Metodologija-osnovne-Karakteristike-i-Razlike-Naucnog-istrazivackog-i-Strucnog-Rada

UNIVERZITET U SARAJEVU PRIRODNO-MATEMATIČKI FAKULTET ODSJEK ZA HEMIJU

Osnovne osobine naučnoistraživačko g i stručnog rada Elmir Velispahić; Sanita Duraković

Sarajevo, oktobar 2011

1

Sadržaj Osnovne osobine naučnoistraživačkog i stručnog rada.................1 Naučnoistraživačke metode ..........................................................2 Normativna metoda ......................................................................2 Eksperimentalna metoda...............................................................2 Historijska metoda ........................................................................2 Karakteristike naučnog istraživanja ..............................................4 Osobine dobrog naučnog rada ......................................................4 Kako da čitate naučnoistraživački rad ...........................................6 Literatura ........................................................................................9

2

Uvod Granicu između naučnog i stručnog rada i djela nije uvijek lahko podvući, zato je često potrebno nužno pažljivo razmatranje i ispitivanje. Da bi se pobliže odredilo šta su, u stvari, naučno istraživački rad i djelo i koja su osnovna svojstva njihova, nužno je prethodno reći bar nekoliko riječi o tome šta je nauka i istraživanje. Naukom obično nazivamo sređeno, sistematisano i provjereno saznanje o nečemu, postignuto metodičnim, pažljivim i savjesnim istraživanjem i razmatranjem. Istraživanjem pak zovemo sistematsko traganje za činjenicama iz kojih se mogu izvući izvjesni naučni principi i zakonitosti. Prerma tome, nauku, u stvari čine rezultati, zakoni do kojih se dolazi putem istraživanja.

3

Naučnoistraživački rad Iz uvoda proizlazi da rad koji hoće da dobije kvalifikativ naučnoiztraživački mora da polazi od određenog problema. Prema Borojeviću naučnoistraživačkim djelom može se smatrati ono djelo koje je nastalo kao rezultat znanstvenog istraživanja, primjenom znanstvenih metoda, a koje otkriva dotad nepoznate činjenice i odnose i objašnjava zakonitosti među pojavama. Važan je kvalitet činjenica na kojima se zasniva naučni rad, te činjenice moraju da budu valjane, to jest tačne, provjerene i najvećim djelom iz prve ruke. Jer samo živ dodir sa autentičnim činjenicama može radu dati naučnu osnovu, naučni karakter. Djelo se ne smije zasnivati samo na činjenicama iz druge ruke jer u tom slučaju ono neće imati naučni karakter u pravnom smislu riječi, što ne znači da takav rad ne može biti zanimljiv, koristan i vrijedan. Iz dosadašnjeg izlaganja proizlazi da se osnovna svojstva nekog naučno-istraživačkog rada mogu svesti na sljedeće tri tačke: Rad mora da polazi od jednog određenog, novog, dotad neistraženog i neriješenog, ili djelomično riješenog problema, i da se pomoću njegove temeljne analize (i hipoteza) dolazi do novih rezultata: do novog saznanja, nove norme, novih zakona. Drugim riječima, naučnoistraživački rad treba u •

prvom redu, orginalan. Ta orginalnost može da se manifestuje bilo izborom potpuno novog problema, nove teme.

4

•

Činjenice i ideje koje se iznose, i na kojima se zasniva naučnoistraživački rad moraju biti pouzdane, pažljivo i dovoljnom broju prikupljene, kritički razmotrene i provjerene, pravilno analizirane i interpretirane, jednom riječju takve da se na njih čitalac može osloniti.

•

U radu saglasno karakteru problema i istraživanja, kao i izvora informacija treba da je primjenjena najpodesnija naučna metoda. Naučnom metodom se naziva obično skup raznih postupaka i procesa pomoću kojih se dolazi do naučnih saznanja i istina.

Naučnoistraživačke metode  Teoretičari obično razlikuju tri osnovne, »standardne« naučnoistraživačke metode,: normativnu, eksperimentalnu, i historijsku. Svaka od njih je karakteristična za razne grupe nauka koje se s obzirom na metodu istraživanja koja se u njima najčešće primjenjuje mogu podijeliti na normativne, eksperimentalne i istorijske nauke. Normativna metoda- Ova metoda, kao što na to ukazuje i samo

ime, ima za cilj da nađe ono što predstavlja ne zakon nego normu, standard, prosjek u svijetu u životu, koji podliježu neprestanim promjenama i često ono što je u izvjesnoj oblasti i danom trenutku najbolje. Eksperimentalna metoda- Ona se zasniva, kao što joj i ime kaže,

na eksperimentu, to jest na »kontrolisanom posmatranju» i »provjeravanju nekog zakona«.

5

Historijska metoda- Historija bi se mogla definisati kao tačno

saznanje o onome što se dogodilo i po mogućnosti, kako i zašto se to i tako dogodilo. Pored ove tri osnovne (»standardne«) naučnoistraživačke metode, pominju. se i neke druge, »minorne«, kao: studij slučaja (case study), genetička metoda, komparativna metoda , metoda pregleda, metoda kompilacije, metoda anketiranja, metoda intervjuisanja, i sl. , ali »kritičko ispitivanje pomenutih mi-nornih metoda pokazuje«, kao što tačno ističe Almek (Almack), »ili da su one inadekvatne kao metode induktivne nauke, ili da su identične sa nekom od standardnih metoda: hstorijskom, eksperimentalnom i normativnom. Studij slučaja. — Kao sto i samo ime kaže, to je proučavanje nekog pojedinačnog slučaja iz određenog naučnog područija: prava, sociologije, psihologije, medicine i dr. Genetička metoda. — Slična je metodi studije slučaja. Kao i ova posljednja, ona predstavlja samo prvi korak u nauci. Anketiranje. — Osnovni instrumenat za izvođenje metode anketiranja  jest kvestionar (anketni upitnik), koji služi za prikupljanje informacija, mišljenja, materijala. Valjanost i pouzdanost ove metode prikupljanja informacija zavisi od valjanosti i pouzdanosti samih informacija dobivenih ovim putem. Intervjuisanje. — Sličan kvestionaru je intervju: osnovna razlika između njih je u tome što se u slučaju kvestionara informacije prikupljaju pismenim putem, bez prisustva onoga kome se upućuju pitanja, dok se intervju izvodi usmeno i neposredno, u ličnom dodiru sa licem koje se intervjuiše. 6

Stručni rad Iako između naučnoistraživačkog i stručnog rada nema oštrih granica, potrebno ih je razlikovati. Stručni rad se karakteriše da ne sadrži nove, orginalne znastvene spoznaje, znanstvene rezultate, teorije već se u njima obrađuje već poznato i opisano. Izrada Stručnog rada ima zadatak u prikupljanju, interpretiranju, i obradu već poznatih znanstvenih spoznaja. U domen stručnih djela ulazi npr. Magistarski stručni rad, stručni članak, stručni prikaz itd. Obzirom da stručni rad nije ograničen, može da sadrži i elemente naučnog djela.  Tada govorimo o znanstveno-stručnom djelu, tu spadaju djela poput npr. Udžbenika, leksikona, praktikuma, riječnika, časopisi itd. ( Zelenika, 2000 ) Stručna istraživanja uspostavljaju vezu između mišljenja i iskustvenog doživljavanja i po tome se razlikuju od naučno-istraživačkih istraživanja.

Razlike između naučno-istraživačkog i stručnog rada Kao što je već pomenuto jasne granice se ne mogu postavljati, obzirom da jedan rad može da posjeduje malo više naučnoistraživačkog karaktera dok drugi stručnog karaktera. Međutim osnovne razlike ipak postoje. Vujević  navodi mnogo argumenata na temelju kojih razlikuje naučnoistraživačke od stručnih radova. On navodi da se obično smatra da je naučnoistraživačko djelo nešto ozbiljnije i kvalitetnije od stručnog djela. Međutim, ovakvo je stajalište neodrživo. On tvrdi da su načnoistraživački i stručni rad dvije različite aktivnosti, pa 7

naučnoistraživački može biti i nekvalitetan, a stručni može biti vrlo kvalitetan. On doduše tu svoju tvrdnju ne argumentira pa je sa rezervom treba prihvatiti, jer je tako nešto i moguće u pojedinačnim slučajevima, ali je to ipak gledajući uopćeno neprihvatljivo. Ispravna  je tvrdnja da nema promjena bez jedinstva naučnoistraživačkog i stručnog rada. Iako ona mogu služiti istom cilju, naučnoistraživačko i stručno djelo nisu jedno te isto: naučnoistraživačkim djelom se otkrivaju nove spoznaje, a stručnim se djelom djeluje na temelju otkrivenih spoznaja. Osobine naučnoistraživačkog rada

Osobine stručnog rada

Dolazi se do novih

Ne sadrži nove orginalne

znanstvenih spoznaja

znanstvene spoznaje

Posjeduje neistraženi problem za rješavanje

Ne posjeduje problem

Osnovni zadatak je Osnovni zadatak je u

prikupljanje i interpretiranje

pronalasku rješenja problema

već poznatih znanstvenih činjenica

Osobine dobrog naučnog i stručnog rada Svaki naučni ili stručni rad, ma iz koje naučne oblasti bio, ima svoje osobene kvalitete. Kada je riječ o osobinama karakterističnim i 8

opštim za neki dobar naučni rad, treba istaći na prvom mjestu da, u većini slučajeva, kvalitet nekog naučnog rada ne zavisi od njegova obima: poznato je da su neka epohalna otkrića saopštena na malom broju stranica (na primjer, Ajnštajnova teorija relativiteta). Obim rada zavisi od mnogih činilaca i on može da varira za pojedine naučne discipline, grane, teme, doprinoseći u manjoj ili u većoj mjeri samom kvalitetu rada. Posebno, kada je riječ o doktorskoj tezi, širi obim njen pokazuje, po pravilu, da je autor proučio svu nužnu građu i dokumentaciju, da je produbio predmet i da je naučio da građu obradi i organizuje u veću harmoničnu cjelinu. Prema tome, pristojna doktorska teza iz humanističkih nauka trebalo bi da i po obimu bude značajnije djelo, da iznosi otprilike dvjesto pedeset do tri stotine strana kucanog teksta, Što ne znači da i teze manjeg obima ne mogu da imaju vrijednost. Ipak opšte pravilo je da treba težiti za kratkoćom (koja je, uz jasnoću i neposrednost, osnovna osobina naučne proze), za sažetim i snažnim načinom izlaganja činjenica i ideja. I to iz više razloga, od kojih nam se čine glavnim sljedeće: U prvom redu, to zahtijeva današnji tempo života: čovjek današnjice nema mnogo vremena i strpljenja za čitanje dugih napisa, i pisati nešto opširnije i duže nego što je neophodno znači, u stvari, zloupotrebljavati tuđe vrijeme i strpljenje. Zatim, kratkoća je, u znatnoj mjeri, dokaz da je autor ovladao predmetom do tog stepena da je bio u stanju da mu da sažet, zbijen oblik. Da u vezi sa ovim navedemo nekoliko opštih principa kojih bi se autor trebalo da pridržava u izlaganju da bi postigao kratkoću: 1. Ne počinjati izlaganje suviše izdaleka, nego ondje gdje je to nužno 2. Ne unositi u rad ništa što nije u neposrednoj vezi sa temom 3. Ne pretrpavati rad beznačajnim pojedinostima 4. Ne ponavljati ono što je već na neki način rečeno 9

5. Ne razlagati i objašnjavati opširno stvari koje su same po sebi dovoljno razumljive Ukratko rečeno, prevelika opširnost i razvučenost oduzimaju naučnom radu jezgrovitost, jedrinu i snagu, slabe njegov opšti utisak. Pored sažetosti, mogu se istaći još neke osnovne osobine svojstvene dobrom naučnom radu, bez obzira na to iz koje je struke. To su:

 Jedinstvo.- U jednom naučnom radu dobrog kvaliteta (kao i, uopšte, u svakom dobrom sastavu), u razvoju osnovne, centralne misli, koja čini stožer rada, treba da postoji jedinstvo. To će reći, nužno je da svi dijelovi rada (glave, poglavlja, odsjeci, paragrafi itd.) budu posvećeni jednoj stvari, jednom predmetu, jednoj ideji.

Sklad. - Svi dijelovi rada treba da budu u skladu, kako jedni s drugima međusobno, tako i svaki od njih, sa radom kao cjelinom, to  jest potrebno je da između svih dijelova i cjeline postoji logička koherentnost.

 Adekvatno isticanje. - Svaka misao i niz misli razvijenih u nekom radu treba da budu istaknute prema svojoj važnosti. To adekvatno isticanje postiže se, naročito, većim ili manjim prostorom koji se daje nekoj misli ili nizu misli, i mjestom: ono što se želi najviše da istakne stavlja se na posljednje mjesto, koje je najvažnije, zatim po važnosti dolazi prvo mjesto, itd.

Originalnost . - U pogledu originalnosti ne mogu se pred mlađeg istraživača postavljati neki naročito visoki zahtjevi. Iskreno govoreći, potpuna originalnost predstavlja izuzetak, a veliku rijetkost oni pisci koji se njome odlikuju.

Pravilno rasuđivanje. – Saglasno karakteru naučnog rada i primijenjenoj istraživačkoj metodi istraživač saopštava na razne načine rezultate svoga istraživanja činjenice, ideje, zaključke: najčešće raspravljanjem (analizom, diskusijom, polemikom,

10

objašnjavanjem i si.), ponekad pričanjem (naracijom) i opisivanjem (deskripcijom). Pri tome treba obratiti pažnju osobito na dvije stvari: 1) da svaka tvrdnja, sud, mišljenje budu obrazloženi (oni upravo i vrijede onoliko koliko su potkrijepljeni valjanim i ubjedljivim argumentima i dokazima); inače su proizvoljni i prema tome bez vrijednosti; 2) da rasuđivanja i zaključivanja budu pravilna: da autor ne uprošćava stvari, uzimajući u obzir samo argumente koji idu u prilog izvjesnoj tezi

Kako da čitate naučnoistraživački članak Možda će vam se činiti da je za početnika u učenju naučnoistraživačkog rada rano da započinje na ovom početničkom nivou znanja sa čitanjem, proučavanjem i kritičkim osvrtom naučnoistraživačkih članaka. Međutim, čitanje naučnoistraživačkih članaka (kao primarnih izvora) u naučnim časopisima (naročito međunarodnim) je djelimično stvar iskustva i vještine, a djelimično učenje specifičnog rječnika, odnosno terminologije tog područja. Prije svega: NE PANIČITE! Ako tome priđete korak po korak, čak i članci koji vam u početku izgledaju potpuno nerazumljivi - biće sasvim razumljivi. Pre svega, uradite sljedeće: a) ČITAJTE SAMO ONA ISTRAŽIVANJA KOJA VAS ZAISTA INTERESUJU . Ova preporuka će vam zvučati veoma prosta što se uopšte spominje, ali ima ljudi koji sebe primoravaju da se muče čitajući baš svaki istraživački članak. b) PROČITAJTE PRVO ABSTRAKT (KRATAK SADRŽAJ).

11

Nakon čitanja odlučite da li da pročitate cijeli članak, ili da uštedite vrijeme i pređete na neki drugi članak, ili ćete uraditi nešto korisnije za sebe. Ako se odlučite da pročitate cijeli članak, i želite da ga dobro razumijete i koristite za svoja istraživanja, preduzmite sljedeće korake: 1. POVRŠNO ČITANJE (PREGLED) ČLANKA . Površno i brzo pročitajte, označite osnovne dijelove članka (naslove, grafikone, tabele, crteže, slike i slično). Ovo će vam oduzeti svega nekoliko minuta. Nemojte se još truditi da razumijete članak, samo da dobijete pregled o čemu se radi. 2. UPOZNAVANJE SA RJEČNIKOM (TERMINOLOGIJOM). Prođite članak riječ po riječ, red po red, podvucite ili označite svaku riječ i izraz koje ne razumijete. U ovoj fazi možete uraditi nekoliko stvari. a) Pogledati riječi i izraze u odgovarajućem rječniku. b) Shvatiti termine i izraze u kontekstu u kojem su korišteni 3. RAZUMJEVANJE, ODJELJAK PO ODJELJAK . U uvodnom dijelu (Uvod) uočite kako ga je autor uredio. Koji su problemi istaknuti? Autor je trebao da sumira i komentariše dosadašnja istraživanja u vezi tog ili tih problema, a vi treba jasno da uočite razliku između prethodnih istraživanja i aktuelne studije (istraživanja) u članku. U dijelu Metode pokušajte da dobijete jasnu sliku šta se uradilo pri svakom koraku. Šta je stvarno bilo izmjereno? Korisno je da ukratko napišete ili označite procedure, tretmane i mjerne instrumente (mjere, testove). U dijelu gdje su prikazani rezultati istraživanja (Rezultati) dobro pogledajte tabele, grafikone i crteže, pošto je to "jezgro" većine članaka. Svaki naučnik će najčešće prvo "čitati" tabele, grafikone i crteže pre nego što odluči 12

da li je vrijedno da čita ostatak članka! Šta znači "razumjeti" crteže, grafikone i tabele? Razumjećete sve to ako ste u stanju da ih objasnite jednostavnim rječima (ne reprodukcijom brojeva, nego šta oni znače u kvalitativnom smislu: odnosi, razlike, sličnosti i dr.). U djelu gde se diskutuju rezultati istraživanja (Diskusija) nalaze se zaključci koje je autor htio da izvuče na osnovu rezultata obrade podataka, analiza i komparacija. U nekim člancima ovaj dio sadrži dosta interpretacije i veoma je važan. U svakom slučaju, ovdje autor istiće rezultate svog rada, njihovo značenje u odnosu na nalaze drugih autora, te na mogućnost generalizacije svojih rezultata. 4. PRIMJEDBE I KRITIKE. Nakon što ste razumjeli članak, možete se

vratiti na šira pitanja i izvući sopstvene zaključke. Veoma je korisno kontinuirano bilježiti vaša pitanja tokom obrade članka, te se vraćati i pokušati dati odgovore na njih.

13

Literatura Šamić M., (1984). Kako nastaje naučno djelo. 6. Izd. Sarajevo, Svjetlost. Vujević M., (2002). Uvođenje u znanstveni rad. 6. Izd. Zagreb, Školska knjiga. Izvori sa interneta: http://www.fsb.unizg.hr/atlantis/upload/newsboard/31_12_2011__138 52_20_12_2007__7427_METODOLOGIJA_IZRADE_ZIRa+Materijali_s_predavanja.pdf  http://www.geof.unizg.hr/~bstancic/kiksgnh.pdf 

14