Massimo Baldini İletişim Tarihi

 

 











ILEIM TARiHi 

Çeviren: Doç D   Ü  F ğ 

   

İletişim Tarhi

Y  G Y Yö Aa Avcıol

Massimo Baldini

P  ş d Ufuk Çene

Storie del a Comucazoe Çeven:

Doç. Dr Gül Batuş

 BASKI, 2000 

©  kitabın yayn haklar Av   ai. Yaz l izin olmadan, aln yaplamaz, fotokopi ie çoğatlamaz.

ISBN, 226

Gene Dağm:

ACIO ASIM YAY Dayolu Caddes �stek Osma Sokak No 8 Bola İş Haı Kat  No  Cağaloğu /sabu Te  

Kapak Ufk ee

    Faks    

z Özde Ceyla

E-mal  fo@acolcom tee Ades  www.acol.com

ak Aayış Ma  Aayış Ma.

 

İÇİNDEKİLER iriş    



Üç Derm e . . .Yeçle .  .  .   21. Geeeçler .....  .  . . . .    . .  . 56         



Sözlü Kültür ve Belleğin üü

1. Sözel (oray) ee e Ssemai   2 Sözlü Külürü Özeieri . .  3. Şiri uuması

 11 1

 

 

    

         

 Elyzml yd Chirogrik Kültür 1. am Pe Pers Ya Yazma Öğ Öğreyor                                  23 2  Uru Uru  Kralı Kralı Emerar Emerar   .  . 26 3. Yua besii Üsülüğü .  .  . . . . . . 2 4 Cr Croa oa Kü Küü ürü rüü ü Öz Ö z el ler er   .  .  . .  .  . . .  3 1 5 Yazı uuması Gerdğ     

  

                





 

 

     

6. Sözlüğü elemed Direc Souçar     40 36 ..  . Yazcı Volume e Codex . . 42 8 . Kia Kiapl pl Yazar Ai e Oraçağda Ouy Ouyucu ucu 44 . Esi Çağ Çağ e Or Ora Çağda Küüp üpeeler                        4 

           







3  

 pogrk Ktür

Yay ayggıaşma ıa şmaıı 59  Gueberg uluşu ve Mabaaı Y 

Eyazmaı  ap                    62 2 aıı Kap ve Ey Külürü ü Özelier  66 3  Tipoa Külür       

   

4 5 Yarlar aımı İ İ veeOurl meye So Souçarı                                    68 73 6 aım Kapzmi Douşu Proea Rermu ve limel Devrm Devrm 79 7  Elyazmaı Elyazma ı Haber Me Meuparıda uparıda Gazeelere Geçiş Geçiş    8 

  

 Elktrik v Elktroni Elktronik k Mdy Ktüü

 Gezege Köy   2. İleişim Düyaı ie X ve  Yüzlları Teolojj Yeililer Teolo Yeililer  3 le İleişm açlı ve Teecrai" Tehlei 4 Üme Üme  Doşu  5 Kiab Kiabı ı Ölümü ve El ıda ıda Yeide Douşu 6 ir Zama Hırızı" Hai Uşa" ve Köü Eme" Televizyo  7  ga gayyar ve Yei Medya Gal Gala a   

  

       

  

    

         



            



89 9 95 98

00 04 09  5 9

 

Kronoloji Bibliyo   Drlmlr

87

  

4  

GİRİŞ Toplum her zaman etişimin kend çerğinden çok, insanaın bbirle e iletşim kudukla medya aacıığ e ve basın b bçimlenmişedir. bölünme, umanAlbe ve ayma süeini koaylaştr ve bunu desteker Medyan nasl çalştğn öğenmeden, oplumdki sosya ve kütürel de ğişie anlamk olanakszdr

Maa MLua  Üç De

MLuan'dan Ong'a Innsden Haeo'a ada (s br aç sm sayma gererse) eşm annda sorunarla enmş büün düşünürer nsanaın brbrer e eşm urduarı medyanın onarın düşünüş bçmern e bunun sonuu oara doğrudan doğuya yada doay br bçmde çnde yaşadıa yaşadıaı ı oplumu eed e ed  görüşünde görüşünde breşrler.

eşm dünyasının yan e uza geçmşne br göz aaa ours zaman çnde bbrn zeyen üç eme deme ar şıaşırız: ro dem (.Ö. 4. yyda yazının buunmasn zleyen) Guenberg dem 15 . orında mabaanın buunmasını zeyen) e eer e eeron dem (ea e da sonra adyo e elezyonun elezyonun bulun bulunmas mas)) ' dır. 5  

Zmn zmn kuın etşm rçarnn ış tn son tn y çne rrn zemş on en  ört frk ktür görerz sözü (orl) kütür (slt konuşm yu e gy ktarır); yzıı kütür cogrpc unnc Kere e ve grponyzı (sessz söz teknoos on yzı kunr) tpogr kütürü (gy sı ktp you e aktr) ve son oarak eektrk ve eektronk mey ktürü (gern gerek  ızı r çme  ve ryo g kte etşm  rçar e kta ktarıms rım s))  Bu evmern en ergn özeğ gern gid r  d ızı ve ynı zf  zz çme ğtıması omuş tur Ayrc bu'�y _Ief1 t l ü ;ir süre çne rrern gtı-, ·  

'

·

 e

erçekten tkçe  y İÇf ;µm �ir.kr unmsınn m� { eşn e yyının geçmş uomsn krşn, m : ınn eektrk ve eektronk meylarn kullaıa,-asına kar geçen süre örtyüz y e d ğ� ;  h ·_Çök kkt çeken şey se gnümüzün en ergn ieHP gerçek r mey ptamsı omsr Oneşnc üz gnümüze kr ktp temee üyük r eğşklğe urmmş un kşık teevzyon son otuz y çne köklü eğşmer geçrmş  W�ğ rçok teknk uuş say sind p �9 i    H1 :8 Aı )ı -  f  _t1vT oner e r y şr r n n nklü' ö· r  "[ .�· / /  "(     · "' ,c J  ' /'· >,   z • }ey eyeelmekteer ·:�n j_ ;13       r. 0 üb �;D ?İ/-- . C: -L• '.  İldüşüncesnde üç nesnenn diren aç odularna şe de onumsa ee ama eimzdei araçlar yemez, odun da ser odunsuz hçbi iş yaılamaz" demşir. Sözlü üürde yasal uralar hiçbi zaman erense açılamar oara del somu e zaen ar oan bir onum yarala sunulur. 6  

Sözlü külür insanın ağızından hiçbi zam aşağdi bi çmde sözlerbüyük çıkamaz Cnaye o, baynı suçur e ölüm gerekir, b olasıka karamı dahacezasnı somu bir biçimde şu şekide açıama elmnde olac B adam br başka adı öldürürse, o da ödürülecekir. Dnse yönden ise örebiim kura kşiseleşimş anr buyuk  olmad İnsan ödürmeyeceksin"  3 Ş as

Okuma yazma olum her zaman o uml dedr. Brbimeyen çok aihçinn desekledği gbi, lke baz lke

oumln son derece gelşmiş külüreri olmuşur Örneğn, İ.Ö. 00 le İ.Ö. 700 yl asnda esk Yunda okuma yazma yoku ama zamanla ünü  dünyaya yayac olan sals baş e oums kurumsaaşma bçmeri ouşurumuşur Pols olaak blnen şehirern kuruuşu süslemede geomerik biçmern kulımas gbi yenkler he Yunansan da geşmş Sözü küür, leişm annda kesin olaak yazıı üür den ya da elekronk medya küüründen daha yoksu br kü ürdür. Çünkü, okumaya, yazmaya, bilgiy aya e  maya yayan eknolojden yoksundur. Bu küürde sa ko nuşuur e dnen. yrca sözü külürde ns ses e bee ği gbi çok dayanıksız e drençsz aaçaa bakımışır, ünü b öz deyişde oduğ gb erba oan scria men" sözcük s özcüker er uça ama yaz yaz o o  kaı kaı ) . Bu drençsizlğ önemek için sözlü ür insl bçok belek yadmcısı icad emişerd Bunln aasnda en seç kiner İnkaan quulaıdı; bunl, değşik renk e u zunluka üzerinde düğümler buluna şerlern sakğı ler den oluşuyordu. Her renk bel b nesney simgelerd, dü mer ise saylı göserdi. Yasa igi qua, k saynın br odasnda sakrd İnka kağnda eğşik 7  

yererden oanan vergiler, msa üreim, aha geçen rlarn sıası her şey quiu acılğı ie düzenlen ve bunlı ouma için her uşaa bazı gençer ço üçü yaşan eği eğiiirerdi iirerdi Yine de bu seçin bele yardımc, az sada baz uzmanar içindi, haln büyü çoğunluğu için daha oay ula nım başa araçlar vard Sözü üür olumlar, bigierin almas sorununu, rimi ve düzenli söz a gibi

salan emel brorunmasnda buluşla çözmüşerdi. ve uşaan Öneğin, uşağa şi, öğrendierinin aımasında ullmş. Sözlü üür ouml özeie şii müzi ve dansla bireşirere ora bir olum bele oluşurmuşardır. Modern uygılarda buna benzer durumlar, ünlü şar sözlerinin durmadan yenienmesi sonucu hn çoğunuğunun beende amas üründen olaylarda görülür Sözü ülürde geleneeri amada en ço ulanı yönem nelemedir Ei şier ynız rosyone ouyucular arafnd değil, şöenlerde, aile meciserinde, iyaro ya da Pazar yererinde çocu, gençer ve ihiylar aafından ounurdu. Geeneleri can uabilme için oum yaşamınn her esiminde beleği süreli çışıma gereirdi. Esi Yunanda şiirin ac (örneğin Homerosun İliade ve Odisseasnda oduğu gibi) sal bi öyü anama değidi. Öğreici ve edagoji bir yan Günümüzde şaii bir sanaç oara düşünürüz ama da esivard. Yunda şair herşeyden ce bir eğimciydi ve sözü esereri gere alşagemiş günü geleneerin, gerese onaylmş saygn davranışın unuumay, salmalarnda ber aç açııar ar..  İi büyü ozof Senon ve Heralie göre, Homeros esi Yunanın en büü eğiimcisiydi ve ynn ulanılmaya başamasndan sonra da uzun lar böye sad. Odissea bi şi, bi sana yaından önce b belle ambarı", br abile 18  

anskopeds" ruk alı sözckleri g b tablete kazd e bunl görnder".

7  

Gioani Pettinatoya göre bu birkaç satrla Smeri ya zc bze ins lınn en bk buluşunu betimemektedir; insalar aasndak en öneml iletişim ac ol e onsuz hiçbir şeklde bugnk uygarlığmza ulaşamayacağımz yz. Yukaıdi satrlar gerek bu yen etişim acına uyuan gereksnm gerekse yazınn başamasnd yeniiği anlat mtadr. Bu gereksnim gönderien haberni önemnden e sözl etişime yeğlenmesnden ler gemekter. Burada zor b somrun ol söz e yaz asınd şkiye değinmek s temiyoruz ama yaz ie gönderien bir bildir sözl olandan daha sıt da osa başka btn ietişm yöntemerinden çok daha gatid çnk kçk değişiklere uğrayablr her istenidiği eya gerei görldğnde doğru e dingin bir de netmden geçirleblr" > Eçi alınn tabetni elne ap Arattaya gider dşm kralın huzuruna çık e der ki: Tanr tunun oğu Enmerk ba lden bir tabet er / ey Arattanın ensi tabete bak e sözlerinin yreğin k e öğren/ aldığın habern ytn baa söyle/. Aatta kra / eçden o sanat yapt tabeti a/ Aatta krı tabet inceledi/ sözckler çii gbi deliyora ded/ Aratta kalı saat yaptı tabeti inceledi". inceledi". > En çarpıc sat ratta kralının tabet inceep söznn yreğini okuyup öğrenmesdi" Pettnato şöyle der Smerl yazc anlamı simge le dşnceyi açkay sözck aasnda ki lgnç ilşikiye değinmekter. Gerçekten de kuşkusuz yaz ins beyninde e agılama orglında yepyen bir daş gerektimekte Söz letişimde gama orgı kul ken konuşma şmd yıolaslğ le gözaken ön pa artk geçmekted. konuşa kşi Önceler ynzd kaşı bu da

onu da derine inmeye e zaten sözcğ kendisi oa smge nn gizini çözmeye çağımtad".> çağımtad".> 8  

3 Y Alfbs Üstlüğü

İ.Ö 000 lının ortnda Akdenz hazasnn doğu bö mnde şu yazı trerine rastmaktadır: Asya'da çii yazı sı Ms'da eratco a erien bir çeşt hiyeroglif yaz i t'te  çzgs anadolu'da çi yazısnın yı sıra araştıma cıarn yacı henz hyerogl' anözg erdikler yazı. T Semtk bat dnyasnın kendine br yazsbyoktu bu çağlarda daa doğrusu İ.Ö. 15. e 16.  larda) bugnk Suriye'nn karında yereşmş tcetle uğraşan br uus ol Fnkeler zamana btn dnya belernn ası saacak ol ses hareri olmay abece adı eren br yaz tr ouşturduar ouşturduar ı örneğin Fnikeerden ka keönce  ko herku seseçn brayr simge simgeer erimeye ) çaışımış ancak sesern y simgeerin sayısı o kadar çoktu  bunarı gerek beeklerde tutmak gerekse kulanmak çok gçt. Finkeer ekonomik nedenere stenograk bir yöntem buarak hece sayısn azttılar; bu sisteme göre heceler grupara ayrmıştı e her grubun bir ortak paydası yada simges ard. Örneğn ka ke, k ko ku heceeri k" simgesi ie betiiyordu Böye ce okucu hag hece seçeceğne kends kara ermek zorunda. Böyle br benn smgeler koayca ezberleneb iyordu Yine de bu tr bir kstama cak kesin b karşılık k pasına yapmştı".n erçekten de Semtk dern dilbgs kurlna göre sessz harerin aralarna hang sesi harerin konmas gerektiğini bulm hç de kolay deği d Doğal oak sözck ne kadar uzun oursa o orda ko ayaşıyordu Yne de okuyablmek içn dili çok i bmek e metinere alşık olmak gerekiyordu

Fnke ya yöntemi e onun treleri ol  dili e İbrice bkaç yzy sonra letşim nda gerçek b de rm yapacak olan Yunan albesine bilmeden yol açmış e onun öncs olmuşlarr. erçekten nke besi önce yaı 9  

smgeern yrm kye ndrmş e dndan dn eork un suru oan sessz hn annmasına yo açmışır. Yunan abesnn yapığ derm hecey eme d bm oarak a mayıp k ya da daha za soyu sesc ögeern sesn aom brmerne amasdır. Ses e sessz her Haeocka göre es Yunan'ın en bkğ sesdedğ hf er bermesnde değbuuşrının özee bzm sessz har mz söyenebmes ç ögeer d seçkn kuramsa unsur oarak bermesnden e ona görse br kmk kazandr masından er gemekedr. Haeock'a göre çağdaş y e amn edc br abe ç kuramsa arsaımı uyguamaıdır k orak bn sesb rmer eksksz e am oarak dde buunmadır; kncs smgeer yrm e ouz arasında oup bu sayı aşmamadır; e son o da smgeer k eya ç ş görmeye zoranma madr. Sesbrm kmker kesn e değşmez omadır resemk abeer bu rsamarın brncsn uygamaya çışmışr ama bu amaca uaşmak çn hece smgeern ço ğaıkça knc saymdan uzaaşmışr. neşrme den seseşrme) yoksun semk abeer se knc koşua uymuş ama çnc uygayamamışardr. Her ç koşuu da am oak uygayaben yanız Yunan abes omuşur. omuşur.  Yunan besnn buunmas İÖ 8 yzyın nc ysı na rasar. Emzdek bu de yazmış en esk yazı İÖ 00 rında yapımış br azo anra) zerndedr. Aıı öç e yzımış şr şöyedr n dansederden en ze oa yan herhade yaz şu şekde sonuçayordu öd oarak bu zoyu aacak.

Esk Yunanırın budukarı souku seser de çeren yrmbeş smge o zamana kadr kuanıan bn yaz yön emernden çok sn nekeyd. Sözcğn bu eşsz eknkbm esk Yunanıara çeş bm daında ereme oanağ sağşır. Gerek ng gerekse Haeock bu sn 30  

lğ çeşiti belgeerle kıtlamşld. Onga göre Yunan besi demokrat e ulus arası birik ylısydı Demorat oluşunun nedeni herkesin kçk çoculın bie zla üçk çekmeden okuma yazma öğrenebimeeriydi. Uluslar aras birikten yana oması ise yabancaa bile okuma yazma öğretmekte kulılabilmesindend. Haelock Gıgamş Destanındai Nuh Tuf öyksn İliadenin oniinci itabındaki öyk ie kşaştdğında şu sonuca mıştır Yunan albesi ie betimlenen tuf çii yazs ile yazmş old daha az yinelemeli da az geenekçidir. Diyebiiiz ki daha zengin bir isim il e sıt dağacğ olduğundan kullan sözcerden daha gç e etki omuş södizimi ineemelerinden kaçnlmşt.sı öyece çii yazsı gnk din zenginliğini e kamaşkığn yanstamyor Yunan besi ise ins deneyimerini da uyn biçimde betimleyebidiğinden gerçe yoksullaştmıyor ileri boğmuyor tam aksine eleştie dşncenin doğmasna e ttşma ortamna yol açyordu Leo Openh e nhei eim m a göre Mezo Mezopotamya potamya metineri eski Yun Yun metinleriyle kşaştrdkanda birincilerin daha oumsuz nitelik taşdkl e her tr ttşmadan uzak oldukar görr. Mezootamya metinerinde kaş göşlere hiç yer erimemşti esi unn dokusuna işemiş e mahkemelerde tiyatrolda e ders erilen yerlerde he kaşltığmız o srei söyeşilerden dyog) yoksundura.9ı Yourcena da dnyada ins yat btn i şeyer Yu-

nca söylenmişti demektedir Paton e isto un einde bee yerine re b  resemitik semitik bi abece osa o sayd yd acaba acaba neler ol olu udu du?? 4 Chrorak Kültürü Özllklr

Diinger Uygan Taihinde be a önemli ya tnda benin tek bi insn buluşu olduğunu ieri srmştür Bşka yazlar bu ada Ong aksi göşteler; onlara 31  

göre söz trer, yazının, özee benn genş öçde çseeştird e şnn abie daa bamı oduu  trerde trer de gib gib dşnr dşnr ya da yaratıı breye breyerr yetşt yet ştreme remezer. zer. Şu eya bu tr br yazıya sap osar be genede söz oan ie trerde dşne ortaaşa meydana getirmş bir buzu gib ço aır erer e breyin eyemer görnseer be  apsamıdırar.   Ne oursa osun yazının e özee abenn buunma sından sonra nsanarın dşnş e onuşmarının yaaş yaaş deşme uradıı br gerçetr Ongun er srdne göre yazı nsan asan btn öte buuşardan daa za deştrmştr. Coen de ayn görşte oup benn bu unması mantıı dşnmenn uyuanmasında yen br çır  demetedr açmıştır Crogra trnn en önem özeer şöye sra nabr. a Bellek Sesn o e Önen 

Söz tr tmye beee dayanan br trd. Crogra tr se yaaş yaaş bee br dışamış omay örenmştr Gerçeten tap yapay bee onsuz aın br uzantısı oup nsanarın endern daa yatıı şere ermeerne yo açmştır a İÖ   zyıa bee sanatı our yaz aydınr rasında yaaş yaaş e önne geçemez

bçmde oaan dış omaya başamıştı öye  aydınr Mnemeon yöntemer gere sap öenmeye uraşmışdı  dırr  . > ipo trde bu em daa da berenee e en sonunda bee teme oşu omtn çıaatır. eut e Gutenberg sayesnde stn yetene e unutanı ti younda e ee yryebmiştir. poa insanın ezbereme eyemi stnde dşnderni bert Enstenin bir öys 3  

çok güzel aamakad Bosonda b geeci, Nobel ödülü nü aa bu büük bilim adamına b çok sou içeen b ka veip yılaını ise. Sou, eika nivesieleinde uylaan eğiim siseminin işe yaamazlığnı gösemek aacıyla zıamışı. Eisein büüksesin bilginhızı Thomas ned?Edison oa ik aafında sou oku haokmaz, bimiyoum de, he okul iabında bulabieceğim bu gbi veiele beleğimi dolduam dolduam Tipogak külüde belek ne eğiimiş, ne çışıılmış; umusamazlıkla embeliğe bıaılmış. Yzı ve kiap, insalı, veilei ezbelemeken büyük öçüde kumış, sadece hoşlaına giden şeylei bellekeinde uma olaağ ımışı Elekonik medya küüünde ise güçlü belek, sklede izlenen şaşııcı oayladan saymaya başamışı. Öneğin, bazı elevizyon pogaında yışmacının 1948 bo şampiyonında Fioenina ımının oynadı büün maçın sonuçlını ya da Rüzga Gibi Geçi lminde Rosela OHa ile oynayan büün islein adını bilmek gibi. b Göz Kulak Okuma

ik Gözlü umuşsa, külüde chiok kuak, küüde gözün üsünde bu üsünük muakgideek b egemen azal mış. McLuha göe, neik albe, insalık aihinde ilk kez göze kulağın bibiinden ayımasına neden olmuş u Gideek an b göselike kuak yine de ileişim sü-

eçleinde bi ü biincğini koumuşu. S. mbogo S Lucaya şöye ymad büün indıklaımız gödüe imiz ya da işiieimizdi. Ve hemen akasında şuna ekliyo göz çoğnula yanıı, kulak ise da giid. d. Okumaın kensi de acak ksmen gösedi, çünkü ya nızken bile çoğunukla yüksek sesle okuuz kuma için sa i göen göze yemeyp  işitebimek de geed Sgosino, İa adı eseinde, S mbogio'nu sessiz 33  

okumasndan olağans br şeymş gb söz eder. Jean Leclercqe göre lk e ora çağlarda nsanl bu gn olduğu b gözer e değ, dudlarya gördklern söyleyerek e azlarnd çkları duyarak saynın ses adn erdkler sözer dneyerek Bu am lamya br a kusk okuma e aynokumuşdr. zanda dnleme demekr". demekr".  Demek ouyor k okumak da şar söylemek gb bn gödenn e bn aklın kamn gerekr. İlk çağda dokorl hasala rına bazen gezp doaşmak koşmak ya da op oynamak gb ouma da br r spor olak göserrlerd. Anca sa br süre sonra en dağm noaar oluşmaa başlad Basmc çeş bögelerde uru Pazar ve anarda aa dağma üzere anadar eserlern aaoglarn ramaa başladl ian en zla sadğ en a z Lon ve Frru an üece uşmas ço zme br sürec gere ordu Bun me omna arşn ağrlar nede n le uaşmn ço aal olduğu bu dönemde meern uraramorard Bu nedenle, aşma asn en aza nd geme çn eserler clenmeden sa safa aşnmaa Bu önemn de belrl zorlular vd Yola aana sa faarn sralamasn arşrmama zorundadlar anca er sernde acdan es alan safaar çn seer geor 65  

d di eğişi aşım ol vard: gemi ve osa la y denize ıslanma ı slanma a da n  ara olc olc  lolmsuzlları ğ{ ğ{  rasnda rasnda oradan maaldrabilme ehliesi ile için arşıeserler, arşa arşaad . B almş varillere onmaa bna rağmen ıslma rılmaan rula rulamam mama aad ad . <  3 ogrk Kült Özellikeri

McLuha göre, albenin aralmasla başlaan abileleşmeden rlma süreci bamı bulnmaıla sona ermişir. bei ülürün ioa evresinin nielileri ebiçimlili, sürelili ve ürdeşliir. Bu eede chiroa ülürün özellileri göze çaran bir urgulanma geçirmiş ve bnlaa enileri de elenmişir. Basım çözümselliği, nesnelliği

ve sou düşünmei üsün maı sürdürüord Dil araclnın görüngüleri rgulanmş ve rmülleşirilmiş düşünce esinlile dşlanmşır. Bam gözü büün dlard üsün umş ve bölece gözün lağı enmesi samışır. Yaz ve özellile arça basm,ça insn bş açısn deşirmiş leri, görünüleri inceleen dounma dsu göz gibi ullma genel br görüş elde emei öğremişir. Basım mnemonic (belle ardmcısı) zornlllar gevşe ere olm belleğini deşirmiş ama herşeden önce dil üzerinde ezici eileri olmuşr. Öncelile basım laincei armışr çünü es ı biçiminin büün aılığn gözel görebilme olağnı aramşır"  Bnun sonc olara sözdizimi lşlarınn ve özelile gelenesel barbarllarn (abcı sözcü ve deim ullmn) orad mana ol açmş bir düşünce açlama a da bir nesnei beimleme için azarları dolal olld anlamaa zorlaara güç drmda bramşır".<  bölece azarlar lainceden zalaşrara orad almasına neden olmuşr. İinci olara, basım ls dllerin gelişmesini olalaşmş ama b, onların billrlması asına olmşr. Gerçeen de eonomi 66  

aar neen e aıncı en erne aıarın basımını arırmşarır bunun brbaşa neen e ouan aın ere aa a oması e anceen e anamama sır Basıman önce onuşma  e a  arasına bü ü br aırım ou  arışı e şenmemş urumaı Febre e Mnn aıı b basım ern üenenmesne e bçmenrmesne önem br ro onamışır. Bnbeşüern başangıcına aar eğş arere Baı Aruaa ora aı  oa uanan e ora  oan uusa er geşmeern sürürmüşer e onuşma n aın a ınan an Bnaıüere emş e mşer err r  . . Bnbeü Bnbe eren urum eğşmşr uusa üeren er ısonra er ere bur aşmışarır

Basım arca  çn acıması br üreşeşrc omuşur s eamacın naern e cern arsern eeere sağaının üenenmesne aıa uunmuş e böece bgs anışarının oraa çımasna oan sağamışır amaı üürün  saama a a uusa br ğ gerçeeşrme amacıa br er  e eşm arac oara uanma çr es omamasına şn bu gücü ene uan ogra üür er söcüğe ber r anam ermesne aıa uunmuşur ogra  üe ne eşmer aa a aıcı amış una arşıı sö cüer engneşrmş aam  eğerenrmş ama baarını a oraan armışr. erçeen e senbecn öne sürüğü gb eğer basımın ceneres başa erere e ouğu gb İngeree ere  orumuş oamış aa ba en aramış se e  br basmenn omaması saarı a e eonom güçer af oan oumara uusa n abomasına a a ç omsa üse aın çereerne abu emesne o açmışr aec  abomamasını büü öçüe 14an ber Cmrc ne aar basımasına borçuur.   

 Yzl ve Ok

porgrak küüre sora yazar e okur per öye büyük eğşkere uğraışır  u kouyu aa kkal e ak b bçe ceeek gere. öyece Gueberg başaığı u ere gele eğşkker emel okarı görerz a) Yapıt Hırzızlığı Suç, Sözük Tiari Mal ve Kamu Yeni Mesen (Sanatsever) Oluyor

Eyazalı külüre ee yazarar k ouara e o

kuyucul e e öek yazar pek öe erezer İmzasız yazmak çok yaygı Gos' yazıa göre, Oraçağa yazar e yazarı kğ kaaı ugükü ama geyoru ugü yazar sözcüğüe yükeğmz saygılık e çekck e kaı ıa r üyük s b görmemz, oukça ye üşüceerr. Oraçağ üşüürer, oku uklı kapar yazararıı gerçek ere kaş uy uklı kasızık yasıaaz Öe ya, yazal a başka apa yapıkarı alıaı ereye e kayakça gösereye öe erezer, baze açıkça e çr yanşa meyana ermeyecek çe keler oan yapıa ble mza koymak kaçıd.< kaçıd. Demek oluyor , yazarı kilğ so cak basm sözcüğü c b  yap sözer özel mülkiye oluş gb ye brkülürle bç ipok kütürde br yazar özgünüğü ornda beğen r oysa Orta Çağ insar yazararda öznük aramazard. nna igi oarak Latin kiisesnin en vermi yazararnd S eneventra da aoreggionn br yazs varr brada yazar kitap yazmak içn dört değişk yöntem odğ n söyer ve aşağıda göreceğmz gb bnarn asnda özgünn oan gü o an yazara yazara yer yer vermemş vermemştr tr San onaventraya göre bir kmse, başkasnn yaptarn çbr şey değiştmeden ve ekemeden yazabiir ozam kendisne sat yazc denir.  kimse başkasnn yaptn kendinin yenidenem yazarsa onayaptarn deremec denr. romayan kmse ekemeere em başkaarnn kendi yaz ama başkarnnn ön pa ap kendinnkier açkama biçminde ekerse ona yomc denr. ir kmse em kendi ktabn em de başkaarnn taparn yazar ama keninink ön panda or ve başkarnnker doğrama ve sağama biçmnde orarsa o mseye yazar denmesi gere kr". aa kapl says akça e öellkle aa çok çağş yapl basayabasğ başkça uru güçleş. uyaala ye urua yayc yapa üere br ekel olayş öel ekook sorula yaa. İk başa yayca gerçek ayrckla seyerek keler koruaya çaşl (bula bcs 148'e Mo'u b yayc oan ea e oss aan yaylş aa korsa yayla sürü Öreğ Frsa'a yay ayrcalğ ars üyük yayc aşrallan aa güçlü e aa 

üü oaa soucua oğuşur. 0  

lrıuvrdı. yrıclık uslr tnınmsı arı düzeyde yönteminin bir korum bir çok everişsiz sğıyordu ynçün er krlın koyduğu yrıclıkr st ken ulusl sınırlrı içinde geçeriydi. bundn bşk budurum zmn geniş krmşık ve çeişkii bir yslşmy yol çtı. En sonund bşt İngitere ve Frns olmk üzere bzı Avrupa memleketeri yymcıların birbireriye oln ve ymcıar yzarlar

rsındki yeni kurlar bğmy krar verdier u ndi ik ys ükümeri "  709 trii İngliz Coprigt Act ve bunun Frns'dki benzeri on 1793 trili ys id. (u ysd yzarın ölümünden sor i ık korunma süresi tanınıyordu). mny'd bu konud ilk yas 1893de Ssony Weimer Weimer dükü dükü trf trfındn ındn çıkıln çıkıln ve yzarın ümü  ümünnden sonrki korum süresini uztıp otuz y çıkn ys undn nck eli yl sonr 1886d ern anşmsı uusar arası krşııklı k ve yetler ikesini sptıştr."   bounc yzrlar ymcıardn küçük bir karşıık 1700er lmışlars d bundn utnç duuş ve sessizce geçiştirmeye çışmışrdır En bşt otire olmk üzere ir ç çıktn çığ yşmk için yzn o şlık insa kşı drenmişerdir. unun berber durum tık değişmiş ve lk yvş yvş piysy ele geçirerek yzar için kzamı ve ne yazıktr  bzen yltklnımsı gereken yeni b korucu konumun miştir. b) Ouma Sessileşip Yaygınlaşıyor ve Hem el Bir Eylem Hem de Kitle Olgusu Oluyor

Eyzmlı küldürde okum oyı tipok kütürdenden tümden değişik b deneimdi. Okuculın elindeki metin de ve sözcükler rınd ne noktm şretleri ne de büyük rer vdr. sc okumk şie çözer gibi, genellikle se yiciler önünde yüksek sesle ypıldı. Örneğin, bu böümün bşındki F con'ın sözeri, Ort Çğ okurun şu biçimde görünüdü 71  

k sa arafıda beye sa baru e gerekr pusu güç e eks göz öüde baskı buudurak za buarı cadı düya görüüüü eede değşş Fracs aco ayrıca eyaza küür okucusuu sedğ e ede eek ç br çok kapık e as doaşıp uzu uzu aası gerekrd. döryüzer k

ysda ü Frsada us'u Nauras Hsora'sıı ek br kopyası ardır aa Nccoo Ncco Lübeck'de br kopya da espasao da scc' yazdğ b oduğuu Coso'yabyordu ou edeeeey buyuruş e ou aracığı e us Forsa'ya geş. E yaz küürde kapar az buua aa baze ek oa eseerd u yüzde oku br ayrcak büyük dkka e öze gerekre br ş. u ad eer ede ee doaşp kuadıkça prp değer yrd. Eyazıı küürde kap sasıı azğı ede ee zorğuu okuaı e br yerde b yere aşı çok za adığ uuaak gerer. ·

cak basd sora okuak kese br ek kaza ışr Seberge göre baızer soua kad boş zaa oak e okuyup yazabek s bgere e e sıfa eere özgüydü byedyüzerde ücc ora sıf e özee kadıar okuak oşaya başadı bsekzyüzerde e başaıas sası rış ezoruu bdokuzyüzerde Wefe okuyucu Sae (Kau Dee erkes okuaka yararaasıa oak sağayacak opu koşu geş3 asa brke deyc ak okucu ka geçş e keer daa ao bse daha breyc daha dağık e fk ouşdır (bu arada çocuk e kad edebyaı da başaışır). Gueberg sayesde b ç yaşa eye e geş br çok ç br zek e br eyece ouş ya da d kaparı çok sayıda

  

basılas ee e br apa gb kabu eeye başlaşır yeyüzer soua oğru okuaa br er aa gerçekleşşr. Rolf Egesg er sürüğü gib yoğu

okuaa yaygı okuaya geçlşr. Gerçeke byeüz er orasıa kaar çok az saa kaba saper elere s İcl bkaç ala e bazı se apl ar. Oua kkae zele eokuup sayg le yeleerek yapa br ş. Sürekl ayı eler ururu. Ookuzucu yüzla oğru bu uru eğşş e erkes ee kçe aa çok kap geçeye başaca okuak yaylaşış zgür e saygısz ouşur. ısaca bokuzyüzere gçebe okuyucu kaça okuyucu eler parçalayıp yer gib aaya aaya okuy yaya okuyucu per oraya çıkşır. u çzgise oay okua bç lere grceğiz gib üse okuyucularıı a okua bç oluşur.  sım İseeen Sonuç Sonuçlı lı

Ese kale bee a aklıır er Deek seği er b aa (ay zaaa yazı buuşarıa (ya a yazıkarıa) bçsz oar br çok şeyler ekeğir Öre raı bula kise blçsz olar ek e çf salar yaraş yaraş e ou o u oruarıı oruları a bulara bazıar ay zaaa saybaskı oukl buluşaır. A şey Gueberg ç easa oluş akes arer e ürekep ıı ucua be geçeye bi sürü souçlar oğuruşur. Kısacası bask es o aa aıl çkşr. a) Sessiz ğretmen Kitaplar ğrnim e ğretim ün yasını eğiştiriyorlar

üü Ora Çağ boyuca eği szlü ek aşışr Üerse ğreclere geellkle yazb sa uyaz 73  

böe ir e öngörüdüğünde de un sınav deği sağla b sözü eğiiin kanıanası" saırdı Ede yeeri saı da kap uunaası eğiicieri, öğrencileri, çakl

ehinerin he hazraycı he de aıc haline geiridi  Bu duru aaann buunas ie üden değiiir Piasa çeili içilerde bir sürü el kiapçı dolduru ve unar kend kendisini eien kierin de oraa çkasına olak sağaı. İk kez ins  çaklk devesi geçeden a da okua gieden, eni eknikleri öğrene oağına kavuuard" ve bu onlarda eni bir özgürük dusu uandııp, kendi kenderini geliiree ii ir Dilsiz öğreener adı verien kiapl, sınarda ve aöl eerde verien derseri çoğal halinden baka  e değiken öğencierin öğreeneri ie oan bağnın kopasna neden ouorlad" ouorlad" Aca, a kiabn bi çok kapnn bulunası, eğii öne ve proanın ürdeeesine ve ek içileesine ardıcı ouur. McLuhan'ın öne sürdüğü gii aınai ve ir örnek kiap erkezi ve ek düze sınavı geirii geir ii""  Okuak oula eleek eğii sürecinin odak nokası ou akarak öğeneken" oku öğrenee" geçiliir b) Kitap Biriliğin ve Ulusçuluğun oğmasına Neden Olmuştur

Bıa birike kısa zaanda piasaa cep kap çıkır Bu küçük bouu kap önceeri genelikle dinse nieikediler aa bindörüzerin sonunda Aldo Mazio ie kasiker de bu biçii aaa baadla  Bölece kapl geior kapkdan ve ier çıkıor avuru her kaağna zan her dönüüordu. erde okunaili Bla hale bike o zaana kadar öze olan oa elei geneleior 74  

u. Kiabı aşıabr oası gerekl raçar sağlarak bu

ye breyseleşe akı geşese büük öçüe yr cı oluşur ası uusçuuu oası a esekleşr. aro İse göre yazı e paprüs ası büyük paraorukarı oasıa yarıcı ouşarsa bas e kağı a ulusçuuğ oğasıa eki ouşur McLuaa göre bası e uusçuluk brbre bağlı karaarır Çükü br uus ack bası aracığı e ke kes gözeee oaağa kauşuşur. Görse br beee e oraya çıka kuşa  lbl srlara kaar yayış oa opus brlke görebe olaağ sağlar".(3 Ksaca bası gerek k  güçlererek ya uusar arası egeer zrayar gerekse erkezyeçlğe çok yararı açar sağlayrak ee kuralları e geeeker eeeeye e brleşreye yrıc oluşur. c) Hal Halka ka Açık ve zel Kita Ki taplıklaın plıklaın K uulması

Guebergle brlke o zaaa kaar küüpaee yk su ola sııar bu arıcığa kauşuşar e Gueberg sorasıa a alka açık kiapıklar kuruluşur. Es çağ ara oluğ gib bbeşyüz e bıüzere öze kapıkar eer Kase e eğ gb küüpaeck are öe yer uar. Febre e Ma yazkarıa göre börüz e bbeşyüzlere kala elze kaogarı bulua 77 küüpe 150s kilseye bağy (bulara 52s üs üzey kise yöeclere pskoposlra baş raplere e keşşere 18' prosörlere e üerse öğrclere 5' rplere e papazlara  ukukçurı ee buluaar se aabağlı zlay buara 126sı praeerlere kr sraya kiselere 6's yargçara e kee e yekiere 45' aukaara u sacra 15 oerere ai. Sylular 75   

e özelkle aşraa our askerler elere se çok az kapk ı (377 e acak 30 kaar). ua karşık ora sıfa pek çok kmse üccarar e esafı eere e öze kaplar buluuyoru yukıa 377'e 66sı uayecer kumaşçarı camcarı sepcer bakkall pekçer peyrcer pasacarı er üccararı boyacarı ayakkabcarı e arabacarı eey" beşyüzlere sora ak a sp ouğu kapıkarı says gerek armış bua karşık kseye bağı oa yaaş yaaş azamışır. bşyüz e bıyüzler kapkları arasa bg e eğm amac e kurulaar ya sıra üks e göserş ç kuruaar a arı Kaparı me r çok zeg (rap Cular 'Auu 4000 c br araya opamış) bazarı se aa müeazy Öreğ ars'l zeg br üccar öümüe sora mrasça saece 170 ae kap brakmışı u kaplara br böümü özel mükyee kalmış öeker çerer meer çoğıması le amaçlar sahper şsel eğimere bağlı omaya brmler"> omuşlarr. omuşlarr. Ayrca İaya' a Kara Feerco orromeo'u kuruğu Abrosaa Kaplığı Frasa'a Ka Mar' ruğu kaplık ürüe br çok gee kaplık açılmışır uar a başka gezc kapıklar a byeyüzere açılmışr. Halka açık k kaplıkar kurulmasa büyük kakar ola k büyük se e syasa olay roesa Rermu e Frasz Derm'r. lusa kiapları e büyük böümü balıyüzerle · byeyüzer arasıa çerek özel aplıklar geşe mes le ouşmuşur. Frasa'a boeque Naoae 5Ş'ı özel kaplığıa aya'ak MeceoLaurezao Cosmo e Lorezo e Mec' apığıa Almaya'ak reusssce Saasbboek üyük Freerk Wlelm Kapğa başamış e İglere'ek Rober Coo K

76  

aplığ s Museum'u oluşu e öem öge omuşu. 79  

İcs, basım, roesa Rermuu yereşmesde de ço ei omuşur. Gordo Rupp, şöye demee Rermu üzerde basım adar es b es oa başa br buuşa ço az rasaır.c47 1 5 1 7 e 1530 1530 aras aras da da oüç  çde M Lüher, yaparı üçyüzbde faza opyası samş. rhur Georey Dces'e göre Wyce e Vdo'u seye başdırmarıd değş oar, üerazm dha  başan bası aba sahp omuş e bu aç sayesde Lüer, Arupa' afasıda açı, ebçm e semez zer bırama başrmş İsa hde  ez büyü b ouyucu ies, gazeec e aür saaar e bre yere der uaan br eşm acı değer yamışır.c4 asımcı, Rerm youu ap açmışar yereşmes amş. Başa b değşe, deoan Rerm'u sağyaym ç Gueberg'e geresm ard Ora Çağ e yzcı Lüer yadaşı İc açığı dorac yeeee değerdi. So ok, Röess ber s büyü doğa abı oduar e ağa apara yüz ermeker gb basmap sözere arş, Gueberg bası makeer, bmse derme de büyü ada buumuşur Asıda, ber eerde he hç görümemş sayda me buduğ e her basm b öcede dha  oduğu ç bgier doğa ab ouyabece durumdaya Gerçee de eyazması ap her opya edikerde yg e yş yom says maayd; bma be b duum s değşmee mamş, am ers omuşur. Dad Hume, m bze sağağ e büyü oak, iapmz ye

bda düzep daha yeşme ücüdür demeedir Bm erer deremes ye emeere ourmuş, şmcaa gdere da da kusrsz çzegeer as ha, şem sağş bim adaı opya 80  

etmek zoruk ve sktısda kurtmıştı. Eiseste şöye diyor Basım, düya kağıda döküceye ve bütü gezeri masa başda er şeyi görebilme olaağı bulucaya kadar İskederi tieri ö plada kmış, da öteye gidiememiştir. Matbaa buluucaya kad, eski biieeri kaybolmasa egel omak ve gözetip koumak er şeyde öce gelirdi Üiversitelerdeki bütü füteleri ilk görevi, kedilerie miras kaa eski metileri içere özel corpus bekçiiğiii yapm ği yapmak akt t..9> Bileri bu biçimde yeide yöleilmesi bilim adamlara kedileride öce gele aştmaclar elleride olalda çok daa ii kitaplklar sağlamştr ve bilidiği gibi, bir bilim adamı, içi kitaplk dürbü ya da mikoskopla eş değerli. Eisestei düşüceerii şöye souçluyor Ampiik eketi ve ktapd doğaya ilkesii öemii kabu etmekle beraber elyazmacılda mas kala yaza duyula oşutsuzluğu, verileri derlemekte kullamaya başla yei biçimeri geiştiilmesiyle ay zamaa rastladğa dikkat çekmek gerekir. Matbaa buuuşu, doğa da büyük bi bölümüü itaplara geçirilmesie ola sağamştır. bildmişi"> isekizyüzerd gülük gazee ark ksek abaı olmaka çkmış ve herkesi gazeesi omuşur u da üç koşula bağlıdr; geişmiş oplumarı yaylaşması sıar arasıda ouma yma bieleri sası arması yüksek baskı ve düşük ya olaa sağayabimek içi ipoa edüsrisii eik yöde ierlemesi. u değişim geeeri güük da görümüş 1870de ye(ayı milyoda (geişmişsaışda düya üsu 350 milyoveike 1914de bögelerde üs 650 miyoa çıkmşke yemiş miyoa fış . Yei makieleri oraya çkması maliyei ve saış yalarıı eki biçimde düşürmüşür 1840'da La resse 25.000 saya 1880de Daiy elegraph 300000 sa ve a l ei Joural 650.000 sa ile rekor rmşlarr. İgilizoer sa vaşlı srasıda Daiy Mai'i gülük saış bi miyoa umşır. 111 ÖL DİPNOTLI 1. MYRO MYRON N PGLMORE, he wold of Human Humansm sm 15 153-1 3-151 517 7 New Yok, 1952 s 186

2. S H. SE SENBERG NBERG Cnque seo  stampa, t Çev. Lu Luano ano ve vea, a, ono Enau 1982 s. 3 3  MARS MARSALL ALL ML MLAN, AN, L La a galass galassa a  Gutenbe Gutenbeg. g. Nast Nasta a de delluomo lluomo tpo, tpo , t. Çev Steno Rzzo, Rom Roma, a, �ando 1976

 132

 S. S.H. H. SE SENBERG NBERG Cnqu Cnquee sel sel  stp stpa, a, s. 116 617 17.. 5 .    E.P. GOLDSCHMID, Got Amstedam, 1976, t 1 s 3-.

and

Renassane

Bookbnngs,

83  

6  S   . STEINBER STEINBERG G cinque secol secolii di st stpa pa s. 32 7  ADO ETUC E TUCCI CI Luc Lucen en Feb Febre-H re-Henr enrean ean Mtn Mtnn n La n nac acita ita de ibro ad eserine gir "Inroduzione. er una nuova storia de bro İt Çev Carl ischedda Bari Laterza 1992 s  8  İbdem s. II II I II 9  bdem s. III 10 MICHAL CLAHAM rnting  çinde: Editrlğn C. Singer ve E olard'n yapt Histo of Tchnolo deremes RH e TW T Ws s Ox Oxr rd d 11957 957 c ctt 2 s. 3 3  1   E LIZABETH L  EISE EISENSTEI NSTEIN N La ri rivo voluzione luzione ina inaer ertit tita a La stampa stampa come ttore di mutamento it Çev. Davide anzieri Boogna Il Muno 986 s. 72 12 CURT BUEHLER The fteenthn centry: the scribes the prints th pints the decorators hiadelpia University of ennsylvia ress 960 s 26-27 13 EL 13 ELIZ IZET ETH H EINS EINSENS ENSTE TEIN IN La rivol rivoluzione uzione in inae aerti rtita ta La stpa come ttore d mutento s. 28 14 bdem. s. 29 15 bdem. s. 73 7 LUCIEN 7 LUC IEN FEBE-HENR FEBE-HENRI-EAN I-EAN MARTIN La nas nascit cita a de de libr libroo  s. 2 28 81 1 8  SHALL McLUHAN McLUHAN La gaasia Gutenber Gutenberg. g. Nac Nacta ta de deu uomo omo

tpogrco p. 302 19 LUCİ EN FEBV FEBVREHE REHENRI-E NRI-EAN AN MARTIN La nci ncita ta del bro bro s 369 369 20 bd bdem. em. ss 367-368 367-368 21 MRSHALL McLUAN La gassia Gutenberg. La ncita deuomo tpogrco. s 303 22 S STEINBERG cinque secoli di stpa s. 85 23 S STEINBERG cinque secoi d stampa s. 85

84  

24   P  GOL GOLDSCHI DSCHIMDT, MDT, Meevl T Texs exs an hei s a ae ean ance ce in n Oo Univesy Pess 1943 s 116 25 ATR J ONG Oaa e scua Le ecnologie ela aola s 185 26 HJ CHYTOR, Fom sci o n Cbg, Hee an Sons 1945 s 1 2 JD BOLTR iing save e comue in he hsoy of lieacy Hillsale Maence lbaum 1990 s 148149 28 LIZABETH L ISTNSTIN La Rivoluzione inavea La sama come oe  muameno s 134 30 İbiem s 30 31 SH STEINBERG Cnque secoi i sa s 242 32 İ biem s 180 33 ISTVA 33 ISTVAN N HANA Le Lense nseingnemen ingnemen e L eci eciue ue a univese meivales, Buaes 1959 s 64 34 LIZABTH L ISNSTIN La ivoluzone inaeia La sa come oe  mueno s 23 35 LIZATH L ISNSTIN La ivoluzone naeia La sa come oe i muameno s 23 36 MARSHALL McLUHA 36 McLUHAN N , La ga galsia lsia Guenbeg Nasci Nascia a el elu uomo omo oaco s 28

3 İbiem s 288 38 LUCIN FBVR FBVR  HNRI J JAN AN M MARTIN ARTIN La nasc nasci ia a el el ibo, s 334335 İ 39 PTR KARSTDT Su  socologia ella Hagge, Fiee  Nuo Nuova va Ia, 1980 ss 56   bibloeca,  Çev Maco 40 SH STINBRG Cinque secoi i sama, s 19 196 6 4 1  TONN TONNS S KBRG KBRG iö iöln ln Gugl Guglemo emo Cavlonun ya ya Libi eioi e ubbco nel mono anico elemesne Coecio lb lb o o e eoia ne! mono anic anicoo  bai bai laeza, 1989 s  

85  

42 LC LCE EN N FE FEBV BVRE-HENRIRE-HENRI-EAN EAN MRTIN La ncita d dll l lb bo o  192 19 2 43 SH 43 S H STEINBERG Ci Cinq nqu u  co coli li di t tam ama a  2 2 2 44 WATER ONG Oaita  citta L tcnoloi dl aol  4 45 bidm  211 46 ELIZABETH L EISNESTEIN La ivoluzion inatita çom tto di mutnto  3434



ta

4 GORDON RUPP Lth o toth Dit o Wo 1521 Ccao 1951  51 51 48 ARTHR GEOFFERY DICKENS Ration and ocity in tnth cntu Euo Nw Yok  51 49 ELIZABETH LEISENSTEIN La ivoluzion inatita La ta com tto di mtmnto  50 50 bidm  8 51 VALERIO CASTRONOVO "I im ivui dla tama odica a Cinqu  Sicnto içind CCAPRAV CASTRONOVOG RICPERAT La ta itaiana d Cinqucnto Ottocnto Bai Latza 1986  6- 5 2  GANCAR GANCARLO LO B BZZ ZZ  La ti ti  dom domt tica ica Finz V Va al lcch cchi i  9 9

53 Scia  tcni D ooi ii in n a No Nov vnto nto Mondado Mondado  119 9  ct ct 2,  591-592

 

86

. ELEKTRİK V ELEKTRONİK

DYA KTÜRÜ

Teknolojidek so Teknolojidek son n ge gelişm lişmeer eer  kile ile işiini olanaklı kılşır. Bu yen bi çimi eskeinden fkl yapan başca öelkler şunldı: daha geniş hee rojen ve anonim olş bdieinn a çkça ilelmesi ve genekle hakın ço ğnğna aynı ada laşabiecek bi çimde aymas ve geçici ouş

C R. Wgt

 zn Köy

Bizsizyüzlrin ortalına doru iltişim dnyasında yni v byk b dvrim omuştur yavaş yavaş a acımasızca tipok kltrdn önc ktrik v daa sonra lktronik myaya gçilmiştr O za kadar abrlrin ulaşması ulaarın atların ya da ilk lokomotirin ızına vya ni rin akıntısına bağlıy. Habri anında ulaştmak için yapıla btn çabal başarısızığa uramıştı Grçktn ik olak 1793d Frsız Dvrim sasında aris Hkmtinn Lil buyruk göndrmk için kulla nıan Clau Cappnin optk tlı son drc ilk b açtı. �rikalı Samul Mors'un lktriki tlaı icadı

 

87 durumu köktn dğiştirdi 1844d Kurutan sağladığ 30.000 dol saysind Wasington il Btimor asnda bir tlaf att kuudu. Bu ti lktrik mdya kütürünün başlangc v tipogranin nu oak kabu dilbili iltişim dünyasndaki tklinin so Mcu şöyl diyor Ancak tlafın buunmasınd sonra abrr uardan daa ız gitmy başlamışt. k başta yolarla kada dökülmüş sözlr asnda sk bir bağ lant vard. Tıpk daa önclri paanın dri küç v madndn koprarak kağıt olması gibi tgaa bilikt bilgilr taş v papiüsdn kopmuştur İltişim trimi lktronik çağda bilgi dvinimi"n dönüşmdn önc çok yayn biçimd yol köprülr dnizyoları nirr kanlar için kullılırd. kullılırd.  Tla birikt insalar farna vmadan yni bir kül tür lktrik v ktronik mdya kültürün gçmiştir Böyl c zama v mkan kanın bittiği ypyni bi dünyaya girilmiştir. Bugün vrnsl bir köyd yaşamaktaz Elktrik v lktronik saysind yrzü bi gzgn köy

olmuş v çok yavaş oduğ için klağa tsiz kada kan insan gözdn, bütün görsl mkandan işits mkaa gçn duyu organl yni başt yönlnmy zoranmşlard Ong'a gör tlgraf, radyo, tln v tlzyon lktrik v lktronik tknoloji ürünlri bizi ikinci sözü bi çağa gö türmüştür. Gizmci katım, topum duyarlılı şimki za maa o ğilimi v atta rmüllrin kulımı bmınd bu yni sözlülük skisin şaşlaak kada bnzmkt Bu yni sözlüük da saptamış v bilinçli oup grkl açla rın yapılmas bakm v kulanımı yönrindn çok önmli oa yazı v basm tmlrin kalıcı oak oturmuş buun maktad İkincil sözülük birincisin m çok bnzr m d çok fk yönlri varr. Biinci sözlülük d güçü bir toplum duyalğ yaatmşt çünkü insl bi konuşmayı nlrkn yaknaşr v bir nlyici kitsi oluşturur oysa bi mtni  

88 ouyanlar ayr ayrı kişilrdir. Ama iknci sözlln yatt  bu ait olma duygusu sky öçmyck kad byk olup McLuan'ın dği gibi vrnsl köy oluşturmuş tur.> tur. > Dys il  v  Yüzllrn 2 İltiş Dys Tkno T knoloji lojik k Yniliklri

Binskizyz v bindouzyzlr biim v tknoloj la rnda çok ızl dşmlr sn olmuştur  önc blirtildiği gibi bu dğşmlr iltişim dnyasın v doaysı i k rn kndsini dğiştirdi Binskizyzrd ortaya çık buuşlar şöy sıraanabii: Tl 832d Samul Mors tarndan) tlsiz (1895d C . Marconi 1600 mtr v rtsi y 15000 km. uzktai yrlr abrşbiiyordu) tln (önc İtayan AMcci v ardndan onu ticari yöndn sömrn AG.Bll tarafından) sinma (895'd Lumir Kardşr tarafından) noraf

877'd T.A. Edson sslri t ıp çoğtabiiyordu) toğ ra (ikvtoraf şirktitarafndan Socit otoapiqu 1830da JN Nipc L.J. Dagurr kuuldu). Bu yzy içind basımda da byk tknolojik gişmr yaşand İk yniik kağn çok zaman alan v paa oan  yapmınd min rtimin gçişi il odu 798'd Nicoas Louis Robrtin bulduğu makin rtimi on kat ttdı v lli y içind maiyti yar yıya indrdi İkinci byk buluş yn basım arrinin dökm v izgsi odu linotip olarak bii nn bu n makin 880180 yl asında Gutnbrg gibi dğrli b saatçi olan Amrik Alman Ottmar Mrgntalr taraından bulunmuştur Bindokuzyzlrd btn bu buluşlar tknoojik açıdan byk bir vrim gçirmiş v bunlara radyo tlvizyon tokopi makinsi v bigisayar gibi ynilri d knmiştr. Yirminci yzyn başlarında tg r r kd kulanlyordu tln is özlik ABD'd 89  

yalmaya başlamştı taya'da 1920 ylında yzbin kadar tln varkn ABD'd 910 lnda r on kişiy bir tln olan dşyordu dönn bir Ayrıca diskt buacılı ll içind il tln stnd sçicikot tlslzion) numaı sorununa da bir çözm anmaya başlandı Tlnun zaman içind uradı dişikilklr önclri atlın taşıma gcn ksaltmış v onu tlgraan daa lvrişsiz duruma gtirmiş ama ksa bir srd grli tknik donanım saysind bu durum dzltilmiştir 1914d amplikaör kullanılmadan 3000 Km uzaa tln dilbiliyordu" Ong'a gre her y bi nce a orla da ço tap basılacatr c bnar, bilnen tipogra ültür taparından ço fı lacalır Örneğin, aşımş, yazarı bel tapln yerii, eet roni tenoloisinin ürünü ol onş tapar acatı İtabn yaşamasn savnar ında SHSteinberg: İns cinsinn psozyolo zeleri yazılı araçara grseliştse araçarın birlitelini oanı ımtadr"35>, EA Haveoc asti medy ister radyoteevizyon ister dis yada mayet bt osn çağdaş dünya letşmnin tüm zellerin yapsıtabimeten zat' Sonuç olak Poppe' e göe televzyon yk  poltk poltk gç halne gelmşt ve u gç engellenmeğ sece hç demokasnn uzun se yaşam mmkn değld. Poppen göşe aştmana daymaktad. John CCondynn Pskolog 1980l letşmc ylldaveyaptğı tele vzyonun Etklen aştma Mekez yönetcs olan Cony The Psycolo of Televson> adl temel  esen yazad ve ölmnden (aza 1993 çok ksa  se önce Zaan hsz han uşak televzyon ve ameka çocuk > aşlkl a şlkl ktan ya yaynlamşt. Çonyye göe televzyon klmz ve toplumumuzu kökl  değşme uatmaktad Televzyonun u kad yk  gç olmasnn neden okullan şlevlen geektğ  yene getememes ve alenn sadece zounlu göevle le snl kalmasndan kaynaanmaktad. Telezyon zley clende meak uyandaamkta zllğe ye vememekte sadec u an yşaken geçmşe hç sayg duymamakta ge lecekle se çok snl çmde lglenmekted > çen Televzyon çocuklan haftada saatteotaa 25 şddetkk vakasna saat ek tank aşnda olmalna ge yo açken  yandan da geçek yn koşullan koku tucu  çmde değştmekted değştmekted Televzyon genç olma

102  

y güel olmay çekci olmayı öğretr bencil ve kendine dö nük değerleri örneğin kişisel mtllk dingin bir yaşam ya da tolms kabl görme eşitlik" ya da dostlk" gibi kav ramlrdan üstün tt"  Ksaca televiyon; çocklardan dünya ve içinde yaşadka r ort anda ek çok şey öenebilecekleri değerl a manlrını çal br aman ırsıdır sadece B da yeterli bir olm slk göstergesidir. a televiyon ırsı del a amanda yalcdır da. Çocklara ekrandan dünya ında sayıs bilgiler verilir. cak bln esi doğru deldr ve çoclar bn anlamt aktırlar. Televiyonn yaynla dığı a sadıki gerçekliğe krşılık saysı yalan ve dümece aber eranl eranlard ard yansımta yansımtadır dır"" .   üerinde Teleyon" kişisel çoktolmsal kötü bir sosyleştirme iksel ve rusal" rusal" racdr" çöküntüye  gençler neden olr. Bir ama s ve tescilli yalancı oldğu kadar kendisine emanet edilen çoclrı kötü eğiten ain bir şak t da ne ve babal televiyonn tolm çklarndan çok kendisini arasal açdan destekleyen güçlerin çıkarlarn göeteceğini allarında çktmamalıdrlar. İlk dönemlerin den başlayak televiyon şiddetli e bir kat çekme arac olarak kllmıştr ve kamoynn geniş tekisine karşn b tt t mn mn sürdürm sürdürmekt ekte e"" .   Condryye göre anne ve bab teleyon yayınlrn ço car ile birlikte ilemeli ve açıklamda blnmal ama erşeyden önce onlar daa  televiyon ilemeye ika etmeli ve amanlrn nasl başka bir biçimde geçirebilecekleri  knda kirler vermelidir Çockar dünyay tma isterler ve b bilgiler ca yaşam içinde inslla doudan ilişkiye girerek edinilebilir. Çockn televiyona gereksinimi varr"da c55 çok deneyme ve da a

  

7  Bgsyr ve Ye Medy Gkss

Elekrik e elekrik medyar Deleler arasd sı ırlı rada kdırmş eyecalı e cşkulu bir kile ya ramış ama özellike isalaı iie bğldukları şku br sele bezeilebilecek la bir ermasy yağmuru luşur muşur Yirmici zyıl isaı Neil smı dediği ibi üdelik bir ermasy azmsızl" yaşamakadr. Ayrı ca yazar beliriği ibi elrafı icadı ile birlike bizim sr madğımz sulara yı ere e değişirilmesii mümkü lmadğı billeri elde emekez. Deilebilir ki elaf eel şma rda öemsiz aa bir kişilik kazadırırke üsüzlük issii arırmış bu kadala da kalma öcelikle kararsız bir ram e ewis Mumrd dediği ibi zam e ık arasıda bölümüş br düya yaramışr elafı bircil ekisi bilileri lamak aılamak e aiz emek değil abuklaşırm lmuşur. u edele i am ersidir deilebilir. ialar bili e kirleri lay e aıay mkemmel bili deları."  Çamz ermasy ağ larak amlamar. u ağda isaları üe iksi zama aber laak bular düzelemek e samak ii arcaka ya da ileişim al da ikicil bi rl larak kabul edilebilecek l seris sekö rüde ışmaka leişim medy s  yl iide ızla armş e aber leri l dağılması ame değişmişi 60lı llara kad azee ka ele ya da rady üreicilerii e larda ararlalar deemlerii külürüü e ek mik kşulları yasırke s uz ylda ya ek ljik ilerlemeler özellikle de mik elekriği elişimi ile dela laakl arması sucuda bu farklı düyar birbirie yaklaşmş da dusu ermasy edüsrisi

düyas larak adldl ek bi ere yalmşr    04   

İletişim gsisinin farkı gezegenlerini irleştien aşca güç igisayar olmştr Hesap mneeri,  telezyon izleyicisinin ya da i gazete okrnn ik anda anlayamaya caı  içimde ietişim dünyasını temeinden değiştirmiştir. İnsanoğl telematik ve videomatik ir dünyada yaşayp, kağtsz oserde çışmaya görüntülü ktaparı okmaya aışm drmndadr Eektronik yayıncılk domş ge teer yd acılığ ie da gün doğmad zak ükeerde asıma haz eimişti (haer için  yodan ylanan ik ity gazetesi Corriera dela Sera ve La Gazetta dello Sportdr. 8 Temmz 1986da Frkfrt yaknlarında  n i asm asm evine laştlmışar laştlmışar ) . Köşey döner dönmez karşmza çkac kadar yakın oan teematik evleri ve kao kentleri ekerken eektronik medya dünyasnn geişiminin ve  kondaki görüşlern ta rihsel ir dökümünün yapılmaı çok yarar olacaktır zira teknolojik gelişimin hız kültüre düşünce ve na ağlı ola r içimlenen poitik karld çok daha yüksektir. e hç kmse yol üzerinde ddakarında kışktc ir gülümseme de nsa Orwelin düşüncesinin ürünü olan Büük Kar deş"e kşaşmak istememektedi. N ÖL DİPNOTI 1 MARSHA McUHAN McUHAN,, G G sen de conce  Çev o oee aoo, Mano Gazan, 196 s 95 2. MARSH MARSHA A McUAN, I ed ed  e  ess essagg aggo o   Çev Raee Peoo,, Mano, Fene 968, s 3 3 MARS MARSHA HA Mc McUHA UHAN N  ed e essag essaggo o,,   Çev Çev R Ra aee Peo Mano, Fene 1968 s 63

4  WAR  ON ONG, G, O Oa aa a e sc sca a 192.

 ecnooe dea oa, s 191-

05  

5 Sc Scen enza za e ecn e Nv Nvece ecen n na a 9 900 00 a a 9 950 50 Mna Mna  19 c  s 68. 6 Scen Scenza za e ecn e N Nvec vecen en   n na a a 1900 a 11950 950 Mn Mna a, , 9 c  s 68.  N NL L POSMAN, POSM AN, ech echnp npy y La esa es a e e a a ccu uu ua a a ecnga  Cev Maeena b, n Ba Bnghe, 1992 s 24. 8  İbe s 22 9  LBR SLD SLDS, S, L  L a v vuz uzne ne nee c cun unc c n n İ ne:  ğn mun Caene ve Msha McLuhan'ın yapığı La cuncne  assa Fenze La Nuva a 1969 s 53. 0. MAR MARSHALL SHALL McLU McLUA, A,  s sen en e e cc uc uce, e, s 30 303. 3. . DRRCK D KRCKHO, Banfaes Mene, ecnga me, Bgna, Baskeve, 993 s 53. 2. be s 55. 3 İbe s 6 4. İbe s 108. 15. İbe s 08. 6. İbem s 18.  İbem s 181 8. be s 182 19 İbe s 182. 20 H NLSON Lea Machnes 90.1 Pava Muzz 1992. 21 OR P LADOW, pees  u ea sca ö Bn

Bss, Bgna, Baskeee,, 1993 s . 22 be s 80 23. İbe s 80

06  

24 İ bdem s 85 25 bdem s 52 26 İbdem s 88 2 İbdem s 88 28 İbdem s 108-109 29 İ bdem s 245 30 NEL POSTMA, Dvets da moe l dscoso pubblco nellEa dello spettacolo, t Çev Leone Dena Mlano Longnes 1986 s 139 31 NEIL POSTMN, Povocazone, t Çev Luco Pusc Roma, Anando 1989 s 56 32 GEORGE P LANDOW, Ipetesto l tuo dela sctta S 234 33 ROBERT ESARPIT, La voluzone de lbo Padova Maslo, 968 s 24 34 WALTER . ONG convesazon sul naggo t Çev Gabele De Ves Roma, Anando, 1993 s 44-45 35 SH STEINBERG, nque seco  stpa, t Çev Lucano Lovea Tono, Enau, 1982 s 30308 36 ERI H HAVELO, La Musa mpa a scvee Resso sull'oalta e lalbetsmo dall'antcta  gono t Çev Mao aptella, Ba Lateeza 198 3 ELIZABETH İ  EISENSTEIN La voluzone naetta La stpa come ttoe dmutamento t Çev Davde Pze Bologna, i Mulno 1985 s 68

38 MAURO LEANG, Lbo e auos çnde Un mondo da leggee, Edt Raaee Smone, Fenze Ita, 1990 s . 215 39 23 Eyl 1994  L'Espesso desnde Stefo Vto'nun Hans Geog Gadame e yaptığı öpota, s 01 40 ARL R POPPER La lezone  questo secolo Gananco Bosett'n opötaj, Masa, Veneza 1992 s 363

107  

41 KRL R POPPER "Una patnt Pr f TV İçnd Cattva astra Tlvzon, Edtör rncsco Erban Mlo Rst 1994 s 14 42 CALES S CK "La olnza n TV İ çnd: Cattva astra lzon s 51 43 KR 43 RL L R  POPPER, Una pat patnt nt P Pr r far TV s 2 1  44 İbd s 24 45 İbd s 24 46 JON C CONDRY Th pscoo of tlson llsd Nw York, 1989 47 JO 47 JON N C CONDRY Tf of t, u unf nfa ath th ll s san an   lv lvso son n and h arcan chld İ çnd: Dals ct 122 n1 ş 1993 s 259-278  Çv "Ladra  po, sa ndl çnd: POPPER-CONDRY, Catva astra tlvzon s 2750 48 JON C CONDRY Ladra  tpo sa nfdl, s 36 49 JON C CONDRY Ladra d tpo, sa nd s 36 50 İbd bd s 43 51 İbd s 47 52 İb bd d ss 46 46 53 bd s 46 54 İ bd s 49 55 İ bd s 50

56 NEL POSTM Dvrtrs da orr, s 71 57 İ bd s 71-72 58 ENRCO CTCUDO DONT-CTTN "la glsa d nuov a çnd Mass Mda ann 90 Etör Govnn Govann, Torno Gun Gu nb brg rg 200 2000 0 1988 s 195

08  

ONOLOJİ İ  Ö  3500 Sümerl Sümerler ern n yazıyı cadı 3000 Ms Msla ların rın kend yazı ssteme sst emern rn olştrma olştrma 1500 Fnkeern zamana tüm dünya abelernn temeln oştracak olan sesl hf kllanılma da heceleme" bçmnde tama b yazı ka raktern klamay klamayaa başamaar başamaar 8 yy Yna Yna al albesnn besnn cad 3 yy İlk halk küt kütüphaelernn üp haelernn krlmas krlmasıı 39. Romada Gao Asno tarafında Lberta Tapna ğnda Perterden gamet olarak alına ktap da olşan k hlk kütüphanesnn krmas

İ  S  4yy 4yy Matbaad Matbaad öncek öncek ktap ktap dünyasnn en büyü büyükk dev rm ol rotolodan codceye geçş 6 yy Ktap 6y Ktap üretmnn üretmnn ak brmlerden brml erden kls klseye eye geçş geçş 1 1 12y 12 yyy Faskül alaşna dayaa ünverste edtörlüğü nün başlamas

109  

1441 14 41 Cosm Cos moo   ecco ecco de'medc de' medc tafda tafda ornsa' or nsa' da k hk kütühaes kurulması Sa Marco Medanı'd br oke Maastırı'ı tek br odasıdan oluşan kütühane lk ktaaı üü hümast Nccoo Nccoe attr 1454 Matba Guteber tar tarıda ıda cad cad 1456  Gute Guteber ber   İc oarak da be 42 Satr Satrkk İcll büük İc büük br br olasııka olasııka bu bu da basmıştr 145 14 Emde tarh be lk basılı eser oa Stero aılmştr 164 16 414 1433 ruaı ruaı çeşt ketlerde matbaa kurul kurul ması: öl 164 Base 1466 Roma 146 e edk 169 Ps Nürber Utrecht 14 Mlano Naol lorsa 141 uusto 142 o eca Budaeşte 143 rako Brue 14 übek Bresaa 145 Westmster Rostock 146 Ceee Permo Messa 14 odra 14 Aers epz 141 Odesa 142 Stokhom 13 146 14 6 Maoza'd Maoza 'daa k lak sasür sasür kuru kuruu uu u kurulmas kurulmas

1559 lse lk  ktapar stes l etmes (de brorum Prohbtorum) 165 İlk erodk a oan Neuwe Antwersche Tjdhe' Aersde baslm 1611631 msterdam aa oa e Psde lk aze teler almas 166 epz e pz'd 'dee a ala la epzer epzer Zetuu Zetuu lk kez üük haberere er ermes 11  

168 Frankrer Frankrer Jornal 1 5 5 raj raj a aşan ik gazee olmşr 17 17  ngere ngere de yazar yazar le edörer rasındi rasındi şern kralara bağaması ve Copyrigh c" n yamaya soklması 1 7 1 3 Henry Mill Mill adlı İngiiz mühendisn mühendisn b bd dğ ğ B  B askı askı Mnes" neden e ödülenrimesi 1788 Lond Londrad ra daa The Tmes Tm esn n k  k say sayısının ısının yayınanması 1 73 7 3 Code Cod e Choppe Cho ppen nnn ik opk elgra elgraffı cadı. cadı . 1 814 81 4 Fredri Fredrich ch Koenngin bhar bharıı baskı makinesin cadı Ele yapıan baskıda saae orama 25 sayfa basıırken b blş ie sayı e laşmışı Koeningn cadı basım şern %25 czamış ve daha az miyee da çok irajı oanakı ılmışır 828 gss pega ve Edward Coppern sa ae 8 kopya yapan makiney bmaı 182 Nepceni Nepceninn k mercekeri mercekeri kanması kanması

183 Nepce ve Daerrenin Daerr enin ik Fooğraf Brlğn Brlğ n krkrmarı 18322 Same Morsen 183 Morse n elgra elgraffı ca 1833 Maemakçi C Baggagenn günümüz blgsayrlarının da emei o üm verler oplaya makine ca 1844 Same Morsen Washingon e Baimore arasında ik kez elafı kması

111  

1858 Amrian Amrian abr abr Aj as as Associtd Prss Pr ss'i'inn uruluşu. 1868 Sols, Giddn  Soul'un il datloyu yaratp patntl or piyasaya sürmlr. 1877 1 Atono 18 Atono Mnu Mnucc cc 'nn tnu tnu icad. c mucdn parasa sorunar ndn i ulanma souamamş 5 yı sonra isans aan A.G. Bl tarand işrl azanmştr. azanmştr. 1 8 7 7 T  A . Edison tara taraffndan nor norn cad. cad . İns İ nsan anoğl oğluu il z sslr aıtayp yndn dnybim olanana auşmuştur. 188 18 8 En ço satl aztrdn aztrdn oan L Ptt Ptt Jour Jo urn'n n'n tra traj j 65. 65 .    uaşmşt uaşmştr. r. 1886 18 86 Ottm Ottm Mrnth Mrnthalr alr'in 'in i lnotipi lnotipi icad. 189 Frsz azts Ptt Journal'n 1 mlyon traja ulaşmas 1892 18 92 Lumi Lum ir r dşlrn snmatoaf snmatoaf icad.

1895 Lumir ardşlrin Prisd i para snma östrsin düznmlr. Guspp Mrconnin 16 mtry adar habr iltbiln i tlsiz tlraf ullanmas Bu uzal br  sonra 15 bin my uaşmştr. my 1 91 9 1 Tlaf Tl afn n i z oyau oyauss aş ull ullmas mas 1912 Olitti'nin l ityaca yazlml dtioyu ürtmsi. 192 19 2 İ soçya soçyall aşt aştrmac rmac John Jo hn Bdn Bd n  tt zyon zyon dnmlri.  

112 1 9 2 7 İk sesl ln snlarda gösterles B yllarda renk ller beklenen lg göreşt. 1936 Lnra'da BBC tarafnd lk Televzyn yaynnn başlaas Gallp'n b seç kapanyasnda lk kez kay araştası yapas. 1940 Twa nverstesnde lk blgsayar sstenn krlas Yatcısı zkç J. Atasfdr. 1946 N N AC trafnd trafnd k hes hesaap aknesn akne snnn ürete ürete s ve Aerkan rdsnda klanlas

113

 

BİBLİYGA BLLE1990 F.EMERY, G Le Nouvea meda P PUF 3 . Ba 3. Ba.. BLSMO, I, Tecnologa e cat nela tora de bro", n Stud Stu d e oer oert t a Rob Rober erto to Rdo Rdo  Frenze, Frenze , Olch Olch 197 19 7 3 BOYER, . M, Le Lve Par, Laroue 1980

CRDON G R Stora Unvere della Scrttura, Mo, Mondador 1986 CTIER, R., L'orde de le. Lecteur, auter, auter, bblotheqeu en Euroe entre  et II ece,  enProvce, lena, 1992 İtyca çevr: LOrdne de Lbr Mlano Il Saggatore 1994 CE, S Il Poter Poteree del delle le Pole Po le,, Mlo, Mlo, Boman Boman 1966 196 6 CIPOLL C.M., Ituzone e Svluo, Torno UTET, 1971 COLOMBO F., Teevone la reata come ettacolo Mo Bom, 1974  COLOMBO F., Il detno del bro e atr detn Torno, Bollat Borngher 1974 115  

CUVEIER F. Soria de ibro Miano Suco 185. DIRINGER D. The phabe A Key o he Hisory of maind New Yor Phiosophica ibrary 15 . Çev 'Albeo 'Albeo nela soria dea civila Fienze uni'Bbera s.d ECO U. Apocaiici e ineai Miano Bombiai 164 EISENTEIN E. . The Prinin Press as an aen of chane Cambride Universiy Press 17; i. Çev. a rivoluzione mueno inavveria. Bolona Il Muino a sampa 186. come ore  FEBVRE .MARTIN HJ. 'Appiion du lie Pis Albin Miche 158; İ. Çev. a nascia de ibro Bai aerza 12

GAMAERI G. Il villao elecronico  Mcuha ecce Caponene 185 HAVEOC E A. İayaca çevirisi Dal'A ala Z  e oriini dela civia dea scriura n Occidene Cenova I Meaolo 1. HAVEOCK HA VEOCK E. A. Die a nascia della conoscienza Bari aerza 181. H AVEOCK E. A. Prece o Plao Cabride (Mass.) 16 i Çev. Culura aerza 17. orae e civila della scriura Bi H AVEOCK E. A. The Muse leans o Wrie. Reecions on Oraiy ad ieracy rm Aniquiy o he Presen New Haven Yae Universiy Press 186 İ. Çev. a Musa impa a scrivere Bi aerza 187 116  

INNIS , e tendenze dea comunicione Mio, Sugarco 7. JACOBE CO BELI LI J. J . , Quai Quai pote poteri ri l a t  , Bi, ate aterz rza a 0 JACO, D. La scrittura nei secoli, Fienze, Nardni 88. JOUSSE, M., Te or ste, New York Glad, 0. TEDT, P, Studien zur Soziologie der Bibiotek, Wies baden Otto arrassowitz, 5.; İt. Çe Studi  socio ogia dea bibioteca, Fienze a Nuoa İtia 80. ANDO, G. P. pertext. Te conergence of contemporar critica teor ad tecnoo, Btimore The Jons opkins Uniersit Press, 2.; it. Çe.

Ipertesto I turo dela scrittura, Booa Baskerle, . EPR I, S., Medium e messaggio, Torino, Gutenberg 2000 8 McU, M, Understandng meda, New York, Mc Graw l 4; it. Çe. Gli strumenti del comunicare, Mia no, Garzati, 7. McU, M., Il meum e messaggio, Miano, Fetrinelli, 8. McU M., e Press, Gutenberg Gax Toronto, o Toronto 2; İt Çe.: aUniersit Gaassia Gtenberg Roma, Armad 7. METAER, G., La societe malade de ses commumications, Pis Bordas, 80 it. Çe La societa e mata d smedia, Roam, Armad, 8 MORIN, E, industia cuturae, Boogna, Il Mulino, . 7  

ONG W. J Interes of the word Ihaa Cornell niversity Press 9, it Çev.ntere della parola Boloa l Mulino 989. ONG W J Ority and Literay. The Tehologizing of the Word London Methuen, 982 İt Çev Oralita e sritutura sritutu ra Le Tenologie della parola, Boloa, l Mulino 986. ONG W. J. The presene of the Word 96 it Çev: La presenza della della parola Bologna, l Mulino 989 98 9 ONG W. J. Why talk?  onversation about lguage, San Franiso, Chandler and Sharp 93. İt Çev