MEDJUNARODNO POSLOVANJE

MEDJUNARODNO POSLOVANJE Medjunarodno poslovanje je naučna disciplina koja izučava pravila kojima se regulišu međunarodni ekonomski odnosi. Uticaj globalizacije je uslovio veći značaj međunarodnog poslovanja:objedinjavanje poslovnih procesa na makro i mikro nivou,uspostavljanje jedinstvenih ekonomskih odnosa,stvaranje konkurentske prednosti,težnja od nacionalnog ka globalnom. “Konkurentska prednost podrazumeva postojanje ili ostvarivanje onog stepena sposobnosti preduzeca koji se zahteva na trzistu i koji konkurencija ne moze tako lako dostici sem putem stvaranja sebi vecih troskova(ulaganja)u duzem vremenskom periodu”. Predmet izučavanja međunarodnog poslovanja:razmena roba i usluga,međunarodno kretanje rada,međunarodno kretanje kapitala,direktne strane investicije,portfolio investicije,uloga i značaj međunarodnih institucija Cilj izučavanja:Utvrđivanje mehanizama, pravila, načela, smernica, pretpostavki,instrumenata na kojima počivaju globalni ekonomski odnosi u kojima će preduzeća izgraditi konkurentske prednosti, a države postati ključni katalizator te izgradnje. Faktori međunarodnog poslovanja:prirodni faktori,proizvodni faktori,proizvodni odnosi i neekonomski faktori. Prirodni faktori:prirodna bogatstva zemlje koja učestvuje u međunarodnom poslovanju (sirovine, rude, klimatski uslovi, veličina i položaj zemlje) Proizvodni faktori:svi faktori proizvodnje : kvalitet i kvantitet sredstava, raspoloživost radne snage, kvalitet organizacije rada, primena savremenih tehnologija Proizvodni odnosi:efikasnost i efektivnost primene proizvodnih faktora, način raspodele rezultata, visina životnog standarda 1. Efikasnost – ostvarenje postavljenih ciljeva sa minimalnim trošenjem resursa(raditi stvari na pravi nacin) 2. Efektivnost – maximalna realizacija ciljeva sa datim resursima(raditi prave stvari) Neekonomski faktori:uslovi razmene – Terms of Trade,fleksibilnost subjekata međunarodnog poslovanja,razvijenost i ekonomska i politička pozicija zemlje koja učestvuje u međunarodnim ekonomskim odnosima Uslovi razmene – terms of trade – su odnosi između promene izvoznih cena i promene uvoznih cena roba.Ako cene izvoza rastu, a cene uvoza ostaju iste ili opadaju – to je pozitivni aspekt uslova trgovanja.Ako cene izvoza opadaju, a cene uvoza ostaju iste ili rastu – to je negativni aspekt uslova trgovanja.Primer:Rast cena sirovina direktno utiče na porast cena finalnog proizvoda, dok cena sirovina ne uslovljava uvek i pad cena finalnog proizvoda.Rezultat svega ovoga je još veće produbljivanje jaza u privrednom razvoju i razvijenih i nerazvijenih zemalja.Razvijene zemlje ce pre izvoziti finalne proizvode Determinante međunarodnog poslovanja:medjunarodno okruzenje,drzava,preduzeca,mobilnost roba,usluga i faktora proizvodnje. Subjekti medjunarodnog poslovanja: 1)medjunarodna zajednica,2)drzava(ima svoju teritorijalna nezavisnost i suverenitet u okviru ekonomskih granica,naglašena uloga u kreiranju Multilateralnih i bilateralnih ugovora,3)nosilac međunarodnog poslovanja sa mikro aspekta Bilateralni ugovori su ugovorni odnosi između dve države (privredni dogovori, razmena , saradnja na državnom nivou) Multilateralni ugovori su ugovorni odnosi između dve ili više zemalja.

Medjunarodne konvencije označavaju ugovorni odnos između dve ili više država, zasnovan na bilateralnom ili multilateralnom metodu iz područja međunarodne trgovine i razmene. Neke od međunarodnih konvencija na kojima počiva međunarodno poslovanje su:Konvencija Ujedinjenih nacija o ugovorima o međunarodnoj prodaji robe, Beč 1980.;Briselski sporazum o sudskoj nadležnosti; Rimski sporazum o zakonu koji će se primenjivati;Sporazumi o zaštiti intelektualne svojine;Sporazumi o prevozu robe. Konvencija Ujedinjenih nacija o ugovorima o međunarodnoj prodaji robe, Beč 1980:kodifikovana pravila u oblasti međunarodnog poslovanja,potpisivanje inicirale Un,pravila ove konvencije primenjuju se i na teritorijama zemalja koje nisu potpisnice,SFRJ je bila potpisnica od 1.1.1988.obuhvata: obligacionih odnosa kupaca i prodavac, ponuda za zaključenje ugovora, pitanja opoziva ponude, prihvat ponude, momenta zaključenja ugovora o međunarodnoj kupovini i prodaji, ispunjenja ugovora, tumačenja sporazuma o međunarodnoj:prodaji, raskidanje ugovora i plaćanje odštete u slučaju štete itd ,primenjuje se pod uslovima:različita sedišta ugovornih strana,vrši se transfer robe iz jedne zemlje u drugu.Konvencija počiva na načelu namere jedne ugovorne strane, a ne zajedničkim namerama. Briselski sporazum o sudskoj nadležnosti:Potpisan u Briselu 1968., inicijator članice EZ.Nadležnost suda u rešavanju sporova u međunarodnom poslovanju.Sloboda izbora, a u slučaju ne kompromisa, pokretač spora ima pravo izbora. Rimski sporazum o zakonu koji će se primenjivati:Potpisan u Rimu 1980.Primena zakonodavstva u tumačenju međunarodnog ugovora.Primenjuje se zakon države na čijioj teritorija se odvija delatnost ili načela međunarodnog trgovinskog zakona Sporazumi o zaštiti intelektualne svojine:Pariska konvencija 1883- pravo registracije,Madridski sporazum 1891- zaštitni znak,Minhenski sporazum 1973registracija patenta,Vašingtonski sporazum 1970,Sporazum iz Strazbura iz 1971,Sporazum iz Haga 1934. itd Sporazumi o prevozu robe:Sporazum iz Ženeve iz 1956.- drumski saobraćaj,Sporazum iz Brisela iz 1924.- pomorski saobraćaj,Konvencija iz Čikaga iz 1944 – vazdušni saobraćaj,Sporazum iz Berna iz 1890 – železnički saobraćaj Izvori medjunarodnog poslovanja:medjunarodno javno pravo,medjunarodno privatno pravo,autonomno medjunarodno trgovinsko pravo,domace zakonodavstvo Medjunarodno javno pravo: 1.Međunarodni ugovori – dvostrani ili višestrani ugovor, koji se često nazivaju i sporazumima. Najčešće su političkog karaktera i osnova su za regulisanje privrednih pitanja u ekonomiji jedne zemlje (Tršćanski sporazum 1995.god) 2. Međunarodno običajno pravo – u međunarodnom poslovanju nastaju neke zakonitosti i slučajevi koji vremenom postaju opšteprihvaćeni, za ubuduće. 3. Opšti principi u međunarodnom pravu – ovi opšti principi vrše zaštitu država kao subjekata međun.poslovanja. Medjunarodno privatno pravo reguliše odnose pojedinih subjekata u njihovom građanskopravnom odnosu sa stranim elementima. Autonomno medjunarodno trgovinsko pravo proističe iz autonomije volje ugovornih strana (sloboda ugovaranja i definisanja prava i obaveza).Iz ovog prava proističu:Tipski ugovori;Opšti uslovi poslovanja- skup pravila donesen od strane nekih nacionalnih udruženja (udruženje privrednika);Običaji i uzanse – Opšte uzanse za promet robom, Posebne uzanse o ugostiteljstvu, dobri poslovni običaji;Poslovni i proizvodni standardi – reguliše država (npr. klase roba);Kodifikovana pravila –INCOTERMS(international commercial terms)su izvor međunarodnog poslovanja koje je kao jednoobrazno pravilo usvojila Međunarodna trgovinska komora u Parizu 1936.godine.Incoterms su međunarodna trgovinska pravila za

tumačenje najvažnijih trgovinskih izraza i transportnih klauzula.Revizija 1953, 1967, 1976 i 1990, 2002,važeći 2011. Domace zakonodavstvo: Opšti pravni okviri kojima se regulišu ekonomski odnosi sa inostranstvom:Zakon o spoljnotrgovinskom poslovanju,Zakon o deviznom poslovanju, Zakon o slobodnim zonama,Zakon o carini i dr. načelo slobode saobraćaja i slobode plovidbe; Nacela medjunarodnog poslovanja:načelo slobode saobraćaja i slobode plovidbe(sloboda odvijanja transporta i plovidbe na medjunarodnim relacijama;konvencije o otvorenom moru,teritorijalnom moru i spoljnomorskom pojasu,konvencija o rezimu plovidbe Dunavom) načelo slobode transfera dobiti, novca i novčane vrednosti(sloboda transfera novca,pa samim tim i sloboda trgovine),načelo najpovlašćenije nacije( unosenje u medjunarodni ugovor da ce svaka strana potpisnica ugovora priznati drugoj strani potpisnici u odredjenim oblastima uzajamna prava kao sto su povlastice koje je ona dala ili se dati bilo kojoj trecoj drzavi);načelo slobodne trgovine(podrazumeva slobodan uvoz i izvoz roba, bez ograničenja i zabrana,postoji slobodno formiranje cena, bez ograničenja i uplitanja države.);načelo reciprociteta(omogucava se uzajamno ponasanje drzava ugovornica tako sto jedna ugovorna strana daje odgovarajucu odgovornost ili povlasticu da bi od druge strane dobila odgovarajuce povlastice);načelo nacionalnog tretmana(izjednacavanje stranih subjekata sa domacim privrednim subjektima tako sto strani subjekat ne moze imati losiji pravni tretman od domaceg privrednog subjekta,pri cemu drzava obezbedjuje stranim licima ista prava kao i domacim );načelo preferencijalnog tretmana(putem preferencijalnog sistema postiže se povlašćena odstupanja određene države odnosno njenih privrednih subjekata u drugoj stranoj državi, državi ugovornici. Ovo načelo se ogleda putem niza beneficija i pogodnosti (sniženje carinskih stopa, oslobođenje kod plaćanja carine, liberalni uvoz idr.), kojim se omogućava povečan pristup privrednih subjekata i roba u državi, strani ugovornici) ;sistem pravičnog tretmana(ovaj sistem se naziva i sistemom nediskriminacije odnosno podrazumeva jednak i pravičan postupak za sve zemlje i njihove privredne subjekte. Na ovaj način se u izvesnom smislu izjednačavaju privredne aktivnosti, bez obzira iz kojih država su privredni subjekti). Medjunarodna trgovina predstavlja razmenu dobara i usluga koja tom prilikom prelaze međunarodno priznate granice ili teritorije.U većini zemalja ona stvara značajan deo BDP-a. Međunarodna trgovina je takođe i grana ekonomije, i, zajedno sa međunarodnim finansijama, čini širu disciplinu poznatu kao međunarodni ekonomski odnosi . Drzave ucestvuje u medjunarodnoj trgovini jer su države među sobom različite i radi postizanja ekonomije obima u proizvodnji. Dva osnovna obeležja karakteristična za sve teorije međunarodne trgovine su:različitost faktora proizvodnje,teritorijalni i ekonomski suverenitet država. Medjunarodna ekonomika pokusava da objasni koji su izvori koristi od trgovine,kako je moguće da obe strane imaju koristi od trgovine i čija je korist i zbog čega veća, kakve su veze trgovine i ostalih ekonomskih pokazatelja. Trgovina je trajna društvena aktivnost koja u tržišnoj privredi organizuje i reguliše robne tokove (fizičkih proizvoda, usluga i hartija od vrednosti) u prometnoj fazi društvene reprodukcije.” Trgovina se odvija na:domaćem tržištu – unutrašnja trgovina i inostranom tržištu – spoljna trgovina Predmet izučavanja trgovine:razmena roba i usluga. Unutrašnja trgovina po obimu veća od spoljne trgovine. Slicnosti unutrasnje i spoljne trgovine:slični oblici tržišta,slične ekonomske zakonitosti,slične tehnike trgovanja i metode formiranja cena.

Razlike unutrasnje i spolljne trgovine:razlike u mobilnosti faktora proizvodnje,različitoj pravnoj regulativi,različitim monetarnim sistemima,različitim subjektima poslovanja,različitom stepenu razvijenosti tržišta,političkim ograničenjima,protekcionizmu,različita kupovna moć stanovništa. Država može imati :zatvorenu privredu i otvorenu privredu Ako država ima zatvorenu privredu onda nema trgovine sa ostalim delom sveta i postoji prirodna veza između outputa i dohotka. Pošto u zatvorenoj privredi rezidenti date države ne mogu kupiti output druge države niti svoj output prodati strancima, sav nacionalni dohodak se raspodeljuje na domaću privatnu i javnu potrošnju i investicije i ta relacija se može iskazati sledećom jednačinom:D = P+ J +I (Output = privatna potrošnja + investicije + javna potrošnja) Output se oznacava pomocu dva outputa:GDP- Bruto domaći proizvod i GNP-Bruto nacionalni dohodak Bruto domaći proizvod GDP – finalni rezultat privredne aktivnosti na teritoriji jedne države i čini ga ukupna vrednost dobara i usluga proizvedenih na teritoriji jedne države u toku jedne godine. Bruto nacionalni dohodak GNP – je jednak zbiru GDP i neto dohotka koji je ostvaren iz ostalog dela sveta. Input–sva ulaganja u proizvodne faktore, odnosno proizvodnju neke privrede Dohodak- rezultat koji daju sva ulaganja u proizvodne faktore, odnosno proizvodnju neke privrede Medjunarodni odnosi razmene- Po kojim cenama poslovni subjekti jedne zemlje izvoze i uvoze proizvode i usluge. Oportunitentni trosak- proizvodnja jednog dobra uvek znači trošak zbog neproizvodnje drugog dobra. gubitak koji nastaje zbog neproizvodnje drugog dobra predstavlja oportunitetn i trošak. Marginalna stopa transformacije - količina proizvoda od čije proizvodnje treba odustati da bi se proizvodnja drugog proizvoda povećala za jedinicu Granica postojecih mogucnosti- maksimalna količina jedinica jednog proizvoda koja se može proizvesti pri bilo kojoj datoj količini jedinica drugog proizvoda Relativna ponuda i traznja - predstavlja količnik ponude ili tražnje u svetskim razmerama broja jedinice jednog proizvoda sa ponudom ili tražnjom broja jedinica drugog proizvoda u funkciji formiranja relativne cene Relativna cena - tačka preseka kriva relativne ponude i tražnje Ako država ima otvorenu privredu tj. kada je međunarodna trgovina moguća deo proizvoda i usluga domaće države će biti kupljeno od stranaca, a deo domaće potrošnje će biti zadovoljen kupovinom dobara i usluga u inostrantsvu. Izvoz je prodaja u inostrantsvu dobara i usluga proizvedenih u domaćoj državi. Uvoz je prodaja na teritoriji domaće države proizvoda i usluga proizvedenih u inostranstvu. U otvorenoj privredi postoje dva potencijalna izvora dobara i usluga:lokalna proizvodnja,uvoz Četiri potencijalne upotrebe proizvoda i usluga:privatna potrošnja,javna potrošnja,investicije,izvoz Teorije međunarodne trgovine objašnjavaju uzroke koje dovode do trgovine na međunarodnom nivou.Teorijama međunarodne trgovine omogućava se bolje razumevanja samih procesa u međunarodnoj trgovini i na taj način se omogućava ostvarivanje optimalne spoljnotrgovinske politike. Klasična teorija međunarodne trgovine

Neoklasične teorije međunarodne trgovine Savremene teorije međunarodne trgovine Nekonvencionalne teorije Teorije međuzavisnosti trgovine i razvoja Kejnzova teorija spoljne trgovine Poreterova teorija konkurentske prednosti 1. Klasična teorija međunarodne trgovine Teorija apsolutnih prednosti -Apsolutna prednost je sposobnost zemlje da proizvede neki proizvod sa nižim troškovima inputa od neke druge zemlje,odnosno da pri takvoj specijalizovanoj proizvodnji ostvari najniže oportunitetne troškove.Domaća zemlja je dvostruko produktivnija u proizvodnji proizvoda A od strane zemlje.Strana zemlja je dvostruko produktivnija u proizvodnji proizvoda B od domaće zemlje.njen nedostatak je u tome sto po njoj ne postoje razlozi za međunarodnu trgovinu ako zemlja nema niže oportunitetne troškove kod nijednog proizvoda u odnosu na druge. Teorija komparativne prednosti-iako zemlja nema apsolutne prednosti i niže troškove, ona ipak ima interes da učestvuje u međunarodnoj trgovini sa drugim zemljama, na bazi komparativnih prednosti.Specijalizacija u proizvodnji onog proizvoda gde ima niže troškove i veću produktivnost. 2. Neoklasične teorije međunarodne trgovine – (Tausig) teoriju uveo kamatu, kao trošak kapitala 3. Savremene teorije međunarodne trgovine Teorija opšte ravnoteže (Bertil Olin) – koje proizvode treba izvoziti, a koje uvoziti, kako se formiraju odnosi razmene.Teorija troškova supstitucije – (Gortfird Haberler) – uvodi tri faktora proizvodnje: rad, zemlja, kapital 4. Nekonvencionalne teorije -Teorija rasprodaje viškova – došlo se do postojanja viškova proizvoda, čijim plasiranjem putem međunarodne trgovine dolazi se do proizvoda za kojima postoji tražnja -Produktivitetna teorija – podsticanje tehnoloških inovacija, produktivnosti, širenja tržišta 5. Kejnzova teorija spoljne trgovine(Džon MK) Smatra da je profit glavna pokretačka snaga međunarodne trgovine 6. Teorije međuzavisnosti trgovine i razvoja -Teorija dominirajuće privrede (Fransoa P.)Polazna pretpostavka: dominacija razvijenih zemalja u svetskoj privredi -Teorija periferne privrede Polazi do realnosti stanja u svetskoj privredi i trgovini, uz postojanje svesti o razvijenim (centar sveta) i nerazvijenim zemljama (zemlje periferije) 7. Poreterova teorija konkurentske prednosti ( Majkl Porter)Strategija konkurentnosti je rezultat visoke produktivnosti, investicije, kontinuiteta ,inovacija Opšta ravnoteža-Bertil Olin Komparativne prednosti- David Ricardo Apsolutne prednosti- Adam Smith Konkurentska prednost -Porter SWOT analiza S –Strenght - snaga,W-weakness – slabosti,O-opportunities - mogućnosti T-threat – opasnosti Država treba da se specijalizuje za proizvodnju i izvoz proizvoda kod kojih ima najniže relativne troškove, odnosno kod kojih ima komparativne prednosti u odnosu na ostale učesnike u međunarodnoj razmeni :apsolutne prednosti,komparativne prednosti,faktorska proporcionalnost i sličnost tražnje Jedna od najčešćih grešaka u raspravama o međunarodnoj trgovini je nerazlikovanje

apsolutnih i komparativnih prednosti. Globalizacija je proces uspostavljanja globalnih vrednosti,koje prevazilaze okvire pojedinih drzava.Vodi poreklo od latinske reci globus-lopta. Nalaze se još u dalekim prapočecima civilizacije.1200 g. p.n.e stari Feničani postaju svetski trgovci , prodajući robu na Sardiniji, Siciliji, Kritu, Gibraltaru i Britanskim ostrvima. Ciljevi globalizacije:ciivilizacijska ukrštanja,kulturna i religijska ukrštanja,ekonomska i politička povezivanja Instrumenti koji su se koristili, a i danas se koriste u procesu “ukrštanja” su:veliki osvajački ratovi,kolinijalizacija,hladni rat,informatička i tehnološka revolucija itd. Nastojanje bogatijih i jačih država da uvećaju svoje bogatstvo tako što će eksploatisati prirodne i ljudske resurse drugih država 4evolutivna razdoblja:protoglobalni poreci,doba renesanse,kolonijalna osvajanja,megaglobalizacija Protoglobalni poreci:Podrazumevala je religijsko i duhovno povezivanje, što je u vezi sa pojavom hrišćanstva i njegovo širenje u Rimskom carstvu.Put svile 200 god.nove ere – kineski trgovci prodavali svilu za srebro i vunu, čak do italije,istok nad zapadom Doba renesanse 1350-1600 Početak razmene radne snage kao faktora proizvodnje , odnosno trgovina robljem - princip dominacije jedne klase u odnosu na drugu. Pogotovo dobilo značaj nakon otkrića Amerika 1492.godine;zapad nad istokom Kolonijalna osvajanja i ekspanzija industrijalizma- početak 18.veka Stvaranje novih ekonomski moćnih država (pre svega u Evropi-Vel.Britanija, Nemačka, Francuska, a i u Americi),početak savremenog tržišta: ponuda, tražnja, konkurencija, komunikacija, novac Megaglobalizacija:vreme hladnog rata i posle,zahlađeni odnosi između SSSR i zemlje Zapada, socijalističko okruženje naspram korporacija,rušenje Berlinskog zida – nov globalni poredak sa podrškom MMF, WB, WTO Aktelna shvatanja globalizacije: Hiperglobalisti- novi svetski poredak kao nužnost. Internacionalno se stavlja iznad nacionalnog Transformacionalisti– umerena struja. Globalizacija ima dva predznaka: pozitivan i negativan Skeptici- globalizacija kao trvorevina “najjačih” (SAD, Velike Britanije, Japana i Nemačke). Smatraju da je globalizacija licemeran put TNC kapitala Metode globalizacije zavise od: nivoa društvene svesti i nivoa tehnološkog razvoja Klasifikacija metoda globalizacija:kolonijalna osvajanja,institucionalizacija međunarodnih ekonomskih odnosa,pojava MNC i TNC- kretanje faktora proizvodnje Aspekti globalizacije Ekonomski-stvaranje velikih korporacija, seoba kapitala, svetska podela rada, tehnološki razvoj koji prevazilazi nacionalne okvire i ubrzava procese integracija Drustveni – uspostavljanje novih socijalnih (moralnih, kulturnih, religijskih) i političkih vrednosti Socijalni aspekt –stvaranje druš.hrupa i staleža povezani interesom Politički aspekt – moć razvijenih zemalja Tehnološki aspekt – radnike zamenjuju mašine Poslovanje u uslovima globalizacije: -nivo potrebnog znanja:visok -informacije:nedostupne i skupe -resenje:kreativno

-resavanje:kreativno -resenje:kompleksno i neizvesno Pozitivni aspekti globalizacije:otvaranje trzista,uspostavljanje globalnih vrednosti u odnosu na lokalne okvire,prevazilazenje vremenskih i prostornih ogranicenja,sirenje znanja,generisanje i penetracija,migraija kapitala i radne sredine,povezivanje ljudi i kultura,ekonomija i sl. Negativni aspekti globalizacije:liberalizacija trzista najvise koristi razvijenim drzavama,polarizuje se moc,namece se volja razvijenih nad nerazvijenim,povecava se koncentracija kapitala u multinacionalnim kompanijama,ne postoji adekvatna strategija za ukljucenje zemalja u razvoju u procesu globalizacije Tranzicija:vodi poreklo od latinske reci transitivus- lat. prelazan Savremeni proces koji se odvija u društvu. Ekonomska tranzicija je deo globalne tranzicije i predstavlja proces kroz koji, na određenom stepenu razvijenosti, prolaze sve zemlje. Determinante:definisanje postojećeg ambijenta,definisanje ključnih ekonomskih faktora,kreiranje infrastrukture,predviđanje ekonomskih i političkih posledica reformi Sredstva:nova znanja,tehnologija,infrastruktura Ciljevi:prelazak na nov ekonomski, politički, socijalni poredak tj. uključivanje u globalne tokove TRANZICIJA:RASKRSCE-OCEKIVANJA-PROCES ODLUCIVANJA-ZNANJESTRATEGIJA-MOTIVACIJA-IZAZOVI-TIMSKI RAD-USPEH-PROSPERITET