Meunarodno Trgovinsko Pravo Sredjeno

1.POJAM MEĐUNARODNOG TRGOVINSKOG PRAVA MTP čini skup pravnih pravila kojima se uređuju međunarodni ekonomski odnosi (meo); MEO su odnosi između privrednih subjekata povodom razmene roba, usluga, novca, prava i kapitala u međunarodnim odnosima. MTP je specifični dio međ. javnog prava, a njegovi subjekti su pored država i razne forme privrednih i drugih organizacija; PREDMET izučavanja MTP su MEO CILJ međunarodnih ekonomskih odnosa je preraspodjela nacionalnog bogatstva, kroz promet robe, novca, usluga, kapitala... - opšti dio mtp proučava: subjekte, izvore, domaće spoljnotrgovinsko zakonodavstvo i međ. privredno sudstvo i privredne arbitraže i naziva se i međ. ekonomsko pravo. - posebni dio mtp izučava konkretne pravne odnose u međ. Trgovini i zove se međ. poslovno pravo. 2. ISTORIJSKI NASTANAK I RAZVOJ MTP Nastanak MTP se vezuje za pojavu međunarodnog prava uopšte, te sticanje dobiti kao glavne ideje u svim periodima razvoja. Nastanak i razvoj MTP karakteriše nekoliko perioda:

• •

od 12. vijeka pa do pojave kapitalizma : a) praksa italijanskih gradova, b) rana anglosaksonska praksa i c) praksa merkantilizma

period kapitalizma 1. Rascjepkanost država i gradova u feudalizmu spriječava intenzivan razvoj MEO; Sve veće potrebe za razmjenom industijskih proizvoda postaju toliko značajne da države i njihovi pravni sistemi počinju da vode posebnu brigu o tome. Posebno pravo koje reguliše trgovinske odnose (i strane trgovce) je pravo trgovaca - staleško trgovačko pravo (ius mercatoria). Merkantilizam (1518.vijek) u prvi plan stavlja težnju za bogatstvom, uvećanje nacionalnog bogatstva se poistovjećivalo sa povećanje količine plemenitih metala u zemlji, čiji je najrealniji izvor bio izvoz robe Ideja da je slobodna trgovina cjelishodnija od protekcionističkog ponašanja država u spoljnoj razmjeni, kraj 18. i poč.19.v. – potekla od Davida Rikarda i Adama Smita, - pa razvoj kapitalizma – domaće tržište preusko (kapitalizam karakteriše znatno organizovaniji ekonomski odnosi i u unutrašnjoj i u međunarodnoj razmjeni), te razvoj industrijskog kapitalizma (koji je afirmisao princip slobode ugovaranja i slobodne trgovine, kraj 18.v.); Prvi ugovor na bazi reciprociteta SAD-Francuska iz 1778. sa uslovnom klauzulom najvećeg povlašćenja; - zatim dolazi period međunarodnog autonomnog regulisanja (ova faza omogućava neposredne uslove za nastanak MTP kao posebne pravne discipline); međunarodni ugovor potiskuje domaće izvore prava; - danas, norme koje regulišu i uređuju međunarodne trgovinske odnose i MEO u cjelini, treba spomenuti i elektronsku trgovinu kao

izraz nezaobilaznih procesa internacionalizacije i globalizacije. 3. MJESTO MTP U PRAVNOM SISTEMU Kod razmatranja mjesta MTP u pravnom sistemu neophodno je imati u vidu da za njihovo zasnivanje, realizaciju ili prestanak nezaobilaznu ulogu imaju norme sa dejstvom nezaobilaznog učešća MJP, nacionalnog zakonodavstva, domaćeg privrednog prava, međ. privatnog prava…dakle riječ je o složenim odnosima međunarodnog prometa robe, usluga i novca čija normativna nadgradnja počiva na uzajamnoj primjeni i dejstvu vrlo slojevitog pravnog mehanizma MTP je samostalna grana prava koja ima vlastiti predmet normativno pravnog uređivanja, svoje specifične izvore prava i poseban način rješavanja sporova. Odnos prema međunarodnom javnom pravu – MJP izučava međunarodne odnose uopšte, tj odnos suvereniteta prema suverenitetu, dok MTP samo reguliše MEO (uži pojam). MJP i MTP se uzajamno dopunjuju i obogaćuju.

4. IZVORI MEĐUNARODNOG TRGOVINSKOG PRAVA Izvori MTP predstavljaju formu kojom su obuhvaćena pravila ponašanja subjekata ove grane prava. Obuhvataju izuzetno širok krug normi (kako ius cogens, tako i ius dispositivum, kao i običaje) koji stoje subjektima na raspolaganju. Prema svom porijeklu i načinu primjene mogu se grupisati na: prema poreklu i načinu nastanka dijele se na: • državne i autonomne,

•

nacionalne i međunarodne prema području nastanka i primjene na univerzalne i regionalne; prema formi: na pisane i nepisane; prema obaveznosti primjene: na dispozitivne i imperativne; prema širini regulisanja pojedinih pitanja na:

• •

opšte (iz MJP, iz MPP i iz domaćeg zakonodavstva)

posebne (specijalne) izvore; 5. UNIFIKACIJA MTP je proces sistematizovanja, opšteg prihvatanja i jedinstvenog tumačenja važećih pravnih normi i njihove primjene u praksi. METODI unifikacije su: spontana ostvaruju je nevladine organizacije i privatna lica na bazi autonomije volje i ponavljanjem istih klauzula, i zvanična ima za cilj stvaranje jedinstvenog sistema normi za regulisanje međunarodne trgovine, a subjekti su međ.organiz. i države. Tri osnovna vida zvanične unifikacije su: međunarodne konvencije, konvencijsko pravo nastaje zvaničnom unifikacijom kroz usvajanje međ.konvencija; donošenje model zakona - modeli zakoni plod su rada nedržavnih strukovnih profesionalnih organizacija, koji se nude državama, nepotpuna unifikacija zbog razlika država: model

zakon o elektronskom poslovanju uncitrala iz 1996., model zakon o arbitraži. Donošenje model zakona domaći zakonodavci su prepustili posebnim tijelima jao što su uncitral i unidroit; usaglašavanje pravnih dokumenata; 6. AUTONOMNI IZVORI MTP Izvori međunarodnog autonomnog trgovinskog prava su: 1) kodifikovana pravila kada se tokom vremena određeni način postupanja usvoji po pravilu od ekonomski najjačih učesnika: transportne klauzule “incoterms”2) tipski i adhezioni ugovori 3) opšti uslovi poslovanja – donose ih nacionalna i međunarodna udruženja privrednika radi normativog uređenja poslova u pojedinim oblastima trgovinskog prometa; 4) običaj je pravilo zasnovano na stalnom i jednobraznom ponavljanju u trg. odnosima; 5) prometni običaji nastaju stihijski i slični su tehničkim normama; prometni običaj o načinu pakovanja robe... 6) poslovni standard je posljedica masovne proizvodnje i potrebe zadovoljavanja interesa potrošača (1.,2.,3. klasa 7) arbitražna praksa međ.trgovinskih arbitraža ne može biti izvor prava, ex equo et bono; to je jedan od načina spontane unifikacije. 7. NAČELA MEĐUNARODNOG TRGOVAČKOG PRAVA Razlikujemo opšta (politička) i ekonomska načela A) politička načelo ravnopravnosti,načelo nezavisnosti država,načelo dobrovoljnosti,načelo nemješanja,načelo teritorijalnog integriteta,načelo uzajamnih pogodnosti ,načelo odgovornosti B) ekonomska - razlikujemo načela koja su temeljna za MTP i načela koja su pretežno sadržana u međunarodnim trgovinskim sporazumima, - temeljna ekonomska načela za MTP su: načelo slobode trgovine,načelo slobode saobraćaja,načelo slobode transfera novca i novčanih vrijednosti. - načela koja su pretežno sadržana u međunarodnim trgovinskim sporazumima su načela: najpovlaštenije nacije, reciprociteta, minimalnog sistema, jednakosti, preferencijalnog sistema, pravičnog tretmana, otvorenih vrata i sl.. 8. NAČELO SLOBODNE TRGOVINE Podrazumijeva slobodan uvoz i izvoz roba i usluga bez administrativnih ograničenja i zabrana u relativnom smislu (zabranjena je trgovina narkoticima, robljem, ograničena je trgovina eksplozivom, oružijem, florom i faunom; sloboda trgovine u apsolutnom smislu ne postoji!) Tendencija u svijetu: primjena načela organizovane slobodne trgovine uz poštovanje mjera države odnosno međunarodnih mjera (sto); U vezi sa načelom slobodne trgovine uvijek se postavljaju pitanja: A) monopola, B) preferencijalnog (blagonaklonog) položaja, te C)

1

izjednačenja i jednakog postupanja (pravičnog tretmana) A) monopol je suprotan načelu slobodne trgovine i predstavlja isključenje ili ograničenje slobodne trgovine za jedne i apsolutnu slobodu za druge B) preferencijalni položaj znači blagonakloni položaj u odnosu na privredne subjekte iz drugih zemalja; C) načelo pravičnog tretmana ili nediskriminacije znači jednako postupanje prema privrednicima iz zemlje kojoj su date povlastice, a i onim iz drugih zemalja; ukoliko postoje restrikcije prema stranim subjektima iste ih pogađaju jednako; 9. NAČELO MINIMALNOG SISTEMA I NAČELO RECIPROCITETA - minimalni sistem je skup pravila koja jedna država mora da obezbijedi stranim priv. subjektima kako bi u skladu sa sistemom obavljali privrednu djelatnost minimalna pravila mtp se moraju obezbijediti pri uvozu i izvozu, trg.zastupanju, komisionu, špediciji, skladištenju, stranim ulaganjima, turističkom prometu... - načelo reciprociteta je osnovno načelo međunarodnog prava i podrazumijeva identično uzajamno ponašanje država ugovornica; - postje dvije vrste reciprociteta: a) formalni reciprocitet koje se utvrđuje međunarodnim ugovorom; b) faktički reciprocitetkoji podrazumijeva države jedna prema drugoj postupaju na identičan način - zakon o carinskoj tarifi... zakon o stranim ulaganjima... 10. NAČELO PREFERENCIJALNOG TRETMANA - preferencijalni tretman podrzumijeva povlašten položaj privrednih subjekata iz jedne zemlje u odnosu na one iz drugih država. - pravni instrument uspostavljanja preferencijalnog tretmana je trgovinski sporazum kojim se uspostavljaju carinske i dr. okakšice; Trgovinski sporazumi ove vrste se moge podijeliti na: razvojne – unapređenje privrednog razvoja industrijski nerazvijenih zemalja i poslijeratna obnova; regionalne – uspostavljaju se između država sa užeg ili šireg teritorijalnog područja (npr stvaranje zone slobodne trgovine); granske - kada obuhvataju pogodnosti u određenim privrednim granama, oblastima; imperijalne – zasnovane na odnosu supremacije metropola nad kolonijama. 11. SLOBODA ELEKTRONSKE TRGOVINE Sloboda e-trgovine podrazumijeva elektronsku trgovinu robom i uslugama, e-transfer novca, trgovinu akcijama, kupovinu i prodaju, usluge.. E-trgovina se danas realizuje posredstvom e-mreža kao što je Internet, no ona se odvijala i ranije u obliku tradicionalnog e-komerca i posredstvom EDI tehnologija (80-te) Danas se ugovori zaključuju u on-line režimu i u stvarnom vremenu, bez korištenja tradicionalnih sredstava komunikacije. Informacioni sistem podrazumijeva posebnu elektronsku strukturu za pripremu,

odašiljanje, prijem, čuvanje ili obradu elektronskih dokumenata. Na međunarodnom planu Uncitral je izradio model zakon o elektronskoj trgovini. Najviši nivo pravne regulative u ovoj oblasti je dostigla EU. Akti: EU direktiva o e-trgovini iz 2000.g. i poseban program “elektronska evropa” koji uvodi informacione tehnologije u život građana EU.

trećim zemljama) i nepotpune carinske unije (postojanje carinskih granica uz uspostavljanje jedinstvene carinske tarife prema svim trećim zemljama). izuzeci u cilju zaštite domaćeg i međunarodnog javnog poretka; domaći javni poredak - u cilju zaštite domaćeg javnog poretka može biti uvedeno ograničenje ili zabrana uvoza ili izvoza određenih proizvoda radi zaštite zdravlja, javne bezbednosti, morala, socijalnih 12. NAČELO NAJPOVLAŠTENIJE NACIJE potreba, međunarodni javni poredak; Načelo najpovlaštenije nacije je unošenje izuzeci zbog zaštite nacionalnih u međunarodni ugovor odredbe da se ekonomskih interesa (prelevmani, svaka strana ugovornica obavezuje antiprim, antidamping, antisubvencije. To drugoj strani priznati u određenoj oblasti su jednostrane mjere sprovođenja uzajamnih odnosa prava, olakšice i nacionalne ekonomske politike; povlastice koje je ona dala ili će dati bilo Antisubvencijske mjere- kompenzatorna kojoj trećoj državi; odnosno to je dažbina se uvodi radi neutralisanja izjednačavanje zemalja i sprječavanje subvencije uvezene robe, maximalan privredne diskriminacije. iznos je do iznosa subvencije ; Obično se ističe da ovu klauzulu - dopunska carina se propisuje u visini karakerišu 4 elementa: položaj razlike između normalne cijene i cijene po najpovlaštenije zemlje isključuje kojoj se uvozi; - antiprim su preferencijalni tretman neke treće zemlje kompenzatorne mjere u cilju eliminisanja od strane one koja obećava takav položaj; prednosti stranih proizvođača položaj najpovlaštenije zemlje ne isključuje uspostavljanje naknadnih prednosti; prava i povlastice trećih zemalja se pojavljuju ako predmet upoređivanja; položaj najpovlaštenije nacije ne iziskuje podređivanje nikakvim strogo definisanim pravilima ponašanja. Klauzule najpovlaštenije nacije: mogu biti: jednostrane i dvostrane; uslovne i 15. NAČELO NACIONALNOG bezuslovne; sadašnje i buduće; i TRETMANA I SISTEM OTVORENIH pozitivne i negativne. VRATA 13. OGRANIČENJE KLAUZULE Nacionalni tretman omogućava jednak NAJPOVLAŠTENIJE NACIJE položaj stranih privrednih subjekata sa Unošenje ograničenja u tekst međ. domaćim, može biti rezultat međ. trgovinskih sporazuma u odnosu na sporazuma ili jednostranog akta države osnovna pojmovna obilježja i domašaj zakona. klauzule NN znatno sužava njeno dejstvo. Izuzeci određeni poslovi su rezervisani za Ograničenja knn su: teritorijalna, domaće privredne subjekte (unutrašnja sužavaju primjenu i dejstvo knn samo na plovidba, ribolov) određenu zemlju, federaciju i jedinice; Relativnost nacionalnog tretmana – se stvarna, primenjuju se na određene ogleda u tome da u zemljama u kojima oblasti privrednih odnosa (agrar); država ima veliku ulogu u nacionalnoj vremenska –sužava dejstvo u pogledu privredi i gdje su ograničena i prava svog vremenskog važenja i domaćih subjekata nacionalni tretman institucionalna – sužavanje primjene u nema veliku korist za strane subjekte, za odnosima nastalim unutar međunarodnih razliku od liberalne privrede koja nema privrednih organizacija, razlikujemo: velikih restrikcija, fiskalnih i drugih apsolutna institucionalna ograničenja (bez opterećenja –nacionalni tretman ima odstupanja) i relativna inst. ograničenja veliku važnost (uz odgovarajuće povlastice prilikom Prema pravilima STP: nacionalni tretman ugovaranja knn); u međ. trgovinskim odnosima 14. IZUZECI OD KLAUZULE podrazumijeva jednak tretman uvoznih i NAJPOVLAŠTENIJE NACIJE domaćih roba na domaćem tržištu u Svaki izuzetak o KNN, kao i njena pogledu primjene poreskih i dr.dažbina, ograničenja sužavaju dejstvo KNN: Izuzeci transportnih i dr.troškova, uz uslov da je od knn su: pogranični ili malogranični na uvezenu robu plaćena carina. promet; podrazumijeva niz pogodnosti Sistem otvorenih vrata postoji kada jedna koje susjedne zemlje čine jedna drugoj u država nudi svim stranim privrednicima pograničnom pojasu s obje strane povlašćen položaj u cilju razvoja privrede državnih granica; carinske unije su savez domaće države. On isključuje primjenu država koje se odriču dela svoje preferencijalnog tretmana, to je spoljnotrgovinske suverenosti u korist jednostrana obaveza domaće države unije, gotovo uvijek se izuzimaju od prema stranim privrednicima kojima se dejstva klauzule najpovlaštenije nacije, s nude i garantuju određene povlastice. obzirom na stepen integracije koji se 16. NOVI MEĐUNARODNI POREDAK postiže carinskom unijom razlikujemo Šezdesetih godina prošlog vijeka potpune (jedinstvena carinska teritorija, novonastale države Afrike i Azije su ukidanje carinskih granica, formiranje postavile zahtjev za stvaranjem novog jedinstvne carinske tarife prema svim međunarodnog poretka. Zahtjevana je

2

revizija postojećih koncepcija i principa odnosa između država a odnosila se na pitanje prava država ekonomsko samoopredjeljenje, suverenitet nad prirodnim izvorima i posebno eksproprijaciju. U periodu 1952-1975 usvojeno je 6 rezolucija: - rezolucija UN opravu slobodne eksploatacije prirodnih izvora i bogatstava, - tri rezolucije o stalnom suverenitetu nad prirodnim izvorima, - rezolucija UN 1974, kojom je usvojena deklaracija o ustanovljavanju novog međunarodnog ekonomskog poretka - rezolucija UN o povelji o ekonomskim pravima i dužnostima država,1962. Usvojena je rezolucija o principu stalne suverenosti o pravima naroda i naciaj nad prirodnim izvorima. 1973. Usvojena je rezolucija o stalnom suverenitetu nad prirodnim izvorima 1974. Usvojena je povelja o ekonomskim pravima i dužnostima država. 17. PROCES GLOBALIZACIJE I MTP Globalizacija ekonomski znači pretvaranje svjetske privrede u jedinstveno tržište robe, usluga, kapitala i radne snage; liberalizaciju trgovine, smanjenje i ukidanje tarifnih i netarifnih prepreka Globalizaciju prate brz razvoj informacionih i telekomun. tehnologija, internacionalizacija kapitala, porast tempa promena; unifikaciju zakonodavstva na globalnom nivou (krediti mmf i sb, pravila međ. trgovine – sto); Antiglobalisti smatraju da globalizacija podriva državni sektor i slabi sistem socijalne pomoći; Osnovni usmjeravajući faktori procesa globalizacije su: - međunarodna trgovina, - jačanje mreže multinacionalnih preduzeća, - internacionalizacija prirodnih resursa i primjen anovih tehnologija. Tri su osnovna načela koja su značajna za globalizaciju: prozračnost – dostupnost informacija - zabrana diskriminacije –znači da svi moraju imati jednak pristup prema robi iste vrste - načelo mirnog rjašavanja sporova – kaže da je potrebno sporove rješavati pregovorima u okviru diplomatskih mjera. Globalizacijom država gubi dio ekonomske suverenosti koju delegira međ. subjektima; stvaraju se gigantski privredni sistemi i međ. trg. pravo; kroz specijalne ekonomske ratove (kreditne udare, raspad bankarskog sistema, lom tržišta) uništavaju se nacionalne privrede; djelatnost sto univerzalno mtp i regionalne organizacije stvaraju se nova pravila mtp Djelovanje ekonomske globalizacije se odvija na dva kolosijeka: - univerzalnom – stvaranje STO - regionalnom - stvaraju se nova pravila MTP 18. SUBJEKTI MEĐUNARODNOG TRGOVAČKOG PRAVA Subjekti MTP su po svojim karakteristikama specifični, raznovrsni i brojni. U osnovi njih je moguće razvrstati na slijedeće: države; međunarodne organizacije; preduzeća, odnosno trgovačka društva

(u nastavku detaljnije obrađeno!) 19. DRŽAVA KAO SUBJEKT MTP (javlja se kao subjekt opštih ekonomskih odnosa i kao subjekt poslovnih odnosa) Država nastupa kao poseban subjekt MTP i nosilac iurae imperii, ali i kao ravnopravan subjekt međunarodnog poslovnog prava u smislu da stupa u poslovne odnose bilo s drugim državama ili s ostalim subjektima MTP-a . Država je subjekt zakonodavne vlasti, sudske vlasti, ali i stvaralac međ.prava (ugovori, konvencije) koji odgovara za štetne posljedice svojih radnji- delikte; odgovornost može biti subjektivna (na osnovu krivice) i objektivna; Iz neredovnih odnosa između država (rat i dr. dejstva uz upotrebu oružane sile) mogu nastati značajne ekonomske posljedice, putem kojih se vrši transfer vrednosti iz jedne zemlje u drugu; Država pruža garancije privrednim subjektima kod ugovora sa međunarodnim finansijskim organizacijama. 20. EKONOMSKA SUVERENOST DRŽAVE Država ima tri elementa: stanovništvo, teritoriju i vlast. Ekonomska suverenost države je pravo da dozvoli ili zabrani potpuno ili djelimično trgovanje sa inostranstvom na svojoj teritoriji ili trgovinsku djelatnost stranih privrednih subjekata na svojoj teritoriji. Ekonomska suverenost mora poštovati ekonomski i fiskalni imunitet diplomatskog osoblja. Ekonomska teritorija obuhvata kopneni, vodeni i vazdušni prostor države na kom se primenjuju fiskalni, privredni, carinski, finansijski propisi... Carinska teritorija podrezumijeva proctor na kome djeluje jedinstveno carinsko zakonodavstvo. Carinske i državne granice ne poklapaju se uvijek (slobodne carinske zone i luke); Pod carinskom unijom podrazumijeva se odricanje od dijela ekonomske suverenosti u korist novoostvarene zajednice. Država ne uživa imunitet iz odnosa privatnopravnog karaktera koji imaju komercijalni karakter (iurae gestionis). Imovina države koja služi njenoj javnoj funkcji uživa imunitet od izvršenja, osim ako se država istog odrekne, komercijalna ne. 21. MEĐUNARODNE ORGANIZACIJE KAO SUBJEKTI MTP Međunarodna zajednica je jednaka zbiru svih država svijeta, nema status pravnog lica i nije subjekt prava. Međunarodne organizacije su subjekti međunarodnog prava , jer stvaraju MTP (konvencije, sporazumi, preporuke), te stupaju u međunarodne poslovne odnose. Međunarodne organizacije se dijele na : one koje stvaraju opšte ulove za poslovanje (međunarodna trgovačka komora sa posebnim sistemom sankcija) i - one koje se bave neposredno poslovnim odnosima (MMF, SB); Međunarodne organizacije kao nosioce normativne delatnosti možemo podijeliti u tri grupe: međunarodne vladine univerzalne i regionalne organizacije (kao što su STP, Konferencija UN za trgovinu i razvojUNCTAD, Komisija OUN za međunarodno trgovinsko pravo –UNICITRAL,

Organizacija UN za industrijski razvoj – UNIDO, specijalizovane organizacije UN: ISO-za standardizaciju, MMF, Svjetska banka), nevladine institucije i tijela: Udruženje za međunarodno pravo–ILA iz 1873. godine, Institut za unifikaciju privatnog prava u Rimu – UNIDROIT 1926., Međunarodni pomorski komitet CMI); udruženja međunarodnih privrednika i trgovaca: Međunarodna trgovačka komora u Parizu iz 1919. Međunarodne organizacije opšteg, univerzalnog karaktera: STO,GATT, UNCTAD, UNIDROIT, ICC, UNICITRAL, Međunarodne finansijske organizacije: MMF, SB, IDA, IFC, MIGA, ICSID, Međunarodne organizacije regionalnog karaktera: Regionalne ekonomske komisije OUN, OECD, EU, Udruženje za slobodnu trgovinu zemala Centralne Amerike, NAFTA, ARES, ORES, MAGREB. 22. ORGANIZACIJA UJEDINJENIH NACIJA 1945.g. u San Francisku predstavnici 50 država su održali konferencijuna kojoj je prihvaćena povelja UN i statut međunarodnog suda pravde., 24.10.45. Povelja OUN stupila na snagu. Privrednim pitanjima i međunarodnom saradnjom se bavi organ UN koji se zove Ekonomsko socijalni savjet ECOSOC, ima 18 članova koje bira generalna skupština UN, on koordinira saradnju međunarodnih ekonomskih komisija i djeluje na unapređenje socijalnog zbrinjavanja. Povelja predviđa da specijalizovane organizacije UN koje se bav eprivrednim, socijalnim, prosvjetnim i zdravstvenim problemima zaključuju odgovarajuće sporazume sa Ekonomsko socijalnim savjetom. Najvažnije specijalizovane organizacije su: Organizacija OUN za prehranu i poljoprivredu FAO, Međunarodna organizacija rada MOR, Međunarodni.monetarni fond MMF, Međunarodna banka za obnovu i razvoj IBRD –Svjetska banka, Opšta poštanska unija UPU, Međunarodna organizacija za civilno vazduhoplovstvo ICAO, Međunarodna unija za telekomunikacije UIT, Svjetska meteorološka organizacija – WMO. 23. SVJETSKA TRGOVINSKA ORGANIZACIJA – NASTANAK I CILJEVI STO predstavlja pravni okvir svjetske trgovine, datum nastanka se vezuje za Sporazum iz Marokeša 01.01.1995. (tome su prethodili pregovori od 1986 do 1994 –Urugvajska runda pregovora) Trgovinski ratovi i procesi integracije i globalizacije istakli su potrebu za stalnim organom pogodnim za eliminaciju sukoba. STO je međunarodna organizacije pa nije pravni sljedbenik GATT-a (koji je međunarodni sporazum užeg dejstva), no uslovno se može posmatrati i kao sljedbenik sistema GATT. Stvaranjem STO nestaje mogućnost jednostranog uvođenja mjera vancarinske zaštite i država je u obavezi da prilagodi svoje zakonodavstvo i druge uslove radi prijema u STO; STO zahtjeva transformaciju nacionalne privrede ka međunarodnom tržištu, jača elemenat multilateralnosti i postavlja pitanje

3

prijema u STO. STO je instrument planiranja svjetske trgovine i mesto za harmonizaciju nacionalnih i regionalnih interesa, te mjesto rešavanja sukoba interesa. Osnovne funkcije STO su: da upravlja trgovinskim sporazumima u okviru STO, da je forum za pregovore i praćenje nacionalnih trgovinskih mera. Ciljevi STO: da poveća životni standard, osigura veću zaposlenost, stabilan rast realnih prihoda, poveća proizvodnju i spoljnotrgovinsku razmjenu… 24. OPŠTI SPORAZUM O CARINAMA I TRGOVINI GATT Opšti sporazum o carinama i trgovini GATT potpisan je 1947. kao sporazum (nakon urugvajske runde pregovora 1994. prerasta u STO-organizaciju). Osnovni tekst GATT-a ima 35 članova i podijeljen je u tri dijela. 1. dio (1 i 2 član) ima karakter višestrukog trgovinskog ugovora koji sadrži klauzulu najpovlaštenije nacije, sistem nacionalnog tretmana i tarifni dio; Osnovna načela GATT-a su: princip pregovaranja i učvršćenja carinskih koncesija i povlastica, sve eventualne promjene mogu se vršiti nakon pregovaranja i sporazuma postignutih među članicama princip zabrane kvantitativnih ograničenja, priznaje mjere zaštite nacionalne ekonomije koje obuhvataju usklađivanje trgovine i razmjene uz primjen esamo carinskih stopa princip nediskriminacije, cilj je pravična razmjena GATT sadrži bezuslovnu klauzulu najvećeg povlaštenja tj. stranoj robi se poslije plaćanja carine obezbjeđuje isti tretman kao domaćoj robi. Od 1947.do 1994. 8 rundi pregovora, a najznačajnija je urugvajska runda koja je pored novina u oblasti razmjene intelektualne svojine i usluga rezultirala osnivanjem STO.

obezbjeđuje primjenu sporazuma, obezbjeđuje forume za pregovore i obezbjeđuje jedinstven sistem za rješavanje sporova. Odluke se donose konsenzusom (niko od prisutnih nije protiv predložene odluke). Pristupanje države STO pored poštovanja pravila zahtjeva i političku saglasnost vodećih država članica STO, radna grupa ispituje usaglašenost pravnog sistema kandidata sa zahtjevima STO. Najkraći rok za prijem u članstvo je 2,5 godina. 26. KONFERENCIJA UN O TRGOVINI I RAZVOJU (UNCTAD) UNCTAD je stalni organ generalne skupštine OUN osnovan 1964. god. sa sjedištem u Ženevi. U radu konferencije učestvuju sve članice OUN i niz međunarodnih organizacija. Posvećen je razvoju međunarodnih trgovinskih odnosa u svijetu. Razmatra probleme međunarodne trgovine sirovinama, gotovim proizvodima, polufabrikatima, investicije, tehnologiju, privr. Razvoj i dr...Odluke donosi u formi rezolucija koje nemaju obavezujuće dejstvo. Najviši organi su: konferencija (sastaje se jedanput u u četiri godine) i savjet za trgovinu i razvoj, koji zasjeda između konferencija; savjet ima brojne komitete i sekretarijat kao administrativni organ. UNCTAD je usvojio Konvenciju o tranzitnoj trgovini između država bez morske obale, a učestvovao u donošenju konvencije UN o međunarodnom prevozu robe morem 1978. g., Konvencije UN o registraciji brodova 1986., Konvenciji o pomorskom pravu pridržaja i hipoteci iz 1993; Sagledava i ispituje trendove u svjetskoj ekonomiji i pomaže zemljama u razvoju u prevazilaženju dužničke krize, a zemljama u tranziciji približava liberalizaciju i globalizaciju i uključivanje u svjetski trgovinski sistem. Sagledava aspekte privrednog razvoja i njegovu vezu sa stranim direktnim investicijama i novim tehnologijama. 25. NAČELA I ORGANI SVJETSKE 27. ORGANIZACIJA UN ZA TRGOVINSKE ORGANIZACIJE INDUSTRIJSKI RAZVOJ UNIDO Načela djelovanja STO su: trgovina bez Osnovana je 1966. god. kao diskriminacije, specijalizovana ustanova OUN za podršku načelo najpovlašćenije nacije, nacionalni procesu industrijalizacije zemalja u tretman, razvoju na podlozi iskorištavanja slobodna trgovina, ukidanje barijera nacionalnih i međunarodnih resursa; (carine i administrativne mjere) kroz Sjedište joj je u Beču, ima 168 država pregovore, stalna liberalizacija trgovine, članica. transparentnost trgovinskih politika, Organi: Najviši - Generalna konferencija otvorena konkurencija... (sastaje se jedanput u 2 godine) Organi STO su: Ministarska konferencija je Rukovodeći - Savjet za industrijski razvoj i vrhovni organ koji čine predstavnici svih komitet za programska i budžetska članica održava se najmanje jedanput u pitanja. dvije godine; donosi odluke o pitanjima Djelatnost UNIDA se može podijeliti na: koja su regulisana multilateralnim operativnu (izrada preporuka i programa trgovinskim sporazumima. industrijalizacije) i pomoćnu Generalni savjet je operativni organ (objavljivanje publikacija i informacija). Ministarske konferencije između dva U početku je postojao kao Program OUN zasjedanja. Ima više komiteta: Komitet za razvoj (koji je osnovan 1965.) kao za budžetska, administrativna i pomoćni organ generalne skupštine OUN finansijska pitanja,Komitet za trgovinu i za pružanje tehničke i predinvesticione prirodnu sredinu i pomoći zemljama u razvoju i finansira se Komitet za regionalne trgovinske iz dobrovoljnih priloga vlada. sporazume; Komitet za platno platno bilansne restrikcije. Sekretarijat

1986. UNIDO iz pomoćnog organa Generalne skupštine prerasta u specijalizovanu organizaciju OUN. 28. MEĐUNARODNI INSTITUT ZA UNIFIKACIJU PRAVILA PRIVATNOG PRAVA UNIDROIT UNIDROIT je nezavisna međunarodna vladina organizacija, osnovana 1926. god. u Rimu sa ciljem harmonizacije i unifikacije pravila privatnog prava; transformaciju doživio 1940.g. Najznačajniji međunarodni tekstovi (ima ih oko 70) su: Haški jedoobrazni zakon o međunarodnoj kupoprodaji robe iz 1964. g. Haški jednoobrazni zakon o zaključenju ugovora o međunarodnoj kupoprodaji roba iz 1964; Konvencija UN o međunarodnoj kupoprodaji robe iz 1980. Načela za međunarodne trgovačke ugovore iz 1994; Konvencija o međunarodnom faktoringu, Konvencija o međunarodnom finansijskom lizingu iz 1988. god. Vodič za sastavljanje ugovora o međ. franšizingu iz 1998.god.; UNIDROIT okuplja oko 6o država sa pet kontinenata; 29. KOMISIJA UN ZA MEĐUNARODNO TRGOVINSKO PRAVO UNICITRAL Komisija UN za međunarodno trgovinsko pravo – UNICITRAL osnovana je 1966. Rezolucijom Generalne skupštine OUN Zadatak je unifikacija pravila u međunarodnom prometu robe, usluga i novca, od 1979. sjedište je iz Njujorka prenijeto u Beč, UNICITRAL čini 36 zemalja iz cijelog svijeta koje bira generalna skupština OUN, mandat svake zemlje je 6 godina, svake tri godine bira se polovina članova komisije. UNICITRAL je pripremio niz akata. Rezultat ove aktivnosti su dokumenti kojima se uređuju najvažnij eoblasti međunarodne trgovine: međunarodna prodaja, međunarodni transport, arbitražno rješavanje sporova i međunarodna plaćanja, a u novije vrijeme i eposlovanje. Odnosno, unifikacija međunarodnog trgovinskog prava preko slijedećih akata: Konvencija UN o ugovorima o međ. prodaji robe 1980, Konvencija o zastarelosti u oblasti međ. prodaje 1974., Konvencija o ugovorima o međ.prevozu robe morem iz 1978., Model zakona o međ. transferu kredita iz 1992; Konvencija UN o međ. sopstvenim i međ. trasiranim mjenicama; Model zakona o nabavci dobara, opreme i usluga (oblast javnih nabavki), Model zakona o prekograničnom stečaju iz 1997. god. 30. MEĐUNARODNI MONETARNI FOND MMF MMF je specijalizovana organizacija UN univerzalnog karaktera, osnovan je 1945.g., sjedište u Vašingtonu, okuplja oko 190 država; MMF je centralna insitucija međunarodnog monetarnog sistema i međunarodnog plaćanja, te odnosa valuta. Ciljevi fonda su: razvoj međunarodne monetarne saradnje, održavanje valutnih kurseva, uvođenje multilateralnog sistema plaćanja između zemalja članica, uravnoteženje platnog bilansa zemalja članica; razvoj

4

međunarodne trgovine uz održavanje visokog stepen azaposlenosti i realnog dohotka Organi MMF-a: skupština guvernera, najviši organ, po jedan guverner i zamjenik za svaku zemlju članicu, izvršni odbor, vodi opšte poslove fonda i sastoji se od 10 članova(5 članova sa najvišom kvotom učešća, ostali se biraju svake druge godine, član izvršnog odbora imenuje svog zamjenika, generalni direktor, organ koji predstavlja fond i njega bira izvršni odbor Svaka zemlja članica ima 250 glasova plus po još jedan glas na svakih dodatnih 100.000 dolara kvote; Na bazi odluke o ”opštem aranžmanu za zaduživanje” osnovan je klub razvijenih zemalja koji ima 10 članica.

rješavanje sporova. Postoje 4 Regionalne ekonomske komisije OUN i to: za Evropu EEK osnovana 1947. sa sjedištem u Ženevi, za Aziju i Daleki Istok, osnovana 1947. sa sjedištem u Bankoku, za Latinsku Ameriku 1948 i Za Afriku 1958. Rad EEK se odvija u komitetima za poljoprivredu, šumarstvo, ugalj, gas, el. energiju, trgovinu Komitet za trgovinu se stara o unapređenju međunarodne trgovine, velik doprinos standardizaciji opštih uslova za prodaju specifične robe u vidu Tipskih ugovora (Ženeva 1957.g., funkcionišu na bazi dobrovoljnosti)a to su npr. “Opšti uslovi” za prodaju krompira, investicione opreme, drveta, voća i povrća i dr. 34. EVROPSKA UNIJA Novembra 1993.stupio na snagu Sporazum o osnivanju EU koji je potpisan februara 1992. u Mastrihtu. Evropska unija djeluje preko organa zajednice –komisije, savjeta ministara, parlamenta i suda pravde EU. Ciljevi ove djelatnosti su upravljanje internim, jedinstvenim tržištem i ostvarivanje zajedničke ekonomske politike država članica EU. To su uglavnom ciljevi koji su 31. SVJETSKA BANKA bili i osnovni ciljevi EZ prije Grupa Svjetske banke ima u svom transformisanja u EU. sastavu: EU prati i stvaranje jedinstvenog Međunarodnu banku za obnovu i razvoj monetarnog sistema sa jedinstvenom (Svjetska banka), valutom -eurom koji se primjenjuje od Međunarodno udruženje za razvoj (IDA), 01.01.2002. u zemljama članicama. Međunarodnu finansijsku korporaciju Zemlje koje su pristupile monetarnoj uniji (IFC), morale su prije toga uskladiti svoje Multilateralnu agenciju za investicione bankarske i finansijske sisteme. garancije (MIGA) i Osnovana je i banka EU. EU vodi Međunarodni centar za rješavanje zajedničku (ne jedinstvenu) spoljnu investicionih sporova. politiku, a vode je najviši organi unije, u Svjetska banka osnovana je 1944.g. sa prvom redu savjet u čijem radu i ciljem da pomaže obnovu privreda odlučivanju učestvuju ministri spoljnih razrušenih zemalja. Danas je cilj poslova unije. EU nema status pravnog snižavanje siromaštva, plan je da se lica. današnje siromaštvo prepolovi do 2015.g. EU je oslonjena na tri stuba: tri zajednice SB je pravno lice, kredite SB mogu dobiti (nakon 2002 -dvije); zajednička spoljna i samo zemlje članice (uslov je da su bezbednosna politika; članice i MMF-a). Uslovi za kredit: da saradnja u oblasti sudstva i unutrašnjih zemlja članica isti ne može dobiti na poslova. međunarodnom tržištu i da ga može Treba spomenuti i Amsterdamski ugovor vratiti. iz 1997.kojim se usavršava organizacija Rok otplate je 15-20 godina uz grejs EU,utvrđuju ciljevi i principi za njihovo period od 3-5 godina. ostvarivanje.Ciljevi su: veće SB je nepolitička institucija, a bavi se i zapošljavanje, ukloniti prepreke slobodi prodajom HOV (dužničke obaveze prema kretanja lica..., veći uticaj EU i izgradnja penzijskim fondovima i osiguravajućim institucija EU, proširenje EU društvima). Broj glasova u organima SB ispunjavanjem ekonomskih, političkih i srazmeran je visini akcionarskog udjela. demokratskih kriterija. Organi SB su: skupština (čine je EU ima jedinstven vizni režim, zajednički guverneri ba naka država članica), 1 put budžet, zastavu, himnu, dan evrope, godišnje se sastaje radi utvrđivanja komunitarni sistem, zajedničko poslovne politike; izvršni odbor direktora, unutrašnje tržište; u EU postoje elemenati rukovodi poslovima SB, 1 put mjesečno se nadnacionalnosti; sastaje u Vašingtonu, ima 24 izvršna 35. ORGANI EVROPSKE UNIJE direktora (5 x franc., njemačka, japan, Organi EU su: evropski parlament sad i v.britanija); Predsjednik SB je i demokratski izabran organ ,od svih predsjednik IO SB. građana članica unije, na opštim 32. MEĐUNARODNE ORGANIZACIJE neposrednim izborima; zakonodavnu vlast REGIONALNOG KARAKTERA MORK deli sa savjetom, broji 785 članova, vrši MORK teže da stvaraju carinske unije ili nadzor nad organima unije, usvaja i privredna udruženja država regionalnog kontroliše budžet; evropski savjet - čine karaktera koji je mnogo širi od klasične šefovi država i vlada zemalja članica, 6 carinske unije. Osnov udruživanja je meseci predsjedava zemlja članica; savjet povelja OUN, a jedan od ciljeva je mirno eu (savjet ministara eu) - je osnovni

organ eu; opšti savet- ministri inostranih poslova i posebni savet- ministri posebnih resora, savjet usklađuje opštu ekonomsku politiku država članica, donosi odluke i prenosi na komisiju eu ovlaštenja za sprovođenje odluka; - savjet eu je nadležan za vođenje spoljne politike, bezbjednosti, pravde i unutrašnjih poslova - pomoćni organ savjeta eu je komitet stalnih predstavnika, coreper 1 i coreper 2 (ambasadori država članica pri eu);- na predlog komisije savjet eu donosi odluke o zajedničkoj ekonomskoj politici uz mišljenje parlamenta 4. komisija eu - je organ nezavisan od država članica, to je izvršni organ eu koja donosi uredbe, preporuke i mišljenja; samostalno donosi odluke za koje je ovlaštena aktima saveta eu i u interesu unije; odgovara za svoj rad evropskom parlamentu; svaki član komisije odgovara za svoj resor, a odluke donosi kolektivno; jedinstven pravni sistem, ima pravo da predlaže propise; Pravosudni organi EU (u funkciji su očuvanja legaliteta institucija eu): 5. sud pravde je glavni pravosudni organ sa prvostepenim sudom koji mu se pridružio 1989.g.; zadatak mu je da obezbjedi poštovanje prava pri tumačenju ugovora, čine ga 15 sudija iz zemalja članica i devet pravobranilaca; sud se izjašnjava po preducijalnim zahtjevima u tumačenju prava eu po zahtjevima nacionalnih sudova, bitan je značaj pravobranilaca u stvaranju prava; 6. prvostepeni sud odlučuje po zahtjevima pojedinaca i preduzeća i zadatak mu je da rastereti sud pravde, koji rješava po žalbama 1.stepenog. kriterij izbora sudija svake 3 god. ½ sudija; 7. računovodstveni sud ispituje zakonitost izdatih računa u finansijskom prometu; podnosi izveštaj parlamantu i isti objavljuje u sl.listu, vrši kontrolu korištenja sredstava budžeta eu, kontrolu rada komisije eu; u funkciji je očuvanja legaliteta institucija eu zajedničko odnosno unutrašnje tržište je za-jednička eko. teritorija na kojoj je uspostavl-jen režim slobode kretanja roba,usluga, lica i kapitala, te pravila konkurencije; carinska unija, zabrana diskriminacije, kvanti- tativnih ograničenja u robnoj razmeni; 36. USLOVI ZA ČLANSTVO U EU geografski - da se radi isključivo o evropskoj državi ekonomski –da se radi o slobodnoj tržišnoj privredi, gdje postoji ravnopravnost svojine, privatizacija, politički - demokratski višeparlamentarni sistem Pažnja posvećena harmonizaciji pravnog sistema zemlje kandidata sa komunitarim pravom eu, standardizaciji, ljudskim pravima... Poseban pristup zemljama zapadnog balkana - sporazum o stabilizaciji i pridruživanju, bih i srbija; makedonija i hrvatska kandidati, monetarna stabilnost neophodna...

5

37. SAVJET ZA UZAJAMNU EKONOMSKU POMOĆ (SEV) I ZND Savjet za uzajamnu ekonomsku pomoćsev je pandan oecd , osnovan je 1949. godine u Moskvi. U ovom savjetu su bile sve zemlje iz našeg okruženja pa i Jugoslavija 1992. SEV prestao da postoji; iz njega se razvila zajednica nezavisnih država - ZND 1991. Rusija, Bjelorusija, Ukrajina +8 bivših država SSSR; ZND je međunarodna. regionalna organizacija usmjerena ka ekonomskim reformama, tržištu, preduzetništvu, jedinstvenom prostoru, koordinisanoj spoljnotrgovinskoj politici, te antimonopolskoj politici; Ugovor o osnivanju ekonomske unije iz 1993.god je osnov za usaglašavanje nacionalnih zakonodavstava i međunarodnog prava, te izrade model zakona. U cilju harmonizacije privrednog zakonodavstva na nivou ZND usvojen je sporazum o principima zbližavanja privrednih zakona zemalja članica 1992., a što se odnosi na prava industrijske svojine, statusa privrednih organizacija, bankarstva, ekologije, transporta, carine, poreza, cijena, antimonopolskog prava...Ugovor o osnivanju ekonomske unije ZND zasnovan je na poštovanju suvereniteta, većeg životnog standarda, slobodnom prometu...tehnološkim sporazumima. Ovaj ugovor je okvirni ugovor o privrednoj saradnji. Ciljevi unije su: zajedničko ekonomsko tržište, stabilan privredni razvoj, jednaki uslovi, ekologija, zajednički projekti, slobodan promet robe,kapitala,usluga... Organi unije su Organi ZND i Unije i to: savjet šefova država, savjet šefova vlada i savjet ministara inostranih poslova i međudržavni ekonomski komitet (mek) (nadnacionalne strukture); 38. REGIONALNE MEĐUNARODNE ORGANIZACIJE Međunarodne organizacije regionalnog karaktera: Regionalne ekonomske komisije OUN, OECD, EU, SEV, ZND, LAFTA, Udruženje za slobodnu trgovinu zemala Centralne Amerike, NAFTA, APEC, OPEC, MAGREB. LAFTA - latinsko američka zona slobodne trgovine, 1960. Montevideo, Argentina, Brazil, Čile, Mexiko, Paragvaj, Peru, Urugvaj; cilj zajedničko tržište, postoje tri grupe zemalja: razvijeni arg,bra,mex,; slabo razvijeni paragvaj i ekvador,; usko tržište čile, kolumbija,peru i urugvaj; sukob interesa zemalja članica. Udruženje za slobodnu trgovinu zemalja Centralne Amerike, cilj je stvaranje carinske unije, te razvoj poljoprivrede i

industrije, članice: Gvatemala, Salvador, Honduras, Nikaragva ,Kostarika. NAFTA - sjeverno-američki sporazum o slobodnoj trgovinskoj razmeni, Kanada, Meksiko, SAD; obilježje slobodan protok roba, kapitala,usluga i lica. APEC - azijsko-pacifička ekonomska korporacija- Okeanija, Australija, N.Zeland, SAD, Kanada, zemlje jugoistočne azije. OPEC organizacija zemalja izvoznica nafte, 1960. osnovan, cilj: Alžir, Ekvador, Indonezija, Iran, Irak, Katar, Kuvajt, Libija, Saud. Aarabija, Emirati, Venecuela, Gabon, garantovana proizvodnja 425 miliona t godišnje, najviši organ konferencija (sastaje se 2 puta godišnje), savjet guvernera i ekonomska komisija, sjedište u Beču. 6. MAGREB (Alžir, Maroko, Tunis, Libija u užem smislu; i Sjeverna Afrika-Egipat, Sudan, Mauritanija u širem smislu), u Tangeru 1958. osnovana Konferencija i stalni sekretarijat, te savjet ministara za privredna pitanja.

39. PRIVREDNE ORGANIZACIJE KAO SUBJEKTI MEĐUNARODNOG PRAVA Javljaju se u formi nacionalnih i multinacionalnih preduzeća, pa i individualnih trgovaca, čiji je cilj sticanje dobiti; Predmet izučavanja trgovačkog prava države su trgovačka društva, a djelom MTP su osnivanje preduzeća u inostranstvu, spolj.trg.promet, of-šor preduzeća. Interes za osnivanje preduzeća u inostranstvu raznih zemalja zavisi od stepena razvoja privrede (Slovenija, BiH, sada) Osnivaju se i mješovita i sopstvena preduzeća, preko stranih direktnih investicije u skladu sa privrednom politikom države; Cilj je veći izvoz, nastup na novom tržištu, Osnivaju se preduzeća u trgovini, proizvodnji,odnosno za pružanje usluga. Sopstveno preduzeće, predstavništvo ili poslovnu jedinicu, sa obavezom obaveštavanja nadležnog ministarstva radi evidentiranja; Ostvarena dobit se koristi: za nova ulaganja, za repatrijaciju, povrat uloženih sredstava. Preduzeće je dužno dostaviti izvod iz registra zemlje sjedišta državnom organu svoje zemlje, u suprotnom se briše iz registra; Moguće je i osnivanje holding preduzeća u inostranstvu; Poštovanje teritorijalnog i personalnog principa; ako preduzeće iskaže gubitak u inostranstvu pokriva ga saglasno zakonu zemlje sedišta. Predstavništvo u inostranstvu istražuje tržište, vrši pripremne radnje za izvoz i zaključenje ugovora, operativno tehničke radnje u vezi prevoza robe; Poslovna jedinica obavlja pojedine poslove u

inostranstvu (servisne, prodajne, skladišne). Predstavništvo, posl. jedinica su sastavni dio preduzeća, nemaju status pravnog lica i obavljaju poslove za preduzeće i podnose izvještaj preduzeću; Prestanak rada predstavništva i poslovne jedinice u inostranstvu nastupa: odlukom preduzeća osnivača, zabranom vršenja transfera i nevršenjem transfera novca 2 godine; Nadležno ministarstvo za ekonomske odnose donosi rješenje o brisanju iz registra; Preduzeće može na osnovu pismenog ugovora povjeriti stranom pravnom licu (na osnovu potvrde o bonitetu izdate od strane komore) poslove zastupanja, konsignacionu prodaju i vršenje servisnih_usluga. U tom slučaju potrebno je obavjestiti nadležni organ radi evidentiranja; 40. MULTINACIONALNE KOMPANIJE Predstavljaju sistem većeg broja privrednih društava osnovanih u više država na čelu sa jednim dominantnim i više potčinjenih društava, Odlikuje ih ekonomsko jedinstvo u raznim oblasti ma (elektronike, naftne ind.auto ind, usluga...) Danas se 1/3 svjetske trgovine odvija neposredno u okviru MK koje kontrolišu 50% svjetskog prometa robe usluga i novca i 40 % ukupnog obima industrijske proizvodnje u svjetu; Prvih deset MK ima veći godišnji promet od DBP 2/3 država u svijetu; MK po pravilu sjedište ima u nekoj državi, čije nacionalne propise mora da poštuje; Transnacionalne kompanije (TNK) formiraju se na bazi kapitala jedne zemlje u većem broju država Multinacionalne kompanije (MNK) su vlasništvo subjekata iz većeg broja zemalja. MK su pokretači svjetske privrede preko više osnova: MK su nosioci globalizacije (coca cola, mekdonal- ds, microsoft, film...); pod jurisdikcijom su nacionalnih država, ostvaruje se ekonomsko jedinstvo u funcionisanju; -ekonomski i socijalni savet oun je osnovao centar i komisiju za transnacionalne kompanije, a komisija je sačinila kodeks ponašanja TK kao preporuka; (bez poličkog mješanja, korupcije, poštovanje nacionalnih propisa; Prednosti MK su: niža cijena, plasman novih tehnologija, privredni razvoj, dobra organizacija... Unutrašnju kontrolu poslovanja vrši dominantno društvo; MK ne kontroliše samo jedna jurisdikcija; MK koristi komparativne prednosti (jeftina sirovina, radna snaga, “poreski raj”); Mogu se pozivati na eksteritorijalnu primjenu prava sjedišta dominantnog preduzeća; Imaju mogućnost manipulisanja transfernim cjenama, sa prenosom usluga u zemlje koje nude poreske povoljnosti; 41. HOLDING Holding je pravni oblik privrednog organizovanja djelatnosti (potiče iz SAD). Ovaj termin se koristi za obilježavanje privrednih društava u cjelini i njegovog glavnog subjekta. Akcionarski holding postoji ako: glavna holding organizacija

6

mora biti vlasnik akcija drugih preduzeća iz sastava holding grupe; u sastavu ima većinski paket akcija, i ako svako od preduzeća ima pravn. subjektivitet; U praksi je moguć holding, a da centralni holding nema svojinska prava nad preduzećima kojima upravlja; -Moguć je i holding za pružanje usluga članicama (u vezi poreskih ili pravnih pitanja); Patentni i licencni holding predviđa prenos prava industrijske svojine na centralni holding radi efikasnije zaštite i potpunijeg iskorištavanja;Finansijski holding obezbjeđuje članice sistema finansijskim. sredstvima (prednosti zemalja sa povoljnijom strukturom i načinom finansiranja; Čisti holding obavlja samo kontrolne i upravljačke funkcije, a mješoviti holding pored njih i industrijske funkcije, kreditno- finansijske i dr. U praksi finansijski holdinzi biraju za sjedišta zemlje koje im nude finansijske i dr. povoljnosti, kao “oaze povoljnosti”; 42. PREDUZEĆA U EU Pravo fiz. lica i pravnih lica rezidenata države članica EU je da na teritoriji drugih država članica mogu osnivati preduzeća, filijale, predstavništva = pr. nastanjivanja; U EU se izgrađuje sistem jedinstvenih formi trgovačkih društava regulisan evropskim pravom; Evropska kompanija se osniva u formi akcionarskog društva, a osnivači mogu biti doo i ad iz država članica EU u najrazličitijim kombinacijama iz dvije ili više država; Evropska ekonomska grupacija ili Evropsko udruženje sa ekonomskim ciljem je nov oblik utvrđen komunitarnim pravom, a osnova mu je rješenje iz francuskog zakonodavstva; Osnovna razlika je u cilju koji se ostvaruje, a on je koordinacija u obavljanju konkretne privredne djelatnosti zajedničkim radom (nova tehnologija, usavršavanje organizacije rada, sirovine, usluge) Preduzeće se osniva se u trgovini, zanatstvu, uslugama, industriji a krajnji cilj je povećanje dobiti svojih članica Pravo konkurencije i državna pomoć svaka državna pomoć mora biti notifikovana kod komisije EU i ona mora biti dostupna javnosti radi povrede prava konkurencije; 43. OF-ŠOR KOMPANIJE Of - šor kompanije (van granice, obale) nacionalnu privredu odlikuje internacionalizacija i naučno-tehnička revolucija; - ili zemlje poreskog rajaKipar, Panama, Malta, Kajmanska ostrva, Panama, Lihtenštajn... -of šor izbjegava plaćanje direktnih oblika poreza (porez na prihod i na dobit), plaćaju se fiksne stope 2-5 % što je ništa sa usporedbom poreznih stopa od 25-30% u evropskim zemljama; bescarinski uvoz osnovnih sredstava i mogućnost dobijanja kreditne karte radi plaćanja van zemlje raja; bitan je sporazum o izbjegavanju dvostrukog oporezivanja između država kako porez ne bi bio ponovo plaćen. -of šor kompanije se koriste za registraciju sjedišta brodarskih kompanija (Liberija, Panama, Kipar...); -of šor kompanije osiguravaju anonimnost vlasnika kapitala, korištenjem instituta prenosa ovlaštenja

na punomoćnike, - zemlje of šor kompanija odlikuje visok nivo advokatskih usluga u registraciji i upravljanju; zemlja sjedišta nudi i pogodnosti u nasljeđivanju, kao i visok nivo komunikacijskih usluga u smislu upravljanja i eventualne seobe kapitala u slučaju nastupanja političkih rizika; - zemlja nudi i visok stepen bankarskih usluga;

strukturu, obim i pravac međunarodne trgovine i položaj države domaćina - na mikro planu – razvoj tehnologije jer su strani investitori multinacionalne kompanije, menadžmenta- privatizacija u zemljama u tranziciji primer;najveći izvoznici kapitala:SAD, EU, Japan, Njemačka, pa Kina, Rusija... Slovenija; 46. PRAVNI IZVORI STRANIH INVESTICIJA A) 1.međunarodni ( i običajna međ. pravila) i 2. nacionalne (unutrašnje) izvore -posebni zakoni, podzakonska akta (iz poljoprivrede, autoindust. turizma); međ. konvencije (univerzalne, regionalne i bilateralne) kao i “meko pravo” – međ. običaji; B)po teritoriji: opšti, regionalni i 44. DIREKTNE STRANE INVESTICIJE bilateralni izvori; -1. predinvesticiona Strane investicije su transfer sredstava ili faza: definišu se uslovi za strane materijala (opreme, novca, svojine) iz investicije i administrativne osnivačke jedne u drugu zemlju (država davalac i radnje i 2. investiciona faza – u kojoj se primalac kapitala) ; manifestuje tretman i zaštita stranih Razlikujemo: - 1.statusna (stiče se pravo investicija; liberalni pristup stranim svojine) i investicijama podrazumijeva jednak - 2. obligaciona (ugovorno-pravna) stiče pravni položaj-nacionalni tretman i obligaciona prava iz ulaganja; - 3. klauzulu najpovlašćenije nacije; zajednički poduhvati (joint venture) Konzervativni pristup - država sama Direktne strane investicije su investicije odlučuje o uslovima za strano sa namerom da se ostvari trajni interes u investiranje; izuzimanje pojedinih oblasti upravljanju recipijentom (kontrola); iz stranih ulaganja predviđaju mnoge minimalni iznos kapitala u drugom države , a i model bilateralnog ugovora preduzeću je 10%; sad i multilateralnog sporazuma o Uspostavljanje trajnih ekonomskih odnosa investicijama oecd-a; Transparentnost i ostvarivanje znatnog uticaja na ulaganja u državi, kao i nadgledanje od upravljanje preduzeća. strane države manifestuje se upisom u DSI se ispoljavaju kroz: osnivanje novog posebne registre (normativni sistem) ili pravnog lica (grinfild), otkup postojećeg pak dobijanjem dozvola (sistem dozvola); pravnog lica ili njegovog dijela i ulaganje -mnoge države formiraju posebne u novo pravno lice (u cjelini ili više od agencije za strana ulaganja, javnost i 10% učešća); (kredit sa rokom od 5 promocija ulaganja; godina ili više – da ili ne DSI). Strani investitor je: strano pravno lice, strano fizičko lice, domaći državljanin sa boravkom u inostrastvu dužim od 1 godine (česta rešenja u uporednom zakonodavstvu.) 45. ZAJEDNIČKA ULAGANJA I PORTFOLIO INVESTICIJE Zajednička 47.ZAŠTITA STRANIH INVESTICIJA ulaganja (joint ventures) se realizuju kroz Zaštita stranih ulaganja ostvaruje se kroz: ugovore o stvaranju tzv.zajedničkog - pravičnu naknadu kod nacionalizacije: preduzeća na principima zajedničkog - repatrijaciju sredstava od prodaje upravljanja i zajedničkoj podjeli dobiti i preduzeća; rizika srazmerno ulozima; može kroz - repatrijaciju profita i dividendi jedan posao ili stalni poslovni odnos; ostvarenih radom Portfolio investicije - strani ulagač stiče - repatrijaciju dr. prihoda (od licence); HOV sa pravom učešća, dužničke HOV - repatrijaciju glavnice i kamate po datim (obveznice i zapisi) ili druge novčane zajmovima; instrumente i finansijske derivate (opcije) - stabilnost poreskih i dr. zakona; bez namjere da upravlja, već samo da Zaštita stranih investitora se ostvaruje ostvari dobit u preduzeću; -To je kupovina nediskriminacijom- nacionalnim HOV od strane nerezidenta; tretmanom ili klauzulom najpovlašćenije -Ne ulaže se u proizvodnju, već u finansije nacije; Javnopravne garancije u BiH i tj. u institucionalne investitore (penzione entitetima: ustav, zakoni, bilateralni fondove, osi- guravajuća društva, sporazumi (garantuje se svo- jina, investicione fondove); Portfolio investicije slobodno iznošenje kapitala, uz mogu biti dugoročne i kratkoročne (cilj ograničenje koje predviđa opšti interes – brza zarada); -Portfolio investitori manje nacionalizacija...); privatnopravne su zaštićeni od stranih dirktnih garancije garancije i jemstva koja se investitora, jer je rad berzi regulisan predviđaju ugovorima; Bilateralni nacionalnim propisima; Posebni oblici sporazumi o zaštiti stranih ulaganja; stranih ulaganja su koncesije, bot poslovi, potreba određivanja opštih uslova zaštite ugovori o ulaganju tj. transferu prava stra- nih ulaganja na nivou svetske intelektualne svojine (ug. o licenci, ug. o privrede. Klauzule koje predviđaju ovi vođenju preduzeća;) Značaj stranih međ. akti su: nacionalni tretman, investicija: - na makro planu utiču na k.najpovlašćenije nacije, k. slobodnog

7

tranzita, k. nediskriminacije; Članstvo u sto donosi:liberalizaciju trgovine, kl. najpovlašćenije nacije, jedan od uslova za EU, Stabilizaciona klauzula u ugovoru o nemjenjanju propisa na štetu stranih ulagača; Reviziona klauzula- njome se predviđa ugovorom proces izmjene istog uslijed izmjenjenih okolnosti. Ulog str. ulagača može biti predmet eksproprijacije samo ako je predviđena zakonom i njome se ostvaruje opšti interes i uz pravičnu naknadu; Indirektna (faktička,puzeća) eksproprijacija kroz niz mjera države da primora stranog ulagača da proda svoje udjele ili akcije (porez, takse...) Isplata naknade u konvertibilnoj valuti hitno; Strani ulagač ima pravo i na naknadu zbog gubitka u slučaju ratnih sukoba, revolucije, građanskih potresa, nepredvidivih događaja, za koje se ustanovi odgovornost države; strani ulagači imaju ista prava kao i rezidenti u bih (investira i reinvestira, izuzeti su od plaćanja carina i carin. dažbina izutev carinskog evidentiranja, opreme) Strani ulagači imaju pravo na otvaranje računa kod poslovnih banaka, dozvoljen je transfer dobiti u inostranstranstvo. Odlaganje i sprječavanje transfera imovine SU u inostranstvo vrši se radi: bankrotstva, nesolve- ntnosti, zaštite prava poverilaca, izdavanja,trgovanja ili poslovanja HOV i vođenja krivične odgovornosti i po presudama i drugim nalozima suda ; Zaštita stranih ulaganja ostvaruje se osiguranjem investicija na nacionalnom i međunarodnom nivou (MIGAmultilateralna agencija za osiguranje) osiguranje na nacionalnom nivou vrši se osnivanjem posebnih garantnih fondova ili agencija za osiguranje izvoznih kredita i investicija; 49.NEKOMERCIJALNI RIZICI Nekomercijalni rizici : -neplaćanje duga,a država dužnik ili garantuje za dužnika; -politički događaji ili rat su smetnja za naplatu potraživanja; -opšti moratorijum neplaćanja; -zabrana uvoza ili izvoza roba ili usluga; -zabrane ili onemogućavanja transporta robe; -katastrofalne elementarne nesreće; -jednostranog raskida ugovora od strane države -nacionalizacije, eksproprijacija. i dr. mjere sa sličnim.dejstvom -nemogućnost raspolaganja imovinom najmanje12 mjeseci zbog mjera države domaćina: - uništenja ili oštećenja imovine u toku rata koji vodi država;

50.PRAVNI OKVIR ZA STRANA ULAGANJA

-danas posebni zakon.o stranim ulaganjima i dr. zakoni. -zakon. o politici direktih stranih ulaganja u bih, zak. o stranim ulaganjima rs, zakon o koncesijama rs, zakon o koncesijama bih, zakon o slobodnim. zonama u bih., entitetski propisi su primarni u primjeni. Strano lice: strano pravno lice sa sjedištem u inostranstvu, strano fizičko lice sa prebivalištem u inostranstvu i domaći državljanin sa prebiv. (boravištem) većimod 1 godine u inostranstvu; osnivanje preduzeća ili kupovina dela preduzeća, obavezna pismena forma ugovora tj. odluke; ulog: u stranoj, domaćoj valuti, stvarima, pravima intelektualne svojine , hov, reinvestirana dobit, drugim imovinskim pravima; Uslovi i ograničenja: prihvaćen liberalni koncept u zakonu-nacionalni tretman.ograničenje manjin- sko učešće stranca u pojedinim oblastima (zabranjene zone, proizv. oružija...)uz posebnu sagla- snost nadležnog organa u roku od 30 dana; Podsticajne mere koje važe samo za str. ulagače i tiču se režima uvoza, plaćanja carine (sem na auta i automata za igre na sreću, oporezivanja, devi- znog plaćanja, iznošenja stvari koje su ulog str. - strani ulagači u bih moraju svoja ulaganja registrovati kod ministarstva spoljne trgovine i eko. odnosa bih. (minis. za eko. odnose i koordinaci- ju rs); -strana ulaganja se evidentiraju kod agencije za unapređenje inostranih investicija u bih, a upisuju kod nadležnog suda po mestu sedišta preduzeća dokapitalizacija je moguća ug. o ulaganju; ulaganje kapitala dva ili >pl-fl radi obavljanja je-dnog posla uz zajednički rizik i dobit u pisanoj formi – joint venture slični ortakluku (samo što je ortakluk trajnog karaktera); 51. POSEBNI OBLICI STRANIH ULAGANJA posebni oblici stranih ulaganja 1.koncesije tj. pravo korišćenja prirodnog bogatstva, dobara u opštoj upotrebi ili obavljanja de- latnosti od opšteg interesa; 2.koncesije po bot sistemu (ili ugovori o finansiranju projekta); 52 KONCESIJE predmet koncesije po pravnoj teoriji su: 1.k. javnih službi, 2.k. za korišćenje prirodnih bogatstava, 3.k.dobara u opštoj upotrebi. U međunarodnoj praksi predemet koncesija su: 1. javni saobraćaj, 2. rudna bogatstva, i 3. ostale industrijske delatnosti, koncesija se dodeljuje u posebnom postupku određenim nacionalnim zakon odavstvom kroz: - objavljeni konkurs i – podnošenjem zahteva zainteresovanih lica(uz postupak javnog konkur.); konkurs se zasniva na ptrincipima: javnosti, konku- rencije, ravnopravnosti i jednakosti učesnika; a odluka donosi od strane organa uprave, s tim što je stranci obezbeđena upravna i uprav.sudska zaštita, kroz upravni spor. Akt o koncesiji donosi javno telo u formi

zakona ili akta donetog na osnovu zakona (organ uprave ili lokane samouprave); Koncesioni akt ima elemente akta javne vlasti i dvo –stranog ugovora; ako je samo jedan akt to jr ug-ovor o koncesiji. Ugovor o koncesiji je dvostranoobavezujući zaključen između državne vlasti ili lokalne samou- prave kao davaoca k.(koncedent) i koncesionara (fl ili pl domaće ili strano) kao primaoca k. koji uz naknadu vrši delatnosti od opštedruštvenog značaja. strana lica izuzetno mogu biti isključena iz prava na koncesiju (morska nalazišta,kulture);ug. o koncesiji je u strogoj formi, pismen, koncedent nastupa sa pozicija javne vlasti neravnoprav- nost stranaka,odredbe propisa su i lemeneti ugo- vora, prisutni su javni elementi, vremenski je određen, intuitu personae; -ugovor o k.se zaključuje na naj>30 godina, produ- ženje može do najvise 50 god. -koncesije u bih po zakonu u sektore: osiguranja, infrastrukture,usluga,eksploatacije prirodnih resursa, finansiranju projektovanju i izgradnji obnovi, rekonstrukciji objekata i uređaja; 53. ULAGANJA PO BOT SISTEMU bot – poseban oblik koncesije radi uključivanja privatnog kapitala u projekte u oblastima koje su pod kontrolom javnog sektora; faze bot sistema: finansiranje, projektovanje,izg- radnja, opremanje, korišćenja uz nadoknadu i pre- daje objekta državi – koncendentu;to je model projektnog finansiranja; bot (izgradi – koristi-predaj) je osnovni model, a ima ih više (obnovi, rekonstruiši, izgradi... predmet bot modela su: putevi, mostovi, tuneli, želJeznice, termo i hidrocentrale, objekti za vodosna –bdevanje, distribuciju nafte i gasa... -složen finansijski i inžinjerijski poduhvat; -ugovorna dokumentacija podrazumeva odnose sa podizvođačima (ug. o pružanju konsultantskih us- luga,ug. o finansiranju, ug. o izgradnji, o osigura- nju,ug. o korišćenju i održavanju... 54. MEĐUNARODNA TRGOVINSKA ARBITRAŽA (POJAM, PREDNOSTI,IZVORI) Spoljnotrgovinska arbitraža je ustanova osnovana od privatnih profesionalnih organizacija javnog karaktera ili organizacija polujavnog karaktera u cilju raspravljanja sporova iz spoljnotrgovinskog prometa za koje je ugovorena njihova nadležnost. Pod terminom arbitraža podrazumijeva se pravosudna ustanova za rješavanje sporova. Prednosti u odnosu na redovne sudove: - brzina rešavanja, -manji formalizam, -manji troškovi, -jednostepenost suđenja, i -nejavnost suđenja. Arbitar ne primenjuje samo pravo, već i ispituje okolnosti nastanka spora; MTA je detaljno regulisana međunarodnim konvencijama (posebno priznanje i izvršenje arbitražnih odluka), pravilnici institucionalnih arbitraža; Spor stranke mogu rješiti i kroz postupak mirenja (koncilijacije) Izvori regulisanja rada međ. trg. arbitraža: međunarodne konvencije, međunarodna arbitražna

8

pravila, pravilnici institucionalnih trg. arbitraža 55. MIRENJE (KONCILIJACIJA) Mirenje (koncilijacija) je rješavanje spora bez suda i arbitraže na prijateljski način sa sljedećim prednostima: -brži, efikasniji, -manje formalan I - manje skup, ali efikasan postupak; Ukoliko mirenje ne uspije, stranke se mogu obratiti arbitraži; Svaka strana ima pravo da pokrene postupak mirenja, postupak je pokrenut kada druga strana prihvati mirenje; -spor rješava jedan, dva ili tri miritelja -uspešno okončano mirenje završava se poravnanjem u formi zapisnika koji stranke potpisuju; -postupak mirenja ne zamjenjuje postupak pred arbitražom; -poravnanje nema snagu pravosnažne odluke arbitraže, nego poravnjanja van arbitraže, a miritelji ne mogu biti kasnije u ulozi arbitra, zastupnika... Međunarodna trgovinska arbitraža se primenjuje na sporazume o arbitraži zaključene u cilju rješavanja sporova koji su nastali ili će nastati iz međ. trgovine između fizičkih ili pravnih lica, koja imaju mjesto boravka ili sjedišta u različitim državama ugovornicama; 56.VRSTE ARBITRAŽA Prema načinu organizovanja: 1. institucionalne arbitraže - stalne; 2. ad hoc arbitraže- privremene; 1. institucionalne arbitraže su stalne institucije sa listom arbitara i stalnim funkcionisanjem arbitražnog sudovanja; imaju svoje pravilnike; - vezane su za privredne i trgovinske komore; one ne sude,već organizuju arbitražno sudovanje 2. ad hoc arbitraža se osniva za rješavanje jednog određenog slučaja Prednosti u odnosu na institucionalnu arbitražu: - sloboda izbora postupka, svaka stranka imenuje svog, a oni 3. arbitra 2. Prema načinu rješavanja sporova: - pravne - faktičke 3. Prema vrsti sporova koje raspravljaju: - civilne i - trgovačke 4. Prema podčinjenosti određenom internom pravu: - nacionalne i - međunarodne 5. Prema pristupačnosti: - zatvorene i - otvorene 6.Prema načinu određivanja predmeta spora: - opšte i - specijalizovane

9