MEGEP donati hazirlama

T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

MEGEP (MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ)

İNŞAAT TEKNOLOJİSİ

DONATI HAZIRLAMA

ANKARA 2006

Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller; •

Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır).

•

Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır.

•

Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir.

•

Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşılabilir.

•

Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır.

•

Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında satılamaz.

İÇİNDEKİLER

AÇIKLAMALAR ....................................................................................................................ii GİRİŞ ....................................................................................................................................... 1 1. DONATIYI HAZIRLAMA ................................................................................................. 3 1.1. Donatı............................................................................................................................ 3 1.1.1. Tanımı.................................................................................................................... 3 1.1.2. Çeşitleri.................................................................................................................. 3 1.1.3. Donatının Kullanıldığı Yerler.............................................................................. 23 1.2. Donatıları Bağlama ..................................................................................................... 26 1.2.1. Bağlama Kuralları................................................................................................ 26 1.2.2. Bağlama Yapılışı ................................................................................................. 26 1.2.3. Pas Taşı................................................................................................................ 28 UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 29 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 30 2. DONATIYI KALIBA YERLEŞTİRME............................................................................ 31 2.1. Betonarme Kalıplar ..................................................................................................... 31 2.1.1. Tanımı.................................................................................................................. 31 2.1.2. Betonarme Kalıp Çeşitleri ................................................................................... 32 2.1.3. Betonarme Kalıp Kullanıldığı Yerler .................................................................. 37 2.2. Donatıyı Kalıba Yerleştirme Kuralları........................................................................ 42 2.3. Donatının Kalıba Yerleştirilmesi ................................................................................ 42 2.3.1.Temel Donatısının Kalıba Yerleştirilmesi ............................................................ 42 2.3.2. Betonarme Perde Duvar Donatısının Kalıba Yerleştirilmesi............................... 43 2.3.3. Kolon Donatısının Kalıba Yerleştirilmesi ........................................................... 43 2.3.4. Kiriş-Döşeme Donatısını Kalıba Yerleştirme...................................................... 44 2.3.5. Merdiven Donatısını Kalıba Yerleştirme............................................................. 45 UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 46 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 47 ÖĞRENME FAALİYETİ–3 .................................................................................................. 48 3.DONATIYI BAĞLAMA .................................................................................................... 48 3.1. Temel–Kolon Bağlantıları........................................................................................... 48 3.2. Kolon-Kiriş Bağlantıları ............................................................................................. 49 3.3. Kiriş Döşeme Bağlantıları........................................................................................... 50 3.4. Merdiven Döşeme Kiriş Bağlantıları .......................................................................... 50 UYGULAMAUYU FAALİYETİ...................................................................................... 51 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 52 MODÜL DEĞERLENDİRME .............................................................................................. 53 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 54 KAYNAKÇA ......................................................................................................................... 55

i

AÇIKLAMALAR AÇIKLAMALAR KOD ALAN DAL/MESLEK MODÜLÜN ADI MODÜLÜN TANIMI SÜRE ÖN KOŞUL YETERLİK

582YIM191 İnşaat Teknolojisi Betonarme Demirciliği Donatı Hazırlama Donatıyı hazırlama, betonarme yapı elamanlarının birbirine bağlanması ve donatıyı kalıba yerleştirme temel bilgi ve becerilerinin kazandırıldığı öğrenme materyalidir. 40/32 Demir İşleme modülünü başarmak. Donatı hazırlama amacını güvenli yapmanın yöntem ve tekniklerini öğrenmek. Genel Amaç Gerekli atölye ortamı ile Betonarme elamanların donatılarının bağlantıları ve bunların kalıba yerleştirilmesini güvenli, verimli, amaca ve tekniğe uygun yapabileceksiniz.

MODÜLÜN AMACI

EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

Amaçlar ¾ Donatının ne olduğunu, çeşitlerini ve kullanıldığı yerleri söyleyebileceksiniz. ¾ Donatının yapılışını, bağlama kurallarını ve pas payını yapabileceksiniz. ¾ Donatıları kalıba yerleştirebileceksiniz. ¾ Temel ve kolon bağlantısını öğrenip nasıl uygulandığını bileceksiniz. ¾ Kolon ve kiriş bağlantısını öğrenip nasıl uygulandığını bileceksiniz. ¾ Kiriş ve döşeme bağlantısını öğrenip nasıl uygulandığını bileceksiniz. ¾ Merdiven, Döşeme ve Kiriş bağlantılarını öğrenip nasıl uygulandığını bileceksiniz. Atölye ortamı, donatı, kerpeten, tel, demir düzeltme anahtarı, pasyaşı, demirci sehpası, demirci makası, metre, tebeşir. İş güvenliği ile ilgili donanımlar, eldiven ve baret. Her faaliyet sonrasında değerlendirme soruları ile değerlendireceksiniz. Öğretmen modül sonunda (uygulama, soru-cevap) uygulayarak ile kazandığınız bilgi ve değerlendirecektir. ii

o faliyetle ilgili kendi kendinizi size ölçme aracı modül uygulamaları becerileri ölçerek

GİRİŞ GİRİŞ Sevgili Öğrenci Teknolojik gelişmeler inşaat alanında da bir takım yenilikleri beraberinde getirmiştir. Özellikle deprem kuşağında olmamız çok daha önemlidir. Depremler sonrası yeni deprem yönetmeliğini mecbur etmiştir. Hem deprem yönetmeliği hemde TS 500 inşaatlarda bazı donatı türlerini zorunlu kılmıştır. Güvenli yapılar inşa etmenin donatıları hazırlama kurallarına uymakla olacağını göreceksiniz. Günümüzde kullanılan en yaygın yapı betonarme yapıdır. Betonarmenin olduğu her yerde mutlaka donatı vardır. Bir yapıyı yıkılma tehlikelerine karşı ayakta tutan betonarme elamanlardır. Yük taşıyan, direnç gösteren bu elamanlar donatısız olmazlar. Donatı beton içinde çizildiği gibi olmalıdır. Deprem sonrası manzaraları hepiniz gördünüz. Bu manzaraların tekrar yaşanmaması için betonarme inşaat işçiliğinin ne kadar önem arz ettiğini hepinizin kavraması gerekmektedir. Donatıları ne kadar kuralına uygun ve eksiksiz bağlarsak inşaatımız o kadar sağlam olur. Her betonarme demircisi temelden çatıya kadar betonarme elamanların donatılarını hazırlayabilmelidir. Donatıları kalıbına yerleştirebilmelidir. Her türlü donatı bağlamasını bilmelidir. Bütün bu işlemlerin yapılışını bu kitapta bulabileceksiniz. Bu modül sonunda edineceğiniz bilgi ve beceriler ile inşaat teknolojisi alanında her türlü donatı hazırlama işlerinizi yapabilmeniz için çok yararlı olacaktır.

1

2

ÖĞRENME FAALİYETİ–1 AMAÇ Uygun ortam sağlandığında demirci sehpası hazırlayarak, donatı demirlerini hazırlayacaksınız. Donatıları projedeki ölçüsünde ve şeklinde hazır edeceksiniz. Ayrıca bu donatı elamanlarını bağlayabileceksiniz.

ARAŞTIRMA Bu faaliyet öncesinde yapmanız gereken öncelikli araştırmalar şunlardır: ¾ Demir işleri yapılan bir inşaatta demirci sehpası yapımını ve işleyişini gözlemleyiniz. ¾ Temel donatılarının hazırlanışını ve bağlanışını gözlemleyiniz. ¾ Kolon donatı hazırlığını ve bağlama yapımını izleyiniz. ¾ Kiriş donatı hazırlığını ve bağlama yapımını gözlemleyiniz. ¾ Döşeme donatılarının hazırlanışını ve bağlamasını gözlemleyiniz. ¾ Merdiven donatılarının hazırlanışını ve bağlamasını gözlemleyiniz. ¾ Temel – Kolon donatı bağlantılarının yapılışını gözlemleyiniz. ¾ Kiriş, döşeme ve kolon bağlantılarını gözlemleyiniz. ¾ Merdiven, döşeme ve kiriş bağlantılarının yapılışını gözlemleyiniz. ¾ Donatı hazırlanan atölyelerdeki işçilerin ve inşaat alanındaki donatı işcilerinin davranışlarını izleyerek ön bilgi ediniz.

1. DONATIYI HAZIRLAMA 1.1. Donatı 1.1.1. Tanımı Betonarme yapı elemanların içine kendi özelliğine göre demir yerleştirilir. Bu demirlerin şekli, kalınlığı ve sayıları mühendislik hesaplarıyla bulunur. Betonarme yapı elemanlarında nasıl bir demir kullanılacağı statik uygulama projesinde çizilerek gösterilir. Burada demirin şekli ve ölçüsü yazılı olur. Betonarme yapı elemanlarında etriye, pilye, düz, mesnet, şapo ve çiroz demirleri vardır. Bu demirlerin yapı elemanı içine yerleştirilmesine donatı denir. Her yapı elemanının donatısı farklıdır.

1.1.2. Çeşitleri 1.1.2.1. Temel Donatısı Temel donatıları kalıp içinde bağlanır. Düz, pilye, kolon filizi ve etriyeler hazırlanır. Düz donatılar ölçüsünde kesilir ve ucuna 90 derece kanca yapılır. Pilyeleri proje ölçüsünde ve kolon filizleri temel donatısı tamamlandıktan sonra bağlanır. Yere serili donatıların pas payları zemin durumuna bağlı olarak 2–5 cm olarak bırakılır. 3

Resim 1: Temel donatıları döşenmeden önce tabana beton dökülür.

¾ ¾ ¾ ¾ ¾ ¾ ¾ ¾

Temelde önce akslar belirlenir. Sonra kalıp yapılarak temel donatısına başlanır(Resim 1). Temel düz donatıları hazırlanır (Resim 2). Bu donatılar her iki yönde yere serilir. Kancaları üste doğru kesişme yerlerinden tel ile bağlanır (Resim 3). Pilye donatıları ve kolon filizleri hazırlanır. Pilyeler proje ölçüsünde alttaki donatı üzerine bağlanır. Akslara uygun kolon filizleri, kancalarından tabandaki donatı üstüne bağlanır (Resim 4). Deprem hatılları demirci sehpasında hazırlanır. Deprem hatılları kolon filizlerine geçirilir ve tel ile bağlanır (Resim5).

Resim 2: Temel donatıları ölçüsünde kesilerek uçları demir bükme ile bükülür.

4

Resim 3: Temel donatılarının uçları yukarıda olacak şekilde kerpeten ve tel ile bağlanır.

Resim 4: Temel donatılarını kolon filizleri proje akslarına göre yerleştirilerek tamamlanır.

Resim 5: Temel donatıları kolon filiz demirlerine deprem hatılları bağlanır.

5

Resim 6: Radye temellerde çift etriye ve pilye donatıları da yapılır.

¾

Radye temellerde farklı olarak etriye ve pilye donatıları sırasıyla bağlanır (Resim 6).

1.1.2.2. Kolon Donatısı Kolon donatıları boyuna donatı ve etrafında sarılı etriyelerden oluşur. Boyuna donatılar hep üst kat için filiz olacak şekilde üretilir. Donatı çapının 40 ya da 50 katı uzunluk kadar filiz payı bırakılır. Kolonlar en az 4 adet 16’ mm lik ya da 6 adet 14’ mm lik (4Ø16 veya 6Ø14) donatıdan olur. Dairesel kolonlarda en az donatı 6Ø14 tür. Kolonların alt ve üst kısımlarında etriye sıklaştırması yapılır. Etriyeler iç kolonlarda 1,5 cm, dış kolonlarda 2 cm pas payına göre hazırlanır. Etriye araları en çok 20 cm ya da 12 donatı çapı kadar olur. Daire şeklindeki kolonlar fretli olur. Bunların etriyeleri helozonik tek parça olur. Yuvarlak kütüğe makine ile sarılarak üretilir. ¾ ¾ ¾ ¾ ¾

Önce boyuna donatıları ölçüsünde kesilir. İki adet demir sehpa üstüne uygun yerinden bırakılır. Etriyeler hazırlanır. Bir ucu 45 derece, diğer ucu 90 derece deprem çirozları hazırlanır. Demirci sehpasında boyuna donatıların etriye yerleri tebeşir ile çizilir. Buralardan etriyeler iki donatıya tel ile bağlanır. ¾ Daha sonra diğer boyuna donatılar bağlanır. ¾ Sıklaştıma yerlerinde metre karede 10, diğer yerlerde 4 adet olmak üzere çirozlar bağlanır (Resim 7). ¾ Kolon donatıları alttan gelen kolon filizlerine bağlanır (Resim 8).

6

Resim 7: Kolon donatıları demirci sehpası üzerinde projesine uygun bağlanır.

Resim 8: Kolon donatıları kolon kalıbı içine alttan filiz demirlerine bağlanır.

7

C

C

D

E

E

B A

KARŞI TARAFA DEVAM EDEN KİRİŞ İLE KOLON BİRLEŞİMİ DETAYI

KARŞI TARAFA DEVAM ETMEYEN KİRİŞ İLE KOLON BİRLEŞİMİ DETAYI

Şekil 1: Kolon donatıları üst katta daralıyorsa

Daralmada boyuna donatı 1/6 oranında büzülebilir. Alt kattan üst kata geçen kolonda meydana gelen kesit azalması (A/B) 1/6’ dan büyük olamaz. E filizdir ve 40 donatı çapından az olmaz. D 90 derece kanca ve 12 donatı çapından aşağı olmaz (Şekil 1).

Şekil 2: Çokgen ve daire kesitli kolonlar fretli olarak bağlanır

8

¾

Fretli etriyeler önceden kütüğe sararak hazır edilir. Şekil 2’ deki gibi tel ile bağlanır.

Resim 9: Kolon donatısı etriyelerinin üstüne paspayı için pastaşı takılır.

9

¾

Kolon donatısı yerine bağlandıktan sonra bütün kenarlarına pas taşı takılır (Resim 9).

Şekil 3: Kolon donatısı etriyelerinin sıklaştırması ve üst katta daralması

¾

Kolon daralmasında ve kiriş kesişme yerlerindeki donatı şekil 3’ teki gibi yapılır.

10

1.1.2.3. Kiriş Donatısı Genellikle dikdörtgen kesitli ve eğilmeye çalışır. Üzerindeki yükleri kolon ve altındaki duvarlara iletirler. Kiriş donatıları montaj, esas (düz demir), pilye ve etriye donatılarıyla yapılır. Kirişlerde çapı 12 mm (Ø12) den aşağı donatı kullanılmaz. Kiriş başlangıcına üstten L/4 kadar mesnet donatısı bağlanır. Kirişler devam ediyorsa alt donatılar L/4 kadar diğer kirişe devam eder. Kirişlerin başlangıcı bitişlerinde üstte mesnet donatısı kullanılır. ¾ ¾ ¾ ¾ ¾ ¾ ¾ ¾ ¾ ¾ ¾

Esas donatılar ve montaj donatıları kesilerek bir uçlarına demir bükme ile 12Ø boyunda kanca yapılır. Etriyeler sayısı kadar kesilir ve bükülerek hazırlanır. Pilyeler boyunda kesilir, proje ölçüsünde iki demir bükme anahtarı ile hazırlanır. Kiriş kalıp üzerinde yerine yakın kurulan sehpa üstünde hazırlanır. Kolon ile birleşim yeri dışındaki etriye yerleri işaretlenerek tel ile bağlanır. Kiriş başlangıcına mesnet donatıları hazırlanır ve bağlanır. Bütün boyuna donatı bağlandıktan sonra pilye kiriş içine geçirilir. Etriye değme yerlerinden bağlanır. Kolon filiz yerlerine gereken etriyeler kiriş üstüne serbest olarak takılır ve kiriş yerine oturtulur. Etriyelerin kalıba değen taraflarına pastaşı takılmalıdır. Mesnet içinde etriyeler yerinde bağlanır. Esas donatılar devam eden döşemeye L/4 kadar devam ettirilir (Şekil 4). Mesnet yerlerinde altta şapo donatıları her iki yanda L/4 kadar geçer vaziyette bağlanır. (Resim 10 ve Şekil 4).

Resim 10: Kiriş donatıları kalıp içinde bağlanır. Pilyeler ölçüsünde ve 45 dereceden bükülür.

11

Şekil 4: Kolonlara mesnetlenen kirişlerin bu bölgelerinde şapo demiri kullanılır.

Kiriş, yığma yapılarda her iki ucu mesnetlere 20 cm serbest oturuyorsa basit kiriştir. Donatıların uçları 45 derece bükülür. Kirişin bir ucu kolona saplanıyor diğeri boşlukta ise bu konsol kiriştir. Burada esas ve pilye donatıları üstte montaj donatıları altta olur. Konsol çıkmanın çok olması durumunda ilave pilye bağlanır (Şekil 5). Bazen kirişlerde ters olarak yapılır (Şekil 6).

12

Şekil 5: Konsol kirişlerin ucuna doğru kalınlığı düşürülür ya da uç kısma kiriş yapılır.

Şekil 6: Ters kiriş yapılacağında üstten mesnet ilaveleri bağlanır.

13

1.1.2.4. Hatıl Donatısı Yığma yapılarda duvarların bağlantılarını sağlamak amacıyla hatıl yapılır. Moloz taş duvar yüksekliğinin 1,5 m’ yi geçmesi durumunda hatıl yapılması zorunludur. Taş duvarlarda en az 6 adet çapı 10 mm olan boyuna donatı kullanılır. Tuğla duvarlar için en az 4 adet 12 mm çaplı donatı kullanılır.

Şekil 7: Düşey ve yatay olarak yapılan hatıllar için donatı hazırlanır.

Düşey hatıllar her 4 metrede bir yapılır. Yığma yapılarda kapı ve pencere üstlerini birleştirecek şekilde hatıl yapılır. ¾ Hatıl boyuna donatıları keserek hazır edilir. ¾ Etriyeler hazırlanır. ¾ İki adet boyuna donatıyı demirci sehpası üstüne dengeli olarak yerleştirilir. ¾ Etriyeleri bu iki donatıdan geçirilir. ¾ Etriye yerleri işaretlenir. ¾ İşaretli olan yerlere etriyeler tel ile bağlanır. ¾ Diğer hatıl donatıları üstünde etriye yerleri işaretlenir. ¾ Etriyeler aynı hizada olacak şekilde tel ile diğer boyuna donatılara bağlanır (Şekil 7). ¾ Kalıba değecek yerlere pastaşı takılır. ¾ Hatıl kesişme yerleri kalıp içinde bağlanır (Şekik 8). 14

Şekil 8: Hatılların köşe birleştirmesinde önerilen iki bağlama.

1.1.2.5. Lento Donatısı Kapı ve pencere üstlerine boşluğu kapatmak için lento donatısı yapılır. Lento yüksekliği en az 20 cm yapılır. Lento her iki ucu duvar üstüne açıklığın %15 ya da en az 20 cm kadar binmelidir. Etriyeler 20 cm ara ile bağlanır. Lento donatısı hazırlanırken, kolon ve hatıl donatısı hazırlama işlem basamakları aynen uygulanır. 1.1.2.6. Döşeme Donatısı Dört tarafı kirişlerle çevrili döşemeler ankastradır. Bir tarafı boşlukta olan döşemeler konsol döşemelerdir. Genel olarak döşemeler dal ve hurdi olarak çözümlenir. Kenar uzunlukları arasında en az iki kat fark var ise hurdi döşeme, bunun dışındaki döşemeler dal döşemelerdir. Hurdi döşemelerde kısa doğrultuda bir düz bir pilye şeklinde bağlanır. Uzun kenar doğrultuda sadece düz donatı bağlanır. Pilye donatıları devam eden döşemeye L/4 kadar uzatılır.

15

Resim 11: Hurdi döşeme donatısı

¾ ¾ ¾ ¾ ¾ ¾ ¾ ¾ ¾ ¾ ¾

Hurdi döşemede kiriş başlangıçlarına bütün donatılar 90º kancalı bağlanır. Uzun kenarda sadece düz donatılar vardır. Dal döşemede pilyeler her iki doğrultuda bağlanır. Her iki doğrultu donatıları bir düz bir pilye olarak bağlanır. Pilyeler devam eden döşemenin L/4’ ü kadar uzatılır. Döşeme düz donatıları kesilerek bir uçları kancalı olarak hazırlanır. Pilye donatıları da aynı şekilde hazırlanır. Dal döşemede her iki yöne bir düz bir pilye olarak donatılar sıralanır. Hurdiye kısa kenarda bir düz bir pilye olarak sıralanır. Diğer doğrultuda sadece düz donatı sıralanır. Döşeme orta bölgesinde daima altta kalacak olan donatılar tel ile proje ölçüsünde bağlanır. İki adet demir bükme anahtarı ile pilyeler proje ölçüsünden 45 derece bükülür. Bu haliyle birbiriyle kesişen donatılar tel ile bağlanır. Başlangıçta donatıların uçları kancalı olmasına, pilyelerin diğer döşemeye L/4 kadar devam etmesine dikkat edilir. Belli aralıklarla kalıp tarafına pastaşı takılır (Resim 11).

Resim 12: Dal döşeme donatısı

¾

Döşeme çift yönlü çalıştığı için pilyeler iki yönlü döşenerek bağlanır (Resim 12).

16

Şekil 9: Konsol döşeme donatısı

¾

Konsol döşemelerde ilave olarak şapo donatıları yerleştirilir. Esas donatı üste bağlanır. Konsolun bağlı olduğu döşemelere bütün donatılar L/4 kadar uzanır (Şekil 9). 17

Resim 13: Devamlı döşeme donatısı

Devamlı döşemeler aynı seviyede birden fazla olan döşemelerdir. Bütün döşemelerin pilyeleri komşu döşemeye L/4 kadar devam eder (Resim 13). Aynı donatı uygulaması kirişsiz en az 15 cm kalınlığındaki mantar döşemelerde de aynı şekilde bağlanır. Döşeme altında tesisat kanalları oluşturmak için tek ya da iki yönlü dişli döşemelerde de aynı donatı uygulanır. Dişli döşemelerde diş olarak yapılan çıkıntılara kiriş donatısı gibi donatılar yerleştirilir. Dişli döşemelere nervürlü döşeme de denir (Şekil 10).

18

Şekil 10: Dişli döşemeler ve mantar döşemeler

19

Şekil 11: Asmolen döşemelerdeki donatılar

Döşeme çeşitlerinden asmolen döşemeler kalıplı ve kalıpsız olarak iki şekilde yapılır. Kalıplıda kısa kenar yönünde bloklar yerleştirildikten sonra donatılar küçük hatıl donatısı şeklinde aralıklı konur ve uzun kenar yönündeki bağlantı donatılarıyla bağlanır. Kalıpsız asmolende donatılı bloklar önce üretilir, kısa doğrultuda kiriş donatılara bağlanır ve beton dökülür (Şekil 11). 1.1.2.7. Perde Donatısı Perde duvarlar kot altı yapılarında ve çevirme duvarları yapımında kullanılır. Kalınlıkları 25 cm’ den az olmaz. Boyuna ve enine donatıları en az 25 cm ara ile bağlanır. Perde uçlarına 30 cm’ den az olmamak üzere perde boyunun % 10 kadar perde uç elamanı düzenlenir. Perde uç elamanları etriyeli olur. Etriye ve çirozlar en fazla 20 cm ara ile bağlanır.

20

¾ ¾ ¾ ¾ ¾ ¾ ¾ ¾

Temelde kolon filizinin aynısı perde filizi olur. Perde filizi yok yalnız perde yapılacaksa perde donatı alt uçları 90º kıvrılı yere basacak şekilde olur. Enine ve boyuna donatılar hazırlanır. Bağlama işlemi aynı anda en az iki kişi tarafında yapılır. Perde uç donatıları demirci sehpasında etriyeli olarak hazırlanır. Kolonlar arasına perde donatısı bağlanacak ise önce yatay donatılar proje ölçüsünde bağlanır. Yatay donatılara proje ölçüsünde dik olan diğer donatılar tel ile bağlanır. Bağlama işlemi tamamlandıktan sonra kritik yükseklikte 10 diğer taraflarda 4 adet (m2) deprem çirozları bağlanır. Kalıp taraflarındaki donatılara pastaşı takılır(Resim 14,15 ve 16).

Resim 14: Kolon ve perde duvarlar da kullanılan deprem çirozları

Resim 15: Perde donatıların bağlanması

21

Resim 16: Çirozların bağlanılmış hali

1.1.2.8. Merdiven Donatısı Merdivenler tek parça olarak üretilir. Kirişli ya da kirişsiz olarak yapılır. Merdiven esas donatıları kol boyunca çalışır. ¾ Merdiven kolu enine donatıları hazırlanır. ¾ Sahanlık donatıları hazırlanır. ¾ Merdiven sahanlık pilyeleri ile kol pilyeleri hazırlanır. ¾ Projesine göre donatılar kalıp içinde bağlanır. ¾ Pilyeler iki demir bükme anahtarı ile kalıp içinde bükülür. ¾ Bükülme sonrası üst donatılar tel ile yerinde kesişme yerlerinden bağlanır (Resim 17).

Resim 17 Kirişsiz merdiven kolundaki donatılar

22

1.1.3. Donatının Kullanıldığı Yerler 1.1.3.1. Temel Donatısı Yapıların yükünü temeller taşıyarak altındaki zemine iletirler. Bu yüzden temeller çok sağlam olmalıdır. İçinde donatıların bulunduğu temeller betonarme temellerdir. Temeller üzerine gelen yüke ve altındaki zeminin durumuna göre seçilir. ¾ Temel donatıları; ¾ Münferit temellerde, ¾ Mütemadi temelde, ¾ Radye temellerde, kullanılır (Resim 18 ve şekil 12).

Resim 18: Münferit ve mütemadi temellerde kullanılır

GROBETON BLOKAJ ZEMİN TEMEL DUVARI

TEMEL PABUCU

Şekil 12: Temelin betonarme pabuç ve hatıllarında temel donatısı kullanılır

23

1.1 3 2. Kolon Donatısı Yapıların yüklerini yukarıdan aşağıya güvenli olarak kolonlar taşır. Kolonlar, içinde esas demirler ile onların dağılmasını engelleyen yatay donatıdan meydana gelir. Kolonun yatay donatıları etriyeli ya da fretli olarak yapılırlar. Donatıları bir arada tutması için çiroz kullanılır. Yapıdaki kolonlarda kolon donatısı kullanılır. 1.1.3.3. Kiriş Donatısı Yapılar katlardan meydana gelir. Yatay durumdaki betonarme elamanları ve üzerindeki ağırlıkları kolonlara kirişler iletir. Kirişler taşıdıkları yükleri döşemelerden alır. Döşemelerin kenarlarında ve kolonların birbirine bağlantılarında kiriş kullanılır. Kirişlerin içinde kiriş donatısı bulunur. 1.1.3.4. Hatıl Donatısı Yığma yapıların kapı ve pencere üstünde ya da kat yüksekliğinin bittiği yerde betonarme hatıl olur. Bu hatıl içinde hatıl donatısı kullanılır. 1.1.3.5. Lento Donatısı Yığma yapılarda sadece kapı ve pencere üstünü kapatmak için lento yapılır. Bu lento için de lento donatısı kullanılır. 1.1.3.6. Döşeme Donatısı Betonarme yapılar katlardan meydana gelir. Katlarda yatay betonarme tablalardan oluşur. Bu yatay yapı elamanları döşemedir. ¾ Ankastre döşemelerde, ¾ Konsol döşemelerde, ¾ Devamlı döşemelerde, ¾ Mantar döşemelerde, ¾ Dişli döşemelerde, ¾ Asmolen döşemelerde döşeme donatısı kullanılır. 1.1.3.7. Perde Donatısı Yeraltı tesisat kanalları, binaların sığınağını çevreleyen duvarlar ve asansör boşluğunu çevreleyen duvarlar perde duvar şeklinde yapılır. Bu perde duvarların içinde perde donatısı kullanılır.

24

1.1.3.8. Merdiven Donatısı Yapıların katlar arasında ulaşımı merdivenler sağlar. Betonarme merdivenlerde merdiven donatısı kullanılır (Şekil 13).

Şekil 13: Kirişli ya da kirişsiz merdivenlerde

25

1.2. Donatıları Bağlama Betonarme yapı elamanların inşasında önce kalıp yapılır. Daha sonra donatı yerleştirilir. En son beton dökülür. Donatı projeye bakılarak oradaki ölçü ve şekillerinde yerleştirilir. Donatılar biribirleri ile kesiştikleri yerlerden bağlanır. Ayrıca üst üste ve yan yana gelen bütün donatılar tel ile bağlanır. Buradaki amaç beton içindeki donatının projedeki yerinde olmasıdır. Tel ile donatının bağlanması uygulama yerine göre değişir. Bazı yapı elamanları önceden hatta atölyede hazırlanabilir. Bağlama teli olarak 0.75 mm- 1 mm kalınlığındaki teller kullanılır.

1.2.1. Bağlama Kuralları Donatı bağlamaları kaynak ya da tel ile yapılır. Kaynak ile bağlama işlemi atölyelerde uygulanan seri bir yöntemdir. Hasır donatı ve tünel kalıp sistemi için üretilen donatılar için kaynak tercih edilir. Bunun dışında yerinde imalatlarda tel ile bağlama kullanılır. ¾ ¾ ¾ ¾ ¾ ¾

Eldivensiz donatı bağlanmaz. Özel demirci kerpeteni kullanılmalıdır. Donatılar projedeki ölçüsünde olmalıdır. Donatıların kesiştiği bütün yerler arada boşluk oluşmadan bağlanmalıdır. Üst üste ve yan yana geldiklerinde en az 40ø kadar bağlanmalıdır. Kalıp içinde bağlanamayacak donatılar yerine yerleştirilmeden dışarıda bağlanmalıdır.

1.2.2. Bağlama Yapılışı Donatının tel ile bağlanması değişik şekillerde yapılmaktadır. Yarım bağlama, tam bağlama, yarım çapraz bağlama, tam çapraz bağlama ve köşede atkılı bağlama (Şekil 14).

Yarım bağlama

Yarım çapraz bağlama

Köşede atkılı tam bağlama

Tam bağlama 26

Tam çapraz bağlama

Şekil 14: Donatı bağlama çeşitleri

27

1.2.3. Pas Taşı Donatının beton içinde paslanmaması esastır. Bunun için donatının dışarıdan görünmesi önlenir. Bu ancak pas payı elde edilmesiyle olur. Beton dökülünce yerine göre donatı 1,5 – 2 cm içeride kalmalıdır. Eğer asit suyu etkili bir bölge ise bu 2,5 – 5 cm olarak düşünülmelidir. Pas payını en iyi pas taşı ile elde ederiz. Pas taşı kalıba yakın donatılara donatı ağırlına göre 50 – 100 cm ara ile takılır (Şekil 15 Resim 19).

pa sp ay ı(2 .5 )

Şekil 15: Pastaşı

Resim 19: Donatının kalıp tarafında pastaşı olmalıdır.

28

UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ İşlem Basamakları

Öneriler

¾ (20 / 20 / 200 cm hatıl içine 4 adet 12’ lik boyuna donatı, 20 cm aralıklı olarak da etriye kullanılacaktır.) ¾ 12’lik demirleri yerinde tebeşir ile işaretleyerek kesiniz. ¾ Demirci sehpası hazırlayarak iki boyuna donatıyı üstüne bırakınız. ¾ 1,5 cm paspayı hesabına göre etriye boyunu hesaplayınız. ¾ Etriyeleri kesiniz. ¾ Demir bükme ile etriyeleri hazırlayınız. ¾ Etriyeleri sehpa üstündeki donatılara geçiriniz. ¾ Sehpa üstündeki boyuna donatıları yan yana getirerek tebeşir ile 20 cm ara ile etriye yerlerini işaretleyiniz. ¾ İşaretli yerlerden etriyeleri bağlayınız. ¾ İki boyuna demirlere bağlanmış etriyeleri sehpa üstünde 180 derece çevirerek diğer boyuna donatıların bağlamasını yapınız. ¾ Kerpeteni kullanarak iki donatıyı tel ile bağlayınız. ¾ Kerpeten kullanarak kesişen donatıların bağlama öncesi tel ile boşluğunu alınız. ¾ Yarım bağlama yöntemini uygulayarak bağlama yapınız. ¾ Tam bağlama yöntemini uygulayarak bağlama yapınız. ¾ Yarım çapraz bağlama yöntemini uygulayarak bağlama yapınız. ¾ Tam çapraz bağlama yöntemini uygulayarak bağlama yapınız. ¾ Köşede atkılı tam bağlama yöntemi uygulayarak bağlama yapınız.

29

¾ Bu işlemler sırasında iş elbiseli, eldivenli, dikkatli ve düzenli olunuz. ¾ Bağlama telini işlem öncesi yeteri kadar hazır layınız. ¾ Bağlama öncesi bağlama telinin iki ucunu demir aralarında boşluk kalmayacak şekilde kendinize çekiniz. Boşluğu alınmış demirleri öğrendiğiniz yöntemlerle bağlayınız. ¾ Donatı üzerini her zaman yanınızda hazır olan tebeşirlerle işaretleyiniz. ¾ İş güvenliğinin önce geldiğini her işlem öncesi unutmayınız.

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME A- OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI) Aşağıdaki cümleleri doğru veya yanlış olarak değerlendiriniz. 1.

Donatı betonun içindeki demirdir.

2.

Betonun içindeki donatıyı pas payı gizlemektedir.

3.

Etriye ana donatıları sabitlemek için kullanılan enine donatıdır.

4.

Betonarme binaların taşıyıcı elamanların hepsinde donatı vardır.

5.

Kolonlarda donatı filiz boylar 40-50Ø uzunluğunda olmalıdır.

6.

Kesişen donatıları çapraz tek şekilde bağlamaya yarım bağlama denir.

7.

Pas payını pas taşları ile elde edebiliriz.

8.

Döşeme donatılarının tamamı yerinde bağlanır. Pilyeleri bağlama anında bükülür.

9.

Merdiven donatıları yerinde kirişli ve kirişsiz olarak bağlanır.

10.

Asit suyu etkisindeki bölgede pas payı 2,5 – 5 cm, bunun dışında 1,5 – 2 cm olarak bırakılır.

DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrar inceleyiniz. Tüm sorulara doğru cevap verdiyseniz diğer faaliyete geçiniz.

30

ÖĞRENME FAALİYETİ–2

AMAÇ Uygun ortam sağlandığında kolon, kiriş, döşeme, temel, perde duvar ve merdiven kalıbını proje üzerinden tanıyacaksınız. Donatı yerleştirildikten sonra hangi bağlamaların yapılacağını bileceksiniz.

ARAŞTIRMA Bu faaliyet öncesinde yapmanız gereken öncelikli araştırmalar şunlar olmalıdır: Bir inşaat alanında; ¾ ¾ ¾ ¾ ¾

Temel kalıbı, Perde duvar kalıbı, Kolon kalıbı, Kiriş-döşeme kalıbı, Merdiven kalıbı,

Hatıl ve lento kalıbı, yapım ve söküm işlemlerini gözlemlemelisiniz. Kalıba donatı yerleştirildikten sonra devam eden işlemleri, diğer betonarme elamana bağlama için yapılanları izlemelisiniz. Bu işlemleri yapan kişilerden ön bilgi almanız gerekir. Kazanmış olduğunuz bilgi ve deneyimleri arkadaş gurubunuz ile paylaşınız.

2. DONATIYI KALIBA YERLEŞTİRME 2.1. Betonarme Kalıplar 2.1.1. Tanımı Betonarme yapı elemanları projedeki ölçüsünde olmalıdır. Proje ölçülerinde olmasını kalıplar sağlar. Beton prizini alıncaya kadar kalıp betonarme elamanı tutar. Betonun ağırlığını kalıp taşır. Kalıp betonun ağırlığını taşıyabilecek sağlamlıkta olur. İçine donatı yerleştirilen taşıyıcı yapı elemanlarına kalıp yapılır. Sıralarsak; temel, kolon, döşeme, kiriş, merdiven, perde duvar ve betonarme çatılara kalıp yapılmalıdır.

31

2.1.2. Betonarme Kalıp Çeşitleri Betonarme kalıplar iki kısımdır. Birinci kısım betonarme elamanın yüzeyini elde ettiğimiz bölümdür. İkinci kısım kalıbı istenen yükseklikte tutan ve içindeki betonu prizini alıncaya kadar taşıyan iskeledir. Kullanılan malzemeye göre; ¾ Ahşap ¾ Metal ¾ Plastik ¾ Yapım yöntem ve tekniklerine göre; ¾ Klasik sistem: Az katlı binalarda kullanılır. Kaplama yüzeyler ahşap, iskele kısmı metal borulardan kullanılır (Resim 20).

Resim 20: Klasik sistem kalıp

32

¾

Çelik pano ve modüler sistem: Yüksek katlı olmayan yapımlarda kullanılır. Defalarca kullanılabilir (Resim 21,Resim 22).

Resim 21: Çelik panolar

Resim 22: Modüler kalıp iskelesi

¾

Tırmanır sistem: Daha çok perde kalıplarında kullanılır. Paneller 75 x 250 cm boyutlarında yukarı doğru inşa edilecek yapılarda kullanılır (Resim 23).

33

Resim 23: Klasik sistem kalıp

¾

Kayar sistem: Tek taraflı yüksekliği 240 cm, genişlikleri 2–4 m arasındaki panellerden oluşur (Resim 24).

Resim 24: Kayar sistem kalıp

34

¾

Tünel sistem: Seri, sağlam ve devamlı yapılacak olan inşaatlarda kullanılır (Resim 25).

Resim 25: Tünel kalıp sistem

35

¾

Kalıpsız sistem: Asmolen döşeme yapımında kullanılır (Resim 26).

Resim 26: Kalıpsız sistem

Bütün kalıp sistemlerinin kendi içinde iki bölümü vardır. Kalıp kaplaması; betonarme yapı elamanının yüzeyini elde etmemizi sağlar. Doğal tahta, suni tahta ve metal türündeki malzemelerden elde edilir. Kalıp iskelesi; yerine dökülmüş betonun ağırlığını beton prizini alıncaya kadar taşır. Beton prizini alıncaya kadar sulanır. Biz bu işleme kürleme deriz. Beton dayanımına ulaşınca kalıp iskelesi sökülür. Kalıp iskelesi dikme (ayarlı metal boru), kirişler, çapraz kuşaklar ve kamalardan meydana gelir. 36

2.1.3. Betonarme Kalıp Kullanıldığı Yerler 2.1.3.1. Temel Kalıpları Yapıyı temele oturtan en basit kalıplardır. Yükseklikleri ve görülen yüzleri azdır. Kalıp yapılırken önce görünen yan yüzeyler yapılır. Yan tahtaların üst ve altından açılmaları önlemek için destek kirişleri çakılır (Resim 27).

Resim 27: Temel kalıbı

2.1.3.2. Kolon Kalıpları Kare, dikdörtgen, çokgen ve daire kesitli olur. Kalıp yapımında kanatlar oluşturulur. Tahtalar birbirine çivi ile tutturulur. Kanatlar 50–100 cm aralıklarla kuşak takviye yapılır. Daire kesitli kolon kalıbı yapmak için yuvarlak kuşak kalıplara içten çıtalar çakılır (Resim 28).

Resim 28: Kolon kalıbı

37

2.1.3.3. Kiriş Kalıbı Kiriş kalıpları döşemelerle birlikte yapılır. Kiriş kalıpları üst başlıklı 10/10 cm kesitli dikmelerle desteklenir. Bu dikmeler arasında 100 cm mesafe olur. Kalıp yan tahtaları belli aralıklı klapalar ve destek kirişleri ile yerine çivi ile çakılır (Resim 29).

Resim 29: Kiriş kalıbı

2.1.3.4. Döşeme kalıpları Döşeme tahtaları ortalama 50 cm aralıklı ızgaraların üzerine çakılır. Izgaraların altında 100 cm ara ile 5/10 kirişlere oturtulur. Bu kirişler 100–150 cm aralıklı dikmeler ile taşınır. Payanda, çapraz, destek kalıbın diğer kullanılan elamanlarıdır. Döşeme asmolen yapılacaksa aralıklı ve aralıksız bloklar dizilir. Kalıp derinliği daha fazla tutulur. Döşeme kalıpları düz, kirişli, dişli ve mantar olmak üzere üç değişik şekilde yapılır (Şekil 16). IZGARA KİRİŞLERİ PAYANDA

KLAPA

DESTEK

DÖŞEME KAPLAMASI

ESAS KİRİŞ

ÇAPRAZ

DİKME

KUŞAK

KAMA

Şekil 16: Döşeme kalıbı

38

2.1.3.5. Perde Duvar Kalıpları Bina temel duvarlarında ve istinat duvarlarda perde duvar kalıbı yapılır. Tahta kaplaması yönüne dik 50–100 cm aralıklı 5/10 kuşaklara çivilenir. Kuşaklara dik 150 cm ara ile dikmeler çakılarak payanda ile desteklenir (Şekil 17 ve 18). KAPLAMA TAHTASI

DESTEK

KUŞAK DESTEK DİKMESİ YASTIK

GROBETON BLOKAJ

Şekil 17: Perde duvar kalıbı

39

Şekil 18: İstinat duvarı kalıbı

2.1.3.6. Lento Kalıpları Kapı ve pencere üst kısımları lento ile kapatılır. Bunun için dişli ya da düz kullanılan doğrama özelliğine göre lento kalıbı yapılır (Şekil 19,20).

Şekil 19: Lento kalıbı

40

Şekil 20: Lento kalıbı görünüşü

2.1.3.7. Hatıl Kalıbı Yükselen duvar üstüne tek parça yatay ve dikey olarak yapılır. Duvar kalınlığı kadar belli aralıklarla takozlar bırakılır ve bu takozlara tutturulan yan kanatlar üstten gergi teli ile gerdirilir. 2.1.3.8. Merdiven Kalıpları Alt döşemede bırakılan donatı filizleri merdiven donatılarına bağlanır. Döşeme ve kiriş kalıbı yapımında olduğu gibi merdiven altında aynı işlem merdiven eğimine göre yapılır. Eğimli yüzeye yükseklik ortalama 16 cm olacak şekilde rıht tahtası çakılır (Şekil 219.

GERGİ DESTEK KİRİŞİ

KENAR TAHTASI RIHT KLAPASI

KUŞAK

RIHT TAHTASI

DİKME

KİRİŞ TABAN KAP. TAHTASI

Şekil 21: Merdiven kalıbı

41

KAMA

2.2. Donatıyı Kalıba Yerleştirme Kuralları Donatılar kancaları yapıldıktan sonra kalıba yerleştirilir. Kalıp köşelerindeki donatılara pas taşı takılarak kalıba yerleştirilir. Temel donatıları yerleştirilmeden zemin kum ya da beton ile kaplanmalıdır. Temel donatıları bitirildikten sonra kolon filiz donatıları proje akslarına göre yerleştirilmelidir. Temelde perde duvar varsa onlarında filizleri yerleştirilir. Kolon ve perde duvarlar beraber yapıldığında donatıları da beraber yerleştirilir. Kolon donatıları kolon kalıbı açık bir kenarından yerleştirilir. Döşeme ve kiriş donatıları birlikte yapıldıkları için donatıları da birlikte yerleştirilir. Merdiven donatıları ile döşemelere bağlantıyı sağlayacak filizler zamanında bırakılmalıdır. Ya da döşeme, kiriş, merdiven kalıpları ve donatıları birlikte yerleştirilir. Döşemelerde köşe tablalarda şapo (ilave) donatı yerleştirilir. Donatıların tamamında 10ø cm boyunda kanca yapılır. Deprem çirozları 5–10 cm aralıkla yerleştirilir. Daralan kolonlardaki donatı, kiriş içine 12ø cm kadar bükülür. Aynı işlem boyuna donatının 1/6 dan fazla eğim ile bükülür. Etriye sıklaştırmaları kirişin her iki tarafında 2H kadarki bölgede 50 – 150 mm aralıkla yapılır. Kiriş donatıların kancaları 90º ve 12ø cm’ den fazla yapılır. Perde duvarların kritik yüksekliğince m²’ sinde 10 çiroz olmalıdır. Perde duvarların kritik yüksekliği dışında m²’ sinde 4 çiroz olmalıdır. Donatılarla ilgili diğer kurallar TS 500 ve deprem yönetmeliğinde açıklanmıştır.

2.3. Donatının Kalıba Yerleştirilmesi 2.3.1.Temel Donatısının Kalıba Yerleştirilmesi Kalıbı bitirilmiş temele donatı yerleştirilir. Temel esas donatılar her iki yönde kalıp içinde yerleştirilir. Donatıların kesiştiği her yer tel ile bağlanır. Uygulanacak olan temel çeşidine göre donatılar yerinde ya da önceden hazırlanır. Yerine yerleştirirken pilyelerin proje ölçüsünde olmasına çok dikkat edilir. Temel donatıları yerleştirildikten sonra kolon filiz donatıları yerleştirilir (Resim 30).

42

Resim 30: Temel kalıbına donatı yerleşimi

2.3.2. Betonarme Perde Duvar Donatısının Kalıba Yerleştirilmesi Betonarme perde duvarlar temelde, asansör çevresi ya da tünel kalıp sistemlerinde uygulanır. Perde duvarlardaki donatılar yatay ve dikey olarak bütün kesişmeler tel ile bağlanır. Kalıbın bir tarafı bitirildikten sonra donatı yerleştirilir. Donatılar dışarıda ya da yerinde hazırlanabilir (Resim 31).

Resim 31: Perde duvar tel bağlama

2.3.3. Kolon Donatısının Kalıba Yerleştirilmesi Kolon kalıbının üç kenarı bitirilir. Bir kenarı açık kolon kalıpları donatı içine yerleştirildikten sonra kapatılır. Donatılar dışarıda hazırlanır. Kalıbın geniş tarafından yerleştirilen donatılar alttaki filizlere bağlanır. Köşe donatılarına pas taşı takılır (Resim 32).

43

Resim 32: Kalıp içinde kolon donatısı

2.3.4. Kiriş-Döşeme Donatısını Kalıba Yerleştirme Kalıp yapıldıktan sonra önce kiriş donatıları yerleştirilir. Kiriş donatıları dışarıda hazırlandıktan sonra yerine yerleştirilir. Kiriş donatıları kolon filizleri üstüne bağlanır. Döşeme donatıları kiriş donatıları üstünde yerleştirilir. Merdiven donatıları döşeme bağlantıları ile birlikte yerleştirilir (Resim 33).

44

Resim 33: Kalıp içinde kiriş ve donatı kalıbı

2.3.5. Merdiven Donatısını Kalıba Yerleştirme Merdiven kalıbı bitirildikten sonra donatıları yerleştirilir. Donatı merdiven başlama ve bitişindeki döşemelerin donatısına bağlanır. Merdivenin bütün donatıları kalıp içinde yerleştirilerek bağlanır (Resim 34).

Resim 34: Kalıp içinde sahanlık donatıları

45

UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ

¾ ¾ ¾ ¾ ¾ ¾ ¾ ¾ ¾ ¾

İşlem Basamakları Temel, kolon, kiriş, döşeme, merdiven ve perde duvar kalıplarını proje üzerinde seçiniz. Temel kalıbı içinde donatısını bağlayınız. Kolon donatısını kalıba yerleştiriniz. Kiriş ve döşeme kalıbına donatıları yerleştiriniz. Merdiven kalıbı içinde donatıları bağlayınız. Perde duvar kalıbı içine donatılarını yerleştiriniz. Döşeme donatılarının pilyelerini demir düzeltme anahtarı ile kırınız. Kenetleme boyunu 40ø cm’ den fazla uygulayınız. Deprem çirozlarını yerinde bağlayınız. İlave (şapo) donatılarını yerlerinde kullanınız.

46

¾ ¾ ¾ ¾

Öneriler Bu işlemleri yaparken iş önlüğü, eldiven, baret ve tabanı kalın bir ayakkabı kullanınız. Ucu keskin iyi bir demirci kerpeteni kullanınız. Donatıları yerleştirirken pas payı için pas taşını doğru kullanınız. Bağlama yaptığınız donatıları, boşluklarını aldıktan sonra bağlayınız.

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME A- OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI) Aşağıdaki cümleleri doğru ve ya yanlış olarak değerlendiriniz. 1.

Temel donatıları, kalıbı içinde ve kancaları içe dönük olarak bağlanmalıdır.

2.

Temel içine yerleştirilen kolon filizleri en az 10ø cm olmalıdır.

3.

Kolonlar sıklaştırma yerlerinde en az 5 cm yapılır.

4.

Kolon içinde deprem çirozları 50 cm ara ile yerleştirilir.

5.

Kiriş donatılarının kenetlenme ve kolon ile bağlantı yerleri kalıp içinde yapılır.

6.

Döşemedeki donatılar bir düz, bir pilye sıralı olarak bağlanır.

7.

Merdiven donatıları başlama ve çıkış hattı sonunda her zaman sahanlık döşemelerine bağlanır.

8.

Perde duvar kalıpları 150 cm arayla dikme çakılarak payanda ile desteklenir.

9.

Kiriş ve döşemelerin donatıları beraber bağlanmaz.

10.

Kirişlerin sıklaştırma bölgesi 2H her iki tarafta 5–15 cm arasında sıklaştırma olarak uygulanır.

DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrar inceleyiniz. Tüm sorulara doğru cevap verdiyseniz diğer faaliyete geçiniz.

47

ÖĞRENME FAALİYETİ–3 ÖĞRENME FAALİYETİ–3 AMAÇ Uygun ortam sağlandığında kerpeten kullanarak; temel donatılarına kolon donatılarını bağlama, kolon donatılarına kiriş donatılarını bağlama, kiriş donatılarına döşeme donatılarını bağlama, merdiven donatılarını döşeme ve kiriş donatılara bağlama işlemlerini ve bunların işlem sıralarını yapabileceksiniz.

ARAŞTIRMA Bu faaliyet öncesinde yapmanız gereken öncelikli araştırmalar şunlar olmalıdır: Temel kalıbı bitirilmiş bir inşaatta beton dökümüne kadar olan aşamaları gözlemleyiniz. Temelden yükselen perde, duvar ve kolon filizlerini, kolon ve perde duvar donatılarının yapılışı ve bağlanışını gözlemleyiniz. Kolon donatılarına kiriş donatılarının bağlanışını gözlemleyiniz. Kiriş donatılarını döşemelere bağlayan demirci işcilerini gözlemleyiniz. Aynı şekilde merdiven kalıbı üzerine donatı bağlayan işcileri gözlemleyiniz. Kazanmış olduğunuz bilgi ve deneyimleri arkadaş gurubunuz ile paylaşınız. Öğrenci betonarme yapı elamanları için donatıları hazırlar. Bunun için temel çeşitlerini ve içindeki donatıları bilecektir. Kolon içindeki donatıları bilir. Kiriş içindeki donatıları bilir. Döşeme içindeki donatıları bilir. Merdiven ve perde duvar içindeki donatıları bilir. Bu donatıları proje üzerinden gösterebileceksiniz. Kalıp dışında donatı hazırlayabilecek, kalıp üzerinde donatıları bağlayacaksınız. Bunun için tel ile bağlama çeşitlerini uygulayacaksınız. Araştırma bölümünde yapılması gereken gözlemi yaparak beceri kazanacaktır.

3.DONATIYI BAĞLAMA 3.1. Temel–Kolon Bağlantıları Betonarme temellerin içindeki donatılar dışarıda hazırlanır. Bunun için tabanı kalın bir ayakkabı, demirci kerpeteni, eldiven, tebeşir, demirci makası kullanılmalıdır. Temel düz donatıları ölçüsünde kesilip yerinde tel ile bağlanır. Temel projesinden temele ait pilye ve etriyeler yerinde bağlanamadığı zaman dışarıda bağlanarak sonradan yerine yerleştirilir. Yerleştirme işleminde mutlaka pastaşı kullanılmalıdır. Temel donatısı bitirilince kolon için hazırlanan filizler bağlanır. Perde duvar varsa onlar içinde filiz donatılar en az 40ø boyunda bağlanır.

48

Resim 35: Temelde kolonları bağlayacak kolon filizleri

3.2. Kolon-Kiriş Bağlantıları Betonarme kolonların içindeki donatılar dışarıda hazırlanır. Bunun için tabanı kalın bir ayakkabı, demirci kerpedeni, eldiven, tebeşir, demirci makası kullanılır. Kolon esas donatıları ve etriyeleri ölçüsünde kesilip demirci sehpasında hazırlanır. Kolon donatıları temelden gelen kolon filizlerine bağlanır. Yerine yerleştirildikten sonra doğru bir paspayı için pas taşı kullanılır. Kiriş donatılarındaki esas demir, montaj demir, pilye ve etriyeler dışarıda kesilip sehpada hazırlanır. Demirci sehpasında donatılar bağlanır. Sonradan kalıbına yerleştirilir. Devam eden kirişlerde pilyeler diğer kirişe devam ettirildikten sonra etriyesi bağlanır (Resim36).

Resim 36: Kolon ile kiriş bağlantı yeri

49

3.3. Kiriş Döşeme Bağlantıları Kiriş donatılarına döşemeden gelen donatılar bağlanır. Bütün donatılar döşeme üzerinde hazırlanır. Döşemelerden gelen düz donatılar kiriş içinde döşeme kalınlığının altında olacak şekilde bağlanır. Düz donatılar döşemenin her iki yönünde bağlanır. Döşeme düz donatıları aralarında pilye olmalıdır. Pilye donatıları 45º ve projedeki yerinden kıvrılır. Kıvrılmalar demir düzeltme anahtarı ile yapılır. Pilye donatıları kenarlardan ve komşu döşemelere üstten devam eder. Her iki yönde donatılar kesiştikleri yerlerden tel ile bağlanır. Döşeme kenarlarındaki kirişlere tel ile bağlama yapılır (Resim 37).

Resim 37: Kiriş ile döşeme donatılarının bağlanması

3.4. Merdiven Döşeme Kiriş Bağlantıları Döşeme kiriş bağlantılarından bir tanesi de merdiven sahanlığıdır. Sahanlık döşemesi (kiriş döşemedeki bağlantı ile) yapıldıktan sonra merdiven kollarının donatıları buralara bağlanır. Merdiven düz ve pilye donatıları sahanlığın bağlı olduğu kirişe bağlanır (Resim 38).

Resim 38: Klasik sistem kalıp

50

UYGULAMAUYU FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ İşlem Basamakları ¾ ¾ ¾ ¾ ¾ ¾ ¾ ¾ ¾ ¾ ¾ ¾ ¾

¾ ¾ ¾ ¾ ¾

Öneriler

Temel donatılarını hazırlayınız. Temel donatılarını bağlayınız. Temel pilyelerini kıvırınız ve bağlayınız. Temel içine kolon filizlerini hazırlayınız ve bağlayınız. Kolon donatılarını hazırlayınız. Kolon etriyelerini sıklaştırmalara dikkat ederek bağlayınız. Kolon filizlerine kolon donatılarını bağlayınız. Kiriş esas, montaj, pilye ve etriyelerini hazırlayınız. Kiriş donatılarını bağlayınız. Kiriş donatılarını kolon donatılarına kalıp içinde bağlayınız. Döşeme donatılarını hazırlayınız. Döşeme donatıları bir düz bir pilye olacak şekilde sıralayınız. Döşeme düz donatılarını kesişme yerlerinde tel ile bağlayınız. Döşeme pilyelerinin demir düzeltme anahtarı ile kıvrılmasından sonra altta kalan yerler kesiştikleri yerlerden bağlanır. Pilyelerin üstte kalanları kiriş ve diğer döşeme üst donatıları ile bağlanır. Merdiven donatılarını hazırlayınız. Döşemeden merdiven için bırakılan filizlere donatıları bağlayınız. Çift yönlü donatıları kesiştikleri yerlerden bağlayınız. Merdiven kolu için kiriş donatısı varsa merdiven donatılarını buna bağlayınız. Yoksa merdiven sahanlığına ve ona bağlı kirişe bağlama işlemini yapınız.

51

¾ Elbise ayakkabı ve eldiveni yapacağınız işe uygun seçmelisiniz. ¾ Kullanacağınız kerpeden ve demirci makası keskin olmalıdır. ¾ Donatı ara ölçüleri projesine uygun olmalıdır. ¾ Kıvırmaları demir düzeltme anahtarı ile yapmalısınız. ¾ Donatıları tel ile bağlamadan önce iki donatı arasındaki boşluğu almalı ve sonra teli kıvırmalısınız. ¾ Perde ve kolon donatılarında çiroz kullanmalısınız. ¾ Donatıların birbirine değdiği yerlerde tel ile bağlamayı ihmal etmemelisiniz. ¾ Bütün donatıları pas taşı ile eşit pas payında olmasını sağlamalısınız.

ÖLÇME DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE VE DEĞERLENDİRME A- OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI) Aşağıdaki soruların cevaplarını çoktan seçme, doğru ve yanlış olarak değerlendiriniz. 1.

‘‘Beton ile donatı arasına …………………..denir.’’ Cümlesinde boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi gelmelidir? A) Aderans B) Pas taşı C) Pas payı D) Rötre

2.

‘‘Temel üstüne yük …………………………gelir.’’ Cümlesinde boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi gelmelidir. A) Kolondan B) Kirişten C)Döşemeden D)Perdeden

3.

‘‘Pilye…………………, …………………ve ……………………….bulunur.’’ Cümlesinde boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi gelmelidir. A)Kolon, Kiriş, temelde C)Kiriş ve döşemede

4.

Pas taşı nereye bırakılır? A)Temelde B)Merdiven

B)Temel, kolon ve döşemede D)Temel, merdiven ve kirişte C)Kalıp etriye arasına

D)Kalıba en yakın yere

5.

Etriye sıklaştırması döşemelerde yapılır.

6.

Kolonlarda pilye yapılmaz.

7.

Döşeme donatıları alttan ve üstten olmak üzere bir düz ve bir pilye olarak bağlanır.

8.

Temelde pilye yapılmaz.

9.

Döşemede çiroz donatı kullanılır.

10.

Kolonlarda ve perde duvarlarda çiroz kullanılır.

DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrar inceleyiniz. Tüm sorulara doğru cevap verdiyseniz diğer faaliyete geçiniz.

52

MODÜL DEĞERLENDİRME MODÜL DEĞERLENDİRME PERFORMANS TESTİ (YETERLİK ÖLÇME) Modül ile kazandığınız yeterliği aşağıdaki kıstaslara göre değerlendiriniz. DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ ¾ Donatı sehpalarını hazırlama

Evet

Hayır

¾ Donatı sehpasını doğru kullandınız mı? ¾ Donatı kıvırma kolunu kullandınız mı? ¾ Donatı çeşitlerini seçebildiniz mi? ¾ Nervürlü, düğümlü, burulmalı ve halat çelikleri ayırabiliyor musunuz? ¾ Donatı çeliğinin yüzeyine nervür niçin yapılır? Biliyor musunuz? ¾ Donatı bağlama çeşitlerinden farklı üç tanesini yapabiliyor musunuz? ¾ Aynı bağlama çeşidinin kullanılmasının sakıncalarını biliyor musunuz? ¾ Pas taşını doğru yerde kullandınız mı? ¾ Betonarme kalıplara donatıyı yerleştirip bağladınız mı? ¾ Temel donatısını doğru yerleştirip bağladınız mı? ¾ Kolon donatısını doğru yerleştirip bağladınız mı? ¾ Perde duvar donatısını doğru bağladınız mı? ¾ Kiriş donatılarını doğru bağlayabiliyormu sunuz? ¾ Döşeme donatılarını doğru yerleştirip bağlayabiliyor musunuz? ¾ Merdiven donatılarını, yerleştirip doğru olarak bağlayabiliyor musunuz? ¾ Betonarme elamanların birbirine bağlanmasını uyguladınızmı? ¾ Temel donatı filizlerine kolon donatılarını bağladınızmı? ¾ Kolon filizlerine kiriş donatılarını doğru bağladınız mı? ¾ Kiriş donatılarıyla beraber döşeme donatılarını doğru bağlayabiliyor musunuz? ¾ Merdiven donatılarını, bağlanacağı mesnetlere doğru olarak yerleştirip bağlayabiliyor musunuz?

DEĞERLENDİRME Yaptığınız değerlendirme sonucunda eksikleriniz varsa öğrenme faaliyetlerini tekrarlayınız. Modülü tamamladınız, tebrik ederiz. Öğretmeniniz size çeşitli ölçme araçları uygulayacaktır. Öğretmeninizle iletişime geçiniz. 53

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI ÖĞRENME FAALİYETİ–1 CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

D D D D D D D D D D

ÖĞRENME FAALİYETİ–2 CEVAP ANAHTARI 1 D 2 Y 3 D 4 Y 5 D 6 D 7 D 8 D 9 Y 10 D ÖĞRENME FAALİYETİ–3 CEVAP ANAHTARI 1 C 2 A 3 D 4 D 5 Y 6 D 7 D 8 Y 9 Y 10 D

54

KAYNAKÇA KAYNAKÇA ¾

OYMAEL Sabit Doç. Dr, Yapı bilgisi cilt I-II, M.E. B. İstanbul, 2003

¾

ÖKSÜZOĞLU Halim, Ümit YEGÜL, Köksal ÖZCAN, Nazım DÜNDAR, Naim YAMAN, yapıcılık iş ve İşlem Yaprakları, 1979

¾

TAYMAZ Haydar, Yapı Bilgisi Cilt III, M:E:B. İstanbul, 2001

¾

ARUNTAŞ, H. Yılmaz, Yapı Teknolojisi Ders Notları, GÜTEF, Ankara, 2003

¾

T.S. 500 TSE Ankara 2001

55