Metoda Analize i Sinteze

UNIVERZITET U SARAJEVU FAKULTET ZA SAOBRAĆAJ I KOMUNIKACIJE SARAJEVO

Predmet: Metodologija naučnog i istraţivačkog rada Odsjek: Komunikacije Smjer: Komunikacijske tehnologije

METODA ANALIZE I SINTEZE U NIR -seminarski rad-

Predmetni nastavnik: R. prof.dr. Šefkija Čekić

Sarajevo, novembar 2013

SADRŽAJ

1. UVOD ................................................................................................................................................ 3 2. OPDENITO O NAUCI .......................................................................................................................... 4 2.1.DEFINICIJA NAUKE ...................................................................................................................... 4 2.2.NAUČNOISTRAŽIVAČKA DJELATNOST ........................................................................................ 5 2.3.NAUČNOISTRAŽIVAČKI RAD ....................................................................................................... 5 2.3.1.FUNDAMENTALNA ISTRAŽIVANJA .................................................................................... 6 2.3.2.PRIMIJENJENA ISTRAŽIVANJA ........................................................................................... 7 2.3.3.RAZVOJNA ISTRAŽIVANJA ................................................................................................. 7 3. METODE U NAUČNOISRAŽIVAČKOM RADU ......................................................................................... 8 3.1. KLASIFIKACIJA METODA .............................................................................................................. 9 4.METODA ANALIZE I SINTEZE ............................................................................................................... 12 4.1.METODA ANALIZE........................................................................................................................ 12 4.2.METODA SINTEZE ......................................................................................................................... 16 4.3.SLIČNOSTI I RAZLIKE IZMEĐU ANALIZE I SINTEZE ........................................................................ 17 4.4.DIJALEKTIČKA ANALIZA I SINTEZA ................................................................................................ 18 4.5.DIJALEKTIČKA ANALITIČKO-SINTETIČKA METODA ....................................................................... 19 5. ZAKLJUČAK ........................................................................................................................................... 21 LITERATURA I IZVORI ................................................................................................................................... 22

2

1. UVOD Kao i sve druge pojave u prirodi i svijetu uopće, a posebno u našem ljudskom svijetu i nauka se razvija. Osobito smo danas svjedoci burnog razvoja nauke. Smatra se da je ritam promjena u nauci tako ubrzan da svake godine dolazi do novih saznanja u raznim oblastima nauk, koja mijenjaju ukupno stanje nauke učestalošću od tri godine, koliko se smatra da je potrebno da se fundamentalna naučna iskustva pretvore u tehnologije i postupke koji omogućavaju iskorištavanje naučnih otkrića. Nauka se razvija ne samo tako što postiţe nova saznanja nego i tako da se mijenja i po sadrţaju i metodama koje se koriste u saznanju, ali i po svojim ciljevima i načinu ostvarivanja tilj ciljeva. Nauka se moţe difinisati kao ukupno ljudsko znanje o prirodi, društvu i ljudskom mišljenju, koje je nastalo kao rezultat sistematskog, organiziranog, višestruko ponavljanog, provjerenog i eksperimentalno i na praktičan način potvrĎenog posmatranja prirodnih, ili bilo kojih drugih pojava, koje je moguće posmatrati i izučavati, te donošenje zaključaka o tim pojavama i zakonitostima koji njima vladaju. Naučnoistraţivački rad je sistematska stvaralačka aktivnost kojom se, prmjenom naučnih metoda stiču nove naučne spoznaje, odnosno stvaralački koristi postojeće znanje za nove primjene. Pod

naučnom

metodeom se podrazumijeva skup različitih postupaka kojima se nauka koristi u naučnoistraţivakom radu, a koji omogućuju da se predmet istraţivanja shvati, naučno istraţi i objasni te da se pomoću njih doĎe do naučnih spoznaja i istina. Postoje mnoge podjele naučnih metoda koje su navedene u seminarskom radu, a nama od interesa je metoda analize i sinteze u NIR-u koja je dovoljno obrazloţena, što j i naglašeno u seminarskom. Pored toga paţnja je posvećena samoj nauci, njenom definisanju, naučnoistraţivačkom radu, kao i trima vrstama naučnog istraţivanja.

3

2. OPĆENITO O NAUCI U ukupnom ljudskom razvoju ništa nije tako znakovito i bitno za čovjeka i ništa ne ostvaruje toliko duboke i dalekoseţne utjecaje, niti proizvodi tako velike i kapitalne posljedice na ukupni ljudski ţivot, kao što to čine nauka i naučni rad u cjelini. A nauka je samo jedna od ljudskih invencija, jedan od specifičnih načina kojim se čovjek odnosi prema svijetu u kojem ţivi, ali, istovremeno i prema samom sebi, tj.prema smislu i svrhi sopstvenog postojanja i djelovanja u svijetu, onom svijetu koji mu je dat od iskona, kao i onom kojeg on sam stvara, koji nije iskonski nego historijski svijet. Temelj nauke stoji u činjenici da su ljudi razvili sposobnost mišljenja, koja daleko nadilazi najbitnije sposobnosti bilo kojeg drugog bića, koje susrećemo u postojećem svijetu i posebno meĎu onim ţivim bićima, koja svoju egzistenciju ostvaruju djelujući u prirodi i odnoseći se prema njoj. 2.1.

DEFINICIJA NAUKE

Kad smo svjesni da se čovjek nalazi u posebnom odnosu sa svijetom i da on ţivi na takav način, da svijet mijenja svojom svekolikom praksom, u kojoj su mišljenje i nauka jedno od najmoćnijih oruţja mijenjaja svijeta, tada je logično da, kao prvo, postavimo pitanje o tome šta je nauka, da pokušamo definisati taj posebni odnos čovjeka prema svijetu, iz kojeg nastaje ona vrsta spoznaje svijeta koju zovemo naučnom, a konsekventno tome i tvorevina takve spoznaje koju nazivamo nauka ili znanost. Nauka se moţe definisati kao ukupno ljudsko kao ukupno ljudsko znanje o prirodi, društvu i ljudskom mišljenju, koje je nastalo kao rezultat sistematskog, organiziranog, višestruko ponavljanog, provjerenog i eksperimentalno i na praktičan način potvrĎenog posmatranja prirodnih, ili bilo kojih drugih pojava, koje je moguće posmatrati i proučavati, te donošenje zaključaka o tim pojavama i zakonitostima koje njima vladaju.1

1

Filipović Muhamed: „Metodologija znanosti i znanstvenog rada“,I.P.Svjetslot, Sarajevo, 2004. Str. 23.

4

Jedna od bitnijih definicija nauke jeste definicija koju je dao Dr. Ţuvela, a ona glasi: „Znanost ili nauka je sistematizirani i argumentirani skup znanja o objektivnoj stvarnosti ( prirodi, društvu i spoznaji) do kojega se došlo primjenom objektivnih metoda istraţivanja.“2 Ona obuhvata skup spoznatih znanstvenih činjenica, pojmova, kategorija, načela, teorija i zakona o objektivnoj stvarnosti ili njenim pojednim dijelovima. Bitni su joj elementi : predmet i metode. Efekti nauke jesu da proširuje i produbljuje poznavanje prirode društva i da mijenja uvjeta rada i ţivota, a prije svega materijalne uvjete egzistencije. 2.2.

NAUČNOISTRAŽIVAČKA DJELATNOST

Naučnoistraţivačka djelatnost je širi pojam od naučnoistraţivačkog rada, jer ta djelatnost obuhvata i : 1) Naučnoistraţivači rad 2) Osposobljavanje za naučnoistraţivači rad 3) Naučnoistraţivačku infrastrukturu. 2.3.

NAUČNOISTRAŽIVAČKI RAD

Naučnoistraţivački rad je sistematska stvaralačka aktivnost kojom se, primjenom naučnih metoda stiču nove naučne spoznaje, odnosno stvaralački koristi postojeće znanje za nove primjene. 3 Značenje i vrijednost rezultata naučnoistraţivačkog rada odreĎuje se doprinosom tih rezultata razvoju same nauke, kao i u objektivnim mogućnostima njihove primjene u razvoju privrednog i društvenog sistema. Rezultati naučnoistraţivačkog rada jesu opće ljudsko dobro i oni su dostupni javnosti. Ta se dostupnost i javnost moţe zakonom ili ugovorom i ograničiti. Dostupnost i javost rezultata naučnoistraţivačkog rada osigurava se u , u pravilu, njihovim objavljivanjem. Kada se 2

Prof.dr. Šefkija Čekić: „Osnovi metodologije i tehnologije izrade znanstvenog i stručnog djela, Fakultet za saobraćaj i komunikacije, Sarajevo, Str. 3-priredio 3

Prof.dr. Šefkija Čekić: „Osnovi metodologije i tehnologije izrade znanstvenog i stručnog djela, Fakultet za saobraćaj i komunikacije, Sarajevo, Str. 11-priredio

5

oni iz opravdanih razloga ne mogu objaviti, njihova se dostupnost mora osigurati obavještavanjem ili stavljanjem na uvid zainteresiranim korisnicima. OdreĎenje naučnoistraţivačkog rada moţe se dopuniti i isticanjem njegovih najbitnijih svojstava. Apostrofiramo tri najznačajnija, i to: 1) Originalnost

kao

prvo

svojstvo

naučnoistraţivačkog

rada.

Drugim

riječima,

naučnoistraţivački rad uvijek mora polaziti od do tada, dijelom ili u potpunosti, neistraţenog i neriješenog problema i za cilj mora imati dolaţenje do novih spoznaja, rezultata, normi. 2) Činjenice i ideje na kojima se naučnoistraţivački rad temelji moraju biti pouzdane, prikupljene u dovoljnom broju, „kritički razmotrene i provjerene, pravilno analizirane i interpretirane“, 3) Korištenje najprihvatljivije metode naučnog istraţivanja.4 U naučnim krugovima najčešće prihvaćena klasifikacija, usvojena u UNESCO-u, tj. Specijaliziranoj agenciji Ujedinjenih naroda za nauku, kulturu i umjetnost. Prema UNESCO-voj klasifikaciji mogu se razlikovati tri vrste naučnoistračivačkog rada, i to: 

FUNDAMENTALNA ISTRAŽIVANJA



PRIMIJENJENA ISTRAŽIVANJA



RAZVOJNA ISTRAŽIVANJA.

2.3.1. FUNDAMENTALNA ISTRAŽIVANJA

Fundamentalno (osnovno, bazično) istraţivanje je teorisjki ili eksperimentalni rad koji se poduzima radi sticanja novih znanstvenih spoznaja o temeljnim pojavama i činjenicama. Ono otkriva pojave, procese, uzročno-posljedične veze i zakonitosti u prirodi, društvu i ljudskom mišljenju, i to, prije svega, radi unapreĎenja ljudskog znanja i stvaranja bazičnog znanja za druga istraţivanja. 4

Prof.dr.Slavo Kukić i prof.dr. Mujo Demirović,“Metodologija znanstvenoistraživačkog rada društvenih znanosti“,Pravni fakultet Univerziteta u Bihaću i Ekonomski fakultet Univerziteta u Mostaru,str.3

6

Unutar fundamentalnih istraţivanja se moţe izvršiti odreĎena unutarnja klasifikacija. Ona se mogu selektirati na dvije podvrste, i to: a. Neusmjerena (slobodna, čista) fundamentalna istraţivanja, kod kojih predmet istraţivanja odreĎuju potpuna sloboda i interes konkretnog istraţivača, njegova znatiţelja za otkrivanjem odreĎenih naučnih istina,a ne i odreĎeni praktični cilj ili mogućnost primjene u ţivotu. b. Usmjerena fundamentalna istraţivanja, koja se, ponekad označavaju i terminom strategijska istraţivanja. Bit ove grupe fundamentalnih istraţivanja se svodi na to da predmet istraţivanja ne nastaje kao rezultat slobodnog opredjeljenja i interesa odreĎenog istraţivača. Pravac istraţivanja i područje rada su im strogo odreĎeni. Ona su orjentirana na praktične probleme, a to znači i na moguću primjenu u praksi. 2.3.2. PRIMIJENJENA ISTRAŽIVANJA

Pod ovim tipom istraţivanja se podrazumijeva istraţivanje čiji je smisao dvostruk. Njihov cilj je, kao o i kod fundamentalnih istraţivanja, takoĎer uvećanje kvantuma znanja o prirodi i društvu. Ali, to nije i jedini cilj. Cilj primijenjenih istraţivanja je i rješavanje nekog praktičnog zadatka,a to drugim riječima, znači postizanje znanje koje će biti ili koja mogu biti brzo i neposredno praktično primijenjena. To znači da je i predmet istraţivanja unaprijed strogo odreĎen i istraţivač uopće nema slobode u izboru predmeta. 2.3.3. RAZVOJNA ISTRAŽIVANJA

Razvojna istraţivanja predstavljaju zadnju fazu procesa istraţivanja, fazu koja se temelji na fundamentalnim i i primijenjenim istraţivanjima i u kojoj se ravijaju i testiraju novi ili poboljšavaju stari postupci, proizvodi, usluge, poboljšava stara ili uvodi potpuno nova organizacija itd. To su zapravo sve radnje i postupci, koji zauzimaju prostor izmeĎe odreĎene znanstvene spoznaje i njene primjene. Razvojna istraţivanja imaju naglašeno praktični cilj. Isto kao što nema oštre granice izmeĎu fundamelnih i primijenjenih istraţivanja, tako ne postoji ni izmeĎu primijenjenih i razvojih istraţivanja, jer se ona meĎusobno nadopunjuju, isprepliću i uvjetuju, odnosno jedna se vrsta istraţivanja transformira u drugu i obrnuto. 7

3. METODE U NAUČNOISRAŽIVAČKOM RADU “Nikad se ne može bez metode, a nekada se mora protiv metode.” Đ. Šušnjić Metoda (grčki „methodos“- put, način istraţivanja) općenito znači postupak ispitivanja i istraţivanja neke pojave, odnosno način rada za ostvarivanje nekog cilja na filozofskom, naučnom ili praktičnom području. Termin 2metoda“ uglavnom se primjenjuje u dva značenja, koja se djelimično ukrštaju, i to: 1. Metoda znači gotov model, procedure, redoslijed(shemu) po kojoj se odvija neka praktična djelatnost, kao što su npr.: proizvodne metode u industriji, agrotehnici, graditeljtvu, metode igre, nastave, umjetičkog stvaralaštva, političkih aktivnosti, itd. 2. Metoda znači misaoni postupak primijenjen sa svrhom da se lakše i što tačnije otkriju i sistematski obrade naučne činjenice, podaci i informacije. Metoda u nauci znači način istraţivanja i izlaganja predmeta (stvari ili pojava) koje nauka istraţuje. Naučna metoda je skup različitih postupaka kojima se nauka koristi u naučnoistraţivačkom radu da bi istraţila i izloţila rezultate naučnog istraţivanja u odreĎenoj naučnoj oblasti, naučnom području ili naučnoj disciplini. Istovremeno, naučna metoda je i put istraţivanja kojima se oblikuje i izgraĎuje nauka. Naučnom metodom se naziva i svaki način naučnog istraţivanja koje osigurava sigurno, sreĎeno, sistematično i tačno znanje. Razvojem se znanost razgranala na mnogo područja istraţivanja. Pri stjecanju znanja nauka se sluţila postupcima koji su zajednički svim naučnim oblastima, a to je zapravo naučna metoda u širem logičkom smislu, ali se ona sluţila i posebnim, specifičnim postupcima koji su svojstveni, manje ili više, samo odreĎenim naučnim oblastima (područjima), a on je ustvari naučna metoda u uţem tehničkom smislu. Postupci kojima se dolazi do znanja, koji predstavljaju najšire osnove znanstvene metode jesu: 1) Opaţanje 2) Eksperiment

8

3) Zaključivanje. Za metodu se moţe reći da nije ništa drugo nego primjena teorije, jer se zapravo svaka teorija moţe odreĎenim postupkom pretvoriti u metodu, odnosno svaka teorija se moţe izraziti u obliku metode. 3.1.

KLASIFIKACIJA METODA

U istraţivanju, otkrivanju i sistematskoj obradi naučnih činjenica, načini misaonog (logičkog) postupka su vrlo različiti. Iz te činjenice rezultiraju brojne naučne metode, pod kojima se podrazumijeva skup različitih postupaka kojima se nauka koristi u naučnoistraţivakom radu, a koji omogućuju da se predmet istraţivanja shvati, naučno istraţi i objasni te da se pomoću njih doĎe do naučnih spoznaja i istina. U literaturi se spominju različiti pristupi klasifikaciji naučnih metoda. Šamić navodi da teoretičari običnu razlikuju tri osnovne „standardne“ naučnoistraţivačke metode, i to: 1) Normativna 2) Eksperimentalna 3) Povijesna. MeĎutim, on smatra da su značajnije sljedeće tri: 1) Studij slučaja 2) Genetička metoda 3) Anketiranje 4) Intervjuiranje.5 Promatrajući aspekte općeg pristupa naučnim istraţivanjima Borojević navodi sljedeće metode istraţivanja: 1) Induktivno-deduktivna metoda 5

Prof.dr. Šefkija Čekić: „Osnovi metodologije i tehnologije izrade znanstvenog i stručnog djela, Fakultet za saobraćaj i komunikacije, Sarajevo, Str. 38-priredio

9

2) Empirijska metoda 3) Eksperimentalna metoda 4) Metoda slučaja 5) Metoda procjene 6) Statistička metoda 7) Povijesna metoda 8) Sintetička metoda. U nučnoistraţivačkom radu, odnosno naučnom istraţivanju i sistematskom otkrivanju naučnih spoznaja, koje su već ranije poznate naučne činjenice, stavove, zaključke i teorije sluţe za izradu naučnog i stučnog djela, najpoznatije su sljedeće naučne metode: 1. Induktivna i deduktivna metoda 2. Metoda analize i sinteze 3. Metoda apstrakcije i konkretizacije 4. Metoda generalizacije i specijalizacije 5. Metoda dokazivanja i opovrgavanja 6. Metoda klasifikacije 7. Metoda deskripcie 8. Metoda kompilacije 9. Komparativna metoda 10. Statistička metoda 11. Matematička metoda 12. Metoda modeliranja 13. Kibernetička metoda 14. Eksperimentalna metoda 15. Dijalektična metoda 16. Povijesna metoda 17. Genetička metoda 18. Teorija sistema kao metoda 19. Aksiomatska metoda 20. Metoda idealnih tipova 10

21. Empirijska metoda 22. Metoda studija slučaja 23. Metoda anketiranja 24. Metoda intervjuiranja 25. Metoda promatranja 26. Metoda brojanja 27. Metoda mjerenje 28. Metoda „mozaika“6 Zajednička svojstva svim metoda naučnoistraţivačkog rada su: a) Predmet im je sloţena cjelina b) Osnovne i najopštije c) MeĎuzavisne i meĎusobno proţete d) Pomoću njih stičemo naučno saznanje e) Svaka ima norme i procedure f) Visok stepen upotrebljivosti g) Nemaju isti status u procesu istraţivanja h) NE omogućavaju isti stepen istinitosti saznanja. Tema ovog seminarskog rada jeste sama metoda analize i sinteze u kojoj će biti govora u nastavku.

6

Prof.dr. Šefkija Čekić: „Osnovi metodologije i tehnologije izrade znanstvenog i stručnog djela, Fakultet za saobraćaj i komunikacije, Sarajevo, Str. 40-priredio

11

4. METODA ANALIZE I SINTEZE 4.1.

METODA ANALIZE

Neosporno je da su predmeti ljudskih spoznaja nekada više, a nekada manje kompleksni. Sastavljeni su iz većeg broja dijelova koji su meĎusobno povezani i isprepleteni. Na njih utiče veliki broj raznovrsnih faktora. Na koncu, predmeti ljudske spoznaje se nalaze i u veoma raznovrsnim vezama s drugim predmetima objektivne stvarnosti. Sve to metodu analize čine nezaobilaznom u procesu njihova spoznavanja, osobito ako su u pitanju predmeti naučne spoznaje u području društvnih nauka. Do spoznaja o njima nemoguće je doći bez uočavanja njihovih dijelova, strana, aspekata, meĎusobnih odnosa. Metoda analize je postupak naučnog istraţivanja i objašnjenja stvarnosti putem raščlanjivanja sloţenih misaonih tvorevina (pojmova, sudova i zaključaka) na njihove jednostavnije sastavne dijelove i elemente i izučavanje svakog dijela (i elementa) za sebe i u odnosu na druge dijelove, odnosno cjeline. Ova metoda omogućuje uočavanje, otkrivanje i izučavanje naučne istine. Tako se na primjer, primjenom ove metode sistem pomorske privredne mreţe moţe objasniti bolje ako se raščlani na osnovne podsisteme i njihove elemente, i to: 1) sistem proizvodnih djelatnosti koji obuhvata: 

brodogradnju



morsko ribarstvo



pretaću industriju i druge djelatnosti koje se bave eksploatacijom morskog bogatstva

2) sistem prometnih djelatnosti koji obuhvata : 

morsko brodarstvo



morske luke



vanjsku trgovinu



pomorsku špediciju



saobraćajno-pomorske agencije 12



kontrolu kvalitete i kvantitete robe



osiguranje brodova



opskrbljivanje brodova



pomorski turizam



spašavanje i teglenje brodova.

U nastavku slijedi pregled nekoliko definicija analize u pokušaju da se taj pojam što bolje objasni:  Analiza je, prema Hegelu, postupak mišljenja u kretanju od posebnog prema općem.  Analiza je postupak izvoĎenja teorema iz aksioma po utvrĎenim pravilima. Ova se definicija susreće u simboličkoj logici.  Analiza je process redukcije nejednakog na sve veću jednakost. Karakretistična je za matematičke spoznaje.  Analiza je napredovanje od sloţenog ka jednostavnom. To je jedna od primjerenijih definicija, jer se kod definiranja analize pretpostavlja neka sloţena pojava koja se raščlanjuje na njezine činitelje, elemente, dijelove, aspekte.  Analiza je proces raščlanjivanja pojmova. Ta se definicija susreće u djelima formalne logike.  Analiza je rastavljanje sloţenog, odnosno neke cjeline na svoje elemente, dijelove. Ukratko se za analizu moţe reći sljedeće: 

Postupak mišljenja u kreiranju od posebnog ka općem



Napredovanje od sloţenog prema jednostavnom



Proces raščlanjivanja pojmova



Rastavljanje sloţenog odnosno neke cjeline na elemene, sastavne dijelove



Postupak pri kojem se putem razlaganja, razdvajanja itd. Djelatnost subjekta postupno razvija od neke kopleksne cjeline, kao polazne tačne istraţivanja, ka pronalaţenju i utvrĎivanju elemenata, sadrţaja, činioca datog objekta i odnosa tih činioca u njemu.

13

Najprikladnijim nam se nameće odreĎenje analize kao misaonog teorijskog i praktičnog rastavljanja svakog složenog predmeta spoznaje na njegove činitelje ili sastavne dijelove, momente i aspekte, rastavljanja općeg na posebne moment, te rastavljanje cjeline na dijelove. 7 Faze metode analize su: 1. Identifikacija predmeta istraţivanja kao sloţene cjeline + DEF. 2. Izbor radnji i sredstava za analizu 3. Misaono ili fizičko rastavljanje 4. Konstatovanje činilaca predmeta koji analiziramo 5. Konsatovanje odnosa meĎu činiocima 6. Kvalifikacija i evidentiranje i konstruisanje naučnog saznanja Prema gnoseološkoj funkciji postoje dvije vrste analize: 1. Deskriptivna (opisuju se elementi neke cjeline) 2. Eksplikativna (pojašnjava se odreĎena cjelina na temelju njezinih dijelova). Prema sloţenosti analiza se moţe podijeliti na : 1. Elementarna (traga se za elementima cjeline) 2. Kauzalna (utvrĎuju se uzročno-posljedične veze) 3. Funkcionalna (ispituju se funkcije pojedinih elemenata koji čine strukturu cjeline ili pojave). Prema cilju, odnosno usmjerenosti analiza se moţe podijeliti: 1. Strukturalna (utvrĎuje se struktura pojave, predmeta ili dogaĎaja) 2. Genetička (pokušava se istraţivanje razvoja predmeta) 3. Komparativna (razmatraju se odnosi jedne pojave prema drugoj).

7

Prof.dr.Slavo Kukić i prof.dr. Mujo Demirović,“Metodologija znanstvenoistraživačkog rada društvenih znanosti“,Pravni fakultet Univerziteta u Bihaću i Ekonomski fakultet Univerziteta u Mostaru,str.107

14

Prema naučnom području u kojem se primjenjuje analiza, analize mogu biti: 1. Ekonomske 2. Povijesne 3. Matematičke 4. Strojarske 5. Tehnologije prometa itd. U okviru ekonomskih istraţivanja primjenjuju se sljedeće analize: 

Metoda kvantitativne analize



Metoda kvalitativne analize



Metoda makroekonmske analize



Metoda mikroekonomske analize.

Metoda kvantitativne analize – ona se sastoji u tome da se odreĎene ekonomske činjenice i pojave najprije zahvate pomoću raznih ekonomskih pojmova, količina i količinskih odnosa, a zatim sadrţajno rasporede i konačno objasni njihovo uzročno djelovanje i značenje. To znači da se ekonomske činjenice i pojave svode na odreĎene količine koje se meĎusobno usporeĎuju i uzročno objašnjavaju. Tako se npr. pomoću ove analize mogu izučavati i objašnjavati ekonomski odnosi u transportu: usporedba transportnih troškova svih vidova transporta za odreĎenu robu i na odreĎenoj relaciji i po t/km, i uzročno objasniti te odnose, ali i sve druge pojave i odnosi u proizvodnji, raspodjeli, potrošnji u svijetu, narodnoj privredi,cijenama itd. Metoda kvalitativne analize – postupak naučnog istraţivanja putem raščlanjivanja kvalitativnih osobina ekonomskih činjenica, pojmova, procesa i odnosa koji omogućuje uočavanje i utvrĎivanje ekonomskih zakona i istraţivanja istina. Takve su na primjer ocjene i korisnosti nekog dobra, o oblicima vlasništva, o utjecaju psiholoških elemenata na potraţnju za odreĎenom robom, o skretanju tokova preko odreĎenih luka i pristaništa. Metoda makroekonomske analize – postupak naučnog istraţivanja putem raščlanjivanja ekonomskih globalnih veličina, usmjeren na izučavanje tih veličina u narodnoj privredi. Njihovo strukturiranje, usporeĎivanje i utvrĎivanje funkcionalnih veza. Takve su veličine, na primjer,

15

ospeg

i

struktura

nacionalnog

dohotka,

njegova

raspodjela,

štednja

i

investicije,

vanjskotrgovinska raspodjela i sl. Metoda mikroekonomske analize- analitički postupak u ekonomskim istraţivanjima, usmjeren na kvantitativno utvrĎivanje, oblikivanje, izučavanje i objašnjavanje raznih oblika ponašanja pojedinih privrednih subjekata. Takva je na primjer analiza prihoda, rashoda, troškova, osobnih dohodaka, nabave, prodaje, investicija u pojedinom preduzeću itd. I metode makroekonomske i mikroekonomske analize treba kombinirati u naučnoistraţivačkom radu, jer se one meĎusobno dopunjuju, prelaze jedna u drugu i kreću se na relaciji odnosa: opće, globalne, makro veličine-posebne, pojedinačne, mikro veličine. 4.2.

METODA SINTEZE

Metoda sinteze je drugi član ovog metodološkog para. Po svome značenje je, zapravo, metoda sa sasvim drugačijom suštinom. Stvarnost i pojave u njoj ova metoda objašnjava logikom spajanja, objedinjavanja jednostavnijih predmeta i pojava u sloţene i sloţenih u još sloţenije. Za jedne je ona proces uopćavanja u kojem nastaju sve apstraktniji pojmovi u usporedbi s prethodnim. Za druge je naprosto povezivanjem analizom dobijenih elemenata. Treći u njoj vide proces spajanja dijelova i elemenata u cjelinu. Svaka od ovih definicija moţe zadovoljiti osnovne teorijske zahtjeve dobre definicije. Za pojam sinteze postoje brojne definicije, od kojih se spominje samo nekoliko:  Sinteza je proces uopćavanja u kojemu nastaju sve apstraktniji pojmovi u usporeĎivanju sa prethodnim pojmovima.  Sinteza je način sistematiziranja znanja po zakonitostima formalne logike, kao proces izgradnje teorijskog znanja u pravcu od posebnog ka općem, odnosno od vrste prema rodu.  Sinteza je tok mišljenja u kojemu se iz općih načela ili uvjeta izvode posljedice, odnosno ono što je uvjetovano.  Sinteza je poimanje raznolikosti odredaba predmeta u njihovom jedinstvu.  Sinteza je proces spajanja dijelova ili elemenata u cjelinu. To je istovremeno najjednostavnija i najprimjerenija definicija sinteze. 16

 Sinteza je povezivanje analizom dobivenih elemenata. I metoda sinteze se moţe klasificirati prema kriterijima koji vaţe na metodu analize. Dakle: 1. Prema gnoseološkoj funkciji treba praviti razliku izmeĎu deskriptivne i eksplikativne sinteze; 2. Prema cilju se razlikuju genetička i strukturalna sinteza; 3. Prema sloţenosti se razlikuju elementarna, kauzalna i funkcionalna sinteza; 4. Prema karekteru djelovanja sinteza se moţe pojaviti kao reproduktivna i produktivna. Razlika je u tome što se reproduktivna sinteza zadovoljava pukim sakupljanjem i spajanjem dijelova utvrĎenih analizom, dok produktivna sinteza ide korak dalje. Ona za rezultat ima neki novi objekt, pojavu, kvalitet. 5. Prema naučnom području se takoĎer moţe praviti razlika izmeĎu sociološke, ekonomske, povijesne i drugih sinteza. 4.3.

SLIČNOSTI I RAZLIKE IZMEĐU ANALIZE I SINTEZE

MeĎu analizom i sintezom se mogu identificirati značajne razlike, pa i suprotnosti. Apostrofiramo najznačajnije: 

Analiza je početni a sinteza završni proces poznaje odreĎenih pojava. Cilj početnog procesa spoznaje je spoznaja činioca, dijelova, strana sloţenih pojava. Cilj sinteze je sastavljanje tih dijelova i činioca u cjelinu.



Po kretanju mišljenja u njima analiza i sinteza su metodski suprotni procesi. Naime, kod analize se mišljenje kreće od cjeline prema dijelovima, a kod sinteze suprotno.



Suprotnost izmeĎu analize i sinteze se manifestira i u onome što se njima otkriva. Analizom se, naime, otkrivaju raznovrsnost i dijelovi, a sintezom jedinstvo i cjelina pojave.

Ali, analiza i sinteza imaju i niz zajdničkih odlika. Zajednički su im: 

Predmet istraţivanja



Konačni cilj istraţivanja

17



MeĎusobno se pretpostavljaju iz jednostavnog razloga jer se cjelina moţe razumjeti jedino razumijevanjem dijelova, ali i dijelovi se mogu shvatiti sam kao dijelovi cjeline. 4.4.

DIJALEKTIČKA ANALIZA I SINTEZA

Nasuprot formalno logičkoj analiza samih oblika mišljenja, stvarna dijalektička analiza uvijek je analiza samih predmeta, a ne samo njihovih misaonih odnosa. Dijalektička analiza ima šest bitnih obiljeţja, i to: 1. Dijalektička analiza uvijek je misaona analiza praktične spoznaje i predmeta praktične ljudske čulne djelatnosti 2. Dijalektička analiza shvata i dijelove cjelina sloţenih predmeta kao dijalektički sloţena jedinstva činioca, odredaba strana. 3. Dijalektička analiza ne raskida razne veze i odnose činioca jedinstvenog predmeta. Ona rastavlja sloţeni predmet na njegove posebne činioce, na sastavne dijelove, ali otkrivajući dijelove, činioce sloţenog predmeta, dijalektička analiza otkriva i veze i odnose tih činioca meĎusobno, kao i u cjelini predmeta. 4. Suština dijalektičke analize čini razdvajanje jednog i spoznaja njegovih različitih, suprotnih i proturječnih činioca. 5. Dijalektička analiza pridonosi objašnjenju veza, prelaza i razvoja pojava i oblika svih predmeta objektivne i subjektivno-priholočke stvarnosti. 6. Dijalektička analiza se zasniva na dijalektički sloţenoj, protivrečnoj i razvojnoj predmetnoj odreĎenosti i ona sluţi otkrivanju dijalektičke zakonitosti kako objektivne stvarnosti tako i samog mišljenja. Bitna obiljeţja dijalektičke sinteze su: 1. Dijalektička sinteza ne shvaća sloţenu pojavu kao jednostavan mehanički skup samo izvana spojenih, u sebe zatvorenih izoliranih elemenata. Ona svaku pojavu shvaća kao dijalektičko jedinstvo raznovrsnih, ali iznutra povezanih činioca u jedinstvenu cjelinu. 2. Dijalektička sinteza shvaća jedinstvo ne samo raznovrsnih nego suprotnih, pa čak i proturječnih činioca, zaljučno s identitetom proturječnosti u samom jedinstvenom predmetu. 18

3. Dijalektička sinteza je u mogućnoti da shvati i da objasni postanak i razvitak novih pojava starim, i preko starog, što je neshvatljivo za metafizičku logiku. 4. Stvaralačko mišljenje nije apsolutno nezavisno od objektivne materijalne stvarnosti, od društvene i prirodne stvarnosti, od čulne stvarnosti neposredne ljudske djelatnosti. 5. Osnovu stvaralaštva dijalektičke sinteze čini društvena praksa kao praktična čulna djelatnost: proizvodna djelatnost, naučni eksperiment, društvena djelatnost, te zbivanja u društvu-kretanje i razvoj društva. 4.5.

DIJALEKTIČKA ANALITIČKO-SINTETIČKA METODA

Elaborirajući dijalektičko analitičko-sintetičku metodu Šešić navodi da se dijalektičko jedinstvo analize i sinteze sastoji u sljedećem: 

Analiza i sinteza imaju zajednički predmet istraţivanja



Analiza i sinteza se meĎusobno pretpostavljaju: tako analiza pretpostavlja nepoznatu, objektivno ostvarenu sintezu raznih činioca u jednom predmetu ili pojavi. I sinteza pretpostavlja analizu, jer bez poznavanja dijelova činioca i bitnih svojstava nekog predmeta nije moguće vršiti bilo kakvu stvarnu sintezu, odnosno nije moguće shvatiti cjelinu i jedinstvo predmeta. Ove se metode uzajamno pretpostavljaju zato što se cjelina moţe razumjeti shvaćanjem dijelova, a dijelovi se mogu shvatiti samo kao dijelovi cjeline.



Analiza i sinteza ne samo da se pretpostavljaju i da dopunjuju jedna drugu nego one i prelaze jedna u drugu.



Najdublju vezu izmeĎu analize i sinteze čini to što se one sadrţe jedna u drugoj.

19

Dijalektička analiza jeste sistem ili jedinstvo elemenata sistema dijalektičke sinteze i obrnuto: dijalektička sinteza jeste sistem ili jedinstvo elemenata sistema dijalektičke analize. Prema tome, dijalektička analiza i dijalektička sinteza su samo dva dijalektička suprotna, ali jedinstvena metodska postupka jedinstvene sloţene osnovne analitičko-sintetičke metode spoznaja.

20

5. ZAKLJUČAK Budući da svako bavljenje naukom podrazumijeva unaprijed odreĎenu i izabranu nauku, kojom se neko ţeli baviti i za koju se sprema, kao i odreĎeni stepen njenog poznavanja i da svako ko se ţeli baviti nekom naukom mora prethodno o njoj steći nuţne informacije, to se ispostavlja da je glavno pitanje, za svaki naučni i istraţivački rad u bilo kojoj nauci precizno odreĎenje predmeta istraţivanja i metoda kojima moţemo vršiti istraţivanje njenog predmeta. Izbor metoda koje ćemo primijeniti u istraţivanju nekih pojava, je koliko vaţno toliko i vrlo sloţeno pitanje. Ono u najvećoj mjeri zavisi od uspješnih epistemoloških definicija,tj. od tačnog opisa i definisanja prirode pojava koje ţelimo istraţiti, zatim od njihovog dovoĎenja u vezu sa sličnim pojavama i utvrĎivanjem principa razlikovanja tih pojava od njima sličnih pojava, te od naših namjera i ciljeva koje postavljamo u odnosu na istraţivanja koja namjeravamo provoditi. Metoda analize je postupak naučnog istraţivanja i objašnjenja stvarnosti putem raščlanjivanja sloţenih misaonih tvorevina (pojmova, sudova i zaključaka)b na njihove jednostavnije sastavne dijelove i elemente i izučavanje svakog dijela (i elementa) za sebe i u odnosu na druge dijelove, odnosno cjeline. Metoda sinteze je drugi član ovog metodološkog para. Po svome značenje je, zapravo, metoda sa sasvim drugačijom suštinom. Za jedne je ona proces uopćavanja u kojem nastaju sve apstraktniji pojmovi u usporedbi s prethodnim. Za druge je naprosto povezivanjem analizom dobijenih elemenata. Treći u njoj vide proces spajanja dijelova i elemenata u cjelinu.

21

LITERATURA I IZVORI 1. Prof.dr. Šefkija Čekić: „Osnovi metodologije i tehnologije izrade znanstvenog i stručnog djela, Fakultet za saobraćaj i komunikacije, Sarajevo-priredio 2. Prof.dr.Slavo Kukić i prof.dr. Mujo Demirović,“Metodologija znanstvenoistraţivačkog rada društvenih znanosti“,Pravni fakultet Univerziteta u Bihaću i Ekonomski fakultet Univerziteta u Mostaru, 2003 3.Prof.dr. Muhamed Filipović,“Metodologija znanosti i znanstvenog rada“,I.P.Svjetlost, Sarajevo,2004

22