας παραδίδεται από τους

συγγραφείς του Μεσαίωνα. Δεν είναι όμως όλες οι ιστορίες καθαρά φαντα­ στικές. Μερικές από αυτές του τελευταίου κεφαλαίου, που μιλούν για τη μάχη, το φόνο και τον ξαφνικό θάνατο σε αυτή την εμποτισμένη από το ιδεώδες του ήρωα κοινωνία, έχουν τις ρίζες τους σε ιστορικά γεγονότα, αν και πολύ παλαιότερα.

Πάντως τα περισσότερα κεφάλαια περιέχουν μύθους για τους θεούς και τις θεές της ειδωλολατρικής Σκανδιναοίας των Βίκινγκ. Είναι σαφές ότι με­ ρικοί από αυτούς εμπεριέχουν ερμηνείες φυσικών φαινομένων (γι' αυτό άλ­ λωστε και δημιουργήθηκαν, υποθέτω)· αυτές πιθανότατα θα αρέσουν στους

αναγνώστες που ασχολούνται με τις σύγχρονες μυστικιστικές θρησκείες. Αυτό μπορεί να συμοαίνει και με άλλες ιστορίες, αλλά αυτές είναι δυσνόητες, και εγώ, που δεν είμαι ούτε ανθρωπολόγος ούτε λαογράφος, μπορώ μόνο να προ­ σπαθήσω να μαντέψω τι ιδέες προορίζονταν να εκφράσουν. Άλλες πάλι μας φαίνονται σαν να λέγονταν απλά για διασκέδαση, και φαντάζομαι ότι αυτό ακριοώς θα σκεφτούν και οι περισσότεροι σύγχρονοι αναγνώστες. Από τις πηγές που σώζονται φαίνεται καθαρά ότι οι Βόρειοι είχαν πολ­ λούς θεούς και θεές. Κάποιοι από αυτούς μας είναι σχεδόν άγνωστοι, όπως

ο Ουλ, λαμπρός τοξότης, πρωταθλητής του σκι και πολεμιστής, και η Βαρ, η θεά «που σημειώνει τους όρκους και τις ειδικές συμφωνίες που γίνονται

μεταξύ ανδρών και γυναικών ... και εκδικείται όσους τούς παραΟαίνουν». Τέ­ τοιου είδους θεότητες δεν είναι παρά ονόματα για τον σύγχρονο αναγνώ-

7

ι

ΜΥΘΟΙ ΤΩΝ ΒΟΡΕΙΩΝ

ν μ

μ Τ

)

Ρουνική αναμνηστική πλάκα από το Χάνινγκ της Δανίας. Επάνω αριστερά το σύμΌολο του σφυριού, που συσχετίζεται με τον Θορ, αν και η χρονολόγησή του τον 120ν αι. ενισχύει την άποψη ότι πρόκειται για σήμα εμπόρου. Μονόφθαλμη μορφή, που ταυτίζεται με τον Όντιν, τη μόνη σημαντική μονόφθαλμη μορφή

στη σκανδιναΌική μυθολογία.

στη, αν και στην εποχή τους, όπως συνέΌαινε και με τους άλλους θεούς, μπορεί να διηγούνταν μύθους και γι' αυτούς. Αναπόφευκτα όμως ο κύριος

όγκος του ΌιΌλίου αυτού περιλαμΌάνει τους μύθους των μεγάλων θεών και θεαι νών της Σκανδι ναΌίας, αν και πρέπει πάντα να έχουμε υπόψη μας ότι ό,τι σώζεται ίσως δεν είναι παρά ένα μικρό, και οπωσδήποτε τυχαίο, δείγ­

μα αυτού που υπήρξε κάποτε. ΟΙ περισσότερο γνωστοί είναι οι θεοί της φυλής των Αίσιρ, μίας από

τις δύο κύριες ομάδες θεών του πανθέου των Βορείων. Επικεφαλής τους εί-

8

μa

ΕΙΣΑΓΩΓΉ

ναι ο Όντιν, πατέρας του σύμπαντος, θεός της ποιητικής έμπνευσης, του μυστηρίου και της μαγείας, προστάτης των πολεμιστών. Είναι παντρεμένος με τη Φριγκ, τη θεά που γνωρίζει το πεπρωμένο όλων των ανθρώπων. Ως παιδιά του Όντιν αναφέρονται συχνά άλλοι θεοί. Πρώτος ο Θορ, ένας πο­ λεμικός θεός, υπερασπιστής των Αίσιρ ενάντια στους φυσικούς εχθρούς τους, τους γίγαντες. Είναι παντρεμένος με τη Σιφ, για την οποία γνωρίζουμε ελά­

χιστα, εκτός από το ότι τα μαλλιά της ήταν από χρυσάφι. Άλλοι γιοι του Όντιν είναι ο Μπράγι, θεός της ευγλωττίας και της ποίησης, παντρεμένος με τη σπουδαία θεά Ί ντουν, που κρατούσε τα μήλα της αιώνιας νεότητας, και ο όμορφος αλλά άτυχος Μπαλντρ, σύζυγος της Νάννα, ο οποίος σκο­ τώθηκε κατά λάθος από τον τυφλό θεό Χοδ. Ως γιος του Όντι ν φέρεται και ο Τυρ, ο γενναίος και συνετός θεός του πολέμου που έχασε το χέρι του ενώ οοηθούσε να αλυσοδέσουν το φοοερό λύκο Φένριρ. Μια περισσότερο

μυστηριώδης μορφή είναι ο Χέιμνταλ, φύλακας και προάγγελος της τελικής μάχης που οάζει τέλος στη ζωή των θεών σε αυτό τον κόσμο. Εχθρός του

είναι ο Λόκι, που αποτελεί μπερδεμένη περίπτωση, μισός θεός και μισός δαίμονας, γιος ενός κάποιου γίγαντα Φάρμπο·ίτι και σύζυγος της αφοσιωμέ­ νης Σίγυν, πράγμα που πάντως δεν τον εμπόδισε να αποκτήσει απογόνους με τη γιγάντισσα Άνγκρμποντα, που αποδείχτηκαν πραγματικά φριχτοί: ο

λύκος Φένριρ, το Παγκόσμιο Ερπετό Γιόρμουνγκαντ και το υπερφυσικό ον που οασίλευε στον άλλο κόσμο, η Χελ. Κοντά στους Αίσιρ ζει και μια ομάδα θεών της φυλής των Βάνιρ, θεό­ τητες της γονιμότητας και της αφθονίας. Πρόκειται για τους θεούς Νίορδ, Φρέυρ και Φρέγια. Ο Νίορδ είναι ο θεός της ναυσιπλο"ί:ας, της αλιείας και του πλούτου. Είχε παντρευτεί τη γιγάντισσα Σκάδι, αλλά δεν κατόρθωναν

Χρυσά ελάσματα μινιατούρες από τη Νορ6ηγία. Κάποιοι 6λέπουν σε αυτές τις σκηνές τον Φρέυρ και την Γκερδ, χωρίς όμως ιδιαίτερο λόγο.

9

l

ΜΥΘΟΙ ΤΩΝ ΒΟΡΕΙΩΝ

να συνεννοηθούν. Παιδιά του Νίορδ είναι οι δίδυμοι Φρέυρ και Φρέγια, που

κι αυτοί ζευγάρωσαν μεταξύ τους. Ο Φρέυρ παντρεύτηκε τη γιγάντισσα Γκερδ, και η Φρέγια κάποιον Οντ. Ο Φρέυρ και η Φρέγια ελέγχουν τη γονιμότητα και τη σοδειά.

Υπάρχουν επίσης και πολλές ελάσσονες θεότητες, οι Χόνιρ, Κοάσιρ, Γκέ­ φιον, Βάλι, Βίλι, Βε, Βίνταρ κ.ά., όπως επίσης και διάφορα άλλα υπερφυσι­

κά όντα κατώτερα από τους θεούς: νάνοι, ξωτικά, νόρνες, μάγισσες, οαλκυ­ ρίες. Αλλά οι μεγαλύτεροι εχθροί των θεών είναι οι ίδtnar (ενικός ίδtunn), λέξη που συνήθως μεταφράζεται ως «γίγαντες»' λέξεις όπως «δαίμονες» ή «τρολ» θα ήταν εξίσου κατάλληλες για να περιγράψουν αυτά τα αρχαία,

άσχημα, τρομερά και κακοπροαίρετα όντα.

κτ τις

ά. ρί: δί τιl

λι ΠΙ ΠΙ κ(

ΤΙ

σ: σ χ

ν σ

~

Ι

c (

10

Ρ

Ια, Που l~κεΡδ, ~oτητα

Ι

, Γκέ-

Πηγές των μύθων

φυοι­

αλκυ­

των Βορείων

tunn), ες» ή

χαία,

Α

κούγοντας τη λέξη «Βόρειοι», σκέφτεται κανείς αμέσως τους Βί­ κινγκ, αυτούς του τρ-ι;

τρι:

Μη σηκώνεσαι, Βίμουρ, αφού με δυσκολία θα σε περνούσα Για να πάω στις αυλές των γιγάντων. Γνώριζε πως, αν σηκωθείς, έτσι κι η θε"ίκή μου δύναμη Μέχρι ψηλά τους ουρανούς θα φτάσει.

σώι

vac μερ

Ο Θσρ συνέχισε ΤΟ' δρόμΟ' τσυ πρσς τσν πύργΟ' τσυ Γκέιρσντ, όπσυ μαζί με τσν Λόκι τσύς έμπασαν σε μια στάνη για κατσίκια, καθόλσυ ταιριαστό τόπΟ'

52

νεα

κώ'

διαμσνής για θεότητες τσυ δικσύ τσυς επιπέδσυ. Μέσα στη στάνη υπήρχε

τις

ένα μσναδικό έπιπλΟ', μια καρέκλα. Ο Θσρ κάθησε πάνω της, και τότε αυτή

θεό

ΟΝΤΙΝ ΚΑΙ ΘΟΡ

ι

wε να πε-

άρχισε να σηκώνεται, πιέζοντάς τον στο ταΌάνι. Ο Θορ κρατούσε αντίστα­

φύγει. Ο

ση πιέζοντας με το ραΌδί της γιγάντισσας τα δοκάρια της σκεπής για να

ιεσμένος

ξανακατέΌει, οπότε ακούστηκε ένας κρότος και μια κραυγή. Κάτω από το

έτσι τον μέθοδος

αν έτοι-

κάθισμα ήταν οι κόρες του Γκέιροντ που προσπαθούσαν να συνθλίψουν τον Θορ στην οροφή. Ο Θορ τούς είχε σπάσει τις πλάτες. Και εδώ έχουμε μια παράθεση στίχων από την Έδδα του Σνόρι, αν και σώζεται μόνο σε ένα χειρόγραφο: Μια φορά μόνο χρησιμοποίησα όλη μου τη δύναμη Στις αυλές των γιγάντων Όταν η Γκίαλπ και η Γκρέιπ, οι κόρες του Γκέιροντ, Προσπάθησαν να μ' ανεοάσουν στους ουρανούς.

Στη συνέχεια ο Γκέιροντ κάλεσε τον Θορ στη μεγάλη του αίθουσα που τη

φώτιζαν και τη ζέσταιναν δuο μεγάλες φωτιές. Καθώς έμπαινε ο Θορ, ο Γκέι­

. Όταν

ροντ πήρε μια λαΌίδα, έπιασε από τη φωτιά μια σιδερένια ράΌδο κόκκινη από τις φλόγες και την πέταξε στο θεό. Ευτυχώς ο Θορ φορούσε τα σιδερένια γάντια του. Έπιασε τη ρουκέτα και την πέταξε πίσω στον Γκέιροντ. Ο γίγα­ ντας όρμησε να προφυλαχτεί πίσω από μια κολόνα από σίδερο. Η ράΌδος δια­ πέρασε την κολόνα, τον Γκέιροντ, τον τοίχο πίσω του και καρφώθηκε έξω στο χώμα. Έτσι τελειώνει η ιστορία του Σνόρι. Το τελευταίο κομμάτι επιΌε­

οαιώνεται και από ένα περίεργο εδάφιο της Gestα Dαnorum του Σάξωνα του Γραμματικού. Αφηγούμενος μια περιπετειώδη αποστολή που είχαν οργανώσει ι (που οι και

τήρησε ε έναν

μελιά Θορ». στρο­

άθεσή νει το

οι Δανοί στη Όόρεια ΣκανδιναΌία, ο Σάξων περιγράφει μερικά από τα τρομε­ ρά πράγματα που είδαν. Έφτασαν σε μια πόλη, πρώιμο δείγμα της αστικής παρακμής μέσα στην πόλη υπήρχε μια πέτρινη αίθουσα εξαιρετικά Όρόμικη και απεριποίητη. Εκεί μέσα οι Δανοί είδαν «ένα θρυμματισμένο κομμάτι Όρά­

χου, και όχι πολύ μακριά του, πάνω σε έναν υπερυψωμένο χώρο, έναν γέρο­ ντα καθισμένο απέναντι από το σωρό της σπασμένης πέτρας, με το σώμα του

τρυπημένο». Ο επικεφαλής των Δανών Θόρκελ εξήγησε στους υπόλοιπους ότι «κάποτε ο θεός Θορ, έξαλλος με το θράσος των γιγάντων, είχε πετάξει ένα κόκκινο από τη φωτιά κομμάτι ατσάλι στον μοχθηρό Γκέρουτους και του είχε

τρυπήσει την κοιλιά' το ατσάλι συνέχισε την πορεία του, καταστρέφοντας και τρυπώντας τις πλαγιές του Όουνού». Εκεί κοντά Όρήκαν και κάτι γυναικεία σώματα, με τις πλάτες σπασμένες. Περίεργη ιστορία, και από αυτές που είναι ψωμί και νερό για τον πει­ νασμένο μυθολόγο. Επιδέχεται πλήθος ευφάνταστων ερμηνειών. Επιλέγουμε

μερικές: Εμπεριέχει αυτός ο μύθος μια δοκιμασία ανδρείας για τη μύηση του νεαρού πολεμιστή, με τον άοπλο Θορ να αντιμετωπίζει την επίθεση φυσι­ κών και έμψυχων εχθρών; Δείχνει μήπως τη θε'ίκή δύναμη σε σύγκρουση με ήρχε

τις δυνάμεις της φύσης; Μήπως ο Θορ, εδώ ένας νεαρός και ανδροπρεπής

αυτή

θεός, αντιμετωπίζει την απειλή που αποτελούν «οι δυαδικές δυνάμεις της

53

ΜΥΘΟ! ΤΩΝ ΒΟΡΕΙΩΝ

υπεροολικής προσκόλλησής του στα θηλυκά αντικείμενα της πρώτης του δέ­ σμευσης και της καταστρεπτικής αντιπαλότητάς του με τον πατέρα;» Κα­ ταλήγω στο συμπέρασμα ότι οι διάφορες ερμηνείες των οιολίων δεν έχουν τέλος και το να τις παραμελετά κανείς είναι χαμένος χρόνος.

Σώζονται και άλλοι μύθοι που διηγούνται τον αγώνα του Θορ κατά των γιγάντων: για παράδειγμα, αυτός που μιλάει για το διαγωνισμό του με τον Χρούνγκνιρ και ο οποίος στο

Lokasenna

θεωρείται πασίγνωστος. Στο

τέλος αυτού του ποιήματος ο Λόκι έχει τόσο εξαγριωθεί που καταφτάνει ο Θορ για να τον ηρεμήσει. Ο Λόκι τον υποδέχεται σαρδόνια: «Γιατί αφηνιά­ ζεις έτσι;» Ο Θορ τού απαντά με απειλές: Πάψε, κακομοίρη. Το δυνατό μου σφυρί,

Το Μιόλνιρ, θα σου κλείσει το στόμα.

Με το δεξί μου χέρι θα σε χτυπήσω με το φονιά του Χρούνγκνιρ Κι όλα τα κόκαλα στο σώμα σου θα σπάσω.

Στους επόμενους στίχους η προσφορά επαναλαμοάνεται: Ο φονιάς του Χρούνγκνιρ θα σε στείλει στη Χελ, Κάτω στις πύλες του θανάτου.

Στα σκαλδικά ποιήματα συναντάμε νύξεις για το φόνο του Χρούνγκνιρ από τον Θορ, αλλά την εκτεταμένη εκδοχή μάς τη δίνει και πάλι ο Σνόρι.

Ο Χρούνγκνιρ ήταν ένας άσχημος γίγαντας, με πέτρινο κεφάλι και πέ­ τρινη καρδιά. Η απίστευτα χοντρή ασπίδα του ήταν επίσης από πέτρα, και το όπλο του ήταν μια πελώρια ακονόπετρα που την κουοαλούσε στον ώμο του. Αυτός και ο Όντιν τσακώνονταν για τις ικανότητες των αλόγων τους.

Ο Όντι ν άρχισε να καλπάζει και ο Χρούνγκνιρ τον ακολούθησε με μανία, καλπάζοντας τόσο γρήγορα που όταν έφτασε στην Άσγκαρδ δεν μπορούσε να σταματήσει' έπεσε πάνω στις πύλες, πέρασε από μέσα τους και κατέληξε στην αυλή. Οι θεοί τον προσκάλεσαν ευγενικά για ένα ποτό. Αυτός μέθυσε και άρχισε να καυχιέται ότι μπορούσε να καταστρέψει τους θεούς και να απα­

γάγει τις θεές. Οι Αίσιρ έστειλαν να φωνάξουν τον Θορ, που κατ έφτασε εξαγριωμένος, απαιτώντας να μάθει ποιος είχε καλέσει τον εχθρό και του είχε προσφέρει ποτό. Ο Χρούνγκνιρ ζήτησε προστασία από τον Όντιν, αλλά δέχτηκε να παλέψει με τον Θορ σε ουδέτερο έδαφος, στα σύνορα των πε­ ριοχών τους.

Γύρισε λοιπόν ο Χρούνγκνιρ για να πάρει την ασπίδα και την ακονό­ πετρά του. Οι υπόλοιποι γίγαντες ανησυχούσαν για την έκοαση της μάχης,

φοοούμενοι ότι ο Χρούνγκνιρ ίσως έχανε. Ετοίμασαν λοιπόν μια πελώρια μορφή πολεμιστή από πηλό και του έοαλαν την καρδιά μιας φοράδας (γιατί μόνο αυτή ήταν αρκετά μεγάλη, κι αυτή ακόμη άρχισε να τρέμει μόλις εμ-

54

~ δέ­

r

ΟΝΤΙΝ ΚΑΙ ΘΟΡ

φανίοτηκε ο Θορ). Ο Χρούνγκνιρ οτεκόταν έτοιμος να αντιμετωπίοει τον

Κα­

Θορ, με δοηθό του τον πήλινο γίγαντα, που είχε κατουρηθεί από το φόδο

'χουν

του. Βοηθός του Θορ ήταν ο υπηρέτης του ο Θίαλφι, που ήταν πρωταθλη­ τής στο τρέξιμο και είχε φτάσει πρώτος. Είπε στον Χρούνγκνιρ ένα επονεί­

κατά

διστο ψέμα, ισχυριζόμενος ότι ο γίγαντας δεν θα έπρεπε να έχει την ασπίδα του μπροστά του, αφού ο Θορ ταξίδευε υπόγεια και θα του ριχνόταν από

Στο

κάτω. Έτσι ο Χρούνγκνιρ πάτησε πάνω στην ασπίδα του και περίμενε με

ει ο

την ακονόπετρά του έτοιμη.

νιά-

Ο Θορ έφτασε με τη συνηθισμένη θε'ίκή οργή του και πέταξε το σφυρί του στον Χρούνγκνιρ. Αυτός ανταπέδωσε τη δολή με την ακονόπετρα. Τα δύο δλήματα συγκρούστηκαν στο μέσο της απόστασης και η ακονόπετρα έγινε

κομμάτια, μερικά από τα οποία έπεσαν στο έδαφος (εξ ου και όλες οι ακο­ νόπετρες που δρίσκονταl στον κόσμο). Τα υπόλοιπα κομμάτια καρφώθηκαν στο κεφάλι του Θορ, που έπεσε κάτω. Το σφυρί Μιόλνιρ συνέχισε την πο­

ρεία του και συνέτριψε το κρανίο του Χρούνγκνιρ, κι έτσι έπεσε κι αυτός, με το πόδι του πάνω στον Θορ. Στο μεταξύ ο Θίαλφι πετσόκοδε τον πήλινο γίγαντα. Έτσι ο Θορ κειτόταν, καρφωμένος στο έδαφος από το πόδι του Χρούν­

από

γκνιρ. Κανείς δεν μπορούσε να το μετακινήσει, μέχρι που ήρθε ο Μάγκνι, ο

τρίχρονος γιος του Θορ, και το κούνησε με μεγάλη ευκολία. Ο Θορ σχολία­ πέ­ και

ώμο τους.

σε ευγενικά ότι μια μέρα ο γιος του θα γινόταν πολύ δυνατός.

Ο Θορ γύρισε σπίτι, μα η ακονόπετρα έμενε ακόμη καρφωμένη στο κεφάλι του. Οι θεοί παρακάλεσαν μια μάγισσα ονόματι Γκρόα, σύζυγο κά­ ποιου μυστηριώδους Όιρδαντιλ. Αυτή έψαλε κάτι ξόρκια πάνω από τον Θορ

και τα κομμάτια της πέτρας χαλάρωσαν. Ο Θορ, θέλοντας να την ανταμεί­ ψει, της είπε πώς κάποτε είχε διασχίσει το παγωμένο ρεύμα Έλιδαγαρ κου­ δαλώντας τον Όιρδαντιλ σε ένα καλάθι. Ένα από τα δάχτυλα των ποδιών

του Όιρδαντιλ εξείχε από το καλάθι και πάγωσε. Ο Θορ το έσπασε και το πέταξε στον ουρανό, και αυτό έγινε αστέρι. Η Γκρόα ενθουσιάστηκε τόσο από την ιστορία που ξέχασε τα ξόρκια της και η ακονόπετρα έμεινε στο κεφάλι του Θορ. Γι' αυτό δεν είναι σωστό να πετάει κανείς ακονόπετρες εδώ κι εκεί μέσα στο σπίτι' όταν συμδαίνει κάτι τέτοιο, τα κομμάτια στο κεφάλι του Θορ τρέμουν. Από αυτό το μύθο προέρχονται οι μετωνυμίες «φύλ­ λο της σόλας του Χρούνγκνιρ» (ασπίδα) και «θρα;ύστης του κεφαλιού του Χρούνγκνιρ» (Θορ). νό­

Ο Θορ αναφέρεται επίσης ως «εχθρός του Παγκόσμιου Ερπετού», τί­

~χης,

τλος που υπονοεί τους αγώνες του εναντίον του φοδερού τέρατος Γιόρμουν­

~ρια

γκαντ, που κρύδεται στους δυθούς του ωκεανού. Υπάρχουν πολλές αναπα­

~ιατί

ραστάσεις του μύθου αυτού σε ανάγλυφα της εποχής των Βίκινγκ. Σε μας

ς εμ-

είναι γνωστός με αρκετές λεπτομέρειες από ένα εδδικό ποίημα, το Hymiskνi-

ι

55

ρ

ΜΥΘΟΙ ΤΩΝ ΒΟΡΕΙΩΝ

Η αλιευτική στήλη του

σαν, ι

Γκόσφορθ, παριστάνει τον Θορ

χισε,

να ψαρεύει το Παγκόσμιο

J

έΌγαλ

Ερπετό Γιόρμουνγκαντ, που

ήταν τόσο δυνατό, ώστε το πόδι

Όο'ίδ01

του Θορ τρύπησε το σκάφος,

το δό;

όταν το τρά6ηξε με το αγκίστρι.

χτηκε

Η άλλη μορφή στο σκάφος ίσως

εχασε

είναι ο γίγαντας Χύμιρ.

δια τc

θάλασ κοίται

έτοιμc έκοψε το σφ

το Πο

ότι το περιΌc

τη Όάι

C προς

1

τερατ( νως

κ(

όπως σει σε

την Άι οα. Εκεί πάντως αποτελεί τμήμα μιας σειράς διαγωνισμών δύναμης μεταξύ

τις δύ(

του τρομερού γίγαντα Χύμιρ και του θεού Θορ, που είχε πάει να τον Όρε ι

αναλά

σε μια προσπάθεια να πάρει το τεράστιο καζάνι του που το ήθελαν οι. θεοί

C

για να φτιάχνουν την μπίρα τους. Ο Σνόρι, που Όρήκε το υλικό από άλλες

κινγκ.

πηγές, διηγείται την ιστορία πιο εντυπωσιακά και κομψά. Δεν αναφέρει το

ματα'

λόγο για τον οποίο ο Θορ έμεινε στου γίγαντα, λέει απλά ότι Όρισκόταν σε

Θορ,

ταξίδι και πέρασε εκεί μια νύχτα.

αέρα,

Το πρωί της επομένης ο Χύμιρ ετοιμάστηκε να πάει για ψάρεμα. Ο Θορ

56

<

δες, τ(

θέλησε να τον συνοδέψει, αλλά ο Χύμιρ απέρριψε την πρόταση, λέγοντας

λιμού,

ότι ο Θορ ήταν πολύ αδύναμος και θα κρύωνε στην ανοιχτή θάλασσα. Ο

πτουν

Θορ θύμωσε και επέμεινε, οπότε ο Χύμιρ τον έΌαλε να Όρει δικό του δόλω­

οπωσδ

μα. Αυτός πήγε στο κοπάδι με τα Όόδια του Χύμιρ, διάλεξε το μεγαλύτερο,

Όασίζc

του ξερίζωσε το κεφάλι και το πήρε μαζί του στη Όάρκα που είχε ετοιμάσει

του

ο Χύμιρ. Οι δυο τους έπιασαν τα κουπιά και γρήγορα Όρέθηκαν στην περιο­

εποχή

0:11

χή όπου αφθονούσαν οι γλώσσες. Ο Θορ ήθελε να προχωρήσουν και συνέχι­

(Θόργ1

σε να κωπηλατεί. Σε λίγο ο Χύμιρ τον προειδοποίησε ότι, αν δεν σταματού-

που λc

Ι

Ι

+ ΟΝΤΙΝ ΚΑΙ ΘΟΡ

σαν, υπήρχε κίνδυνος να συναντήσουν το Παγκόσμιο Ερπετό. Ο Θορ συνέ­

χισε, πράγμα που προκάλεσε στον Χύμιρ ταραχή και φόΌο. Στο τέλος ο Θορ έΌγαλε μια μακριά πετονιά και ένα τεράστιο αγκίστρι, κάρφωσε πάνω τη Όο·ίδοκεφαλή και το πέταξε στη θάλασσα. Το Παγκόσμιο Ερπετό τσίμπησε το δόλωμα και το αγκίστρι καρφώθηκε στα σαγόνια του. Το τέρας τραΌή­ χτηκε προς τα πίσω και τα χέρια του Θορ χτύπησαν στην κουπαστή. Τότε

έχασε την ψυχραιμία του και τράΌηξε την πετονιά τόσο δυνατά που τα πό­ δια του τρύπησαν τον πάτο της Όάρκας και καρφώθηκαν στον πυθμένα της

θάλασσας. Σήκωσε το ερπετό μέχρι το ύψος της κουπαστής, και εκεί αγριο­ κοίταξαν ο ένας τον άλλο, ενώ το ερπετό ξερνούσε δηλητήριο. Ο Θορ ήταν έτοιμος να το σκοτώσει με το σφυρί του, όταν ο Χύμιρ, τρομοκρατημένος, έκοψε την πετονιά του Θορ και το ερπετό ξέφυγε. Ο Θορ πέταξε πίσω του

το σφυρί και, λέει ο Σνόρι, ...ή μάλλον ο Υψηλός, μερικοί λένε ότι σκότωσε το Παγκόσμιο Ερπετό, «αλλά εγώ διαφωνώ· πιστεύω πως η αλήθεια είναι

ότι το Παγκόσμιο Ερπετό ζει ακόμη, καραδοκώντας στον ωκεανό που μας περιΌάλλει». Ο Θορ οργίστηκε τόσο πολύ με τον Χύμιρ που τον πέταξε από τη Όάρκα και ο ίδιος γύρισε στη στεριά περπατώντας στο νερό. Οι μύθοι για τον Θορ που διηγήθηκα εδώ, αν και διαφέρουν πολύ ως

προς τις λεπτομέρειες, έχουν ένα κοινό θέμα: τους αγώνες του Θορ εναντίον τερατωδών όντων που μπορούν να θεωρηθούν εχθροί των θεών, και επομέ­ νως και εχθροί των ανθρώπων. Σώζονται και άλλοι μύθοι αυτού του είδους, όπως και νύξεις στις σκαλδικές μετωνυμίες για μύθους που δεν έχουν φτά­ σει σε μας. Υπάρχουν ακόμη ιστορίες για το πώς ο Θορ, που έλειπε από την Άσγκαρδ, επέστρεφε την κατάλληλη στιγμή για να σώζει τους θεούς από

τις δύσκολες καταστάσεις, όπως στην περίπτωση του γίγαντα χτίστη που είχε αναλάΌει να οχυρώσει την Άσγκαρδ. Ο Θορ ήταν ένας θεός που τον τιμούσαν ιδιαίτερα την εποχή των Βί­ κινγκ. Στο ναό της Ουψάλας, μας λέει ο Αδάμ της Βρέμη ς, υπάρχουν αγάλ­

ματα τριών θεών τους οποίους αναγνωρίζουμε ως Θορ, Όντιν και Φρέυρ. Ο Θορ, «ο ισχυρότερος των τριών», είχε τοποθετηθεί στο μέσον: «ελέγχει τον αέρα, κυΌερνά τον κεραυνό και την αστραπή, τους ανέμους και τις καταιγί­

δες, τον αίθριο καιρό και τα σπαρτά». Αν εμφανιστεί απειλή επιδημίας ή λιμού, ο Θορ είναι ο θεός που επικαλούνται στις θυσίες. Αυτά δεν συμπί­ πτουν με το πώς δείχνουν τον Θορ οι νορΌηγικοί και ισλανδικοί μύθοι, αλλά οπωσδήποτε δικαιολογούν τη δημοτικότητά του στις κοινότητες αυτές που

~ερo,

Όασίζονταν στη γεωργία και την αλιεία. Ο Θορ είναι ο μοναδικός θεός με

~άσει ~ριo-

του οποίου το όνομα σχηματίζονταν πολυάριθμα σύνθετα κύρια ονόματα την

εποχή των Βίκινγκ, τόσο αρσενικά (Θόρστε·ίν, Θόρφινρ) όσο και θηλυκά

~έΧ~-

(Θόργκερδρ, Θόργκουνρ). Τα τελευταία ισλανδικά έπη αναφέρουν ανθρώπους που λάτρευαν τον Θορ ως προσωπικό τους θεό, όπως ο Θόρολφ από το νησί

~τoυ-

57

1

ρs

ΜΥΘΟ! ΤΩΝ ΒΟΡΕΙΩΝ

Μοστρ της δυτικής ΝορΟηγίας. «Συντηρούσε το ναό του Θορ στο νησί, ήταν πολύ καλός φίλος του Θορ, γι' αυτό και τον έλεγαν Θόρολφ». Σε μια πε­ ρίοδο πολιτικής κρίσης «οργάνωσε ένα λαμπρό συμπόσιο με θυσίες και συμ­ οουλεύτηκε τον αγαπημένο του φίλο, τον Θορ, αν έπρεπε να συμφιλιωθεί με το οασιλιά ή να εγκαταλείψει τη χώρα και να ορει ένα διαφορετικό τρό­ πο ζωής για τον εαυτό του· και η συμοουλή του Θορ οδήγησε τον Θόρολφ στην Ισλανδία». Καθώς πλησίαζε στη χώρα αυτή, έριξε στη θάλασσα τους ξύλινους στύλους που στήριζαν το επίσημο τιμητικό κάθισμά του στο νορ­

Ε

οηγικό προγονικό του παλάτι. «ο Θορ έδειξε μία μόνο λύση. Ο Θόρολφ αποφάσισε να εγκατασταθεί στην Ισλανδία, στο μέρος που ογήκε στην ξηρά ο Θορ». Οι άποικοι ακολούθησαν τους στύλους που επέπλεαν και ογήκαν

χνά, ο

σε ένα ακρωτήριο της δυτικής Ισλανδίας. «Το οποίο», μας λέει το έπος, «από

ρι λέει

τότε ονομάζεται Θόρσνες». Και έτσι λέγεται ακόμα.

και εξ

αυτά: ο γιος

δίνει Ι κανένl να ήτl συχνά

( να έχ< δαίμσ κτή τc

αστεί< τον ΟΙ θεούς

μήλα' μεσά' τίθετο θα κα μνταλ Μεταξι

πατέρα

ή Λοπι εμφάνιl

διαθέτl πάντα.

τώσει ~

Ο Σν