Miladin Milosevic - Aleksandar Prvi - Kralj Jugoslavije

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

ÌÈÒÀÐ ÒÎÄÎÐÎÂÈ


ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂȣŠ1918–1934

Beograd 2006 1

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂȣŠÊàòàëîã èçëîæáå

Àëåêñàíäàð Ïðâè – êðàš £óãîñëàâè¼å 1918–1934.

Àóòîð èçëîæáå è êàòàëîãà

Ìèòàð Òîäîðîâè


Ñàðàäíèöè

Äðàãîø Ïåòðîâè
Ñóçàíà Ñðíäîâè
Çîðèöà Íåòà¼

Èçäàâà÷

Àðõèâ Ñðáè¼å è Öðíå Ãîðå

Çà èçäàâà÷à

Ìèëàäèí Ìèëîøåâè
, â. ä. äèðåêòîðà

Ãëàâíè è îäãîâîðíè óðåäíèê

Ìèëàäèí Ìèëîøåâè


Ïîñòàâêà èçëîæáå

Ìèòàð Òîäîðîâè
Äðàãîø Ïåòðîâè
Äèìèòðè¼å Ñïàñî¼åâè
Ëèäè¼à Îïî¼åâëè
Âåñíà Àðñåíîâè


Ëåêòîð

Áðàíêà Êîñàíîâè


Ëèêîâíî-òåõíè÷êè óðåäíèê

Çëàòêî Áàíàøåâè


Ïðèïðåìà çà øòàìïó

Print company

Øòàìïà

Ãðàôè÷êè àòåšå Áîãäàíîâè


Òèðàæ

500 ïðèìåðàêà

Îá¼àâšèâàœå êàòàëîãà îìîãó
èëî ¼å Ìèíèñòàðñòâî êóëòóðå Ðåïóáëèêå Ñðáè¼å.

2

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ ÊÀÐÀ€ÎЀÅÂÈ


Àðõèâ Ñðáè¼å è Öðíå Ãîðå ïîñâåòèî ¼å îâó èçëîæáó íà¼èçðàçèòè¼åì ïðåäñòàâíèêó äèíàñòè¼å Êàðàîðåâè
, êðàšó Àëåêñàíäðó Ïðâîì. Ïðèëèêà çà òî áèëà ¼å è ÷èœåíèöà äà ñå ó äåïîèìà Àðõèâà ÷óâà¼ó íà¼âðåäíè¼è èñòîðè¼ñêè èçâîðè î îâîì íàøåì âëàäàðó, ïîñåáíî œåãîâå ëè÷íå çàáåëåøêå è ïàïèðè, êàî è îêîëíîñò äà ¼å îí áèî êòèòîð âåëåëåïíîã çäàœà ó êîìå ñå èçëîæáà ïðèðåó¼å. Íà¼çàä, îâå ãîäèíå íàâðøèëî ñå 72 ãîäèíå îä ìó÷êîã óáèñòâà êðàšà Àëåêñàíäðà ó Ìàðñå¼ó. Ðåçóëòàòè èñòðàæèâàœà è ïðèêóïšåíè ìàòåðè¼àë çà èçëîæáó óêàçàëè ñó íà ïðèñóòíîñò è èñòàêíóòó óëîãó îâîã äðæàâíèêà ó ñâèì âàæíè¼èì äîãàà¼èìà íàøå è åâðîïñêå èñòîðè¼å. Èç òèõ ðàçëîãà, ïðåçåíòàöè¼à ìàòåðè¼àëà ñå íå îäíîñè ñàìî íà æèâîòîïèñ êðàšà Àëåêñàíäðà âå
îáóõâàòà øèðè èçáîð äîãàà¼à, êðîç êî¼å ñå ïðåëàìàëà èñòîðè¼à Ñðáè¼å, îíäàøœå ¼óãîñëîâåíñêå äðæàâå è œåíè ìåóíàðîäíè îäíîñè. Íåêè ïðåëîìíè äîãàà¼è íå ìîãó ñå èçðàçèòè ñàìî ó ñëèöè è ðå÷è, ïà ñó îâäå íóæíà äîäàòíà îá¼àøœåœà, çàñíîâàíà íà íà¼íîâè¼èì èñòðàæèâàœèìà. Ó ïèòàœó ñòâàðàœà ¼óãîñëîâåíñêå äðæàâå 1918. ãîäèíå, ñ îáçèðîì íà ïðîêëàìàöè¼ó ðåãåíòà Àëåêñàíäðà îä 1. äåöåìáðà, ðåêëî áè ñå äà ¼å îí èìàî íà¼èñòàêíóòè¼ó óëîãó. Ìåóòèì, ðåãåíò ¼å ïðè êðà¼ó ðàòà ñëàî ¼àñíå ïîðóêå ïðåäñòàâíèöèìà Õðâàòà è Ñëîâåíàöà äà èì îñòàâšà íà ñëîáîäíó âîšó äà ñå ïðèêšó÷å Ñðáè¼è êàî ôåäåðàöè¼è, ó áèëî êîì äðóãîì îáëèêó, èëè äà ôîðìèðà¼ó ïîñåáíå äðæàâå. Íîâå äðæàâå ñå íå ñòâàðà¼ó ñàìî çàîêðóæåœåì íàöèîíàëíèõ òåðèòîðè¼à, âå
ó òîìå çíà÷à¼íó óëîãó èìà¼ó ñòðàòåãè¼ñêè ðàçëîçè è ìåóíàðîäíå îêîëíîñòè ó êî¼èìà îíå íàñòà¼ó. Ñèëå Àíòàíòå ñó, ïîñëå ðàñïàäà Àóñòðî-Óãàðñêå, ðà÷óíàëå äà ò༠ñòðàòåãè¼ñêè âàæàí ïðîñòîð ïîïóíå äðæàâîì £óæíèõ Ñëîâåíà, êàî áðàíîì îä åâåíòóàëíå åêñïàíçè¼å Íåìà÷êå èëè áîšøåâè÷êå Ðóñè¼å. Óêîëèêî áè Õðâàòñêà è Ñëîâåíè¼à îñòàëå èçâàí òå äðæàâå, ïîñòî¼àëè ñó ïëàíîâè äà îíå îáíîâå äðæàâíó çà¼åäíèöó ñà Àóñòðè¼îì è Ìààðñêîì. Òðåòèðàíå îä ñòðàíå ñèëà Àíòàíòå êàî „íåïðè¼àòåšñêå òåðèòîðè¼å”, íàëàçå
è ñå ó ïîëîæà¼ó äà áóäó çàïîñåäíóòå îä Èòàëè¼å, íà îñíîâó Ëîíäîíñêîã óãîâîðà, Õðâàòñêà è Ñëîâåíè¼à ñó ïðåêî ñâî¼èõ ïðåäñòàâíèêà ñàìå òðàæèëå ñïàñ ó ó¼åäèœåœó ñà Ñðáè¼îì. Çà êðàšà Àëåêñàíäðà ¼å, îíäà, ¼óãîñëîâåíñêà äðæàâà áèëà ¼åäèíà èñòîðè¼ñêà ÷èœåíèöà, ó äàòèì ìåóíàðîäíèì îêîëíîñòèìà – ¼åäèíà ðåàëíîñò.

3

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

Àðõèâ ÑÖÃ

Âèäîâäàíñêè óñòàâ èç 1921. ãîäèíå çàñíîâàí ¼å íà èäåîëîøêî¼ ïðåìèñè î „íàðîäíîì ¼åäèíñòâó” Ñðáà, Õðâàòà è Ñëîâåíàöà è íà òî¼ èäå¼è ïðîïèñàíè ñó öåíòðàëèñòè÷êî äðæàâíî óðååœå è ïàðëàìåíòàðíè ñèñòåì, ïî ïðèíöèïó – ¼åäàí ãðààíèí, ¼åäàí ãëàñ. Ó íàöèîíàëíîì ïîãëåäó, óñòàâ ¼å ïðåäñòàâšàî àíàõðîíèçàì, ¼åð ñó Ñðáè è Öðíîãîðöè âå
äàâíî èìàëè ñâî¼å äðæàâå, äîê ñó ñå êîä Õðâàòà è Ñëîâåíàöà ¼àâšàëå òåæœå çà àóòîíîìíèì æèâîòîì è ñòâàðàœåì íàöèîíàëíèõ äðæàâà. Ñ äðóãå ñòðàíå, óñòàâ ¼å ãðàåí ïî íà¼âèøèì åâðîïñêèì óçîðèìà ó ïîãëåäó ãàðàíòîâàœà ïîëèòè÷êèõ ïðàâà è ãðààíñêèõ ñëîáîäà. Äîê ñó Ñðáè îáðàçîâàëè ñâî¼å ñòðàíêå íà ðàçëè÷èòèì ñîöè¼àëíèì è ïîëèòè÷êèì ïðîãðàìèìà è äîê ñó îíå âîäèëå áîðáó èçìåó ñåáå, êîä Õðâàòà ¼å òåêàî ïðîöåñ íàöèîíàëíîã îêóïšàœà, ó êî¼åì ñó ñå îíè õåãåìîíèçîâàëè íà ¼åäíîì ñâåõðâàòñêîì íàöèîíàëíî-äðæàâíîì ïðîãðàìó. Öèš èì ¼å áèî ñòâàðàœå ïîñåáíå íàöèîíàëíå äðæàâå, êî¼à áè çàòèì ñòóïèëà ó ëàáàâó êîíôåäåðàëíó âåçó ñà Ñðáè¼îì. Êàî ìîäåë òå âåçå, œèõîâå âîå ñó ïðåäëàãàëå ïåðñîíàëíó óíè¼ó ó ëè÷íîñòè êðàšà, ÷èìå áè ñå óñïîñòàâèî îäíîñ ñëè÷àí îíîì èçìåó Âåëèêå Áðèòàíè¼å è Êàíàäå, ó îêâèðó Êîìîíâåëòà. £óãîñëîâåíñêó äðæàâó ïîòðåñàëå ñó è ïîäðøêå ñåïàðàòèñòè÷êèì ïîêðåòèìà îä ñòðàíå áîšøåâè÷êå Ðóñè¼å è ôàøèñòè÷êå Èòàëè¼å. Ó äðæàâíî¼ êðèçè, ñòâîðåíî¼ ïîñëå àòåíòàòà Ïóíèøå Ðà÷è
à ó Ñêóïøòèíè êðà¼åì 1928, êàäà ñó õðâàòñêè ïîëèòè÷àðè, íå ïðèçíà¼ó
è äðæàâíå èíñòèòóöè¼å, èñòèöàëè çàõòåâå çà ñåöåñè¼îì, à ó Õðâàòñêî¼ ¼å, ïóòåì ïðîòåñòà è äåìîíñòðàöè¼à, ïðîâîöèðàí ãðààíñêè ðàò, íà¼âèøå îä ñòðàíå êîìóíèñòà, êðàš Àëåêñàíäàð ¼å îäëó÷èî, óç ïðå
óòíó ñàãëàñíîñò Ôðàíöóñêå è Åíãëåñêå, äà êàî ïðèâðåìåíî ðåøåœå óêèíå óñòàâ è óñïîñòàâè ëè÷íè ðåæèì. Íà¼âå
à ïîãðåøêà êðàšà Àëåêñàíäðà áèëà ¼å øòî ¼å óâîåœåì ëè÷íîã ðåæèìà 1929. ãîäèíå ïðåêèíóî ìîðàëíè ñàîáðà
༠ñà íàðîäîì. Çàîêóïšåí ãîäèíàìà ñïîšíîì ïîëèòèêîì, èìåíîâàî ¼å ìèíèñòðå êî¼è íèñó ïðåäñòàâšàëè íèêîã ó íàðîäó. Øòî ¼å íà¼âàæíè¼å, œåãîâà âëàäàâèíà íè¼å îòêëîíèëà íàöèîíàëíå ñóïðîòíîñòè, íåãî èõ ¼å çàîøòðèëà. Êàäà ñå ó òî óâåðèî, ñàì ¼å ïðèçíàî äà ¼å ó÷èíèî âåëèêó ãðåøêó. Ïðèïðåìà¼ó
è ñå çà êîðåíèòå ïðîìåíå äðæàâíîã óðååœà è óñïîñòàâšàœå äåìîêðàòñêå âëàäàâèíå, êðàš ¼å îä ñðåäèíå 1933. ãîäèíå ïîñå
èâàî íà¼âàæíè¼å ãðàäîâå Ñðáè¼å è, íåóîáè÷à¼åíî, ãîâîðèî ìàñîâíî îêóïšåíîì íàðîäó. Íà¼âàæíè¼å ìó ¼å áèëî äà äîå äî äîãîâîðà ñà ïðåäñòàâíèöèìà Õðâàòà. Ðàçãîâîðè ñà Ìà÷åêîì, êî¼è ñå ¼îø íàëàçèî ó çàòâîðó, âîåíè ïîñðåäíèì ïóòåì, äîíåëè ñó çàäîâîšàâà¼ó
å ðåçóëòàòå. Íàæàëîñò, óáèñòâî êðàšà ó Ìàðñå¼ó ñïðå÷èëî ¼å äà ñå îâà èíèöè¼àòèâà ñïðîâåäå. Ó äèïëîìàòñêî¼ àêòèâíîñòè, ó îäíîñèìà ïðåìà äðóãèì äðæàâàìà, êðàš Àëåêñàíäàð ñå äðæàî íà÷åëà äà íå ïîñòî¼å ñòàëíè ïðè¼àòåšè è âå÷èòè íåïðè¼àòåšè. Ñõîäíî òîìå, óñïîñòàâèî ¼å âåîìà ïðè¼àòåšñêå îäíîñå ñà Áóãàðñêîì è Òóðñêîì, êàî è êîðåêòíå îäíîñå ñà Íåìà÷êîì, çåìšàìà ñ êî¼èìà ¼å íåêàä ðàòîâàî. Èñêóñòâî ãà ¼å ó÷èëî äà âåëèêå ñèëå èçìèðó¼ó ñâî¼å ðà÷óíå íà øòåòó ìàëèõ äðæàâà, àëè äà ñå ìîðà èìàòè ó âèäó äà òå ñèëå èìà¼ó äîìèíàíòàí óòèö༠è ïîâëàø
åí ïîëîæ༠ó î÷óâàœó ìèðà è áåçáåäíîñòè íà åâðîïñêîì ïðîñòîðó. Ðàòíå ïðåòœå äîëàçèëå ñó íà¼âèøå îä åêñïàíçèîíèñòè÷êèõ òåæœè ôàøèñòè÷êå Èòàëè¼å. Ïîøòî âåëèêå ñèëå íèñó õòåëå èëè íèñó ìîãëå äà îáóçäà¼ó

4

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

çàâî¼åâà÷êå àìáèöè¼å Ìóñîëèíè¼à, êðàš Àëåêñàíäàð ñå òîìå ñóïðîòñòàâèî ñòâàðàœåì ñàâåçà ìàëèõ äðæàâà. Ïðåóçåî ¼å èíèöè¼àòèâó äà ñå ðåîðãàíèçó¼å è ó÷âðñòè Ìàëà Àíòàíòà è îáðàçó¼å Áàëêàíñêè ñàâåç, êàî ïîëèòè÷êå è åêîíîìñêå çà¼åäíèöå. Ïðåêî çà¼åäíè÷êèõ îðãàíà, Ñàâåòà ìèíèñòàðà è Ïðèâðåäíîã ñàâåòà, äðæàâå – ÷ëàíèöå îâèõ àëè¼àíñè, îäðè÷ó
è ñå äåëà ñâîãà ñóâåðåíèòåòà, âîäèëå ñó çà¼åäíè÷êó ñïîšíó ïîëèòèêó è ìåóñîáíî ñå ïîâåçèâàëå íà ¼åäèíñòâåíîì òðæèøòó. Ñòâàðàœå òàêâèõ ïîëèòè÷êèõ è ïðèâðåäíèõ çà¼åäíèöà, ó îíäàøœî¼ ïîäåšåíî¼ è çàâàåíî¼ Åâðîïè, ó œåíîì íà¼îñåòšèâè¼åì äåëó, ìîãëî ¼å äà çíà÷è è çà÷åòàê åâðîïñêå èíòåãðàöè¼å. Èçãëåäàëî ¼å äà ñå òèìå ïî÷èœå îñòâàðèâàòè è ñàí êðàšà Àëåêñàíäðà î ìåóäðæàâíèì ãðàíèöàìà áåç íàîðóæàíèõ âî¼íèêà, îòâîðåíèì çà ñëîáîäàí ïðîòîê ðîáå è êàïèòàëà. Ìåóòèì, óñïåñè ¼åäíîã áàëêàíñêîã âëàäàðà íèñó îäãîâàðàëè âåëèêèì ñèëàìà, ïîñåáíî íå ôàøèñòè÷êî¼ Èòàëè¼è. Òî ¼å ðàçëîã øòî ¼å Ìóñîëèíè, ïðåêî óñòàøêèõ òåðîðèñòà, ãîäèíàìà ïëàíèðàî óáèñòâî ¼óãîñëîâåíñêîã êðàšà. Óñïåëî ìó ¼å, 9. îêòîáðà 1934. ó Ìàðñå¼ó, êàäà ¼å ÷ëàí òåðîðèñòè÷êå ãðóïå ó ñëóæáè óñòàøêîã âîå Ïàâåëè
à ó àòåíòàòó óñìðòèî ¼óãîñëîâåíñêîã ñóâåðåíà. Áèî ¼å òî, ó ñòâàðè, àòåíòàò íà òàäàøœè ïîðåäàê ó Åâðîïè. Ìàðñå¼ñêè ïóöœè áèëè ñó ïðâè õèöè Äðóãîã ñâåòñêîã ðàòà. Äð Áðàíèñëàâ Ãëèãîðè¼åâè


5

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

6

Àðõèâ ÑÖÃ

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

ÊÀÒÀËÎÃ

Ó£ÅÄȌŌŠÑÐÁÀ, ÕÐÂÀÒÀ È ÑËÎÂÅÍÀÖÀ 1. ÐÅÃÅÍÒ ÏÐÅÑÒÎËÎÍÀÑËÅÄÍÈÊ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÊÀÐÀ€ÎЀÅÂÈ
Ïîðòðåò ïðåñòîëîíàñëåäíèêà ó ñâàêîäíåâíî¼ ãåíåðàëñêî¼ óíèôîðìè (øà¼êà÷à ñà ñóíöîáðàíîì, áëóçà) è œåãîâèì ïîòïèñîì. Ðåãåíò Àëåêñàíäàð ¼å ó Áåîãðàäó 1. äåöåìáðà 1918. ïðîêëàìîâàî Êðàšåâñòâî Ñðáà, Õðâàòà è Ñëîâåíàöà. Ôîòîãðàôè¼à À£-ÎÇÔ-74-4 2. ÊÀÐÒÀ ÈÑÒÎÐÈ£ÑÊÎà ÐÀÇÂÈÒÊÀ ÊÐÀŠÅÂÈÍÅ ÑÐÁÀ, ÕÐÂÀÒÀ È ÑËÎÂÅÍÀÖÀ 1804–1918 Ó íîâîñòâîðåíó äðæàâó óøëå ñó êðàšåâèíå Ñðáè¼à è Öðíà Ãîðà, òåðèòîðè¼å Àóñòðîóãàðñêå íà êî¼èìà ñó æèâåëè ¼óæíîñëîâåíñêè íàðîäè: äåëîâè Áàíàòà, Áà÷êå è Áàðàœå; Ñðåì, Ñëàâîíè¼à è Õðâàòñêà; äåëîâè Êîðóøêå, Øòà¼åðñêå è Êðàœñêå; Äàëìàöè¼à è Áîñíà è Õåðöåãîâèíà, êàî è Öàðèáðîäñêè, Áîñèëåãðàäñêè è Ñòðóìè÷êè ñðåç êî¼è ñó áèëè ó ñàñòàâó Áóãàðñêå äî çàêšó÷åœà Íå¼ñêîã óãîâîðà. Ó Êðàšåâèíè ÑÕÑ ¼å, 1921. ãîäèíå, íà 248.666 êì2 æèâåëî 12.055.717 ñòàíîâíèêà. Íàöèîíàëíè ñàñòàâ ÊÑÕÑ ìîæå ñå ïðèáëèæíî óòâðäèòè íà îñíîâó âåðîèñïîâåñòè çà íàðîäå è ìàòåðœåã ¼åçèêà çà íàöèîíàëíå ìàœèíå. Ñðáà ¼å áèëî 4.704.876 (39%), Õðâàòà 2.889.102 (23,9%), Ñëîâåíàöà 1.023.588 (8,5%), ìóñëèìàíà 759.656 (6,3%), Ìàêåäîíàöà 630.000 (5,3%), Íåìàöà 512.207 (4,3%), Ìààðà 472.079 (3,9%), Àëáàíàöà 483.871 (4%), Ðóìóíà 183.563 (1,6%), Òóðàêà 143.453 (1,2%), ñëîâåíñêèõ ìàœèíà 198.857 (1,6%), Èòàëè¼àíà 11.630 (0,1%) è îñòàëèõ 42.756 (0,3%). Êàðòà Âî¼íîãåîãðàôñêè èíñòèòóò, Áåîãðàä

1

7

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

3. ÂÅËÈÊÀ ÍÀÐÎÄÍÀ ÑÊÓÏØÒÈÍÀ ÇÀ ÏÐÎÃËÀØŌŠӣÅÄȌŌÀ ÁÀÍÀÒÀ, ÁÀ×ÊÅ È ÁÀÐÀŒÅ ÑÐÁÈ£È, 25. ÍÎÂÅÌÁÐÀ 1918. Ó ÍÎÂÎÌ ÑÀÄÓ Âåëèêà íàðîäíà ñêóïøòèíà Ñðáà, Õðâàòà, Áóœåâàöà, Ñëîâàêà, Ðóñèíà è îñòàëèõ íàðîäà èç Áàíàòà, Áà÷êå è Áàðàœå äîíåëà ¼å ¼åäíîãëàñíî Îäëóêó: „Ïðèêšó÷ó¼åìî ñå Êðàšåâèíè Ñðáè¼è êî¼à ñâî¼èì äîñàäàøœèì ðàäîì è ðàçâèòêîì ó¼åì÷àâà ñëîáîäó, ðàâíîïðàâíîñò, íàïðåäàê ó ñâàêîì ïðàâöó íå ñàìî íàìà, íåãî è ñâèìà ñëîâåíñêèì ïà è íåñëîâåíñêèì íàðîäèìà êî¼è ñ íàìà çà¼åäíî æèâå.” Íà Ñêóïøòèíè ¼å áèëî çàñòóïšåíî 211 îïøòèíà ñà 757 ïîñëàíèêà, îä êî¼èõ 578 Ñðáà, 84 Áóœåâöà, 62 Ñëîâàêà, 21 Ðóñèí, 6 Íåìàöà, 3 Øîêöà, 2 Õðâàòà è 1 Ìààð. Çáîð èçàñëàíèêà íàðîäíèõ âå
à ó Ðóìè äîíåî ¼å 24. íîâåìáðà 1918. îäëóêó î ïðèñà¼åäèœåœó Ñðåìà Êðàšåâèíè Ñðáè¼è. Ðåïðîäóêöè¼à ñëèêå Àíàñòàñà Áîöàðè
à Áèáëèîòåêà Àðõèâà ÑÖÃ

3

4. ÏÎÑËÀÍÈÖÈ ÂÅËÈÊÅ ÍÀÐÎÄÍÅ ÑÊÓÏØÒÈÍÅ ÑÐÏÑÊÎà ÍÀÐÎÄÀ Ó ÖÐÍΣ ÃÎÐÈ, ÏÎÄÃÎÐÈÖÀ ÍÎÂÅÌÁÀÐ 1918. Ñêóïøòèíà ¼å çàñåäàëà ó çãðàäè Ìîíîïîëà äóâàíà îä 11/24. äî 16/29. íîâåìáðà 1918. Ó œåíîì ðàäó ó÷åñòâîâàëî ¼å 165 ïîñëàíèêà, êî¼è ñó áèëè ïðåòåæíî ìëàäè è øêîëîâàíè šóäè: ôàêóëòåòñêè îáðàçîâàíèõ ïîñëàíèêà ¼å áèëî 56, ó÷èòå-

8

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

šà 27, ñâåøòåíèêà 17, ïëåìåíñêèõ íàðîäíèõ ãëàâàðà, êàïåòàíà è îïøòèíñêèõ ÷àñíèêà 25, ñóäñêèõ ÷èíîâíèêà 17, îñòàëèõ ñëóæáåíèêà 6, çåìšîðàäíèêà 14 è 3 ïîñåäíèêà. Ôîòîãðàôè¼à Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 5, 25. ìàðò 1920. 5. ÎÄËÓÊÀ ÂÅËÈÊÅ ÍÀÐÎÄÍÅ ÑÊÓÏØÒÈÍÅ ÑÐÏÑÊÎà ÍÀÐÎÄÀ Ó ÖÐÍΣ ÃÎÐÈ ÄÎÍÈ£ÅÒÀ ÍÀ Ñ£ÅÄÍÈÖÈ 13/26. ÍÎÂÅÌÁÐÀ 1918. Ó ÏÎÄÃÎÐÈÖÈ Ñêóïøòèíà ¼å ¼åäíîãëàñíî äîíåëà îäëóêå: „1. äà ñå êðàš Íèêîëà Ïåòðîâè
Œåãîø è œåãîâà äèíàñòè¼à çáàöè ñà öðíîãîðñêîã ïðè¼åñòîëà; 2. äà ñå Öðíà Ãîðà ñà áðàòñêîì Ñðáè¼îì ó¼åäèíè ó ¼åäíó ¼åäèíó äðæàâó ïîä äèíàñòè¼îì Êàðàîðåâè
à, òå òàêî ó¼åäèœåíà ñòóïè ó çà¼åäíè÷êó îòàŸáèíó íàøåã òðîèìåíîã íàðîäà Ñðáà, Õðâàòà è Ñëîâåíàöà.” Ñêóïøòèíà ¼å Îäëóêó ïðâî óñâî¼èëà àêëàìàöè¼îì, à çàòèì ¼å ó ïî¼åäèíà÷íîì èç¼àøœàâàœó ñâèõ 160 ïîñëàíèêà ãëàñàëî çà Îäëóêó. Äåïóòàöè¼à îä 18 ÷ëàíîâà, êî¼ó ¼å ïðåäâîäèî ìèòðîïîëèò Ãàâðèëî (Äîæè
), ïðåäàëà ¼å ïðåñòîëîíàñëåäíèêó Àëåêñàíäðó ó Áåîãðàäó 17. äåöåìáðà 1918. Îäëóêó ñà ïîòïèñèìà 157 ïîñëàíèêà. Îäëóêà À£-335-5 6. Ó£ÅÄȌŌŠ1. ÄÅÖÅÌÁÀÐ 1918. Àíòå Ïàâåëè
„Çóáàð”, ó ïðèñóñòâó ïðåñòîëîíàñëåäíèêà Àëåêñàíäðà, ìèíèñòðà ôèíàíñè¼à è çàñòóïíèêà ïðåäñåäíèêà Ìèíèñòàðñêîã ñàâåòà è ìèíèñòðà èíîñòðàíèõ äåëà Ñòî¼àíà Ïðîòè
à, ìèíèñòðà óíóòðàøœèõ äåëà Šóáå £îâàíîâè
à, ìèíèñòðà ãðàåâèíà Ìîì÷èëà Íèí÷è
à, ìèíèñòðà âî¼íîã Ìèõàèëà Ðàøè
à è äåëåãàöè¼å èç Çàãðåáà, ÷èòà Àäðåñó Íàðîäíîã âè¼å
à Ñëîâåíàöà, Õðâàòà è Ñðáà. Ó Àäðåñè ¼å ñàîïøòåí çàêšó÷àê Íàðîäíîã âè¼å
à î ïðîãëàøåœó ó¼åäèœåœà „äðæàâå Ñëîâåíàöà, Õðâàòà è Ñðáà ñà Ñðáè¼îì è Öðíîì Ãîðîì ó ¼åäíó ¼åäèíñòâåíó äðæàâó” è èçðàæåíå æåšå äà „âëàäàðñêó âëàñò íà ÷èòàâîì òå-

6

9

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

7

ðèòîðè¼ó ñàäà ¼åäèíñòâåíå äðæàâå Ñðáà, Õðâàòà è Ñëîâåíàöà âðøè Œåãîâî Âåëè÷àíñòâî êðàš Ïåòàð, îäíîñíî ó œåãîâî¼ çàìåíè êàî ðåãåíò Âàøå Êðàšåâñêî Âèñî÷àíñòâî, à ó¼åäíî áè ñå ñà âëàäîì Âàøåã Êðàšåâñêîã Âèñî÷àíñòâà è ïðåäñòàâíèöèìà ñâè¼ó íàðîäíèõ ñòðàíàêà ó Ñðáè¼è è Öðíî¼ Ãîðè, èìàëà äà îáðàçó¼å ¼åäèíñòâåíà ïàðëàìåíòàðíà âëàäà íà ïîäðó÷¼ó ¼óãîñëîâåíñêå äðæàâå óç ¼åäèíñòâåíî íàðîäíî ïðåäñòàâíèøòâî.” Àäðåñà ñå çàâðøàâà ðå÷èìà: „Íåêà æèâè ñëîáîäíà è ó¼åäèœåíà £óãîñëàâè¼à. ” Ó îäãîâîðó íà Àäðåñó ðåãåíò Àëåêñàíäàð ¼å ó èìå êðàšà Ïåòðà Ïðâîã ïðîãëàñèî „ó¼åäèœåœå Ñðáè¼å ñà çåìšàìà íåçàâèñíå äðæàâå Ñëîâåíàöà, Õðâàòà è Ñðáà ó ¼åäèíñòâåíî Êðàšåâñòâî Ñðáà, Õðâàòà è Ñëîâåíàöà”, èñòàêàî äà
å „áèòè êðàš ñàìî ñëîáîäíèì ãðààíèìà äðæàâå Ñðáà, Õðâàòà è Ñëîâåíàöà, îñòàòè óâåê âåðàí âåëèêèì óñòàâíèì, ïàðëàìåíòàðíèì è øèðîêîäåìîêðàòñêèì íà÷åëèìà çàñíîâàíèì íà îïøòåì ïðàâó ãëàñà” è íà êðà¼ó ðåêàî: „Íåêà íàì óâåê áóäå ñðå
íî è ñëàâíî íàøå Êðàšåâñòâî Ñðáà, Õðâàòà è Ñëîâåíàöà. „ Ðåãåíò Àëåêñàíäàð ¼å ïðîãëàñèî ó¼åäèœåœå Ñðáè¼å ñà „çåìšàìà íåçàâèñíå äðæàâå Ñëîâåíàöà, Õðâàòà è Ñðáà,” à íå ñà äðæàâîì ÑÕÑ, êî¼à íè¼å áèëà ìåóíàðîäíî ïðèçíàòà. Ïðâîäåöåìáàðñêå èç¼àâå êàî „êîíñòèòóòèâíè àêò” ïðåäñòàâšàëå ñó îñíîâó äðæàâíîïðàâíîã ïðîâèçîðè¼óìà ó íîâîñòâîðåíî¼ äðæàâè. Ðåïðîäóêöè¼à ñëèêå Èâàíà Òèøîâà Â. îðîâè
, Íàøå ïîáåäå, Áåîãðàä 1990. 7. ÊÐÑÌÀÍÎÂÈ
ÅÂÀ ÊÓ
À ÍÀ ÒÅÐÀÇÈ£ÀÌÀ Ó ÁÅÎÃÐÀÄÓ Ïðåñòîëîíàñëåäíèê Àëåêñàíäàð ¼å ïðîãëàñèî ó¼åäèœåœå Ñðáà, Õðâàòà è Ñëîâåíàöà ó ¼åäíó äðæàâó ó Êðñìàíîâè
åâî¼ êó
è êî¼à ¼å, îä íîâåìáðà 1918. äî ñðåäèíå 1922, ñëóæèëà êàî ïðèâðåìåíè äâîð. Ôîòîãðàôè¼à Ä. €óðè
-Çàìîëî è Í. Áîãóíîâè
, Áåîãðàä ñà ñòàðèõ ôîòîãðàôè¼à, Áåîãðàä 2001.

ÊÐÀŠÅÂÑÊÈ ÄÎÌ ÄÈÍÀÑÒȣŠÊÀÐÀ€ÎЀÅÂÈ
À

8

10

8. ÊÍÅÆÅÂÈ
ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ, ÊÍÅÃÈŒÀ £ÅËÅÍÀ È ÊÍÅÆÅÂÈ
€ÎЀÅ, ÄÅÖÀ ÊÍÅÇÀ ÏÅÒÐÀ È ÊÍÅÃȌŠŠÓÁÈÖÅ – ÇÎÐÊÅ ÊÀÐÀ€ÎЀÅÂÈ
, ÆÅÍÅÂÀ 1894. Êíåç Ïåòàð Êàðàîðåâè
ñå 30. ¼óëà 1883. íà Öåòèœó îæåíèî êíåãèœîì Šóáèöîì – Çîðêîì, íà¼ñòàðè¼îì ê
åðêîì öðíîãîðñêîã êœàçà Íèêîëå Ïåòðîâè
à Œåãîøà. Ïîñëå œåíå ñìðòè ìàðòà 1890. êíåç ¼å ñà äåöîì æèâåî íà Öåòèœó äî

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

ñåïòåìáðà 1894, êàäà ¼å çáîã ïîëèòè÷êèõ, äèíàñòè÷êèõ, ëè÷íèõ è ïîðîäè÷íèõ ðàçëîãà íàïóñòèî Öðíó Ãîðó è ñà äåöîì ñå ïðåñåëèî ó Æåíåâó. Ôîòîãðàôè¼à À£-ÎÇÔ-74-1 9. ÊÐÀŠ ÏÅÒÀÐ ÏÐÂÈ ÊÀÐÀ€ÎЀÅÂÈ
Êðàš Ñðáè¼å îä 15. ¼óíà 1903. è êðàš Ñðáà, Õðâàòà è Ñëîâåíàöà îä 1. äåöåìáðà 1918. äî 16. àâãóñòà 1921. Êðàš Ïåòàð ¼å ó ïàðàäíî¼ ãåíåðàëñêî¼ óíèôîðìè: íà ãëàâè áåëè êàëïàê ñà òðîáî¼íîì ïåð¼àíèöîì, òàìíîöðâåíè (ãàðàíñ) ¼åäíîðåäíè ìóíäèð ñà åïîëåòàìà, îïàñàí åøàðïîì, ó öðíèì ïàíòàëîíàìà ñà çëàòíèì ëàìïàñèìà, ñàášîì è ðóêàâèöàìà. Ðåïðîäóêöè¼à ñëèêå À£-ÎÇÔ-74-1 10. ÊÐÀŠ ÏÅÒÀÐ ÏÐÂÈ Ó ÑÎËÓÍÓ, 10. £ÀÍÓÀÐ 1917. Ïîðòðåò êðàšà ñà áðàäîì êî¼ó ¼å ïóñòèî ó çíàê æàëîñòè çà îêóïèðàíîì îòàŸáèíîì, à îáðè¼àî ¼å ïî îñëîáîåœó ó çíàê ðàäîñòè. Ó Ãð÷êî¼ ¼å áèî îä ¼àíóàðà 1916. äî ëåòà 1919. êàäà ¼å äîïóòîâàî ó Àðàíåëîâàö. Ïîñëå äâà ìåñåöà áîðàâêà ó Áóêîâè÷êî¼ Áàœè ñòèãàî ¼å êðà¼åì ñåïòåìáðà ó Áåîãðàä, ãäå ¼å ó èçíà¼ìšåíî¼ êó
è íà Ñåœàêó æèâåî äî êðà¼à æèâîòà. Ôîòîãðàôè¼à À£-ÎÇÔ-74-1 11. ÀÁÄÈÊÀÖÈ£À ÊÐÀŠÀ ÏÅÒÐÀ ÏÐÂÎà ÊÀÐÀ€ÎЀÅÂÈ
À (ÊÀÑÒÅË ÊÎÄ ÀÒÈÍÅ 11. ÌÀÐÒ 1919) Êðàš Ïåòàð ¼å îäëóêó î ïîâëà÷åœó ñ ïðåñòîëà îáðàçëîæèî ðå÷èìà: „Îïõðâàí ãîäèíàìà è ñëàáîø
ó, óâåðåí äóáîêî äà ñó ïîòðåáíå ¼à÷å ðóêå è ìëàå ñíàãå íåãî øòî ñó íàøå, äà ñå âåëèêî äåëî äðæàâíå ðåîðãàíèçàöè¼å èçâðøè è íàðîäíî ¼åäèíñòâî ó÷âðñòè, ðåøèëè ñìî ñâî¼åâîšíî è ïîñëå äóáîêîã ðàçìèøšàœà äà ñå ïîâó÷åìî ó ìèðàí æèâîò è äà ñå îâèì àêòîì îäðåêíåìî ïðåñòîëà Kðàšåâñòâà Ñðáà, Õðâàòà è Ñëîâåíàöà ó êîðèñò íàøåã šóášåíîã ñèíà, Œåãîâîã Êðàšåâñêîã Âèñî÷àíñòâà Êðàšåâè
à Àëåêñàíäðà.” Îäëóöè êðàšà Ïåòðà Ïðâîã äà àáäèöèðà ïðåòõîäèëè ñó äîãîâîðè è ïðåïèñêà èçìåó âëàäå, ïðåñòîëîíàñëåäíèêà è äâîðà ó Êàñòåëó êîä Àòèíå, ïîñëå ÷åãà ¼å êðàš 11. ìàðòà 1919. ïîòïèñàî àêò êî¼èì ñå îäðåêàî ïðåñòîëà. Íà àêò íèñó ñòàâšåíè äàòóì è ìåñòî ïîòïèñà øòî óêàçó¼å íà íàìåðó ïðåñòîëîíàñëåäíèêà è ïðåäñåäíèêà âëàäå äà ãà îáçíàíå ó òðåíóòêó êàäà òî áóäå íà¼ïðèêëàäíè¼å. Íàìåðàâàëè ñó äà òî ó÷èíå òîêîì çàñåäàœà Ïðèâðåìåíîã íàðîäíîã ïðåäñòàâíèøòâà, àëè ñó ó ïîñëåäœåì ìîìåíòó îäóñòàëè èç íåïîçíàòèõ ðàçëîãà òàêî äà íè-

10

11

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

Àðõèâ ÑÖÃ

¼å äîøëî äî ñìåíå íà ïðåñòîëó è ðåãåíò Àëåêñàíäàð ¼å è äàšå âëàäàî ó èìå êðàšà Ïåòðà. Àáäèêàöè¼à À£-335-1/1 12. ÌÎÌÅ ÄÐÀÃÎÌ ÍÀÐÎÄÓ – ÌÀÍÈÔÅÑÒ ÊÐÀŠÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ ÏÐÂÎà ÊÀÐÀ€ÎЀÅÂÈ
À, ÏÀÐÈÇ 17. ÀÂÃÓÑÒ 1921. Ïîâîäîì ñìðòè êðàšà Ïåòðà êðàš Àëåêñàíäàð ¼å èç Ïàðèçà, ãäå ñå íàëàçèî íà ëå÷åœó è áèî ñïðå÷åí áîëåø
ó äà äîå íà ñàõðàíó ñâîãà îöà, îá¼àâèî íàðîäó äà ¼å ñòóïèî íà ïðåñòî, ïðåóçåî êðàšåâñêó âëàñò è äà
å „âåðàí èäåàëèìà ñâîãà îöà ÷óâàòè óñòàâíå ñëîáîäå è ïðàâà ãðààíà, øòèòèòè äðæàâíî ¼åäèíñòâî è áäèòè íàä ñâèì òåêîâèíàìà íàðîäíèì êî¼å ñó ìè ó àìàíåò ïðåäàíå.” Ñïðå÷åí äà çáîã áîëåñòè âðøè êðàšåâñêó âëàñò, êðàš ¼å îâëàñòèî Ìèíèñòàðñêè ñàâåò äà ãà çàñòóïà äî ïîâðàòêà ó îòàŸáèíó. Ìàíèôåñò Ñëóæáåíè ëèñò Êðàšåâèíå ÑÕÑ, áð. 185, 21. àâãóñò 1921.

13

13. ÊÐÀŠÅÂÈ
€ÎЀÅ, ÊÍÅÃÈŒÀ £ÅËÅÍÀ, ÊÍÅÇ ÀÐÑÅÍ È ÊÍÅÆÅÂÈ
ÏÀÂËÅ Ó ÏÎÃÐÅÁÍΣ ÏÎÂÎÐÖÈ ÊÐÀŠÀ ÏÅÒÐÀ ÏÐÂÎà ÈÑÏÐÅÄ ÑÀÁÎÐÍÅ ÖÐÊÂÅ Ó ÁÅÎÃÐÀÄÓ, 22. ÀÂÃÓÑÒ 1921. Ó ïîãðåáíî¼ ïîâîðöè èñïðåä Ñàáîðíå öðêâå ñó êðàšåâè
€îðå (îçíà÷åí ñà „X”), ó öðíèíè ¼å êíåãèœà £åëåíà, êíåç Àðñåí è êíåæåâè
Ïàâëå (îçíà÷åí ñà „XX”). Îãðîìíà ïîâîðêà ïðàòèëà ¼å êðàšåâ êîâ÷åã îä Ñàáîðíå öðêâå äî æåëåçíè÷êå ñòàíèöå ó Áåîãðàäó. Îä Áåîãðàäà äî Ìëàäåíîâöà êðàšåâ êîâ÷åã ¼å ïðåíåò âîçîì, à îä Ìëàäåíîâöà äî Òîïîëå àóòîìîáèëîì. Íà æåëåçíè÷êèì ñòàíèöàìà ïî ñåëèìà, äóæ ïðóãå è ïóòà êî¼èì ¼å ïðîëàçèëà ïîãðåáíà ïîâîðêà íàðîä ¼å îäàâàî ïîøòó êðàšó Ïåòðó Ïðâîì. Ôîòîãðàôè¼à Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 37, 15. ñåïòåìáàð 1922. 14. ×ÅÒÍÈÖÈ ÂΣÂÎÄÅ ÏÅÒÐÀ ÌÐÊÎŒÈ
À ÍÀ ÑÀÕÐÀÍÈ ÊÐÀŠÀ ÏÅÒÐÀ ÊÀÐÀ€ÎЀÅÂÈ
À, 22. ÀÂÃÓÑÒ 1921. Ôîòîðåïîðòàæà: 1. ×åòíèöè âî¼âîäå Ïåòðà Ìðêîœè
à, ñà âåíöåì: ñðåñêè íà÷åëíèê Ãà¼è
, Ïåðî Çãîäè
, Êóçìàí óëèáðê, Òðèâóí Çîðè
(äðæè âåíàö), Ïàâî Äðšà÷à (ñåäè), Íèêîëà Âó¼àòîâè
, Âà¼àí Åðöåã, Òðèâî Ìè¼àòîâè
, Ïåðî Äðšà÷à (ñåäè) è ñðåñêè ïðèñòàâ Âóêìèðîâè
; 2. ×åòíèê Ïåòàð Ìèšóø ¼å áèî âåîìà ïîâåðšèâî ëèöå Ïåòðà Ìðêîœè
à è êàäà ¼å âî¼âîäà íàïóøòàî Êðà¼èíó, ïðåðóøåíîã ó íàðîäíî îäåëî, ïðåâåî ãà ¼å îä Ãëèíå äî Ñèñêà.

12

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

Ïîðåä ìíîãîáðî¼íîã íàðîäà, ðàçíèõ äåëåãàöè¼à èç öåëå çåìšå, ìåó êî¼èìà ñó áèëè ó÷åñíèöè Áîñàíñêîã óñòàíêà 1875–1878, ïîãðåáó ñó ïðèñóñòâîâàëà èçàñëàíñòâà Èòàëè¼å, Ðóìóíè¼å, ×åõîñëîâà÷êå è Ãð÷êå, à âëàäå Âåëèêå Áðèòàíè¼å, ÑÀÄ, Áåëãè¼å è Ïîšñêå îâëàñòèëå ñó ñâî¼å ïîñëàíèêå äà èõ çàñòóïà¼ó íà ñàõðàíè êðàšà Ïåòðà. Ôîòîðåïîðòàæà Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 36, 8. ñåïòåìáàð 1922. 15. ÖÐÊÂÀ ÑÂÅÒÎà €ÎЀÀ ÍÀ ÎÏËÅÍÖÓ – ÇÀÄÓÆÁÈÍÀ ÊÐÀŠÀ ÏÅÒÐÀ ÏÐÂÎà ÊÀÐÀ€ÎЀÅÂÈ
À Êðàš Ïåòàð ¼å ñàõðàœåí ó êðèïòè öðêâå ñâî¼å çàäóæáèíå, 22. àâãóñòà 1921. Äâàäåñåò Øóìàäèíàöà ñïóñòèëî ¼å êðàšåâ êîâ÷åã ó êðèïòó. Ïðèëèêîì ñïóøòàœà êîâ÷åãà ó êðèïòó òîïîâñêè ïëîòóíè è öðêâåíà çâîíà øèðîì çåìšå îãëàñèëè ñó ñàõðàíó êðàšà Ïåòðà. Ãðîá êðàšà Ïåòðà ïîñòàî ¼å ìåñòî õîäî÷àø
à. Íàðîä, äåëåãàöè¼å ðàçíèõ äðæàâà, ìèñè¼à è äðóøòàâà äîëàçèëè ñó íà Îïëåíàö äà îäà¼ó ïî÷àñò êðàšó. Ïîñëå çàâðøåòêà õðàìà, êîâ÷åã êðàšà Ïåòðà ¼å 24. ¼óëà 1930. ïðåíåò èç êðèïòå è ñìåøòåí ó ñàðêîôàã ó ñåâåðíî¼ ïåâíèöè. Ïîñëå ñìðòè êðàšó ñó îäàòà ïðèçíàœà è íàçâàí ¼å Ïåòàð Âåëèêè Îñëîáîäèëàö. Îäëóêó î ïîäèçàœó öðêâå íà âàøàðèøòó ó Òîïîëè äîíåî ¼å êðàš Ïåòàð 25. àâãóñòà 1903. Êàìåí òåìåšàö è ïîâåšà ïèñàíà ñòàðîñëîâåíñêèì ïèñìîì ïîuëîæåíè ñó 7. îêòîáðà 1907, à ãðàäœà ¼å ïî÷åëà 5. ìà¼à, îäíîñíî çèäàœå 1. ñåïòåìáðà 1910. Ìèòðîïîëèò Äèìèòðè¼å èçâðøèî ¼å îñâå
åœå 23. ñåïòåìáðà 1912. Ïîñëå ñìðòè êðàšà Ïåòðà œåãîâ ñèí, êðàš Àëåêñàíäàð, ïðèñòóïèî ¼å îáíîâè è çàâðøåòêó öðêâå Ñâåòîã €îðà è òàêî èñïóíèî îáå
àœå êî¼å ¼å ¼åäíîì ïðèëèêîì äàî, ðåêàâøè: „Ìî¼ îòàö ¼å çàäóæáèíó ïîäèãàî, à ¼à
ó ¼å äîâðøèòè è äîñòî¼íî óêðàñèòè”. Îñèì îáíîâå îíîãà øòî ¼å íåïðè¼àòåš îøòåòèî èëè îäíåî, óðàäèî ¼å èêîíîñòàñ, ïàòîñ, ïîëè¼åëå¼, êàíäèëà, âðàòà, êðèïòó, ìîçàèê è äðóãî. Öðêâà ¼å çàâðøåíà è ïî äðóãè ïóò îñâå
åíà 8. ñåïòåìáðà 1930. Ôîòîãðàôè¼à À£-ÎÇÔ-74-8

15

13

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

16. ÏÈÑÌÎ ÎÒÏÐÀÂÍÈÊÀ ÏÎÑËÎÂÀ ÈÇ ÁÓÊÓÐÅØÒÀ – ÏÐÅÄÑÅÄÍÈÊÓ ÂËÀÄÅ ÑÒΣÀÍÓ ÏÐÎÒÈ
Ó Î ÆÅÍÈÄÁÈ ÏÐÅÑÒÎËÎÍÀÑËÅÄÍÈÊÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ, 6. £ÀÍÓÀÐ 1919. Îòïðàâíèê ïîñëîâà èçâåøòàâà î ðàçãîâîðó ñà ïðåäñòàâíèöèìà ðóìóíñêîã äâîðà î æåíèäáè ïðåñòîëîíàñëåäíèêà ñà ¼åäíîì îä ðóìóíñêèõ ïðèíöåçà è èç¼àâè êðàšà Ôåðäèíàíäà äà áè áèî íà¼ñðå
íè¼è êàäà áè ìó çåò áèî Àëåêñàíäàð Êàðàîðåâè
. Ïèñìî À£-335-3/6 17. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ ÊÀÐÀ€ÎЀÅÂÈ
, 1921. Ïîðòðåò êðàšà ó ñâå÷àíî¼ óíèôîðìè îôèöèðà êîœè÷êå ãàðäå (àòèëà ñà îðäåœåì è åøàðïîì è äîëàìà îãðíóòà ïðåêî ëåâîã ðàìåíà), ñà ïîòïèñîì Ñàíäðî è 1921. ãîäèíîì. Áàëêàíñêè è Ïðâè ñâåòñêè ðàò, ñðåèâàœå ïðèëèêà ó íîâîñòâîðåíî¼ äðæàâè, àëè è çäðàâñòâåíî ñòàœå îäëàãàëè ñó Àëåêñàíäðîâó æåíèäáó. Êàäà ñó ñå çà òî ñòåêëè óñëîâè âå
¼å áèî ó ïîîäìàêëèì ìîìà÷êèì ãîäèíàìà. Ôîòîãðàôè¼à À£-ÎÇÔ-74-1 18. ÏÈÑÌÎ ÌÈÍÈÑÒÐÀ ÄÐÀÃÎÌÈÐÀ £ÀÍÊÎÂÈ
À ÏÎÑËÀÍÈÊÓ ÁÎØÊÓ ×ÎËÀÊ-ÀÍÒÈ
Ó Î ÏÎÑÅÒÈ ÊÐÀŠÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ ÐÓÌÓÍÑÊÎÌ ÄÂÎÐÓ, 24. ÄÅÖÅÌÁÀÐ 1921. Ìèíèñòàð äâîðà îáàâåøòàâà ïîñëàíèêà äà êðàšåâà ïîñåòà êðàšó Ôåðäèíàíäó „íå áè áèëà çâàíè÷íà âå
ïðèâàòíà” è äà çáîã òîãà ó îáçèð äîëàçè Ñèíà¼à ó âðåìå Áîæè
íèõ ïðàçíèêà. Ïèñìî À£-395-7/454

17

14

19. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ Ó ÊÐÓÃÓ ÐÓÌÓÍÑÊÅ ÊÐÀŠÅÂÑÊÅ ÏÎÐÎÄÈÖÅ Ó ÑÈÍÀ£È, 11. £ÀÍÓÀÐ 1922. Èñïðåä çàìêà Ïåëèøîð: 1. ãð÷êè ïðåñòîëîíàñëåäíèê €îðå; 2. œåãîâà ñóïðóãà £åëèñàâåòà; 3. ðóìóíñêè êðàš Ôåðäèíàíä; 4. êðàš Àëåêñàíäàð; 5. ðóìóíñêà ïðèíöåçà Ìàðè¼à – âåðåíèöà êðàšà Àëåêñàíäðà; 6. ðóìóíñêà êðàšèöà Ìàðè¼à; 7. ðóìóíñêà ïðèíöåçà Èëåàíà. Êðàš ¼å áèî ó ãîñòèìà êîä ðóìóíñêå êðàšåâñêå ïîðîäèöå è 9. ¼àíóàðà 1922. âåðèî ñå ñà ïðèíöåçîì Ìàðè¼îì. Öðêâåíè îáðåä âåðèäáå îáàâšåí ¼å 20. ôåáðóà-

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

ðà 1922. ó äâîðöó Êîòðî÷åíè ó Áóêóðåøòó, ïî ñðïñêîì îáè÷à¼ó, íà èçðè÷èòó æåšó êðàšà Ôåðäèíàíäà. Ôîòîãðàôè¼à Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 6, 9. ôåáðóàð 1922. 20. TRAITE (ÁÐÀ×ÍÈ ÓÃÎÂÎÐ ÈÇÌÅ€Ó ÊÐÀŠÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ È ÏÐÈÍÖÅÇÅ ÌÀÐȣŠÎÄ ÐÓÌÓÍÈ£Å), 7. £ÓÍ 1922. Óãîâîðîì ñó îäðååíè äàòóì è íà÷èí âåí÷àœà, ìèðàç, ëè÷íè ïðèõîäè, ïîêëîíè è äàðîâè ïðèíöåçå Ìàðè¼å è óòâðåíà œåíà èìîâèíñêà ïðàâà ó ñëó÷à¼ó ñìðòè êðàšà Àëåêñàíäðà. Óãîâîð À£-335-3/23 21. ÑÂÀÄÁÅÍÀ ÏÎÂÎÐÊÀ ÊÐÀŠÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ È ÐÓÌÓÍÑÊÅ ÏÐÈÍÖÅÇÅ ÌÀÐȣŠÍÀ ÒÅÐÀÇÈ£ÀÌÀ, ÁÅÎÃÐÀÄ 8. £ÓÍ 1922. Ó ãàëà êîëèìà ñà øåñòîïðåãîì ðóìóíñêè êðàš Ôåðäèíàíä è ïðèíöåçà Ìàðè¼à ïðîëàçå Òåðàçè¼àìà íà êî¼èìà ñó ñîêîëè ñà÷èíèëè ïèðàìèäó „Áóêåò êðàšèöè îä ñîêîëà.” Íà ÷åëó ñâàäáåíå ïîâîðêå èøàî ¼å áàð¼àêòàð Ìèõàèëî Øèáàëè
, èç £åçåðà êîä Æàášàêà, ÷è¼è ¼å îòàö áèî áàð¼àêòàð íà âåí÷àœó êíåçà Ïåòðà è êíåãèœå Çîðêå, ïðà
åí êîœàíèöèìà ó íàðîäíèì íîøœàìà, èçà œèõ èøàî ¼å ïîðîäè÷íè êîðòåæ è ó êîëèìà âèêòîðè¼à à ëà äîìîí áèëè ñó ðóìóíñêà êðàšèöà, êóì è ñòàðè ñâàò, ïðèíöåçà è ïðèí÷åâè. Íà ïóòó äî Ñàáîðíå öðêâå ïîâîðêó ¼å ïðàòèëî êëèöàœå îäóøåâšåíîã íàðîäà, äîê ñó àâèîíè êðóæèëè íàä Áåîãðàäà è áàöàëè öâå
å. Ôîòîãðàôè¼à À£-ÎÇÔ-74-1

21

15

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

22. ÂÅÍ×ÀŒÅ ÊÐÀŠÀ ÑÐÁÀ, ÕÐÂÀÒÀ È ÑËÎÂÅÍÀÖÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ ÏÐÂÎà ÊÀÐÀ€ÎЀÅÂÈ
À È ÐÓÌÓÍÑÊÅ ÏÐÈÍÖÅÇÅ ÌÀÐȣŠÕÎÅÍÖÎËÅÐÍ ÑÈÃÌÀÐÈÍÃÅÍ ÊÎÁÓÐà ÃÎÒÀ Ó ÑÀÁÎÐÍΣ ÖÐÊÂÈ Ó ÁÅÎÃÐÀÄÓ, 8. £ÓÍ 1922. Ìëàäåíàöè ñó èñïðåä îëòàðà, à èçà œèõ ñòî¼å ñòàðè ñâàò êíåç Àðñåí, çàñòóïíèê êóìà Àëáåðò âî¼âîäà îä £îðêà, ñèí åíãëåñêîã êðàšà îðŸà Ïåòîã è îñòàëè ñâàòîâè. Âèñîêå ìëàäåíöå âåí÷àî ¼å ïàòðè¼àðõ Äèìèòðè¼å óç ñàñëóæåœå ÷åòèðè åïèñêîïà è ñâåøòåíñòâà. Âåí÷àœå ñó îá¼àâèëà çâîíà áåîãðàäñêèõ öðêàâà è ïëîòóíè ñà Êàëåìåãäàíà è Äóíàâà. Ôîòîãðàôè¼à Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 25, 22. ¼óí 1922.

22 23. ÑÂÀÄÁÅÍÈ ÎÁÈ×À£È: ÊÐÀŠÈÖÀ ÌÀÐÈ£À ÑÀ ÑÈÒÎÌ Ó ÐÓÖÈ, ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ È ÑÂÀÒÎÂÈ ÈÑÏÐÅÄ ÑÒÀÐÎà ÄÂÎÐÀ Ó ÁÅÎÃÐÀÄÓ, 8. £ÓÍ 1922. Ïî ïîâðàòêó èç Ñàáîðíå öðêâå ìëàäåíöå ¼å íà ñòåïåíèöàìà Ñòàðîã äâîðà äî÷åêàëî íàêîí÷å, ìàëî ìóøêî äåòå, êî¼å ¼å êðàšèöà ïîšóáèëà, à çàòèì ¼î¼ ¼å ïðåäàòî ñèòî ñà ïøåíèöîì è êóêóðóçîì êî¼å ¼å îíà ðàçáàöàëà îêî ñåáå. Ôîòîãðàôè¼à À£-ÎÇÔ-74-2

16

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

24. ÌËÀÄÅÍÖÈ: ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ È ÊÐÀŠÈÖÀ ÌÀÐÈ£À Ó ÑÒÀÐÎÌ ÄÂÎÐÓ Ó ÁÅÎÃÐÀÄÓ, 8. £ÓÍ 1922. Ìëàäîæåœà ó ñâå÷àíî¼ ãåíåðàëñêî¼ óíèôîðìè: öðíè äâîðåäíè ìóíäèð ñà åïîëåòàìà, åøàðïîì è îðäåíèìà, ïàíòàëîíàìà ñà ëàìïàñèìà, öèïåëàìà, øàïêîì è ðóêàâèöàìà ó ëåâî¼ è ñàášîì ó äåñíî¼ ðóöè. Íåâåñòà ¼å ó áåëî¼ ñâèëåíî¼ âåí÷àíèöè ñà äóãèì âåëîì èçâåçåíèì ó çëàòó. Íà ãëàâè ¼å èìàëà âåíàö îä ìèðòå, îêî âðàòà äè¼àìàíòñêó îãðëèöó, à ïðåêî ðàìåíà ëåíòó Êàðàîðåâå çâåçäå. Ïîñëå ÷åñòèòêè îä ñïåöè¼àëíèõ ìèñè¼à, äèïëîìàòñêîã êîðà, ÷ëàíîâà êðàšåâñêå âëàäå, íàðîäíèõ ïîñëàíèêà, ïàòðè¼àðõà è îñòàëèõ âåðñêèõ ïîãëàâàðà, ó äâîðó ¼å ïðèðååí ãàëà ðó÷àê çà 286 çâàíèöà. Ïîïîäíå ñó ìëàäåíöè íà Áàœèöè ïðèñóñòâîâàëè ðåâè¼è òðóïà ó êî¼î¼ ¼å ó÷åñòâîâàëî 18.000 âî¼íèêà. Ôîòîãðàôè¼à Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 25, 22. ¼óí 1922.

24

25. ÌËÀÄÅÍÖÈ: ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ È ÊÐÀŠÈÖÀ ÌÀÐÈ£À ÑÀ ÑÂÀÒÎÂÈÌÀ, 8. £ÓÍ 1922. Íàïðåä ñåäå äåöà êíåãèœå £åëåíå, Êàòàðèíà è Ñâåâîëä; ó ïðâîì ðåäó ñåäå: ðóìóíñêà ïðèíöåçà £åëåíà, êðàš Àëåêñàíäàð, êðàšèöà Ìàðè¼à, ðóìóíñêà êðàšèöà Ìàðè¼à, ðóìóíñêè êðàš Ôåðäèíàíä, ïðèíöåçà Áåàòðè÷à è ïðèíöåçà Êèðà; ñòî¼å: ðóìóíñêà ïðèíöåçà Èëåàíà, ïðèíöåçà £åëåíà, èíôàíò Àëôîíñ, âî¼âîäà îä £îðêà Àëáåðò, ðóìóíñêè ïðèíö Êàðîë, ïðèíö îä Óäèíà, ïðèíö Íèêîëà, ïðèíöåçà £åðèíà, ïðèíö Ïàâëå è êíåç Àðñåí. Ôîòîãðàôè¼à Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 29, 20. ¼óë 1922.

26. ÊÐÀŠÈÖÀ ÌÀÐÈ£À ÍÀ ÆÅËÅÇÍÈ×ÊΣ ÑÒÀÍÈÖÈ Ó ÁÅÎÃÐÀÄÓ, 4. ÑÅÏÒÅÌÁÀÐ 1923. Êðàšèöà ñå ñà Áëåäà, ãäå ¼å áèëî ïðåäâèåíî äà ñå ïîðîäè, âðàòèëà ó ïðåñòîíèöó ¼åð ¼å êðàšó ó ïîñëåäœåì òðåíóòêó óêàçàíî íà òî äà „Ñðáè íèêàäà íå áè äîçâîëèëè äà ñå íàñëåäíèê ïðåñòîëà ðîäè èçâàí Ñðáè¼å.” Ôîòîãðàôè¼à Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 37, 13. ñåïòåìáàð 1923.

25

17

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

27

27. ÏÐÅÑÒÎËÎÍÀÑËÅÄÍÈÊ ÏÅÒÀÐ Ó ÊÐÓÃÓ ÐÎÄÁÈÍÅ ÏÎÑËÅ ÊÐØÒÅŒÀ, ÁÅÎÃÐÀÄ 21. ÎÊÒÎÁÀÐ 1923. Ïðåñòîëîíàñëåäíèê Ïåòàð íà êðèëó ðóìóíñêå êðàšèöå Ìàðè¼å îêðóæåí êðàšåì Àëåêñàíäðîì, ãð÷êîì êðàšèöîì £åëèñàâåòîì, ðóìóíñêèì êðàšåì Ôåðäèíàíäîì, âî¼âîòêèœîì îä £îðêà £åëèñàâåòîì è çàñòóïíèêîì êóìà âî¼âîäîì îä £îðêà Àëáåðòîì, ñèíîì êðàšà îðŸà Ïåòîã. Ïðåñòîëîíàñëåäíèêà ¼å êðñòèî ïðîòî¼åðå¼ Ìèõàèëî Ïîïîâè
ó êàïåëè Ñâåòîã îöà Íèêîëà¼à ó Ñòàðîì äâîðó. Ïîñëå êðøòåœà ïðåñòîëîíàñëåäíèêà Ïåòðà èçíåî ¼å èç öðêâå âî¼âîäà Ñòåïà Ñòåïàíîâè
, ó ïðàòœè êîíòðààäìèðàëà Äðàãóòèíà Ïðèöå è ïðåäñòàâíèêà èíâàëèäà ïóêîâíèêà À. Êàðàëè
à. Êðàš Àëåêñàíäàð ¼å ó Ñòàðîì äâîðó ïðèðåäèî ãàëà ðó÷àê çà 230 çâàíèöà. Êðàš ¼å ïîçäðàâèî ãîñòå, à çàòèì ñó ïðèãîäíå ãîâîðå îäðæàëè ðóìóíñêè êðàš Ôåðäèíàíä è ïðåäñåäíèê âëàäå Íèêîëà Ïàøè
. Ôîòîãðàôè¼à À£-ÎÇÔ-74-2 28. ÏÎÐÎÄÈÖÀ ÊÐÀŠÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ ÊÀÐÀ€ÎЀÅÂÈ
À: ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ, ÊÐÀŠÅÂÈ
ÒÎÌÈÑËÀÂ, ÏÐÅÑÒÎËÎÍÀÑËÅÄÍÈÊ ÏÅÒÀÐ, ÊÐÀŠÅÂÈ
ÀÍÄÐÅ£, ÊÐÀŠÈÖÀ ÌÀÐÈ£À, £ÓÍ 1931. Êðàš Àëåêñàíäàð ¼å ðîåí 17. äåöåìáðà 1888. íà Öåòèœó è èìå ¼å äîáèî ïî êóìó Àëåêñàíäðó Òðå
åì, ðóñêîì öàðó. Êðàšåâè
Òîìèñëàâ ¼å ðîåí 19. ¼àíóàðà 1928. ó Áåîãðàäó è èìå ¼å äîáèî ïî ïðâîì õðâàòñêîì êðàšó. Ïðåñòîëîíàñëåäíèê Ïåòàð ¼å ðîåí 6. ñåïòåìáðà 1923. ó Áåîãðàäó è íà êðøòåœó ìó ¼å äàòî äåäèíî èìå. Êðàšåâè
Àíäðå¼ ðîäèî ñå 28. ¼óíà 1929. íà Áëåäó è íàçâàí ¼å íà¼ïîïóëàðíè¼èì èìåíîì ó Ñëîâåíè¼è. Èìåíà êðàšåâå äåöå ñó ñèìáîëèçîâàëà íàðîäíî ¼åäèíñòâî. Êðàšèöà Ìàðè¼à ñå ðîäèëà 9. ¼àíóàðà 1900. ó Ãîòè (Íåìà÷êà) è, äà áè ¼å ðàçëèêîâàëè îä ìà¼êå è áàáå êî¼å ñó íîñèëå èñòî èìå, ïðîçâàëè ñó ¼å Ìèœîí ïî èñòîèìåíî¼ îïåðè êî¼à ¼å èçâîåíà ó ãðàäñêîì ïîçîðèøòó íà äàí œåíîã ðîåœà.

28

Ôîòîãðàôè¼à Á. Ãëèãîðè¼åâè
, Êðàš Àëåêñàíäàð Êàðàîðåâè
, êœ. III, Áåîãðàä 2002. 29. ÏÎÐÎÄÈ×ÍÈ ÏÐÀÂÈËÍÈÊ ÇÀ ×ËÀÍÎÂÅ ÊÐÀŠÅÂÑÊÎà ÄÎÌÀ ÊÐÀŠÅÂÈÍÅ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å, 5. ÀÏÐÈË 1930. Ïðàâèëíèê ¼å îäðåèâàî ÷ëàíîâå êðàšåâñêîã äîìà äèíàñòè¼å Êàðàîðåâè
à è íàñëåäíèêà ïðåñòîëà. Êðàš ¼å áèî âðõîâíè ñòàðåøèíà è çàøòèòíèê ñâèõ ïðèïàäíèêà êðàšåâñêå êó
å, îäðåèâàî èì ¼å ðàíã, ìåñòî ñòàíîâàœà, áåç œåãîâîã îäîáðåœà íèñó ìîãëè ïóòîâàòè ó èíîñòðàíñòâî è ñòóïèòè ó áðàê, à óç ïîìî
Äâîðñêîã ñàâåòà ðåøàâàî ¼å ïðåñòóïå è èçðèöàî äèñöèïëèíñêå ìåðå. Çà

18

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

êðøåœå ïðàâèëíèêà áèëå ñó ïðîïèñàíå êàçíå îä êî¼èõ ¼å íà¼òåæà áèëà èñêšó÷åœå èç êðàšåâñêîã äîìà. Ïðàâèëíèê À£-74-48/7 (1-8) 30. ÃÐÁ ÊÐÀŠÅÂÈÍÅ ÑÐÁÀ, ÕÐÂÀÒÀ È ÑËÎÂÅÍÀÖÀ Íà öðâåíîì øòèòó ¼å äâîãëàâè áåëè îðàî ó ïîëåòó, à èçíàä øòèòà êðóíà. Íà ïðñèìà îðëà ¼å øòèò íà êîìå ñó ãðáîâè: ñðïñêè – íà öðâåíîì øòèòó áåëè êðñò ñà ïî ¼åäíèì îãœèëîì ó ñâàêîì êðàêó; õðâàòñêè – øòèò ñà 25 öðâåíèõ è áåëèõ ïîšà; ñëîâåíà÷êè – íà ïëàâîì øòèòó ¼åäíà øåñòîêðàêà çâåçäà ãðîôîâà öåšñêèõ, à èñïîä œå èëèðñêè áåëè ïîëóìåñåö. Ãðá ¼å îãðíóò ïóðïóðíèì õåðìåëèíñêèì ïëàøòîì, à íà âðõó ñå íàëàçè êðàšåâñêà êðóíà. Ðåïðîäóêöè¼à öðòåæà Ä. Àöîâè
à À. Ñîëîâ¼åâ, Èñòîðè¼à ñðïñêîã ãðáà è äðóãè õåðàëäè÷êè ðàäîâè, Áåîãðàä 2000. 31. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ ÊÀÐÀ€ÎЀÅÂÈ
, 1927. Êðàš ¼å ó ñâå÷àíî¼ óíèôîðìè îôèöèðà êîœèöå êðàšåâå ãàðäå (òàìíîçåëåíà àòèëà, ÷àêøèðå îä öðâåíå ÷î¼å, îãðíóò ñêóïîöåíèì õåðìåëèíñêèì ïëàøòîì), ñà âëàäàðñêèì èíñèãíè¼àìà – ñàášîì ó ëåâî¼ ðóöè, êðóíîì è ñêèïòðîì íà ñòî÷è
ó. Ó çíàê çàõâàëíîñòè çà ñòèïåíäè¼ó êî¼ó ¼å óæèâàî òîêîì øêîëîâàœà íà Áå÷êî¼ àêàäåìè¼è Ïà¼à £îâàíîâè
¼å 1927. ïîêëîíèî Ìàòèöè ñðïñêî¼ ïîðòðåò êðàšà Àëåêñàíäðà.

30

Ðåïðîäóêöè¼à óšà íà ïëàòíó Ïà¼å £îâàíîâè
à À£-66-630-1039 32. ÃÐÁ ÄÈÍÀÑÒȣŠÊÀÐÀ€ÎЀÅÂÈ
Øòèò ¼å ïîäåšåí íà òðè äåëà: ó ãîðœåì äåñíîì íàëàçè ñå ãðá Ñðáè¼å – êðñò ñà îöèëèìà; ó ëåâîì õðâàòñêè ãðá ñà øàõîâñêèì ïîšèìà, à ó äîœåì ãðá ïîêðà¼èíå Êðàœñêå – ó ñðåáðíîì ïîšó ïëàâè îðàî êîìå ¼å íà ãðóäèìà ïðåìà ãîðå îêðåíóò ïîëóìåñåö ñà öðâåíî-çëàòíèì øàõîâñêèì ïîšèìà. Îêî øòèòà ¼å îðäåí êíåçà Ëàçàðà, à èçíàä œåãà êðóíà âèçàíòè¼ñêîã òèïà. Ôîòîãðàôè¼à À. Âåñåëèíîâè
è Ð. Šóøè
, Ñðïñêå äèíàñòè¼å, Íîâè Ñàä – Áåîãðàä 2001.

30

19

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

33. ÏÐÅÑÒÎËÎÍÀÑËÅÄÍÈÊ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÎÄËÀÇÈ ÀÓÒÎÌÎÁÈËÎÌ ÄÎ ÑÀÁÎÐÍÅ ÖÐÊÂÅ, 1. ÄÅÖÅÌÁÀÐ 1920. Ïîâîäîì Äàíà ó¼åäèœåœà, êî¼è ¼å ïðîñëàâšàí êàî äðæàâíè ïðàçíèê, ïðåñòîëîíàñëåäíèê Àëåêñàíäàð, ó ïðàòœè ñâèòå, êðîç øïàëèð âî¼ñêå è íàðîäà îäëàçè íà áëàãîäàðåœå. Ôîòîãðàôè¼à Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 25, 16. äåöåìáàð 1920.

34

34. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÎÄËÀÇÈ ÄÎ ÑÀÁÎÐÍÅ ÖÐÊÂÅ Ó ÁÅÎÃÐÀÄÓ, 28. £ÓÍ 1930. Êðàš ó ãåíåðàëñêî¼ óíèôîðìè, íà êîœó, ó ïðàòœè ãåíåðàëà ÕàŸè
à, ïðâîã àóòàíòà Ñòî¼àíîâè
à è ñâèòå, íà Âèäîâäàí êî¼è ¼å îáåëåæàâàí êàî äðæàâíè ïðàçíèê, îäëàçè íà ñâå÷àíè ïîìåí áîðöèìà èçãèíóëèì çà îòàŸáèíó. Èçà êðàšåâå ñâèòå èøàî ¼å îäðåä ãàðäè¼ñêå êîœèöå, à èçà œèõ êðàšèöà Ìàðè¼à ó ïàðàäíèì êî÷è¼àìà êî¼å ñó âóêëà ÷åòèðè áåëöà. Êðàšà è êðàšèöó îäóøåâšåíî ñó ïîçäðàâšàëè íàðîä è ó÷åñíèöè ñîêîëñêîã ñëåòà êî¼è ñå òèõ äàíà îäðæàâàî ó Áåîãðàäó. Ïîñëå ïîìåíà êîìå ñó ïîðåä êðàšåâñêîã ïàðà ïðèñóñòâîâàëè äðæàâíè âåëèêîäîñòî¼íèöè, äèïëîìàòñêè êîð, ïðåäñòàâíèöè Ïàðèçà, Ïðàãà, Áóêóðåøòà, Áåîãðàäà, ñîêîëà, ïàòðè¼àðõ Âàðíàâà ñå îáðàòèî êðàšó è êðàšèöè: „Âàøà âåëè÷àíñòâà! Äàíàñ ñå íàøà öðêâà ðàäó¼å øòî ñå âðøè ïîìåí íàøèì áåñìðòíèöèìà êî¼è ïàäîøå íà ïîšó ñëàâå äà ñå ñòâîðè âåëè÷èíà äàíàøœå íàøå îòàŸáèíå.” Ôîòîãðàôè¼à Ñâè¼åò, ãîä. V, êœ. 10, áð. 3, 12. ¼óë 1930. 35. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ È ÊÐÀŠÈÖÀ ÌÀÐÈ£À ÈÇËÀÇÅ ÈÇ ÑÀÁÎÐÍÅ ÖÐÊÂÅ Ó ÁÅÎÃÐÀÄÓ, 17. ÄÅÖÅÌÁÀÐ 1930. Ïîðåä êðàšåâñêîã ïàðà áëàãîäàðåœó ïîâîäîì êðàšåâîã ðîåíäàíà, êî¼è ¼å ïðîñëàâšàí êàî äðæàâíè ïðàçíèê, ïðèñóñòâîâàëè ñó êíåãèœà Îëãà è êíåç Ïàâëå. Ôîòîãðàôè¼à À£-ÎÇÔ-74-3

36

20

36. ÄÂÎÐÑÊÈ ÊÎÌÏËÅÊÑ Ó ÁÅÎÃÐÀÄÓ Àâèîíñêè ñíèìàê „Áåîãðàäñêîã Ëóâðà” – Ñòàðîã è Íîâîã äâîðà ñà ëó÷íîì çãðàäîì, ïî÷åòêîì 20-èõ ãîäèíà XX âåêà. Ó Ñòàðîì äâîðó ïðèðåèâàíè ñó ãàëà ðó÷êîâè, áàëîâè, êîíöåðòè è àóäè¼åíöè¼å ðàçíèõ äåëåãàöè¼à.

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

Íîâè äâîð ¼å áèî ðåçèäåíöè¼à êðàšà Àëåêñàíäðà îä ñðåäèíå 1922. äî äåöåìáðà 1929. ãîäèíå. Ó œåìó ñó áèëè êðàšåâà êàíöåëàðè¼à, êàíöåëàðè¼å ìèíèñòðà äâîðà, ìàðøàëàò è àðõèâà. Ìà¼à 1934. êðàš ¼å óñòóïèî Äâîð Ìèíèñòàðñòâó ïðîñâåòå çà ìóçå¼ óìåòíîñòè è àðõåîëîãè¼å. Ïîñëå àäàïòàöè¼å ó œåìó ¼å îòâîðåí Ìóçå¼ êíåçà Ïàâëà. Ëó÷íà çãðàäà ¼å ñëóæèëà êàî ïîìî
íà äâîðñêà çãðàäà è ó œî¼ ñó ñå íàëàçèëå êàíöåëàðè¼å êðàšèöå Ìàðè¼å, Êðàšåâîã ôîíäà, íàäçîðíèêà äâîðà, äèðåêòîðà äâîðñêîã ëîâèøòà, àóòàíàòà è ãàðäè¼ñêå ñòðàæå. Ïîñëå Äðóãîã ñâåòñêîã ðàòà, ñâå äîê íè¼å ñðóøåíà 1953, ó œî¼ ¼å áèî Åòíîãðàôñêè ìóçå¼. Ôîòîãðàôè¼à À£-ÎÇÔ-74-8 37. ÄÍÅÂÍÈÊ ÄÅÆÓÐÍÎà À€ÓÒÀÍÒÀ ÊÐÀŠÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ ÑÀ ÑÏÈÑÊÎÌ ÃÎÑÒÈ£Ó ÇÀ ÐÓ×ÀÊ, 3. ÀÏÐÈË 1929. Êðàšåâ ðàäíè äàí ïî÷èœàî ¼å ðàíî ïðåïîäíå ïðåãëåäàœåì øòàìïå, ïîøòå, èçâåøòà¼à è ïîòïèñèâàœåì óêàçà. Çàòèì ¼å ïðèìàî óïðàâíèêà âàðîøè, êîìàíäàíòà ãðàäà, ïðåäñåäíèêà âëàäå è ìèíèñòðå. Êðàš è êðàšèöà ñó ÷åñòî ðó÷àëè ñà äåæóðíèì àóòàíòîì, îôèöèðèìà ñòðàæå, ìèíèñòðèìà è äðóãèì ëèöèìà êî¼à ñó áèëà ó àóäè¼åíöè¼è. Ïîñëå ðó÷êà êðàš ¼å èøàî ó øåòœó àóòîìîáèëîì ïî ãðàäó è îêîëèíè èëè ñå îäìàðàî ó äâîðñêî¼ áàøòè. Ïîïîäíå ¼å ó çàêàçàíå àóäè¼åíöè¼å ïðèìàî ìèíèñòðå è äðóãà ëèöà. Ïîñëå âå÷åðå âðåìå ¼å ïðîâîäèî ó êðóãó ïîðîäèöå, áèîñêîïó èëè ñàëîíó èãðà¼ó
è øàõ èëè áðèŸ, à çàòèì ñå ïîâëà÷èî ó êàáèíåò è ðàäèî äî äóáîêî ó íî
. Êœèãà À£-74-êœ. 525 38. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ Ó ÁÈÁËÈÎÒÅÖÈ ÄÂÎÐÀ ÍÀ ÄÅÄÈŒÓ £óãîñëîâåíñêè âëàäàð ¼å ó ñâàêîäíåâíî¼ ãåíåðàëñêî¼ óíèôîðìè: áëóçà, ÷àêøèðå è ÷èçìå. Êðàš ¼å áèî ñòðàñòâåí áèáëèîôèë è èìàî ¼å áîãàòó è äîáðî óðååíó áèáëèîòåêó ñà âèøå îä 50.000 êœèãà. Ó œî¼ ñó ñå íàëàçèëè è ðóêîïèñè Ìèðîñëàâšåâîã ¼åâàíåšà, Äóøàíîâîã çàêîíèêà è Œåãîøåâîã Ãîðñêîã âè¼åíöà. Ïîðåä âåëèêå, êðàš ¼å èìàî è ïðèðó÷íó áèáëèîòåêó ñà êœèãàìà èç èñòîðè¼å, ïîëèòèêå è ñîöèîëîãè¼å. Ôîòîãðàôè¼à À£-335-70

38

21

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

39. ÑÒÀÐÈ ÄÂÎÐ ÍÀ ÄÅÄÈŒÓ, 1930.

39

Èçãðàäœà äâîðà ñâå÷àíî ¼å îòïî÷åëà ïîëàãàœåì êàìåíà òåìåšöà 22. ìà¼à 1924, îñâå
åí ¼å 1. äåöåìáðà 1929. è ïîñëå íåêîëèêî äàíà ó œåãà ñå óñåëèî êðàš ñà ïîðîäèöîì. Êðàš Àëåêñàíäàð ¼å íàäãëåäàî óðååœå åíòåðè¼åðà äâîðà è îäàáèðàî óìåòíè÷êå ïðåäìåòå è ñëèêå. £åäíîì ïðèëèêîì ïðåëèñòàâàî ¼å êàòàëîã àíòèêâèòåòà îä ñðåáðà è çëàòà è âèäåâøè öåíå ðåêàî ¼å „îâî ìîæå ñàìî Íèí÷è
äà êóïè.” Èñòîâðåìåíî ñà Ñòàðèì äâîðîì íà Äåäèœó ãðàåíè ñó è ïðàòå
è îá¼åêòè: çãðàäà äâîðñêå ñòðàæå, ïðè¼àâíà çãðàäà, åêîíîìñêà (ïîñëîâíà) çãðàäà, êóõèœà îòâîðåíè áàçåí ñà áåëèì ïàâèšîíîì è ïåðãîëîì, òåðàñå îêî äâîðà ñà çèäîâèìà, ôîíòàíàìà, ìàëèì è óêðàñíèì áàçåíèìà è ïåðãîëàìà è êàïåëà. Ðàäîâè íà äâîðñêî¼ êàïåëè Ñâ. Àíäðå¼å Ïðâîçâàíîã çàâðøåíè ñó 1936. ãîäèíå. Ôîòîãðàôè¼à À£-ÎÇÔ-74-8 40. ÄÂÎÐÀÖ ÑÓÂÎÁÎÐ ÍÀ ÁËÅÄÓ Ïîñëå æåíèäáå êðàš ¼å ñà ïîðîäèöîì ñâàêå ãîäèíå ëåòîâàî íà Áëåäó. Îòêóïèî ¼å äâîðàö îä àóñòðè¼ñêîã âî¼âîäå Âèíäèøãðåöà ïîëîâèíîì 1922. è ïîêëîíèî êðàšèöè Ìàðè¼è. Ñà Áëåäà ñó îäëàçèëè íà èçëåòå, ó ëîâ è ðèáîëîâ, ïîñå
èâàëè ðàçíà ìåñòà è ìàíèôåñòàöè¼å. Ïðèìàî ¼å äåëåãàöè¼å, à ïðåäñåäíèê âëàäå è ìèíèñòðè äîëàçèëè ñó íà ðåôåðèñàœå è êîíñóëòàöè¼å. Ôîòîãðàôè¼à Àëáóì: Íàø êðàšåâñêè äîì ó ñëèöè è ðå÷è À£-ÎÇÔ-74-XXXIV 41. ÂÈËÀ ÊÐÀŠÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ È ÂÈËÀ ÊÐÀŠÈÖÅ ÌÀÐȣŠÍÀ ÎÏËÅÍÖÓ Ó ÒÎÏÎËÈ Êðàš Àëåêñàíäàð ¼å ÷åñòî áîðàâèî ó Òîïîëè ðàäè ïîšîïðèâðåäíèõ ðàäîâà, áåðáå ãðîæà, óðååœà öðêâå íà Îïëåíöó è îäìîðà. Ôîòîãðàôè¼à À£-ÎÇÔ-74-8 42. ËÎÂÀ×ÊÈ ÄÂÎÐÀÖ Ó ÕÀÍ ÏÈ£ÅÑÊÓ Äðæàâà ¼å äâîðàö óñòóïèëà íà êîðèø
åœå êðàšó Àëåêñàíäðó êî¼è ¼å ñà ïîðîäèöîì ó œåìó ïðîâîäèî äåî îäìîðà, íà¼÷åø
å ó âðåìå ëîâà íà ñðíäà
å.

41

22

Ôîòîãðàôè¼à À£-ÎÇÔ-74-XXXIV

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

43. ÌËÀÄÅÍÖÈ: ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ È ÊÐÀŠÈÖÀ ÌÀÐÈ£À ÍÀ ÁËÅÄÑÊÎÌ £ÅÇÅÐÓ, £ÓÍ 1922. Ìëàäåíöè ñó ìåäåíè ìåñåö ïðîâåëè íà Áëåäó. Ïëîâèëè ñó ÷àìöåì ïî ¼åçåðó, èøëè íà èçëåòå ó áëèæó è äàšó îêîëèíó, èãðàëè òåíèñ è îäëàçèëè ó ëîâ è ðèáîëîâ. Âðåìå ñó ïðîâîäèëè ñà êíåçîì Àðñåíîì, êíåãèœîì £åëåíîì, ÷ëàíîâèìà ðóìóíñêå êðàšåâñêå êó
å è äðóãèì ãîñòèìà. Ôîòîãðàôè¼à Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 27, 6. ¼óë 1922. 44. ÊÐÀŠÈÖÀ ÌÀÐÈ£À, ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ, ÊÍÅÃÈŒÀ £ÅËÅÍÀ È ÊÍÅÇ ÀÐÑÅÍ Ó ÀÓÒÎÌÎÁÈËÓ ÍÀ ÈÇËÅÒÓ ÏÎ ÑËÎÂÅÍÈ£È Ó ËÅÒÎ 1922. Êðàš ¼å ñëîáîäíå äàíå ïðîâîäèî ó ëîâó, ðèáîëîâó, âîæœè àóòîìîáèëîì. Êðàšèöà ¼å ¼åäíîì ïðèëèêîì ïðè÷àëà: „ Êðàš ñå äîñàó¼å êàä ñå îäìàðà. Êàä ìè êàæå õà¼äå ïîèìî òðè äàíà âàí ãðàäà ñèãóðíà ñàì äà
å ìè âå
ñóòðàäàí ðå
è – Èäåìî, ìîðàì äà áóäåì îâàìî èëè îíàìî, èìàì äà ðàäèì. Ñàìî ãà âîæœà àóòîìîáèëîì îäìàðà. Óãëàâíîì ñàì ¼à çà âîëàíîì, êðàš ñåäè ïîðåä ìåíå è ñòàëíî ìè ãîâîðè äà ïîâå
àì áðçèíó: Áðæå!” Êðàš ¼å àóòîìîáèëîì îáèëàçèî è íà¼óäàšåíè¼à ìåñòà è ÷åñòî ïðåëàçèî è ïî íåêîëèêî ñòîòèíà êèëîìåòàðà äíåâíî.

43

Ôîòîãðàôè¼à Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 30, 27. ¼óë 1922. 45. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ, ÊÍÅÃÈŒÀ ÎËÃÀ È ÊÍÅÇ ÏÀÂËÅ Ó ØÅÒŒÈ ÁÅÎÃÐÀÄÎÌ, 17. ÔÅÁÐÓÀÐ 1924. ×ëàíîâè êðàšåâñêîã äîìà ñà ïðâèì àóòàíòîì ãåíåðàëîì ÕàŸè
åì êîä Íàðîäíîã ïîçîðèøòà, ïðèëèêîì øåòœå îä Äâîðà äî Êàëåìåãäàíà. Ôîòîãðàôè¼à Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 9, 2. ìàðò 1924.

46. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ, ÊÐÀŠÈÖÀ ÌÀÐÈ£À È ÐÓÌÓÍÑÊÀ ÊÐÀŠÈÖÀ ÌÀÐÈ£À ÂÎÇÅ ÑÅ ÄÐÅÑÈÍÎÌ ÍÀ ÁÅŠÓ, 14. ÌÀÐÒ 1925. Êðàšåâñêè ïàð èñïðà
à ðóìóíñêó êðàšèöó îä Áåšà äî äâîðñêîã âîçà êîä Áåëîã Ìàíàñòèðà. Ôîòîãðàôè¼à Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 13, 29. ìàðò 1925.

23

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

47. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ È ÊÐÀŠÈÖÀ ÌÀÐÈ£À ØÅÒÀ£Ó ÏÀÐÈÇÎÌ, ÑÅÏÒÅÌÁÀÐ 1926. Êðàš ¼å ó ãðààíñêîì îäåëó êî¼å ¼å íîñèî âåîìà ðåòêî è òî ñàìî òîêîì áîðàâêà ó èíîñòðàíñòâó è êàäà ¼å èøàî ó ëîâ. Êðàš ¼å ñêîðî ñâàêå ãîäèíå èíêîãíèòî ïîñå
èâàî Ôðàíöóñêó. Áîðàâå
è ó Ïàðèçó ñâàêîäíåâíî ¼å èøàî ó øåòœå, ïîñå
èâàî ïîçîðèøòà, ìóçå¼å, êœèæàðå, àíòèêâàðíèöå è ðåñòîðàíå. Ôîòîãðàôè¼à Album Hors-serie la tragedie du 9 octobre un destin royal une carriere d homme d etat, L'llustration, octobre 1934.

47

48. ÊÐÀŠÈÖÀ ÌÀÐÈ£À, ÏÐÅÑÒÎËÎÍÀÑËÅÄÍÈÊ ÏÅÒÀÐ È ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÍÀ ÁÅŠÓ, ÀÏÐÈË 1928. Êðàš ¼å ñà ïîðîäèöîì îäëàçèî íà Áåšå ðàäè îäìîðà è ëîâà íà ¼åëåíå, çå÷åâå, ôàçàíå è äèâšå ñâèœå. Ôîòîãðàôè¼à À£-ÎÇÔ-74-2 49. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ, ËÎÂÖÈ È ÕÀ£ÊÀ×È ÑÀ ÓËΊÅÍÈÌ ÊÓУÀÊÎÌ Ó ÑÓÂÎÌ ÄÎËÓ ÍÀ ÐÓÄÍÈÊÓ, 22. ÌÀÐÒ 1922. Êðàš íè¼å ëîâèî ñàìî íà Áåšó, Êðìè, ó Äîáàíîâöèìà, Õàí Ïè¼åñêó è äðóãèì ïîçíàòèì ëîâèøòèìà, âå
¼å ðàäè ëîâà îäëàçèî è ó äðóãà ìåñòà è íà ò༠íà÷èí ñå óïîçíàâàî ñà šóäèìà è ïðèëèêàìà ó òèì êðà¼åâèìà.

48

Ôîòîãðàôè¼à Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 14, 6. àïðèë 1922. 50. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÎËÀÇÈ Ó ËΠÍÀ ÄÈÂÎÊÎÇÅ ÍÀ ÊÐÌÈ Ó ÑËÎÂÅÍÈ£È, 8. ÀÂÃÓÑÒ 1923. Ó ëîâó ñó ó÷åñòâîâàëè è ðóìóíñêè êðàš Ôåðäèíàíä, êíåç Àðñåí è êíåç Ïàâëå. Ïîðåä ¼àõàœà, òåíèñà è äðóãèõ ñïîðòîâà êî¼èìà ñå ðåêðåàòèâíî áàâèî, êðàš Àëåêñàíäàð ¼å ïîñåáíî âîëåî ëîâ è ðèáîëîâ. Ôîòîãðàôè¼à Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 33, 16. àâãóñò 1923.

49

24

51. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ È ÊÐÀŠÈÖÀ ÌÀÐÈ£À ÏÅÖÀ£Ó ÍÀ ÑÀÂÈ ÊÎÄ ÁÎÕÈŒÑÊÅ ÁÈÑÒÐÈÖÅ, 2. £ÓË 1925. Êðàšèöà ¼å ó äàíèìà îäìîðà, à ïîñåáíî ó ñåçîíè ëîâà, áèëà óç êðàšà è èøëà ó ëîâ è ðèáîëîâ. Ïîòïóíî ñå äèñòàíöèðàëà îä êðàšåâå äðæàâíå è ïîëèòè÷êå äå-

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

ëàòíîñòè, óçèìà¼ó
è ó÷åø
à ñàìî ó ïðîòîêîëàðíèì ïðè¼åìèìà. Ó÷åñòâîâàëà ¼å ó ¼àâíîì æèâîòó íà¼÷åø
å êðîç õóìàíèòàðíå àêòèâíîñòè. Ôîòîãðàôè¼à Album Hors-serie la tragedie du 9 octobre, L'llustration, octobre 1934. 52. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ Ó ÂÐŒÀ×ÊΣ ÁÀŒÈ, ÌÀ£ 1927. Êðàš ¼å ó Áàœè áîðàâèî íà îäìîðó è ëå÷åœó ñêîðî ìåñåö äàíà. Ðåçèäåíöè¼à ìó ¼å áèëà ó êó
è äð ×åäå Ìèõàèëîâè
à. Ñâàêîäíåâíî ¼å èøàî ó êóïàòèëî, íà èçâîðå òîïëå è õëàäíå ìèíåðàëíå âîäå. Øåòàî ¼å ïî Áàœè è îêîëèíè, ïîñåòèî ìàíàñòèðå Êàëåíè
è Šóáîñòèœó. Ôîòîãðàôè¼à Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 20, 22. ì༠1927. 53. ÐÅÆÈÌ (ÈÑÕÐÀÍÅ) ÇÀ ŒÅÃÎÂÎ ÂÅËÈ×ÀÍÑÒÂÎ ÊÐÀŠÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ Äîêòîð ¼å ñàâåòîâàî êðàšó äà ¼åäå ÷åñòî è ïî ìàëî, ïåò ïóòà äíåâíî. Ïðåïîðó÷èî ¼å íàìèðíèöå êî¼å ìîæå äà êîðèñòè ó èñõðàíè, íàâåî îíå êî¼å òðåáà äà èçáåãàâà è ïðåäëîæèî äà ïóøåœå ñâåäå íà 12–15 öèãàðåòà äíåâíî. Êðàš ¼å ïðåòåðàíî ïóøèî ôðàíöóñêè ãîëîàç. Ïðåïîðóêå À£-335-3/20

51

54. ÂÈËÀ „£ÅËÀ” Ó ÍÈØÊΣ ÁÀŒÈ Çáîã ñòîìà÷íèõ òåãîáà êðàš Àëåêñàíäàð ¼å ïîñëåäœèõ ãîäèíà æèâîòà îäëàçèî íà îäìîð è ëå÷åœå ó Íèøêó Áàœó, ãäå ¼å îáè÷íî ó ïðîëå
å è êðà¼åì ëåòà ïðîâîäèî íåêîëèêî íåäåšà ó âèëè „£åëà”. Ñâàêîäíåâíî ¼å îäëàçèî íà êóïàœå, ó øåòœó, ëîâ, íà êîœñêå òðêå è îáèëàçèî îêîëíà ìåñòà. Ôîòîãðàôè¼à ïðèâàòíî âëàñíèøòâî

ÎÄ ÏÀÐËÀÌÅÍÒÀÐÈÇÌÀ ÄÎ ËÈ×ÍÅ ÂËÀÄÀÂÈÍÅ 55. ÏÀØÈ
ÅÂÀ ÎÑÒÀÂÊÀ ÍÀ ÌÅÑÒÎ ÌÀÍÄÀÒÀÐÀ, 3/16. ÄÅÖÅÌÁÀÐ 1918. Çáîã ðåãåíòîâèõ äîäàòíèõ çàõòåâà, óñëîâšàâàœà è çàìåðêè Íèêîëà Ïàøè
¼å âðàòèî ìàíäàò çà ñàñòàâ ïðâå âëàäå Êðàšåâñòâà ÑÕÑ. Ó àóäè¼åíöè¼è 2/15. äåöåìáðà 1919. Ïàøè
¼å ñàîïøòèî ðåãåíòó „äà ¼å ïîñëå äóãèõ ïðåãîâîðà ïîñòèãíóò ñïîðàçóì èçìåó ðàçíèõ ñòðàíàêà è äà ¼å ñàñòàâšåíà ëèñòà ìèíèñòàðà íîâîã êîíöåíòðàöèîíîã ìèíèñòàðñòâà çà öåëó òåðèòîðè¼ó êî¼à ñå ¼å ñïî¼èëà

52

25

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

ñà êðàšåâèíîì Ñðáè¼îì.”Ðåãåíò ¼å „ïðåáàöèî”Ïàøè
ó øòî ñå íè¼å „ïîñòàðàî äà ó êàáèíåò áóäå ïðèìšåí äð Ì. Íèí÷è
”è ñòàî „÷èíèòè è äðóãå”ïî Ïàøè
åâîì „öåœåœó íåîñíîâàíå çàìåðêå.” Ïàøè
¼å îäãîâîðèî äà ¼å ïðåñòîëîíàñëåäíèê ïîãðåøíî îáàâåøòåí è äà ¼å ðàíè¼å çíàî äà ðåãåíò „ïîêëàœà ïîâåðåœå... ïðèâàòíèì äîñòàâàìà”íå áè óëàçèî ó ïîñàî îêî îáðàçîâàœà ïðâå âëàäå è ñïðåìàí ¼å äà ïîäíåñå îñòàâêó. Ðåãåíò ¼å èç¼àâèî äà òî î÷åêó¼å îä Ïàøè
à, êî¼è ñå îäàçâàî œåãîâî¼ æåšè è çàìîëèî ãà äà ìó óâàæè îñòàâêó êàáèíåòà. Èàêî ñó ñå ñòðàíêå äîãîâîðèëå äà ïðåäñåäíèõ âëàäå áóäå Íèêîëà Ïàøè
, ðåãåíò Àëåêñàíäàð òî íè¼å æåëåî çáîã óíóòðàøœèõ, ñïîšíîïîëèòè÷êèõ è ðàçëîãà ëè÷íîã ïðåñòèæà. Îñòàâêà À£-143-1 56. ÏÐÅÑÒÎËÎÍÀÑËÅÄÍÈÊ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÊÀÐÀ€ÎЀÅÂÈ
Ðåãåíò ñåäè ó ôîòåšè, ó ñâå÷àíî¼ ãåíåðàëñêî¼ óíèôîðìè: áëóçè ñà åïîëåòàìà, îðäåœåì è åøàðïîì, ñà êàïîì ó äåñíî¼ è ñàášîì ó ëåâî¼ ðóöè. Ïîñëå Ïàøè
åâå îñòàâêå ðåãåíò Àëåêñàíäàð ¼å ìàíäàò ïîâåðèî Ñòî¼àíó Ïðîòè
ó êî¼è ¼å 20. äåöåìáðà 1918. íà êîíöåíòðàöèîíî¼ îñíîâè ñàñòàâèî ïðâó âëàäó Êðàšåâñòâà Ñðáà, Õðâàòà è Ñëîâåíàöà. Ó âëàäó ñó óøëè ïðåäñòàâíèöè í༼à÷èõ ñòðàíàêà èç ñâèõ ¼óãîñëîâåíñêèõ çåìàšà, èìàëà ¼å 18 ìèíèñòàðñòàâà, à ïîòïðåäñåäíèê ¼å áèî Àíòîí Êîðîøåö. Î œåíîì îáðàçîâàœó îáàâåøòåíå ñó 23. äåöåìáðà 1918. ñàâåçíè÷êå çåìšå. Âå
ïðè îáðàçîâàœó ïðâå âëàäå ÊÑÕÑ ðåãåíò ¼å ïîãàçèî ñòðàíà÷êè ñïîðàçóì äà ïðåäñåäíèê ïðâå âëàäå áóäå Íèêîëà Ïàøè
è èñïîšèî íåïàðëàìåíòàðíî ïîíàøàœå, îòêðèâà¼ó
è, ïî ìèøšåœó äåëà ïîëèòè÷àðà, äèêòàòîðñêå ñêëîíîñòè, à £îñèï Ñìîäëàêà îçíà÷èî ¼å îâ༠ðåãåíòîâ ïîòåç êàî äðæàâíè óäàð. Ðåãåíò, îäíîñíî êðàš Àëåêñàíäàð, íè¼å áèî ñàìî ìàíäàòîð âå
¼å äèðåêòíî óòèöàî íà ñàñòàâå âëàäà è îíå ñó çàâèñèëå îä œåãîâîã ïîâåðåœà, à íå îä ñêóïøòèíñêå âå
èíå. Âëàäå ñó ìàõîì ñàñòàâšàíå íà Äâîðó, à íå ó Íàðîäíî¼ ñêóïøòèíè è êðàš ¼å èçàçèâàî ìèíèñòàðñêå êðèçå è îáàðàî âëàäå. Îä 24 âëàäå êîëèêî ¼å îáðàçîâàíî ó ïåðèîäó îä 1918. äî 1928. ñàìî ñó äâå ïàëå ó Íàðîäíî¼ ñêóïøòèíè, äîê ñó îñòàëå ïîäíîñèëå îñòàâêå êàäà áè ñõâàòèëå äà ñó èçãóáèëå âëàäàðåâî ïîâåðåœå. Êàî øòî ¼å ðóøèî âëàäå ñà ñêóïøòèíñêîì âå
èíîì, êðàš Àëåêñàíäàð ¼å çàäðæàâàî îíå êî¼å íèñó èìàëå âå
èíó îäëàãàœåì ñåäíèöà Íàðîäíå ñêóïøòèíå è òàêî îíåìîãó
àâàî îïîçèöè¼ó äà ó ïàðëàìåíòó èçãëàñà íåïîâåðåœå âëàäè. Àíãàæó¼ó
è ñå ó ðåøàâàœó ïàðëàìåíòàðíèõ êðèçà êðàš ¼å èçëàçèî èç îêâèðà êî¼å ìó ¼å äàâàî Óñòàâ.

56

26

Ôîòîãðàôè¼à À£-66-630-1039

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

57. ÌÎÌÅ ÍÀÐÎÄÓ: ÑÐÁÈÌÀ, ÕÐÂÀÒÈÌÀ È ÑËÎÂÅÍÖÈÌÀ – ÌÀÍÈÔÅÑÒ ÏÐÅÑÒÎËÎÍÀÑËÅÄÍÈÊÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ, 24. ÄÅÖÅÌÁÀÐ 1918/ 6. £ÀÍÓÀÐ 1919. Ó ïðîãðàìñêî¼ äåêëàðàöè¼è ïðâå âëàäå ÊÑÕÑ ïðåñòîëîíàñëåäíèê Àëåêñàíäàð íà¼àâèî ¼å óâîåœå îïøòåã ïðàâà ãëàñà íà èçáîðèìà çà Óñòàâîòâîðíó ñêóïøòèíó, äîíîøåœå „Óñòàâà ó äóõó äðæàâíîã ¼åäèíñòâà ñà ïðîñòðàíèì ñàìîóïðàâàìà”, ïðàâåäíî ðåøàâàœå àãðàðíîã ïèòàœà, áðèãó î èñõðàíè íàðîäà è ïîðîäèöàìà ïàëèõ ðàòíèêà, à êàî íà¼ïðå÷è è íà¼âàæíè¼è çàäàòàê èñòàêàî ¼å óòâðèâàœå ãðàíèöà íîâîñòâîðåíå äðæàâå. Ïëàêàò Íàðîäíà áèáëèîòåêà Ñðáè¼å 58. ÁÅÑÅÄÀ ÊΣÎÌ £Å Ó ÈÌÅ ŒÅÃÎÂÎà ÂÅËÈ×ÀÍÑÒÂÀ ÏÅÒÐÀ ÏÐÂÎà ÊÐÀŠÀ ÑÐÁÀ, ÕÐÂÀÒÀ È ÑËÎÂÅÍÀÖÀ ŒÅÃÎÂÎ ÊÐÀŠÅÂÑÊÎ ÂÈÑÎ×ÀÍÑÒÂÎ ÍÀÑËÅÄÍÈÊ ÏÐÅÑÒÎËÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÎÒÂÎÐÈÎ ÑÅÄÍÈÖÅ ÏÐÈÂÐÅÌÅÍÎà ÍÀÐÎÄÍÎà ÏÐÅÄÑÒÀÂÍÈØÒÂÀ, ÁÅÎÃÐÀÄ 16. ÌÀÐÒ 1919. Ïðèâðåìåíî íàðîäíî ïðåäñòàâíèøòâî, ñàçâàíî óêàçîì îä 24. ôåáðóàðà 1919, ñàñòàëî ñå 1. ìàðòà, à ñåäíèöå ¼å 16. ìàðòà ñâå÷àíî îòâîðèî ðåãåíò Àëåêñàíäàð. Ó óâîäíîì äåëó Áåñåäå ïîçäðàâèî ¼å ïîñëàíèêå è „ñâó áðà
ó ñëàâíîã èìåíà: ñðïñêîãà, õðâàòñêîãà, ñëîâåíà÷êîãà”, èçðàçèî ðàäîñò øòî „âèøœè ïðîìèñàî óäîñòî¼è äîæèâåòè äàí êàäà ñå ïðâè ïóò ó ñâîì äóãîì èñòîðè¼ñêîì æèâîòó óçâèñèñìî ñâî¼îì ñâåø
ó äî ñðå
å: äà ñìî íà ¼åäíîì äðæàâíîì ñàáîðó ó ñàìî ¼åäíîì Íàðîäíîì Ïðåäñòàâíèøòâó êàî íåçàâèñíè ãîñïîäàðè ñâî¼å ñóäáèíå çàïî÷íåìî ïëåìåíèòó ñàðàäœó êðóíå è íàðîäà, íà äîáðî íàøå ëåïå ó¼åäèœåíå îòàŸáèíå è ñâèõ œåíèõ ñèíîâà è ê
åðè,” îäàî ïîøòó è çàõâàëèî ñå „îíèì àðìè¼àìà ¼óíàêà è ìó÷åíèêà êî¼è ïàäîøå çà îòàŸáèíó è îñòâàðåœå œåíå âåëèêå ìèñëè.”Èçðàçèî ¼å íàäó äà
å Êîíôåðåíöè¼à ìèðà ó Ïàðèçó äîíåòè ïðàâåäíå îäëóêå, à ó ïîãëåäó ñðåèâàœà óíóòðàøœèõ ïðèëèêà óêàçàî ¼å íà ïîòðåáó ðåøàâàœà àãðàðíîã ïèòàœà èñòàêàâøè „õèòíîñò ïîòðåáå äà ñå çåìšîðàäíèê ïîñëå õèšàäó ãîäèíà òåøêîã æèâîâàœà îñëîáîäè âåçà êî¼à ãà ¼îø ÷èíå çàâèñíèì îä âëàñíèêà çåìšå, êî¼ó îí ðàäè è äà îí ïîñòàíå ãîñïîäàð ãðóäå, êî¼ó íàòàïà ñâî¼èì çíî¼åì.” Ïðèâðåìåíî íàðîäíî ïðåäñòàâíèøòâî äîíåëî ¼å çàêîíå î äðæàâšàíñòâó, ó¼åäíà÷àâàœó êàëåíäàðà è ñâî¼ó çàêîíîäàâíó ôóíêöè¼ó èñöðïåëî äîíîøåœåì Çàêîíà î èçáîðèìà íàðîäíèõ ïîñëàíèêà çà Óñòàâîòâîðíó ñêóïøòèíó. Ôóíêöèîíèñàœå ÏÍÏ êàî âðõîâíîã ïðåäñòàâíè÷êîã è çàêîíîäàâíîã îðãàíà äðæàâå áèëî ¼å óâåëèêî îãðàíè÷åíî îä ñòðàíå âëàäå, êî¼à ¼å çà âðåìå œåãîâîã ìàíäàòà äîíåëà îêî 800 ïðîïèñà èç îáëàñòè ôèíàíñè¼à, ñîöè¼àëíå ïîëèòèêå è óíóòðàøœå óïðàâå. Áåñåäà Ñëóæáåíå íîâèíå Êðàšåâñòâà ÑÕÑ, áð. 19, 16. ìàðò 1919.

27

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

59

59. ÁÈÐÀ×ÊÈ ÎÄÁÎÐ Ó ÄÓÁÐÎÂÍÈÊÓ ÍÀ ÄÀÍ ÎÄÐÆÀÂÀŒÀ ÈÇÁÎÐÀ ÇÀ ÓÑÒÀÂÎÒÂÎÐÍÓ ÑÊÓÏØÒÈÍÓ, 28. ÍÎÂÅÌÁÀÐ 1920. Ïîñëå ñòâàðàœà ÊÑÕÑ ó ïîëèòè÷êîì æèâîòó íàøëå ñó ñå ìíîãîáðî¼íå ïàðòè¼å, ïîðåä ñòàðèõ (Íàðîäíà ðàäèêàëíà ñòðàíêà, Õðâàòñêà ïó÷êà ñåšà÷êà ñòðàíêà è îñòàëå) è íîâîîñíîâàíå ñòðàíêå (Äåìîêðàòñêà ñòðàíêà, Êîìóíèñòè÷êà ïàðòè¼à £óãîñëàâè¼å, £óãîñëîâåíñêà ìóñëèìàíñêà îðãàíèçàöè¼à, Ñàâåç çåìšîðàäíèêà è äðóãå). Ïðèëèêîì èçáîðà çà Óñòàâîòâîðíó ñêóïøòèíó óâåäåíî ¼å îïøòå ïðàâî ãëàñà çà ìóøêàðöå è òèìå ñó íàðî÷èòî äîáèëå ñòðàíêå ñà òåðèòîðè¼à êî¼å ñó äî 1918. áèëå ïîä Àóñòðîóãàðñêîì. Íà èçáîðèìà ñó çíàòàí äåî ãëàñîâà îñâî¼èëå ïîëèòè÷êå ãðóïå êî¼å ñó ñå çàëàãàëå çà ðåïóáëèêàíñêè îáëèê äðæàâíîã óðååœà, à ìàœå îä î÷åêèâàíîã îíå êî¼å ñó áèëå çà óíèòàðíó äðæàâó è ìîíàðõè¼ó. Áèðàíî ¼å 419 ïîñëàíèêà, à ìàíäàòå ñó îñâî¼èëè: Äåìîêðàòñêà ñòðàíêà 92, Íàðîäíà ðàäèêàëíà ñòðàíêà 91, Êîìóíèñòè÷êà ïàðòè¼à £óãîñëàâè¼å 58, Õðâàòñêà ïó÷êà ñåšà÷êà ñòðàíêà 50, Ñàâåç çåìšîðàäíèêà è Ñàìîñòàëíà êìåòè¼ñêà ñòðàíêà 39, £óãîñëîâåíñêà ìóñëèìàíñêà îðãàíèçàöè¼à 24, Ñëîâåíñêà šóäñêà ñòðàíêà 14, Õðâàòñêà ïó÷êà è áóœåâà÷êî-øîêà÷êà ñòðàíêà 13, Íàöèîíàëíà òóðñêà îðãàíèçàöè¼à åìè¼åò 8, Õðâàòñêà òåæà÷êà ñòðàíêà (Íàðîäíè êëóá) 7, Õðâàòñêà çà¼åäíèöà 4, Ðåïóáëèêàíñêà ñòðàíêà 3, Õðâàòñêà ñòðàíêà ïðàâà 2 è èçâàíñòðàíà÷êà ëèñòà (Òðóìáè
) 1 ìàíäàò. Ôîòîãðàôè¼à Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 25, 16. äåöåìáàð 1920. 60. ÏÐÈÂÐÅÌÅÍÈ ÏÎÑËÎÂÍÈÊ ÇÀ ÓÑÒÀÂÎÒÂÎÐÍÓ ÑÊÓÏØÒÈÍÓ, 8. ÄÅÖÅÌÁÀÐ 1920. Ìèíèñòàðñêè ñàâåò ÊÑÕÑ äîíåî ¼å Ïîñëîâíèê êî¼è ¼å ïîñëå ïðåòðåñà óñâî¼èëà Êîíñòèòóàíòà 28. ¼àíóàðà 1921. ñà íåçíàòíèì èçìåíàìà. Ïîñëîâíèê ¼å èçàçâàî áóðíå ðåàêöè¼å è ïîäåëèî ïðàâíèêå çàòî øòî ¼å ïðåäâèàî äà ïîñëàíèöè, ïîñëå âåðèôèêàöè¼å ìàíäàòà, ïîëîæå çàêëåòâó êðàšó è äà ¼å çà èçãëàñàâàœå Óñòàâà ïîòðåáíà ïðîñòà, à íå êâàëèôèêîâàíà âå
èíà. Ïîñëîâíèê À£-69-161-250 61. ÏÎÇÈ ÍÈÊÎËÈ ÏÀØÈ
Ó ÇÀ ÀÓÄÈ£ÅÍÖÈ£Ó ÊÎÄ ÐÅÃÅÍÒÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ, 16. ÄÅÖÅÌÁÀÐ 1920. Ïîçèâîì Ïàøè
ó ïî÷åëå ñó êîíñóëòàöè¼å ó Äâîðó îêî ôîðìèðàœà âëàäå. Ïàøè
¼å ó àóäè¼åíöè¼è èçëîæèî ïîëèòè÷êó ñèòóàöè¼ó è ¼à÷èíó ñòðàíàêà êàî è œèõîâ ñòàâ ïðåìà îñíîâíèì çàêîíèìà çà óðååœå äðæàâå. Âèäåâøè äà ¼å íà èçáîðèìà çà Óñòàâîòâîðíó ñêóïøòèíó äîøàî äî èçðàæà¼à àíòèìîíàðõèñòè÷êè, ðåïóáëèêàíñêè è êîìóíèñòè÷êè ïîêðåò, íàñóïðîò ïðèñòà-

28

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

ëèöàìà öåíòðàëèçìà è äðæàâíîã óíèòàðèçìà, ðåãåíò ¼å ïîâåðèî ìàíäàò Íèêîëè Ïàøè
ó. Ïîñëå èñöðïšó¼ó
èõ êîíñóëòàöè¼à, âðà
àœà è ïîíîâî äîáè¼åíîã ìàíäàòà Ïàøè
¼å 1. ¼àíóàðà 1921. îáðàçîâàî êîàëèöèîíó âëàäó ðàäèêàëà è äåìîêðàòà ÷è¼è ¼å îñíîâíè çàäàòàê áèî äà äîíåñå Óñòàâ Êðàšåâèíå. Ïîçèâ À£-143-3 62. ÏÎÐÓÊÀ ÇÀÑÒÓÏÍÈÊÀ ÐÅÏÓÁËÈÊÀÍÑÊÅ ÂÅ
ÈÍÅ ÁÀÍÑÊÅ ÕÐÂÀÒÑÊÅ ÐÅÃÅÍÒÓ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÓ, 11. ÔÅÁÐÓÀÐ 1921. Õðâàòñêà ðåïóáëèêàíñêà ñåšà÷êà ñòðàíêà ¼å íà çáîðó ó Çàãðåáó 8. äåöåìáðà 1920, êî¼åì ¼å ïðèñóñòâîâàëî 10.000 ñåšàêà èç ðàçíèõ êðà¼åâà Õðâàòñêå, ó èìå 240.000 áèðà÷à èç¼àâèëà äà íå ïðèçíà¼å äðæàâíî ó¼åäèœåœå îä 1. äåöåìáðà 1918, ïðîêëàìîâàëà „íåóòðàëíó Õðâàòñêó ñåšà÷êó ðåïóáëèêó” è èç¼àâèëà äà œåíè ïîñëàíèöè ìîãó ó÷åñòâîâàòè ñàìî ó Êîíñòèòóàíòè „ó êî¼î¼ ñå îäëóêå íå äîíîñå ìåóñîáíèì íàäãëàñàâàœåì âå
óçà¼àìíèì ñïîðàçóìîì”. Äâà ìåñåöà êàñíè¼å, 11. ôåáðóàðà 1921, âîñòâî ÕÐÑÑ ¼å óïóòèëî ïîðóêó ðåãåíòó Àëåêñàíäðó. Ó ïîðóöè çàñòóïíèöè èñòè÷ó äà ó¼åäèœåœå íè¼å èçâðøåíî íà ëåãàëàí è ëåãèòèìàí íà÷èí è äà „îä 1 ïðîñèíöà 1918 äî äàíàñ ñâåóêóïàí õðâàòñêè íàðîä, ò¼ õðâàòñêî ñåšàøòâî áåç èçíèìêå, ñ âåëèêîì âå
èíîì õðâàòñêå èíòåëèãåíöè¼å íå ñàìî øòî ñå íå ñìàòðà îñëîáîåíèì, íåãî ñå ñìàòðà òàêî ïîòëà÷åíèì êàî øòî íè¼å áèî ¼îø íèêàä ó ñâî¼î¼ ïðîøëîñòè... Õðâàòñêà ïðîøëîñò à íàðî÷èòî ïðåãîðêî èñêóñòâî îâèõ çàäœèõ äâè¼ó ãîäèíà ó÷è íàñ äà ìè Õðâàòè è Ñðáè íèñìî ¼åäàí íàðîä ó ïîëèòè÷êîì ñìèñëó òå ðè¼å÷è ò¼ äà Õðâàòñêà ñà ñâî¼îì îãðîìíîì ðåïóáëèêàíñêîì ñåšà÷êîì âå
èíîì íå ìîæå áèòè ¼åäíà äðæàâà ñà Ñðáè¼îì”. Çàñòóïíèöè ìîëå ðåãåíòà äà „õðâàòñêîì íàðîäó è œåãîâî¼ ìèðíî è ñëîáîäíî èçàáðàíî¼ çàñòóïíè÷êî¼ âå
èíè ïðåïóñòè ñëîáîäíî ïîšå äà èçâðøàâà¼ó
è ïîòïóíî è íåîãðàíè÷åíî ïðàâî íàðîäíîã ñàìîîïðåäåšåœà ïðåóçìå ñâåóêóïíó äðæàâíó âëàäó è óïðàâó ó Õðâàòñêî¼ è äà çàäîâîšíó è ñðå
íó è óðååíó Õðâàòñêó ïðèâåäå ó ñëîáîäíó óãîâîðíó çà¼åäíèöó ñà Ñðáè¼îì è îñòàëèì çåìšàìà íàøåã çà¼åäíè÷êîã ìåóíàðîäíîã ïîäðó÷¼à.” Ïîðóêà À£-335-15/1 63. ÏÐÅÄËÎà ÓÑÒÀÂÀ (ÊÐÀŠÅÂÈÍÅ ÑÐÁÀ, ÕÐÂÀÒÀ È ÑËÎÂÅÍÀÖÀ) ÇÅÌŠÎÐÀÄÍÈ×ÊÅ ÑÒÐÀÍÊÅ, ÔÅÁÐÓÀÐ 1921. Ïîñëàíèöè Ñàâåçà çåìšîðàäíèêà ïîäíåëè ñó 14. ôåáðóàðà 1921. Óñòàâîòâîðíîì îäáîðó Óñòàâîòâîðíå ñêóïøòèíå ïðåäëîã Óñòàâà. Îâà ñòðàíêà ñå çàëàãàëà çà äðæàâó êî¼à áè áèëà ïîëèòè÷êà çà¼åäíèöà ó êî¼î¼ áè äðæàâíà óïðàâà ïðèïàäàëà çåìšîðàäíèöèìà çàòî øòî îíè ÷èíå âå
èíó ñòàíîâíèøòâà ÊÑÕÑ. Çàêîíîäàâíó ôóíöè¼ó ó äðæàâè âðøèëà áè Íàðîäíà ñêóïøòèíà ñàñòàâšåíà îä äåëåãà-

29

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

òà ñòðóêîâíèõ, ïðîôåñèîíàëíèõ è çàäðóæíèõ îðãàíèçàöè¼à. Êðàš íå áè èìàî øèðîêèõ „êðóíñêèõ ïðåðîãàòèâà” âå
ñàìî ïðàâî íà ïðåäñòàâšàœå äðæàâå, èìåíîâàœå îäðååíîã áðî¼à âèøèõ äðæàâíèõ ôóíêöèîíåðà, ÷ëàíîâà âëàäå, àëè áåç ïðàâà äà ñìåíè âëàäó. Íàðîäíà ñêóïøòèíà áèðàëà áè ïðåäñåäíèêà íàðîäíå âëàäå íà äâå ãîäèíå. Íàöðò Óñòàâà ïðåäâèàî ¼å îáëàñíå è ìåñíå ñàìîóïðàâå ñà çàñåáíèì îðãàíèìà óïðàâå. Íåêîëèêî ãîäèíà êàñíè¼å, 1928, Ñàâåç çåìšîðàäíèêà ¼å øòàìïàî íàöðò Óñòàâà. Íà êðà¼ó òåêñòà £îâàí £îâàíîâè
– Ïèæîí ¼å çàáåëåæèî äà ¼å „çáîã òîã ïðåäëîãà Óñòàâà Ñàâåç çåìšîðàäíèêà äîøàî ó ñóêîá ñà ðåãåíòîì”êàî è ñâî¼å ðàçãîâîðå ñà êðàšåì Àëåêñàíäðîì î êðàšåâèì ïðåðîãàòèâèìà. Íàöðòå óñòàâà Óñòàâîòâîðíîì îäáîðó ïîðåä âëàäå Êðàšåâèíå Ñðáà, Õðâàòà è Ñëîâåíàöà, äîñòàâèëè ñó Íàðîäíè êëóá, £óãîñëîâåíñêè êëóá, Õðâàòñêà ðåïóáëèêàíñêà ñåšà÷êà ñòðàíêà, Ñîöè¼àëèñòè÷êà ñòðàíêà, Ðåïóáëèêàíñêà ñòðàíêà, £óãîñëîâåíñêà ìóñëèìàíñêà îðãàíèçàöè¼à, £îñèï Ñìîäëàêà, Ñòî¼àí Ïðîòè
è äðóãè. Ïðåäëîã Óñòàâà À£-80-32/218-240 64. ÓÑÒÀ ÊÐÀŠÅÂÈÍÅ ÑÐÁÀ, ÕÐÂÀÒÀ È ÑËÎÂÅÍÀÖÀ – ÂÈÄÎÂÄÀÍÑÊÈ ÓÑÒÀ 1921. Óñòàâ ¼å èçãëàñàí íåçíàòíîì ïðîñòîì âå
èíîì îä 223 ãëàñà, ïðîòèâ ¼å áèëî 35, à 158 ïîñëàíèêà ¼å áèëî îäñóòíî. Çà Óñòàâ ñó ãëàñàëè Íàðîäíà ðàäèêàëíà ñòðàíêà, Äåìîêðàòñêà ñòðàíêà, Ñëîâåíà÷êà êìåòè¼ñêà ñòðàíêà, Çåìšîðàäíè÷êà ñòðàíêà, £óãîñëîâåíñêà ìóñëèìàíñêà îðãàíèçàöè¼à è åìè¼åò. Äà áè îáåçáåäèëà ïîòðåáíó âå
èíó, Âëàäà ¼å ïîñòèãëà ñïîðàçóì ñà åìè¼åòîì äàí óî÷è èçãëàñàâàœà Óñòàâà. Ìóñëèìàíñêå ñòðàíêå ñó ãëàñàëå çà Óñòàâ ó çàìåíó çà íîâ÷àíó êîìïåíçàöè¼ó áåãîâèìà, êî¼è èíà÷å íèñó èìàëè ïðàâî íà îáåøòå
åœå çà çåìšó îäóçåòó àãðàðíîì ðåôîðìîì. Íà¼âèøèì ïðàâíèì àêòîì Êðàšåâèíå èçìåó îñòàëîã îäðååíè ñó ñèñòåì äðæàâíîã óðååœà, îáëèê âëàäàâèíå è êðàšåâè ïðåðîãàòèâè. Êðàš ¼å ïîòâðèâàî è ïðîãëàøàâàî çàêîíå; ïîñòàâšàî äðæàâíå ÷èíîâíèêå; äàâàî âî¼íå ÷èíîâå è îäëèêîâàœà; áèî ¼å âðõîâíè çàïîâåäíèê âî¼ñêå; èìàî ¼å ïðàâî àìíåñòè¼å è ïîìèëîâàœà; ïðåäñòàâšàî ¼å äðæàâó ó ñâèì œåíèì îäíîñèìà ñà äðóãèì çåìšàìà; ñàçèâàî ¼å, îòâàðàî è ðàñïóøòàî Íàðîäíó ñêóïøòèíó; èìàî ¼å ïðàâî çàêîíîäàâíå èíèöè¼àòèâå; ñóäñêå ïðåñóäå è ðåøåœà èçðèöàíè ñó è èçâðøàâàíè ó œåãîâî èìå; èìåíîâàî ¼å ïðåäñåäíèêà è ÷ëàíîâå Ìèíèñòàðñêîã ñàâåòà êî¼è ñó áèëè îäãîâîðíè œåìó è Íàðîäíî¼ ñêóïøòèíè; ïðåäñòàâšàî ¼å íåïðèêîñíîâåíî ëèöå, íèêîìå íè¼å îäãîâàðàî íèòè ¼å ìîãàî áèòè òóæåí.

64

30

Óñòàâ À£-72-3-21

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

65. ÏÐÅÑÒÎËÎÍÀÑËÅÄÍÈÊ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÎËÀÆÅ ÇÀÊËÅÒÂÓ ÍÀ ÂÈÄÎÂÄÀÍÑÊÈ ÓÑÒÀÂ, 29. £ÓÍ 1921. Ó ïðèñóñòâó ÷ëàíîâà Âëàäå, ïðåäñåäíèøòâà Êîíñòèòóàíòå è ïîñëàíèêà ïðåñòîëîíàñëåäíèê ¼å ñòî¼å
è êð༠ñòîëà ñà äåñíîì ðóêîì íà £åâàíåšó ïîëîæèî çàêëåòâó: „Ó èìå Œåãîâîã Âåëè÷àíñòâà êðàšà Ïåòðà çàêëèœåì ñå ñâåìîãó
èì Áîãîì äà
ó Óñòàâ íåïîâðåäàí äðæàòè, äà
ó ïî œåìó è çàêîíèìà âëàäàòè, äà
ó ÷óâàòè ¼åäèíñòâî íàðîäà è öåëèíó äðæàâíå îáëàñòè è äà
ó ñâèì ñâî¼èì òåæœàìà è äåëèìà äîáðî íàðîäà ïðåä î÷èìà èìàòè. Òàêî ìè Ãîñïîä Áîã ïîìîãàî! Àìèí!” Äðóãè ïóò ¼å êàî êðàš ïîëîæèî çàêëåòâó íà Óñòàâ 8. íîâåìáðà 1921, ïîñëå ïîâðàòêà èç Ïàðèçà. Ôîòîãðàôè¼à Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 28, 14. ¼óë 1921.

65

66. ÀÒÅÍÒÀÒÎÐ ÑÏÀÑΣŠÑÒÅ£È
ÍÅÏÎÑÐÅÄÍÎ ÏÎÑËÅ ÕÀÏØÅŒÀ, ÁÅÎÃÐÀÄ 29. £ÓÍ 1921. Ìîëåðñêè ðàäíèê, êîìóíèñòà Ñïàñî¼å Ñòå¼è
èç Êàœèæå, 29. ¼óíà 1921. ïîêóøàî ¼å àòåíòàò íà ðåãåíòà Àëåêñàíäðà. Ñà ïðîçîðà òðå
åã ñïðàòà çãðàäå Ìèíèñòàðñòâà ãðàåâèíà ó èçãðàäœè, ó óëèöè Ìèëîøà Âåëèêîã, áàöèî ¼å áîìáó êî¼à ¼å óäàðèëà ó áàíäåðó è åêñïëîäèðàëà ó âàçäóõó, ðàíèëà íåêîëèêî ëèöà èç ïóáëèêå è äâî¼èöó ãàðäèñòà, à ðåãåíò è Íèêîëà Ïàøè
ñó îñòàëè íåïîâðååíè. Àòåíòàòîð ¼å ïîêóøàî äà ïîáåãíå, àëè ¼å óõâà
åí ó äâîðèøòó çãðàäå. Íà Âèäîâäàíñêîì ïðîöåñó àòåíòàòîðà ¼å áðàíèëî âèøå àäâîêàòà ìåó êî¼èìà ¼å áèî è Äðàãèøà Âàñè
. Ñòå¼è
¼å îñóåí íà ñìðò, àëè ìó ¼å êàçíà çàìåœåíà äîæèâîòíîì ðîáè¼îì íà ìîëáó ìëàäå êðàšèöå Ìàðè¼å. Ôîòîãðàôè¼à Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 28, 14. ¼óë 1921. 67. ÏÐÅÑÒÎËÎÍÀÑËÅÄÍÈÊ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÍÀ ÄÅÔÈËÅÓ ÒÐÓÏÀ ÍÀ ÒÅÐÀÇÈ£ÀÌÀ, 29. £ÓÍ 1921. Ðåâè¼à òðóïà ïðèðååíà ¼å ó ÷àñò äîíîøåœà è ïîëàãàœà ðåãåíòîâå çàêëåòâå íà Âèäîâäàíñêè óñòàâ. Ïðåñòîëîíàñëåäíèêà ¼å íà Òåðàçè¼àìà áóðíî ïîçäðàâèî íàðîä êî¼è ¼å ñàçíàî çà íåóñïåëè àòåíòàò. £åäíà äåâî¼êà ìó ¼å ïðåäàëà âåíàö öâå
à êî¼è ¼å ñòàâšåí êîœó îêî âðàòà. Ôîòîãðàôè¼à Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 28, 14. ¼óë 1921.

31

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

68. ÊÀÐÒÀ ÊÐÀŠÅÂÈÍÅ ÑÐÁÀ, ÕÐÂÀÒÀ È ÑËÎÂÅÍÀÖÀ (ÀÄÌÈÍÈÑÒÐÀÒÈÂÍA ÏÎÄÅËA ÍÀ ÎÁËÀÑÒÈ), 1924. Óðåäáîì îä 26. àïðèëà 1922. Êðàšåâèíà ¼å ïîäåšåíà íà îáëàñòè ïî ãåîãðàôñêîì, ñîöè¼àëíîì è åêîíîìñêîì êðèòåðè¼óìó, à íå ïî åòíè÷êîì è èñòîðè¼ñêîì íà÷åëó, ìàäà ñå è îíè íèñó ìîãëè èçáå
è. Íà ÷åëó îáëàñòè íàëàçèî ñå âåëèêè æóïàí, ïîñòàâšåí îä êðàšà, êî¼è ¼å îäãîâîðàî çà ðàä äðæàâíå óïðàâå. Ïàðàëåëíî ñà îðãàíèìà äðæàâíå óïðàâå ïîñòî¼àëè ñó è îðãàíè ñàìîóïðàâå, àëè ñà îãðàíè÷åíèì íàäëåæíîñòèìà. Ñðáè¼à ¼å áèëà „óñèòœåíà” íà 14 îáëàñòè, Áîñíà è Õåðöåãîâèíà ïîäåšåíà ¼å íà 6 îáëàñòè „ó ñâî¼èì ñàäàœèì ãðàíèöàìà”, Õðâàòñêà íà 4, Âî¼âîäèíà íà 4, Ìàêåäîíè¼à íà 3, Ñëîâåíè¼à íà 2, à Öðíà Ãîðà ñå íàøëà ó ¼åäíî¼ îáëàñòè. Ñïðîâîåœå Óðåäáå, íàðî÷èòî ó Õðâàòñêî¼, îäëàãàíî ¼å íåêîëèêî ãîäèíà è áèëî ¼å ïðåäìåò ïîëèòè÷êèõ ïîãîäáè çàòî øòî ñó ñå Õðâàòè ïðîòèâèëè „ïàðöåëàöè¼è.” Êàðòà Âî¼íîãåîãðàôñêè èíñòèòóò, Áåîãðàä

69. ÐÅÇÓËÒÀÒÈ ÈÇÁÎÐÀ ÎÄ 18. ÌÀÐÒÀ 1923. Áèðà÷è ñó ñå íà îâèì êàî è íà ñâèì îïøòèì èçáîðèìà ó Êðàšåâèíè îïðåäåšèâàëè ïðåìà åòíè÷êî¼ è âåðñêî¼ ïðèïàäíîñòè, íàðî÷èòî ó Õðâàòñêî¼ è Áîñíè è Õåðöåãîâèíè. Íà¼âå
è áðî¼ ìàíäàòà îñâî¼èëå ñó ðåãèîíàëíå è íàöèîíàëíå ñòðàíêå, à íåóñïåõ ñó äîæèâåëå îíå êî¼å ñó çàñòóïàëå ïðîãðàì „íàðîäíîã ¼åäèíñòâà” è ¼óãîñëîâåíñòâà. Èçáîðíî çàêîíîäàâñòâî ¼å íà÷èíîì ðàñïîðåèâàœà ìàíäàòà áèëî ïðèëàãîåíî èíòåðåñèìà âåëèêèõ ñòðàíàêà. Ïèòàœå äðæàâíîã óðååœà äîáèëî ¼å êšó÷íî ìåñòî ó èçáîðíèì ñòðàíà÷êèì ïðîãðàìèìà 1923. ãîäèíå. Èàêî ¼å âëàäà îáàâåçàëà ëîêàëíå âëàñòè äà èçáîðíî¼ àãèòàöè¼è ïîëèòè÷êèõ ñòðàíàêà „íå ïðàâå íèêàêâå ñìåòœå, äîê ñå îíà âîäè ó ãðàíèöàìà çàêîíà,” ïàðëàìåíòàðíè èçáîðè ñó îáèëîâàëè òåðîðîì „îäîçãî è îäîçäî”êî¼è ¼å óãðîæàâàî íå ñàìî îñíîâíà ïîëèòè÷êà ïðàâà âå
è åãçèñòåíöè¼ó ïîëèòè÷êèõ ïðîòèâíèêà. Ãëàâíà îäëèêà êàìïàœå çà èçáîðå 1923. áèëà ¼å áåçîáçèðíîñò êî¼îì ñó ðàäèêàëè íàñòî¼àëè äà ñå îáðà÷óíà¼ó ñà äåìîêðàòàìà, ÷àê è ïî öåíó óñòóïàœà ìàíäàòà àíòèáåîãðàäñêèì ñòðàíêàìà êàî øòî ¼å ÕÐÑÑ. Íà èçáîðèìà ¼å áèðàíî 312 ïîñëàíèêà, à ìàíäàòå ñó äîáèëè: Íàðîäíà ðàäèêàëíà ñòðàíêà 108, Õðâàòñêà ðåïóáëèêàíñêà ñåšà÷êà ñòðàíêà 70, £óãîñëîâåíñêà äåìîêðàòñêà ñòðàíêà 51, Ñëîâåíñêà šóäñêà è Õðâàòñêà ïó÷êà ñòðàíêà 21, £óãîñëîâåíñêà ìóñëèìàíñêà îðãàíèçàöè¼à – Ñïàõî 18, åìè¼åò 14, Ñàâåç çåìšîðàäíèêà (Çåìšîðàäíè÷êà ñòðàíêà) 10, Íåìà÷êà ñòðàíêà 8, Áóœåâà÷êî øîêà÷êà ñòðàíêà 3, Öðíîãîðñêà ôåäåðàëèñòè÷êà ñòðàíêà 2, Òðóìáè
–Äðèíêîâè
2, Ñî-

32

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

öè¼àë-äåìîêðàòñêà ñòðàíêà 2, Ñðïñêà ñòðàíêà 1, Ðóìóíñêà ñòðàíêà 1 è Ñàìîñòî¼íà êìåòè¼ñêà ñòðàíêà 1. Êàðòà Ïîëèòèêà, 12. ôåáðóàð 1925. À£-305-38-69 70. ÇÀÁÅËÅØÊÀ ÊÐÀŠÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ ÏÎÂÎÄÎÌ ÐÅÔÅÐÈÑÀŒÀ ŠÓÁÅ £ÎÂÀÍÎÂÈ
À Î ÐÀÇÃÎÂÎÐÈÌÀ ÍÈÊÎËÅ ÏÀØÈ
À ÑÀ ÌÀ×ÅÊÎÌ È ÊÐŒÅÂÈ
ÅÌ Ó ÁÅÎÃÐÀÄÓ, 10. ÀÏÐÈË 1923. Ïîâîäîì ðåôåðèñàœà ïðåäñåäíèêà Íàðîäíå ñêóïøòèíå î ðàçãîâîðèìà ïðåäñåäíèêà Âëàäå ñà Ðàäè
åâèì èçàñëàíèöèìà êðàš Àëåêñàíäàð ¼å çàáåëåæèî äà ¼å œèõîâ äîëàçàê ó Áåîãðàä ïðîóçðîêîâàí „1. ïî÷åòêîì èçâðøåœà ïàðöåëàöè¼å, 2. øòî ñó ÷óëè äà ñå âîäå ïðåãîâîðè èçìåó ðàäèêàëà è Ïðèáè
åâè
à. Ïà òðåáà ¼åäíî è äðóãî ïðåêèíóòè.” Íà êðà¼ó êðàš ¼å çàïèñàî äà èçàñëàíèöè ñìàòðà¼ó êàêî „ñïîðàçóì íå çíà÷è íèøòà àêî ñå íå ìèñëè íà ðåâèçè¼ó Óñòàâà.” Òðè äàíà êàñíè¼å ÕÐÑÑ, ÑËÑ, £ÌÎ è Íàðîäíà ðàäèêàëíà ñòðàíêà ïîòïèñàëè ñó ó Çàãðåáó Ìàðêîâ ïðîòîêîë î ïðåäóñëîâèìà çà ïîñòèçàœå êîíà÷íîã ñïîðàçóìà. Ïîòïèñíèöè ïðîòîêîëà ïîñòèãëè ñó äîãîâîð ó âåçè ñà ïðîìåíîì ðåæèìà àäìèíèñòðàöè¼å è áåçóñëîâíèì îáóñòàâšàœåì çàïî÷åòèõ „ïàðöåëàöè¼à” Õðâàòñêå, Ñëîâåíè¼å, Áîñíå è Õåðöåãîâèíå, èçáîðîì ïðåäñåäíèøòâà ñêóïøòèíå è õîìîãåíå ðàäèêàëñêå âëàäå. Çàáåëåøêà À£-335-18/5

71

71. ÇÁÎÐ ÍÀÐÎÄÍÅ ÎÄÁÐÀÍÅ ÍÀ ÒÅÐÀÇÈ£ÀÌÀ, 29. ÀÏÐÈË 1923. Íà ïî÷åòêó çáîðà óïó
åíè ñó ïîçäðàâíè òåëåãðàìè êðàšó Àëåêñàíäðó è ïðåäñåäíèêó Íàðîäíå îäáðàíå âî¼âîäè Ñòåïè Ñòåïàíîâè
ó. Çáîð ¼å äîíåî ðåçîëóöè¼ó ó êî¼î¼ ¼å èñòàêíóòî äà „Áåîãðààíè è ñâè ðîäîšóáèâè åëåìåíòè èç öåëå íàøå îòàŸáèíå íåîäñòóïíî îñòà¼ó íà òåìåšó íàðîäíîã äðæàâíîã ¼åäèíñòâà, äà
å äî êðà¼à èñòðà¼àòè ó áîðáè ñà ñâèì àíòèäðæàâíèì è ñåïàðàòèñòè÷êèì ïîêðåòèìà è äà íå
å äîçâîëèòè ðóøåœå äðæàâå è àìïóòàöè¼ó íàøåã íàðîäíîã òåëà”è çàòðàæåíî äà ñå øòî ïðå, áåç îáçèðà íà ïàðòè¼ñêå èíòåðåñå, îáðàçó¼å ñíàæíà è åíåðãè÷íà âëàäà. Ôîòîãðàôè¼à Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 19, 10. ì༠1923. 72. ÂΣÂÎÄÀ ÑÒÅÏÀ ÑÒÅÏÀÍÎÂÈ
Òðàæå
è èçëàç èç äóãîòðà¼íå ïàðëàìåíòàðíå êðèçå êðàš ¼å 15. ìà¼à 1924. óïóòèî ïèñìî âî¼âîäè Ñòåïè Ñòåïàíîâè
ó. Ó íàìåðè äà âî¼âîäè ïîâåðè ìàíäàò çà ñàñòàâ íåóòðàëíå, âàíñòðàíà÷êå, âëàäå ïèòàî ãà ¼å: „Æåëèì çíàòè äà ëè ìîãó ðà-

72

33

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

Àðõèâ ÑÖÃ

÷óíàòè íà Âàñ ¼åð òàêâî¼ âëàäè íå âèäèì êîãà áè äðóãîã ñòàâèî íà ÷åëî äî ñâîã ñòàðîã âî¼âîäó êî¼è âå
ñâî¼èì èìåíîì è ãëàñîì øèðîì íàøå çåìšå çíà÷è ÷èòàâ ïðîãðàì.” Âî¼âîäà ¼å âëàäàðó îäãîâîðèî: „Ìî¼ êðàš ìîæå ðàñïîëàãàòè ìî¼èì áè
åì êàä ãîä íàå çà ïîòðåáíî ðàäè äîáðà îòàŸáèíå.” Âàíïàðëàìåíòàðíîì ðåøåœó êðèçå ïîä¼åäíàêî ñó ñå îøòðî ñóïðîòñòàâèëå è îïîçèöè¼à è ñòðàíêå íà âëàñòè çàòî øòî ñó è ¼åäíè è äðóãè ðàäè¼å áèëè çà ïðîòèâíè÷êó ñòðàíó íà âëàñòè íåãî çà âàíïàðëàìåíòàðíó âëàäó. Ôîòîãðàôè¼à Ñïîìåíèöà âî¼âîäå Ñòåïå Ñòåïàíîâè
à, Áåîãðàä 1930. 73. ÏÐÎÃËÀÑ ÎÏÎÇÈÖÈÎÍÎÃ ÁËÎÊÀ ÍÀÐÎÄÓ ÊÐÀŠÅÂÈÍÅ ÑÐÁÀ, ÕÐÂÀÒÀ È ÑËÎÂÅÍÀÖÀ, 29. ÌÀ£ 1924. Ïàðëàìåíòàðíà êðèçà ó ïðîëå
å 1924. ðåøåíà ¼å òàêî øòî ¼å Íèêîëà Ïàøè
îáðàçîâàî íîâó âëàäó, âåðèôèêîâàíè ñó ìàíäàòè ïîñëàíèêà ÕÐÑÑ, à êðàš ¼å îäëîæèî çàñåäàœå Íàðîäíå ñêóïøòèíå. Îïîçèöèîíè áëîê ¼å 29. ìà¼à îäëàãàœå ñåäíèöà îöåíèî êàî „äðæàâíè óäàð” è ïîçâàî íàðîä äà ïðèõâàòè „áîðáó çà ñâî¼à îñíîâíà ïðàâà à íàðî÷èòî è çà ñâî¼ ñóâåðåíèòåò.” Òðå
åã ¼óíà Šóáà Äàâèäîâè
è Àíòîí Êîðîøåö óïóòèëè ñó òåëåãðàì êðàšó Àëåêñàíäðó è çàìîëèëè ãà äà ñàçîâå âàíðåäíî çàñåäàœå Íàðîäíå ñêóïøòèíå êàêî áè ñå ñïîðàçóìíî ñà œèì, „à ïðåêî ïàðëàìåíòàðíå è îäãîâîðíå âëàäå, îäìàõ ïðåäóçåëå ñâå ïîòðåáíå ìåðå çà çàøòèòó âèòàëíèõ èíòåðåñà íàðîäíèõ.” Ïðîãëàñ Ïîëèòèêà, 30. ì༠1924. À£-305-37-68 74. ÒÐÅ
À ÂËÀÄÀ ŠÓÁÅ ÄÀÂÈÄÎÂÈ
À, 27. £ÓË 1924. Ïîøòî ¼å âëàäà íàöèîíàëíîã áëîêà (ðàäèêàëà è ñàìîñòàëíèõ äåìîêðàòà) ðàäèëà áåç ïàðëàìåíòà ó êîìå íè¼å ìîãëà äà îáåçáåäè ïîòðåáíó âå
èíó, Íèêîëà Ïàøè
¼å 17. ¼óëà 1924. ïîäíåî îñòàâêó è êðàš ¼å áèî ïðèìîðàí äà îáðàçîâàœå âëàäå ïîâåðè ñòðàíêàìà îïîçèöèîíîã áëîêà. Šóáà Äàâèäîâè
¼å 27. ¼óëà ôîðìèðàî êîàëèöèîíó âëàäó îä ÄÑ, £ÌÎ, ÑËÑ è ãðóïå íåçàâèñíèõ ðàäèêàëà, à ÷åòèðè ðåñîðà ñó áèëà ðåçåðâèñàíà çà ÕÐÑÑ. Ó ïðîãðàìó âëàäå Äàâèäîâè
¼å èñòàêàî ïîòðåáó äà ñå ñòâîðè ïîâîšíà àòìîñôåðà óçà¼àìíîã ðàçóìåâàœà è òðïåšèâîñòè êàêî áè ñå êàñíè¼å ìîãëî ïðèñòóïèòè ñïîðàçóìó ñà Õðâàòèìà î ïèòàœó äðæàâíîã ïðåóðååœà. Äàâèäîâè
åâà âëàäà ¼å 23. àâãóñòà 1924. äîíåëà îäëóêó î ïîíîâíîì óñïîñòàâšàœó Ïîêðà¼èíñêå óïðàâå çà Õðâàòñêó è Ñëàâîíè¼ó ó „èñòîðè¼ñêèì ãðàíèöàìà,” øòî ¼å çíà÷èëî äî Çåìóíà. Ôîòîãðàôè¼à Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 32, 10. àâãóñò 1924.

34

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

74 75. ÏÐΣÅÊÀÒ ÈÇ£ÀÂÅ ÊÐÀŠÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ ÏÎÂÎÄÎÌ ÐÅÇÎËÓÖȣŠÕÐÂÀÒÑÊÎà ÍÀÐÎÄÍÎà ÇÀÑÒÓÏÑÒÂÀ È ÃÎÂÎÐÀ ÑÒ£ÅÏÀÍÀ ÐÀÄÈ
À 23. ÎÊÒÎÁÐÀ 1924. Íà âàíðåäíî¼ ñåäíèöè ó Çàãðåáó ïîñëàíèöè ÕÐÑÑ îñóäèëè ñó ñâàêè ïîêóø༠äà äðóãè óñòàâíè ôàêòîð ïîñðåäíî è íåïîñðåäíî óòè÷å íà îäëóêå ïàðëàìåíòà, à Ðàäè
¼å ðåêàî äà Õðâàòè æåëå ñïîðàçóì ñà ñðïñêèì íàðîäîì, àëè òàêàâ êî¼è
å äîíåòè „ñàìîñòàëíó ñåšà÷êó Õðâàòñêó ó îêâèðó £óãîñëàâè¼å”, íàãëàñèâøè äà
å ó îñòâàðåœó òèõ öèšåâà ïîìî
ïðóæèòè Åâðîïà è ñîâ¼åòñêà âëàäà.

35

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

Àðõèâ ÑÖÃ

Ïîñëå ñàñòàíêà ó Çàãðåáó êðàš ¼å ñàñòàâèî èç¼àâó êî¼ó ¼å Äàâèäîâè
òðåáàëî äà îá¼àâè è ó êî¼î¼ ¼å èçðàçèî ðàçî÷àðåœå ó Ðàäè
à è óâåðåœå äà âîè ÕÑÑ íè¼å ñòàëî äî ñïîðàçóìà íàâîäå
è „äîê ãîä ã. Ðàäè
áóäå ïðåäñòàâšàî Õðâàòå è ãîâîðèî ó œèõîâî èìå, íåìà íèòè ìîæå áèòè ñïîðàçóìà.” Îáå
àî ¼å Äàâèäîâè
ó ìàíäàò çà ñàñòàâ âëàäå êî¼à áè ñïðîâåëà èçáîðå. Ïðåäñåäíèêà âëàäå íè¼å ïîêîëåáàëà îâà ïðèìàìšèâà ïîíóäà è âåøòî ¼å èçáåãàî äà îá¼àâè êðàšåâ ïðåäëîã êîìèíèêåà. Ïîñëàî ¼å ó äâîð ìèíèñòðà Ìàðèíêîâè
à ñà ñâî¼îì èç¼àâîì êî¼à ñå çíàòíî ðàçëèêîâàëà îä êðàšåâîã êîíöåïòà è „áèëà ¼å íå¼àñíà è êîëåášèâà”. Êðàš ¼å ðåêàî ìèíèñòðó äà ãà èç¼àâà „íå çàäîâîšàâà” ¼åð àêî áè ïîä òèì óñëîâèìà äàî Äàâèäîâè
ó ìàíäàò äà ñïðîâîäè èçáîðå, îíäà „íå
å áèòè îí òà¼, íåãî Ðàäè
êî¼è
å èõ ó ñòâàðè èçâðøèòè.” Çàáåëåøêà À£-335-18/5 76. ÎÑÌÀ ÂËÀÄÀ ÍÈÊÎËÅ ÏÀØÈ
À, 6. ÍÎÂÅÌÁÀÐ 1924. Ïîñëå îñòàâêå ìèíèñòðà âî¼ñêå è ìîðíàðèöå ãåíåðàëà ÕàŸè
à çáîã ñóáâåðçèâíå ïðîïàãàíäå Ñò¼åïàíà Ðàäè
à ó âî¼ñöè, Šóáà Äàâèäîâè
¼å 15. îêòîáðà 1924. ïîäíåî îñòàâêó íà çàõòåâ êðóíå è âëàäà ¼å ïàëà âàí ïàðëàìåíòà èàêî ¼å èìàëà âå
èíó. Óñëåäèëà ¼å äóãà ïàðëàìåíòàðíà êðèçà êî¼à ¼å îêîí÷àíà îáðàçîâàœåì âëàäå îä ñòðàíàêà Íàöèîíàëíîã áëîêà (ðàäèêàëà è ñàìîñòàëíèõ äåìîêðàòà) ñà çàäàòêîì äà ñïðîâîäè Óñòàâ è ïðèïðåìè èçáîðå. Òðå
à âëàäà Ïàøè
–Ïðèáè
åâè
(„Ï. Ï.” âëàäà) íè¼å ñå ïî¼àâèëà ïðåä Ñêóïøòèíîì ó êî¼î¼ íè¼å èìàëà âå
èíó. Êðàš ¼å óêàçîì 10. íîâåìáðà 1924. ðàñïóñòèî Íàðîäíó ñêóïøòèíó è ðàñïèñàî èçáîðå çà 8. ôåáðóàð 1925. Ïðâè êîðàöè Ïàøè
åâå âëàäå áèëè ñó óñðåäñðååíè íà êîðèãîâàœå ìåðà ïðåòõîäíå âëàäå. Âå
13. íîâåìáðà âëàäà ¼å äîíåëà îäëóêó î ëèêâèäàöè¼è Ïîêðà¼èíñêå óïðàâå çà Õðâàòñêó è Ñëàâîíè¼ó è ïðåíîøåœó ïîñëîâà îâå óïðàâå íà îáëàñòè. Ôîòîãðàôè¼à Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 46, 16. íîâåìáàð 1924. 77. ÎÄËÓÊÀ ÌÈÍÈÑÒÀÐÑÊÎà ÑÀÂÅÒÀ ÊÐÀŠÅÂÈÍÅ ÑÕÑ Î ÐÀÑÏÓØÒÀŒÓ ÕÐÂÀÒÑÊÅ ÐÅÏÓÁËÈÊÀÍÑÊÅ ÑÅŠÀ×ÊÅ ÑÒÐÀÍÊÅ, 24. ÄÅÖÅÌÁÀÐ 1924. Çáîã èç¼àâà Ñò¼åïàíà Ðàäè
à äàòèõ òîêîì œåãîâîã áîðàâêà ó èíîñòðàíñòâó, ïðèñòóïàœà ÕÐÑÑ Ñåšà÷êî¼ èíòåðíàöèîíàëè, ñàðàäœå ñà ÂÌÐÎ-îì è ñèñòåìàòñêå è îðãàíèçîâàíå ïðîïàãàíäå ïðîòèâ âî¼ñêå, Ìèíèñòàðñêè ñàâåò ¼å 23. äåöåìáðà 1924. äîíåî îäëóêó äà ñå „îäìàõ ðàñòóðè Õðâàòñêà ðåïóáëèêàíñêà ñåšà÷êà ñòðàíêà êî¼à ¼å ñòóïàœåì ó Ñåšà÷êó èíòåðíàöèîíàëó ïîñòàëà ñàñòàâíè äåî Êîìóíèñòè÷êå èíòåðíàöèîíàëå... çàáðàíå ñâè çáîðîâè, êîíôåðåíöè¼å è ñâàêè ðàä îâå ïàðòè¼å êàî è èçëàæåœå ñâèõ œåíèõ ïóáëèêàöè¼à, êœèãà è

36

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

íîâèíà... íà¼ñòðîæè¼å ïðèìåíå ïðîïèñè ÷ëàíà 18. Çàêîíà î çàøòèòè ¼àâíå áåçáåäíîñòè è ïîðåòêà ó äðæàâè... îäìàõ óçàïòå ñâå àðõèâå, íîâèíå, ïóáëèêàöè¼å è ïðåïèñêà... è õèòíî ïðåóçìå êðèâè÷íî ïîñòóïàœå ïðåìà âîñòâó Õðâàòñêå ðåïóáëèêàíñêå ñåšà÷êå ñòðàíêå.” Ìèíèñòàðñêè äåêðåò êî¼èì ñå ðàñïóøòà ÕÐÑÑ îá¼àâšåí ¼å 2. ¼àíóàðà 1925. Ñò¼åïàí Ðàäè
¼å ïðîíàåí 5. ¼àíóàðà 1925. ó ¼åäíî¼ íèøè ó çèäó Õðâàòñêîã ñåšà÷êîã äîìà è óõàïøåí. Ïðèëèêîì õàïøåœà ó œåãîâîì Ÿåïó ¼å ïðîíàåí îñíîâíè êîðïóñ äåëèêòè – îïøèðàí èçâåøò༠Ñåšà÷êî¼ èíòåðíàöèîíàëè î ñòàœó ó Êðàšåâèíè ÑÕÑ. Îäëóêà À£-143-1 78. ÊÎÍÀ×ÍÈ ÈÇÁÎÐÍÈ ÐÅÇÓËÒÀÒÈ ÎÄ 8. ÔÅÁÐÓÀÐÀ 1925. Èçáîðå ñó ïðàòèëå çëîóïîòðåáå ìàœèíñêå, ðàäèêàëñêå âëàäå, ïðîãîíè íåïîäîáíèõ, íàñèšå, ïðèìåíà Çàêîíà î çàøòèòè äðæàâå, áåñêîìïðîìèñíà ïðîïàãàíäà òîêîì êî¼å ñó ñå ÷óëå ïàðîëå: „Êðàš ¼å ó îïàñíîñòè,” „Ñðáè íà îêóï,” „Êî ãëàñà çà ðàäèêàëå, ò༠ãëàñà çà êðàšà.” Íà èçáîðèìà ¼å áèðàíî 315 ïîñëàíèêà, à ìàíäàòå ñó äîáèëè: Íàðîäíà ðàäèêàëíà ñòðàíêà 142, ÕÐÑÑ 67, £óãîñëîâåíñêà äåìîêðàòñêà ñòðàíêà 36, Ñàìîñòàëíà äåìîêðàòñêà ñòðàíêà 22, Ñëîâåíñêà šóäñêà ñòðàíêà 20, £óãîñëîâåíñêà ìóñëèìàíñêà îðãàíèçàöè¼à 15, £óãîñëîâåíñêà ðåïóáëèêàíñêà ñòðàíêà 5, Ñàâåç çåìšîðàäíèêà 4, Öðíîãîðñêà ôåäåðàëèñòè÷êà ñòðàíêà 3, Íàðîäíè áëîê 2 è Ñàìîñòàëíà êìåòè¼ñêà ñòðàíêà 1 ìàíäàò. Íà ñâèì ïàðëàìåíòàðíèì èçáîðèìà ó÷åñòâîâàëî ¼å ìíîøòâî ñòðàíàêà, øòî ãîâîðè î ñòåïåíó ïîëèòèçàöè¼å è ñòðàíà÷êî¼ ðàñïàð÷àíîñòè. Ñà âåëèêèì ñòðàíêàìà ïî¼àâšèâàëå ñó ñå è ìàëå ñòðàíêå êî¼å íèñó îñâà¼àëå ìàíäàòå. Íà èçáîðèìà çà Óñòàâîòâîðíó ñêóïøòèíó 1920. ó÷åñòâîâàëå ñó 22 ñòðàíêå èëè êîàëèöè¼å, à ìàíäàòå ¼å îñâî¼èëî 16 ïàðòè¼à. Íà ïàðëàìåíòàðíèì èçáîðèìà 1923. ó÷åñòâîâàëî ¼å 33, à ìàíäàòå ¼å îñâî¼èëî 15 ñòðàíàêà. Íà¼âå
è áðî¼ ñòðàíàêà áèî ¼å íà èçáîðèìà 1925, à îä 45 ïîëèòè÷êèõ ïàðòè¼à èëè ãðóïà ñàìî ¼å 10 ëèñòà îäíîñíî 15 ïàðòè¼à îñâî¼èëî ïîñëàíè÷êå ìàíäàòå. Âå
íà èçáîðèìà 1927. ïî¼àâèî ñå ìàœè áðî¼ ñòðàíàêà, à îä 27 ëèñòà 10 ¼å îñâî¼èëî ìàíäàòå. Ïðåãëåä Âðåìå, 18. ôåáðóàð 1925. À£-305-38-69 79. ÏÐÎÃÐÀÌ ÁËÎÊÀ ÍÀÐÎÄÍÎà ÑÏÎÐÀÇÓÌÀ È ÑÅŠÀ×ÊÅ (ŠÓÄÑÊÅ) ÄÅÌÎÊÐÀÒÈ£Å, 25. ÔÅÁÐÓÀÐ 1925. Ñòðàíêå áëîêà êî¼è ñó ñà÷èœàâàëè ÕÐÑÑ, ÄÑ, ÑËÑ è £ÌÎ îñíîâàëè ñó ñòàëíó ïîëèòè÷êó çà¼åäíèöó è äîíåëå îäëóêó äà ó Íàðîäíî¼ ñêóïøòèíè íàñòóïà¼ó êàî öå-

37

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

Àðõèâ ÑÖÃ

ëèíà. Ñëîæèëå ñó ñå äà ¼å äðæàâà Ñðáà, Õðâàòà è Ñëîâåíàöà ¼åäíà öåëèíà ÷è¼å äåôèíèòèâíî óíóòðàøœå óðååœå òðåáà èçâåñòè ñëîáîäíèì íàðîäíèì ñïîðàçóìîì Ñðáà, Õðâàòà è Ñëîâåíàöà. Áëîê ¼å èñòàêàî äà „äåôèíèòèâíî èçâîåœå íàðîäíîã ñïîðàçóìà íîðìàëíèì çàêîíèòèì ïóòåì è íà îñíîâó äåìîêðàòñêå âëàäàâèíå... íà¼ïîòïóíè¼å ¼å ìîãó
íî ñà ïàðëàìåíòàðíîì ìîíàðõè¼îì åíãëåñêîã òèïà, à çàñíîâàíîì è èçðàæåíîì ó íàðîäíî¼ ñóâåðåíîñòè... Äðæàâà èìà äà áóäå ñåšà÷êà (šóäñêà) äåìîêðàòè¼à óðååíà ïî ñèñòåìó ñåëô-ãîâåðíìåíòà (ñàìîóïðàâå) îä îïøòèíå ñâå äî ïàðëàìåíòà.” Ïðîãðàì Ïðàâäà, 23. ìàðò 1925. À£-305-41-75 80. ÀÊÒ Î ÑÏÎÐÀÇÓÌÓ ÍÀÐÎÄÍÅ ÐÀÄÈÊÀËÍÅ ÑÒÐÀÍÊÅ È ÕÐÂÀÒÑÊÅ ÑÅŠÀ×ÊÅ ÑÒÐÀÍÊÅ, 14. £ÓË 1925. Ñïîðàçóì ñó ó Áåîãðàäó ïîòïèñàëè Ìàðêî Òðèôêîâè
, Ìàðêî €óðè÷è
, Ïàâëå Ðàäè
, äð Áåœàìèí Øóïåðèíà, Šóáà Æèâêîâè
è äð Íèêîëà Íèêè
. Ó óâîäíîì äåëó ñïîðàçóìà êîíñòàòîâàíî ¼å äà ¼å „èç¼àâà âîñòâà Õðâàòñêå ñåšà÷êå ñòðàíêå ó Íàðîäíî¼ ñêóïøòèíè 27. ìàðòà î. ã. (1925) ðåçóëòàò åâîëóöè¼å ó ïîëèòèöè Õðâàòñêå ñåšà÷êå ñòðàíêå, ¼åð ¼å îâà ïðèçíàëà ¼åäèíñòâî äðæàâå, äèíàñòè¼ó Êàðàîðåâè
à òîëèêî çàñëóæíó çà îñëîáîåœå è ó¼åäèœåœå Ñðáà, Õðâàòà è Ñëîâåíàöà è Óñòàâ íà îñíîâó êîãà ïîñòî¼è ¼åäàí ïàðëàìåíò çà öåëó äðæàâó. Çà Íàðîäíó ðàäèêàëíó ñòðàíêó òà åâîëóöè¼à ó Õðâàòñêî¼ ñåšà÷êî¼ ñòðàíöè èìà ïðåñóäàí çíà÷à¼, çàòî øòî Õðâàòñêà ñåšà÷êà ñòðàíêà ïðåäñòàâšà âå
îãðîìíó âå
èíó Õðâàòà, ÷è¼å
å ñàäàøœå ïîãëåäå íà îñíîâå äðæàâå ó òîêó âðåìåíà, êàî ¼åäèíî çäðàâå, íàäàìî ñå óñâî¼èòè è îñòàëè ïîëèòè÷êè êðóãîâè ó Õðâàòñêî¼.” Äâå ñòðàíêå äîíåëå ñó îäëóêó äà „æåëå äà ñå ñàñòàâè çà¼åäíè÷êà âëàäà ïîä ïðåäñåäíèøòâîì ãîñïîäèíà Ïàøè
à. Òà âëàäà èìàëà áè äà ïðèìè íà ñåáå îáàâåçó çà èíòåãðàëíî ïðèìåœèâàœå Óñòàâà ó äðæàâè è èçâîåœå œåãîâîì ïðèìåíîì ñàäàøœèõ è äîíîøåœå íîâèõ çàêîíà íà îñíîâè ïðåäâèåíî¼ ó Óñòàâó... Ïîðåä òîãà îáå ñòðàíêå ñòàâšà¼ó ñåáè ó çàäàòàê äà èçâåäó âåëèêó è ðàçóìíó øòåäœó ó äðæàâè; äà æèâî ðàäå íà óíèôèöèðàœó çàêîíîäàâñòâà; äà ñå ïîñòàðà¼ó çà ðåñïåêòîâàœå è ãðààíñêèõ è ïîëèòè÷êèõ ïðàâà ïðåìà ñâèìà èñïðàâíèì ãðààíèìà ó äðæàâè è çà ÷îâå÷íî è ïðàâè÷íî ïîñòóïàœå ïðåìà îä ñòðàíå ñâèõ ïðåäñòàâíèêà âëàñòè.” Äà áè ïîñòèãëè ñïîðàçóì êðàš è ðàäèêàëè ñó íà çàõòåâ ÕÑÑ îêðåíóëè ëåà Ñ. Ïðèáè
åâè
ó ó êîìå è îíàêî íèñó ìîãëè äà íàó ïðîòèâòåæó õðâàòñêîì ïîêðåòó. Ïîñëå ïîòïèñèâàœà, ñïîðàçóì íè¼å îá¼àâšåí è îñòàî ¼å íåïîçíàò íå ñàìî ¼àâíîñòè íåãî è ïîñëàíè÷êèì êëóáîâèìà. Ó ñâàêî¼ çãîäíî¼ ïðèëèöè îïîçèöè¼à ¼å òðàæèëà äà âëàäà îá¼àâè òåêñò ñïîðàçóìà êàêî áè ñå âèäåëî ó ÷åìó ñå ñàñòî¼àî.

38

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

Îá¼àâšåí ¼å 16. ôåáðóàðà 1926. ïîñëå èç¼àâà Ñò¼åïàíà Ðàäè
à êî¼å ñó ñå, ïðåìà Ïàøè
ó, êîñèëå ñà óòâðåíèì ñïîðàçóìîì. Ñïîðàçóì Ïðàâäà, 17. ôåáðóàð 1926. À£-305-41-75 81. ÓÊÀÇ ÊÐÀŠÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ Î ÏÎÑÒÀÂŠÅŒÓ ÏÀØÈ
ÅÂÅ ÂËÀÄÅ, 18. £ÓË 1925. Íà îñíîâó ñïîðàçóìà ïîñòèãíóòîã èçìåó Íàðîäíå ðàäèêàëíå ñòðàíêå è Õðâàòñêå ñåšà÷êå ñòðàíêå êðàš ¼å ïîâåðèî ìàíäàò Íèêîëè Ïàøè
ó êî¼è ¼å îáðàçîâàî êîàëèöèîíó âëàäó. Ó òî¼ âëàäè ìèíèñòàðñòâà àãðàðíå ðåôîðìå, ïîøòå è òåëåãðàôà, òðãîâèíå è èíäóñòðè¼å, øóìà è ðóäíèêà ïðèïàëà ñó ÕÑÑ, à òðè ìåñåöà êàñíè¼å çà ìèíèñòðà ïðîñâåòå ïîñòàâšåí ¼å Ñò¼åïàí Ðàäè
. Óêàç À£-138-1/658

82 82. ÌÅÒÀÌÎÐÔÎÇÅ Êàðèêàòóðà î ïðåîáðàæà¼ó Ñò¼åïàíà Ðàäè
à îä óáååíîã ðåïóáëèêàíöà äî ìîíàðõèñòå. Êàðèêàòóðà Ðåïóáëèêà, 13. ñåïòåìáàð 1925. À£-335-18/5 83. ÏÐÎÑÂÅÒÍÀ ÏÎËÈÒÈÊÀ ÑÒ£ÅÏÀÍÀ ÐÀÄÈ
À Êàðèêàòóðà ϼåðà Êðèæàíè
à ïîâîäîì Ðàäè
åâå èç¼àâå äà „ñâàêè ñðåäœîøêîëàö âå
ó ïðâèõ ÷åòèðè ðàçðåäà ìîðà íàó÷èòè ¼åäàí çàíàò.” Íà äóæíîñòè ìèíèñòðà ïðîñâåòå Ñò¼åïàí Ðàäè
¼å æåëåî äà ñå ïîêàæå êàî âåëèêè ðåôîðìàòîð, ïà ¼å íàðåäèî äà ñå ó÷åíèöè ó îñíîâíèì è ñðåäœèì øêîëàìà îöåœó¼ó íà îáðíóò íà÷èí: ïåòèöà ¼å áèëà íà¼ñëàáè¼à, à ¼åäèíèöà íà¼áîšà îöåíà. Ñìåíèî ¼å ïðîôåñîðå Çàãðåáà÷êîã óíèâåðçèòåòà êî¼å ¼å ïîñòàâèî Ñâåòîçàð Ïðèáè
åâè
. Êàðèêàòóðà Ïîëèòèêà, 22. íîâåìáàð 1925. À£-305-39-72. 84. ÍÈÊÎËÀ ÏÀØÈ
ÍÀ ÎÄÌÎÐÓ Ó ÖÀÂÒÀÒÓ, £ÅÑÅÍ 1926. Ïðèëèêîì ôîòîãðàôèñàœà Íèêîëà Ïàøè
¼å ðåêàî ôîòîãðàôó: „Å ïà êàä õî
åòå äà ìå ñëèêàòå, à âè ãëåäà¼òå äà ñå âèäè è ìîðå.” Ïîðåä Ïàøè
à ¼å œåãîâ ñå-

83

39

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

84

êðåòàð Ñîêîëîâè
. Ïîñëå îäìîðà ó Öàâòàòó è Âðœà÷êî¼ Áàœè Ïàøè
ñå èçíåíàäà âðàòèî ó Áåîãðàä ó âðåìå êðèçå âëàäå. Ïàøè
¼å êàî øåô í༼à÷å ñòðàíêå î÷åêèâàî äà äîáè¼å ìàíäàò. Ïîâîäîì êîíñóëòàöè¼à î ïîâåðàâàœó ìàíäàòà è âîà ðàäèêàëà ¼å ïîçâàí ó äâîð. Ïîñëå àóäè¼åíöè¼å êîä êðàšà 9. äåöåìáðà 1926. Ïàøè
¼å ïðåìà çàïèñèìà ñàâðåìåíèêà áèî íåðàñïîëîæåí. Ìèëàí Ñòî¼àäèíîâè
¼å ó ñâî¼èì ìåìîàðèìà çàïèñàî äà ñó Ïàøè
à ïîñåáíî ïîãîäèëå êðàšåâå ðå÷è: „Âè ñòå ïîä àíêåòîì äîêëå ãîä ñå íå ñïåðåòå îä îíèõ îïòóæáè ó âåçè ñà àôåðîì âàøåã ñèíà, Âè íå ìîæåòå áèòè íà ÷åëó âëàäå.” Ôîòîãðàôè¼à Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 47, 21. íîâåìáàð 1926. 85. ÑÌÐÒ ÍÈÊÎËÅ ÏÀØÈ
À, 10. ÄÅÖÅÌÁÀÐ 1926. Èçâåøò༠î ïîñëåäœèì ÷àñîâèìà Íèêîëå Ïàøè
à è î ïîñåòè êðàšà Àëåêñàíäðà è ïðèíöà Ïàâëà Ïàøè
åâî¼ ïîðîäèöè ðàäè èç¼àâå ñàó÷åø
à. Êðàš ¼å òîì ïðèëèêîì Ïàøè
åâî¼ óäîâèöè €óðèíè ðåêàî: „Âèøå ñàì ¼à ó œåìó èçãóáèî ãîñïîî, íåãî Âè.” Èçâåøò༠£óòàðœè ëèñò, 11. äåöåìáàð 1926, Çàãðåá. À£-334-35/193 86. ÐÎÌÀÍ ÆÈÂÎÒÀ ÍÈÊÎËÅ ÏÀØÈ
À ×ëàíàê ñà áèîãðàôñêèì ïîäàöèìà è ïèòàœåì äà ëè ¼å îí áèî âåëèêè äðæàâíèê, ïîëèòè÷àð èëè îðãàíèçàòîð è ó ÷åìó ¼å âåëè÷èíà œåãîâå ëè÷íîñòè. ×ëàíàê £óòàðœè ëèñò, 11. äåöåìáàð 1926, Çàãðåá. À£-334-35/194

87

40

87. ÏÎÐÎÄÈÖÀ ÏÐÅÌÈÍÓËÎÃ ÍÈÊÎËÅ ÏÀØÈ
À: ÓÍÓÖÈ, ÑÈÍ ÐÀÄÅ, ÑÓÏÐÓÃÀ €ÓЀÈÍÀ, Ê
ÅÐÊÅ ÏÀÂÀ ÐÀ×È
È ÄÀÐÀ ÏÀØÈ
, ÑÍÀÕÀ È ÎÑÒÀËÀ ÐÎÄÁÈÍÀ Ó ÏÎÃÐÅÁÍΣ ÏÎÂÎÐÖÈ ÏÐÅÄ ÑÀÁÎÐÍÎÌ ÖÐÊÂÎÌ Ó ÁÅÎÃÐÀÄÓ, 12. ÄÅÖÅÌÁÀÐ 1926. Óç ó÷åø
å ðîäáèíå, êðàšà, äðæàâíèõ âåëèêîäîñòî¼íèêà, äèïëîìàòñêîã êîðà, âî¼ñêå, äåëåãàöè¼à ðàçíèõ óäðóæåœà è íàðîäà, Ïàøè
åâè ïîñìðòíè îñòàöè ñâå÷àíî ñó èñïðà
åíè îä Ñàáîðíå öðêâå äî Íîâîã ãðîášà. Èñïðåä öðêâå íà Íîâîì ãðîášó îäðæàíî ¼å îïåëî è Ïàøè
åâ êîâ÷åã ¼å óíåñåí ó öðêâó, ¼åð ãðîá íè¼å áèî èñêîïàí. Ó öðêâè ¼å îñòàî äî 15. äåöåìáðà 1926. êàäà ¼å Ïàøè
ñàõðàœåí. Ôîòîãðàôè¼à Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 51, 19. äåöåìáàð 1926.

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

88. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ È ÊÍÅÇ ÏÀÂËÅ ÍÀ ÑÏÐÎÂÎÄÓ ÍÈÊÎËÅ ÏÀØÈ
À, 12. ÄÅÖÅÌÁÀÐ 1926. Íà Ïàøè
åâ îäàð ïîëîæåí ¼å êðàšåâ çëàòíè âåíàö ñà íàòïèñîì „Ïðâîì ìèíèñòðó è ñàðàäíèêó ìîãà îöà è ìîìå ó ñóäáîíîñíî¼ áîðáè íàøåã íàðîäà çà îñëîáîåœå è ó¼åäèœåœå.” Ó ïîãðåáíî¼ ïîâîðöè èçà ïîðîäèöå èøëè ñó êðàš Àëåêñàíäàð è êíåç Ïàâëå. Êàäà ¼å ïîâîðêà ñòèãëà ïðåä äâîð êðàš è êíåç Ïàâëå èçàøëè ñó èç ïîâîðêå è óøëè ó äâîð. Ôîòîãðàôè¼à Íèêîëà Ïàøè
ó Íàðîäíî¼ ñêóïøòèíè, êœ. 4, Áåîãðàä 1998.

88

89. ÓÊÀÇ ÊÐÀŠÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ Î ÐÀÑÏÈÑÈÂÀŒÓ ÈÇÁÎÐÀ ÇÀ ÍÀÐÎÄÍÓ ÑÊÓÏØÒÈÍÓ 11. ÑÅÏÒÅÌÁÐÀ 1927. Çáîã äðóøòâåíå è ïîëèòè÷êå íåñòàáèëíîñòè ó ÊÑÕÑ íè¼åäíà Ñêóïøòèíà èçàáðàíà ó ïåðèîäó 1920–1929. íè¼å èñïóíèëà ÷åòâîðîãîäèøœè ìàíäàò. Ðàñïèñèâàœå ïðåâðåìåíèõ èçáîðà íàëàãàëè ñó ïîðåä îñòàëèõ ðàçëîãà è ðàçëè÷èòè ïðèñòóïè âëàäà¼ó
èõ ñíàãà ðåøàâàœó àêóòíèõ íàöèîíàëíèõ è ïîëèòè÷êèõ ïèòàœà. ×åñòèì ïðîìåíàìà âëàäà è ðàñïèñèâàœèìà èçáîðà êðàš ¼å ïîêóøàâàî äà ïðîíàå êšó÷ çà ðåøàâàœå õðâàòñêî-ñðïñêîã ñïîðà. Ó ïðâèõ äåâåò ãîäèíà ïîñòî¼àœà ÊÑÕÑ èçáîðè çà Íàðîäíó ñêóïøòèíó ðàñïèñàíè ñó ÷åòèðè ïóòà. Îäçèâ áèðà÷à íà ïàðëàìåíòàðíèì èçáîðèìà ¼å âàðèðàî. Íà¼ìàœè ¼å áèî íà èçáîðèìà çà Êîíñòèòóàíòó êàäà ¼å îä 2.480.623 óïèñàíà áèðà÷à ãëàñàëî 1.607.265 èëè 65% ãëàñà÷à. Íà èçáîðèìà 1923. îä 2.952.907 óïèñàíèõ áèðà÷à ãëàñàëî ¼å 2.177.051 èëè 73,7% ãëàñà÷à. Íà¼ìàñîâíè¼è èçáîðè áèëè ñó 1925. êàäà ¼å îä 3.178.054 áèðà÷à ãëàñàëî 2,437.957 èëè 76,9% áèðà÷à. Íà èçáîðèìà çà Íàðîäíó ñêóïøòèíó 1927. îä 3.375.593 óïèñàíà áèðà÷à ãëàñàëî ¼å 2.024.569 èëè 68,9% áèðà÷à. Óêàç À£-138-4/64 90. ÇÁÎÐ ÍÀÐÎÄÍÅ ÐÀÄÈÊÀËÍÅ ÑÒÐÀÍÊÅ Ó ÁȣŊÈÍÈ, ÀÂÃÓÑÒ 1927. Çáîð êî¼åì ¼å ïðèñóñòâîâàëî íåêîëèêî õèšàäà šóäè îòâîðèî ¼å ìèíèñòàð ïðîñâåòå Íèíêî Ïåðè
, à çàòèì ñó ãîâîðèëè ïðåäñåäíèê âëàäå Âåšà Âóêè
åâè
è äðóãè. Ïðåäèçáîðíà àãèòàöè¼à ¼å ñëóæèëà äà ñå âëàäèíå ñòðàíêå, ðàäèêàëè è äåìîêðàòå „ðåîðãàíèçó¼ó”, „ïðî÷èñòå” è çà „òèõó ëèêâèäàöè¼ó Äàâèäîâè
à êàî øåôà ñòðàíêå.” Çà ðàçëèêó îä ïðåòõîäíèõ èçáîðà, ÷è¼è ¼å öèš áèî ¼à÷àœå ïîëèòè÷êèõ ñòðàíàêà, îâè èçáîðè ñó èìàëè ñóïðîòàí öèš. Äðóãà êàðàêòåðèñòèêà îâèõ èçáîðà áèëà ¼å âåçèâàœå êðàšà çà Âóêè
åâè
åâó âëàäó êî¼à ¼å áèëà ñàñòàâšåíà îä šóäè „êðàšåâîã ïîâåðåœà” è ñàìè èçáîðè ïðåäñòàâšàíè ñó êàî „ëè÷íà ñòâàð” êðà-

41

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

Àðõèâ ÑÖÃ

šà. Âëàäà ¼å èçáîðíó àãèòàöè¼ó âîäèëà ïîä êðàšåâèì èìåíîì, à ñâî¼å èçáîðíå êóòè¼å ïðåäñòàâšàëà ¼å êàî „êðàšåâå.” Èçáîðè ñó ïîñòåïåíî ïîòâðèâàëè ïðîöåñ ñëàášåœà è ðàñóëà âå
èíå ïîëèòè÷êèõ ñòðàíàêà êàî è îïàäàœå çíà÷à¼à è àóòîðèòåòà ïàðëàìåíòà. Ó îäíîñèìà èçìåó çàêîíîäàâíå è èçâðøíå âëàñòè íà¼óòèöà¼íè¼è ôàêòîð áèî ¼å êðàš Àëåêñàíäàð êî¼è ¼å ñâå âèøå íàñòî¼àî äà îñëàáè âåëèêå ñòðàíêå è èçäâî¼è èç œèõ ãðóïå çà íåêó ñâî¼ó „÷åòâðòó ïàðòè¼ó.” Íà èçáîðèìà îä 11. ñåïòåìáðà 1927. áèðàíî ¼å 315 ïîñëàíèêà, à ìàíäàòå ñó îñâî¼èëè: Íàðîäíà ðàäèêàëíà ñòðàíêà 112, Õðâàòñêà ñåšà÷êà ñòðàíêà 61, Äåìîêðàòñêà ñòðàíêà 59, Ñàìîñòàëíà äåìîêðàòñêà ñòðàíêà 22, Ñëîâåíñêà šóäñêà ñòðàíêà 20, Äåìîêðàòñêà çà¼åäíèöà (ÄÑ è £ÌÎ) 11, £óãîñëîâåíñêà ìóñëèìàíñêà îðãàíèçàöè¼à 9, Ñàâåç çåìšîðàäíèêà 9, Íåìà÷êà ñòðàíêà 6, Õðâàòñêè áëîê (ôåäåðàëèñòè) 2, Ñàìîñòàëíà êìåòè¼ñêà ñòðàíêà 1, Öðíîãîðñêà ôåäåðàëèñòè÷êà ñòðàíêà 1, Õðâàòñêà ïó÷êà ñòðàíêà 1, Ñîöè¼àë-äåìîêðàòñêà ñòðàíêà 1 ìàíäàò. Ôîòîãðàôè¼à Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 34, 28. àâãóñò 1927. 91. ÑÅŠÀ×ÊÎ-ÄÅÌÎÊÐÀÒÑÊÀ ÊÎÀËÈÖÈ£À, 1928. Õðâàòñêà ñåšà÷êà ñòðàíêà è Ñàìîñòàëíà äåìîêðàòñêà ñòðàíêà ôîðìèðàëå ñó 11. íîâåìáðà 1927. êîàëèöè¼ó êî¼à ¼å ïðåäñòàâšàëà „ïðå÷àíñêè ôðîíò” ïðîòèâ Ñðáè¼å è èñïóœåœå Ðàäè
åâîã ïëàíà „çàîêðóæèâàœà è èçîëèðàœà Ñðáè¼å”êàî ïîëèòè÷êîã ôàêòîðà. Êîàëèöè¼à ¼å çàóçåëà îøòàð îïîçèöèîíè ñòàâ ïðåìà ñðáè¼àíñêèì ñòðàíêàìà è óîïøòå ïðåìà Ñðáè¼è. Œåíî îáðàçîâàœå çíà÷èëî ¼å ñóïðîòñòàâšàœå Ñðáà ñà ïðîñòîðà Äàëìàöè¼å, Õðâàòñêå è Ñëàâîíè¼å Ñðáèìà èç Ñðáè¼å è äåôèíèòèâíî íàïóøòàœå ¼åäèíñòâåíîã ñðïñêîã íàöèîíàëíîã èíòåðåñà. Êîàëèöè¼è ñó ñå ó àâãóñòó 1928. ïðèäðóæèëè Àíòå Òðóìáè
è Àíòå Ïàâåëè
è òèìå ñó õðâàòñêè ïîñëàíèöè áèëè ó¼åäèœåíè ó ¼åäíó ïîëèòè÷êó îðãàíèçàöè¼ó. ÑÄÊ ¼å 20. ñåïòåìáðà 1928. îá¼àâèëà ïðîãëàñ êî¼èì ¼å ïîçâàëà ñâå ñëåäáåíèêå äà ïðåêèíó ñâàêó ñàðàäœó ñà ïðåäñòàâíèöèìà è ïðèñòàëèöàìà âëàäå. Ôîòîãðàôè¼à Ñâè¼åò, ãîä. 3, êœ. 6, áð. 13, 22. ñåïòåìáàð 1928. 92. ÐÀŒÅÍÈ ÏÎÑËÀÍÈÊ ÈÂÀÍ ÃÐÀÍ€À ÐÀÇÃÎÂÀÐÀ ÑÀ ÍÎÂÈÍÀÐÎÌ ÏÎËÈÒÈÊÅ ÁÎÆÎÂÈ
ÅÌ Ó ÊÐÓÃÓ ÁÎËÍÈÖÅ £ÓÍÀ 1928. Íà ñåäíèöè Íàðîäíå ñêóïøòèíå 20. ¼óíà 1928. äîøëî ¼å äî æåñòîêå ïðåïèðêå èçìåó Ïóíèøå Ðà÷è
à è ïîñëàíèêà ÕÑÑ. „Ðà÷è
¼å ¼åäíîã ìîìåíòà óçâèêíóî: Çà îâó çåìšó ¼à ñàì è ñâî¼ó êðâ ïðîëèî... íà òî ¼å õðâàòñêè íàðoäíè ïîñëàíèê Èâàí Ïåðíàð... äîáàöèî èðîíè÷íî: ïà äîáðî, îíäà êàæè êîëèêî ñè ëèòàðà êðâè ïðîëèî ïà äà òè ïëàòèìî ó çëàòó... Ïóíèøà çàñòàäå... ñàâ èçáåçóìšåí ïîâèêà íåêîëèêî ïóòà: Óçìè ðå÷ íàòðàã! Óçìè ðå÷ íàòðàã! Ìåñòî äà ïîâó÷å óâðåäó

42

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

Ïåðíàð ñå ñàìî îñìåõíó è îêðåòå ãëàâó íà äðóãó ñòðàíó... Ðà÷è
¼å ïî÷åî äà ïóöà. Ïðâî ó Ïåðíàðà... Ïîòð÷àëè ñó êà Ðà÷è
ó íàðîäíè ïîñëàíèöè ÕÑÑ Ïàâëå Ðàäè
è €óðà Áàñàðè÷åê, âåðîâàòíî ó íàìåðè äà ñïðå÷å äàšå ïóöàœå. Ðà÷è
¼å ïàê òî ñõâàòèî êàî äà èìà¼ó íàìåðó äà ãà íàïàäíó. Ñàâðøåíîì ïðåöèçíî
ó ãàà ñà ïî ¼åäíèì ìåòêîì îáî¼èöó ¼å ñðàâíèî ñà çåìšå. Ìàëî äàšå ó ïðâèì ïîñëàíè÷êèì êëóïàìà ÷óî ñå ãëàñ Ñâåòîçàðà Ïðèáè
åâè
à, êî¼è ¼å íåøòî äîáàöèâàî, íàøòà ¼å Ðà÷è
îêðåíóî ðåâîëâåð íà òó ñòðàíó. Ïðèáè
åâè
ñå, ìåóòèì, áðçî ñàãíóî ïîä êëóïó, à äâà ìåòêà èñïàšåíà ó œåãîâîì ïðàâöó ïîãîäèëà ñó ïîñëàíèêà Ãðàíó è Ñò¼åïàíà Ðàäè
à êî¼è ¼å ñåäåî èçìåó Ãðàíå è Ïðèáè
åâè
à”. Ïîñëàíèê €óðî Áàñàðè÷åê óìðî ¼å ó ñêóïøòèíñêî¼ ñàëè, à Ïàâëå Ðàäè
íà îïåðàöèîíîì ñòîëó. Ïîñëàíèöè Ñò¼åïàí Ðàäè
, Èâàí Ïåðíàð è Èâàí Ãðàíà îïåðèñàíè ñó ó Îïøòî¼ äðæàâíî¼ áîëíèöè ó Áåîãðàäó. Ñàçíàâøè çà àòåíòàò êðàš ¼å îäìàõ äîøàî ó Äðæàâíó áîëíèöó è ïîñåòèî ðàœåíå ïîñëàíèêå. Ðàçãîâàðàî ¼å ñà Ðàäè
åì è êîä äîêòîðà ñå ðàñïèòèâàî çà œåãîâî çäðàâšå. Ïðå îäëàñêà èç áîëíèöå êðàš ¼å çàìîëèî ëåêàðå äà ãà îáàâåøòàâà¼ó „ñòàëíî î ñòàœó çäðàâšà ãîñïîäèíà Ðàäè
à òðèïóò äíåâíî, àêî òðåáà è íî
ó.” Ïîòîì ¼å èç¼àâèî ñàó÷åø
å ñóïðóçè ïîêî¼íîã Ïàâëà Ðàäè
à. Àòåíòàòîð Ïóíèøà Ðà÷è
ñå èñòîã äàíà ïîïîäíå, 20. ¼óíà ïðåäàî ïîëèöè¼ñêèì âëàñòèìà ó Áåîãðàäó. Îñóåí ¼å íà 20 ãîäèíà ðîáè¼å. Ïîñëå îïîðàâêà Ñò¼åïàí Ðàäè
¼å 8. ¼óëà 1928. íàïóñòèî áîëíèöó. Èçíåíàäà ¼å ïðåìèíóî 8. àâãóñòà îä êîìïëèêàöè¼à èçàçâàíèõ äè¼àáåòåñîì.

92

Ôîòîãðàôè¼à Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 27, 8. ¼óë 1928. 93. ÑÀÎÏØÒŌŠÂËÀÄÅ ÊÑÕÑ ÏÎÂÎÄÎÌ ÑÊÓÏØÒÈÍÑÊÎà ÀÒÅÍÒÀÒÀ, 20. £ÓÍ 1928. Âëàäà ¼å îñóäèëà çëî÷èí, äîíåëà îäëóêó äà ñå èñòðàãà ïðåäà ñóäó, äà ñàõðàíà ïîãèíóëèõ ïîñëàíèêà êàî è ëå÷åœå ðàœåíèõ áóäå î äðæàâíîì òðîøêó è àïåëîâàëà äà ñå äîãàà¼è íå ïðåäñòàâšà¼ó çëîíàìåðíî. Ïîñëàíè÷êè êëóá ÑÄÊ äîíåî ¼å 21. ¼óíà 1928. îäëóêó äà âèøå íå ó÷åñòâó¼å ó ðàäó Ñêóïøòèíå è îäáèî ìàòåðè¼àëíó ïîìî
çà ñàõðàíó ïîãèíóëèõ ïîñëàíèêà. Ñàîïøòåœå À£-335-21/10 94. ÄÅÌÎÍÑÒÐÀÖÈ£Å Ó ÇÀÃÐÅÁÓ ÏÎÂÎÄÎÌ ÑÊÓÏØÒÈÍÑÊÎà ÀÒÅÍÒÀÒÀ, 21. £ÓÍ 1928. Ó òåëåãðàìó ìèíèñòàð Àíòîí Êîðîøåö èçâåøòàâà äà ñó ïîäèãíóòå áàðèêàäå êîä êàôíå Êîðçî íà Èëèöè è äà ¼å äîøëî äî ñóêîáà ïîëèöè¼å è äåìîíñòðàíàòà ó êî¼èìà ñó óáè¼åíà äâà ëèöà, ñåäàì ðàœåíî è âèøå œèõ ïðèâåäåíî.

43

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

Àðõèâ ÑÖÃ

Àíòèñðïñêèì äåìîíñòðàöè¼àìà êîìóíèñòè ñó äàëè îðãàíèçàöèîíó ôîðìó ïîäèçàœåì áàðèêàäà. Íà áàðèêàäàìà äåìîíñòðàíòå ¼å ïðåäâîäèî £îñèï Áðîç, ñ ðåâîëâåðîì ó Ÿåïó. Óõàïøåí ¼å è îñóåí ó Áîìáàøêîì ïðîöåñó. Ïðèëèêîì õàïøåœà ó œåãîâîì ñòàíó ñó ïðîíàåíå 4 áîìáå, ïóø÷àíà ìóíèöè¼à è íàïóœåí ðåâîëâåð. Ó èñòðàçè £îñèï Áðîç ¼å èç¼àâèî äà áè óïîòðåáèî ïèøòîš äà íè¼å óïàî ó çàñåäó è áèî áðçî ñàâëàäàí. Òåëåãðàì À£-335-17 95. ÃÅÍÅÐÀË ÑÒÅÂÀÍ ÕÀÈ
ÄÀ£Å ÈÇ£ÀÂÓ ÍÎÂÈÍÀÐÈÌÀ, ÁÅÎÃÐÀÄ 21. £ÓË 1928. Ïîñëå Âóêè
åâè
åâå îñòàâêå êðàš ¼å ìàíäàò ïîíóäèî Ðàäè
ó êî¼è òî íè¼å ïðèõâàòèî. Çàòèì ¼å ìàíäàò ïîâåðèî Àöè Ñòàíî¼åâè
ó ñìàòðà¼ó
è äà ¼å îí ïðèõâàòšèâ çà Õðâàòå. Ìåóòèì, Ðàäè
íè¼å õòåî óîïøòå äà ðàçãîâàðà ñà Ñòàíî¼åâè
åì. Êðàš ¼å ïðèõâàòèî çàõòåâ Ñåšà÷êî-äåìîêðàòñêå êîàëèöè¼å çà íåóòðàëíó âëàäó è 8. ¼óëà 1928. ïîñåòèî âî¼âîäó Ñòåïó Ñòåïàíîâè
à ó ×à÷êó. Ïîøòî ¼å âî¼âîäà áèî ëîøåã çäðàâšà, ìàíäàò çà ñàñòàâ íåóòðàëíå âëàäå êðàš ¼å ïîâåðèî ãåíåðàëó Ñòåâàíó ÕàŸè
ó. Ïîñëå âèøå ïîêóøà¼à, ãåíåðàë íè¼å óñïåî äà ñàñòàâè íåóòðàëíó âëàäó è âðàòèî ¼å ìàíäàò êðàšó çáîã èíñèñòèðàœà îïîçèöè¼å íà íåïîñðåäíèì èçáîðèìà. Ôîòîãðàôè¼à Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 30, 29. ¼óë 1928. 96. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ Ïîðòðåò êðàšà ó áëóçè ïåøàäè¼ñêîã îôèöèðà. Êàî è âèøå ïóòà ðàíè¼å, êðàš ¼å è ó ëåòî 1928. âîäèî èñöðïšó¼ó
å ïðåãîâîðå îêî ïðåâàçèëàæåœà ïàðëàìåíòàðíå êðèçå è ôîðìèðàœà âëàäå. Êàî ¼åäíî îä ðåøåœà ïðèõâàòèî ¼å èäå¼ó î íåóòðàëíî¼ âëàäè ÷è¼è áè çàäàòàê áèî äà „óòè÷å óìèðó¼ó
å íà äóõîâå êî¼è ñó ñå ¼àêî óçíåìèðèëè... çëî÷èíîì îä 20. ¼óíà... è äà ó äðæàâíî¼ óïðàâè ïðîâåäå íåêå ðåôîðìå îä âåëèêå âàæíîñòè, ïîïðàâêó äðæàâíå àäìèíèñòðàöè¼å òàêî øòî áè ñå ñàìîóïðàâàìà äîäåëèëî ñâå îíî øòî áè èì ñå ìîãëî äàòè áåç èêàêâå øòåòå çà öåëèíó è ïðàâèëíî ôóíêöèîíèñàœå äðæàâå” è äà ñïðåìè ïðåäëîã áóŸåòà. Ôîòîãðàôè¼à À£-ÎÇÔ-74-1 97. ÀÍÒÎÍ ÊÎÐÎØÅÖ Ïîñëå ÕàŸè
åâîã íåóñïåõà äà ôîðìèðà íåóòðàëíó âëàäó êðàš ¼å ïîâåðèî ìàíäàò Àíòîíó Êîðîøåöó êî¼è ¼å 27. ¼óëà 1928. ñàñòàâèî êîàëèöèîíó âëàäó ÍÐÑ, ÄÑ,

44

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

ÑËÑ è £ÌÎ. Èìåíîâàœå Êîðîøöà çà ïðåäñåäíèêà âëàäå òðåáàëî ¼å äà ïîñëóæè è êàî óâåðšèâ äîêàç äà ñó äàíè ñðïñêå õåãåìîíè¼å çàóâåê ïðîøëè, ¼åð êàêî áè ñå èíà÷å ìîãëà îá¼àñíèòè ÷èœåíèöà äà ñëîâåíà÷êè ðèìîêàòîëè÷êè ñâåøòåíèê çàóçèìà íà¼îäãîâîðíè¼è ïîëîæ༠ó äðæàâè. Ôîòîãðàôè¼à Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 31, 5. àâãóñò 1928. 98. ÌÎÌÅ ÄÐÀÃÎÌ ÍÀÐÎÄÓ ÑÐÁÈÌÀ, ÕÐÂÀÒÈÌÀ È ÑËÎÂÅÍÖÈÌÀ – ÌÀÍÈÔÅÑÒ ÊÐÀŠÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ, 6. £ÀÍÓÀÐ 1929. Êðàš Àëåêñàíäàð ¼å îäëóêó î óêèäàœó Óñòàâà, ðàñïóøòàœó Íàðîäíå ñêóïøòèíå è óçèìàœó öåëîêóïíå âëàñòè ó ñâî¼å ðóêå îáðàçëîæèî ÷èœåíèöîì äà ¼å ñòðàíà÷êî-ïàðëàìåíòàðíè æèâîò çàïðåòèî äà óãðîçè ñàìó äðæàâó. Ó ïðîêëàìàöè¼è ¼å êàî îñíîâíè öèš íîâîã ðåæèìà èñòàêàî î÷óâàœå äðæàâíîã è íàðîäíîã ¼åäèíñòâà. Çàâîåœå àïñîëóòèñòè÷êîã ðåæèìà êðàš ¼å îïðàâäàâàî îïøòèì äðóøòâåíèì èíòåðåñîì: äà ñå çåìšà ñïàñå îä äåçèíòåãðàòèâíèõ àêòèâíîñòè ñòðàíàêà, î¼à÷à èçíóòðà è îáåçáåäè îä ïðèòèñàêà ðåâèçèîíèñòè÷êèõ äðæàâà. Îâîì îäëóêîì êðàš ñå ñòàâèî èçíàä íàðîäà, íàðåäèî ¼å „ñâèì âëàñòèìà ó äðæàâè äà ïî œî¼ ïîñòóïà¼ó, à ñâèìà è ñâàêîìå çàïîâåäàì äà ¼å ïîøòó¼ó è äà ¼î¼ ñå ïîêîðàâà¼ó.” Ïðåìà êàçèâàœó ñàâðåìåíèêà èç îïîçèöè¼å „êðàš ¼å ðàäî ïðèõâàòàî äà ñå ðàçãîâàðà î œåãîâèì ìèøšåœèìà, àëè íè¼å ïðèõâàòàî äà ñå äèñêóòó¼å î œåãîâèì íàðåäáàìà.” Ìàíèôåñò Ñëóæáåíå íîâèíå Ê£, áð. 6, 6. ¼àíóàð 1929. 99. ÂÐÕÎÂÍÀ ÄÐÆÀÂÍÀ ÓÏÐÀÂÀ – ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ È ×ËÀÍÎÂÈ ÏÐÂÅ ÂËÀÄÅ ÏÅÒÐÀ ÆÈÂÊÎÂÈ
À Êðàš ¼å 6. ¼àíóàðà 1929. âëàäó ïîâåðèî ãåíåðàëó Æèâêîâè
ó çàòî øòî ¼å „ñâî¼ àóòîðèòåò ìîãàî ïðåíåòè íà ëè÷íîñò êî¼à àïñîëóòíî ñòî¼è èçíàä ñâèõ ñòðàíàêà.” Ãåíåðàë ¼å âëàäó ñàñòàâèî îä „äâîðñêèõ” ðàäèêàëà, „äâîðñêèõ” äåìîêðàòà, à íà¼âàæíè¼è ïðèâðåäíè ðåñîðè ïðèïàëè ñó Õðâàòèìà èç êðóãîâà êðóïíîã êàïèòàëà. Ñîâ¼åòñêè ëèñò Èçâåñòè¼à íàçâàî ¼å íîâî ñòàœå ó ÊÑÕÑ „äèêòàòóðîì ñðïñêèõ ãåíåðàëà è õðâàòñêèõ áàíêàðà.” Èñòîã äàíà êàäà ¼å ôîðìèðàíà Æèâêîâè
åâà âëàäà äîíåëà ¼å íåêîëèêî çàêîíà êî¼èìà ñó çàìåœåíå ïðàâíå íîðìå èç óêèíóòîã Âèäîâäàíñêîã óñòàâà. Çàêîíîì î êðàšåâñêî¼ âëàñòè è âðõîâíî¼ äðæàâíî¼ óïðàâè ÊÑÕÑ ¼å äåôèíèñàíà êàî „íàñëåäíà ìîíàðõè¼à” è îäðååíè ñó êðàšåâè ïðåðîãàòèâè. Çàêîíîì î çàøòèòè ¼àâíå áåçáåäíîñòè è ïîðåòêà ó äðæàâè „çàáðàœó¼ó ñå è ðàñòóðà¼ó ñâå ïîëèòè÷êå ñòðàíêå, êî¼å íîñå îáåëåæ¼å âåðñêî èëè ïîëèòè÷êî.” Çàêîíîì î èçìåíàìà è äîïóíàìà çàêîíà î øòàìïè „çàáðàœó¼å ñå ðàñòóðàœå è ïðîäàâàœå íîâèíà è

45

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

Àðõèâ ÑÖÃ

äðóãèõ øòàìïàíèõ ñïèñà àêî ñàäðæå óâðåäó âëàäàîöà è ÷ëàíîâà êðàšåâñêîã äîìà;... òåøêó ïîâðåäó ¼àâíîã ìîðàëà; àêî ñå øòàìïàíèì ñïèñîì èçàçèâà ìðæœà ïðîòèâ äðæàâå êàî öåëèíå, âåðñêè èëè ïëåìåíñêè ðàçäîð, à òàêî èñòî êàäà ñå íåïîñðåäíî ïîçèâà¼ó ãðààíè äà ñèëîì ìåœà¼ó çåìàšñêå çàêîíå.” Çàêîíîì î èçìåíàìà çàêîíà î îïøòèíàìà è îáëàñíèì ñàìîóïðàâàìà ðàñïóøòåíå ñó îïøòèíñêå óïðàâå è îäðååíî äà ñå êðàšåâèì óêàçîì ïîñòàâå îïøòèíñêå óïðàâå ãðàäà Áåîãðàäà, Çàãðåáà è Šóášàíå, à ó îñòàëèì îïøòèíàìà âåëèêè æóïàíè ïîñòàâè
å íîâå îïøòèíñêå óïðàâå. Ôîòîãðàôè¼à À£-66-630-1039 100. ÈÍÒÅÐÂ£Ó ÊÐÀŠÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ ÆÈËÓ ÑÎÅÐÂÅÍÓ, 15. £ÀÍÓÀÐ 1929. Óðåäíèêó ëèñòà Ìàòèíå êðàš ¼å îáðàçëîæèî çáîã ÷åãà ¼å óêèíóî ïàðëàìåíòàðíè ïîðåäàê è óçåî âëàñò ó ñâî¼å ðóêå, äîäà¼ó
è: „£à íàìåðàâàì äà äîöíè¼å çåìšè äàì ïðàâó äåìîêðàòè¼ó è ïðàâè ïàðëàìåíòàðèçàì óâîåœåì ïðàâè÷íîã èçáîðíîã çàêîíà. Ìîðàìî äà ñïðåìèìî ¼åäàí ðåæèì äåöåíòðàëèçàöè¼å è ðåæèì ñïîñîáàí çà æèâîò êî¼è áè ó èñòî âðåìå ìîðàî îáåçáåäèòè òåðèòîðè¼àëíî è êóëòóðíî ¼åäèíñòâî... íå ìîãó âàì äàíàñ ðå
è êîëèêî
å âðåìåíà áèòè çà òî ïîòðåáíî, àëè ìèñëèì äà íå
å áèòè äóãî.” Èíòåðâ¼ó À£-38-99-233 101. ÊÀÐÒE ÊÐÀŠÅÂÈÍE £ÓÃÎÑËÀÂÈ£E (ÀÄÌÈÍÈÑÒÐÀÒÈÂÍÀ ÏÎÄÅËÀ ÍÀ ÁÀÍÎÂÈÍÅ), 1930. Èäå¼à íàöèîíàëíîã óíèòàðèçìà óãðàåíà ¼å ó Çàêîí î íàçèâó è ïîäåëè Êðàšåâèíå íà óïðàâíà ïîäðó÷¼à îä 3. îêòîáðà 1929. êî¼èì ¼å ÊÑÕÑ ïðîìåíèëà íàçèâ ó Êðàšåâèíà £óãîñëàâè¼à è ïîäåšåíà íà äåâåò áàíîâèíà. Ïðè îáðàçîâàœó áàíîâèíà ó ñêëàäó ñà èäåîëîãè¼îì èíòåãðàëíîã ¼óãîñëîâåíñòâà íè¼å ñå âîäèëî ðà÷óíà î íàçèâèìà ðàíè¼èõ èñòîðè¼ñêèõ ïîêðà¼èíà âå
¼å œèõîâî çàîêðóæèâàœå èçâðøåíî ïî ãåîãðàôñêî-åêîíîìñêîì ïðèíöèïó, à áàíîâèíå ñó íàçâàíå ïî èìåíèìà ðåêà. Ïîäåëà íà áàíîâèíå áèëà ¼å ïîêóø༠äà ñå áðèñàœåì ãðàíèöà èñòîðè¼ñêèõ îáëàñòè ñïðå÷å äàšè äåçèíòåãðàòèâíè ïðîöåñè ó äðæàâè, ðàçáè¼ó è ðàçîáëè÷å èñòîðè¼ñêå è íàöèîíàëíå îáëàñòè êî¼å ñó ïðèõâàòèëå ñåïàðàòèçàì. Îáðàçîâàœåì áàíîâèíà íàñòî¼àëî ñå äà ñå ñòâîðå ïîëèòè÷êè, åêîíîìñêè è ñàîáðà
à¼íî ñòàáèëíå öåëèíå ñïîñîáíå çà æèâîò. Ïðèëèêîì ïîäåëå íà áàíîâèíå ó äîáðî¼ ìåðè èçàøëî ñå ó ñóñðåò õðâàòñêèì òåæœàìà àëè ñå âîäèëî ðà÷óíà è î èíòåðåñèìà äðóãèõ. Ó ïåò áàíîâèíà Ñðáè ñó ÷èíèëè âå
èíó. Ïîäåëîì íà áàíîâèíå òåæèëî ñå ðàçáè¼àœó èñòîðè¼ñêèõ öåëèíà, àëè ñå òî íè¼å ìîãëî èçáå
è ó ñâèì ñëó÷à¼åâèìà. Ñëîâåíè¼à ñå íàøëà ó ñà-

46

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

ñòàâó Äðàâñêå áàíîâèíå, Ìàêåäîíè¼à ó ñêëîïó Âàðäàðñêå, ñà äåëîâèìà Ñðáè¼å è Êîñîâà, Öðíà Ãîðà ó Çåòñêî¼ ñà äåëîâèìà Äàëìàöè¼å, Ìåòîõè¼å, Õåðöåãîâèíå, èñòî÷íå Áîñíå è ÑàíŸàêà. Õðâàòñêà ¼å ïîäåšåíà íà Ñàâñêó è Ïðèìîðñêó áàíîâèíó, Âî¼âîäèíà ñå íàøëà ó ñàñòàâó Äóíàâñêå áàíîâèíå, Ñðáè¼à ¼å ïîäåšåíà íà Ìîðàâñêó, Äðèíñêó, Äóíàâñêó, Çåòñêó è Âàðäàðñêó, à Áîñíà è Õåðöåãîâèíà íà Äðèíñêó, Âðáàñêó, Ïðèìîðñêó è Çåòñêó áàíîâèíó. Êàðòà Âî¼íîãåîãðàôñêè èíñòèòóò, Áåîãðàä 102. ÌÎÌÅ ÄÐÀÃÎÌ ÍÀÐÎÄÓ – ÌÀÍÈÔÅÑÒ ÊÐÀŠÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ, 3. ÑÅÏÒÅÌÁÀÐ 1931. Ïðèëèêîì çàâîåœà ëè÷íîã ðåæèìà êðàš Àëåêñàíäàð ¼å íà¼àâèî ïîâðàòàê íà óñòàâíè ïîðåäàê „ó øòî êðà
åì âðåìåíó.” Ñàãëåäàâøè óíóòðàøœó è ñïîšíîïîëèòè÷êó ñèòóàöè¼ó è ïîñëå ðàçíèõ êîíñóëòàöè¼à, èçìåó îñòàëèõ è ñà Ôðàíöóñêîì, ñà êî¼îì ¼å ðàçãîâàðàî è ïðå óâîåœà ìîíàðõîäèêòàòóðå, êðàš ¼å 3. ñåïòåìáðà 1931. äîíåî Óñòàâ Êðàšåâèíå £óãîñëàâè¼å, ïîçíàòè¼è êàî Îêòðîèñàíè èëè Ñåïòåìáàðñêè óñòàâ. Ïîâîäîì äàðèâàœà Óñòàâà êðàš Àëåêñàíäàð ¼å ó ìàíèôåñòó íàãëàñèî: „Îäëó÷èî ñàì, äà äîñàäàøœè ðàä è èçâîåœå íàöèîíàëíå è äðæàâíå ïîëèòèêå ïîñòàâèì íà øèðó îñíîâó íåïîñðåäíå íàðîäíå ñàðàäœå.” Óñòàâîì ñó ïîòâðåíè íàöèîíàëíè óíèòàðèçàì è öåíòðàëèçàì. Íàðîäíî ¼åäèíñòâî è äðæàâíó öåëèíó ñèìáîëèçîâàî ¼å êðàš. Óñòàâ ¼å äåôèíèñàî äðæàâó êàî íàñëåäíó è óñòàâíó ìîíàðõè¼ó. Óâåäåíî ¼å äâîäîìíî Íàðîäíî ïðåäñòàâíèøòâî ñàñòàâšåíî îä Íàðîäíå ñêóïøòèíå è Ñåíàòà. Âëàäà ¼å îñòàëà îäãîâîðíà êðàšó, à íå Íàðîäíîì ïðåäñòàâíèøòâó. Îäðåäáîì äà „íå ìîæå áèòè óäðóæèâàœà íà âåðñêî¼ èëè ïëåìåíñêî¼ èëè ðåëèãèîçíî¼ îñíîâè ó ïàðòè¼ñêî-ïîëèòè÷êå ñâðõå, êàî è ó ñâðõå ôèçè÷êîã âàñïèòàœà” ñóøòèíñêè ¼å îíåìîãó
èî îáíàâšàœå ïîëèòè÷êèõ ñòðàíàêà. Óñòàâ ¼å ñàäðæàî ïîäåëó íà áàíîâèíå è óòâðäèî œèõîâå ãðàíèöå êî¼å ñó ïðå òîãà áèëå óòâðåíå çàêîíîì, øòî ¼å çíà÷èëî äà ñå íå ìîãó ìåœàòè áåç ïðîìåíå Óñòàâà. ×ëàí 116, ïîçíàò êàî „Ìàëè Óñòàâ”, äàâàî ¼å êðàšó ïðàâî äà ó âàíðåäíèì ñèòóàöè¼àìà ïðåäóçèìà ìåðå ìèìî óñòàâíèõ è çàêîíñêèõ ïðîïèñà, àëè óç œèõîâó íàêíàäíó ïîòâðäó îä ñòðàíå Íàðîäíîã ïðåäñòàâíèøòâà. Ìàíèôåñò Ñëóæáåíå íîâèíå Ê£, áð. 200, 3. ñåïòåìáàð 1931. 103. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ ÊÀÐÀ€ÎЀÅÂÈ
Êðàš Àëåêñàíäàð ó ïðàçíè÷íî¼ óíèôîðìè (áëóçè ñà åïîëåòàìà) ñà ñàášîì ó ëåâî¼ ðóöè.

103

47

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

Àðõèâ ÑÖÃ

Äàðèâàœåì Óñòàâà ¼óãîñëîâåíñêè âëàäàð ¼å íàñòî¼àî äà ïðèäîáè¼å îïîçèöè¼ó çà ñàðàäœó óç èñòîâðåìåíî îáåçáååœå òðà¼íîñòè ïðèíöèïà ïðîêëàìîâàíèõ äèêòàòóðîì. Êðàš ¼å áèî ñïðåìàí äà ïðèõâàòè ñòóïàœå îïîçèöè¼å ó âëàäó è ó Ñêóïøòèíó ïîä óñëîâîì äà îíà ïðèõâàòè èäåîëîãè¼ó èíòåãðàëíîã ¼óãîñëîâåíñòâà, îäíîñíî íàðîäíî è äðæàâíî ¼åäèíñòâî. Ôîòîãðàôè¼à À£-ÎÇÔ-74-1 104. ÍÀØÈÌ ÏÐÈ£ÀÒÅŠÈÌÀ, ÏÈÑÌÎ ÀÖÅ ÑÒÀÍΣÅÂÈ
À, ÀÍÒÎÍÀ ÊÎÐÎØÖÀ, £ÎÂÀÍÀ £ÎÂÀÍÎÂÈ
À ÏÈÆÎÍÀ, ŠÓÁÎÌÈÐÀ ÄÀÂÈÄÎÂÈ
À È ÌÅÕÌÅÄÀ ÑÏÀÕÀ, 24. ÑÅÏÒÅÌÁÀÐ 1931. Ïîâîäîì ðàñïèñèâàœà èçáîðà çà 8. íîâåìáàð 1931. âîå îïîçèöè¼å îáàâåøòàâà¼ó ïðè¼àòåšå äà íå
å ó÷åñòâîâàòè íà èçáîðèìà çàòî øòî íîâè Óñòàâ è çàêîíè êî¼è ñó äîíåòè ïîñëå œåãà íå îìîãó
àâà¼ó äà íà èçáîðèìà çà Íàðîäíó ñêóïøòèíó äîó äî èçðàæà¼à „ïðàâå æåšå è ïðàâî ðàñïîëîæåœå íàðîäà.” Ïèñìî À£-80-31/27 105. ÑÀÑÒÀ ÍÀÐÎÄÍÅ ÑÊÓÏØÒÈÍÅ ÊÐÀŠÅÂÈÍÅ £ÓÃÎÑËÀÂȣŠ– ÍÎÂÈ ÏÎÑËÀÍÈÖÈ ÏÎ ÇÀÍÈÌÀŒÓ ÈÇÀÁÐÀÍÈ 8. ÍÎÂÅÌÁÐÀ 1931. Íà èçáîðèìà íà êî¼èìà ¼å ó÷åñòâîâàëà ñàìî ëèñòà ïðåäñåäíèêà âëàäå Ïåòðà Æèâêîâè
à èçàáðàíî ¼å 305 ïîñëàíèêà: àäâîêàòà è ¼àâíèõ áåëåæíèêà 60, òðãîâàöà 33, ìèíèñòàðà è áèâøèõ ìèíèñòàðà 25, ñâåøòåíèêà 23, çåìšîðàäíèêà 23, ïîñåäíèêà 18, îïøòèíñêèõ è ãðàäñêèõ íà÷åëíèêà 19, ëåêàðà 15, èíäóñòðè¼àëàöà è áàíêàðà 14, ïðîôåñîðà ñðåäœèõ øêîëà 8, íîâèíàðà è ïóáëèöèñòà 8, ó÷èòåšà 7, ïåíçèîíåðà 7, óïðàâíèõ ÷èíîâíèêà 6, ñàìîóïðàâíèõ ÷èíîâíèêà 6, èíæåœåðà 5, ÷ëàíîâà Äðæàâíîã ñàâåòà è Ãëàâíå êîíòðîëå 4, âåëåïîñåäíèêà è ðåíòè¼åðà 4, õîòåëè¼åðà è óãîñòèòåšà 4, äèïëîìàòñêèõ ÷èíîâíèêà 3, àïîòåêàðà 2, ïðîôåñîðà âèøèõ øêîëà 2, ïðèâàòíèõ ÷èíîâíèêà 2, çàíàòëè¼à 1, ñóäè¼à 1 è îä îñòàëèõ çàíèìàœà 5 ìàíäàòà. Ó âå
èíè, òî ñó áèëè ïðîôåñèîíàëíè ïîëèòè÷àðè êî¼èìà ¼å èçáîðíà àãèòàöè¼à çàíèìàœå èëè âèñîêè äðæàâíè ÷èíîâíèöè, „áèâøè ìèíèñòðè,” „áèâøè íàðîäíè ïîñëàíèöè,” êî¼è ñó ñðàñëè ñà äðæàâíèì àïàðàòîì. Îíè íèñó áèëè îäãîâîðíè ñâî¼èì áèðà÷èìà âå
ñó ñå îñå
àëè îáàâåçíèì ïðåìà îíèìà êî¼è ñó èõ êàíäèäîâàëè. Ìåó èçàáðàíèì ïîñëàíèöèìà œèõ 98 áèëè ñó ðàíè¼å íàðîäíè ïîñëàíèöè. Îä 3.560.278 óïèñàíèõ áèðà÷à íà èçáîðå ¼å èçàøëî 2.324.395 èëè 65,29% áèðà÷à. Ïðåãëåä Íàðîäíå íîâèíå, 13. íîâåìáàð 1931, Çàãðåá. À£-38-285-433

48

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

106. ÑÅÍÀÒÎÐÈ ÏÎ ÇÀÍÈÌÀŒÓ – ÈÇÀÁÐÀÍÈ È ÈÌÅÍÎÂÀÍÈ 3. È 9. £ÀÍÓÀÐÀ 1932. Ïðåìà Óñòàâó ïîëîâèíà Ñåíàòà áèðàíà ¼å íà ïîñðåäíèì èçáîðèìà íà êî¼èìà ñó ó÷åñòâîâàëè íàðîäíè ïîñëàíèöè, áàíñêè âå
íèöè è ïðåäñåäíèöè îïøòèíà. Íà èçáîðèìà çà Ñåíàò êî¼è ñó îäðæàíè 3. ¼àíóàðà 1932. èçàáðàíî ¼å 46 ñåíàòîðà. Êðàš ¼å 9. ¼àíóàðà èìåíîâàî 28 ñåíàòîðà. Ìåó ñåíàòîðèìà áèëî ¼å 17 áèâøèõ ìèíèñòàðà, 11 àäâîêàòà, ïî 6 ïðîôåñîðà, ñåšàêà è ñâåøòåíèêà, ïî 5 ëåêàðà, èíäóñòðè¼àëàöà è òðãîâàöà è íîâèíàðà, ïî 2 ïåíçèîíèñàíà äèïëîìàòñêà ïîñëàíèêà, áèâøà áàíà, ïåíçèîíèñàíà ñóäöà, ïðèâàòíà ÷èíîâíèêà, ïîñåäíèêà, ïåíçèîíèñàíà âåëèêà æóïàíà, ïî 1 ïåíçèîíèñàíè äðæàâíè ñàâåòíèê, ïåíçèîíèñàíè ïîìî
íèê ìèíèñòðà è ïåíçèîíèñàíè íà÷åëíèê. Ïðåãëåä Îáçîð, 14. ¼àíóàð 1932, Çàãðåá. À£-38-312-460 107. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ×ÈÒÀ ÏÐÅÑÒÎÍÓ ÁÅÑÅÄÓ Ó ÍÀÐÎÄÍÎÌ ÏÐÅÄÑÒÀÂÍÈØÒÂÓ, 18. £ÀÍÓÀÐ 1932. Ó ïðèñóñòâó ÷ëàíîâà âëàäå è äèïëîìàòñêîã êîðà êðàš ¼å îòâîðèî çàñåäàœå Íàðîäíîã ïðåäñòàâíèøòâà (Ñåíàòà è Íàðîäíå ñêóïøòèíå), ïðåñòîíîì áåñåäîì ó êî¼î¼ ¼å èñòàêàî äà „íàðîäíî ó¼åäèœåœå íè¼å äåëî ¼åäíå ãåíåðàöè¼å íè ïîñëåäèöà èñòîðè¼ñêîã ñëó÷à¼à... Íàðîäíî ¼åäèíñòâî è äðæàâíà öåëèíà íå ìîãó áèòè íèêàäà ïðåäìåò íèêàêâèõ ïîãààœà.” Ôîòîãðàôè¼à À£-ÎÇÔ-74-4 108. Â΀ŠÎÏÎÇÈÖÈ£Å: £ÎÂÀÍ £ÎÂÀÍÎÂÈ
ÏÈÆÎÍ, ÀÖÀ ÑÒÀÍΣÅÂÈ
È ŠÓÁÀ ÄÀÂÈÄÎÂÈ
Ïîñëå çàâîåœà ìîíàðõîäèêòàòóðå îïîçèöè¼à ¼å áèëà äóãî ó èø÷åêèâàœó è òåê ¼å íàêîí äîíîøåœà Óñòàâà è èçáîðà çà Íàðîäíî ïðåäñòàâíèøòâî èíòåíçèâèðàëà àêòèâíîñò. Âîå îïîçèöè¼å ñó ñå îáðà
àëå ¼àâíîñòè, ïîíåêàä è çà¼åäíè÷êèì ïèñìèìà è äåêëàðàöè¼àìà ó êî¼èìà ñó áèëè ñàãëàñíè î ïîòðåáè óêëàœàœà àïñîëóòèñòè÷êîã ðåæèìà è âðà
àœà íà ñëîáîäàí ñòðàíà÷êî-ïàðëàìåíòàðíè æèâîò, àëè íèñó ìîãëè äà ñå ñëîæå ó ïèòàœó ïðåóðååœà äðæàâå. Ïîêóøàâàëè ñó äà è ñà õðâàòñêîì îïîçèöè¼îì íàó çà¼åäíè÷êó ïëàòôîðìó ïðîòèâ øåñòî¼àíóàðñêîã ðåæèìà. Äî ñïîðàçóìà íè¼å äîøëî çàòî øòî íèñó ïîñòèãíóòè óçà¼àìíî ïîâåðåœå è êîîðäèíàöè¼à, à íàðî÷èòî çáîã òîãà øòî ñå

107

49

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

Àðõèâ ÑÖÃ

ÕÑÑ íè¼å ñàãëàñèëà ñà íåîäðååíîì ôîðìóëàöè¼îì î óðååœó äðæàâå íà „ñàìîóïðàâíî¼ îñíîâè.” Ôîòîãðàôè¼à Ñïîìåíèöà Šóáå Äàâèäîâè
à, Áåîãðàä 1940. 109. ÏÐÎÃËÀÑ ÑÒÓÄÅÍÀÒÀ È ÑÒÓÄÅÍÒÊÈŒÀ ÁÅÎÃÐÀÄÑÊÎà ÓÍÈÂÅÐÇÈÒÅÒÀ, 10. £ÀÍÓÀÐ 1932. Ñòóäåíòè ñó äåìîíñòðèðàëè ïðå è ïîñëå èçáîðà çà Íàðîäíó ñêóïøòèíó. Öåíòàð äåìîíñòðàöè¼à ¼å áèî ó Áåîãðàäó, îäàêëå ñå ïîäñòèö༠ïðîøèðèî íà Çàãðåáà÷êè è Šóášàíñêè óíèâåðçèòåò. Ó ¼àíóàðó 1932. ïðåêèíóòà ¼å íàñòàâà íà Áåîãðàäñêîì óíèâåðçèòåòó. Ñòóäåíòè ñó ó ïðîãëàñó îòâîðåíî íàïàëè äèêòàòóðó, òðàæèëè ðàñïóøòàœå Íàðîäíå ñêóïøòèíå è Ñåíàòà, óêèäàœå ñâèõ óñòàíîâà è çàêîíà äèêòàòóðå, ñëîáîäíå èçáîðå, àóòîíîìè¼ó óíèâåðçèòåòà è àêàäåìñêå ñëîáîäå. Ïðîãëàñ À£-80-31/25 110. ÐÅÇÎËÓÖÈ£À ÕÐÂÀÒÑÊÅ ÀÊÀÄÅÌÑÊÅ ÎÌËÀÄÈÍÅ, ÇÀÃÐÅÁ 6. ÌÀÐÒ 1932. Çà ðàçëèêó îä áåîãðàäñêèõ ñòóäåíàòà êî¼è ñó òðàæèëè äà ñå óêèíå äèêòàòóðà è íàðîäó âðàòå ïîëèòè÷êà ïðàâà è ñëîáîäå, ñòóäåíòè Çàãðåáà÷êîã óíèâåðçèòåòà ñó ó ðåçîëóöè¼è èñòàêëè çàõòåâ çà „óñïîñòàâó ñëîáîäíå è íåçàâèñíå Õðâàòñêå äðæàâå íà ÷èòàâîì íåïðåïîðíîì òåðèòîðè¼ó Õðâàòñêå, Ñëàâîíè¼å ñà Ñðè¼åìîì, Äàëìàöè¼å è Áîñíå è Õåðöåãîâèíå” è ðåçîëóöè¼ó çàâðøèëè ðå÷èìà „Æèâèëà íåçàâèñíà äðæàâà Õðâàòñêà.” Ðåçîëóöè¼à À£-80-31/39 111. ÈÇÂÅØÒÀ£ Î ÏÐÅÒÐÅÑÓ ÀÄÂÎÊÀÒÑÊÅ ÊÀÍÖÅËÀÐÈ£Å È ÑÒÀÍÀ ÄÐÀÃÈØÅ ÇÄÐÀÂÊÎÂÈ
À È ÇÀÏËÅÍÈ ÅËÀÁÎÐÀÒÀ ÊÎ£È £Å ÍÀÏÈÑÀÎ ÌÈËÀÍ ÃÀÂÐÈËÎÂÈ
, 31. ÌÀÐÒ 1932. Îðãàíè Óïðàâå ãðàäà èçâðøèëè ñó ïðåòðåñ ó ïðèñóñòâó àäâîêàòà Äðàãèøå Çäðàâêîâè
à è äð Ìèëîøà Òóïàœàíèíà êî¼è ñó ñå ó ïî÷åòêó ïðîòèâèëè „ñâàêîì ïðåòðåñó èñòè÷ó
è êàêî íå áè ñìåëà äà ñå ïðåòðåñà êàíöåëàðè¼à ¼åäíîã àäâîêàòà.” Íåøòî êàñíè¼å íàèøàî ¼å è äð Ìèëàí Ãàâðèëîâè
. Ïðèëèêîì ïðåòðåñà ó ñòîëó ¼å, îñèì îðèãèíàëà, íàåíî è 7 ïðèìåðàêà åëàáîðàòà îòêóöàíîã íà ïèñà
î¼ ìàøèíè. Åëàáîðàò êî¼è ¼å íàïèñàî äð Ìèëàí Ãàâðèëîâè
ñàäðæè êðèòèêó øåñòî¼àíóàðñêîã ðåæèìà. Ó œåìó ñå ãîâîðè î óëîçè ñòðàíàêà è ïîãëàâàðà äðæàâå è œèõîâîì îäíîñó, ðàâèì ïîñëåäèöàìà ëè÷íèõ ðåæèìà, óïîðååœó ëè÷íèõ è ïàðëàìåíòàðíèõ ðåæèìà Ñðáè¼å, òîìå äà ëè ñå èñêóñòâî Ñðáè¼å

50

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

ìîæå ïðèìåíèòè íà £óãîñëàâè¼ó, ðàçëîçèìà óêèäàœà ïîëèòè÷êèõ ïðàâà ó õîìîãåíî¼ Ñðáè¼è è íåõîìîãåíî¼ £óãîñëàâè¼è, îðãàíèçîâàœó äóõîâíå ñíàãå íàðîäíå ïîñëå ðàòà, ïî¼àâè Ñàâåçà çåìšîðàäíèêà, çëî÷èíó ó Ñêóïøòèíè 20. ¼óíà 1928. è œåãîâèì ïîëèòè÷êèì ïîñëåäèöàìà êàî è î òîìå äà ëè ñó áèëà ìîãó
à äðóãà ðåøåœà êðèçå óî÷è 6. ¼àíóàðà 1929, ðåçóëòàòèìà øåñòî¼àíóàðñêîã ðåæèìà, Óñòàâó îä 3. ñåïòåìáðà 1931. è ïîóöè èñòîðè¼å. Åëàáîðò ñå çàâðøàâà ïîçèâîì çåìšîðàäíèöèìà, ãðààíèìà è èíòåëåêòóàëöèìà äà ñâîì ñíàãîì ïîìîãíó çåìšîðàäíè÷êè ïîêðåò. Çáîã åëàáîðàòà Ìèëîø Òóïàœàíèí è Äðàãèøà Çäðàâêîâè
êàæœåíè ñó ñà 15 äàíà çàòâîðà. Èçâåøò༠À£-14-21/6-12 112. ÄÅÊËÀÐÀÖÈ£À ÂËÀÄÅ ÂΣÈÑËÀÂÀ ÌÀÐÈÍÊÎÂÈ
À, 6. ÀÏÐÈË 1932. Èìà¼ó
è ó âèäó íèç ÷èœåíèöà êðàš ¼å ñìåíèî ãåíåðàëà Ïåòðà Æèâêîâè
à è âëàäó ïîâåðèî ìèíèñòðó èíîñòðàíèõ ïîñëîâà Âî¼èñëàâó Ìàðèíêîâè
ó ñà çàäàòêîì äà ñïðîâåäå ïðåëàçíè ðåæèì äî óñïîñòàâšàœà ïóíå äåìîêðàòè¼å. Ó Äåêëàðàöè¼è ¼å íàãëàøåíî äà
å ñå ïîëèòèêà âëàäå è äàšå òåìåšèòè íà íà÷åëó „íàðîäíîã è äðæàâíîã ¼åäèíñòâà” è èñòàêíóòî äà
å ñå âëàäà çàëîæèòè äà ñå óáðçà è îëàêøà íîðìàëèçîâàœå ïîëèòè÷êîã æèâîòà ó Êðàšåâèíè. Ïðèñòàëèöå ïîëèòèêå èíòåãðàëíîã ¼óãîñëîâåíñòâà íèñó ñå ñëàãàëå ñà íà¼àâšåíèì ðåôîðìàìà è Ìàðèíêîâè
¼å ïîñëå íåïóíà òðè ìåñåöà 2. ¼óëà 1932. ïîäíåî îñòàâêó. Äåêëàðàöè¼à Íàðîäíå íîâèíå, 6. àïðèë 1932, Çàãðåá À£-38-250-398 113. ÐÅÇÎËÓÖÈ£À ÑÅŠÀ×ÊÎ-ÄÅÌÎÊÐÀÒÑÊÅ ÊÎÀËÈÖȣŠ(ÇÀÃÐÅÁÀ×ÊÅ ÏÓÍÊÒÀÖÈ£Å), 7. ÍÎÂÅÌÁÀÐ 1932. Íà ñàñòàíêó Èçâðøíîã îäáîðà Ñåšà÷êî-äåìîêðàòñêå êîàëèöè¼å êî¼åì ñó ïðèñóñòâîâàëè Âëàòêî Ìà÷åê, £îñèï Ïðåäàâåö, £óð༠Øóòå¼, Àíòå Òðóìáè
, ¼å
åñëàâ Âèëäåð, Õèíêî Êðèçìàí, Ñàâà Êîñàíîâè
, ïðîòà Äóøàí Êåöìàíîâè
, Äóäà Áîøêîâè
è íà èçðè÷èò Ìà÷åêîâ çàõòåâ ôðàíêîâà÷êè ïðâàê äð Ìèëå Áóäàê óñâî¼åíà ¼å Ðåçîëóöè¼à êî¼à ¼å îñóäèëà ñðáè¼àíñêó õåãåìîíè¼ó è ïîçâàëà íà îäëó÷íó áîðáó ïðîòèâ œå èñòè÷ó
è: „Êîíñòàòèðàìî ÷èœåíèöó, äà ñðáè¼àíñêà õåãåìîíè¼à, êî¼à ñå âå
îä ïî÷åòêà íàìåòíóëà Õðâàòñêî¼ è ñâèì íàøèì çåìšàìà ñ îâå ñòðàíå Äðèíå, Ñàâå è Äóíàâà, ñâî¼îì íåñïîñîáíîø
ó è ïîìî
ó íàñèšà è íåìîðàëíèõ ìåòîäà, äðæå
è ó ðóöè ñâó äðæàâíó âëàñò ä¼åëó¼å äåñòðóêòèâíî, óíèøòàâà¼ó
è ìîðàëíå âðè¼åäíîñòè, çà ñâå íàøå íàïðåäíå óñòàíîâå è òåêîâèíå, ìàòåðè¼àëíó èìîâèíó íàðîäà ïà è œåãîâ äóõîâíè ìèð. Òî ñòàœå ¼å ïîñòèãëî âðõóíàö ïîä àïñîëóòèñòè÷êèì ðåæèìîì îä 6.1.1929. êî¼è ¼å ïî¼à÷àâøè òó

51

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

Àðõèâ ÑÖÃ

õåãåìîíè¼ó ñà ñâèì œåíèì êîáíèì ïîñšåäèöàìà ¼îø äîêèíóî ãðààíñêå è ïîëèòè÷êå ñëîáîäå. Íà òåìåšó îâàêî òåøêîã èñêóñòâà äîëàçèìî äî íåèçáåæíîã çàêšó÷êà äà ¼å âðà
à¼ó
è ñå íà ãîäèíó 1918. êàî èçâîðíó òà÷êó, ïðè¼åêà ïîòðåáà ïîâåñòè îäëó÷íó è øòî áîšå îðãàíèçîâàíó áîðáó ïðîòèâ òå õåãåìîíè¼å ñà öèšåì äà ñå îíà îäñòðàíè èç ñâèõ íàøèõ êðà¼åâà, äà ñå óêëîíè îä îâóä ñâàêà âëàñò è óïëèâ òå õåãåìîíè¼å ñà ñâèì œåíèì ïðåäñòàâíèöèìà.” Çàãðåáà÷êå ïóíêòàöè¼å ñó ïîêðåíóëå òàëàñ „ïóíêòàöè¼à”îïîçèöèîíèõ è íàöèîíàëíèõ ãðóïà êî¼å ñó çàõòåâàëå ïîâðàòàê ïàðëàìåíòàðèçìà è ïðåóðååœå äðæàâå. Îïîçèöè¼à ó Ñðáè¼è ¼å óãëàâíîì îäáàöèëà Çàãðåáà÷êå ïóíêòàöè¼å, àëè ñó îíå ó ¼åäíîì äåëó Âî¼âîäèíå, êîä ìóñëèìàíà ó Áîñíè è Õåðöåãîâèíè, êàî è ó Ñëîâåíè¼è íàèøëå íà ïîçèòèâàí îä¼åê. Çáîã Çàãðåáà÷êèõ ïóíêòàöè¼à è èç¼àâà ñòðàíî¼ øòàìïè Ìà÷åê ¼å îñóåí íà òðè ãîäèíå çàòâîðà. Ðåçîëóöè¼à À£-84-2 114. ÄÐÀÃÈ ÏÐÈ£ÀÒÅŠÓ (ÄÀÂÈÄÎÂÈ
ÅÂÅ ÏÓÍÊÒÀÖÈ£Å), £ÀÍÓÀÐ 1933. È ïîðåä íåêîëèêî ïîêóøà¼à âîå áåîãðàäñêå îïîçèöè¼å íèñó óñïåëå äà èçàó ñà çà¼åäíè÷êèì ïðîãëàñîì ïîâîäîì Çàãðåáà÷êèõ ïóíêòàöè¼à, âå
ñó ñâî¼å ñòàâîâå èçíåëè ó çàñåáíèì äåêëàðàöè¼àìà. Äàâèäîâè
¼å ó ïèñìó èçíåî ñòàâîâå î àêòóåëíèì äðóøòâåíî-åêîíîìñêèì è ïîëèòè÷êèì ïèòàœèìà è íà÷èíó äðæàâíîã ïðåóðååœà îáðàçîâàœåì ñàìîóïðàâíèõ îáëàñòè îêî âåëèêèõ íàöèîíàëíî-êóëòóðíèõ öåíòàðà: Áåîãðàäà, Çàãðåáà, Šóášàíå è Ñàðà¼åâà. Äà áè ñå ïðåâàçèøàî ïëåìåíñêè òðè¼àëèçàì è ñïðå÷èëà „îïàñíîñò îäñå÷íîã è ãðóáîã òåðèòîðè¼àëíîã ðàçãðàíè÷åœà èçìåó Ñðáà è Õðâàòà” Äàâèäîâè
¼å ïðåäëàãàî ôîðìèðàœå ÷åòâðòå ¼åäèíèöå „ó ïðåëàçíî¼ çîíè ñðïñêî-õðâàòñêî¼ ó êî¼î¼ ñå íåðàçäåšèâî óêðøòà¼ó ïëåìåíà, âåðå è êóëòóðíè óòèöà¼è.” Äàâèäîâè
ñå êðèòè÷êè îäíîñèî ïðåìà Çàãðåáà÷êèì ïóíêòàöè¼àìà çàòî øòî ó œèìà íè¼å íàïðàâšåíà ðàçëèêà èçìåó âëàñòè è ñðïñêå îïîçèöè¼å, øòî ñå íàñóïðîò õîìîãåíèçàöè¼å Õðâàòñêå çàãîâàðà öåïàœå Ñðáà íà âèøå îáëàñòè è ¼åäíà õåãåìîíè¼à íàñòî¼è çàìåíèòè äðóãîì. Ïèñìî À£-80-31/54-57 115. ÏÎËÈÒÈÊÀ £ÓÃÎÑËÎÂÅÍÑÊÎà £ÅÄÈÍÑÒÂÀ ÏÐÎÒÈ ÏÓÍÊÒÀÖÈ£À, ÐÀÇÄÎÐÀ È ÌÐÆŒÅ, 28. ÌÀÐÒ 1933. Ïîâîäîì Çàãðåáà÷êèõ è îñòàëèõ ïóíêòàöè¼à âëàäà ñå íè¼å çâàíè÷íî îãëàñèëà, àëè ñå êàî œåí ñòàâ ñìàòðàî ãîâîð £îâàíà Áàœàíèíà ó Ñåíàòó Ê£ ïðèëèêîì ïðåòðåñà áóŸåòà çà 1933–1934. ãîäèíó. Ãîâîðå
è î ñïëåòêàìà è ïëàíîâèìà îêî Ñðåäœå Åâðîïå è £óãîñëàâè¼å, çíà÷à¼ó Ìàëå Àíòàíòå, Çàãðåáà÷êèì ïóíêòàöè¼à-

52

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

ìà, óëîçè Ñâåòîçàðà Ïðèáè
åâè
à, ñåíàòîð Áàœàíèí ¼å íàãëàñèî äà ñó ïóíêòàöè¼å ïëîä ìðæœå, ñòðàñòè è ñëåïèëà, äåëî íàðîäíîã îäìåòíèøòâà è óêàçàî íà îïàñíîñò êëåðèêàëèçìà ó áèñêóïñêî¼ ïîñëàíèöè ïðîòèâ ñîêîëñòâà. Ãîâîð À£-37-9/77 116. ÇÁÎÐ £ÓÃÎÑËÎÂÅÍÑÊÅ ÐÀÄÈÊÀËÍÅ ÑÅŠÀ×ÊÅ ÄÅÌÎÊÐÀÒÈ£Å Ó ÍÈØÓ, 23. ÀÏÐÈË 1933. Îðãàíèçîâàí îä ñòðàíå âëàäå çáîð ¼å äîæèâåî êðàõ. Ïîâîäîì òîã ìèòèíãà, êðàš ¼å ìèòðîïîëèòó Ãàâðèëó (Äîæè
ó) ðåêàî: „Îâ༠ïîëèòè÷êè çáîð è œåãîâ íåóñïåõ îòâîðèî ìè ¼å ¼àñíî î÷è. £à ñàì âèäåî ó ïðàâî¼ áî¼è êàêî ñòâàðè ñòî¼å. Áèî ¼å òî çà ìåíå äàí òåøêîã ðàçî÷àðåœà. Ñàãëåäàî ñàì ïðàâó ñòâàðíîñò. Áèëî ìè ¼å îäìàõ ¼àñíî äà ìîðàì äà ïðèïðåìèì øòî ¼å ïîòðåáíî è èçìåíèì ñèòóàöè¼ó, àëè çàòî ìè ¼å áèëî ïîòðåáíî âðåìå. Òðåáàëî ¼å ñâå ïî÷åòè èçíîâà è ñàñâèì íà äðóãî¼ îñíîâè è ñà äðóãèì ëè÷íîñòèìà.” Ôîòîãðàôè¼à Excelsior, Ïàðèç 27. àïðèë 1933. À£-38-330-478

117

117. £ÎÂÀÍ £ÎÂÀÍÎÂÈ
ÏÈÆÎÍ Íàìåðàâà¼ó
è äà ïðîøèðè ïîëèòè÷êó îñíîâó ðåæèìà êðàš Àëåêñàíäàð ¼å âîäèî ðàçãîâîðå ñà ïðâàöèìà îïîçèöè¼å íàñòî¼å
è äà èõ ïðèäîáè¼å çà ñàðàäœó íà ïðîãðàìó äåìîêðàòèçàöè¼å çåìšå. Ðàçãîâàðàî ¼å ñà âîîì çåìšîðàäíèêà £îâàíîì £îâàíîâè
åì Ïèæîíîì è áàâèî ñå ìèøšó äà œåìó ïîâåðè ìàíäàò çà ñàñòàâ âëàäå, àëè ¼å îä òîãà îäóñòàî çàòî øòî ñå „ïëàøèî... äà çåìšîðàäíè÷êè ïîêðåò íè¼å äîâîšíî ¼àê ó íàðîäó äà íà ñâî¼à ïëå
à ïðèìè îäãîâîðíîñò ïðåä íàðîäîì è äðæàâîì.” Ôîòîãðàôè¼à Ñïîìåíèöà Ñåëî, Áåîãðàä 1941. 118. ÀÖÀ ÑÒÀÍΣÅÂÈ
Êðàš ¼å ñà Àöîì Ñòàíî¼åâè
åì âîäèî òà¼íå ðàçãîâîðå ó Õàí Ïè¼åñêó ó ëåòî 1934. è òîì ïðèëèêîì ñëîæèëè ñó ñå äà òðåáà îáðàçîâàòè êîíöåíòðàöèîíó âëàäó, ðàñïóñòèòè Ñêóïøòèíó è ðàñïèñàòè èçáîðå ñà òà¼íèì ãëàñàœåì. Ìåóòèì, Ñòàíî¼åâè
íè¼å ïðèõâàòèî êðàšåâ ïðåäëîã äà áóäå ìàíäàòàð ðåêàâøè „äà ¼å îñòàðèî è äà çà òàêâó ìèñè¼ó òðåáà íà
è ìëàäó ñíàãó.” Ó ïèñìó ìèíèñòðó Äâîðà, Ìèëàíó Àíòè
ó, Àöà Ñòàíî¼åâè
¼å ïðèõâàòèî êðàšåâó èíèöè¼àòèâó î ôîðìèðàœó êîíöåíòðàöèîíå âëàäå è èñòàêàî: „Ìî¼å ¼å óâåðåœå äà ñìî ìè äóæíè ñòàâèòè ñå íà ðàñïîëîæåœå Œ. Â. êðàšó è ïîìî
è ãà ó œåãî-

118

53

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

âîì ñòàðàœó äà ñå çà ñâà ïèòàœà êî¼à ñó íà äíåâíîì ðåäó íàó íà¼áîšà ìîãó
à ðåøåœà. Œ. Â. êðàš ìîæå ó òîì ïðàâöó óâåê ðà÷óíàòè íà ïóíó ñàðàäœó ìî¼ó è ìî¼èõ ïðè¼àòåšà.” Ôîòîãðàôè¼à Á. Ãëèãîðè¼åâè
, Êðàš Àëåêñàíäàð Êàðàîðåâè
, êœ. III, Áåîãðàä 2002. 119. ŠÓÁÀ ÄÀÂÈÄÎÂÈ
Êðàš ñà Äàâèäîâè
åì íè¼å ëè÷íî ðàçãîâàðàî î ïðåóðååœó äðæàâå, àëè ìó ¼å ïîñëàî ïèñìåíó ïîðóêó íà êî¼ó ¼å îí áëàãîíàêëîíî îäãîâîðèî êðà¼åì àâãóñòà 1934: „Ðåöèòå êðàšó äà ¼à ëè÷íî óâåê ñòî¼èì êðóíè íà ðàñïîëîæåœó êàêî ñàì ðàäèî ó ïðîøëîñòè ñà ñâî¼èì ïîëèòè÷êèì ïðè¼àòåšèìà èç Äåìîêðàòñêå ñòðàíêå.” Ôîòîãðàôè¼à Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 19, 15. ì༠1927.

119

121

54

120. ÏÈÑÌÎ ÀÍÒÎÍÀ ÊÎÐÎØÖÀ ÏÐÅÄÑÅÄÍÈÊÓ ÂËÀÄÅ ÍÈÊÎËÈ ÓÇÓÍÎÂÈ
Ó, 6. ÎÊÒÎÁÀÐ 1934. Ó öèšó ôîðìèðàœà ïðåëàçíå êîíöåíòðàöèîíå âëàäå êî¼à áè ñïðîâåëà èçáîðå Ìèëàí Ñòî¼àäèíîâè
¼å ïî÷åòêîì îêòîáðà 1934. ðàçãîâàðàî ñà Àíòîíîì Êîðîøöåì êî¼è ¼å áèî êîíôèíèðàí íà Õâàðó çáîã Šóášàíñêèõ ïóíêòàöè¼à ó êî¼èìà ñå çàëàãàî çà àóòîíîìíè ñòàòóñ Ñëîâåíè¼å. Ñòî¼àäèíîâè
¼å óâåðàâàî Êîðîøöà äà ñó êðàš è ïðåäñåäíèê âëàäå Í. Óçóíîâè
ðàñïîëîæåíè äà ïðîìåíå „äîòàäàøœè ïðàâàö äðæàâíå ïîëèòèêå.” Ó ïèñìó ïðåäñåäíèêó âëàäå, Êîðîøåö ¼å ïðèõâàòèî ñàðàäœó ó ñðåèâàœó ïðèëèêà ó çåìšè „ïîëàçå
è îä äàíàøœåã óñòàâíîã óðååœà” è ñòàâèî ñå íà „ðàñïîëîæåœå Œ. Â. êðàšó ðàäè ñóäåëîâàœà ó òîì ïðàâöó.” Ïèñìî À£-37-11/477 121. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ Ïîñëåäœè çâàíè÷íè ñíèìàê êðàšà íà÷èœåí ó £óãîñëàâè¼è, ïðèêàçó¼å ãà ó ñâàêîäíåâíî¼ àäìèðàëñêî¼ óíèôîðìè. Ñà Âëàòêîì Ìà÷åêîì, êî¼è ¼å áèî ó çàòâîðó çáîã Çàãðåáà÷êèõ ïóíêòàöè¼à è èç Ñðåìñêå Ìèòðîâèöå ïðåáà÷åí ó Çàãðåá ñðåäèíîì ¼óëà 1934. çáîã ëå÷åœà, êðàš ¼å îäðæàâàî âåçå ïðåêî Èâàíà Øóáàøè
à. Íåïîñðåäíî ïðå îäëàñêà ó Ôðàíöóñêó êðàš ¼å óïóòèî Øóáàøè
à Ìà÷åêó ñà ïîðóêîì äà
å ãà îñëîáîäèòè ÷èì ñå âðàòè èç èíîñòðàíñòâà è ñ œèì ëè÷íî ðàçãîâàðàòè. Ôîòîãðàôè¼à À£-ÎÇÔ-74-XL

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

ÊÐÀŠÅÂÀ ÂÅÐÑÊÀ ÏÎËÈÒÈÊÀ Ñðïñêà ïðàâîñëàâíà öðêâà 122. ÏÐÅÑÒÎËÎÍÀÑËÅÄÍÈÊ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÑÀ ÀÐÕÈ£ÅÐÅ£ÈÌÀ ÑÐÏÑÊÅ ÏÐÀÂÎÑËÀÂÍÅ ÖÐÊÂÅ Ó ÁÅÎÃÐÀÄÓ, 29. ÌÀ£ 1919. Ó äâîðñêî¼ áàøòè ó Áåîãðàäó, ñ ëåâà íà äåñíî ñòî¼å: åïèñêîï ðàøêî-íèêøè
êè Êèðèëî (Ìèòðîâè
), åïèñêîï áàœàëó÷êî-áèõà
êè Âàñèëè¼å (Ïîïîâè
), åïèñêîï æè÷êè äð Íèêîë༠(Âåëèìèðîâè
), ìèòðîïîëèò çàõóìñêî-õåðöåãîâà÷êè Ïåòàð (Çèìîœè
), åïèñêîï âåëåøêî-äåáàðñêè Âàðíàâà (Ðîñè
), åïèñêîï áåîãðàäñêè è ìèòðîïîëèò Ñðáè¼å Äèìèòðè¼å (Ïàâëîâè
), âèêàðíè åïèñêîï Êàðëîâà÷êå ìèòðîïîëè¼å Èëàðèîí (Çåðåìñêè), ïðåñòîëîíàñëåäíèê Àëåêñàíäàð Êàðàîðåâè
, åïèñêîï íèøêè Äîñèòå¼ (Âàñè
), åïèñêîï è ìèòðîïîëèò Öðíå Ãîðå è Áðäà Ìèòðîôàí (Áàí), åïèñêîï è ìèòðîïîëèò ïå
êè äð Ãàâðèëî (Äîæè
), ìèíèñòàð âåðà äð Òóãîìèð Àëàóïîâè
, åïèñêîï è ìèòðîïîëèò äàáðî-áîñàíñêè Åâãåíè¼å (Ëåòèöà), àäìèíèñòðàòîð Êàðëîâà÷êå ìèòðîïîëè¼å åïèñêîï òåìèøâàðñêè äð Ãåîðãè¼å (Ëåòè
), åïèñêîï áóäèìñêè äð Ãåîðãè¼å (Çóáêîâè
), ìèòðîïîëèò çâîðíè÷êî-òóçëàíñêè Èëàðèîí (Ðàäîœè
), åïèñêîï âðøà÷êè Ãàâðèëî (Çìå¼àíîâè
) è åïèñêîï äàëìàòèíñêî-èñòðè¼ñêè Äèìèòðè¼å (Áðàíêîâè
). Àðõè¼åðå¼è, ó÷åñíèöè Äðóãå êîíôåðåíöè¼å ñâèõ ñðïñêèõ ïðàâîñëàâíèõ åïèñêîïà êî¼à ¼å 13/26. ìà¼à 1919. äîíåëà îäëóêó î äóõîâíîì, ìîðàëíîì è àäìèíèñòðàòèâíîì ó¼åäèœåœó ñâèõ ñðïñêèõ ïðàâîñëàâíèõ öðêâåíèõ îáëàñòè, áèëè ñó ó àóäè¼åíöè¼è êîä ðåãåíòà Àëåêñàíäðà êî¼è èì ¼å ïðèðåäèî ðó÷àê è ôîòîãðàôèñàî ñå ñà œèìà.

122

Ôîòîãðàôè¼à À£-336-25/4 123. ÏÐÅÑÒÎËÎÍÀÑËÅÄÍÈÊ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÎÄ ÁÀËÄÀÕÈÍÎÌ Ó ÑÐÅÌÑÊÈÌ ÊÀÐËÎÂÖÈÌÀ, 12. ÑÅÏÒÅÌÁÀÐ 1920. Ó ïðàòœè ñâåøòåíñòâà, âî¼âîäå Ïåòðà Áî¼îâè
à, ÷ëàíîâà âëàäå è îñòàëèõ, ðåãåíò îäëàçè èç Ìèòðîïîëè¼å ó Ñàáîðíó öðêâó íà áëàãîäàðåœå ïîâîäîì ñâå÷àíîã ïðîãëàøåœà è óñïîñòàâšàœà Ñðïñêå ïàòðè¼àðøè¼å. Ó Ñðåìñêèì Êàðëîâöèìà, íà äàí Ñàáîðà ñðïñêèõ ñâåòèòåšà, ïðåñòîëîíàñëåäíèê Àëåêñàíäàð ¼å ïîòâðäèî îäëóêó Ñâåòîã àðõè¼åðå¼ñêîã ñàáîðà î âàñïîñòàâšàœó Ñðïñêå ïàòðè¼àðøè¼å è äîíåî îäëóêó äà ñå ïîãëàâàð Ñðïñêå ïðàâîñëàâíå öðêâå çîâå „Ñðïñêè ïàòðè¼àðõ ïðàâîñëàâíå öðêâå Êðàšåâèíå ÑÕÑ.” Ôîòîãðàôè¼à Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 17, 6. îêòîáàð 1920.

55

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

Àðõèâ ÑÖÃ

124. ÏÐÅÑÒÎËÎÍÀÑËÅÄÍÈÊ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÍÀ ÑÂÅ×ÀÍÎÌ ÓÑÒÎËÈ×ÅŒÓ ÏÀÒÐÈ£ÀÐÕÀ ÄÈÌÈÒÐÈ£À Ó ÑÀÁÎÐÍΣ ÖÐÊÂÈ Ó ÁÅÎÃÐÀÄÓ, 13. ÍÎÂÅÌÁÀÐ 1920. Ôîòîðåïîðòàæà: 1. Äåòàš ñà ñëóæáå óñòîëè÷åœà ïàòðè¼àðõà Äèìèòðè¼à; 2. Ðåãåíò Àëåêñàíäàð èçëàçè èç Ñàáîðíå öðêâå ïîñëå óñòîëè÷åœà ïàòðè¼àðõà. Àðõè¼åðå¼ñêè ñàáîð ¼å 15/28. ñåïòåìáðà 1920. çà ïàòðè¼àðõà èçàáðàî åïèñêîïà áåîãðàäñêîã è ìèòðîïîëèòà Ñðáè¼å Äèìèòðè¼à (Ïàâëîâè
à). Âëàñò ñå ñà òèì íè¼å ñëîæèëà, ïà ¼å îðãàíèçîâàí Èçáîðíè ñàáîð íà êî¼åì ¼å 12. íîâåìáðà 1920. ìèòðîïîëèò Äèìèòðè¼å èçàáðàí çà ïðâîã ïàòðè¼àðõà îáíîâšåíå Ñðïñêå ïàòðè¼àðøè¼å è ò༠èçáîð ðåãåíò ¼å óêàçîì ïîòâðäèî. Ñâå÷àíîì óñòîëè÷åœó ïîðåä ðåãåíòà ïðèñóñòâîâàëè ñó ïðåäñåäíèê Ñðïñêå êðàšåâñêå àêàäåìè¼å £îâàí Æó¼îâè
, âî¼âîäå Ïåòàð Áî¼îâè
è Ñòåïà Ñòåïàíîâè
, ìèíèñòðè è îñòàëè äðæàâíè âåëèêîäîñòî¼íèöè. Ðåãåíò ¼å ïðåäàî ïàòðè¼àðõó øòàï – æåçëî, ñèìáîë ïàòðè¼àðõîâå âëàñòè. Ïàòðè¼àðõ ñå çàõâàëèî ðåãåíòó, íàãëàñèî èñòîðè¼ñêè çíà÷༠Ïàòðè¼àðøè¼å è èñòàêàî: „Íåìà êîä íàñ êëåðèêàëèçìà, êî¼è áè îìåòàî äðæàâó, íàøà öðêâà íè¼å îíàêâà íà êàêâå ñå ó äðóãèì äðæàâàìà äèæó îïðàâäàíå æàëáå.” Ôîòîðåïîðòàæà Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 22, 25. íîâåìáàð 1920. 125. ÊÀÐÒÀ ÅÏÀÐÕÈ£ÑÊÅ ÏÎÄÅËÅ ÊÐÀŠÅÂÈÍÅ ÑÐÁÀ, ÕÐÂÀÒÀ È ÑËÎÂÅÍÀÖÀ, 1921. Ïîñëå ó¼åäèœåœà è óñïîñòàâšàœà Ïàòðè¼àðøè¼å Ñðïñêà ïðàâîñëàâíà öðêâà ïîäåšåíà ¼å íà 27 åïàðõè¼à. Íà òåðèòîðè¼è Êðàšåâèíå ¼å áèëî 26, à èçâàí äðæàâíèõ ãðàíèöà îñòàëà ¼å Áóäèìñêà åïàðõè¼à. Êàðòà Àòëàñ êóëòóðå Êðàšåâèíå Ñðáà, Õðâàòà è Ñëîâåíàöà, Áåîãðàä 1923. 126. ÏÀÒÐÈ£ÀÐÕ ÄÈÌÈÒÐÈ£Å, ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ, ÊÐÀŠÈÖÀ ÌÀÐÈ£À È ÄÐÆÀÂÍÈ ÂÅËÈÊÎÄÎÑÒΣÍÈÖÈ ÏÎÑËÅ ÑÂÅ×ÀÍÅ ËÈÒÓÐÃȣŠÏÎËÀÇÅ ÈÇ ÏÅ
ÊÅ ÏÀÒÐÈ£ÀÐØȣŠÍÀ ÏΊÀÍÓ ÏÐÈÄÂÎÐÀÖ, 28. ÀÂÃÓÑÒ 1924. Îáíîâà Ñðïñêå ïðàâîñëàâíå öðêâå çàâðøåíà ¼å 28. àâãóñòà 1924. ó Ïå
êî¼ ïàòðè¼àðøè¼è, êàäà ¼å çà âðåìå ñâå÷àíå àðõè¼åðå¼ñêå ëèòóðãè¼å êðàš Àëåêñàíäàð ïî ñòàðîì îáè÷à¼ó óâåî ïàòðè¼àðõà Äèìèòðè¼à ó ïðåñòî äðåâíèõ ïå
êèõ ïàòðè¼àðàõà. Ïðåäñåäíèê âëàäå Šóáîìèð Äàâèäîâè
ïðî÷èòàî ¼å êðàšåâó Ïîâåšó î ïå
êî¼ èíòðîíèçàöè¼è ó êî¼î¼ ñå èçðàæàâà ïîøòîâàœå ïðåìà ñòàðî¼ ñðïñêî¼ öðêâè è œåíèì ïðâîñâåøòåíèöèìà èç ëîçå Íåìàœè
à è èñòè÷å çíà÷༠ó¼åäèœåœà Ñðïñêå ïðàâîñëàâíå öðêâå, óñïîñòàâšàœà Ïàòðè¼àðøè¼å è èçáîðà ïðâîã ñðïñêîã ïàòðè¼àðõà ïîñëå 1766. ãîäèíå. Ïîñëå ÷èòàœà ïîâåšå êðàš ¼å ïðåäàî ïàòðè¼àðõó ïàíàãè¼ó ñà ëèêîì Ñâåòîã Ñàâå è öåëèâàî êðñò öàðà Äóøàíà.

56

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

Ïîñëå ñâå÷àíå ëèòóðãè¼å îáðàçîâàíà ¼å ïîâîðêà íà ÷è¼åì ÷åëó ¼å èøëà ëèòè¼à, çàòèì ïàòðè¼àðõ ñà àðõè¼åðå¼èìà, êðàš è êðàšèöà ïîä íåáîì (áàëäàõèíîì), ÷ëàíîâè âëàäå è äðóãè äðæàâíè âåëèêîäîñòî¼íèöè è îñòàëè. Íà ïîšàíè Ïðèäâîðàö îäðæàíè ñó áëàãîäàðåœå è ðåâè¼à òðóïà, à ïîñëå ðó÷êà ó Ïå
êî¼ ïàòðè¼àðøè¼è, íàðîäíî âåñåšå è òàêìè÷åœå ó ðàçíèì âåøòèíàìà êîœèöå êðàšåâå ãàðäå ïîâîäîì èíòðîíèçàöè¼å ïàòðè¼àðõà Äèìèòðè¼à. Ôîòîãðàôè¼à Á. Ãëèãîðè¼åâè
, Êðàš Àëåêñàíäàð Êàðàîðåâè
, êœ. III, Áåîãðàä 2002. 127. ÌÀÍÀÑÒÈÐ ÂÈÑÎÊÈ ÄÅ×ÀÍÈ Êðàš Àëåêñàíäàð ¼å ó ìàíàñòèðó Âèñîêè Äå÷àíè áîðàâèî íåêîëèêî ïóòà, à 28. àâãóñòà 1924. ñâå÷àíî ¼å óïàëèî äâà ñâå
å ó ñëàâó Áîãà è ñëîáîäå. Ïðåìà ïðåäàœó òå ñâå
å îñòàâèëà ¼å ó àìàíåò öàðèöà Ìèëèöà äà èõ çàïàëè îí༠êî „îòåðà Òóðêå èç Ñðáè¼å è îñâåòè Ñðïñêî Êîñîâî.” Ôîòîãðàôè¼à Êðàšåâèíà Ñðáà, Õðâàòà è Ñëîâåíàöà 128. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ È ÊÐÀŠÈÖÀ ÌÀÐÈ£À ÈÑÏÐÅÄ ÖÐÊÂÅ ÑÂÅÒÎà ÑÏÀÑÀ Ó ÑÊÎÏŠÓ, 10. ÍÎÂÅÌÁÀÐ 1924. Áîðàâå
è ó Ñêîïšó êðàš ¼å óâåê ïîñå
èâàî öðêâó Ñâåòîã Ñïàñà. Ó œî¼ ¼å 26. îêòîáðà 1912. îäðæàíà ñëóæáà ïîñëå îñëîáîåœà Ñêîïšà, êî¼î¼ ñó ïðèñóñòâîâàëè êðàš Ïåòàð, ïðåñòîëîíàñëåäíèê Àëåêñàíäàð, ïðåäñåäíèê âëàäå Íèêîëà Ïàøè
, âî¼âîäà Ïóòíèê è îñòàëè âåëèêîäîñòî¼íèöè. Ôîòîãðàôè¼à À£-ÎÇÔ-74-3

128

129. ÌÀÍÀÑÒÈÐ ÑÂÅÒÈ ÍÀÓÌ ÑÀ ÏÈÐÃÎÌ ÑÂÅÒÎà £ÎÂÀÍÀ ÂËÀÄÈÌÈÐÀ Ïèðã ¼å ñàãðàåí ïîâîäîì 900-ãîäèøœèöå ñìðòè Ñâåòîã £îâàíà Âëàäèìèðà. Ãðàäœà ïèðãà çàïî÷åòà ¼å ó ¼àíóàðó 1925, à çàâðøåí ¼å è îñâå
åí 4. ¼óíà 1929. Ó ïðèçåìšó ïèðãà íàëàçèëà ñå êàïåëà, à ïèðã ¼å áèî âèñîê 25 ìåòàðà. Ñðóøåí ¼å 1956. ïîä èçãîâîðîì äà ðåìåòè êîìïîçèöè¼ó ñòàðå àðõèòåêòóðå ìàíàñòèðà Ñâåòè Íàóì. Êðàš Àëåêñàíäàð è êðàšèöà Ìàðè¼à ïîñåòèëè ñó 16. ¼óíà 1925. ìàíàñòèð Ñâåòîã Íàóìà, à çàòèì ñó ó œåìó áîðàâèëè îä 25. äî 29. ìà¼à 1926. Òåðèòîðè¼àëíà ïðèïàäíîñò ìàíàñòèðà Ñâåòè Íàóì áèëà ¼å ñïîðíà íåêîëèêî ãîäèíà ïîñëå Ïðâîã ñâåòñêîã ðàòà. Îäëóêîì Êîíôåðåíöè¼å àìáàñàäîðà ìàíàñòèð ¼å 6. äåöåìáðà 1921. äîäåšåí Àëáàíè¼è. Âëàäà ÊÑÕÑ ¼å 19. ¼óíà 1923. íîòîì òðàæèëà ðåâèçè¼ó îäëóêå òâðäå
è äà ¼å îíà ó ñóïðîòíîñòè ñà Ëîíäîíñêèì ïðîòîêîëîì. Êîíôåðåíöè¼à ñå îáðàòèëà Ñàâåòó Äðóøòâà íàðîäà êî¼è ¼å çàòðàæèî

129

57

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

ìèøšåœå Ñòàëíîã ñóäà ìåóíàðîäíå ïðàâäå. Ñóä ó Õàãó ïîòâðäèî ¼å 4. ñåïòåìáðà 1924. îäëóêó Êîíôåðåíöè¼å. Ïî÷åòêîì 1925, êðàš Àëåêñàíäàð ¼å ó Ïàðèçó èíòåðâåíèñàî êîä âåëèêèõ ñèëà è îíå ñó îäëó÷èëå äà ñïîðíà ïèòàœà ðåøå Àëáàíè¼à è ÊÑÕÑ ó äèðåêòíèì ïðåãîâîðèìà. Áèëàòåðàëíèì ñïîðàçóìîì îä 6. àâãóñòà 1925, ìàíàñòèð Ñâåòè Íàóì è Âðìîø ïðèïàëè ñó Êðàšåâèíè ÑÕÑ, à Ïèøêîïå¼à Àëáàíè¼è. Ôîòîãðàôè¼à Ñâè¼åò, ãîä. 7, êœ. 13, áð. 6, 6. ôåáðóàð 1932. 130. ÌÀÍÀÑÒÈÐ ÎÑÒÐÎà Íà ïóòó çà Öåòèœå êðàš ¼å áîðàâèî ó êîíàêó Îñòðîã. Ó ïðàòœè àóòàíàòà è íàðîäíèõ ïðâàêà, 19. ñåïòåìáðà 1925. ïîñåòèî ¼å ãîðœè ìàíàñòèð Îñòðîã, ãäå ñó ãà äî÷åêàëè àðõèìàíäðèò Ëåîíòè¼å (Ìèòðîâè
), ïðîòîñèíåë Ìàêàðè¼å (Ìèëàíîâè
Ëå÷àíèí) è ¼åðîìîíàõ Ñàâà (Ñàëåïè
). Îáèøàî ¼å êàïåëó, öåëèâàî ìîøòè Ñâåòîã Âàñèëè¼à Îñòðîøêîã è îáäàðèî ìàíàñòèð. Ñðåäèíîì ¼óëà 1932. êðàš ¼å íåêîëèêî äàíà áîðàâèî ó êîíàêó è îáèøàî ìàíàñòèð Îñòðîã. Ôîòîãðàôè¼à Êðàšåâèíà Ñðáà, Õðâàòà è Ñëîâåíàöà

131

131. ÌÀÍÀÑÒÈÐ ÊÀËÅÍÈ
Êðàš Àëåêñàíäàð ¼å ïîìîãàî ðåêîíñòðóêöè¼ó Êàëåíè
à, Ñòóäåíèöå è äðóãèõ ìàíàñòèðà è öðêàâà. Ó ìàíàñòèðó Êàëåíè
êðàš ¼å áîðàâèî íåêîëèêî ïóòà, îáè÷íî çà âðåìå Âåëèêå íåäåšå ÷àñíîã ïîñòà è íà Âåëèêè ÷åòâðòàê ñå ïðè÷åø
èâàî. £åäíîì ïðèëèêîì ¼å êðàšèöè Ìàðè¼è ïîêàçàî ìåñòî ãäå áè æåëåî äà áóäå ñàõðàœåí. Ôîòîãðàôè¼à Êðàšåâèíà Ñðáà, Õðâàòà è Ñëîâåíàöà 132. ÌÀÍÀÑÒÈÐ ÕÈËÀÍÄÀÐ Êðàš Àëåêñàíäàð ¼å çà ìàíàñòèð Õèëàíäàð „âèøå ó÷èíèî íåãî íåêè öðêâåíè êðóãîâè.” Ôîòîãðàôè¼à À£-74-75

132

58

133. ÌÀÍÀÑÒÈÐ ÑÀÂÈÍÀ Êðàš Àëåêñàíäàð ¼å ïðèëèêîì áîðàâêà ó Áîêè 1925. è 1932. îáèøàî è ìàíàñòèð Ñàâèíó êîä Õåðöåã Íîâîã.

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

Íà ïóòó çà Ìàðñå¼ êðàš Àëåêñàíäàð ¼å ïðå óêðöàâàœà íà ðàçàðà÷ „Äóáðîâíèê” ó Çåëåíèöè ñà êðàšèöîì Ìàðè¼îì, êíåçîì Ïàâëîì è êíåãèœîì Îëãîì ïîñåòèî ìàíàñòèð Ñàâèíó. Êàëóåðó ¼å ðåêàî: „Ïî ïðèìåðó ñòàðèõ êàïåòàíà äóãå ïëîâèäáå èç Áîêå æåëåî ñàì äà ïîñåòèì îâó öðêâó, äà óïàëèì ñâå
å è äà ñå ïîìîëèì Áîãó äà ìè áóäå íà ïîìî
è ñâå äî èñêðöàâàœà.” Êðàš ¼å óïàëèî ñâå
å, ¼åäíó çà ñåáå è ïî ¼åäíó çà ñâî¼å ñèíîâå. Êðàš è êðàšèöà, êíåç è êíåãèœà óïèñàëè ñó ñå ó êœèãó ïîñåòèëàöà. Çàòðàæèëè ñó äà âèäå æåçëî Ñâåòîã Ñàâå, àëè ¼å ðåëèêâè¼à óî÷è òîã äàíà îäíåòà íà èçëîæáó ó Êîòîð. Êðàš ¼å ïðèøàî çâîíèêó, óçåî óæå îáåìà ðóêàìà è çâîíà ñó çàçâîíèëà êàî äà ¼å íåêî óìðî. „Ìðòâà÷êî çâîœåœå” ïðîòóìà÷åíî ¼å êàî ëîø çíàê ïðåä êðàšåâ ïóò è îñòàâèëî òåæàê óòèñàê, àëè ñó ïðèñóòíè ñâî¼å óçáóåœå ñàêðèëè äà íå áè îíåðàñïîëîæèëè êðàšà. Ôîòîãðàôè¼à À£-ÇÔ-74-8

Êàòîëè÷êà öðêâà 134. ÐÅÃÅÍÒ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÎÏÐÀØÒÀ ÑÅ ÎÄ ÍÀÄÁÈÑÊÓÏÀ ÁÀÓÅÐÀ ÈÑÏÐÅÄ ÇÀÃÐÅÁÀ×ÊÅ ÊÀÒÅÄÐÀËÅ, 23. £ÓÍ 1920. Ïðåñòîëîíàñëåäíèê ¼å ó ïëàâî¼ áëóçè, òàìíîöðâåíèì (ãàðàíñ) ÷àêøèðàìà, ÷èçìàìà è ñà øàïêîì ó ëåâî¼ ðóöè. Òîêîì áîðàâêà ó Çàãðåáó ðåãåíò ¼å ïîñåòèî êàòåäðàëó ãäå ¼å ðàçãîâàðàî ñà íàäáèñêóïîì Áàóåðîì è ðàçãëåäàî ðèçíèöó. Ôîòîãðàôè¼à À£-66-382-621

134

135. ÏÐÅÄÑÒÀÂÊÀ ÊÀÒÎËÈ×ÊÎà ÅÏÈÑÊÎÏÀÒÀ ÊÐÀŠÓ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÓ, 29. ÀÏÐÈË 1922. Áèñêóïè ñó ó ïðåäñòàâöè óïîçîðèëè íà „íåïðàâäå, ïîâðåäå è êðèâèöå øòî ñå íàíîñå Êàòîëè÷êî¼ öðêâè” ó Êðàšåâèíè ÑÕÑ, îñâðíóëè ñå íà îäíîñ âëàäå ïðåìà âåðñêî¼ íàñòàâè è çàêîí î íàðîäíèì øêîëàìà è ó âåçè ñà Ìàðè¼èíèì êîíãðåãàöè¼àìà íàâåëè ñó äà „íåïðè¼àòåšñêà ðóêà äðæàâíå âëàñòè ñåæå è ó ñàì óíóòðàøœè æèâîò Êàòîëè÷êå öðêâå. Òî ñå âèäè èç ïðîãîíà Ìàðè¼èíèõ êîíãðåãàöè¼à êî¼å ñó ÷èñòî ïàñòîðàëíå óðåäáå Êàòîëè÷êå öðêâå, ïðèçíàòå è äîïóøòåíå ó ÷èòàâîì ñâè¼åòó.” Ïðåäñòàâêà À£-335-16/10

59

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

136

136. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ È ÊÍÅÇ ÀÐÑÅÍ ÄÎËÀÇÅ ÍÀ ÊÎÍÃÐÅÑÍÈ ÒÐÃ Ó ŠÓÁŠÀÍÈ ÃÄÅ £Å ÎÄÐÆÀÍÀ ÌÈÑÀ ÏÎÂÎÄÎÌ ÊÀÒÎËÈ×ÊÎà ÊÎÍÃÐÅÑÀ, 26. ÀÂÃÓÑÒ 1923. Êàòîëè÷êè ïîêðåò ó ñëîâåíà÷êèì çåìšàìà ñàñòî¼àî ñå îä íèçà ïðîñâåòíèõ, êóëòóðíèõ, åêîíîìñêèõ (çàäðóæíèõ, ñèíäèêàëíèõ), ñîöè¼àëíèõ, âåðñêèõ, æåíñêèõ, îìëàäèíñêèõ, ñïîðòñêèõ è äðóãèõ îðãàíèçàöè¼à êî¼èìà ¼å áèî çàõâà
åí ïðåòåæàí äåî öåëîêóïíèõ àêòèâíîñòè ñëîâåíà÷êîã äðóøòâà. Ïðîãðàìñêè ñòàâîâè êàòîëè÷êîã ïîêðåòà áèëè ñó ñàäðæàíè ó çàõòåâó çà óñêëàèâàœå ñâèõ äðóøòâåíèõ àêòèâíîñòè è îáëèêà æèâîòà ñà ñòðîãèì íà÷åëèìà êàòîëè÷êå âåðå è èíòåðåñà êàòîëè÷àíñòâà. Ïðèëèêîì äîëàñêà íà êîíãðåñ êðàšà ñó ïîçäðàâèëè ãðàäîíà÷åëíèê Šóášàíå Ñòàíîâíèê, ïðåäñåäíèê ïðèðåèâà÷êîã îäáîðà êàòîëè÷êîã êîíãðåñà äð Ñëàâè
è íóíöè¼å Åëåãðèíåòè. Êðàš ¼å ñà êíåçîì Àðñåíîì, šóášàíñêèì áèñêóïîì £åãëè÷åì è îñòàëèì âåëèêîäîñòî¼íèöèìà ïîñìàòðàî äåôèëå 30.000 êàòîëèêà ìåó êî¼èìà ñó áèëè êàòîëèöè èç Ôðàíöóñêå, Åíãëåñêå è ×åøêå. Ó÷åñíèöè äåôèëåà áóðíî ñó ïîçäðàâèëè êðàšà. Ïîñëå áîãîñëóæåœà íà Êîíãðåñíîì òðãó, ïðåäñåäíèê çáîðà è ìèíèñòàð íà ðàñïîëàãàœó Àíòîí Êîðîøåö ïîçäðàâèî ¼å êðàšà ïðèãîäíèì ãîâîðîì øòî ¼å èçàçâàëî áóðíå îâàöè¼å ó÷åñíèêà êîíãðåñà. Ôîòîãðàôè¼à Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 36, 6. ñåïòåìáàð 1923. 137. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ È ÊÐÀŠÈÖÀ ÌÀÐÈ£À Ó ÏÎÑÅÒÈ ÑÀÌÎÑÒÀÍÓ ÌÈËÎÑÐÄÍÈÕ ÑÅÑÒÀÐÀ Ó ÇÀÃÐÅÁÓ, 31. £ÀÍÓÀÐ 1931. Ó ïðàòœè íàäáèñêóïà Àíòîíà Áàóðåðà êðàšåâñêè ïàð ¼å ïîñåòèî ñàìîñòàí ó Ãóíäóëè
åâî¼ óëèöè ãäå ñó ãà äî÷åêàëå ÷àñíå ñåñòðå è 1.200 ó÷åíèêà îñíîâíå, ãðààíñêå, ó÷èòåšñêå, ñòðó÷íå øêîëå è ðåàëíå ãèìíàçè¼å. Äîáðîäîøëèöó èì ¼å ïîæåëåëà ãåíåðàëíà ãëàâàðèöà ñâèõ ñàìîñòàíà ìèëîñðäíèõ ñåñòàðà, ÷àñíà ìà¼êà Èãœàöè¼à Ïàâè÷è
, à ó÷åíèöå ñó ïîêëîíèëå êðàšèöè áóêåò öâå
à. Ó ñàìîñòàíó ¼å ïðèðååí ñâå÷àíè ïðîãðàì, à çàòèì ñó ñå êðàš è êðàšèöà óïèñàëè ó ñïîìåí êœèãó. Ôîòîãðàôè¼à À£-ÎÇÔ-74-3 138. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ È ÊÐÀŠÈÖÀ ÌÀÐÈ£À ÍÀ ÊÐÓÍÈÑÀŒÓ ÈÊÎÍÅ ÌÀ£ÊÅ ÁÎƣŠÊÀÌÅÍÈÒÅ Ó ÇÀÃÐÅÁÓ, 31. ÌÀ£ 1931. Ñóâåðåíå ñó äî÷åêàëè êëåð ñà íàäáèñêóïîì Áàóåðîì íà ÷åëó, ãðàäîíà÷åëíèê Ñðêóš è Îäáîð çà ïðîñëàâó. Êðàš è êðàšèöà ñó öåëèâàëè èêîíó, à çàòèì ñà

60

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

ñâå÷àíå òðèáèíå èñïðåä öðêâå Ñâåòîã Ìàðêà ïîñìàòðàëè ñâå÷àíîñòè ïîâîäîì êðóíèñàœà ÷óäîòâîðíå èêîíå. Ôîòîãðàôè¼à Ñïîìåí àëáóì ñëèêà èç æèâîòà áëàæåíî ïî÷èâøåã âèòåøêîã êðàšà Àëåêñàíäðà Ïðâîã Ó¼åäèíèòåšà, Áåîãðàä 1935. 139. ÏÈÑÌÎ ÍÀÄÁÈÑÊÓÏÀ ÈÂÀÍÀ ÑÐÅÁÐÍÈ
À ÊÐÀŠÓ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÓ, 26. ÀÂÃÓÑÒ 1931. Ïîâîäîì ïóáëèêàöè¼å Ïóòåâè è öèšåâè Ñàâåçà ñîêîëà Êðàšåâèíå £óãîñëàâè¼å ó êî¼î¼ ¼å èçíåòî íà÷åëî âåðñêå òðïåšèâîñòè, à ó ïîãëåäó íà æèâîò çàêîí åâîëóöè¼å êàî îñíîâíè ïðèðîäíè çàêîí, êð÷êè íàäáèñêóï ¼å îá¼àâèî ïóáëèêàöè¼ó Tyrs`’ ev duh ó êî¼î¼ ¼å ãëàâíè íàïàä óñìåðèî íà Òèðøîâó ñîêîëñêó èäåîëîãè¼ó è œåãîâó ñëîáîäó âåðîèñïîâåñòè è ñòðîãó âåðñêó òîëåðàíöè¼ó çà êî¼ó êàòîëè÷êà èäåîëîãè¼à ñìàòðà äà ¼å âåëèêè ãðåõ çà ñâàêîã êàòîëèêà. Íàäáèñêóï êð÷êè £îñèï Ñðåáðíè
ñå îáðàòèî ïèñìîì êðàšó çàòî øòî ¼å ñðåñêè íà÷åëíèê äð Îãðèí ó Êàìíèêó „íàðåäèî äà ñå êœèæèöà (Tyrs`’ ev duh ) çàïëè¼åíè è ó¼åäíî ¼å çàáðàíèî øèðåœå è ðàñïàð÷åâàœå èñòå êœèæèöå”. Ïèñìî À£-74-116-28/3 140. ÈÇÂÅØÒÀ£ Î ÏÐÈËÈÊÀÌÀ Ó ÕÐÂÀÒÑÊΣ, ÀÂÃÓÑÒ 1934. Ó èçâåøòà¼ó î ñòàœó ó Õðâàòñêî¼ ñà îñâðòîì íà èçáîð Àëî¼çè¼à Ñòåïèíöà çà êîàä¼óòîðà çàãðåáà÷êîã íàäáèñêóïà íàâåäåíî ¼å äà „èçáîð äð Ñòåïèíöà çà íàäáèñêóïà êîàä¼óòîðà ïðåäñòàâšà çíà÷à¼íó è îäëó÷íó ïîáåäó êàòîëè÷êå ëåâèöå, îäíîñíî ¼åçóèòà, êî¼è ñó òèìå ìàíèôåñòîâàëè ñâî¼ó îãðîìíó ìî
, àëè íàãîâåñòèëè è âåëèêó îïàñíîñò ïîïëàâå êëåðèêàëèçìà.” Ïîâîäîì èçáîðà Ñòåïèíöà çà êîàä¼óòîðà äîøëî ¼å äî èçâåñíèõ òåøêî
à ïà ñå Áàóåð îáðàòèî êðàšó êî¼è ¼å ¼åäíîì ïðèëèêîì ðåêàî: „Êàä ìå çàìîëèî êàî çà ëè÷íó óñëóãó äà îäîáðèì èìåíîâàœå ìîíñèœîð Ñòåïèíöà íèñàì ñå êîëåáàî íè ¼åäàí ÷àñàê. Ðåêàî ñàì ìîíñèœîð Áàóåðó, àêî îí ñìàòðà äà ¼å ìîíñèœîð Ñòåïèíàö íà¼ïîãîäíè¼è ÷îâåê çà œåãîâîã íàñëåäíèêà îíäà ¼à íåìàì íèøòà äà êàæåì, íåãî äà äàì ñâî¼ ïðèñòàíàê. Ìî¼å ïîâåðåœå ó ìîíñèœîð Áàóåðà, àïñîëóòíî ¼å.” Èçâåøò༠À£-74-11/612-658 141. ÏÐΣÅÊÒÈ ÊÎÍÊÎÐÄÀÒÀ, 1923–1935. Óïîðåäíè ïðåãëåäè ïðî¼åêàòà êîíêîðäàòà èç 1935, 1931, 1925. è 1923. ãîäèíå, ñà óâîäíèì òåêñòîì ó êî¼åì ¼å íàãëàøåíî äà ¼å êðàš æåëåî ñïîðàçóì ñà Âàòèêàíîì è ¼åäíîì ïîëèòè÷àðó 1933. ðåêàî: „£à õî
ó êîíêîðäàò, àëè ãà íå
ó à tout

61

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

prix (ïî ñâàêó öåíó).” Íè ó ¼åäíîì ïðåäëîãó óðàåíîì çà æèâîòà êðàšà Àëåêñàíäðà íåìà îäðåäáå ïî êî¼î¼ Êàòîëè÷êà öðêâà èìà ïðàâî ìèñè¼å ó £óãîñëàâè¼è. Íèñó òà÷íå òâðäœå îíèõ êî¼è ñó ïîâîäîì ðàçìàòðàœà êîíêîðäàòà ó Ñêóïøòèíè 1937. ãîâîðèëè äà ¼å òî ïðåäëîã êîíêîðäàòà óðàåí çà âðåìå êðàšåâîã æèâîòà. Ïðåäëîçè êîíêîðäàòà À£-38-70-194

Èñëàìñêà âåðñêà çà¼åäíèöà 142. ÏÐÅÄÑÒÀÂÊÀ ÂÀÊÓÔÑÊÎ-ÌÅÀÐÈÔÑÊÎà ÑÀÁÎÐÀ ÐÅÃÅÍÒÓ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÓ, 3. ÌÀ£ 1920. Ïðåñòîëîíàñëåäíèê ¼å ïðèìèî ó àóäè¼åíöè¼ó äåëåãàöè¼ó âàêóôñêî-ìåàðèôñêîã ñàáîðà êî¼à ìó ¼å ïðåäàëà ïðåäñòàâêó î ïîëîæà¼ó ìóñëèìàíà è œèõîâîì ñòàœó óñëåä àãðàðíå ðåôîðìå. Ó ïðåäñòàâöè ñó íàâåëè äà ¼å ëè÷íà áåçáåäíîñò ìóñëèìàíà óãðîæåíà, à àãðàðíà ðåôîðìà ó Áîñíè è Õåðöåãîâèíè íîñè îáåëåæ¼å ïðîãîíà è åêîíîìñêîã çàòèðàœà ìóñëèìàíà. Òðàæèëè ñó „ïðàâäó, ¼åäíàêîñò è ñëîáîäó ó èñòîì îïñåãó ó êî¼èìà èõ óæèâà¼ó äðóãå êîíôåñè¼å... ïðèìåíó çàêîíà áåç îáçèðà íà â¼åðîèñïîâ¼åñò.” Ïðåäñòàâêà À£-335-21/17 143. ÏÈÑÌÎ ÑÊÎÏÑÊÎà ÌÓÔÒȣŠÀÁÄÓËÀÕÀ ×ÀÓØÅÂÈ
À ÊÐÀŠÓ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÓ, 4. ÔÅÁÐÓÀÐ 1930. Ïîâîäîì äîíîøåœà çàêîíà î Èñëàìñêî¼ âåðñêî¼ çà¼åäíèöè ìóôòè¼à ¼å óïóòèî ïèñìî êðàšó ó êîìå ìó èçðàæàâà „äóáîêó çàõâàëíîñò” è èñòè÷å äà „çàêîí ïîòïóíî çàäîâîšàâà âåðñêèì ïîòðåáàìà ìóñëèìàíà è èñïóœàâà íàäå êî¼å ñó ïîëàãàëè ó ïëåìåíèòîñò ñâîã óçâèøåíîã ñóâåðåíà è ïðàâè÷íîñò êðàšåâñêå âëàäå.” Äîíîøåœåì Çàêîíà 1930. ðåãóëèñàíè ñó ñòàòóñ è îðãàíèçàöè¼à Èñëàìñêå âåðñêå çà¼åäíèöå êî¼à ¼å ïîñòàëà ¼åäèíñòâåíà çà öåëó £óãîñëàâè¼ó. Ñåäèøòå ðåèñ-óë-óëåìå ïðåìåøòåíî ¼å èç Ñàðà¼åâà ó Áåîãðàä. Äî 1930. ìóñëèìàíè Áîñíå è Õåðöåãîâèíå, Õðâàòñêå è Ñëîâåíè¼å èìàëè ñó ¼åäíó çà¼åäíèöó ïîä âðõîâíîì óïðàâîì ðåèñ-óë-óëåìå ó Ñàðà¼åâó, à íà ÷åëó çà¼åäíèöà ìóñëèìàíà Ñðáè¼å è Öðíå Ãîðå ñòà¼àî ¼å âðõîâíè ìóôòè¼à ñà ñåäèøòåì ó Áåîãðàäó. Çàêîí î Èñëàìñêî¼ âåðñêî¼ çà¼åäíèöè èçàçâàî ¼å ïðèëè÷íî íåçàäîâîšñòâî ìåó áîñàíñêèì ìóñëèìàíèìà êî¼èìà ¼å óêèíóò àóòîíîìíè ñòàòóñ äîáè¼åí îä Àóñòðîóãàðñêå 1909. ãîäèíå. Ïèñìî À£-74-75/72

62

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

144. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ È ÐÅÈÑ-ÓË-ÓËÅÌÀ ÌÀÃËÀ£ËÈ
ÈÑÏÐÅÄ ÁÀ£ÐÀÊËÈ ÀÌÈ£Å Ó ÁÅÎÃÐÀÄÓ, 31. ÎÊÒÎÁÀÐ 1930. Óñòîëè÷åœå ðåèñ-óë-óëåìå ¼å îáàâšåíî ó ïðèñóñòâó êðàšà, ÷ëàíîâà âëàäå, äèïëîìàòñêîã êîðà, âåðñêèõ ïðåäñòàâíèêà Áåîãðàäà è 3.000 ìóñëèìàíà èç ñâèõ êðà¼åâà £óãîñëàâè¼å. Êàäà ¼å êðàš äîøàî ó Áà¼ðàêëè Ÿàìè¼ó îòïî÷åëà ¼å ñâå÷àíîñò óñòîëè÷åœà ÷èòàœåì àøåðå, îäëîìêà èç Êóðàíà. Çàòèì ¼å ïðî÷èòàí êðàšåâ óêàç î ïîñòàâšåœó Ìàãëà¼ëè
à, ìóôòè¼å áàœàëó÷êîã çà ðåèñ-óë-óëåìó. Ïîòîì ¼å Ìàãëà¼ëè
ó ïðåäàòà ìåíøóðà, îâëàø
åœå çà âðøåœå âëàñòè âðõîâíîã ïîãëàâàðà Èñëàìñêå âåðñêå çà¼åäíèöå. Ïîçäðàâšà¼ó
è ñå ñà ðåèñ-óë-óëåìîì êðàš ¼å ðåêàî: „Ïîçäðàâèòå ìî¼å ìóñëèìàíå è ðåöèòå èì äà îä ìåíå íåìà¼ó âå
åã è áîšåã ïðè¼àòåšà.” Ïîñëå ÕàŸè-Ìåõìåäà åìàëóäèíà ×àóøåâè
à, êî¼è ñå çàëàãàî çà âåðñêå ðåôîðìå, çà ðåèñ-óë-óëåìó èçàáðàí ¼å õîŸà õàôèç Èáðàõèì Ìàãëà¼ëè
, êî¼è ¼å ïðîïîâåäàî „èçâîðíè èñëàì” (ôóíäàìåíòàëèçàì). Ôîòîãðàôè¼à Íàø âåëèêè êðàš, Ñïîìåíèöà ãðàäà Áåîãðàäà âèòåøêîì êðàšó Àëåêñàíäðó Ïðâîì Ó¼åäèíèòåšó, Áåîãðàä 1934.

Âåðñêà êàðòà ÊÑÕÑ 145. ÂÅÐÎÈÑÏÎÂÅÑÒÈ Ó ÊÐÀŠÅÂÈÍÈ ÑÕÑ ÏÎ ÎÏØÒÈÍÀÌÀ (ÏÐÅÌÀ ÏÎÏÈÑÓ ÎÄ 31. £ÀÍÓÀÐÀ 1921) Ó Êðàšåâèíè ÑÕÑ ïðàâîñëàâíèõ ¼å áèëî 5.593.057, êàòîëèêà 4.708.657, ìóñëèìàíà 1.345.271, åâàíãåëèñòà 229.517, £åâðå¼à 64.746, ãðêî-êàòîëèêà 40.338, äðóãèõ êîíôåñè¼à 1.944 è íåîïðåäåšåíèõ 1.381 ëèöå. Êàðòà Áèáëèîòåêà Àðõèâà ÑÖÃ

144

ÊÐÀŠ È ÍÀÐÎÄ 146. ÑÎÊÎËÈ È ÍÀÐÎÄ Î×ÅÊÓ£Ó ÄÎËÀÇÀÊ ÏÐÅÑÒÎËÎÍÀÑËÅÄÍÈÊÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ Ó ÇÂÎÐÍÈÊ, 4. £ÓË 1919. Èñïðåä ñëàâîëóêà ñà íàòïèñîì „Äîáðî íàì äîøàî ìèëè îñëîáîäèî÷å – Æèâåî,” ñîêîëè è äðóãà äðóøòâà è óäðóæåœà, ãðààíè Çâîðíèêà è ñåšàöè èç îêîëèíå äî÷åêàëè ñó ðåãåíòà. Ïðåëàçàê ïðåêî Äðèíå è ïîñåòà Çâîðíèêó áèëà ¼å ïðâî ñòóïàœå ðåãåíòà íà òëî Áîñíå è òðåíóòàê êî¼è ¼å ñðïñêè íàðîä ÷åêàî âåêîâèìà. Ðåãåíòà ¼å ïðèãîäíèì

63

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

ãîâîðîì ïîçäðàâèî ãðàäîíà÷åëíèê. Íà îäóøåâšåíå ïîçäðàâå ãðààíñòâà ðåãåíò ñå šóáàçíî çàõâàëèî, à çàòèì ¼å ñà ãðàäîíà÷åëíèêîì, ïàðîõîì, ìóäåðèñîì, æóïíèêîì è óïðàâíèêîì êîòàðà ðó÷àî êîä Ñòàíêà Íèêîëè
à. Ôîòîãðàôè¼à À£-ÎÇÔ-74-3 147. ÏÐÅÑÒÎËÎÍÀÑËÅÄÍÈÊ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ Ó ÍÎÂÎÌ ÑÀÄÓ È ÑÐÅÌÑÊÈÌ ÊÀÐËÎÂÖÈÌÀ, 23–25. £ÓË 1919.

146

Ôîòîðåïîðòàæà: Ðåãåíò ðàçãîâàðà ñà ïðåäñòàâíèöèìà Íîâîã Ñàäà 23. ¼óëà 1919; Äåâî¼êà ó íàðîäíî¼ íîøœè ïîñëóæó¼å ðåãåíòà õëåáîì è ñîšó ó çíàê äîáðîäîøëèöå ó Ñðåìñêå Êàðëîâöå 25. ¼óëà; Ñâåøòåíñòâî èñïðåä Ïàòðè¼àðøè¼ñêîã äâîðà ó Ñðåìñêèì Êàðëîâöèìà î÷åêó¼å äîëàçàê ðåãåíòà. Ó ëåòî 1919. ðåãåíò ¼å ïîñåòèî Âî¼âîäèíó äà áè îõðàáðèî íàðîä êî¼è ¼å ñòðàõîâàî äà áè íåêè äåëîâè òå ïîêðà¼èíå îäëóêîì Êîíôåðåíöè¼å ìèðà ó Ïàðèçó ìîãëè ïðèïàñòè ñóñåäíèì äðæàâàìà. Ó Íîâîì Ñàäó ïðèìèî ¼å ïðåäñòàâíèêå âèøå äåïóòàöè¼à, îáèøàî êàñàðíó Ñåäìîã ïåøàäè¼ñêîã ïóêà è ïðèðåäèî ñâå÷àíó âå÷åðó ó õîòåëó Ñëîáîäà. Ïðèëèêîì ïîñåòå Ñðåìñêèì Êàðëîâöèìà ïðèñóñòâîâàî ¼å áëàãîäàðåœèìà ó ñàáîðíî¼ è êàòîëè÷êî¼ öðêâè, ïðèìèî äåïóòàöè¼å, îáèøàî êàïåëó ìèðà è ãèìíàçè¼ó. Ôîòîðåïîðòàæà Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 1, 25. äåöåìáàð 1919. 148. ÄÐÀÃÈ ÌÎ£È ÁÓŒÅÂÖÈ È ÑÐÁÈ, ÃÎÂÎÐ ÏÐÅÑÒÎËÎÍÀÑËÅÄÍÈÊÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ Ó ÑÓÁÎÒÈÖÈ, 26. £ÓË 1919. Íà ïóòó çà Ñóáîòèöó ïîñåòèî ¼å Ñòàðè Áå÷å¼ è Ñåíòó. Ó ãîâîðó êî¼è ¼å îäðæàî ïðèëèêîì ïðè¼åìà Ãðàäñêîã ñåíàòà ðåãåíò ñå çàõâàëèî Áóœåâöèìà è Ñðáèìà íà ¼óíà÷êîì îòïîðó òóèíñêèì íàñðòà¼èìà, äî÷åêó êî¼è ¼å íàðîä ïðèðåäèî ñðïñêî¼ âî¼ñöè è ðåêàî: „£à ñàì ñðå
àí øòî ó íîâî¼ îòàŸáèíè âèäèì óç îñòàëó áðà
ó âàñ Áóœåâöå à çíàì äà
å òå âè âàøèì îäàíèì ðàäîì è âàøîì âðåäíî
îì çíàòíî äîïðèíåòè äà íàì îòàŸáèíà áóäå íàïðåäíà è ÷óâåíà.”Ñóòðàäàí ¼å ïðèñóñòâîâàî áëàãîäàðåœèìà ó ïðàâîñëàâíî¼ è êàòîëè÷êî¼ öðêâè, îáèøàî êàñàðíå àðòèšåðè¼å è Îñìîã ïåøàäè¼ñêîã ïóêà, à ïîñëå ðó÷êà ïîñåòèî Ïàëè
. Ïðè ïîâðàòêó èç Ñóáîòèöå çà Áåîãðàä îáèøàî ¼å Ñîìáîð, Ñðáîáðàí, êàäåòñêó øêîëó ó Êàìåíèöè è ìàíàñòèð £àçàê. Ãîâîð À£-335-7/1

64

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

149. ÏÐÅÑÒÎËÎÍÀÑËÅÄÍÈÊ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ Ó €ÀÊÎÂÈÖÈ, 26. ÎÊÒÎÁÀÐ 1919. Ôîòîðåïîðòàæà: Ãîñòè èç îêîëèíå äîëàçå ó €àêîâèöó äà ïîçäðàâå ïðåñòîëîíàñëåäíèêà; Ïðåñòîëîíàñëåäíèê ó ðàçãîâîðó ñà ìóôòè¼îì Õàôèç-åôåíäè¼îì Ïàëîøêèì. Ïðåñòîëîíàñëåäíèê ¼å 23. îêòîáðà 1919. ñòèãàî ó Ñêîïšå ãäå ¼å îáèøàî ïîäîôèöèðñêó øêîëó, à ñóòðàäàí èøàî ó ëîâ ó îêîëèíè Ñêîïšà. Íà ïóòó çà €àêîâèöó, 25. îêòîáðà ïîñåòèî ¼å Ïðèçðåí, Šóì-êóëó è ñåëî Æóð. Ó €àêîâèöè ¼å îáèøàî öðêâó è áèî íà ðó÷êó êîä Ðèçà-áåãà. Ôîòîðåïîðòàæà Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð.11, 3. ¼óë 1920. 150. ÏÐÅÑÒÎËÎÍÀÑËÅÄÍÈÊ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ Ó ÇÀÃÐÅÁÓ, 24. £ÓÍ 1920. Ðåãåíò ¼å 23. ¼óíà 1920. áèî ó Çàãðåáà÷êî¼ êàòåäðàëè, ïðèìèî äåïóòàöè¼å, ïðèñóñòâîâàî çàêëåòâè áèñêóïà Àêøàìîâè
à è ïðèðåäèî ãàëà âå÷åðó çà 80 ãîñòè¼ó. Ïîñëå ïîñåòå ïðàâîñëàâíî¼ öðêâè ðåãåíò ¼å íà áåëîì êîœó îä¼àõàî íà £åëà÷è
åâ òðã ãäå ¼å ïðèñóñòâîâàî ïàðàäè, à çàòèì îáèøàî êàñàðíó 35. ïåøàäè¼ñêîã ïóêà, Àêàäåìè¼ó íàóêà, ñâåó÷èëèøòå è ïîçîðèøòå. Ðåãåíò ¼å ó Àêàäåìè¼è ïîëîæèî âåíàö Øòðîñìà¼åðó è îäðæàî ãîâîð ó êî¼åì ¼å èñòàêàî äà ¼å „âî íàðîäíè Øòðîñìà¼åð õòåî îñíèâàœåì îâå àêàäåìè¼å äîïðèíåòè êóëòóðíîì ¼åäèíñòâó íàøèõ òðè¼ó ïëåìåíà.” Ïîñëåäœåã äàíà áîðàâêà ó Çàãðåáó ïîñåòèî ¼å Åòíîãðàôñêè ìóçå¼ è áèî íà óòàêìèöè è íàðîäíîì âåñåšó ó Ìàêñèìèðó. Ôîòîãðàôè¼à Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 12, 17. ¼óë 1920.

150

151. ÍÀÐÎÄ ÏÎÇÄÐÀŠÀ ÏÐÅÑÒÎËÎÍÀÑËÅÄÍÈÊÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ Ó ÖÅŠÓ, 29. £ÓÍ 1920. Ïîñëå áîðàâêà ó Çàãðåáó ðåãåíò ¼å ïîñåòèî Ñëîâåíè¼ó. Ó Šóášàíè ¼å 26. ¼óíà 1920. îáèøàî êàòîëè÷êó è ïðàâîñëàâíó öðêâó, îïøòèíó, äðæàâíó îáðòíè÷êó øêîëó, ìóçå¼ è ó Äåæåëíîì äâîðó îäðæàî ãîâîð. Ïîëîæèî ¼å âåíàö íà Ïðåøåðíîâ ãðîá, ïðèìèî äåïóòàöè¼å è ïðèñóñòâîâàî íàðîäíîì âåñåšó ó Òèâîëè¼ó 27. ¼óíà 1920. Ñóòðàäàí ¼å áèî íà Áëåäó, à Öåšå, Ìàðèáîð è äðóãà ìåñòà ïîñåòèî ¼å 29. ¼óíà 1920. Ôîòîãðàôè¼à Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 15, 3. ñåïòåìáàð 1920.

65

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

152. ÏÐÅÑÒÎËÎÍÀÑËÅÄÍÈÊ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ È ÌÈËÀÍ ÑÐØÊÈ
Ó ÊÎ×È£ÀÌÀ ÈÑÏÐÅÄ ÃÐÀÄÑÊÅ ÂÅ
ÍÈÖÅ Ó ÑÀÐÀ£ÅÂÓ, 20. ÑÅÏÒÅÌÁÀÐ 1920. Çâàíè÷íó ïîñåòó Áîñíè ðåãåíò ¼å ó÷èíèî ó ñåïòåìáðó 1920. ãîäèíå. Öåëèì ïóòåì îä Áîñàíñêîã Áðîäà äî Ñàðà¼åâà íàðîä ¼å îäóøåâšåíî ïîçäðàâšàî ïðåñòîëîíàñëåäíèêà.

152

Òîêîì áîðàâêà ó Ñàðà¼åâó ïîñåòèî ¼å ãðàäñêó âå
íèöó äî êî¼å ñå äîâåçàî ó ñâå÷àíèì êî÷è¼àìà ñà øåñòîïðåãîì, à çàòèì ¼å îáèøàî ïðàâîñëàâíó è êàòîëè÷êó öðêâó, Ãàçè-Õóñðåô áåãîâó Ÿàìè¼ó, ñèíàãîãó, ïðèìèî ¼å äåïóòàöè¼å Õåðöåãîâèíå, ñåšàêà, òðãîâà÷êå, çàíàòñêå è àäâîêàòñêå êîìîðå, ñàðà¼åâñêèõ äðóøòàâà è óäðóæåœà, áèî íà ðåâè¼è òðóïà, ó ìóçå¼ó è ôàáðèöè äóâàíà, íà çàáàâè ó îôèöèðñêîì äîìó è ïðèðåäèî ãàëà âå÷åðó. Óî÷è ðåãåíòîâå ïîñåòå Áîñíè Àëåêñà Øàíòè
íàïèñàî ¼å ïåñìó Áåëè îðàî. Ôîòîãðàôè¼à Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 18, 16. îêòîáàð 1920.

153. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ, ÊÐÀŠÈÖÀ ÌÀÐÈ£À, ÊÍÅÇ ÀÐÑÅÍ È ÊÍÅÇ ÏÀÂËÅ ÍÀ ÏÐÎÑËÀÂÈ 10-ÃÎÄÈØŒÈÖÅ ÊÓÌÀÍÎÂÑÊÅ ÁÈÒÊÅ, 24. ÎÊÒÎÁÀÐ 1922. Ôîòîðåïîðòàæà: Êðàšèöà Ìàðè¼à è ïðèíö Ïàâëå ñà ñâå÷àíå òðèáèíå ïîñìàòðà¼ó ìàíåâðå; Àðòèšåðè¼à èçëàçè íà ïîëîæà¼å; Êðàš Àëåêñàíäàð è êíåç Àðñåí ïîñìàòðà¼ó ìàíåâðå íà Öðíîì ïîšó. Ïîâîäîì 10-ãîäèøœèöå Êóìàíîâñêå áèòêå íà Öðíîì ïîšó ïðèðååíè ñó ìàíåâðè è ðåâè¼à òðóïà êî¼èìà ñó ïðèñóñòâîâàëè ÷ëàíîâè êðàšåâñêîã äîìà, âëàäå, ñêóïøòèíå, ïðåäñòàâíèöè ðàçíèõ âåðîèñïîâåñòè, èçàñëàíñòâà èç ðàçíèõ êðà¼åâà è íàðîä èç Êóìàíîâà è îêîëèíå. Çà âðåìå çàêóñêå êî¼à ¼å ïðèðååíà çà ìèíèñòðå, íàðîäíå ïîñëàíèêå, îôèöèðå è íàðîä êðàš ¼å ó ãîâîðó èñòàêàî „è òàêî áîðáà, îòïî÷åòà 1804. ïîä ìî¼èì ñëàâíèì ïðàäåäîì, áèëà ¼å íàñòàâšåíà 1912, êàäà ñó òîïîâñêè ïóöœè ñà Ðó¼íà îãëàñèëè äà ¼å êóöíóî ÷àñ íàøåì îñëîáîåœó. Òè òîïîâè íå óìóêîøå ñâå äî 1918, äîê ¼óíà÷êèì ìèøèöàìà íàøèõ ñèíîâà íå îìåèñìî íàøó ïðîøèðåíó îòàŸáèíó. Òåê òàäà ñìî ñ ïîíîñîì è ÷àø
ó âðàòèëè ìà÷åâå ó êîðèöå. Ó íàìà æèâè ñòàðè Êóìàíîâñêè äóõ, è ìè ñìî ðåøåíè áðàíèòè ñâå òåêîâèíå.” Ñóòðàäàí ¼å ó êóìàíîâñêî¼ öðêâè îäðæàí ïîìåí èçãèíóëèì ¼óíàöèìà êî¼åì ñó ïðèñóñòâîâàëè êðàšåâñêà ïîðîäèöà, ÷ëàíîâè âëàäå è îñòàëè, à 26. îêòîáðà ó öðêâè Ñâåòîã Ñïàñà ó Ñêîïšó îäðæàí ¼å ñâå÷àíè ïîìåí ¼óíàöèìà. Ôîòîðåïîðòàæà Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 43, 9. íîâåìáàð 1922.

66

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

154. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÍÀ ÑËÀÂÈ 2. ÏÅØÀÄÈ£ÑÊÎà ÏÓÊÀ „ÊÍÅÇÀ ÌÈÕÀÈËÀ” ÍÀ ÊÀËÅÌÅÃÄÀÍÓ, 19. ÀÏÐÈË 1923. Íà äàí êàäà ñó Òóðöè ïðåäàëè êšó÷åâå ãðàäà Áåîãðàäà êíåçó Ìèõàèëó Îáðåíîâè
ó áèòîšñêè åïèñêîï £îñèô (Öâè¼îâè
), ó ïðèñóñòâó êðàšà, ñå÷å ñëàâñêè êîëà÷. Äðóãè ïóê ïðîñëàâšàî ¼å äàí êàäà ¼å 6/19. àïðèëà 1867. íà Êàëåìåãäàíó ñâå÷àíî ïðî÷èòàí ôåðìàí î óñòóïàœó ãðàäîâà. Òóðñêè êîìàíäàíò Êàëåìåãäàíà Ðèçâàí ïàøà ïðåäàî ¼å êšó÷åâå Áåîãðàäà êíåçó Ìèõàèëó è òóðñêè ãàðíèçîí ¼å íàïóñòèî ãðàä. Ôîòîãðàôè¼à À£-ÎÇÔ-74-3 155. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÍÀ ÏÐÂÈÌ ÀÓÒÎÌÎÁÈËÑÊÈÌ ÒÐÊÀÌÀ Ó ÁÅÎÃÐÀÄÓ, 24. £ÓÍ 1923.

154

Ôîòîðåïîðòàæà: 1. Ïðåäñåäíèê àóòî-êëóáà è ìèíèñòàð ñàîáðà
à¼à Â. £àíêîâè
ïîçäðàâšà êðàšà; 2. Òðêà ïðåä ñòàðò; 3. Êðàš ñà òðèáèíå ïîñìàòðà òðêó; 4. Ïîáåäíèê ìîòîöèêëèñòè÷êå òðêå, íà ñòàçè îä 25 êì, Ñàòëåð Ðóïåðò íà åêñåëçèîðó; 5. Ïîáåäíèê òðêå, íà ñòàçè îä 15 êì, Ìèëîðàä Ñàâè
èç Áåîãðàäà; 6. Ðàäîâàí Ñàâàòè
èç Áåîãðàäà, êî¼è ¼å ¼óãîñëîâåíñêó òðêó íà ñòàçè îä 50 êì çàâðøèî áåç ¼åäíå ãóìå è ñòèãàî ïðâè íà öèš, àëè ¼å äèñêâàëèôèêîâàí çàòî øòî íè¼å ïîïðàâèî ãóìó ïà ¼å çà ïîáåäíèêà ïðîãëàøåí Ïåòàð Áèêàð. Òðêå ¼å îðãàíèçîâàî Ñðïñêè àóòî-êëóá íà íåêàäàøœåì òðêàëèøòó Äóíàâñêîã êîëà ¼àõà÷à íà Áàœè÷êîì ïîšó. Òðêàìà ñó ïðèñóñòâîâàëè êðàš, ÷ëàíîâè âëàäå, äèïëîìàòñêè êîð, à „óêóïíî ¼å íà òðèáèíàìà è ïîšàíè áèëî ñâåòà êàî íà íà¼ïîñå
åíè¼èì êîœñêèì òðêàìà.” Ïîñëå òðêå ìèíèñòàð Â. £àíêîâè
ïðåäñòàâèî ¼å êðàšó ñâå ïîáåäíèêå ñà êî¼èìà ¼å êðàš ïðîâåî èçâåñíî âðåìå ó ðàçãîâîðó. Ôîòîðåïîðòàæà Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 27, 5. ¼óë 1923. 156. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÐÀÇÃÎÂÀÐÀ ÑÀ ÑÎÊÎËÈÌÀ È ÍÀÐÎÄÎÌ Ó ÍÅÃÎÒÈÍÓ, 3. £ÓÍ 1923. Íà ïóòó çà Ðóìóíè¼ó êðàš ¼å ïîñåòèî Çà¼å÷àð, ãäå ¼å ïðèñóñòâîâàî êîœñêèì òðêàìà íà Êðàšåâèöè, è Íåãîòèí. Ôîòîãðàôè¼à Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 26, 28. ¼óí 1923.

156

67

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

157. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ È ÊÐÀŠÈÖÀ ÌÀÐÈ£À ÈÇËÀÇÅ ÈÇ ÂÅËÈÊÅ ÆÓÏÀÍÈ£Å Ó ÑÀÐÀ£ÅÂÓ, 17. ÄÅÖÅÌÁÀÐ 1923. Ïîëîâèíîì äåöåìáðà 1923. êðàšåâñêè ïàð ¼å áîðàâèî íà ÈëèŸè. Ïðîñëàâèëè ñó ñëàâó è êðàšåâ ðîåíäàí. Êðàš ¼å îáèøàî êàñàðíó Âî¼âîäå Ñòåïå, 10. è 15. ïåøàäè¼ñêè ïóê. Øåòàëè ñó ïî ÈëèŸè è Ñàðà¼åâó, èøëè ó ïîçîðèøòå è íà çàáàâó ó îôèöèðñêîì äîìó. Íà ïóòó çà Áåîãðàä ïîñåòèëè ñó Çåíèöó. Ôîòîãðàôè¼à Íàðîäíî ¼åäèíñòâî, çâàíè÷íè êàëåíäàð (ñâèõ øåñò îáëàñòè Áîñíå è Õåðöåãîâèíå) çà ïðîñòó 1929. ãîäèíó, Ñàðà¼åâî 1928. 158. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ×ÀÌÖÅÌ ÎÁÈËÀÇÈ ÏÎÏËÀŠÅÍÎ ÑÅËÎ ÓÐÎÂÖÈ ÊÎÄ ÎÁÐÅÍÎÂÖÀ, 10. ÀÏÐÈË 1924. Çáîã ïîïëàâà êðàš ¼å ó ïðàòœè ìèíèñòðà Ê. Ìèëåòè
à, àäìèðàëà Ä. Ïðèöå, ïðâîã àóòàíòà ãåíåðàëà Ñ. ÕàŸè
à, äèðåêòîðà áðîäàðñêèõ ñèíäèêàòà èíæåœåðà Ì. Ïàâëîâè
à, ãåíåðàëíîã äèðåêòîðà âîäà Âèœåðîà è ãåíåðàëíîã èíñïåêòîðà Ì. £îâàíîâè
à ïîñåòèî Îáðåíîâàö ãäå ìó ¼å âåëèêè æóïàí Âàšåâñêå îáëàñòè Á. Êðñòè
ïîäíåî èçâåøò༠î ïîïëàâšåíîì ïîäðó÷¼ó. Ïîñëå òîãà êðàš ¼å ñà ñâèòîì îáèøàî Êóïèíîâî è Áîšåâàö, à çàòèì Êðòèœñêó è Óðîâöå ãäå ¼å âîçå
è ñå ÷àìöåì îä êó
å äî êó
å ðàçãîâàðàî ñà ñåšàöèìà, èíòåðåñîâàî ñå çà œèõîâ æèâîò è îáå
àî ïîìî
. Ôîòîãðàôè¼à À£-ÎÇÔ-74-3 159. ÇËÎÄÅËÀ ÊÀ×ÀÊÀ Ó ÑÅËÓ ËÅÏÈÍÀ ÊÎÄ ËÈÏŠÀÍÀ, 26. ÀÂÃÓÑÒ 1924. Íàðîäíè ïîñëàíèê Òîìà Ïîïîâè
îáàâåøòàâà Íèêîëó Ïàøè
à äà ñó êà÷àöè çàïàëèëè ñåëî ãäå ñó 25. àâãóñòà 1924. ïðåíî
èëè êðàš è êðàšèöà ïðèëèêîì îäëàñêà íà óñòîëè÷åœå ïàòðè¼àðõà Äèìèòðè¼à ó Ïå
êî¼ ïàòðè¼àðøè¼è è óáèëè ñòàðöà è äåöó êî¼è ñó ïîêóøàëè äà ëîêàëèçó¼ó ïîæàð, êàî è ñâåøòåíèêà Äèìèòðè¼à èç Íåðîäèìšà êî¼è ñå âðà
àî ñà êðøòåœà. Òåëåãðàì À£-143-1

160

68

160. ÄÎ×ÅÊ ÊÐÀŠÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ È ÊÐÀŠÈÖÅ ÌÀÐÈ£Å Ó ÏÅ
È, 28. ÀÂÃÓÑÒ 1924. Òîêîì áîðàâêà íà Êîñîâó è Ìåòîõè¼è ïîâîäîì óñòîëè÷åœà ïàòðè¼àðõà Äèìèòðè¼à êðàšåâñêè ïàð ¼å ïîñåòèî Ïå
ãäå ãà ¼å äî÷åêàî ïðåäñåäíèê îïøòèíå Ñàôåäèí Ìàõìóäáåãîâè
è êðàšà Àëåêñàíäðà ïîñëóæèî õëåáîì è ñîšó ó çíàê äîáðîäîøëèöå. Ñóòðàäàí ¼å êðàšåâñêè ïàð ïîñåòèî €àêîâèöó è Ïðèçðåí ãäå

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

¼å ïðèðååí äåôèëå âî¼ñêå è ðó÷àê îä ñòðàíå ãðààíà, à çàòèì Øòèìšå è Óðîøåâàö. Ôîòîãðàôè¼à À£-ÎÇÔ-74-3 161. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ È ÊÐÀŠÈÖÀ ÌÀÐÈ£À ÊÎÄ ÈÍÂÀËÈÄÀ ÄÈÌÈÒÐÈ£ÅÂÈ
À Ó ÑÒÀÐÎÌ ÍÀÃÎÐÈ×ÀÍÓ, 10. ÍÎÂÅÌÁÀÐ 1924. Ïîñëå îáèëàñêà ìàíàñòèðà, øêîëå, ãðîášà ïàëèõ âî¼íèêà ó Êóìàíîâñêî¼ áèöè êðàšåâñêè ïàð ¼å ïîñåòèî êó
ó Äèìèòðè¼åâè
à, êî¼è ¼å îñòàî èíâàëèä ó áîðáàìà íà Ãó÷åâó 1914. ãîäèíå. Ðàçãîâàðàëè ñó ñà èíâàëèäîì è œåãîâîì ìà¼êîì, ðàñïèòó¼ó
è ñå î œèõîâîì èìîâíîì ñòàœó. Òîêîì áîðàâêà ó Ñêîïšó, êðàš ¼å îáèøàî êàñàðíå 21. è 47. ïåøàäè¼ñêîã ïóêà è âàðäàðñêå àðòèšåðè¼ñêå áðèãàäå, ó÷èòåšñêó øêîëó, ãèìíàçè¼ó, óíèâåðçèòåò è èíâàëèäñêè äîì. Ïîñåòèî ¼å 13. íîâåìáðà 1924. Âåëåñ, Øòèï è Êî÷àíå.

161

Ôîòîãðàôè¼à Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 47, 23. íîâåìáàð 1924. 162. ÎÒÊÐÈÂÀŒÅ ÑÏÎÌÅÍÈÊÀ ÑÐÏÑÊÈÌ ÂΣÍÈÖÈÌÀ È ÄÎÁÐÎÂΊÖÈÌÀ ÏÀËÈÌ ÇÀ ÎÑËÎÁÎ€ÅŒÅ È Ó£ÅÄȌŌÅ, ÑÊÎÏŠÅ 17. ÄÅÖÅÌÁÀÐ 1924. Ôîòîðåïîðòàæà: 1. Êðàš Àëåêñàíäàð è êðàšèöà Ìàðè¼à ñà òðèáèíå ïîñìàòðà¼ó îòêðèâàœå ñïîìåíèêà; 2. Îïøòè ïîãëåä íà ñâå÷àíîñò ïðèëèêîì îòêðèâàœà ñïîìåíèêà. Ïîñëå ïîìåíà êî¼åì ¼å ÷èíîäå¼ñòâîâàî ìèòðîïîëèò Âàðíàâà ÷åòíèöè ñó îòêðèëè ñïîìåíèê, à êðàš ¼å ïîëîæèî âåíàö. Îòêðèâàœó ñïîìåíèêà ïîðåä êðàšåâñêîã ïàðà ïðèñóñòâîâàëè ñó äðæàâíè âåëèêîäîñòî¼íèöè, äåëåãàöè¼å ðàçíèõ äðóøòàâà è óäðóæåœà è ñòðàíèõ äðæàâà è âèøå îä 30.000 šóäè. Ñïîìåíèê, ðàä âà¼àðà Ëî¼çå Äîëèíàðà, ïîäèãíóò ¼å ó ñëàâó €à÷êîã áàòàšîíà êî¼è ¼å 1914. ôîðìèðàí ó Ñêîïšó. Ó Ñêîïšó êðàš ¼å ïðîñëàâèî ðîåíäàí è áèî íà áëàãîäàðåœó ó öðêâè. Äàí ðàíè¼å îáèøàî ¼å íîâó çãðàäó Íàðîäíîã ïîçîðèøòà, à ñóòðàäàí ïî îòêðèâàœó ñïîìåíèêà ïîñåòèî ¼å òðè îñíîâíå øêîëå ó Ñêîïšó. Ôîòîðåïîðòàæà Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 52, 28. äåöåìáàð 1924. 163. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÈÑÏÐÅÄ ÒÅÊȣŠÍÀ ÈÇÂÎÐÓ ÁÓÍÅ, 20. ÀÏÐÈË 1925. Òîêîì áîðàâêà íà ÈëèŸè îä 12. äî 23. àïðèëà 1925. êðàš ¼å îáèøàî øêîëó ó Áèñòðèêó, ïèðîòåõíè÷êè çàâîä, åðãåëó ó Áóòìèðó, êàñàðíó Âî¼âîäà Ñòåïà, Çåìàšñêè ìóçå¼, ôàáðèêó
èëèìà Âàðåø, èøàî ¼å ó ëîâ íà òåòðåáå ó îêîëèíè Êàëèíîâèêà. Ñ îáçèðîì íà òî äà ¼å áèëî âðåìå ÷àñíîã ïîñòà ïðè÷åñòèî ñå ó öðêâè ó

69

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

Áëàæó¼ó. Ñà êðàšèöîì ¼å øåòàî ïî ÈëèŸè, Ñàðà¼åâó è îêîëèíè äî Òðåáåâè
à è Ïàëà. Ó ïîâðàòêó çà Áåîãðàä îáèøàî ¼å äâîðàö ó Õàí Ïè¼åñêó. Íàïðàâèî ¼å èçëåò ó Õåðöåãîâèíó, îáèøàî Áëàã༠è ó ïðàòœè ñâèòå è íàðîäà ðàçãëåäàî òåêè¼ó, à çàòèì ñà äîêñàòà ïîñìàòðàî èçâîð Áóíå, êî¼è ñïàäà ìåó í༼à÷å êðàøêå èçâîðå ó Åâðîïè. Ôîòîãðàôè¼à Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 18, 3. ì༠1925. 164. ÏÎÑÅÒÀ ÊÐÀŠÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ ÁÅÎÃÐÀÄÑÊΣ ÊËÀÍÈÖÈ, 12. ÌÀ£ 1925. Ïîâîäîì 30-ãîäèøœèöå êðàš ¼å ïîñåòèî êëàíèöó ãäå ñó ãà äî÷åêàëè ÷ëàíîâè óïðàâå: ïðåäñåäíèê Óïðàâíîã îäáîðà òðãîâàö Ìèëîðàä Ïàâëîâè
, ïîòïðåäñåäíèê Óïðàâíîã îäáîðà ìèíèñòàð Âî¼èñëàâ Ìàðèíêîâè
, óïðàâíèê Šóáà Ñðå
êîâè
, áèâøè óïðàâíèê Êëàñíå ëóòðè¼å Ìèëîðàä Àíòóëà è äðóãè. Ïðåäñåäíèê Ïàâëîâè
ïîçäðàâèî ¼å êðàšà ïðèãîäíèì ãîâîðîì ïîñëå êî¼åã ñó îáèøëè êëàíèöó è ôàáðèêó êîæå Åñêîíòíå áàíêå. Êðàš ¼å ðàçãîâàðàî ñà ÷ëàíîâèìà óïðàâå, à ïîñåáíî ñà ìèíèñòðîì Ìàðèíêîâè
åì î ðàäó êëàíèöå, èçâîçó œåíèõ ïðîèçâîäà è òåøêî
àìà ñà êî¼èìà ñå ñóñðå
å óñëåä íåïîâîšíå öàðèíñêå òàðèôå. Ôîòîãðàôè¼à Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 22, 31. ì༠1925. 165. ÑÒÀÐÈÖÀ ÊÈÒÈ ÑÀÁŠÓ ÊÐÀŠÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ Ó ÁÀÍÈ×ÈÍÈ, 3. £ÓÍ 1925. Íà óëàçó ó ñåëî ñòàðèöà ¼å âåçåíèì ïåøêèðîì îêèòèëà êðàšåâó ñàášó. Êðàš ¼å ó Áàíè÷èíè ïðèñóñòâîâàî îòêðèâàœó ñïîìåí-÷åñìå áîðöèìà èçãèíóëèì ó ðàòîâèìà çà îñëîáîåœå è ó¼åäèœåœå è îñâå
åœó íîâîã ãðîáà Ñòàíî¼à Ãëàâàøà. Ôîòîãðàôè¼à £óãîñëîâåíñêå èëóñòðîâàíå íîâèíå, áá., íîâåìáàð 1934. 166. ÍÀÐÎÄ ÄÓÁÖÀ ÏÎÇÄÐÀŠÀ ÊÐÀŠÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ, 7. £ÓÍ 1925. Æèòåšè ñåëà ïîçäðàâšà¼ó âëàäàðà ïðè èçëàñêó èç öðêâå ãäå ¼å ïðèñóñòâîâàî áîãîñëóæåœó. Ïîñëå Äóáöà êðàš ¼å ó Áðóñó îáèøàî öðêâó è áèî ó äîìó £åëà÷è
à, à çàòèì ñå ñà ñâèòîì ïîïåî äî Ñóâîã ðóäèøòà íà Êîïàîíèêó. Ôîòîãðàôè¼à £óãîñëîâåíñêå èëóñòðîâàíå íîâèíå, áá., íîâåìáàð 1934.

165

70

167. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ È ÊÐÀŠÈÖÀ ÌÀÐÈ£À ÍÀ £ÅËÀÊÓ, 15. £ÓÍ 1925. Ïîëîâèíîì ¼óíà 1925. êðàšåâñêè ïàð áîðàâèî ¼å ó Ìàêåäîíè¼è. Íà ïóòó çà Îõðèä è Ñâåòè Íàóì êðàš ¼å ó Ñêîïšó è îêîëèíè 12. è 13. ¼óíà îáèøàî Äîì ñèðîòå äåöå, Áàêòåðèîëîøêè èíñòèòóò, îôèöèðñêî íàñåšå, ìàíàñòèð Íåðåçå, ìà-

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

íàñòèð Ñâåòîã Àðõàíãåëà ó Ñêîïñêî¼ Öðíî¼ Ãîðè è ìàíàñòèð Ñâåòîã Àíäðå¼à ó êëèñóðè Òðåñêå. Ïðåêî Áèòîšà, Áà÷à è Ñêî÷èâèðà êðàšåâñêè ïàð ¼å ñòèãàî íà £åëàê, ãäå ¼å çà âðåìå ðàòà áèëà êðàšåâà îñìàòðà÷íèöà. Ëîãîð íà £åëàêó ñàñòî¼àî ñå îä êðàšåâå êîëèáå, áðâíàðå, íåêîëèêî íèñêèõ êîëèáà çà œåãîâó ñâèòó è íåçíàòíîã áðî¼à øàòîðà çà îñòàëó ïðàòœó. Íà Êà¼ìàê÷àëàíó ñó êðàš è êðàšèöà îáèøëè ñïîìåí êàïåëó ñà êîñòóðíèöîì. Êðàšåâñêè ïàð ¼å 16. ¼óíà ñòèãàî ó ìàíàñòèð Ñâåòè Íàóì è Îõðèä ãäå ñó ïîñåòèëè êàñàðíó ïåøàäè¼ñêîã ïóêà, öðêâå Ñâåòå Ñîôè¼å, Ñâåòîã Êëèìåíòà, Ñâåòîã £îâàíà, Ñâåòîã Íèêîëå, ãèìíàçè¼ó è æåíñêó çàíàòñêó øêîëó. Áèëè ñó íà èçâîðó Öðíîã Äðèìà, à óâå÷å ¼å ó Îõðèäó, ó œèõîâó ÷àñò, ïðèðååíà áàêšàäà. Ïîñëå Îõðèäà ïîñåòèëè ñó 17. ¼óíà Ñòðóãó, êàñàðíó ïåøàäè¼ñêîã ïóêà ó Äåáðó è ìàíàñòèð Ñâåòîã £îâàíà Áèãîðñêîã. Ó Ñêîïšó ñó 18. ¼óíà ïðèñóñòâîâàëè îñâå
åœó êàìåíà òåìåšöà íîâîã îôèöèðñêîã äîìà. Êðàš ¼å óãðàäèî ïîâåšó è ïîëîæèî êàìåí òåìåšàö, îáèøàî ôàáðèêó ìàêàðîíà, öðêâó Ñâåòîã Ñïàñà è àåðîäðîì.

167

Ôîòîãðàôè¼à Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 26, 27. ¼óí 1926. 168. ÍÀÐÎÄ ÏÎÇÄÐÀŠÀ ÊÐÀŠÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ È ÊÐÀŠÈÖÓ ÌÀÐÈ£Ó ÊÎ£È ÄÎËÀÇÅ ÍÀ ÑÎÊÎËÑÊÅ ÂÅÆÁÅ ÏÎÂÎÄÎÌ ÏÐÎÑËÀÂÅ 1000-ÃÎÄÈØŒÈÖÅ ÊÐÓÍÈÑÀŒÀ ÊÐÀŠÀ ÒÎÌÈÑËÀÂÀ, ÇÀÃÐÅÁ 15. ÀÂÃÓÑÒ 1925. Íà çàãðåáà÷êî¼ æåëåçíè÷êî¼ ñòàíèöè ãðàäîíà÷åëíèê Õà¼íöåë ïîæåëåî ¼å äîáðîäîøëèöó êðàšåâñêîì ïàðó, à êðàš ñå çàõâàëèî êðàòêèì ïðèãîäíèì ãîâîðîì: „Íà äàí êàäà âè ñëàâèòå íàðîäíó ñëàâó, ïðîñëàâšàòå óñïîìåíó íà âåëèêîã êðàšà Òîìèñëàâà è ìåíå ïîçäðàâšàòå ó èìå Çàãðåáà, âåñåëèì ñå øòî ñå íàëàçèì ó âàøî¼ ñðåäèíè äà ñ âàìà çà¼åäíî òó ðàäîñò ïîäåëèì.” Êðàšà è êðàšèöó, íà èãðàëèøòó Ãðààíñêîã, äî÷åêàëî ¼å 30.000 šóäè, à ïîçäðàâèî ïðèãîäíèì ãîâîðîì ñòàðîñòà Õðâàòñêîã ñîêîëà è ïðåäàî ïëàêåòå êðàšó è ïîêëîíå çà ïðåñòîëîíàñëåäíèêà. Îòïî÷åëå ñó ñîêîëñêå âåæáå êî¼å ñó óáðçî ïðåêèíóòå çáîã îëó¼å. Ó ãðàäñêî¼ êó
è ãðàäîíà÷åëíèê Õà¼íöåë ïðèðåäèî ¼å çàêóñêó íà êî¼î¼ ñó áèëè êðàš è êðàšèöà, Ñò¼åïàí Ðàäè
, ÷ëàíîâè âëàäå, ñòàðåøèíå ñîêîëà, âåëèêè æóïàí, ïðåäñòàâíèöè öèâèëíèõ è âî¼íèõ âëàñòè è îñòàëå çâàíèöå. Ôîòîãðàôè¼à Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 34, 23. àâãóñò 1925.

71

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

169. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÍÀ ÏÅÒÎÌ ŠÓÁŠÀÍÑÊÎÌ ÂÅËÅÑÀ£ÌÓ, 5. ÑÅÏÒÅÌÁÀÐ 1925. Ôîòîðåïîðòàæà: Êðàš äîëàçè íà âåëåñà¼àì; Ïðåäñåäíèê âåëåñà¼ìà Áîíà÷ çàõâàšó¼å êðàšó íà ïîñåòè; Êðàš ñå îïðàøòà îä ïðåäñåäíèêà ïðè îäëàñêó ñà âåëåñà¼ìà; Ñòî÷àðñêà èçëîæáà íà âåëåñà¼ìó. Òîêîì áîðàâêà íà Áëåäó êðàš Àëåêñàíäàð è ïðèíö Ïàâëå ïîñåòèëè ñó ñà¼àì ãäå èõ ¼å ïîçäðàâèî ïðåäñåäíèê âåëåñà¼ìà Áîíà÷. Ôîòîðåïîðòàæà Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 39, 27. ñåïòåìáàð 1925.

170 170. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ È ÊÐÀŠÈÖÀ ÌÀÐÈ£À ÍÀ ÎÒÂÀÐÀŒÓ ÏÓÒÀ ÏÅ
–ÀÍÄÐÈ£ÅÂÈÖÀ, 17. ÑÅÏÒÅÌÁÀÐ 1925. Êðàšåâñêè ïàð íà ñâå÷àíî¼ òðèáèíè, îêðóæåíè íàðîäîì ó Ðóãîâñêî¼ êëèñóðè, ãäå ¼å êðàš îòêðèî òàáëó è ïðåñåöàœåì âðïöå ñâå÷àíî îòâîðèî ïóò Ïå
–×àêîð–Àíäðè¼åâèöà. Ôîòîãðàôè¼à À£-ÎÇÔ-74-3 171. ÑÂÅ×ÀÍÈ ÓËÀÇÀÊ ÊÐÀŠÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ È ÊÐÀŠÈÖÅ ÌÀÐÈ£Å Ó ÏÎÄÃÎÐÈÖÓ, 18. ÑÅÏÒÅÌÁÀÐ 1925. Íà ïóòó çà Öåòèœå êðàšåâñêè ïàð ¼å 17. ñåïòåìáðà 1925. ïîñåòèî Àíäðè¼åâèöó, Áåðàíå, €óðåâå Ñòóïîâå è Êîëàøèí ãäå ñó èì ïðèðååíè ñâå÷àíè äî÷åöè è ïîçäðàâèëè ñó èõ ìèòðîïîëèò Ãàâðèëî (Äîæè
) è ïðåäñåäíèöè îïøòèíà Àðñî Àðñåíè¼åâè
, Ìèëàí Âåñîâè
è Ðàäîñëàâ Èâåçè
. Ðàçãîâàðàëè ñó ñà íàðîäîì è ïðèðåäèëè çàêóñêó, ðó÷àê è âå÷åðó. Êðàš ¼å äàî ïðèëîãå çà öðêâó, ìàíàñòèð è ñèðîìàøíå. Êðàšåâñêè ïàð ¼å ó Ïîäãîðèöè äî÷åêàëî îêî 10.000 šóäè, à ïîçäðàâèî ïðåäñåäíèê îïøòèíå Íåøà Ø
åïàíîâè
. Ïðîøåòàëè ñó äî êó
å Ïå¼àíîâè
à, ãäå ¼å ïðèðååí ðó÷àê. Êðàš ¼å äàî ïðèëîãå çà ñèðîìàøíå, èíâàëèäå è ðàçíà äðóøòâà. Íàñòàâèëè ñó ïóò çà Äàíèëîâãðàä ãäå ñó èì äî÷åê ïðèðåäèëè Á¼åëîïàâëè
è, à ïîçäðàâèî ïðåäñåäíèê îïøòèíå Áîøêî Âåšàøåâè
. Íèøà Òîêîâ Øàðàíîâè
èç Ñëàòèíå ïîêëîíèî ¼å êðàšó ñðåáðíè ¼àòàãàí. Ïðåä êîíàêîì ìàíàñòèðà Îñòðîã êðàšà è êðàšèöó äî÷åêàëè ñó íàðîä è åïèñêîï áîêîêîòîðñêè Êèðèëî. Ôîòîãðàôè¼à Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 40, 4. îêòîáàð 1925.

72

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

172. ÍÀÐÎÄ ÏÎÇÄÐÀŠÀ ÊÐÀŠÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ È ÊÐÀŠÈÖÓ ÌÀÐÈ£Ó Ó ØÀÂÍÈÊÓ, 19. ÑÅÏÒÅÌÁÀÐ 1925. Êðàšåâñêè ïàð ¼å ïîñåòèî Íèêøè
19. ñåïòåìáðà 1925. ãäå èõ ¼å äî÷åêàî ïðåäñåäíèê îïøòèíå Ìèëàí Êîíòè
, ó öðêâè åïèñêîï Êèðèëî ¼å îäñëóæèî ìîëåïñòâè¼å, à çàòèì ñó áèëè êîä Èëè¼å Ïîïîâè
à. Ó ñàëè Çàíàòëè¼ñêîã äîìà êðàš ¼å ïðèðåäèî ðó÷àê, îáå
àî èçãðàäœó áîëíèöå è êàñàðíå, äàî ïðèëîãå çà ñèðîòèœó, èíâàëèäå è ðàçíà äðóøòâà. Äå÷àê Áîæèäàð Áóëà¼è
ïðåäàî ¼å êðàšèöè áóêåò öâå
à çà ïðåñòîëîíàñëåäíèêà ó çíàê áðàòñêå šóáàâè, à ãîñïîèöà £îâàíîâè
ïðåäàëà ¼å êðàšó ñëèêó êíåãèœå Çîðêå, êî¼à ¼å ÷óâàíà ó œåíî¼ ïîðîäèöè. Ó Øàâíèêó êðàšåâñêè ïàð ¼å ïîçäðàâèî ïðåäñåäíèê îïøòèíå Óðîø Âóêîâè
. Ó ðàçãîâîðó ñà ñòàðèì ðàòíèöèìà è íàðîäîì êðàš ¼å îáå
àî èçãðàäœó ïóòà çà Ïšåâšà ïðåêî Æàášàêà è äàî ïðèëîã çà ñèðîìàøíå. Ó ÷àñò âèñîêèõ ãîñòè¼ó ïðèðååíå ñó íàðîäíå èãðå è óç ãóñëå ¼å ïåâàî Òàíàñè¼å Âó÷è
èç Áè¼åëå, êî¼è ¼å íà òàêìè÷åœó ãóñëàðà ó Ñàðà¼åâó îñâî¼èî ïðâî ìåñòî.

172

Ôîòîãðàôè¼à Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 41, 11. îêòîáàð 1925. 173. ÊÐÀŠ È ÊÐÀŠÈÖÀ ÈÇËÀÇÅ ÈÇ ÖÅÒÈŒÑÊÎà ÌÀÍÀÑÒÈÐÀ, 20. ÑÅÏÒÅÌÁÀÐ 1925. Êðàš ¼å ó ïàðàäíî¼ óíèôîðìè, à êðàšèöà ó öðíîãîðñêî¼ íàðîäíî¼ íîøœè. Íà ïóòó çà Öåòèœå êðàš è êðàšèöà ñó 20. ñåïòåìáðà 1925. ïîñåòèëè ×åâî ãäå èõ ¼å äî÷åêàëî 15.000 šóäè. Ïîñëå áëàãîäàðåœà ðó÷àëè ñó ñà íàðîäîì è êðàš ¼å äàî ïðèëîã çà èçãðàäœó øêîëå. Íàñòàâèëè ñó ïóò è ïðåä Á¼åëèöàìà è åêëè
èìà ðàçãîâàðàëè ñà íàðîäîì. Ó Œåãóøèìà ñó ïîñåòèëè ðîäíó êó
ó âëàäèêå Ðàäà, ðàçãîâàðàëè ñà âî¼âîäàìà Áîæîì, €óðîì è Ìàðêîì Ïåòðîâè
åì è íàðîäîì, ïðèðåäèëè çàêóñêó. Íà Öåòèœó êðàšà è êðàšèöó ¼å äî÷åêàëî 10.000 šóäè, à ïîçäðàâèî èõ ¼å ïðåäñåäíèê îïøòèíå Òîìî Ìèëîøåâè
. Ó èìå öåòèœñêèõ ãîñïîà, Èðåíà Ðàäîâè
ïðåäàëà ¼å êðàšèöè áóêåò öâå
à. Ïîñëå áëàãîäàðåœà ó Öåòèœñêîì ìàíàñòèðó, êðàšåâñêè ïàð îäâåçàî ñå ó äâîð. Óâå÷å ¼å íàðîä ïðèðåäèî áàêšàäó ó œèõîâó ÷àñò.

173

Ôîòîãðàôè¼à £àäðàíñêà ñòðàæà, áð. 11/1925. 174. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÑÀ ÀÐÕÈ£ÅÐÅ£ÈÌÀ ÈÇÍÎÑÈ ŒÅÃÎØÅ ÊÎÂ×Åà ÈÇ ÖÅÒÈŒÑÊÎà ÌÀÍÀÑÒÈÐÀ, 21. ÑÅÏÒÅÌÁÀÐ 1925. Ïîñëå ïàðàñòîñà çà äóøó âëàäèêå Ðàäà êî¼åì ñó ïðèñóñòâîâàëè êðàšåâñêè ïàð, ÷ëàíîâè âëàäå è äðóãè, ïàòðè¼àðõ Äèìèòðè¼å, åïèñêîï áàœàëó÷êè ìèòðîïîëèò

174

73

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

Âàñèëè¼å, öðíîãîðñêè Ãàâðèëî è êðàš Àëåêñàíäàð èçíåëè ñó Œåãîøåâ êîâ÷åã èç Öåòèœñêîã ìàíàñòèðà. Êîâ÷åã ¼å ïîñòàâšåí íà êàòàôàëê ïðåä àðêàäàìà, ãðîáíèöîì ÷ëàíîâà êðàšåâñêå êó
å Ïåòðîâè
Œåãîø, ãäå ¼å âëàäèêà Íèêîë༠(Âåëèìèðîâè
) îäðæàî áåñåäó î Œåãîøåâî¼ âåðè ó Áîãà è áåñìðòíîñò äóøå, ðîäîšóášó è âèòåøòâó. Ôîòîãðàôè¼à Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 42, 18. îêòîáàð 1925. 175. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ, ÊÐÀŠÈÖÀ ÌÀÐÈ£À È ÍÀÐÎÄ ÎÄËÀÇÅ ÈÇ ÊÀÏÅËÅ ÍÀ ËÎÂ
ÅÍÓ, 21. ÑÅÏÒÅÌÁÀÐ 1925.

175

Œåãîøåâå êîñòè ïðåíåòå ñó ñà Öåòèœà íà Ëîâ
åí óç íà¼âå
å öðêâåíå, äðæàâíå è íàðîäíå ïî÷àñòè. Ó êàïåëó êî¼à ¼å îáíîâšåíà êðàšåâîì ïîòïîðîì, êðàš Àëåêñàíäàð è ìèòðîïîëèò Ãàâðèëî ñïóñòèëè ñó êîâ÷åã ó ñàðêîôàã ãäå ¼å êðàš îñòàâèî Àëáàíñêó ñïîìåíèöó, êî¼ó ¼å îòêîï÷àî ñà ñâîã ìóíäèðà, à íà ñàðêîôàã ¼å ïîëîæèî ñðåáðíó ïàëìîâó ãðàíó è ñàášó äà ïðåíî
è. Çà âðåìå ñâå÷àíîñòè íàä Ëîâ
åíîì ¼å êðóæèëî ïåò õèäðîïëàíà. Ñâå÷àíîñòè ïîâîäîì ïðåíîñà Œåãîøåâèõ êîñòè¼ó çàâðøåíå ñó ñóòðàäàí, 22. ñåïòåìáðà íà Öåòèœó êàäà ñó ïðèðååíè äåôèëå òðóïà è ñîêîëñêå âåæáå. Êðàš ¼å ïðèìèî ðàçíå äåïóòàöè¼å è ïðèðåäèî ðó÷àê çà 1.000 çâàíèöà. Ôîòîãðàôè¼à Èëóñòðîâàíè çâàíè÷íè Àëìàíàõ-Øåìàòèçàì Çåòñêå áàíîâèíå, ãîä. I, Ñàðà¼åâî 1931. 176. ÄÅÂΣ×ÈÖÅ ÄÎ×ÅÊÓ£Ó ÊÐÀŠÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ È ÊÐÀŠÈÖÓ ÌÀÐÈ£Ó Ó ÁÓÄÂÈ, 24. ÑÅÏÒÅÌÁÀÐ 1925. Íà ïóòó çà Áàð 23. ñåïòåìáðà 1925. êðàš è êðàšèöà ñó ïîñåòèëè Ðè¼åêó Öðíî¼åâè
à è Âèðïàçàð. Ó Áàðó ñó ïðèðåäèëè ðó÷àê, îáèøëè Ñòàðè Áàð, êàòîëè÷êó öðêâó è ïðèìàñà Íèêîëó Äîáðå÷è
à. Áðîäîì „Êàðàîðå” ïîñåòèëè ñó Óëöèœ. Ó Áóäâè ¼å êðàšà è êðàšèöó ïîçäðàâèî ïðåäñåäíèê îïøòèíå Ìèëàí Ðàåíîâè
, à äåâî¼÷èöå Äðèíêà Áîòè
è Áóäèñàâà Àíóëîâè
ïðåäàëå ñó êðàšèöè öâå
å è èçðåöèòîâàëå ïðèãîäíå ñòèõîâå. Îáèøëè ñó ãðîá Ñò¼åïàíà Ìèòðîâà Šóáèøå, ïðàâîñëàâíó è êàòîëè÷êó öðêâó, ó êî¼î¼ èì ¼å æóïíèê ïîêàçàî îðèãèíàëíó ïîâåšó íà ïåðãàìåíòó è èêîíó ñâåòå Áîãîðîäèöå êî¼å ¼å öàð Äóøàí äàðîâàî öðêâè.

176

74

Ôîòîãðàôè¼à Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 43, 25. îêòîáàð 1925.

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

177. ÊÐÀŠÅ ÌÎÍÎÃÐÀÌ, ÊÐÓÍÓ È ÑÈÄÐÎ, ÑÀ×ÈÍÈËÈ ÑÓ ÏÎÄÎÔÈÖÈÐÈ ÏÐÈËÈÊÎÌ ÂÅÆÁÈ ÏÐÈÐÅ€ÅÍÈÕ Ó ×ÀÑÒ ÊÐÀŠÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ Ó €ÅÍÎÂÈ
ÈÌÀ, 25. ÑÅÏÒÅÌÁÀÐ 1925. Ó Òèâòó êðàšåâñêè ïàð ¼å 24. ñåïòåìáðà 1925. äî÷åêàëî ìíîøòâî íàðîäà, à ïîçäðàâèî ïðåäñåäíèê îïøòèíå Ïåòêîâè
. Êðàš ¼å èçâðøèî ñìîòðó è ïîñìàòðàî äåôèëå ìîðíàðèöå. Ïîñëå ìàíåâàðà ðàòíå ìîðíàðèöå êîä Òèâòà, êî¼å ¼å ïîñìàòðàî ñà ëàå „Âèëà” è ðó÷êà ó îôèöèðñêîì äîìó, êðàš Àëåêñàíäàð ¼å 25. ñåïòåìáðà ó €åíîâè
èìà îáèøàî ìàðèíñêó ðàäèîíèöó, êîìàíäó ñòðó÷íèõ îðóæ¼à, ïîäîôèöèðñêó øêîëó, ãäå ñó ïðèðååíå ñîêîëñêå âåæáå ó œåãîâó ÷àñò òîêîì êî¼èõ ñó ïîäîôèöèðè ñà÷èíèëè êðàšåâ ìîíîãðàì, êðóíó è ñèäðî (áåëè ìîðíàðè îçíà÷àâà¼ó ñëîâî À è êðóíó, à òàìíè ìîðíàðè ñèäðî). Êðàš ¼å ïîñåòèî è õèäðîàâèîíñêó êîìàíäó, à íà õèäðîïëàíó ¼å 15 ìèíóòà ëåòåî èçíàä Áîêå.

177

Ôîòîãðàôè¼à £àäðàíñêà ñòðàæà, áð. 12/1925. 178. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ È ÊÐÀŠÈÖÀ ÌÀÐÈ£À Ó ÊÎÒÎÐÓ, 26. ÑÅÏÒÅÌÁÀÐ 1926. Ôîòîðåïîðòàæà: Êðàš, êðàšèöà è ñâèòà ïðîëàçå êðîç ñâå÷àíó êàïè¼ó; Êðàš Àëåêñàíäàð ïðåãëåäà îðóæ¼å Áîêåšà; Êðàš, êðàšèöà è îñòàëè ïîñìàòðà¼ó êîëî Áîêåšñêå ìîðíàðèöå íà òðãó Ñâ. Òðèïóíà; Áèñêóï Ó
åëèíè ïîçäðàâšà è áëàãîñèšà êðàšà è êðàšèöó. Äîëàçàê êðàšåâñêîã ïàðà ïîçäðàâšåí ¼å òîïîâñêèì ñàëâàìà è çâîíèìà êîòîðñêèõ öðêàâà. Ïîñåòèëè ñó ïðàâîñëàâíó öðêâó è êàòåäðàëó Ñâåòîã Òðèïóíà ãäå ñó ïîñëå ìîëåïñòâè¼à ðàçãëåäàëè ðèçíèöó è ÷åñòèöå ìîøòè Ñâåòîã Òðèïóíà. Òîêîì áîðàâêà ó Êîòîðó êðàš è êðàšèöà ïîñåòèëè ñó Õåðöåã Íîâè, ìàíàñòèð Ñàâèíó, Áàîøè
å, Ðèñàí è Ïåðàñò.

178

Ôîòîðåïîðòàæà £àäðàíñêà ñòðàæà, áð. 11/1925. 179. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ È ÊÐÀŠÈÖÀ ÌÀÐÈ£À ÍÀ ÑÒÐÀÄÓÍÓ Ó ÄÓÁÐÎÂÍÈÊÓ, 27. ÑÅÏÒÅÌÁÀÐ 1925. Ñâå÷àíè äî÷åê êðàšåâñêîì ïàðó ïðèðååí ¼å ó ëóöè Ãðóæ, ãäå ñó äîïóòîâàëè áðîäîì „Êàðàîðå”. Ó Äóáðîâíèêó ñó ïîñåòèëè êàòîëè÷êó öðêâó ãäå èõ ¼å ïîçäðàâèî áèñêóï äð £îñèï Ìàð÷åëè
. Ïîñëå ñëóæáå ðàçãëåäàëè ñó ðèçíèöó è êðàš ¼å öåëèâàî èêîíó Ñâåòîã Âëàõà. Ïðåä ïðàâîñëàâíîì öðêâîì äî÷åêàî èõ ¼å ðóñêè âëàäèêà Àíòîíè¼å, à ïîñëå ìîëåïñòâè¼à ïîçäðàâèî ïðîòà Áîæèäàð Ìèòðîâè
. Ïðèñóñòâîâàëè ñó ðåâè¼è òðóïà íà Ïèëàìà. Ó ñòàðîì äóáðîâà÷êîì äâîðó êðàš ¼å ïðèìèî äåïóòàöè¼å. Îïøòèíà ¼å ïðèðåäèëà áàíêåò ó ÷àñò âèñîêèõ

179

75

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

Àðõèâ ÑÖÃ

ãîñòè¼ó. Ïðè îäëàñêó èç Äóáðîâíèêà êðàš ¼å äàî ïðèëîãå çà ñèðîìàøíå è ðàçíà äðóøòâà. Ôîòîãðàôè¼à £óãîñëîâåíñêå èëóñòðîâàíå íîâèíå, áá., íîâåìáàð 1934. 180. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ È ÊÐÀŠÈÖÀ ÌÀÐÈ£À ÍÀ ÕÂÀÐÓ, 28. ÑÅÏÒÅÌÁÀÐ 1925. Èç Äóáðîâíèêà ñó íàñòàâèëè ïóò è íà Êîð÷óëè îáèøëè öðêâó Ñâåòîã Ìàðêà, áðîäîãðàäèëèøòå è Çàâîä Ñâåòîã àíåëà ÷óâàðà. Íà Õâàðó ñó èõ ïîçäðàâèëè ïðåäñåäíèê îïøòèíå Àâåëèíè è âåëèêè æóïàí ñïëèòñêå îáëàñòè Èâî Ïåðîâè
. Ïîñåòèëè ñó öðêâó Ñâåòîã Ñò¼åïàíà è ìàíàñòèð Ñâåòîã Ôðàœå èç XIV âåêà ãäå ñó ðàçãëåäàëè ñëèêå âåíåöè¼àíñêèõ ìà¼ñòîðà, çëàòíå îäåæäå, Ïòîëîìå¼åâ àòëàñ è ðóêîïèñå íà ïåðãàìåíòó. Ôîòîãðàôè¼à £àäðàíñêà ñòðàæà, áð. 11/1925. 181. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ È ÊÐÀŠÈÖÀ ÌÀÐÈ£À ÍÀ ÊÀÏÅÒÀÍÑÊÎÌ ÌÎÑÒÓ ÁÐÎÄÀ „ÊÀÐÀ€ÎЀŔ Ó ÑÏËÈÒÑÊΣ ËÓÖÈ, 1. ÎÊÒÎÁÀÐ 1925. Íà ïóòó çà Ñïëèò îáèøëè ñó Âèñ. Êðàš è êðàšèöà ñó áîðàâèëè ó Ñïëèòó îä 29. ñåïòåìáðà äî 1. îêòîáðà 1925. ãîäèíå. Ïîñåòèëè ñó êàòåäðàëó Ñâåòîã Äó¼à, ïðàâîñëàâíó öðêâó, £àäðàíñêó èçëîæáó, àðõåîëîøêè è åòíîãðàôñêè ìóçå¼, áèëè íà ñòàäèîíó è ó ëîâó íà Ìàð¼àíó. Ó œèõîâó ÷àñò ïðèðååíè ñó áàêšàäà, ðåâè¼à òðóïà è ñâå÷àíè áàíêåò. Ïðèëèêîì îäëàñêà êðàšåâñêîã ïàðà èç Ñïëèòà, çáîã åêñïëîçè¼å íàðîäíîã îäóøåâšåœà ïîëèöè¼à ¼å èìàëà ìíîãî ìóêå äà çàäðæè íàðîä äà íå ïàäíå ó ìîðå. Èç Ñïëèòà ñó êðàš è êðàšèöà áðîäîì „Êàðàîðå” îòèøëè ó Øèáåíèê ãäå ñó ïîñåòèëè êàòîëè÷êó è ïðàâîñëàâíó öðêâó. Êðàš ¼å ïðèìèî äåïóòàöè¼å, ïðèðåäèî ÷à¼àíêó è áèî íà êîíöåðòó. Ó ÷àñò êðàšåâñêîã ïàðà ïðèðååíà ¼å áàêšàäà. Ôîòîãðàôè¼à Èëóñòðîâàíå íîâèíå, áð. 42, 18. îêòîáàð 1925. 182. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÑÀ €ÀÖÈÌÀ Ó ÑÒÅŒÓ ÍÀ ÏÐÅÑÏÀÍÑÊÎÌ £ÅÇÅÐÓ, 25. ÌÀ£ 1926. Êðàš è êðàšèöà áîðàâèëè ñó êðà¼åì ìà¼à 1926. ó Ìàêåäîíè¼è. Êðàš ¼å 23. ìà¼à îáèøàî Êðàòîâî, Êðèâó Ïàëàíêó è ìàíàñòèð Ñâåòîã £îâàíà Îñîãîâñêîã. Ñóòðàäàí ¼å ïîñåòèî Êà÷àíèê, Óðîøåâàö, Òîìó Ïîïîâè
à ó Ãœèëàíó, Áó¼àíîâàö è ó îêîëèíè Ñêîïšà àåðîïëàíñêó åñêàäðèëó è ñåëà Äðà÷åâî, Ñóøèöó è Áîñíèöå êàî è Ìàðêîâ ìàíàñòèð.

76

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

Ïîñëå ðàçãîâàðàî ñà ó÷èòåšåì Ò. €îðåâè
åì è àöèìà ó ñåëó Ñòåœå íà Ïðåñïàíñêîì ¼åçåðó êðàš ¼å íàñòàâèî ïóò çà ìàíàñòèð Ñâåòè Íàóì ãäå ¼å áîðàâèî îä 25. äî 29. ìà¼à. Ôîòîãðàôè¼à Èëóñòðîâàíå íîâèíå, áð. 24, 13. ¼óí 1926. 183. ÐÈÁÀÐÈ ÂÀÄÅ ÌÐÅÆÓ ÈÇ ÎÕÐÈÄÑÊÎà £ÅÇÅÐÀ ÊÎÄ ÍÀÑÅŠÀ ÊÀÍÅÎ Òîêîì áîðàâêà ó ìàíàñòèðó Ñâåòè Íàóì êðàš è êðàšèöà ñó ó Îõðèäó ïîñåòèëè êàñàðíó, ãèìíàçè¼ó, ìèòðîïîëè¼ó, ìàíàñòèð Ñâåòîã Êëèìåíòà, öðêâó Ñâåòå Ñîôè¼å, Ñâåòîã £îâàíà ó áëèçèíè ðèáàðñêîã íàñåšà Êàíåî, Ñòðóãó è îêîëíà ìåñòà. Êðàšåâñêè ïàð ïëîâèî ¼å ïî Îõðèäñêîì ¼åçåðó, ïåöàî è ïîñìàòðàî ðèáàðå êàêî âàäå ìðåæå. Ôîòîãðàôè¼à Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 24, 13. ¼óí 1926. 184. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÍÀ ÔÓÄÁÀËÑÊΣ ÓÒÀÊÌÈÖÈ Ó ŠÓÁŠÀÍÈ, 15. ÀÂÃÓÑÒ 1926. Ôîòîðåïîðòàæà: Ïîãëåä ñà òðèáèíà íà èãðàëèøòå Èëèðè¼å; Êðàš ó ëîæè ïîñìàòðà óòàêìèöó; Êðàšåâ çëàòíè ïåõàð; Îäóøåâšåœå çàãðåáà÷êèõ „êèáèöà” ïîñëå Öèíäðè
åâîã ãîëà; Áîðáà çà ëîïòó ïðåä ãîëîì Áåîãðàäà. Ïîñëå óòàêìèöå âëàäàð ¼å ïðåäàî ïåõàð ðåïðåçåíòàöè¼è Çàãðåáà êî¼à ¼å ó ôèíàëó ïîáåäèëà ðåïðåçåíòàöè¼ó Áåîãðàäà (3:1) è ïî òðå
è ïóò îñâî¼èëà êðàšåâ ïåõàð. Ôîòîðåïîðòàæà Ñâè¼åò, ãîä. 1, êœ. 2, áð. 8, 21. àâãóñò 1926. 185. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ È ÊÐÀŠÈÖÀ ÌÀÐÈ£À Ó ÌËÀÄÅÍÎÂÖÓ, 24. ÎÊÒÎÁÀÐ 1926. Ôîòîðåïîðòàæà: Êðàš Àëåêñàíäàð è êðàšèöà Ìàðè¼à ó ðàçãîâîðó ñà ïîòïóêîâíèêîì Ëàçàðåâè
åì; Êðàšèöà Ìàðè¼à íà ñâå÷àíîñòè; Êðàš ó ðàçãîâîðó ñà ïîñëàíèêîì Àëåêñîì Æó¼åâè
åì; Ãðóïà îôèöèðà ïðåä ñïîìåíèêîì. Íà æèòíî¼ ïè¼àöè ó Ìëàäåíîâöó ó ïðèñóñòâó êðàšà è êðàšèöå, äåëåãàöè¼à ðàçíèõ óäðóæåœà, äåëåãàöè¼å èç Ôðàíöóñêå, äð Àð÷èáàëäà Ðà¼ñà, îòêðèâåí ¼å ñïîìåíèê èçãèíóëèì èëè óìðëèì Ìëàäåíîâ÷àíèìà ó ðàòîâèìà îä 1912. äî 1918. ãîäèíå. Ïîñëå ïàðàñòîñà ñïîìåíèê ¼å îòêðèî ðåçåðâíè ïóêîâíèê, ó÷èòåš Íèêîëà Ëàçàðåâè
. Êðàš ¼å ïîëîæèî âåíàö, à çàòèì ñó êðàš è êðàšèöà ðàçãîâàðàëè ñà âà¼àðîì Ì. Ìèëîâàíîâè
åì è íàðîäîì. Ôîòîðåïîðòàæà Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 44, 1. íîâåìáàð 1926.

185

77

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

186. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ È ÊÐÀŠÈÖÀ ÌÀÐÈ£À ÈÑÏÐÅÄ ÕÈÄÐÎÖÅÍÒÐÀËÅ ÍÀ ÐÅÖÈ ÏÅÍÈ ÊÎÄ ÒÅÒÎÂÀ, 30. ÎÊÒÎÁÀÐ 1926. Êðàšåâñêè ïàð ¼å êðà¼åì îêòîáðà 1926. áîðàâèî íåêîëèêî äàíà ó Ìàêåäîíè¼è. Íà ïóòó çà Ñêîïšå êðàš ¼å 26. îêòîáðà îáèøàî Êëèíó, Ïå
, Ïå
êó ïàòðè¼àðøè¼ó, Ïðèçðåí, Ñóâó Ðåêó, Øòèìšå è Óðîøåâàö. Ñóòðàäàí ¼å ó Ñêîïšó ïîñåòèî åðãåëó, ðàñàäíèê è âî¼íó áîëíèöó. Îáèøàî ¼å 28. îêòîáðà Êî÷àíå, Øòèï, Ðàäîâèøòå, Ñòðóìèöó è Íîâî Ñåëî. Ó Ñêîïšó ¼å 29. îêòîáðà ïîñåòèî Õèäðîòåõíè÷êè è Àãðàðíè çàâîä, äèðåêöè¼å øóìà è ãðàåâèíàðñòâà, îñíîâíó øêîëó è Êîëî ñðïñêèõ ñåñòàðà. Ïðå îáèëàñêà õèäðîåëåêòðàíå, êðàš ¼å áèî íà ñëàâè 11. è 27. àðèšåðè¼ñêîã ïóêà è îäðæàî ãîâîð, ïîñåòèî Èíñòèòóò çà òðîïñêå áîëåñòè, ìóíèöè¼ñêå ìàãàöèíå ó Âîäíó è Ïîøòàíñêî-òåëåãðàôñêó äèðåêöè¼ó, îêðóæíó è äå÷è¼ó áîëíèöó è ëåêàðñêå ñòàíîâå. Êðàšåâñêè ïàð ¼å ñà êíåçîì Àðñåíîì è ñâèòîì îáèøàî åëåêòðè÷íó öåíòðàëó ó êëèñóðè ðåêå Ïåíå êîä Òåòîâà, êàïàöèòåòà 3000 êîœñêèõ ñíàãà, ¼åäíî îä íà¼âå
èõ èíäóñòðè¼ñêèõ ïîñòðî¼åœà ó Ìàêåäîíè¼è. Ñìàòðàíà ¼å íà¼âå
îì åëåêòðîöåíòðàëîì íà Áàëêàíó è ñíàáäåâàëà ¼å åëåêòðè÷íîì åíåðãè¼îì, îñèì ãîñòèâàðñêîã è òåòîâñêîã êðà¼à, è Ñêîïšå. Èç öåíòðàëå êðàšåâñêè ïàð ñå óïóòèî ó íîâó îñíîâíó øêîëó ó Òåòîâó êî¼ó ñó Òåòîâöè ïîäèãëè êàî äàð êðàšó çà œåãîâî âåí÷àœå. Êðàš ¼å 31. îêòîáðà ïîñåòèî ìàíàñòèð Ìàòå¼÷å è ó ñåëó ïðèñóñòâîâàî îñâå
åœó øêîëå. Ñóòðàäàí ¼å îáèøàî êîìàíäó 7. æàíäàðìåðè¼ñêîã ïóêà, Íàðîäíó áàíêó è öðêâó Ñâåòîã Ñïàñà. Ôîòîãðàôè¼à Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 46, 14. íîâåìáàð 1926.

187. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÍÀ ÑÂÅ×ÀÍÎÌ ÎÒÂÀÐÀŒÓ ÄÐÓÃÎà ÌÅ€ÓÍÀÐÎÄÍÎà ÊÎÍÃÐÅÑÀ ÂÈÇÀÍÒÎËÎÃÀ Ó ÁÅÎÃÐÀÄÓ, 11. ÀÏÐÈË 1927. Ôîòîðåïîðòàæà: Ó÷åñíèöè êîíãðåñà, èçàñëàíèöè âëàäà, àêàäåìè¼à, óíèâåðçèòåòà è îñòàëè ãîñòè íà ñâå÷àíîì îòâàðàœó êîíãðåñà; Êðàš, ïàòðè¼àðõ, ïàïñêè íóíöè¼è è ïðåäñåäíèê âëàäå; Èçëîæáà ôðåñàêà; Êðàš îäëàçè ñà êîíãðåñà è èçëîæáå. Êîíãðåñà ÷è¼è ¼å ïîêðîâèòåš áèî êðàš ñâå÷àíî ¼å îòâîðåí ó âåëèêî¼ äâîðàíè íîâå çãðàäå Óíèâåðçèòåòà (Ôèëîëîøêè ôàêóëòåò). Êîíãðåñ ñó ïîçäðàâèëè £îâàí Ðàäîœè
, ìîíñèœîð Ä’ Åðáèíè, Íèêîëàå £îðãà, Ìè¼å è äðóãè. Ïîñëå ñâå÷àíîã îòâàðàœà êðàš ¼å ðàçãëåäàî èçëîæáó êîïè¼à ñðåäœîâåêîâíèõ ôðåñàêà.

187

78

Ôîòîðåïîðòàæà Ñâè¼åò, ãîä. 2, êœ. 3, áð. 17, 23. àïðèë 1927.

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

188. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÍÀ ÎÒÊÐÈÂÀŒÓ ÑÏÎÌÅÍÈÊÀ ÍÀ ×ÅÃÐÓ, 1. £ÓÍ 1927. Ôîòîðåïîðòàæà: Ïîãëåä íà ñïîìåíèê ó âðåìå ñâå÷àíîñòè; Êðàš ïðåä ñïîìåíèêîì. Ïîñëå ïîìåíà âî¼âîäè Ñòåâàíó Ñèíåëè
ó è ðåñàâñêèì ¼óíàöèìà èçãèíóëèì íà ×åãðó 19. ìà¼à/1. ¼óíà 1809. êðàš ¼å îòêðèî ñïîìåíèê è íàêîí áåñåäå åïèñêîïà íèøêîã Äîñèòå¼à ïîëîæèî ëîâîðîâ âåíàö ñà íàòïèñîì: „Îíèìà êî¼è ñåá’ ïðåãîð¼åâ, íà¼âèøå ñó ìîãëè – Ñèíåëè
ó è œåãîâèì Ðåñàâöèìà.” Ïîñìàòðàî ¼å ìàíåâàð – ðåêîíñòðóêöè¼ó ×åãàðñêå áèòêå, ðàçãîâàðàî ñà íàðîäîì è ïðîòîì Ðóâàðöîì èç Ñðåìñêèõ Êàðëîâàöà. Ïðå îäëàñêà íà ×åãàð êðàš ¼å îáèøàî åëå-êóëó è ïðèñóñòâîâàî ïàðàñòîñó. Ôîòîðåïîðòàæà Èëóñòðîâàíå íîâèíå, áð. 24, 19. ¼óí 1927. 189. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ Ó ÍÈØÓ È ÏÈÐÎÒÓ, 1. È 2. £ÓÍ 1927. Ôîòîðåïîðòàæà: Êðàš äîëàçè ó ñîêîëàíó, ïðà
åí ñòàðåøèíîì ñîêîëà Ñòåôàíîâè
à; Êðàš, Âóêè
åâè
, Óçóíîâè
, ُ͈
, Òåðçè
è Æèâêîâè
ïðèñóñòâó¼ó îñâå
åœó ñîêîëñêå çàñòàâå; Êðàš è ïðåäñåäíèê âëàäå Âóêè
åâè
äîëàçå ó Ïèðîò; Êðàš, Âóêè
åâè
è îñòàëè íà ðó÷êó ó îôèöèðñêîì äîìó. Ó Íèøó ¼å êðàš 1. ¼óíà 1927. ñâå÷àíî îòâîðèî ñîêîëñêè äîì, óïèñàî ñå ó ñïîìåí êœèãó, ïðèñóñòâîâàî îñâå
åœó ñîêîëñêå çàñòàâå ó ÷è¼å êîïšå ¼å çàêóöàî åêñåð è áèî íà áàíêåòó ó îôèöèðñêîì äîìó. Êðàš ¼å ñóòðàäàí îáèøàî Áåëó Ïàëàíêó, Öàðèáðîä è Ïèðîò, ãäå ¼å ïîñåòèî êàñàðíó 3. ïåøàäè¼ñêîã ïóêà, ñàáîðíó öðêâó, ôàáðèêó
èëèìà è ó îôèöèðñêîì äîìó áèî íà ðó÷êó. Èç Ïèðîòà ñå ó Íèø âðàòèî ïðåêî Áàáóøíèöå, Âëàñîòèíàöà è Ëåñêîâöà. Ôîòîðåïîðòàæà Èëóñòðîâàíå íîâèíå, áð. 24, 19. ¼óí 1927. 190. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÑÀ ÏÈÒÎÌÖÈÌÀ 53. ÊËÀÑÅ ÂΣÍÅ ÀÊÀÄÅÌÈ£Å, ÁÅÎÃÐÀÄ 1. ÀÏÐÈË 1928. Ó âåëèêî¼ ñàëè Ñòàðîã äâîðà êðàš ¼å ïðèìèî íîâîïðîèçâåäåíå îôèöèðå, ñà ñâèìà ñå ðóêîâàî è ÷åñòèòàî èì ÷èí èçðàçèâøè íàäó äà
å ó œèìà êðàš è îòàŸáèíà èìàòè îäëè÷íå îôèöèðå. Ïðåäàî ¼å êàî äàð ñàášó ñà ñâî¼èì ìîíîãðàìîì ïîòïîðó÷íèêó Á. Ëàçàðåâè
ó êî¼è ¼å áèî ïðâè ó ðàíãó èç 53. êëàñå. Ôîòîãðàôè¼à Ñâè¼åò, ãîä. 3, êœ. 5, áð. 16, 14. àïðèë 1928.

79

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

191. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÑÀ ÌÈÍÈÑÒÐÎÌ ÍÀÐÎÄÍÎà ÇÄÐÀŠÀ Ä. ÏÎÏÎÂÈ
ÅÌ È ØÅÔÎÌ Ñ. ÈÂÀÍÈ
ÅÌ ÈÑÏÐÅÄ ÖÅÍÒÐÀËÍÎà ÕÈÃÈ£ÅÍÑÊÎà ÇÀÂÎÄÀ Ó ÁÅÎÃÐÀÄÓ, 13. £ÓÍ 1928. Ïðèëèêîì ïîñåòå Äðæàâíî¼ çàðàçíî¼ áîëíèöè êðàšà ñó äî÷åêàëè ìèíèñòàð íàðîäíîã çäðàâšà Ïîïîâè
è óïðàâíèê áîëíèöå äð Áóëàò. Ïðîôåñîð äð Êîñòà Òîäîðîâè
è äð Áóëàò ïðîâåëè ñó êðàšà êðîç ñâà îäåšåœà íîâå Äðæàâíå çàðàçíå áîëíèöå. Ïîòîì ¼å êðàš îáèøàî Ïàòîëîøêè èíñòèòóò è Öåíòðàëíè õèãè¼åíñêè çàâîä. Ôîòîãðàôè¼à Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 25, 24. ¼óí 1928.

192. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÍÀ ÎÒÊÐÈÂÀŒÓ ÑÏÎÌÅÍÈÊÀ Ó ÒÅÊÅÐÈØÓ, 28. £ÓÍ 1928. Ôîòîðåïîðòàæà: Ñïîìåíèê; Ãåíåðàë Ñèðîâè ÷èòà ñïîìåíèöó; Êðàš ãîâîðè î çíà÷à¼ó Öåðñêå áèòêå; Ãåíåðàëè Ñèðîâè è Ïåòàð Ïåøè
; Šóáà Äàâèäîâè
, Ïåðî Ìàðêîâè
è Âåšà Âóêè
åâè
íà ñâå÷àíîñòè; Ìèíèñòàð âî¼íè ãåíåðàë ÕàŸè
è ãåíåðàë Ïåøè
. Ñïîìåíèê ¼å ïîäèãíóò ó çíàê ñå
àœà íà ïîáåäó ó Öåðñêî¼ áèöè, à íàðî÷èòî íà áî¼ êîä Òåêåðèøà. Ó ñïîìåí êîñòóðíèöè, êî¼à ¼å ó îáëèêó ïðèðîäíå ñòåíå íà ÷è¼åì âðõó ¼å îðàî ðàøèðåíèõ êðèëà ñà ëîâîðîâèì âåíöîì ó êšóíó, ñàõðàœåíî ¼å âèøå îä 10.000 ñðïñêèõ âî¼íèêà êàî è èçãèíóëè ×åñè êî¼è ñó ñà ïåñìîì Õå¼ Ñëîâåíè êðåíóëè ïðåìà ñðïñêèì ïîëîæà¼èìà äà ñå ïðåäà¼ó, àëè ñó èõ Àóñòðè¼àíöè äåñåòêîâàëè. Ó ïðèñóñòâó ÷ëàíîâà âëàäå ÊÑÕÑ, íà÷åëíèêà ÷åõîñëîâà÷êîã ãåíåðàëøòàáà ãåíåðàëà £àíà Ñèðîâîã, ïîñëàíèêà £àíà Øåáå, âî¼ñêå, äåëåãàöè¼à ðàçíèõ äðóøòàâà è óäðóæåœà è íàðîäà, êðàš ¼å îòêðèî ñïîìåíèê è ïîñëå ïîëàãàœà âåíàöà îäðæàî ãîâîð ðåêàâøè: „Ïðåñðå
àí ñàì øòî ìîãó ëè÷íî äà ïðèñóñòâó¼åì îòêðèâàœó ñïîìåíèêà íà Öåðó, íàðî÷èòî ¼å âåëèêè ìîðàëíè çíà÷༠Öåðñêå ïîáåäå. Òó ñó íàøå äèâèçè¼å ïîä âîñòâîì ¼åäíîã ñëàâíîã âî¼âîäå äî íîãó ïîòóêëå îñâà¼à÷à è îäíåëå ïðâó ñëàâíó ïîáåäó íàä íàøèì òàäàøœèì íåïðè¼àòåšåì. Íåêà âàñ îâ༠ñïîìåíèê ñòàëíî ïîäñå
à íà âåëèêà äåëà íàøå áåñìðòíå âî¼ñêå è íà âåëèêå æðòâå êî¼å ¼å öåî íàðîä ïîäíåî çà íàø èäåàë êî¼è ñìî ÷âðñòî ðåøåíè äà ïî ñâàêó öåíó î÷óâàìî.” Ïîñëå ñâå÷àíîñòè êðàš ¼å ñà èçàñëàíèöèìà ïî¼åäèíèõ ñåëà ðàçãîâàðàî î ñòàœó ó œèõîâîì êðà¼ó. Ñâå÷àíîñòèìà íà Òåêåðèøó íè¼å ïðèñóñòâîâàî âî¼âîäà Ñòåïà Ñòåïàíîâè
çáîã áîëåñòè.

192

80

Ôîòîðåïîðòàæà Ñâè¼åò, ãîä. 3, êœ. 6, áð. 3, 14. ¼óë 1928.

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

193. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÈÇËÀÇÈ ÈÇ ÖÐÊÂÅ Ó ÊÎÑÒÎËÖÓ, 15. £ÓË 1928. Íà ïóòó çà Êîñòîëàö êðàš ¼å ñâðàòèî ó Äóáðàâèöó ãäå ãà ¼å äî÷åêàî øåô àãåíöè¼å Äóíàâñêå ðå÷íå ïëîâèäáå Âóê Èâàøåâè
. Îäàòëå ¼å îòèøàî íà óòîâàðèëèøòå ðóäíèêà „Êîñòîëàö” €îðå Âà¼ôåðò ÀÄ ãäå ìó ¼å äîáðîäîøëèöó ïîæåëåî øåô àäìèíèñòðàöè¼å Ôðàœà Ïèëö, à ó èìå ìåøòàíà Êîñòîëöà áèâøè ïðåäñåäíèê îïøòèíå Æ. Ðàíêîâè
. Ðàçãëåäàî ¼å óëàç ó ðóäíèê è èñêîïèíå ðèìñêîã ãðàäà Âèìèíàöè¼óìà. Êðàš ¼å öðêâè, çàäóæáèíè Äðàãóòèíà Òîäè
à, áðîäñêîã êàïåòàíà è áðîäîâëàñíèêà, ïîêëîíèî ¼åâàíåšå è çëàòàí êðñò çà îëòàð. Ïîñëå ìîëåïñòâè¼à êðàšà ¼å ïðèãîäíèì ãîâîðîì ïîçäðàâèî ïàðîõ Õðèñòèâî¼å £îâàíîâè
. Ïðè èçëàñêó èç öðêâå ïîçäðàâèëè ñó ãà âåëèêè æóïàí ïîæàðåâà÷êå îáëàñòè è êîìàíäàíò 9. ïåøàäè¼ñêîã ïóêà. Ôîòîãðàôè¼à Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 30, 29. ¼óë 1928. 194. ÏÎÂÎÐÊÅ ÈÍÂÀËÈÄÀ, ÄÎÁÐÎÂΊÀÖÀ, ÎÑÒÀËÈÕ ÐÀÒÍÈÊÀ È ÇÀÕÂÀËÍÎà ÍÀÐÎÄÀ ÄÅÔÈËÓ£Ó ÏÐÅÊÎ ÒÅÐÀÇÈ£À Ó ÁÅÎÃÐÀÄÓ ÏÎÂÎÄÎÌ ÏÐÎÑËÀÂÅ 10-ÃÎÄÈØŒÈÖÅ ÏÐÎÁΣÀ ÑÎËÓÍÑÊÎà ÔÐÎÍÒÀ, 7. ÎÊÒÎÁÀÐ 1928. Íà ÷åëó ïîâîðêå áèëè ñó ôè¼àêåðè ñà ñëåïèì è èíâàëèäèìà êî¼è íèñó ìîãëè äà èäó ïåøêå, èçà œèõ ñó èøëè äð Àð÷èáàëä Ðà¼ñ è ïðåäñåäíèê Èíâàëèäñêîã óäðóæåœà Ï. Ëàçàðåâè
ñà îñòàëèì èíâàëèäèìà, à ïîñëå œèõ ÷åòíèöè, äîáðîâîšöè, ðåçåðâíè îôèöèðè, äåëåãàòè äðóøòàâà è óäðóæåœà è ïðåäñòàâíèöè íàðîäà ó òðàäèöèîíàëíèì íàðîäíèì íîøœàìà. Ïîâîðêà ñå êðåòàëà îä öðêâå Ñâåòîã Ñàâå íà Âðà÷àðó äî Êàëåìåãäàíà. Êàäà ¼å íàèøëà ïîðåä äâîðà, íà ïðîçîðó ïðâîã ñïðàòà ïî¼àâèî ñå êðàš Àëåêñàíäàð. Ñâå çàñòàâå ïðè ïðîëàçó ñó ïîçäðàâšàëå êðàšà, à ó÷åñíèöè ïîâîðêå ñó óçâèêèâàëè „Æèâåî êðàš!”Êðàš ¼å îòïîçäðàâšàî è îñòàî íà ïðîçîðó äîê íè¼å ïðîøëà ïîâîðêà. Äåñåòîãîäèøœèöà ïðîáî¼à Ñîëóíñêîã ôðîíòà îáåëåæåíà ¼å íèçîì ìàíèôåñòàöè¼à. Îòêðèâåí ¼å ñïîìåíèê Âåñíèê ïîáåäå (Ïîáåäíèê), îòâîðåíî øåòàëèøòå è íîâè äåî ïàðêà íà Êàëåìåãäàíó. Ïîñòàâšåí ¼å êàìåí òåìåšàö Äîìà èíâàëèäà. Î çíà÷à¼ó Ñîëóíñêîã ôðîíòà îäðæàíå ñó êîíôåðåíöè¼å è ïðåäàâàœà. Ñâå÷àíîñòèìà ñó ïðèñóñòâîâàëå äåëåãàöè¼å Ôðàíöóñêå, Èòàëè¼å, ×åõîñëîâà÷êå è Âåëèêå Áðèòàíè¼å.

194

Ôîòîãðàôè¼à Ï. Ìèëîñàâšåâè
, Ôîòî-âðåìåïëîâ. Êàêî ¼å Ïîëèòèêà âèäåëà XX âåê (1904–1941), êœ. I, Áåîãðàä 2004, 108.

81

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

195. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÍÀ ÊÎŒÓ ÄÎËÀÇÈ ÍÀ ÐÅÂÈ£Ó ÒÐÓÏÀ ÍÀ ÁÀŒÈ×ÊÎÌ ÏÎŠÓ Ó ÁÅÎÃÐÀÄÓ, ÏÎÂÎÄÎÌ ÏÐÎÑËÀÂÅ 10-ÃÎÄÈØŒÈÖÅ ÏÐÎÁΣÀ ÑÎËÓÍÑÊÎà ÔÐÎÍÒÀ, 8. ÎÊÒÎÁÀÐ 1928. Êðàš, íà êîœó, ó ñâå÷àíî¼ ãåíåðàëñêî¼ óíèôîðìè çà ñòðî¼: øà¼êà÷îì ñà øèðìîì (ñóíöîáðàíîì), áëóçîì ñà åïîëåòàìà, îðäåœåì, åøàðïîì, ñàášîì, ÷àêøèðàìà è ÷èçìàìà. Íà ðåâè¼ó òðóïà êðàš ¼å äî¼àõàî ïðà
åí ïî÷àñíîì ñâèòîì êî¼ó ñó ñà÷èœàâàëè âî¼âîäà è ôðàíöóñêè ìàðøàë Ôðàíøå ä’Åïåðå, åíãëåñêè ãåíåðàë Áðèêñ, ðóìóíñêè ãåíåðàë Ïðåçàí, ãð÷êè ãåíåðàë Âëàõîïóëîñ, ìèíèñòàð âî¼íè ãåíåðàë ÕàŸè
, ïîìî
íèê ìèíèñòðà âî¼íîã ãåíåðàë Ìèõàèëîâè
, ìàðøàë äâîðà Äèìèòðè¼åâè
, ¼îø ¼åäàí àóòàíò è äâà îðäîíàíñ îôèöèðà. Ïðåä êðàšåì, êðàšèöîì, äðæàâíèì âåëèêîäîñòî¼íèöèìà, äåëåãàöè¼àìà ðàçíèõ äðóøòàâà è óäðóæåœà, ôðàíöóñêîì, èòàëè¼àíñêîì, åíãëåñêîì, ÷åõîñëîâà÷êîì, ãð÷êîì, ðóìóíñêîì è áåëãè¼ñêîì âî¼íîì äåëåãàöè¼îì è 150.000 ãðààíà ïðîäåôèëîâàëè ñó êðàšåâà ãàðäà, êîœèöà, ïåøàäè¼à, àðòèšåðè¼à, âî¼íå àêàäåìè¼å è ïîäîôèöèðñêå øêîëå. Ïî çàâðøåòêó äåôèëåà íàäëåòåëà ñó äâà âàçäóõîïëîâíà ïóêà íà ÷è¼åì ÷åëó ¼å áèî ãåíåðàë Äóøàí Ñèìîâè
. Ôîòîãðàôè¼à Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 41, 14. îêòîáàð 1928.

195

196. ÑÏÎÌÅÍ ÊÀÏÅËÀ ÍÀ ÊÀ£ÌÀÊ×ÀËÀÍÓ Ïîâîäîì ïðîñëàâå 10-ãîäèøœèöå ïðîáî¼à Ñîëóíñêîã ôðîíòà êðàš Àëåêñàíäàð ¼å 19. îêòîáðà 1928. îáèøàî êàïåëó íà Êà¼ìàê÷àëàíó, ãäå ¼å çàïàëèî ñâå
ó è ïîìîëèî ñå çà ïîêî¼ äóøå èçãèíóëèõ ¼óíàêà. Ñïîìåí êàïåëà ñà êîñòóðíèöîì íà Êà¼ìàê÷àëàíó ïîäèãíóòà ¼å ó ñïîìåí ïîáåäå íàä Áóãàðèìà ó ñåïòåìáðó 1916. Ìåìîðè¼àëíè êîìïëåêñ íà Êà¼ìàê÷àëàíó ÷èíèëè ñó ñïîìåí êàïåëà ñà êðèïòîì êî¼à ¼å çàâðøåíà è îñâå
åíà 30. ñåïòåìáðà 1918, ìàëà çâîíàðà, çãðàäà öðêâåíîã äîìà, ãðàíè÷àðñêà êó
à è áîëíèöà äð Àð÷èáàëäà Ðà¼ñà. Ó Áà÷ó ¼å îáèøàî çãðàäó ó êî¼î¼ ¼å áèî œåãîâ øòàá 1916–1917. ãîäèíå. Ôîòîãðàôè¼à ïðèâàòíî âëàñíèøòâî 197. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÐÀÇÃÎÂÀÐÀ ÑÀ ×ÎÁÀÍÈÌÀ ÊÎÄ ÑÅËÀ ËÅÐÀ Ó ÎÊÎËÈÍÈ ÁÈÒΊÀ, 21. ÎÊÒÎÁÀÐ 1928. Êðàš ¼å 20. îêòîáðà 1928. ó Áèòîšó ïîñåòèî Áîãîñëîâè¼ó Ñâåòîã £îâàíà Áîãîñëîâà, ãèìíàçè¼ó, ïîšîïðèâðåäíó øêîëó, ðàçãîâàðàî ñà ó÷åíèöèìà, ïðèñóñòâîâàî ÷àñîâèìà, èíòåðåñîâàî ñå çà ñèñòåì íàñòàâå è óñïåõ ó÷åíèêà. Îáèøàî ¼å îïøòèíó è êàñàðíó 46. ïåøàäè¼ñêîã ïóêà. Ó îêîëèíè Áèòîšà îáèøàî ¼å ñåëà Âåëóøèíå, ÌåŸèäè, Êåíàëå è Áà÷ ãäå ¼å ïîñåòèî çãðàäó ó êî¼î¼ ¼å áèî ñìåøòåí œåãîâ øòàá îä 1916. äî 1918.

82

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

Ñóòðàäàí, ïîñëå ëîâà íà ¼àðåáèöå, ó îêîëèíè ñåëà Ëîïàòíèöå, Öðíî¼åâöè, Ñòðåæåâà è Ëåðà, êðàšó ¼å êîä ñåëà Ëåðà, èñïîä Öàïàðà, ñåðâèðàí ïîšñêè ðó÷àê. Ñà êðàšåì è ñâèòîì ðó÷àëà ñó è ÷åòèðè ÷îáàí÷åòà èç Öàïàðà. Êðàš ¼å ðàçãîâàðàî ñà ÷îáàí÷è
èìà è äàðèâàî èõ. Ïîñëå ðó÷êà êðàš ¼å îáèøàî ñàíàòîðè¼óì íà Ïåëèñòåðó è ñåëà Ìàãàðåâî è Òðíîâî ãäå ¼å ðàçãîâàðàî ñà íàðîäîì è îáå
àî ïîìî
çà äîâðøåœå öðêâå. Ó îêîëèíè Ñêîïšà êðàš ¼å 22. îêòîáðà ïîñåòèî ìàíàñòèð Ñâåòîã Ïàíòåëå¼ìîíà ó Íåðåçèìà è ñåëî Ðàõ÷å. Ôîòîãðàôè¼à Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 44, 4. íîâåìáàð 1928. 198. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÐÀÇÃÎÂÀÐÀ ÑÀ ÍÀÑÅŠÅÍÈÖÈÌÀ Ó ÖÈÍÎÂÖÓ, 23. ÎÊÒÎÁÀÐ 1928. Íà ïóòó îä Óðîøåâöà ïðåìà Ïðèçðåíó êðàš ¼å ó Öèíîâöó îáèøàî íàñåšåíè÷êó êîëîíè¼ó è ñâðàòèî ó äîìîâå Ìèëèâî¼à Òîøè
à è Âëàäå Êðñòè
à. Èñòîã äàíà ïîñåòèî ¼å Ïðèçðåíñêó áîãîñëîâè¼ó è ãèìíàçè¼ó, €àêîâèöó, ìàíàñòèð Âèñîêå Äå÷àíå, Ïå
, íàñåšåíèêå ó Êëèíè è Êîñîâñêó Ìèòðîâèöó. Ôîòîãðàôè¼à Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 46, 18. íîâåìáàð 1928. 199. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÑÀ ÄÅÏÓÒÀÖÈ£ÎÌ ÑÀÂÅÇÀ ÕÐÂÀÒÑÊÈÕ ÑÅŠÀ×ÊÈÕ ÇÀÄÐÓÃÀ Ó ÁÅÎÃÐÀÄÓ, 19. ÎÊÒÎÁÀÐ 1929. Ó ¼åñåí 1929. è ïî÷åòêîì 1930. äîëàçèëå ñó èç Õðâàòñêå è îñòàëèõ êðà¼åâà ïîêëîíñòâåíå äåïóòàöè¼å äà ïðåíåñó êðàšó èçðàçå íàðîäíå çàõâàëíîñòè çà œåãîâî çàëàãàœå íà î÷óâàœó íàðîäíîã è äðæàâíîã ¼åäèíñòâà. Ó ïîêëîíñòâåíî¼ äåïóòàöè¼è Ñèñà÷êîã è Êîñòà¼íè÷êîã ñðåçà 19. ¼àíóàðà 1930. áèëè ñó Òîìà Ðàäè
áðàò Ñò¼åïàíà Ðàäè
à è Èâàí Ðàäè
áðàò Ïàâëà Ðàäè
à, êî¼è ñó ðàçãîâàðàëè ñà êðàšåì. £åäíà îä íà¼áðî¼íè¼èõ áèëà ¼å 22. àðïèëà 1930. äåïóòàöè¼à 1579 Çàãîðàöà.

198

Ôîòîãðàôè¼à Íàø âåëèêè êðàš. Ñïîìåíèöà ãðàäà Áåîãðàäà âèòåøêîì êðàšó Àëåêñàíäðó Ïðâîì Ó¼åäèíèòåšó, Áåîãðàä 1934. 200. ÏÎÐÎÄÈÖÀ ÍÈÊÎËÅ £ÎÖÈ
À ÈÇ ÍÈØÀ ÊÎÌÅ £Å ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÊÓÌÎÂÀÎ ÏÐÈËÈÊÎÌ ÊÐØÒÅŒÀ ÄÅÂÅÒÎÃ È ÄÅÑÅÒÎà ÄÅÒÅÒÀ, 14. £ÓÍ 1930. £åäíà îä ìíîãîáðî¼íèõ ïîðîäèöà ñà äåâåòîðî è âèøå ìóøêå äåöå êî¼î¼ ¼å êðàš êóìîâàî áåç îáçèðà íà âåðñêó è íàöèîíàëíó ïðèïàäíîñò. Äåòå ¼å íà êðøòåœó äîáè¼àëî êðàšåâî èìå. Êðøòåœó ¼å ïðèñóñòâîâàî êðàšåâ èçàñëàíèê êî¼è ¼å

199

83

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

íîâîðîåí÷å äàðèâàî çëàòíèì êðñòè
åì è çëàòíèêîì, à ðîäèòåšå, ñâåøòåíèêà è öðêâåœàêà íîâöåì. Ôîòîãðàôè¼à À£-74-332-483

201. ÄÐÓÃÈ ÇÀÌÅÍÈÊ ÑÒÀÐÅØÈÍÅ ÑÎÊÎËÀ €ÓÐÀ ÏÀÓÍÊÎÂÈ
, ÑÒÀÐÅØÈÍÀ ÑÎÊÎËÀ ÏÐÅÑÒÎËÎÍÀÑËÅÄÍÈÊ ÏÅÒÀÐ, ÊÐÀŠÈÖÀ ÌÀÐÈ£À, ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ È ÏÐÂÈ ÇÀÌÅÍÈÊ ÑÒÀÐÅØÈÍÅ ÑÎÊÎËÀ ÅÍÃËÁÅÐÒ ÃÀÍÃË ÏÎÇÄÐÀŠÀ£Ó Ó×ÅÑÍÈÊÅ ÏÐÂÎà ÑÂÅÑÎÊÎËÑÊÎà ÑËÅÒÀ Ó ÁÅÎÃÐÀÄÓ, 28. £ÓÍ 1930.

200

Êðàšåâñêà ïîðîäèöà ïîñìàòðàëà ¼å 27. ¼óíà 1930. âåæáå ¼óãîñëîâåíñêèõ, ÷åõîñëîâà÷êèõ, ïîšñêèõ è ñîêîëà Ëóæè÷êèõ Ñðáà è Ðóñà. Êðàš ¼å ïðèìèî ïðåäñòàâíèêå ¼óãîñëîâåíñêîã è ñîêîëà äðóãèõ äðæàâà êàî è ïðåäñòàâíèêå ñàâåçíèõ âî¼ñêè è ïðèðåäèî ÷à¼àíêó çà 300 ãîñòè¼ó. Ó ïðèñóñòâó äðæàâíèõ âåëèêîäîñòî¼íèêà è 50.000 šóäè, íà ñëåòèøòó êîä Òåõíè÷êîã ôàêóëòåòà, êðàš ¼å íà Âèäîâäàí ïðåäàî íîâó çàñòàâó Ñàâåçà ñîêîëà £óãîñëàâè¼å ïðâîì çàìåíèêó ñòàðåøèíà ñîêîëà Åíãåëáåðòó Ãàíãëó è ðåêàî: „Ñîêîëè è ñîêîëèöå! Î÷åêó¼å ñå äà áóäåòå çäðàâè âàñïèòà÷è îìëàäèíå, ïîáîðíèê áðàòñòâà è šóáàâè, çàòî÷íèê âåëèêå £óãîñëîâåíñêå ìèñëè, íîñèëàö âèòåøêîã è íàöèîíàëíîã äóõà... îä êîëåâêå äî ãðîáà äóæíè ñòå ñëóæèòè ñàìî £óãîñëàâè¼è è ¼óãîñëîâåíñêî¼ èäå¼è.” Ôîòîãðàôè¼à Ä. ×îëîâè
è Ñ. ×îëîâè
, Ìàðè¼à Êàðàîðåâè
– Êðàšèöà ìà¼êà, Áåîãðàä 2001.

202. ÊÐÀŠÅ ÌÎÍÎÃÐÀÌ ÊÎ£È ÑÓ ÑÀ×ÈÍÈËÈ ÏÈÒÎÌÖÈ ÏÎÌÎÐÑÊÅ ÀÊÀÄÅÌȣŠÍÀ ÏÐÂÎÌ ÑÂÅÑÎÊÎËÑÊÎÌ ÑËÅÒÓ Ó ÁÅÎÃÐÀÄÓ, 28. £ÓÍ 1930. Ïîñëå ïðåäà¼å íîâå çàñòàâå Ñàâåçó ñîêîëà £óãîñëàâè¼å, íàñòàâšåíå ñó ñîêîëñêå âåæáå è 600 ìîðíàðà ¼å ñà÷èíèëî êðàšåâ ìîíîãðàì. Ñóòðàäàí, 29. ¼óíà 1930, óëèöàìà Áåîãðàäà ¼å ïðîäåôèëîâàëà ïîâîðêà îä 20.000 ó÷åñíèêà Ñâåñëîâåíñêîã ñîêîëñêîã ñëåòà ïîçäðàâšåíà îä 100.000 ãðààíà, à ñà òðèáèíå êîä Íàðîäíå ñêóïøòèíå ïîçäðàâèëè ñó èõ êðàš è êðàšèöà, ïðåñòîëîíàñëåäíèê è äðæàâíè âåëèêîäîñòî¼íèöè. Êðàšåâñêè ïàð ¼å íà ñëåòèøòó ïîñìàòðàî ñîêîëñêå âåæáå.

202

84

Ôîòîãðàôè¼à £àäðàíñêà ñòðàæà, áð. 9/1930.

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

203. £ÓÃÎÑËÎÂÅÍÑÊÀ ÂΣÍÀ ÇÀÑÒÀÂÀ 1930. Ó äóõó ïðîêëàìîâàíå èäåîëîãè¼å èíòåãðàëíîã ¼óãîñëîâåíñòâà êî¼à ñå çàëàãàëà çà ïîòïóíè ðàñêèä ñà ïðîøëîø
ó, ñòâàðàœå ñâåñòè äà ñâå ïî÷èœå ñà øåñòèì ¼àíóàðîì, èíñèñòèðàëà íà ñòðàòåãè¼è çàáîðàâà è èäåàëèçîâàëà áóäó
íîñò, êðàš Àëåêñàíäàð ¼å îäëó÷èî äà çàñòàâå ïîä êî¼èìà ¼å èçâî¼åâàíî íàöèîíàëíî îñëîáîåœå è ó¼åäèœåœå çàìåíè íîâèì. Ó Óêàçó î ïðåäà¼è çàñòàâà êðàš ¼å èñòàêàî: „Íåêà ãåñëî ñ âåðîì ó áîãà, çà êðàšà è îòàŸáèíó èñïèñàíî íà îâèì âî¼íè÷êèì ñâåòèœàìà óâåê æèâè è ïëàìòè ó âàøèì ¼óíà÷êèì ñðöèìà íåóãàñëèì æàðîì.” Ôîòîãðàôè¼à Ñâè¼åò, ãîä. 5, êœ. 10, áð. 13, 20. ñåïòåìáàð 1930. 204. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÅÄÀ£Å ÍÎÂÅ £ÓÃÎÑËÎÂÅÍÑÊÅ ÂΣÍÅ ÇÀÑÒÀÂÅ ÍÀ ÁÀŒÈ×ÊÎÌ ÏΊÓ, 6. ÑÅÏÒÅÌÁÀÐ 1930. Ïîñëå îñâå
åœà çàñòàâà êî¼å ñó èçâðøèëè ïðàâîñëàâíè, ðèìîêàòîëè÷êè è èñëàìñêè ñâåøòåíèöè, êðàš ¼å ó ïðèñóñòâó êíåçà Àðñåíà, êíåçà Ïàâëà, ãåíåðàëà ÕàŸè
à è îñòàëèõ äðæàâíèõ âåëèêîäîñòî¼íèêà ïðåäàî íîâå çàñòàâå êîìàíäàíòèìà 58 ïåøàäè¼ñêèõ, 10 êîœè÷êèõ ïóêîâà è Êîìàíäè æàíäàðìåðè¼å. £åäàí çàñòàâíèê ¼å ïðè÷àî „äà ñó ñòàðè¼èì îôèöèðèìà î÷è áèëå ïóíå ñóçà è äà ¼å êðàšó äðõòàëà ðóêà.” Ïîñëå ïðåäà¼å çàñòàâà êðàš ¼å îäðæàî ãîâîð è òîì ïðèëèêîì ðåêàî: „Îä îâîã òðåíóòêà íàøå ñòàðå ñëàâîì îâåí÷àíå çàñòàâå ïðèïàäà¼ó íàøî¼ ñâåòëî¼ íàöèîíàëíî¼ èñòîðè¼è. Œèõîâèì êîïšèìà îáåëåæåíå ñó ãðàíèöå Êðàšåâèíå £óãîñëàâè¼å, èç œèõîâèõ áî¼íèõ íàïîðà çàâå¼àî ¼å ñíàæíî è çàóâåê çàâëàäàî äóõ íàöèîíàëíîã îñëîáîåœà è ó¼åäèœåœà. Íåêà íîâå çàñòàâå êî¼å âàì ïðåäà¼åì áóäó îä ñàäà ñâåòà çíàìåœà, à âàøèõ ïóêîâà çíàê ¼óíà÷êîã çáîðèøòà è çàëîãà âàøå âî¼íè÷êå ÷àñòè.” Ïîñëå ïðåäà¼å çàñòàâà ïðèðååí ¼å äåôèëå âî¼ñêå, à óâå÷å ó áàøòè äâîðà ñâå÷àíà âå÷åðà.

204

Ôîòîãðàôè¼à À£-ÎÇÔ -74, Àëáóì I 205. ÇÀÑÒÀÂÅ ÎÄÀ£Ó ÏÎ×ÀÑÒ ÂÎÆÄÎÂÈÌ ÑÅÍÈÌÀ ÄÎÊ ÊÀÐÀ€ÎЀÅ ÊÎÂ×Åà ÓÍÎÑÅ Ó ÖÐÊÂÓ ÑÂÅÒÎà €ÎЀÀ ÍÀ ÎÏËÅÍÖÓ ÂΣÂÎÄÀ ÏÅÒÀÐ ÁΣÎÂÈ
, ÃÅÍÅÐÀËÈ ÑÒÅÂÀÍ ÕÀÈ
È ÌÈËÀÍ ÍÅÄÈ
, 8. ÑÅÏÒÅÌÁÀÐ 1930. Âîæäîâ êîâ÷åã ¼å ïîëîæåí ó ñàðêîôàã ó ¼óæíî¼ ïåâíèöè. Ïîñëå óíîøåœà êîâ÷åãà ïàòðè¼àðõ Âàðíàâà ¼å îäðæàî ãîâîð èñïðåä õðàìà ó ïðèñóñòâó êðàšåâñêîã äîìà è íàðîäà. Ïîòîì ñó òðè âîæäîâå è 58 ñòàðèõ ïóêîâñêèõ çàñòàâà ñìåøòåíå ó äåêîðàòèâíå îáðó÷å ñà äâîãëàâèì îðëîâèìà íà ñòóáîâèìà ñåâåðíå è ¼óæíå ïåâíèöå èçíàä ãðîáîâà êðàšà Ïåòðà è âîæäà Êàðàîðà.

205

85

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

Àðõèâ ÑÖÃ

Âîæäîâ êîâ÷åã îä ñòàðå Òîïîëñêå öðêâå, èç êî¼å ñó ãà èçíåëè êðàš Àëåêñàíäàð, êíåç Ïàâëå, êíåç Àðñåí è ÷åòèðè ñåšàêà, ïðåíåò ¼å íà ëàôåòó, êî¼è ñó âóêëà òðè ïàðà öðíèõ êîœà. Èñïðåä ëàôåòà ñó íîøåíå òðè Êàðàîðåâå çàñòàâå, à èçà ñó èøëè êðàš, êíåç Àðñåí, êíåç Ïàâëå, äðæàâíè âåëèêîäîñòî¼íèöè è íàðîä äî õðàìà íà Îïëåíöó. Ôîòîãðàôè¼à À£-ÎÇÔ-74, Àëáóì I 206. ÄÅÂΣ×ÈÖÀ ÏÎÇÄÐÀŠÀ ÊÐÀŠÈÖÓ ÌÀÐÈ£Ó È ÊÐÀŠÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ Ó ÎÁÄÀÍÈØÒÓ ÍÀ ÒÐÅØŒÅÂÊÈ Ó ÇÀÃÐÅÁÓ, 29. £ÀÍÓÀÐ 1931. Ïðåä îáäàíèøòåì êðàšåâñêè ïàð ñó äî÷åêàëè ìàñà ñâåòà, áàí Ñàâñêå áàíîâèíå äð Èâî Ïåðîâè
, ãðàäîíà÷åëíèê äð Ñðêóš è óïðàâíèöà îáäàíèøòà. Ïîçäðàâèëà èõ ¼å ó÷åíèöà Àíòîíè¼à Ìàøèíäà ïðèãîäíèì ãîâîðîì, ïðåäàëà áóêåò öâå
à è êœèãó çà êðàšåâè
à Ïåòðà. Ó ïðîñòîðè¼àìà îáäàíèøòà äåöà ñó èõ äî÷åêàëà ïîêëèöèìà, ïåâàœåì õèìíå, ðåöèòîâàœåì ïåñàìà è ïðèãîäíèì ãîâîðèìà. Ðàçãîâàðàëè ñó ñà äåöîì èíòåðåñó¼ó
è ñå êàêî ó÷å è óïèñàëè ñå ó ñïîìåí êœèãó. Êðàš è êðàšèöà ñó 30. ¼àíóàðà 1931. îáèøëè ñòóäåíòñêó ìåíçó íà Ìåäâåø
àêó. Ó ïðèãîäíîì ãîâîðó ðåêòîð Áåëîáðê ¼å ó èìå Óíèâåðçèòåòà è ñòóäåíàòà èçðàçèî çàäîâîšñòâî è ñðå
ó øòî ¼å ñòóäåíòñêà ìåíçà äîæèâåëà ÷àñò äà ¼å ïîñåòè êðàšåâñêè ïàð. Çàõâàëèî èì ñå íà âèñîêî¼ ïàæœè êî¼ó ñó óâåê èñêàçèâàëè óíèâåðçèòåòñêî¼ îìëàäèíè è œåíèì óñòàíîâàìà. Êðàš ¼å ðàçãîâàðàî ñà àêàäåìöèìà î œèõîâîì ìàòåðè¼àëíîì ñòàœó, ðàñïèòèâàî ñå èç êî¼èõ ñó êðà¼åâà, èíòåðåñîâàî ñå çà öåíå õðàíå, à çàòèì ¼å ïðîáàî ðó÷àê êî¼è ñó ¼åëè ñòóäåíòè. Êðàš ¼å ó ïðàòœè ìèíèñòðà Øâðšóãå îáèøàî çîëîøêè âðò è ïàðê ó Ìàêñèìèðó. Ôîòîãðàôè¼à À£-ÎÇÔ-74-2 207. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÐÀÇÃÎÂÀÐÀ ÑÀ ÍÀÐÎÄÎÌ ÍÀ ÑÂÀÄÁÈ Ó ØÅÑÒÈÍÀÌÀ ÊÎÄ ÇÀÃÐÅÁÀ, 1. ÔÅÁÐÓÀÐ 1931. Êðàšåâñêè ïàð ¼å ïðèñóñòâîâàî âåí÷àœó ÷åòèðè ïàðà. Ïîñëå âåí÷àœà ìëàäåíöè ñó èõ äàðèâàëè ¼àáóêîì è ðóçìàðèíîì, à êðàšèöà ¼å óçâðàòèëà äàðîâèìà. £àêîá Ðîäáèíè
ñå çàõâàëèî ó èìå ìëàäåíàöà è êóìîâà øòî ñó èìàëè ñðå
ó äà êðàš è êðàšèöà óâåëè÷à¼ó ñëàâšå. Ïîñëå 11 äàíà áîðàâêà êðàšåâñêè ïàð îòïóòîâàî ¼å 4. ôåáðóàðà 1931. èç Çàãðåáà. Íà æåëåçíè÷êî¼ ñòàíèöè, ãðàäîíà÷åëíèê äð Ñò¼åïàí Ñêðóš çàõâàëèî ñå íà âèñîêî¼ ïî÷àñòè êî¼ó ñó êðàš è êðàšèöà èñêàçàëè áîðàâêîì ó Çàãðåáó è íà ïðèëîçèìà Äîìó ìèëîñðà, à÷êî¼ ìåíçè íà Ìåäâåø
àêó è äðóãèì óñòàíîâà-

86

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

ìà, êàî è ñèðîòèœè êî¼à ñå äèðåêòíî îáðàòèëà çà ïîìî
êðàšåâñêîì ïàðó. Êðàš ñå çàõâàëèî íà ãîñòîïðèìñòâó. Ôîòîãðàôè¼à Ñïîìåíèöà íà áîðàâàê œèõîâèõ âåëè÷àíñòàâà êðàšà Àëåêñàíäðà è êðàšèöå Ìàðè¼å ó Çàãðåáó îä 25. ¼àíóàðà äî 4. ôåáðóàðà 1931, Çàãðåá 1931. 208. ÆÈÒÅŠÈ ÃÐÀÄÅÖÀ ÏÐÅÍÎÑÅ ÃÐÀ€ÅÂÈÍÑÊÈ ÌÀÒÅÐÈ£ÀË ÇÀ ÎÁÍÎÂÓ È ÈÇÃÐÀÄŒÓ ÎÁ£ÅÊÀÒÀ ÊÎ£È ÑÓ ÏÎÐÓØÅÍÈ ÈËÈ ÎØÒÅ
ÅÍÈ ÏÐÈËÈÊÎÌ ÇÅÌŠÎÒÐÅÑÀ Ó ÌÀÊÅÄÎÍÈ£È ÌÀÐÒÀ 1931. Ïîñëå êàòàñòðîôàëíîã çåìšîòðåñà ó Ìàêåäîíè¼è êðàš ¼å 9. ìàðòà 1931. îáèøàî Óäîâî, Êàðàîðåâî, Ïèðàâó, ãäå ¼å ïîãèíóëî 19, ðàœåíî 32 ëèöà è ñðóøåíî 165 êó
à. Íà ïóòó çà Ñòðóìèöó îáèøàî ¼å ãð÷êî âî¼íè÷êî ãðîášå êî¼å ¼å ðàçîðåíî ó çåìšîòðåñó. Ïîñåòèî ¼å Êîñòóðèíî ãäå ¼å ñòðàäàëî 130 äîìîâà è íîâà øêîëà. Ó Ñòðóìèöè, ãäå ¼å îøòå
åíî 1000 êó
à, à 20 ïîòïóíî ïîðóøåíî, êðàš ¼å ïðîøàî óëèöàìà ïåøêå ïðà
åí âåëèêîì ïîâîðêîì íàðîäà. Ó ñâèì ìåñòèìà îä íàäëåæíèõ ¼å îáàâåøòåí î ïîäåëè õëåáà, êîíçåðâè, ÷à¼à, êàôå è îñòàëèõ íàìèðíèöà è øàòîðà, çáðèœàâàœó ïîâðååíèõ è ñïàñàâàœó äîáàðà êî¼à íèñó óíèøòåíà îä çåìšîòðåñà. Ðàçãîâàðàî ¼å ñà íàðîäîì è äàî íîâàö äà ñå ïîäåëè íà¼óãðîæåíè¼èì. Ïî œåãîâîì íàðååœó íåîäëîæíî ¼å ïðèñòóïšåíî îáíàâšàœó ïîñòðàäàëèõ ìåñòà. Æèòåšè ïîñòðàäàëèõ ìåñòà ñó ñîïñòâåíèì ñíàãàìà è óç ïîìî
âî¼ñêå è ñðåäñòàâà êî¼à ¼å îäîáðèî êðàš Àëåêñàíäàð èçãðàäèëè, ðåêîíñòðóèñàëè èëè îáíîâèëè êó
å, øêîëå, öðêâå, Ÿàìè¼å, ñîêîëñêå äîìîâå, îïøòèíñêå çãðàäå, ÷åñìå, ãðîášà è îñòàëå îá¼åêòå êî¼è ñó áèëè óíèøòåíè èëè îøòå
åíè ïðèëèêîì çåìšîòðåñà. Ôîòîãðàôè¼à Àëáóì ìåñòà ó Âàðäàðñêî¼ áàíîâèíè êî¼à ñó ñòðàäàëà îä çåìšîòðåñà ó ìàðòó 1931, à êî¼å ¼å îáíîâèëà âî¼ñêà ïî íàëîãó êðàšà Àëåêñàíäðà Ïðâîã À£-ÎÇÔ-74-XXV 209. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÌÅ€Ó ÍÀÐÎÄÎÌ Ó ÑÀÂÑÊΣ ÁÀÍÎÂÈÍÈ, 1. È 3. £ÓÍ 1931. Ôîòîðåïîðòàæà: Ïåâà÷êî äðóøòâî è ãðààíñòâî ïåâà¼ó õèìíó ïðåä êðàšåì ó Êîïðèâíèöè 3. ¼óíà; Êðàš šóáè äåâî¼÷èöó êî¼à ãà ¼å ïîçäðàâèëà ïðèëèêîì äîëàñêà ó Êðàïèíó 1. ¼óíà; Äåâî¼÷èöà Ìàðè¼à Âèòêîâè
ó íàðîäíî¼ íîøœè ïîçäðàâšà êðàšà ó èìå îìëàäèíå è ïðåäà¼å ìó áóêåò öâå
à ó Êðèæåâöèìà 3. ¼óíà; Êðàš ïîñìàòðà æèâó ñëèêó „£óãîñëàâè¼à” êî¼ó ¼å èçâåëà ñîêîëñêà îìëàäèíà ó Âðáîâöó 3. ¼óíà; Êðàš ðàçãîâàðà ñà ñîêîëèìà ó Êðàïèíè 1. ¼óíà; Ñåšàöè ðàçãîâàðà¼ó ñà êðàšåì ó ×àçìè 3. ¼óíà; Êðàš ó ðàçãîâîðó ñà ñåšàöèìà ó Âèð¼ó 3. ¼óíà.

209

87

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

Àðõèâ ÑÖÃ

Ó âðåìå áîðàâêà ó Çàãðåáó êðàš ¼å ïî÷åòêîì ¼óíà 1931. ïîñåòèî âèøå ìåñòà Ñàâñêå áàíîâèíå ãäå ¼å äî÷åêàí ñà îäóøåâšåœåì. Ðàçãîâàðàî ¼å ñà íàðîäîì, æèâî ñå èíòåðåñó¼ó
è çà ïðèëèêå ó äîòè÷íèì ìåñòèìà. Êðàš ¼å 1. è 3. ¼óíà 1931. ïîñåòèî âèøå ìåñòà ó Ïîäðàâèíè è Çàãîð¼ó. Ôîòîðåïîðòàæà Ñâè¼åò, ãîä. 6, êœ. 11, áð. 24, 13. ¼óí 1931. 210. ÏÓÒ ÊÐÀŠÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ ÏÎ ÑÀÂÑÊΣ ÁÀÍÎÂÈÍÈ , 5. È 7. £ÓÍ 1931. Ôîòîðåïîðòàæà: Íàðîä ïðåä ãðàäñêîì âå
íèöîì ó Âàðàæäèíó î÷åêó¼å äà ñå êðàš ïî¼àâè íà áàëêîíó 5. ¼óíà; Ãðàäñêà ãàðäà íà äî÷åêó êðàšà; Êðàš šóáè äåâî¼÷èöó êî¼à ãà ¼å ïîçäðàâèëà ó Ñâåòîì Êðèæó 5. ¼óíà; €àöè ñà çàñòàâèöàìà ïðèëèêîì äî÷åêà êðàšà ó Ãëèíè 7. ¼óíà; Ìàñà ñâåòà î÷åêó¼å êðàšà; Ïðåä çãðàäîì áîëíèöå óïðàâíèê äð Âóðäåšà ïîçäðàâšà êðàšà ó Òîïóñêîì 7. ¼óíà; Ñåšàíêå ïîçäðàâšà¼ó êðàšà; Ãðààíñòâî íà äî÷åêó ó Ïåòðèœè 7. ¼óíà; Ñëàâîëóê ñà íàòïèñîì „Íàø ñè êðàšó – à ìè òâî¼è” ó Ñåñâåòàìà 1. ¼óíà 1931. Îñèì øåòœè ïî Çàãðåáó è îêîëèíè êðàšåâñêè ïàð ¼å 4. ¼óíà íà Øàëàòè ïðèñóñòâîâàî òåíèñêîì ìå÷ó ðåïðåçåíòàöè¼à Çàãðåáà è Áóêóðåøòà ó êî¼åì ñó ó÷åñòâîâàëè ïðèíö Êàíòàêóçåí, Øåôåð, Êóêóšåâè
. Ïîñëå ìå÷à êðàš ¼å ðàçãîâàðàî ñà òåíèñåðèìà. Êðàš ¼å 12. ¼óíà, ïîñëå îñâå
åœà êî¼å ¼å èçâðøèî íàäáèñêóï Áàóåð, ïîëîæèî êàìåí òåìåšàö ïàëàòå êî¼à ¼å íàçâàíà „Äîì Àëåêñàíäðà Ïðâîã – Êðàšà £óãîñëàâè¼å çà £óãîñëàâåíñêó àêàäåìè¼ó çíàíîñòè è óì¼åòíîñòè.” Ôîòîðåïîðòàæà Ñâè¼åò, ãîä. 6, êœ. 11, áð. 25, 20. ¼óí 1931. 211. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÐÀÇÃÎÂÀÐÀ ÑÀ ËÈ×ÀÍÈÌÀ Ó ÌÅÒÊÓ, 18. £ÓÍ 1931. Ó ïðàòœè ïðåäñåäíèêà âëàäå, ìèíèñòàðà è áàíà Ñàâñêå áàíîâèíå êðàš ¼å ïîñåòèî Ãîñïè
, Ìåäàê, Óäáèíó, Âèñó
, Äîœè Ëàïàö, Íåášóñå, Çàâàšå, Ëè÷êî Ïåòðîâî Ñåëî, Êîðåíèöó, Ïëèòâè÷êà ¼åçåðà, Âðõîâèíå, Îòî÷àö, Áðëîã, Æóòó Ëîêâó, Áðèœå, Êðèæîïîšå, £îñèï Äîë è Îãóëèí. Ó ñâèì ìåñòèìà ïðèðååí ìó ¼å ñðäà÷àí äî÷åê. Íà÷åëíèöè îïøòèíà ïîçäðàâšàëè ñó ãà ïðèãîäíèì ãîâîðèìà, à ó÷åíèöè ðåöèòàöè¼àìà ïåñàìà. Ðàçãîâàðàî ¼å ñà äîáðîâîšöèìà è íàðîäîì î ïðèëèêàìà ó œèõîâèì êðà¼åâèìà. Ìíîøòâî íàðîäà äîøëî ¼å èç Áîñàíñêå Êðà¼èíå äà ïîçäðàâè âëàäàðà. Ôîòîãðàôè¼à Ïåòàð Ìèõî÷åâè
, Êðàš è íàðîä. Òðè¼óìôàëíà ïóòîâàœà Œåãîâîã Âåëè÷àíñòâà êðàšà ïî Ñàâñêî¼ áàíîâèíè 1–18. ¼óíà 1931, Çàãðåá 1931.

88

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

212. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÍÀ ÊÎŒÈ×ÊÈÌ ÒÐÊÀÌÀ Ó ÁÓÒÌÈÐÓ ÊÎÄ ÑÀÐÀ£ÅÂÀ, 9. ÀÂÃÓÑÒ 1931. Ôîòîðåïîðòàæà: 1. Êðàš èç ëîæå çàõâàšó¼å íà îâàöè¼àìà; 2. Ïîãëåä íà òðèáèíå õèïîäðîìà; 3. Ïîáåäíèê ó ïðâî¼ òðöè „£óëêà” ã. Ì. Òðêšå; 4. Ïîáåäíèê ó äðóãî¼ òðöè „Ñîíèáî¼” ã. Äåðâèø-áåãà ×åíãè
à; 5. Êðàš îäëàçè ñà õèïîäðîìà. Òðêå ¼å ïðèðåäèëî ñàðà¼åâñêî Êîëî ¼àõà÷à. Ôîòîðåïîðòàæà Ñâè¼åò, ãîä. 6, êœ. 12, áð. 8, 16. àâãóñò 1931. 213. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ ÊÀÐÀ€ÎЀÅÂÈ
1931. Ñðåäèíîì àâãóñòà 1931. øèðîì £óãîñëàâè¼å ïðîñëàâšåíà ¼å 10-ãîäèøœèöà ñòóïàœà íà ïðåñòî êðàšà Àëåêñàíäðà. Ó Áåîãðàäó ¼å îäðæàíà ñâå÷àíà ñåäíèöà îïøòèíå êî¼î¼ ¼å ïîðåä ãðàäñêèõ ïîñëàíèêà ïðèñóñòâîâàëî îêî 100 äåëåãàòà êóëòóðíèõ, õóìàíèòàðíèõ, ïðîôåñèîíàëíèõ è ðîäîšóáèâèõ äðóøòàâà. Ó öðêâè Àëåêñàíäðà Íåâñêîã îäðæàíà ¼å ñâå÷àíà ëèòóðãè¼à êî¼ó ¼å ñëóæèî ïàòðè¼àðõ Âàðíàâà ó ïðèñóñòâó äðæàâíèõ âåëèêîäîñòî¼íèêà. È ó äðóãèì ìåñòèìà îäðæàíå ñó ñâå÷àíå ñåäíèöå íà êî¼èìà ¼å ó ïðèãîäíèì ãîâîðèìà èñòàêíóò çíà÷༠äåñåòîãîäèøœå âëàäàâèíå êðàšà Àëåêñàíäðà. Ãðàäñêå óëèöå è êó
å áèëå ñó èñêè
åíå çàñòàâàìà. Ó ìíîãèì ìåñòèìà ïðèðååíå ñó áàêšàäå. Ó êàòîëè÷êèì öðêâàìà, à ïîíåãäå è ïîä âåäðèì íåáîì, îäñëóæåíå ñó ìèñå. Ìåóòèì, áèëî ¼å è áî¼êîòà. Áîãîñëóæåœó ó Ñàðà¼åâñêî¼ êàòåäðàëè „íè¼å íèêî ïðèñóñòâîâàî îä áèâøèõ ïîëèòè÷àðà áèâøå ÕÑÑ, êàî íè îä óãëåäíèõ ãðààíà Õðâàòà”. Ïðîñëàâà ó Äóáðîâíèêó îáàâšåíà ¼å „íà âðëî ñâå÷àí è ëè¼åï íà÷èí. Ìåóòèì êëåðèêàëíè îðãàí Íàðîäíà ñâè¼åñò îáàâè¼åñòèî ¼å ÷èòàîöå äà ¼å î ïðîñëàâè ïðèìèî äîïèñå èç ðàçíèõ ìåñòà àëè ðàäè îãðàíè÷åíîã ïðîñòîðà ëèñòà íå ìîæå èõ äîíè¼åòè”. Êðàš è äâîð 10-ãîäèøœèöè ñòóïàœà íà ïðåñòî íèñó ïðèäàëè çíà÷à¼. Êðàš ¼å îòïóòîâàî èç Áåîãðàäà íà Áëåä è 16. àâãóñòà ïðèìèî ¼å ó àóäè¼åíöè¼ó áàíà Äðàâñêå áàíîâèíå Ìàðóøè
à, ôðàíöóñêîã ïîñëàíèêà Åìèëà Äàðäà, èøàî ó øåòœó ñà ìàðøàëîì Äâîðà è ñàì ðó÷àî è âå÷åðàî. Ôîòîãðàôè¼à Ñâè¼åò, ãîäèíà 6, êœ. 12, áð. 8, 22. àâãóñò 1931. 214. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÍÀ ÎÑÂÅ
ÅŒÓ ÑÀÁÎÐÍÅ ÖÐÊÂÅ Ó ËÅÑÊÎÂÖÓ, 20. ÑÅÏÒÅÌÁÀÐ 1931. Ôîòîðåïîðòàæà: Êðàš ó ðàçãîâîðó ñà íàðîäîì; Èçãëåä íîâå öðêâå; Ïàòðè¼àðõ îêðóæåí íàðîäîì èçëàçè èç öðêâå; Êðàš èçëàçè èç öðêâå ó ïðàòœè ïðåäñåäíèêà âëàäå Ïåòðà Æèâêîâè
à è áàíà Âàðäàðñêå áàíîâèíå Æèêå Ëàçè
à. Ñâå÷àíî îñâå
åœå öðêâå èçâðøèî ¼å ïàòðè¼àðõ Âàðíàâà ó ïðèñóñòâó êðàšà è äðæàâíèõ âåëèêîäîñòî¼íèêà. Ïîñëå îñâå
åœà êðàš ¼å ðàçãîâàðàî ñà ïðåä-

89

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

ñòàâíèöèìà Ëåñêîâöà è íàðîäîì èíòåðåñó¼ó
è ñå çà ïðîñâåòíå, êóëòóðíå è ïðèâðåäíå ïðèëèêå ó ëåñêîâà÷êîì êðà¼ó. Ôîòîðåïîðòàæà Èëóñòðîâàíè ëèñò Íåäåšà, ñåïòåìáàð 1931. 215. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ È ÊÐÀŠÈÖÀ ÌÀÐÈ£À ÍÀ ÎÒÊÐÈÂÀŒÓ ÑÏÎÌÅÍÈÊÀ ÁÐÀÍÈÎÖÈÌÀ ÁÅÎÃÐÀÄÀ, 11. ÍÎÂÅÌÁÀÐ 1931. Ôîòîðåïîðòàæà: Îïøòè ïîãëåä íà ñïîìåíèê çà âðåìå ñâå÷àíîñòè; Êðàš, êðàšèöà, ÷ëàíîâè âëàäå è îñòàëè âåëèêîäîñòî¼íèöè çà âðåìå îñâå
åœà ñïîìåíèêà. Ó ïðèñóñòâó êðàšà, äðæàâíèõ âåëèêîäîñòî¼íèêà, ïðåäñòàâíèêà ñàâåçíè÷êèõ äèïëîìàòñêèõ è âî¼íèõ ìèñè¼à, ðàòíèêà è ïîðîäèöà èçãèíóëèõ, ïðåäñòàâíèêà ðàçíèõ óäðóæåœà è íàðîäà, ïîìåí ¼å ÷èíîäå¼ñòâîâàî ïàòðè¼àðõ Âàðíàâà. Ïîñëå ïîìåíà êðàš ¼å ïîëîæèî âåíàö íà ñïîìåíèê. Ïî çàâðøåòêó ñâå÷àíîñòè, ÷åñòèòàî ¼å âà¼àðó Âåðõîâñêîì, êî¼è ¼å óðàäèî ïðî¼åêàò çà ñïîìåí êîñòóðíèöó è ôèãóðó ðàœåíîã îðëà íà îáîðåíî¼ íåïðè¼àòåšñêî¼ çàñòàâè. Áðîíçàíó ñòàòóó ñðïñêîã âî¼íèêà - ïîáåäíèêà èçðàäèî ¼å âà¼àð Æèâî¼èí Ëóêè
. Êðàš è êðàšèöà ñó îáèøëè êîñòóðíèöó ãäå ñó ñå èíòåðåñîâàëè çà áðî¼ ñàõðàœåíèõ è äðóãå ïî¼åäèíîñòè. Ôîòîðåïîðòàæà Ñâè¼åò, ãîä. 6, êœ. 12, áð. 21, 21. íîâåìáàð 1931. 216. ÊÐÀŠÈÖÀ ÌÀÐÈ£À, ÊÍÅÃÈŒÀ ÎËÃÀ È ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÄÎËÀÇÅ ÍÀ ÑÂÅÑËÎÂÅÍÑÊÈ ÊÎÑÒÈÌ ÁÀË Ó ÁÅÎÃÐÀÄÓ, 12. ÌÀÐÒ 1932. Êðàšèöà è êíåãèœà ñó ó íàðîäíèì íîøœàìà, à êðàš ¼å ó ãåíåðàëñêî¼ ïðàçíè÷íî¼ óíèôîðìè. Áàë ¼å îðãàíèçîâàëî Êîëî ñðïñêèõ ñåñòàðà ó Îôèöèðñêîì äîìó. Ôîòîãðàôè¼à L'Illustration, áð. 4649, 9. àïðèë 1932.

216

90

217. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ È ÏÐÅÄÑÅÄÍÈÊ ÎÏØÒÈÍÅ ÌÈÐÊÎ ÊÎÌÍÅÍÎÂÈ
Ó ÕÅÐÖÅà ÍÎÂÎÌ, 16. £ÓË 1932. Ïðå ïîñåòå Õåðöåã Íîâîì êðàš ¼å áîðàâèî ó ìàíàñòèðó Îñòðîã è íà Äóðìèòîðó. Ó Îñòðîã ¼å ñòèãàî 10. ¼óëà 1932. è òàìî ñå ïîêëîíèî ìîøòèìà Ñâåòîã Âàñèëè¼à Îñòðîøêîã. Ñóòðàäàí ¼å ó Íèêøè
ó îáèøàî ãèìíàçè¼ó, öðêâó ãäå ¼å ïîñëå áëàãîäàðåœà ðàçãîâàðàî ñà íàðîäîì, çàòèì âîäîâîä ó èçãðàäœè è ìàíàñòèð Æóïñêè. Íà Æàášàêó è Öðíîì ¼åçåðó áîðàâèî ¼å îä 12. äî 14. ¼óëà è òîì ïðèëèêîì ðàçãîâàðàî ñà íàðîäîì è äîáðîâîšöèìà.

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

Íà ïóòó çà Áîêó 15. ¼óëà ïîñåòèî ¼å Äàíèëîâãðàä, Ñïóæ, Ðè¼åêó Öðíî¼åâè
à, Öåòèœå, Áóäâó è ñòèãàî ó Õåðöåã Íîâè ãäå ãà ¼å äî÷åêàî è ïîçäðàâèî ïðåäñåäíèê îïøòèíå Ìèðêî Êîìíåíîâè
. Ñóòðàäàí ¼å êðàš øåòàî ñà Ìèðêîì Êîìíåíîâè
åì ïàðêîì õîòåëà Áîêà è èíòåðåñîâàî ñå çà ñâàêó áèšêó. Ïðè èçëàñêó èç ïàðêà ïîçäðàâèî ñå ñà Êîìíåíîâè
åì è ðåêàî ìó: „Î÷àðàí ñàì îâèì äèâíèì ïàðêîì, âàøèì óêóñîì è âàøèì íàïîðèìà.” Ïîñëå øåòœå ó ïàðêó ïîñåòèî ¼å ìàíàñòèð Ñàâèíó è êîìàíäó Áîêå, à ïîïîäíå ¼å ÷àìöåì „Óñêîê” ïëîâèî Áîêîêîòîðñêèì çàëèâîì. Ôîòîãðàôè¼à Ñâè¼åò, ãîä. 8, êœ. 14, áð. 5, 6. àâãóñò 1932. 218. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÍÀ ÅÂÐÎÏÑÊÎÌ ÏÐÂÅÍÑÒÂÓ Ó ÂÅÑËÀŒÓ ÍÀ ÀÄÈ ÖÈÃÀÍËÈ£È Ó ÁÅÎÃÐÀÄÓ, 4. ÑÅÏÒÅÌÁÀÐ 1932.

217

Ôîòîðåïîðòàæà: Ïðåäñåäíèê ÔÈÑÅ Åíðèêî Ô¼îðèíè è ïðåäñåäíèê ¼óãîñëîâåíñêîã ñàâåçà äð Ñòàëèî; Êðàš äîëàçè íà ïðâåíñòâî; Ïîáåäíè÷êè îñìåðàö „Ãóñàð” èç Ñïëèòà; Åíðèêî Ìóðè¼àíè, ïîáåäíèê ó ñêèôó; Ïîáåäíèöè ó äâî¼öó; Ïîáåäíèöè ó ÷åòâåðöó; Êîíãðåñ ÔÈÑÅ ó Ðàòíè÷êîì äîìó; ×åòâåðàö „Êðêå” èç Øèáåíèêà. Êðàšà ñó äî÷åêàëè ìèíèñòàð çà ôèçè÷êî âàñïèòàœå äð Êðàšåâè
è ïðåäñåäíèê ÔÈÑÅ ñà äåëåãàòèìà ñâèõ äðæàâà ó÷åñíèöà òàêìè÷åœà. Ïîñëå ðàçãîâàðà ñà œèìà, êðàš ¼å ïîñìàòðàî òàêìè÷åœà îñìåðàöà, ÷åòâåðàöà è äðóãå âåñëà÷êå óòàêìèöå. Ôîòîðåïîðòàæà Ñâè¼åò, ãîä. 7, êœ. 14, áð. 11, 7. ñåïòåìáàð 1932. 219. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÍÀ ÏÐÅÄÀ£È ÇÀÑÒÀÂÅ ÐÀÒÍÈÌ ÈÍÂÀËÈÄÈÌÀ ÍÀ ÑÒÀÄÈÎÍÓ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£À Ó ÁÅÎÃÐÀÄÓ, 6. ÍÎÂÅÌÁÀÐ 1932. Ïðåä 15.000 ðàòíèõ èíâàëèäà è ìíîøòâà ñâåòà, ïîñëå îñâå
åœà, êðàš ¼å ñòàâèî íà çàñòàâó ëåíòó è óêóöàî ïî÷àñíè åêñåð. Ó ãîâîðó ¼å èñòàêàî: „Âè ñòå îíè ó ÷è¼èì ¼å ðóêàìà ïðè îäáðàíè çåìšå è îáðàçà ñâàêà ïóøêà áèëà óáî¼èòà... Ñà òîì æåšîì ïîäàðó¼åì âàøåì óäðóæåœó êàî âðõîâíè êîìàíäàíò îâó çàñòàâó è ðàçâè¼àì ¼å ñà óâåðåœåì äà
å ñå ïîä œîì óâåê íåãîâàòè ¼óãîñëîâåíñêî áðàòñòâî, âèòåøòâî è ¼åäèíñòâî.” Êðàšó ñå çàõâàëèî ïðåäñåäíèê Óäðóæåœà ðàòíèõ èíâàëèäà Áîæèäàð Íåäè
. Ôîòîãðàôè¼à À£-ÎÇÔ-74-3

219

91

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

220. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÍÀ ÎÑÂÅ
ÅŒÓ ÑÏÎÌÅÍ ØÊÎËÅ Ó ÎÐÀØÖÓ, 15. ÔÅÁÐÓÀÐ 1933. Ôîòîðåïîðòàæà: Äåôèëå âî¼ñêå èñïðåä øêîëå; Êðàš íà îñâå
åœó øêîëå; Åïèñêîï Òèõîí ñà ñâåøòåíèöèìà çà âðåìå ñëóæáå; Ïðåäñåäíèê Ñðøêè
ñà ÷ëàíîâèìà âëàäå; Îïøòè ïîãëåä íà íàðîä ó òîêó ñâå÷àíîñòè. Îñâå
åœó îñíîâíå øêîëå, ó ñïîìåí Ïðâîã ñðïñêîã óñòàíêà, ïðèñóñòâîâàëè ñó êðàš, ÷ëàíîâè âëàäå, íàðîäíè ïîñëàíèöè, ñåíàòîðè è ìíîøòâî íàðîäà. Ïîñëå îñâå
åœà êðàš ¼å ðàçãëåäàî øêîëó è çàäðæàî ñå ó ñîáè íàìåœåíî¼ çà ìóçå¼ âîæäà Êàðàîðà. Ïðèëèêîì çàêóñêå êðàšà ¼å êàî äîìà
èí ïîçäðàâèî Ëóêà Ëóêè
, çåìšîðàäíèê èç Îðàøöà. Êðàš ñå çàõâàëèî è ðåêàî: „Íàøà áîðáà óðå÷åíà è çàïî÷åòà îâäå íà îâîì ìåñòó íà Ñðåòåœå 1804, êî¼à ñå âîäèëà çà îñëîáîåœå è ó¼åäèœåœå ñðïñêî, ïðåòâîðåíà ¼å 1914. îä óæå ñðïñêå áîðáå ó ¼óãîñëîâåíñêó, øèðèíîì òîã çàìàõà è ñèëèíîì òîã ïîëåòà, ñëèëà ñå, òîêîì ñâåòñêîã ðàòà, ó çà¼åäíè÷êå íàïîðå ñâèõ ¼óãîñëîâåíñêèõ ðîäîšóáà, êî¼è ñó íàïîðè, Áîãó íåêà ¼å õâàëà, íà êðà¼ó êðóíèñàíè óñïåõîì: ñòâàðàœåì è ó¼åäèœåœåì âåëèêå è ñíàæíå íàì Êðàšåâèíå £óãîñëàâè¼å.” Ïîñëå ãîâîðà êðàš ¼å ñàñëóøàî ðåöèòàöè¼å è ðàçãîâàðàî ñà ó÷åíèöèìà. Ôîòîðåïîðòàæà Ñâè¼åò, ãîä. 8, êœ. 15, áð. 9, 25. ôåáðóàð 1933.

221

222

92

221. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÐÀÇÃÎÂÎÐÀ ÑÀ ÐÓÄÍÈ×ÀÍÈÌÀ Ó ÃÎÐŒÅÌ ÌÈËÀÍÎÂÖÓ, 7. ÌÀ£ 1933. Îñâå
åœó îñíîâíå øêîëå „Êðàš Àëåêñàíäàð Ïðâè”ó Ãîðœåì Ìèëàíîâöó ïðèñóñòâàî ¼å êðàš ñà äðæàâíèì âåëèêîäîñòî¼íèöèìà. Çà âðåìå ðó÷êà âëàäàðà ¼å ïîçäðàâèî íàðîäíè ïîñëàíèê Šóáèøà Òðèôóíîâè
, à çàòèì ñå êðàš çàõâàëèî ðåêàâøè: „Íåïîñðåäíî ñëåäó¼ó
è èçà Äåêëàðàöè¼å êðàšåâñêå ñðïñêå âëàäå è Íèøêå íàðîäíå ñêóïøòèíå ó êî¼î¼ ¼å ïðîãëàøåíà áîðáà çà îñëîáîåœå è ó¼åäèœåœå ñâèõ Ñðáà, Õðâàòà è Ñëîâåíàöà, Ðóäíè÷êà ïîáåäà êðåïèëà íàñ ¼å è ó âðåìå íà¼òåæèõ èñêóøåœà âåðîì: äà
å äî
è äàí êàäà
å ñå íàøà âåëèêà îôàíçèâà îïåò ïîíîâèòè è êàäà
å Íèøêà è Êðôñêà äåêëàðàöè¼à ïîñòàòè æèâà ñòâàðíîñò. È Áîãó íåêà ¼å õâàëà òà ¼å ñòâàðíîñò è äîøëà.” Êðàš ¼å ïðåä øêîëîì ðàçãîâàðàî ñà ñòàðèì ðàòíèöèìà ïðèïàäíèöèìà 10. òàêîâñêîã ïóêà, íîñèîöèìà Êàðàîðåâå çâåçäå. Ôîòîãðàôè¼à Ñòàðè Ìèëàíîâàö, Ãîðœè Ìèëàíîâàö 2003. 222. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÍÀ ÏÐÎÑËÀÂÈ 100-ÃÎÄÈØŒÈÖÅ ÎÑËÎÁ΀ŌÀ ÒÈÌÎ×ÊÅ ÊÐÀ£ÈÍÅ ÎÄ ÒÓÐÀÊÀ, ÇÀ£Å×ÀÐ 14. ÌÀ£ 1933. Ó ïðèñóñòâó äðæàâíèõ âåëèêîäîñòî¼íèêà è 30.000 šóäè èç Çà¼å÷àðà è îêîëèíå êðàš ¼å îòâàðà¼ó
è ñòî÷àðñêó è ðóäàðñêó èçëîæáó ðåêàî: „Áëàãîäàðå
è ñâî¼î¼

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

áîðáåíîñòè è èçäðæšèâîñòè êàî è ñâî¼î¼ ÷âðñòî¼ è óïîðíî¼ íàöèîíàëíî¼ èñòðà¼íîñòè Òèìî÷êà êðà¼èíà ñå çàèñòà èìà ÷èìå ïîäè÷èòè è èç ðàòà è èç ìèðà. Îíà ¼å òî ïîêàçàëà è îâîì ñìèøšåíîì èçëîæáîì, êàî ñâå÷àíèì çíàêîì çàõâàëíîñòè ïðåìà îñëîáîäèëà÷êèì ïîäâèçèìà ñâî¼èõ ïðåäàêà è âèäšèâèì äîêàçîì, äà ó îñëîáîåíî¼ äîìîâèíè íè¼å íèêàä ñåäåëà ñêðøòåíèõ ðóêó.” Ðàçãëåäàî ¼å ñòî÷àðñêó èçëîæáó èíòåðåñó¼ó
è ñå çà êîœå, ãîâåäà, ìëå÷íå ïðîèçâîäå. Íà ðóäàðñêî¼ èçëîæáè äî÷åêàëè ñó ãà ãåíåðàëíè äèðåêòîð Áîðñêèõ ðóäíèêà Æîðæ Ñà¼, êî¼è ¼å çà òó ïðèëèêó äîøàî èç Ïàðèçà è äèðåêòîð Áîðñêèõ ðóäíèêà Åìèë ϼàëà. Ôîòîãðàôè¼à £óãîñëîâåíñêå èëóñòðîâàíå íîâèíå, áá., íîâåìáàð 1934. 223. ÇÀÃÐÅÁÀ×ÊÈ ÑÎÊÎËÈ ÊÎÄ ÊÐÀŠÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ ÍÀ ÏËÈÒÂÈ×ÊÈÌ £ÅÇÅÐÈÌÀ, 23. £ÓË 1933. Êðàš ¼å äîïóòîâàî íà Ïëèòâè÷êà ¼åçåðà 19. ¼óëà 1933. ãäå ìó ¼å ïðèðååí ñðäà÷àí äî÷åê, à ïîçäðàâèëè ñó ãà áàí Ñàâñêå áàíîâèíå Èâî Ïåðîâè
è ïðåäñåäíèê îïøòèíå Ïëèòâèöå Ìèøà Êîñàíîâè
. Ïðèìèî ¼å 21. ¼óëà äåïóòàöè¼ó ñîêîëà èç Ãîñïè
à è îêîëèíå ñà äð Ïåòðîì Çåöîì íà ÷åëó. Ïðåä ïîëàçàê ó Ãîñïè
êðàš ¼å 23. ¼óëà ïðèìèî äåïóòàöè¼ó îä 60 çàãðåáà÷êèõ ñîêîëà êî¼è ñó îä Çàãðåáà äî Ïëèòâèöà ïðåòð÷àëè 143 êì è ïðåäàëè àäðåñó ó êî¼î¼ ñó èñòàêëè: „Ïðèñòàëèöå ìèñëè äà ðàçóì âëàäà ñâåòîì, ñëåäáåíèöè íà÷åëà äà áåç ïëåìåíèòèõ ñòðàñòè íåìà âðëèíà, âåðè ó ïîáåäó íàøå êðàšåâñêå è äðæàâíå èäå¼å, ïîòåêîñìî ðàäîñíî è ñâîì ñíàãîì èç ñîêîëñêîã äðóøòâà è ó Çàãðåáó ãðàäó äà íàøåì ñîêîëñêîì êðàšó Àëåêñàíäðó Ïðâîì Êàðàîðåâè
ó... äîíåñåìî ïîçäðàâ, îäàíîñò, šóáàâ è ñïðåìíîñò äà êàä ãîä çàòðåáà ïðîëè¼åìî çà œåãà ñâó íàøó êðâ.” Ôîòîãðàôè¼à À£-ÎÇÔ-74-3 224. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÄÐÆÈ ÃÎÂÎÐ Ó ÃÎÑÏÈ
Ó, 23. £ÓË 1933. Íà ïóòó çà Ãîñïè
êðàš ¼å ïîñåòèî Êîðåíèöó ãäå ãà ¼å ïîçäðàâèî ïðåäñåäíèê îïøòèíå Íèêîëà óè
è Áóíè
ãäå ìó ¼å äîáðîäîøëèöó ïîæåëåî ïðåäñåäíèê îïøòèíå Èëè¼à Êîñàíîâè
. Ó Ãîñïè
ó êðàšà ¼å äî÷åêàëî 40.000 šóäè, à íà ñëåòèøòó ïîçäðàâèëè ñó ãà ïðåäñåäíèê îïøòèíå £îñèï Êîëàêîâè
è íàðîäíè ïîñëàíèê Èñà Áîãäàíîâè
. Êðàš ¼å ñà ñâå÷àíå òðèáèíå ïîñìàòðàî äåôèëå ñîêîëà, äåëåãàöè¼à, äðóøòàâà, óäðóæåœà è íàðîäà ðàçíèõ ìåñòà. Ïîñëå äåôèëåà ñòàðåøèíà ñîêîëà äð Ïåòàð Çåö ¼å ïîçäðàâèî âëàäàðà ïðèãîäíèì ãîâîðîì. Êðàš ñå çàõâàëèî ðå÷èìà: „Äðàãè ìî¼è Ëè÷àíè! Äîøàî ñàì ðàä è ñà ïóíî âåðå ó ìî¼ó êðøíó, àëè óâåê ïîíîñíó Ëèêó, ìåó Âàñ ìî¼è õðàáðè Ëè÷àíè, êî¼è ñòå óâåê áèëè íàäàõíóòè îíîì âå-

224

93

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

ëèêîì èäå¼îì íàðîäíîã è äðæàâíîã ¼åäèíñòâà, êî¼à ¼å ïîòàêëà íàøó áðà
ó íà âåëèêà õåðî¼ñêà äåëà çà îñëîáîåœå öåëîã íàøåã íàðîäà. Ó îäñóäíîì òðåíóòêó êàäà ¼å òðåáàëî ñà ïóøêîì ó ðóöè èñêóïšèâàòè ñâî¼ó íàöèîíàëíó ñëîáîäó – êî¼à ñå ìîæå ñàìî ó ñëîçè è ¼åäèíñòâó î÷óâàòè – Ëè÷àíè ñó ñå ïðâè äîáðîâîšíî îäàçâàëè è òèìå ñòåêëè ïðèçíàœå ñâèõ £óãîñëîâåíà. Çàõâàëàí íà îâî¼ ëåïî¼ ìàíèôåñòàöè¼è âàøå âåðíîñòè è šóáàâè ïðåìà ìåíè è ìîì äîìó ïîçäðàâšàì âàñ ñâå ñà: Æèâåëè Ëè÷àíè – Æèâåëà £óãîñëàâè¼à.” Ïîñëå êðàšåâîã ãîâîðà èçâåäåíå ñó ñîêîëñêå âåæáå. Íà èçëàñêó ñà ñëåòèøòà ìëàäè
Ìàòè¼à Àíòå Óøšåáðèãà ïîêëîíèî ¼å êðàšó ãóñëå. Ôîòîãðàôè¼à À£-ÎÇÔ- Ô-3, Àëáóì 225. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÐÀÇÃÎÂÀÐÀ ÑÀ ÍÀÐÎÄÎÌ ÑÅŒÀ, 25. £ÓË 1933. Íà ïóòó çà Ñåœ êðàš ¼å ñà Ïëèòâèöà ñòèãàî ó Êàðëîáàã îäàêëå ¼å êðñòàðèöîì „Äàëìàöè¼à” îòïëîâèî çà Ñåœ. Êàäà ¼å êðñòàðèöà ïðîëàçèëà ïîðåä Ðàáà íàèøëà ¼å íà óñèäðåíó åíãëåñêó ôëîòó êî¼à ¼å îäàëà ïî÷àñò êðàšó. Ó Ñåœó êðàšà ¼å äî÷åêàëî ìíîøòâî íàðîäà, à ïîçäðàâèî ãà ¼å ãðàäîíà÷åëíèê Âèêòîð Ðèâîñåê. Êðàš ¼å ðàçãîâàðàî ñà áèñêóïîì Ñòàð÷åâè
åì, ïðîòîì Ìèõàèëîì Ãðóáîðîì è îñòàëèì ñâåøòåíèöèìà, âîîì ñîêîëà, ïðåäñåäíèêîì £àäðàíñêå ñòðàæå è ïðåäñòàâíèöèìà îñòàëèõ óäðóæåœà, à çàòèì ¼å ïðîøåòàî ñåœñêèì óëèöàìà, îáèøàî ñòàðó öðêâó Ñâ. Ôðàœå è êàòåäðàëó ãäå ñó ìó ïîêàçàíè êšó÷åâè ñòàðîã ãðàäà Êëèñà. Ïî èçëàñêó èç êàòåäðàëå ïîçäðàâèî ñå ñà Âèíêîì Áóòîðöåì, ¼àáëàíè÷êèì æóïíèêîì è áàíñêèì âå
íèêîì. Ïîñëå Ñåœà êðàš ¼å ïîñåòèî Îòî÷àö ãäå ãà ¼å äî÷åêàëî 15.000 šóäè, à ïîçäðàâèî ãà ¼å ïðåäñåäíèê îïøòèíå ¼åêîñëàâ Êîâà÷åâè
. Ôîòîãðàôè¼à À£-ÎÇÔ-Ô-3, Àëáóì

226

94

226. ÍÀÐÎÄ Î×ÅÊӣŠÄÎËÀÇÀÊ ÊÐÀŠÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ Ó ÑËÓŒ, 27. £ÓË 1933. Èñïðåä ñëàâîëóêà ñà íàòïèñîì „Æèâèî êðàš – äîáðî äîøàî” áèëè ñó àöè ñà çàñòàâèöàìà, ïðåäñåäíèê îïøòèíå, íàðîäíè ïîñëàíèöè, ñâåøòåíñòâî, ñîêîëè, óãëåäíè ãðààíè, äîáðîâîšöè, èíâàëèäè è íàðîä ó øïàëèðó äóãîì 2 êèëîìåòðà. Ïðå Ñëóœà êðàš ¼å ïîñåòèî Äðåæíèê ãäå ãà ¼å äî÷åêàëî 2.000 šóäè è ïîçäðàâèî ïðåäñåäíèê îïøòèíå £îâî Ðîæè
. Ó Ñëóœó ãà ¼å äî÷åêàëî 12.000 šóäè, à ïîçäðàâèëè ñó ãà ïðåäñåäíèê îïøòèíå £îñèï Íåðàëè
è íàðîäíè ïîñëàíèê Ìèëàí Ïîïîâè
. Êðàš ¼å ðàçãîâàðàî ñà íàðîäíèì ïîñëàíèöèìà, êàòîëè÷êèì è ïðàâîñëàâíèì ñâåøòåíèöèìà, ñîêîëèìà, äîáðîâîšöèìà êî¼èõ ¼å áèëî ó øïàëèðó 115, ïðåäñåäíèêîì èíâàëèäà è íàðîäîì. Ïîñëå ðàçãîâîðà îòïóòîâàî ¼å íà Áëåä.

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

Òîêîì áîðàâêà íà Ïëèòâèöàìà êðàš ¼å èøî ó øåòœó äî äîœèõ ¼åçåðà, îáèøàî Ìîäðó øïèšó è Øóïšà÷ó, ó êàôàíè Ìè
å Ëóêåòè
à ïîïèî êàôó, ðàçãîâàðàî ñà âëàñíèêîì è œåãîâîì æåíîì è äàðèâàî èõ. Ó Áàšåâöó ó ïîäíîæ¼ó Ïšåøåâèöå êîä Áèõà
à áèî ¼å ó êó
è ñâîã áèâøåã ãàðäèñòå Ãàøïàðà Õå
èìîâè
à. Ïîñåòèî ¼å Ïåòðîâî Ñåëî è Ñîêîëàö êîä Áèõà
à ãäå ¼å ïîñìàòðàî çèäèíå ñòàðîã ãðàäà. Ó àóäè¼åíöè¼è êîä êðàšà áèëè ñó íàðîäíè ïîñëàíèöè Ìèðêî Äîøåí è Ìèëàí Ïîïîâè
, áèâøè ìèíèñòàð £óð༠Äåìåòðîâè
. Ïðèìèî ¼å 15 ñîêîëà èç Îòîêå, ñðåç Áîñàíñêà Êðóïà, êî¼è ñó 26. ¼óëà 1933. äîøëè äà ïîçäðàâå êðàšà. Êðàš ¼å äîíåî îäëóêó äà ïîäèãíå áîëíèöó ó Êîðåíèöè. Ôîòîãðàôè¼à À£-ÎÇÔ-74-3, Àëáóì 227. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ È ÊÐÀŠÈÖÀ ÌÀÐÈ£À ÐÀÇÃËÅÄÀ£Ó ÕÈÃÈ£ÅÍÑÊÓ ÈÇËÎÆÁÓ ÍÀ ÒÅÕÍÈ×ÊÎÌ ÔÀÊÓËÒÅÒÓ Ó ÁÅÎÃÐÀÄÓ, 18. ÑÅÏÒÅÌÁÀÐ 1933. Ïîä ïîêðîâèòåšñòâîì êðàšà, £óãîñëîâåíñêî äðóøòâî çà ÷óâàœå íàðîäíîã çäðàâšà ïðèðåäèëî ¼å Ïðâó çåìàšñêó õèãè¼åíñêó èçëîæáó îä 19. àâãóñòà äî 20. ñåïòåìáðà 1933. Êðàšåâñêè ïàð ¼å ðàçãëåäàî èçëîæáó î çäðàâñòâåíîì ïðîñâå
èâàœó, òóðèçìó è áàœàìà, øêîëñêî¼ õèãè¼åíè, îäî¼÷åòó-ìàëîì äåòåòó, çàðàçíèì áîëåñòèìà, ìàëàðè¼è, ñòàíó è íàñåšó (àñàíàöè¼è). Êðàš ¼å èçðàçèî âåëèêî çàäîâîšñòâî çáîã ïðèðåèâàœà èçëîæáå. Ôîòîãðàôè¼à Ñïîìåíèöà Ïðâå çåìàšñêå õèãè¼åíñêå èçëîæáå ó Áåîãðàäó, Áåîãðàä 1933. 228. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ È ÊÐÀŠÈÖÀ ÌÀÐÈ£À ÏÐÈÑÓÑÒÂÓ£Ó ÏÎÌÅÍÓ ÑÐÏÑÊÈÌ ÂΣÍÈÖÈÌÀ ÍÀ ÂÈÄÓ, 7. ÎÊÒÎÁÀÐ 1933. Ïî äîëàñêó íà Êðô èç Öàðèãðàäà êðàš è êðàšèöà ñó íà ðàçàðà÷ó „Äóáðîâíèê” îòèøëè äî Ïëàâå ãðîáíèöå. Íà ìåñòó ãäå ¼å ó ìîðå ñïóøòåíî íåêîëèêî õèšàäà óìðëèõ ñðïñêèõ âî¼íèêà, çà êî¼å âèøå íè¼å áèëî ìåñòà äà ñå ñàõðàíå íà Âèäó (Îñòðâó ñìðòè), îäðæàí ¼å êðàòàê ïîìåí, èñïàšåí ïî÷àñíè ïëîòóí è êðàš è êðàšèöà ñó ó ìîðå áàöèëè áóêåò öâå
à. Íà Âèäó êîä çà¼åäíè÷êîã ãðîáà íà êîìå ¼å èñïèñàíî „Íåïîçíàòè” îäðæàí ¼å ïîìåí è êðàšåâñêè ïàð ¼å íà ãðîáíèöó ïîëîæèî âåëèêè ëîâîðîâ âåíàö êî¼è ¼å äîíåò èç £óãîñëàâè¼å. Êðàšåâñêè ïàð ¼å íà Êðôó îáèøàî Êàíîíó, Àõèëåîí, Ïåëåêó, à çàòèì ñó ñå ó Êðôó ïðîâåçëè ïîðåä ïîçîðèøíå çãðàäå ó êî¼î¼ ¼å çàñåäàëà Ñðïñêà íàðîäíà ñêóïøòèíà, õîòåëà ó êî¼åì ¼å áèëà ñìåøòåíà ñðïñêà âëàäà è áàíêå ãäå ¼å ñòàíîâàî ðåãåíò Àëåêñàíäàð.

228

95

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

Íà „Äóáðîâíèêó” ¼å ïðèðååí ðó÷àê íà êî¼åì ñó ïîðåä êðàšåâñêîã ïàðà áèëè ãåíåðàë Êîíäèëèñ, ìèíèñòàð èíîñòðàíèõ ïîñëîâà Ìàêñèìîñ, êðôñêè ìèòðîïîëèò Àëåêñàíäðîñ è îñòàëå çâàíèöå. Ôîòîãðàôè¼à ×óâà¼òå £óãîñëàâè¼ó 1888–1934. Ñïîìåí àëáóì ñëèêà èç æèâîòà áëàæåíîïî÷èâøåã âèòåøêîã êðàšà Àëåêñàíäðà Ïðâîã Ó¼åäèíèòåšà, Áåîãðàä 1935. 229. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÈÌÀ ÑÎ È ÕËÅÁ Ó ÊÐÀÃÓ£ÅÂÖÓ, 5. ÍÎÂÅÌÁÀÐ 1933. Äåâî¼êà ó íàðîäíî¼ íîøœè, ó çíàê âåðíîñòè è ïîäàíè÷êå îäàíîñòè, äà¼å ñî è õëåá êðàšó ïðèëèêîì œåãîâîã äîëàñêà íà ïðîñëàâó 100-ãîäèøœèöå Êðàãó¼åâà÷êå ãèìíàçè¼å. Äî÷åêàëî ãà ¼å 20.000 Øóìàäèíàöà, äåëåãàòè øêîëà è ðàçíèõ ïðîñâåòíèõ, êóëòóðíèõ è íàöèîíàëíèõ îðãàíèçàöè¼à è óñòàíîâà, ïðåäñòàâíèöè âëàñòè, àöè è ìíîãîáðî¼íè óãëåäíè ãîñòè. Ïîñëå ïîçäðàâíîã ãîâîðà ïðåäñåäíèêà îïøòèíå Àëåêñàíäðà Îáðàäîâè
à êðàš ¼å ïîëîæèî âåíàö íà ñïîìåíèê Øóìàäèíöèìà ïàëèì ó ðàòîâèìà 1912–1918, à çàòèì ¼å îòèøàî ó ãèìíàçè¼ó ãäå ñó ãà ïîðåä ó÷åíèêà äî÷åêàëè ÷ëàíîâè Îäáîðà çà ïðîñëàâó. Ôîòîãðàôè¼à À£-ÎÇÔ-74-3

229

96

230. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ È ÄÈÐÅÊÒÎÐ ÄÓØÀÍ ÒÐÈÏÊÎÂÈ
ÈÇËÀÇÅ ÈÇ ÊÐÀÃÓ£ÅÂÀ×ÊÅ ÃÈÌÍÀÇÈ£Å, 5. ÍÎÂÅÌÁÀÐ 1933. Ïîñëå ïîìåíà ñâèì óìðëèì è ó ðàòîâèìà ïîãèíóëèì àöèìà è íàñòàâíèöèìà ó ãèìíàçè¼è ¼å îñâå
åíà ñïîìåí ïëî÷à êî¼ó ¼å îòêðèî êðàš. Âëàäàðà ¼å ïîçäðàâèî äèðåêòîð Òðèïêîâè
, à çàòèì ¼å êðàš èñòàêàî èñòîðè¼ñêå çàñëóãå Øóìàäè¼å ó îñòâàðåœó íàðîäíèõ èäåàëà è óëîãó Êðàãó¼åâà÷êå ãèìíàçè¼å êî¼ó ¼å îíà ó òîìå èìàëà. Ðåêàî ¼å: „Äàíàøœà ñâå÷àíîñò ¼å ïî ñâî¼î¼ ñóøòèíè èçðàç çàõâàëíîñòè Øóìàäè¼è çà îíî øòî ¼å îíà ÷èíèëà çà íàø íàöèîíàëíè èäåàë. Ïðåä íàøèì î÷èìà äåôèëó¼ó ó îâîì òðåíóòêó ñåíè œåíèõ ñèíîâà è ÷èòàâèõ œåíèõ ïîêîëåœà, êî¼è ïîæðòâîâàœåì è ¼óíàøòâîì ïîêàçàøå, êàä ãîä ¼å òðåáàëî, äà íàø íàðîä çàñëóæó¼å äà èìà ñâî¼ó ñëîáîäó è ñâî¼ó êóëòóðó. Îíè íà ñàášó îòåøå îä óãœåòà÷à ïðàâî íà æèâîò è ñàìîñòàëíîñò, îíè ñâî¼èì ñëîáîäíèì îãœèøòåì ïðîáóäèøå âåðó êîä íåîñëîáîåíå áðà
å è ïîñòàäîøå ñòåöèøòå ðîäîšóáà ñà ñâèõ ñòðàíà. Îíè ïðåäœà÷èøå ó Ñðïñòâó è £óãîñëîâåíñòâó ó ñâåêîëèêèì áîðáàìà çà îñëîáîåœå è ó¼åäèœåœå.” Îäëèêîâàî ¼å Ãèìíàçè¼ó îðäåíîì Ñâåòîã Ñàâå ïðâîã ðåäà „ñà óâåðåœåì äà ãà ¼å äîñòî¼íî çàñëóæèëà è äà
å ãà ¼îø äîñòî¼íè¼å îïðàâäàòè.” Ðàçãëåäàî ¼å èçëîæáå êî¼å ñó ïðèðåäèëè ó÷åíèöè êðàãó¼åâà÷êèõ øêîëà è äðóøòàâà. Ôîòîãðàôè¼à À£-ÎÇÔ-74-3

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

231. ÒÀ£ÌÑΠÈÇÂÅØÒÀ£ Î ÁÎÐÀÂÊÓ ÊÐÀŠÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ È ÊÐÀŠÈÖÅ ÌÀÐÈ£Å Ó ÇÀÃÐÅÁÓ, 13. £ÀÍÓÀÐ 1934. Èçâåøò༠ñïåöè¼àëíîã äîïèñíèêà Òà¼ìñà èç Áåîãðàäà î çíà÷à¼ó áîðàâêà êðàšåâñêîã ïàðà ó Çàãðåáó ó äðóãî¼ ïîëîâèíè äåöåìáðà 1933. è ïî÷åòêîì ¼àíóàðà 1934. Èçâåøòà÷ íàâîäè „îâî ¼å áèëî ïðâè ïóò ó èñòîðè¼è £óãîñëàâè¼å äà ¼å Äâîð áèî ïðåíåò ó Õðâàòñêó ïðåñòîíèöó çà äóæå òðà¼àœå, à íå ñàìî íà íåêîëèêî äàíà... Êðàšåâà ðåçèäåíöè¼à íàëàçèëà ñå ó ïàëàòè êî¼ó ìó ¼å ïîêëîíèëî çàãðåáà÷êî ñòàíîâíèøòâî ïðå íåêîëèêî ãîäèíà. Êðàš ñå ñëîáîäíî êðåòàî óëèöàìà, èçìåœó¼ó
è ïîçäðàâå ñà ïðîëàçíèöèìà. Èç ñâî¼å ïðèâàòíå êàñå äàî ¼å 250.000 äèíàðà çà òàìîøœó ñèðîòèœó, óçåî ¼å àêòèâíîã ó÷åø
à ó îáíàâšàœó Ñàâåçà õðâàòñêèõ ñåšà÷êèõ çàäðóãà. Îí ¼å ïðèìèî ìíîãîáðî¼íå õðâàòñêå äåïóòàöè¼å èç ñâèõ äåëîâà è äàî ¼å íàðååœå äà Ìà÷åê, âîà Õðâàòñêå îïîçèöè¼å, áóäå ïóøòåí 4 äàíà íà ñëîáîäó äà áè ìîãàî ïðèñóñòâîâàòè ïîãðåáó ñâîãà îöà.”Èçâåøòà÷ èñòè÷å: „Ïðèëèêîì äîëàñêà êðàšà è êðàšèöå áèëî ¼å 60.000 šóäè. Ò༠äî÷åê ¼å áèî äåìîíñòðàòèâíè¼è íåãî øòî áè ìîãàî áèòè ìà êî¼è äî÷åê ó Áåîãðàäó,” àëè è íàâîäè äà ¼å îòêðèâåíà ïðèïðåìà àòåíòàòà íà êðàšà. Íîâèíàð ¼å îöåíèî äà „áëàãîäàðå
è íà¼âèøå ñîïñòâåíî¼ êðàšåâî¼ èíèöè¼àòèâè è ëè÷íî¼ ïðèâëà÷íîñòè îâà ïîñåòà óíåëà ¼å âå
ó ñðäà÷íîñò è ïîâåðåœå ó œåãîâå îäíîñå ñà œåãîâèì õðâàòñêèì ïîäàíèöèìà.” Íà êðà¼ó íîâèíàð èçâåøòàâà: „Îïåò ñå ãîâîðè î îäàâàœó ñòâàðíå ïîêðà¼èíñêå àóòîíîìè¼å è âåðó¼å ñå äà êðàš, íà êîìå ëåæè êîíà÷íà îäãîâîðíîñò ó îâî¼ êàî è ó äðóãèì ñòâàðèìà, íè¼å ðàâî ðàñïîëîæåí ïðåìà îâî¼ ñòâàðè.” Èçâåøò༠À£-38-99-233 232. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÍÀ ÎÑÂÅ
ÅŒÓ ÕÐÀÌÀ ÑËÀÂÅ ÍÀ ÂΣÍÈ×ÊÎÌ ÃÐÎÁŠÓ ÊÎÄ ÑÊÎÏŠÀ, 27. ÌÀ£ 1934. Ôîòîðåïîðòàæà: Êðàš ñà ñâå
îì ó ðóöè íà ìîëèòâè çà ¼óíàêå ïîãèíóëå ó ðàòîâèìà çà îñëîáîåœå è ó¼åäèœåœå; Õðàì ñëàâå ó êî¼åì ñó ñàõðàœåíè ðàòíèöè ïàëè çà îñëîáîåœå Ñòàðå Ñðáè¼å è Ìàêåäîíè¼å; Íàðîä ïðåä Õðàìîì ó òîêó ïîìåíà; Íàðîä èç îêîëèíå Ñêîïšà ïðåä ïî÷åòàê îñâå
åœà. Õðàì íà ñêîïñêîì âî¼íè÷êîì ãðîášó ïîäèãíóò ¼å ó ÷àñò ïðèçíàœà ðàòíèöèìà ïàëèì ó ðàòîâèìà 1912–1918. ÷è¼å ñó êîñòè ïðåíåòå è ñìåøòåíå ó êðèïòó. Èçãðàåí ¼å ïðèëîçèìà óñòàíîâà è ïî¼åäèíàöà. Êðàš ¼å äàðîâàî èêîíîñòàñ, à íà¼âå
è ïðèëîã áèî ¼å îä êîìàíäàíòà Òðå
å àðìè¼å, ãåíåðàëà Ìèëàíà Íåäè
à, êî¼è ñå íà¼âèøå àíãàæîâàî íà ïîäèçàœó ñïîìåíèêà è ïðåäëîæèî äà ñå çîâå Õðàì ñëàâå. Îñâå
åœó Õðàìà ïðèñóñòâîâàëè ñó äðæàâíè âåëèêîäîñòî¼íèöè è 50.000 šóäè. Ó Õðàìó ¼å êðàš Àëåêñàíäàð ñòàâèî íà èêîíîñòàñ ëîâîðîâ âåíàö ó çíàê ïðèçíàœà ïàëèì çà îòàŸáèíó. Ïðåä Õðàìîì ¼å ïðèñóñòâîâàî ñâå÷àíîì ïîìåíó è

232

97

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

Àðõèâ ÑÖÃ

ñàñëóøàî áåñåäó ïàòðè¼àðõà Âàðíàâå è ãîâîð Ìèëàíà Íåäè
à. Ïîñëå òîãà êðàš ¼å ó öðêâè ðàçãëåäàî êðèïòó ó êî¼î¼ ñó ïîëîæåíå êîñòè 3.200 áîðàöà. Ó Ñêîïšó ¼å êðàš ïðèñóñòâîâàî äåôèëåó òðóïà è íà ñâå÷àíîì ðó÷êó, ó îôèöèðñêîì äîìó, ðåêàî äà
å Õðàì ñëàâå „áèòè ñèìáîë îíå íåâèäšèâå ñïîíå êî¼à çà âå÷íà âðåìåíà ñïà¼à íåìàœè
êó Ñðáè¼ó ñà Ñðáè¼îì Êàðàîðåâîì è öåëîì £óãîñëàâè¼îì.” Ó ñåëó Êó÷êîâî íà ïàäèíàìà Ñêîïñêå Öðíå Ãîðå, íà âðõó £àçâèœå, êðàš ¼å ïðèñóñòâîâàî îñâå
åœó ñïîìåí êàïåëå êðàšó Ïåòðó, îáèøàî øêîëó è äàî ïðèëîã çà ñèðîìàøíå àêå. Ôîòîðåïîðòàæà Ñâè¼åò, ãîä. 9, êœ. 17, áð. 24, 9. ¼óí 1934. 233. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÍÀ ÎÑÂÅ
ÅŒÓ ÄÎÌÀ ÍÎÂÎÑÀÄÑÊÅ ÒÐÃÎÂÀ×ÊÅ ÎÌËÀÄÈÍÅ, 10. £ÓÍ 1934. Ôîòîðåïîðòàæà: Ãðàäîíà÷åëíèê äð Áðàíèñëàâ Áîðîòà ïîçäðàâšà êðàšà íà æåëåçíè÷êî¼ ñòàíèöè; Ïî÷àñíè ïðåäñåäíèê òðãîâà÷êå îìëàäèíå Æàðêî Ñëåï÷åâè
ïîçäðàâšà êðàšà; Äîì Íîâîñàäñêå òðãîâà÷êå îìëàäèíå ñà íàòïèñîì „Äîáðî íàì äîøàî íàø ìèëè êðàšó”; Êðàš îäëàçè èç Äîìà ïîñëå ñâå÷àíîñòè êðîç øïàëèð äàìà ñà áóêåòèìà öâå
à. Êðàš ¼å ïðèñóñòâîâàî ñâå÷àíî¼ ñåäíèöè ïîâîäîì 30-ãîäèøœèöå Íîâîñàäñêå òðãîâà÷êå îìëàäèíå ãäå ãà ¼å ïîçäðàâèî ïðåäñåäíèê Ìèëîø Ðàëåòè
. Ó ñâå÷àíî¼ äâîðàíè Äîìà Íîâîñàäñêå òðãîâà÷êå îìëàäèíå ïðèñóñòâîâàî ¼å îñâå
åœó Äîìà, ãäå ìó ¼å äîáðîäîøëèöó ïîæåëåî åïèñêîï Èðèíå¼. Êðàš ¼å îäëèêîâàî Íîâîñàäñêó òðãîâà÷êó îìëàäèíó îðäåíîì Ñâåòîã Ñàâå òðå
åã ñòåïåíà ó çíàê ïðèçíàœà çà ìàðšèâ è ïðåäàí íàöèîíàëíè è ïðèâðåäíè ðàä. Îðäåí ïðåäñåäíèêó Ìèëîøó Ðàëåòè
ó ïðåäàî ¼å ìèíèñòàð £óð༠Äåìåòðîâè
. Ôîòîðåïîðòàæà Ñâè¼åò, ãîä. 9, êœ. 17, áð. 26, 23. ¼óí 1934. 234. ÏÓÒ ÊÐÀŠÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ ÊÐÎÇ ÏÎÄÐȌŠ– ÊÐÀŠ ÏÀËÈ ÊÀÍÄÈËÎ Ó ÑÏÎÌÅÍ ÊÎÑÒÓÐÍÈÖÈ ÍÀ ÌÀ×ÊÎÂÎÌ ÊÀÌÅÍÓ, 4. £ÓÍ 1934. Êðàš ¼å 3. ¼óíà 1934. ó Øàïöó ïðèñóñòâîâàî ïðîñëàâè 100-ãîäèøœèöå Ñàáîðíå öðêâå, ó œåíî¼ ïîðòè îòêðèî ñïîìåíèê ïàëèì ðàòíèöèìà è æðòâàìà ó ðàòîâèìà 1912–1918. è áèî íà îñâå
åœó ñîêîëñêîã äîìà. Ó âëàäè÷èíîì êîíàêó ïðèìèî ¼å ðàçíå äåëåãàöè¼å. Ó œåãîâó ÷àñò ïðèðååí ¼å áàíêåò ó õîòåëó Êàñèíà, íà êî¼åì ¼å êðàš ðåêàî: „Íåìà êðà¼à, íåìà ñåëà, íåìà êó
å, êî¼à íè¼å äàëà ñâî¼ äàíàê, àëè íèêî íè¼å ïîäíåî îíî øòî ¼å ïîäíåî Øàáàö è œåãîâà îêîëèíà.”

98

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

Ïîñëå Øàïöà êðàš ¼å ïîñåòèî Áîãàòè
, îáèøàî öðêâó è ñïîìåí-êîñòóðíèöó ó Ïðœàâîðó ãäå ¼å ñàõðàœåíî 621 ëèöå êî¼å ¼å ñïàšåíî, îáåøåíî èëè ñòðåšàíî, Ëîçíèöó è ñòèãàî ó Áàœó Êîâèšà÷ó. Îäëèêîâàî ¼å Øàáàö è Ïðœàâîð Êàðàîðåâîì çâåçäîì ÷åòâðòîã ñòåïåíà è äàî ïðèëîãå èíâàëèäèìà è ñèðîìàøíèìà. Ó Êðóïœó ¼å 4. ¼óíà 1934. ïîñåòèî öðêâó è ñïîìåí-êîñòóðíèöó ãäå ñó ñàõðàœåíè âî¼íèöè èçãèíóëè 1914. ãîäèíå. Ó öðêâè ¼å îäðæàí êðàòàê ïîìåí èçãèíóëèì ¼óíàöèìà, à çàòèì ¼å êðàš ñèøàî ó êîñòóðíèöó è ïîêëîíèî ñå ñåíèìà ñâî¼èõ âî¼íèêà è ¼óíàêà. Íà Ìà÷êîâîì êàìåíó ïðèñóñòâîâàî ¼å ïîìåíó è ïðèïàëèî êàíäèëî ó ñïîìåí-êîñòóðíèöè, à çàòèì ðàçãëåäàî ïîëîæà¼å íà êî¼èìà ñó âîåíå êðâàâå áîðáå òîêîì áèòêå íà Äðèíè 1914. ãîäèíå. Ïîñëå Ìà÷êîâîã êàìåíà ïîñåòèî ¼å Šóáîâè¼ó è ðàçãîâàðàî ñà íàðîäîì. Èçâåøò༠Âðåìå, 5. ¼óí 1934. À£-335-9/7 235. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÍÀ ÎÒÊÐÈÂÀŒÓ ÑÏÎÌÅÍÈÊÀ ÒÎÏËÈ×ÀÍÈÌÀ ÏÀËÈÌ Ó ÐÀÒÎÂÈÌÀ ÇÀ ÎÑËÎÁÎ€ÅŒÅ È Ó£ÅÄȌŌÅ, ÏÐÎÊÓÏŠÅ 8. ÑÅÏÒÅÌÁÀÐ 1934. Ôîòîðåïîðòàæà: Ñïîìåíèê ïîñëå îòêðèâàœà; Êðàš ñà äðæàâíèì âåëèêîäîñòî¼íèöèìà íà ñâå÷àíî¼ òðèáèíè çà âðåìå îòêðèâàœà ñïîìåíèêà; Ïîãëåä íà ñâå÷àíîñò íåêîëèêî òðåíóòàêà ïðå êðàšåâîã îòêðèâàœà ñïîìåíèêà. Êðàš ¼å ó Ïðîêóïšó ïðèñóñòâîâàî ñâå÷àíî¼ ëèòóðãè¼è ïîâîäîì ïðîñëàâå 1000-ãîäèøœèöå öðêâå Ñâåòîã Ïðîêîïè¼à. Ïîòîì ¼å ó ñâå÷àíî¼ ëèòè¼è ïîä íåáîì (áàëäàõèíîì) îòèøàî äî òðãà ãäå ¼å ïîñëå îñâå
åœà ñïîìåíèêà îäðæàî ãîâîð èñòàêàâøè: „Òà íàðîäíà îñëîáîäèëà÷êà è ñëîáîäàðñêà òåæœà, áåç êî¼å íåìà íè ïðàâîã ïîæðòâîâàœà íè èñòèíñêîã ¼óíàøòâà è êî¼î¼ ñå ïîñâå
ó¼å è îâà äàíàøœà ðîäîšóáèâà ñâå÷àíîñò è ñ¼åäèœó¼å ïðâî íîâó è ñòàðó Ñðáè¼ó, à çàòèì è öåëó £óãîñëàâè¼ó ó èñòó ñóäáèíó è èñòó íàöèîíàëíó äðæàâó.” Îòêðèî ¼å ñïîìåíèê, ïîëîæèî âåíàö è ïîñìàòðàî äåôèëå òðóïà. Ôîòîðåïîðòàæà Ñâè¼åò, ãîä. 9, êœ. 18, áð. 13, 22. ñåïòåìáàð 1934.

235

99

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

ÇÀÄÓÆÁÈÍÅ ÊÐÀŠÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ ÏÐÂÎà Ñòóäåíòñêè äîì Êðàšà Àëåêñàíäðà Ïðâîã 236. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÎËÀÆÅ ÊÀÌÅÍ ÒÅÌÅŠÀÖ ÑÒÓÄÅÍÒÑÊÎà ÄÎÌÀ Ó ÁÅÎÃÐÀÄÓ, 9. ÌÀ£ 1926. Äà áè ñòóäåíòè èìàëè ñâå óñëîâå çà ñòàíîâàœå è ó÷åœå êðàš ¼å îäëó÷èî äà ñàãðàäè äîì è íà äàí Ñâåòîã Ñàâå 1926. î òîìå ¼å îáàâåñòèî ðåêòîðà. Ó ïèñìó êðàš ¼å íàâåî: „Áðèãà î äîáðèì ñèðîìàøíèì àöèìà èç ñâè¼ó íàøèõ êðà¼åâà íà Áåîãðàäñêîì óíèâåðçèòåòó, âîäè ìå êàä âàì ¼àâšàì î ñâî¼î¼ íàìåðè äà èì ïîäèãíåì êó
ó ó áëèçèíè œèõîâèõ áóäó
èõ øêîëà. Íàäà ìè ¼å, äà
å îíè, îñëîáîåíè íà ò༠íà÷èí ñâàêîäíåâíèõ ìàòåðè¼àëíèõ òåøêî
à, äîáèòè âèøå ïðåãíó
à äà ñå òåìåšèòî ñïðåìå çà ïîñëîâå êî¼èìà ñå ìèñëå îäàòè... Êàä ñòóäåíòñêè äîì áóäå ñàãðàåí, ïðåäà
å ñå Óíèâåðçèòåòó.” Äîì ¼å ñàãðàäèî èç ñðåäñòàâà ôîíäà êî¼è ¼å îñíîâàî íà äàí âåí÷àœà 8. ¼óíà 1922. ãîäèíå. Îïøòèíà ¼å Êðàšåâîì ôîíäó óñòóïèëà çåìšèøòå íà óãëó óëèöà êðàšà Àëåêñàíäðà è êðàšèöå Ìàðè¼å çà èçãðàäœó Ñòóäåíòñêîã äîìà è îäëó÷èëà äà ñå óáàøòèœåœå èçâðøè „íà èìå Œåãîâîã Âåëè÷àíñòâà êðàšà.” Ôîòîãðàôè¼à À£-ÎÇÔ-74-3

236

237. ÑÒÓÄÅÍÒÑÊÈ ÄÎÌ „ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ” Ó ÁÅÎÃÐÀÄÓ Èçãðàäœà äîìà çàïî÷åëà ¼å ó ïðîëå
å 1926, à ñâå÷àíî ¼å îñâå
åí è îòâîðåí 8. àïðèëà 1928. Äîì ¼å îìîãó
àâàî ñìåøò༠çà 500 ñòóäåíàòà è ó œåìó ñó ñòàíîâàëè ñòóäåíòè èç ñâèõ êðà¼åâà Êðàšåâèíå, à ìåó œèìà ¼å áèî è èçâåñòàí áðî¼ êðàšåâèõ ñòèïåíäèñòà. Ôîòîãðàôè¼à £óãîñëàâè¼à íà òåõíè÷êîì ïîšó 1919–1920.

237

100

238. ÑÒÓÄÅÍÒÈ Ó ÀÓÄÈ£ÅÍÖÈ£È ÊÎÄ ÊÐÀŠÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ, 20. £ÓÍ 1933. Ïîâîäîì ïåòîãîäèøœèöå Ñòóäåíòñêîã äîìà êðàš ¼å ó âåëèêî¼ äâîðàíè Ñòàðîã äâîðà ïðèìèî 500 ñòóäåíàòà. Ó èìå ñòóäåíàòà êðàšà ¼å ïîçäðàâèî ñòóäåíò ïðàâà Æèâàí Ðàäî¼êîâè
è ïðåäàî ìó ñïîìåíèöó ñà ïîòïèñèìà ñòóäåíàòà è óïðàâå Äîìà ó çíàê çàõâàëíîñòè è îäàíîñòè. Ïðèìà¼ó
è ñïîìåíèöó êðàš ñå çàõâàëèî ðå÷èìà: „Ñðå
àí ñàì äà ñó ñå ñâå íàäå è æåšå êî¼å ñàì èçðàçèî ïðèëèêîì ïîëàãàœà êàìåíà òåìåšöà âàøåì äîìó, ïîòïóíî îñòâàðèëå òå âàñ äàíàñ âèäèì çàäîâîšíå øòî ñå ìîæåòå áåç áðèãå ïîñâåòèòè íàóöè êàêî áè íàîðóæàíè çíàœåì è èñêóñòâîì êîðèñíî ïîñëóæèëè îòàŸáèíè.”

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

Ïîñëå ãîâîðà êðàš ¼å ðàçãîâàðàî ñà ñòóäåíòèìà èíòåðåñó¼ó
è ñå îäàêëå ñó, øòà ñòóäèðà¼ó è ãäå íàìåðàâà¼ó äà ðàäå ïî çàâðøåòêó ñòóäè¼à è ïðèðåäèî çàêóñêó. Ôîòîãðàôè¼à ×óâà¼òå £óãîñëàâè¼ó. Ñïîìåí àëáóì ñëèêà èç æèâîòà áëàæåíîïî÷èâøåã âèòåøêîã êðàšà Àëåêñàíäðà Ïðâîã Ó¼åäèíèòåšà, Áåîãðàä 1935.

Äîì êðàšà Àëåêñàíäðà Ïðâîã çà ó÷åíèêå ñðåäœèõ øêîëà 239. ÏÈÑÌÎ ÎÏØÒÈÍÅ ÃÐÀÄÀ ÁÅÎÃÐÀÄÀ ÓÏÐÀÂÈ ÄÂÎÐÀ Î ÎÑËÎÁÀ€ÀŒÓ ÎÄ ÏËÀ
ÀŒÀ ÒÀÊÑÅ ÇÀ ÏÐÅÍÎÑ ÍÀ ÈÌÅ ÊÐÀŠÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ ÒÀÏȣŠÇÅÌŠÈØÒÀ ÇÀ ÏÎÄÈÇÀŒÅ ÄÎÌÀ ÇÀ ÑÐÅÄŒÎØÊÎËÑÊÓ ÎÌËÀÄÈÍÓ ÍÀ ÒÎÏ×ÈÄÅÐÑÊÎÌ ÁÐÄÓ, 12. ÀÂÃÓÑÒ 1930. Îïøòèíà ó ïèñìó íàâîäè äà ¼å çåìšèøòå íà êîìå ñå íàëàçè ëåòœè ëîãîð ïîäîôèöèðñêå øêîëå íà Òîï÷èäåðñêîì áðäó èçìåó Ñåœà÷êå, Šóáè
êå è Òèòåëñêå óëèöå, ïîâðøèíå îêî 14.000 ì ïîêëîíèëà çà ïîäèçàœå Äîìà çà ñðåäœîøêîëñêó îìëàäèíó. Îáàâåøòàâà Óïðàâó äâîðà äà ¼å ïîòðåáíî êîä Ïðâîñòåïåíîã ñóäà íà èìå êðàšà Àëåêñàíäðà èçâðøèòè ïðåíîñ òàïè¼å îä óñòóïšåíîã çåìšèøòà è ìîëè Óïðàâó äâîðà äà „èçäå¼ñòâó¼å îä ãîñïîäèíà ìèíèñòðà ôèíàíñè¼à îñëîáîåœå îïøòèíå è êðàšåâîã Äîìà ñðåäœîøêîëñêå îìëàäèíå îä ïëà
àœà ïðåíîñíå òàêñå çà ïðåíîñ èìàœà îïøòèíñêîã ïî òàïè¼è...íà ïîìåíóòè Äîì, îäíîñíî, íà Œåãîâî Âåëè÷àíñòâî êðàšà.” Ïèñìî À£-74-339/616 240. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÍÀ ÎÑÂÅ
ÅŒÓ ÊÀÌÅÍ ÒÅÌÅŠÖÀ ÄÎÌÀ ÇÀ ÑÐÅÄŒÎØÊÎËÑÊÓ ÎÌËÀÄÈÍÓ, 5. £ÓË 1931. Ïîñëå îñâå
åœà êî¼å ¼å èçâðøèî ïðîòà Ìèõàèëî Ïîïîâè
, êðàš ¼å óãðàäèî ïîâåšó è ïîëîæèî êàìåí òåìåšàö. Ó ïîâåšè ¼å íàïèñàî: „Ó èìå Îöà è Ñèíà è Ñâà¼òîãà Äóõà, Ìè Àëåêñàíäàð Ïðâè êðàš £óãîñëàâè¼å, ïîëîæèñìî äàíàñ òåìåš îâîì äîìó, êî¼è íàìåœó¼åìî ìëàäè
èìà èç ñâèõ êðà¼åâà íàøå îòàŸáèíå, àöèìà ñðåäœèõ øêîëà äà ñå ó œåìó ñïðåìà¼ó çà ñëóæáó íàðîäíó. Àìèí. Ó íàøåì ïðåñòîíîì ãðàäó Áåîãðàäó, íà äàí 5. ¼óëà 1931.” Ïîñëå ïîëàãàœà êàìåíà òåìåšöà ïðîòà ñå çàõâàëèî êðàšó çà âèñîêî ñòàðàœå î ¼óãîñëîâåíñêî¼ øêîëñêî¼ îìëàäèíè. Ôîòîãðàôè¼à Ïîëèòèêà, 6. ¼óë 1931.

240

101

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

241

241. ÄÎÌ ÊÐÀŠÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ ÇÀ Ó×ÅÍÈÊÅ ÑÐÅÄŒÈÕ ØÊÎËÀ Ó ÁÅÎÃÐÀÄÓ Êðàšåâèì ñðåäñòâèìà èçãðàäœà Äîìà ñâå÷àíî ¼å îòïî÷åëà 5. ¼óëà 1931. êàäà ¼å êðàš ïîëîæèî êàìåí òåìåšàö, à çàâðøåí ¼å ¼óëà 1933. Ó Äîìó ¼å áèëî ìåñòà çà îêî 300 ó÷åíèêà èç ñâèõ êðà¼åâà äðæàâå. Ïîðåä ñîáà çà ñïàâàœå, Äîì ¼å ðàñïîëàãàî áèáëèîòåêîì, äâîðàíîì çà öðòàœå, ó÷èîíèöàìà, àìáóëàíòîì, ôèñêóëòóðíîì ñàëîì, áàçåíîì, êóõèœîì è ïåðèîíèöîì. Çàäàòàê Äîìà ¼å áèî äà „ñâî¼å ïèòîìöå ðåäîâíå ó÷åíèêå ìóøêå ãèìíàçè¼å êðàšà Àëåêñàíäðà Ïðâîã âàñïèòà è ïðóæè èì äîáðî îïøòå îáðàçîâàœå ïðèìåœó¼ó
è íà¼áîšå âàñïèòíå ìåòîäå è ðàçâè¼à¼ó
è ó œèìà çäðàâî è ñíàæíî ¼óãîñëîâåíñêî íàöèîíàëíî îñå
àœå.” Ôîòîãðàôè¼à Ïðîñïåêò Äîì êðàšà Àëåêñàíäðà Ïðâîã çà ó÷åíèêå ñðåäœèõ øêîëà, Áåîãðàä 1934. À£-66-1123-1446 242. ÎÄËÓÊÀ ÓÏÐÀÂÍÎà ÑÀÂÅÒÀ Î ÎÑÂÅ
ÅŒÓ ÄÎÌÀ ÊÐÀŠÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ ÏÐÂÎà ÇÀ Ó×ÅÍÈÊÅ ÑÐÅÄŒÈÕ ØÊÎËÀ Ó ÁÅÎÃÐÀÄÓ, 18. ÍÎÂÅÌÁÀÐ 1933. Óïðàâà Äîìà ¼å äîíåëà îäëóêó äà ñå îñâå
åœå Äîìà îáàâè 17. äåöåìáðà 1933. è ðåøèëà äà óçìå êðàšåâ ðîåíäàí çà ñëàâó Äîìà. Îäëóêà À£-74-339/709

Ñïîìåíèê Íåçíàíîì ¼óíàêó íà Àâàëè

243

102

243. ÑÒÀÐÈ ÑÏÎÌÅÍÈÊ ÍÅÇÍÀÍÎÌ £ÓÍÀÊÓ ÍÀ ÀÂÀËÈ ÏÎÄÈÃÍÓÒ 1922. Ó çíàê çàõâàëíîñòè ðàòíèöèìà êî¼è ñó ïîãèíóëè çà ñëîáîäó æèòåšè ïîäàâàëñêèõ ñåëà ïîäèãëè ñó ñïîìåíèê Íåçíàíîì ¼óíàêó íà Àâàëè, íà ìåñòó ãäå ¼å íàåí ãðîá íåïîçíàòîã ñðïñêîã âî¼íèêà òðå
åã ïîçèâà, ïàëîã ó òîêó îäáðàíå Áåîãðàäà 1915. ãîäèíå. Ñïîìåíèê ¼å 1. ¼óíà 1922. ó ïðèñóñòâó ÷ëàíîâà âëàäå è èçàñëàíèêà êðàšà Àëåêñàíäðà, ãåíåðàëà Ñòåâàíà ÕàŸè
à, îòêðèî ïðåäñåäíèê Íàðîäíå ñêóïøòèíå Èâàí Ðèáàð êî¼è ¼å òîì ïðèëèêîì ðåêàî: „Íåçíàíè ¼óíà÷å! Òâî¼ ãðîá è òâî¼å ìðòâî òåëî ëåæè îâäå íà âðõó ëåïå Àâàëå. Ó òâîì ãðîáó ñèìáîëèçîâàíà ¼å óñïîìåíà è ïîíîñ íà ñâå ïàëå íåçíàíå ¼óíàêå. Òâî¼ ãðîá çàñèïà
å öâå
åì çàõâàëíî ïîòîìñòâî êî¼å
å íàðî÷èòî çàòî ïîñå
èâàòè Àâàëó è íà òâîì ãðîáó íà
è
å âîšå è ñíàãå ó ðàäó çà äîáðî îòàŸáèíå è íàðîäà.” Ïîñëå ïðåíîñà êîñòè¼ó ó êðèïòó íîâîã ñïîìåíèêà Íåçíàíîã ¼óíàêà 1938, ñòàðè ñïîìåíèê ¼å ïðåíåò ó ïîðòó öðêâå ó Áåëîì Ïîòîêó. Ôîòîãðàôè¼à Ñ. Æèâàíîâè
, Ñïîìåíèê íåçíàíîì ¼óíàêó íà Àâàëè, Áåîãðàä 1968.

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

244. ÊÐÀŠ ÁÎÐÈÑ È ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÎÄÀ£Ó ÏÎØÒÓ ÍÅÇÍÀÍÎÌ £ÓÍÀÊÓ ÍÀ ÀÂÀËÈ, 12. ÄÅÖÅÌÁÀÐ 1933. Òîêîì çâàíè÷íå ïîñåòå Áåîãðàäó áóãàðñêè êðàš ¼å ó ïðàòœè ¼óãîñëîâåíñêîã êðàšà ïîëîæèî âåíàö íà ãðîá Íåçíàíîã ¼óíàêà. Ñïîìåíèê ¼å ïðåäñòàâšàî ñèìáîëè÷íî ìåñòî îäàâàœà ïî÷àñòè ñâèì ðàòíèöèìà ïàëèì çà ñëîáîäó è áèî ¼å ìåñòî õîäî÷àø
à ãäå ñó äîëàçèëå ïîëèòè÷êå è âî¼íå ìèñè¼å ñòðàíèõ äðæàâà, äåëåãàöè¼å ðàçíèõ äðóøòàâà, óäðóæåœà è óñòàíîâà, êàî è à÷êå åêñêóðçè¼å. Ôîòîãðàôè¼à Zeitblick, 16. äåöåìáàð 1933. À£-38-752-931 245. ÑÐÅÄŒÎÂÅÊÎÂÈ ÃÐÀÄ ÆÐÍΠÍÀ ÀÂÀËÈ, 15. £ÓË 1929. Òâðàâà ¼å ïîðóøåíà äà áè íà òîì ìåñòó êðàš Àëåêñàíäàð ïîäèãàî ñïîìåíèê Íåçíàíîì ¼óíàêó. Ðóøåœå óòâðåœà ïî÷åëî ¼å 18. àïðèëà 1934. êàäà ¼å ó ïðèñóñòâó êðàšà åêñïëîçèâ àêòèâèðàî êíåæåâè
Àëåêñàíäàð, íà¼ñòàðè¼è ñèí êíåçà Ïàâëà. Îä åêñïëîçè¼å „îñåòèî ñå ¼àê ïîòðåñ, à íåïîñðåäíî çàòèì ãóñò îáëàê äèìà è ïðàøèíå îáàâè ðóøåâèíå. Çà âðåìå îâå ïî¼àâå êðàš ðå÷å ìëàäîì êíåçó: Ãëåäà¼, ãëåä༠øòà ñè óðàäèî.” Ôîòîãðàôè¼à À£-ÎÇÔ-74-8 246. ÈÇÂÅØÒÀ£ Î ÏÎËÀÃÀŒÓ ÊÀÌÅÍÀ ÒÅÌÅŠÖÀ ÑÏÎÌÅÍÈÊÀ ÍÅÇÍÀÍÎÌ £ÓÍÀÊÓ ÍÀ ÀÂÀËÈ, 28. £ÓÍ 1934. Ïîñëå îñâå
åœà êðàš Àëåêñàíäàð ¼å óãðàäèî ïîâåšó è ñà òðè óäàðöà ñðåáðíèì ÷åêè
åì ïîëîæèî êàìåí òåìåšàö. Ó ïîâåšè ¼å íàïèñàî: „Âî èì¼à îöà è ñèíà è ñâà¼òàãî äóõà, Ìè Àëåêñàíäàð I, ïîëîæèñìî íà Âèäîâäàí 28/15. ¼óíà 1934. êàìåí òåìåšàö ñïîìåíèêà Ñðïñêîì íåçíàíîì ¼óíàêó ïîãèíóëîì ó ðàòîâèìà 1912. äî 1918. çà îñëîáîåœå è ó¼åäèœåœå £óæíèõ Ñëîâåíà. Îâ༠ñïîìåíèê êàî ñâî¼ó çàäóæáèíó ïîäèæåìî ïî ïðî¼åêòó ñêóëïòîðà Èâàíà Ìåøòðîâè
à çà âå÷àí ïîìåí èçãèíóëèì ðàòíèì äðóãîâèìà è çà ñâåòàî ïðèìåð áóäó
èì ïîêîšåœèìà £óãîñëîâåíñêèì. Àìèí. Ó íàøåì ïðåñòîíîì ãðàäó Áåîãðàäó, ëåòà Ãîñïîäœåã 1934. íà Âèäîâäàí, Àëåêñàíäàð.” Ïîòîì ñå ïðîòà Ïîïîâè
îáðàòèî êðàšó, ñâèòè, âî¼íèöèìà è íàðîäó èñòàêàâøè äà „êðàš Àëåêñàíäàð ïîäèæå ñïîìåíèê âå÷èòå çàõâàëíîñòè íàðîäíå íàøå Íåçíàíîì £óíàêó êàî ïðåäñòàâíèêó ñâèõ áîðàöà èçãèíóëèõ íà áî¼íèì ïîšèìà, ÷è¼è ñó ãðîáîâè ðàñòóðåíè øèðîì öåëîã ñâåòà, èëè ïî÷èâà¼ó ó ïó÷èíàìà ìîðñêèì.” Èçâåøò༠Íàðîäíå íîâèíå, 30. ¼óí 1934. À£-335-9/6

103

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

247. ÀÂÈÎÍÑÊÈ ÑÍÈÌÀÊ ÃÐÀÄÈËÈØÒÀ ÑÏÎÌÅÍÈÊÀ ÍÅÇÍÀÍÎÌ £ÓÍÀÊÓ ÍÀ ÀÂÀËÈ ÏÐÈËÈÊÎÌ ÎÑÂÅ
ÅŒÀ ÊÀÌÅÍÀ ÒÅÌÅŠÖÀ, 28. £ÓÍ 1934. Ïîñëå ðóøåœà Æðíîâà íèâåëèñàí ¼å òåðåí è ôîðìèðàíà òðàñà áóäó
åã ñïîìåíèêà, à çàòèì ñó èñêîïàíè òåìåšè ÷è¼å ¼å áåòîíèðàœå îòïî÷åëî ïîñëå ïîëàãàœà êàìåíà òåìåšöà. Êðàš ¼å ó ïðàòœè êíåçà Ïàâëà 25. ñåïòåìáðà 1934. îáèøàî ðàäîâå íà Àâàëè „è íàðî÷èòî ñå äóãî çàäðæàâà, ñâàêà ãà ñèòíèöà çàíèìà.” Ñïîìåíèê ¼å çàâðøåí íåêîëèêî ãîäèíà ïîñëå ïîãèáè¼å êðàšà Àëåêñàíäðà è, íà Âèäîâäàí1938, óç ó÷åø
å âî¼ñêå è íàðîäà, ïðåíåòå ñó êîñòè Íåçíàíîã ¼óíàêà èç ñòàðîã ãðîáà ó êðèïòó íîâîã ñïîìåíèêà, íà êîìå ¼å ñòà¼àî íàòïèñ „Àëåêñàíäàð I – êðàš £óãîñëàâè¼å Íåçíàíîì ¼óíàêó.” Ôîòîãðàôè¼à À£-ÎÇÔ-74-8 Ïðèâàòíî âëàñíèøòâî

247

ÁÀËÊÀÍ ÁÀËÊÀÍÑÊÈÌ ÍÀÐÎÄÈÌÀ Êîíôåðåíöè¼à ìèðà ó Ïàðèçó 248. ÆÎÐÆ ÊËÅÌÀÍÑÎ Ïðåäñåäíèê ôðàíöóñêå âëàäå è ïðåäñåäàâà¼ó
è Êîíôåðåíöè¼å ìèðà ó Ïàðèçó Æîðæ Êëåìàíñî, çáîã óïîðíîñòè, æèëàâîñòè è ïðèìåíå îøòðèõ ìåòîäà ó äèïëîìàòñêèì êðóãîâèìà áèî ¼å ïîçíàò êàî „òèãàð.” Êëåìàíñî êàî è âå
èíà ôðàíöóñêèõ ïîëèòè÷àðà, äðæàî ñå ïðåìà Êðàšåâèíè ÑÕÑ ÷àñ áëàãîíàêëîíî, à ÷àñ îøòðî. Ôðàíöóñêà, èàêî ðàòíè ñàâåçíèê Ñðáè¼å, íè¼å áèëà çàøòèòíèê Êðàšåâèíå ÑÕÑ íà Êîíôåðåíöè¼è ìèðà. Ôîòîãðàôè¼à À£-ÎÇÔ-74-1

248

104

249. ÄÅËÅÃÀÖÈ£À ÊÐÀŠÅÂÈÍÅ ÑÕÑ ÍÀ ÊÎÍÔÅÐÅÍÖÈ£È ÌÈÐÀ Ó ÏÀÐÈÇÓ 1919. Äåëåãàöè¼ó ñó ñà÷èœàâàëè: ïðîôåñîð Èâàí Æîãëåð, ìèíèñòàð èíîñòðàíèõ äåëà Àíòå Òðóìáè
, ãåíåðàë Ïåòàð Ïåøè
, ïîñëàíèê ó Ïàðèçó Ìèëåíêî Âåñíè
è ïðåäñåäíèê Äåëåãàöè¼å Íèêîëà Ïàøè
. Èìåíîâàœåì Æîãëåðà, êî¼è ¼å áèî ìèíèñòàð ó àóñòðîóãàðñêî¼ âëàäè, óãëåä Äåëåãàöè¼å ïðåä ñàâåçíèöèìà çíàòíî ¼å óìàœåí. Äåëåãàöè¼à ¼å íà Êîíôåðåíöè¼è, äî êðà¼à ìà¼à 1919, áèëà ñà îãðàíè÷åíèì ìàíäàòîì, ò¼. êàî äåëåãàöè¼à Ñðáè¼å. Êîíôåðåíöè¼à ¼å äåëåãàöè¼ó íàçèâàëà ñðïñêîì, à îâà ñå ïîíàøàëà è ðàäèëà êàî Äåëåãàöè¼à ÊÑÕÑ. Ó òîêó ïðèïðåìà çà ïîòïèñèâàœå Âåðñà¼ñêîã óãîâîðà Êîíôåðåíöè¼à ìèðà ïðèçíàëà ¼å ïðèñóñòâî

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

äåëåãàöè¼å ÊÑÕÑ. Äåëåãàöè¼à ¼å äåëèëà ñóäáèíó ñâèõ ìàëèõ äðæàâà, áåç îáçèðà íà òî øòî ¼å ÊÑÕÑ áèëà ïðèçíàòà êàî ñàâåçíèöà. Âðõîâíè ñàâåò îäëó÷èâàî ¼å ñâå ñàì, à çà ðåøàâàœå ïî¼åäèíèõ ïèòàœà ôîðìèðàíå ñó êîìèñè¼å êî¼å ñó ñàñëóøàâàëå çàõòåâå ïî¼åäèíèõ äåëåãàöè¼à. Ôîòîãðàôè¼à Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 4, 5. ìàðò 1919. 250. ÂÓÄÐÎ ÂÈËÑÎÍ Ïðåäñåäíèê ÑÀÄ è øåô àìåðè÷êå äåëåãàöè¼å, àíãàæîâàî ñå íà Êîíôåðåíöè¼è ìèðà ó ðåøàâàœó ñïîðíèõ ïèòàœà, àëè íè¼å èñòðà¼àî íà ñâî¼èì íà÷åëèìà è ïîä ïðèòèñêîì Èòàëè¼å ïîïóñòèî ¼å ïðè ðåøàâàœó ¼àäðàíñêîã ïèòàœà. Äîê ¼å ÊÑÕÑ ó ïðâî¼ ïîëîâèíè 1919. èìàëà çàøòèòíèêà ó ëè÷íîñòè ïðåäñåäíèêà è Äåëåãàöè¼å ÑÀÄ, ó äðóãî¼ ïîëîâèíè òå ãîäèíå äîøëî ¼å äî óäàšàâàœà, à ïî÷åòêîì 1920. ÊÑÕÑ ¼å îñòàëà áåç çàøòèòíèêà íà Êîíôåðåíöè¼è ìèðà. Ôîòîãðàôè¼à À£-94-1-27 251. ÐÅÃÅÍÒ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ Ó ÀÓÄÈ£ÅÍÖÈ£È ÊÎÄ ÂÈËÑÎÍÀ, ÏÀÐÈÇ 10. ÔÅÁÐÓÀÐ 1919. Ïðèëèêîì àóäè¼åíöè¼å ðåãåíò ñå çàõâàëèî ïðåäñåäíèêó øòî ñó Ѽåäèœåíå Àìåðè÷êå Äðæàâå áèëå ïðâà âåëèêà ñèëà êî¼à ¼å ïðèçíàëà Êðàšåâñòâî ÑÕÑ êàî è íà ìîðàëíî¼ è ìàòåðè¼àëíî¼ ïîìî
è. Ïîñëå ðàçãîâîðà ïðåñòîëîíàñëåäíèêà Àëåêñàíäðà ñà àìåðè÷êèì ïðåäñåäíèêîì Âèëñîíîì ÑÀÄ ñó è çâàíè÷íî 10. ôåáðóàðà 1919. ïðèçíàëå Êðàšåâèíó ÑÕÑ. Êðàšåâèíó ÑÕÑ ïðèçíàëå ñó Ãð÷êà, Øâà¼öàðñêà, Íîðâåøêà, ×åõîñëîâà÷êà. Âåëèêà Áðèòàíè¼à ïðèçíàëà ¼å ÊÑÕÑ 1. à Ôðàíöóñêà 6. ¼óíà 1919. Êîëåêòèâíî ïðèçíàœå ÊÑÕÑ ñòèãëî ¼å ïîòïèñèâàœåì Âåðñà¼ñêîã óãîâîðà. Àóñòðè¼à ¼å ïðèçíàëà ÊÑÕÑ Ñåíæåðìåíñêèì óãîâîðîì, Áóãàðñêà Íå¼ñêèì óãîâîðîì, Âàòèêàí ó íîâåìáðó 1919, Ìààðñêà Òðè¼àíîíñêèì óãîâîðîì, à Èòàëè¼à Ðàïàëñêèì óãîâîðîì.

249

Òåëåãðàì À£-80-10-48/862 252. £ÓÃÎÑËÎÂÅÍÑÊÈ ÇÀÕÒÅÂÈ ÍÀ ÌÈÐÎÂÍΣ ÊÎÍÔÅÐÅÍÖÈ£È Ó ÏÀÐÈÇÓ, 1919 Ïðåìà êîíöåïöè¼è ãåíåðàëà Ïåòðà Ïåøè
à ãðàíèöó ïðåìà Áóãàðñêî¼ òðåáàëî ¼å ïîìåðèòè íà èñòîê çà 6 äî 60 êì òàêî äà ó ñàñòàâ ÊÑÕÑ óó äîëèíà Ñòðóìå ñà ëåâîì îáàëîì îâå ðåêå è ãðàäîâè Ïåðíèê, Ïåòðè÷, Äðàãîìàí, Àðà÷ è Âèäèí. Ãðàíèöà ïðåìà Ðóìóíè¼è òðåáàëî ¼å äà òå÷å îêî 25 êì èñòî÷íî îä Áåëå Öðêâå è íåøòî âèøå îä 30 êì èñòî÷íî îä Âðøöà è Òåìèøâàðà, à è Àðàä áè îñòàî ÊÑÕÑ.

250

105

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

Àðõèâ ÑÖÃ

Ãðàíèöà ïðåìà Ìààðñêî¼ òðåáàëî ¼å äà ñå îäðåäè òàêî äà Ñåãåäèí, Áà¼à, Ïå÷ó¼, Ñèãåò è Ïðåêîìóð¼å ïðèïàäíó ÊÑÕÑ. Ïðåìà Àóñòðè¼è ãðàíèöà ¼å òðåáàëî äà èäå Ìóðîì, à çàòèì ëèíè¼îì êî¼à Êîðóøêó è Øòà¼åðñêó ñà Öåëîâöåì è Áåšàêîì îñòàâšà ÊÑÕÑ. Ïðåìà Èòàëè¼è ãðàíèöà áè èøëà 10 äî 30 êì çàïàäíî îä Ñî÷å è Ãîðèöå, Òðæè÷ è Òðñò ïðèïàëè áè ÊÑÕÑ. Ïðåìà Àëáàíè¼è ãðàíèöó áè ÷èíèëè Äðèì è Öðíè Äðèì, Ñêàäàð è öåëî Îõðèäñêî ¼åçåðî òðåáàëî ¼å äà ïðèïàäíå ÊÑÕÑ. Ïðåìà Ãð÷êî¼ ãðàíèöó ¼å òðåáàëî îäðåäèòè òàêî äà öåëî Ïðåñïàíñêî ¼åçåðî ïðèïàäíå ÊÑÕÑ. Ãåíåðàë Ïåøè
¼å ñâî¼å ñòàâîâå îáðàçëàãàî åòíè÷êèì, èñòîðè¼ñêèì, ñòðàòåãè¼ñêèì è ïîëèòè÷êèì ðàçëîçèìà. Ïèòàœå ðàçãðàíè÷åœà ÊÑÕÑ ñà ñóñåäíèì äðæàâàìà ðåøåíî ¼å ìèðîâíèì óãîâîðèìà è ñïîðàçóìèìà – ñà Àóñòðè¼îì Ñåíæåðìåíñêèì óãîâîðîì 10. ñåïòåìáðà 1919, Áóãàðñêîì Íå¼ñêèì óãîâîðîì 27. íîâåìáðà 1919, Ìààðñêîì Òðè¼àíîíñêèì óãîâîðîì 4. ¼óíà 1920, Ðóìóíè¼îì îäëóêîì Òàðäè¼åîâå êîìèñè¼å î ïîäåëè Áàíàòà è Ïðîòîêîëîì îä 24. íîâåìáðà 1923, Àëáàíè¼îì Ïàðèñêèì çàêšó÷öèìà 9. íîâåìáðà 1921. è áèëàòåðàëíèì ñïîðàçóìîì 6. àâãóñòà 1925. Êàðòà Èâàí Áîæè
, Ñèìà èðêîâè
, Ìèëîðàä Åêìå÷è
, Âëàäèìèð Äåäè¼åð, Èñòîðè¼à £óãîñëàâè¼å, Áåîãðàä 1972. 253. ÇÀÏÈÑÍÈÊ ÑÀ ÑÅÄÍÈÖÅ ÌÈÍÈÑÒÀÐÑÊÎà ÑÀÂÅÒÀ ÍÀ ÊΣΣ £Å ÐÀÑÏÐÀŠÀÍÎ ÏÈÒÀŒÅ Î ÏÎÒÏÈÑÈÂÀŒÓ ÑÅÍÆÅÐÌÅÍÑÊÎà ÓÃÎÂÎÐÀ Î ÌÈÐÓ È ÓÃÎÂÎÐÀ Î ÌÀŒÈÍÀÌÀ, 20. ÑÅÏÒÅÌÁÀÐ 1919. Çáîã îäðåäáè î çàøòèòè ìàœèíà âëàäà Êðàšåâèíå ÑÕÑ íàëîæèëà ¼å Äåëåãàöè¼è äà íå ïîòïèøå Ñåíæåðìåíñêè óãîâîð è óãîâîð î ìàœèíàìà, ïîäíåëà îñòàâêó è óïóòèëà Äåëåãàöè¼è òåëåãðàì: „Íàñëåäíèê ïðåñòîëà æåëè äà ãîñïîäà Ïàøè
è Òðóìáè
îäìàõ äîó ó Áåîãðàä íà ðåôåðèñàœå.” Ïîä ïðåäñåäíèøòâîì ðåãåíòà Àëåêñàíäðà îäðæàíå ñó 20. è 21. ñåïòåìáðà 1919. ñåäíèöå âëàäå íà êî¼èìà ¼å ðàñïðàâšàíî î ïîòïèñèâàœó Ñåíæåðìåíñêîã óãîâîðà. Ïàøè
¼å èçëîæèî ñâå ôàçå êðîç êî¼å ¼å ïðîøëî ïèòàœå î ïîòïèñèâàœó Óãîâîðà î ìèðó ñà Àóñòðè¼îì. Íà ïèòàœå ðåãåíòà Àëåêñàíäðà „Øòà íàñ î÷åêó¼å, àêî óãîâîð íå áè ïîòïèñàëè, ã. Ïàøè
îäãîâàðà äà áè íàì ñå îíäà íàïàêîñòèëî íà äðóãèì ìåñòèìà, íà¼âèøå ó ¼àäðàíñêîì ïèòàœó, ìàœå ó ïèòàœó ãðàíèöà ïðåìà Ìààðñêî¼, ìîæåìî ëàêî áèòè óöåœåíè êîä Àëáàíè¼å ãäå áè íàñ ó íàøèì çàõòåâèìà ñà÷åêàëè (¼åð ìè òðàæèìî êàî ãðàíèöó Äðèì, ¼åäàí è äðóãè, ñ íåêèì ìàëèì èñïðàâêàìà) è îíäà áè íàì ðåêëè äà ìè íå îñèãóðàâàìî ìàœèíå è äà íàì çáîã òîãà íå äàäó òî ãäå æèâå Àëáàíöè, à óç òî ¼îø êîä ïèòàœà Öðíå Ãîðå ìîæåìî áèòè óöåœåíè îä Èòàëè¼å.” Ïîñëå Ïàøè
à Òðóìáè
¼å „èçëîæèî óîïøòå íàø ïîëîæ༠ó Ïàðèçó ó êàêâèì ïðèëèêàìà è êàêâî¼ àòìîñôåðè ñå òàìî ðàäè.” Çàïèñíèê À£-138-20/102–105

106

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

254. ÇÀÏÈÑÍÈÊ ÑÀ ÑÅÄÍÈÖÅ ÌÈÍÈÑÒÀÐÑÊÎà ÑÀÂÅÒÀ ÍÀ ÊΣΣ £Å ÍÀÑÒÀŠÅÍÀ ÐÀÑÏÐÀÂÀ Î ÏÎÒÏÈÑÈÂÀŒÓ ÑÅÍÆÅÐÌÅÍÑÊÎà ÓÃÎÂÎÐÀ Î ÌÈÐÓ È ÓÃÎÂÎÐÀ Î ÌÀŒÈÍÀÌÀ, 21. ÑÅÏÒÅÌÁÀÐ 1919. Íà ñåäíèöè îäðæàíî¼ 21. ñåïòåìáðà ïîä ïðåäñåäíèøòâîì ðåãåíòà Òðóìáè
¼å çàâðøèî ðåôåðèñàœå, à çàòèì ñó ñâî¼å ñòàâîâå ó âåçè ïîòïèñèâàœà Ñåíæåðìåíñêîã óãîâîðà èçíåëè Ðèáàðæ, Ñëîáîäàí £îâàíîâè
, Ñìîäëàêà è ó äèñêóñè¼è ó÷åñòâîâàëè ìèíèñòðè Ñâåòîçàð Ïðèáè
åâè
, Ïàâëå Ìàðèíêîâè
è äð Êðàìåð. Ïîâîäîì îäðåäáè î çàøòèòè ìàœèíà Íèêîëà Ïàøè
, ïðåäñåäíèê Äåëåãàöè¼å ÑÕÑ, óïóòèî ¼å ïèñìî ïðåäñåäíèêó Êîíôåðåíöè¼å. Ó îäãîâîðó Æîðæ Êëåìàíñî ¼å 12. íîâåìáðà ñàîïøòèî äà ñå òåêñò óãîâîðà íå ìîæå ìåœàòè, ¼åð ¼å ïîòïèñàí îä ãëàâíèõ ñèëà è äà ñå óãîâîðîì î çàøòèòè ìàœèíà èñöðïšó¼å öèš ÷ëàíà 51 Ñåíæåðìåíñêîã óãîâîðà. Çàõòåâ âëàäå ÑÕÑ î èçóçå
ó òåðèòîðè¼å Êðàšåâèíå Ñðáè¼å îä îäðåäàáà îâîã óãîâîðà Âðõîâíè ñàâåò íè¼å óñâî¼èî. Çàïèñíèê À£-138-20/122–130 255. ÐÅÃÅÍÒ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÊÀÐÀ€ÎЀÅÂÈ
Ïðåñòîëîíàñëåäíèê ¼å ó ñâàêîäíåâíî¼ îôèöèðñêî¼ óíèôîðìè: øà¼êà÷à ñà øèðìîì, øèœåë, áëóçà, ÷àêøèðå, ñàášà è ðóêàâèöå. Íîâîñòâîðåíî¼ äðæàâè Êðàšåâèíå ÑÕÑ ïîðåä äèïëîìàòñêå áîðáå çà ìåóíàðîäíî ïðèçíàœå ïðåäñòî¼àëî ¼å ðàçãðàíè÷åœå ñà ñóñåäèìà è ðåøàâàœå äðóãèõ ñïîðíèõ ïèòàœà ðàäè êî¼èõ ¼å ðåãåíò äâà ïóòà äîëàçèî ó Ïàðèç çà âðåìå Êîíôåðåíöè¼å ìèðà. Ó ôåáðóàðó 1919. ðàçãîâàðàî ¼å ñà Êëåìàíñîîì, Âèëñîíîì, Ïîåíêàðåîì, Ïèøîíîì, Âåíèçåëîñîì, Áåíåøîì è äðóãèìà. £åäíî îä ïèòàœà çà êî¼å ðåøàâàœå ¼å ÊÑÕÑ áèëà çàèíòåðåñîâàíà áèëî ¼å íàïëàòà ðàòíå øòåòå. Íà ñåäíèöè âëàäå 28. íîâåìáðà 1919. îäëó÷åíî ¼å äà ó Ïàðèç îòïóòó¼å ïðåñòîëîíàñëåäíèê „Òå äà îí ëè÷íî äå¼ñòâó¼å äà ñå ïèòàœå î ðàòíî¼ øòåòè Ñðáè¼å ðåøè ïðàâè÷íè¼å.” Ïî äîëàñêó ó Ïàðèç, ðåãåíò ¼å èç¼àâèî: „Ìî¼à âëàäà èñòî êîëèêî è ¼àâíî ìíåœå çåìšå, ñìàòðàëè ñó äà ¼å ïîòðåáíî, ïîðåä îíîãà øòî ñó âëàäà è äåëåãàöè¼à ó÷èíèëè çà ìèð, äà è ¼à ñà ñâî¼å ñòðàíå è ñâî¼èì íåïîñðåäíèì ïðèñóñòâîì îá¼àñíèì ïðè¼àòåšèìà è ñàâåçíèöèìà äà íå òðåáà çàõòåâàòè îä íàðîäà íîâîã êðàšåâñòâà äà ïîòïèøå îáàâåçå, êî¼å ñó èçíåòå ó ïîñëåäœåì òðåíóòêó çà íàø ïîòïèñ. Ìåó œèìà ïîñòî¼è ¼åäíî î ðåïàðàöè¼àìà êî¼å íåïîñðåäíî èìà ò༠êàðàêòåð.” Êîíôåðåíöè¼à ìèðà ó Ïàðèçó ¼å äåëèìè÷íî óáëàæèëà îäðåäáå ó âåçè ñà íàêíàäîì øòåòà è êîíòðèáóöè¼îì. Êðàšåâèíè ÑÕÑ îäîáðåí ¼å àâàíñíè çà¼àì. Äåëåãàöè¼à Êðàšåâèíå ÑÕÑ ¼å 5. äåöåìáðà 1919. ïîòïèñàëà Ñåíæåðìåíñêè óãîâîð î ìèðó, Ïðîòîêîë è Äåêëàðàöè¼ó, Óãîâîð èçìåó ãëàâíèõ ñèëà ñàâåçíè÷êèõ è äðæàâå Ñðáà, Õðâàòà è Ñëîâåíàöà (î ìàœèíàìà), Ïîãîäáó î îáðà÷óíàâàœó

255

107

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

íàêíàäà øòåòà, óêîëèêî ñå òè÷å Èòàëè¼å, êàî è Ïîãîäáó î êîíòðèáóöè¼è çà òðîøêîâå îêî îñëîáîåœà òåðèòîðè¼à íåêàäàøœå Àóñòðîóãàðñêå ìîíàðõè¼å. Òðè äàíà êàñíè¼å ïîòïèñàíà ¼å Äåêëàðàöè¼à î èçìåíàìà ïîãîäáå î êîíòðèáóöè¼è è Äåêëàðàöè¼à î èçìåíè ïîãîäáå î îáðà÷óíàâàœó íàêíàäå øòåòà. Ôîòîãðàôè¼à À£-ÎÇÔ-74-1

Ìàëà Àíòàíòà 256. CONVENTION D’ALLIANCE DEFENSIVE ENTRE LA ROUMANIE ET LE ROYAUME DES SERBES, CROATES ET SLOVENES SIGNEE A BELGRADE, LE 7 JUIN 1921. Çàêšó÷èâàœåì Êîíâåíöè¼å î îäáðàìáåíîì ñàâåçó èçìåó Êðàšåâèíå Ðóìóíè¼å è Êðàšåâèíå ÑÕÑ ó Áåîãðàäó 7. ¼óíà 1921. çàâðøåíî ¼å ôîðìèðàœå Ìàëå Àíòàíòå. Íàñòàëà ¼å íà îñíîâó áèëàòåðàëíèõ îäáðàìáåíèõ êîíâåíöè¼à êî¼å ñó Êðàšåâèíà ÑÕÑ, Ðåïóáëèêà ×åõîñëîâà÷êà è Êðàšåâèíà Ðóìóíè¼à çàêšó÷èëå 1920. è 1921. ãîäèíå. Ãëàâíè öèš Ìàëå Àíòàíòå ¼å áèî äà ñå îäðæå ìèð è ñòàœå ñòâîðåíè Òðè¼àíîíñêèì óãîâîðîì è ñïðå÷àâàœå ðåñòàóðàöè¼å Õàáçáóðøêå ìîíàðõè¼å. Êîíâåíöè¼à À£-334-17-48/12-13 257. ÌÈÒÈÍà ÁÅÎÃÐÀÄÑÊÈÕ ÑÒÓÄÅÍÀÒÀ ÏÐÎÒÈ ÊÀÐËÀ ÕÀÁÇÁÓÐÃØÊÎÃ, 26. ÎÊÒÎÁÀÐ 1921. Ïðåä Çàãðåáà÷êèì óíèâåðçèòåòîì îäðæàí ¼å 23. îêòîáðà 1921. âåëèêè ïðîòåñòíè çáîð àêàäåìñêå îìëàäèíå íà êîìå ñó ãîâîðíèöè òðàæèëè åíåðãè÷íå ìåðå âëàäå ïðîòèâ Õàáçáóðãîâàöà. Íà êðà¼ó çáîðà äîíåòà ¼å ðåçîëóöè¼à ó êî¼î¼ ñå íàãëàøàâà äà çàãðåáà÷êè ñòóäåíòè âèäå ó ïîâðàòêó Õàáçáóðãîâàöà ó Ìààðñêó íàïàä íà Êðàšåâèíó ÑÕÑ è òðàæèëè ñó îä âëàäå äà íà¼åíåðãè÷íè¼èì ìåðàìà îñó¼åòè îñòâàðåœå íîâå Êàðëîâå ïóñòîëîâèíå. Ïîñëå çáîðà ñòóäåíòè ñó ó ïîâîðöè ïðîøëè çàãðåáà÷êèì óëèöàìà è äîøëè ïðåä ÷åõîñëîâà÷êè êîíçóëàò ãäå èì ñå îáðàòèî êîíçóë Ïàðà. Ïîòîì ñó ñòóäåíòè îòèøëè ïðåä àìåðè÷êè è èòàëè¼àíñêè êîíçóëàò. Ìèòèíã íà Òåðàçè¼àìà îäðæàí ¼å 26. îêòîáðà ïðåä îãðîìíèì áðî¼åì ñòóäåíàòà è ãðààíà. Ó äîíåòî¼ ðåçîëóöè¼è ñå îñóó¼ó çëî÷èíà÷êå àâàíòóðå Êàðëà Õàáçáóðøêîã, ïðîòåñòó¼å ïðîòèâ ãàæåœà ìåóíàðîäíèõ óãîâîðà êî¼è ñó îñíîâà ñòàœà ó Åâðîïè è òðàæè åíåðãè÷íà àêöè¼à âëàäå. Ïîñëå ìèòèíãà âåëèêà ïîâîðêà ñòóäåíàòà îòèøëà ¼å äî ÷åõîñëîâà÷êîã è ðóìóíñêîã ïîñëàíñòâà. Óíèâåðçè-

108

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

òåòñêà îìëàäèíà ó Áåîãðàäó êàòåãîðè÷êè ¼å çàõòåâàëà äà ñå Ìààðñêà ðàçîðóæà è ñïðå÷å íîâè èñïàäè Õàáçáóðãîâàöà. Ôîòîãðàôè¼à Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 45, 10. íîâåìáàð 1921. 258. ÒÅËÅÃÐÀÌ Î ÌÅÐÀÌÀ ÇÀ ÑÏÐÅ×ÀÂÀŒÅ ÐÅÑÒÀÓÐÀÖȣŠÕÀÁÇÁÓÐÃÀ, 26. ÎÊÒÎÁÀÐ 1921. Çàñòóïíèê ïðåäñåäíèêà âëàäå Ìàðêî Òðèôêîâè
îáàâåøòàâà ïðåäñåäíèêà Íèêîëó Ïàøè
à î çà¼åäíè÷êî¼ àêöè¼è çåìàšà Ìàëå Àíòàíòå è ìåðàìà êî¼å òðåáà äà ïðåäóçìå Ìààðñêà êàêî áè ñå ñïðå÷èëà ðåñòàóðàöè¼à Õàáçáóðãîâàöà. Ïîøòî ñå Ôðàíöóñêà íè¼å ïðîòèâèëà ðåñòàóðàöè¼è Õàáçáóðøêå ìîíàðõè¼å, àóñòðè¼ñêè öàð è ìààðñêè êðàš Êàðëî IV Õàáçáóðøêè, îõðàáðåí òàêâèì ñòàâîì, òîêîì 1921. äâà ïóòà ¼å äîëàçèî ó Ìààðñêó ñ íàìåðîì äà ïðåóçìå âëàñò. Âëàäå çåìàšà Ìàëå Àíòàíòå ñó ðåàãîâàëå åíåðãè÷íî, èçâðøèëå äåëèìè÷íó ìîáèëèçàöè¼ó è îáàâåñòèëå âåëèêå ñèëå äà
å ïðåäóçåòè âî¼íó èíòåðâåíöè¼ó àêî Êàðëî IV ïîáåäè ñà ñâî¼èì ïðèñòàëèöàìà è ïðåóçìå âëàñò ó Ìààðñêî¼. Òåëåãðàì À£-138-22-90/560-561

257

259. Ó×ÅÑÍÈÖÈ ÊÎÍÔÅÐÅÍÖȣŠÌÀËÅ ÀÍÒÀÍÒÅ ÊÎÍÑÒÀÍÒÈÍÅÑÊÓ, ÄÓÊÀ, ÍÈÍ×È
, ÁÅÍÅØ, ÏÈËÖ È ÃÈÐÑ Ó ÏÐÀÃÓ, 26–28. ÀÂÃÓÑÒ 1922. Ïðâîì ðåäîâíîì çàñåäàœó Ìàëå Àíòàíòå ïðèñóñòâîâàëè ñó ìèíèñòðè èíîñòðàíèõ ïîñëîâà Ðóìóíè¼å, ÊÑÕÑ è ×åõîñëîâà÷êå. Äîãîâîðèëè ñó ñå äà íà Ñêóïøòèíè Äðóøòâà íàðîäà ïîäðæå ïðåäëîã çà ïîáîšøàœå åêîíîìñêîã ñòàœà Àóñòðè¼å, àëè äà íå äîçâîëå öàðèíñêó óíè¼ó èçìåó œå è Èòàëè¼å èëè œåíî ó¼åäèœåœå ñà Íåìà÷êîì, êàî è äà ïðèõâàòå ïðåäëîã çà ïðè¼åì Ìààðñêå ó Äðóøòâî íàðîäà. Ôîòîãðàôè¼à Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 38, 5. îêòîáàð 1922.

109

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

260. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ È ×ÅÕÎÑËÎÂÀ×ÊÈ ÏÐÅÄÑÅÄÍÈÊ ÌÀÑÀÐÈÊ Ó ÏÀÐÊÓ ÇÀÌÊÀ ËÀËÈ, 1. ÑÅÏÒÅÌÁÀÐ 1922. Ïîñëå Êîíôåðåíöè¼å Ìàëå Àíòàíòå Áåíåø è Ïàøè
ñó 31. àâãóñòà 1922. ó Ìàðè¼àíñêèì Ëàçíàìà ïîòïèñàëè óãîâîð î ñàâåçó èçìåó ÊÑÕÑ è Ðåïóáëèêå ×åõîñëîâà÷êå, êî¼è ¼å ïîðåä âî¼íå ïðåäâèàî ïîëèòè÷êó è äèïëîìàòñêó ñàðàäœó è ïðîøèðåœå åêîíîìñêî-ôèíàíñè¼ñêèõ âåçà. Òîêîì îäìîðà ó Ìàðè¼àíñêèì Ëàçíàìà êðàš Àëåêñàíäàð è êðàšèöà Ìàðè¼à áèëè ñó 1. è 2. ñåïòåìáðà ó ãîñòèìà êîä ÷åõîñëîâà÷êîã ïðåäñåäíèêà Òîìàøà Ìàñàðèêà, à îí èì ¼å 8. ñåïòåìáðà óçâðàòèî ïîñåòó ó Ìàðè¼àíñêèì Ëàçíàìà. Ôîòîãðàôè¼à Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 38, 5. îêòîáàð 1922. 261. £ÓÃÎÑËÎÂÅÍÑÊÈ ÌÈÍÈÑÒÀÐ ÈÍÎÑÒÐÀÍÈÕ ÏÎÑËÎÂÀ ÂΣÈÑËÀ ÌÀÐÈÍÊÎÂÈ
È ×ÅÕÎÑËÎÂÀ×ÊÈ ÌÈÍÈÑÒÀÐ ÈÍÎÑÒÐÀÍÈÕ ÏÎÑËÎÂÀ ÅÄÓÀÐÄ ÁÅÍÅØ Ó ØÒÐÁÑÊÎÌ ÏËÅÑÓ, £ÓÍ 1930.

260

Íà Êîíôåðåíöè¼è ó Øòðáñêîì Ïëåñó, îäðæàíî¼ îä 25. äî 27. ¼óíà 1930, ïîòïèñàí ¼å Äîïóíñêè ñïîðàçóì Óãîâîðà î ïðè¼àòåšñòâó è ñàâåçó èçìåó äðæàâà Ìàëå Àíòàíòå è îíà ¼å ó îðãàíèçàöèîíîì ñìèñëó äîáèëà íîâó ôîðìó. Ñïîðàçóìîì ¼å ðåãóëèñàí íà÷èí ðàäà è îäëó÷èâàœà è îäðååíî äà ñàâåç èñòóïà ¼åäèíñòâåíî íà ñïîšíîïîëèòè÷êîì ïëàíó, ÷èìå ñó çåìšå Ìàëå Àíòàíòå íàñòî¼àëå äà ïî¼à÷à¼ó âåçå è óïîòïóíå ïîëèòè÷êó ñàðàäœó è îäáðàíó çà¼åäíè÷êèõ èíòåðåñà. Ôîòîãðàôè¼à Ì. Âàíêó, Ìàëà Àíòàíòà 1920-1938, Òèòîâî Óæèöå 1969. 262. £ÓÃÎÑËÎÂÅÍÑÊÈ ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ È ÐÓÌÓÍÑÊÈ ÊÐÀŠ ÊÀÐÎË ÍÀ ÁÐÎÄÓ ÄÐÀÃÎÐ ÊÎÄ ÎÐØÀÂÅ, 4. ÌÀ£ 1931. Ó âðåìå çàñåäàœà Ìàëå Àíòàíòå ó Áóêóðåøòó, êî¼à ¼å îä 3. äî 5. ìà¼à 1931. ðàçìàòðàëà ìåóíàðîäíó ïîëèòè÷êó ñèòóàöè¼ó, ïèòàœå àóñòðè¼ñêî-íåìà÷êå öàðèíñêå óíè¼å è ñïðîâîåœå ñèñòåìà ïðåôåðåíöè¼àëíèõ öàðèíà ðàäè óáëàæàâàœà åêîíîìñêå êðèçå, ¼óãîñëîâåíñêè è ðóìóíñêè âëàäàð ñàñòàëè ñó ñå íà Äóíàâó è ðàçãîâàðàëè î àêòóåëíèì ïèòàœèìà. Ïîñëå Êîíôåðåíöè¼å, ó Áóêóðåøòó ¼å 11. ìà¼à çàêšó÷åíà Âî¼íà êîíâåíöè¼à èçìåó êðàšåâèíà Ðóìóíè¼å è £óãîñëàâè¼å è Ðåïóáëèêå ×åõîñëîâà÷êå ó öèšó îðãàíèçàöèîíîã ó÷âðø
åœà ñàâåçà ó ¼åäèíñòâåíó îðãàíèçàöè¼ó.

262

110

Ôîòîãðàôè¼à Ñâè¼åò, ãîä. 6, êœ. 11, áð. 21, 23. ì༠1931.

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

263. ÌÈÍÈÑÒÐÈ ÈÍÎÑÒÐÀÍÈÕ ÏÎÑËÎÂÀ ÅÄÓÀÐÄ ÁÅÍÅØ, ÁÎÃΊÓÁ £ÅÂÒÈ
È ÍÈÊÎËÀÅ ÒÈÒÓËÅÑÊÓ Ó ÂÐÅÌÅ ÊÎÍÔÅÐÅÍÖȣŠÌÀËÅ ÀÍÒÀÍÒÅ Ó ÁÅÎÃÐÀÄÓ, 18–19. ÄÅÖÅÌÁÀÐ 1932. Ìèíèñòðè Åäóàðä Áåíåø, Áîãîšóá £åâòè
è Íèêîëàå Òèòóëåñêó ñà äèïëîìàòàìà è íîâèíàðèìà ó ðóìóíñêîì ïîñëàíñòâó çà âðåìå Êîíôåðåíöè¼å. Ñàñòàíàê ó Áåîãðàäó èíèöèðàî ¼å êðàš Àëåêñàíäàð. Ìèíèñòðè ñó ðàçìàòðàëè îïøòó ïîëèòè÷êó ñèòóàöè¼ó, ïðîáëåì ðàçîðóæàœà è îäðæàâàœà ìèðà. Äîíåëè ñó îäëóêó äà Ìàëà Àíòàíòà óáóäó
å íàñòóïà êàî ¼åäèíñòâåíà ïîëèòè÷êà çà¼åäíèöà áåç êî¼å ñå âèøå íå ìîæå ðåøàâàòè íè¼åäíî ïèòàœå ó Ñðåäœî¼ Åâðîïè è îäëó÷èëè äà óñàâðøå îðãàíèçàöèîíó ôîðìó è äîíåñó ñòàòóò Ìàëå Àíòàíòå. Ôîòîãðàôè¼à Ñâè¼åò, ãîä. 8, êœ. 15, áð. 1, 1. ¼àíóàð 1933.

264

264. ÌÈÍÈÑÒÐÈ ÈÍÎÑÒÐÀÍÈÕ ÏÎÑËÎÂÀ ÍÈÊÎËÀÅ ÒÈÒÓËÅÑÊÓ, ÅÄÓÀÐÄ ÁÅÍÅØ È ÁÎÃΊÓÁ £ÅÂÒÈ
ÏÎÒÏÈÑÓ£Ó ÏÀÊÒ Î ÎÐÃÀÍÈÇÀÖÈ£È ÌÀËÅ ÀÍÒÀÍÒÅ Ó ÆÅÍÅÂÈ, 16. ÔÅÁÐÓÀÐ 1933. Ïàêò ñó ïîòïèñàëè ðóìóíñêè, ÷åõîñëîâà÷êè è ¼óãîñëîâåíñêè ìèíèñòðè èíîñòðàíèõ ïîñëîâà: Íèêîëàå Òèòóëåñêó, Åäóàðä Áåíåø è Áîãîšóá £åâòè
. Òðè äðæàâå ñó îáðàçîâàëå „¼åäíó âèøó ìåóíàðîäíó çà¼åäíèöó” ðàäè î÷óâàœà ìèðà è ¼à÷àœà åêîíîìñêèõ îäíîñà ñà ñâèì, à íàðî÷èòî ñà ñðåäœîåâðîïñêèì äðæàâàìà. Ôîòîãðàôè¼à Ì. Âàíêó, Ìàëà Àíòàíòà 1920–1938, Òèòîâî Óæèöå 1969. 265. ÇÀÊÎÍ Î ÏÀÊÒÓ Î ÎÐÃÀÍÈÇÀÖÈ£È ÌÀËÅ ÀÍÒÀÍÒÅ, 29. ÌÀÐÒ 1933. Ïîòïèñèâàœåì Ïàêòà î îðãàíèçàöè¼è Ìàëå Àíòàíòå, 16. ôåáðóàðà 1933. ó Æåíåâè, íàñòóïèî ¼å íîâ ïåðèîä ó ìåóíàðîäíîì äåëîâàœó ÷ëàíèöà ñàâåçà êî¼è ¼å ïîñòàî ïîëèòè÷êà óíè¼à äðæàâà ñà öèšåì îäðæàâàœà îïøòåã ìèðà è ñòàáèëèçàöè¼å ïðèëèêà ó Ñðåäœî¼ Åâðîïè. Ðàäè ñïîâîåœà òå ïîëèòèêå óñòàíîâšåí ¼å Ñòàëíè ñàâåò êàî óïðàâíè îðãàí è îñíîâàí ¼å Ïðèâðåäíè ñàâåò ñà çàäàòêîì äà „óñêëàó¼å ïðèâðåäíå èíòåðåñå” òðè¼ó äðæàâà. Çàêîí À£-72-40-159 266. ÂÅËÈÊÈ ÌÈÒÈÍà ÏÐÎÒÈ ÐÅÂÈÇȣŠÓÃÎÂÎÐÀ Î ÌÈÐÓ Ó ÁÅÎÃÐÀÄÓ ÊÎÄ ÊÍÅÆÅÂÎà ÑÏÎÌÅÍÈÊÀ, 29. ÌÀ£ 1933. Ó âðåìå ïðåãîâîðà âåëèêèõ ñèëà Èòàëè¼å è Íåìà÷êå, Ôðàíöóñêå è Âåëèêå Áðèòàíè¼å î ïîòïèñèâàœó ×åòâîðíîã ïàêòà, ó Áåîãðàäó ¼å Íàðîäíà îäáðàíà îðãàíèçîâàëà ìèòèíã íà êîìå ñó ãîâîðíèöè èç £óãîñëàâè¼å, Ðóìóíè¼å è ×åõîñëîâà÷-

266

111

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

êå èñòàêëè ëîøå ñòðàíå ðåâèçèîíèñòè÷êå ïîëèòèêå âåëèêèõ ñèëà è èçëîæèëè ñòàíîâèøòå äà ñå ãðàíèöå íå ìîãó ìåœàòè áåç ðàòà. Íà çàñåäàœó ó Ïðàãó îä 29. ìà¼à äî 1. ¼óíà 1933. Ìàëà Àíòàíòà ¼å çàóçåëà ñòàâ äà ×åòâîðíè ïàêò èìà âàæíîñò ñàìî çà ñèëå ïîòïèñíèöå è íàãëàñèëà äà çà œó ïèòàœå ðåâèçè¼å ãðàíèöå íå ïîñòî¼è. Àíòèðåâèçèîíèñòè÷êè çáîð ó îðãàíèçàöè¼è Íàðîäíå îäáðàíå óïóòèî ¼å ïîçäðàâíå òåëåãðàìå êðàšó Àëåêñàíäðó, ðóìóíñêîì êðàšó Êàðîëó Äðóãîì è ÷åõîñëîâà÷êîì ïðåäñåäíèêó Òîìàøó Ìàñàðèêó. Çáîð ¼å äîíåî ðåçîëóöè¼ó ó êî¼î¼ ¼å èñòàêíóòî äà ¼å ¼óãîñëîâåíñêè íàðîä ïîáîðíèê ìèðà è äà ñó ãðàíèöå êî¼å ¼å ñåáè îñèãóðàî îãðîìíèì æðòâàìà íåïðèêîñíîâåíå è íåîòóèâå, ïðîòèâè ñå ñâàêî¼ ïðîìåíè óãîâîðà î ìèðó è ðåøåí ¼å äà ñâî¼å è ãðàíèöå ñâî¼èõ ñàâåçíèêà áðàíè íå ñàìî ïðîòèâ îðóæàíîã íàïàäà íåãî è ïðîòèâ ñâàêå äèïëîìàòñêå èíòðèãå, îäëó÷íî îäáè¼à ñâàêè ïîêóø༠òóòîðñòâà è íå
å ïðèñòàòè äà ñå î œåìó îäëó÷ó¼å áåç œåãà. Ôîòîãðàôè¼à Ñâè¼åò, ãîä. 8, êœ. 15, áð. 24, 10. ¼óí 1933.

Áàëêàíñêè ñïîðàçóì 267. ÏÓÒ ÊÐÀŠÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ Ó ÁÓÊÓÐÅØÒ, ÅÂÑÊÈÍÎÃÐÀÄ, ÖÀÐÈÃÐÀÄ È ÊÐÔ, ÊÐÀ£ÅÌ ÑÅÏÒÅÌÁÐÀ È ÏÎ×ÅÒÊÎÌ ÎÊÒÎÁÐÀ 1933. ×ëàíàê ÖÏÁ-à î ïèñàœó äîìà
å è ñòðàíå øòàìïå ïîâîäîì êðàšåâå áàëêàíñêå òóðíå¼å ó öèšó çáëèæàâàœà áàëêàíñêèõ çåìàšà. Ðàäè ïðèïðåìå òåðåíà çà ñêëàïàœå ñïîðàçóìà êðàš ¼å ðàçãîâàðàî ñà ðóìóíñêèì êðàšåì Êàðîëîì è ñà œèì ïðèñóñòâîâàî ñàñòàíêó Ñòàëíîã ñàâåòà Ìàëå Àíòàíòå ó Ñèíà¼è îäðæàíîì îä 24. äî 27. ñåïòåìáðà 1933. Ïîñëå Ñèíà¼å ïîñåòèî ¼å áóãàðñêîã êðàšà Áîðèñà 3. îêòîáðà, òóðñêîã ïðåäñåäíèêà Êåìàë-ïàøó Àòàòóðêà 4. îêòîáðà, à 7. îêòîáðà ïîòïðåäñåäíèêà ãð÷êå âëàäå Êîíäèëèñà è ìèíèñòðà èíîñòðàíèõ ïîñëîâà Ìàêñèìîñà. Òèì ñàñòàíöèìà øòàìïà ¼å äàëà âåëèêè çíà÷༠è ñâè ñó èíèöè¼àòèâó êðàšà Àëåêñàíäðà îöåíèëè êàî ïðâîêëàñíè àêò çà îáåçáååœå ìèðà íà Áàëêàíó. ×ëàíàê À£-38-99-233

268

112

268. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ È ÊÅÌÀË-ÏÀØÀ ÀÒÀÒÓÐÊ Ó ÖÀÐÈÃÐÀÄÓ, 4. ÎÊÒÎÁÀÐ 1933. Òóðñêè ïðåäñåäíèê ó äðóøòâó êðàšà, ìèíèñòðà £àíêîâè
à (ëåâî), Òåôèê Ðóæäè Áå¼à (äåñíî) è îñòàëèõ, îäëàçè èç ïàëàòå Äîëìà Áàã÷å íà áðîä „Äóáðîâíèê” äà ïîçäðàâè êðàšèöó Ìàðè¼ó. Øåô Òóðñêå ¼å „ïðâè ïóò îä êàäà ¼å íà óïðàâè ñòóïèî íà ñòðàíó òåðèòîðè¼ó è òî íà òåðèòîðè¼ó £óãîñëàâè¼å ïîïåâøè ñå íà íàø

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

áðîä”. £óãîñëîâåíñêîì êðàšåâñêîì ïàðó ïðèðååí ¼å ñðäà÷àí äî÷åê è „òóðñêè çâàíè÷íè êðóãîâè è ¼àâíîñò óîïøòå èìàëè ñó ñòàëíî áðèãó äà íå ó÷èíå ñóâèøå ìàëî çà ëè÷íîñò Œ. Â. êðàšà, ïðåìà êîìå îâäå ñâè áåç ðàçëèêå èìà¼ó íà¼äóášå óâàæàâàœå è äèâšåœå.” £óãîñëîâåíñêè êðàš ïîñåòèî ¼å Öàðèãðàä íà ïóòó ïî áàëêàíñêèì çåìšàìà ðàäè ïîñòèçàœà ñïîðàçóìà. Ôîòîãðàôè¼à Ñâè¼åò, ãîä. 8, êœ. 16, áð. 17, 21. îêòîáàð 1933. 269. ÑÀÑÒÀÍÀÊ ÌÀËÅ ÀÍÒÀÍÒÅ Ó ÇÀÃÐÅÁÓ, 22. £ÀÍÓÀÐ 1934. Íà òîì ñàñòàíêó Ñòàëíè ñàâåò ¼å äîíåî îäëóêó î çàêšó÷èâàœó Ïàêòà Áàëêàíñêîã ñïîðàçóìà. Äîãîâîðåíî ¼å äà ñå Áóãàðñêà èíôîðìèøå î òîêó ðàçãîâîðà è ñàçíà¼ó óñëîâè ïîä êî¼èì áè îíà ïðèñòóïèëà Ïàêòó. Ïîêóø༠¼å äîæèâåî íåóñïåõ çáîã íåñïðåìíîñòè Áóãàðñêå äà íàïóñòè ðåâèçèîíèñòè÷êà î÷åêèâàœà. Ïîñëå ñàñòàíêà ó Çàãðåáó ìèíèñòðè Áåíåø, £åâòè
è Òèòóëåñêó ñó 23. ¼àíóàðà 1934. áèëè ó àóäè¼åíöè¼è êîä êðàšà. Êðàš ¼å ïðåäëîæèî äà Ïàêò Áàëêàíñêîã ñïîðàçóìà ñàäðæè îäðåäáó î ñêëàïàœó âî¼íèõ êîíâåíöè¼à è äà ñå âàæíîñò ïàêòà îãðàíè÷è íà ïåò ãîäèíà. Ôîòîãðàôè¼à Ì. Âàíêó, Ìàëà Àíòàíòà 1920–1938, Òèòîâî Óæèöå 1969. 270. ÌÀÊÑÈÌÎÑ, ÐÓÆÄÈ ÁÅ£, ÒÈÒÓËÅÑÊÓ È £ÅÂÒÈ
ÏÎÒÏÈÑÓ£Ó ÏÀÊT ÁÀËÊÀÍÑÊÎà ÑÏÎÐÀÇÓÌÀ Ó ÀÒÈÍÈ, 9. ÔÅÁÐÓÀÐ 1934. Êàäà ñó îáàâšåíå ïðèïðåìå, óñàãëàøåíà ñïîðíà ïèòàœà è áèëî ¼àñíî äà Áóãàðñêà íå
å ïîòïèñàòè, à íà Àëáàíè¼ó ñå íè¼å ðà÷óíàëî, ìèíèñòðè èíîñòðàíèõ ïîñëîâà Ãð÷êå, Òóðñêå, Ðóìóíè¼å è £óãîñëàâè¼å ïîòïèñàëè ñó Ïàêò. Öèš çåìàšà ïîòïèñíèöà ¼å áèî ó÷âðø
èâàœå ìèðà íà Áàëêàíó è îäðæàâàœå òåðèòîðè¼àëíîã ïîðåòêà. Ôîòîãðàôè¼à Ñâè¼åò, ãîä. 9, êœ. 17, áð. 9, 24. ôåáðóàð 1934. 271. PACTE D’ENTENTE BALKANIQUE PROTOCOLE ENTRE LA GRECE, LA ROMANIE, LA TURQUIE ET LA YOUGOSLAVIE, SIGNE A ATHENS, LE 9. FEVRIER 1934. Ïàêòîì Áàëêàíñêîã ñïîðàçóìà Ãð÷êà, Ðóìóíè¼à, Òóðñêà è £óãîñëàâè¼à ñó ãàðàíòîâàëå áåçáåäíîñò ñâî¼èõ áàëêàíñêèõ ãðàíèöà. Îáàâåçàëå ñó ñå äà íå ïðåäóçèìà¼ó íèêàêâå ìåðå ïðåìà áèëî êî¼î¼ áàëêàíñêî¼ çåìšè êî¼à íè¼å ÷ëàíèöà Ñïîðàçóìà. Ïàêò ¼å îñòàâšàî ìîãó
íîñò óêšó÷èâàœà îñòàëèõ áàëêàíñêèõ äðæàâà, àëè ïîä óñëîâîì ïóíå ñàãëàñíîñòè ïðâîáèòíèõ ÷ëàíèöà. Ïîñëîâå ñàâåçà îáàâšàëè ñó Ñàâåò ìèíèñòàðà ñïîšíèõ ïîñëîâà, Ñòàëíè ñåêðåòàðè¼àò è Åêîíîìñêè ñàâåò êàî êîíñóëòàòèâíî òåëî.

113

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

Óç Ïàêò ñó ïîòïèñàíà òðè äîïóíñêà ïðîòîêîëà êî¼è îá¼àøœàâà¼ó, äåôèíèøó è ïðåöèçèðà¼ó ïî¼åäèíå ñòàâîâå. Ïàêò À£-370-43/177-191 272. ÈÍÒÅÐÂ£Ó ÊÐÀŠÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ ÏÓÁËÈÖÈÑÒÈ ÍÈÊÅÐÁÎÊÅÐÓ Î ÏÀÊÒÓ ÁÀËÊÀÍÑÊÎà ÑÏÎÐÀÇÓÌÀ, 22. ÔÅÁÐÓÀÐ 1934. Íåêîëèêî äàíà ïîñëå ïîòïèñèâàœà Ïàêòà Áàëêàíñêîã ñïîðàçóìà êðàš ¼å äîïèñíèêó ëèñòà Œó¼îðê Ÿåðíàë ðåêàî äà „ñïîšíè óòèöà¼è íà Áàëêàíó ïðåäñòàâšà¼ó ðàòíó îïàñíîñò. Îä ñâåãà íà¼âàæíè¼å ¼å òî äà Áàëêàí áóäå îñëîáîåí îä ñòðàíèõ óòèöà¼à. Ïðåïóøòåí ïîòïóíî ñàìîì ñåáè îí ìîæå ïîòïóíî ñèãóðíî îñòâàðèòè íà¼âå
å æåšå ñâî¼èõ íàðîäà – îñèãóðàœå ìèðà. Òèì áè äàî ñâî¼ ïðèëîã íåîïõîäíî ïîòðåáíîì ìèðó Åâðîïå óîïøòå. Àêî âåëèêå ñèëå áóäó õòåëå äà íàñ íà Áàëêàíó ïóñòå ñàìå èñ÷åçëà áè èçìåó íàñ ñâàêà ñåíêà íåìèðà.” ×ëàíàê À£-38-99-233

Àëáàíè¼à 273. ÈÇÂÅØÒÀ£ Î ÑÒÀŒÓ Ó ÀËÁÀÍÈ£È, 13. ÔÅÁÐÓÀÐ 1922. Íà÷åëíèê Šóìñêîã ñðåçà èçâåøòàâà ïðåäñåäíèêà Ìèíèñòàðñêîã ñàâåòà î ñòàœó ó Àëáàíè¼è, âîàìà îäìåòíèêà è íàâîäè èç¼àâó Áà¼ðàìà Öóðè¼à êî¼è ¼å èðîíè÷íî ðåêàî: „Ñðáè¼à ìèñëè äà ¼å è Àõìåä áåã Ìàòñêè îíî èñòî øòî ¼å áèî Åñàä ïàøà Òîïòàíè, àëè âðëî áðçî
å ñå óâåðèòè äà ñå šóòî ïðåâàðèëà.” Èçâåøò༠À£-138-21/6-9 274. ÊÀ×À×ÊÀ ÎÒÌÈÖÀ ×ÎÁÀÍÀ È ÎÂÀÖÀ ÈÇ ÆÓÐÀ ÊÎÄ ÏÐÈÇÐÅÍÀ, 8. ÀÂÃÓÑÒ 1924. Ìèíèñòàðñòâî èíîñòðàíèõ äåëà ÊÑÕÑ îáàâåøòàâà äèïëîìàòñêà ïðåäñòàâíèøòâà î êà÷à÷êî¼ îòìèöè êî¼ó ñó ïî÷èíèëè íåïîçíàòè ðàçáî¼íèöè èç Àëáàíè¼å. Ïðâèõ ãîäèíà ïîñëå Ïðâîã ñâåòñêîã ðàòà ó çàïàäíî¼ Ìàêåäîíè¼è, íà Êîñîâó è Ìåòîõè¼è è ó èñòî÷íèì äåëîâèìà Öðíå Ãîðå êà÷àöè ñó ïšà÷êàëè, ïàëèëè, óáè¼àëè è îòèìàëè šóäå, æåíå è äåöó. Ëîêàëíå âëàñòè ó òèì ïîäðó÷¼èìà èìàëå ñó âåëèêèõ ïðîáëåìà ñâå äî ëåòà 1924. êàäà ¼å ëèêâèäèðàíî óñòàíè÷êî æàðèøòå ó Äðåíèöè è êà÷à÷êè âîà Àçèì Áå¼òà Ãàëèöà. Öèðêóëàð À£-395-11/494

114

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

275. ÑÒÀ ÊÐÀŠÅÂÈÍÅ ÑÕÑ ÏÐÅÌÀ ÏÐÈÇÍÀÂÀŒÓ ÂËÀÄÅ ÀÕÌÅÄ-ÁÅÃÀ ÇÎÃÓÀ, 21. £ÀÍÓÀÐ 1925. Ìèíèñòàð Ì. Íèí÷è
îáàâåøòàâà ïîñëàíèêà ó Áóêóðåøòó äà ¼å âëàäà Àõìåäáåãà çà ÊÑÕÑ ëåãàëíà âëàäà. Âëàäà ó Áåîãðàäó ¼å ðóøåœå âëàäå Ôàí Íîëè¼à è ïîâðàòàê íà âëàñò Àõìåä-áåãà Çîãóà ñìàòðàëà óñïåõîì è íåêîì âðñòîì ãàðàíöè¼å çà ó÷âðø
èâàœå ñâîã óòèöà¼à ó Àëáàíè¼è. Àõìåä-áåã Çîãó âðàòèî ñå íà âëàñò êðà¼åì äåöåìáðà 1924. óç ïîìî
è ïîäðøêó ÊÑÕÑ. Çîãó ¼å Àëáàíè¼ó ïðîãëàñèî Ðåïóáëèêîì 31. ¼àíóàðà 1925. Òåëåãðàì À£-395-13/541 276. ÏÐÅÊÈÄ ÄÈÏËÎÌÀÒÑÊÈÕ ÎÄÍÎÑÀ ÊÐÀŠÅÂÈÍÅ ÑÕÑ È ÀËÁÀÍÈ£Å, 4. £ÓÍ 1927. Ìèíèñòàð Âî¼èñëàâ Ìàðèíêîâè
îáàâåøòàâà Ïîñëàíñòâî ó Ëîíäîíó äà ¼å îòïðàâíèê ïîñëîâà ñà îñîášåì Ïîñëàíñòâà ÊÑÕÑ íàïóñòèî Òèðàíó. Äî ïðåêèäà äèïëîìàòñêèõ îäíîñà äîøëî ¼å çàòî øòî ñó àëáàíñêå âëàñòè óõàïñèëå Âóêà €óðàøêîâè
à, äðàãîìàíà (òóìà÷à) Ïîñëàíñòâà ó Òèðàíè, êîä êîãà ñó ïðîíàøëå êîìïðîìèòó¼ó
à ïèñìà Öåíå-áåãà Êðè¼åçè¼à (Öðíîãëàâè
à), àëáàíñêîã ïîñëàíèêà ó Áåîãðàäó. Òåëåãðàì À£-341– ïîâ. àðõèâà 1927/I, ïîâ. áð. 387, 7. ¼óí 1927. 277. ÈÇÂÅØÒÀ£ ÌÈËÎÑÀÂÀ £ÅËÈ
À Î ÏÎÐÓÊÀÌÀ ÊÐÀŠÀ ÀÕÌÅÄ-ÁÅà ÇÎÃÓÀ ÊÐÀŠÓ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÓ, 13. ÔÅÁÐÓÀÐ 1929. Ñà Àõìåä-áåãîì Çîãóîì êî¼è ñå 3. ñåïòåìáðà 1938. ïðîãëàñèî çà êðàšà ñâèõ Àëáàíàöà, øòî çíà÷è è îíèõ íà Êîñîâó è Ìåòîõè¼è, ðàçãîâàðàî ¼å Ìèëîñàâ £åëè
, êœèæåâíèê èç Ñêîïšà. Àëáàíñêè êðàš ¼å çàìîëèî £åëè
à äà ïîçäðàâè êðàšà Àëåêñàíäðà, çàõâàëè ìó ñå çà ïîìî
ó ïðîøëîñòè è ïðåíåñå ìó äà ¼å „Åíãëåñêà çíàëà çà ïðîãëàøåœå êðàšåâñòâà íà ïåò ìåñåöè ðàíè¼å, à Èòàëè¼à ¼å òî ñàçíàëà äîöíè¼å è íè¼å áèëà ëè÷íî ðàñïîëîæåíà ó ïðâè ìàõ.” Èñòàêàî ¼å äà æåëè „íà¼áîšå îäíîñå ñà £óãîñëàâè¼îì” è äà ¼å çáîã òîãà ðàñòåðàî áóãàðñêå êîìèòå. Ìîëèî ¼å äà ñå ïðèõâàòå Òðãîâèíñêè óãîâîð è Êîíâåíöè¼à è íà ò༠íà÷èí äîå äî ïîñòåïåíîã ïðèáëèæàâàœà äâå¼ó äðæàâà. Íàïîìåíóî ¼å äà íå ñìå îä¼åäíîì äà ïðåêèíå ñà Èòàëè¼îì, ¼åð áè ðèçèêîâàî äà ïðîïàäíå, âå
ñàìî ìîæå ïîñòåïåíî äà ¼å ñóçáè¼à. Ïîâîäîì ïðè÷à äà æåëè Êîñîâî ðåêàî ¼å „òî ¼å íåìîãó
å áàø è äà ¼å ñâå äðóãî çà òî. Ìè íåìàìî ÷èíîâíèêà çà îâó, à êàìîëè çà óâå
àíó òåðèòîðè¼ó.” Èçâåøò༠À£-335-15/1

115

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

Ãð÷êà 278. ÐÅÃÅÍÒ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ Ó ÏÎÃÐÅÁÍΣ ÏÎÂÎÐÖÈ ÃÐ×ÊÎà ÊÐÀŠÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ Ó ÀÒÈÍÈ, 29. ÎÊÒÎÁÀÐ 1920. Ðåãåíò Àëåêñàíäàð è øâåäñêè íàñëåäíèê ïðåñòîëà êî¼è ñå ñëó÷à¼íî çàòåêàî ó Àòèíè áèëè ñó ¼åäèíè ïðåäñòàâíèöè ñòðàíèõ âëàäà¼ó
èõ êó
à íà ïîãðåáó ãð÷êîã êðàšà Àëåêñàíäðà. Ïðåñòîëîíàñëåäíèê Àëåêñàíäàð ¼å âðëî ñðäà÷íî äî÷åêàí ó ãð÷êî¼ ïðåñòîíèöè, ñâåò ãà ¼å ñâóäà ïîçäðàâšàî, à ïðåäñåäíèê âëàäå Âåíèçåëîñ ïðèðåäèî ¼å ñâå÷àíè ðó÷àê ó œåãîâó ÷àñò. Ôîòîãðàôè¼à Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 23, 2. äåöåìáàð 1920.

278

279. ÇÀÊÎÍ Î ÊÎÍÂÅÍÖÈ£È ÇÀÊŠÓ×ÅÍΣ ÈÇÌÅ€Ó ÊÐÀŠÅÂÈÍÅ ÑÐÁÀ, ÕÐÂÀÒÀ È ÑËÎÂÅÍÀÖÀ È ÊÐÀŠÅÂÈÍÅ ÃÐ×ÊÅ ÐÀÄÈ ÓÐŀŌÀ ÒÐÀÍÇÈÒÀ ÏÐÅÊÎ ÑÎËÓÍÀ, 29. ÔÅÁÐÓÀÐ 1924. Êîíâåíöè¼îì ñà ïðîòîêîëèìà, êî¼à ¼å çàêšó÷åíà ó Áåîãðàäó 10. ìà¼à 1923, ãð÷êà âëàäà óñòóïèëà ¼å Êðàšåâèíè ÑÕÑ íà âðåìå îä 50 ãîäèíà ïðîñòîð „Ñëîáîäíà ñðïñêà çîíà”ó Ñîëóíñêîì ïðèñòàíèøòó. Êðàšåâèíà ÊÑÕÑ ¼å ó Ñëîáîäíî¼ çîíè èìàëà ïðàâî óïîòðåáå öàðèíñêå óïðàâå. Ïîëèöè¼ñêå è ñóäñêå âëàñòè ñó îñòàëå ó íàäëåæíîñòè Ãð÷êå, ¼åð ¼å òåðèòîðè¼à çîíå îñòàëà ñàñòàâíè äåî Ãð÷êå. Òðàíçèò íà ïðóçè Ñîëóí–€åâåëè¼à è äðóãà ñïîðíà ïèòàœà ðåøåíà ñó òåê êàäà ¼å ó Æåíåâè 17. ìàðòà 1929. ïîòïèñàí äåôèíèòèâíè ïðîòîêîë. Æåëåçíè÷êà àäìèíèñòðàöè¼à ¼å áèëà ïîä ¼óðèñäèêöè¼îì ÊÑÕÑ è Ãð÷êà íè¼å èìàëà ïðàâî êîíòðîëå èçâîçà ðîáå ó çîíè. Çàêîí À£-72-45-184 280. ÅËÅÔÒÅÐÈÎÑ ÂÅÍÈÇÅËÎÑ Ïðåäñåäíèê âëàäå Ãð÷êå ðàçãîâàðàî ¼å ñà êðàšåì Àëåêñàíäðîì 9. îêòîáðà 1928, à äâà äàíà êàñíè¼å ïîòïèñàî ¼å Ïðîòîêîë ñà ìèíèñòðîì Øóìåíêîâè
åì êî¼èì ¼å ïðåäâèåí ðîê çà ðåøàâàœå ñïîðíèõ ïèòàœà è ïîòïèñèâàœå Ïàêòà ïðè¼àòåšñòâà. Ôîòîãðàôè¼à Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 15, 3. ñåïòåìáàð 1920. 281. ÏÀÊÒ ÏÐÈ£ÀÒÅŠÑÒÂÀ, ÌÈÐÅŒÀ È ÑÓÄÑÊÎà ÐÀÑÏÐÀŠÀŒÀ ÈÇÌÅ€Ó ÊÐÀŠÅÂÈÍÅ ÑÕÑ È ÃÐ×ÊÅ, 27. ÌÀÐÒ 1929. Ïîñëå íèçà ïîñòóïàêà ãð÷êèõ âëàñòè (îíåìîãó
àâàœà ñàîáðà
à¼à íà ïðóçè €åâåëè¼à–Ñîëóí, óãðîæàâàœà ìåòîõà ìàíàñòèðà Õèëàíäàðà) âëàäà Êðàšåâè-

116

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

íå ÑÕÑ ¼å áèëà ïðèìîðàíà äà 14. íîâåìáðà 1924. ¼åäíîñòðàíî îòêàæå óãîâîð î ñàâåçíèøòâó èç 1913. ãîäèíå. Êðàšåâèíà ÑÕÑ è Ãð÷êà ïîòïèñàëå ñó Ïàêò ïðè¼àòåšñòâà òåê 1929. ó æåšè äà äîïðèíåñó îïøòåì ìèðó, ïîëèòè÷êî¼ ñòàáèëíîñòè è ìèðîšóáèâîì ðåøàâàœó ìåóíàðîäíèõ ñïîðîâà. Ïàêò À£-370-28/532-545

Áóãàðñêà 282. ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÑÒÀÌÁÎËÈ£ÑÊÈ Çà âðåìå ïîñåòå Áåîãðàäó íîâåìáðà 1922. äàâàî ¼å èç¼àâå äà ñå œåãîâà çåìšà îäðè÷å ïðåòåíçè¼à íà Ìàêåäîíè¼ó, à äà îí ëè÷íî „íå ñàìî äà íå
å íèøòà ðàäèòè çà Ìàêåäîíè¼ó, íåãî íå
å î œî¼ âèøå íè äà ìèñëè.” Î ïðèñòàëèöàìà ÂÌÐÎ ãîâîðèî ¼å êàî î òåðîðèñòèìà íàçèâà¼ó
è èõ ñëîâåíñêèì Èðöèìà. Ïðèëèêîì àóäè¼åíöè¼å êîä êðàšà Àëåêñàíäðà 10. íîâåìáðà èçíåî ¼å êîíöåïò î ñòâàðàœó ¼óæíîñëîâåíñêå çà¼åäíèöå êî¼ó áè ñà÷èœàâàëå Áóãàðñêà è ÊÑÕÑ ó îáëèêó ïåðñîíàëíå óíè¼å íà ÷åëó ñà äèíàñòè¼îì Êàðàîðåâè
, „¼åäèíîì ÷èñòî Ñëîâåíñêîì äèíàñòè¼îì êî¼à ïîòè÷å èç íàðîäà.” Äåñåòàê ãîäèíà êàñíè¼å êðàš ¼å î Ñòàìáîëè¼ñêîì ãîâîðèî êàî î äðæàâíèêó âåëèêèõ èäå¼à êî¼å äî òàäà íèêî íè¼å çàñòóïàî è ðåêàî äà ¼å Ñòàìáîëè¼ñêè „æåëåî äà ñå Áóãàðñêà îäìàõ ó¼åäèíè ñà íàøîì äðæàâîì, ïðèçíà¼ó
è ìåíå êàî êðàšà òå íîâå äðæàâå.” Ïîñëå ïîñåòå Ñòàìáîëè¼ñêîã Áåîãðàäó îäíîñè äâå çåìšå îäâè¼àëè ñó ñå óçëàçíîì ëèíè¼îì. Ó àïðèëó 1923. ïîòïèñàí ¼å íèøêè ñïîðàçóì êî¼èì ñó äîãîâîðåíå çà¼åäíè÷êå ìåðå çà ÷óâàœå ãðàíèöå è ñðåèâàœå ïîãðàíè÷íèõ îäíîñà. Ôîòîãðàôè¼à Ñ. Âóêî¼åâè
, Êðàš Àëåêñàíäàð Ïðâè, òâîðàö äðæàâå è ó¼åäèíèòåš, Áåîãðàä 1937. 283. ÑÒÀ ÂËÀÄÅ ÊÐÀŠÅÂÈÍÅ ÑÕÑ ÏÐÅÌÀ ÄÅÂÅÒΣÓÍÑÊÎÌ ÏÐÅÂÐÀÒÓ 1923. Ó ÁÓÃÀÐÑÊΣ Îðóæàíîì àêöè¼îì áóãàðñêà îïîçèöè¼à ¼å 9. ¼óíà 1923. èçâåëà ïó÷, ïðåóçåëà âëàñò, à 14. ¼óíà óáèëà ïðåäñåäíèêà âëàäå Àëåêñàíäðà Ñòàìáîëè¼ñêîã êî¼è ¼å âîäèî ïîëèòèêó çáëèæàâàœà ñà Êðàšåâèíîì ÑÕÑ. Âëàäà ó Áåîãðàäó îöåíèëà ¼å ïðåâðàò ó Áóãàðñêî¼ êàî ïîâðàòàê ñòàðîã ðåâàíøèñòè÷êîã ðåæèìà êî¼è „íîñè ó ñåáè êëèöå íîâèõ çàïëåòà è êîìïëèêàöè¼à íà Áàëêàíó.” Çàóçèìà¼ó
è ñòàâ ïðåìà ïðåâðàòó ó Áóãàðñêî¼ âëàäà ÊÑÕÑ ¼å óïóòèëà ìåìîàð âëàäàìà âåëèêèõ ñèëà è ÷ëàíèöàìà Ìàëå Àíòàíòå ó êî¼åì ¼å êàî óñëîâ çà ïîáîšøàœå îäíîñà ñà Áóãàðñêîì ïîñòàâèëà çàõòåâ äà âëàäà Öàíêîâà ñïðå÷è äå-

282

117

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

ëàòíîñò èëåãàëíèõ è ðåâîëóöèîíàðíèõ ìàêåäîíñêèõ îðãàíèçàöè¼à íà ñâî¼î¼ òåðèòîðè¼è. Ìåìîàð À£-395-9/239-272

284

284. ÇÃÀÐÈØÒÅ ÊÓ
Å Ó ÊÎØÅÂÓ ÊÎÄ ØÒÈÏÀ, 1922. Áóãàðñêå êîìèòå ñó 23. àâãóñòà 1922. çàïàëèëå äåâåò êó
à, ëåòèíó è óáèëå òðè ëèöà ó ñåëó êîä Øòèïà. Áèëà ¼å òî ¼åäíà ó íèçó çëî÷èíà÷êèõ àêöè¼à êîìèòà êî¼è ñó ãîäèíàìà óáè¼àëè, ïšà÷êàëè, ïàëèëè è òåðîðèñàëè íàðîä ó ïîãðàíè÷íèì êðà¼åâèìà. Îä 1920. äî 1934. êîìèòñêè îäðåäè ñó íà òåðèòîðè¼ó Êðàšåâèíå óïàëè 460 ïóòà, óáèëè 185 îñîáà, à 435 ¼å ìàëòðåòèðàíî èëè ðàœåíî. Âðõóíàö òåðîðèñòè÷êå àêòèâíîñòè ÂÌÐÎ-à áèëî ¼å óáèñòâî ãåíåðàëà Êîâà÷åâè
à ó Øòèïó 7. îêòîáðà 1927. ïîñëå êî¼åã ¼å âëàäà îäëó÷èëà äà çàòâîðè ãðàíèöó ïðåìà Áóãàðñêî¼. Ôîòîãðàôè¼à Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 39, 12. îêòîáàð 1922. 285. ÑÓÑÐÅÒ ÊÐÀŠÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ ÑÀ ÁÓÃÀÐÑÊÈÌ ÊÐÀŠÅÌ ÁÎÐÈÑÎÌ ÍÀ ÁÅÎÃÐÀÄÑÊΣ ÆÅËÅÇÍÈ×ÊΣ ÑÒÀÍÈÖÈ, 18. ÑÅÏÒÅÌÁÀÐ 1933. Ìèíèñòàð £åâòè
îáàâåøòàâà ïîñëàíèêà ó Áóêóðåøòó î ñóñðåòó ¼óãîñëîâåíñêîã è áóãàðñêîã ñóâåðåíà, íàãëàøàâà¼ó
è äà ¼å ñóñðåò èìàî „ïðèâàòíè êàðàêòåð” è äà ìîæå èìàòè çíà÷༠êàî ìîãó
íîñò çáëèæàâàœà äâå çåìšå „àêî ñå Áóãàðñêà ëî¼àëíî è äåôèíèòèâíî ïîìèðè ñà ïîñòî¼å
èì ñòàœåì.” Òåëåãðàì À£-395-29/98 286. ÕÈÑÒÎÐÈ£ÑÊÅ ÐÈ£Å×È ÑÓÂÅÐÅÍÀ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å È ÁÓÃÀÐÑÊÅ – ÈÇÂÅØÒÀ£ Î ÁÎÐÀÂÊÓ ÁÓÃÀÐÑÊÎà ÊÐÀŠÀ ÁÎÐÈÑÀ È ÊÐÀŠÈÖÅ £ÎÀÍÅ Ó ÁÅÎÃÐÀÄÓ, ÄÅÖÅÌÁÐÀ 1933. Áóãàðñêè êðàšåâñêè ïàð áîðàâèî ¼å ó çâàíè÷íî¼ ïîñåòè ó Áåîãðàäó îä 10. äî 13. äåöåìáðà 1933. Ïðèðååí èì ¼å äî÷åê, îðãàíèçîâàí ëîâ ó Äîáàíîâöèìà, ïîñåòå Àâàëè è Òîïîëè ãäå ¼å áóãàðñêè êðàš ïîëîæèî âåíöå íà ãðîá Íåçíàíîã ¼óíàêà è êðàšà Ïåòðà Ïðâîã Êàðàîðåâè
à. Íà ñâå÷àíî¼ âå÷åðè ó Ñòàðîì äâîðó êðàš Àëåêñàíäàð ïîçäðàâèî ¼å áóãàðñêîã êðàšà ðå÷èìà: „Âàøå âåëè÷àíñòâî âåîìà ñàì ñðåòàí øòî ìè ñå ïðóæèëà èçâàíðåäíà ïðèëèêà äà ó ìîì ïðåñòîíîì ãðàäó è ó ìîì äîìó äî÷åêàì è ñðäà÷íîì äîáðîäîøëèöîì ïîçäðàâèì Âàøà âåëè÷àíñòâà, íàøå óçâèøåíå ðîàêå... Äóáîêî óâåðåí, äà ñàìî ïîëèòèêà ìèðà è òðà¼íà êîíñîëèäàöè¼à ïðèëèêà ìîæå óèñòèíó ïðóæèòè íàøèì íàðîäèìà ïóíî ¼åìñòâî çà áîšó áóäó
íîñò.” Êðàš Áî-

118

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

ðèñ ñå çàõâàëèî ðåêàâøè: „Äåëèì èç ñâåã ñðöà ðàäîñò Âàøåã âåëè÷àíñòâà çáîã íàøåã ñóñðåòà ïîøòî ¼à è Áóãàðñêè íàðîä âèñîêî öåíèìî áëàãîðîäíå íàïîðå, êî¼å Âàøå âåëè÷àíñòâî óëàæå ó ñëóæáè ìèðà, ñïîðàçóìà è äîáðèõ îäíîñà ìåó íàøèì íàðîäèìà. £à ñàì ïðè òîì äóáîêî äèðíóò óáååœåì, äà ¼åäíà òàêâà ïîëèòèêà ñïîðàçóìà, ìèðà è êîíñîëèäîâàœà äîáðèõ îäíîñà èçìåó íàñ ìîæå äà áóäå çàëîãà çà ñðåòíè¼ó áóäó
íîñò äâà¼ó áðàòñêèõ íàðîäà. Îñòà¼ó
è óáååíè ïîáîðíèöè îâèõ èäå¼à ó÷èíè
åìî çà¼åäíè÷êè ñà Âàøèì âåëè÷àíñòâîì ñâå íàïîðå çà œèõîâî îñòâàðåœå. Òàêî
åìî îäãîâîðèòè ïðàâèì æåšàìà è æèâîòíèì ïîòðåáàìà äâà¼ó íàøèõ íàðîäà è äîáðî
åìî ïîñëóæèòè ìèðó íà Áàëêàíó.” Èçâåøò༠Íàðîäíå íîâèíå, 12. äåöåìáàð 1933. À£-38-753-932 287. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ È ÊÐÀŠ ÁÎÐÈÑ Ó ÑÎÔÈ£È 27. ÑÅÏÒÅÌÁÀÐ 1934. Êðàš Àëåêñàíäàð è êðàšèöà Ìàðè¼à ñó îä 27. äî 30. ñåïòåìáðà 1934. çâàíè÷íî ïîñåòèëè Áóãàðñêó. £óãîñëîâåíñêè êðàšåâñêè ïàð äî÷åêàëè ñó áóãàðñêà êðàšåâñêà ïîðîäèöà, ÷ëàíîâè âëàäå, ãåíåðàëèòåò, ñîôè¼ñêè ìèòðîïîëèòè, îñîášå ¼óãîñëîâåíñêîã ïîñëàíñòâà, ¼óãîñëîâåíñêà êîëîíè¼à ó Áóãàðñêî¼ è 150.000 šóäè. Ïîñåòà Ñîôè¼è ïðåäñòàâšàëà ¼å èñòèíñêè òðè¼óìô áàëêàíñêå ïîëèòèêå êðàšà Àëåêñàíäðà. Ðàçãîâîðè èçìåó ñóâåðåíà ñó ïðîøëè ñðäà÷íî, à íà êðà¼ó ðó÷êà ó Äâîðó Âðàíà Áîðèñ ¼å òàïøó
è „ñâîã ðîàêà” ïî ëåèìà ðåêàî: „Íèêàä íå
ó çàáîðàâèòè øòà ñè òè ó÷èíèî çà ìåíå, íè òî äà ñè ìè ïðâè ïðóæèî ðóêó.” Ñóâåðåíè ñó îäâî¼åíî, à çàòèì çà¼åäíî ïðèìèëè ïðåäñåäíèêà áóãàðñêå âëàäå Ãåîðãè¼åâà è ìèíèñòðå èíîñòðàíèõ ïîñëîâà Áàòàëîâà è £åâòè
à. Íà ãàëà âå÷åðè ðàçìåíèëè ñó çäðàâèöå. Áóãàðñêè êðàš ¼å ðåêàî: „Èçðàæàâà¼ó
è îñå
à¼å Áóãàðñêîã íàðîäà, ¼à âàñ ìîãó óâåðèòè äà
å îâà ïîñåòà âàøåã âåëè÷àíñòâà, êî¼à ¼å íîâ äðàãîöåí ïðèíîñ íàïîðèìà £óãîñëàâè¼å è Áóãàðñêå çà ó÷âðø
åœå ìåóíàðîäíîã è Áàëêàíñêîã ìèðà, íà
è äóáîêîã îä¼åêà êîä íàñ è äàòè ïîëåòà äà
å äåëî

287

119

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

çáëèæåœà ìåó íàøèì çåìšàìà óñïåòè è äîïðèíåòè œèõîâîì ñïîêî¼íîì ðàçâèòêó è ìèðíîì íàïðåòêó.” Êðàš Àëåêñàíäàð ¼å ó îäãîâîðó èñòàêàî: „Áóãàðñêà è £óãîñëàâè¼à äîïðèíå
å ó÷âðø
åœó ìåóíàðîäíîã è Áàëêàíñêîã ìèðà, ïî¼à÷à
å èäå¼ó ìåóíàðîäíå ñàðàäœå è îñèãóðà
å ñâî¼èì íàðîäèìà ìèð è íàïðåäàí ðàçâèòàê óç ïóíî ïîøòîâàœå è ïîâåðåœå äðóãèõ íàðîäà.”Ïîñëå âå÷åðå ïðèðååí ¼å áàë, à ñóòðàäàí 29. ñåïòåìáðà ñóâåðåíè ñó èøëè ó ëîâ ó îêîëèíè ñåëà Êð÷èí êîä Ïëîâäèâà. Íà ïèòàœå åíãëåñêîã ïîñëàíèêà äà ëè ñå ïëàøèî àòåíòàòà, êðàš Àëåêñàíäàð ¼å îäãîâîðèî: „Íèêàä íà òî íèñàì íè ïîìèñëèî äîê ñàì áèî ó Áóãàðñêî¼. Òàêâà ìè ñå ñòâàð ïðå ìîæå äîãîäèòè ó Ôðàíöóñêî¼”. Ôîòîãðàôè¼à À£-ÎÇÔ-74-3

Òóðñêà 288. ÒÅÔÈÊ ÐÓÆÄÈ ÁÅ£ ÀÐÀÑ È ÁÎÃΊÓÁ £ÅÂÒÈ
Ó ÁÅÎÃÐÀÄÓ, 27. ÍÎÂÅÌÁÀÐ 1933. Òóðñêè è ¼óãîñëîâåíñêè ìèíèñòàð èíîñòðàíèõ ïîñëîâà ïîòïèñàëè ñó Óãîâîð î ïðè¼àòåšñòâó, íåíàïàäàœó, ñóäñêîì ðàñïðàâšàœó, àðáèòðàæè è êîíöèëè¼àöè¼è èçìåó Êðàšåâèíå £óãîñëàâè¼å è Ðåïóáëèêå Òóðñêå 27. íîâåìáðà 1933. Òîêîì áîðàâêà ó Áåîãðàäó Ðóæäè áå¼ Àðàñ ¼å áèî ãîñò êðàšà Àëåêñàíäðà è âëàäå. Ôîòîãðàôè¼à Ìèëàí Âàíêó, Ìàëà Àíòàíòà 1920-1938, Òèòîâî Óæèöå 1969.

289. ÄÀÍÀØŒÈ ÓÃÎÂÎÐ ÏÐÈ£ÀÒÅŠÑÒÂÀ ÑÀ ÒÓÐÑÊÎÌ ÏÐÈÏÐÅÌŠÅÍ £Å £ÎØ ÏÐÅ £ÅÄÀÍÀÅÑÒ ÃÎÄÈÍÀ, 27. ÍÎÂÅÌÁÀÐ 1933. Àíäðà Ìèëîñàâšåâè
ó óâîäíèêó ïîâîäîì ïîòïèñèâàœà Ïàêòà Êðàšåâèíå £óãîñëàâè¼å ñà Òóðñêîì 27. íîâåìáðà 1933. ïîäñå
à äà êðàš Àëåêñàíäàð 1922. íè¼å ïðèõâàòèî ïðåäëîã Âåëèêå Áðèòàíè¼å äà î òðîøêó, àëè è çà ðà÷óí âåëèêèõ ñèëà, ó÷åñòâó¼å ó ïîõîäó íà Öàðèãðàä è äà ¼å íà ò༠íà÷èí îìîãó
èî êîíñîëèäîâàœå Òóðñêå. Óâîäíèê Ïîëèòèêà, 27. íîâåìáàð 1933. À£-37-94/176

120

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

290. ÏÓÍÎÌÎ
£Å ÏÎÑËÀÍÈÊÓ ÌÈÐÎÑËÀÂÓ £ÀÍÊÎÂÈ
Ó ÇÀ ÏÎÒÏÈÑÈÂÀŒÅ ÒÐÃÎÂÈÍÑÊÎà ÑÏÎÐÀÇÓÌÀ ÈÇÌÅ€Ó ÊÐÀŠÅÂÈÍÅ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å È ÐÅÏÓÁËÈÊÅ ÒÓÐÑÊÅ, 29. £ÓÍ 1934. Ñïîðàçóì ¼å ïîòïèñàí ó Àíêàðè 3. ¼óëà 1934. íà øåñò ìåñåöè, à ïîñëå ¼å ïðîäóæàâàí êîíâåíöè¼àìà î òðãîâèíè è ïëîâèäáè. Œèìå ¼å ïðåäâèåí ñëîáîäàí èçâîç îäðååíèõ ¼óãîñëîâåíñêèõ ïðîèçâîäà ó Òóðñêó. Êëèðèíøêèì ñïîðàçóìîì ïðåäâèåíî ¼å ïðåáè¼àœå óçà¼àìíèõ ïîòðàæèâàœà êî¼à ïðîèñòè÷ó íå ñàìî îä èçâîçà ðîáå íåãî è îä îáîñòðàíîã ñàîáðà
à¼à šóäè è êàïèòàëà. Ïðèâðåìåíèì òðãîâèíñêèì ñïîðàçóìîì îêîí÷àíè ñó íåóãîâîðíè òðãîâèíñêè îäíîñè ñà Òóðñêîì. Ïóíîìî
¼å À£-370-7-162

Íåìà÷êà 291. ÐÀÇÃÎÂÎÐ ÁÀËÓÃÈ
À ÑÀ ÕÈÒËÅÐÎÌ, 9. ÌÀÐÒ 1934. Ìèíèñòàð £åâòè
îáàâåøòàâà ïîñëàíèêà ó Ëîíäîíó äà ¼å íåìà÷êè êàíöåëàð ó ðàçãîâîðó ñà ¼óãîñëîâåíñêèì ïîñëàíèêîì ó Áåðëèíó ïîíóäèî £óãîñëàâè¼è åêîíîìñêå êîíöåñè¼å, óñïðîòèâèî ñå ðåñòàóðàöè¼è Õàáçáóðãà è ñòâàðàœó èòàëè¼àíñêîã áëîêà ó Ïîäóíàâšó. £åäíîì ïðèëèêîì êðàš Àëåêñàíäàð ¼å èç¼àâèî äà íåìà íèêàêâèõ íåðåøåíèõ ïðîáëåìà ñà Íåìà÷êîì ïà ïðåìà òîìå è äà íå ãà¼è íèìàëî íåïðè¼àòåšñêè ñòàâ ïðåìà œî¼. Öèðêóëàð À£-341-ïîâ. àðõèâà 1934-I/1 292. ÆÈÂΣÈÍ ÁÀËÓÃÈ
Ïîâåðšèâà ëè÷íîñò êðàšà Ïåòðà è êðàšà Àëåêñàíäðà, äóãîãîäèøœè „êàïó
åõà¼à” – ïîñëàíèê ó Àòèíè, Ðèìó, Áåðëèíó è êîìåíòàòîð Ïîëèòèêå. Ôîòîãðàôè¼à Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 52, 30. äåöåìáàð 1923. 293. ÕÅÐÌÀÍ ÃÅÐÈÍà ÍÀ ÀÅÐÎÄÐÎÌÓ Ó ÇÅÌÓÍÓ, 16. ÌÀ£ 1934. Ïðåäñåäíèê ïðóñêå âëàäå è ìèíèñòàð âàçäóõîïëîâñòâà Ðà¼õà íà ïóòó çà Àòèíó áîðàâèî ¼å ó Áåîãðàäó. Íà àåðîäðîìó ñó ãà ïîçäðàâèëè íåìà÷êè ïîñëàíèê ôîí Õåðåí, ó èìå ¼óãîñëîâåíñêîã ìèíèñòðà èíîñòðàíèõ ïîñëîâà Ìà¼äàíàö, ó èìå âàçäóõîïëîâíå êîìàíäå ïóêîâíèê Áîðà Ìèðêîâè
è íåìà÷êà êîëîíè¼à. Ãåðèíã ¼å èç¼àâèî íîâèíàðèìà äà ¼å œåãîâà ïîñåòà Áåîãðàäó „÷èñòî ïðèâàòíîã êàðàê-

121

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

òåðà”è äîäàî äà £óãîñëàâè¼ó íå ïîçíà¼å, àëè äà ¼å „ïðå íåêîëèêî äàíà î œî¼ ãîâîðèî ñà ïîñëàíèêîì ÁàëóãŸè
åì.” Ñóòðàäàí ¼å ïîñåòèî ìèíèñòðà £åâòè
à, ó Êîøóòœàêó ïîëîæèî âåíàö íà ãðîá íåìà÷êîã è ñðïñêîã âî¼íèêà è äàî èíòåðâ¼ó íîâèíàðó Ïîëèòèêå. Ôîòîãðàôè¼à Ìèëàí Âàíêó, Ìàëà Àíòàíòà 1920–1938, Òèòîâî Óæèöå 1969.

293 294. ÒÐÃÎÂÈÍÑÊÈ ÓÃÎÂÎÐ ÈÇÌÅ€Ó ÊÐÀŠÅÂÈÍÅ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å È ÍÅÌÀ×ÊÅ, 1. ÌÀ£ 1934. Óãîâîðîì ¼å Íåìà÷êà ïðåóçåëà îáàâåçó êóïîâàœà ¼óãîñëîâåíñêèõ ïîšîïðèâðåäíèõ ïðîèçâîäà ïî âèøèì öåíàìà îä îíèõ íà ñâåòñêîì òðæèøòó ñ òèì äà èõ íå ïëà
à äåâèçàìà íåãî ïóòåì êëèðèíãà, èçâîçîì íåìà÷êå èíäóñòðè¼ñêå ðîáå óç ñìàœåœå öàðèíå. Êðàšåâèíà £óãîñëàâè¼à ¼å áèëà ïðâà çåìšà Ìàëå Àíòàíòå ñà êî¼îì ¼å Íåìà÷êà çàêšó÷èëà ïðèâðåäíè óãîâîð øòî ¼å áèëî îä èçóçåòíå âàæíîñòè çà êàñíè¼è ðàçâî¼ îäíîñà ó Ïîäóíàâšó è íà Áàëêàíó. Ó âðåìå ïîòïèñè-

122

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

âàœà òðãîâèíñêîã ñïîðàçóìà ñà £óãîñëàâè¼îì Íåìà÷êà ¼å ïî¼à÷àëà ñâî¼ó ïðîïàãàíäó, ïîñëàëà ¼å äèðèæàáë „Õèíäåíáóðã” êî¼è ¼å âèøå äàíà íàäëåòàî Áåîãðàä è îñòàâèî ñíàæàí óòèñàê íà íàðîä. Óãîâîð À£-334 Êîíçóëàðíî-ïðèâðåäíî îäåšåœå – 1934/ VII-5

Èòàëè¼à 295. ÏÐÅÄËÎà ÇÀÊÎÍÀ Î ÓÃÎÂÎÐÓ ÈÇÌÅ€Ó ÊÐÀŠÅÂÈÍÅ ÑÐÁÀ, ÕÐÂÀÒÀ È ÑËÎÂÅÍÀÖÀ È ÊÐÀŠÅÂÈÍÅ ÈÒÀËÈ£Å, ÏÎÒÏÈÑÀÍ Ó ÐÀÏÀËÓ, 12. ÍÎÂÅÌÁÀÐ 1920. Ïîøòî íèñó óñïåëå äà ãà ðåøå íà Êîíôåðåíöè¼è ìèðà ó Ïàðèçó, âåëèêå ñèëå ñó ¼àäðàíñêî ïèòàœå ïðåïóñòèëå Èòàëè¼è è Êðàšåâèíè ÑÕÑ äà ãà ðåøå ó äèðåêòíèì ïðåãîâîðèìà. Òîêîì 1920. ïðåãîâîðè ñó íàñòàâšåíè è çáîã ñòàœà ó çåìšè è íåïîñðåäíîì îêðóæåœó êàî è „îçáèšíèõ óïîçîðåœà” îä ñòðàíå Ôðàíöóñêå, ÊÑÕÑ ¼å 12. íîâåìáðà 1920. ïîòïèñàëà Ðàïàëñêè óãîâîð. Òèì óãîâîðîì Èòàëè¼à ¼å ïðèçíàëà Êðàšåâèíó ÑÕÑ, îäðååíà ¼å ãðàíèöà è ñòâîðåíà äðæàâà Ðè¼åêà (Ôèóìå). Ïðåñòîëîíàñëåäíèê è âëàäà ïîòïèñàëè ñó 26. ¼óíà 1921. ãîäèíå Ïðåäëîã çàêîíà ñà îäðåäáîì äà îí îñòà¼å „ó âàæíîñòè äîê ãà Íàðîäíî ïðåäñòàâíèøòâî íå ðåøè ðåäîâíèì ïóòåì”. Óãîâîð À£-74-1/21 296. ÃÐÀÍÈÖÀ ÈÇÌÅ€Ó ÊÐÀŠÅÂÈÍÅ ÑÕÑ È ÊÐÀŠÅÂÈÍÅ ÈÒÀËÈ£Å, 1923. Íà êàðòè ¼å óöðòàíà ëèíè¼à: êî¼ó ¼å Èòàëè¼à òðàæèëà îä Àóñòðè¼å 1915; ïî Ëîíäîíñêîì óãîâîðó; îêóïàöèîíà èòàëè¼àíñêà; Âèëñîíîâà ïî ìåìîðàíäóìó îä 1919; Âèëñîíîâà êîðèãîâàíà ïî íîòè îä 27. îêòîáðà 1919. óíåñåíà ó ìåìîðàíäóì îä 9. äåöåìáðà 1919; Ëî¼äà îðŸà îä 14. ¼àíóàðà 1920; Øàëî¼à-Íèòè îä 2. ìàðòà è 13. è 14. àïðèëà 1920; ïî Ðàïàëñêîì óãîâîðó; ñòàðå äðæàâíå ãðàíèöå (Èòàëè¼à ïðå ðàòà); Êðàšåâèíå ÑÕÑ ó íîâèì ãðàíèöàìà è Ðè¼å÷êå äðæàâå. Êàðòà Áèáëèîòåêà Àðõèâà ÑÖà 297. ÏÐÎÒÅÑÒÍÈ ÇÁÎÐ Ó ÁÅÎÃÐÀÄÓ ÇÁÎà ÈÒÀËÈ£ÀÍÑÊÅ ÎÊÓÏÀÖȣŠÐÈ£ÅÊÅ, 12. ÌÀÐÒ 1922. Ìèòèíã ó îðãàíèçàöè¼è ðàòíè÷êå îìëàäèíå Íàðîäíå îäáðàíå äîíåî ¼å ðåçîëóöè¼ó ó êî¼î¼ ¼å èñòàêíóòî „Äà ñå ó èìå öåëå íàøå íàöè¼å ïîñëåäœè ïóò óìîëè íà-

123

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

øà êðàšåâñêà âëàäà äà íà¼îäëó÷íè¼å çàõòåâà îä êðàšåâñêå èòàëè¼àíñêå âëàäå äà ó èíòåðåñó äîáðèõ ñóñåäñêèõ îäíîñà, êî¼è ñó ïðâè è ãëàâíè óñëîâ çà íîðìàëíî ðàçâè¼àœå îáå êðàšåâèíå, îäìàõ è áåç èêàêâà îäëàãàœà óêëîíè ôàøèñòè÷êå áàíäå ñà Ðè¼åêå è ïðèñòóïè èçâðøåœó Ðàïàëñêîã óãîâîðà; äà êðàšåâñêà âëàäà ÑÕÑ òðàæè è äîáè¼å ñèãóðíå ãàðàíöè¼å îä èòàëè¼àíñêå âëàäå äà ñå ïðåñòàíå ñà èòàëè¼àíñêèì ôàøèñòè÷êèì íàñèšèìà ïðåìà íàøèì ñóíàðîäíèöèìà ó îêóïèðàíèì äåëîâèìà Äàëìàöè¼å, Èñòðå è Ñëîâåíà÷êå.” Ó÷åñíèöè çáîðà ñó ñå óïóòèëè äî Ïðåäñåäíèøòâà âëàäå äà ðåçîëóöè¼ó ïðåäà¼ó Íèêîëè Ïàøè
ó. Ïðåä äâîðîì ïîâîðêà ¼å îòïåâàëà õèìíó, íåêîëèêî ïàòðèîòñêèõ ïåñàìà, óïóòèëà ïîçäðàâå êðàšó, à çàòèì ïðåäàëà ðåçîëóöè¼ó ó Ïðåäñåäíèøòâî âëàäå. Ôîòîãðàôè¼à Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 12, 23. ìàðò 1922.

297

124

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

298. ÏÎÒÏÈÑÈÂÀŒÅ ÐÈÌÑÊÈÕ ÓÃÎÂÎÐÀ, 27. £ÀÍÓÀÐ 1924. Ñåäå: ïîìî
íèê ìèíèñòðà èíîñòðàíèõ ïîñëîâà Êîíòàðèíè, ïðåäñåäíèê âëàäå Ïàøè
, ïðåäñåäíèê âëàäå Ìóñîëèíè, ìèíèñòàð èíîñòðàíèõ äåëà Íèí÷è
, ïîñëàíèê ó Áåîãðàäó Áîäðåðî; ñòî¼å èçìåó Ïàøè
à è Ìóñîëèíè¼à: øåô Ïàøè
åâîã êàáèíåòà Õðèñòè
è øåô Ïðåñáèðîà Ìèëàí Èâêîâè
. Îâëàø
åíè ïðåäñòàâíèöè èòàëè¼àíñêîã êðàšà Âèêòîðà Åìàíóåëà è êðàšà Àëåêñàíäðà, Áåíèòî Ìóñîëèíè, Íèêîëà Ïàøè
è Ìîì÷èëî Íèí÷è
ïîòïèñàëè ñó ó Ðèìó Ïàêò î ïðè¼àòåšñòâó è ñàðàäœè ñ äîïóíñêèì ïðîòîêîëîì è Ñïîðàçóì î Ðè¼åöè. Ïàêòîì ïðè¼àòåšñòâà è ñðäà÷íå ñàðàäœå Êðàšåâèíà Èòàëè¼à è Êðàšåâèíà ÑÕÑ ñó ñå îáàâåçàëå äà
å ¼åäíà äðóãî¼ ïðóæàòè ïîìî
è ñàðàèâàòè ó îäðæàâàœó ïîðåòêà è ñòàœà ñòâîðåíîã ìèðîâíèì óãîâîðèìà.

298

Ôîòîãðàôè¼à Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 7, 17. ôåáðóàð 1924. 299. ÇÀÊÎÍ Î ÑÏÎÐÀÇÓÌÓ Î ÐÈ£ÅÖÈ ÇÀÊŠÓ×ÅÍ ÈÇÌÅ€Ó ÊÐÀŠÅÂÈÍÅ ÑÕÑ È ÈÒÀËÈ£Å È ÄÎÏÓÍÈÌ ÊÎÍÂÅÍÖÈ£ÀÌÀ ÑÏÎÐÀÇÓÌÀ, 5. ÌÀÐÒ 1924. Óâèäåâøè äà îä íåóòðàëíîñòè è ñàìîñòàëíîñòè Ðè¼åêå íåìà íèøòà, à ó æåšè äà ñà Èòàëè¼îì óñïîñòàâè äîáðîñóñåäñêå îäíîñå Êðàšåâèíà ÑÕÑ ¼å ïîòïèñàëà Ñïîðàçóì î Ðè¼åöè, 27. ¼àíóàðà 1924. êî¼èì ¼å Èòàëè¼à äîáèëà Ðè¼åêó, à Êðàšåâèíà ÑÕÑ ïðèñòàíèøòà Áàðîø è Äåëòó. Äîãîâîðåíî ¼å äà öåíòðàëíà æåëåçíè÷êà ñòàíèöà íà Ðè¼åöè áóäå èíòåðíàöèîíàëèçîâàíà êàî ãðàíè÷íà è äà ¼óãîñëîâåíñêå ìàœèíå íà Ðè¼åöè óæèâà¼ó èñòà ïðàâà êàî è èòàëè¼àíñêå ìàœèíå ó Äàëìàöè¼è. Ó äîïóíèì êîíâåíöè¼àìà ñïîðàçóìà íàëàçå ñå îäðåäáå êî¼å ñå îäíîñå íà åêîíîìñêå âåçå èçìåó ïîãðàíè÷íèõ çîíà, çàêóï áàñåíà Òàîí äå Ðåâåë ó Ðè¼å÷êîì „Âåëèêîì ïðèñòàíèøòó ìåøîâèòà ñëóæáà èòàëè¼àíñêà è ñðïñêî-õðâàòñêî-ñëîâåíà÷êà ó Ðè¼å÷êî¼ æåëåçíè÷êî¼ ñòàíèöè è çà¼åäíè÷êè ïðîìåò ó Ìðòâîì êàíàëó”. Ñïîðàçóì À£-72-46-189 300. ÌÓÑÎËÈÍȣŠÈÄÅ£ÍÈ ÍÀÖÐÒ ÑÏÎÐÀÇÓÌÀ ÈÇÌÅ€Ó ÈÒÀËÈ£Å È £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å, ÐÈÌ 1. ÌÀÐÒ 1932. Ïî÷åòêîì 1929. èñòåêàî ¼å ðîê Ïàêòà ïðè¼àòåšñòâà è Ìóñîëèíè ¼å îäáèî äà ãà ïðîäóæè. Ïîñëå èçâåñíîã çàòèø¼à, 1930. íàñòàâšåíè ñó ïðåãîâîðè î ñðåèâàœó ¼óãîñëîâåíñêî - èòàëè¼àíñêèõ îäíîñà. Êàìåí ñïîòèöàœà áèëà ¼å Àëáàíè¼à. Ìóñîëèíè ¼å ñìàòðàî äà ¼å òî èòàëè¼àíñêà èíòåðåñíà ñôåðà, à êðàš Àëåêñàíäàð

125

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

ñå çàëàãàî çà œåíó íåóòðàëíîñò. Ïðåêî ïîñðåäíèêà âîäèëè ñó ïðåãîâîðå êî¼è ñó ïðîïàëè. Ãâèäî Ìàëàãîëà Êàïè ïðåäàî ¼å 5. ìàðòà 1932. Ìóñîëèíè¼åâ îäãîâîð íà êðàšåâó ïîðóêó ó âåçè ñà ñêëàïàœåì ñïîðàçóìà èçìåó Èòàëè¼å è £óãîñëàâè¼å. Ìóñîëèíè ¼å íàâåî äà „£óãîñëàâè¼à ïðèçíà¼å äà ó Àëáàíè¼è ïðåîâëàó¼ó èòàëè¼àíñêè èíòåðåñè.” Ïèñìî À£-335-68/14 301. ÏÈÑÌÎ ÊÐÀŠÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ ÌÓÑÎËÈÍÈ£Ó, 15. ÌÀÐÒ 1932. £óãîñëîâåíñêè âëàäàð ñå çàõâàëèî ïðåäñåäíèêó èòàëè¼àíñêå âëàäå íà „¼àñíî
è ìèñëè è ëî¼àëíîñòè ñà êî¼îì ¼å ãîâîðèî î áèòíèì åëåìåíòèìà ¼åäíîã òðà¼íîã ñïîðàçóìà” è êîíñòàòîâàî äà ó ñêëàäó ñà íà÷åëîì íåçàâèñíîñòè è íåïîâðåäèâîñòè Àëáàíè¼å Êðàšåâèíà £óãîñëàâè¼à íå áè ìîãëà „ó íà÷åëó ïðèçíàòè ïðåìî
èòàëè¼àíñêèõ èíòåðåñà ó Àëáàíè¼è.” Äà áè ñà Èòàëè¼îì ðåøèî ñïîðíà ïèòàœà è óñïîñòàâèî íå ñàìî êîðåêòíå, âå
è ïðè¼àòåšñêå îäíîñå, êðàš è äåî šóäè îêî œåãà áèëè ñó ñïðåìàíè íà êîìïðîìèñå è ïîïóøòàœà ñâå äî íèâîà êî¼è íå áè óãðîæàâàî æèâîòíå èíòåðåñå Êðàšåâèíå ÑÕÑ. Ïîâîäîì êðèçå ó Àóñòðè¼è 1934. ïîñëå óáèñòâà êàíöåëàðà Äîëôóñà è íàãîâåøòà¼à äà
å Èòàëè¼à ó
è ó Àóñòðè¼ó, êðàš Àëåêñàíäàð ¼å ðåêàî: „Ïîðó÷èòå Èòàëè¼àíèìà äà àêî áóäó óøëè ó Àóñòðè¼ó äà
å è ìåíå òàìî íà
è”. Ïèñìî À£-335-68/14 302. ÐÀÇÃÎÂÎÐ ÄÐÀÃÎÌÈÐÀ ÊÀÑÈÄÎËÖÀ ÑÀ ÊÀÐËÎÌ ÃÀËÈ£ÅÌ, 11. £ÓÍ 1932. Èòàëè¼àíñêè ïîñëàíèê ó Áåîãðàäó ðåêàî ¼å øåôó îäñåêà Ïîëèòè÷êîã îäåšåœà ÌÈÏ-à Êðàšåâèíå £óãîñëàâè¼å äà Ìóñîëèíè îáóñòàâšà ïðåãîâîðå èçìåó äâå çåìšå çáîã óíóòðàøœå ñèòóàöè¼å ó £óãîñëàâè¼è, êî¼à íè¼å äîâîšíî ñèãóðíà çà ñêëàïàœå ïîëèòè÷êèõ óãîâîðà. Çàáåëåøêà À£-335-15/3

Ôðàíöóñêà 303. ÐÅ£ÌÎÍ ÏÎÅÍÊÀÐÅ Çà ðàçëèêó îä îñòàëèõ ôðàíöóñêèõ ïîëèòè÷àðà ïðåäñåäíèê Ïîåíêàðå ¼å ïîêàçèâàî âèøå ðàçóìåâàœà çà ïðîáëåìå Êðàšåâèíå ÑÕÑ.

126

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

Ôðàíöóñêè ïðåäñåäíèê ¼å äî÷åêèâàî, ïðèìàî ó àóäè¼åíöè¼å, ïðèðåèâàî ðó÷êîâå è èñïðà
àî ðåãåíòà Àëåêñàíäðà ó âðåìå œåãîâèõ ïîñåòà Ïàðèçó 1919. è ïî÷åòêîì 1920. ãîäèíå. Ôîòîãðàôè¼à Relation officielle de la reception a l`hotel de vile du president Wilson, Ïàðèç 1919, Çâàíè÷íè ïðè¼åì ó ãðàäñêî¼ êó
è ïðåäñåäíèêà Âèëñîíà ó Ïàðèçó, 16. äåöåìáàð 1918. À£-94-1/27

304. ÐÅÃÅÍÒ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÍÀ ÒÐÃÓ ÊËÅÁÅÐ Ó ÑÒÐÀÇÁÓÐÓ, 5. £ÀÍÓÀÐ 1920. Íà ïîçèâ ïðåäñåäíèêà âëàäå Ìèëåðàíà ðåãåíò ¼å áîðàâèî ó Ñòðàçáóðó îä 5. äî 7. ¼àíóàðà 1920. è îáèøàî äðóãà ìåñòà ãäå ¼å îäóøåâšåíî äî÷åêàí. Íà òðãó Êëåáåð ïðèðååíà ¼å ðåâè¼à òðóïà êî¼î¼ ñó ïðèñóñòâîâàëè ðåãåíò, ïðåäñåäíèê ôðàíöóñêå âëàäå Ìèëåðàí, ìèíèñòàð äâîðà £àíêîâè
, ìàðøàë äâîðà Äàì¼àíîâè
, ôðàíöóñêè ïîñëàíèê ó Áåîãðàäó Ôîíòíå¼ è îñòàëè âåëèêîäîñòî¼íèöè ñà íàðîäîì. Ôîòîãðàôè¼à À£-ÎÇÔ-74-3

303

305. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÅÄ £ÅËÈÑÅ£ÑÊÎÌ ÏÀËÀÒÎÌ, 27. ÑÅÏÒÅÌÁÀÐ 1926. Ïîñëå ïîñåòå ôðàíöóñêîì ïðåäñåäíèêó Äóìåðãó êðàš ñå îïðàøòà îä îñîášà ïðîòîêîëà. Ôîòîãðàôè¼à Èëóñòðîâàíè ëèñò Íåäåšà, áð. 400, 4. íîâåìáàð 1934. 306. ÎÊÎ ÏÀÊÒÀ ÏÐÈ£ÀÒÅŠÑÒÂÀ ÑÀ ÔÐÀÍÖÓÑÊÎÌ, 6. ÍÎÂÅÌÁÀÐ 1927. „Ïîëèòèêà”èçâåøòàâà î ïîñåòè ôðàíöóñêîã ïîñëàíèêà Äàðà ìèíèñòðó Ìàðèíêîâè
ó è ìèíèñòðîâî¼ àóäè¼åíöè¼è êîä êðàšà Àëåêñàíäðà ïðèëèêîì êî¼å ¼å ðåôåðèñàî âëàäàðó î ñêîðîì ïîòïèñèâàœó ïàêòà ñà Ôðàíöóñêîì. ×ëàíàê Ïîëèòèêà, 6. íîâåìáàð 1927. À£-334-7/839

127

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

307. ÂΣÈÑËÀ ÌÀÐÈÍÊÎÂÈ
È ÀÐÈÑÒÈÄ ÁÐÈ£ÀÍ ÏÎÒÏÈÑÓ£Ó ÓÃÎÂÎÐ Î ÏÐÈ£ÀÒÅŠÑÊÎÌ ÑÏÎÐÀÇÓÌÅÂÀŒÓ ÈÇÌÅ€Ó ÊÐÀŠÅÂÈÍÅ ÑÕÑ È ÔÐÀÍÖÓÑÊÅ Ó ÏÀÐÈÇÓ, 11. ÍÎÂÅÌÁÀÐ 1927. Óãîâîð, Êîíâåíöè¼ó î àðáèòðàæè è òà¼íè òåõíè÷êè âî¼íè ñïîðàçóì ïîòïèñàëè ñó ìèíèñòðè èíîñòðàíèõ ïîñëîâà ó ïðèñóñòâó Ïåëèâàíîâè
à, äð Âóê÷åâè
à, Áåðòëà è Ñïàëà¼êîâè
à. Óãîâîðîì ¼å ïðåäâèåíà âî¼íà ïîìî
ó ñëó÷à¼ó áèëî êàêâîã íàïàäà êî¼è áè äîâåî äî ïðîìåíå ãðàíèöà óòâðåíèõ óãîâîðèìà î ìèðó. Âëàäà Êðàšåâèíå ÑÕÑ ñå îáàâåçàëà äà
å êîíñóëòîâàòè ôðàíöóñêó âëàäó ó ñëó÷à¼ó ìåóíàðîäíèõ êðèçà êàî è äà
å ïðèõâàòèòè ñàâåòå èç Ïàðèçà. Ñïîðàçóìîì ñà Ôðàíöóñêîì Êðàšåâèíà ÑÕÑ íè¼å ìíîãî äîáèëà à èçãóáèëà ¼å ìîãó
íîñò äèïëîìàòñêîã ìàíåâðèñàœà ó îäíîñó íà äðóãå çåìšå ¼åð ¼å ñàâåç ñà Ôðàíöóñêîì îçëîâîšèî Åíãëåñêó, íè¼å äîáðî ïðèìšåí íè ó Íåìà÷êî¼, à ðàæåñòèî ¼å Ìóñîëèíè¼à. Ôîòîãðàôè¼à Èëóñòðîâàíè ëèñò, áð. 47, 27. íîâåìáàð 1927.

307

309

128

308. „ÏÀÐÈÑÊÈ ÏÀÊÒ ÏÎÒÏÈÑÀÍ” – ÏÈÑÀŒÅ ÏÀÐÈÑÊÅ ØÒÀÌÏÅ Î ÏÎÒÏÈÑÈÂÀŒÓ ÏÀÊÒÀ ÏÐÈ£ÀÒÅŠÑÒÂÀ ÈÇÌÅ€Ó ÊÐÀŠÅÂÈÍÅ ÑÕÑ È ÔÐÀÍÖÓÑÊÅ, 12. ÍÎÂÅÌÁÀÐ 1927. Äîïèñíèê Ïîëèòèêå èçâåøòàâà äà ¼å ëèñò Åâð ïèñàî: „Èçâåñíè íàøè íàöèîíàëèñòè ïðîòåñòó¼ó ïðîòèâ ïîòïèñèâàœà óãîâîðà ñà Ñðáè¼îì ¼åð áè ñå òî ìîãëî íå äîïàñòè Èòàëè¼è”. Äíåâíèê Ïòè Ïàðèçè¼åí èñòèöàî ¼å ÷èœåíèöó äà ñå íà äàí ïðèìèð¼à ïîòïèñó¼å óãîâîð „êî¼è îñâåøòàâà ôðàíöóñêî-ñðïñêî áðàòñòâî ïî îðóæ¼ó è êî¼èì ñå æåëå ìèðíî çà¼åì÷èòè ðåçóëòàòè çà¼åäíè÷êå ïîáåäå.” Íîâèíàð ëèñòà Åêî äå Ïàðè ÷óäè ñå êàêî ¼å óãîâîð ìîãàî äà èçàçîâå ïðàâó ãàëàìó ó ìåóíàðîäíî¼ øòàìïè è ïðèìå
ó¼å äà Ôðàíöóñêà èìà ïðàâî äà ó÷èíè îíî øòî ¼å Ìóñîëèíè ó÷èíèî 1924, îäíîñíî äà ïîòïèøå ïàêò ñà ÊÑÕÑ. ×ëàíàê Ïîëèòèêà, 12. íîâåìáàð 1927. À£-334-7/835 309. ÑÏÎÌÅÍÈÊ ÇÀÕÂÀËÍÎÑÒÈ ÔÐÀÍÖÓÑÊΣ ÍÀ ÊÀËÅÌÅÃÄÀÍÓ ÍÀ ÄÀÍ ÎÒÊÐÈÂÀŒÀ, 11. ÍÎÂÅÌÁÀÐ 1930. Íà Êàëåìåãäàíó, íà ìåñòó ãäå ¼å 1913. ïîäèãíóò ñïîìåíèê âîæäó Êàðàîðó êî¼è ¼å îêóïàòîð ïîðóøèî 1915, ïîäèãíóò ¼å Ñïîìåíèê çàõâàëíîñòè Ôðàíöóñêî¼ çà ïîìî
ïðóæåíó Ñðáè¼è ó Ïðâîì ñâåòñêîì ðàòó. Ñïîìåíèê ñà áðîíçàíîì ôèãóðîì æåíå, êî¼à ïðåäñòàâšà Ôðàíöóñêó êî¼à ó ðàòíîì çàìàõó ñà ìà÷åì ó ðóöè ïðèòè÷å ó ïîìî
Ñðáè¼è, óêðàøàâà¼ó äâà ôðèçà. Êîìïîçèöè¼à „Ðàòíèê” ïðèêàçó¼å ãðóïó ôðàíöóñêèõ è ¼óãîñëîâåíñêèõ âî¼íèêà

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

êî¼è ñòî¼å ðàìå óç ðàìå è ïóöà¼ó íà íåâèäšèâîã çà¼åäíè÷êîã íåïðè¼àòåšà, à „Ñîðáîíà” ïðåäñòàâšà æåíó ñà äåöîì êî¼à ïåðñîíèôèêó¼å ïðîñâåòíó ïîìî
ñðïñêî¼ îìëàäèíè òîêîì è ïîñëå Ïðâîã ñâåòñêîã ðàòà. Ôîòîãðàôè¼à L'Illustration, áð. 4577, 22. íîâåìáàð 1930. 310. ÊÍÅÇ ÏÀÂËÅ, ÊÍÅÃÈŒÀ ÎËÃÀ, ÊÐÀŠÈÖÀ ÌÀÐÈ£À, ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ, ÔÐÀÍÖÓÑÊÈ ÌÈÍÈÑÒÀÐ ØÀÌÏÅңŠÄÅ ÐÈÁÎ, ÃÅÍÅÐÀË ØÀÐÏ, ÀÄÌÈÐÀË ÐÎÁÅÐ ÍÀ ÎÒÊÐÈÂÀŒÓ ÑÏÎÌÅÍÈÊÀ ÇÀÕÂÀËÍÎÑÒÈ ÔÐÀÍÖÓÑÊΣ Ó ÁÅÎÃÐÀÄÓ, 11. ÍÎÂÅÌÁÀÐ 1930. Ñïîìåíèê êî¼è ñó ïîäèãëè Äðóøòâî ïðè¼àòåšà Ôðàíöóñêå è Äðóøòâî íåêàäàøœèõ ó÷åíèêà ôðàíöóñêèõ øêîëà ó ñïîìåí ïðè¼àòåšñòâà è ïîìî
è Ôðàíöóñêå è Ñðáè¼å ó Ïðâîì ñâåòñêîì ðàòó, îòêðèî ¼å Íèêî Ìèšàíè
, ïðåäñåäíèê Îäáîðà çà ïîäèçàœå ñïîìåíèêà ó ïðèñóñòâó ÷ëàíîâà Êðàšåâñêîã äîìà, ôðàíöóñêå è äðóãèõ äåëåãàöè¼à è íàðîäà. Ôîòîãðàôè¼à L'Illustration, áð. 4577, 22. íîâåìáàð 1930.

310

129

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

311. ÔÐÀÍÖÓÑÊÀ ÄÅËÅÃÀÖÈ£À È ÊÐÀŠÅÂÑÊÀ ÏÎÐÎÄÈÖÀ ÏÎÑËÅ ÏÐÅÄÀ£Å ÊÐÑÒÀ ËÅÃȣŠ×ÀÑÒÈ ÏÐÅÑÒÎËÎÍÀÑËÅÄÍÈÊÓ ÏÅÒÐÓ, 11. ÍÎÂÅÌÁÀÐ 1930. Ïîâîäîì ñâå÷àíîñòè îòêðèâàœà Ñïîìåíèêà çàõâàëíîñòè Ôðàíöóñêî¼ ó Áåîãðàäó ìèíèñòàð ó ïåíçè¼è Øåìïåò¼å äå Ðèáî ïðåäàî ¼å, ó ïðèñóñòâó êðàšèöå Ìàðè¼å, êðàšà Àëåêñàíäðà è ÷ëàíîâà ôðàíöóñêå äåëåãàöè¼å, ïðåñòîëîíàñëåäíèêó íà¼âèøè ôðàíöóñêè îðäåí. Ôîòîãðàôè¼à ×óâà¼òå £óãîñëàâè¼ó: Ñïîìåí-àëáóì ñëèêà èç æèâîòà áëàæåíîïî÷èâøåã âèòåøêîã êðàšà Àëåêñàíäà Ïðâîã Ó¼åäèíèòåšà, Áåîãðàä 1935. 312. ÊÐÀŠÈÖÀ ÌÀÐÈ£À È ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÅÄ £ÅËÈÑÅ£ÑÊÎÌ ÏÀËÀÒÎÌ, 21. ÄÅÖÅÌÁÀÐ 1931. Ïðè äîëàñêó ó ïîñåòó ïðåäñåäíèêó Äóìåðó, êðàš Àëåêñàíäàð èçëàçè èç àóòîìîáèëà äîê øåô ïðîòîêîëà šóáè ðóêó êðàšèöè Ìàðè¼è. Ôðàíöóñêè ïðåäñåäíèê ïðèðåäèî ¼å ðó÷àê êî¼åì ñó ïðèñóñòâîâàëè êðàš è êðàšèöà, êíåç Ïàâëå è êíåãèœà Îëãà, ìèíèñòàð £åâòè
, ïîñëàíèê Ñïàëà¼êîâè
, ïðåäñåäíèê ôðàíöóñêå âëàäå Ïîë Ëàâàë, Áðè¼àí, Ðîëåí, Øàìïåò¼å è äðóãå âèñîêå çâàíèöå. Ôîòîãðàôè¼à Ñâè¼åò, ãîä. 7, êœ. 13, áð. 2, 9. ¼àíóàð 1931. 313. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÐÀÇÃÎÂÀÐÀ ÑÀ ÓÏÐÀÂÍÈÖÎÌ ÔÐÀÍÖÓÑÊÅ ØÊÎËÅ Ó ÁÅÎÃÐÀÄÓ ÏÎÑËÅ ÏÎÌÅÍÀ ÏÎËÓ ÄÓÌÅÐÓ, 12. ÌÀ£ 1932. Ïîìåíó ôðàíöóñêîì ïðåäñåäíèêó êî¼è ¼å óìðî îä ïîñëåäèöà àòåíòàòà ïðèñóñòâîâàëè ñó, ïîðåä êðàšà, ¼óãîñëîâåíñêà êðàšèöà Ìàðè¼à è ðóìóíñêà êðàšèöà Ìàðè¼à. Ôîòîãðàôè¼à Ñâè¼åò, ãîä. 7, êœ. 13, áð. 22, 28. ì༠1932.

314

130

314. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ È ËÓ£ ÁÀÐÒÓ ÈÑÏÐÅÄ ÄÂÎÐÀ ÍÀ ÄÅÄÈŒÓ, 25. £ÓÍ 1934. Çáîã íîâèõ òåíäåíöè¼à ó ñïîšíî¼ ïîëèòèöè âåëèêèõ ñèëà ôðàíöóñêè ìèíèñòàð èíîñòðàíèõ ïîñëîâà ïîñåòèî ¼å Âàðøàâó, Ïðàã, Áóêóðåøò è Áåîãðàä. Ó ¼óãîñëîâåíñêî¼ ïðåñòîíèöè Áàðòó ¼å ðàçãîâàðàî ñà ìèíèñòðîì £åâòè
åì, ïðåäñåäíèêîì âëàäå Óçóíîâè
åì, ïîëîæèî âåíàö íà ãðîá Íåçíàíîã ¼óíàêà íà Àâàëè, îäðæàî ãîâîð íà ñåäíèöè Íàðîäíîã ïðåäñòàâíèøòâà è áèî ó àóäè¼åíöè¼è êîä êðàšà êî¼è ãà ¼å îäëèêîâàî îðäåíîì Áåëîã îðëà I ðåäà. Çà âðåìå ðó÷êà ó äâîðó íà Äåäèœó Áàðòó ¼å óïèòàî êðàšà: „Õî
å ëè Âàøå Âåëè÷àíñòâî äà äîå ó Ïàðèç?

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

Äà ëè òî îáå
àâà?” £óãîñëîâåíñêè âëàäàð ¼å îäãîâîðèî: „£à âàì òî îáå
àâàì. Âèäå
åìî ñå ó Ïàðèçó.” Íà êðà¼ó ïîñåòå Áàðòó ¼å ó èç¼àâè íîâèíàðèìà èñòàêàî äà ¼å „ïðèëèêîì ðàçíèõ ñóñðåòà è ðàçãîâîðà ó Áåîãðàäó ðàçìîòðåí ñòàâ äâå¼ó äðæàâà ïðåìà íà¼àêòóåëíè¼èì ïðîáëåìèìà è äà ¼å òîì ïðèëèêîì äîøëî äî èçðàæà¼à âåëèêî ìåóñîáíî ïðè¼àòåšñêî è óçà¼àìíî ïîâåðåœå.” Ôîòîãðàôè¼à À£-335-70/II

ÌÀÐÑÅ£ÑÊÈ ÀÒÅÍÒÀÒ Àòåíòàò 315. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ, ÔÐÀÍÖÓÑÊÈ ÌÈÍÈÑÒÀРϣÅÒÐÈ È ÑÂÈÒÀ ÍÀ ÏÀËÓÁÈ ÁÐÎÄÀ „ÄÓÁÐÎÂÍÈÊ” Ó ÌÀÐÑÅ£ÑÊΣ ËÓÖÈ, 9. ÎÊÒÎÁÀÐ 1934. Óî÷è ïóòà ó Ôðàíöóñêó „êðàš ¼å áèî íåðâîçàí... œåãîâî çäðàâšå íè¼å ñàñâèì äîáðî... èìàî ¼å ñàìî 49 êèëîãðàìà, áèî ¼å ïðåìîðåí”. Êíåçó Ïàâëó ¼å ðåêàî: „Âîëåî áèõ äà ñàì ñå âå
âðàòèî.” Ïîçäðàâšà¼ó
è ñå ñà êðàšåì êíåç Ïàâëå ¼å ðåêàî: „Äî ñêîðîã âèåœà”. Êðàš ¼å îäãîâîðèî: „Êî çíà”. Ñêèíóâøè ñ ðóêå ¼åäàí ãëîìàçàí ïðñòåí êî¼è ¼å ïðåìà ïðåäàœó ïðèïàäàî öàðó Äóøàíó, êðàš ãà ¼å ïðóæèî êðàšèöè è ðåêàî: „Óçìè îâî, ñìåòà ìè”. Ïðè÷àëî ñå ¼îø äà ¼å ïîçíàòà ðóñêà ïðîðî÷èöà Íàà ãîâîðèëà: „Êðàšà âðåáà ñìðò íà òî÷êîâèìà, à êðàšèöà íèêàêî íå òðåáà äà ïóòó¼å âîäîì”. Ó Ìàðñå¼ ¼å ñòèãàî áðîäîì „Äóáðîâíèê” äà áè ïîêàçàî äà £àäðàí ïðèïàäà è £óãîñëàâè¼è. Ïîñëå óïëîâšàâàœà „Äóáðîâíèêà” ó ñòàðó ìàðñå¼ñêó ëóêó, íà áðîä ñå ïîïåî ìàðøàë äâîðà Äèìèòðè¼åâè
è ðàïîðòèðàî êðàšó äà ¼å ñâå ó ðåäó, à çàòèì ïðåäñòàâèî ìèíèñòðà ôðàíöóñêå ìîðíàðèöå ϼåòðèà êî¼è ¼å ïîçäðàâèî êðàšà ó èìå ôðàíöóñêîã ïðåäñåäíèêà è ìîðíàðèöå è çàìîëèî ãà äà ñå èñêðöà. Ôîòîãðàôè¼à Album Hors-serie la tragedie du 9 octobre, L’Illustration, îctobrå 1934. 316. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÑÅ ÏÎÇÄÐÀŠÀ ÑÀ ËÓ£ÎÌ ÁÀÐÒÓÎÌ Ó ÌÀÐÑÅ£Ó, 9. ÎÊÒÎÁÀÐ 1934. Êðàš ¼å ó ñâå÷àíî¼ óíèôîðìè îôèöèðà ìîðíàðèöå: äâîðîãè øåøèð, ðåäåíãîò ñà åïîëåòàìà, åøàðïà è ëåíòa ëåãè¼å ÷àñòè ïðåêî ãðóäè. Êðàš ¼å ãîâîðèî äà ìó ¼å òà óíèôîðìà íåóäîáíà è äà ãà åïîëåòå òåðà¼ó äà èñòåæå âðàò. Íåêîëèêî íåäåšà ïîñëå àòåíòàòà êðàšèöà Ìàðè¼à ¼å ðåêëà äà ¼å êðàšó àäìèðàëñêà óíèôîðìà „ñòà¼àëà êàî ñàëèâåíà àëè îí ñå óãîäíî îñå
àî ñàìî ó âî¼íè÷êî¼, ðàòíî¼ óíèôîð-

316

131

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

Àðõèâ ÑÖÃ

ìè”. Êðàš íè¼å ïðèõâàòèî ñàâåòå êðàšèöå Ìàðè¼å è ñëóãå Âèòîìèðà Çå÷åâè
à äà ïðè èñêðöàâàœó îáó÷å „÷åëè÷íó êîøóšó”. Ó ñòàðî¼ ìàðñå¼ñêî¼ ëóöè „êðàš ñå èñêðöàî íà îáàëó ãóñòî ïîñåäíóòîì ìíîãîáðî¼íèì ñâåòîì, àëè ïîðåä óçâèêà „Æèâåî” ÷óëå ñó ñå è áó÷íå äåìîíñòðàöè¼å ìàðñå¼ñêèõ ðàäíèêà, ñîöè¼àëèñòà è êîìóíèñòà êî¼è ñó äåìîíñòðèðàëè ïðîòèâ êðàšà – äèêòàòîðà”. £óãîñëîâåíñêîã êðàšà ïðèëèêîì œåãîâå ïðâå çâàíè÷íå ïîñåòå Ôðàíöóñêî¼ (ñâå ïðåòõîäíå ñó áèëå èíêîãíèòå), äî÷åêàî ¼å íà Áåëãè¼ñêîì êå¼ó ôðàíöóñêè ìèíèñòàð èíîñòðàíèõ ïîñëîâà ñà ôðàíöóñêèì è ¼óãîñëîâåíñêèì âåëèêîäîñòî¼íèöèìà ãðààíñêîã è âî¼íîã ðåäà. Ïîñëå îáèëàñêà ïî÷àñíå ÷åòå êðàš ¼å êðåíóî äà ó Ìàðñå¼ó ïîëîæè âåíàö íà ñïîìåíèê Ïàëèìà íà Èñòîêó. Ïðîãðàìîì ¼å áèëà ïðåäâèåíà ïîñåòà Ïàðèçó, ñàñòàíàê ñà ïðåäñåäíèêîì Ëåáðåíîì è äðóãè ñóñðåòè. Ôîòîãðàôè¼à Album Hors-serie la tragedie du 9 octobre, L’Illustration, îctobrå 1934. 317. ÑÂÅ×ÀÍÀ ÏÎÂÎÐÊÀ ÀÓÒÎÌÎÁÈËÀ Ó ÓËÈÖÈ ÊÀÍÀÁÈ£ÅÐ Ó ÌÀÐÑÅ£Ó, 9. ÎÊÒÎÁÀÐ 1934. Èñïðåä ïîâîðêå èøàî ¼å îäðåä ðåïóáëèêàíñêå ãàðäå íà êîœèìà. Ó ïðâèì êîëèìà áèëè ñó êðàš Àëåêñàíäàð, Ëó¼ Áàðòó è ãåíåðàë Æîçåô Æîðæ, à ó îñòàëèì ôðàíöóñêè è ¼óãîñëîâåíñêè âåëèêîäîñòî¼íèöè. Ïîðåä êðàšåâîã àóòîìîáèëà èøëà ñó äâà îôèöèðà ñà èçâó÷åíîì ñàášîì ó ðóöè íà êîœèìà, ñ äåñíå ñòðàíå ïóêîâíèê Ïèîëå èç 141. ïåøàäè¼ñêîã ïóêà è ñ ëåâå ñòðàíå ìà¼îð Âèæóðó èç ìîáèëíå ãàðäå. Ó ïîñëåäœåì òðåíóòêó îäáè¼åí ¼å ïðåäëîã äà ó îáåçáååœó áóäó ïîëèöà¼öè íà ìîòîöèêëèìà ñà îáå ñòðàíå êðàšåâîã àóòîìîáèëà. „Áèöèêëèñòè áè ñàìî ïîêâàðèëè ñïåêòàêë, íåêà íàðîä ñëîáîäíî ãëåäà êðàšà” ðåêàî ¼å Äå Ôóêè¼åð, ãëàâíè öåðåìîíè¼àë ìà¼ñòîð ïðåäñåäíèêà Ëåáðåíà. £óãîñëîâåíñêó ïîíóäó äà çàøòèòå ñâîã âëàäàðà Àíðè Áåðòåëåìè ¼å îõîëî îäáàöèî ðåêàâøè: „Ïà ìè ñìî âåëèêà çåìšà.” Áàðòó ¼å èíñèñòèðàî äà êðàš áóäå ó îòâîðåíèì êîëèìà, à íà ïðèìåäáå ó âåçè ñà êðàšåâîì áåçáåäíîø
ó ðåêàî ¼å Ñïàëà¼êîâè
ó: „Çàð
å âàø ñóâåðåí èìàòè áîšåã ÷óâàðà îä ìåíå. Áè
ó ïîðåä œåãà öåëî âðåìå áîðàâêà ó Ôðàíöóñêî¼.” Ôîòîãðàôè¼à Album Hors-serie la tragedie du 9 octobre, L’Illustration, îctobrå 1934. 318. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ È ËÓ£ ÁÀÐÒÓ ÍÅÊÎËÈÊÎ ÒÐÅÍÓÒÀÊÀ ÏÐÅ ÀÒÅÍÒÀÒÀ Ó ÌÀÐÑÅ£Ó, 9. ÎÊÒÎÁÀÐ 1934. Òðîòîàðè ñó áèëè ïðåïóíè íàðîäà êî¼è ¼å ïîçäðàâšàî êðàšà, à îí èì ¼å ïîäèãíóòîì ðóêîì è ñìåøå
è ñå îòïîçäðàâšàî. £óãîñëîâåíñêè êðàš, ôðàíöóñêè ìèíèñòàð èíîñòðàíèõ ïîñëîâà è ãåíåðàë áèëè ñó ó àóòîìîáèëó äåëàæ òèï êóïå

132

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

è „ òî ¼å áèî âåðîâàòíî íà¼ñòàðè¼è ìîäåë òå âðñòå ó Ìàðñå¼ó”, íà êî¼åì ¼å êðîâ áèî ñïóøòåí èçíàä çàäœåã ñåäèøòà. „Êîëà ñó áèëà íåäàâíî çíàòíî îøòå
åíà, àëè ¼å ñâå óçîðíî ïîïðàâšåíî” è íà œèìà íè¼å áèëî òðàãà îä „îïàñíîã ñóäàðà ó êî¼åì ¼å ïîãèíóî ¼åäàí ïóòíèê.” Íà ò༠ëîø çíàê, èçãëåäà, äà íèêî íè¼å îáðà
àî ïàæœó. Ôîòîãðàôè¼à Album Hors-serie la tragedie du 9 octobre, L’Illustration, îctobrå 1934.

318

133

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

Àðõèâ ÑÖÃ

319. ÌÀÐÑÅ£ÑÊÈ ÀÒÅÍÒÀÒ 9. ÎÊÒÎÁÐÀ 1934. Ó 16.10 ×ÀÑÎÂÀ Êàäà ¼å àóòîìîáèë áèî ïðåêî ïóòà Áåðçå, íà óãëó óëèöà Êàíåáè¼åð è Ðà¼ñêå, àòåíòàòîð Âåëè÷êî Äèìèòðîâ Êåðèí èçäâî¼èî ñå èç íàðîäà è âè÷ó
è „Æèâåî êðàš” ïðèòð÷àî àóòîìîáèëó, ñêî÷èî íà ïàïó÷èöó è èñïàëèî íåêîëèêî õèòàöà íà êðàšà Àëåêñàíäðà. Ãåíåðàë Æîðæ, à çàòèì øîôåð Ôîàñàê ïîêóøàëè ñó äà ñïðå÷å àòåíòàòîðà, êî¼è ¼å íàñòàâèî äà ïóöà ðàíèâøè Áàðòóà è ãåíåðàëà. Àíðè Áåðòåëåìè ñåäè ïîðåä âîçà÷à è ïîñìàòðà øòà ñå äîãàà, à ïîòïóêîâíèê Ïèîëå îêðå
å ñå íà êîœó äà âèäè øòà ñå äåøàâà. Ôîòîãðàôè¼à Album Hors-serie la tragedie du 9 octobre, L’Illustration, îctobrå 1934.

319

134

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

320. ÎÁÐÀ×ÓÍ ÑÀ ÀÒÅÍÒÀÒÎÐÎÌ ÏÐÅÄ ÁÅÐÇÎÌ Ó ÌÀÐÑÅ£Ó, 9. ÎÊÒÎÁÀÐ 1934. Äîê ìèíèñòàð £åâòè
òð÷è äà âèäè øòà ñå äåñèëî, ïîòïóêîâíèê Ïèîëå óäàðà ñàášîì àòåíòàòîðà Êåðèíà, à èç ðåâîëâåðà ïóöà¼ó ïîëèöà¼öè Ïîë è Äåáèîí êî¼è ¼å ïîãîäèî óáèöó ó ãëàâó è ñëàáèíó è îí ¼å ïàî íà ïëî÷íèê. Ó ïóáëèöè ¼å íàñòàëà ñòðàõîâèòà ïàíèêà è ãóæâà. Ïîëèöà¼öè ñó ïðåòó÷åíîã è îíåñâåø
åíîã àòåíòàòîðà ñêëîíèëè ó êèîñê, îäàêëå ñó ãà àóòîìîáèëîì ïðåíåëè ó çãðàäó ïîëèöè¼å, ãäå ¼å óìðî ïîñëå íåêîëèêî ñàòè. Ó îïøòåì ìåòåæó è ïóöœàâè ðàœåíî ¼å äåñåòàê ëèöà, îä êî¼èõ ñó óìðëå äâå æåíå, à ïîñëå íåêîëèêî ìåñåöè è ïîëèöà¼àö Ãàëè. Ôîòîãðàôè¼à Pestry tyden, Praha, prosinci 1934.

320

135

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

Àðõèâ ÑÖÃ

321. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ Ó ÀÃÎÍÈ£È ÏÎÑËÅ ÀÒÅÍÒÀÒÀ Ó ÌÀÐÑÅ£Ó, 9. ÎÊÒÎÁÀÐ 1934. Ïîãîåí ñà íåêîëèêî õèòàöà êðàš ëåæè íà çàäœåì ñåäèøòó ñà îòâîðåíèì óñòèìà è óêî÷åíèì ïîãëåäîì. Ïóêîâíèê Ïàâëîâè
, ìèíèñòàð £åâòè
è àóòàíò Ðàäîâè
ïîêóøàëè ñó äà ìó ïðóæå ïîìî
. Ïîëèöè¼à è âî¼íèöè ìîáèëíå ãàðäå ñó ïîñëå ìíîãî ìóêà óñïåëè äà ïîòèñíó ìàñó êî¼à ¼å îïêîëèëà êðàšåâà êîëà è óðëàëà îä çàïðåïàø
åœà. Êðàš ¼å îäâåçåí ó ìàðñå¼ñêó ïðåôåêòóðó ãäå ïðîôåñîðè Áåðòðàí è Àíðè ñà äðóãà äâà âî¼íà ëåêàðà „êîíñòàòó¼ó ñìðò ó 16,45 òà÷íî íà ïîëà ñàòà ïîñëå àòåíòàòà”. Ôîòîãðàôè¼à Album Hors-serie la tragedie du 9 octobre, L’Illustration, îctobrå 1934. 322. ÊÐÀŠ ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ È ËÓ£ ÁÀÐÒÓ ÍÀ ÎÄÐÓ Ó ÌÀÐÑÅ£ÑÊΣ ÏÐÅÔÅÊÒÓÐÈ, 10. ÎÊÒÎÁÀÐ 1934. Ïî æåšè êðàšèöå Ìàðè¼å, êî¼à ¼å çà òðàãè÷íó âåñò ÷óëà ó âîçó íà ïóòó çà Ïàðèç è ïðåêî Ëèîíà ñòèãëà ó Ìàðñå¼, êðàš ¼å îáó÷åí ó ïîõîäíó ãåíåðàëñêó óíèôîðìó. Ïðåêî êðàšà ïðåáà÷åíà ¼å ¼óãîñëîâåíñêà çàñòàâà è ñòàâšåíå êàïà, ñàášà, ðóêàâèöå è åøàðïà. Íà êðàšåâ êàòàôàëê âåíöå ñó ïîëîæèëè êðàšèöà Ìàðè¼à, ïðåäñåäíèê Ëåáðåí, ìèíèñòðè Òàðäè¼å è Åðèî, ïîñëàíèê Íàæè¼åð è äðóãè. Ïîøòó ñó îäàëè è Ëó¼ó Áàðòóó, êî¼è ¼å ðàœåí ó ðóêó è ïðåìèíóî îä ïîñëåäèöà êðâàðåœà ó ìàðñå¼ñêî¼ áîëíèöè ñàò è ïî ïîñëå àòåíòàòà. Ôîòîãðàôè¼à Pestry tyden, Praha, prosinci 1934. 323. ÏÎÌÅÍ ÊÐÀŠÓ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÓ ÍÀ ÁÐÎÄÓ „ÄÓÁÐÎÂÍÈÊ” Ó ÑÒÀÐΣ ÌÀÐÑÅ£ÑÊΣ ËÓÖÈ, 10. ÎÊÒÎÁÀÐ 1934. Ôðàíöóñêè ïðåäëîã î îðãàíèçîâàœó âåëèêå ïîñìðòíå ñâå÷àíîñòè ó Ìàðñå¼ó ¼óãîñëîâåíñêè ïðåäñòàâíèöè íèñó ïðèõâàòèëè. Êðàšåâ êîâ÷åã ¼å ó ïðàòœè êðàšèöå Ìàðè¼å, ïðåäñåäíèêà Ëåáðåíà è îñòàëèõ ôðàíöóñêèõ è ¼óãîñëîâåíñêèõ âåëèêîäîñòî¼íèêà ïðåíåò èç ïðåôåêòóðå äî ñòàðå ìàðñå¼ñêå ëóêå, óç ¼àêå ìåðå îáåçáååœà. Äâîñòðóêè êîðäîí æàíäàðìåðè¼å „äðæàî ¼å ïîñìàòðà÷å íà òðîòîàðèìà çíàòíî äàšå îä ïîâîðêå íåãî øòî ¼å ó÷èœåíî ïðåòõîäíîã äàíà.” Ïîñëå îäàâàœà ïî÷àñòè íà Áåëãè¼ñêîì êå¼ó êðàšåâè ïîñìðòíè îñòàöè ïðåíåòè ñó íà áðîä „Äóáðîâíèê” ãäå ¼å, ïî êðàšè÷èíî¼ æåšè, ðóñêè ñâåøòåíèê Ëóêè¼àí îäðæàî êðàòàê ïîìåí, à çàòèì ñó ñå îä êðàšà îïðîñòèëè êðàšèöà Ìàðè¼à, ïðåäñåäíèê Ëåáðåí, êíåç Àðñåí, ïîñëàíèê Ñïàëà¼êîâè
, ìèíèñòðè Åðèî, Òàðäè¼å è îñòàëè. Ïîñëå ïîøòå êî¼ó ¼å êðàšó îäàî ôðàíöóñêè áàòàšîí „Äóáðîâíèê” ¼å èñïëîâèî, èñïðà
åí ñà Áåëãè¼ñêîã êå¼à îä îáè÷íîã, âå
èíîì ñèðîìàøíîã, íàðîäà êî¼è ¼å ó

136

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

òèøèíè ïîñìàòðàî îäëàçàê áðîäà. Ïî èçëàñêó èç ìàðñå¼ñêå ëóêå ¼óãîñëîâåíñêî¼ êðñòàðèöè ñó ñå ïðèêšó÷èëè ôðàíöóñêè ðàçàðà÷è è êðñòàðèöå êî¼è ñó ïðàòèëè êðàšåâå ïîñìðòíå îñòàòêå äî Ñïëèòà. Ôîòîãðàôè¼à À£-335-70/II 324. ÈÇÂÅØÒÀ£ ÏÓÊÎÂÍÈÊÀ £ÎÂÀÍÀ ÏÀÂËÎÂÈ
À Î ÌÀÐÑÅ£ÑÊÎÌ ÀÒÅÍÒÀÒÓ Óïðàâíèêà äâîðà áèî ¼å ó ñâèòè ïðèëèêîì êðàšåâîã ïóòà ó Ôðàíöóñêó è î òîìå ¼å 25. îêòîáðà 1934. èçâåñòèî êðàšåâîã ïðâîã àóòàíòà ãåíåðàëà Ìèëàíà £å÷ìåíè
à. Îïèñàî ¼å ïóò êî¼è ¼å çàìîðèî êðàšà Àëåêñàíäðà „è ôèçè÷êè è äóøåâíî” è îí ¼å áèî „èçìó÷åíîã ëèöà, íåèñïàâàí, îñëàáåî - âèäíî íàïðåæó
è ñå, äà áóäå ðàñïîëîæåí,” äî÷åê íà Áåëãè¼ñêîì êå¼ó, àòåíòàò, ïðóæàœå ïîìî
è êðàšó, èñïðà
༠êðàšåâèõ ïîñìðòíèõ îñòàòàêà èç Ìàðñå¼à è äîëàçàê áðîäà „Äóáðîâíèê”ó Ñïëèò. Ïàâëîâè
¼å ó èçâåøòà¼ó íàâåî: „£à ñàì óç ïðèïîìî
êàïåòàíà Âóêîòè
à òðè ïóòà ñâëà÷èî è îáëà÷èî ïîêî¼íîã êðàšà è òà÷íî ñàì óòâðäèî äà ¼å ïîêî¼íè êðàš èìàî ÷åòèðè ðàíå: à) ïðâà ðàíà ¼å óëàçèëà êîä äåñíå ìèøêå ó âèñèíè äåñíå ñèñå è èçàøëà èñïîä ëåâå ïëå
êå. Îâà ¼å ðàíà ñìðòîíîñíà. Îíà ¼å ïðåñåêëà ¼åäíó âåíó, ¼åð äîöíè¼å êàäà ¼å âðøåíî êîíçåðâèðàœå òåëà ôîðìàëèíîì, ñâå ñó âåíå ïðèìàëå ñâó êîëè÷èíó ôîðìàëèíà, ñàìî ëåâà ãîðœà âåíà íè¼å ìîãëà äà çàäðæè ôîðìàëèí, íåãî ¼å èñòè òåêàî íà óñòà; á) äðóãà ðàíà ¼å íèæà îä ïðâå, óëàçè äåñíî îä ïóïêà è èçëàçè ó âèñèíè ëåâîã áóáðåãà; â) òðå
å çðíî ¼å óäàðèëî ó ëåâó ìèøèöó çàäðæàëî ñå ó êîñòè è íè¼å èçàøëî; ã) ÷åòâðòî çðíî èëè ¼åäíî îä ïðâà òðè íà¼âåðîâàòíè¼å òðå
å îêðçíóëî ¼å ïàëàö äåñíå ðóêå ñà óíóòðàøœå ñòðàíå”. Èçâåøò༠À£-335-15/6

Äî÷åê ïîñìðòíèõ îñòàòàêà êðàšà Àëåêñàíäðà 325. £ÓÃÎÑËÎÂÅÍÑÊÎÌ ÍÀÐÎÄÓ, ÏÐÎÃËÀÑ ÂËÀÄÅ ÊÐÀŠÅÂÈÍÅ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å, 9. ÎÊÒÎÁÀÐ 1934. Âëàäå ¼å îá¼àâèëà íàðîäó äà ¼å ó Ìàðñå¼ó „êðàš Àëåêñàíäàð Ïðâè ïàî êàî æðòâà ìó÷êîã àòåíòàòà”, íà ïðåñòî ñòóïèî ìàëîëåòíè êðàš Ïåòàð Äðóãè, âëàäà, âî¼ñêà è ìîðíàðèöà ïîëîæèëè çàêëåòâó âåðíîñòè êðàšó Ïåòðó Äðóãîì, âëàäà âðøå
è ïðèâðåìåíî êðàšåâñêó âëàñò ñàçâàëà Íàðîäíî ïðåäñòàâíèøòâî ðàäè ïîëàãàœà çàêëåòâå, äà ñó êðàšåâå ïîñëåäœå ðå÷è áèëå „×óâà¼òå £óãîñëàâè¼ó”è ïîçâàëà íàðîä äà âåðíî è äîñòî¼àíñòâåíî èñïóíè êðàšåâ àìàíåò. Ïðîãëàñ À£-74-23-40

137

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

326. ÒÅÑÒÀÌÅÍÒ ÊÐÀŠÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ Î ÎÄÐÅ€ÈÂÀŒÓ ÍÀÌÅÑÍÈÊÀ, ÁËÅÄ, 5. £ÀÍÓÀÐ 1934. Ñàìî íåêîëèêî íåäåšà ïîñëå îòêðèâàœà àòåíòàòà êî¼è ñó ïðèïðåìàëè Îðåá è îñòàëå óñòàøå ïðèëèêîì œåãîâîã äîëàñêà ó Çàãðåá 16. äåöåìáðà 1933, êðàš ¼å íàïèñàî òåñòàìåíò. Ó òåñòàìåíòó ¼å íàâåî äà: „Ïî ñâî¼î¼ âîšè è ñâîì íà¼áîšåì óâåðåœó äà îâèì ñëóæèì íà¼áîšå èíòåðåñèìà ìî¼å ìèëå îòàŸáèíå Êðàšåâèíå £óãîñëàâè¼å, ìîã íàðîäà êàî è ìîã Êðàšåâñêîã äîìà”, îäðåó¼å, ó ñëó÷à¼ó äà ïðåñòîëîíàñëåäíèê íå ìîæå âðøèòè êðàšåâñêó âëàñò, íàìåñíè÷êó âëàñò âðøå: êíåç Ïàâëå, äð Ðàäåíêî Ñòàíêîâè
, ñåíàòîð è ìèíèñòàð ïðîñâåòå è äð Èâî Ïåðîâè
, áàí Ñàâñêå áàíîâèíå. Êàî œèõîâå çàìåíèêå îäðåäèî ¼å: êîìàíäàíòà Áåîãðàäà ãåíåðàëà Âî¼èñëàâà Òîìè
à è ñåíàòîðå £îâó Áàœàíèíà è äð Ïåòðà Çåöà. Êðàš ¼å òåñòàìåíò „Íàïèñàî ñàì è ïîòïèñàî ñâî¼åðó÷íî ó äâà îðèãèíàëíà ïðèìåðêà îä êî¼èõ ¼å ¼åäàí ïðåäàò Œ.Â. êðàšèöè, à äðóãè ïðåäñåäíèêó Ìèíèñòàðñêîã ñàâåòà. Ñâà äâà ïðèìåðêà îâîã àêòà êîâåðòîâàíà ñó è çàïå÷à
åíà ñó ìî¼èì ïå÷àòîì” . Òåñòàìåíò À£-74-23-40

326

327. ÒÅÑÒÀÌÅÍÒ ÊÐÀŠÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ Î ÎÄÐÅ€ÈÂÀŒÓ ÑÒÀÐÀÒÅŠÀ ŒÅÃÎÂÅ ÌÀËÎËÅÒÍΣ ÄÅÖÈ, ÁËÅÄ, 5. £ÀÍÓÀÐ 1934. Çà ñòàðàòåšà çà ïðèâàòíî èìàœå ñâî¼å ìàëîëåòíå äåöå, êðàš ¼å îäðåäèî êíåçà Ïàâëà. Ó òåñòàìåíòó ¼å èçðàçèî æåšå äà ñå ñâèì íàìåñíèöèìà îäðåäè „ïî ïåäåñåò õèšàäà ìåñå÷íî – èç öèâèë ëèñòå”, œåãîâîì ñëóãè Çå÷åâè
ó „ïðèñòî¼íà ïåíçè¼à” è äà œåãîâ „ñïðîâîä áóäå ñêðîìàí – ÷èñòî âî¼íè÷êè – áåç ñòðàíàöà”. Òåñòàìåíò À£-74-23-40 328. ÎÄËÓÊÀ Î ÄÐÆÀÂÍΣ ÆÀËÎÑÒÈ ÇÀ ÊÐÀŠÅÌ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÎÌ, 10. ÎÊÒÎÁÀÐ 1934. £óãîñëîâåíñêà âëàäà îäëó÷èëà ¼å äà äðæàâíà æàëîñò çà êðàšåì òðà¼å øåñò ìåñåöè îä 9. îêòîáðà 1934. äî 9. àïðèëà 1935. îä êî¼èõ øåñò íåäåšà äóáîêå æàëîñòè, îä 9. îêòîáðà äî 21. íîâåìáðà 1934. Çà âðåìå äóáîêå æàëîñòè íèñó ñå ìîãëà îäðæàâàòè ¼àâíà âåñåšà è èãðàíêå, à äî ñàõðàíå è òðè äàíà ïîñëå ñàõðàíå íà¼äóášà æàëîñò, íè¼å áèëî àïñîëóòíî íèêàêâå çàáàâå. Íà ñâèì äðæàâíèì è ñàìîóïðàâíèì óñòàíîâàìà èñòàêíóòå ñó öðíå çàñòàâå. ×èíîâíèøòâî ¼å íîñèëî öðíè ôëîð íà ëåâî¼ ðóöè, äîê ñó àêòà äðæàâíèõ íàäëåøòàâà èìàëà öðíè îêâèð è ïå÷à
åíà ñó öðíèì âîñêîì. Îäëóêà À£-74-273/221

138

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

329. ÑÅÄÍÈÖÀ ÍÀÐÎÄÍÎà ÏÐÅÄÑÒÀÂÍÈØÒÂÀ, 11. ÎÊÒÎÁÀÐ 1934. Ó ñàëè ãäå ¼å îäðæàíà ñåäíèöà, íà çèäó èçà ïðåäñåäíè÷êîã ñòîëà ¼å ñëèêà êðàšà Ïåòðà óîêâèðåíà äðæàâíîì òðîáî¼êîì, ñ ëåâå ñòðàíå ñëèêà êðàšà Àëåêñàíäðà îïòî÷åíà öðíèì ôëîðîì, à ñà äåñíå ñëèêà êðàšèöå Ìàðè¼å. Ïðåäñåäíèê Ñåíàòà Ñâåòîçàð Òîìàøè
îòâîðèî ¼å çà¼åäíè÷êó ñåäíèöó Ñåíàòà è Íàðîäíå ñêóïøòèíå òîêîì êî¼å ñó ñâè íàðîäíè ïðåäñòàâíèöè ñòà¼àëè. Íà ñåäíèöè ñó ñåíàòîðè, íàðîäíè ïîñëàíèöè è íàìåñíèöè ïîëîæèëè çàêëåòâó âåðíîñòè êðàšó Ïåòðó Äðóãîì è ïîêî¼íè êðàš ¼å íàçâàí „Âèòåøêè êðàš Àëåêñàíäàð Ïðâè Ó¼åäèíèòåš”. Ôîòîãðàôè¼à Album Hors-serie la tragedie du 9 octobre, L’Illustration, îctobrå 1934. 330. ÍÀÌÅÑÍÈÖÈ ÐÀÄÅÍÊÎ ÑÒÀÍÊÎÂÈ
, ÈÂÎ ÏÅÐÎÂÈ
È ÊÍÅÇ ÏÀÂËÅ ÏÎËÀÆÓ ÇÀÊËÅÒÂÓ ÊÐÀŠÓ ÏÅÒÐÓ ÄÐÓÃÎÌ ÊÀÐÀ€ÎЀÅÂÈ
Ó, 11. ÎÊÒÎÁÀÐ 1934. Ïðåä Íàðîäíèì ïðåäñòàâíèøòâîì íàìåñíèöè ñó ïîëîæèëè çàêëåòâó âåðíîñòè êðàšó Ïåòðó Äðóãîì. Ïðèëèêîì äîëàñêà è îäëàñêà ñà ñåäíèöå êàðàêòåðèñòè÷íå ñó áèëå àêëàìàöè¼å ïðèðååíå êíåçó Ïàâëó è ãîòîâî ïîòïóíà ðàâíîäóøíîñò êî¼îì ñó äî÷åêàíà îñòàëà äâà íàìåñíèêà. Ó ðóêàìà ïðâîã íàìåñíèêà ïðàêòè÷íî ñå íàøëà ñâà âëàñò, à îñòàëà äâà íàìåñíèêà òðåòèðàíà ñó êàî „ïðèñóòíè ãðààíè”. Ôîòîãðàôè¼à £óãîñëîâåíñêå èëóñòðîâàíå íîâèíå, á.á., íîâåìáàð 1934. 331. ÊÐÀŠ ÏÅÒÀÐ ÄÐÓÃÈ ÏÎÇÄÐÀŠÀ ÃÅÍÅÐÀËÈÒÅÒ ÍÀ ÁÅÎÃÐÀÄÑÊΣ ÆÅËÅÇÍÈ×ÊΣ ÑÒÀÍÈÖÈ, 13. ÎÊÒÎÁÀÐ 1934. Íà î÷åâó ñàõðàíó, êðàš Ïåòàð ¼å äîøàî èç Ëîíäîíà ãäå ñå íàëàçèî íà øêîëîâàœó ó êîëåŸó Ñåíäðî¼ä. Ó Áåîãðàä ¼å äîïóòîâàî ïðåêî Ïàðèçà ó ïðàòœè êðàšèöå Ìàðè¼å, ðóìóíñêå êðàšèöå Ìàðè¼å, êíåçà Àðñåíà è îñòàëèõ. Íà æåëåçíè÷êî¼ ñòàíèöè äî÷åêàëè ñó ãà êíåç Ïàâëå, êíåãèœà Îëãà, ïðåäñòàâíèöè âëàäå, Íàðîäíîã ïðåäñòàâíèøòâà, ãåíåðàëèòåòà, áåîãðàäñêå îïøòèíå è ìíîøòâî íàðîäà. Ôîòîãðàôè¼à Album Hors-serie la tragedie du 9 octobre, L’Illustration, îctobrå 1934. 332. ÎÔÈÖÈÐÈ ÌÎÐÍÀÐÈÖÅ Ó ÏÐÀÒŒÈ ÊÍÅÇÀ ÀÐÑÅÍÀ ÈÇÍÎÑÅ ÊÎÂ×Åà ÊÐÀŠÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ ÑÀ ÁÐÎÄÀ „ÄÓÁÐÎÂÍÈÊ” Ó ÑÏËÈÒÑÊΣ ËÓÖÈ, 14. ÎÊÒÎÁÀÐ 1934. Èñïðåä Ñïëèòà Åñêàäðà êðàšåâñêå ìîðíàðèöå è Õèäðîïëàíñêà êîìàíäà èç Äèâóšà îäàëå ñó ïîñëåäœó ïî÷àñò êðàšåâèì ïîñìðòíèì îñòàöèìà è äîïðàòè-

139

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

Àðõèâ ÑÖÃ

ëå êðñòàðèöó „Äóáðîâíèê”äî ëóêå. Ïðåä ñïëèòñêèì ëóêîáðàíîì áðîäîâè áðèòàíñêå Ñðåäîçåìíå ôëîòå îäàëè ñó ïîøòó êðàšó. Ó ñïëèòñêî¼ ëóöè íà ãàòó ìà¼îðà Ñòî¼àíà áðîä ñà êðàšåâèì ïîñìðòíèì îñòàöèìà äî÷åêàëè ñó êíåç Àðñåí, ìàðøàë äâîðà Äèìèòðè¼åâè
, ÷ëàíîâè âëàäå, Íàðîäíîã ïðåäñòàâíèøòâà, áàí Ïðèìîðñêå áàíîâèíå, ãðàäîíà÷åëíèê Ñïëèòà è äðóãè. Íà ðàçàðà÷ó „Äóáðîâíèê” ïðåäñòàâíèöè Íàðîäíîã ïðåäñòàâíèøòâà è Êðàšåâñêå âëàäå îòâîðèëè ñó „êîâ÷åã è óòâðäèëè äà ñå ó œåìó íàëàçè ìðòâî òåëî Áëàæåíîïî÷èâøåã âèòåøêîã êðàšà Àëåêñàíäðà Ïðâîã Ó¼åäèíèòåšà, èçà òîãà ñó ïîíîâî çàòâîðèëè êîâ÷åã ... è çàëåìèëè ãà ñà ñâå ÷åòèðè ñòðàíå”. Çàòèì ¼å êîìàíäàíò áðîäà „Äóáðîâíèê” Àðìèí Ïàâè
ïðåäàî êîâ÷åã ïðåäñòàâíèöèìà Íàðîäíîã ïðåäñòàâíèøòâà è âëàäå. Ôîòîãðàôè¼à Àëáóì: ×óâà¼òå £óãîñëàâè¼ó 1888–1934. 333. ÎÏÅËÎ ÊÐÀŠÓ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÓ ÍÀ ÊÀÒÀÔÀËÊÓ Ó ÑÏËÈÒÑÊΣ ËÓÖÈ, 14. ÎÊÒÎÁÀÐ 1934. Åïèñêîï äàëìàòèíñêè Èðèíå¼ (€îðåâè
) óç ñàñëóæåœå àðõèìàíäðèòà Á¼åäîâà, ïàðîõà ñïëèòñêîã Óðóêàëà è îñòàëèõ ñâåøòåíèêà îäðæàî ¼å îïåëî, à çàòèì ñó ÷åòèðè êàòîëè÷êà áèñêóïà î÷èòàëà ìîëèòâó. Ïîðåä êàòàôàëêà ñà âèñîêèì ñòóáîâèìà íà êî¼èìà ñó ãîðåëå áàêšå, ïîëîæåíî ¼å ïðåêî 200 âåíàöà îä òîãà 5 îä ñðåáðà, à ñîêîëè ñà Êîð÷óëå òðíîâ âåíàö, äðóøòâî Ìàð¼àí âåíàö îãðîìíèõ äèìåíçè¼à, ïðåêî 8 ì âèñîê ó îáëèêó Êàðàîðåâå çâåçäå, èñïëåòåí îä ìëàäèõ áîðîâèõ ãðàí÷èöà, ¼åëà, ëîâîðîâîã ëèø
à, ðóçìàðèíà, ñìðåêå è ìèðèñíå êàäóšå. £åäèíî ¼å âåíàö êîìàíäàíòà Ñðåäîçåìíå ôëîòå Ôèøåðà íà „èçðè÷èò çàõòåâ ¼óãîñëîâåíñêèõ âëàñòè ïîñòàâšåí óç êîâ÷åã.” Ïîñëå ïîëàãàœà âåíàöà ïîøòó êðàšó îäàëî ¼å âèøå õèšàäà, à ïî íåêèìà 50.000 333 Äàëìàòèíàöà. Ìåó ïðâèìà êî¼è ¼å

140

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

äîøàî äà ñå ïîêëîíè áèî ¼å äð Êîðîøåö êî¼è ¼å òîì ïðèëèêîì èç¼àâèî: „Ñàä ¼å äîøàî òðåíóòàê äà çàáîðàâèìî îíî øòî íàñ ¼å ó ïðîøëîñòè äåëèëî è äà ñâè ñëîæíî ðàäèìî çà áîšó áóäó
íîñò £óãîñëàâè¼å”. Ïîñëå äåôèëåà êðàšåâ êîâ÷åã ¼å ó ïîâîðöè ïðåíåò äî æåëåçíè÷êå ñòàíèöå ãäå ñó ãà ãàðäèñòè óíåëè ó äâîðñêè âîç êî¼è ¼å îêî 10.15 ÷àñîâà êðåíóî çà Çàãðåá. Ôîòîãðàôè¼à Àëáóì: ×óâà¼òå £óãîñëàâè¼ó 1888–1934. 334. ÊÎÂ×Åà ÊÐÀŠÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ ÏÐÅÄ ÆÅËÅÇÍÈ×ÊÎÌ ÑÒÀÍÈÖÎÌ Ó ÇÀÃÐÅÁÓ, 15. ÎÊÒÎÁÀÐ 1934. Äîëàçàê äâîðñêîã âîçà ñà ïîñìðòíèì îñòàöèìà ¼óãîñëîâåíñêîã êðàšà ó Çàãðåá 14. îêòîáðà 1934. îêî 23.15 ÷àñîâà îá¼àâèëè ñó òîïîâè ñà ñòàðîã ãðàäà. Ïî÷àñíó ñòðàæó êîä êîâ÷åãà, íà êî¼è ñó ïîëîæåíè ¼åâàíåšå, çëàòàí êðñò, êðàšåâà ãåíåðàëñêà øà¼êà÷à, åøàðïà è ðóêàâèöå, à ïîðåä êîâ÷åãà âåíöè, äðæàëî ¼å îñàì îôèöèðà èç ñâèõ ðîäîâà âî¼ñêå è ¼åäèíèöà çàãðåáà÷êîã ãàðíèçîíà. Ïîøòó êðàšó îäàëî ¼å ïî íåêèì èçâåøòà÷èìà îêî 200.000 šóäè. Âå
èíà ¼å áèëà ó ñóçàìà, à ïî ðå÷èìà êîìàíäàíòà áðèòàíñêå Ñðåäîçåìíå ôëîòå „ñóçå íè¼å ìîãó
å ñèìóëèðàòè.” Èíòåðåñàíòíî ¼å äà îôèöèðè ó èçâåøòà¼èìà êðàšåâîì ïðâîì àóòàíòó ãåíåðàëó Ìèëàíó £å÷ìåíè
ó íå ñïîìèœó äî÷åê êðàšåâîã êîâ÷åãà ó Çàãðåáó, à íà òî ñå íå îñâð
å íè Ìèëàí Ñòî¼àäèíîâè
ó ìåìîàðèìà. Ôîòîãðàôè¼à Àëáóì: ×óâà¼òå £óãîñëàâè¼ó 1888–1934. 335. ÄÂÎÐÑÊÈ ÂÎÇ ÑÀ ÊÎÂ×ÅÃÎÌ ÊÐÀŠÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ ÏÎËÀÇÈ ÈÇ ÇÀÃÐÅÁÀ ÇÀ ÁÅÎÃÐÀÄ, 15. ÎÊÒÎÁÀÐ 1934. Êðàšåâå ïîñìðòíå îñòàòêå èñïðåä æåëåçíè÷êå ñòàíèöå ïðåíåëî ¼å 12 ñåšàêà èç Øåñòèíà è îñòàëèõ õðâàòñêèõ ìåñòà äî äâîðñêîã âîçà êî¼è ¼å îêî 13 ÷àñîâà êðåíóî çà Áåîãðàä. Íà ÷åëó ëîêîìîòèâå íàëàçèî ñå íàòïèñ „×óâà¼òå ìè £óãîñëàâè¼ó.” Íàâîäíî, òî ñó áèëå ïîñëåäœå ðå÷è êî¼å ¼å êðàš Àëåêñàíäàð èçãîâîðèî íåïîñðåäíî ïîñëå àòåíòàòà ïðåìà òâðåœó ìèíèñòðà Áîãîšóáà £åâòè
à. Ñâå ÷èœåíèöå óêàçó¼ó äà êðàš ïîñëå àòåíòàòà íèøòà íè¼å ðåêàî, ¼åð ¼å ñìðòíî ïîãîåí îäìàõ êëîíóî è îñòàî áåç ñâåñòè. Ôîòîãðàôè¼à Àëáóì: ×óâà¼òå £óãîñëàâè¼ó 1888–1934. 336. ÎÄÀÐ ÊÐÀŠÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ Ó ÑÒÀÐÎÌ ÄÂÎÐÓ, 16. ÎÊÒÎÁÀÐ 1934. Êðàšåâè ïîñìðòíè îñòàöè áèëè ñó èçëîæåíè ó âåëèêî¼ äâîðàíè Ñòàðîã äâîðà êî¼à ¼å ïðåòâîðåíà ó êàïåëó. Ñâè çèäîâè è òàâàíèöà ïðåêðèâåíè ñó öðíîì äðàïåðè¼îì. Íà ñðåäèíè äâîðàíå èñïðåä áåëîã êðñòà ïîñòàâšåí ¼å êàòàôàëê ñà

335

141

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

336

ïîñìðòíèì îñòàöèìà êðàšà Àëåêñàíäðà. Èçà êðñòà è ñà ñòðàíà ñó ãîðåëå ïî òðè ñâå
å çà ïîêî¼ äóøå. Íà êîâ÷åãó êîä ãëàâå ñòà¼àëè ñó çíàöè êðàšåâñêîã äîñòî¼àíñòâà, êðóíà, êîï÷à, ¼àáóêà ñ êðñòîì è ïàëèöà. Êîâ÷åã ¼å ïðåêðèâåí çàñòàâîì êðàšåâñêîã äîìà äèíàñòè¼å Êàðàîðåâè
ïðåêî êî¼å ñó ñòàâšåíå êðàšåâà êàïà è ñàášà. Ñ ëåâå ñòðàíå, èñïîä êðóíå ñó áèëå èêîíå Èñóñà Õðèñòà è Ñâåòå Áîãîðîäèöå, à èçà êðóíå çëàòàí êðñò èç äâîðñêå êàïåëå. Íà ñòî÷è
ó, ïðåêðèâåíèì öðíèì ïëèøîì, íàëàçèëà ñó ñå ìíîãîáðî¼íà ¼óãîñëîâåíñêà è ñòðàíà îäëèêîâàœà. Îêî êàòàôàëêà ñó áåëå õðèçàíòåìå, ñðåáðíè è çëàòíè âåíöè. Ïðàâîñëàâíè ñâåøòåíèöè íåïðåêèäíî ñó ïîëóãëàñíî ÷èòàëè ìîëèòâå è ¼åâàíåšà. Ãàðäè¼ñêè îôèöèðè è îôèöèðè ðàçíèõ ðîäîâà ñà èñóêàíèì ñàášàìà, îáîðåíèì äîëå, ó çíàê ïîçäðàâà, äàâàëè ñó ïî÷àñíó ñòðàæó. Èçà êðñòà ñòî¼è ñòàðè ñëóãà, êðàšåâ ëè÷íè ìîìàê, Âèòîìèð Çå÷åâè
, êî¼è íè¼å íàïóøòàî îäàð ñâå äî ñàõðàíå. Ôîòîãðàôè¼à Àëáóì: ×óâà¼òå £óãîñëàâè¼ó 1888–1934. 337. ÍÀÐÎÄ ÈÑÏÐÅÄ ÑÒÀÐÎà ÄÂÎÐÀ Ó ÁÅÎÃÐÀÄÓ, 16. ÎÊÒÎÁÀÐ 1934. Äâîðñêè âîç ñà ïîñìðòíèì îñòàöèìà êðàšà Àëåêñàíäðà ñòèãàî ¼å íà áåîãðàäñêó æåëåçíè÷êó ñòàíèöó îêî 23,15 ÷àñîâà. Êðàšåâ êîâ÷åã êî¼è ¼å ïðèìèî ïðâè àóòàíò ãåíåðàë Ìèëàí £å÷ìåíè
ïðåíåò ¼å ñà ñòàíèöå äî Ñòàðîã äâîðà ó ïðàòœè ïîðîäèöå, çâàíè÷íèêà è 200.000 šóäè. Êîâ÷åã ¼å „ïðîëàçèî êðîç ãóñòå ðåäîâå, ñóçàìà îáëèâåíèõ ãðààíà. Íåïðåãëåäíå ìàñå ãðààíà êëå÷àëå ñó ó ìðà÷íî¼ íî
è...” Äâà äàíà êð༠êðàšåâîã êîâ÷åãà ïðîëàçèëà ¼å ïîâîðêà íàðîäà êî¼à ¼å áèëà äóãà ïðåêî òðè êèëîìåòðà. Íàðîä ¼å ñòèçàî èç íà¼óäàšåíè¼èõ êðà¼åâà è âèøå îä 300.000 šóäè îäàëî ¼å ïîøòó ñâîì âëàäàðó. Ìíîãîáðî¼íå äåëåãàöè¼å èç çåìšå è èíîñòðàíñòâà è ãðààíè ïîëîæèëè ñó íà êðàšåâ îäàð îêî 20.000 âåíàöà ìåó êî¼èìà ¼å áèëî è 180 çëàòíèõ, ñðåáðíèõ è áðîíçàíèõ. Ôîòîãðàôè¼à Àëáóì: ×óâà¼òå £óãîñëàâè¼ó 1888–1934.

Ñàõðàíà êðàšà Àëåêñàíäðà 338. ÐÀÑÏÎÐÅÄ ÑÏÐÎÂÎÄÀ ÊÐÀŠÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ ÎÄ ÑÀÁÎÐÍÅ ÖÐÊÂÅ ÄÎ ÆÅËÅÇÍÈ×ÊÅ ÑÒÀÍÈÖÅ Ó ÁÅÎÃÐÀÄÓ, 18. ÎÊÒÎÁÀÐ 1934. Îä Ñàáîðíå öðêâå ãäå ¼å îäðæàíî îïåëî íà êîìå ¼å ÷èíîäå¼ñòâîâàî ïàòðè¼àðõ Âàðíàâà óç ñàñëóæåœå 25 åïèñêîïà, ïîñìðòíà ïîâîðêà ñå êðåòàëà Áîãî¼àâšåíñêîì, Êðàšà Ïåòðà, Êíåç Ìèõàèëîâîì, ïðåêî Ïðåñòîëîíàñëåäíèêîâîã òðãà (Òåðàçè¼å), Êðàšà Ìèëàíà, Ìèëîøà Âåëèêîã è Íåìàœèíîì óëèöîì äî Âèëñîíî-

142

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

âîã òðãà èñïðåä æåëåçíè÷êå ñòàíèöå. Ñïðîâîä ¼å èøàî çàîáèëàçíèì ïóòåì, äà áè ñå îìîãó
èëî øòî âå
åì áðî¼ó ãðààíà äà îäà¼ó ïîñëåäœó ïîøòó êðàšó. Íà ÷åëó ñïðîâîäà ïèòîìöè âî¼íå àêàäåìè¼å ñó íîñèëè êðñò è êîšèâî, èçà ñó èøëè ìóçèêà è çíà÷àðè 18. ñóâîáîðñêîã ïåøàäè¼ñêîã ïóêà, êîìàíäàíò ïîãðåáà íà êîœó, ïóêîâñêå çàñòàâå, îäðåäè ¼óãîñëîâåíñêå è ñòðàíèõ âî¼ñêè, íîñèîöè Êàðàîðåâå çâåçäå, êðàšåâ êîœ êî¼åã ñó âîäèëà äâî¼èöà ãàðäèñòà, 19 âî¼íèõ êàìèîíà ñà 20.000 âåíàöà êî¼å ñó ïîëîæèëè ãðààíè è ìíîãîáðî¼íå äåëåãàöè¼å èç çåìšå è èíîñòðàíñòâà, âåíöè êðàšåâñêèõ êó
à, ñîêîëñêå çàñòàâå, âåíöè ñòðàíèõ äðæàâà è äðóãèõ äåëåãàöè¼à íîøåíè íà ðóêàìà, ïåâà÷êà äðóøòâà „Ñòàíêîâè
” è „Îáèëè
,” ñâåøòåíñòâî ñâèõ âåðîèñïîâåñòè, çíàöè êðàšåâñêîã äîñòî¼àíñòâà, ëàôåò ñà êðàšåâèì êîâ÷åãîì, ÷ëàíîâè êðàšåâñêîã äîìà, øåôîâè ñòðàíèõ äðæàâà, ñïåöè¼àëíå ìèñè¼å ñòðàíèõ äâîðîâà è äðæàâà, êðàšåâñêè íàìåñíèöè, êðàšåâñêà âëàäà, äèïëîìàòñêè êîð, ñåíàòîðè è íàðîäíè ïîñëàíèöè è îñòàëè. Ðàñïîðåä À£-74-273/237 339. ÈÍÑÈÃÍȣŠÊÐÀŠÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ Ó ÏÎÃÐÅÁÍΣ ÏÎÂÎÐÖÈ Ó ÁÅÎÃÐÀÄÓ, 18. ÎÊÒÎÁÀÐ 1934. Çíàêå êðàšåâñêîã äîñòî¼àíñòâà íîñèëè ñó: êðóíó íà÷åëíèê Ãëàâíîã ãåíåðàëøòàáà, àðìè¼ñêè ãåíåðàë Ìèëàí Íåäè
; ñêèïòàð àäìèðàë Äðàãóòèí Ïðèöà; ¼àáóêó àðìè¼ñêè ãåíåðàë €óðå Ëàçè
; ñòåã äèâèçè¼ñêè ãåíåðàë Ðàäèñàâ Êðñòè
è ñàášó äèâèçè¼ñêè ãåíåðàë Ïàíòåëè¼à £óðèøè
. Ôîòîãðàôè¼à Àëáóì: ×óâà¼òå £óãîãëàâè¼ó 1888–1934. 340. ËÀÔÅÒ ÑÀ ÊÎÂ×ÅÃÎÌ ÊÐÀŠÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ Ó ÏÎÃÐÅÁÍΣ ÏÎÂÎÐÖÈ Ó ÁÅÎÃÐÀÄÓ, 18. ÎÊÒÎÁÀÐ 1934. Âîä êðàšåâå ãàðäå âîäèî ¼å ëàôåò, à åñêàäðîí êîœèöå êðàšåâå ãàðäå èøàî ¼å èçà äðæå
è óæå êî¼èì ¼å ïðèäðæàâàî ëàôåò íà ñòðìèíàìà. Ïîðåä ëàôåòà èøëè ñó êîìàíäàíò ãàðäå, àðìè¼ñêè ãåíåðàë Ïåòàð Æèâêîâè
, ïðâè àóòàíò êðàšà äèâèçè¼ñêè ãåíåðàë Ìèëàí £å÷ìåíè
, àðìè¼ñêè ãåíåðàë ó ïåíçè¼è €óðà Äîêè
, ìèíèñòàð äâîðà Ìèëàí Àíòè
, áàí Äóíàâñêå áàíîâèíå Ìàòêîâè
è ÷ëàíîâè êðàšåâå âî¼íå è öèâèëíå êó
å. Ôîòîãðàôè¼à Pravo lidu, 28. îêòîáàð 1934. À£-38-456-608

340

143

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

341. ×ËÀÍÎÂÈ ÊÐÀŠÅÂÑÊÎà ÄÎÌÀ: ÊÐÀŠ ÏÅÒÀÐ ÄÐÓÃÈ, ÊÐÀŠÈÖÀ ÌÀÐÈ£À, ÊÍÅÇ ÏÀÂËÅ, ÊÍÅÃÈŒÀ ÎËÃÀ È ÊÍÅÇ ÀÐÑÅÍ Ó ÏÎÃÐÅÁÍΣ ÏÎÂÎÐÖÈ ÊÐÀŠÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ Ó ÁÅÎÃÐÀÄÓ, 18. ÎÊÒÎÁÀÐ 1934. Èçà ëàôåòà ñà êðàšåâèì êîâ÷åãîì èøëè ñó ÷ëàíîâè ¼óãîñëîâåíñêîã êðàšåâñêîã äîìà, èçà œèõ ðóìóíñêè êðàš Êàðîë, ôðàíöóñêè ïðåäñåäíèê Ëåáðåí, áóãàðñêè êíåç Êèðèë, åíãëåñêè ïðèíö îðŸ, èòàëè¼àíñêè ïðèíö Äóêà îä Ñïîëåòà, ðóìóíñêè ïðèíö Íèêîëà, ïðåäñåäíèê ÷åõîñëîâà÷êå âëàäå Ìàëèïåòð, ìàðøàë Ïåòåí, ïðåäñåäíèê ïðóñêå âëàäå è ìèíèñòàð âàçäóõîïëîâñòâà Ðà¼õà Õåðìàí Ãåðèíã, äåëåãàöè¼å äðóãèõ äðæàâà, êðàšåâñêè íàìåñíèöè, ÷ëàíîâè âëàäå, äèïëîìàòñêè êîð, áèâøè ïðåäñåäíèöè è ìèíèñòðè âëàäà, ñåíàòîðè, íàðîäíè ïîñëàíèöè, ïðåäñåäíèöè îïøòèíà, ïðåäñòàâíèöè äðóøòàâà è óäðóæåœà è îñòàëè. Ôîòîãðàôè¼à Á. Ãëèãîðè¼åâè
, Êðàš Àëåêñàíäàð Êàðàîðåâè
, êœ. III, Áåîãðàä 2002.

341

144

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

342. ÍÀÐÎÄ ÍÀ ÑÏÐÎÂÎÄÓ ÊÐÀŠÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ Ó ÁÅÎÃÐÀÄÓ, 18. ÎÊÒÎÁÀÐ 1934. Ñîêîëè è íàðîä êëå÷å äîê ëàôåò ñà êðàšåâèì êîâ÷åãîì ïðîëàçè áåîãðàäñêèì óëèöàìà. Ïðåêî ñòîòèíó ¼óãîñëîâåíñêèõ, ôðàíöóñêèõ, ÷åõîñëîâà÷êèõ è ðóìóíñêèõ àâèîíà êðóæèëî ¼å èçíàä Áåîãðàäà çà âðåìå ñïðîâîäà. £óãîñëîâåíñêà ïðåñòîíèöà ¼å ó òî âðåìå èìàëà îêî 300.000 ñòàíîâíèêà, à ñàõðàíè ¼å ïðèñóñòâîâàëî âèøå îä ïîëà ìèëèîíà, ïî íåêèìà 800.000 šóäè. Ôîòîãðàôè¼à Àëáóì: ×óâà¼òå £óãîãëàâè¼ó 1888–1934. 343. ÃÐ×ÊÈ ÅÂÇÎÍÈ ÎÄÀ£Ó ÏÎÑËÅÄŒÓ ÏÎØÒÓ ÊÐÀŠÓ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÓ ÏÐÅÄ ÆÅËÅÇÍÈ×ÊÎÌ ÑÒÀÍÈÖÎÌ Ó ÁÅÎÃÐÀÄÓ, 18. ÎÊÒÎÁÀÐ 1934. Ïî äîëàñêó ïîãðåáíå ïîâîðêå äî æåëåçíè÷êå ñòàíèöå ïðèðååí ¼å äåôèëå âî¼ñêå. Ïî÷àñò êðàšó îäàëè ñó êîìàíäàíò ïîãðåáà àðìè¼ñêè ãåíåðàë Âî¼èñëàâ Òîìè
, âî¼âîäà Ïåòàð Áî¼îâè
, ãåíåðàëèòåò, êîœèöà è ïåøàäè¼à êðàšåâå ãàðäå, ïóêîâñêå çàñòàâå, ìîðíàðè êðñòàðèöå „Äóáðîâíèê”, îäðåäè ôðàíöóñêå, åíãëåñêå, ÷åõîñëîâà÷êå, ðóìóíñêå, òóðñêå è ãð÷êå âî¼ñêå.

342

Ôîòîãðàôè¼à À£-335-70/II 344. ÍÀÐÎÄ Ó ÌËÀÄÅÍÎÂÖÓ ÏÎÇÄÐÀŠÀ ÊÐÀŠÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ ÍÀ ÏÓÒÓ ÇÀ ÂÅ×ÍÓ ÊÓ
Ó, 18. ÎÊÒÎÁÀÐ 1934. Öåëèì ïóòåì îä Ñïëèòà ïðåêî Çàãðåáà è Áåîãðàäà äî Ìëàäåíîâöà ìàñà ñâåòà ¼å íà ñòàíèöàìà è äðóãèì ìåñòèìà ïîðåä ïðóãå äî÷åêèâàëà äâîðñêè âîç ñà ïîñìðòíèì îñòàöèìà êðàšà. Íàðîä ¼å „êëå÷àî, ¼åöàî, ¼àóêàî, ïëàêàî è šóáèî âàãîí” ó êî¼åì ¼å áèî êðàšåâ ëåñ. Ïîðåä ïóòà îä Ìëàäåíîâöà äî Òîïîëå àóòîìîáèë ñà êðàšåâèì êîâ÷åãîì è ïîãðåáíó ïîâîðêó ó êî¼î¼ ¼å áèëî îêî õèšàäó àóòîìîáèëà ñà÷åêàëî ¼å ìíîøòâî ñâåòà. Íàðîä ¼å íà öðíèì ñëàâîëóöèìà èñïèñàî ïîðóêå äà
å èñïóíèòè êðàšåâ àìàíåò, à íà ¼åäíîì îä œèõ áèëî ¼å íàïèñàíî: „Ïî÷èâ༠ó ìèðó! ×óâà
åìî £óãîñëàâè¼ó!” Èñïðåä Òîïîëå ñâå äî Êàðàîðåâå öðêâå áèî ¼å øïàëèð ñåîñêèõ äåëåãàöè¼à ó íàðîäíèì íîøœàìà, äóã ÷åòèðè êèëîìåòðà. Ôîòîãðàôè¼à Ä. ×îëîâè
è Ñ. ×îëîâè
, Ìàðè¼à Êàðàîðåâè
– Êðàšèöà ìà¼êà, Áåîãðàä 2001. 345. ØÓÌÀÄÈÍÖÈ ÓÍÎÑÅ ÊÎÂ×Åà ÊÐÀŠÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ Ó ÖÐÊÂÓ ÑÂÅÒÎà €ÎЀÀ ÍÀ ÎÏËÅÍÖÓ, 18. ÎÊÒÎÁÀÐ 1934. Êîâ÷åã ñó ó öðêâó óíåëà 24 íîñèîöà Êàðàîðåâå çâåçäå. Èñïðåä œèõ íîøåíè ñó êðñò, êîšèâî è çíàöè êðàšåâñêîã äîñòî¼àíñòâà è èøàî ¼å ïàòðè¼àðõ ñà ñâå-

145

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

øòåíñòâîì, à èçà œèõ èøëè ñó ÷ëàíîâè êðàšåâñêîã äîìà, ïðåäñòàâíèöè ñòðàíèõ äðæàâà è îñòàëè. Ó òðåíóòêó êàäà ¼å êðàšåâ ëåñ íîøåí óç ñòåïåíèöå öðêâå ïðåëåòåëè ñó ¼óãîñëîâåíñêè, ôðàíöóñêè, ðóìóíñêè, ÷åõîñëîâà÷êè è äðóãè àâèîíè êî¼è ñó êðóæèëè èçíàä Îïëåíöà è áàöàëè öâå
å íà êîâ÷åã è êðàšåâó çàäóæáèíó. Ïîñëå ïîìåíà êî¼è ¼å îäðæàî ïàòðè¼àðõ, ñåšàöè ñó ó ïðàòœè ÷ëàíîâà êðàšåâñêîã äîìà, íà¼áëèæèõ ñðîäíèêà è ïðåäñåäíèêà Ëåáðåíà ïðåíåëè êîâ÷åã ó êðèïòó. Ôîòîãðàôè¼à Àëáóì: ×óâà¼òå £óãîãëàâè¼ó 1888–1934.

345 346. ÊÐÀŠ ÏÅÒÀÐ ÄÐÓÃÈ, ÓÄÎÂÈÖÀ ÊÐÀŠÈÖÀ ÌÀÐÈ£À, ÊÍÅÇ ÀÐÑÅÍ, ÊÍÅÇ ÏÀÂËÅ ÈÇËÀÇÅ ÈÇ ÖÐÊÂÅ ÑÂÅÒÎà €ÎЀÀ ÍÀ ÎÏËÅÍÖÓ ÏÎÑËÅ ÑÀÕÐÀÍÅ ÊÐÀŠÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ, 18. ÎÊÒÎÁÀÐ 1934. Êðàš Àëåêñàíäàð ¼å ñàõðàœåí ó êðèïòè äî ãðîáà ñâî¼å ìà¼êå, êíåãèœå Çîðêå. Çà âðåìå ïîëàãàœà êîâ÷åãà ó 14,55 ÷àñîâà çâîíèëà ñó çâîíà êðàšåâå çàäóæáèíå, âî¼ñêà ¼å îäàâàëà ïî÷àñò òîïîâñêîì è ïóø÷àíîì ïàšáîì, à íàðîä ¼å êëå÷àî ñà çàïàšåíèì ñâå
àìà ó ðóêàìà è ïëàêàî. Ñàõðàíè ¼å ïðèñóñòâîâàëî âèøå îä 50.000 šóäè, óãëàâíîì ñåšàêà, êî¼è ñó íà ñàõðàíó ñòèãëè ïåøêå äà áè îäàëè ïîñëåäœó ïîøòó ñâîì âëàäàðó. Ôîòîãðàôè¼à À£-335-70/II 347. ÐÀÄÍÈÖÈ ÈÇ ÏÐŒÀÂÎÐÀ ÊÎÄ ÁÀŒÀ ËÓÊÅ ÍÀ ÃÐÎÁÓ ÊÐÀŠÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ Ó ÖÐÊÂÈ ÑÂÅÒÎà €ÎЀÀ ÍÀ ÎÏËÅÍÖÓ Ïîñëå ñàõðàíå íà êðàšåâ ãðîá äîëàçèëå ñó äåëåãàöè¼å èç çåìšå è èíîñòðàíñòâà, ó÷åíèöè, ïðåäñòàâíèöè îïøòèíà, ãðàäîâà, ñðåçîâà è áàíîâèíà, âî¼ñêå è ìîðíàðèöå, ñîêîëà è ðàçíèõ äðóøòàâà è óäðóæåœà äà îäà¼ó ïîøòó, óïàëå ñâå
ó çà ïîêî¼ äóøå è ïîëîæå öâå
å èëè âåíöå ìåó êî¼èìà ¼å áèëî ñðåáðíèõ è

146

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

çëàòíèõ. Ñàìî çà ñåäàì íåäåšà îä ïîãðåáà äî 1. äåöåìáðà 1934. ïîøòó ¼å îäàëî âèøå îä 50.000 šóäè, à íà êðàšåâ ðîåíäàí 17. äåöåìáðà ãðîá ¼å ïîñåòèëî 10.000 šóäè. Äåëåãàöè¼à ðàäíèêà ïðåøëà ¼å îä Ïðœàâîðà äî Îïëåíöà 400 êì íîñå
è ñà ñîáîì âåëèêó âîøòàíèöó êî¼ó ñó çàïàëèëè íà êðàšåâîì ãðîáó. Ôîòîãðàôè¼à Íàøà ¼àâíîñò î êðàšó ìó÷åíèêó, Çàãðåá 1935.

Ìàðñå¼ñêè àòåíòàò è Äðóøòâî íàðîäà 348. REQUETE DU GOUVERNEMENT YOUGOSLAVE EN VERTU DE L’ARTICLE 11, PARAGRAPHE 2, DU PACTE DE LA SOCIETE DES NATIONS RELATIVE AUX RESPONSABILITES ENCOURUES PAR LES AUTORITES HONGROISES DANS L’ACTION TERRORISTE DIRIGEE CONTRE LA YOUGOSLAVIE, 22. NOVEMBRE – 10. DECEMBRE 1934. Ìèíèñòàð Áîãîšóá £åâòè
ïðåäàî ¼å 22. íîâåìáðà 1934. Ìåìîðàíäóì ãåíåðàëíîì ñåêðåòàðó Äðóøòâà íàðîäà ñà çàõòåâîì äà ñå ïèòàœå óáèñòâà êðàšà Àëåêñàíäðà ñòàâè íà äíåâíè ðåä çàñåäàœà Ñàâåòà. Ñóî÷åíà ñà äèïëîìàòñêèì ïðèòèñêîì âåëèêèõ ñèëà, à ïîñåáíî Ôðàíöóñêå êî¼à ¼å ó òî âðåìå ïîêóøàâàëà äà ñà Èòàëè¼îì ñêëîïè ñïîðàçóì è äîãîâîðè ñå îêî ïîäåëå èíòåðåñíèõ ñôåðà, ¼óãîñëîâåíñêà âëàäà ¼å ó ìåìîðàíäóìó îïòóæèëà Ìààðñêó çà Ìàðñå¼ñêè àòåíòàò, äîê Èòàëè¼ó íè¼å íè ñïîìåíóëà. Âëàäà ¼å ó ìåìîðàíäóìó íàâåëà äà ñó óñòàøå ó Ìààðñêî¼ ïðèïðåìàëå àòåíòàò è äðóãå àêöè¼å ïðîòèâ £óãîñëàâè¼å. Ïîñëå ìóêîòðïíå äåáàòå î ìåìîðàíäóìó Ñàâåò Äðóøòâà íàðîäà ¼å 10. äåöåìáðà 1934. äîíåî Ðåçîëóöè¼ó êî¼à ¼å óêàçèâàëà íà òî äà íåêè ïðåäñòàâíèöè ìààðñêå âëàñòè, óñëåä íåõàòà, ìîãó ñíîñèòè îäãîâîðíîñò çà çëî÷èí ó Ìàðñå¼ó, òðàæèëà îä âëàäå ó Áóäèìïåøòè äà êàçíè ïðåäñòàâíèêå âëàñòè ÷è¼à ñå êðèâèöà ìîæå óñòàíîâèòè è îáàâåñòè Ñàâåò î ìåðàìà êî¼å ¼å ïðåäóçåëà äà ñå îäãîâîðíè êàçíå. Ìåìîðàíäóì À£-14-27/687-761

Ñóåœå àòåíòàòîðèìà 349. ÎÏÒÓÆÍÈÖÀ ÏÐÎÒÈ ÀÒÅÍÒÀÒÎÐÀ È ÎÐÃÀÍÈÇÀÒÎÐÀ ÌÀÐÑÅ£ÑÊÎà ÀÒÅÍÒÀÒÀ Ïîñëå äóãîòðà¼íå èñòðàãå, ïðèïðåìà è îäóãîâëà÷åœà, ñóåœå àòåíòàòîðèìà çà óáèñòâî êðàšà Àëåêñàíäðà è ìèíèñòðà Áàðòóà, êàî è çà ïîêóø༠óáèñòâà ãåíå-

147

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

Àðõèâ ÑÖÃ

ðàëà Æîðæà è ïîëèöè¼ñêîã ñòðàæàðà Ãàëè¼à, ïî÷åëî ¼å 18. íîâåìáðà 1935. ó Åêñ àí Ïðîâàíñó. Äðæàâíè òóæèëàö Ðîë ïîäèãàî ¼å îïòóæíèöó ïðîòèâ ïðåìèíóëîã Âåëè÷êà Äèìèòðîâà Êåðèíà, ëèöà êî¼à ñó ñå íàëàçèëà ó ïðèòâîðó Çâîíèìèðà Ïîñïèøèëà, Èâàíà Ðà¼è
à è Ìè¼å Êðàšà è ëèöà êî¼à ñó ñå íàëàçèëà ó áåêñòâó Åóãåíà Êâàòåðíèêà, Àíòå Ïàâåëè
à è Èâàíà Ïåð÷åâè
à, êî¼è ñó îïòóæåíè çà „ñòâàðàœå çëî÷èíà÷êå äðóæèíå, ñàó÷åøíèøòâî ó óáèñòâó, óïîòðåáó ëàæíèõ ïàñîøà.” Ïðî÷èòàíà ¼å îïòóæíèöà è èìåíà 66 ñâåäîêà îïòóæáå è 11 ñâåäîêà îäáðàíå. Ïðî÷èòàíî ¼å ïèñìî êðàšèöå Ìàðè¼å î îäóñòà¼àœó îä òóæáå. Êðàšèöà Ìàðè¼à ¼å óïóòèëà ïèñìî ñâîì àäâîêàòó Áîíêóðó ó êî¼åì ¼å íàâåëà: „Èìà¼ó
è ïóíî ïîâåðåœå ó Ôðàíöóñêî ïðàâîñóå, ¼à ïðåäà¼åì ñâî¼ó ñòâàð ó ðóêå œåãîâèõ ïðåäñòàâíèêà íå õîòå
è äà è ¼åäàí ãëàñ, ïà ìà íà¼ïîçâàíè¼è, ïîäèãíóò ó ìî¼å èìå ó÷èíè äà ñå ìà è ïðåòïîñòàâè äà ¼à îäâà¼àì ñâî¼ó ñòâàð îä ñòâàðè Ôðàíöóñêå.” Îïòóæíèöà À£-38-103-240 350. PROCES DE L’ASSASSINAT DU ROI ALEXANDRE DE YOUGOSLAVIE ET DE MONSIEUR LOUIS BARTHOU (AVEC DEUX ANNEXES), 18–21. NOVEMBRE 1935. Êœèãà çàïèñíèêà ñà ïðîöåñà óáèöàìà ¼óãîñëîâåíñêîã êðàšà Àëåêñàíäðà è Ëó¼à Áàðòóà ñàäðæè íà ôðàíöóñêîì ¼åçèêó: îïòóæíèöó è èç¼àâó àäâîêàòà. Äðóãîã äàíà ñóåœà àäâîêàò Æîðæ äå Áîí ¼å èñêšó÷åí çáîã âðåàœà ñóäà è ôðàíöóñêîã ïðàâîñóà. Îäáðàíó ¼å ïî ñëóæáåíî¼ äóæíîñòè ïðåóçåî ïðåäñåäíèê àäâîêàòñêå êîìîðå êî¼è ¼å çàòðàæèî îäëàãàœå ïðîöåñà äà áè ñå óïîçíàî ñà îïòóæíèöîì. Ñóä ¼å óñâî¼èî çàõòåâ è 21. íîâåìáðà 1935. äîíåî îäëóêó î îäëàãàœó ïðîöåñà çà ïî÷åòàê 1936. ãîäèíå. Îäëàãàœå ñóåœà ïðèìšåíî ¼å êàî íîâè äîêàç ôðàíöóñêå íåìàðíîñòè è ìèíèðàœà ïðîöåñà. Êœèãà çàïèñíèêà À£-38-103-240 351. ËÀÆÍÈ ÏÀÑÎØ ÀÒÅÍÒÀÒÎÐÀ ÂÅËÈ×ÊÀ ÄÈÌÈÒÐÎÂÀ ÊÅÐÈÍÀ Êîä àòåíòàòîðà ¼å ïðîíàåí ïàñîø íà èìå Ïåòð Êåëåìåí èçäàò îä Ãåíåðàëíîã êîíçóëàòà Ðåïóáëèêå ×åõîñëîâà÷êå ó Çàãðåáó. Óáèöà ¼å èìàî âèøå ëàæíèõ èìåíà: Âëàäî øîôåð, Ðóäîëô Ñóê, Âëàäèìèð Äèìèòðîâ, Ñò¼åïàí Äèìèòðîâ, Ãåîðãè Ñòî¼àíîâ, Âëàäî Ãåîðãè¼åâ ×åðíîçåìñêè, Âåëè÷êî Ñòî¼àíîâ, Âåëè÷êî Ãåîðãè¼åâ. Êåðèí ¼å ðîåí 19. îêòîáðà 1897. ó Êàìåíèöè êîä ×åòèíî Áàœå ó Áóãàðñêî¼. Œåãîâå óñëóãå êîðèñòèëè ñó Òîäîð Àëåêñàíäðîâ è Âàí÷î Ìèõàèëîâ. Íà ëèñòè çëîäåëà èìàî ¼å è óáèñòâà äâî¼èöå áóãàðñêèõ íàðîäíèõ ïîñëàíèêà. Ôîòîãðàôè¼à Ïîëèòèêà, 14. îêòîáàð 1934. À£-74-ÎÇÔ-XL

148

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

352. ÎÐÓƣŠÀÒÅÍÒÀÒÎÐÀ ÂÅËÈ×ÊÀ ÄÈÌÈÒÐÎÂÀ ÊÅÐÈÍÀ Êîä óáèöå êðàšà Àëåêñàíäðà è ìèíèñòðà Ëó¼à Áàðòóà ïðîíàåíè ñó ïàðàáåëóì êî¼èì ¼å èçâðøåí àòåíòàò, áîìáà, ïèøòîš áðàóíèíã è ñåäàì øàðæåðà ñà 112 ìåòàêà. Ôîòîãðàôè¼à Album Hors-serie la tragedie du 9 octobre, L’Illustration, îctobrå 1934. 353. ÍÀ ÎÏÒÓÆÅÍÈ×ÊΣ ÊËÓÏÈ Ó ÅÊÑÓ Ï¼åð Êðèæàíè
¼å íà êàðèêàòóðè íàöðòàî îïòóæåíå è œèõîâå ñåíêå êî¼å ñèìáîëèøó òåðîð, ðåâèçè¼ó è ðàò. Ïîâîäîì óáèñòâà êðàšà Àëåêñàíäðà áðèòàíñêè ìèíèñòàð Åíòîíè Èäí ¼å ðåêàî äà ñó „ìàðñå¼ñêè ïóöœè áèëè ïðâè õèöè Äðóãîã ñâåòñêîã ðàòà,” à ôðàíöóñêè ïîñëàíèê ó Áåðëèíó Àíäðå Ôðàíñîà Ïîíñå äà Åâðîïà îòàäà „ïàäà ó ñóòîí è íåèçâåñíîñò.” Êàðèêàòóðà Ïîëèòèêà, 14. îêòîáàð 1934. À£-74-ÎÇÔ-XL 354. ÑÂÅÄÎ×ŌŠÃÅÍÅÐÀËÀ ÆÎÐÆÀ ÍÀ ÑÓ€ÅŒÓ Ó ÅÊÑ ÀÍ ÏÐÎÂÀÍÑÓ, 7. ÔÅÁÐÓÀÐ 1936.

353

Ó óçáóäšèâîì ñâåäî÷åœó ãåíåðàë Æîðæ, êî¼è ¼å áèî ó êðàšåâîì àóòîìîáèëó ó òðåíóòêó àòåíòàòà, îïèñàî ¼å òðàãè÷íó ïîãèáè¼ó êðàšà Àëåêñàíäðà îâèì ðå÷èìà: „Íà¼åäàðåä ñàì ñå îêðåíóî è ó òðåí îêà åâî øòà ñàì ñïàçèî. Êðàš ñå âå
ñðóøèî íà äåñíó ñòðàíó êîëà, ïîãëåä ìó ¼å âå
áèî óêî÷åí... íà ïàïó÷è êîëà ... ñòà¼àî ¼å ¼åäàí ÷îâåê ìðêà ëèöà ñòåãíóòèõ âèëèöà è íåïðåñòàíî ïóöàî íà êðàšà èç ¼åäíîã àóòîìàòñêîã ðåâîëâåðà. £åäíèì ñêîêîì ¼à ñàì èñêî÷èî èç çàòâîðåíîã äåëà êîëà ãäå ñàì ñå íàëàçèî è ïîëåòåî ñàì òîì ÷îâåêó äà ãà çãðàáèì. Àëè îí ñå òàäà îêðåíóî è íàñòàâèî äà ïóöà íà ìåíå. Èñïàëèî ¼å ïðâè ìåòàê êî¼è ìå ¼å ïîãîäèî ó ñëàáèíó. Çàòèì ¼åäàí äðóãè êî¼è ìå ¼å ïîãîäèî ó îêîëèíó ñðöà. Ðóêîâàî ¼å ðåâîëâåðîì íåâåðîâàòíî ìåõàíè÷êè, àóòîìàòñêè ñ ïðåöèçíîø
ó, ñ áðçèíîì êî¼è ñó ìè îñòàëè ó ïàì
åœó èàêî ¼å òðåíóòàê áèî èçâàíðåäíî òðàãè÷àí. Ïîä ñèëèíîì òà äâà ïîãîòêà ¼à ñàì ïîñðíóî è ïàî íàòðàã, äîê ¼å óáèöà íàñòàâèî äà ïóöà íà ìåíå ïîãàà¼ó
è ìå ó ëåâó ðóêó òðå
èì êóðøóìîì, à ó äåñíó ÷åòâðòèì.” Íà êðà¼ó ñâåäî÷åœà ãåíåðàë Æîðæ ¼å îäàî ïîøòó êðàšó Àëåêñàíäðó âåëè÷à¼ó
è œåãîâå ðàòíè÷êå çàñëóãå è èñòè÷ó
è œåãîâî ïðè¼àòåšñòâî ïðåìà Ôðàíöóñêî¼. Èçâåøò༠Ïîëèòèêà, 8. ôåáðóàð 1936. À£-38-476-628

149

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

Àðõèâ ÑÖÃ

355. ÈÇÂÅØÒÀ£ Î ÏÐÅÑÓÄÈ ÓÁÈÖÀÌÀ ÊÐÀŠÀ ÀËÅÊÑÀÍÄÐÀ, 12. ÔÅÁÐÓÀÐ 1936. Ñóä ó Åêñ àí Ïðîâàíñó ïðîãëàñèî ¼å êðèâèìà îïòóæåíå çà ïîêóø༠àòåíòàòà, ñàó÷åñíèøòâî ó óáèñòâó, óïîòðåáó ëàæíèõ ïóòíèõ èñïðàâà è ïðèïàäàœå ìåóíàðîäíî¼ òåðîðèñòè÷êî¼ îðãàíèçàöè¼è. Äðæàâíè òóæèëàö ¼å òðàæèî íà¼âå
ó êàçíó íàâîäå
è êàî ðàçëîã äà ñó îïòóæåíè íå ñàìî ñàó÷åñíèöè ó ïðèïðåìè íåãî è ó èçâðøåœó çëî÷èíà ñ ïðåäóìèøšà¼åì, êàî è äà ñó ðàíè¼å çà ñâî¼à äåëà îñóèâàíè ó îäñóñòâó íà ñìðòíå êàçíå. Ìåóòèì, ïîðîòà ¼å ïîä óòèöà¼åì àäâîêàòà íàøëà îëàêøàâà¼ó
ó îêîëíîñò ïà ¼å âå
èíîì ãëàñîâà îäëó÷èëà äà ñå òåðîðèñòè Çâîíèìèð Ïîñïèøèë, Ìè¼î Êðàš è Èâàí Ðà¼è
îñóäå íà êàçíó âå÷èòå ðîáè¼å, à ãëàâíè îðãàíèçàòîðè àòåíòàòà Àíòå Ïàâåëè
, Åóãåí Êâàòåðíèê è Èâàí Ïåð÷åâè
íà ñìðò ó îäñóñòâó. £àâíî ìíåœå ó Ñðáè¼è áèëî ¼å îãîð÷åíî ïðåñóäàìà êî¼å ¼å ñìàòðàëî íåîäãîâàðà¼ó
èì, äîê ¼å ó Õðâàòñêî¼ áèëî ðàçî÷àðàíî œèõîâîì íàâîäíî èçëèøíîì ñòðîãîø
ó. Èçâåøò༠Âðåìå, 13. ôåáðóàð 1936. À£-38-476-628 356. PROCES DES ASSASSINS DE S.M. ROI ALEXANDRE LER DE YOUGOSLAVIE ET DE S.E. M. LOUIS BARTHOU MINISTRE DES AFFAIRES ETRANGERES DE LA FRANCE, 5–12. FEVRIER 1936. Òðè ñâåñêå çàïèñíèêà ñà ïðîöåñà óáèöàìà ¼óãîñëîâåíñêîã êðàšà Àëåêñàíäðà è Ëó¼à Áàðòóà ñàäðæå íà ôðàíöóñêîì ¼åçèêó: îïòóæíèöó, ñàñëóøàœà îïòóæåíèõ, îäáðàíó àäâîêàòà, èç¼àâå ñâåäîêà, âå
àœå ïîðîòå è ïðåñóäó. Êœèãà çàïèñíèêà À£-38-104-241 357. ÂÈÍÀÂÅÐΠÈÇÂÅØÒÀ£ Î ÏÐÎÖÅÑÓ Ó ÅÊÑÓ ÀÍ ÏÐÎÂÀÍÑÓ, 19. ÔÅÁÐÓÀÐ 1936. Íàñòàâàê ñóåœà ó Åêñ àí Ïðîâàíñó ïðàòèî ¼å âðøèëàö äóæíîñòè øåôà Ïóáëèöèñòè÷êîã îäñåêà ÖÏÁ-à Ñòàíèñëàâ Âèíàâåð è ñâàêîäíåâíî ïîäíîñèî òåëåôîíñêå è ïèñàíå èçâåøòà¼å. Ïî çàâðøåòêó ïðîöåñà ïîäíåî ¼å èçâåøò༠ó êîìå ¼å äàî çàïàæàœà î ñóåœó ó Åêñó, ïðåäñåäíèêó ñóäà Ëîàçîíó, äðæàâíîì òóæèîöó Ðîëó, áðàíèîöó Ñåíò-Îáàíó, ïîðîòè è œåíîì ïðåäñåäíèêó Ôàáðó ä’ Àñè¼åó, îêðèâšåíèìà, ãåíåðàëó Æîðæó è äðóãèì ñâåäîöèìà, ïðîôåñîðó Äèäó, ïñèõè¼àòðó íà êîãà ñó ôðàíöóñêå âëàñòè âðøèëå ïðèòèñàê äà îïòóæåíîã Ìè¼ó Êðàšà „îãëàñè óìîáîëíèì” è ïèñàœó ôðàíöóñêå øòàìïå. Èçâåøò༠À£-74-1/619-658

150

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

ÈÇÂÎÐÈ È ËÈÒÅÐÀÒÓÐÀ

Íåîá¼àâšåíà àðõèâñêà ãðàà Ôîíäîâè Àðõèâà Ñðáè¼å è Öðíå Ãîðå À£-14-Ìèíèñòàðñòâî óíóòðàøœèõ ïîñëîâà Êðàšåâèíå £óãîñëàâè¼å À£-37-Çáèðêà Ìèëàíà Ñòî¼àäèíîâè
à À£-38-Öåíòðàëíè ïðåñáèðî Ïðåäñåäíèøòâà Ìèíèñòàðñêîã ñàâåòà Ê£ À£-63-Ìèíèñòàðñòâî ïðàâäå Êðàšåâèíå £óãîñëàâè¼å À£-66-Ìèíèñòàðñòâî ïðîñâåòå Êðàšåâèíå £óãîñëàâè¼å À£-69-Ìèíèñòàðñòâî âåðà Êðàšåâèíå ÑÕÑ À£-72-Íàðîäíà ñêóïøòèíà Êðàšåâèíå £óãîñëàâè¼å À£-74-Äâîð Êðàšåâèíå £óãîñëàâè¼å À£-80-Çáèðêà £îâàíà £îâàíîâè
à Ïèæîíà À£-82-Çáèðêà Ìèëàíà £àêîâšåâè
à À£-84-Çáèðêà Õèíêà Êðèçìàíà À£-85-Çáèðêà Ëàçàðà Ìàðêîâè
à À£-94-Çáèðêà Ïåðå Øî
à À£-102-Çáèðêà Ñòàíèñëàâà Êðàêîâà À£-138-Ìèíèñòàðñêè ñàâåò Êðàšåâèíå £óãîñëàâè¼å À£-143-Çáèðêà Íèêîëå Ïàøè
à À£-159-Ñòàëíà äåëåãàöè¼à ïðè Äðóøòâó íàðîäà ó Æåíåâè À£-305-Çáèðêà €óðå Ïîïîâè
à À£-311-Çáèðêà ïëàêàòà è äðóãå ñïåöè¼àëíå ãðàå À£-323-Çáèðêà Šóáîìèðà Äàâèäîâè
à À£-334-Ìèíèñòàðñòâî èíîñòðàíèõ ïîñëîâà Ê£ – Ïîëèòè÷êî îäåšåœå

151

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

À£-334-Ìèíèñòàðñòâî èíîñòðàíèõ ïîñëîâà Ê£ – Êîíçóëàðíî-ïðèâðåäíî îäåšåœå À£-335-Çáèðêà Âî¼èñëàâà £îâàíîâè
à Ìàðàìáîà À£-336-Äåëåãàöè¼à ÊÑÕÑ íà Ìèðîâíî¼ êîíôåðåíöè¼è ó Ïàðèçó À£-338-Ïîñëàíñòâî Êðàšåâèíå £óãîñëàâè¼å ó Ôðàíöóñêî¼ – Ïàðèç À£-341-Ïîñëàíñòâî Êðàšåâèíå £óãîñëàâè¼å ó Åíãëåñêî¼ – Ëîíäîí À£-370-Ïîñëàíñòâî Êðàšåâèíå £óãîñëàâè¼å ó Òóðñêî¼ – Öàðèãðàä, Àíêàðà À£-392-Ïîñëàíñòâî Êðàšåâèíå £óãîñëàâè¼å ó Áåëãè¼è – Áðèñåë À£-395-Ïîñëàíñòâî Êðàšåâèíå £óãîñëàâè¼å ó Ðóìóíè¼è – Áóêóðåøò À£-ÎÇÔ-74-Çáèðêà ôîòîãðàôè¼à Äâîðà Êðàšåâèíå £óãîñëàâè¼å

Îá¼àâšåíà àðõèâñêà ãðàà Áðèòàíöè î Êðàšåâèíè £óãîñëàâè¼è. Ãîäèøœè èçâåøòà¼è áðèòàíñêîã ïîñëàíñòâà ó Áåîãðàäó 1921–1938, êœ. 1–2, ïðèðåäèî Æèâêî Àâðàìîâñêè, Çàãðåá 1986.

Ãðàà î ñòâàðàœó ¼óãîñëàâåíñêå äðæàâå, 1–2, ïðèðåäèëè Äðàãîñëàâ £àíêîâè
è Áîãäàí Êðèçìàí, Áåîãðàä 1964. Çàïèñíèöè ñà ñåäíèöà Ìèíèñòàðñêîã ñàâåòà Êðàšåâèíå £óãîñëàâè¼å 1929–1931, ïðèðåäèëè Šóáîäðàã Äèìè
, Íèêîëà Æóòè
, Áëàãî¼å Èñàèëîâè
, Áåîãðàä 2002. £óãîñëîâåíñêà äðæàâà è Àëáàíöè, òîì 1–2, ïðèðåäèëè €îðå Áîðîçàí è Šóáîäðàã Äèìè
, Áåîãðàä 1998–1999. £óãîñëàâè¼à 1918–1988, Òåìàòñêè çáîðíèê äîêóìåíàòà, ïðèðåäèëè Ïåòðàíîâè
Áðàíêî, Çå÷åâè
Ìîì÷èëî, Áåîãðàä 1988.

Ïîäãîðè÷êà ñêóïøòèíà 1918. Äîêóìåíòè, ïðèðåäèî £îâàí Áî¼îâè
, Ãîðœè Ìèëàíîâàö 1989.

Ìîíîãðàôè¼å è ïðèðó÷íèöè Àâðàìîâñêè Æèâêî, Áàëêàíñêà àíòàíòà, Áåîãðàä. Àëåêñàíäàð I ïðèëèêîì 10-ãîäèøœèöå ñòóïàœà íà ïðåñòî 1921–1931, èçäàëà Ìàòèöà æèâèõ è ìðòâèõ Ñðáà, Õðâàòà è Ñëîâåíàöà, 1931. Á¼åëà¼àö Ìèëå, Âî¼ñêà Êðàšåâèíå Ñðáà, Õðâàòà è Ñëîâåíàöà/£óãîñëàâè¼å, Áåîãðàä 1994. Áîðîçàí €îðå, Âåëèêà Àëáaíè¼à. Ïîðè¼åêëî–èäå¼å–ïðàêñà, Áåîãðàä 1995. Âàíêó Ìèëàí, Ìàëà Àíòàíòà 1920–1938, Òèòîâî Óæèöå 1969.

152

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

Âåñåëèíîâè
Àíäðè¼à, Šóøè
Ðàäîø, Ñðïñêå äèíàñòè¼å, Íîâè Ñàä-Áåîãðàä 2001. Âëàäàëà÷êà êó
à Ïåòðîâè
Œåãîø. Íèêîëà I, œåãîâà ä¼åöà, çåòîâè è óíó÷àä, Öåòèœå 1910. Âî¼ñêà ñâîìå âðõîâíîì êîìàíäàíòó áëàæåíîïî÷èâøåì âèòåøêîì êðàšó Àëåêñàíäðó I Ó¼åäèíèòåšó, Áåîãðàä 1935. Âîëêîâ Â. Ê, Óáèñòâî êðàšà Àëåêñàíäðà. Õèòëåðîâà çàâåðà, Áåîãðàä 1983. Âó¼îâè
Äèìèòðè¼å-Äèìî, Ïîäãîðè÷êà ñêóïøòèíà 1918, Çàãðåá 1989. Âó¼îâè
Äèìèòðè¼å-Äèìî, Ó¼åäèœåœå Öðíå Ãîðå è Ñðáè¼å, 1962. Âóêî¼åâè
Ñò¼åïàí, Àëåêñàíäàð I, òâîðàö äðæàâå è ó¼åäèíèòåš, Áåîãðàä 1937. Âóêî¼åâè
Ñò¼åïàí, Çà êðàšà è £óãîñëàâè¼ó, 1934. Ãëèãîðè¼åâè
Áðàíèñëàâ, Êðàš Àëåêñàíäàð Êàðàîðåâè
, êœ. I– III, Áåîãðàä 2002. Ãëèãîðè¼åâè
Áðàíèñëàâ, Ïàðëàìåíò è ïîëèòè÷êå ñòðàíêå ó £óãîñëàâè¼è (1919–1929), Áåîãðàä 1979. Ãëî¼íàðè
Ì., Âîà ãîâîðè. Ëè÷íîñò, èç¼àâå, ãîâîðè è ïîëèòè÷êè ðàä âîå Õðâàòà äð Âëàäêà Ìà÷åêà, Çàãðåá 1936. Äðàøêè
Ïàíòà, Ìî¼è ìåìîàðè, ïðèðåäèî Äóøàí Áàòàêîâè
, Áåîãðàä 1990. Äèìèòðè¼åâè
Àëåêñàíäàð, Íàø âåëèêè êðàš, Áåîãðàä 1936. Äèìèòðè¼åâè
Ò., Ìàðè¼àäà èëè æåíèäáà êðàšà Àëåêñàíäðà, Œó¼îðê á.ã. Äèìèòðè¼åâè
ÕàŸè-Òîäîð, Ñïîìåíèöà î òðàãè÷íî¼ ñìðòè âèòåøêîã êðàšà Àëåêñàíäðà I Ó¼åäèíèòåšà, Áåîãðàä 1934. Äèìè
Šóáîäðàã, Èñòîðè¼à ñðïñêå äðæàâíîñòè. êœ. III, Ñðáè¼à ó £óãîñëàâè¼è, Íîâè Ñàä 2001. Äèìè
Šóáîäðàã, Ñðáè ó £óãîñëàâè¼è, Áåîãðàä 1998. Åëàí Êëîä, Æèâîò è ñìðò êðàšà Àëåêñàíäðà, Áåîãðàä 1988. €óðè
-Çàìîëî Äèâíà, Íåáî¼øà Áîãóíîâè
, Áåîãðàä ñà ñòàðèõ ôîòîãðàôè¼à, Áåîãðàä 2001. Æèâàíîâè
Ñ., Ñïîìåíèê íåçíàíîì ¼óíàêó íà Àâàëè 1938–1968, Áåîãðàä 1968. Æèâî¼èíîâè
Äðàãîšóá, 1988–1990–1994.

Êðàš

Ïåòàð I

Êàðàîðåâè
,

êœ.

1–3,

Áåîãðàä

Èâàíîâè
Â. Ìèëîâàí, Äâîðîâè íà Äåäèœó. „Ñðïñêè çàáðàœåíè ãðàä”, Áåîãðàä 1993. Èëóñòðîâàíè çâàíè÷íè àëìàíàõ – øåìàòèçàì Çåòñêå áàíîâèíå, ãîä. 1, Ñàðà¼åâî 1931. £åðåìè
Ä., Çàêîíè è óðåäáå î îðäåíèìà è ìåäàšàìà ñà ñâèì èçìåíàìà è äîïóíàìà îä 1883. äî 1935, Áåîãðàä 1935. £îâè
åâè
À., Ïëå¼àäà äèíàñòè¼å Êàðàîðåâè
à, 1940.

153

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

Àðõèâ ÑÖÃ

£óãîñëàâè¼à íà òåõíè÷êîì ïîšó 1919–1929, Óäðóæåœå ¼óãîñëîâåíñêèõ èíæåœåðà è àðõèòåêàòà, 1930. Êàäè¼åâè
Àëåêñàíäàð, Ìîìèð Êîðóíîâè
, Áåîãðàä 1996. Êàëåíäàð ñïîìåíèöà „Ñåëî” 1941, Áåîãðàä 1941 Êàðàîðåâè
€îðå, Èñòèíà î ìîì æèâîòó, Áåîãðàä 1988. Êâåñè
Èâàí, Íàðîäíè êðàš è œåãîâ äîì, Áåîãðàä 1934. Êðàšåâèíà Ñðáà, Õðâàòà è Ñëîâåíàöà, £óãîñëîâåíñêî íîâèíàðñêî óäðóæåœå, 1927. Êðèçìàí Áîãäàí, Âàœñêà ïîëèòèêà £óãîñëàâåíñêå äðæàâå 1918–1941, Çàãðåá 1975. Êðêšóø Šóáîìèðêà, Ðàêè
Ëàçàð, £îâàíêîâè÷ Ñ., Ïðèñà¼åäèœåœå Âî¼âîäèíå Ñðáè¼è 1918, Íîâè Ñàä 1992. Ìàíåâè
Ò., Âèòåøêè êðàš Àëåêñàíäàð I Ó¼åäèíèòåš è £óæíà Ñðáè¼à. Ìàðè¼à êðàšèöà Ðóìóíè¼å, Èñòîðè¼à ìîãà æèâîòà, Áåîãðàä 1936. Ìàðèíêîâè
Àëåêñàíäàð, Æåíèäáà êðàšà Àëåêñàíäðà Êàðàîðåâè
à, Áåîãðàä 1999. Ìåìîàðè ïàòðè¼àðõà ñðïñêîã Ãàâðèëà, Áåîãðàä 1990. Ìåøòðîâè
Èâàí, Óñïîìåíå íà ïîëèòè÷êå šóäå è äîãàà¼å, Çàãðåá 1969. Ìèëèâî¼ Êàçèìèð, Âèòåøêè êðàš Àëåêñàíäàð I Ó¼åäèíèòåš, Áåîãðàä 1935. Ìèëè
åâè
Âëàäåòà, Óáèñòâî êðàšà ó Ìàðñåšó, Áåîãðàä 2000. Ìèëîñàâšåâè
Ïðåäðàã, Ôîòî-âðåìåïëîâ. Êàêî ¼å „Ïîëèòèêà” âèäåëà XX âåê (1904–1941), êœ. I, Áåîãðàä 2004. Ìèëîøåâè
Ìèëàäèí, Äèìèòðè¼åâè
Áîðèñëàâ, Îä¼åöè Ïàøè
åâîã æèâîòà, Çà¼å÷àð 2000. Ìèòðèíîâè
×åäîìèð, Áðàøè
Ìèëîø, £óãîñëîâåíñêå íàðîäíå ñêóïøòèíå è ñàáîðè, Áåîãðàä 1937. Ìèòðîâè
Àíäðå¼, £óãîñëàâè¼à íà Êîíôåðåíöè¼è ìèðà 1919–1920, Áåîãðàä 1969. Ìèøîâè
Ìèëîø, Ñðïñêà öðêâà è êîíêîðäàòñêà êðèçà, Áåîãðàä 1983. Ìèõî÷åâè
Ïåòàð, Êðàš è íàðîä. Òðèóìôàëíà ïóòîâàœà Œåãîâîã Âåëè÷àíñòâà êðàšà ïî Ñàâñêî¼ áàíîâèíè 1.6. äî 18.6.1931, Çàãðåá 1931. Ìðåíîâè
Ä, Óñòàâè è âëàäå Êíåæåâèíå Ñðáè¼å, Êðàšåâèíå Ñðáè¼å, Êðàšåâèíå ÑÕÑ è Êðàšåâèíå £óãîñëàâè¼å 1835–1941, Áåîãðàä 1988. Ìðåíîâè
Ä, Ïàëàâåñòðà À, Ñïàñè
Ä, Ðîäîñëîâíå òàáëèöå è ãðáîâè ñðïñêèõ äèíàñòè¼à è âëàñòåëå, Áåîãðàä 1987. Íàðîäíî ¼åäèíñòâî, Çâàíè÷íè êàëåíäàð (ñâèõ øåñò îáëàñòè Áîñíå è Õåðöåãîâèíå) çà ïðîñòó 1929, Ñàðà¼åâî 1928. Íàø âåëèêè êðàš – Ñïîìåíèöà ãðàäà Áåîãðàäà Âèòåøêîì êðàšó Àëåêñàíäðó Ó¼åäèíèòåšó, Áåîãðàä 1934.

154

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

Íàøà ¼àâíîñò î êðàšó ìó÷åíèêó, Çàãðåá 1935. Íåäè
Ìèëàí, Êðàš Àëåêñàíäàð I Ó¼åäèíèòåš, Áåîãðàä 1935. Íèêîëà Ïàøè
ó Íàðîäíî¼ ñêóïøòèíè, êœ. IV, ïðèðåäèî €îðå Ñòàíêîâè
, Áåîãðàä 1998. Ïàâëîâè
Áóäèìèð, Ìàðè¼à – êðîêè çà ïîðòðåò ¼åäíå êðàšèöå, Áåîãðàä 1997. Ïàâëîâè
Êðïà Ìèëîðàä, Êðàš Àëåêñàíäàð I Êàðàîðåâè
ó ðàòó è ìèðó, Áåîãðàä 1991. Ïàâëîâè
Ñò. Êîñòà, Âî¼èñëàâ Ìàðèíêîâè
è œåãîâî äîáà 1876–1935, êœ. 1–5, Ëîíäîí 1960. Ïàëè
Ìèëåíêî, Íîâè Ñàä ó íîâåìáàðñêèì äàíèìà 1918, Íîâè Ñàä 1992. Ïåòðàíîâè
Áðàíêî, Èñòîðè¼à £óãîñëàâè¼å, êœ. 1, Êðàšåâèíà £óãîñëàâè¼à 1914–1941, Áåîãðàä 1988. Ïåòðîâè
Èëè¼à, Âî¼âîäèíà Ñðïñêà 1918, Íîâè Ñàä 1996. Ïèëåòè
Ìèëà, Îäëèêîâàœà ¼óãîñëîâåíñêèõ íàðîäà XI X è ïðâå ïîëîâèíå XX âåêà (äî 1941) èç çáèðêå Âî¼íîã ìóçå¼à ó Áåîãðàäó, Áåîãðàä 1987. Ïðèáè
åâè
Ñâåòîçàð, Äèêòàòóðà êðàšà Àëåêñàíäðà, Áåîãðàä 1953. Ðàäîñàâšåâè
Ì., Íà¼âå
è íåèìàðè £óãîñëàâè¼å. Îñíèâà÷, îñëîáîäèëàö, ó¼åäèíèòåš, Èëóñòðîâàíà ñïîìåíèöà òðàãè÷íèõ îêòîáàðñêèõ äîãàà¼à, Áåîãðàä 1934. Ðèñòè
Ì., Êðàš Àëåêñàíäàð Êàðàîðåâè
æèâîò è ðàä, Áåîãðàä 1937. Ðîöà Ñò¼åïàí, Âèòåøêè êðàš Ó¼åäèíèòåš ó íàðîäó, Ñïëèò, á. ã. ÑàìàðŸè
Äðàãàíà, Âî¼íå çàñòàâå Ñðáà äî 1918, Áåîãðàä 1983. Ñîëîâ¼åâ Àëåêñàíäàð, Èñòîðè¼à ñðïñêîã ãðáà è äðóãè õåðàëäè÷êè ðàäîâè, ïðèðåäèî Àëåêñàíäàð Ïàëàâåñòðà, Áåîãðàä 2000. Ñïîìåí-êœèãà, 10 ãîäèíà âëàäàâèíå œåãîâîã âåëè÷àíñòâà êðàšà Àëåêñàíäðà I, 1921–1931, óðåäèî Íèêî Áàðòóëîâè
, Áåîãðàä 1931. Ñïîìåíèöà áîðàâêà Œ. Â. êðàšà Àëåêñàíäðà íà ïðîñëàâè òðèäåñåòîãîäèøœèöå íîâîñàäñêå òðãîâà÷êå îìëàäèíå äàíà 10. ¼óíà 1934. ó Íîâîì Ñàäó, Íîâè Ñàä 1934. Ñïîìåíèöà âåí÷àœà Œ. Â. êðàšà Àëåêñàíäðà I ñà Œ. Â. ïðèíöåçîì Ìàðè¼îì îä Ðóìóíè¼å 1. ¼óíà 1922. ó Áåîãðàäó, Áåîãðàä 1922. Ñïîìåíèöà âî¼âîäå Ñòåïå Ñòåïàíîâè
à, Áåîãðàä 1930. Ñïîìåíèöà äèíàñòè¼å Êàðàîðåâè
, Áåîãðàä 1934. Ñïîìåíèöà Šóáîìèðà Äàâèäîâè
à, Áåîãðàä 1940. Ñïîìåíèöà ìóøêå ãèìíàçè¼å ó Êðàãó¼åâöó 1833–1933, Êðàãó¼åâàö 1934. Ñïîìåíèöà íà áîðàâàê Œ. Â. êðàšà è êðàšèöå ó Çàãðåáó îä 25.1. äî 4.2.1931, óðåäèî Ìàðöåë Êîëèí 1931.

155

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

Àðõèâ ÑÖÃ

Ñïîìåíèöà íà áîðàâàê œèõîâèõ âåëè÷àíñòàâà êðàšà Àëåêñàíäðà è êðàšèöå Ìàðè¼å ó Çàãðåáó îä 25. ¼àíóàðà äî 4. ôåáðóàðà 1931, Çàãðåá 1931. Ñïîìåíèöà Íèêîëå Ïàøè
à 1845–1925, Áåîãðàä 1926. Ñïîìåíèöà íà Ïðâè ñâåñîêîëñêè ñëåò ñîêîëà Êðàšåâèíå £óãîñëàâè¼å, Áåîãðàä 1931. Ñïîìåíèöà î õðàìó Ñëàâå íà âî¼íè÷êîì ãðîášó ó Ñêîïšó, Ñêîïšå 1934. Ñïîìåíèöà îñëîáîåœà Âî¼âîäèíå 1918, Íîâè Ñàä 1929. Ñïîìåíèöà Ïåòðà II Ïåòðîâè
à Œåãîøà – Âëàäèêå Ðàäà 1813–1851–1925, Öåòèœå 1926. Ñïîìåíèöà Ïðâå çåìàšñêå õèãè¼åíñêå èçëîæáå ó Áåîãðàäó 1933, Áåîãðàä 1933. Ñïîìåíèöè è ãðîášà èç ðàòîâà Ñðáè¼å 1912–1918, Áåîãðàä 1976. Ñïîìèíñêè çáîðíèê Ñëîâåíè¼å îá äâà¼åñåòíèöè êðàšåâèíå £óãîñëàâè¼å, Šóášàíà 1939. Ñðåòåíîâè
Ñèíèøà, Âèòåøêè êðàš Àëåêñàíäàð I Ó¼åäèíèòåš, Áåîãðàä 1935. Ñðïñêà ïðàâîñëàâíà öðêâà. Ñïîìåíèöà î 750-ãîäèøœèöè àóòîêåôàëíîñòè, Áåîãðàä 1969. Ñðïñêà ïðàâîñëàâíà öðêâà 1920–1970. Ñïîìåíèöà î 50-ãîäèøœèöè âàñïîñòàâšàœà Ñðïñêå ïàòðè¼àðøè¼å, Áåîãðàä 1971. Ñòàðè Ìèëàíîâàö, Ãîðœè Ìèëàíîâàö 2003. Ñòî¼êîâ Òîäîð, Îïîçèöè¼à ó âðåìå øåñòî¼àíóàðñêå äèêòàòóðå 1929–1935, Áåîãðàä 1969. Ñòåïàíîâè
Á., Íàöèîíàëíè òåñòàìåíò êðàšà Àëåêñàíäðà, Áåîãðàä 1936. Ñòî¼àäèíîâè
Ìèëàí, Íè ðàò íè ïàêò, Ðè¼åêà 1970. Òîäîðîâè
Â., Êðàš Àëåêñàíäàð I Ó¼åäèíèòåš, 1937. Òîïîëà è Îïëåíàö, Òîïîëà 1986. Òðîèöêè Ñåðãè¼å, Âåðñêà ïîëèòèêà êðàšà ó¼åäèíèòåšà, Íîâè Ñàä 1935. åòêîâè
£îâàí, Ó¼åäèíèòåšè Öðíå Ãîðå è Ñðáè¼å, Äóáðîâíèê 1940. èðêîâè
Ñèìî, Ìàðñåšñêè êðñò êðàšà Àëåêñàíäðà, Áåîãðàä 1994. îðîâè
Âëàäèìèð, Íàøå ïîáåäå, Áåîãðàä 1990. îðîâè
Âëàäèìèð, Âåëèêà Ñðáè¼à, Áåîãðàä 1990. ×îëîâè
Äàíèöà-Êà
à, ×îëîâè
Ñðàí, Ìàðè¼à Êàðàîðåâè
. Êðàšèöà-ìà¼êà, Áåîãðàä 2001. Öðêâà Ñâåòîã €îðà íà Îïëåíöó, Çàäóæáèíà è ìàóçîëå¼ Êàðàîðåâè
à, Áåîãðàä 1935. Øàêîòà Ñ., Ïàâëîâè
Ä. Ïàíòè
Ä. Òîïîëà è Îïëåíàö, Áåîãðàä – Òîïîëà 1968. Øàíòè
Ì., Äåâåòè îêòîáàð, Áåîãðàä 1934. Øè¼à÷êè Ä., ×óâà¼òå £óãîñëàâè¼ó. Íàø íà¼âå
è êðàš, Áåîãðàä 1936. Øè¼à÷êè Ì., Íèøêà Áàœà. Œåí èñòîðè¼ñêè, ëåêîâèòè è ïðàêòè÷íè çíà÷à¼, Áåîãðàä 1937.

156

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

×ëàíöè Ñïîìåíèê íåçíàíîì ¼óíàêó íà Àâàëè, Íîâà Åâðîïà, êœ. 31, áð. 12, Çàãðåá 1938. Ñòåâàíîâè
Ìèëåâà, Âåíöè è ðåëèêâè¼å ïîëîæåíè íà ãðîá êðàšà Àëåêñàíäðà, Øóìàäè¼ñêè àíàëè áð. 1, Êðàãó¼åâàö 2004. Ìèëîøåâè
Íåìàœà, Îä Ìàðñåšà äî Îïëåíöà. Ïðåíîñ òåëà è ñàõðàíà êðàšà Àëåêñàíäðà Êàðàîðåâè
à 1934, Ãîäèøœàê çà äðóøòâåíó èñòîðè¼ó, ãîä. 10, ñâåñêà 1–3 çà 2003, Áåîãðàä 2004. Òîìè
Ñâåòîçàð, Äåñåòîãîäèøœèöà ó¼åäèœåœà Öðíå Ãîðå è Ñðáè¼å, Áðàòñòâî, êœ. 23, Áåîãðàä 1929.

Àëáóìè Âåíàö íà îäàð Œ. Â. Âèòåøêîã Êðàšà Àëåêñàíäðà I Ó¼åäèíèòåšà, Áåîãðàä 1934. ×óâà¼òå £óãîñëàâè¼ó 1888–1934, óðåäèî Ñò¼åïàí ×åëàð, Çàëîæáà ¼óãîñëîâåíñêå ñîêîëñêå ìàòèöå èç Šóášàíå Ïîïîâè
Àíäðà, Ðàòíè àëáóì 1914–1918, Áåîãðàä 1926. ×óâà¼òå £óãîñëàâè¼ó. Ñïîìåí-àëáóì ñëèêà èç æèâîòà áëàæåíîïî÷èâøåã Âèòåøêîã êðàšà Àëåêñàíäðà I Ó¼åäèíèòåšà, óðåäèî Âî¼èí Ì. €îðåâè
, Áåîãðàä 1935.

Êàòàëîçè Êàðàîðåâè
è ó äåëèìà ëèêîâíèõ óìåòíèêà, Òîïîëà 1991. Êàðàîðåâè
è ó çáèðêàìà Ãàëåðè¼å Ìàòèöå ñðïñêå, Íîâè Ñàä 2004. Ñëóæáåíî îäåëî ó Ñðáè¼è ó XIX è XX âåêó, Áåîãðàä 2001.

Øòàìïà Âðåìå, 1922–1934. Ãëàñíèê – Ñëóæáåíè ëèñò Ñðïñêå ïðàâîñëàâíå öðêâå, 1920–1926. Èëóñòðîâàíè ëèñò, 1919–1929. Èëóñòðîâàíè ëèñò „Íåäåšà”, 1929–1934. £àäðàíñêà ñòðàæà, 1925–1931.

157

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

L'Illustration, 1929–1934. Ïîëèòèêà, 1919–1934. Ïðàâäà, 1918–1934. Ñâè¼åò, 1926–1934. Ñëóæáåíå íîâèíå Êðàšåâèíå Ñðáà, Õðâàòà è Ñëîâåíàöà, 1919–1929. Ñëóæáåíå íîâèíå Êðàšåâèíå £óãîñëàâè¼å, 1929–1934.

158

Àðõèâ ÑÖÃ

ÀËÅÊÑÀÍÄÀÐ ÏÐÂÈ – ÊÐÀŠ £ÓÃÎÑËÀÂÈ£Å

CIP Êàòàëîãèçàöè¼à ó ïóáëèêàöè¼è Íàðîäíà Áèáëèîòåêà ñðáè¼å, Áåîãðàä 321.61:929 Êàðàîðåâè
À. I (083.824) 94(497.1)"1918/1934"(083.824) ÒÎÄÎÐÎÂÈ, Ìèòàð Àëåêñàíäàð ïðâè – êðàš £óãîñëàâè¼å : 1918–1934 : [êàòàëîã èçëîæáå] / [àóòîð èçëîæáå è êàòàëîãà] Ìèòàð Òîäîðîâè
. – Áåîãðàä : Àðõèâ Ñðáè¼å è Öðíå Ãîðå, 2006 (Áåîãðàä : Ãðàôè÷êè àòåšå Áîãäàíîâè
). – 160 ñòð. : ôîòîãðàô., ôàêñ. ; 24 cm Òèðàæ 500. – Ñòð. 3–5 : Àëåêñàíäàð ïðâè – êðàš £óãîñëàâè¼å / Áðàíèñëàâ Ãëèãîðè¼åâè
. – Áèáëèîãðàôè¼à : ñòð. 151–158. ISBN 86-80099-10-4 à) Êàðàîðåâè
, Àëåêñàíäàð I, ¼óãîñîâåíñêè êðàš (1888–1934) – Èçëîæáåíè êàòàëîçè COBISS.SR-ID 136530700

159