Medjunarodno pravo

MEĐUNARODNO POSLOVNO PRAVO - OPŠTI DIO -

2014.

1. Pojam i predmet međunarodnog poslovnog prava*

Pojam MPP je grana prava u kojoj se izučavaju pravila za regulisanje međunarodnih poslovnih odnosa kojima se ostvaruje promet imovinskih vrednosti između subjekata koji pripadaju različitim suverenitetima. Ove odnose uspostavljaju kroz konkretne međunarodne poslovne transakcije subjekti kojima je priznato svojstvo trgovca ili privrednika čija se sedišta nalaze na teritorijama različitih država. Ukupnost odnosa koji nastaju prilikom zasnivanja i izvršavanja takvih međunarodnih transakcija, može se označiti kao međunarodno poslovanje. Otuda se skup pravnih i drugih pravila kojima je regulisano njihovo odvijanje, označava kao međunarodno poslovno pravo. Najznačajniji deo međunarodnih poslovnih odnosa čine poslovi kojima se neposredno vrši razmena imovinskih vrednost prometom robe ili pružanjem usluga. Pošto se ovi poslovi vrše zaključivanjem i ispunjavanjem odgovarajućih ugovora, samim tim osnovnu sadržinu MPP- a čine propisi koji regulišu različitre vrste ugovora o međunarodnoj prodaji robe i ugovori o pružanju usluga. Neke usluge su samostalne i nezavisne od prodaje robe, a neke usluge imaju funkciju lakšeg i bržeg obavljanja prometa robe i njihovo pružanje može prethoditi zaključivanju ugovora o prodaji ili pratiti njegovo izvršenje. Pružanje i jednih i drugih usluga u pravnom smislu pretpostavlja postojanje posebnih pravnih poslova. Primeri poslova pružanja usluga: usluge špedicije, međunarodnog prevoza, osiguranja, poslovi kreditiranja ili finansiraja, poslovii osiguranja investicija, prenos prava intelektualne svojine... STO organizacija usvojila opšta pravila prometa usluga. Deo MPP-a u kome se izučavaju navedeni ugovori označava se kao međunarodno trgovinsko pravo i čine njegov posebni deo. Posebnom delu prethodi opšti deo MPP-a koji čine pravila kojima se regulišu subjekti i pravni položaj učesnika u međunarodnim transakcijama. Pravila kojima se uređuju pitanja ko može biti učesnik u međnarodnim poslovnim transakcijama i pod kojim uslovim se odvija međunarodni promet robe i usluga, čini tzv. statusni deo MPP-a i označava se kao međunarodno ekonomsko pravo. Predmet Uobičajeno je shvatanje da predmet svake grane prava čini onaj deo društvenih odnosa koji ona normativno uređuje. => Predmet MPP-a čine međunarodni poslovni odnosi, tj. odnosi u međunarodnoj razmeni robe i usluga. Sadržinu međunarodnih poslovnih odnosa čine međunarodne poslovne transakcije koje su uobličene u konkretnim pravnim poslovima. To su pre svega, pravni poslovi imovinskog karaktera čija povreda povlači naknadu štete kao imovinsku sankciju. (Privatnopavni odnosi u kojima ugovorne strane nastupaju na osnovu autonomije volje, čak i kada su nosioci javne vlasti, tj suvereniteta) Predmet MPP-a karakteriše „funkcionalna i suštinska veza sa kogentnim režimom ekonomskih odnosa sa inostranstvom“, što podrazumeva obavezu subjekata da prilikom zaključivanja i ispunjenja međunarodnih poslova, poštuju prinudno pravne propise koji čine ne samo domaći režim spoljne trgovine, već i pravila koja su prihvaćena u međunarodnoj trgovini. Predmet nauke MPP-a čine pravna i druga pravila kojima su regulisani međunarodni poslovni odnosi. 1.

Pojam i predmet medjunarodnog poslovnog (privrednog, ekonomskog) prava*

Pojam: Ideja o izdvajanju odredjenih pravnih normi u posebnu pravnu disciplinu koja je oznacena kao medjunarodno ekonomsko pravo potice iz Njemacke teorije. Prvi koji je ovu idejupotpunije razradio je ukrajinski profesor Vladimir Koreckij. Konstatujuci da se normama postojecih grana prava ne mogu na pravi nacin regulisati odnosi koji postoje izmedju privreda razlicitih zemalja, Koreckij je predlozio da se uvede nova pravna disciplina pod nazivom medjunarodno privredno pravo. Medjunarodno privredno pravo je zamisljeno kao nova pravna disciplina koja ce regulisti svijetske privredne odnose. Norme koje regulisu ove odnose su rasute u drugim granama kao sto su: - medjunarodno privatno pravo - medj.javno pravo - gradjansko, trgovacko ... Predmet: Predmet medj.ekonomskog prava cine medjunarodni ekonomski odnosi. Prema subjektima izmedju kojih se zasnivaju, dijele se na medjudrzavne i gradjansko pravne odnose. Pod medjudrzavnim odnosima se podrazumjevaju odnosi izmedju drzava kao subjekata javnog prava i medjusobni odnosi drzava i medjunarodnih organizacija. Pod gradjansko pravnim odnosima se podrazumjevaju odnosi zasnovani izmedju privatno pravnih lica, organizacija i gradjana iz razlicitih drzava Razlika izmedju ove dvije vrste odnosa jeste u karakteru i u vrsti sankcija u slucaju njihove povrede. Prema karakteru, prvi su javno pravne prirode, dok su drugi privatno pravne prirode. Povreda medj.ekonomskih ugovara povlaci

medjunarodno pravnu odgovornost drzava dok povreda gradjansko pravnih sporazuma povlaci imovinsku odgovornost njegovih ucesnika Medjunarodno poslovno pravo ili medjunarodno privredno pravo U Njemackoj pravnoj teoriji drzava odredjuje pravila rukovodjenja privredom, kako unutrasnjim tako i medjudrzavnim odnosima. Predmet takvog skupa pravila je drzavno usmjeravanje privrede putem planiranja, prinude i podsticanja. Otuda se privredno pravo sastoji iz dijelova ustavnog, upravnog i gradjanskog prava kao i komunitarnog prava. Pod uticajem ovih gledista o sadrzini unutrasnjeg privrednog prava razvijeno je i shvatanje medj.privrednog prava. Medjunarodno privredno pravo je def.kao grana medjunarodno javnog prava ciji se propisi nalaze u oblasti gdje se ukrstaju medj.javno i medj.privatno pravo. U engleskoj teoriji su pod ekonomskim ili privrednim pravom shvacena pravna pravila kojima je regulisan uticaj drzave na trgovacke poslove, industriju i finansije U francuskoj teoriji preovladava shvatanje prema kome se pod pojmom Droit international ecomics podrazumjeva disciplina medj.javnog prava koja regulise ekonomske odnose izmedju drzava Imamo: Uze shvatanje : u medj.ekonomsko pravo spadaju samo norme koje stvaraju subjekti medj.javnog prava, ali ne i norme unutrasnjeg prava i medj.privatnog prava. U tom smislu se medj.ekonomsko pravo definise kao ukupnost medj.javno pravnih normi koje se direktno ili indirektno zasnivaju na medjunarodnim ugovorima kojima se regulisu privredni odnosi cije se dejstvo prostire izvan jedne drzave. Tu spadaju multilateralni i bileteralni ugovori. Sire shvatanje: Medj.ekonomsko pravo obuhvata pored medj,javno pravnih normi i unutrsanje propise kojima se regulise ponasanje subjekata koji ucestvuju u privrednom prometu cije se dejstvo prostire izvan granica jednog suveriniteta. Pod normama unutrasnjeg prava podrazumjevaju se dvije vrste normi: Norme kojima se regulise odnos drzave prema drugim drzavama i medjunarodnim organizacijama i onos drzave prema domacim privrednim subjektima. Medjunarodno trgovacko pravo kao posebni dio medjunarodnog poslovnog prava Pravo medjunarodne trgovine je definisano kao skup pravila kojima se uredjuju trgovacki odnosi privatno pravne prirode, a koji ukljucuju razlicite drzave. Tako odredjeno medjunarodno trgovacko pravo cine pravila kojima se regulisu slijedece oblasti: - medj.prodaja ( zakljucivanje ugovora, ugovor o zastupanju i ugovori o iskljucivoj prodaji) - vrijedonosni papiri i dokumentarni akreditiv - propisi o poslovanju u medjunarodnoj trgovini - osiguranje - prevoz pomorskim, vazdusnim, zeleznickim, drumskim i unutrsnjim vodama - pravo industrijske svojine, autorsko pravo i trgvacka arbitraza Iz tako odredjenog prometa su izricito iskljuceni javno pravni medj.trgovacki odnosi kao sto su poslovi drzave kada u vrsenju suverene vlasti uredjuju trgovinske poslovanje na domacoj teritoriji ili kada to cini zakljucivanjem bileteralnih ili multilateralnih ugovora kao sto su ugovori o osnivanju: GATTA, EEZ, MMF, SVIJETSKE BANKE, STO U medj.trgovacko pravo ne spadaju medj.robni sporazumi ili medj.robni aranzmani, dok su pojmom obuhvaceni medj.privatno pravni ugovori koje zakljucuje drzava ili druga javna tijela sa ostalim subjektima..tzv javni ugovori! Ovakav skup pravila medj.trgovackog ili pravo medj.trgovine najcesce je izucavan kao poseban deo Sistem medjunarodnog poslovnog prava Koncepcija - Pod sistemom medj.poslovnog prava se podrazumjeva nacin sistematizacije normi i nacin izlaganja pitanja koja su obuhvacena njegovim predmetom. Predmet medj.poslovnog prava cine medj.poslovni odnosi, dok predmet nauke medj.poslovnog prava cini ukupnost pravnih i drugih pravila kojim je regulisan tako odrijedjen predmet Norme u kojima su sadrzana ova pravila su razlicitog porekla i imaju siru ili uzu primenu jer izrazavaju ili opste principe ili posebna pravila. Zadatak nauke medj.poslovnog prava je da sva pravila koja su sadrzana u razlicitim izvorima grupise i izloze po odredjenim ustaljenim ili u udzbenicima prihvacenim pravilima. S obzirom da ova pravila poticu iz razlicitih izvora njihovo objedinjavanje i zajednicko izlaganje podrazumjeva postojanje sisitema medj.poslovnog prava Medj.poslovno pravo se sastoji iz 2 dijela:  Opsti deo - izucavaju se pitanja koji imaju opsti znacaj za sve medj.poslovene odnose i od intersa su za sve subjekte koji ucestvuju u medj.privrednim odnosima. Takva pravila imaju opsti znacaj i odnose se na sve subjekte medj.poslovnog prava  Posebni deo - se izlazu norme i pravila kojima su regulisani poslovi medj.prometa roba i usluga. Npr pravila koja se odnose na transport robe, pravila za medj.prodaju.... 2. Odnos medjunarodnog poslovnog (privrednog)prava sa srodnim disciplinama

Odnos prema: A) Granama unutrašnjeg prava: 1) MPoP i poslovno(privredno) pravo Posto se medj.trgovacke transkacije zasnivaju i izvrsavaju na teritorijama konkretnih drzava, odnosno na podrucju pravnog suveriniteta konkretne drzave, to se domacim propisima na imperativni nacin odredjuju ili uslovi i okvirvi za zasnivanje spoljnotrgovinskih poslova ili se na dispozitivni nacin ucesnicima pomaze u regulisanju medjusobnih odnosa. U pojam domaceg javnog poretka ulaze i norme drugih domacih grana prava, kao sto su:ustavno, upravno ili finanskijsko pravo. Kad je rijec o privrednom poslovnom pravu, na jedinstven nacin je regulisano pitanje subjekta unutrasnjeg i spoljnotrgovinskog poslovanja, osnivanja i poslovanja. Ovi propisi se primjenjuju kao zajednicki i u unutrasnjim i u medjunarodnom poslovnom pravu i prema teritorijalnom principu. U onom obimu u kome imperativne propise domaceg zakonodavstva moraju postovati i domaci i strani subjekti u obavljanju spoljnotrgovinskog poslovanja medj.poslovno pravo pozajmljuje propise domaceg unutrasnjeg, pre svega privrednog prava MPoP se oslanja na domaće propise poslovnog prava I to često jer se medj. ugovori i transakcije na kraju realizuju na teritorijama konkretnkih država. Takodje MPoP mora poštovati odredjene domaće imperativne norme poput onih kojima se regulišu carine, devizno poslovanje i td.

2) MPoP i obligaciono pravo Slicnosti postoje u onome dijelu medj.poslovnog prava koje je oznaceno kao medj.ugovorno ili medj.trgovinsko pravo. Posto nisu svi ugovori medj.poslovnog prava regulisani posebnim medjunarodnim pravilima na takve poslove se primjenjuju pravila domaceg privrednog prava, a u nedostatku njih pravila unutrasnjeg obligacionog prava. Propisi obligacionog prava ce se primjenjivati i kod tumacenja pojedinih izraza u medjunarodnim izvorima Obligaciono pravo predstvalja leh generalis za medj.poslovno pravo . S obzirom na sve izrazeniju tendenciju smanjivanja razlika u regulisanju ponasanja subjekata gradjanskog i privrednog prava u poslovima koji spadaju u predmet medj.poslovnog prava to ce se pravila ovih zasebnih grana prava sve vise uskladjivati. Izmedju MPoP-a I obligacionog prava sličnost se javlja u posebnom delu MPoP-a – kod M. trgovinskog prava jer neke ugovore MPoP-a regulišu obligacione nome domaćeg prava. 3) MPoP i upravno pravo Izmedju pravila upravnog prava i pravila medjunarodnog poslovnog prava postoje slicnosti i razlike. Slicnosti izmedju medj.poslovnog prava i domaceg upravnog prava postoji posebno u onom dijelu medj.poslovnog prava koji je oznacen kao statusni dio, tj. kao medj.ekonomsko pravo. Posto je za zasnivanje i izvrsenje spoljnotrogovinskih poslova zainteresovana svaka drzava, to drzave nizom administrativnih propisa odredjuju opste uslove i za poslovanje domacih subjekata sa inostranstvom i za poslovanje stranih lica na domacoj teritoriji. Tu se pre svega misli na administrativne formalnosti kojih se moraju pridrzavati svi subjekti kod zakljucivanja i izvrsavanja spoljnotrgovinskih poslova. Tako sve drzave u vecoj ili manjoj mjeri upravnim propisima odredjuju rezim izvoza i uvoza, ne samo evidentiranja robe na odredjene rezime vec i propisivanjem obaveze prijavljivanja zakljucenih spoljnotrgovinskih poslova! u slucaju povrede ovih pravila kao i u slucaju kad jedna strana nije zadovoljna odlukom upravnih organa, postupak je regulisan ili u konkretnom propisu ili se primjenjuju opsta pravila upravnog prava. Izmedju MPoP-a i upravnog prava sličnost se javlja u posebnom delu MPoP-a – kod M. ekonomskog prava u polju koje ono reguliše.

B) Granama medjunarodnog prava 1) MPoP i M: Privatno Pravo Izmedju medj.poslovnog i medj.privatnog prava postoje brojne slicnosti i razlike. Slicnosti postoje u pogledu predmeta i izvora. Ako se medj.privatno pravo definise kao unutrasnja grana prava koje regulise odnose gradjanskog i trgovinskog prava sa inostranim elementom, onda izmedju ove dvije grane postoji dijelemicno preklapanje u predmetu u onom dijelu u kome privredno pravni odnosi sa elementom instranosti cini deo gradjansko pravnih odnosa. U tom smislu medj.privatno pravo ima siri predmet regulisanja od medj.poslovnog prava. I kod medj.privrednih poslova element inostranosti moze postojati u subjektu, objektu i u pravima i obavezama. Otuda se za kvalifikaciju nekog posla i u medj.privatnom i u medj.poslovnom pravu primjenjuju ista pravila. Dalja slicnost je rezultat postojanja i koristenja zajednickih izvora prava. Obe grane imaju medjunarodne i unutrasnje izvore: medj.konvencije, obicaje i unutrasnje propise. U onom dijelu u kome se preklapaju njihovi predmeti u obe grane se koriste isti izvori kao npr Konvencija UN o ugovorima o medj.prodaji robe ili Konvencija o meradavnom pravu koje se primjenjuje na ugovore o medj.prodaji robe. Slicnosti postoje i u dijelu medj.privatnog prava koji je posvecen pravima stranaca jer su ovim pravilima postavljeni opsti okviri nastupanja stranaca na domacoj teritorijii pa i u slucaju kada oni zasnivaju poslovne odnose Sličnosti: u predmetu (preklapa se) i izvorima (zajednički izvori kako medjunarodni tako i unutrašnji) Razlike: u prirodi norma kojima regulišu svoje oblastii. Kod MPP-a koliziona (svima nam dobro poznata) a kod MpoP-a obrnuta situacija

2) MPoP i M. Javno Pravo Prve ideje o izdvajanju medj.privrednog prava kao posebne pravne discipline javile u okviru doktorine o medj.javnom pravu. Zbog ocigledne povezanosti onog dijela medjunarodnog poslovnog prava koji je oznacen kao medj.ekonomsko pravo cini deo medj.javnog prava. Ovakav stav nalazi uporiste, pre svega u cinjenici da se u obe grane prava kao zajednicki subjekti javljaju drzave i pojedine medj.organizacije. U prilog povezanosti ove dvije grane prava navodi se i cinjenica da uspostavljaju medj.privredih odnosa po pravilu prethode vec uspostavljeni politicki odnosi izmedju razlicitih suveriniteta. Naime bileteralnim i multilateralnim konvencijama izmedju drzava i medj.organizacija se odredjuju opsti okviri za pravno regulisanje medj.privrednih odnosa, te u tom smislu medj.javno pravo predstavlja izvorno pravo i za medj.poslovno pravo. Razlike: Svatanje je isuvise usko jer se medj.privredni odnosi u najvecem broju zasnivaju i realizuju izmedju privrednih preduzeca - na mikro nivou, a tek u manjem broju i sporadinco izmedju drzava ili izmedju drzava i privatnih subjekata I kada su u pitanju subjekti izmedju ove dvije grane prava postoje razlike. U medj.javnom pravu drzava je osnovni subjekat medj.politickih odnosa dok je u medj.poslovnom pravu zadatak drzave da kreira makro ekonomske uslove. Mnogi teoretičari zapravo smatraju da je MPoP samo grana MJP zbog sličnosti u subjektima i izvorima. 4. Izvori Međunarodnog poslovnog prava

Uopšte Izvori MPP-a se mogu posmatrati u materijalnom i formalnom smislu. Karakteristika izvora MPP-a u materijalnom smislu, međunarodnog karaktera, je što se u odnosu na izvore unutrašnjih grana prava teže mogu izdvojiti oni društveni činioci ili snage čija je volja bila od presudnog značaja za njihovo stvaranje. Osnovne pokretače stvaranja ovih pravila trebalo bi tražiti u „međunarodnoj zajednici“ i njenom nastojanju da ubrza i olakša međunarodnu trgovinu (pod terminom „međunarodna zajednica“ podrazumevaju se prevashodno najrazvijenije i najuticajnije države). Kada je reč o stvaranju unutrašnjih izvora, odlučujuću reč imaju države, čija je volja organičena njihovim međunarodnim obavezama. U daljem tekstu prevashodno će biti reči o izvorima u formalnom smislu. Prema subjektima koji su ih doneli i prema teritoriji na kojoj se primenjuju mogu se podeliti na nacionalne, međunarodne, autonomne i prave EU

Izvori iz nacionalnog prava To su propisi sadržani u zakonskim i podzakonskim aktima koje donosi država radi uređivanja uslova za zasnivanje i ispunjavanje poslova MPP-a. Neki se primenjuju na subjekte koji posluju na domaćem tržištu, dok drugi važe samo za subjekte koji stupaju u mežunarodne poslovne odnose. Pod njima se podrazumevaju ne samo propisi domace drzave vec unutrasnji propisi drugih država koji se primenjuju kada su ih kao merodavno pravo izabrale same strane ili kada na njihovu primenu upućuju pravila međunarodnog privatnog prava. Mogu se podeliti prema predmetu regulisanja, poreklu i sadržini i, prema karakteru normi. Podela prema predmetu regulisanja Tu spadaju pravna i druga pravila prema kojima je regulisan položaj subjekata MPP-a(statusni propisi) i propisi kojim je određen pravni okvir za nastanak i realizaciju MP odnosa (propisi o pravnom režimu spoljnotrgovinskog poslovanja) na domaćoj teritoriji. Statusnim pravilima se određuju subjekti koji se mogu baviti poslovima spoljnotrgovinskog prometa, kao i granice njihovih ovlašćenja. Normama o režimu spoljnotrgovinskog poslovanja određuju se bliži uslovi za obavljanje konkretnih poslova prometa robe ili vršenja usluga sa inostranstvom Nacionalnim propisima su regulisani i ugovorni odnosi nastali u vezi sa spoljnotrgovinskim prometom robe i usluga, kao i bankarski poslovi i druga pitanja međunarodnog plaćanja. Ipak i ovde je suverenitet država ograničen i to kroz sve izraženiji uticaj MO kao što su GATT i STO. Zajednicka karakteristika ovih propisa je slicnost predvidjenih rijesenja bez obzira na drzavu iz koje poticu. Podela izvora prema poreklu normi Ako se nacionalni propisi posmatraju sa stanovišta tradicionalne podele na javno i privatno pravo, onda se njihove norme mogu podeliti na one koje potiču iz javnog prava (upravnog i administrativnog) i norme iz privatnog prava. Ovi propisi se razlikuju ne samo po poreklu normi, već i po njihovoj obaveznosti. Po pravilu su javno pravni propisi (upravni, devizni, poreski) imperativne prirode, dok su propisi privatnog prava u najvećem broju slučajeva dispozitivne prirode. 

Nacionalni propisi administrativnog karaktera

To su propisi koji sadrže norme kojima države regulišu uslove za obavljanje mežunarodnog ili spoljnotrgovinskog poslovanja. Skup ovih propisa čini pravo spoljne trgovine i uređuje pravni položaj domaćih i stranih trgovaca na domaćoj teritoriji i pravni režim spoljnotrgovinskog poslovanja. Prema njima može se oceniti mera intervencije domaće države u privredni život. Ova pravila su sadržana u Zakonu o spoljnotrgovinskom poslovanju, Zakonu o deviznom poslovanju, Zakonu o carinama, Zakonu o stranim ulaganjima, poreskim zakonima i odgovarajućim podzakonskim aktima. Nacionalni sudovi su dužni da primenjuju samo nacionalno pravo, osim u izuzetnim slučajevima kada će države tolerisati primenu stranog prava i tada je reč o eksteritorijalnoj primeni stranih propisa. U teoriji se eksteritorijalna primena određenih propisa na domaće subjekte i kada posluju izvan domaće teritorije opravdava pozivanjem na aktivni ili pasivni personalni princip, princip zaštite ili na teritoriju dejstva. 

Propisi privatno pravnog karaktera

To su propisi čije norme potiču iz privatno pravnih grana prava. Ove norme karakteriše dispozitivnost i velika sličnost u rešenjima između država. Najveći deo ovih propisa odnosi se na regulisanje ugovornih odnosa. Za MPP su od značaja propisi koji regulišu ugovorne odnose (ugovorno pravo) i propisi kompanijskog (privrednog) prava. U domaćem pravu to je uređeno Zakonom o obligacionim odnosima. Propisi kompanijskog prava su od značaja jer uređuju uslove za osnivanje, poslovanje i prestanak preduzeća kao osnovnih subjekata MPP na domaćoj teritoriji. Ovu materiju uređuje Zakon o privrednim društvima. 

U pogledu načina primene i obaveznosti

U pogledu načina primene i obaveznosti pravila nacionalnog privatnog ugovornog prava se prmenjuju na međunarodne poslovne transakcije kao dopunski izvori u slučajevima kada u međunarodnom izvoru ne postoji rešenje za konkretno pitanje. Međutim, kako međunarodne poslovne trasakcije ulaze u sferu privatnog interesovanja više država, prethodno je neophodno odrediti pravila za utvrđivanje merodavnog prava kako bi se odredilo konkretno nacionalno pravo koje će se primeniti na sporni odnos. U toj funkciji su pravila međunarodnog privatnog prava bitna za MPP. 

Dozvoljena ograničenja u primeni stranog prava

Kada je reč o primeni pravila iz nacionalnog privatnog prava na koje upućuju uniformna pravila međunarodnog privatnog prava, države mogu ograničiti ili isključiti primenu odabranog stranog prava iz razloga domaćeg javnog poretka i u slučaju primene domaćih prinudnih normi. Domaći sudovi mogu odbiti da primene strano pravo i kada je definitivno utvrđen pokušaj zaobilaženja/izigravanja prava. Izvori prava međunarodnog karaktera U opštem smislu u njih spadaju bilateralne i multilateralne konvencije donete od strane zainteresovanih država prilikom regulisanja međusobnih odnosa, kao i akti doneti u okviru međunarodnih organizacija. Ovde spadaju i druga pravila ponašanja koje su donele ili njihovu primenu tolerišu i sankcionišu države u međusobnim odnosima, tzv. meko pravo (soft law). O njima se može govoriti samo uslovno, jer njihovo priznanje i primena zavise od priznanja i dozvole nacionalnih državnih vlasti. Samo suverene države imaju originerno pravo da neki akt proglase i označe izvorom prava. Mogu se podeliti prema predmetu regulisanja na one koje regulišu pitanja iz međunarodnog ekonomskog prava (bilateralni i multilateralni sporazumi o makro uslovima za odvijanje međunarodne trgovine, poput pravila GATT-a, sporazumi o zaštiti stranih investicija, izbegavanju dvostrukog oporezivanja, o uspostavljanju zone slobodne trgovine, sporazumi o članstvu u MO-MMF, STO, EU i dr. ) i one koji regulišu pitanja iz međunarodnog ugovornog prava (ugovori o međunarodnoj prodaji robe, ugovori o prevozu, kao i poslovi kreditiranja i finansiranja). Međunarodni ugovori Postoje brojni medj.ugovori od znacaja za Medj.poslovno pravo koji se mogu klasifikovati prema razlicitim kriterijumima: Prema broju učesnika koji su učestvovali u njihovom donošenju: bilateralni i multilateralni ugovori. Prema dejstvu, odnosno primeni: ugovori univerzalnog (opšteg) značaja (sporazumi o osnivanju opštih tgovinskih organizacija-GATT, STO; organizacija koji se bave unifikacijom prava-UNCITRAL; organizacija koje se bave harmonizacijom prava-MMF, IBRD, EBRD) i ugovori regionalnog značaja (ugovori o osnivanju regionalnih ekonomskih integracija-EZ/EU, EFTA, NAFTA). Prema sadržini: politički (pitanja političke prirode na osnovu kojih se određuju i opšti okviri za privrednu saradnjuZaštita stranih ulaganja, izbegavanje dvostrukog oporezivanja, uspostavljanje zone slobodne trgovine) i privredni (ekonomski) ugovori (konkretna pitanja ekonomske saradnje: trgovinski ugovori i sporazumi o robnom prometu i plaćanju). 

Stupanje na snagu i obaveznost međunarodnih sporazuma

Postaju obavezujući nakon stupanja na snagu (ratifikacija, protok određenog vremena, prihvatanje, odobrenje i pristupanje). Postaju deo unutrašweg prava. 

Odnos međunarodnih sporazuma i unutrašnjeg prava

Nakon stupanja na snagu sporazumi postaju deo unutrašnjeg prava i obavezuju sve obuhvaćene subjekte. Imaju veću pravnu snagu od propisa unutrašnjeg prava. Obaveza država da obezbede njihovo poštovanje i jednoobrazno tumačenje. 

Tumačenje međunarodnih konvencija

O jednoobraznom tumačenju se staraju nacionalni sudovi, a ređe medjunarodni sudovi (Evropski sud pravde) i posebna tela (panel u GATT ili tribunal u okviru STO). 

Direktna primena i direktno dejstvo konvencija

Konvencije, po pravilu, neposredno obavezuju države ugovornice. Dok njihove građane tek nakon sprovođenja, osim kada je samim ugovorom propisano direktno dejstvo. Neke odredbe su tako formulisane da se na njih neposredno mogu pozivati i države ugovornice i pojedinci (fizička i pravna lica). Takve odredbe se nazivaju samoizvršavajuće, a ovo je i direktno dejstvo. Međunarodni običaji

To je praksa prihvaćena od više strana kojoj se prema preovladavajućem mišljenu (opinio iuris) priznaje snaga prava. Nastaju faktičkim ponašanjem država koje nakon dužeg ponavljanja postaje ustanovljena praksa pretočena u pravne norme. Za MPP važni samo oni običaji međunarodnog prava koji se neposredno ili posredno odnose na nastanak ili realizaciju međunarodnih poslovnih transakcija (pravo države na nacionalizaciju strane imovine na domaćoj teritoriji, pravo imuniteta, pravo države da izdaje sopstveni novac i reguliše njegovo korišćenje i sl.). Od medj.obicaja treba posebno razlikovati opšta pravna načela međunarodnog prava, koja su po sadržini opštija od običaja i nastala su iz unutrašnjih prava država koja su kasnije prihvaćena kao opštevažeća (načelo saradnje među državama, zabrana zloupotrebe prava, načelo reciprociteta, poštovanje suvereniteta, postupanje u dobroj veri i sl.). Ostali akti međunarodnih organizacija – soft law Pod ovim opstim pojmom se podrazumjevaju akti koji se ne mogu klasifikovati kao medj.ugovori i obicajno pravo. Tu spadaju rezolucije, deklaracije, principi, programi, preporuke..medj.kodeksi ponasanj i ostalo. Najcesce se ovi akti oznacavaju kao tzv.meko pravo i karakterise ih pravna neobaveznost. Samo nekim rezolucijama medj.organizacija se priznaje obavezujuce dejstvo. To su npr rezolucije savjeta bezbjednosti OUN-a Najveci broj rezolucija medj.organizacija kao i deklaracije, principi, povelje, preporuke i kodeksi ponasanja, vodici kao akti mekog prava, pravno neobavezuje drzava na njihovo sprovodjenje. Medjutim, one vrse politicki uticaj na ponasanje drzava jer izrazavaju vladajuci politicki stav medjunarodne zajednice ili jednog njenog dijela Porastu broja akata ,,mekog prava,, doprinosi sve veci broj medj.organizacija na koje drzave clanice prenose deo svog ne samo ekonomskog i pravnog suverniteta!

5. Autonomni izvori MPP-a ili lex mercatoria 6. Transnacionalno pravo trgovaca kao izvor prava (lex mercatoria) Pojam U najopstijem smislu-> pravila koja ne poticu od drzavnog zakonodavca, koja se primenjuju na medjunarodne trgovinske ugovore. Autonomnost (nezavisnost) ovih izvora proizilazi iz cinjenice da ih stavraju sami ucesnici u trgovackom zivotu nezavisno od zakonodavca u granicama autonomije volje koja im je ostavljena nacionalnim propisima. Istorijske korene nastanka lex mercatoriae trebalo bi traziti u srednjem veku i aktivnostima ondasnjih trgovaca i zanatlija udruzenih u staleska udruzenja, cehove i gilde. Posto su u odnosu na centralnu feudalnu flast i zakonodavstvo uzivali znacajnu autonomiju, trgovci su na sajmovima i vasarima stvarli sopstvena pravila koja su ponavljanjem prerasla u trgovacke obicaje koje su primenjivali posebni trgovacki sudovi i arbitraze. Tako stvarano pravo trgovaca ili lex mercatoria bilo je nenacionalnog karaktera sve do stvaranja nacionalnih drzava i cvrste centralizovane vlasti. U 20. veku stvaraju se ideje o lex mercatoria kao posebnoj grani prava, pa se tako pored drzavnog prava, stvaraju i pravila cije se poreklo ne istrazuje. Njihov skup oznacava se kao pravo koje zivi (living law). Ako se ovi izvori primenjuju u okviru jedne drzave, onda cine domace autonomno pravo. Ako se primenjuju i u medjunarodnim okvirima, izmedju subjekata iz vise drzava, oznacavaju se kao medjunarodno autonomno pravo. 

Termin

U ovoj oblasti se koriste razliciti termini: neautoritativni izvori prava, transnacionalno trgovacko pravo, pravo koje snagu dobija iz medjunarodne trgovacke prakse, privatna legislativa ili savremeno, lex marcatoria. Takodje se oznacavaju i kao autonomno privredno (poslovno) pravo ili kao autonomno pravo trgovaca ili trgovine- lex mercatoria, s obzirom na to da se njima regulisu ugovorni odnosi izmedju privrednih subjekata ili trgovaca. 

Sadrzina

U autonomne izvore ili lex mercatoria spadaju: 1. Opsti uslovi poslovanja i formularni ugovori

2. 3. 4. 5. 

Model zakoni Medjunarodna kodifikovana praksa Medjunarodni obicaji i poslovna praksa Nacionalni obicaji i poslovna praksa (koja je nastala u unutrasnjem prometu, ali je prihvacena i od stranih trgovaca koji posluju u odnosnoj struci ili na odredjenom mestu i vodici.

Odnos autonomnog prava i drzavnog prava

Veza se moze uociti: a) U pogledu nacina nastanka. Povezanost se vidi u pasivnom stavu drzave kod regulisanja pojedinih pitanja. Priznavanjem nacela autonomije volje u odredjenim oblastima, drzave priznaju da nisu zainteresovane da ta pitanja regulisu svojim propisima, tako da na posredan nacin omogucavaju i podsticu trgovce da to sami ucine. Ukoliko neposredni ucesnici pravnog prometa ne iskoriste svoju slobodu i odnos ne urede svojim pravilima, primenice se dispozitivna pravna pravila sadrzana u zakonima i ostalim izvorima drzavnog prava. b) U postupku njihove primene. Ovde se polazi od pretpostavke da postovanje autonomnog prava najcesce obezbedjuju sami trgovci: pretnjom primene posebnih autonomnih sankcija, kao sto je uskracivanje kredita, stavljanje na crne liste, bojkotom... Ovde postoji mogucnost da nezadovoljna strana (ukoliko ovaj sistem sankcija ne dovede do adekvatne zastite svojih ucesnika) zatrazi zastitu svojih prava zbog povrede pravila autonomnog prava pred sudovima kao drzavnim organima, Zakljucujemo da drzava zapravo ima kljucnu ulogu u prelomnim fazama: - u fazi stvaranja autonomnih pravila-> odredjivanjem granica u kojima se mogu kretati konkretna resenja - u zavrsnoj fazi-> njihovim priznanjem i izricanjem drzavnih sankcija u slucaju njihovog nepostovanja. Formularni ugovori i opsti uslovi poslovanja 

Opsti pojam i znacaj

Cine ih unapred odstampane zbirke ugovornih klauzula koje su stavila ili donela velika preduzeca ili njihova udruzenja. Njihov nastanak vezan je za pojavu tipizirane ili standardne robe koja se serijski proizvodi i masovno prodaje pa je trebalo tipizirati ili standardizovati i uslove prodaje u obliku posebnog formulara. (Zato se i nazivaju: formularni, standardizovani, sablonski, tipski ili ugovori po pristupu.) Koriscenjem ovih ugovora, proces pregovaranaj i zakljucivanja ugovora je maksimalno pojednostavljen i skracen, po pravilu i ne postoji. 

Formularni (standardni) ugovori

Zbog svoje potpunosti mogu se neposredno koristiti kao ugovorni formulari koje druga strana moze ili samo potpisati, ili to cini, ako je tako predvidjeno, nakon sto popuni u formularu ostavljena mesta u pogledu, npr: opisa robe, kolicine, cene, vremena isporuke i drugih elemenata. Popunjavanjem odgovarajucih praznina i potpisivanjem druga strana iskazuje svoj prihvat tako ucinjene ponude, pa se obrazac (formular) pretvara u konkretan i kompletan ugovor. U ovom slucaju, sam formular pre popunjavanja i potpisa sluzi kao ponuda, tj nacrt buduceg ugovora, a nakon toga kao individualni ugovor. 

Odnos formularnih i tipskih ugovora

Tipski ugovori posvojoj sadrzini i nacinu zakljucivanja dele karakteristike formularnih ugovora, i spadaju u ovu kategoriju, ali se od njih razlikuju po tome sto ponudilac vezuje zakljucenje ugovora prihvatanjem svih uslova sadrzanih u formularu. Pregovaranje je prakticno svedeno na potpuno prihvatanje ili potpuno odbijanje ponudjenih uslova. Inace, njihove elemente ne odredjuju ugovorne strane, vec su postavljeni od nekog treceg lica (od drzave, ili od profesionalne organizacije). Kada su tipski ugovori cije je elemente postavila drzava, kao npr kod obaveznog osiguranja, onda se oni kao imperativne odredbe moraju prihvatiti u celini bez obzira na samu tehniku prihvatanja. 

Formularni ugovori medjunarodnih organizacija

Sama rec kaze da su to formularni ugovori koje stvaraju medjunarodne organizacije, pri cemu su narocito aktivne: Ekonomska komisija UN-a za Evropu, Medjunarodni trgovacki centar UNCTAD/ CTO, Udruzenje za trgovinu zitaricama i hranom – GAFTA... Za MPP narocito su vazni tipski ugovori Ekonomske komisije UN-a za Evropu, tzv. „zenevski tipski ugovori“, koje (kao i opste uslove poslovanja) zainteresovane stranke mogu orihvatiti u celini, delimicno, ili im mogu posluziti kao model za

zakljucivanje posebnog ugovora. Zenevske tipske ugovore od ostalih formalnih ugovora razlikuje nacin donosenja i sadrzina. 

Opsti uslovi poslovanja

Iako formularni ugovori i opsti uslovi poslovanja sluze istoj svrsi i predstavljaju dvije razlicite forme istog fenomena izmedju njih postoje izvjesne razlike. Formularni ugovori imaju oblik (formu) unaprijed ostampanog ugovora u kome su neke odredbe ostale prazne. Njihovim popunjavanjem daje se sansa drugoj ugovornoj strani da ispoljava svoju pregovaracku inicijativu i zakljuci konkretan ugovor. Za razliku od navedenog opsti uslovi imaju formu potpune zbirke (zakona) ugovornih klauzula. Ugovornim stranama kao pojedincima nije ostavljena bilo kakva sloboda ugovaranja. Pojedinci imaju slobodu da jedino u potpunosti prihvate, ili da u potpunosti odnace ovako formulisane uslove. Ako prihvataju uslove, onda zakljucuju poseban individualni ugovor.



Primena formularnih ugovora i opstih uslova poslovanja

Smatra se da su dva faktora uticala na njihovu masovnu upotrebu: proces pregovaranja i predmet. Proces pregovaranja i zakljucivanja je maksimalno pojednostavljen i racionalizovan. Najcesce sveden ili na potpuno odbijanje, ili na potpuno prihvatanje unapred formulisanih uslova. Njihov predmet im obezbedjuje siroku primenu jer se odnose na trgovinu serijskom industrijskom i standardizovanom robom. -

Nacin ukljucivanja opstih uslova u individualni ugovor

Opsti uslovi mogu biti u potpunosti sadrzani u formalnom ugovoru kao njegov opsti deo (opsti uslovi), ili se na njih ugovor moze pozivati, U drugom slucaju, upucujuca klauzula sa moze nalaziti na samom obrascu, u podnozju teksta, ili sa obe strane obrasca. -

Osnov primene

Prema opstem pravilu, opsti uslovi obavezuju drugu ugovornu stranu ako su joj bili poznati ili morali biti poznati u trenutku zakljucenja ugovora (ako su joj predati, ako joj je skrenuta paznja...). U praksi se pitanje obaveznosti svodi na odredjivanje nacina kako ih uciniti poznatim drugoj strani. Osnov primene opstih uslova poslovanja moze biti: a) b) c) d) 

izricito preuzimanje u ugovor ili pozivanje na njih u ugovoru prethodna ustaljena poslovna praksa zakljucivanja ugovora medju ugovaracima na osnovu opstih uslova konkludentnost obicaj. Pravna priroda opstih uslova poslovanja

Tri shvatanja (teorije): a) ugovorna teorija b) notrmativna teorija c) mesovito shvatanje. Zakon o obligacionim odnosima prihvata ugovorno shavatanje, tako da klazuzule koje sadrze opsti uslovi poslovanja i standardni (tipski) ugovori obavezuju kao lex contractus. Opsti uslovi se nece smatrati opstom ponudom za zakljucenje ugovora: -

kada je to u njima izricito navedeno ako to proizilazi iz okolnosti slucaja ako je samim zakonom odredjeno da objavljivanje opstih uslova nama karakter ponude za zakljucenje ugovora.

- Odnos individualnog ugovora i opstih uslova poslovanja

U praksi je ovaj odnos od posebnog znacaja u dve situacije: a) kada posoji neslaganje izmedju individualnog ugovora i opstih uslova poslovanja b) u slucaju nistavosti pojedinih klauzula opstih uslova poslovanja (npr, kada su protivne samom cilju zakljucenog ugovora ili dobrim poslovnim obicajima...). U prvom slucaju, prema nacelu lex specialis derogat legi generali, vaze odredbe individualnog ugovora. Drugi slucaj resava se u sklopu kontrole opstih uslova poslovanja. S obzirom na organe koji vrse kontrolu, postoje 4 vrste kontrole: upravna, sudska, javnog mnjenja i autonomna kontrola. Poslovni obicaji Predstavljaju komercijalnu praksu koja je u tako sirokoj primeni da ucesnici u poslovnom prometu ocekuju da ce ugovorne strane postupiti u skladu sa takvom praksom. Njihovu sadrzinu cine 2 elementa: a) odredjeno ponasanje izmedju trgovaca b) svest o obaveznosti takvog ponasanja. Oba uslova moraju biti ispunjena kumulativno. Fakticko ponasanje prerasta u poslovni obicaj ponavljanjem. Potrebno je da ucesnici odredjeno ponasanje ponavljaju iz ubedjenja u njegovu racionalnost, a ne iz straha od drzavne sankcije. Pravnu zastitu uzivaju samo dobri poslovni obicaji, a kriterijum u ovom smislu je korisnost koju primena takvog ponasanja donosi vecini ucesnika u prometu. Podela poslovnih obicaja Prema oblasti primene: a) Vertikalni - obicaji stuke; obuhvataju one koji vaze u nekoj struci ili za neku vrstu robe b) Horizontalni - obuhvataju obicaje koji su zajednicki svim strukama Prema teritoriji na kojoj se primenjuju: a) Unutrasnji b) Medjunarodni – primenjuju se i izvan jedne drzave, nastaju uglavnom po vertiklanoj liniji zahvaljujuci radu medjunarodnih agencija za formulisanje i trgovackih asocijacija. Postoje u slucaju kada je neko ponasanje prihvaceno od trgovaca iz drugih drzav u toj meri da da je postalo siroko poznato u medjunarodnoj trgovini i da ga strane redovno postuju. => I lokalni obicaji mogu biti medjunarodni, ako ih siroko prihvate trgovci iz drugih drzava. U medjunarodnim izvorima se pod obicajima podrazumevaju: dobri poslovni obicaji, kodifikovana praksa i poslovna praksa. Dobri poslovni obicaji ili poslovni moral - Pod dobrim poslovnim obicajima ili poslovnim moralima podrazumjeva se skup pravila ponasanja u privrednom poslovanju koja proizilaze iz moralnih shvatanja poslovnog sveta. Osnov njihovog obavezivanja lezi u svesti poslovnih ljudi da u poslovnom ponasanju nije dozvoljeno sve sto nije zabranjeno i da se moraju ponasati u granicama onih pravila koja se od vecine poslovnih ljudi smatraju moralnim u odnosnoj struci i na odnosnoj teritoriji. U tom smislu sadrzina poslovnog morala zavisi od vrste poslovnog odnosa u kome se primjenjuje i od mijesta ili sredine. Na primjenu poslovnog morala izricito upucuju prije svega unutrasnji propisi kao sto su Zakon o privrednim drustvima, Zakon o trgovini i Zakon o spoljnotrgovinskom poslovanju ali ne i medj.izvori! Obaveznost primene dobrih poslovnih obicaja DPO su pravna pravila koja cine izvore autonomnog prava, jer njihovu povredu prate pravne sankv=cije. O njihovom postovanju staraju se trgovci preko sudova casti prof organizacija, pa i preko redovnih sudova. Na primenu dobrih poslovnih obicaja upucuju kako unutrasnji, tako i medjunarodni izvori MPPa. Sto se tice pravnog osnova obaveznosti DPO, postoje 2 shvatanja: -

subjektivno (obicaj ce se primenjivati samo ako postoji izrazena volja strana, jer svoju snagu crpe iz volje ugovornih strana)

-

objektivno (obicaj ce se primenjivati ne samo kada je ugovorena njegova primena, vec i ako to nije ucinjeno, ako ga strane nisu izricito iskljucile i ako nije suprotan imperativnim propisima; obicaji vaze i bez volje stranaka, ali nikada protiv nje)

Obicaji se primenjuju i kao sredstvo tumacenja nejasno formulisanih ugovornih odredbi i kao dopunska pravila za resavanje onih pitanja koja ugovorom nisu regulisana. Kodifikovani obicaji Ako se nepisani dobri poslovni obicaji sakupe, sistematizuju i objave,onda postaju kodifikovani obicaji ili kodifikovana pravila. Ovde se pod kodifikacijom oznacava zapisivanje i objavljivanje obicaja kako bi se fiksirala i ozakonila sadrzina jer je u prirodi nezapisanih obicaja njihovo razlicito razumjevanje i mjenjanje. U poslu kodifikacije ovlascene organizacije ne koriste samo postojece obicaje i poslovnu praksu i u tom smislu ne koriste samo stanje u postojecoj praksi vec u izvesnoj mijeri stvaraju i Formulisanjem kodifikovanih pravilabave se trgovacka ili privredna strukovna udruzenja na nacionalnom (komore i berze koje donose uzanse) i medjunarodnom (Medjunarodna trgovinska komora iz Pariza) planu. Poslovna praksa Nacin postupanja koji se razvio u utvrdjenu praksu ili uobicajene postupke medju strankama. Sudska i arbitrazna praksa Sudska praksa predstavlja stavove koje su u sudskim odlukama zauzeli, pre svega, visi i vrhovni sudovi. Na njih se kao izvore prava u opstem smislu pa i na izvore medjunarodnog poslovnog prava razlicito gleda u zemljama kontinetalnog pisanog prava i u zemljama opsteg prava ili common law. Ipak bez obzira na prisutne razlike, cinjenica je da nacelni pravni stavovi i nacelna pravna misljenja i jednih i drugih sudova vrse fakticki uticaj na rjesavanje konkretnih sporova i na taj nacin doprinose daljoj harmonizaciji postojecih izvora i pravnoj sigurnosti ucesnika u medj.prometu. Arbitrazna praksa predstavlaj stavove koje su arbitri zauzeli, pre svega u medjunarodnim arbitrazama, a zatim i u nacionalnim arbitrazama u resavanju konkretnih sporova. 7. Međunarodni sporazumi EZ-EU kao izvor MPP? (Pojam prava Evropskih zajednica/evropske unije) Pravo koje se stvara u okviru EZ naziva se komunitarno pravo. U okviru svog postojanja EZ je donela niz akata komunitarnog prava. Primjena - komunitarnog prava je ogranicena u personalnom i u teritorijalnom smislu. U personalnom smislu, komunitarni propisi se primjenjuju samo na komunitarne subjekte. Subjekti komunitarnog prava su pravna i fizicka lica, drzave clanice i organi zajednica Pod fizickim licima podrazumjevaju se drzavljani drzava clanica, a pod pravnim ona koja imaju pripadnost nekoj od drzava clanica ili imaju status evropskih drustava. U tom smislu komunitarno pravo regulise uzajamna prava i obaveze izmedju drzava clanica i privatnih lica kao i medjusobne odnose privatnih lica U teritorijalnom smislu domasaj primjene ovih propisa je omedjen granicama EU. U posebnim situacijama pojedini komunitarni propisi se mogu primjeniti i izvan zajednice EU. U pitanju je ekstrateritorijalna primjena - najcesce komunitarnih propisa o pravu konkurencije. Poslovne subjekte iz BiH, Srbije i Crne Gore ovi propisi obavezuju kada nastupaju na unutrasnjem trzistu EU! Predmet regulisanja - norme komunitarnog prava cine 2 grupe propisa: 1. Prvu cine propisi kojima su regulisana organizaciona i ustavnopravna pitanja, kao sto su: sastav, nacin rada i nadlzenost zajednickih organa Zajedniica, njihov medjusobni odnos i odnos prema drzavama clanicama. Po svojoj priordi i porijeklu ove norme se mogu uporediti sa normama ustavnog i upravnog prava u unutrasnjim pravima drzava clanica i cine tzv. institucionalno ili ustavno pravo

2. Drugu grupom normi regulise se uspostavljanje i funkcionisanje zajednickog i unutrasnjeg trzista, odnosno ostvarivanje 4 osnovne slobode na kojima pociva Zajednica - sloboda prometa robe, sloboda kretanja lica, sloboda pruzanja usluga i osnivanja preduzeca i sloboda kretanja kapitala Propisi komunitarnog prava su znacajni za medj.poslovno pravo jer predstavljaju primjer uspijesne regionalne unifikacije i harmonizacije nacionalnih propisa drzava clanica

IZVORI PRAVA EVROPSKE UNIJE Ovi propisi se obicno dijele u dvije grupe: 

Primarni

Primarne izvore stvaraju drzave clanice prilikom uredjivanja medjusobnih odnosa i Evropske zajednice na osnovu sopstvenog ugovornog kapaciteta kao subjekti medj.prava zakljucivanjem sporazuma sa trecim drzavama i medj.organizacijama. U odnosu na sekundarne izvore, primarno pravo ima prednost, odnosno jacu pravnu snagu. U primarne izvore spadaju: 1.Ugovori o osnivanju 2.Opšta pravna načela 3.Međunarodni sporazumi EZ 4.Sporazumi između država članica Primarnim izvorima se reguliše vertikalna i horizontalna podela vlasti.Ugovori o osnivanju regulišu osnovna pitanja nastanka i rada zajednica. Regulišu pitanja uspostavljanja zajedničkog tržišta. Vođenje zajedničke trgovinske i poljoprivredne politike, kao i jedinstvene monetarne i politike konkurencije. Sporazumi koje EZ zaključuje sa trećim državama i međunarodnim organizacijama nazivamo međunarodnim sporazumima EZ. Za države nečlanice od važnosti su četiri vrste sporazuma: 1. Trgovinski sporazumi- regulišu pitanja carina na robu, najznačajniji je sporazum o osnivanju Svetske trgovinske organizacije (STO) 2. Sporazumi o saradnji – regulišu trgovinske odnose i predviđaju finansijsku saradnju 1980. Sporazum o saradnji između EEZ i SFRJ 3. Sporazumi o pridruživanju – za cilj imaju da u potpunosti osposobe državu za ulazak u

zajednicu

4.Sporazumi o stabilizaciji i pridruživanju – regulišu odnose sa zemljama Zapadnog Balkana , stabilizacija institucija trećih država 5. Sporazumi o evropskom privrednom prostoru- 1985. EZ i EFTA



Sekundarni izvori

Sekundarni izvori su niže pravne snage od primarnih, donose ih organi EU (parlamenr, savet i komisija).U sekundarne izvore spadaju: 1.Komunitarne uredbe-obavezuju u potpunosti i direktno se primenjuju u svim državama članicama. Primjenjuju se na neodredjeni broj slucajeva i subjekata 2. Uputstva- pravni akti koji obavezuju države članice na koje su adresirani u pogledu cilja koji treba ostvariti, ali je adresatima ostavljena sloboda da izaberu sredstvo i oblik njihovog sprovođenja u život (jedan od mogućih oblika sprovođenja je implementacija) 3.Odluke- pojedinačni administrativni akti, obavezuju samo one adresate koji su u njima naznačeni , nakon što su im saopšteni. Odluke su obavezujuće, samim tim proizvode direktno dejstvo za adresate. 4.Preporuke i misljenja - spadaju u grupu pravno neobavezujucih akata i po tome se sustinski razlikuju od prethodnih

5.Ostali sekundarni pravni akti - npr. pravila za regulisanje unutrasnjeg funkcionisanja Ugovora o osnivanju

8.Direktna primena i direktno dejstvo prava EU? Kako zajednica ne raspolaže aparatom prinude, to se komunitarno pravo sprovodi tolerancijom njegovih subjekata, a u slučaju povrede, države su dužne da obezbede njegovo poštovanje i sprovođenje prema pravilima unutrašnjeg prava. Zavisno od vrste, komunitarni propis može biti prihvaćen neposredno(direktno) ili posredno (putem implementacije). Direktno prihvatanje znači da su države članice i pridružene države priznale pravnu snagu propisa takvu kakva jeste, bez njegovog transponovanja u domaći pravni poredak. Posredni način prihvatanja sastoji se u tome što treće države prenose sadržinu komunitarnog prava u unutrašnji pravni poredak donošenjem nacionalnog propisa. Načelo direktne primene: Pod direktnom primenom se podrazumeva podesnost odredbi pravnih normi komunitarnog prava da budu neposredno ili direktno primenjene od strane nacionalnih sudova, a posredno i od Suda pravde i Prvostepenog suda, bez donošenja naknadnih legislativnih ili upravnih akata. U ugovoru o osnivanju, jedino je UREDBAMA priznata direktna primena u svim državama članicama. Ugovori o osnivanju imaju direktniu primenu na osnovu akta o ratifikaciji, a odluke na osnovu ratifikovanog ugovora. Uputstvima nije priznata direktna primena, postaju važeće pravo tek na osnovu akta o implementaciji. Načelo direktnog dejstva: Pod direktnim dejstvom komunitarnog prava se podrazumeva sposobnost i podesnost odredbi da neposredno stvaraju prava i nameću obaveze na koje se mogu pozvati pojedinci, bez intervencije upravnih ili sudskih organa. Može se razlikovati: 1. Direktno dejstvo ugovora o osnivanju- ugovorom o osnivanju nije na nedvosmislen način određeno koje njegove odredbe mogu direktno stvarati prava i obaveze pojedincima, pa je o tome odlučivao Sud pravde. U početku je Sud pravde pod direktnim dejstvom podrazumevao samo vertikalno dejstvo, odnosno, pravo pojedinca da pokrene postupak protiv države ili njenih organa u slučaju kada su mu povređena subjektivna komunitarna prava. Kasnije je Sud priznao i horizontalno dejstvo, odnosno pravo pojedinaca da pokrenu postupak i protiv privatnih lica koja su im povredila komunitarna prava. 2. Direktno dejstvo sporazuma sa trećim državama- za subjekte iz trećih država od praktičnog značaja mogu biti samo neke odredbe iz one vrste sporazuma kome je Sud pravde priznao direktno dejstvo( za Srbiju je to SSP). 3. Direktna primena i direktno dejstvo uredbi- uredbama je priznata direktna primena u svim državama članicama. 4. Direktno dejstvo uputstava- odredbe uputstava će postati izvor konkretnih prava tek nakon donošenja nacionalni mera, odnosno njihove implementacije. 5. Direktno dejstvo odluka- Sud pravde je direktno dejstvo priznao onim odredbama odluka ako su ispunjavale uslove koji su bili propisani za uputstva. Odluke obavezuju samo neposredne adresate, koji se na takva prava i obaveze mogu neposredno pozvati i tražiti zaštitu od nacionalnih sudova.

9. Načela međunarodnog privrednog prava? 1. Načelo slobodne trgovine- može se odrediti u širem smislu ( obuhvata slobodu razmene robe i usluga, slobodu prometa kapitala i investiranja, slobodu kretanja radne snage i slobodu preduzimanja trgovinskih i privrednih delatnosti na teritoriji druge države) i u užem smislu (obuhvata slobodu razmene robe i usluga bez zabrana i ograničenja u uvozu i izvozu). Carine, dažbine i akcize se uvode sa ciljem ograničenja i kontrolisanja trgovinske razmene, a kao razlozi se navode zaštita nacionalne privrede. 2.Načelo slobode saobraćaja- podrazumeva, u teorijskom smislu, potpunu slobodu svih subjekata koji se bave međunarodnim transportom da vrše usluge prevoza na teritoriji domaće ili strane države. a) Sloboda saobraćaja vodenim putem- uređena odredbama Konvencije o otvorenom moru iz 1958. I Konvencije o pravu mora iz 1982. Potpuna sloboda saobraćaja je dozvoljena na otvorenom ili slobodnom moru. Korišćenje unutrašnjh voda je regulisano internim propisima svake države. Pravni režim plovidbe na Dunavu regulisan je Konvencijom iz 1948. (sloboda plovidbe trgovačkim brodovima. Državljanima i robama svih država).

b)Slooboda saobraćaja na kopnenim putevima- obuhvata saobraćaj međunarodnim drumskim i međunarodnim železničkim putevima konkretnih država.(u SR Nemačkoj nema plaćanja putarina na autoputevima) c)Sloboda saobraćaja vazdušnim putem- 1919. Pariska Konvencija koja je 1944. dopunjena Čikaškom Konvencijom. Državama je priznato pravo isključivog suvereniteta nad vazdušnim prostorom iznad sopstvene teritorije i sloboda mirnog prolaza vazduhoplova država ugovornioca iznad teritorije drugih država ugovornica iznad teritorije drugih država, kao i pravo na korišćenje javnih aerodroma tih država članica. 3. Načelo slobode transfera novca i novčanih vrednosti- u teorijskom smislu, ovo načelo podrazumeva potpunu slobodu kretanja novca. Međutim države su ovu slobodu ograničile nizom propisa. Donošenjem propisa, države su nastojale da uspostave sistem kontrole kretanja nočanih sredstava i da svojim subjektima obezbede podsticajne uslove za uključivanje u međunarodnu trgovinu. Kako su države u velikoj meri na različitim stepenima privrednog razvoja, danas se načelo potpune slobode kretanja novca, primenjuje samo u Evropskoj Uniji. 4. Načelo slobodne međunarodne konkurencije- sloboda konkurencije se obezbeđuje poštovanjem međunarodnih pravila, koja su obično doneta kao nacionalna pravila konkretnih država(SAD) ili kao pravila određenih regionalnih ekonomskih integracija(Evropska unija). 10. Načelo slobode transfera novca Načelo slobode transfera novca i novčanih vrednosti podrazumeva pravo učesnika u međunarodom prometu da slobodno raspolažu novčanim sredstvima u smislu unošenja i iznošenja iz svoje države po bilo kom osnovu. Međutim ovakvu slobodu države nikada nisu ostavljale svojim subjektima, već su koristeći svoju monetarnu suverenost donošenjem unutrašnjih propisa i preuzimanjem odgovarajućih međunarodnih obaveza određivale granice ove slobode. Na unutrašnjem planu o sadržini i domašaju primene načela slobode novca suvereno odlučuje država. Pravno posmatrano država ima punu slobodu i potpuno je nezavisna da na domaćoj teritoriji propisuje novčano sredstvo i sve uslove plaćanja. Države to čine donošenjem zakonskih i podzakonskih akata imperativne prirode. Najveći stepen slobode transfera novca omogučavaju najrazvijenije države, a danas je potpuna sloboda kretanja svih vrsta kapitala obezbeđena samo u okviru EU. 11. Načelo slobodne trgovine Načelo slobodne trgovinie znači da se trgovina između država oslobodi prepreka: (carine, dazbine, akcize i necarinske mere - kvote, kontrola kvaliteta) Ovo načelo se može odrediti u širem i u užem smislu. U širem smislu ono obuhvata slobodu razmene robe i usluga, slobodu prometa kapitala i investiranja, slobodu kretanja radne snage i slobodu preduzimanja trgovinskih i privrednih delatnosti na teritoriji druge države. U užem smislu ovo načelo obuhvata samo slobodu razmene robe i usluga bez zabrana i ograničenja u izvozu i uvozu. Kroz istoriju ovo načelo je pretrpelo razna ograničenja i izuzetke koji su kasnije bili prihvaćeni u Opštem sporazumu o carinama i trgovini i ono nikada više neće funkcionisati u punom teorijskom značenju. Stoga je načelo slobodne trgovine svedeno na isključenje izvoznih i uvoznih zabrana, pa se ovo načelo može odrediti i kao pravo slobodne i fer konkurencije svih privrednih subjekata na međunarodnom tržištu. Slobodna i fer konkurencija podrezumeva postojanje istih uslova za sve učesnike na odnosnom tržištu bez obzira na njihovu nacionalnu pripadnost. Međutim, ograničenju i kontrolisanju trgovinske razmene danas pribegavaju u većoj ili manjoj meri sve države. To se pravda razlozima koji se uopšteno označavaju kao razlozi zaštite nacionalne privrede. Uvozna ograničenja tj. nametanje carina i drugih uvoznih formalnosti pravda se fiskalnim razlozima, prikupljanjem raznih statističkih informacija, razlozima zdravstvene zaštite ili bezbednosnim razlozima države. Nametanje izvoznih ograničenja ili potpuna zabrana izvoza se opravdava poštovanjem sankcija koje mogu nametnutu UN, unutrašnjim bezbednosnim razlozima, ili političkim merama ako su u pitanju proizvodi visoke vojne tehnologije ili roba tzv. dvostruke namene. 12. Načelo slobode saobraćaja Pod ovim načelom u teorijskom smislu se podrazumeva potpuna sloboda svih subjekata koji se bave međunarodnim transportom da vrše usluge prevoza na teritoriji domaće ili stranih država. Sloboda saobraćaja vodenim putevima- Prema odredbama Konvencije o otvorenom moru iz 1958. godine i Konvencije o pravu mora iz 1982. godine celokupna morska površina se deli na unutrašnje more, teritorijalno more, ekskluzivne ekonomske zone, arhipelaško more i otvoreno more. Potpuna sloboda saobraćaja je jedino priznata na otvorenom moru. Sloboda saobraćaja u teritorijalnim vodama je određena Konvencijom o otvorenom moru i teritorijalnom pojasu i Konvencijom UN o pravu mora iz 1982. godine. U skladu sa ovim konvencijama pribrežne države su dužne da dozvole neškodljiv prolaz kroz svoje teritorijalne vode trgovačkim i ratnim brodovima pod uslovom da se tim ne dovodi u pitanje bezbednost pribrežne države. Pravni režim međunarodnih rečnih puteva- pod pojmom „međunarodna reka” podrazumeva se plovna reka koja preseca teritorije dve ili više država i koja je otvorena za plovidbu trgovačkih brodova svih država saglasno međunarodnom ugovoru država čijim teritorijama protiče reka. U slučajevima kada se na međunarodnu reku ne odnosi bilo koja konvencija, ili ako njen položaj nije na drugi način pravno regulisan, Udruženje za međunarodno pravo je donelo i preporučilo Helsinška pravila o korišćenju vode međunarodnih reka. Plovni režim na Dunavu je regulisan Konvencijom o režimu plovidbe na Dunavu od 1948. godine.

Sloboda saobraćaja na kopnenim putevima- saobraćaj kopnenim putevima obuhvata saobraćaj međunarodnim drumskim i međunarodnim železničkim putevima konkretnih država. Iako je donet niz međunarodnih izvora, malo pažnje je posvećeno pitanju definisanja načela slobode saobraćaja i načinima njegovog ostvarivanja. Otuda je sadržina načela slobode kopnenog saobraćaja praktično određena načinom uređivanja prava i mesta ulaska stranih vozila na domaću teritoriju i uslova korišćenja puteva na domaćoj teritoriji, kod drumskog saobraćaja, a u železničkom saobraćaju i sistemom železničkih tarifa i vozarinskih refakcija. Načelo slobode saobraćaja vazdušnim putevima- države imaju potpuni i isključivi suverenitet nad vazdušnim prostorom iznad svojih teritorija. Da bi se uredio način korišćenja ovog prostora doneta je 1919. godine Pariska konvencija, koja je 1944. godine dopunjena Čikaškom konvencijom. Prema odredbama Pariske konvencije, državama je priznato pravo isključivog suvereniteta nad vazdušnim prostorom iznad sopstvene teritorije i sloboda mirnog prolaza vazduhoplova država ugovornica iznad teritorije drugih država, kao i pravo na korišćenje javnih aerodroma tih država članica. Jedino se iz odbrambenih razloga i u interesu javne bezbednosti vazduhoplova, domaćim i stranim vazduhoplovima može zabraniti preletanje određenih zona državne teritorije. Pravo svake države da raspolaže isključivim suverenitetom nad vazdučnim prostorom iznad svoje teritorije kasnije je potvrđeno i Čikaškom konvencijom. Sadržaj načela suvereniteta nad vazdušnim prostorom je pomenutim sporazumima konkretizovano kroz 5 sloboda, od kojih su dve tzv. tehničke, a tri komercijalne slobode. Tehničke slobode obuhvataju pravo prolaza ( preleta) bez spuštanja i pravo spuštanja bez komercijalnih saobraćajnih razloga , npr. zbog popravke ili pružanja servisnih usluga, ali bez prava primanja putnika, robe ili pošte. Pod komercijalnim slobodama podrazumevaju se pravo ukrcavanja i prevoza putnika, pošte, tereta iz zemlje kojoj pripada vazduhoplov za drugu državu; pravo ukrcavanja putnika, pošte i tereta u jednoj državi i prevoz u svoju državu; i pravo ukrcavanja putnika, pošte i tereta u jednoj državi radi prevoza u treće države ili prevoza iz trećih država putnika, robe i pošte. Ostala pitanja komercijalnog korišćenja vazdušnog prostora se regulišu bilateralnim ugovorima između zainteresovanih država na bazi uzajamnog reciprociteta i unutrašnjim propisima svake države. Tako se ugovorima određuju maršute vazdušnih letova (linije), obim komercijalnih prava, politika i uslovi pružanja tehničke i druge pomoći, izvršavanje finansijskih obaveza, poreski režim, itd. 13. Načelo nacionalnog tretmana i preferencijalni sistem Klauzula nacionalnog tretmana (jednakosti/ izjednačavanja sa domaćim privrednim subjektima / klauzula pariteta) podrazumeva pravno izjednačavanje stranih pravnih i fizičkih lica i inostrane robe na domaćem tržištu sa odgovarajućim privrednim subjektima i domaćom robom u pogledu primene domaćih zakonskih i podzakonskih propisa i drugih administrativnih mera (to znači da unitrašnje mere neće štititi nacionalnu proizvodnju). KNT je u GATT-u ustanovljena kao jedna od osnovnih klauzula (ali je označena kao princip). Njena primena u praksi može dovesti do različitih efekata kada se uzmu u obzir predmet i privredna razvijenost država. Progresivna uloga KNT se uočava kada se ona odnosi na predmete kao što su zaštita života, slobode, imovine i časti stranaca, prava pristupa stranaca domaćim sudovima... Ali kada se ona odnosi na određene oblasti koje su nabrojane u ugovoru treba imati u vidu da onda može dovesti i do favorizovanja ekonomski jače države i njenih privrednih subjekata (nejednaki subjekti su stavljeni u iste uslove). Onda je logično zbog čega su KNT najčešće ugovarale SAD sa zemljama u razvoju.  14. Načelo pravičnog tretmana (i minimalni tretman) Minimalni standard podrazumva obavezu svih država koje učestvuju u međunarodnim privrednim odnosima da stranim subjektima i stranoj robi na domaćoj teritoriji obezbede one uslove koji se smatraju minimalnim i pravičnim. Obim prava i sloboda koje su obuhvaćene ovim standardima nisu precizno nabrojana, već se određuju u skladu sa konkretnim prilikama i prema ciljevima koji su prihvaćeni kao minimalni i pravični. Pošto su sa jedne strane minimalna, a sa druge pravična, države su obavezne da ih postuju prema stranim subjektima bez obzira da li se ista primenjuju i na domaće subjekte. 15. Načelo najpovlašćenije nacije Klauzula najpovlašćenije nacije je ugovorna odredba kojom se države ugovornice međusobno obavezuju da će u određenoj oblasti međusobnih odnosa jedna drugoj priznati prava, preimućstva, povlastice i olakšice koje su dale ili će ubuduće dati bilo kojoj trećoj državi. Klauzulom najpovlašćenije nacije ne određuju se konkretne povlastice i ostale privilegije, već samo oblasti u kojoj će one važiti. Efekat ove klauzule nije da se određenoj državi da najpovlašćeniji položaj u odnosu na treće države, već da države budu izjednačene. Karakteristike klauzule najpovlašćenije nacije 1.Dispozitivnost – Klauzula najvećeg povlašćenja je ugovornog karaktera, stoga obavezuje samo države koje su je potpisale i u obimu koji je naveden u ugovoru. 2.Nediskriminacija – odnosi se na položaj trećih država. Podrazumeva da su privredni subjekti iz trećih država u istom položaju u pogledu uslova trgovine sa privrednim subjektima iz država sa kojima su zaključeni ugovori o najvećem povlašćenju. Međutim, privredni subjekti iz trećih država nisu izjednačeni sa domaćim subjektima. 3.Bezuslovnost – sve prednosti, pogodnosti, privilegije i imunitete koje jedna strana ugovornica odobri ma kom proizvodu poreklom iz druge zemlje, ili namenjenoj drugoj zemlji, biće odmah i bezuslovno proširene na sličan proizvod koji je poreklom iz ili je namenjen teritoriji svake druge strane ugovornice. ILI JEDNOSTAVNIJE: ugovorna strana mora da sve povlastice, koje odobri ma kojoj trećoj zemlji, odmah i bez uslova prizna i drugoj strani ugovornici.

Oblast primene – o oblasti primene klauzule najpovlašćenije nacije odlučuju ugovorne strane, ali obično se odnosi na olakšice u pogledu carinskih dažbina, uslova uvoza i izvoza, uslove pomorskog saobraćaja, tranzita, slobode investiranja... Ograničenja (sužavanje dejstva klauzule) 1.Teritorijalna ograničenja - Klauzula može biti tako formulisana da ugovorne strane priznaju prava na povlastice koje su odobrene ili će biti odobrene , određenim, ali ne svim trećim državama. To može biti posledica postojanja posebnih ekonomskih odnosa između određenih država, kao što su npr. odnosi metropole i kolonija, ili odnosi između saveznih jedinica u federativnim državama, ili odnosi u ekonomskim integracijama. - Prvi oblik teritorijalnog ograničenja- kolonijalne klauzule - podrazumevaju da druga strana ne može da traži one povlastice koje je metropola dala ili će dati svojim kolonijama. - Drugi oblik teritorijalnog ograničenja – federalna klauzula – ovom klauzulom se ograničava dejstvo najvećeg povlašćenja samo na teritoriju određenih članica savezne države. 2.Stvarna ograničenja podrazumevaju da se klauzula ne odnosi na određene robe, proizvode ili na određene privredne oblasti. 3.Vremenska ograničenja - u načelu klauzula najpovlašćenije nacije se zaključuje na neodređen vremenski period (nema vremenskog ograničenja), ali ona može biti zaključena: -na određeni vremenski period, npr 99 god; - tako da se odnosi na odobravanje samo onih povlastica koje je neka država dala nekoj trećoj državi u prošlosti; - tako da se odnosi samo na one povlastice koje će neka država dati nekoj trećoj državi u budućnosti- klauzula pro futuro. 4.Institucionalna ograničenja – treće države ne mogu tražiti od država ekonomske i političke integracije davanje povlastica koje oni imaju među sobom. Povlastice koje važe među državama članicama ne mogu se primenjivati na treće države tj. države nečlanice. (pr. Unutar EU deluju preferencijalni odnosi, ali u slučaju da članica EU poput Španije zaključi trgovinski ugovor koji sadrži klauzulu KNP sa Čileom, on nema prava da zahteva tretman u odnosima sa Španijom kakav ima Nemačka u odnosima sa Španijom) primer je moj 1, radi pojasnjenja. Izuzeci i rezerve- predstavljaju poseban način sužavanja dejstva klauzule najvećeg povlašćenja koji se sastoji u tome što se u potpunosti isključuje primena klauzule. Izuzeci se praktikuju za pojedine proizvode ili pojedine mere javnih vlasti: veterinarske i sanitarne mere, promet oružja i municije. Posebne vrste izuzetaka Carinska unija- je u GATT-u definisana kao zamena dveju ili više carinskih teritorija jednom carinskom teritorijom na kojoj su carine i drugi propisi o ograničavanju trgovine ukinuti u trgoviskoj razmeni između članica koje čine carinsku uniju, ili bar u pogledu trgovinske razmene proizvodima koji vode poreklo sa tih teritorija, kao i primena istih carina i drugih propisa u trgovini sa trećim državama. U tom smislu carinsku uniju karakterišu dva elementa: unutrašnji i spoljni. Unutrašnji element obuhvata ukidanje carina na robu u uvozu i izvozu u prometu između država članica. Spoljni element obuhvata obavezu država članica da prilikom uvoza na robu koja vodi poreklo iz trećih država primenjuju istu carinsku stopu. Zona slobodne trgovine- prema GATT-u zona slobodne trgovine je definisana kao grupa dve ili više carinskih teritorija između kojih se carine i druga trgovinska ograničenja ukidaju za najveći deo trgovinske razmene. U poređenju sa carinskom unijom, države članice u zoni slobodne trgovine uspostavljaju niži stpen ekonomske povezanosti jer se u unutrašnjim odnosima ne traži apsolutno ukidanje carina, dok u spoljnim odnosima ostaje potpuna sloboda. Zona slobodne trgovine je danas uspostavljena u okviru Evropske zone slobodne trgovine (EFTA), Centralno evropska zona slobodne trgovine (CEFTA) ili Severnoameričke zone slobodne trgovine (NAFTA). Od drugih oblika savremenih međunarodnih privrdnih integracija treba pomenuti: zajedničko tržište, unutrašnje tržište, monetarnu uniju i ekonomsku uniju. Zajedničko tržište - kao oblik međunarodne ekonomske integracije karakterišu elementi carinske unije i zone slobodne trgovine, ali i ukidanje svih ne samo carinskih, već i vancarinskih dažbina i kvantitativnih mera koje predstavljaju prepreke slobodnom prometu robe između država članica. Unutrašnje tržište- predstavlja viši oblik saradnje u kome je između država članica obezbeđeno ne samo slobodan promet robe, već slobodno kretanje i ostalih faktora proizvodnje: radne snage, usluga, kapitala. Uspostavljanjem unutrašnjeg ili jedinstvenog tržišta , prihvatanjem jedinstvene valute (evra), osnivanjem Evropske centralne banke i prihvatanjem jedinstvene monetarne politike početkom 2002. godine uspostavljena je monetarna unija. Rezerve- predstavljaju ograničenje dejstva klauzule u pogledu određene kategorije korisnika. 16. Načelo reciprociteta Klauzula reciprociteta ili uzajamnosti u međunarodnim ekonomskim odnosima podrazumeva obavezu država ugovornica da u međusobnim ekonomskim odnosima postupaju na isti način. To se postiže odobravanjem određenih prava, privilegija i olakšica stranoj državi tj. njenim pravnim i fizičkim licima na domaćoj teritoriji pod uslovom da i druga država to isto odobri domaćim pravnim i fizičkim licima u stranoj državi. Najčešće se sadržina reciprociteta određuje dvostranim ugovorom (ređe jednostranim aktima). Sadržina klauzule obično se odnosi na oslobađnje od carina za određene proizvode, uzajamno priznavanje isprava u pomorskom prevozu i na druge komercijalne, finansijske i saobraćajne operacije. 1

18. Država kao subject međunarodnog privrednog prava Na spoljnom in a unutrašnjem planu država može nastupiti kao subjekat opštih međunarodnih ekonomskih odnosa, ili kao sujekat međunarodnih poslovnih (trgovinskih) odnosa. Vršenjem zakonodavne vlasti i donošenjem propisa kojima neposredno određuje uslove i okvire za obavljanje međunarodnih privrednih poslova, država praktično vodi unutrašnju i spoljnu ekonomsku politiku. Unutrašnjim propisima država neposredno određuje subjekte spoljnotrgovinskog poslovanja i uslove za njohov rad. Na međunarodnom planu je od značaja aktivnost države kao subjekta opštih međunarodnih ekonomskih odnosa i kao subjekta međunarodnih poslovnih odnosa. 1. Država kao subjekat opštih međunarodnih ekonomskih odnosa- nastupa u dva vida, kao ugovorna strana u međunarodnim sporazumima sa drugim državama ili međunarodnim ekonomskim organizacijama( države su slobodne da sklapaju dvostrane i višestrane međunarodne sporazume, nakon njihove ratifikacije ovi sporazumi obavezuju države potpisnice na njihovo poštovanje, ukoliko dođe do kršenja ovih sporazuma, predviđene su sankcije) i kroz učešće u radu međunarodnih ekonomskih organizacija( učešćem u radu ovih organizacija države doprinose usvajanju raznih akata kojima se regulišu pitanja međunarodnih privrednih odnosa; članstvo u MMF podrazumeva pravo uzimanja kredita pod uslovima koji važe za članice). 2. Država kao sujekat međunarodnih poslovnih odnosa-kao trgovac Može imati aktivnu ulogu u međunarodnoj trgovini, zaključuje trgovinske ugovore sa javnim i privatnim licima. U takvim ugovorima može imati ulogu kupca, prodavca investitora, zajmodavca, garanta, akcionara i slično. Ugovore u ime države zaključuju njihove vlade ili drugi ovlašćeni organi kao što su resorna ministarstva. Svi učesnici su ravnopravni, u slučaju povrede ugovora država će morati da nadoknadi štetu. Protiv države se može voditi sudski i arbitražni postupak. 17, 19, 20. SUBJEKTI MPP Pojam i vrste Subjekte MPP čine lica koja su nacionalnim propisima ovlašćena, a u međunarodnoj praksi su prihvaćena da učestvuju u poslovima koji spadaju u pojam MPP. U užem smislu učestvovanje u poslovima u kojima se preuzimaju imovinska prava, u širem smislu stvaranje pravila MPP. Kao subjekti nastupaju države, međunarodne organizacije, preduzća i multinacionalne kompanije +pojedinci i trgovci. Međunarodne organizacije kao subjekti MPP MO nastaju na osnovu višestranih međ.ugovora, koji određuju sastav, nadležnost, zadatke i način rada. (Nastanak međunarodnih org.od značaaja za MPP: Hamburška berza za trgovinu sa žitaricama 1866, Bremenska berza za pamuk 1872, Američko udruženje za svilu 1873, Londonsko udruženje za žitarice 1877, u to vreme nastaje i institut za međunarodno pravo i udruženje za međunarodno pravo). Godine 1865. nataju Međunarodna telekomunikaciona unija i Univerzalna poštanska unija - preteče modernih MO. Prva vladina agencija posvećena pitanjima unifikacije Međunarodnog privatnog prava bila je Haška konferencija o međunarodnom privatnnom pravu 1893. Nakon II svetskog rata javila se potreba za uspostavljanje ekonomskog poverenja i podsticanje trgovine. To se moglo postići na tri načina koja su uslovila nastanak redom MMF, Svetske banke i Međunarodne trgovinske organizacije (ITO): 1. ustanovljavanje pravila međ.plaćanja, na taj način što bi se utvrdila ravnoteža, tj.sistem koji bi počivao na stabilnim valutnim kurevima 2.osnivanje međunarodnih organizacija od poverenja koje bi radile na unapređivanju i podticanju međunarodnih investicija 3.formulisanje novih pravila međunarodne trgovine, smanjivanje postojećih trgovinskih barijera. *Kako stvaraju pravila MPP (i prema ovoj podeli) - Za razliku od država međunarodne organizacije rspolažu ograničenim subjektivitetom, čiji je obim određen osnivačkim aktima i zavisi od zadataka i funkcija međunarodnih organizacija. U tom smilu se može govoriti o funkcionalnom subjektivitetu.

Podela MO: S obzirom da je uloga međunarodnih organizacija da podstiču stvaranje međunarodnih pravila u zajedničkoj trgovini, pod MO se smatraju ne samo međudržavne, međuvladine, već i organizacije privatnog nevladinog karaktera. Kriterijumi za klasifikaciju MO: teritorija i otvorenost za članstvo, karakter članova i predmet delatnosti. 1. Prema teritoriji na kojoj ispoljavaju aktivnost, međunarodne organizacije se dele na univerzalne/svetske i regionalne. prema univerzalnosti delovanja -MO opsteg znacaja -STO, GATT (trgovina) -MMF, IBRD, MFK, IDA, MIGA, ICSID (finansije) -Formulating agencies UNCITRAL; UNIDROIT (komisija za kodif. MPP); UNCTAD, ICC (medj. Trg. Komora u Parizu) -Regionalne organizacije – neposredno usmerene na određeni region. -EU, NAFTA, LAFTA, CEFTA, ASEAN... 2. Prema karakteru članova , mo mogu biti javno pravnog ( nastaju međudržavnim ili međuvladinim ugovorima, njihovi članovi su države) i privatno pravnog karaktera

(nevladina ili nedržavna tela. Za mpp od značaja su:

UNIDROIT, Haška akademija za međunarodno pravo, Udruženje za međunarodno pravo ILA, Komitet za unapređenje pomorskog saobraćaja IMCO i Međunarodna trgovinska komora u Parizu MTK) 3. Prema kriterijumu delatnosti, MO se mogu podeliti na opšte i posebne. Opšte su one koje se bave opštim pitanjima međunarodne trgovine, dok se posebne bave pojedinačnim pitanjima, npr. Invetsicije, plaćaanja i sl.. U prve spadaju OUN i STO, a u drugu grupu sve ostale. *Mogu li da ucestvuju u privrednim delatnostima? OPŠTI SPORAZUM O CARINI I TRGOVINI (GATT) Nastanak: Po zavrsetku II svijetskog rata postojala je ideja o stvaranju univerzalne svijetske organizacije ekonomskog (trgovinskog) karaktera. U tom cilju su jos za vrijeme trajanja rata vlade VB i SAD pocele da razmatraju prelimenarne mijere koje je trebalo donjeti za resavanje kljucnih poslijeratnih ekonomskih pitanja. U razmatranjima su se iskoristila 3 kljucna pitanja na koje je trebalo naci odgovore: 1. Prvo se odnosilo na uspostavljanje mehanizama za ocuvanje ravnoteze u medj.placanjima. U tom cilju je bilo potrebno stvoriti sistem koji bi omogucio valutnu stabilnost i neutralisao probleme u bilansima placanja izazvane slomom sistema zlatnog vazenja 2. odnosilo se na osnivanja posebne medj.institucije koja bi se bavila dugorocnim medj.investicijama 3. Se odnosilo na problem rekonstrukcije osnovnih principa na kojima bi se odvijala poslijeratna trgovina izmedju drzava, sto bi nuzno podrazumjevalo liberalizaciju postojecih uslova U Zenevi se istovremeno pregovaralo o zakljucivanju Opsteg sporazuma o carinama i trgovinama. GATT je po svojoj sadrzini trebalo da predstvalja samo jedan IV deo povelje, posvecen carinama i trgovini. Usvojen je 30. oktobra u Zenevi kao privremeno rijesenje. Pravna priroda GATT - vrsta medjunarodnog visestranog sporazuma. U pravnoj teoriji ne postoji jedinstveno misljenje o njegovom statusu. Dok su ga jedni smatrali samo vrstom multilateralnog medj.sporazuma, drugi su u njemu vidjeli medjunarodnu organizaciju. GATT je sve do osnivanja Svijetske trgovinske organizacije, po stalnoj djelatnosti predstavljao posebnu organizovanu medj.organizaciju Ciljevi GATT - GATT-om je trebalo promovisati nacelo slobde trgovine koja bi se zasnivala na 3 osnovna principa. 

Klauzule najpovlascenije nacije - trebalo je bar u formalnom pogledu osigurati nediskriminatorski polozaj nacija, odnosno njihovih privrednih subjekata u medj.prometu.



Zabrani kvantitativnih ogranicenja - trebalo je zabraniti ne samo zbog toga sto je njihovom primjenom ogranicavan fizicki obim medj.razmjene vec i da bi se izbjegla arbitrernost i diskriminacija prilikom odredjivanja kvota za pojedine drzave.



ukidanju preferencijala - uvedene kao vanredne i privremene mijere u godinama svijetske krize

Sadrzina sporazuma: Orginalni tekst sporazuma iz 1947.god je nekoliko puta mijenjan i dopunjivan tako da se pod tekstom GATT- a podrazumjeva tekst Opsteg sporazuma o carinama i trgovini usvojen na Zenevskoj konferenciji 1947 godine, sa kasnijim amandmanima.. SVETSKA TRGOVINSKA ORGANIZACIJA - Rezultati Urugvajske runde pregovora Rezultati Urugvajske runde pregovora izlozeni su u Finalnom aktu, koji je potpisan 15.04. 1994. godine, u Marakešu. Finalni akt se sastoji od Sporazuma o osnivanju Svetske trgovinske organizacije (Agreement Establishing the World Trade Organisation), sa pripadajucim aneksima, Ministarske deklaracije i još 25 razlicitih odluka. Osnivacki akt WTO je navedeni Sporazum, koji je, sistem od 29zasebnih ugovora organizovanih u 4 aneksa. Broj predstavnika se povecavao tokom odvijanja runde, da bi na kraju iznosio 125. Najvatniji rezultat ove runde pregovora je osnivanje Svetske trgovinske organizacije koja je pocela sa radom 01.01.1995. godine. Finalni akt je potpisalo 111 zemalja, dok je Sporazum o uspostavljanju WTO potpisalo 104 zemlje. Vec pocetkom 1995. godine, Sporazum je ratifikovalo preko 80 zemalja. MeCu njima su bile: SAD, Evropska unija, Japan i Kanada. Na dnevnom redu su bili gotovo svi aspekti svijetske trgovine: carine, necarinske barijere, proizvodi iz prirodnih resursa, tekstil i odjeca, poljoprivredni proizvodi... Kao kljucni kamen spoticanja ostalo je pitanje regulisanja svijetske trgovine poljoprivrednim proizvodima. Osim presudnih neslaganja izmedju SAD i Evropske ekonomske zajednice u vezi trgovine poljoprivrednim proizvodima, ispoljene su razlike i u regulisanju usluga, uslova pristupa trzista, antidamping pravila i osnivanja novih institucija... Sadrzina i karakter finalnog akta - Finalni akt sadrzi pravne tekstove postignutih sporazuma u kojima su predstavljeni rezultati Urugvajske runde pregovora, kao i tekstove ministarskih odluka i deklaracija o tumacenju pojedinih odredbi nekih sporazuma. U pitanju su sledeci sporazumi: 

sporazum o osnivanju Svijetske trgovinske organizacije



GATT



Sporazum o poljoprivredi



Sporazum o tekstilu i odjeci....

Organizacija i nacin rada U statusnom i organizacionom smislu, STO predstavlja medj.organizaciju stalnog karaktera sa svojstvom pravnog lica i sa svim pripadajucim atributima. Sediste STO se nalazi u Zenevi. Organi preko kojih STO obavlja svoju aktivnost su: Ministarska konferencija, Generalni savet, pomocna tijela i komiteti, Sekretarijat. Na celu STO se nalazi Ministarska konferencija sastavljena od predstavnika svih drzava clanica koja se sastaje najmanje jedanput u dvije godine. Ministarska konf.je ovlascena da jednoglasnim odlukama odlucuje o pitanjima iz multilateralnih trgovinskih sporazuma. Generalni savjet je ovlascen da nadgleda sprovodjenje sporazuma i ministarskih odluka i da radi kao organ za resavanje trgovinskih sporova.

U generalnom savetu pomazu pomocna tijela kao sto su Svet za robu, Savet za uslugu I Savet za intelektualnu svojinu. Sekretarijat se bavi administrativnim i drugim pomocnim poslovima. Osnovni principi multilateralnog trgovinskog sistema prema pravilima STO Uslovi pod kojima ce se odvijati trgovina konkretnom robom, uslugama, poljoprivrednim proizvodima, tekstilom i odjecom su detaljno regulisani konkretnim multilateralnim sporazumima: GATT, GATS ili TRIPS Razlikujemo sledece principe: 

Princip zabrane diskriminacije - u opstem smislu podrazumjeva obavezu drzave clanice STO da u medjusobnoj trgovini sve ucesnike tretira na isti nacin – bez diskriminacije. Princip nediskriminacije se , s jedne strane, primjenjuje na medjusobne odnose izmedju trecih drzava clanica STO i sa druge strane na odnose izmedju drzava clanica i domace drzave, odnosno njihovih privrednih subjekata, u svim poslovima koji su obuhvaceni pojmom medjunarodne trgovine.



Princip slobodnije trgovine – postovanje ovog principa podrazumjeva obavuzu drzava clanica da u medjusobnim pregovorima stalno nastoje da postepeno smanjuju prepreke u medjusobnoj trgovini. Pojam prepreka je odredjen vrlo siroko i pored carinskih dadzbina i drugih mijera, kao sto su zabrana uvoza ili kvote, kojim se selektivno ogranicava kolicina uvoze, moze obuhvatiti i politiku pretjeranog administriranjai politiku deviznih kurseva



Princip predvidljivosti – jedan od ciljeva multilateralnih sporazuma je da novim sistemom medj.trgovine svim ocesnicima obezbjedi stabilne i predvidljive uslove i okruzenje u kojima ce izvrsavati svoje obaveze. Predvidljisvost buducih uslova medj.trgovine se zasniva na stabilnosti postojecih uslova u trgovini. Na principu predvidljivosti buducih uslova subjekti u medj.trgovini mogu sa vecom sigurnoscu da planiraju i preduzimaju potrebne mijere.



Princip promovisanja konkurencije – zadatak STO je i da u pogledu carina i drugih vidova zastite i ogranicenja u trgovini izmedju drzava clanica radi na promovisanju takvih uslova kojim se omogucava sto je moguce slobodnija i fer konkurencija. U tom smislu cilj GATT je da obezbjedi fer konkurenciju u trgovini umjesto ranije proklamovane ali nedostizne slobodne trgovine



Princip podsticanja razvoja i ekonomskih reformi – zbog velikih razlika koje su i dalje prisutne u nivou privredne razvijenosti izmedju drzava clanica STO i negativnih efekata koje iz toga proizilaze u pogledu obima i uslova medj.trgovine, STO ima zadatak i da svojim pravilima sadrzanim u multilateralnim i drugim sporazumima pomogne brzi privredni razvoj najmanje razvijenih zemalja u razvoju.

Resavanje sporova u okviru STO Pravila o rjesavanju i postupku rjesavanja sporova se primjenjuju na sporove iz svih multilateralnih trgovinskih sporazuma. Sporove rijesava poseban organ za rijesavanje sporova na osnovu ovlascenja Generalnog savjeta, Svjeta i komiteta odnosnih sporazuma stupanjem u STO drzave clanice su preuzele obavezu da ce u slucaju sporova postovati dogovorenu proceduru za njihovo rjesavanje i izvrsavati tako donjete odluke. Sporovi po pravilu nastaju kada neka drzava clanica STO dones mijeru trgovinske politike ili preduzme neku akciju koju jedna ili vise drugih clanica smatraju kao povredu nekog od multilateralnih sporazuma ili kada drzava clanica ne ispuni neku preuzetu obavezu. Postupak pokrece zainteresovana strana zahtjevom koji podnosi Organu za rijesavanje sporova, tj STO arbitraza. U pravnoj teoriji ne postoji jedinstveno misljenje da li se na prava i obaveze iz Sporazuma o osnivanju GATT – a pojedinci mogu direktno pozivati pred nacionalnim sudovima. Jdni smatraju da bi odredbama GATT – a trebalo priznati direktno dejstvo. Drugi smatraju da su njegove odredble suvise siroko formulisane i da im se zbog toga ne moze priznati direktno dejstvo. Ovakav stav je podrzao i Sud pravde Evropskih zajednica Clanstvo u STO

Prema odredbama clana XII Sporazuma o STO, clanica STO moze prema propisanom postupku postati svaka drzava ili carinska teritorija koja ima punu autonomiju u vodjenju trgovinske politike. S obzirom da je STO pravni slijedbenik prethodnog GATT-a, to danas u ovoj organizaciji postoje stvari ili orginerni clanovi koji su bili clanovi GATT-a 1947 pa su isto svojstvo prenjeli i na STO stupanjem na snagu Sporazuma o STO, i novi clanovi! Za prijem novih clanica propisani su uslovi pri cemu je napravljena razlika izmedju razvijenih drzava i zemalja u razvoju. Od najmanje razvijenih drzava kojima je to svojstvo priznato od strane OUN, zahtjeva se jedino da preuzmu obaveze i koncesije u obimu koji je u skladu sa njihovim pojedinacnim stepenom razvoja, finansijskim i trgovinskim potrebama i njihovim administrativnim i institucionalnim sposobnostima Postupak prijema => podnosenje formalnog zahtjeva zainteresovane drzave sekretarijatu STO koji se onda dostavlja svim clanicama STO. Generalni savjet obrazuje radnu grupu za pregovore koja je otvorena za predstavnike svih drzava clanica, a kojoj zainteresovana drzava podnosi memorandum. U memorandumu moraju biti navedeni svi aspekti spoljne trogvine i njen pravni rezim. Pregovori se odvijaju kroz sastanke radne grupe u kojoj se pregovara o rasporedu koncesija i obaveza koje drzava mora preuzeti u trgovini robom i uslugama. Na osnovu toga radna grupa sastavlja izvjestaj i protokol o prijemu sa preciznim rokovima i uslovima i listu koncesija i obaveza. Ovaj paket se dostavlja Generalnom savjetu koji o tome donosi konacnu odluku. MMF 1.Nastanak i razvoj Osnovan jula 1944.g., usvajanjem Bretonvudskog sporazuma koji je u osnovi razvio ideje američkog plana. Potpisivanjem posebnog sporazuma sa OUN 1947. dobija status specijalizovane agencije. Sediste organa je u Vasigtonu. Organi fonda su: 

savet guvernera - najviši organ, koji odlučuje o osn.pitanjim delatnosti, prijemu novih članova i uopste o poslovanju fonda



izvršni odbor direktora – predstavlja izvrsni organ sastavljen od 24 direktora. Sedmoricu daju drzave clanice sa najvecim kvotama, sastaje se 3 puta sedmicno i razmatra provodjenje politike Savjeta guvernera, a odlucuje koncenzusom svih clanova



generalni direktor – neposredno rukovodi poslovima Fonda i prededava Izvrsnim odborom koji ga i bira i predstavlja fond u poslovima sa trecim licima!



Privremeni savetodavni komitet.

2. Izvori sredstava - Sredstva fonda cine osnivački kapital + sopstveni prihodi. Osnivački kapital se obrazuje iz uloga ili kvota država članica, čija se visina određuje u zavisnosti, između ostalog, od nacion.dohotka konkretne države članice, obima spoljnotrgovinske razmene i visine raspoloživih sredstava. Ovako odredjenu kvotu svaka clanica je duzna da unese u Fond prilikom uclanjenja. Uplata delom u zlatu 25%, a delom u nacionalnoj valuti 75%. Kvote određuju odnos učešća u osnivačkom kapitalu, broj glasova kojima države rapolažu u organima upravljanja i gornju granicu korišćenja sredstava. Revizija kvote se vrsi svake 5 godine, najvecu kvotu imaju SAD i ona iznosi 18 % od ukupnih sredstava kojima raspolaze fond Kvote imaju trostruki znacaj i odrdjuju: 

odnos ucesce u osnivackom kapitalu

 broj glasova kojima raspolazu drzave clanice u organima upravljanja  gornju granicu koristenja sredstava fonda 

3.Način rada Odlucivanje u Fondu se zasniva na osnovnom principu da visina kvote odredjuje broj glasova svake drzave clanice. Svaka članica raspolaže sa po 250 glasova plus po jedan na svakih 100 hiljada specijalnih prava vučenja (spv). Najveci br.glasova SAD, EEZ I JAPAN 4. Zadaci Opsti razlozi zbog kojih je Fond osnovan mogu se svesti na tri zadatka: 

( utvrđivanje stabilnih valutnih kuresva kao sistema po kome će se menjati nacionalne valute,



finansijska pomoć državama u cilju rešavanja platno bilansnih odnosa i



obavezivanje država članica da se u spoljnim monetarnim odnosima pridržavaju određenih pravila)

Ovi opsti zadaci su odredbama clana 1. Statuta Fonda konkretizovani kao zadaci Fonda da radi na: 

-razvijanje medj. monetarne saradnje



-pospešivanje i ravnomerni razvoj medj.trgovine,održavanje visokog stepena zaposlenosti i realnog dohotka



-stabilnost valutnih kurseva, održavanje realnih platnih odnosa između država članica



-pomaganje uvođenja multilateralnog sistema plaćanja po tekućim transakcijama između država članica i ukidanju deviznih ograničenja



-ulivanje poverenja državama članicama, stavljanjem svojih sredstava na raspolaganje, dajući im mogućnost da uravnoteže svoj platni bilans



-ravnoteza platnih bilansa preko pozajmica (tranše)



-Fond je univerzalna MFO otvorena za članstvo svim zaintersovanim državama članicama.

Clanstvo Podrazumjeva obavezu drzave clanice da se u vodjenju ne samo spljne monetarne politike, vec i ukupne ekonomske politike, pridrzava njegovih pravila. Iako se prema statutu fonda, kao nepoliticka organizacija, ne mijesa u politiku drzava clanica, cinjenica je da trece zemlje moraju voditi racuna i o ispunjavanju odredjenih politickih uslova koji su obuhvaceni ekonomskim uslovima koje je treca drzava duzna da ispuni prilikom prijema u Fond ali i kod kasnijeg koristenja njegovih pozajmica.

5. Poslovi održavanja stabilnih valutnih kurseva U početku su valutni kuresvi bili fiksirani na principu zlatnog važenja, tj. fiksnog odnosa američkog dolara prema zlatu. To se napušta 1970.godine, države prelaze na sistem individualnog određivanja pariteta svojih valuta uz obavezu da o načinu obračunavanja obaveste druge države. Uloga fonda je bila obaveštavanje, konsultacije i nadgledanje. 6. Poslovi pozajmljivanja Države članice mogu koristiti sredstva fonda u inostranoj valuti za pokrivanje povremenih deficita u platnim bilansima. Obim sredstava koja mogu da koriste je ograničen nacionalnom kvotom, platnobilansnim potrebama, i politikom prilagođavanja. Drugim rečima to se označava kao vučenje u okviru kreditnih tranši. Krediti se odobravaju zvaničnim organima država članica centalnim bankama ili valutnim stabilizacionim fondovima sa rokom otplate od 3 do 5 godina. SPV predstavljaju obračunsku vrednost dobijenu na osnovu vrednosti korpe valute vodećih članica (evra, engleske funte, japanskog jena i američkog dolara). Pozajmice se odobravaju preko dva mehanizma: 1. standby aranzmani – za pozajmice od 1 do 2 godine

2. produzeni aranzmani – za pozajmice od 3 do 5 godina -Krediti po komercijalnim uslovima, kratkoročne pozajmice, pre svega džavama radi: 1.rešavanja platnobilansnih teskoca 2.održavanja valutnih kurseva Svetska banka Članice: 1. Medjunarodna banka za obnovu i razvoj* 2. Medjunarodna finansijska korporacija 3. IDA – Međunarodno udruženje za razvoj*

4. IBRD- Multilateralna agencije za osiguravanje invetsicija 5. ICSID – Međunarodni centar za rešavanje investicionih sporova * U literature se pod Svetskom bankom podrazumevaju samo navedene dve organizacije 1.MEĐUNARODNA BANKA ZA OBNOVU I RAZVOJ Organizacija banke Medj.banka za obnovu i razvoj je organizovana kao multilateralna finan.organizacija sa statusom specijalizovane agencije OUN. Osnovana je jula 1944. Bretonvudskim sporazumom zajedno sa Medj.monetarnim fondom. Zadaci Banka je osnovana sa osnovnim zdatkom da pomaze u obnovi ratom razrusene privrede drzava clanica i da pomaze i podstice razvoj zemalja clanica investiranjem kapitala u proizvodne namjene, kao i da promovise strane investicije davanjem garancija i ucescem u zajmovima i drugim investicijama od strane privatnih lica, a kad privatni kapital ne stoji na raspolaganju, direktnim finansiranjem u proizvodne svrhe. Organi: Savet guvernera je predstavnicko tijelo koje sacinjavaju predstavnici zemalja clanica kao sto su ministri finansija ili guverneri centralnih banaka. (odlučuje o članstvu, raspodeli dobiti...), Bord direktora (izvršni odbor), cini 24 izvrsna direktora od kojih 5 imenuju drzave clanice sa najvecim brojem glasova, a preostalih 12 biraju guverneri ostalih zemalja Predsednik Banke (funkcije rukovođenja i predstavljanja), poslovi sa trecim licima! - Odluke se donose većinom glasova, ali za posebne odluke je neophodna kvalifikovana većina.

Nacin odlucivanja Broj glasova drzava clanica je odredjen visinom ulozenih glasova, dok je za posebno znacajne odluke potrebna kvalifikovana vecina. Pri tome treba imati u vidu da sedam najrazvijenijih zemalja raspolazu polovinom svih glasova u Savetu direktora, sto im daje pravo veta u rijesavanju mnogih pitanja. Izvori prihoda: Kapital banke je sastavljen od: uloga članica, garancijski kapital, kapital pribavljen na svetskom tržištu (ulaganja na berzi, investicioni prihodi) i sopstveni neto prihod. Osnivacki kapital banke iznosi oko 100 milijardi $ i podijeljen je na uplaceni i pozvani kapital. U pocetku je uplaceni deo iznosio oko 20% ali je kasnije smanjen na oko 9% upisanog kapitala.

Poslovi Banke: Pomazu obnovu i razovoj zemalja clanica, olaksanjem uslova za investiranje kapitala u proizvodne svrhe i podsticu razvoj proizvodnih mogucnosti i prirodnih bogastava u manje razvijenim zemljama 

- podstiče privatne investicije u inostranstvu davanjem svojih garancija ili učešćem u zajmovima



-Zamenjuje privatne investicije u inostranstvu obezbeđenjem novčanih sredstava za proizvodne svrhe iz svojih sredstava kad privatni kapital pod razumnim uslovima nije raspoloživ



- pomaže obnovu i razvoj podsticanjem investicija kapiatla u proizvodne svrhe i podstiče razvoj proizvodnih mogućnosti i prirodnih bogatstava u manje razvijenim zemljama



-Pomaže ravnomerno razvijanje međunarodne trgovine i podržava ravnotežu u bilansima plaćanja

Ove poslove banka obavlja posredno – posredujući između privatnih invetsitora na tržištu kapitala, i neposredno, davanjem finansijskih sredstava

2.IFC - MEĐUNARODNA FINANSIJSKA KORPORACIJA 1. Osnivanje i zadaci - Osnovana 1956.godine sa osnovnim zadatkom da promoviše privatni sektor i da privatnim preduzećima u zemljama u razvoju neposredno odobrava zajmove za unapređenje i podsticanje njihovog poslovanja u oblastima infrastrukture, istraživanja i eksploatacije rudnog bogatstva, hemije i petrohemije, industriji cementa, konstrukcionih metala i sl. Osim poslova pozajmljivanja fin.sredstava, Korporacija obavlja i savetodavne poslove

i poslove tehničke pomoći

preduzećima i vladama. 2.Članstvo - Korporacija je otvorena za članstvo svim državama, a uslov je prethodno članstvo u Međunarodnoj banci za obnovu i razvoj i uplata odgovarajuće kvote u fond Korporacije. 3. Organi - Pravno lice sa sopstvenim sredstvima i samostalnim poslovanjem, ali Savet guvernera i Izvršni odbor MbzaOiR su istovremeno organi upravljanja Korporacijom. 4. Principi finansiranja Korporacija odobrava fin. sredstva pod sledećim uslovima: ako preduzeće dokaže da tražena sredstva nije moglo da pribavi na drugačiji način pod primerenim uslovima, ako se finansiranju ne protivi država čiju pripadnost ima to preduzeće. Krediti se odobravaju do 50 % vrednosti inv.ulaganja, odobrena sredstva se ne moraju utrošiti samo na teritoriji određene države, korporacija ne preuzima obavezu upravljanja preduzećem u koji je uložila sredstava, zajmovi se odobravaju pod komercijalnim uslovima. 3.IDA – MEĐUNARODNO UDRUŽENJE ZA RAZVOJ 1.Osnivanje i zadaci Osnovano 1960.g. kao afilijacija medjunarodne banke za obnovu i razvoj. Osnovni zadatak Udruženja je da odobravnjem kredita i zajmova podstiče privredni razvoj i produktivnost, i da podiže životni standard u najmanje razvijenim zemljama. Zajmovi se odobravaju pod povoljnijim komercijalnim uslovima i za projekte koji nisu neposredno komercijalno rentabilni kao što su obrazovanje, zdravstvena zaštita i reforma državne uprave... (samo se naplaćuju mminimalni troškovi, ne i kamata). Krediti se odobravaju na duge rokove koji se kreću od 20 do 50 godina, sa poklonjenim periodom od 5 do 10 godina. 2. Članstvo i organi Udruzenje je otvoreno za clanstvo svim drzavama pod uslovima koji su odredjeni Statutom o osnivanju Udruzenja.

Članstvo u Udruženju je uslovljeno prethodnim članstvom u MbzaOiR i uplatom određene kvote. Status pravnog lica, organi Banke su istovremeno i organi ove organizacije. 4.MIGA – AGENCIJA ZA MULTILATERALNO OSIGURANJE INVESTICIJA MIGA je osnovana 1985.god. potpisivanjem odgovarajuce konvencije. Konvencija je stupila na snagu nakon sto ju je ratifikovalo deset zemalja uvoznica kapitala i pet zemalja izvoznica i nakon sto je na ime osnivackog kapitala upisano 250 miliona dolara ili specijalnih prava vucenja. U 2005 agencija je imala 165 drzava clanica. Agencija je osnovana sa osnovnim ciljem da podstiče investicije u i između zemalja u razvoju kao i da osigura strane investicije od nekomercijalnih rizika (ratovi, pol.krize i previranja, prir. Nepogode) Specijalizovana agencija IBRD-a Znacaj Agenciji je povjeren opsti zadatak da popravi ukupnu investicionu klimu u zemljama u razvoju i nerazvijenim zemljama, u mjeri u kojoj bude u stanju da stranim investitorima ulije sigurnost i garancije da ce njihova ulozena sredstva biti vracena ili da ce biti pravedno obesteceni. Prihvatanjem da osigura stranu investiciju domacem preduzecu i domacoj drzavi Agencija investitorima daje pokrice medj.povjerenja Pored osnovnog zadatka da osigura strane investicije, Agencija podstice i unapredjuje investiciona ulaganja u zemlje u razvoju i pruza konsolting usluge zainteresovanim investitorima i stranim ulagacima. Ovi poslovi se mogu oznaciti kao konsolting usluga Pravni polozaj MIGA je osnovana kao specijalizovana agencija Medj.banke za obnovu i razvoj sa svojstvom pravnog lica i punom pravnom i poslovnom sposobnoscu. Pravni polozaj kao samostalne medj.organizacije odrijedjen je Konvencijom o osnivanju kao i pravilima medj.prava. Delatnosti: 1. Poslovi osiguranja i reosiguranja - daje garancije protiv nekomercijalnih rizika za investicije u i iz zemalja članica i obezbeđuje reosiguranje za garancije koje su izdate od drugih tela protiv takvih rizika (reosiguranje – kada npr. Osiguravajuca kuca DDOR, zeli da reosigura neki posao osiguranja koji u slucaju da dodje do isplate ne bi mogla samostalno da pokrije, pa samim tim ona sebe osigurava u MIGA-i) 2. Komplemetarni poslovi - komplementarne aktivnosti radi podsticanja kretanja kapitala u i između zemalja članica u razvoju 3. Prateći poslovi U Srbiji – Fond za osiguranje izvoznih poslova (nekada Jubmes banka)

Osigurani rizici Agencija vrši osiguranje odgovarajućih investiciaja protiv gubitaka koji nastanu zbog nekomercijalnih rizika: 1.Rizik valutnog transfera 2. Od eksproprijacije i sličnih mera – svaku zakonodavnu, upravnu radnju koja se može pripisati domaćoj vladi kojom se sprečava korisnik garancije da kontroliše materijalne koristi svojih invetsicija... 3.Povrede pravno preuzetih obaveza koji se mogu pripisati vladi domaće države ako je takva povreda: -nesporna od strane domaće države -ako je osporena bez pravno valjanog razloga -ako tek treba da bude utvrđena konačnom odlukom arbitražnog, sudskog organa

4. Rizici rata i prirodnih katastrofa Štete od navedenih rizika će se nadoknaditi ako nastanu u odgovarajućim investicijama. Pod investicijama koje služe razvoju, podrazumeva se: 1. svaki transfer strane valute učinjen u cilju modernzacije, produženja ili razvoja postojećih investicija i 2. korišćenje zarada od postojećih invetsicija koje se mogu na drugi način transferisati izvan domaće zemlje Garancije se daju odgovarajućim investitorima – svako fizičko lice, državljanin države članice i svako pravno lice koje je osnovano u državi članici, ako većinu njegovog kapitala kontroliše država ili države članice, ili njihovi državljani, osim ako nisu u pitanju domaće države, ili njihovi državljani i ako takva pravna lica posluju na komercijalnim principima. Organizacija i upravljanje - Agencija ima: 

Savet guvernera – po jedan guverner iz svake drzave ili njegov zamjenik. Najvisi organ na koje je Agencija prenjela sva ovlascenja. Svoja ovlascenja Savjet moze delegirati Upravnom odboru



Upravni odbor – je odgovran za generalno poslovanje Agencije, za ispunjenje preuzetih obaveza kao i za preduzimanje svih drugih neophodnih mijera. Najmanje 6, a najvise 12 clanova



Predsednika – je odgovran za generalnu kontrolu upravnog odbora i poslovanje Agencije.

Glasovanje i predstavljanje Sve zemlje osnivaci su za potrebe glasanja klasifikovane u dvije grupe. Sve odluke se donose kvalifikovanom vecinom glasova, s tim sto je broj glasova kojim raspolazu pojedine clanice odredjen ponderisano prema posebnoj formi. Sediste agencije je u Vasingtonu. 5. ICSID – MEĐUNARODNI CENTAR ZA REŠAVANJE INVESTICIONIH SPOROVA Osnovan Konvencijom o rešavanju investicionih sporova između država i državljana drugih država, 1966.g. Investicione sporove ne rešava sam Centar, već pomiritelji ili arbitri koje imenuju stranke u sporu, pri čemu je zadatak Centra da pomaže u pokretanju i vođenju postupka. U pravnom smislu Centar je posebna medj.organizacija sa svojstvom pravnog lica i pripadajucim atributima, ali je u organizacionom smislu povezan sa Svijetskom bankom i cini dio ove Grupe u tom smislu sto su clanovi Centra istovremeno i clanovi Banke. BiH je 1997 godine ratifikovala Konvenciju. Organi 

Administrativni savjet – sastavljen od po jednog predstavnika iz drzava ugovorenica. Savjet usvaja administrativne i finansijske uredbe, pravila postupka za organe mirenja i za arbitrazni postupak, arbitrazna pravila i pravila mirenja, godisnji budzet i odobrava godisnji izvjestaj.



Sekreterijat – sastoji se od generalnog sekretara i jednog ili vise zamjenika, koje bira Administrativni Savjet dvotrecinskom vecinom glasova na period koji ne moze biti duzi od 6 godina sa pravom reizbora.



Raspolaže listama pomiritelja i arbitara.

Nadležnost centra Centar je nadležan da rešava sve sporove koji direktno potiču iz investicija između države ugovornice i državljana druge države ugovornice, čije su se strane pismeno saglasile da iznesu spor pred Centar. Tri uslova za zasnivanje nadležnosti: 1. da postoji saglasnost stranaka 2. da su država porekla investitora i država domaćin ratifikovale Konvenciju i 3.da spor potiče iz invetsicija.

Sporovi se rešavaju po principu delokalizacije – nezavisnost Centra od nacionalnih pravnih sistema, pravo stranaka na neposredan pristup pravdi i isključivi karakter nadležnosti ICSID arbitraže. Nezavisnost centra je ostvarena preko prava stranaka da samostalno odrede pravila postupka i merodavno materijalno pravo. 7. EBOR EVROPSKA BANKA ZA OBNOVU I RAZVOJ Osnovana 1991.godine u Londonu. Statutom je kao osnovni cilj banke određeno podsticanje na prelazak na tržišno privređivanje i unapređivanje privatnog preduzetništva u zemljama centralne i istočne Evrope, koje su opredljene za višepartijsku demokratiju, pravnu državu i poštovanje ljudskih prava. U tom cilju Banka pomaže zemljama korisnicima njenih sredstava u sprovođenju neophodnih privrednih reformi radi uključivanja sopstvenih privreda u međ.privredu, i to: -razvojem privatnog sektora -mobilizacijom dom.i stranog kaptala -podsticanjem privrednih investicija i investicija u oblasti usluga - pružanjem tehničke pomoći Clanstvo i osnivacki kapital Banku su osnovali predstavnici 40 zemalja. Banka je otvorena za clanstvo ne samo evropskim zemljama vec i neevropskim zemljama clanicama. Osnivacki kapital je iznosi 10 milijardi evra ORGANI -Odbor guvernera – upravlja bankom. Sastoji se od po jednog guvernera i njegovog zamenika iz svake države članice -odbor direktora – ima 23 clana od kojih zemlje clanice Evropske unije. -predsednik banke – vodi tekuce poslove Način poslovanja Svoje ciljeve Banka ostvaruje odobravanjem zajmova, zajedničkim finansiranjem i davanjem garancija i tehničke pomoći, pre svega privatnim preduzećima, a državnim preduzećima samo u određenom obimu. Banka može u državni sektor zemlje korisnice odobriti samo 40% od ukupnih plasmana, pod uslovom da preduzeća iz ovog sektora posluju po tržišnim principima, tj. da nemaju monopolski položaj, ne uživaju državne subvencije i sl. Pomoć se sastoji u neposrednom odobravanju finansijskih sredstava, njihovom investiranju u preduzeća, kupovinom hartija od vrednosti... Krediti se odobravaju pod komercijalnim uslovima, sa kamatom, rokom otplate i provizijom koji obezbeđuju ostvarivanje dobiti. Finansiraju se samo oni projekti

koji su dobili podršku domaće države članice u kojoj se nalazi sedište

zajmoprimca. Takođe jedan od uslova za korišćenje sredstava je da zajmoprimac nije u stanju da tražena sredstava dobije na drugi način.

21. Organizacije za unifikaciju pravila MPP-a ( Formulating agencies) UNCITRAL – Komisija UN-a za međunarodno trgovinsko pravo

Osnovana je 1966. u Beču, kao specijalizovana agencija OUN-a. Čine je predstavnici 60 država svrstanih u 5 grupa, sa mandatom od 6 godina. Sastav i zadaci :

Komisija je sastavljena od predstavnika 60 drzava izabranih od strane generalne skupstine drzave, svrstane su u 5 gtupa i to : africke drzave daju 9 predstavnika, azijske drzave 7, istocnoevropske 5, latinoamericke 6 i zapadnoevropske i druge drzave daju 9 predstavnika. Mandat traje predstavnika 6 godina. Zadatak jeste harmonizacija i unifikacija prava međunarodne trgovine, što podrazumeva određivanje prioritetnih oblasti i pitanja i odgovarajuća pravna sredstva za njihovo rešavanje. Neki od zadataka su: 

da priprema i promovise prihvatanje novih medj.konvencija



da pomaze kodifikovanje i prihvatanje medjunarodnih trgovackih termina, pravila, obicaja, prakse sama ili u sardanji sa drugim organizacijama



da prati nacionalna zakondavstva i prati savrmene pravne tendencije



da uspostavnja i odrzava tijesnu saradnju sa Konferencijom UN

Radi ostvarivanjia ovih ciljeva osnovane su radne grupe koje su sastavljene od predstavnika svih drzava clanica: U pitanju su radne grupe za : javne nabavke, medj.arbitrazu i mirenja, transportno pravo, elektronsku trgovinu, pravo osiguranja i sredstva obezbjedjenja Nacin rada Osnovni zadatak UNCITRALA je da radi kao agencija za formulisanje, a to znaci da formulise i da usvaja pravila medj.trgovine. Ovaj posao obavlja na 2 nacina: 

posredno - preko radnih grupa neposredno formulise i donosi pravila za regulisanje prava medj.trogovine



neposredno - ucestvuje u radu drugih medj.organizacija koje donose ova pravila.

Rezultati : -

u oblasti međunarodne prodaje robe ( Konvencija o zastarelosti u oblasti međunarodne kupoprodaje robe 1974., Konvencija UN o ugovoru o međunarodnoj prodaji robe iz 1980.) u oblasti međunarodnog transporta robe u oblasti međunarodne trgovačke arbitraže i mirenja ( UNCITRAL Arbitražna pravila (1976.), UNCITRAL pravila o mirenju (1980.) u oblasti javnih nabavki i razvoja infrastrukture u oblasti međunarodnih plaćanja ( Konvencija UN o međunarodnim transiranim i sopstvenim menicama (1988.) u oblasti elektronske trgovine ( Model-zakon o elektronskoj trgovini (1996.), model zakon o elektronskom potpisu) u oblasti stečaja sa inostranim elementom UNIDROIT – Međunarodni institut za unifikaciju privatnog prava

Osnivanje i sastav: Osnovana je 1926. u Rimu. Radi kao nezavisna međ. org.i otvoren je za za clanstvo svim državama koje pristupe njegovom statutu. Generalna skuptina je vrhovi organ sastavljen od po jednog predstavnika vlada svih drzava clanica. Uloga vladinih predstavnika je da predstavljaju svoje vlade i da njene stavove prenose svojim delegatima i da njene stavove prenesu svojim delegatima po pitanjima koja su na dnevno redu Instituta. Glavni posao obavlja Izvrsni savet sastavljen od eksperata izabranih od strane Skupstine, pravnika, profesora prava, sudija, sluzbenika ministarstva pravde. Zadatak: Zadatak ove institucije je da razmatra potrebe i metode modernizacije, harmonizacije i koordinacije privatnog, aposebno trgovačkog prava između država ili grupa država. Osnovan aktivnost Instituta je ogranicena na izradu nacrta unifikovanih pravila materijalnog privatnog prava po pitanjima koja su pogodna za unifikaciju pravila materijalnog privatnog prava Metoda rada: Rad na unifikaciji se odvija na dva fazi:



pripremnoj - pocinje izradom studije izvodljivosti ili preliminarnog izvjestaja u kome se daje ocjena podobnosti i izvodljivosti pravnih reformi do kojih ce doci unifikacijom pravila iz doticne oblasti i izborom odgovarajuceg instrumenta ili sredstva



pregovarackoj fazi - pocinje razmatranjem nacrta, a zavrsava se sastavljanjem konacnog prijedloga konvencije koji se salje diplomatskoj konferenciji za usvajanje ili usvajanjem drugog instrumenta harmonizacije ili koordinacije

Ostvareni rezultati: Najveći uspeh institut je ostvario u oblasti unifikacije pravila za međunarodnu prodaju. Bitne su i sledeće konvencije: Konvencija o zastupanju u međunarodnoj prodaji robe u Ženevi 1973., Konvencija o međunarodnom finansiskom lizingu u Otavi 1988., Konvencija o međunarodnom faktoringu u Otavi 1988. i Konvencija o međunarodnom garancijama kod mobilne opreme u Kejp Taunu 2001.

UNCTAD – Konferencija za trgovinu i razvoj Nastanak i zadaci Osnovana je 1964. je kao specijalizovana agencija OUN sa zadatkom da unapređuje saradnju između zemalja u razvoju.. U tom cilju UNCTAD preduzima aktivnosti kao forum za medj.pregovore, podstice istrazivanja i analize odredjenih aspekata ekonomske i trgovinske politike i pruza tehnicku pomoc koja je prilagodjena posebnim potrebama konkretnih zemalja Clanstvoi organi: UNCTAD je otvoren za clanstvo svim drzavama bez obzira na stepen njihovog privrednog razvoja. Rad UNCTAD-a se odvija preko konferencija, posebnih komisija, ekspertskih sastanaka, odbora za trgovinu i razvoj i sekretarijata. Konferencija predstavlja pomocni organ Generalne skupstine UN i saziva se svake 4 godine. Na konf.se razmatraju opsta pitanja unapredjenja saradnje izmedju zemalja u razvoja koja su pre toga razmatrana u posebnim komisijama, Rezultati su robni sporazumi. MTK – Međunarodna trgovinska komora

Osnovana je u Parizu 1919., vodeće zapadnoevropske države i SAD. Statut i zadaci su odredjeni statutom Komore koji je donjet 1947 godine. Prema odredbama statuta clanovi komore moraju biti kolektivni i individualni. Komora ima pravo da u sporazumu sa zainteresovanim drzavama na njihovim teritorijama osniva svoje nacionalne komitete, preko kojih organizuje saradnju i rad na razmatranju pitanja koja su od interesa za obe strane. Osnovni zadataka komore je da radi na daljem razvijanju otvorene trzisne svijetstske privrede sa cvrstim ubjedjenjem da promjene u medj.trgovini vode ka globalno prosperitetu i miru medju narodima. Organi: 

kongres - je najvisi organ koji se sastaje jedan put u dvije godine radi rijesavanja osnovnih pitanja. Kongresima mogu prisustvovati sa savetodavnim pravom glasa predstavnici vlada onih drzava na cijim su teritorijama organizovani nacionalni komiteti.



savet - cine predstavnici kolektivnih clanova drzava na cijim teritorijama postoje nacionalni komiteti. Sednica se saziva 3 puta godisnje.



izvršni komitet - Osnovni rad Komore se odvija preko izvrsnog komiteta. U sastav ulaze predstavnik Komore, njegovi zamjenici i predstavnici nacionalnih komora.



sekretarijat - obavlja administrativne i dr.poslove

Delatnosti: - unapređivanje međunarodne trgovine, usluga i investicija i eliminisanjem prepreka i smetnji -

pomaganje slobodne tržišne privrede

ubrzanje privrednog rasta i razvijenih i zemalja u razvoju Za ostvarivanje navedenih ciljeva Komora je na pravnom planu preduzela i preduzima niz mijera i aktivnosti koje se sastoje u: 1. promovisanju standardnih pravila i postupke koji imaju za cilj da olaksaju odvijanje trgovine u najsirem smislu. 2. uspostavljanju saradnje i kontakata sa drugim organizacijama iz ove oblasti 3. organizovanju seminara i istrazivackih projekata o temama koje su od interesa za poslovne ljude. . Rezultati: U dosadasnjem radu komora je najvise postigla u oblasit pracenja poslovnih obicaja, njihovom sakupljanju i objavljivanju Medjunarodna pravila za tumačenje trgovačkih termina – INCOTERMS, poslednji iz 2006. ; jednoobrazna pravila i obicaji za dokumentarne akreditive.

Regionalne ekonomske komisije - 145 stranica Osnovane su od strane Ekonomskog i socijalnog saveta UN- a sa zaduženjem da sprovode donete mere za ekonomsku saradnju između država određenih regiona - Evropa, Azija, Pacifik, Latinska Amerika i Karibi. Ekonomska komisija za Evropu Osnovana je 1947. Radi preko komiteta zaduženih za crnu metalurgiju, ugalj, elektro energiju, industriju i dr. Posebno je značajan komitet za razvoj spoljne trgovine. Rezultati: Evropska konvencija o međunarodnoj trgovinskoj arbitraži od 1961., Pravila arbitraže od 1966., Konvencije o ugovoru o međunarodnom drumskom prevozu ribe, 1956. Sarađuje sa MTK i UNCITRAL-om. Detaljnije : knjiga 145 stranica

Drzava kao subjekat medjunarodnog poslovnog prava: Pojam: Za medj.poslovno pravo je od znacaja aktivnost drzave kako na medjunarodnom tako i na unutrasnjim planu. S obzirom da raspolaze unutrasnjim i spoljnim suvernitetom svaka drzava je slobodna da na medjunarodnom planu pregovara i uspostavlja medj.ekonomske odnose sa drugim drzavama i medj.organizacijama, dok su na unutrasnjem planu drzave slobodne da samostalno vode ekonomsku politiku i da u tom cilju donose odgovarajuce propise. Na unutrasnjem planu od znacaja je aktivnost drzave kao zakonodavca kod regulisanja ekonomskih odnosa sa inostranstvom. Vrsenjem zakonodavne vlasti i donosenjem propisa kojima neposredno odredjuju uslove i okvire za obavljanje medj.privrednih poslova, drzava prakticno vodi unutrasnju i spoljnu ekonomsku politiku.

Drzava kao subjekat opstih medj.ekonomskih odnosa Drzava nastupa kao ugovorna strana u medjunarodnim sporazumima sa drugim drzavama ili medjunarodnim ekonomskim organizacijama i kroz ucesce u radu medj.ekonomkih organizacija. U prvom slucaju, posto raspolazu potpunim ugovornim pravnim kapacitetom, drzave su slobodne da kao acta iure imperii zakljucuju razlicite vrste dvostranih i visestranih medjunarodnih sporazuma. To mogu biti trgovinski sporazumi, sporazumi o ekonomskoj i naucno tehnickoj saradnji ili visestrani medjunarodnih robni sporazumi i slicno.

Svi ovi sporazumi su usmjereni na stvaranje pravnih okvira i uslova za nastanak medj.poslovnih odnosa. U samim sporazumima su po pravilu predvidjene specificne sankcije za njihovu povredu, kao sto su ekonomske sankcije, bojkot, suspenzije itd.. Drzava moze ucestvovati u radu pojedinih medj.organizacija i na ad hoc osnovi i onda kada nije punopravna clanica. I u tom slucaju drzava nastupa kao nosilac suverniteta, a tako preuzete obaveze ili stecena prava obavezuju privredne subjekte u poslovnim odnosima sa inostranim subjektima Drzava kao subjekat medj.poslovnih odnosa – kao trgovac Osim sto svojim aktivnostima doprinosi pravnom regulisanju medj.trgovine, drzava moze kao trgovac imati i aktivnu ulogu u medj.trgovini. U ovom svojstvu drzava moze zakljuciti trgovinske ugovore sa javnim i privatnim licima. U takvim ugovorima moze imati ulogu kupca, prodavca, investitora, zajmodavca, garanta, akcionara i slicno. Ugovore u ime drzave zakljucuju njihove vlade ili drugi ovlasceni orgaani: resorna ministarstva, posebne direkcije ili drzavna preduzeca. Drzava ce po osnovu nacela ravnopravnosti kao i svaki drugi subjekat biti duzna da nadoknadi stetu u slucaju povrede ugovorne obaveze prema pravilima gradjanskog ili obligacionog prava. Takodje, protiv drzave se moze voditi i sudski i arbitrazni postupak... str.165

22. Preduzeća kao subjekti međunarodnog privrednog prava Privredna društva (raniji naziv preduzeća nije pravni i u osnovi označava preduzetništvo kao delatnost radi sticanja profita) su osnovni subjekti međunarodnog poslovnog prava. Spoljnotrgovinsko poslovanje koje se sastoji iz spoljnotrgovinskog prometa i obavljanja privrednih delatnosti u inostranstvu se obavlja preko privrednih društava koja su ovlašćena za obavljanje spoljnotrgovninskog poslovanja. Član 1, zakona o spoljnotrgovinskom poslovanju ovako kod nas definiše spoljnotrgovinsko poslovanje : Spoljnotrgovinsko poslovanje je spoljnotrgovinski promet robe i usluga i obavljanje privrednih delatnosti stranog lica u Republici Srbiji i domaćeg lica u drugoj državi ili carinskoj teritoriji. Član 2, zakona o spoljnotrgovinskom poslovanju definiše obavljanje privrednih delatnosti: Obavljanje privrednih delatnosti obuhvata direktno ulaganje i investicione radove stranog lica u Republici Srbiji, odnosno domaćeg lica u drugoj državi ili carinskoj teritoriji. U smislu stava 2. ovog člana: 1) direktno ulaganje je osnivanje privrednog društva, ogranka, predstavništva, kupovina udela ili akcija u kapitalu privrednog društva, dokapitalizacija privrednog društva i svaki drugi oblik ulaganja stranog lica u Republici Srbiji, odnosno domaćeg lica u drugoj državi ili carinskoj teritoriji. 2) investicioni radovi su projektovanje, građevinski i zanatski radovi, inženjerski radovi i svi ostali radovi i usluge na objektima koje vrši, odnosno pruža strano lice u Republici Srbiji, odnosno domaće lice u drugoj državi ili carinskoj teritoriji. Deo razmene koji obavljaju fizička lica koja nemaju status trgovca ne spada u pojam spoljnotrgovinskog prometa i nije od interesa za međunarodno poslovno pravo. Ipak pored svoje internacionalne uloge privredna društva su pre svega pojave nacionalnog karaktera, osnivaju se i posluju kao preduzeća konkretne države i predstavljaju osnovne subjekte unutrašnjeg privrednog prava. Jedini izuzetak predstavljaju „evropska preduzeća“ koja bez obzira što su osnovana u nekoj od država članica EU, pravno ne pripadaju nijednoj od njih, već se tretiraju kao „evropska“. Pravo na obavljanje poslova u međunarodnom trgovinskom prometu, privredna društva stiču automatski sa sticanjem prava na obavljanje privredne delatnosti u svojoj državi. PRIPADNOST PRIVREDNIH DRUŠTAVA – određivanje pripadnosti je od značaja kako za države, tako i za sama privredna društva. Za države je od značaja jer preko „svojih“ privrednih društava mogu da sprovode ekonomsku politiku, a za privredna društva zbog toga što unapred znaju uslove osnivanja i poslovanja. 1956.g. u okviru Haške konferencije o međunarodnom privatnom pravu usvojena je Konvencija o priznanju pravnog subjektiviteta stranim kompanijama, udruženjima i institucijama, međutim zbog malog broja država koje su ratifikovale, Konvencija nije stupila na snagu, tako da danas ne postoje međunarodni izvori kojima bi to bilo regulisano na jedinstven način. Primenjuje se nekoliko kriterijuma na osnovu kojih se određuje pripadnost: mesto osnivanja, mesto registracije, centar glavne delatnosti, mesto nalaženja organa upravljanja, državljanstvo lica koja čine upravu. Najčešće se koriste dva kriterijuma: mesto sedišta glavne uprave i mesto osnivanja preduzeća. U nekimi zemaljama kontinentalne Evrope (Nemačka, Francuska, Švajcarska i Austrija) pripadnost se određuje prema mestu sedišta preduzeća, pod čime se podrazumeva mesto njegovog administrativnog centra. U zemljama common lawa pripradnost pravnog lica se određuje na osnovu domicila, pod kojim se podrazumeva mesto osnivanja pravnog lica,

odnosno mesto registracije osnivačkog akta. U domaćem pravu pripadnost pravnog lica se određuje na osnovu člana 3, zakona o spoljnotrgovinskom poslovanju:

Domaće lice je pravno lice i preduzetnik sa sedištem i fizičko lice sa prebivalištem u Republici Srbiji. Strano lice, u smislu ovog zakona, je: 1) pravno lice i preduzetnik sa sedištem u drugoj državi ili carinskoj teritoriji, 2) fizičko lice sa prebivalištem u drugoj državi ili carinskoj teritoriji i 3) domaće fizičko lice sa prebivalištem, odnosno boravištem u drugoj državi ili carinskoj teritoriji dužim od godinu dana. ORGANIZACIONI OBLICI – postoje napori da se unifikuju oblici organizovanja trgovačkih društava, posebno u okviru EU. Za mpp su od značaja razlike koje postoje u nacionalnim propisima u pogledu uslova koje domaći subjekti moraju da ispune da bi mogli da učestvuju u međunarodnom prometu. Razlikuju se dva sistema, jedan je normativni (karakterističan za tržišne privrede) i drugi je sistem dozvola (karakterističan za privrede bivših socijalističkih država, međutim danas je ovaj sistem napušten). 23. Multinacionalne kompanije Izraz multinacionalna ili transnacionalna kompanija je novijeg datuma i pripisuje se Dejvidu Lilijenholu. Danas u pravnoj teoriji ne postoji jedinstveno prihvaćen termin multinacionalne ili transnacionalne kompanije. Pa tako u publikacijama UN se pravi razlika između ova dva pojma na osnovu porekla kapitala kojim su osnovane. Multinacionalna kompanija je definisana kao grupa preduzeća različite nacionalne pripadnosti koja predstavlja ekonomsko jedinstvo obezbeđeno držanjem akcija, upravljačkom kontrolom ili zaključenim ugovorom. Transnacionalne kompanije su definisane kao preduzeća koja imaju poslovne entitete u dve ili više zemalja, nad njima imaju vlasništvo ili vrše kontrolu, od strane jednog preduzeća. Predstavljaju složene oblike povezivanja preduzeća koja imaju svoja sedišta u različitim državama i koja mogu bitno uticati na delatnost drugih preduzeća jer raspolažu značajnim znanjem i materijalnim sredstvima. Oblici transnacionalnih kompanija u suštini predstavljaju oblike koncentracije i cenatralizacije kapitala međusobnim udruživanjem radi zajedničkog ostvarivanja nekog zajedničkog interesa. Vrste: 1) TRUST – predstavlja poseban oblik udruživanja većeg broja trgovačkih društava kojima upravlja neko treće lice ili društvo. Nastao je iz posebnog instituta angloameričkog prava trustee kojim je nekom licu od poverenja data na čuvanje i upravljenje određena imovina. Postoje 2 načina nastanka trusta: konsolidacijom (kod spajanja društava dolazi do otkupa njihovih akcija, pri čemu ona i dalje ostaju posebna pravna lica) i otkupom većine glasova (vodeće društvo otkupljuje samo pravo glasa od članica, to postiže emitovanjem posebnih akcija). 2) KARTEL – pod kartelom se podrazumeva pravno i privredno povezivanje samosatalih preduzeća sa ciljem sprečavanja ili ograničavanja međusobne konkurencije preduzeća izvan kartela. Udružuju se preduzeća sa istim ili sličnim predmetom poslovanja i u tom smislu predstavljaju oblik horizontalnog povezivanja. Udruživanjem u kartel članice gube svoju ekonomsku samostalnost i dužne su da poštuju obaveze preuzete kartelnim sporazumom. 3) KONCERI – nastaju udruživanjem dva ili više pravno samostalnih preduzeća koja su obuhvaćena jedinstvenim kapitalom tako da matično preduzeće kontroliše njihovo poslovanje svojim kapitalom koji je u njih uložen i učešćem u njihovoj upravi. 4) SINDIKATI – predstavljaju poseban oblik kartela kod kojih se stvara nova organizacija sa svojstvom pravnog lica koja za svoje članice obavlja određeni deo njihove privredne delatnosti. 5) KONZORCIJUMI – predstavljaju oblike ugovornog udruživanja članica radi zajedničkog obavljanja određenih privrednih poslova. Po pravilu ih osnivaju banke i druge finansijske institucije radi finansiranja, davanja kredita ili prodaje hartija od vrednosti. Takođe mogu se udruživati i velika privredna preduzeća radi izvršavanja obimnijih i složenijih poslova poput izvođenja investicionih radova, izvršenje obimnijih porudžbina ili u cilju osnivanja novih preduzeća. 6) PULOVI – predstavljaju oblik ugovornog udruživanja više preduzeća koja i dalje zadržavaju pravnu samostalnost, s tim što ugovorom preuzimaju obavezu zajedničkog obavljanja određenih delatnosti i uz zajedničko snošenje rizika i podelu dobiti srazmerno učestvuju u kapitalu. ULOGA TRANSNACIONALNIH KOMPANIJA Njihova uloga je od posebnog značaja u međunarodnoj trgovini, one utiču na obim međunarodne trgovine jer koncentrišu veliki deo svetske proizvodnje. Međutim njihova aktivnost nije ograničena samo na proizvodnju, već obuhvata sve oblasti aktivnosti, pa tako transnacionalne kompanije menjaju model i strukturu svetske trgovine koju praktično svode na intrakompanijsku trgovinu, što utiče na svetsko tržište, a samim tim i na ukupnu političku i

ekonomsku strukturu država. U okviru UN i UNCTAD-a 1975.g. osnovani su Komisija i Centar za transnacionalne korporacije. Njihov cilj je da pomognu u formulisanju jedinstvenih pravila ponašanja transnacionalnih preduzeća. Takođe i u okviru OECD-a 1976.g. usvojeni su Vodiči za multinacionalna preduzeća. I pored ovih napora nije obezbeđena efikasna i jedinstvena kontrola i nadzor nad radom ovih kompanija.

Privredna drustva i fizicka lica kao subjekti spoljnotrgovinskog poslovanja prema domacim propisima 1.Izvori prava 

BiH - cine zakon o spoljnotrgovinskom poslovanju, Zakon o politici direktnih stranih ulaganja, Zakon o carinskoj politici BiH, Zakon o carinskoj tarifi BiH i Zakon o slobodnim zonama BiH Republika Srpska - Zakonom o primjeni zakona o spoljnotrgovinskoj politici BiH, Zakonom o stranim ulaganjima, Zakonom o deviznom poslovanju i Zakonom o slobodnim zonama Republike Srpske Srbija - pitanje subjekata je regulisano Zakonom o spoljnotrgovinskom poslovanju kao osnovnim sistemskim zakonom i Zakonom o privrednim drustvima dok su pojedina pitanja osnivanja i poslovanja regulisana nizom zakonskih i podzakonskih propisa kao sto su : carinski zakon, zakon o carinskoj tarifi, zakon o deviznom poslovanju...

 

2. Sposobnost za obavljanje spoljnotrgovinskog poslovanja 

Opsta trgovinska sposobnost prema Zakonu o spoljnotrgovinskom poslovanju - Zakon o spoljnotrgovniskom poslovanju je priznata opsta trgovinska sposobnost pravnim licima i preduzetnicima za obavljanje spoljnotrgovinskih poslova tako sto im je priznato jednako pravo poslovanja kao i u domacem pravnom prometu. Pod pravnim licima se podrazumjevaju prije svega privredna drustva, pod preduzetnicima se u smislu Zakona o privrednim drustvima podrazumjevaju trgovci pojedinci koji kao fizicka lica obavljaju neku dijelatnost, a koji nisu organizovani kao trgovacka drustva Subjekti spoljnotrgovinskog poslovanja su i fizicka lica koja ne obavljaju privrednu dijelatnost u vidu zanimanja. Ova lica u obavljanju spoljnotrgovinskog poslovanja imaju jednaka prava kao i u domacem pravnom prometu, sto znaci da se spoljnotrgovinskim prometom mogu baviti za sopstvene potrebe, ali ne i komercijalne svrhe  Rijesenja u uporednom pravu - fizicka lica koja se bave privrednom dijlatnoscu kao stalnim zanimanjem su predstavljala prvu istorijsku formu subjekata koji su kao kupci ili prodavci obavljali trgovacku dijelatnost. Od ovih lica se prema resenjima iz prava vecine drzava za obavljanje trgovisnkih poslova pod sopstvenim imenom jedino trazila da budu upisana u posebne trgovacke registre  Lica u spoljnoj trgovini - Pod licima u spoljnoj trgovini se podrazumjeva domace i strano lice. Ona su novim zakonom definisana drugacije nego u prethodnom zakonu, pa je pojam domaceg i stranog lica odredjen prema sjedistu, prebivalistu, boravistu.

Sadrzina i nacela spoljnotrgovinskog poslovanja 1. Sadrzina spoljnotrgovinskog poslovanja Prema odredbama Zakona o spoljnotrgovinskom poslovanju genericki pojam spoljnotrgovinsko poslovanje obuhvata spoljnutrgovinu, direktna ulaganj i investicione radove u inostranstvu. Spoljna trgovina je definisana kao prekogranicni promet robe i usluga. Pod direktnim ulaganjima u inostranstvu se podrazumjeva osnivanje preduzeca u inostranstvu, ogranaka ili predstavnistva u inostranstvu, kupovinom udela ili akcija u kapitalu stranog preduzeca, dokapitalizaciji preduzeca i svaki drugi oblik ulaganja domaceg lica u kapital stranog pravnog lica, sa ciljem da se ukljuci u upravljanje poslovima stranog lica. Investicioni radovi u inostranstvu su definisani kao projektantski, gradjevinski i zanatski radovi, inzenjering poslovi i drugi radovi i usluge na objektima u inostranstvu. 2. Nacela spoljnotrogovinskog poslovanja 

Sloboda spoljne trgovine - s obzirom da je spoljnotrgovinsko polsovanje u Zakonu uredjeno prema pravilima svijetske trgovinske organizacije i propisima EU, proklamovana je slobodna spoljna trgovina i bez ogranicenja.

-

Sloboda i nepostojanje ogranicenja vazi i za direktna ulaganja u inostranstvu i izvodjenje investicionih radova u inostranstvu kao i promet robe koja se nalazi u inostranstvu i pruzanje usluga u inostranstvu.

-

Pod slobodom se podrazumjeva pravo, a pod ogranicenjima se podrazumjeva svako narusavnje slobode spoljne trgovine, a narocito zabrana, kolicinsko ogranicenje, uslov ili dozvola kao i svaki drugi pravni akt ili postupak drzavnog organa koji ima takav cilj ili poslijedicu ukljucujuci i dodatno novcano opterecenje spoljne trgovine.

-

pojam i uslovi dozvvoljenih ogranicenja spoljne trgovine - ogranicenja spoljne trgovine se mogu samo propisati, primjeniti i tumaciti samo u skladu sa pravilima Svijetske trgovinske organizacije i propisima EU. U skladu sa navedenim, ogranicenje spoljne trgovine je dozvoljeno samo ako: a. je izricito propisano Zakonom o spoljnotrgovinskom poslovanju b. je neophodno za postizanje ciljeva ogranicenja predvidjenih ovim zakonom c. 

-

su stepen, obim i trajanje ogranicenja srazmjerni ciljevima ogranicenja, odnosno ako su svedeni na najmanju neophodnu za postizanje ciljeva ogranicenja dozvoljenih ovim zakonom

Nacelo autonomije volje - zakonom je data sloboda pravnim licima, preduzetnicima i fizickim licima koja obavljaju spoljnotrgovinsko poslovanje da u njihovom obavljanju ove odnose urede po svojoj volju u skladu sa pravom koje je merodavno za njihov odnos i u skladu sa propisima cija se primjena ne moze izbjeci izborom prava.

Na ovaj nacin je primjena nacela autonomije volje prihvacena i u spoljnotrgovinskom poslovanju ali su njene granice odredjene merodavnim pravom i propisima prinudne primjene.

Poslovi spoljne trgovine robom i uslugama Pojam -

Pod spoljnom trgovinom robom podrazumjeva se izvoz i uvoz robe. Prema pozitivnom zakonodavstvu Republike Srpske i BiH, pod slicnom poslovima koji su oznaceni kao poslovi prometa robe sa inostranstvom podrazumjeva se: 1. izvoz i uvoz robe - osnovni promet robe sa inostranstvom se obavlja putem izvoza i uvoza. Pod izvozom robe smatra se iznosenje, slanje odnosno isporuka sa teritorije Republike na teritoriju druge drzave u skladu sa carinskim propisima. Uvoz robe je unosenje, dopremanje robe sa teritorije druge drzave u skladu sa carinskim propisima Republike.

-

Izvoz i uvoz se redovno obavlja zakljucivanjem ugovora o prodaji izmedju domacih lica koja su ovlastena za obavljanje spoljnotrgovinskog prometa i stranih pravnih i fizicikih lica

Oblici (rezim) izvoza i uvoza a. slobodan izvoz i uvoz - za razliku od potpuno slobodnog prometa robe u unutrasnjem prometu svaka drzava u vecoj ili manjoj mijeri administrativnim putem kontrolise i usmjerava izvoz i uvoz robe u skladu sa svojom ekonomskom politikom i preuzetim obavezama iz medj.ugovora ili clanstvom u medj.organizacijama, a prije svega u Svijetskoj trgovinskoj organizaciji. -

Zakon o spoljnotrgovinskom poslovanju ne odredjuje na poseban nacin tzv. rezim izvoza ili uvoza, vec se iz nacela slobodne trgovine moze zakljuciti da su izvoz i uvoz robe slobodni b. Izvoz i uvoz robe uz saglasnost - izvoz odnosno uvoz robe koja podlijeze nekoj vrsti kontrole moze se obaviti samo na osnovu isprava (uvjerenja, dozvola, potvrda, odobrenja i sl.) koje izdaje Ministarstvo. c.

-

Kolicinska ogranicenja - podrazumjeva se najveci ukupan obim pojedine robe odredjen po vrijednosti ili po kolicini koji moze da se uveze ili izveze u odredjenom roku, ukljucujuci i zabranu uvoza ili izvoza. Ovako ogranicenje se raspodjeljuje na kvote koje predstavljaju udeo u kolicinskom ogranicenju dodjeljen odredjenom licu ili grupi lica.

Zakonom je propisano da se kolicinsko ogranicenje izvoza moze uvesti samo: prvo, u slucaju kriticne nestasice bitne robe ili potrebe za otklanjanjem poslijedica takve nestasice. Drugo, radi zastite neobnovljivih prirodnih bogastava, ako se ogranicavanje izvoza primjenjuje uporedo sa ogranicavanjem domace proizvodnje ili potrosnje 

Raspodjela kvota - je povjereno na rijesavanje Ministarstvu koje na osnovu javnog poziva za podnosenja zahtjeva za dodijelu kvota pojedinim licima, u skladu sa uslovima koji ukljucuju narocito

-

ekonomski opravdanu kolicinu robe obuhvacenu kvotom

-

stepen iskoristenosti ranije dodijeljenih kvota i

mogucnost dodijele kvote licima kojima ranije nisu dodjeljivane kvote.

-

g. Sistem dozvola - podrazumjeva se isprava koja se izdaje na zahtjev podnosioca za uvoz, izvoz ili tranzit pojedine robe. - dozvole za izvoz robe se mogu uvoditi samo radi zastite umjetnickog, istorijskog i arheoloskog blaga dozvole za tranzit se mogu samo uvesti samo radi zastite zivota i zdravlja ljudi, zivotinja i biljaka, zastite nacionalne bezbjednosti ili zastite zivotne sredine Sadrzaj dozvola - dozvola sadrzi izreku i obrazlozenje i izdaje se za jednu ili vise vrsta robe. Samo izuzetno dozvola se izdaje samo za jednu vrstu robe ili se dozvola izdaje za svaki pojedini predmet, a ako vise predmeta cini jedinstvenu posiljku, moze da se izda jedna dozvola u kojoj svaki od predmeta naveden i opisan. Dozvola najduze vrijedi 6 mjeseci, a broj isporuka tokom vazenja dozvole nije ogranicen.

1.2. Mijere zastita Mjere zastite izvoza i uvoza robe su uskladjene sa pravilima STO i EU i za razliku od dosadanjeg zakona propisano je koje se mjere mogu utvrditi kao mjere zastite(vrste mjera), kao i uslovi i postupak za uvodjenje i primjenu mijera Prema odredbama novog zakona, Vlada moze da uvede slijedece mijere zastite: 

antidampinske mijere - je posebna dazbina na uvoz robe koja se uvodi radi otklanjanja poslijedica dampinga. Pod dampingom se podrazumjeva uvoz robe po cijeni nizoj od normalne vrijednosti te robe koji izaziva ili prijeti da izazove znatnu stetu postojeceoj domacoj proizvodnji ili znatno usporava domacu proizvodnju.



kompezatorne mijere - je posebna dazbina na uvoz robe koja se uvodi radi otklanjanja poslijedica subvencije koju drzava porekla, odnosno izvoza robe posredno ili neposredno odobrava za proizvodnju ili za izvoz te robe u odredjenu drzavu, a njena stopa ne moze biti visa od punog iznosa subvencija.



mijere za zastitu od prekomjernog uvoza - pod ovim mijerama se podrazumjevaju kolicinsko ogranicenje uvoza odredjene robe.



mijere za zastitu ravnoteze platnog bilansa - sprovode se na prijedlog MIinistarstva nadzlezne za poslove ekonomskog odnosa sa inostranstvom radi zastite platnog bilansa

Privremeni rezimi i mijere Primjenjuju se kada je to potrebno radi primjene odredaba drugih propisa koji uticu na spoljnotrgovinsko poslovanje. Pod privremenim rezimima i mijeram se podrazumjevaju kompenzacioni poslovi, izvoz i uvoz robe bez placanja ili naplacivanja i pravo domaceg lica da ne uveze placenu robu. 

Kompenzacioni poslovi - sa inostranstvom se obavljaju na osnovu odobrenja Ministranstva. U slucaju kompenzacionih poslova, ministarstvo moze da odobri da domace lice robu koju uvozi, odnosno izvozi kao i usluge u spoljnoj trgovini plati, tj naplati u robi ili uslugama,a narocito: a. opremu, repromaterijal i sirovine namjenjene proizvodnji robe i pruzanju usluga za izvoz b. roba koja se u drzavi ne proizvodi ili se ne proizvodi u kolicinama dovoljnim za snabdevanjem domaceg trzista c.

roba koja se proizvodi u postupku aktivnog ili pasivnog oplemenjivanja

d. robu, odnosno usluge koje se na drugi nacin ne mogu platiti, tj naplatiti 

Carinjenje robe bez prelaska granice - u slucaju da lice iz inostranstva od domaceg lica nabavlja odredjenu robu koja se nalazi u odredjenoj drzavi i nalaze mu da tu robu isporuci drugom licu u drzavi , pri cemu nema prelaska robe preko granice, roba moze da se naplati u skladu sa propisima kojima je uredjeno devizno poslovanje, ali vise za ovakav posao nije potrebno odobrenje Ministarstva za izvozno-uvozne poslove carinjenja robe bez njenog prelaska granice.



izvoz i uvoz robe bez placanja - zakonom je potpisano u kojim slucajevima izvoz, odnosno uvoz robe i usluga moze da se vrsi bez placanja, odnosno naplate.



Poslovi posredovanja



Obaveza izvjestavanja - radi unapredjivanja spoljnotrgovinskog poslovanja i efikasnije primjene zakona i drugih propisa koji uticu na spoljnotrgovinsko poslovanje, Vlada je ovlastena da moze propisati obavezu evidencije ili izvjestavanja o pojedinim spoljnotrgovinskim poslovima i sadrzaj tih evidencija i izvjestaja.



Evidentiranje ulaganja u inostranstvo - izvjestaj mora da sadrzi (ime domaceg lica i prebivaliste, sjediste, poslovno ime i sjediste preduzeca, visinu uloga,licne podatke o licu odgovornom za poslovanje)

1. Obaveza placanja carine Roba koja se uvozi na teritoriju odredjene drzave podlijeze placanju carine po stopama koje su odredjene carinskom tarifom, ako carinskim zakonom nije drugacije odredjeno. Carinskim zakonom je odredjeno da se sva roba koja se uvozi, izvozi ili provozi preko carinske linije ili koja se unosi ili iznosi iz slobodne ili carinske zone mora prijaviti granicnoj ili drugoj nadleznoj carinarnici po postupku i na nacin koji su propisani odredbama Carinskog zakona. Posto robu prate razne isprave propisano je da isprave koje se podnose prilikom prijavljivanja carinske robe moraju biti pravilno i tacno popunjene. Zakonom o carinskoj politici BiH regulisani su osnovni elementi sistema za carinsku zastitu privrede BiH, prava i obaveze svih subjekata u postupcima carinjenja robe i putnika, regulisano je carinsko podrucje, carinska linija, carinski granicni pojas, carinski nadzor, postupak carinjenja robe i drugih instituta koji regulisu sistem carinske zastite. Carinski propisi primjenjuju se jedinstveno na podrucju BiH. Zakon provodi uprava za indirektno oporezivanje koja je odgovorna Vijecu ministara BiH preko svog Upravnog odbora. Odredjene odredbe carinskih propisa mogu da se primjenjuju i van carinskog podrucja BiH na osnovu propisa kojima se regulisu te oblasti ili na osnovu medjunarodnih konvencija. Zakon je regulisao da svako lice moze imenovati zastupnika u poslovima pred carinskim organima u skladu sa propisanim uslovima. Rok za obavljanje carinskog odobrenog postupanja ili upotrebe iznosi 45 dana od dana podnosenja zbirne prijave u slucaju prevoza robe morem, odnosno 20 dana od dana podnosenja zbirne prijave u slucaju transporta robe na drugi nacin Carinski obveznik je primalac robe, vlasnik robe ili lice koje on ovlasti, na koje glasi prevozna isprava, lice na koje su prenesena prava iz prevozne isprave. I lice koje robu unosi u carinsko podrucje drzave. Samo carinjenje robe se sastoji od : prijema uvozne carinske deklaracije, pregleda robe i svrstavanja robe po carinskoj tarifi i drugim tarifama, utvrdjivanje carinske osnovice, iznos carine i dr.uvoznih dazbina koje terete robu. 3. Posebni uslovi za obavljanje Za obavljanje odredjenih vrsta poslova Zakonom su propisani posebni uslovi koji se odnose na izdavanje, odnosno ovjeru isprava koje prate robu prilikom izvoza, uvoza ili tranzita..i dr. U pogledu nadleznosti za izdavanje isprava Zakonom je propisano da ce u slucajevima kada je ugovorom, domacim ili stranim propisom ili medj.ugovorom predvidjeno da robu prilikom izvoza, uvoza ili tranzita prate isprave za cije izdavanje, odnosno ovjeru nije propisana nadleznost, te isprave izdati na predlog Ministarstva, Vlada moze danacin izdavanja i ovjere isprava koje prate robu pri izvozu ili uvozu za cije izdanvanje nije propisana nadleznost. Uredbom su odredjena uvjerenja koja prate robu pri izvozu ili uvozu i odredjeno je koja uvjerenja izdaje Privredna komora odredjene drzave. Uredbom je propisano da robu pri izvozu ili uvozu prate slijedeca uvjerenja: 

uvjerenje o domacem porijeklu robe



uvjerenje o porijeklu robe sa nepreferencijalnim tretmanom



uvjerenja u vezi sa podacima o kojima Privredna komora odredjene drzave vodi evidenciju na osnovu ovlastenja propisanih zakonom



uvjerenje o visoj sili



uvjerenje o porijeklu robe iz trece drzave



uvjerenje o robi koja se izvozi nakon postupka aktivnog oplemenjivanja



uvjerenje o krajnjem korisniku



uvjerenje o zdravstvenoj ispravnosti zivotinja, mesa, proizvoda..i ostalo.

U pogledu postovanja tehnickih i drugih propisa Zakonom je odredjeno da roba koja se uvozi mora da zadovolji tehnicke propise i propise za stavljanje u promet koji se primjenjuju u drzavama. Tehnickim propisom se utvrdjuju obavezni kriterijumi za stavljanje robe u promet u cilju zastite bezbjednosti, zivota, zdravlja i sigurnosti ljudi, biljaka i zivotinja. Odredjivanje porijekla robe - jedan od uslova za nesmetano obavljanje spoljnotrgovinskog prometa se odnosi na odredjivanje porijekla robe. Spoljno obiljezje koristenja ovog sistema je obiljezavanje robe kao „proizvedeno u ...“ . Od nacina odredjivanja porijekla robe zavisi primjena robnog i carinskog rezima, s toga je od izuzetne vaznosti utvrditi pravo porijeklo robe koja se nalazi u spoljnotrgovinskom prometu kako neposredni ucesnici u prometu i njihove drzave ne bi bili ni osteceni, npr zbog uskladjivanja preferencijalnog statusa. Svaka drzava posebnim zakonskim i upravnim propisima odredjuje pravila o porijeklu robe. Medjutim, kako se pravila o porijeklu robe mogu razlikovati zavisno od toga kako se tumace pojedina pitanja., kao sto su „znatna izmjena proizvoda Prema STO Sporazumu o porijeklu robe pod ,,pravilima o porijeklu,, se podrazumjevaju kriterijumi na osnovu kojih se odredjuje gdje je proizvod proizveden. Kao bitan dio trgovackih pravila, kriterijumi mogu uticati na politiku diskriminacije izmedju zemalja izvoznica u pogledu kvota, preferencijalnih carina, antidampinskih i kompezatornih mijera ali i na statisticke i druge podatke o nekoj drzavi. Stoga STO od drzava clanica zahtjva da svoja pravila o porijeklu ucine transparentinim. Uvjerenje o domacem porijeklu robe - domace porijeklo robe se dokazuje posebnim uvjerenjem koje izdaje nadlezna carinska ispostava. Uvjerenje se izdaje radi ostvarivanja prava po osnovu zakljucenih i ratifikovanih sporazuma o slobodnoj trgovini ili po osnovu autonomnih preferencijalnih mijera. Uvjerenje sluzi kao potvrda da je roba za koju se izdaje porijeklom iz odredjene drzave i u tom smislu mora da sadrzi podatke koji su potrebni za identifikaciju robe, a narocito o proizvodjacu i isporuciocu robe. Obrazac uvjerenja je standardizovan kao EUR 1, a u slucajevima kada je to predvidjeno zakljucenim i ratifikovanim medjunarodnim ugovorima ili kada to zahtjeva drzava.

4. Vrsenje usluga u spoljnotrgovinskom prometu Nacelo slobode spoljne trogovine obuhvacene su i usluge. U Republici Srpskoj i BiH usluge se mogu slobodno pruzati u okviru teritorije BiH. Vijece ministara moze propisati, u mijeri u kojoj je to u skladu sa trgovinskim sporazumima u kojima je BiH ili Entitet jedna od strana, da se medj.trgovina odredjenim uslugama moze vrsiti u skladu sa posebnim uslovima. Pod terminom ,,usluge,, podrazumjeva se svaka usluga u svakom sektoru, osim usluga koje se pruzaju u okviru vrsenja drzavnih vlasti,, . Pod terminom ,,trgovina uslugama,, podrazumjeva se pruzanje usluga izmedju pravnih i fizickih lica iz BIH i iz strane zemlje ili carinske teritorije. Pod terminom ,, usluge koje se pruzaju u okviru vrsenja drzavnih ovlastenja,, podrazumjeva se svaka usluga koja nije pruzena na komercijalnoj bazi niti u konkurenciji jednog ili vise davalaca usluga.

Zakljucivanje ugovora o dugorocnoj proizvodnoj kooperaciji, pribavljanju i ustupanju znanja i iskustva (know how) i oplemenjivanju robe

Polazeci od osnovnog principa da je spoljna trgovina slobodna i bez ogranicenja kao i da pravna lica i preduzetnici u obavljanju spoljnotrgovinskih poslova imaju jednako pravo poslovanja kao i u domacem pravnom prometu, kod zakljucivanju ovih ugovora se primjenjuju opsta pravila o zakljucivanju ugovora u robnom prometu. Ove ugovore mogu zakljucivati privredni subjekti registrovani u Registru privrednih subjekata kod Agencije za privredne registre. 1. Ustupanje prava industrijske svojine i zastupanje stranog lica u zemlji. Pribavljanje i ustupanje prava industrijske svojine, znanja i iskusva (know how) i zastupanje stranog lica u zemlji, odnosno povjeravanje stranom licu poslova zastupanja u inostranstvu, u koje spadaju i servisne usluge uredjeno je odredbama Carinskog zakona, Uredbo o carinski dozvoljenom postupanju sa carinskom robom, pustanju carinske robe i naplati carinskog duga. Domace lice koje sa stranim licem zakljuci odredjeni spoljnotrgovinski posao, osim poslova u oblasti naoruzanja i vojne opreme, duzno je da obavjesti Ministarstvo za ekonomske odnose sa inostranstvom o zakljucenju tog posla, njegovim izmjenama i dopunama kao i prestanku tog posla i to: a. za pribavljanje i ustupanje prava industrijske svojine, znanja i iskustva (know how) b. za zastupanje stranog lica u zemlji, odnosno za povjeravanje stranom licu poslova zastupanja u inostranstvu Na osnovu podnijetog obavjestenja Ministarstvo vrsi evidentiranje posla, njegovih izmjena i dopuna, odnosno prestanka posla i o tome podnosiocu obavjestenja izdaje odgovarajucu ispravu. Mijere za zastitu prava intelektualne svojine na granicici propisana je zabrana uvoza, izvoza ili tranzita robe kojom se povredjuju prava intelektualne svojine utvrdjena propisima kojima se uredjuje to pitanje i medjunarodnim ugovorima

2. Dugorocna proizvodna kooperacija - nije posebno uredjena pa se kod ugovaranja ovih poslova primjenjuje princip autonomije volje ugovornih strana, odnosno slobode ugovaranja. Medjutim liberalizacijom ugovaranja ovih poslova ukinute su podsticajne mijere koje su prethodno vazecim spoljnotrgovinskim propisima bile uvedene. Ugovori o dugorocnoj proizvodnoj kooperaciji se vise ne odobravaju niti registruju kod nekog drzavnog organa uprave, a uvoz i izvoz robe po ovim ugovorima obavljaju kao redovni uvozi i izvoz.

3. Posebni carinski postupci - posliovi dorade, prerade ili obrade robe bili su uredjeni spoljnotrgovinskim propisima kao poslovi oplemenjivanja. Uredbom o privremenom izvozu i uvozu robe koja je prestala da vazi bilo je precizirano sta se podrazumjeva pod preradom, doradom i obradom, ko moze obavljati navedene poslove, nacin placanja, odnosno naplacivanja. -

Postupak aktivnog oplemenjivanja - obuhvata primjenu jednog ili vise procesa oplemenjivanja i to za uvezenu robu za koju se ne placa carina niti podlijeze mijerama komercijalne politike, a namjenjena je ponovnom izvozu u obliku dobijenih proizvoda i za uvezenu robu koja je stavljena u slobodan promet uz placanje carine za koju se moze odobriti povracaj carinskog duga ako se roba izveze iz carinskog podrucja u obliku dobijenih proizvoda.

Proces aktivnog oplemenjivanja u smislu Carinskog zakona je obrada robe, ukljucujuci njenu montazu, sklapanje i ugradnju u drugu robu, oporavka robe ukljucujuci njenu restauraciju i dovodjenje u ispravno stanje kao i upotreba odredjene robe koja nije sadrzana u dobijenim proizvodima ali koja omogucava ili olaksava proizvodnju dobijenih proizvoda cak i ako je u potpunosti ili dijelimicno iskoristena u proizvodnji. Postupak pasivnog oplemenjivanja - za sprovodjenje postupka pasivnog oplemenjivanja robe carinski organ izdaje odobrenje na pismeni zhtjev lica koje organizuje ili je preuzelo obavezu organizacije oplemenjivanja. Carinski organ utvrdjuje normativ ili nacin utvrdjivanja normativa, kao i rok u kome se proizvodi dobijeni u postupku pasivnog oplemenjivanja moraju ponovo uvesti u carinsko podrucje

-

Carinskim zakonom je predvidjeno da se potpuno ili dijelimicno oslobodjenje od placanja uvoznih dazbina moze odobriti kad se dobijeni proizvodi deklarisu za stavljanje u slobodan promet u ime ili za racun nosioca odobrenja ili lica koje ima saglasnosti nosioca odobrenja, a ispunjava uslove iz odobrenja za postupak pasivnog oplemenjivanja. -

Primjena sistema standardne zamjene - Carinskim zakonom predvidjeno je i pasivno oplemenjivanje uz upotrebu sistema standardne zamjene sto znaci da dobijeni proizvod u postupku pasivnog oplemenjivanja moze da bude zamjenjen uvoznim proizvodom (proizvod za zamjeneu). Ovaj postupak carinski organ moze da odobri ako se radi o popravci domace robe u inostranstvu pa se utvrdi da se ta roba ne moze popraviti.

-

Postupak prerade pod carinskom kontrolom - uredjen je postupak prerade robe pod carinskom kontrolom u okviru koga se odobrava upotreba strane robe na carinskom podrucju, radi prerade kojom se mijenja njena priroda ili stanje

Medjunarodni rezim stranih investicija 1. Pojam stranih investicija - se podrazumjeva transfer sredstava ili materijala iz jedne zemlje (zemlja izvoznica kapitala) u drugu zemlju (zemlja domacina) u zamjenu za direktno ili indirektno ucesce u prihodima tog preduzeca. Osim kretanja novcanog kapitala, medjunarodno ili prekogranicno kretanje investicija ukljucuje transfer pokretne ili nepokretne imovine iz jedne u drugu drzavu u cilju da u toj drzavi bude iskoristen radi stvaranja bogastva pod potpunom ili djelimcinom kontrolom investitora. Otud pojam stranih investicija i transfer fizicke svojine kao sto su: oprema, plantaze ili postrojenja. 2. Direktne investicije - ili strana ulaganja postoje kada rezident iz jedne zemlje (drzava izvoznica) investira u entitet rezidenta u drugoj zemlji sa namjerom da obezbjedi trajni interes u tom preduzecu. -

Bitne karakteristike direktinih investicija su postojanje trajnog interesa i odredjenog stepena kontrole nad preduzecem u koje se investira. Trajni interes podrazumjeva postojanje dugorocnih odnosa izmedju direktnog investitora i preduzeca, dok se pod kontrolom podrazumjeva ,,znacajan,, stepen uticaja na upravljanje.

-

Direktne investicije ukljucuju kako pocetne transakcije izmedju dva entiteta, tako i sve kasnije kapitalne transakcije izmedju njih i izmedju afiliranih preduzeca bez obzira da li su pravno samostalna ili zavisna od maticnog preduzeca.

-

Smatra se da investitor stice mogucnost kontrole ako raspolaze sa ili preko 10% akcija u osnovnom kapitalu osnovnog drustva ili raspolaze sa 10 % vise glasackih prava u drustvu koje treba osnovati kod novih ili tzv zelenih investicija.

-

Direktne investicije karakterise i preduzetnistvo, sto podrazumjeva obavezu na strani investitora da rijesi i pitanje upravljanja ili menadzmenta u preduzecu u koja ulaze sredstva.

3. Pojam stranih direktnih investicija u domacem pravu - u domacem zakonodavstvu pojam direktnih investicija odredjen je Zakonom o deviznom poslovanju. Zakon definise direktne investicije kao ulaganja rezidenta u inostranstvo i nerezidenta u zemlji koja ulagac obavlja sa namjerom uspostavljanja trajnih ekonomskih odnosa i ostvarivanja znatnog uticaja na upravljanje pravnim licem u skladu sa Zakonom o spoljnotrgovinskom poslovanju i Zakonom o stranim ulaganjima. -

Uspostavljanje trajnih ekonomskih odnosa i ostvarivanje zanatnog uticaja na upravljanje pravnim lice podrazumjeva: a. osnivanje pravnog lica ili povecanje osnovnog kapitala pravnog lica u potpunom vlasnistvu ulagaca, osnivanje dijela pravnog lica (filijale) ili otkup vec postojeceg pravnog lica u potpunom vlasnistvu ulagaca ili ulaganje radi obavljanja dijelatnosti preduzetnika b. ulaganje u novo ili vec postojece pravno lice ako ulagac stice 10 ili vise procenata ucesca u osnovnom kapitalu, tj. vise od 10% glasackih prava. c.

kredite radi uspostavljanja trajnih ekonomskih odnosa, sa rokom od 5 godina ili duzim ako imaju osobinu podredjenog potrazivanja.

4. Strani direktni investitor - strane direktne investicije realizuje strani investitori ciji je pojam odredjen medj.i nacionalnim propisima. Prema OECD pravilima strani investitor je u opstem smislu odredjen kao rezident zemlje izvoznice kapitala. To mogu biti pravna i fizikca lica, javna ili privatna preduzeca, vlada, vladine agencije, grupa zavisnih pojedinaca ili grupa zavisnih preduzeca... -

Svi ovi oblici se oznacavaju kao direktna preduzeca za investiranje ili ,,direktni investitori,, . Ko se smatra rezidentom konkterne drzave odredjeno je njenim unutrasnjim propisima. Tako se prema Zakonu o deviznom poslovanju pod rezidentima podrazumjevaju: a. pravna lica koja su registrovana u zemlji, osim predstavnistva tih lica koja se nalaze izvan zemlje. b. ogranci - filijale stranih pravnih lica upisani u registar kod nadleznog organa u zemlji. c.

preduzetnici - fizicka lica sa prebivalsitem u zemlji

d. fizikca lica - strani drzavljani koji na osnovu dozvole za boravak odnosno radne vize borave u zemlji duze od jedne godine e. drzavni organi i organizacije 5. Oblici direktnih investicija - dir.investicije se mogu realizovati na 3 nacina kao tzv nove investicije, putem sticanja i preuzimanja i preko zajednickih poduhvata: a. nove investicije - se uglavnom realizuju osnivanjem novih preduzeca, drustava kcerki ili filijala pa otuda i naziv. U slucaju spajanja i sticanja strani investitori kupuju akcije ili udjele u postojecem domacem preduzecu i na taj nacin ga spajaju sa njihovim ili sticu pravo vecinskog upravljanja. b. zajednicki poslovni poduhvati - ovaj oblik stanih investicija se realizuju kroz razne vrste ugovora u kojima strani investitori i domace lice uspostavljaju svojevrsno zajednicko drustvo kao vrstu ortakluka zasnovanog na principima zajednickog upravljanja i zajednickoj podjeli dobiti i rizika srazmjerno ulozima. - Zajednistvo se moze uspostaviti samo za jedan projekat ili kao stalni poslovni odnos. Ova vrsta investicija se cesto koristi u naftnoj ili u industriji gasa. 6. Portfolio investicije - kod ovih inv.strani ulagac stice hartije sa pravom ucesca i duznicke hov kao sto su obveznice i zapisi ili dr.novceane finan.instrumente. Pod ovim investicijama se podrazumjeva kupovina hov od strane nerezidenta. Portfolio investitori obicno ne ulazu u proizvodnju vec u finan.institucije kao institucionalni investitori. - Investitori se mogu realizovati kao dugorocne i onda kada se prakticno poklapaju sa direktnim investicijama i kao indirektne investicije koje po pravilu nisu dugorocne i ne podrazumjevaju preduzetnistvo vec brzu zaradu. 7. Posebni oblici stranog ulaganja - podrazumjevaju se razliciti oblici ugovorne saradnje i tzv komercijalno prisustvo. Pod ostalim oblicima ugovorne saradnje podrazumjevaju se neinstitucionalni zajednicki poduhvati, koncesije povezane sa VOT. Pod komercijalni prisustvom se podrazumjeva bilo koji oblik poslovnog ili profesionalnog prisustva ukljucujuci konstituisanje, otkupljivanje ili zadrzavanje postojeceg pravnog lica ili stvaranje ili zadrzavanje postojece filijale ili predstavnistva sa ciljem pruzanja usluga. 8. Znacaj stranih investicija - strane investicije vrse visestruki znacaj kako na makro tako i na mikro nivou. Na makro nivou strane investicije uticu na strukturu, obim i pravac medj.trgovine, a samim tim i na ekonomski i politicki polozaj drzava domacina. Na mikro nivou strane inv.uticu na polozaj preduzeca investitora i preduzeca u koja su investirana sredstva, pre svega transferom savremene tehnologije i menadzmenta. Kako su investitori uglavnom multinacionalna preduzeca ovaj uticaj se ispoljava kroz njihovu aktivnost. 9. Pravno regulisanje stranih investicija - zbog uticaja koji strane inv.vrse na preduzeca i na drzave domacine bilo je potrebno da se brojna pitanja regulisu na nacionalnom i na medj.nivou. U tom smislu se izvori pravne regulative o stranim investicijama mogu podijeliti na medj.i unutrasnje ili nacionalne i obicajna prava medj.prava. - U unutrasnjim propisima odredbe kojima su regulisane strane investicije obicno su sadrzane u posebnim zakonima kodeksima. - Prema predmetu regulisanja to mogu biti ili opsti zakoni kojima su regulisani svi oblici stranih investicijia ili posebni kojima su regulisani samo pojedini oblici stranih investicija - koncesije. - Medjunarodna pravila za regulisanje stranih investicija se prema vrsti mogu podijeliti na konvencije i ostale izvore iz tzv tvrdog prava i na ostale izvore koji se oznacavaju fleksibilni izvori ili meko pravo. - Prema teritoriji razlikuju se: opsti, regionalni i bileteralni izvori. Prema predmetu pravne zastite mogu se razlikovati izvori koji regulisu materijalno pravna pitanja zastite i pravila o garancijama i osiguranju stranih investitora i njihovih investicija i prema formi mogu biti u obliku medjudrzavnih sporazuma ili ugovora. 10. Tretman stranih investicija - proces se sastoji iz dvije faze: - Predinvesticione => drzava donosi odluku da li ce i pod kojim uslovima dozvoliti investiranje stranog kapitala na svojoj teritoriji. Ova faza se uglavnom sastoji u administrativnim radnjama koje je potrebno da preduzme strani investitor kod domacih organa da bi osnovao novo preduzece ili ulozio kapital u postojece. Nakon toga nastaje postinvesticiona faza. Znacaj razlikovanja ovih faza je u tome sto je polozaj stranog investitora u njima razlicit. U predinvesticionoj fazi se moze govoriti samo o polozaju investitora, dok se u drugoj fazi kao osnovno postavljanje pitanje tretmana i zastite strane investicije, odnosno polozaj preduzeca u koje je investiran strani kapital.

O polozaju stranog investitora u predinvesticionoj fazi svaka drzava odlucuje samostalno sto se odrazava kroz pravnu regulativu i praksu u pogledu odobravanje stranih investicija i kroz nametanje uslova ucinaka i dr. Sto se tice dozvoljavanja stranih investicija , drzave ovom pitanju mogu pristupiti na liberalan i konzervativan nacin. Liberalni pristup stranim investicijama sastoji se u jednakoj primjeni pravila i standarda na domace i strane investitore. To se postize primjenom klauzule nacionalnog tretmana koja je najcesce pracena i odobravanjem klauzule najpovlascenije nacije. Kod konzervativnog pristupa drzava domacin rezervise pravo da samostalno odluci da li ce i pod kojim uslovima dozvoliti strano investiranje Ova dva koncepta se mogu posmatrati sa meterijalno pravnog i procesno pravnog aspekta. U materijalnom smislu se razliciti pristupi odrzavaju kroz ogranicenja ili zabrane investiranja u odredjene oblasti, a u procesnom kroz Element za ocjenu domaceg investicionog zakonodavstva se odnosi na nacin i instrumente sprovodjenja politike nadgledanja stranih investicija. Politika nadgledanja investiranja i stranih investicija obuhvata one radnje koje preduzimaju organi domace drzave primaoca investicija sa ciljem da, sa jedne strane, postupak investiranja ucine transparentnim i da sa druge strane obezbjede evidenciju o stranim investitorima i investicijama. U tom cilju domace drzave mogu zahtjevati da strane investicije budu samo upisane u posebne registre ili se od stranih investitora trazi da prethodno dobiju dozvolu od domacih organa(sistem dozvola). Danas preovladava prvi sistem. Nadegledanje moze obuhvatiti i u onim drzavama cijim invest.zakonodavstvom je to i propisano i pravo nadleznih organa da ocjenjuju ekonomsku rentabilnost predlog sa kojim su strani investitori konkurisali za ulaganja u domacu privredu. 11. Zastita stranih investicija i investitora Strane investicije i investitori mogu biti zasticeni zakonskim i drugim propisima i ugovornim klauzulama. U prvom slucaju rijec je o javnopravnim garancijama, a u drugom, o privatnopravnim garancijama. U pogledu predmeta razlikuju se garancije koje se odnose na strane investicije i garancije koje se odnose na stranog investitora. Garancije koje ustavima i zakonskim propisima pruzaju domace drzave, uglavnom se odnose na zastitu stranih investicija, a rijedje i na zastitu polozaja stranog investitora. Garancije stranih investicija se odnose na: 

naknadu u slucaju nacionalizacije i pravo na iznosenje tako dobijenih sredstava



repatrijaciju sredstava dobijenih prodajom osnovnog preduzeca



repartijaciju profita i dividendi ostvarenih u toku poslovanja



repartijaciju ostalih prihoda kao sto su: royalties, naknade za koristenje licence i slicno



repatrijaciju glavnice i kamate ostvarene po odobrenim zajmovima



konvertibilnost lokalne valute

Garncije polozaja stranog investitora se na domacoj teritoriji obezbjedjuje postovanjem principa nediskriminacije, sto se konkretizuje davanjem nacionalnog tretmana stranom investitoru ili priznavanjem statusa najpovlascenjije nacije. Republika Srpska i BiH U vezi sa pravnim garancijama koje se daju stranom ulagacu prilikom ulaganja svog kapitala u Republiku Srpsku i BiH moze se govoriti o dvije vrste: 1. Javnopravne garancije - naseg prava sadrzane su u Ustavu RS i u Ustavu BiH odnosno pozitivnim zakonodavstvom iz oblasti koja regulisu strana ulaganja i sklopljenim bileteralnim konvencijama Ustavom Republike Srpske se garantuje pravo svojine (strana lica mogu sticati pravo svojine i prava na osnovu ulaganja kapitala u skladu sa zakonom. Svojinska i druga prava stranog ulagaca stecena na osnovu ulozenog kapitala ne mogu se ograniciti ili oduzeti zakonom ili drugim propisom Garantovanje svojinskih prava stranog lica u jednoj zemlji prvi je uslov za ulazak stranog kapitala u tu zemlju. To je temeljno nacelo svake trzisno uredjene privrede, zbog toga je Ustavom RS kao najvisim pravnim aktima, utvrdjeno da

svojina jamici i da niko ne moze biti lisen svojine, niti mu se ona moze ograniciti. U odnosu na ovo generalno nacelo, data je mogucnost ogranicenja svojinskih prava, kad to zahtjeva opsti interes. Takodje, garancije se daju i za pravnu sigurnost, naknadu stete i slicno. Ako se izmjeni zakon na osnovu kojeg je zakljucen ugovor o stranom ulaganju, primjenjuju se odredbe ugovora,odluke,odnos statuta i zakona koji je vazio na dan zakljucenja ugovora. 2.Privatnopravne garancije Radi osiguranja da ce se ispuniti obaveze iz ugovora o ulaganju, ugovorne strane mogu ugovoriti uobicajene oblike privatno-pravnih osiguranja. Tako se mogu dati garancije i jemstva onako kako je to ugovoreno, uz ogranicenja koja proizilaze iz prisilnih propisa. Globalizacija svijetske privrede sve vise namece potrebu odredjivanja opstih uslova zastite ulaganja na medjunarodnm, multilateralnom nivou. Snazini pritisak razvijenih za sto brze uklanjanje svih barijera nacionalnih privreda odrazava se i na politiku odnosa prema stranim ulaganjima BiH je potpisala nekoliko multilateralnih konvencija koje neposredno odredjuju oblast stranih ulaganja. Konvencije o rjesavanju investicionih sporova izmedju drzava i drzavljana drugih drzava iz 1965 god. Konvencije o multilateralnoj agenciji za garantovanje investicija iz 1987 god. Cilj zakljucivanja bilateralnih i multilateralnih sporazuma osim zastite i sigurnosti direktnih stranih ulaganja je i dobijanje odredjenih pogodnosti u vidu uobicajenih klauzula koje su sastavni dio ovakvih sporazuma: klauzula nacionalnog tretmana, klauzula najpovlascenije nacije, klauzula slobodnog tranzita.... Pravo stranog ulagaca na nacionalni tretman Strani ulagac u pogledu svog uloga uziva jednak polozaj, prava i obaveze kao i domaca fizicka i pravna lica, a preduzeca sa stranim ulogom uzivaju jednak pravni polozaj i posluju pod jednakim uslovima i na jednak nacin kao i domaca preduzeca bez stranog uloga Prema pozitivnom zakonodavstvu Republike Srpske i BiH strani investitori uzivaju nacionalni tretman, sto znaci da su preduzeca u koja je ulozen strani kapital izjednacena u pravima i obavezama sa preduzecima koja su osnovana iskljucivo domacim kapitalom OECD-MAI obezbjedjuje stranim investicijama i investitorima na domacoj teritoriji fer i jednak tretman, potpunu i stalnu zastitu i sigurnost u pogledu poslovanja, upravljanja, zadrzavanja i koristenja ili raspolaganja investicijama koja ni u kom slucaju ne bi smijela biti manje povoljna od one koja se podrazumjevaju prema medjunarodnom pravu. SAD-BIT model takodje predvidja ugovaranje klauzule nacionalnog tretmana ili najpovlascenije nacije, zavisno od toga koja je povoljnija ali u pogledu njihovog domasaja, osim sto navodi slicne oblasti kao i OECD-MAI, predvidja i njeno dejstvo na drzavna preduzeca pri nabavci robe i usluga Garancije u pogledu eksproporcije i naknada stete Ulog stranog ulagaca i imovina preduzeca sa stranim ulogom ne mogu biti predmet eksproprijacije ili drugih mijera drzave sa jednakim dejstvom osim kada je zakonom ili na osnovu zakona utvrdjen javni interes i uz placanje naknade. Pod drugim mijerama drzave podrazumjevaju se one mijere cije dejstvo fakticki vode ka eksproprijaciji iako ona formalno nije sprovedena , indirektna, fakticka ili tzv puzeca eksproprijacija. Kao oblici indirektne eksproprijacija navode se primoravanje stranog investitora da u poslovnom poduhvatu prihvati vecinsko ucesce drzave, primoravanje da proda svoje udijele ili akcije lokalnim vlasnicima kao i preduzimanje administrativnih zakonskih mijera koje vode smanjenju ulozenog kapitala. OECD-MAI - podrazumjeva pravo investitora da od sudskih ili drugih nadleznih i nezavisnih vlasti u domacoj drzavi zahtjeva preispitivanje same eksproprijacije, vrijednosti naknade i nacina njihovo placanja SAD-BIT - razlikuje 2 situacije: I => kada je pravicna trzisna vrijednost izrazena u slobodno raspolozivoj valuti (konvertibilnoj) i kada je izrazena u nekonvertibilnoj valuti. II => nekonvertibilna valuta konvertuje u konvertibilnu prema trzisnom kursu na dan placanja, s tim sto tako izrazena vrijednost ne moze biti manja od pravicne trzisne vrijednosti na dan eksproprijacije konvertovane u slobodno rasplozivu valutu po trzisnom kursu tog daa plus kamata po komercijalno razumnoj stopi koja vazi za slobodno raspolozivu valutu izracunatu od dana ekspor.do dana placanja. Garancije u pogledu transfera:

Stranom licu je garantovano da po izmirenju obaveza slobodno i bez odlaganja u konvertibilnoj transformise u inostranstvo sva finansijska i druga sredstva, a posebno: 

dobit ostvarenu po osnovu stranog ulaganja - profit, dividende



imovinu koja mu pripada poslije prestanka preduzeca sa stranim ulogom, odnosno na osnovu prestanka ugovora o ulaganju



iznose odbijene od prodaje akcija ili udjela preduzeca sa stranim ulogom



iznose dobijene po osnovu smanjenja osnovnog kapitala preduzeca sa stranim ulogom



dopunske uplate



naknade po osnovu eksproprijacije

Strani ulagaci u Republici Srpskoj i BiH imaju ista prava i obaveze kao i rezidenti BiH. Strani ulagac ima pravo da investira i reinvestira dobit u bilo koji sektor privrede BiH u istom obliku i pod istim uslovima definisanim za rezidente BiH, prema vazecim zakonima strana ulaganja su izuzeta od placanja carina i carinskih dadzbina Strani ulagaci imaju pravo da otvore racune kod poslovne banke u domacoj ili konvertibilnoj valuti. Dozvoljen je transfer dobiti u inostranstvo ostvaren u obliku profita, dividendi, kamata i drugih oblika.. Takodje, domaca drzava je ovlastena da po medj.izvorima moze ograniciti, odloziti ili sprijeciti transfer. Tako je domaca drzava ovlastena da odlozi ili sprijeci transfer u slucaju: 

bankrotstva, insolventnosti ili zbog zastite prava povjerilaca



izdavanja, trgovanja ili poslovanja sa hov



vodjenje postupaka krivicne odgovornosti ili u drugim postupcima , nalozima ili presudama

Pitanje zastite stranih investicija se moze postaviti i u slucajevima nastanka stete na ulozenim sredstvima i preduzecu zbog raznih oblika politickog nasilja Efikasna zastita stranih investicija se postize i njihovim osiguranjem na nacionalnom i medjunarodnom nivoU. Osiguranje na nacionalnom nivou obezbjedjuju drzave osnivanjem posebnih garantnih fondova ili agencija za osiguranje izvoznih kredita i investicija PRAVNI OKVIRI STRANIH INVESTICIJA U SRBIJI, REPUBLICI SRPSKOJ I BIH 1. izvori prava Izvori prava u Republici Srpskoj i BiH Usvajanjem zakona o politici direktnih stranih ulaganja u BiH, zakon o stranim ulaganjima Republike Srpske i Zakon o koncesijama Republike Srpske, zakon o koncesijama BiH, zakon o slobodnim zonama u BiH, doslo je do izvjesne modernizacije i liberalizacije u sferi prava stranih ulaganja. Prema pozitivnom zakonodavstvu strani investitori uzivaju nacionalni tretman, sto znaci da su preduzeca u koja je ulozen strani kapital izjednacena u pravima i obavezama sa preduzecima koja su osnovana iskljucivo domacim kapitalom, a takodje i u pogledu fiskalnih podsticaja, strani ulagaci uzivaju odredjene povlastice. S obzirom da su strani ulagaci izjednaceni u pravima i obavezama sa domacim i fizickim i pravnim licima, to su i nacini statusnog osnivanja novih pravnih subjekata kao i oblici ulaganja u postojece pravne subjekte regulisane prema postojecem pozitivnom zakonodavstvu koje je u nadleznosti entiteta Ovdije se prije svega misli na odredbe zakona o preduzecima Republike Srpske kojim su precizno odredjeni bitni elementi ugovora o osnivanju pojedinih vrsta pravnih subjekata koji su obaveznog karaktera kao i mogucnost da se sve ostalo uredi slobodnom dispozicijom osnivaca. 2. Strano lice U svim oblicima stranih ulaganja razlikuje se strani ulagac, kao investitor i domace lice koje koristi strane investicije. Pod stranim ulagacem se, u smislu Zakona o stranim ulaganjima podrazumjeva strano lice sa sjedistem u inostranstvu, strano fizicko lice i jugoslovenski drzavljanin sa prebivalistem, odnosno boravistem u inostranstvu duzim od godinu dana.

3. Pojam stranih ulaganja Pod stranim ulaganjima se prema Zakonu o stranim ulaganjima podrazumjeva: 

ulganje u preduzece na teritoriji Srbije u kome strani ulagac stice udeo ili akcije u osnovnom kapitalu tog preduzeca i



sticanje svakog drugog imovinskog prava stranog ulagaca kojim on ostvaruje svoje poslovne interese u Srbiji

4. Vrste Zakon o stranim ulaganjima poznaje osnovne i posebne oblike stranih ulganja. Pod osnovnim oblicima se podrazumjeva ulaganje stranog lica kada samo ili sa drugim stranim ili domacim licem: 

osniva preduzece



kupuje akcije ili udele u postojecem preduzecu.

Ovi oblici stranog ulaganja se uredjuju ugovorom o osnivanju ili ugovorom o ulaganju koji se zakljucuju u pisanoj formi, odnosno odlukom o osnivanju sacinjenoj u pisanoj formi. Pod posebnim oblicima se podrazumjevaju razlicite vrste koncesija. Koncesije znace davanje dozvole za koristenje prirodnog bogastva, dobra u opstoj upotreb.. Posebne oblike predstavljaju koncesije u kome se stranom ulagacu odobrava da izgradi, iskoristava i transformise odredjeni objekat, postrojenje ili pogon, kao i objekte infrastrukture i komunikacija. 5. Ulog Ulog stranog ulagaca moze biti u stranoj konvertibilnoj valuti, stvarima, pravima intelektualne svojine, hov i drugim imovinskim pravima. Posebnu vrstu uloga stranog lica cine konvertovana potrazivanja. Ako je strani ulagac po bilo kom ranijem osnovu stekao potrazivanje prema domacem licu, tako utvrdjeno potrazivanje moze pretvoriti u udeo, odnosno akcije preduzeca - duznika. Kada su u pitanju nenovcani ulozi, Zakon obavezuje da moraju biti izrazeni u novcu. 6. Uslovi i ogranicenja Vec je receno da je u Zakonu o stranim ulganjima prihvacen liberalni koncept koji se ogleda u slobodi stranog lica da moze osnivati, odnosno ulagati u preduzeca za obavljanje svih vrsta dijelatnosti radi sticanja dobiti, osim ako Zakonom nije drugacije predvidjeno, kao i da prilikom ulaganja i kasnijeg poslovanja uziva nacionalni tretman Jedina ogranicenja su predvidjena u pogledu manjinskog ucesca u posebnim oblastima i podrucjima. 7. Mijere podsticaja Podrazumjevaju se razne oloaksice koje domaca drzava odobrava stranim investitorima na koje se ne mogu pozivati domaci subjekti u istim poslovima, cime se podsticu ili favorizuju strana lica. 8. Prava stranog lica S obzirom da investiranje podrazumjeva uspostavljanje odnosa u kojima su na jednoj strani investitor, a na drugoj strani domace lice ili domaca drzava, iz takvih odnosa nastaju uzajamna prava i obaveze. U tom slucaju rijec je o pravima iz samog ugovora izmedju ugovornih strana. Medjutim, s obzirom da u odnosu izmedju stranog i domaceg lica ima i javno pravnih elemenata, to domaca drzava stranom investitoru samim zakonom garantuje odredjena prava. Zakonom o stranim ulaganjima stranom licu je garantovano pravo na: 

konverziju i slobodno placanje - pravo stranog ulagaca da moze u pogledu svakog placanja vezanog za strano ulaganje, slobodno konvertovati domacu valutu u stranu konvertiblinu valutu i pravo preduzeca sa stranim ulogom da slobodno vrsi placanje u medjunarodnim poslovnim odnosima



pravo vodjenja knjiga - da pored obaveza vodjenja knjiga sacinjava i finansijske izvjestaje u skladu sa domacim propisima..



pravo na transver dobiti i imovine - znaci pravo stranog ulagaca da moze slobodno i bez odlaganja u konvertibilnoj valuti, transferisati u inostranstvo sva finansijska i druga sredstva u vezi sa stranim ulaganjim, a posebno:



-

dobit ostvarenu na osnovu stranog ulaganja (profit, dividende..)

-

imovina koja mu pripadne poslije prestanka preduzeca sa stranim ulogom, odnosno na osnovu prestanka ugovora o odlaganju

-

iznose dobijene od prodaje akcija ili udela sa stranim ulogom

-

dopunske uplate....

pravo sticanja svojine

9. Vrste ugovora Kojim se realizuje strano ulaganje zavisi od vrste ulaganja. Zakon o stranim ulaganjima poznaje dva osnovna oblika ulaganja i posebne oblike. Osnovni oblici se ostvaruju osnivanjem preduzeca i kupovimo akcija ili udela u postojecem preduzecu Za realizaciju navedenih oblika strano lice moze samo ili sa drugim stranim ili domoacim ulagacem donjeti odluku o osnivanju sopstvenog ili mjesovitog preduzeca, zakljuciti ugovor o osivanju preduzeca ili zakljuciti ugovor o ulaganju. Strano lice ce donjeti odluku o osnivanju sopstvenog preduzeca ako ono samo osniva novo preduzece na domacoj teritoriji. Ako preduzece osniva vise stranih lica sami ili domacim ulagacem onda je potrebno zakljuciti ugovor o osnivanju. I u jednom i u drugom slucaju oblik preduzeca je odredjen zakonom o privrednim drustvima Svi oblici ugovora moraju biti sacinjeni u pisanoj formi. Zakon o stranim ulaganjima Republike Srpske predvidja kao moguce slijedece oblike stranih ulaganja: -

osnivanje pravnog lica u potpunoj svojini stranog osnivaca

-

osnivanje pravnog lica u zajednickoj svojini domaceg i stranog ulagaca

-

ulaganje u postojece pravno lice

Ugovor, odnosno odluka o osnivanju preduzeca sadrzi odredbe o: -

firmi i sjedistu preduzeca

-

imenu, odnosno firmi i adresi, tj sjedistu osnivaca

-

djelatnosti preduzeca

-

osnivackom ulogu

-

pravima, obavezama i odgovornostima osnivaca

-

zastupniku preduzeca

-

zastiti zivotne sredine

-

trajanju ugovora, odnosno odluke o osnivanju

Ugovor, tj odluka o osnivanju u zavisnosti od oblika preduzeca koje se osniva sadrzi i druge odredbe u skladu sa zakonom koji se uredjuje pravni polozaj preduzeca kao i druge odredbe o kojima se sporazumiji osnivaci.Strani ulgaci moraju u BiH registrovati svoja pojedinacna ulaganja kod Ministarstva spoljne trgovine i ekonomskih odnosa BiH.

Registracioni sudovi Republike srpske duzni su najmanje jedanput u 3 mjeseca obavjestiti ministarstvo za ekonomske i koordinaciju Republike Srpske o takvim registrovanim subjektima. Zakon o stranom ulaganju , kao poseban oblik predvidja i ulaganje u postojece preduzece. Taj modalitet ulaganja u praksi se zove dokapitalizacija i zavisno od organizacionog oblika drustva kapitala u koji se zeli ulagati, propisi Republike Srpske detaljno regulisu proceduru za obavljanje ovog poslovnog zahvata. U Republici Srpskoj moguce je ulagati strani kapital i na osnovu pravne forme ugovora uz zajednicki rizik koji spada u neimenovane ugovore. To je ugovor izmedju dva ili vise fizickih/pravnih lica koji tim pravnim poslom udruzuju svoj rad ili sredstva radi obavljanja nekog posla, u cilju sticanja dobiti.