Metodyka_v1_5

1. WSTĘP 1.1. MOBILNY ŚWIAT. MOBILNOŚĆ SIŁY ROBOCZEJ I ROZWÓJ URZĄDZEŃ MOBILNYCH

Technologie mobilne są jednym z najszybciej rosnących działów światowego przemysłu technologicznego. Według danych danych Międzynarodowego Związku Związku Telekomunikacyjnego (ITU, 2011) Liczba subskrypcji telefonów komkórkowych sięgnęła 5,9 mld. Światowa penetracja sięga 87%, a w krajach rozwijających się 79% (ITU, 2011). Wzrost liczby subskrypcji szerokopasmowych usług mobilnych wynosił rok rocznie 45% przez ostatnie cztery lata, w wyniku czego na dzień dzisiejszy subskrypcji szerokopasmowych usług mobilnych jest dwukrotnie więcej niż subskrypcji szerokopasmowych stałych (ITU, 2011). Dane te ukazują, jak powszechnym i łatwo dostępnym narzędziem są urządzenia mobilne, niewymagające znacznych nakładów finansowych, umożliwiające natomiast penetrację wszystkich warstw ekonomicznych (Martin i in., 2010). Urządzenia mobilne, używane dziś nie tylko do celów komunikacyjnych, są powszechne we wszystkich warstwach naszego społeczeństwa. Stały się fundamentem przyszłego rozwoju handlu, marketingu, serwisów społecznościowych, mediów oraz, rzecz jasna, szkoleń biznesowych i edukacji formalnej. Dzięki smartfonom i tabletom pracownicy stali się bardziej elastyczni niż kiedykolwiek wcześniej, ponieważ nie muszą już być uwiązani do biurek, by wykonywać swoją pracę. Według raportu opublikowanego przez Cube Labs (Cube Labs, 2012), liczba pracowników mobilnych w 2012 roku wynosiła 397,1 mln, z czego większość korzystała ze smartfonów (91%) oraz tabletów (44%). Pracownikami mobilnymi są osoby zatrudnione na rozmaitych stanowiskach, począwszy od konsultantów, przedstawicieli usług finansowych, kierowników banków, przez kierowcówzaopatrzeniowców i pracowników sprzedaży detalicznej, pracowników obsługi działających w terenie, a na asystentach zarządu, koordynatorach i dyrektorach naczelnych kończąc. Zgodnie z wynikami powyższego badania, młodsi pracownicy wybierają urządzenia z systemami Apple i Android, natomiast starsi wybierają urządzenia marki Blackberry. Urządzenia te różnią się tym, iż programy Blackberry ukierunkowane są głównie na produktywność, programy systemu Android – na informacyjność, zaś aplikacje Apple zorientowane są głównie zadaniowo (Cube Labs, 2012).

1.2. NAUKA NA URZĄDZENIACH MOBILNYCH – KONTEKSTY I WZROCE CODZIENNEGO UŻYTKOWANIA

Według (Cube Labs, 2012), najpowszechniej używane przez pracowników programy na urządzenia mobilne związane są z pocztą e-mail (86%), przeglądaniem stron s tron internetowych (80%), kontaktami (80%), kalendarzem (75%), komunikatorami (73%), programami biurowymi (71%), zarządzaniem

zadaniami i projektami (63%), specjalistycznymi programami dla biznesu (59%), i CRM (51%). Dzięki nowym inicjatywom uczenia się przez całe życie ( lifelong learning), learning), programy edukacyjne staną się jednak tak codzienne, codzienne, jak każdy inny rodzaj rodzaj aplikacji. Co więcej, niektóre , takie takie jak tablety, są szczególnie zorientowane na konsumpcję treści. Według (MeeFeedia, 2010) użytkownicy iPadów oglądają trzykrotnie więcej nagrań video, co użytkownicy Internetu, spędzają czterokrotnie dłuższy czas na oglądaniu video niż użytkownicy Internetu, a także oglądają pięciokrotnie więcej nagrań video w porównaniu do użytkowników iPhonów. Fakt ten czyni tablety doskonałymi narzędziami do przekazywania treści edukacyjnych. Jednak rozwój edukacji z wykrzystaniem tego typu urządzeń nie opiera się tylko na wykorzystaniu treści wideo. W panoramie współczesnego mobilnego nauczania znajdują się projekty edukacji pozaformalnej (np. muzea, wycieczki), dostarczające dodatkowych informacji i usług w środowiskach nieformalnych, doświadczenia zdobywane poza klasą, oparte na geolokacji, gdzie uczniowie mogą współpracować i uczestniczyć w realnych środowiskach, czy systemy wspierające wydajność uczniów, mające na celu zwiększenie efektywności nauki przez zapewnienie natychmiastowej pomocy w scenariuszach adaptacyjnych (Martin i in., 2010). Systemy te nie są jedynie rozszerzeniem tradycyjnych systemów zarządzania nauczaniem, tzw. Learning Management  Systems (LMS), ponieważ pozwalają uczniom zdobywać wiedzę wszędzie i zawsze, wykorzystując np. chwile nudy w autobusie. Analizując literaturę dotyczącą mobilnego i wszechobecnego uczenia się (mobile ( mobile and ubitiquous learning), learning), można wyróżnić kilka klasyfikacji aplikacji używanych w m-learningu (mobilnym uczeniu się). Naismith (2004) klasyfikuje je pod względem cech technicznych urządzeń wykorzystywanych do celów informacyjnych, komunikacyjnych komunikacyjnych i edukacyjnych. Zgodnie z podejściem teleinformatycznym (ICT), systemy klasyfikuje się w oparciu o wykorzystywany rodzaj mobilnego urządzenia (notebooki, tablety, palmtopy, telefony komórkowe czy smartfony) i typ technologii komunikacji bezprzewodowej (GSM, WiFi, Bluetooth, itd.) jaki wspierają (Martin i in., 2010). Inni autorzy skupiają się bardziej na zdolności wspierania dostępu do materiałów edukacyjnych w trybie on-line lub off-line (Attwell, 2005), bądź na rodzaju informacji wykorzystanej w procesie edukacyjnym: szkoleniowej lub administracyjnej (Chang, 2003). Powyższe klasyfikacje nie oddają złożoności aktualnych aplikacji do mobilnego uczenia się (Martin i in., 2010). Dlatego też niektórzy autorzy, tacy jak Georgieva, proponują dwa typy klasyfikacji [Georgieva, 2005] (Schemat 1): Technologie teleinformatyczne (ICT), zgodnie z Naismith [Naismith, 2004]; Technologie edukacyjne. Zaproponowana klasyfikacja oparta jest na następujących głównych wskaźnikach: Wsparcie synchronicznej i/lub asynchronicznej asynchronicznej komunikacji. Wsparcie standardów e-learningowych. Aktualnie, większość systemów mobilnego uczenia się nie obsługuje takich specyfikacji e-learningowych, jak SCORM. Możliwość stałego połączenia z Internetem między systemem mobilnym a użytkownikami: praca on-line i mieszana. Lokalizacja użytkownika: na kampusie, poza kampusem, bądź obie możliwości. Dostęp do materiałów szkoleniowych i/lub usług administracyjnych. Oznacza to, że użytkownik otrzymuje materiał edukacyjny, taki jak teksty, oraz informacje administracyjne, takie jak plan zajęć i wyniki egzaminów. • •

•

• •

 Schemat 1. Ogólna klasyfikacja systemów mobilnego uczenia się [Georgieva, 2005].

1.3. NAUKA/PRACA NA URZĄDZENIACH MOBILNYCH – CO I JAK

W kontekście mobilnego uczenia się warto przestudiować schemat „Five Moments of Need” autorstwa Boba Moshera i Conrada Gottfredsona (Mosher i Gottfredson, 2011). Zgodnie z tym schematem, w procesie uczenia się i wykonywania zadań istnieje pięć głównych momentów, w których pracownicy odczuwają potrzebę dostępu do informacji.. Momenty te występują: 1. Kiedy uczymy się po raz pierwszy 2. Gdy potrzebujemy dowiedzieć się więcej 3. Gdy potrzebujemy przypomnieć sobie lub zastosować wiedzę 4. Gdy coś się zmienia 5. Gdy napotykamy na trudności Autorzy określają najlepsze metody szkoleniowe dla każdego z powyższych momentów. Pierwszy i drugi z nich związane są z przyswajaniem wiedzy i bardziej tradycyjnymi modelami nauczania. Pozostałe trzy zaś - ze stosowaniem wiedzy i są bezpośrednio związane ze wspieraniem wydajności.

Five Moments of Need©, źródło: Mosher i Gottfredson, 2011 Z uwagi na swój specyficzny charakter, m-learning sprawdza się najlepiej w pewnych określonych sferach czy sytuacjach związanych z dostarczaniem informacji 1. Mobilne uczenie się jest  najbardziej odpowiednie dla pozycji 2, 3, 4 i 5.

By dowiedzieć się więcej – technologia mobilna może być wykorzystana jako narzędzie pomocnicze w uczeniu się. Pozwala na szybki dostęp do dodatkowych informacji (takich, jak firmowe bazy danych, dokumenty i procedury) dokładnie w czasie i miejscu, gdzie jest to potrzebne. Aby zapamiętać lub/i zastosować wiedzę wiedzy – zwłaszcza w chwili, kiedy pracownik musi zastosować zdobytą wcześniej wiedzę i umiejętności w praktyce, podczas wykonywania pracy, technologia mobilna może pomóc mu powtórzyć wiedzę, lub dostarczyć instrukcje i wsparcie na stanowisku pracy. Gdy coś poszło nie tak – technologia mobilna może być bardzo pomocnaw sytuacjach kryzysowych, kiedy potrzebny jest szybki dostęp do najważniejszych informacji. Pozwala wówczas reagować błyskawicznie i skutecznie, aby przezwyciężyć trudności czy poprawić błędy. Gdy coś się zmienia – szczególnie w środowisku biznesowym, gdzie żyje się ciągłymi zmianami i przepływem informacji, pracownicy potrzebują umiejętności szybkiego dostosowywania się do gwałtownie zmieniających się warunków, bezustannego aktualizowania swojej wiedzy i umiejętności, i ciągłego uczenia się, zarówno formalnego, jak nieformalnego.. Muszą radzić sobie również z przeciążeniem informacyjnym, tj. trudnościami związanymi ze zrozumieniem i podejmowaniem decyzji, spowodowanymi 1

Porównaj z: 1 . Mobile Learning: All Talk? What is the reality of mobile learning in corporate learning?  („Mobilne uczenie się: dużo szumu o nic? Jaka jest rzeczywistość mobile leraning w środowisku korporacyjnym?”)Grudzień 2011, ©Copyright Elearnity; El earnity; 2. http://learningcircuits.blogspot.com/2012/02/whats-different-about-mobilelearning.html; 3. Dr Conrad Gottfredson, dyrektor Performance Support Lab & Seminar w Masie Center http://www.xyleme.com/podcasts/archives/7

nadmierną ilością informacji. Mobilne uczenie się może pomóc im odnaleźć właściwe dane dokładnie na czas i zawsze aktualne. Skoro wiemy już, w jakich sytuacjach sprawdza się mobilne nauczanie, dobrze znać też podstawowe narzędzia:

Mobilne powtórki – treść dostarczona przez urządzenia mobilne może być na prawdę pomocna po zakończeniu regularnego szkolenia. Może być to materiał pomocniczy, mający na celu uproszczenie procesu powtarzania. Powtórzenie niewielkiej ilości materiału ze szczególnym uwzględnieniem rzeczy najbardziej istotnych może pomóc w nauce i zapobiegać zapominaniu. Mobilne wsparcie wsparcie na stanowisku stanowisku pracy (” Just in Time” Performance Support )– model mobile learning daje również możliwość dostępu do materiałów edukacyjnych na życzenie, kiedy są one najbardziej potrzebne. Dane dostarczane są dokładnie w chwili, kiedy potrzebuje ich użytkownik, poprzez udostępnienie wcześniej przygotowanej treści bądź dzięki współpracy – gdy użytkownik otrzymuje odpowiedź czy wskazówkę od osoby będącej ekspertem w danej dziedzinie. Wsparcie przepływu pracy ( Workflow Support ) – jest to połączenie wszystkich poprzednio wymienionych elementów w kontekście biznesu. Mobilny dostęp do danych daje możliwość odświeżenia ważnych informacji w razie potrzeby. Przykładowo, może być bardzo pomocny w środowisku środ owisku biznesowym, przed ważnym spotkaniem poza firmą. Dostęp do istotnych informacji w każdym miejscu i o każdej porze może okazać się zbawienny.

1.4. SPRZĘT, OPROGRAMOWANIE I MODELE MOBILNEGO UCZENIA SIĘ (MOBILE  ( MOBILE  LEARNING)) LEARNING 1.4.1. URZĄDZENIA MOBILNE Urządzenie mobilne, nazywane również urządzeniem lub komputerem przenośnym, jest  niewielkich rozmiarów urządzeniem obliczeniowym. Najpopularniejsze urządzenia mobilne dla osób uczących się, to:

Telefony komórkowe używane w celu wykonywania i odbierania połączeń telefonicznych i krótkich wiadomości tekstowych SMS dzięki połączeniu poprzez sygnały radiowe ze stacjami bazowymi tworzącymi sieć komórkową. Większość dzisiejszych telefonów komórkowych posiada szereg dodatkowych funkcji, takich jak odtwarzanie plików MP3, bezprzewodowa komunikacja krótkiego zasięgu (Bluetooth, podczerwień), dostęp do poczty e-mail i do sieci Internet, czy aparat fotograficzny/kamera. fotograficzny/kamera. Czasami nazywane nazywane są telefonami wielofunkcyjnymi i plasują się między prostymi telefonami niższej klasy a smartfonami. Komputery kieszonkowe (PDA) (znane też jako palmtopy) to niewielkie komputery osobiste z oprogramowaniem biurowym i możliwością wyświetlania multimediów. Większość z tych funkcji posiadają dziś także smartfony, które w szybkim tempie zastępują na rynku komputery kieszonkowe (Woodill, 2011). 2011).

is tnieje standardowa oficjalna definicja terminu terminu „smartfon” (a niekiedy Smartfony: choć nie istnieje trudno rozróżnić go od telefonu komórkowego), przyjęliśmy, że smartfon jest urządzeniem łączącym funkcjonalności telefonu komórkowego, PDA i komputera. Smartfon działa w oparciu o zaawansowany system operacyjny, pozwalający na zainstalowanie i użytkowanie rozmaitych aplikacji oraz oferujący dostęp do sieci Internet przez przeglądarkę stron internetowych. Według Woodilla „[o]becne smartfony przejęły niektóre funkcje laptopów, pozwalając na dostęp do poczty internetowej, dokumentów i oprogramowania biurowego. Smartfony zazwyczaj posiadają miniaturową klawiaturę QWERTY lub wirtualną klawiaturę na ekranie dotykowym. Smartfony są obecnie postrzegane jako jedna z najodpowiedniejszych platform do mobile learning” learning” (Woodill, 2011).

Czytniki e-booków (nazywane również e-czytnikami, czytnikami e-książek ) to urządzenia zaprojektowane przede wszystkim w celu czytania cyfrowych książek i czasopism elektronicznych., Dla większej czytelności wyświetlaczy, szczególnie w ostrym słońcu, wykorzystują one technologię papieru elektronicznego. Wadami papieru elektronicznego są obecnie obecnie możliwość wyświetlania wyświetlania treści wyłącznie w czerni czerni i bieli oraz brak możliwości odtwarzania treści wideo. Dlatego też wykorzystanie czytników e-booków w celach mobilnego uczenia się jest ograniczone do informacji głównie tekstowej. Notebooki i netbooki : nie wszyscy zgadzają się co do przynależności laptopów/notebooków i netbooków do mobilnego ekosystemu. Jednak w miarę, jak komputery te stają się mniejsze, cieńsze i łatwiejsze do noszenia przy sobie, mogą być używane jako urządzenia do mobilnej nauki, o większej mocy niż smartfony, a jednocześnie wyposażone we wszystkie cechy komputerów PC. Z drugiej strony, pozwalają one na korzystanie w pełni z „tradycyjnego” e-learningu bez ograniczeń projektowych typowych dla treści mobilnych. Tablety: sytuując się pomiędzy smartfonami a laptopami, posiadają zalety każdego z tych urządzeń. Posiadają ekran wystarczająco duży dla wyświetlania „tradycyjnych” treści elearningowych, mają pewne ograniczenia (przykładowo, wiele w nich nie obsługuje Flash lub innych formatów popularnych na stronach WWW), ale również zalety (np. GPS, żyroskop) w porównaniu ze zwykłymi komputerami. Ich udział na rynku wciąż jest  ograniczony, jednak ich popularność rośnie w bardzo szybkim tempie i prawdopodobnie zastąpią w pewnym stopniu czytniki e-booków i netbooki. Przenośne odtwarzacze multimedialne (takie jak iPody czy odtwarzacze MP3): wykorzystywane w celu przechowywania i odtwarzania mediów cyfrowych takich jak audio, zdjęcia, wideo, dokumenty, itd. Ich oczywistą zaletą jest niewielki rozmiar i mała waga, jednak na rynku muszą one rywalizować z telefonami komórkowymi i smartfonami, jak również innymi, bardziej wyspecjalizowanymi urządzeniami, takimi jak przenośne odtwarzacze DVD. Dla celów niniejszego opracowania skupimy się na smartfonach i tabletach, ponieważ są to urządzenia najczęściej wykorzystywane w biznesie.

1.4.2. MOŻLIWOŚCI URZĄDZEŃ MOBILNYCH

Horton (Horton, 2012) podaje szczegółową listę możliwości urządzeń mobilnych oraz potencjalnych sposobów wykorzystania ich do uczenia się.

Możliwość Wyświetlacz Odtwarzacz audio Odtwarzacz wideo Zegar Kalendarz Lista kontaktów GPS Wyświetlanie map Nawigacja Bluetooth Poczta internetowa Przeglądarka stron internetowych Czytnik RFID

Wiadomości tekstowe Nagrywanie audio Aparat fotograficzny Kamera wideo Edycja i formatowanie tekstu Edycja zdjęć Edycja dźwięku Edycja wideo Klawiatura (dotykowa) Klawiatura (zewnętrzna) Połączenie telefoniczne Serwisy społecznościowe Sieć bezprzewodowa Kalkulator Arkusz kalkulacyjny

Opis (co może zrobić użytkownik) Wyświetlanie tekstu, obrazów, wideo. Odtwarzanie głosu, muzyki, dźwięków. Odtwarzanie elememtów wideo. Wyświetlanie czasu, pomiar czasu, planowanie wydarzeń. Planowanie działań i wyświetlanie powiadomień. Skatalogowanie adresów, adresów e-mailowych, numerów telefonów i innych informacji kontaktowych dla użytkowników. Określanie współrzędnych geograficznych. Pokazywanie ulic, dróg, budynków i terenu. Możliwość zaznaczenia lokalizacji użytkownika dzięki GPS. Uzyskanie wskazówek jak dostać się z jednego miejsca do drugiego. Możliwość połączenia się z innym urządzeniem przez Bluetooth. Wysyłanie i dobieranie wiadomości e-mail wraz z załącznikami. Dostęp do serwerów internetowych i ich treści. Odczytywanie krótkich wiadomości zakodowanych przy pomocy układu RFID. Te niewielkie (4mm kw.) kw.) układy transmitują transmitują i identyfikują przekaz wyzwalany przez czytnk RFID będący w odległości kilku centymetrów. Wysyłanie krótkich wiadomości tekstowych do innych urządzeń mobilnych. Nagrywanie głosu, muzyki i innych dźwięków przy pomocy wbudowanego mikrofonu lub mikrofonu zewnętrznego. Robienie zdjęć. Nagrywanie obrazu i dźwięku. Wprowadzanie, organizowanie i formatowanie tekstu. Edytowanie zdjęć: przycinanie, prostowanie, zmiana jasności i kontrastu, zmiana koloru, stosowanie efektów specjalnych. Skracanie, łączenie, dostosowanie głośności i tonu w nagraniach. Wycinanie, sekwencjonowanie, nakładanie, dostosowywanie klipów video. Wprowadzanie niewielkich ilości tekstu. Wprowadzanie dużych ilości tekstu Prowadzenie rozmów. Połączenie ze stronami i narzędziami społecznościowymi, takimi jak Twitter czy Facebook. Połączenie z Internetem i sieciami lokalnymi przez WiFi, EDGE, 3G i inne standardy bezprzewodowe. Wykonywanie prostych obliczeń. Wykonywanie obliczeń z kolumnami i wierszami liczb,

Kontrola głosem Syntezator mowy Rozpoznawanie mowy Mikrofon zewnętrzny Rzeczywistość rozszerzona Sondy danych

wyświetlanie wyników w tabelach. Aktywowanie i nawigowanie w menu urządzenia za pomoca głosu Urządzenie odczytuje treści przechowywane jako tekst pisany. Konwertowanie słów mówionych na tekst. Nagrywanie dźwięku poprzez gniazdo mikrofonu wurządzeniu. Wyświetlanie odpowiednich danych nałożonych na obraz nagrany kamerą video. Pomiar danych fizycznych, takich jak: temperatura, ciśnienie powietrza, pH, zasolenie, O₂, CO₂, przyśpieszenie, siła, światło, kolor i poziom głośności.

Więcej pomysłów na wykorzystanie każdej z tych możliwości oraz ich zastosowanie w uczeniu się opisuje Horton (Horton, 2012).

1.4.3. MOBILNE SYSTEMY OPERACYJNE Nowoczesne mobilne systemy operacyjne łączą funkcjonalności systemu operacyjnego komputera z innymi typowymi dla urządzeń mobilnych, takich jak ekran dotykowy, nawigacja GPS, aparat  fotograficzny/kamera, czy komunikacja komórkowa. Pozwalają na jak najlepsze wykorzystanie funkcji technicznych i oprogramowania urządzeń mobilnych. Najpowszechniej stosowanymi systemami operacyjnymi są: Android firmy Google (oprogramowanie darmowe, otwarte źródło) iOS firmy Apple (oprogramowanie zamknięte, prawnie zastrzeżone) Blackberry OS firmy RIM (oprogramowanie zamknięte, prawnie zastrzeżone) Symbian firmy Nokia and Accenture (otwarta licencja) Bada firmy Samsung (oprogramowanie zamknięte, prawnie zastrzeżone) Windows Phone firmy Microsoft (oprogramowanie zamknięte, prawnie zastrzeżone)