Maturalne Karty Pracy 1 - Klucz

Biologia na czasie – zakres rozszerzony

Maturalne karty pracy 1 – klucz odpowiedzi I. Badania przyrodnicze Numer zadania 1.

2.

3.

4.

5.

Oczekiwana odpowiedź

Punktowanie

a) Wniosek (jeden spośród podanych): - Włoski na powierzchni strąka soi chronią go przed uszkodzeniami przez chrząszcza fasolowego. - Im więcej jest włosków na powierzchni strąka soi, tym mniejsze są jego uszkodzenia spowodowane przez chrząszcza fasolowego.

1 p. za poprawnie sformułowany wniosek

b)

1 p. za odpowiednie opisanie i wyskalowanie osi Y, legendę lub podpisy poszczególnych słupków oraz narysowanie wykresu

a) Próba kontrolna: poletko, które nie było nawożone azotem i nawadniane.

1 p. za poprawne określenie próby kontrolnej

b) Problem badawczy (jeden spośród podanych): - Wpływ azotu / nawożenia azotem i wody / nawadniania na wielkość produkcji pierwotnej prerii. - Czy azot / nawożenie azotem i woda / nawadnianie mają wpływ na wielkość produkcji pierwotnej netto?

1 p. za poprawnie sformułowany problem badawczy

c) 1 – FAŁSZ, 2 – FAŁSZ, 3 – PRAWDA, 4 – FAŁSZ a) 400 razy

1 p. za poprawną ocenę wszystkich zdań 1 p. za poprawną odpowiedź

b) Elementy odległe o 0,1 mm uczniowie widzieli jako oddzielne struktury (ponieważ odległość między nimi była większa niż zdolność rozdzielcza mikroskopu).

1 p. za poprawną ocenę

c) Pozorny, powiększony, odwrócony.

1 p. za podanie trzech cech obrazu 1 p. za wybór wszystkich poprawnych problemów badawczych i hipotez 1 p. za poprawny wybór dokończenia zdania oraz za prawidłowe uzasadnienie 1 p. za poprawną odpowiedź

a) Prawidłowo sformułowane problemy badawcze: 1, 3. Prawidłowo sformułowane hipotezy: 2, 5. b) D Uzasadnienie: Grupa kontrolna powinna być poddana tym samym działaniom, co grupa badawcza, z wyjątkiem badanego czynnika (owada zwalczającego stonkę ziemniaczaną). a) Prawa Mendla powstały drogą indukcji, czyli przechodzenia

od szczegółu (dziedziczenie określonej cechy u grochu) do ogółu (ogólnego prawa dotyczenia dziedziczenia cech).

6.

b) Mendel przeprowadzał eksperymenty, ponieważ wpływał na przebieg badanych procesów / wprowadzał w badaniach celowe zmiany. a) Doniczka z posianymi nasionami grochu, podlewana 20 ml wody. b) Wpływ wyciągu z perzu na kiełkowanie (i rozwój) grochu.

7.

c) Próba kontrolna jest przeprowadzana w celu uzyskania wiarygodnego wyniku doświadczenia (pozwala na stwierdzenie, czy wynik doświadczenia nie jest efektem innego czynnika niż czynnik badany w próbie badawczej). a) Najkorzystniejsza dla wrony wysokość zrzutu muszli trąbika to 5 m / około 5 m. b) A, C

8.

9.

a) Sałata hodowana bez GA3 i CCC / sałata hodowana tylko z wodą.

1 p. za poprawną odpowiedź 1 p. za poprawnie zaprojektowaną próbę kontrolną 1 p. za poprawnie sformułowany problem badawczy 1 p. za poprawne określenie znaczenia próby kontrolnej 1 p. za poprawnie podaną wysokość zrzutu 1 p. za zaznaczenie dwóch poprawnych parametrów 1 p. za poprawne podanie próby kontrolnej

b) GA3 stymuluje / hamuje wzrost hipokotyla sałaty. / CCC nie ma wpływu / ogranicza / wzmaga wpływ GA3 na wzrost hipokotyla sałaty.

1 p. za poprawne sformułowanie hipotezy

c) Wnioski: 1. GA3 stymuluje wzrost hipokotyla sałaty. 2. CCC stosowany łącznie z GA3 ogranicza jego pozytywny wpływ na wzrost hipokotyla. a) Najmniejsza odległość pomiędzy dwoma punktami obserwowanego obiektu, przy której są one rozróżniane jako oddzielne.

2 p. za dwa poprawnie sformułowane wnioski 1 p. za jeden poprawnie sformułowany wniosek 1 p. za poprawną odpowiedź 1 p. za poprawną odpowiedź

b) transmisyjny mikroskop elektronowy c)

1 p. za poprawną odpowiedź Rodzaj mikroskopu

10.

Cecha Wymaga źródła światła do otrzymania obrazu. Grubość preparatu nie może przekraczać 1 µm. Wymaga użycia filtrów światła o określonej długości fali. Umożliwia obserwację wirusów i dużych cząsteczek białkowych. a)

świetlny

fluorescencyjny

X

X

elektronowy

X X X 1 p. za poprawne wyskalowanie oraz podpisanie osi oraz za poprawny wykres

b) Zmienna zależna: rozwarcie szparek. Zmienna niezależna: temperatura. c) Wniosek (jeden spośród podanych): – Temperatura 25C jest optymalna dla otwierania aparatów szparkowych / zachodzenia procesów dyfuzji w liściach. – Temperatura powyżej 25C ogranicza otwieranie aparatów szparkowych. – Wzrost temperatury od 5C do 25C sprzyja otwieraniu aparatów szparkowych.

1 p. za poprawne określenie obu zmiennych 1 p. za podanie poprawnego wniosku

II. Chemiczne podstawy życia Numer zadania 1.

2.

Oczekiwana odpowiedź a) Kryterium stanowi zawartość pierwiastka w suchej masie komórek.

1 p. za podanie poprawnego kryterium

b) żelazo, jod

1 p. za poprawną odpowiedź

c) C, H, O

1 p. za poprawną odpowiedź

d) Wchodzą w skład związków organicznych budujących wszystkie organizmy. a) Trzy spośród podanych: C, H, O, N, S, P

1 p. za poprawną odpowiedź

b) Dwa spośród podanych: Ca, Mg, K 3.

Punktowanie

a) Duże napięcie powierzchniowe.

1 p. za poprawne podanie trzech pierwiastków 1 p. za poprawne podanie dwóch pierwiastków 1 p. za poprawną odpowiedź

b) Liczne wiązania wodorowe pomiędzy cząsteczkami wody powodują powstawanie sił kohezji (spójności), czyli przyciągania międzycząsteczkowego.

1 p. za poprawną odpowiedź

c) wysokie ciepło parowania / gęstość mniejsza w stanie stałym niż w stanie ciekłym / rozpuszczalnik związków

1 p. za poprawnie podaną jedną cechę wody

4.

chemicznych o budowie polarnej a) Najmniej wiązań wodorowych występuje między cząsteczkami wody w stanie gazowym / w postaci pary wodnej, najwięcej w stanie stałym / w postaci lodu. b) 1 – FAŁSZ, 2 – PRAWDA, 3 – PPRAWDA, 4 – FAŁSZ.

5.

a) Wnioski: 1. Rozpuszczalność tlenu (ilość rozpuszczonego tlenu) maleje wraz ze wzrostem temperatury w wodzie. 2. Rozpuszczalność tlenu jest niższa w wodzie morskiej niż w wodzie słodkiej. b) Wzrost temperatury wody powoduje spadek zawartości

6.

7.

tlenu w wodzie, co w efekcie może doprowadzić do niedotlenienia zwierząt wodnych (a w konsekwencji nawet do ich śmierci). a) Reakcja X: hydroliza. Reakcja Y: kondensacja. b) fosfolipidy, lanolina, chityna, glikogen, cholesterol a) Glukoza jest aldozą, ponieważ zawiera grupę aldehydową (–CHO). Fruktoza jest ketozą, ponieważ zawiera grupę ketonową (–CO).

1 p. za poprawnie wykazaną zależność 1 p. za poprawną ocenę wszystkich zdań 2 p. za dwa poprawne wnioski 1 p. za jeden poprawny wniosek

1 p. za poprawnie podany bezpośredni skutek i jego konsekwencje 1 p. za dwie poprawne odpowiedzi (X i Y) 1 p. za poprawną odpowiedź 1 p. za poprawną odpowiedź

1 p. za podanie poprawnego kryterium klasyfikacji cukrów do obu grup

9.

b) Monosacharydy – kryterium stanowi budowa cząsteczki. Monosacharydy nie mają wiązania o-glikozydowego / zbudowane są z jednej podjednostki cukrowej / z jednego cukru prostego / jest to jedna cząsteczka cukru prostego. Heksozy – kryterium stanowi liczba atomów węgla w cząsteczce cukru. Heksozy mają sześć atomów węgla. Hodowla bakterii ze szczepu A z pożywką z dodatkiem skrobi (próba badawcza) i sama pożywka bakteryjna z dodatkiem skrobi bez bakterii (próba kontrolna). Bakterie należy wyhodować, a następnie dodać płyn Lugola do obu prób. Brak odczynu granatowego w pożywce z bakteriami będzie świadczyć o zdolności do hydrolizy amylozy przez bakterie w hodowli laboratoryjnej. B, C

10.

a) glikogen

1 p. za poprawną odpowiedź

b) Substancja może stanowić materiał zapasowy glisty ludzkiej – cecha 2.

1 p. za poprawną odpowiedź

c) Substancja nie może stanowić materiału zapasowego ptaków migrujących – cecha 4. a) Zbudowana jest z kilku / czterech łańcuchów polipeptydowych / podjednostek.

1 p. za poprawną odpowiedź

b) wiązania wodorowe

1 p. za poprawną odpowiedź

c) Nie wszystkie białka mają strukturę czwartorzędową, ponieważ nie wszystkie zbudowane są z kilku podjednostek / z kilku łańcuchów polipeptydowych. a) 1 – wiązanie wodorowe, 2 – wiązanie elektrostatyczne, 3 – oddziaływania hydrofobowe, 4 – mostek dwusiarczkowy / wiązanie kowalencyjne

1 p. za poprawną odpowiedź

8.

11.

12.

1 p. za poprawnie podaną próbę kontrolną i badawczą 1 p. za poprawne opisane wykonywane czynności

1 p. za poprawną odpowiedź

1 p. za poprawną odpowiedź

1 p. za poprawną odpowiedź

13.

14.

15.

16.

b) Wiązanie najsilniejsze: mostek dwusiarczkowy / wiązanie kowalencyjne. Wiązanie najsłabsze: oddziaływania hydrofobowe. a) Cechy (dwie spośród podanych): - Wiązania estrowe między glicerolem a kwasami tłuszczowymi są wysokoenergetyczne; ich hydroliza dostarcza energii. - Hydroliza kwasów tłuszczowych przebiega stopniowo, dzięki czemu energia jest uwalnia porcjami w zależności od potrzeb. - Tłuszcze są związkami hydrofobowymi. W komórkach są przechowywane w postaci bezwodnej, dlatego stanowią skondensowane źródło energii.

1 p. za poprawną odpowiedź

b) Funkcja (jedna spośród podanych): - termoizolacyjna (np. u zwierząt warstwa podskórna) - ochronna (np. wosk na liściach i owocach, lanolina pokrywająca włosy owiec)

1 p. za podanie innej funkcji tłuszczów

c) Tłuszcze zwierzęce mają postać stałą, gdyż zbudowane są głównie z nasyconych kwasów tłuszczowych. Tłuszcze roślinne mają postać płynną, bo zbudowane są głównie z nienasyconych kwasów tłuszczowych. a) Olej wlany do wody tworzy na jej powierzchni oka, ponieważ cząsteczki tłuszczu nie rozpuszczają się w wodzie i są od niej lżejsze. Hydrofobowe właściwości cząsteczek tłuszczu powodują, że unikają one kontaktu z wodą i skupiają się w oka.

1 p. za poprawne określenie różnicy (postać i rodzaj kwasów tłuszczowych)

b) Skupianie się cząsteczek lipidów w obecności wody zwiększa integralność błon komórek, które zbudowane są głównie z fosfolipidów, a ich środowisko zewnętrzne i wewnętrzne jest środowiskiem wodnym (zewnętrzne: płyn zewnątrzkomórkowy w organizmach wielokomórkowych lub woda u organizmów jednokomórkowych, wewnętrzne: cytozol). a) Wskazanie X: grupa aminowa. Wskazanie Y: grupa karboksylowa.

1 p. za poprawną odpowiedź

b) Grupa SH, bierze udział w tworzeniu mostków dwusiarczkowych, które stabilizują trzeciorzędową (przestrzenną) strukturę białek. a)

b) Kryterium stanowiła długość łańcucha polipeptydowego / liczba aminokwasów wchodzących w skład łańcucha polipeptydowego.

1 p. za podanie dwóch cech tłuszczów właściwych

1 p. za poprawną odpowiedź

1 p. za podanie nazw obu grup funkcyjnych 1 p. za poprawne określenie roli grupy SH 1 p. za poprawnie wykonany graf

1 p. za poprawną odpowiedź

1 p. za poprawną odpowiedź 17.

c) Polipeptydy zawierają od 11 do 100 aminokwasów, makropeptydy natomiast powyżej 100 aminokwasów. a) 1. koagulacja, 2. denaturacja

1 p. za poprawną odpowiedź

18.

b) W procesie pierwszym. Żel powstaje w procesie koagulacji, a białka w żelu mają niezniszczoną strukturę. W procesie drugim nie powstaje żel, gdyż przy denaturacji struktura białek ulega zniszczeniu. a) metaloproteiny b) Wraz ze wzrostem wysokości nad poziomem morza wzrasta stężenie DPG w erytrocytach człowieka.

1 p. za poprawną odpowiedź

c) 1 – PRAWDA, 2 – FAŁSZ, 3 – PRAWDA, 4 – PPRAWDA

1 p. za poprawną ocenę wszystkich zdań 1 p. za poprawną odpowiedź

19.

20.

21.

a) nukleotyd

1 p. za poprawną odpowiedź

1 p. za poprawną odpowiedź

b) X – reszta kwasu fosforowego(V). Y – pięciowęglowy cukier / pentoza / ryboza lub deoksyryboza.

1 p. za poprawne podanie nazwy dwóch elementów

c) nukleozyd a) Materiał obserwacyjny: wycięte skrawki nasion lnu, fasoli, pszenicy ułożyć na szkiełkach mikroskopowych i barwić odczynnikiem Sudan III. Zabarwienie próbki świadczy o występowaniu lipidów w danej strukturze.

1 p. za poprawną odpowiedź 1 p. za poprawną odpowiedź

b) Problem badawczy (jeden spośród podanych): - Czy nasiona lnu, pszenicy i fasoli zawierają lipidy? - Sprawdzenie, czy w nasionach lnu, pszenicy i fasoli występują lipidy.

1 p. za poprawnie sformułowany problem badawczy

c) We wszystkich – lipidy stanowią podstawowy składnik budulcowy np. błony komórkowej, struktur błonowych w komórce. a) 5

1 p. za poprawną odpowiedź i jej uzasadnienie

b) 2

1 p. za poprawną odpowiedź

c) 2 aminokwasy zasadowe; kryterium: przeważa u nich grupa aminowa

1 p. za prawnie podaną cyfrę oraz kryterium

d) Fosforu (P), który jest obecny w kwasach nukleinowych.

1 p. za poprawnie podany pierwiastek oraz grupę związków

1 p. za poprawną odpowiedź

III. Komórka – podstawowa jednostka życia Numer zadania 1.

2. 3.

4.

5. 6.

7.

Oczekiwana odpowiedź

Punktowanie

a) Komórkę zwierzęcą przedstawia rysunek A, ponieważ komórka ta nie ma ściany komórkowej, chloroplastów oraz dużej wakuoli.

1 p. za poprawną odpowiedź

b) rośliny, grzyby, protisty

1 p. za poprawną odpowiedź

c) Komórka grzyba w odróżnieniu od komórki zwierzęcej ma ścianę komórkową, natomiast w odróżnieniu od komórki roślinnej nie ma chloroplastów. a) Rysunek B, nazwa procesu: endocytoza.

1 p. za poprawną odpowiedź

b) Białka nośnikowe i kanałowe. a) Transport aktywny przedstawia rysunek D, ponieważ ten rodzaj transportu wymaga nakładu energii (odbywa się wbrew różnicy stężeń).

1 p. za poprawną odpowiedź 1 p. za poprawną odpowiedź

b) Podobieństwo – oba rodzaje dyfuzji odbywają się zgodnie z różnicą stężeń. Różnica – dyfuzja ułatwiona odbywa się z udziałem białek kanałowych i nośnikowych, natomiast dyfuzja prosta zachodzi bezpośrednio przez błonę biologiczną.

1 p. za poprawną odpowiedź

c) Związki chemiczne (trzy z podanych): woda, tlen, azot, dwutlenek węgla a) W preparacie 1.

1 p. za poprawne podanie trzech związków 1 p. za poprawną odpowiedź

b) Roztwór A: hipertoniczny, roztwór B: hipotoniczny

1 p. za poprawną odpowiedź

c) Komórki umieszczone w roztworze izotonicznym.

1 p. za poprawną odpowiedź

d) W roztworze A – komórki utraciłyby wodę i zmieniały kształt, a ostatecznie – rozpadły by się. W roztworze B – komórki chłonęłyby wodę, pęczniały, a w ostateczności – pękły. B, ponieważ rybosomy występują również w mitochondriach i plastydach. a) Pod postacią chromatyny w fazach: G1, S, G2 (w interfazie). Pod postacią chromosomów w fazie M / w mitozie / w fazie podziału komórki.

1 p. za poprawną odpowiedź

b) Występowanie materiału genetycznego w postaci chromatyny umożliwia komórce funkcjonowanie podczas interfazy / syntezę białek / prowadzenie procesów metabolicznych. Skondensowana postać (chromosomy) pozwala na precyzyjne rozdzielenie DNA do komórek potomnych.

1 p. za poprawną odpowiedź

c) C a) Hormony / neurotransmitery / enzymy wydzielane zewnątrzkomórkowo, białka sygnałowe

1 p. za poprawną odpowiedź 1 p. za poprawną odpowiedź

b) Rybosomy – udział w syntezie polipeptydów. Siateczka śródplazmatyczna – udział w modyfikacji białek polegającej na przyłączaniu cukrów. Aparat Golgiego – dalsza modyfikacja białek, ich sortowanie

1 p. za poprawną odpowiedź

1 p. za poprawny wybór i jego uzasadnienie 1 p. za poprawną odpowiedź

1 p. za prawne podanie funkcji każdej ze struktur

8.

9.

10.

11.

i pakowanie w pęcherzyki transportowe. a) Jąderka są miejscem powstawania rybosomów (które przez pory jądrowe przechodzą do cytozolu, gdzie uczestniczą w biosyntezie białek). b) lizosom Problem badawczy (jeden spośród podanych): - Wpływ temperatury na ruch cytoplazmy. - Czy temperatura wpływa na ruch cytoplazmy?

1 p. za poprawną odpowiedź 1 p. za poprawnie sformułowany problem badawczy

Hipoteza: Temperatura wpływa / nie wpływa na ruch cytoplazmy

1 p. za poprawnie podaną hipotezę roboczą 1 p. za kompletny opis czynności (z uwzględnieniem próby kontrolnej)

Wykonywane czynności: W próbie badawczej umieszczamy na 15 min pojedyncze liście moczarki kanadyjskiej (np. pięć sztuk) w łaźni wodnej o temperaturze 10C, 20C, 30C, 40C i 50C wyższej niż w próbie kontrolnej. Przy pomocy igły preparacyjnej przenosimy kolejno każdy z liści na szkiełko przedmiotowe, umieszczamy w kropli wody z łaźni i obserwujemy pod mikroskopem ruch cytoplazmy (szybkość zmiany położenia poszczególnych organelli). a) Funkcje (trzy spośród podanych): - utrzymywanie / zapewnianie turgoru - magazynowanie substancji zapasowych - magazynowanie ubocznych produktów przemiany materii - trawienie wewnątrzkomórkowe b) H2O a)

b) Chloroplasty przeprowadzają fotosyntezę. Chromoplasty nadają zabarwienie różnym częściom roślin. Leukoplasty gromadzą materiały zapasowe. c) 1. Podział plastydów. 2. Pączkowanie plastydów. 3. Przekształcenie innego rodzaju plastydu w leukoplast. 12.

13.

1 p. za poprawną odpowiedź

Mitochondria: Ponieważ zachodzi w nich proces wewnatrzkomórkowego oddychania, podczas którego powstają reaktywne formy tlenu. Mitochondrialny DNA: Ponieważ nie jest odizolowany (chroniony) błoną od matrix mitochondrium, gdzie znajdują się reaktywne formy tlenu. a) 1. błona komórkowa, 2. cząsteczka DNA, 3. rybosomy b) Mitochondria i chloroplasty są organellami półautonomicznymi ponieważ: - część niezbędnych im białek produkują same przy udziale własnych rybosomów,

1 p. za poprawne podanie trzech funkcji

1 p. za poprawną odpowiedź 1 p. za poprawnie narysowany schemat

1 p. za poprawną odpowiedź

1 p. za podanie trzech poprawnych sposobów powstawania leukoplastów 2 p. za podanie poprawnych wyjaśnień w obu przykładach 1 p. za podanie jednego poprawnego wyjaśnienia 1 p. za podanie trzech poprawnych nazw 1 p. za poprawne uzasadnienie przy pomocy dwóch argumentów

- mają własny DNA. c) Mitochondrium: CO2, H2O, ATP (energia) Chloroplasty: glukoza (C6H12O6 lub proste związki organiczne) i O2. a) Inkrustacja: lignina, krzemionka. Adkrustacja: kutykula, suberyna.

1 p. za poprawną odpowiedź

b) Inkrustacja – wnikanie i odkładanie substancji chemicznych między włóknami celulozowymi. Adkrustacja – odkładanie substancji na powierzchni pierwotnej ściany komórkowej.

1 p. za poprawną odpowiedź

1 p. za poprawną odpowiedź

15.

c) Modyfikacje typu inkrustacji i adkrustacji zwiększają funkcję ochronną ściany / zwiększają sztywność / zwiększają odporność mechaniczną ściany / chronią przed urazami. a) A, C, E

1 p. za poprawną odpowiedź

16.

b) 1. Plastyd A – leukoplast. Plastyd B – chloroplasty. 2. Plastyd C – chloroplasty. Plastyd D – chromoplasty. a) Prawidłowa kolejność rysunków: 1, 3, 2, 5, 4, 6 b) 2

1 p. za poprawną odpowiedź

c) W organizmie jednokomórkowym mitoza jest sposobem bezpłciowego rozmnażania. W dojrzałym organizmie wielokomórkowym mitoza umożliwia wzrost i rozwój organizmu, regenerację uszkodzonych komórek, tkanek, organów, zabliźnianie ran. a) Połączenia (dwa z podanych): zamykające, desmosomy, połączenia szczelinowe.

1 p. za poprawną odpowiedź

b) Połączenia międzykomórkowe umożliwiają zachowanie zwartości tkanek, komunikację między komórkami tworzącymi tkankę oraz wymianę substancji między nimi (transport substancji).

1 p. za poprawną odpowiedź

c) Zróżnicowanie połączeń między komórkami u roślin i u zwierząt wynika z odmiennej budowy tych komórek. W komórkach zwierząt występuje jedynie błona komórkowa, dlatego łączą się one głównie za pomocą desmosomów. Komórki roślinne są otoczone błoną komórkową i ścianą komórkową, dlatego przez jamki w ścianie komórkowej przenikają wypustki cytoplazmy – plazmodesmy, łączące sąsiednie komórki. a) anafaza mitozy

1 p. za poprawną odpowiedź (z uwzględnieniem różnic w budowie komórki roślinnej i zwierzęcej)

b) 2n

1 p. za poprawną odpowiedź

c) Podziałem redukcyjnym jest pierwszy podział mejotyczny, ponieważ w jego trakcie zostaje zredukowana zawartość DNA z 4c do 2c oraz liczba chromosomów z 2n do 1n. / ponieważ podczas tego podziału następuje rozdzielenie chromosomów homologicznych do osobnych komórek potomnych. 1. Gamety muszą mieć zredukowaną do połowy liczbę chromosomów / haploidalną / 1n liczbę chromosomów, aby po zapłodnieniu zygota miała liczbę chromosomów typową dla danego gatunku / diploidalną / 2n. 2. W profazie pierwszego podziału mejotycznego zachodzi proces crossing-over, który zwiększa różnorodność genetyczną gatunku i sprzyja zróżnicowaniu organizmów w obrębie gatunku / sprzyja

1 p. za poprawną odpowiedź

14.

17.

18.

19.

1 p. za poprawną odpowiedź

1 p. za poprawną odpowiedź

1 p. za poprawną odpowiedź

1 p. za podanie dwóch poprawnych przykładów

1 p. za poprawną odpowiedź

2 p. za podanie dwóch poprawnych argumentów 1 p. za podanie jednego poprawnego argumentu

20.

21.

22.

23.

24.

zmienności przystosowawczej / adaptacyjnej. a) 1 – FAŁSZ, 2 – PRAWDA, 3 – PRAWDA

1 p. za poprawną odpowiedź

b) Syndaktylia jest wynikiem zaburzeń apoptozy, gdyż apoptoza jest programowaną śmiercią komórki, która bierze udział w rozwoju zarodkowym.

1 p. za poprawną odpowiedź

c) Może to doprowadzić do transformacji nowotworowej i wytworzenia guza / nowotworu / raka. a) Faza S.

1 p. za poprawną odpowiedź

b) W tej fazie następuje nasilenie syntezy białek (uczestniczących w podziale komórki).

1 p. za poprawną odpowiedź

c) Kiedy (niektóre) komórki przekształcają się w komórki dojrzałe / określonego typu / wyspecjalizowane. a) crossing-over. b) profaza pierwszego podziału mejotycznego c) Proces crossing-over zwiększa różnorodność genetyczną gatunku / sprzyja zróżnicowaniu organizmów w obrębie gatunku a) Struktury (jeden przykład spośród podanych): - jądro komórkowe i rybosom - aparat Golgiego i siateczka śródplazmatyczna - chloroplast i mitochondrium b) Proces (jeden przykład spośród podanych): - jądro komórkowe i rybosom – biosynteza białek - aparat Golgiego i siateczka śródplazmatyczna – modyfikacja białek - chloroplast i mitochondrium – przemiany energii (fotosynteza i oddychanie) Przykładowe odpowiedzi: Nie może, ponieważ zmiana materiału genetycznego w jednej komórce somatycznej nie wpływa na cały organizm. Nie może, ponieważ poliploidalność dotyczy całego organizmu, a nie pojedynczej komórki.

1 p. za poprawną odpowiedź

1 p. za poprawną odpowiedź

1 p. za poprawną odpowiedź 1 p. za poprawną odpowiedź 1 p. za poprawną odpowiedź 1 p. za poprawną odpowiedź

1 p. za poprawne określenie procesu, w którym uczestniczą wybrane organelle

1 p. za poprawną odpowiedź

IV. Różnorodność wirusów, bakterii, protistów i grzybów Numer zadania 1.

2.

Oczekiwana odpowiedź a) Takson monofiletyczny jest przedstawiony na rysunku C, ponieważ obejmuje on wspólnego przodka (gatunek B) i wszystkie gatunki pochodzące od niego (gatunki: C, F, D, E, G, H).

1 p. za poprawną odpowiedź

b) Grupa sztuczna: B, grupy naturalne: A i C. a)

1 p. za poprawną odpowiedź 1 p. za poprawne skonstruowanie i uzupełnienie tabeli

Królestwa Cechy Sposób odżywiania Zdolność do aktywnego ruchu Obecność ściany komórkowej Obecność tkanek Obecność organów / narządów Obecność barwników fotosyntetycznych

3.

4. 5.

Punktacja

Rośliny

Grzyby

Zwierzęta

samożywność brak

cudzożywność brak

cudzożywność występują

występuje

występuje

brak

występują u większości występują występują (chlorofil)

brak brak

występują u większości występują brak

brak

b) woda, właściwy zakres temperatur a) Formy wirusów (trzy spośród wymienionych): forma kulista, forma pałeczkowata, forma bryłowa i forma bryłowo-spiralna.

1 p. za poprawną odpowiedź 1 p. za poprawne podanie trzech nazw

b) Jedno spośród wymienionych: typ gospodarza, sposób infekcji

1 p. za poprawną odpowiedź

c) RNA, ponieważ odwrotna transkryptaza jest to enzym, który bierze udział w przepisywaniu RNA wirusa na DNA.

1 p. za poprawną odpowiedź i jej uzasadnienie

Odpowiedź: 50 min (2 pełne cykle; 4002)

1 p. za poprawną odpowiedź 2 p. za poprawne przyporządkowanie wszystkich 7 cech 1 p. za poprawne przyporządkowanie 6 lub więcej cech, 0 p. za poprawne przyporządkowanie mniej niż 6 cech

Cechy świadczące o przynależności do materii ożywionej 2, 3, 6, 7

Cechy świadczące o przynależności do materii nieożywionej 1, 4, 5

6.

a)

1 p. za poprawną odpowiedź

Numer etapu 5

Etapy cyklu uwalnianie

1

adsorpcja

2

wnikanie

4

składanie

3

replikacja

Charakterystyka etapów cyklu W wyniku rozpadu zainfekowanej komórki bakteryjnej uwalniają się cząstki fagowe. Bakteriofag dzięki włóknom ogonka rozpoznaje komórkę i przylega do jej powierzchni. Fagowy DNA zostaje wstrzyknięty do komórki bakteryjnej, a kapsyd ulega rozpadowi. Zsyntetyzowane elementy faga samorzutnie składają się w kompletne wiriony. Bakteryjny DNA ulega degeneracji, a fagowy DNA ulega replikacji. Zachodzi synteza elementów białkowych faga.

b) Typ cyklu: lityczny Uzasadnienie: U bakteriofaga T4 występuje lityczny typ cyklu infekcyjnego, ponieważ w jego przebiegu komórka bakterii (gospodarza) ulega lizie (rozerwaniu, zniszczeniu, umiera). c) Bakteriofag rozpoznaje specjalne struktury (białka/ receptory) na błonie komórkowej bakterii.

7.

d) 1 – PRAWDA, 2 – PRAWDA, 3 – FAŁSZ A. wirusy roślinne, B. wirusy zwierzęce, C. bakteriofagi

8.

A. gruźlica, B. borelioza, C. dur brzuszny

9.

a) 1 – FAŁSZ, 2 – FAŁSZ, 3 – PRAWDA b) A – 2, B – 4, C – 1 a) Oporna na antybiotyk X będzie bakteria przedstawiona na rysunku A, ponieważ jest to bakteria Gram-ujemna, o czym świadczy budowa jej ściany komórkowej, w tym obecność błony zewnętrznej.

10.

11. 12. 13.

1 p. za poprawnie podany typ cyklu i poprawne uzasadnienie

1 p. za poprawną odpowiedź 1 p. za poprawną odpowiedź 1 p. za poprawną odpowiedź 1 p. za poprawne przyporządkowanie wszystkich trzech nazw chorób 1 p. za poprawną odpowiedź 1 p. za poprawną odpowiedź 1 p. za poprawną odpowiedź

b) Przynależność bakterii do określonej grupy (Gram-dodatnich lub Gram-ujemnych) można określić, wykonując barwienie metodą Grama. 1. – FAŁSZ, 2. – PRAWDA, 3. – FAŁSZ A. wpływa, B. trwale, C. decyduje a) gruźlica, borelioza, tężec, cholera

1 p. za poprawną odpowiedź

b) Opisy chorób (jeden spośród podanych): Choroba: gruźlica. Droga zakażenia: droga kropelkowa, rzadziej pokarmowa. Profilaktyka: szczepienia ochronne, prześwietlenia płuc, izolacja chorych, badania zwierząt. Objawy: kaszel, gorączka, ból w klatce piersiowej, spadek masy ciała, gruzełki. lub Choroba: borelioza. Droga zakażenia: ugryzienie przez kleszcza (nosiciela krętka). Profilaktyka: unikanie ukąszeń (odpowiednia odzież, preparaty odstraszające kleszcze). Objawy: objawy grypopodobne, rumień wędrujący.

2 p. za poprawnie podaną chorobę, drogę zakażenia, profilaktykę oraz objawy 1 p. za prawidłowo podaną chorobę i dwa pozostałe elementy (droga zakażenia, profilaktyka lub objawy)

1 p. za poprawną odpowiedź 1 p. za poprawną odpowiedź 1 p. za poprawną odpowiedź

lub Choroba: tężec. Droga zakażenia: zabrudzenie rany ziemią. Profilaktyka: szczepienia, surowica przeciwtężcowa. Objawy: szczękościsk, bóle głowy, wzmożone napięcie mięśniowe, drgawki (zaburzenia neurologiczne, układu nerwowego). lub Choroba: cholera. Droga zakażenia: droga pokarmowa lub kontakt z chorym. Profilaktyka: szczepienia, przestrzeganie zasad higieny, izolacja chorych. Objawy: biegunka i wymioty prowadzące do odwodnienia. c) Korzyści (dwie spośród podanych): wytwarzają witaminy, wspomagają wchłanianie witamin, wspomagają organizm w walce przeciw patogennym drobnoustrojom.

14.

15.

16.

17.

18.

1 p. za poprawne podanie dwóch przykładów

d) Ponieważ niektóre narządy mają stały kontakt ze środowiskiem zewnętrznym (przewody: pokarmowy, oddechowy, wydalniczy), a inne nie (np. serce, mózg). a) Wodniczka tętniąca.

1 p. za podanie poprawnej odpowiedzi, uwzględniającej kontakt ze środowiskiem zewnętrznym niektórych narządów 1 p. za poprawną odpowiedź

b) B

1 p. za poprawną odpowiedź

c) Słodkowodnych, ponieważ (słodka woda stanowi dla nich środowisko hipotoniczne) występuje u nich stały napływ wody do wnętrza komórki.

1 p. za poprawną odpowiedź uwzględniającą napływ wody do wnętrza komórki

d) Cytostom (nibygęba) i cytopyge (nibyodbyt) to struktury charakterystyczne tylko dla orzęsków, ponieważ ze względu na skomplikowaną budowę ich pellikuli pobieranie pokarmu oraz usuwanie niestrawionych resztek może odbywać się tylko w ściśle określonych, pozbawionych rzęsek miejscach. a) Malaria występuje głównie w strefie okołorównikowej i zwrotnikowej, ponieważ rozwój zarodźca w ciele komara przebiega w temperaturze ok. 20C.

1 p. za poprawną odpowiedź uwzględniającą obecność pellikuli

b) Pasożyty powodują rozpad erytrocytów, którego następstwem jest atak malarii.

1 p. za poprawną odpowiedź

c) 1. – NIE, 2. – TAK, 3. – NIE a) Protisty stanowią sztuczną jednostkę taksonomiczną, ponieważ nie są ze sobą spokrewnione.

1 p. za poprawną odpowiedź

b) Miksotrofizm jest to zdolność zarówno do przeprowadzania fotosyntezy (samożywności), jak i do odżywiania się związkami organicznymi pobranymi z otoczenia (cudzożywności). Miksotrofem jest np. euglena (zielona). Stwierdzenie to nie jest prawdziwe dla obu grup (bakterii i protistów). W efekcie koniugacji u bakterii obie komórki mają ten sam plazmid, jednak ich materiał genetyczny w obrębie chromosomu (genoforu) jest odmienny. a) Sposoby rozmnażania bezpłciowego (trzy spośród podanych): fragmentacja plechy, pączkowanie, gametogamia, gametangiogamia, somatogamia

1 p. za poprawną odpowiedź

1 p. za poprawną odpowiedź uwzględniającą temperaturę rozwoju zarodźca

1 p. za poprawną odpowiedź

1 p. za poprawną odpowiedź uwzględniającą konsekwencje koniugacji u bakterii 1 p. za poprawne podanie trzech rodzajów rozmnażania bezpłciowego

19.

b) 1 – FAŁSZ, 2 – PRAWDA, 3 – FAŁSZ

1 p. za poprawną odpowiedź

c) Kariogamia jest to zlewanie się różnoimiennych jąder (w wyniku którego powstają jądra diploidalne). Grzybnia dikariotyczna jest to grzybnia powstała ze strzępki mającej jądra sprzężone (n + n).

1 p. za poprawną odpowiedź

d) U grzybów niedoskonałych nie występuje rozmnażanie płciowe. a) Mutualizm jest zależnością obustronnie korzystną, natomiast w układzie pasożytniczym jeden organizm czerpie korzyści, a drugi ponosi straty.

1 p. za poprawną odpowiedź 1 p. za poprawną odpowiedź

b) Tak, ponieważ porosty o różnych rodzajach plechy (skorupiasta, listkowata, krzaczkowata) mają odmienne zakresy tolerancji na zanieczyszczenia. (Najmniej odporne są porosty o plesze krzaczkowatej, najbardziej – o plesze skorupiastej). c) 1. Niewielkie wymagania życiowe (rosną w siedliskach niezajętych przez inne organizmy). 2. Rozpoczynają proces gromadzenia się materii organicznej (w wyniku czego podłoże zmienia się w glebę).

1 p. za poprawną odpowiedź uwzględniającą różnice w zakresach tolerancji poziomu zanieczyszczeń w zależności od rodzaju plechy 1 p. za poprawne podanie dwóch cech

V. Różnorodność roślin Numer zadania 1.

2.

3.

4.

Oczekiwana odpowiedź

Punktowanie

a) koniugacja / wytwarzanie przetrwalników b) Ponieważ utworzona w ten sposób forma przetrwalnikowa służy do przetrwania zimy / przezimowania. c) Pokolenie haploidalne (1n). Przykłady (po jednym dla każdego parametru): Wilgotność: wykształcenie systemu korzeniowego, wykształcenie tkanek przewodzących, pokrycie części nadziemnych kutykulą ograniczającą parowanie wody. Temperatura: wykształcenie tkanek okrywających. Gęstość: dobrze rozwinięty system korzeniowy utrzymujący roślinę w podłożu, wykształcenie tkanek wzmacniających. Zawartość dwutlenku węgla: wytworzenie aparatów szparkowych, wytwarzanie dużej liczby liści, liczne przestwory międzykomórkowe tworzące kanały powietrzne wewnątrz rośliny. a) 1 – FAŁSZ, 2 – FAŁSZ, 3 – PRAWDA

1 p. za poprawną odpowiedź 1 p. za poprawną odpowiedź

b) Heteromorficzna przemiana pokoleń zachodzi wtedy, gdy sporofit (pokolenie bezpłciowe) i gametofit (pokolenie płciowe) różnią się od siebie np. pod względem morfologicznym, anatomicznym lub długości życia. Pokoleniem dominującym może być albo gametofit, albo sporofit. a) C

1 p. za poprawną odpowiedź

b) 1 – PRAWDA, 2 – FAŁSZ, 3 – FAŁSZ

1 p. za poprawną odpowiedź

1 p. za poprawną odpowiedź 1 p. za poprawnie podane cztery przykłady (po jednym do każdego parametru)

1 p. za poprawną odpowiedź

1 p. za poprawną odpowiedź

5.

6.

7.

8.

9.

10.

a) Przystosowania (dwa spośród podanych): cylindryczny, wydłużony kształt komórek – droga transportu, wzmocnienia ścian komórkowych – zachowanie drożności drogi, brak ścian poprzecznych w naczyniach – ciągłość drogi transportu.

1 p. za poprawne podanie dwóch cech

b) 1 – FAŁSZ, 2 – PRAWDA, 3 – FAŁSZ a) merystem interkalarny (wstawowy)

1 p. za poprawną odpowiedź

b) Przykładowe odpowiedzi: - Tkanka twórcza odpowiedzialna za odporność traw na zgryzanie jest umiejscowiona w łodydze, nad nasadami liści. - Tkanka ta znajduje się w łodydze, u podstaw międzywęźli.

1 p. za poprawną odpowiedź

c) A – 4, B – 1, C – 2 a) A

1 p. za poprawną odpowiedź 1 p. za poprawną odpowiedź

b) Zmiany turgoru komórek wpływają na otwieranie i zamykanie się aparatów szparkowych. Wysokie uwodnienie (turgor) powoduje napięcie zewnętrznych, cienkich ścian komórkowych i odsunięcie od siebie zgrubiałych, przyśrodkowych części komórek aparatu szparkowego.

1 p. za poprawną odpowiedź

c) C a) Cechy (trzy spośród podanych): olbrzymie przestwory międzykomórkowe w korze pierwotnej wypełnione powietrzem; brak tkanki wzmacniającej; słabo wykształcone tkanki przewodzące; niewielka liczba komórek drewna lub brak tej tkanki.

1 p. za poprawną odpowiedź 1 p. za trzy poprawne cechy

b) Wywłócznik kłosowy nie jest rośliną pierwotnie wodną, ponieważ na przekroju jego łodygi widoczne są zróżnicowane tkanki. Do roślin pierwotnie wodnych należą zielenice i krasnorosty, których ciało jest niezróżnicowane na tkanki i ma postać plechy. a) Cechy (dwie spośród podanych): obecność aparatów szparkowych, obecność włośników, obecność kutykuli.

1 p. za poprawną odpowiedź i poprawne uzasadnienie

b) Głównym zadaniem epidermy jest ochrona rośliny przed wysychaniem oraz umożliwienie roślinie wymiany gazowej, natomiast ryzodermy – pobieranie wody. Dlatego w epidermie występują aparaty szparkowe umożliwiające wymianę gazową, a powierzchnię jej pokrywa kutykula ograniczająca parowanie wody. Natomiast w ryzodermie występują włośniki zwiększające powierzchnię wchłaniania.

1 p. za poprawną odpowiedź

c) Tkanka miękiszowa. Pod ryzodermą występuje miękisz zasadniczy, a pod epidermą – miękisz asymilacyjny. Przykładowe odpowiedzi: - Doświadczenie nie wykaże, o ile metrów rocznie wydłuża się pień drzewa, ponieważ na wysokości 1,5 m drzewo nie przyrasta na długość (nie wykazuje przyrostu pierwotnego). - Doświadczenie zostało błędnie zaplanowane, ponieważ przyrost na długość jest skutkiem działalności merystemu wierzchołkowego, który znajduje się na szczycie pędów drzewa, a nie na wysokości 1,5 m.

1 p. za poprawną odpowiedź

1 p. za poprawną odpowiedź

1 p. za dwie poprawne cechy

1 p. za prawidłowe wyjaśnienie, nawiązujące do lokalizacji merystemu wierzchołkowego lub braku przyrostu na długość na wskazanej wysokości

11.

12.

a) Włośniki. Zwiększają one powierzchnię chłonną korzenia i odpowiadają za pobieranie wody z solami mineralnymi.

1 p. za podanie poprawnej nazwy i funkcji

b) C

1 p. za poprawną odpowiedź

c) System korzeniowy palowy. Na rysunku widoczny jest korzeń główny oraz wyrastające z niego korzenie boczne (krótsze od korzenia głównego). a) W cierniach występuje tkanka przewodząca, natomiast brak jej w kolcach.

1 p. za poprawną odpowiedź i jej uzasadnienie

b)

1 p. za poprawne uzupełnienie tabeli

Modyfikacje organów roślinnych

13.

kłącza

ssawki

liściaki

rozłogi

Roślina

narecznica samcza

jemioła pospolita

akacja

poziomka pospolita

Organy roślinne, które uległy przekształceniu

łodygi

korzenie

liście

łodygi

1 p. za poprawną odpowiedź

c) Kłącza – funkcja spichrzowa i przetrwalnikowa. Są również organami rozmnażania wegetatywnego. Ssawki – służą do pobierania wody z solami mineralnymi, a niekiedy – produktów fotosyntezy. Występują u roślin pasożytniczych i półpasożytniczych. Liściaki – pełnią funkcję asymilacyjną. Rozłogi – służą do rozmnażania wegetatywnego. a) Dzięki temu związkowi rośliny pozyskują azot nawet wówczas, gdy gleby są ubogie w ten pierwiastek.

1 p. za podanie poprawnych funkcji wszystkich modyfikacji

b) Przykładowe odpowiedzi: - Rośliny bobowate można uprawiać na glebach ubogich w azot. - Rośliny bobowate można uprawiać bez stosowania nawozów sztucznych. - Rośliny bobowate można wykorzystywać jako poplon – zaorane, w następnym sezonie wegetacyjnym stają się naturalnym źródłem azotu dla innych roślin.

1 p. za poprawną odpowiedź

c) Mutualizm obligatoryjny / symbioza. Oba organizmy czerpią korzyści z tego związku i nie mogą bez niego funkcjonować Rośliny rosnące na glebach ubogich w związki azotu otrzymują azot od bakterii. W zamian dostarczają bakteriom związki organiczne, wytwarzane podczas fotosyntezy.

1 p. za poprawną odpowiedź i poprawne uzasadnienie

1 p. za poprawną odpowiedź

14.

a) Budowa pierwotna korzenia i łodygi różni się układem wiązek przewodzących. W budowie pierwotnej korzenia układ wiązek łyka i drewna jest naprzemianległy, natomiast w łodydze wiązki łyka i drewna ułożone są naprzeciwlegle.

1 p. za poprawną odpowiedź

b)

1 p. za poprawną odpowiedź KORZEŃ

1.

2. 3.

d

15.

d

16.

17.

kambium wiązkowe między ułożonymi naprzeciwlegle łykiem pierwotnym i drewnem pierwotnym śródskórnia regulująca przepływ wody w poprzek organu skórka pozbawiona aparatów szparkowych

ŁODYGA X

X X

c) Kambium w korzeniu powstaje z miękiszu oddzielającego wiązki drewna pierwotnego i łyka pierwotnego oraz częściowo z okolnicy. W łodydze pierścień kambium powstaje w wyniku połączenia pasm kambium wiązkowego (znajdującego się w obrębie wiązek przewodzących) z pasmami kambium międzywiązkowego.

1 p. za poprawną odpowiedź

d) Przykładowe odpowiedzi: - W organach przyrastających na grubość pierwotne tkanki okrywające (ryzoderma i epiderma) ulegają rozerwaniu i przestają spełniać swoją funkcję. Konieczne jest zatem powstanie nowej tkanki pełniącej funkcję okrywającą. Tkanką tą jest korkowica (wytwarzana przez fellogen). - Korkowica zastępuje pierwotne tkanki okrywające (ryzodermę i epidermę), które w wyniku przyrostu wtórnego na grubość korzenia i łodygi uległy zniszczeniu a) 1. miękisz palisadowy (asymilacyjny); 2. miękisz gąbczasty; 3. aparat szparkowy; 4. wiązka przewodząca

1 p. za poprawną odpowiedź

b) Aparat szparkowy – umożliwia transpirację i wymianę gazową ze środowiskiem. Miękisz gąbczasty – luźny układ komórek ułatwia wymianę gazową wewnątrz liścia oraz transpirację; obecność chloroplastów wspomaga proces fotosyntezy. Wiązka przewodząca – rozprowadza wodę konieczną do transpiracji oraz produkty fotosyntezy. Przystosowania (dwa spośród podanych): - Skórka pokryta kutykulą, która chroni przed nadmiernym parowaniem wody. - Hydroidy i leptoidy – komórki przewodzące wodę i produkty fotosyntezy. - Liście wyposażone w asymilatory, których ułożenie sprzyja lepszemu pochłanianiu wody. a) Próba kontrolna – A. Próba doświadczalna – B.

1 p. za poprawną odpowiedź

b) Czy torfowiec ma zdolności higroskopijne? / Czy torfowiec pochłania wodę?

1 p. za poprawną odpowiedź

c) Mchy dzięki zdolności do zatrzymywania wody uczestniczą w regulowaniu bilansu wodnego biocenoz leśnych (w okresie suszy zapobiegają wysychaniu gleby, a podczas obfitych opadów

1 p. za poprawną odpowiedź

1 p. za poprawne podanie nazw czterech struktur

2 p. za dwa poprawnie podane przykłady przystosowań 1 p. za jeden poprawnie podany przykład

1 p. za poprawną odpowiedź

18.

19.

20.

21.

22.

23.

gromadzą i zatrzymują nadmiar wody), chroniąc w ten sposób gleby leśne przed erozją. a) B

1 p. za poprawną odpowiedź

b) Część 2, ponieważ ma ona komórki, w których zawarty jest chlorofil / komórki miękiszu asymilacyjnego / organy asymilacyjne, zielone (listki).

1 p. za poprawne określenie części asymilacyjnej oraz podanie poprawnego uzasadnienia

c) zapłodnienie (połączenie gamet)

1 p. za poprawną odpowiedź

d) Cechy plechowców (dwie spośród podanych): - rozmnażanie płciowe uzależnione od wody, - brak organów typowych dla roślin naczyniowych, - brak typowej tkanki przewodzącej, - niezdrewniałe ściany komórkowe. Cechy organowców (dwie spośród podanych): - wielokomórkowe gametangia, - tkanki: okrywająca, miękiszowa, wzmacniająca, - skórka pokryta kutykulą, - zarodniki zabezpieczone przed wysychaniem (sporopoleniną). a) 1. Występowanie w ich budowie właściwych organów wegetatywnych. 2. Występowanie w ich cyklu rozwojowym przemiany pokoleń ze sporofitem jako pokoleniem dominującym.

1 p. za prawidłowe podanie wszystkich czterech cech

b) A – 3, B – 5, C – 1

1 p. za poprawną odpowiedź

c) Funkcja (jedna spośród podanych): - Kłącze u paproci i skrzypów magazynuje substancje odżywcze. - Kłącze u paproci i skrzypów stanowi organ przetrwalnikowy (organ, dzięki któremu roślina może przetrwać zimę). - Kłącze u paproci i skrzypów służy do rozmnażania. a) 1. U gatunków jednakozarodnikowych zarodniki są jednakowe, natomiast u różnozarodnikowych występują dwa rodzaje zarodników zróżnicowane pod względem wielkości (mikroi makrospory). 2. Gametofity (przedrośla) jednakozarodnikowych są obupłciowe (jednopienne), a u gatunków różnozarodnikowych gametofity (przedrośla) są różnopłciowe (dwupienne).

1 p. za poprawną odpowiedź

b) paprociowe, widłakowe / paprocie wodne / porybliny / widliczki a) 1. przedrośle, 2. plemnia, 3. plemnik, 4. rodnia, 5. młody sporofit, 6. sporofit, 7. zarodnia, 8. kiełkujący zarodnik

1 p. za poprawną odpowiedź 1 p. za poprawne podanie wszystkich nazw

b) Mejoza zachodzi w momencie powstawania zarodników. (Na schemacie oznaczono ten moment cyfrą 7). Typ mejozy – mejoza pośrednia..

1 p. za poprawną odpowiedź

a) Rozwój pędów zarodnionośnych wczesną wiosną ułatwia rozprzestrzenianie się skrzypów; niewielkie pędy skrzypów nie są ograniczane przez inne rośliny.

1 p. za poprawną odpowiedź

b) Sprężyce umożliwiają przenoszenie zarodników w grupach, co zwiększa szansę na zapłodnienie, ponieważ z zarodników rozwijają się gametofity męskie i żeńskie.

1 p. za poprawną odpowiedź

c) 1n (n) / haploidalne a) Cechy (dwie spośród podanych): skórka zbudowana z komórek o zgrubiałych ścianach; aparaty szparkowe umieszczone

1 p. za poprawną odpowiedź 2 p. za podanie dwóch prawidłowych cech; 1 p.

2 p. za podanie dwóch poprawnych cech 1 p. za podanie jednej poprawnej cechy

2 p. za podanie dwóch poprawnych cech 1 p. za podanie jednej poprawnej cechy

w zagłębieniach skórki; warstwa sklerenchymy pod skórką; tkanka otaczająca wiązki przewodzące (tkanka transfuzyjna) (ułatwiająca przewodzenie wody). 24.

25.

26.

27.

28.

b) modrzew a) 1. W wiązce przewodzącej paproci drewno jest otoczone łykiem, natomiast w wiązce rośliny dwuliściennej pasma drewna i łyka ułożone są naprzeciwlegle. 2. W wiązce rośliny dwuliściennej pasma drewna i łyka oddzielone są od siebie kambium (miazgą), którego brak u paproci.

za podanie jednej prawidłowej cechy

2 p. za podanie dwóch poprawnych różnic 1 p. za podanie jednej poprawnej różnicy

b) Drewno (ksylem) u paproci jest zbudowane z cewek, natomiast u roślin dwuliściennych – z naczyń. a) Porównywane Zalążek roślin Zalążek roślin cechy nagozalążkowych okrytozalążkowych liczba osłon jedna dwie okienko występuje występuje ośrodek występuje występuje woreczek z dwiema brak rodni, jest aparat zalążkowy / rodniami jajowy (komórka jajowa gametofit żeński i dwie synergidy) oraz trzy antypody i wtórne jądro woreczka zalążkowego

1 p. za poprawną odpowiedź

b) Komórka jajowa: zarodek sporofitu. Bielmo pierwotne lub bielmo wtórne: tkanka odżywcza dla zarodka – prabielmo u nagozalążkowych i bielmo u okrytozalążkowych. Osłonki zalążka – łupina nasienna. a) Przykładowe odpowiedzi: - Rośliny nasienne uniezależniły proces zapłodnienia od wody przez wytworzenie łagiewki pyłkowej. Dzięki niej komórki plemnikowe (plemniki) dostają się do wnętrza zalążka, gdzie biorą udział w zapłodnieniu. - U roślin nasiennych komórki plemnikowe (plemniki) są dostarczane bezpośrednio do miejsca, w którym zapładniają komórkę jajową przez łagiewkę pyłkową.

1 p. za poprawną odpowiedź

b) C, E a) rośliny dwuliścienne

1 p. za poprawną odpowiedź 1 p. za poprawną odpowiedź

b) liście ogonkowe, nerwacja liści pierzasta, kształt blaszki liściowej niewydłużony, korzeń rozgałęziający się, palowy.

1 p. za poprawne podanie trzech cech

c) U rośliny przedstawionej na rysunku występują wiązki przewodzące otwarte. a)

1 p. za poprawną odpowiedź

b) C c) Typowe owoce powstają w wyniku przekształcenia zalążni słupka, natomiast w powstaniu owoców rzekomych uczestniczą dodatkowo Sposób rozprzestrzeniania Hydrochoria (przez wodę) Anemochoria (przez wiatr) Zoochoria (przez zwierzęta)

Przystosowania w budowie nasion i owoców tkanka powietrzna w owocni, odporność na działanie wody oraz na nasiąkanie nią haczyki i wyrostki przyczepiające się do sierści zwierząt, osłonięcie nasion mięsistą, jadalną dla zwierząt owocnią małe, lekkie nasiona ze skrzydełkami lub innymi wytworami ułatwiającymi unoszenie przez wiatr

1 p. za poprawne uzupełnienie tabeli

1 p. za poprawną odpowiedź uwzględniającą role łagiewki pyłkowej

1 p. za poprawne skonstruowanie tabeli

inne części kwiatu (np. dno kwiatowe). 1 p. za poprawną odpowiedź

29.

a) słupek (znamię słupka) – 1, pręcik (główka pręcika, pylnik) – 2, osłonki zalążka – 6, zalążek – 7

1 p. za poprawną odpowiedź 1 p. za poprawne podanie nazw oraz numerów części generatywnych kwiatu

b) Jest to kwiat rośliny dwuliściennej, ponieważ ma on okwiat zróżnicowany na kielich i koronę (na działki kielicha i płatki korony). a) Heterostylia (różnosłupkowość), która polega na wytwarzaniu dwóch rodzajów kwiatów – w jednych kwiatach słupki są wyżej niż pręciki (słupki są długie, a pręciki krótkie), w innych kwiatach słupki są niżej niż pręciki (słupki są krótkie, a pręciki długie).

1 p. za poprawną odpowiedź i poprawne jej uzasadnienie

b) Mechanizmy (dwa spośród wymienionych): samosterylność (samopłonność), przedsłupność, przedprątność, zróżnicowanie dojrzewania słupków i pręcików.

1 p. za poprawne podanie dwóch mechanizmów

c) Samozapylenie jest zjawiskiem niekorzystnym, ponieważ ogranicza możliwość rekombinacji genów (ogranicza zróżnicowanie genetyczne osobników potomnych).

1 p. za poprawną odpowiedź

d) Kwiaty pierwiosnka zapylane za pośrednictwem zwierząt, ponieważ mają okazały okwiat (służący do przywabiania np. owadów). a) Podwójne zapłodnienie polega na tym, że jedna z komórek plemnikowych łączy się z komórką jajową (powstaje zygota), a druga – z komórką centralną (powstaje tkanka odżywcza – bielmo).

1 p. za poprawną odpowiedź i poprawne jej uzasadnienie

b) okrytonasienne (okrytozalążkowe)

1 p. za poprawną odpowiedź

32.

c) zygota (2n), bielmo (3n) a) główka (kwiatostan główkowaty)

1 p. za poprawną odpowiedź 1 p. za poprawną odpowiedź 1 p. za poprawną odpowiedź

33.

b) Przykładowe odpowiedzi: - Kwiatostan koniczyny ułatwia jej zapylanie dzięki temu, że kwiaty występują w nim w skupieniu i owad może zapylić wiele kwiatów na raz. - Skupienie kwiatów w kwiatostan przyciąga bardziej zapylacza niż pojedyncze kwiaty. a)

30.

31.

Proces Wektor woda wiatr zwierzęta

34.

Zapylanie

1 p. za podanie poprawnej nazwy mechanizmu oraz określenie, na czym ten mechanizm polega

1 p. za poprawną odpowiedź

1 p. za poprawną odpowiedź

Rozsiewanie nasion X

X

b) Cecha kwiatów: barwa, cecha nasion: struktury lotne / aparat lotny / struktury umożliwiające lot a) C

1 p. za poprawną odpowiedź

b) system wiązkowy

1 p. za poprawną odpowiedź

c) Roślina jest zapylana za pośrednictwem wiatru. Świadczą o tym

1 p. za poprawną odpowiedź

1 p. za poprawną odpowiedź

pręciki o długich i wiotkich nitkach oraz zredukowany okwiat. d) Roślina ta ma typowe dla jednoliściennych liście o równoległym żyłkowaniu / pochwy liściowe / łodygę (źdźbło) pustą w środku i podzieloną na węzły oraz międzywęźla, typową dla traw.

1 p. za poprawną odpowiedź

VI. Funkcjonowanie roślin Numer zadania 1.

2.

3.

4.

5.

Oczekiwana odpowiedź

Punktacja

a) Problem badawczy (jeden spośród podanych): - Czy intensywność transpiracji zależy od temperatury? - Czy temperatura wpływa na intensywność transpiracji?

1 p. za poprawną odpowiedź

b) Intensywność transpiracji zależy od temperatury. / Wraz ze wzrostem temperatury zwiększa się odległość, jaką pokonuje pęcherzyk powietrza w ciągu 10 minut. Oznacza to, że wraz ze wzrostem temperatury zwiększa się intensywność transpiracji. a) A. z komórki do roztworu B. z roztworu do komórki C. dwukierunkowo, z komórki do roztworu i z roztworu do komórki

1 p. za poprawną odpowiedź

b) A. Potencjał wody jest wyższy w komórce niż w roztworze, dlatego woda przemieszczać się będzie zgodnie z jego gradientem, czyli od wartości wyższej do niższej. B. Potencjał wody jest wyższy w roztworze niż w komórce, dlatego zgodnie z gradientem potencjału woda przemieści się do komórki. C. Potencjał wody jest równy w komórce i roztworze, dlatego woda będzie przemieszczać się w równym stopniu w obu kierunkach. a) Hipoteza (jedna spośród podanych): - Transport we floemie odbywa się w kierunku od góry rośliny w dół. - Transport we floemie odbywa się w kierunku od dołu rośliny do góry. - Transport we floemie odbywa się w obu kierunkach – od góry rośliny w dół i od dołu rośliny do góry. b) Wniosek: Transport substancji we floemie odbywa się w obu kierunkach: od góry rośliny w dół i od dołu rośliny do góry. Uzasadnienie: Owoce powyżej i poniżej obrączek urosły jednakowo. Owoc położony nad obrączkami był odżywiany przez położone wyżej liście, owoc rosnący pod obrączkami otrzymywał asymilaty z liści położonych niżej. Owoc pomiędzy obrączkami nie urósł, ponieważ nie miał dostępu do składników odżywczych. a) Brak jądra komórkowego i mitochondriów ogranicza potrzeby metaboliczne komórek, dzięki czemu erytrocyty nie zużywają tlenu, który transportują, a rurki sitowe nie zużywają transportowanych asymilatów. W rurkach sitowych jądro i wakuola stanowiłyby pewną przeszkodę dla ruchu cytoplazmy – ich brak powoduje, że cytoplazma jest lepiej uwodniona i bardziej ruchliwa.

1 p. za trzy poprawne określenia kierunku przemieszczania się wody

1 p. za trzy poprawne uzasadnienia kierunku przemieszczania się wody

1 p. za poprawną odpowiedź

1 p. za poprawny wniosek i poprawne uzasadnienie

1 p. za poprawną odpowiedź

b) Komórki przyrurkowe odżywiają rurki sitowe.

1 p. za poprawną odpowiedź

c) rośliny okrytonasienne a) Im większe jest stężenie roztworu, tym mniejszy jest potencjał wody.

1 p. za poprawną odpowiedź 1 p. za poprawną odpowiedź

6.

7.

8.

9.

10.

b) gleba > roślina > atmosfera

1 p. za poprawną odpowiedź

c) występowanie: kohezji, adhezji i parcia korzeniowego a) X. endoderma / śródskórnia Y. ryzoderma / skórka korzenia / epiblema Z. drewno / ksylem

1 p. za poprawną odpowiedź 1 p. za podanie poprawnych nazw trzech tkanek

b) W przypadku transportu drogą apoplastyczną woda przemieszcza się przez ściany komórkowe, natomiast drogą symplastyczną – woda przemieszcza się w obrębie cytoplazmy / przez plazmodesmy / przez wnętrze komórek.

1 p. za poprawną odpowiedź

c) parcie korzeniowe, kohezja

1 p. za poprawne podanie nazw dwóch zjawisk 1 p. za poprawną odpowiedź i poprawne uzasadnienie

d) Szybkość przemieszczania się wody ku górze będzie większa w dzień suchy i słoneczny, ponieważ kiedy powietrze jest suche, gradient potencjału wody między rośliną a otoczeniem jest większy niż wtedy, gdy powietrze jest wilgotne. W związku z tym większa jest również intensywność transpiracji, a tym samym – siła ssąca liści. a) Rośliny krótkiego dnia wymagają do zakwitnięcia odpowiednio długiego okresu nieprzerwanej ciemności, nawet krótki błysk światła wstrzymuje kwitnienie. b) fitochrom (P660 i P730) a) 2 – przestwory powietrzne (w miękiszu powietrznym), 3 – aparaty szparkowe

1 p. za poprawną odpowiedź 1 p. za poprawne podanie dwóch poprawnych struktur

b) B, C, D, E a) rozmnażanie wegetatywne

1 p. za zaznaczenie czterech poprawnych czynników 1 p. za poprawną odpowiedź

b) B

1 p. za poprawną odpowiedź

c) A. rozłogi, B. kłącza, C. bulwa, D. cebula

1 p. za poprawną odpowiedź

d) Bulwy są organami spichrzowymi i przetrwalnymi roślin.

1 p. za podanie dwóch poprawnych funkcji 1 p. za poprawną odpowiedź

a) Problem badawczy (jeden spośród podanych): - Wpływ składu pożywki na wzrost rzodkiewki. - Czy skład pożywki wpływa na wzrost rzodkiewki? b) Próba kontrolna: rośliny hodowane na pożywce pełnej, tzn. zawierającej wszystkie pierwiastki niezbędne do ich wzrostu i rozwoju. Próby badawcze: rośliny hodowane na pożywkach pozbawionych jednego z pierwiastków (potasu, fosforu lub azotu), zawartość pozostałych składników pożywki taka sama, jak w próbie kontrolnej.

11.

1 p. za poprawną odpowiedź

1 p. za poprawne określenie próby kontrolnej i prób badawczych

c) Próba kontrolna stanowi odniesienie dla otrzymanych wyników doświadczenia i pozwala prawidłowo je zinterpretować. a) C

1 p. za poprawną odpowiedź

b) Parcie korzeniowe jest jednym z czynników powodujących przepływ wody w roślinie.

1 p. za poprawną odpowiedź

c) Ponieważ wtedy liście są jeszcze nie rozwinięte, więc nie działa siła ssąca transpirujących liści.

1 p. za poprawną odpowiedź

1 p. za poprawną odpowiedź

12.

a) Azot: tendencja spadkowa. Wapń: tendencja lekko wzrostowa / wzrostowa.

1 p. za poprawne określenie tendencji zmian dwóch pierwiastków

b) W okresie po kwitnieniu zmienia się skład chemiczny liści jabłoni / zawartość składników / pierwiastków mineralnych (azotu, fosforu, potasu i wapnia). / W okresie wegetacji po kwitnieniu następuje spadek zawartości potasu, fosforu i azotu, natomiast wzrost zawartości wapnia

1 p. za poprawną odpowiedź

1 p. za poprawną odpowiedź

13.

c) Owoce jabłoni nie są zasobne w wapń, ponieważ wapń jest magazynowany w liściach. 1 – PRAWDA, 2 – PRAWDA, 3 – FAŁSZ

14.

a)

1 p. za poprawną odpowiedź Faza

Oznaczenie literowe

stan spoczynku

Y

formowanie się nasienia

X

kiełkowanie

Z

b) W fazie X (formowania się nasienia) zarodek zwiększa swoją masę, ponieważ formuje się i rozwija. Jednocześnie gromadzone są substancje zapasowe, które posłużą zarodkowi jako źródło energii i budulca w okresie kiełkowania. Ilość wody maleje, bo nasienie przygotowuje się do stanu spoczynku poprzedzającego kiełkowanie.

15.

c) Woda, ponieważ woda powoduje pęcznienie nasienia, pękanie łupiny nasiennej, co umożliwia pobór tlenu potrzebnego do oddychania / uruchamia procesy hydrolizy związków zapasowych. a) Schemat przedstawia kiełkowanie nadziemne /epigeiczne. b) Gromadzenie substancji odżywczych dla rozwijającego się zarodka. U roślin kiełkujących nadziemnie – funkcja asymilacyjna do czasu rozwinięcia się liści właściwych.

16.

1 p. za poprawną odpowiedź

c) Dzięki temu młoda roślina jest umocowana w podłożu i może pobierać wodę z rozpuszczonymi w niej solami mineralnymi, co jest niezbędne do dalszego jej wzrostu i rozwoju. W tym czasie roślina substancje odżywcze pozyskuje z tkanki odżywczej nasienia (nie musi przeprowadzać fotosyntezy, dlatego liście mogą rozwinąć się później). a) Problem badawczy (jeden spośród podanych): - Wpływ światła o różnej długości fali na kiełkowanie nasion. - Która z barw światła – czerwień czy daleka czerwień – stymuluje lub hamuje kiełkowanie nasion?

1 p. za poprawną odpowiedź

1 p. za poprawną odpowiedź 1 p. za poprawną odpowiedź 1 p. za poprawną odpowiedź

1 p. za poprawną odpowiedź

1 p. za poprawną odpowiedź

b) Wniosek (jeden spośród podanych): - Kolejność naświetlania światłem czerwonym i daleką czerwienią oraz okresu ciemności ma wpływ na kiełkowanie nasion. - Światło czerwone stymuluje kiełkowanie, daleka czerwień hamuje ten proces.

1 p. za poprawną odpowiedź

c) Nie. Wykres kołowy służy do przedstawiania np. udziału procentowego różnych grup. W tym przypadku bardziej przydatny

1 p. za poprawną odpowiedź

17.

do przedstawienia wyników jest wykres słupkowy (kolumnowy), ponieważ umożliwia on porównanie wartości liczbowych pomiarów (tutaj: liczby wykiełkowanych nasion w poszczególnych próbach). a) A

1 p. za poprawną odpowiedź

18.

b) Auksyny są stosowane do szybszego ukorzeniania i wzrostu sadzonek. a) GA – giberelina b) Warstwa aleuronowa jest źródłem enzymów hydrolitycznych / alfa amylazy. a) Problem badawczy (jeden spośród podanych): - Czy stosunek czasu działania światła i ciemności na roślinę wpływa na jej kwitnienie? - Czy przerwanie okresu ciemności powoduje zakwitanie rośliny?

1 p. za poprawną odpowiedź

b) A, ponieważ roślina zakwita, kiedy dzień jest dłuższy niż noc.

1 p. za poprawną odpowiedź poprawne uzasadnienie 1 p. za poprawną odpowiedź i poprawne uzasadnienie 1 p. za poprawną odpowiedź

19.

20.

c) Długość ciągłego okresu ciemności, ponieważ jej przerwanie błyskiem światła powoduje zakwitanie rośliny. a) Funkcja Rodzaj fitohormonu auksyny gibereliny cytokininy etylen występowanie dominacji X wierzchołkowej opóźnianie procesów starzenia się części X roślin pomoc w ukorzenianiu sadzonek liściowych X i pędów przyspieszanie X kiełkowanie nasion przyspieszanie opadania liści X i owoców stymulacja kwitnienie X roślin długiego dnia b) A. gibereliny; B. auksyny

21.

c) Fitohormony (hormony roślinne, regulatory wzrostu) są to związki organiczne naturalnie występujące w roślinach, regulujące ich wzrost i rozwój. Natomiast fitochrom to niebieskozielony barwnik, który jest fotoreceptorem. Przemiany form tego barwnika odpowiadają za odpowiedź roślin na zmiany oświetlenia (fotoperiodyzm). a) Problem badawczy (jeden spośród podanych): - Wpływ (stężenia) auksyn i cytokinin na wzrost i rozwój organów rośliny. - Czy auksyny i cytokininy wpływają na rozwój rośliny? b) Wycinek tkanki umieszczony na pożywce z agarem (bez fitohormonów). c) Auksyny i cytokininy są niezbędne do wykształcenia organów rośliny – wysokie stężenie auksyny i niskie cytokininy powoduje powstawanie korzeni, natomiast odwrotna proporcja (niskie stężenie auksyny i wysokie cytokininy) indukuje wytwarzanie pędów.

1 p. za poprawną odpowiedź

1 p. za poprawną odpowiedź

1 p. za poprawną odpowiedź

1 p. za dwa poprawne określenia 1 p. za poprawną odpowiedź

1 p. za poprawną odpowiedź 1 p. za poprawną odpowiedź 1 p. za poprawną odpowiedź

22.

23.

24.

25.

a) Korzenie wykazują geotropizm dodatni, a pędy – geotropizm ujemny.

1 p. za poprawną odpowiedź

b) Geotropizm. Jest to reakcja organów rośliny na działanie siły grawitacji. Korzenie rosną zgodnie z kierunkiem działania tej siły (geotropizm dodatni), natomiast pędy – w kierunku odwrotnym (geotropizm ujemny).

1 p. za poprawną odpowiedź

c) Korzeń i pęd różnią się wrażliwością na działanie auksyny. W obu organach jej stężenie jest takie samo, większe po ich spodniej stronie. Wysokie stężenie auksyny stymuluje wzrost spodniej strony pędu i hamuje wzrost spodniej strony korzenia, co powoduje, że pęd wygina się do góry, a korzeń – do dołu. a) fototropizm / reakcja fototropiczna

1 p. za poprawną odpowiedź

b) auksyny

1 p. za poprawną odpowiedź

c) Większe stężenie auksyn występuje po stronie zacienionej. Ponieważ auksyny pobudzają wzrost rośliny, to nierównomierne ich rozmieszczenie (pod wpływem ukierunkowanego oświetlenia) powoduje nierównomierny wzrost pędu – szybszy po stronie zacienionej i wolniejszy po stronie oświetlonej. Dlatego łodyga rośliny wygina się / kieruje się w stronę światła kierunkowego. a) Problem badawczy (jeden spośród podanych): - Gdzie znajdują się substancje wpływające na wzrost koleoptylu? - Wpływ substancji zawartych w wierzchołku koleoptylu na jego wzrost. - Czy substancje zawarte w wierzchołku koleoptylu wpływają na jego wzrost?

1 p. za poprawną odpowiedź

b) roślina z nienaruszonym koleoptylem

1 p. za poprawną odpowiedź

c) Wyniki doświadczenia wskazują, że wierzchołek koleoptyla wytwarza substancje, które przemieszczają się do niżej położonych komórek i powodują ich wzrost (wydłużanie). a) Dojrzewanie owoców. / Opadanie liści i owoców (w wyniku powstawania warstwy odcinającej w obrębie ogonków liści i owoców).

1 p. za poprawną odpowiedź

b) Argumenty (dwa spośród podanych): - Etylen powoduje dojrzewanie owoców i ich odpadanie, a to umożliwia rozprzestrzenianie się roślin. - Etylen wpływa na opadanie liści, przez co umożliwia roślinie usunięcie z jej organizmu szkodliwych związków. - W warunkach stresowych (np. podczas suszy) dzięki działaniu etylenu roślina pozbywa się części owoców, aby pozostałe mogły dojrzeć i zachować gatunek.

1 p. za podanie dwóch poprawnych argumentów

1 p. za poprawną odpowiedź

1 p. za poprawną odpowiedź

1 p. za poprawną odpowiedź

VII. Różnorodność bezkręgowców Numer zadania 1.

Oczekiwana odpowiedź A, C, D, E

Punktacja 1 p. za poprawne zaznaczenie czterech cech

2.

3.

4.

a) A. Obecność lub brak tkanek. B. Liczba listków zarodkowych. C. Sposób formowania się ostatecznego otworu gębowego. D. Obecność celomy – wtórnej jamy ciała b) człowiek – tkankowce, trójwarstwowce, wtórouste, celomatyczne ślimak winniczek – tkankowce, trójwarstwowce, pierwouste, celomatyczne tasiemiec uzbrojony – tkankowce, trójwarstwowce, pierwouste, acelomatyczne a) 1. nabłonek jednowarstwowy płaski; 2. nabłonek wielowarstwowy płaski b) 1. Spłaszczone komórki i minimalna grubość warstwy ułatwiają wymianę gazową. 2. Gruba warstwa komórek stanowi ochronę przed czynnikami środowiska zewnętrznego, a złuszczające się komórki są stale zastępowane nowymi, co zapewnia odpowiednią grubość warstwy ochronnej a) Błędy w tekście: 1. żyją wyłącznie w morzach. Uzasadnienie: żyją też w wodach słodkich. 2. gamety powstają w kulistych gonadach. Uzasadnienie: Nie mają gonad, gamety powstają z komórek mezoglei / totipotencjanych. b) 1. Biorą udział w procesie samooczyszczania wód / odfiltrowują z wody mikroorganizmy i szczątki organiczne. 2. Są wrażliwe na zanieczyszczenia wód / mogą służyć jako bioindykatory / wskaźniki stanu czystości wód.

5.

6. 7.

8.

9.

1 p. za poprawne określenie czterech kryteriów 1 p. za poprawne określenie grup dla trzech organizmów

1 p. za poprawne podanie dwóch nazw 1 p. za poprawne podanie jednej cechy z każdego z nabłonków

2 p. za prawidłowe wskazanie obydwu błędów wraz z uzasadnieniami 1 p. za prawidłowe wskazanie jednego z dwóch błędów wraz z uzasadnieniem 2 p. za podanie dwóch poprawnych przykładów 1 p. za podanie jednego poprawnego przykładu

c) D a) U parzydełkowców otwór gębowy jest jedynym otworem prowadzącym do i z jamy gastralnej, u gąbek otwór gębowy funkcjonuje jedynie jako otwór wyrzutowy.

1 p. za poprawną odpowiedź 1 p. za poprawną odpowiedź

b) Komórki parzydełkowe, ponieważ mają paraliżujący lub trujący płyn, który wyrzucają wraz z nicią parzydełka przy podrażnieniu. Małże: skrzela. Osiadłe pierścienice: czułki. a) 1. zwarty układ komórek 2. występowanie błony podstawnej

1 p. za poprawną odpowiedź

b) 1 – D, 2 – A, 3 – B, 4 – A, 5 – A, 6 – C

1 p. za poprawne przyporządkowanie wszystkim elementom właściwych tkanek 3 p. za podanie dwóch prawidłowych przystosowań oraz poprawne ich wyjaśnienie

Przystosowanie tasiemca nieuzbrojonego – redukcja układu pokarmowego. Przystosowanie komara – silnie rozbudowany aparat gębowy typu kłująco-ssącego. Różnice wynikają z lokalizacji pasożyta. Tasiemiec nieuzbrojony jest pasożytem wewnętrznym, wchłaniającym składniki odżywcze przez naskórek. Komar jest pasożytem zewnętrznym, który przebija skórę w celu pobrania krwi (pokarmu) za pomocą aparatu gębowego a) 1 – 2n; 2 – n; 3 – 2n; 4 – 2n; 5 – 2n; 6 – 2n; 7 – 2n; 8 – 2n

1 p. za poprawne podanie obu nazw struktur 2 p. za podanie dwóch poprawnych cech, 1 p. za podanie jednej poprawnej cechy

1 p. za poprawną odpowiedź

10.

11.

12.

13.

14.

b) 1 – PRAWDA, 2 – PRAWDA, 3 – FAŁSZ

1 p. za poprawną odpowiedź

c) W przemianie pokoleń u chełbi modrej rozmnażająca się płciowo meduza i rozmnażający się bezpłciowo polip to pokolenia diploidalne / obydwa pokolenia są diploidalne. U roślin przemianie sposobów rozmnażania towarzyszy przemiana faz jądrowych. Rozmnażający się płciowo gametofit jest haploidalny, a rozmnażający się bezpłciowo sporofit jest diploidalny. Opisana strategia ochronna zmniejsza ryzyko uruchomienia odpowiedzi immunologicznej przez żywiciela / powoduje, że pasożyty stają się mało immunogenne, żywicielowi trudno jest uruchomić odpowiedź immunologiczną / wytworzyć przeciwciała. a) owsik ludzki

1 p. za poprawną odpowiedź

b) C

1 p. za poprawną odpowiedź

c) Przestrzeganie zasad higieny. Staranne mycie rąk po korzystaniu z toalety oraz przed jedzeniem. a) A. sporocysta, B. cerkaria

1 p. za podanie dwóch poprawnych przykładów 1 p. za poprawną odpowiedź

b) Miracidium – rzęski jako aparat ruchu umożliwiający poruszanie się w wodzie, plamka oczna jako narząd zmysłu zapewniający orientację w otoczeniu. Cerkaria – wydłużone ciało zmniejszające opór, umięśniony ogonek umożliwiający poruszanie się w wodzie.

1 p. za poprawną odpowiedź

c) B, C a)

1 p. za poprawną odpowiedź 1 p. za poprawną odpowiedź Wypławek biały

Tasiemiec uzbrojony

1, 3, 4

2, 5, 6

b) Cechy (dwie spośród podanych): - Aparat czepny – umożliwia przeciwstawienie się ruchom perystaltycznym jelit żywiciela - Brak układu pokarmowego – układ pokarmowy nie jest potrzebny, ponieważ tasiemce wchłaniają pokarm całą powierzchnią ciała. Umożliwia to zaoszczędzenie energii, która byłaby konieczna na wytworzenie i funkcjonowanie tego układu (energia ta może zostać przeznaczona na rozmnażanie). Dzięki temu możliwie jest również rozbudowanie układu rozrodczego, który zajmuje prawie całe dojrzałe człony. - Ciało podzielone na człony – starsze człony dojrzewają i są odsuwane na koniec ciała, skąd wraz z jajami mogą być uwalniane do środowiska, gdzie rozpoczyna się cykl życiowy kolejnych osobników. a) A. Glista ludzka. Mycie warzyw i owoców przed jedzeniem, picie przegotowanej wody. B. Tasiemiec nieuzbrojony. Spożywanie mięsa wołowego poddanego kontroli weterynaryjnej, jedzenie tylko mięsa poddanego obróbce cieplnej (gotowaniu, smażeniu, pieczeniu). C. Włosień kręty. Spożywanie wyłącznie mięsa poddanego kontroli weterynaryjnej, unikanie spożywania mięsa surowego. b) A. Glista ludzka – człowiek jest jej jedynym żywicielem. B. tasiemiec nieuzbrojony – człowiek jest żywicielem ostatecznym.

1 p. za poprawną odpowiedź

1 p. za poprawną odpowiedź

2 p. za dwie poprawnie opisane cechy; 1 p. za jedną poprawnie opisaną cechę

1 p. za poprawne podanie nazw trzech gatunków oraz sposobów zapobiegania ich inwazjom

1 p. za poprawną odpowiedź

C. Włosień kręty. Człowiek jest żywicielem ostatecznym i pośrednim.

15.

16.

17. 18.

c) glista ludzka – nicienie, tasiemiec nieuzbrojony – płazińce, włosień kręty – nicienie a) płuca

1 p. za poprawną odpowiedź

b) Nicienie mają zredukowane mięśnie, ponieważ w odróżnieniu od płazińców mają pseudocelomę, czyli pierwotną jamę ciała wypełnioną płynem. Płyn krążący pod ciśnieniem nadaje im sztywność i sprężystość / pełni funkcję szkieletu hydraulicznego.

1 p. za poprawną odpowiedź

c) Czynności profilaktyczne (dwie spośród podanych): - higiena osobista / mycie rąk - spożywanie dokładnie wymytych owoców i warzyw - unikanie picia nieprzegotowanej wody a) 1. Układ nerwowy pierścienic jest typu drabinkowego. W każdym segmencie ciała znajdują się dwa zwoje nerwowe połączone ze sobą poprzecznym spoidłem. 2. Układ wydalniczy pierścienic jest zbudowany z metanefrydiów. Pojedyncze metanefrydium składa się z orzęsionego lejka i kanalika. Każdy segment ciała dżdżownicy zawiera osobną parę nefrydiów.

1 p. za podanie dwóch poprawnych przykładów czynności profilaktycznych

b) Przegrody oddzielające poszczególne segmenty celomy utrudniają rozprowadzenie substancji pokarmowych i gazów po całym ciele, płyn jamy ciał może je transportować tylko w obrębie jednego segmentu. Wykształcenie układu krwionośnego umożliwiło rozprowadzenie substancji pokarmowych i gazów po całym ciele C a) B, D

1 p. za poprawną odpowiedź

1 p. za poprawną odpowiedź

1 p. za dwa poprawnie opisane układy

1 p. za poprawną odpowiedź 1 p. za poprawną odpowiedź

b) Grupa systematyczna Skorupiaki Cechy charakterystyczne cztery pary odnóży tułowiowych ciało zbudowane z głowotułowiu i odwłoku układ oddechowy w postaci skrzeli brak obecnych barwników krwi narządy wydalnicze tylko w postaci cewek Malpighiego obecność czułków

19.

Pajęczaki

Owady

1 p. za poprawne uzupełnienie tabeli

X X

X

X X X X

X

c) Pchła jest bliżej spokrewniona z pszczołą, ponieważ należy ona do tej samej gromady, co pszczoła (gromada owady), natomiast kleszcze należą do innej gromady (gromada pajęczaki).

1 p. za poprawną odpowiedź i poprawne uzasadnienie

d) 4 a) Motyle: D. Mszyce i komary: C.

1 p. za poprawną odpowiedź 1 p. za poprawną odpowiedź

b) Motyl pobiera pokarm płynny (nektar kwiatowy), który nie wymaga przebicia tkanek w celu jego pobrania. Dlatego motyl ma ssący typ aparatu gębowego.

1 p. za poprawną odpowiedź

20.

21.

22.

23.

24.

25. 26.

Mszyce i komar pobierają pokarm płynny (soki roślinne lub krew) po wcześniejszym nakłuciu tkanek, mają więc kłująco-ssący typ aparatu gębowego. a) Hodowanie kruszynka w warunkach sztucznych i wypuszczanie w okresie rozrodczym na terenie dotkniętym inwazją szkodników.

1 p. za poprawną odpowiedź

b) Inne sposób (jeden spośród podanych): - ochrona zwierząt owadożernych - unikanie monokulturowych nasadzeń lasów - wykorzystanie chorobotwórczych dla owadów drobnoustrojów lub grzybów U pierścienic występuje segmentacja homonimiczna (segmenty są do siebie bardzo podobne i mają podobny komplet narządów). U stawonogów występuje segmentacja heteronomiczna (segmenty różnią się od siebie). Ciało jest podzielone na segmenty, których zespoły tworzą zwykle wyraźnie wyodrębnione odcinki, tzw. tagmy. a) A. przeobrażenie zupełne, B. przeobrażenie niezupełne

1 p. za poprawną odpowiedź

b) 1. larwa, 2. poczwarka, 3. larwa, 4. postać dorosła (imago)

1 p. za poprawną odpowiedź

c) Przeobrażenie zupełne – larwa, w odróżnieniu od imago, nie ma wyodrębnionych tagm, skrzydeł, wykształconego układu rozrodczego. Rośnie i linieje, odżywia się innym pokarmem niż postać dorosła. Przeobrażenie niezupełne – larwa, w odróżnieniu od imago, linieje i rośnie, nie ma wykształconego układu rozrodczego, jej skrzydła są mniejsze niż u imago. a) 1. Odnóża stawonogów są członowane, a parapodia – nie. 2. Odnóża stawonogów mają połączenia stawowe / łączą się stawowo z ciałem i pomiędzy członami.

1 p. za poprawną odpowiedź

a) Krzywa przeżywania owadów ma przebieg schodkowy, ponieważ duża śmiertelność dotyczy każdego etapu ich rozwoju – jaja owadów pozostają zwykle bez opieki, co powoduje dużą śmiertelność zarodków, podobnie duża śmiertelność występuje w kolejnych pokoleniach larw.

1 p. za poprawną odpowiedź

b) ok. 45% (0,45)

1 p. za poprawną odpowiedź

c) 200 x 40% = 80 a) serce skrzelowe

1 p. za poprawną odpowiedź 1 p. za poprawną odpowiedź

b) B a) Przyroda: Znaczenie pozytywne (dwa spośród podanych): Odgrywają ważną rolę w obiegu materii, zwłaszcza w zbiornikach wodnych. / Stanowią pokarm dla wielu zwierząt, głównie ryb, ptaków i ssaków./ Odgrywają ważną rolę w procesie samooczyszczania wód. Znaczenie negatywne (dwa spośród podanych): Niektóre mięczaki są żywicielami pośrednimi pasożytów. Ich masowe pojawienie się może istotnie wpływać na liczebność organizmów, którymi się żywią. Gospodarka człowieka: Znaczenie pozytywne (dwa spośród podanych): Są

1 p. za poprawną odpowiedź 2 p. za podanie czterech poprawnych przykładów 1 p. za podanie trzech poprawnych przykładów

1 p. za poprawną odpowiedź

1 p. za poprawną odpowiedź

2 p. za dwie poprawnie podane różnice 1 p. za jedną poprawnie podaną różnicę

pożywieniem człowieka / Są odławiane i hodowane dla celów konsumpcyjnych. / Muszle mięczaków i wytwarzane przez mięczaki perły służą do wyrobu ozdób. / Są używane w badaniach laboratoryjnych do otrzymywania substancji leczniczych. Znaczenie negatywne (dwa spośród podanych): Przyczyniają się do strat gospodarczych, ponieważ żerują na roślinach uprawnych. / Masowo występujące małże zakłócają funkcjonowanie urządzeń portowych, elektrowni wodnych czy jednostek pływających. / Uszkadzają drewniane elementy konstrukcji statków.

27 28.

1 p. za podanie dwóch poprawnych cech

b) Narząd wymiany gazowej w postaci sieci naczyń krwionośnych rozmieszczonych w ścianach części jamy płaszczowej, nazywanej jamą płucną (umożliwia on oddychanie tlenem). Wydalanie kwasu moczowego (oszczędzanie wody).

1 p. za poprawną odpowiedź

c) 1 – PRAWDA, 2 – PRAWDA, 3 – FAŁSZ Silna centralizacja układu nerwowego / zlanie się zwojów nerwowych w jeden. a) Y

1 p. za poprawną odpowiedź

b) B

1 p. za poprawną odpowiedź

1 p. za poprawną odpowiedź

VIII. Różnorodność strunowców Numer Oczekiwana odpowiedź zadania 1. a) 1. układ nerwowy, 2. struna grzbietowa, 3. układ pokarmowy, 4. główne naczynia krwionośne

2.

b) Strunowce mają szkielet wewnętrzny (zbudowany z tkanki kostnej i tkanki chrzęstnej), natomiast u bezkręgowców występuje szkielet zewnętrzny (np. w postaci muszli lub pancerzy). Wyjątkiem są szkarłupnie, które mają szkielet wewnętrzny, ale jest on zbudowany z wapiennych płytek). a) D b) płazińce

Punktacja 1 p. za poprawne podanie nazw czterech elementów 1 p. za poprawną odpowiedź

1 p. za poprawną odpowiedź 1 p. za poprawną odpowiedź

3.

a) np. Cecha / Narząd struna grzbietowa szczeliny skrzelowe ogon

4. 5.

obecna obecne

Forma dorosła osłonicy brak obecne

obecny

brak

Larwa osłonicy

b) 1 – PRAWDA, 2 – FAŁSZ, 3 – PRAWDA Lancetnik: 2, 3 Minóg: 1, 4, 5 a) Najwięcej przeciwciał IgM: wiosłonos amerykański. Najmniej przeciwciał IgM: pstrąg tęczowy. b) Więcej IgM mają ryby wolno żyjące niż ryby hodowlane, ponieważ mają one kontakt z większą liczbą patogenów.

6.

7.

c) rekin wąsaty– ryby chrzęstnoszkieletowe pstrąg tęczowy – ryby kostnoszkieletowe lin – ryby kostnoszkieletowe a) 1. Pokrycie ciała śluzem: Korzyść na lądzie: umożliwia wymianę gazową przez skórę / zabezpiecza przed utratą wody. Korzyść w wodzie: zmniejsza tarcie / ułatwia poruszanie się. 2. Obecność ucha środkowego z błoną bębenkową i przewodem Eustachiusza: Korzyść na lądzie: umożliwia odbieranie dźwięków z powietrza / przenosi drgania powietrza. Korzyść w wodzie: przewód Eustachiusza reguluje ciśnienie po obu stronach błony bębenkowej / zabezpiecza błonę bębenkową przed uszkodzeniami podczas nurkowania. 3. Nozdrza zamykane klapkami: Korzyść na lądzie: umożliwiają wentylację płuc. Korzyść w wodzie: zabezpieczają przed napływem wody do układu oddechowego.

1 p. za poprawne skonstruowanie i uzupełnienie tabeli

1 p. za poprawną odpowiedź 1 p. za poprawne przyporządkowanie wszystkich cech 1 p. za poprawną odpowiedź

1 p. za poprawną odpowiedź

1 p. za trzy poprawne określenia podgromady 3 p. za podanie przykładu korzyści na lądzie i wodzie dla trzech cech 2 p. za podanie przykładu korzyści na lądzie i wodzie dla dwóch cech 1 p.za podanie przykładu korzyści na lądzie i wodzie dla jednej cechy

b) Płazy nazywamy zwierzętami zależnymi od środowiska wodnego, ponieważ ich rozmnażanie (rozród) i rozwój związane są z wodą. a) Okres od rozpoczęcia składania skrzeku do zakończenia przeobrażenia jest najkrótszy u kumaka nizinnego, a najdłuższy u traszki górskiej.

1 p. za poprawną odpowiedź

b) D

1 p. za poprawną odpowiedź

c) 1, 2, 3, 4, 5

1 p. za poprawną odpowiedź

d) W okresie składania skrzeku, czyli w maju – czerwcu.

1 p. za poprawną odpowiedź

e) Czynniki (trzy spośród podanych): - niszczenie siedlisk, zanik naturalnych miejsc rozrodu - zanieczyszczenie środowiska (wód), rozwój sieci dróg i autostrad, które przecinają trasy wędrówek płazów na miejsce godów

1 p. za podanie trzech poprawnych czynników

1 p. za poprawną odpowiedź

8.

9.

10.

11.

- wypalanie traw na wiosnę a) W okresie zimowym dominuje wymiana gazowa przez skórę, ponieważ zwierzęta są mało aktywne i ilość tlenu dostarczana tą drogą jest wystarczająca na ich potrzeby życiowe. W okresie letnim, gdy zwierzęta są bardziej aktywne, wymiana gazowa przez skórę jest niewystarczająca, dlatego dominuje wymiana gazowa przez płuca. b) Największą intensywność wymiany gazowej obserwuje się od marca do maja, kiedy zwierzęta budzą się ze snu zimowego i odbywają gody, co jest związane z dużym zapotrzebowaniem na energię.

1 p. za poprawną odpowiedź

c) luty, październik a) 1 – PRAWDA, 2 – PRAWDA, 3 – FAŁSZ

1 p. za poprawną odpowiedź 1 p. za poprawną odpowiedź

b) A – 2, 1; C – 3; D – 5

1 p. za poprawne przyporządkowanie wszystkich cech 1 p. za poprawną odpowiedź

a) Żółwie czerpią sód z pożywienia. Polują one na bezkręgowce i ryby, w których mięsie jest dużo tego pierwiastka. b) Sód przewodzi impulsy nerwowe, jest składnikiem płynów ustrojowych / odpowiada za uwodnienie organizmu. a) X – owodnia, Y – kosmówka, Z – omocznia b) X – 3, Y – 2, Z – 4, 2

12.

13.

14.

1 p. za poprawną odpowiedź

1 p. za podanie dwóch poprawnych funkcji 1 p. za poprawne podanie nazw trzech elementów 1 p. za poprawną odpowiedź

c) Cechy (dwie spośród podanych): - sucha, pokryta wytworami naskórka skóra - podparcie tułowia kończynami - pojawienie się klatki piersiowej i mięśni międzyżebrowych - płuca o gąbczastej budowie - serce z niepełną przegrodą komory, ograniczające mieszanie się krwi utlenowanej z odtlenowaną - nerki ostateczne i wydalanie kwasu moczowego - oko zaopatrzone w powieki a) X – worki powietrzne Funkcje (dwie spośród podanych): 1. Uczestniczą w procesie podwójnego oddychania. 2. Zmniejszają ciężar właściwy ptaka. 3. Wnikając między narządy wewnętrzne, stanowią ochronę przed urazami mechanicznymi oraz izolację cieplną.

1 p. za poprawne podanie dwóch przykładów

b) P, F, F a) Na ilustracji przedstawiono wydech – worki tylne kurczą się, przepychając świeże powietrze przez płuca od tyłu; worki przednie również się kurczą, a powietrze poprzez tchawicę wypływa z płuc.

1 p. za poprawną odpowiedź 1 p. za poprawną odpowiedź i poprawne uzasadnienie

b) 1 – FAŁSZ, 2 – PRAWDA, 3 – FAŁSZ

1 p. za poprawną odpowiedź

c) Podwójne oddychanie zapewnia lepsze natlenienie krwi, większą efektywność oddychania wewnątrzkomórkowego, wydajniejszą produkcję energii niezbędnej do lotu i utrzymania stałocieplności. a) A. Ptaki odcedzają pokarm z wody. B. Ptaki wyciągają owady np. z ziemi. C. Ptaki rozszarpują zdobycz. D. Ptaki wyłuskują nasiona z szyszek.

1 p. za poprawną odpowiedź

1 p. za poprawne podanie nazwy oraz dwóch przykładów funkcji

1 p. za poprawne określenie sposobu odżywiania się czterech ptaków

15.

16.

D 17.

b) Wole: pokarm jest tu rozmiękczany wydzielinami śluzowymi z enzymami dwunastnicy i żołądka. Żołądek gruczołowy: następuje tu chemiczne trawienie pokarmów za pomocą enzymów trawiennych. Żołądek mięśniowy: następuje tu rozcieranie pokarmu przez grube ściany żołądka oraz znajdujące się w nim kamienie i piasek.

1 p. za poprawne podanie funkcji trzech elementów

c) A – 1, B – 4, C – 3 W układzie zamkniętym krew jest sprawniej pompowana, nie tworzy zastoin w zatokach. Dwa obiegi przyspieszają przepływ krwi przez układ oddechowy i resztę ciała. Podział serca zapewnia rozdzielenie krwi utlenowanej od krwi odtlenowanej, co usprawnia transport gazów oddechowych. Większa ilość tlenu dostarczanego do komórek pozwala uzyskać więcej energii w procesie oddychania komórkowego. a) X – szczęki przekształcone w dziób zmniejszają ciężar głowy, dziób nadaje głowie opływowy kształt i zmniejsza opór powietrza podczas lotu. Y – grzebień mostka jest miejscem przyczepu mięśni poruszających skrzydłami. Z – pygostyl (zrośnięte kręgi ogonowe) zmniejsza masę szkieletu, podpiera kuper, w którym są osadzone sterówki.

1 p. za poprawną odpowiedź 1 p. za poprawną odpowiedź

b) Otwartą miednica jest przystosowaniem do znoszenia dużych jaj otoczonych twardą skorupą. a) Funkcje (dwie spośród podanych): - Uczestniczą w procesie podwójnego oddychania. - Zmniejszają ciężar właściwy ptaka. - Wnikając między narządy wewnętrzne, stanowią ochronę przed urazami mechanicznymi oraz izolację cieplną.

1 p. za poprawną odpowiedź

b)

1 p. za poprawną odpowiedź Wdech

1. 2. 3. 4. 5.

18.

19.

Powietrze płynie do worków tylnych i płuc. Zużyte powietrze przechodzi do worków przednich. Zużyte powietrze jest usuwane na zewnątrz. Droga z worków przednich do oskrzeli jest otwarta. Worki przednie i tylne się rozciągają.

1 p. za poprawne podanie nazwy oraz określenie znaczenia przystosowawczego trzech elementów

1 p. za poprawne podanie dwóch funkcji

Wydech

X X X X X

a) dziobak / kolczatka

1 p. za poprawną odpowiedź

b) Jest ono jajorodne / jajorodność.

1 p. za poprawną odpowiedź

c) Odżywianie młodych mlekiem matki. a) Cecha Gniazdowniki zdolność widzenia zdolność słyszenia pokrycie puchem długa opieka rodziców X

1 p. za poprawną odpowiedź 1 p. za poprawną odpowiedź

b) Kuropatwa: zagniazdowniki Wróbel zwyczajny: gniazdowniki Struś afrykański: zagniazdowniki Puszczyk: gniazdowniki

Zagniazdowniki X X X 1 p. za cztery poprawne określenia

20.

21.

22.

23.

a) U kota dominuje wzrok, co jest związane z drapieżnym trybem życia. Dobry wzrok pozwala ocenić wielkość ofiary, możliwość jej złapania, szansę na udany atak.

1 p. za poprawną odpowiedź

b) Koń jest roślinożercą. Widzenie jednooczne umożliwia koniom szybkie wykrycie pojawiającego się nagle (z boku) drapieżnika. Umożliwia to ucieczkę. Miało to ogromne znaczenie u dziko żyjących przodków konia. a) Najbardziej stabilna jest temperatura ciała u koni (wahanie 0,5C), ludzi (1C) i królików (1C). Najmniej stabilna jest temperatura ciała u bydła, koźląt, świń i gołębi (2C).

1 p. za poprawną odpowiedź

b) Ssaki: człowiek, koń, bydło, jagnię, koźlę, świnia, pies, kot, królik Ptaki: kura, gołąb

1 p. za poprawną odpowiedź

c) B, C, E a) Gruczoły potowe nie występują u wszystkich ssaków, zróżnicowana jest też ich liczba. U zwierząt, które nie mają gruczołów potowych i nie pocą się, chłodzenie organizmu następuje przez zianie.

1 p. za poprawną odpowiedź

b) Funkcja (jedna spośród podanych): - udział w osmoregulacji - udział w wydalaniu (usuwaniu szkodliwych produktów metabolizmu) - przeciwdziałanie rozwojowi mikroorganizmów na powierzchni skóry (bariera ochronna) a) 1 – PRAWDA, 2 – FAŁSZ, 3 – PRAWDA

1 p. za poprawną odpowiedź

b) A – 5, B – 4, C – 2, D – 6, E – 3

24.

1 p. za poprawną odpowiedź

1 p. za poprawną odpowiedź

1 p. za poprawną odpowiedź

1 p. za poprawną odpowiedź

c) Cechy (dwie spośród podanych): - Przedni odcinek cewki nerwowej jest przekształcony w mózgowie, pozostała część tworzy rdzeń kręgowy. - Mają zamknięty układ krwionośny i dwu-, trój- lub czterojamowe serce. - Ich ciało jest podzielone przynajmniej na trzy odcinki – głowę, tułów i ogon. a) Wniosek (jeden spośród podanych): - Im mniejsze jest zwierzę / mniejsza masa ciała zwierzęcia, tym większe są jego potrzeby energetyczne. - Im większe zwierzę/większa masa ciała zwierzęcia tym mniejsze są jego potrzeby energetyczne.

1 p. za podanie dwóch poprawnych cech

b) Wynika ona ze stosunku powierzchni ciała do jego objętości. Mniejsze zwierzę ma większą powierzchnię ciała w stosunku do objętości. Dlatego małe zwierzęta cechują się wyższym tempem metabolizmu i mają większe zapotrzebowanie energetyczne.

1 p. za poprawną odpowiedź

1 p. za poprawną odpowiedź

IX. Funkcjonowanie zwierząt Numer zadania 1.

Oczekiwana odpowiedź

Punktacja

a) 2

1 p. za poprawną odpowiedź

b) gruczoł jadowy

1 p. za poprawną odpowiedź

c) D

1 p. za poprawną odpowiedź

2.

a) A

1 p. za poprawną odpowiedź 1 p. za poprawną odpowiedź

3.

b) Przy wzroście temperatury ciała zwiększa się wydzielanie potu przez gruczoły potowe. Parująca z potu woda ochładza powierzchnię ciała. Natomiast warstwa tłuszczowa pełni funkcję izolacyjną / zapobiega wychłodzeniu ciała. a) A – 2, B – 1, C – 4 b) B a) Symetria promienista: A. Symetria dwuboczna: B, C.

1 p. za poprawną odpowiedź 1 p. za poprawną odpowiedź

4.

5.

6.

1 p. za poprawną odpowiedź

b) Przykładowe odpowiedzi: 1. Odbieranie bodźców w jednakowy sposób ze wszystkich kierunków. 2. Symetria promienista ułatwia zdobywanie pokarmu (ofiara może być schwytana niezależnie od kierunku, z którego się zbliży).

2 p. za podanie dwóch poprawnych przykładów korzyści 1 p. za podanie jednego poprawnego przykładu korzyści

c) A. parzydełkowce, B. płazińce, C. płazińce

1 p. za poprawną odpowiedź

d) Na schematach pokazano układ pokarmowy typu naczyniowego (układ pokarmowo-naczyniowy). Układ tego typu jest silnie rozgałęziony, odpowiada za trawienie i rozprowadzanie pokarmu (pełni jednocześnie funkcje układu pokarmowego i układu krążenia). a) Ciało wirków jest okryte nabłonkiem z rzęskami, a ciało tasiemców – nabłonkiem syncytialnym i nie jest orzęsione. U wirków pod nabłonkiem znajduje się gruba warstwa mięśni utworzona przez mięśnie okrężne, skośne i wzdłużne, natomiast u tasiemców warstwa mięśni nie jest tak wyraźna i gruba.

1 p. za poprawną odpowiedź

b) Wirki są to zwierzęta wolno żyjące – rzęski oraz gruba warstwa mięśni umożliwiają im ruch. Natomiast tasiemce są pasożytnicze. Nabłonek w postaci syncytium wydziela substancje zabezpieczające organizm przed strawieniem i reakcją obronną organizmu żywiciela. U tasiemców występują też mikrokosmki, które zwiększają powierzchnię wchłaniania pokarmu. a) C

1 p. za poprawną odpowiedź

b) odnóża (tułowiowe) – przemieszczanie się po powierzchni (wody); skrzydła– fruwanie (przemieszczanie się w powietrzu / zasiedlanie nowych zbiorników wodnych).

1 p. za poprawną odpowiedź

c) Nartniki wykorzystują (duże) napięcie powierzchniowe wody. Oddziaływania między cząsteczkami wody są silniejsze niż między cząsteczkami wody a cząsteczkami gazów w powietrzu, dzięki czemu tworzy się błona powierzchniowa umożliwiająca przemieszczanie się po powierzchni.

1 p. za poprawną odpowiedź

1 p. za poprawną odpowiedź

1 p. za poprawną odpowiedź

7.

8.

9.

10.

11.

12.

a) A, B

1 p. za poprawną odpowiedź

b) aktyna, dyneina, tubulina

1 p. za poprawną odpowiedź

a) Płazy: A. Gady: C. Ssaki: B.

1 p. za poprawną odpowiedź

b) Ustawienie kończyn pod tułowiem jest korzystne, ponieważ ogranicza wysiłek mięśni i obniża nakłady energii na utrzymywanie ciała nad podłożem. Ponadto szkielet osiowy wspiera się na kończynach (za pośrednictwem obręczy) i odciąża mięśnie kończyn, co zwiększa efektywność ruchu kończyn, które nie muszą unosić zwisającego ciała. a) Zwierzęta roślinożerne żyją w symbiozie z mikroorganizmami zasiedlającymi ich przewód pokarmowy, ponieważ same nie trawią celulozy / nie wytwarzają celulazy – enzymu niezbędnego do trawienia celulozy – głównego składnika ścian komórek roślinnych.

1 p. za poprawną odpowiedź

b) Na przykład: bakterie, protisty (wiciowce, orzęski), grzyby.

1 p. za poprawną odpowiedź

c) Korzyści zwierząt: np. większa przyswajalność pokarmu, zahamowanie rozwoju drobnoustrojów chorobotwórczych, regulacja pH w układzie pokarmowym, wytwarzanie witamin. Korzyści endosymbiontów: stabilne środowisko życia, obfitość pokarmu.

2 p. za podanie korzyści zwierząt i korzyści endosymbiontów 1 p. za podanie tylko korzyści zwierząt lub tylko korzyści endosymbiontów 1 p. za poprawną odpowiedź

a) Roślinożercy mają dłuższe jelita w stosunku do długości ciała niż mięsożercy. b) C Człowiek jest wszystkożerny, odżywia się zarówno pokarmem zwierzęcym, jak i pokarmem roślinnym, stąd stosunek długości jelita do długości ciała musi być u niego mniejszy niż u roślinożerców, a większy niż u mięsożerców. a) Trawienie wewnątrzkomórkowe polega na rozkładzie pokarmu w komórkach, natomiast trawienie zewnątrzkomórkowe ma miejsce w przewodzie pokarmowym (i zachodzi z udziałem enzymów wydzielanych do przewodu pokarmowego). Formą trawienia zewnątrzkomórkowego jest wprowadzanie przez zwierzęta drapieżne enzymów trawiennych do ciała organizmu stanowiącego pokarm (trawienie zewnętrzne).

1 p. za poprawną odpowiedź i poprawne uzasadnienie

b) Trawienie wewnątrzkomórkowe: gąbki / wirki. Trawienie zewnątrzkomórkowe: pająk. a)

1 p. za poprawne podanie dwóch przykładów 1 p. za poprawną odpowiedź

Nazwa narządu wole

tarka żołądek mięśniowy

13.

1 p. za poprawną odpowiedź

Funkcja przechowywanie pokarmu zeskrobywanie pokarmu rozcieranie pokarmu

1 p. za poprawną odpowiedź

Grupa zwierząt pierścienice / ptaki / niektóre owady mięczaki ptaki

b) stawonogi, strunowce a) Przeżuwacze krócej niż inni roślinożercy przebywają na odkrytej przestrzeni pastwisk i nie padają łupem drapieżników tak licznie,

1 p. za poprawne podanie dwóch typów 1 p. za poprawną odpowiedź

jak inni roślinożercy.

14.

15.

16.

17.

b) Cechy (dwie spośród podanych): - wielokomorowy żołądek - obecność endosymbiontów (flory jelitowej) - długi (w stosunku do długości ciała) przewód pokarmowy - budowa zębów (szerokie zęby trzonowe) i języka a) Hipoteza (jedna spośród podanych): - Im mniejsze zwierzę tym większa / mniejsza częstość oddechów w spoczynku. - Im większe zwierzę tym większa / mniejsza częstość oddechów w spoczynku. - Częstość oddechów zależy / nie zależy od wielkości zwierzęcia.

1 p. za poprawne podanie dwóch cech

b) Wniosek (jeden spośród podanych): - Częstość oddechów zależy od wielkości zwierzęcia. - U mniejszych zwierząt częstość oddechów (liczba oddechów na minutę) w spoczynku jest większa.

1 p. za poprawną odpowiedź

c) Przedstawione badanie było obserwacją, ponieważ badacz nie ingerował w przebieg badania / nie zmieniał warunków badania / nie wpływał na badany proces. Wymiana gazowa zewnętrzna polega na pobraniu tlenu z powietrza i oddaniu dwutlenku węgla w narządach wymiany gazowej lub całą powierzchnią ciała. Wymiana gazowa wewnętrzna polega na pobraniu tlenu z płynów ustrojowych i oddaniu dwutlenku węgla w tkankach. a) Hemoglobina: 55 mmHg. Mioglobina: 25 mmHg.

1 p. za poprawną odpowiedź i poprawne uzasadnienie

b) Mioglobina, ponieważ związek ten wykazuje 90-procentowe wysycenie przy niższej prężności tlenu.

1 p. za poprawną odpowiedź i poprawne jej uzasadnienie

c) Większe powinowactwo mioglobiny niż hemoglobiny do tlenu zwiększa efektywność wymiany gazowej w tkankach mięśniowych ( i umożliwia magazynowanie tlenu w tkankach mięśniowych). a)

1 p. za poprawną odpowiedź

Narząd wymiany gazowej

18.

Ślimak winniczek

Wij drewniak

płuca

płucotchawki

Delfin

Larwa jętki

Larwa traszki

płuca

skrzelotchawki

skrzela zewnętrzne

Cecha Płuca są workowate i mają pofałdowaną powierzchnię wewnętrzną. Powietrze przepływa przez płuca tylko w jednym kierunku. Płuca mają największą powierzchnię oddechową w stosunku do objętości wśród wszystkich zwierząt. Wentylacja gąbczastych płuc odbywa się dzięki ruchom klatki piersiowej i żeber. Świeże powietrze przepływa przez płuca zarówno przy wdechu, jak

Płazy

Gady

Ptaki

Ssaki

X X

X

1 p. za poprawną odpowiedź

1 p. za poprawną odpowiedź

1 p. za poprawną odpowiedź

X

X

2 p. za dwa poprawne wyjaśnienia 1 p. za jedno poprawne wyjaśnienie

1 p. za poprawną odpowiedź 1 p. za poprawną odpowiedź

b) dyfuzja a) Zmiany ewolucyjne prowadzą do zwiększenia powierzchni wymiany gazowej. b) Grupa kręgowców

1 p. za poprawną odpowiedź

i przy wydechu.

19.

20.

21.

22.

23.

25. 26.

c) przepona a) Całkowity paraliż spowoduje uszkodzenie centralnego układu nerwowego u stawonogów, ponieważ nie mają one wyodrębnionego obwodowego splotu skórnego, który utrzyma zdolność inicjowania odruchów.

1 p. za poprawną odpowiedź 1 p. za poprawną odpowiedź

b) Centralizacja układu nerwowego – tendencja do zlewania się zwojów nerwowych w jeden złożony narząd – mózg. a) C

1 p. za poprawną odpowiedź

b) odwłok

1 p. za poprawną odpowiedź

c) U ważek występuje przeobrażenie niezupełne. W rozwoju złożonym z przeobrażeniem niezupełnym występują dwie postaci rozwojowe: larwa oraz postać dorosła – imago, nie występuje natomiast stadium poczwarki. a) A

1 p. za poprawną odpowiedź i prawidłowe wyjaśnienie

b) utrzymanie równowagi, koordynacja ruchów

1 p. za dwie poprawne funkcje 1 p. za poprawną odpowiedź

a) Foki i delfiny żyją w środowisku wodnym, ale oddychają tlenem atmosferycznym. Duża zawartość mioglobiny (większa niż u ssaków lądowych) powoduje, że przy jednym wdechu zwierzęta te mogą zgromadzić więcej tlenu, a tym samym pozyskać więcej energii niezbędnej do ruchu, co umożliwia im dłuższe przebywanie pod wodą.

1 p. za poprawną odpowiedź

1 p. za poprawną odpowiedź

b) 1 – FAŁSZ, 2 – FAŁSZ, 3 – FAŁSZ a) 3

1 p. za poprawną odpowiedź 1 p. za poprawną odpowiedź

b) B, E

1 p. za poprawną odpowiedź

c) Dwa obiegi krwi i pełna przegroda w komorze serca zapobiegają mieszaniu się krwi utlenowanej i odtlenowanej, zwiększają tempo przepływu krwi i ilość tlenu dostarczanego do komórek, co umożliwia dużą produkcję energii oraz sprawną termoregulację. Dzięki takiej budowie układu krążenia ptaki i ssaki są stałocieplne (ich funkcjonowanie w mniejszym stopniu zależy od temperatury otoczenia) i mogą występować we wszystkich strefach klimatycznych. 1 – FAŁSZ, 2 – PRAWDA, 3 – FAŁSZ

1 p. za poprawną odpowiedź

a) A – metanefrydium; B – nefron; C – protonefrydium; D – cewka Malpighiego

1 p. za poprawną odpowiedź

1 p. za poprawną odpowiedź

b) Rodzaj wydaliny Zwierzę pszczoła miodna ślimak winniczek szczupak pospolity kijanka żaby moczarowej ropucha szara krokodyl nilowy

Amoniak

Mocznik

Kwas moczowy X X

1 p. za poprawną odpowiedź

X X X X

c) Zwierzęta amonioteliczne wydalają amoniak, np. szczupak pospolity / kijanka żaby moczarowej / krokodyl nilowy. U zwierząt ureotelicznych głównym

1 p. za poprawną odpowiedź

produktem przemian materii jest mocznik, np. ropucha szara, natomiast zwierzęta urykoteliczne wydalają kwas moczowy, np. pszczoła miodna / ślimak winniczek.

27.

a) Kanały półkoliste – narząd równowagi.

1 p. za poprawną odpowiedź

28.

b) U bezkręgowców tę samą funkcję pełnią statocysty. a) Rozwój zarodkowy płazów przebiega szybciej w temperaturze 20C niż w temperaturze 13,7C.

1 p. za poprawną odpowiedź 1 p. za poprawną odpowiedź

b) Temperatura wody wczesną wiosną w Polsce powoduje wydłużenie rozwoju zarodkowego płazów.

1 p. za poprawną odpowiedź

c) Płazy w Polsce składają jaja wczesną wiosną (pomimo stosunkowo niskiej temperatury), ponieważ inaczej nie mogłyby ukończyć całego cyklu rozwojowego przed nadejściem ochłodzenia / zimy / mrozów. a) Sposoby rozmnażania bezpłciowego (trzy spośród podanych): 1. pączkowanie: stułbia / obelia / parzydełkowce / stułbiopławy 2. podział (podział poprzeczny, podział podłużny, strobilizacja, fragmentacja ciała): wirki / pierścienice / gąbki / parzydełkowce / ukwiały 3. regeneracja: gąbki / wirki / szkarłupnie / rozgwiazdy 4. wielozarodkowość (poliembrionia): niektóre owady (pasożytnicze błonkówki, owadziarki) / pancernik

1 p. za poprawną odpowiedź

29.

30.

31.

b) Rozmnażanie bezpłciowe jest korzystne w stabilnych / stałych warunkach środowiska, ponieważ umożliwia szybkie zwiększenie liczebności (populacji). Natomiast rozmnażanie płciowe jest korzystniejsze w niestabilnym środowisku, ponieważ zwiększając zmienność organizmów, umożliwia przystosowanie / adaptację gatunku (populacji) do zmian. Amoniak jest związkiem o dużej toksyczności, dlatego musi być rozpuszczony w wodzie lub przekształcony w mniej toksyczny związek. Zwierzęta wodne, które nie muszą oszczędzać wody, wydalają bardzo rozcieńczony amoniak. Zwierzęta lądowe, które oszczędnie gospodarują wodą, muszą przekształcać amoniak w mniej toksyczny związek – mocznik. a) Problem badawczy (jeden spośród podanych): - Czy głowowe narządy wydzielania wewnętrznego wpływają na proces linienia owadów? - Wpływ narządów wydzielania wewnętrznego na proces linienia owadów.

1 p. za podanie trzech poprawnych sposobów rozmnażania oraz dwóch poprawnych przykładów zwierząt do każdego z nich

1 p. za poprawną odpowiedź

1 p. za poprawną odpowiedź

1 p. za poprawną odpowiedź

b) Larwy owadów tego samego gatunku, którym nie odizolowano głowowych narządów wydzielania wewnętrznego.

1 p. za poprawną odpowiedź

c) Substancje / hormony wydzielane przez głowowe narządy wydzielania wewnętrznego wpływają na prawidłowy przebieg procesu linienia / są konieczne do prawidłowego przebiegu linienia.

1 p. za poprawną odpowiedź

32.

a) F, G b) X – tarczka zarodkowa Y – skrętka białkowa (chalazę) Z – komorę powietrzna

33.

1 p. za zaznaczenie dwóch poprawnych określeń 1 p. za podanie nazwy trzech elementów

c) Skrętki białkowe (chylazy) utrzymują kulę żółtka / żółtko w stałym położeniu

1 p. za poprawną odpowiedź

a) Zapłodnienie to połączenie gamet osobników rodzicielskich / komórki jajowej z plemnikiem. Natomiast zaplemnienie jest to przeniesienie plemników w pobliże komórek jajowych (bez połączenia gamet).

1 p. za poprawną odpowiedź

b) Zapłodnienie zewnętrzne odznacza się stosunkowo małą skutecznością w porównaniu z zapłodnieniem wewnętrznym. Jest tak m.in. ze względu na mniejszą żywotność gamet znajdujących się w warunkach odmiennych od tych, które panują w organizmie, oraz z powodu dużych odległości między gametami.

1 p. za poprawną odpowiedź