Misa Vasic - O Zakonu Enantiodromije - Ruski Kosmizam Izmedju Utopije i Evolucije (22)

O ZAKONU ENANTIODROMIJE: RUSKI KOSMIZAM IZMEĐU UTOPIJE I EVOLUCIJE http://kpv.rs/?p=2344 http://kpv.rs/?p=2412 piše: Miša Vasić … Smrt je za Ciolkovskog proces transformacije iz jednog oblika života u drugi. To važi i za galaksije, Zvezde i planete… …Svaki atom i molekul pojedinačno imaju svest i ceo kosmos teži savršenstvu i evoluciji…

„…U iste reke stupamo i ne stupamo. Ne može se dva puta ući u istu reku. Sve teče i ništa se ne zadržava. Sve se menja i ništa ne ostaje za stalno. Toplo postaje hladno, hladno postaje toplo. Vlažno se suši, sasušeno se vlaži. Bolest je ta, koja zdravlje čini ugodnim; Zlo je to, koje dobro čini prijatnim, Glad to čini za sitost; Umor – za odmor. Jedna je te ista stvar – biti živ ili mrtav, Budan ili usnuo, mlad ili star. Prethodni aspekt u svakom slučaju postaje potonji, A potonji opet prethodni, Usled iznenadnog neočekivanog preokreta. Razdvaja se na delove, A potom ponovo sakuplja u celinu. Sve stvari dolaze u svoje vreme. U iste reke stupamo i ne stupamo…” (Heraklit: “O Prirodi”) Prirodni zakon enantiodromije, koji je definisao švajcarski psihilog i alhemičar K. G. Jung, inspirisan Heraklitovom filozofijom, iskazuje osobinu svih fizičkih, duhovnih i psiholoških procesa da postepeno prelaze u sopstvenu suprotnost. Duhovno-naučni pokret ’ruski kosmizam’ predstavlja paradigmu ispoljavanja enantiodromije – suptilnu igru

transformacije. Individualno emanirane spiritualne ideje, koje pozivaju na duhovnu evoluciju, pretvaraju se u materijalističko – utopijske vizije kolektivističkog scijentističkog društva. One egzaltirano iniciraju eksploziju i ekspanziju novih tehnologija, te potonje realno osvajanje svemirskih prostranstava putem raketne kosmotehnike. Direktno nasleđe ruskog kosmizma je opšta opsednutost kosmosom. Danas, u XXI veku, jednako kao i tokom druge polovine XX veka, kosmička istraživanja su predmet fascinacije miliona ljudi širom planete. Od visoke tehnologije do popularne kulture, nebrojeni eklektički sadržaji bombarduju medije: TV serije o UFO-ima susreću ’akademski’ verifikovan prestižni aerodinamički dizajn kako enterijera tako i automobila ili notebook-a; paranoični strah od vanzemaljske invazije dodiruje konspirativne teorije o već egzistirajućoj ekstraterestijalnoj vladavini (David Icke), ili o vanzemaljcima kao bogovima (Erich von Däniken) ; stripovi, masovna kultura, film, tv, modna industrija, ’elitna umetnost’, psihologila i teologija ujedinjeni su u podjednakoj divinizaciji objekta nabijenog visokim intenzitetom psihičke energije: ostvarenim i potencijalnim osvajanjem svemira. Koherencija ljudi različitih nacija, rasa, religija, stepena obrazovanja, uzrasta, profesija oko fenomena međuzvezdanih putovanja i osvajanja tajni univerzuma predstavlja vid de factoegzistirajućeg ’virtualnog kolektivizma’ u doba nedostatka bilo kakve efikasne univerzalne paradigme i unifikujuće ideologije. Na taj način, sofisticirana materijalna i nematerijalna tehnologija (od kibernetike, preko aerokosmotehnike pa sve do proučavanja solarne joge kao mogućeg postupka preživljavanja bez hrane na dugim kosmičkim putovanjima) potpražno vodi ka ’utopijskom’ ujedinjenju čovečanstva i ’novom kolektivizmu’. Iz sfere trijumfa individualizma oličenog u scijentističkim pionirima raketne tehnike (poput Von Brauna ili Obertha), te heroja-astronauta – od Gagarina do Neil Armstronga, se enantiodromski prelazi u oblast sfere kolektivističkih socijalnih vizija ’svečovečanstva’. Ono što je manje poznato je da je reč o dvostrukom enantiodromskom obrtu: ekspanzija kosmičkog programa i posledičnog industrijsko-tehnološkog razvoja inicirani su spiritualno-utopijskim idejama Nikolaja Fjodorova, znamenitog profetskog ruskog filozofa iz druge polovine XIX-veka. Iz njih potom proističe socijalno-scijentističko-kolektivistička utopija poznata pod imenom ’ruski kosmizam’, čiji su protagonisti, pored Fjodorova, bili iKonstantin Ciolkovski, vizionar i pionir raketne tehnike, te Vladimir Vernadski, mineralog, geohemičar i kreator koncepta (ne i imena) noosfere. Na ovim stranicama bavićemo se fenomenom

transformacije ideje per se, na putu od esencijalnog ’kosmičkog pokretača’, do okoštale ideološke matrice.

Nikolaj Fjodorovič Fjodorov (1827–1903), ruski ezoterno-intuitivni filozof , nadahnut postulatima pravoslavnog hrišćanstva, svojom vizijom oslobođenom diskurzivnih barijera, vinuo se put visina futurističkih predviđanja ultimativnih puteva čovečanstva. Već poreklo Fjodorova ukazuje na njegovu teleološku kognitivnu nekonvencionalnost.Fjodorov, genetski i filogenetski, potiče iz aristokratske sredine: njegov otac je bio knezRurikid Pavel Ivanovič Gagarin. Međutim, formalno, Fjodorov nije bio zakoniti sin knezaGagarina. U skladu sa (neformalnim) aristokratskim nasleđem, studirao je na prestižnom Richelieu Lyceum-u u Odesi. Njegova karijera je, međutim bila tegobna i daleko od aristokratske: od 1854. do 1868., radio je kao učitelj u neuglednim ruskim varošicama. Preduslovi za filozofski rad, utemeljen stabilnim društvenim statusom, stekli su se tokom 1878., kad se pridružio osoblju Muzeja Rumjantsev kao bibliotekar. Njegov ekstremni individualizam dolazi do izražaja u osobenom ličnom stavu prema pisanoj reči i autorizaciji: Fjodorov se protivio ideji o vlasništvu nad idejama i nikada tokom života nije objavio nijednu knjigu. Njegova filozofska zaostavština, zajedno sa „Filozofijom opšte stvari“ (takođe poznata i pod nazivom “Filozofija fizičkog vaskrsenja”), štampana je tek posthumno. Fjodorov, danas nedovoljno poznat u intelektualno-akademskim krugovima, izvršio je neizmerno veliki uticaj kako na svoje elitističke savremenike, mislioce (poput grofaTolstoja i Dostojevskog), spiritualno-intuitivne filozofe (Berdjajev), tako i na scijentizam (kao osnovu i ruske komunističke utopije i prividno opozitnog supertehnološkog „američkog sna“), tradiciju naučnofantastične književnosti (recentno remek-delo „The Quantum Thief“ Rajaniemi-ja u potpunosti strukturirano prema Fjodorovljevim idejama), te potonju postvarenu aerokosmotehničku naučnu revoluciju.

Njegova misao je intuitivna, slobodna i vizionarska. Inspirisan ruskim pravoslavljem, rukovođen idejom o humanističkoj unifikaciji na duhovnoj osnovi, Fjodorov doseže originalnu scijentističku reinterpretaciju ortodoksne dogmatske hrišćanske vere. On, iako formalno pravoslavan, poziva na primordijalnu tradiciju. U „Filozofiji opšte stvari“, pripoveda: „Neznabošcima su nazivana upravo ona plemena koja su, nasuprot semitskom plemenu, sačuvala najmanje jedinstvo jezika (tj. u najmanjoj meri zaboravila svoj rod, zajedničko poreklo), tako da su izgubila svaku mogućnost međunarodnog razmevanja. Kod ovih istih plemena izgubljen je i pojam o Jedinom Bogu, jer su pridevi, koji su označavali svojstva Jedinog Bića, postali imena za posebna bića, bogove. A semiti su čak sačuvali ime osnivača arijskog plemena, Jafeta, Japetosa, Jupitera; nema naroda koji je od semita pravičniji u odnosu na svog osnivača Sima, (…) u odnosu na zajedničkog oca svih ljudi, koga nazivaju Adamom. (…) U nauci je ovo otkriće (srodnost svih naroda) najnovijeg datuma i još nije dokazano; a u religiji, ne samo hrišćanskoj nego i judejskoj – to je stara istina.“ Fjodorov je teleološki usmeren ka spiritualnoj kolektivističkoj utopiji: ujedinjenju čovečanstva. On je podstaknut idejom jedinstvenog ishodišta celokupne ljudske vrste, koje sagledava kao fundamentalno integrativni faktor za potencijalno ostvarivo svejedinstvo planetarne populacije. Autentična i posve originalna misao Fjodorova, kao da, na nekom sinkretsko-sinarhijskom nivou arhetipova kolektivno nesvesnog toga doba, spaja hrišćansku „Apokalipsu“ sa scijentističkim idejama naučno-industrijske revolucije XIX veka. Stvaranje jedinstvene ljudske rase, bazirane na univerzalnoj moralnosti kao opozitu stihiji naturalnih nagona, i pobedi nad porobljujućim i limitirajućim zakonima prirode, od kojih je najfatalniji – programirana temporalna ograničenost zemaljske humane inkarnacije, moguće je samo sveopštim vaskrsenjem mrtvih, i to: naučno-tehnološkim sredstvima!.„Hrišćanstvo je savez živih koji ima za cilj vaskrsavanje umrlih…“ – opservira Fjodorov u„Filozofiji opšte stvari“. Njegovo subjektivno tumačenje hrišćanske „Knjige otkrovenja (Apokalipse)“ invocira da se disinkarnirani ljudi vrate na Zemlju posredstvom projektovanog protokloniranja koje proističe iz naučnih otkrića inspirisanih božanskim proviđenjem. Fjodorovljeva scijentistička kolektivistička utopija, modifikovana na nivo materijalističko-mehanicističke paradigme, predstavlja ideološku osnovu potonjeg ruskog komunizma. Ona se bazira na kontroli čovekovog okruženja putem ovladavanja prirodnim zakonima – proučavanju astronomije i

mehanike nebeskih tela, te njihovog dejstva na fizičko-hemijsko-biološke procese na Zemlji. Teži se dosezanju mogućnosti upravljanja planetarnom klimom, što bi omogućilo efikasnu globalnu poljoprivredu. Time se jednom za svagda rešava problem ishrane čovečanstva u celini. Najzad, najinspirativniji i najuticajniji, posve kopernikanski revolucionarnoavangardni, te naknadno i praktično postvareni aspekt Fjodorovljeve filozofske misli, odnosi se na soluciju problema prostornog staništa budućih post-vaskrslih pripadnika svečovečanske rase. Oni će nastaniti mnogobrojne planete udaljenih zvezdanih sistema i galaksija, koje treba osvojiti putem implementiranih fundamentalnih naučnih saznanja. Fjodorov profetski probija mentalne granice ljudskog potencijala u „Filozofiji opšte stvari“: „Predrasuda o nedostupnosti nebeskog prostranstva, koja je vekovima postepeno nastajala, ipak se ne može nazvati praiskonskom. Početkom nastanka ove predrasude, može se smatrati samo prevrat, koji je raskinuo sa svim predanjima, koji je oštrom granicom odvojio misleće ljude od ljudi od akcije, delovanja. Kad su termini duhovnog sveta imali čulno značenje (kad je, npr., ’shvatati’ značilo ’uzimati’), tada takva predrasuda još nije mogla postojati. Da se nije prekinulo sa tradicijama, sva istraživanja nebeskog prostranstva imala bi značenje istraživanja puteva, tj. izviđanja, a proučavanje planeta imalo bi značenje otkrivanja novih ’zemljica’, (…) novih svetova. Ali i danas, (…) ova misao o korišćenju istraživačkih puteva i svetova potajno postoji u umovima istraživača (…) A za sinove čovečije nebeski svetovi su buduća prebivališta otaca, jer nebeska prostranstva moraju biti dostupna samo za vaskrsle i one koji vaskrsavaju; istraživanje nebeskih prostranstava je pripremanje ovih prebivališta.“ I, dalje u istom delu, Fjodorov inspirativno zaključuje, pozivajući na naučnotehnološku revoluciju: „A ako su takve ekspedicije u istraživane svetove nemogućne, onda je nauka lišena svake sposobnosti dokazivanja; a da se i ne govori o besadržajnosti takve nauke srozane na nivo dokone radoznalosti (…)“ Iako je Fjodorov inicijalno bio usmeren na transpoziciju zakona višeg reda (oličenih u sakralnim spisima Novog i Starog Zaveta) na nivo materijalnozemaljskog plana, njegov primarni uticaj je, silom enantiodromije, ispoljen u oblastima mehancističke nauke i agnostičkih kolektivističkih utopija. Rađanje „ruskog kosmizma“ kao grupne paradigme, nastaje pojavom i delomCiolkovskog, inspirisanog Fjodorovljevim egzaltiranim vizijama.

Konstantin Eduardovič Ciolkovski (1857 –1935) znameniti ruski inženjer, vizionar i ’otac’ raketne tehnike i aerokosmotehnike, rođen je u Ižeskoju (Sada u Spaski okrugu), u Ruskoj Imperiji, u rusko-poljskoj familiji srednje klase. Otac mu je bio pravoslavni sveštenik poljskog porekla, prognan u Rusiju iz političkih razloga. Poput protagonista drevnih mitova, Ciolkovski je u u detinjstvu preživeo ‘inicijatički test’: oboleo je od šarlaha i oslabio mu je sluh, zbog čega nije upisan u osnovnu školu. Bio je autodidakt, što se, u njegovom slučaju, pokazalo providencijalnim, jer je izgradio slobodno mišljenje, lišeno ideoloških konstrukata karakterističnih za školske sisteme. Sinhronicitet, kao materijalno ispoljavanje spiritualnog zakona simetrije (‘as above, so below’), emanirao je u sudbinski predodređenom susretu Ciolkovskog sa Fjodorovim. U težnji da nadoknadi propušteno kogitivno znanje,Ciolkovski je godinama proučavao istoriju ljudske naučne baštine, pohađajući biblioteku u kojoj je radio niko drugi do – Nikolai Fjodorov, rodonačelnik ruskog kosmizma. Pod uticajemFjodorova, Ciolkovski sanja o evoluciji ljudske rase, savršenom svetu i ‘kosmičkoj harmoniji’ kolonizovanog svemira. Ciolkovski neumorno proučava dela francuskog profeta i futurista Jules Verne-a. Piše tehničko-vizionarske teorijske traktate o mogućnostima kosmičkog putovanja i potencijalima raketne propulzije. Zamislio je čak i projekat o kome se tek u današnje vreme govori kao o realnoj mogućnosti: svemirski lift, inspirisan tadašnjim čudom ljudskog pregalaštva – Ajfelovim tornjem u Parizu, 1895.

‘Kosmička’ opsesija Ciolkovskog dugo nije zadobila oficijelno priznanje. Njegove ideje su bile ispred svog vremena, te je radio kao profesor matematike na visokoj školi sve do penzionisanja 1920. Nije bio etabliran u vreme komunističkog sistema, međutim, od sredine 20-ih godina, u doba kada je Sovjetski savez komunističku ideju obogatio scijentističkom paradigmom (kao osnovama državne ideologije), značaj njegovog rada je prepoznat, i zbog toga je zadobio poštovanje. Umro je 1935. i sahranjen je sa najvišim državnim počastima. Ciolkovski je bio nadahnut filozofskim idejama futurističke kosmičke utopije, za koju se aktivno zalagao, razvijajući teoriju raketne tehnike, predodređenu da ostvari zamišljeni raj budućnosti. Iako naučno-tehnički aspekt nije bio primarni cilj misije Ciolkovskog, rezultati i obim njegovih postignuća su impresivni: objavio je gotovo stotinu radova o svemirskim putovanjima i načinu njihovog postvarenja. Bavio se tehničko-biološkim konstruktima kao što su: projekti za rakete sa servopropulzivnim sredstvima, multistepenim busterima, svemirskim stanicama, vazdušnim komorama za izlaženje svemirskog broda u kosmički vakuum, proizvodnjom hrane i vazduha za stanovnike svemirskih kolonija putem lokalnih samoodržavajućih ekosistema. Još ranih 80-ih godina XIX veka, piše studiju “Teorija gasova,” o kinetici gasova. Sledeća studija “Mehanika animalnog organizma” je opšte prihvaćena i Ciolkovski je postao član Ruskog fizičko-hemijskog društva. Ciolkovski potom kreće u istraživanje aeromehanike, kinetike i dinamike sistema: teoretskom konstrukcijom i potencijalima , hoverkrafta, vozova, aerodinamičnih aviona, ’metalnih balona’ (tj. svemirskih brodova) i raketa za interplanetarna putovanja. U svom stanu Ciolkovski je razvio prvu aerodinamičku laboratoriju u Rusiji. Tokom 1897., konstruisao je prvi ruski vazdušni tunel za testiranje, postavio osnovu za dalje eksperimentisanje iz oblasti mehanike fluida, te je, 1900., uz podršku Akademije nauka, determinisao koeficijent otpora kretanju tela u fluidu, u zavisnosti od geometrije tela. Njegovo delo “Upravljani metalni balon” (1892.), predstavlja scijentističku osnovu za izgradnju vazdušnog broda sa metalnim plaštom, neizgrađenom usled ideološke tromosti ondašnjih naučno-tehničkih institucija. Tokom 1892., kreće u istraživanje revolucionarne oblasti – vazduhoplova težih od vazduha. “Aeroplan ili nalik na pticu (vazduhoplov) leteća mašina” (1894.) je rad koji se sastoji od tehničkog opisa i crteža letilica, dizajniranim poput vazduhoplova koji će se pojaviti za 20-ak godina kasnije. Trup aviona je

aerodinamičan, u skladu sa rezultatima ispitivanja ponašanja fluida iz već pomenutog vazdušnog tunela Ciolkovskog. Naravno, ideje su bile preuranjene i nisu materijalno realizovane. Od 1896., Ciolkovski razvija teoriju mlaznih motora, nadovezujući se na potencijale implementiranja raketnog principa u kosmosu koje je razvio 1883. Oficijelna teorija mlazne propulzije nastaje 1896. Znamenita formula koju je izveo (nazvanu “Formula avijacije”), uspostavlja odnos između: raketne mase u početnom i krajnjem trenutku, raketne brzine i specifičnog impulsa goriva:

1903. objavljuje svoj magnum opus, rad pod nazivom kosmičkih prostranstava posredstvom reaktivnih uređaja”. znamenitu ’jednačinuCiolkovskog’:

“Istraživanje Postavio je

gde se pokazuje da horizontalna brzina zahtevana za minimalnu orbitu oko Zemlje može tehnički postvariti posredstvom multistepene rakete napunjene tečnim kiseonikom ili tečnim hidrogenom, a ta brzina iznosi: 8,000 m/s “Istraživanje svemirskih raketnih uređaja”, tekst iz 1903., kao i njegovi nastavci iz druge decenije XX veka, iniciraju relanu, tehnički dokazanu opciju realizovanja svemirskih putovanja pomoću raketa. Razradio je i teze o projektilima i već ranije opisanom korišćenju tečnog goriva za pogon rakertnog motora. Istraživanja, koja danas predstavljaju pionirske proto-osnove oficijelne kosmotehnike, bila su odbačena od strane institucija nespremnih za naučnu revoluciju, Ciolkovski je bio krucijalno ispred svog vremena, tako da ni ove ideje, naravno, nisu praktično realizovane. Rad “Istraživanje svemirskih raketnih uređaja (2)”. izlazi 1911. U njemu Ciolkovskipostavlja kamen-temeljac za osvajanje svemira – daje matematičke osnove za prevladavanje sile gravitacije, definiše ekstraordinarno signifikantnu brzinu neophodnu za izbacivanje uređaja u Solarni sistem (“druga kosmička brzina”) i vreme potrebno za let.

Svaki student mašinstva i aerokosmotehnike danas zna za ovu formulu. Ali, u to doba, članak Ciolkovskog izazvao je senzaciju, egzaltaciju i revoluciju u svetu nauke, te onkonačno postaje oficijelno prihvaćen, i poznat u Evropi i SAD. On potom pokazuje da konačna brzina rakete zavisi od nivoa gasa koji protiče kroz nju i od toga koji je odnos težina rakete napunjene gorivom u odnosu na težinu konstrukcije prazne rakete. Od teorija Ciolkovskog i inovacija koje se koriste i danas, značajne su: gasno kormilo (grafit) za kontrolu raketnog leta i promenu trajektorije njenog centra mase, upotreba komponenata goriva za hlađenje spoljnog omotača svemirskog broda (tokom povratka u Zemljinu orbitu), zidovi komore za sagorevanje i mlaznice, sistem pumpi za snabdevanje komponenata za gorivo, optimalna silazna trajektorija svemirskog broda pri povratku iz svemira, itd. Tokom 1927., kreirao je proto-tip voza koji se kreće po vazdušnom jastuku. Pre kraja 20-ih godina XX veka, osmislio je konstrukciju multistepenih raketa u knjizi „Kosmički raketni vozovi“. Ciolkovski je bio profet potonjih projekata realnog osvajanja svemira, a njegovi fanatični sledbenik i poštovalac bio je i Wernher von Braun, ’otac’ raketa V1 i V2 i kasniji rukovodilac američkih ekspedicija leta na mesec (1969.), koji se, tokom 40-ih godina XX veka, u nemačkoj raketnoj bazi Peenemünde, nije odvajao od nemačkog prevoda Ciolkovskovih radova, obogaćenih ličnim podvlačenjima i komentarima. Vodeći ruski projektant raketnih motora Valentin Gluško i raketni inženjer Sergej Korovljov, potonji lider sovjetskog kosmičkog programa, bili su nadahnuti idejama Ciolkovskog u težnji da realizuju njegove vizije o osvajanju dugih planeta. Uprkos impresivnom naučnom nasleđu koje je ostavio, Ciolkovski je bio pre svega vizionar futurističke utopije. Proces enantiodromije – transformisanja ideja – može se uočiti u njegovoj nadogradnji Fjodorovljevih vizija hrišćanskog scijentizma. Ciolkovski je, inspirisan Fjodorovljevim invokacijama kolonizovanja svemira i kreiranja planetarne države blagostanja, kreirao sopstvenu utopiju, lišenu hrišćanske osnove, baziranu na zakonima fizike, eugenici, modifikovanom darvinizmu i totalnoj scijentističkoj kontroli populacije. Njegova metafizika susreće optimizam zakona statistike; matematički zakon omogućava reinkarnaciju svakog bića, u evoluiranoj formi rekonektovanih atoma, koje vrlina ultimativne statističke mogućnosti ponovnog sjedinjenja

vodi ka novom životu. Ljudski život je poput sna, lišen ličnosti i kontinuiteta. Jedan život-san se smenjuje drugim, boljim – silom verovatnoće da se čovek izvesno ponovo rodi. Nakon miliona godina nesvesnosti i odgovarajućeg beskonačnog broja varijacija atomskih struktura, one se na kraju statistički prekomponuju u psiho-habitualni kontinuum kompatibilan sa prethodnom inkarnacijom pojedinca. Svaki atom i molekul pojedinačno imaju svest (anticipacija recentnih teorija Davida Bohm-a) i ceo kosmos teži savršenstvu i evoluciji. Ljudska rasa će, potpomognuta svesnijim i moćnijim ekstraterestijalnim entitetima sa bezbrojnih naseljenih planeta iz udaljenih galaksija (anticipacija New Age filozofije o ’prijateljskim vanzemaljcima’), izgraditi savršeno društvo na naučnoj osnovi. Ona će se širiti na druge planete, gde će sejati klice života i stvarati i umnožavati harmonične svetove. Ovde možemo primetiti anticipaciju savremenih teza Erich von Däniken-a i Zeharija Sičina o vanzemaljcima-’bogovima’ kao kreatorima ljudske rase, tvorcima ekstraterestijalne biogeneze. Ciolkovski veruje u ’zemaljske rajeve’ širom vasione, dosegnute isključivo pomoću razuma i primene naučnih znanja, te korišćenja tehnologije neophodne za postvarenje svemirskih letova. Razmotrimo sada filozofiju Ciolkovskog, koja je, kako se vidi iz do sada izloženog na ovim stranicama, imala značajan uticaj na aktuelne ezoternofilozofske (ali i pragmatične) sociološke trendove postvarenja agnostičkotehnološke kolektivističke globalne države naseljene stanovništvom superkontrolisanim od strane elite, i metafizike bazirane na veri u vanzemaljske superrazvijene civilizacije koje potencijalno/aktuelno interaguju sa Zemljanima. U delu „Nauka budućnosti“ Ciolkovski izlaže: „Rešenje se zasniva na posebnom metodu proučavanja ljudi. Dubinsko proučavanje moguće je samo kroz zajednički život nekoliko stotina ljudi. (…) Život treba da je veoma prisan, tačnije – blizak, pogodan za praćenje, da je otvoren. On treba da teče u jednoj velikoj zgradi, što je prema matematičkim shvatanjima veoma podesno (…) Čuvanje toplote, čist vazduh, bez prašine i bakterija, održavanje higijenskih uslova (…) –sve je to dostupno u savršenom vidu samo prilikom savršenog života. (…) neka (…) svaka naseobina predloži nekoliko ljudi najsposobnijih za takav život, najdruštvenijih, najpametnijih, najpoštenijih, najkrotkijih, najvrednijih, najveštijih. (…) Društveni pak elementi našeg konvikta će se popunjavati putem razmnožavanja i priliva novih članova, koje predlože gradići ili rejoni. Deca, koja odrastu i za koje se ispostavi da ne odgovaraju novom obliku života, isključuju se iz konvikta. (…) Ako bi uspeo eksperiment, trebalo bi ga ponavljati i usavršavati. Ako ne –

trebalo bi napraviti drugi pokušaj pod drugačijim uslovima. Polako će zemlja biti prekrivena tim društvenim kućama, gde će se njihovi članovi, pod pogodnim materijalnim uslovima, pojačano razmnožavati i izdvajati nova slična društva. (…) Takva organizacija života na Zemlji olakšaće izbor najsavršenijih. (…) Zajedničku kuću od nekoliko stotina ljudi, koja predstavlja stanovništvo od nekoliko društava, okružuju naučno obrađena polja i vrtovi; uređena je u skladu sa najnovijim naučnim dostignućima. Najvećim delom je sagrađena od metala, veštačkog kamena i stakla. Ne može da gori i skoro da je večna. Nedostupna je za parazite i bakterije. (…) Vazduh je apsolutno čist: bez prašine i bakterija čistiji je nego spolja.“ Futuristička utopija je bazirana na ultraelitističkim i totalitarnim principima baziranim na implementaciji matematičko-tehničkih i bihevioralnih zakona, empirijski proučenih na socijalnim eksperimentima izvedenim in vivo. U istom delu Cilkovski predlaže apsolutizam u svim oblastima, uključujući brak i prokreaciju limitiranu zakonima eugenike – tj. drštvenu kontrolu rađanja u cilju kreiranja superiorne rase: „Predsednik izdaje naređenja, oni koji žele – govore, razmatraju probleme, donose odluke, sude, predlažu, mole se. Ali poslednja reč pripada izabranom, jedinom. Vlada apsolutizam. Zato nema neodlučnosti, ni najmanjeg odugovlačenja u planovima bilo koje vrste. Progres odmiče bez prestanka. Podređenost odluci jednog je bespogovorna. (…) Zakona je malo; njih neprekidno menjaju i usavršavaju predsednici. (…) Više vlada duh zakona, nego njegovo slovo – duh najviše istine. Neporočnost se čuva isto tako brižno kao i život. Ali mladi ljudi oba pola zbližavaju se bez ikakvih prepreka i (…) predlažu brak. Društvo taj brak razmatra. Predsednik ga pak odobrava dajući im i pravo na mnogobrojno ili nešto manje potomstvo. Ponekad se brak utvrđuje, ali se ne odobrava rađanje dece – ako se plaše nečeg lošeg u vezi sa potomstvom. (…) Stvoriti nesrećnika – znači napraviti najveće zlo nevinoj duši, ono je ravno ubistvu ili je još gore. Zato je bolje da ga nema. Neka se društvo (…) odlučno suprotstavi neuspelom rađanju dece. Nije zločinac kriv za svoja zlodela (…) već društvo koje je dozvolilo u svojoj sredini nesrećno potomstvo. Zbog toga je nedozvoljeno rađanje dece užasan zločin. (…) Sva društva, posebno viša, pažljivo prate uspešno rađanje dece. Koliko društva i sami prosvećeni roditelji sprečavaju nastajanje slabih ličnosti, toliko ona na razne načine pogoduju mnogobrojnom i zdravom rađanju dece. Pravo na rađanje ne pripada meni već društvu [podvukao M. V.] koje i nosi sve posledice. (…) Viša društva daju veći procenat rođenja nego niža. To uveliko pogoduje poboljšanju vrste. Ono što je bilo na najvišem nivou na taj način se širi do najnižeg nivoa i ispunjava ga najvišim elementom.“

Eshatološki optimizam Ciolkovskog se bazira na spontanom samoorganizovanju materije, koja kroz igru statističkih težina i beskrajnih prostornih varijacija tokom triliona godina večno transformišućeg kosmosa sledi evolutivni tok, i svojom strukturom u skladu sa reinkarnirajućom svešću obezbeđuje transfiguraciju svakog pojedinca u entitet višeg nivoa. Tako se život beskrajno obnavlja u krugovima nezavisnim od vremena i prostora, sledeći matematičke principe. U delu „Kosmička filosofija“ on piše: „Ljudi su skloni da misle da sve umire kao što umiru oni sami, to je jedna od iluzija uma koja se naziva antropomorfizam ili prilagođavanje onoga što nas okružuje pojavama u ljudskom životu. Antromorfist misli da nekakav štap, planina, travčica, insekt misli i čini kao on sam. Na primer, kamen se rađa, raste, umire, planina razmišlja, bakterija poima, ameba smišlja lukavstvo i tako dalje. Ali nemoguće je ne verovati u reverzibilni proces obnavljanja. Zar rađanje biljaka, životinja i čoveka nije proces suprotan umiranju? U istoj meri vlada i stvaranje – pojava suprotna umiranju. Ona je čak jača od umiranja, pošto se broj organizama na Zemlji neprekidno povećava. Stanovništvo na Zemlji se uz zadržavanje najvećeg blagostanja može uvećati hiljadu puta. Kad ne bi bilo organičenosti Sunčeve energije koja pripada Zemlji, ona bi mogla da se preobrazi u živo biće. Čitava planeta do same unutrašnjosti bi tada mogla da oživi. Da li je posle ove slike moguće sumnjati u životnost materije! Mozak i duša su smrtni. Oni na kraju nestaju. Ali atomi ili njihovi delovi su besmrtni i zato se istrulela materija iznova obnavlja i ponovo daje život; još savršeniji, po zakonu napretka.“ Smrt je za Ciolkovskog proces transformacije iz jednog oblika života u drugi. To važi i za galaksije, Zvezde i planete. U pomenutom delu, dalje sledi: „Planete su bile sjajna sunca i ugasile su se. baš to čeka sva sunca. Ona se moraju ugasiti. Prekinuće se njihovo isijavanje, izvor života i umreće živi svet na planetama. (…) Astronomi retko posmatraju gašenje sunaca, mnogo češće nastaju nova sunca. U svakom stoleću po nekoliko njih se pojavljuje u Mlečnom putu. To važi i za druge spiralne magline: tamo se takođe pale plamičci sunaca koja se rađaju. Upravo to i jeste odgonetka večnog sijanja Mlečnog puta i milona istih takvih spiralnih maglina: mada se sunca gase, na njihovom mestu se rasplamsavaju nova. Istina, ona brzo slabe, jer se pretvaraju u magline, ali ove takozvane planetarne magline i čine rudimentarna sunca.“ Antropološki optimizam Ciolkovskog leži u veri u dosezanje perfekcije upotrebom nauke i tehnike. Ljudska rasa će, otkrivajući zagonetke prirode, putovati u kosmos i kolonizovati nenastanjene planete, prenoseći život i organizujući savršena društva po principu eugeničkog kreiranja rase

supermoralnih, zdravih i nadinteligentnih bića, te evoluciji vladajuće elite, o čemu smo u ovom tekstu već govorili. Dalje, u „Kosmičkoj filosofiji“, on opservira: „Tehnika budućnosti će omogućiti da se savlada zemljina teža i da se putuje po čitavom sunčevom sistemu. Posećivaće se i proučavati sve njegove planete. Nesavršeni svetovi će biti uništeni i zamenjeni pravim prebivalištima, pozajmljivanjem materijala od asteroida, planeta i njihovih satelita. To će omogućiti preživljavanje dve milijarde puta više stanovnika od sadašnjeg stanovništva Zemlje. Zemlja će delom prepuštati svoj višak ljudi nebeskim kolonijama, a delom će se preseljeni kadrovi sami razmnožavati. (…) Oko Sunca (…) rašće i usavršavaće se milijarde milijardi stvorenja. Biće dobijene veoma raznovrsne rase onih koji su se usavršili: prilagođene životu u različitim atmosferama, za različite gravitacije, na različitim planetama (…) Uostalom, vladaće najsavršeniji organizam koji živi u etru i koji se hrani direktno sunčevom energijom. Posle kolonizacije Sunčevog sistema, počeće naseljavanje drugih sunčevih sistema u našem Mlečnom putu. (…) Zemlja se ispostavlja kao polazna tačka raseljavanja savršenih u Mlečnom putu. Gde se na planetama naiđe na pustoš ili nerazvijeni nesavršeni svet, tamo će on bezbolno biti uništen i zamenjen sopstvenim svetom.“ Anticipirajući savremene aktuelne teorije o vanzemaljcima-prokreatorima biogeneze na zemlji, Ciolkovski veruje u savršenije svetove od našeg, milione planeta naseljenih superiornijim entitetima, nadzemaljskim rasama: „Na svim planetama koje poseduju atmosferu, u određenim periodima su se ukazali začeci života. Ali je na nekima od njih, usred uslova, on raskošnije i brže procvetao, omogućio bićima tehničku i umnu moć i postao izvor višeg života za druge planete u vasioni. One su postale središta širenja savršenog života. Ti tokovi su se međusobno susretali, ne ometajući se međusobno i naselili su Mlečni put. Svi su imali isti cilj: naseliti vasionu kao savršeni svet. Naseliti vasionu radi opšte koristi. (…) Oni su, na putu, nailazili na kulture na početnom stadijumu, nesvršene, zaostale i na one koje se normalno razvijaju. Negde su uništavali život, a negde ga ostavljali radi razvoja i istinskog preporoda. U ogromnoj većini slučajeva zaticali su zaostali život (…) jednoćelijski ili još elementarniji. Nije bilo nikakvog smisla išćekivati od takvog života tegobne milijarde godina razvoja i dobijanja svesnih i razumnih stvorenja. Mnogo je brže, jednostavnije i bezbolnije razmnožiti već gotove, savršene vrste. Mislim da mi na Zemlji nećemo dočekati da se od vukova ili bakterija dobije čovek, već je bolje da razmnožimo njegove najuspelije predstavnike. Upravo tako su razmišljali i sejači našeg života.“

Najzad, i pored ultramaterijalističkih zaključaka i mehanicističko-statističkih postulata vezanih za život, vasionu i čoveka, Ciolkovski, u istom delu („Kosmička filosofija“) dodiruje ezoterne i spiritualne, te teozofske diskurse, referirajući na uzrok kreiranja vasione, koji je, analogno Plotinovom ’jednom’, odvojen od kosmosa, iako ga kreira i održava silom zakona višeg reda: „Uzrok je neuporediv sa svojom tvorevinom, pošto je stvorio tvarnost i energiju, što sam kosmos nije sposoban da učini. Za njega je ograničeno ono što je čak i za najuzvišeniji ljudski um bez početka i beskonačno. Kosmos je za njega jedna određena tvar, jedan od mnogih proizvoda uzroka. O njegovim drugim tvorevinama mi nikada ništa nećemo saznati, ali one moraju postojati. Uzrok je sa ljudskog stanovišta u svakom pogledu beskonačan u odnosu na vasionu koja je, sa svoje strane, beskonačna u odnosu na bilo koji deo kosmosa: na čoveka, na Zemlju, Sunčev sistem, Mlečni put, skup spiralnih maglina, na čitav poznati svet.“ Ciolkovski veruje u kosmičku evoluciju baziranu na ljubavi, te dalje u pomenutom delu ohrabrujuće elaborira, prizivajući potpražno emanirajuće elemente judeohrišćanstva, koje susreće budističke postulate: „Od uzroka potiče kosmos kao jedna nod njegovih tvorevina. Od kosmosa potiču savršena bića u ljudskom obličju, a od njih apsolutna istina, koja vodi vasionu ka radosti i otklanja patnje. Ona oživljava svet i predaje mu vladavinu uma. Uzrok je najviša ljubav, bezgranično milosrđe i um. (…) Kraće: i uzrok i organska bića vasione i njegov um čine jednu istu ljubav.“ Dakle, proces razvoja ljudske misli vezane za kosmos i razvoj čovečanstva se, kod mislislaca ruskog kosmizma kreću od hrišćanskog panhumanizma Fjodorova, do platonističko-darvinističke scijentističke kolektivističke utopije Ciolkovskog, sa primesama judeohrišćanskog/budističkog nasleđa. Prostor morfičkog polja toga doba, od 20-ih godina XX veka pa na dalje, bio je prijemčiv za totalitarno-scijentističke aspekte kosmizma, kao i čisto tehničke inovacije Ciolkovskog vezane za aerokosmotehniku.

-------------------------------------------------------------------------------------------

Treći predstavnik ruskog kosmizma, znameniti rusko-ukrajinski mineralog i geohemičarVladimir Vernadski otišao je još dalje u pravcu opserviranja kosmocentričnog pogleda na svet, i to bez tradicijskih metafizičkih i

spiritualnih primesa. Koncept Vernadskog lišen je spiritualnosti i orijentisan na ’noosferu’ (kogitivni koncept trans-psihičkog polja svesnosti ljudske rase), koja se rađa iz geosfere i biosfere. …Evoluirano čovečanstvo će tada, vrlinom odgovornosti prema sebi i kosmosu, budući oslobođeno stihijske enantiodromije, ući u direktnu komunikaciju sa svetom ideja, i tako ostvariti dinamiku harmonije novih svetova…. Vernadski je rođen u Sankt Petersburgu, Rusija, 1863., kao dete ukrajinskog profesora političke ekonomije i ruske plemkinje. Završio je Sanktpeterburški univerzitet, te, u nedostatku lokalnih autoriteta u oblasti mineralogije, odlučio da izučava tu oblast nauke i proširi opšte granice saznanja. Mineralogiju i geohemiju je shvatao kao procese neodvojive od celokupne aktivnosti planete Zemlje, i uticaja nebeske mehanike. Već tada se naziru elementi holističkog pogleda na svet, kasnije fundamentalno karakteristični za ideje Vernadskog. Nakon potonjeg kratkog perioda studiranja kristalografije u Napulju, Italija, odlazi u Nemačku radi izučavanja termalnih, optičkih, magnetnih, elastičnih, i električnih aspekata ispoljavanja biohemijske strukture kristala, i to kod tadašnjeg eksperta Paul Groth-a, inovatora i konstruktora najsavremenije tehničke laboratorije za tu oblast. Opite obavlja i u laboratoriji Leonhard-a Sohncke-a, profesora fizike na Tehničkoj visokoj školi u Münchenu. Tokom 1911. godine, Vernadski upoznaje Eduard Suess-a, austrijskog geologa i autora neologizma ‘biosfera’, koncepta koji mu omogućava da verbalizuje svoju ideju o holističkoj strukturi geohemijskih i bioloških procesa na Zemlji. Vladimir Vernadski inovativno uviđa da međuzavisnost svih geohemijskih i bioloških procesa na Zemlji formira određene vrste polja, koja na sebe preuzimaju funkciju reglacije. Ova polja su izraz ispoljavanja vladavine prirodnih zakona. Polje objedinjavanja svih procesa nežive materije (geosfera) je u permanentnoj interakciji sa poljem žive materije (biosfera), te su osobine i jednog i drugog polja neraskidivo povezane, i to od vajkada.Vernadski ukida plauzibilnost teorije o eonskoj starosti geosfere lišene uticaja biosfere, te preispituje i negira teorije o nastanku života kao ’kvantnom skoku’, iz plerome organskih materija i belančevina, a zastupa tezu o biosferi kao neraskidivoj komponenti planetarnog razvoja od samog početka, te daje mnoštvo primera neodvojivosti geohemijskih i mineraloških osobina planete od inputa biosferičnih procesa.

Vernadski potom zaključuje da se na planeti rađa i novo polje – polje ljudskog uma, emanirano usled ekspanzivnog razvoja nauke i tehnike, te formiranja elemenata globalne svesti, oličene u jedinstvenim planetarnim povezivanjima te rađanjem trans-nacionalnog identiteta i osvitom planetarne kulture. Ovim se on nadovezuje na vizije ujedinjenog čovečanstva Fjodorova i Ciolkovskog, ali oslobođene metafizičke egzaltacije. Vernadski nije originalni tvorac termina koji bi izražavao njegov kocept ’globalnog uma’. Pierre Teilhard de Chardin, francuski jezuitski sveštenik, filozof i geoleg, te Édouard Le Roy, francuski matematičar nakon pohađanja inspirativnih predavanja Vladimira Vernadskog na Sorboni tokom 1922., skovali su termin koji izražava verbalnu definiciju pojma ‘globalnog uma’, a to je: ’noosfera’. Vernadski je tokom 1936., i sam usvojio ovaj termin kao pogodan za definisanje procesa koji je proučavao. Može se izvesti zaključak da, iako nije ’otac’ termina, Vernadski svakako jeste istinski kreator koncepta ’noosfere’. Paralelno, De Chardin je potom decenijama radio na sopstvenoj razradi ovog kocepta, i u njegovoj vizuri kosmos predstavlja polje svopšte neraskidive povezanosti duhovnih i materijalnih zakona sa ‘kosmičkim Hristom’ kao generatorom i regulatorom evolucije ’kosmičke svesti’, gde se čitava kreacija, uma evoluiranog u polje ’noosfere’ kreće ka konačnom cilju – ’’Omega tački’ – maksimalnom stepenu kompleksnosti i svesnosti do koga svemir treba da evoluira. Za razliku od De Chardina, koji je iz kogitivnog empirizma Vernadskog razvio spiritualnu i metafizičku scijentističku paradigmu kompatibilnu sa sopstvenim autentičnim viđenjem hrišćanske konfesije, Vernadski je ostao dosledan scijentističkom empirizmu, te induktivno-deduktivnim metodama zaključivanja, oslonjen na racionalno sagledavanje kosmičko-terestijalnih procesa. Esencijalna postavka Vernadskog je da, kako biosfera direktno utiče na geosferske procese, tako i novonastalo polje noosfere fundamentalno transformiše i biosferu i geosferu, sve u pravcu evolucije Zemlje kao holističkog nad-entiteta. Ne možemo a da ne primetimo nesumnjiv uticaj ovakvog diskursa na savremene holističare poput biologaRupert Sheldrakea (teorija morfičkog polja, koje je neka vrsta sintetizatora i generatora, te sadržatelja noosfere) ili pak matematičara Petera Russel-a (teoria Gaia-e, planete kao živog bića čiju svest predstavlja upravo noosfera). Ne treba ni pominjati da su ideje Vernadskog predstavljale proto-matricu potonjeg ispoljavanja ekološke svesti čovečanstva.

Uska materijalistička i specijalistička paradigma geološke nauke je obogaćena invencijom Vernadskog – izučavajući međuzavisnost biosfere i geosfere, pokazao je da da kiseonik, azot i ugljen – dioksid iz Zemljine atmosfere proističu iz bioloških procesa. Pokazao je da se planeta transformiše na fizičkom planu usled dejstava živih organizama te da su biohemijski i biofizički procesi, kao i temporalnost emaniranja prirodnih zakona u živoj materiji, neuporedivo drugačiji od onih, u neživoj materiji. Budući pobornik kolektivističkog naturalno-humanog koncepta, a lišen bilo kakve tradicijske metafizike, Vernadski je bio etabliran kako u Rusiji, tako i u Sovjetskom Savezu. 1912. postaje član Ruske akademije nauka a kasnije zadržava status i u Sovjetskoj akademiji nauka. Ponosan na svoju ukrajinsko poreklo, osnovao je Ukrajinsku akademiju nauka, te bio i njen predsednik (1918.). Verovao je u kolektivističku nad-nacionalnu planetarnu državu, kao izraz kosmičkog holističkog principa koherencije uma i materije, što je predstavljalo i deo ideološke osnove trans-nacionalne globalne proleterske revolucije. Koncept noosfere kao kolektivnog uma je bio pogodna baza za kolektivistički scijentističko-materijalistički ideološki diskurs Sovjetskog Saveza. Stoga jeVernadski bio posve formalno priznat i uvažen kao naučnik u doba staljinizma. Tokom 1943. godine, postao je dobitnik najvećeg državnog priznanja – Staljinove nagrade za mineralogiju i geohemiju. U svojoj znamenitoj knjizi „Biosfera i noosfera“, Vernadski (kogitivnoscijentistički, lišen metafizičkih uporišta) elaborira evoluciju svesti čovečanstva i njenu teleološku usmerenost ka jedinstvu ljudske rase, potencijalno mogućem pomoću nauke kao integrativnog faktora: „Pre otprilike dve i po hiljade godina ’istovremeno’ je (sa razlikom od par vekova) došlo do dubokog previranja misli u religijskoj, umetničkoj i filosofskoj oblasti u raznim kulturnim centrima: u Iranu, u Kini, u arijevskoj Indiji, u helenskom Sredozemlju (današnjoj Italiji). Pojavili su se veliki tvorci religijskih sistema – Zoroaster, Pitagora, Konfučije, Buda, Lao ce, Mahavira, koji su svojim uticajem, živim do danas, spojili milione ljudi. Prvi put je ideja jedinstva celokupnog čovečanstva, ljudi kao braće, izašla van okvira pojedinaca, koji su joj pristupali u svojim intuicijama ili nadahnućima, i postala pokretač života i iskustva narodnih masa i zadatak državnih formacija. Ona od tada nije napustila istorijsko polje čovečanstva, ali je i danas daleka od svog ostvarenja. Polagano, sa viševekovnim pauzama, stvaraju se uslovi koji omogućavaju njenu realizaciju, sprovođenje u život. Važno je i karakteristično to da su ove ideje ušle u okvire onih svakodnevnih realnih pojava, koje su u životu stvarane nesvesno, izvan čovekove volje. U njima se ispoljio uticaj ličnosti – uticaj zahvaljujući kome ličnost može,

organizujući mase, delovati na biosferu i stihijski se u njoj ispoljavati. Ranije se ličnost ispoljavala u poetskom nadahnutom stvaralaštvu, iz koga su proistekli i religija, i filozofija, i nauka, koje predstavljaju njegov društveni izraz. Religijske ideje – očigledno vodeće tokom vekova, pa i milenijuma – prethodile su filosofskim intuicijama i uopštavanjima. Biosfera XX veka pretvara se u noosferu, koju stvara pre svega razvoj nauke, naučnog shvatanja o na njemu utemeljenog društvenog rada čovečanstva. [podvukao M. V.]“ Vernadski u istom delu precizno definiše odnos čoveka i prirode, međusobnu evolutivnu konektovanost biosfere i noosfere: „1. Čovek, onakav kakav se može posmatrati u prirodi, kao i svi drugi živi organizmi, kao i sva živa materija, predstavlja određenu funkciju biosfere u njenom određenom prostor-vremenu. 2. Čovek u svim svojim ispoljavanjima predstavlja određeni zakonomerni deo sastava biosfere. 3. Eksploziju’ naučne misli u XX veku pripremila je čitava prošlost biosfere i ona ima najdublje korene u njenom sastavu. Ona se ne može zaustaviti i okrenuti u suprotnom pravcu. Ona se može samo usporiti. Noosfera – biosfera, obrađena naučnom mišlju, pripremljena procesom koji je stotinama miliona, možda i milijardama godina stvarao Homo sapiens faber, nije kratkotrajna i prolazna geološka pojava. Procesi koji su pripremani milijardama godina ne mogu biti prolazni i ne mogu se zaustaviti. Iz ovog sledi da će biosfera neizbežno na ovaj ili onaj način, pre ili kasnije preći u noosferu, tj. da će se u istoriji naroda, koji je nastanjuju, odigrati događaji koji su neophodni da se to desi, a ne koji tome protivreče.“ U daljim redovima istog štiva, Vernadski iskazuje antropološki optimizam baziran na scijentistički proučenim kosmičkim tokovima koji usmeravaju budućnost ljudskog roda: „Civilizacija ’kulturnog čovečanstva’ – pošto ona predstavlja oblik organizacije nove geološke sile, stvorene u biosferi – ne može biti prekinuta i uništena, budući da je ovde reč o velikoj prirodnoj pojavi koja odgovara istorijski, tačnije geološki, nastaloj organizovanosti biosfere. Obrazujući noosferu, ona je svojim korenima u čvrstoj vezi sa tim zemaljskim omotačem, čega ranije u istoriji čovečanstva u iole značajnoj meri nije bilo. (…) Ono što doživljavamo [prvi i drugi svetski rat – prim. M. V.] ne može biti dugo i trajno i ne može zaustaviti opaženi prelazak biosfere u noosferu, ali ćemo možda morati da preživimo varvarske ratove čiji se nosioci bore protiv sile mnogo jače od sebe[podvukao M. V.]“

Vernadski, hladnim okom naučnika, analizira evolutivni tok planetarnih monada, od geosfere preko biosfere do neizbežne i nezaustavljive noosfere koja menja energetski tok na Zemlji: „Biosfera se u biogeohemiji ispoljava kao posebni Zemljin omotač na našoj planeti, koja se sastoji od niza koncentričnih tvorevina koje se zovu geosfere i koje (…) obuhvataju čitavu Zemlju. Ona ima sasvim određanu strukturu koja u tom vidu postoji milijardama godina. Ta struktura je u vezi sa aktivnim učešćem života u njoj, uslovlena je njime u znatnoj meri (…) i pre svega je karakterišu dinamički pokretne, stabilne, geološki dugotrajne ravnoteže (…) Biogeohemiju možemo posmatrati kao geohemiju biosfere određenog Zemljinog omotača – onog spoljašnjeg, koji leži na granici sa kosmičkim prostorom. (…) Jer uvođenje života kao karakterističnog obeležja pojava koje se proučavaju u biosferi, daje biogeohemiji sasvim osobit karakter i tako je proširuje činjenicama nove vrste (…) To zahteva i duboka razlika pojava života od pojava inertne materije. Oblast pojava koje se odvijaju u beživotnoj inertnoj materiji, vlada u geohemiji, i samo se u biosferi jasno ispoljava život. (…) U energetskom vidu život obuhvata čitavu planetu, i (…) igra na njoj važnu ulogu. Sama biosfera na planeti zauzima posebno mesto, jasno je razgraničena od drugih njenih oblasti, kao oblast samosvojna u fizičkom, i u hemijskom, i u geološkom i u biološkom smislu. Lice Zemlje – biosfera –jedino je mesto na planeti gde prodire kosmička energija. (…) Mi danas geološki doživljavamo izdvajanje u biosferi carstva razuma, koje temeljno menja i njen oblik i njenu strukturu – noosfere. (…) Taj novi oblik biogeohemijske energije, koji se može nazvati energijom ljudske kulture ili kulturnom biogeohemijskom energijom, predstavlja taj oblik biogeohemijske energije koja danas stvara noosferu. (…) Biogeohemijska energija žive materije određena je, pre svega, razmnožavanjem organizama, njihovim nezadrživim, energetikom planete određenim nastojanjem da dostignu minimum slobodne energije – određena je osnovnim zakonima termodinamike, koji odgovaraju postojanju i stabilnosti planete. Ona se ogleda u ishrani organizama, u’prirodnim zakonima’, koji do danas nisu matematički formulisani. (…) Razum se može maksimalno ispoljavati samo uz maksimalan razvoj osnovnog oblika biogeohemijske energije čoveka, tj. uz uslov njenog maksimalnog razmnožavanja. (…) Mi danas jednostavno možemo reći da je izvor energije koji je razum osvojio u energetskoj epohi života čovečanstva u koju stupamo, praktično – bezgraničan.“ Vernadski, oslanjajući se na matematičko-fizičko hemijske zakone, izvodi zaključke bliske autentičnim spiritualno-ezoternim tradicijama. Prihvatanje prirodnog zakona, proučenog naučnim sredstvima, i lično/kolektivno

delovanje u skladu sa njim može biti osnova buduće harmonije globalnog društva: „Geološki evolucioni proces odgovara biološkom jedinstvu i ravnopravnosti svih ljudi– Homo sapiensa (…) čije se potomstvo kroz belu, crvenu, žutu i crnu rasu razvija neprekidno u bezbroj pokolenja. To je zakon prirode. Sve rase se međusobno ukrštaju i daju plodno potomstvo. U istorijskom nadmetanju (…) naposletku pobeđuje onaj ko sledi taj zakon. Ne može se nekažnjivo ići protiv principa jedinstva svih ljudi kao zakona prirode. Ja ovde upotrebljavam pojam „zakon prirode“ koji sve više ulazi u život u oblasti fizičko-hemijskih nauka, kao tačno ustanovljenu empirijsku generalizaciju. Istorijski proces se naočigled iz korena menja. Prvi put u istoriji čovečanstva interesi narodnih masa – svih i svakoga – i slobodne misli ličnosti određuju život čovečanstva, predstavljaju merilo njegovih predstava o pravednosti. Čovečanstvo. posmatrano u celini, postaje moćna geološka sila. I pred njega, pred njegovu misao i rad, postavlja se pitanje preobražaja biosfere u interesima slobodno mislećeg čovečanstva kao jedinstvene celine. To novo stanje biosfere kome se mi, i ne primećujući to, približavamo, jeste ’noosfera’“. Zakon enantiodromije, večitog pretvaranja fenomena u sopstvenu suprotnost, jasno je izražen u transformaciji ideje ruskog kosmizma i njegovih protagonista. Možemo precizno pratiti lagane modifikacije jedne te iste ideje, te njen uticaj na naučno-filozofsko-socijalno-tehničke tokove epohe, koji za postvarenu posledicu ima nešto posve drugačije od originalne zamisli nosilaca esencijalnog diskursa. Fjodorovljev diskurs je spiritualno-filantropski. On ima agapijski stav prema čovečanstvu (i živima i disinkarniranima) i kosmosu. Njegove ideje nisu imale odjeka u svetu pragmatičnih implementacija. Izvršio je snažan neposredan uticaj na filozofe i pisce naučno-fantastične književnosti, ne i na naučnike. Međutim, što je najvažnije, njegove ideje su inicirale Ciolkovskog. Ciolkovski je fundamentalno inovirao tehnička rešenja iz oblasti aeronautike i aerokosmotehnike, kao sredstava neophodnih za realizaciju njegovih vizija kosmičkih putovanja, preduzetih radi naseljavanja udaljenih planeta selektovanom superiornom ljudskom rasom i kreiranja savršenih svetova. Njegova spiritualnost je matematičko-teozofska, a agapijski stav se ograničava na savršene pripadnike rasa ljudi i životinja. On se zalaže za implementaciju eugeničke eliminacije nefunkcionalnih pripadnika posebne vrste, ili pak eliminacije čitavih vrsta koje se ne uklapaju u viziju savršenih svetova. Spiritualne ideje Ciolkovskog su izvršile uticaj u oblasti ezoterije i njenih poklonika. U izvitoperenom vidu, kao scijentistička kolektivistička

utopija, poslužile su kao doprinos državnom ideološkom diskursu Sovjetskog saveza. Tehničke ideje Ciolkovskog dale su nemerljiv doprinos na poljima raketne tehnike. Omogućile su, između ostalog, i američki let na Mesec (1969). Međutim, sama ideja osvajanja kosmosa, prožeta numinoznim ishodištem (kod Fjodorova), realizovala se kao trijumf materijalističkoateističkog diskursa – jedan od prvih kosmonauta, German Titov, tokom posete SAD-u, egzaltirano je je objavio da, tokom njegovih sedamnaest kruženja oko Zemljine orbite, nije video “ni Boga ni anđele,” dodajući da “nije Bog pomogao da sagradimo našu raketu.” Tu na delu vidimo prirodni zakon enantiodromije. Ideja, u svom esencijalnom vidu biva izrazom arhetipskog, te odražava volju zakona višeg reda; kroz niz varijacija vremenom prelazi u nešto posve suprotno: trijumf materijalističkog Hybris-a. Enantiodromski, percepcija ideja ruskog kosmizma tokom vremena lišena je spiritualnosti i futurizma. Vernadski se, inspirisan Fjodorovim i Ciolkovskim, nadovezuje na ideju svejedinstva čovečanstva. On poziva na kreiranje sveta sa ljudskom supremacijom u odnosu na prirodu, što omogućava koncept noosfere – sfere trijumfa superiornog ljudskog uma u odnosu na ostale planetarne entitete. Trijumf se postiže poznavanjem prirodnih zakona i njihovom implementacijom radi koristi čovečanstva. Ideje Vernadskog posve su lišene ikakve spiritualnosti. Njegova paradigma je posve scijentistička, a optimizam zasnovan na trijumfu prirodnih zakona, koji vode planetu Zemlju i ljudski rod u pravcu evolucije i blagostanja, čak i uprkos subjektivnim ljudskim težnjama. Njegov holistički diskurs veoma precizno i tačno opisuje energetsko-materijalnu povezanost svih sfera na Zemlji (geosfere, biosfere i noosfere) i uticaj nebeske mehanike na njih. Međutim, njegova vizija ’zemaljskg raja’ je posve pragmatična bez ikakvih duhovnih ili profetskih egzaltacija. Njena esencija je u supremaciji čovečanstva (ujedinjenog na principima pravde i jednakosti svih rasa) nad ostalim energetsko-materijalnim živim i neživim zemaljskim entitetima i vrstama, potencijalno ostvarivoj silom trijumfa kolektivnog razuma. Krucijalni doprinos Vernadskog je u formiranju planetarne ekološke svesti, kao i inovativnom uvođenju scijentističke paradigme kao unifikujuće post-religijske platforme za populaciju (danas emanirajućeg) globalnog društva. Time Vernadski susreće ideje Nikole Tesle, a i inspiriše filozofiju New Age-a, kao i savremene mislioce holističke paradigme (Sheldrake, Russel, Bohm, pa i Chopra). Međutim, ideja supremacije ljudskog roda, lišena tradicijske (ili lične, neposredne) spiritualnosti ima svoje tamne strane. Nesvesno podvrgnut

silama morfičkog pollja toga doba, dosledno materijalistički orijentisan, Vernadski je krenuo putem suprotnom biofilnoj kosmičkoj evoluciji svesti: razmatrao je geološko istraživanje sovjetskih izvora uranijuma, te mogućnost njegovog korišćenja za postvarenje nuklearne energije, pogodne za mirnodopske svrhe, ali i militarne ciljeve. Zalagao se za upravljanje istraživanjem nuklearne fuzije na Radijumskom institutu, a zajedno sa tadašnjim istaknutim sovjetskim naučnicima Kapicom i Klopinom, savetovao je tadašnjeg sovjetskog autoritarnog lideraStaljina, pledirajući na plauzibilnost i svrhovitost sovjetskog rada na dosezanju tehnologije atomske bombe. Ovde se na delu egzaktno može sagledati dejstvo prirodnog zakona enentiodromske transformacije jedne ideje: kosmizam, kao shvatanje aktivnog odnosa čoveka i univerzuma, kod Fjodorova nauku doživljava kao sredstvo sveopšteg vaskrsavanja svih ikada inkarniranih ljudi, radi čijeg staništa treba kolonizovati udaljene svetove univerzuma. Čovekova (neponovljiva) ličnost, iako multiplicirana u ’kolektivistički raj’ svih ikada inkarniranih, je u centru paradigme, te je individualizam, i pored kolektivističkih elemenata, u centru Fjodorovljevog diskursa. Ideja kosmizma dalje se razvija preko materijalističko-kolektivističke paradigme Ciolkovskog o stvaranju savršenih društava širom vasione korišćenjem bihevioralne eksperimentalne psihologije i aerokosmotehnike. Silom enantiodromije, ona doseže do puke materijalističke koncepcije Vernadskog o noosferičnom upravljanju planetom, supremaciji koja uključuje i oružja za masovno uništenje. Ultrabiofilni diskurs Fjodorova prelazi u (nuklearnu) nekrofiliju Vernadskog, pri čemu je kontinuitet razvoja jedne te iste ideje više nego očigledan. Na osnovu do sada rečenog, moglo bi se izvesti nekoliko zaključaka. Pre svega, istinske ideje ne dolaze iz sveta kogitivnog, racionalnog. One su proizvod višeg Uma, dolaze iz sfere zakona višeg reda, i imaju arhetipsko-simbolički karakter. Zbog toga one izazivaju egzaltaciju i veliki naboj psihičke energije, kako kod njihovog ’nosioca’ (u stvari: transmitera), tako i kod njegove okoline, na koju on, posednut idejom, snažno utiče, silom animalnog magnetizma. Animalni magnetizam proističe iz same ideje, tj. njenih arhetipskih sadržaja, koja na medijuma (nosioca) prenosi energiju numinoznog. Otuda harizmatičnost kreativnih ljudi. Međutim, poruke koje istinska ideja nosi nisu sasvim ’od ovoga sveta’, tj. one u sebi sadrže višedimenzionalnost, nesvojstvenu ravni materije-energije-prostor-vremena u kojoj živimo. Posredno percipiranje ideje predstavlja projekciju njene esencije na plan shvatljiv ’kogitivnom umu’ tj. njenu redukciju. Pri tome, ’transmiter’

ideje biva njome obuhvaćen u integralnijem vidu – snažni uvidi su po pravilu praćeni i emotivnim reakcijama, intuitivnim bljeskovima, ponekad hipnogogičkim stanjima ili eidetskim slikama. Dakle, nosilac ideje sagledava i doživljava ideju kao ono što ona istinski jeste – poruka emitovana iz viših sfera, neki vid autonomnog spiritualnog ’entiteta’. To uopšte nije slučajno i nesvrsishodno: emocije pokreću ’transmitera’ na akciju, što i jeste teleološki cilj ’proboja’ ideje na ljudsku ravan: transformacija samog sebe i materijalne/nematerijalne okoline, u skladu sa zakonima višeg reda. Međutim, sagledavanje i shvatanje ideje zavisi od stepena svesti i duhovnog razvoja pojedinca koji sa njom stupa u interakciju. Zbog toga se ideja, kao celoviti entitet, prilikom njenog predstavljanja širem krugu ljudi, redukuje na značenjsku ravan nižeg reda, koja je koherentna najvećem mogućem zajedničkom stepenu razumevanja grupe. Istinsko doživljavanje ideje je ezoterijskog karaktera: odnosi se na celokupno biće i nemoguće ga je do kraja verbalizovati. zbog toga nastaje problem u komunikaciji, što dovodi do transformacije značenja i skretanja sa autentičnog teleološkog pravca. Ograničenja ljudskog jezika su višestruka. On se svodi na simboličku ravan i konsenzus kogitivnih značenja, sa velikim stepenom odstupanja, proporcionalno različitom stepenu svesti ’komunikatora’. Usled toga, ideja, kao predmet verbalne komunikacije, svodi svoju visoko energetsku nabijenost i ’numinoznost’ na nivo kogitivnih definicija. Ona postaje deo paradigme, dogovorenog diskursa, i na korak je od ideologije, doktrine. Realizacija ideje na materijalnom planu zavisi od raznolikih ’horizontalnih’ energija (novac, radna snaga, vreme, tehnologija) filtriranih kroz prizmu pragmatičnih pregalaca, od nosilaca akademskih (po pravilu ideoloških) titula, do manuelnih egzekutora. Na primeru ruskog kosmizma smo videli kako posve spiritualni, metafizičko-eshatološki naboj jedne vizije prelazi u materijalističko-suprematsku volju za moć. To je stoga što se na materijalnom planu ne može sagledati i shvatiti ideja per se, već se tretira njena puka projekcija u horizontalnoj ravni prostor-vremena, lišena spiritualnih, teleološki usmeravajućih energija. Ideje su pozivi, inicijatori, usmerivači koji pokreću ličnu a posledično i kolektivnu svest na evolutivni skok. Evolucija, koja započinje spiritualno, ima za cilj promenu materijalnog plana. Međutim, ideje su eterične, izmiču kogitivnom definisanju, ne mogu se obuhvatiti, posedovati. Dožvljavanje esencijalne ideje obogaćuje čoveka, širi mu svest, integriše ga. Međutim fascinacija pukom predstavom proizašlom iz kogitivne ’redukcije’ sadržaja ideje, apsorbovane indirektno, preko ’transmitera’,

vizionara, profeta, jednom rečju: preko onog drugog, koji je ideju primio u nepatvorenom vidu, lako prelazi u opsednutost i opsesiju. Takve ideje više ne prenose žive i jasne poruke ’kosmičkog Uma’. One, transformisane soldifikacijom, prelaze u opsesiju i prisilu, koja više ne predstavlja purifikovan izraz prirodnih zakona višeg reda koje treba egzaktno slediti radi spiritualne evolucije i opšte psihološke i posledične materijalne dobrobiti. Tako nastaju vizije utopija. Utopije predstavljaju subjektivnoindividualistički pervertirane sadržaje koji originalno proističu iz objektivnog sveta ideja. One su uvek obogaćene proizvoljnim fantazijama i soldifikacijom, te nose u sebi nešto posve egzaktno, konačno, jednom za svagda definisano. To je i razumljivo jer se odnose na striktno materijalni plan, lišen dinamike arhetipskog. Kada ostvarenje utopija na sebe preuzmu pragmatični, kogitivno limitirani aktualizatori, one bivaju lišene osnovnog kvaliteta, još preostalog od autentičnog sveta ideja: kvaliteta vizije. Tako ideje prelaze u utopije, a utopije u – ideologije. Ideologije su matrice proizvoljnih sistema stavova kolektivno usvojenih bez elemenata kritičkog mišljenja. To su mrtve, okoštale strukture koje se održavaju silom kolektivno svesnog. Ljudi im se podvrgavaju ili iz straha ili usled nerazvijene svesti, koja nije odmakla dalje od igranja ’društvene uloge’ bez traga o individuaciji. Na ovim stranicama smo u različitim kontekstima opisivali mehanizam delovanja enantiodromije – prelaženja svakog fenomena u svoju suprotnost. Ne treba biti antropološki pesimista pred faktom egzistencije ovakvog zakona. On ima teleološku funkciju – regulaciju prirodnih tokova radi implementacije kosmičkih evolutivnih projekcija na materijalni plan. Priroda od nas traži individuaciju i svesnost. Visoko svesni pojedinci su sposobni da ispravno razmeju značenje ideja, jer su psiho-spiritualno kompatibilni da ih ispravno percipiraju. Takvi pojedinci mogu uspešno implementirati ’kosmičke planove’ na materijalnoj ravni. Što je više probuđenih pojedinaca, to je društveni život i odnos prema životnoj sredini više u skladu sa zakonima kosmičke harmonije i spiritualno-materijalnog progresa. Kako smo danas daleko od kritične mase ’osvešćenih’, koja bi mogla omogućiti istinski napredak, zakon enantiodromije egzistira kao nosilac spasonosnih transformacionih tokova. On, silom promene per se, ruši mrtve ideologije, pogubne za individuaciju i kretanje napred. Svaka sputavajuća kogitivna paradigma i konstrukcija je unapred osuđena na propast: biće devastirana potpražnim tokom sopstvene promene koja dolazi iz sfera morfičkog polja. Enantiodromija ima vid prirodne stihije, posve je suprotna tokovima svesti. Društveni poredak obično se ruši silom kolektivnih emocija,

iniciranih pomoću arhetipova lokalnog morfičkog polja. Ove arhetipove svesni pojedinci doživljavaju simbolički, što im omogućava vrlinu lične i slobodno aktualizovane individuacije. Nesvesni pojedinci postaju njihov plen – putem emocija koje živi simbol izaziva u njima, hteli-ne hteli. To je zakon prirode. Borba protiv enantiodromije je moguća samo na ličnom planu. Povišen stepen svesti i odgovornosti, spiritualna nadgradnja psiho-habitualnog kontinuuma, konstantna budnost i neprekidan rad na sebi otvaraju pojedincu vrata sveta simbola i ideja. Ako ima učestalu komunikaciju sa svojim ’višim selfom’, te predano implementira zakone višeg reda kojima je inicirana putem arhetipskim sadržajima koncentrovanih ’ideja’, osoba je lišena stihijskih enantiodromskih tokova. Ona se nalazi u polju viših dimenzija, što joj omogućava da se oslobodi nužde prisilnog dosezanja entropijskih uravnoteženja. Takva osoba je na kontinualnom putu kreativnosti, i, permanentno usavršavajući sebe, svojom pojavom i svojim delom, širi oko sebe harmoniju i inicira ekspanziju evolutivnog toka. Enantiodromija – kao prirodni zakon neizbežne promene, jeste de facto materijalna, soldifikovana projekcija eterične psiho-spiritualne, individualne transformacije svesti. Evolucija svesti omogućava slobodnu, ciljanu i bezbolnu promenu sebe i okruženja, u skladu sa zakonima višeg reda. A to predstavlja teleološki pravac razvoja svakog od nas, pojedinačno ali i grupno. Tek progresija generisanja osvešćenih pojedinaca oslobodiće ljudski rod balasta prisilnih utopija, potom realizovanih u vidu porobljavajućih mrtvih ideoloških stega. Evoluirano čovečanstvo će tada, vrlinom odgovornosti prema sebi i kosmosu, budući oslobođeno stihijske enantiodromije, ući u direktnu komunikaciju sa svetom ideja, i tako ostvariti dinamiku harmonije novih svetova, koji tek treba da se izgrade, ne prema zamisli (ljudskih i samo ljudskih) kogitivnih utopijskih opsesija, već u skladu sa neuporedivo savršenijim kosmičkim planovima, o kojima se ništa još ne može ni naslutiti.