Manuali i Kontrollit Versioni i Fundit (2)

ADMINISTRATA TATIMORE E KOSOVËS/ PORESKA ADMINISTRACIJA KOSOVA/TAX ADMINISTRATION OF KOSOVA

REPUBLIKA E KOSOVËS/REPUBLIKA KOSOVA/ REPUBLIC OF KOSOVA /QEVERIA E KOSOVËS / VLADA KOSOVA /GOVERNMENT OF KOSOVA/ MINISTRIA E EKONOMISË DHE FINANCAVE/ MINISTARSTVO ZA PRIVREDU I FINANSIJE/ MINISTRY OF FINANCE

DREJTORIA E PËRMBUSHJES

DIVIZIONI I KONTROLLIT

MANUAL OPERATIV

DRAFT MANUAL I KONTROLLIT Verzioni v32.0 (20.04.11) – “Final” (ky version ende ka nevojë që: a). të shiqohet në gjuhen Shqipe “ kontrolli i shqiptimit/gramatika”; b). të rishikohet dhe të aprovohet nga Grupi Punues; c). të kompletohet Seksioni 6.4.11, dhe përkthimi i shtojcës N; d). duhet të konsiderohet nga Menaxhmenti i ATK-së; dhe është subjekt i rishikimit të ardhshmë për njesitë mbështetëse të të Mësuarit).

An EU funded project managed by European Commission Liaison Office to Kosovo Implemented by Intracom IT Services, Intrasoft International and Cacttus

PËRMBAJTJA 1

Hyrje Ky Manual është një përmbledhje e politikave aktuale të kontrollit, procedurave, udhëzimeve dhe këshillave të Divizioni të Kontrollit. Është nxjerrë me miratimin e Divizionit të Kontrollit, Drejtorisë së Përmbushjes në Administratën Tatimore. Objektivat e Manualit të Përmbushjes Synimi i Manualit Operativ është që t‟ju ofroj juve një udhëzim të qartë dhe të përgjithshëm për të ju ndihmuar ju dhe palëve të jashtme të kuptojnë dhe aplikojnë kompetencat e përmbushjes të përfshira në legjislacion. Udhëzimi është në dy fazat.  

FAZA 1: Udhëzimi Teknik sqaron legjislacionin, strategjinë e përgjithshme dhe politikën për mënyrën që duhet të aplikohet. FAZA 2: Udhëzimi Operativ sqaron se si të përdoren kompetencat dhe ndëshkimet në punën tuaj.

Këto janë mjetet ndihmëse të kontrollit Në mënyrë që të japë rezultate cilësore, inspektorëve ju duhet të kenë qasje në procedurat e miratuara, politikat dhe mjetet. Në mënyrë të qartë, produkte të tilla mund të variojnë në mënyrë të konsiderueshme nga shumëllojshmëria dhe kompleksiteti i regjimeve të administruara nga administrata tatimore. Megjithatë është e mundur të identifikohen disa parakushte të cilat duhet të jenë në selinë e tatimpaguesit, që inspektorët e kontrollit tatimor të jenë në gjendje për të kryer punën e tyre në mënyrë efikase.

Mjet i parë esencial është manual i plotë i kontrollit. Një mjet i tillë mund të ndihmojë për të arritur qëndrueshmëri kur kemi të bëjmë me tatimpaguesit, interpretimin e duhur të legjislacionit, dhe përdorimin e duhur të procedurave operacionale. Ajo gjithashtu mund të ndihmojë në interpretimin e informacionit dhe në përgjigjen ndaj kërkesave për informacion nga organet e jashtme (p.sh., Qeveria ankesat, etj). Ky manual do të botohet në format elektronik, në mënyrë që azhurnimi të bëhet në mënyrë më të lehtë dhe të vihet në dispozicion të stafit nëpërmjet Intranetit të ATKsë. Përveç kësaj, versionet janë vënë në dispozicion të publikut të gjerë (në formë të redaktuar) për të ofruar transparencë rreth procedurave të administratës dhe interpretimeve standarde. Këto do të përmbajnë udhëzime mbi:  Legjislacioni dhe interpretimi i tij  Politikat qendrore dhe strategjia e përmbushjes  Menaxhimi operacional dhe procedurat QA/QC (shih SHTOJCA P) 2

 Teknikat e menaxhimit të rastit Kryerja e kontrolleve po ashtu do të lehtësohet nëse personeli i kontrollit mund të përgatitë planin e kontrollit duke përfshirë disa njohuri se si industri të caktuara dhe biznese funksionojnë dhe përafërsisht nivelin e profitit dhe shpenzimeve të cilat mund të priten nga një biznes i një madhësie të caktuar i lokalizuar në një regjion të caktuar. Dhe së fundi, doracaku ka për qëllim që të paraqes informata të bazuara në sektorë (shih Pjesa 9).

PIKAT KRYESORE  Aty duhet të ketë një grup gjithëpërfshirës të dokumentuara të politikave të kontrollit dhe procedurat që janë lehtë të kuptueshme për të gjithë stafin e kontrollit 

Politikat dhe procedurat e kontrollit duhet të bazohen në parimet e saktësisë, efikasitetit ,drejtësisë, objektivitetit, transparencës, tërësisë, qëndrueshmërisë , dhe mbrojtjes.



ATK-ja kërkon një qasje sistematike ndaj planifikimit të kontrollit të tatimeve individuale

 Efikasiteti dhe efektiviteti i aktiviteteve të kontrollit (shih SHTOJCA B1) mund të ndihmohet shumë nga një gamë e gjerë e mjeteve ndihmëse si (të dhënat e sektorit, materialet udhëzuese, pajisjet e teknologjisë informatike, dhe përdorimi i teknikave për matjen indirekte të të ardhurave).  Dokumentet kualitative janë elemente integrale të një kontrolli të finalizuar.

PARIMET KRYESORE Suksesi i çfarëdo programi të kontrollit ka një lidhje të drejtpërdrejt me cilësinë e kontrolleve individuale që e përbëjnë atë program.

Ekzistojnë një numër i parimeve kryesore që aplikohen te kontrollet kualitative të cilat janë të dukshme në programin e kontrollit dhe e përshkruajnë mënyrën në të cilën një kontroll duhet të kryhet:   

Saktë – ata e identifikojn mos-përmbushjen, përfshijnë një interpretim korrekt të ligjit, dhe të çojnë në një vlerësim të saktë ndaj detyrimit. Efiqienca – ata e minimizojn barrën e përmbushjes ndaj tatimpaguesit dhe përdorimin e resurseve të ATK-së sa i përket rezultatit të dorëzuar. Objektivi – të gjitha vendimet e marra janë bazuar në fakte 3

    

Transparenca – si çështje janë zhvilluar dhe dokumentuar plotësisht në dokumentet e punës, këto zhvillime janë diskutuar në përgjithësi me tatimpaguesit gjatë kontrollit Korrekt – teknikisht të saktë edhe nga ana procedurale korrekte në përputhje me ligjet dhe politikat vendore I plotë – kontrolli ka një fillim dhe fund të definuar dhe tatimpaguesi e dinë se kur procesi i kontrollit përfundon Mbrojtje – vendimet e marra gjatë kontrollit dhe procesi aktual i kontrollit mund të qëndrojnë deri në shqyrtimin nga një organ tjetër i brendshëm apo i jashtëm Konsistent –rrethanat e njëjta të tatimpaguesit duhet të prodhojnë të njëjtin rezultat pavarësisht nga cili zyrtar tatimor eshtë kryer kontrolli

Përmbajtja Kryesore FAZA 1: Udhëzimi Teknik Kapitulli I

Strategjia e Kontrollit Tatimor: Fusha e Veprimit dhe Përfshirja

Kapitulli 2

Politika e Kontrollit Tatimor: Objektivat

Kapitulli 3

Kriteret e Matjes së Performancës

FAZA 2: Udhëzimi Operativ Kapitulli 4

Rolet dhe Përgjegjësitë e Kontrollit

Kapitulli 5

Standardet e Kontrollit

Kapitulli 6

Procedurat e Kontrollit Tatimor

Kapitulli 7

Teknikat e Kontrollit Tatimor

Kapitulli 8

Teknikat e Kontrollit për Tatimin e mbajtur në burim

Kapitulli 9

Teknikat e Kontrollit për TVSH

Kapitulli 10 Teknikat e Kontrollit për Tatimin në të Ardhurat e Korporatave

Aplikimi Ky Manual zëvendëson Manualin paraprak dhe do të jetë udhëzues bazë për procedurat e kontrollit. Përderisa bazohet në legjislacion dhe praktikën e përbashkët ndërkombëtare, ky manual nuk është dokument ligjor dhe asnjë udhëzim apo këshillë në këtë Manual nuk ka fuqinë ligjore. Përgjegjësia për përpilimin dhe ndryshimin e 4

këtij Manuali i takon Drejtorisë së Përmbushjes, Divizionit të Kontrollit në Administratën Tatimore. Qëllimet e Kontrollit Tatimor Qëllimi kryesor i kontrollit të kryer nga Zyrat Rajonale (Inspektorët Tatimor) është:    

Administrimi dhe zbatimi i ligjeve tatimore në mënyrë konsistente Promovimi dhe mbështetja e raportimit të duhur nga tatimpaguesit (përfshirë ata që janë të detyruar të paguajnë tatimin) Promovimi i vetë-vlerësimit (vetë-deklarimit) të tatimit në kohë të duhur, mënyrë të saktë dhe të plotë Promovimi i përmbushjes vullnetare të tatimpaguesit Fusha e veprimit

Ky Manual është dedikuar për shfrytëzim nga i gjithë personeli i kontrollit të tatimeve, për kryerjën efikase të kontrollave. Ky Manual rregullon kërkesat që paraqiten gjatë kryerjes së punëve të kontrollit nga personeli i kontrollit tatimor. Procedurat dhe udhëzimet në këtë manual janë strukturuar në mënyrë sistematike nga puna përgatitore në kryerjen e kontrollit, puna që duhet të ndërmerret gjatë performancës së kontrollit dhe puna në përfundimin e kontrollit, me fokus të veçantë në raportimin final të kontrollit dhe rezultateve të tij. Procedurat dhe udhëzimet që gjenden në këtë Manual, dhe në veçanti në Pjesën e Manualit të Kontrollit, përmbajnë një varg standard të qasjeve dhe mjeteve për tu aplikuar në funksionin e kontrollit tatimor. Përderisa shumë kontrolle mund të jenë të ngjashme nga natyra, shumë rrallë një kontroll mund të jetë i njëjtë me ndonjë tjetër, dhe personeli i kontrollit tatimor mund të ballafaqohet me një varg skenaresh unike përderisa të kryhet kontrolli tatimor. Ky manual nuk mund të përfshijë të gjitha situatat e mundshme që personeli i kontrollit tatimor mund të ballafaqohet, dhe kontrolli i suksesshëm çdo herë do të varet në qasjen imagjinare, konstruktive dhe ndonjëherë inovative. Personeli i kontrollit tatimor duhet të përgatitet vazhdimisht për të përmirësuar kontrollin tatimor, për të qenë fleksibil dhe për të angazhuar ekspertizën e menaxhmentit dhe të specialistëve nëse është e nevojshme. Në këtë mënyrë, Manuali i Kontrollit Tatimor synon të ju ofrojë inspektorëve të tatimit një “pako të mjeteve” me të cilat duhet trajtuar çdo punë, dhe do të jetë e rëndësishme që inspektori i tatimit të zgjedhë mjetin e duhur, apo kombinim të mjeteve nga pakoja e mjeteve, me qëllim që t‟i përshtatet më së miri rrethanave individuale të çdo njësie.

5

Inspektorët e tatimit inkurajohen që menaxherëve tu tërhiqet vërejtja për paraqitjen e teknikave të reja dhe të jenë të përgatitur të ndajnë ekspertizën me kolegët e kontrollit tatimor.

6

Kapitulli/

Pjesa Parathënie

FAZA 1

FAZA 1

INDEKSI Subjekti

6-16

Historia e ATK-së Përgjegjësitë e ATK-së Vizioni i ATK-së Vlerat e ATK-së Misioni i ATK-së Korniza Ligjore Cka eshte kontrolli?

17 17 18 18 18 19 19 20

1.1 1.2 1.3 1.3.1 1.3.2 1.3.3 1.3.4 1.3.5 1.4 1.4.1 1.4.2 1.4.3 1.4.4 1.4.5 1.4.6 1.4.7 1.5 1.6 1.7

FAZA 1 Strategjia e Kontrollit Tatimor Strategjia e Përmbushjes – Përmbushja Vullnetare Strategjia e Kontrollit Llojet e Vizitave Vizitat e Regjistrimit Vizitat e Cregjistrimit Vizitat e Ndryshme Vizitat e Verifikimit Sistemi i përzgjidhjes së vizitave për kontrollë Llojet e kontrollave Kontrolli i Kredibilitetit Ri-Kontrolli Kontrolli i Shkurtë Kontrolli i Çregjistrimit Kontrolli në Objektin e Tatimpaguesit Kontrolli në Zyrën e ATK-së Kontrolli në Lokacion të Tretë Kompetencat e Inspektorit të kontrollit tatimor Të Drejtat dhe Obligimet e Tatimpaguesve Shkëmbimi i Informatës

2.1 2.2 2.2.1 2.2.2 2.2.3 2.2.4 2.3 2.3.1 2.3.2 2.3.3 2.4 2.4.1 2.4.2

Politika e Kontrollit Tatimor Vlerësimi i Rrezikut Progresi i Kontrollit Tatimor Hulumtimi/ Pergatitja para kontrollit Kryerja e kontrollit / Puna ne terren Dokumentimi i kontrollit (dokumente pune) Shqyrtim Rreziku i Mos-Përmbushjes Rreziku i raportimit te pasakte Rreziku i keqinterpretimit apo aplikimit te gabuar te ligjit tatimor Adresimi i rreziqeve te kontrollit tatimor Rreziku i të Dhënave të Pasakta Rreziku i zbatimit te gabuar te ligjit Rreziku i te dhenave te pasakta dhe keqinterpretimit te ligjit

29 33 33

1

2

21 22 23

25

29 29 29

7

36

39

FAZA 1

2.5 2.6 2.7 2.8 2.9 2.10

tatimor Reduktimi i Rrezikut Veprat Penale Tatimore Marrja e mostrës Rishikimi i Kontrollit Mbledhja e Tatimit Shtesë Ofrimi i pagesës së obligimit tatimor gjatë kontrollit

3.1 3.1.1 3.1.2 3.1.3 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6

Kriteret e Matjes së Performancës Sigurimi i Cilësisë së Kontrollit Hyrje Qellimi Pergjegjesite Standardet e Cilësisë së Kontrollit Numri i Kontrolleve Vlera e Kontrollit Përmbushja Indikatorët e Matjes së Performancës

4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6 4.7 4.8 4.8.1 4.8.2

FAZA 2 Rolet dhe Përgjegjësitë e Kontrollit Tatimpaguesi Inspektori i Kontrollit Tatimor Udhëheqësi i Ekipit të Kontrollit Zëvendës Menaxheri Regjional Menaxheri Regjional Zëvendës Drejtori i Operacioneve Menaxheri i Divizionit të Kontrollit të Tatimpaguesit Komunikimet Inspektoret e kontrollit tatimor Udheheqesi i Ekipit

5.1 5.2 5.3 5.4 5.5 5.5.1 5.5.2 5.5.3 5.5.4 5.6 5.7 5.8 5.9 5.10

Standardet e Kontrollit Standardet Profesionale të Inspektorit të KontrollitTatimor Pavarësia Kujdesi Profesional Konfidencialiteti Standardet e Punës në Teren Mbikeqyrja Inspektori Tatimor Evidenca Raportimi Profesionalizmi Mbikqyrja Trainimi/Ngritja e Kapaciteteve Cilësia e Shërbimit të Konsumatorëve Menaxhimi i Kohës gjatë Kontrollit

3

FAZA 2

4

FAZA 2

5

40 40 43 44 45 45 46 46

47 48 49 49 49

50 50 50 51 52 52 52 53 53

54 54 56 57 58 58

59 60 61 61 61 8

FAZA 2

6 6.1 6.1.1 6.1.2 6.1.3 6.1.4 6.1.5 6.1.6 6.1.7 6.2 6.3 6.3.1 6.3.2 6.3.3 6.3.4 6.3.5 6.4 6.4.1 6.4.2 6.4.3 6.4.4 6.4.5 6.4.6 6.4.7 6.4.8 6.4.9 6.4.10 6.4.11 6.4.12 6.5 6.6 6.6.1 6.6.2 6.6.3 6.6.4 6.6.5 6.6.6 6.6.7 6.6.8 6.7 6.7.1 6.7.2 6.7.3 6.7.4 6.7.5

Procedurat e Kontrollit Tatimor Zgjedhja e Rastit për Kontrollë Të Përgjithshme Propozimet për zgjedhjen e rasteve për kontroll nga Zyra Qendrore (ZQ) E drejta e Zyrave regjionale për të zëvendësuar tatimpagues ose deklarata / periudhën tatimore nga lista Hartimi i programeve të kontrollit dhe caktimi i inspektoreve për kontroll në Zyrat Regjionale Zgjerimi dhe thellimi i kontrolleve Detyrimet e Zyrave Regjionale për të raportuar Zyrës Qendrore Propozimi nga zyrat regjionale për zgjedhjet për kontroll Plani Vjetor i Kontrollit Planifikimi i Kontrollit Tatimor Shqyrtimi i tatimpaguesit Analize paraprake Definimi i rrezikut te evazionit (nen-deklaratat) Analiza e Kontrollit te Brendshem (testi i permbushjes) Raporti i Strategjise se Kontrollit Fillimi i Kontrollit Autorizimi per kontroll Intervista fillestare Kontrolli tatimor i zgjeruar Krijimi i opinionit mbi llogarite Analize analitike substanciale Sisteme te kontabilitetit te kompjuterizuara Percaktimi i obligimit tatimor Raporti Paraprak Intervista perfundimtare Raporti Final Regjistrimi i kontrollit ne sistemin e TI-se Mbyllja e dosjes Menaxhimi i Dosjeve të Kontrollit Mirëmbajtja e Dosjeve të Kontrollit Përfshirja Funksionet Mbikëqyrja e Menaxhmentit Planifikimi i Vendimeve Përmbajtja Funksionet dhe Kushtet e Mirëmbajtjes së Dosjes Përmbajtja e Dosjeve të Kontrollit Metodat e Mbajtjes së Dosjeve Raportimi Funksioni i Raportit Sigurimi i Informatës së Brendshme Sigurimi i Informatës së Jashtme Kërkesat e Raportit Përgjegjësia e Raportit 9

61 62 63 64 64 65 66 66 66 71 72

77

79 80

89 90

93

FAZA 2

6.7.6 6.8 6.9

Përgatitja dhe Përpilimi i Raportit Përfundimi i Kontrollit Standardet e Menaxhimit te Kontrollit Tatimor

7.1

Teknikat e Kontrollit Tatimor –Përmbledhje Kontrolli Bazë

7 7.2 7.2.1 7.2.2 7.2.3

100

7.20 7.21 7.22

Burimet e Informimit Informata nga programet tjera tatimore Referimet dhe referencat nga zyrat tjera rajonale Informatat nga deklaratat bankare dhe barazimet me librin e keshit Analiza e Marzhës së Fitimit Teknikat e Analizes se Marzhes Qellimi i Marzhes Kategorite e Marzhes Observimet Direkte Informata e Palës së Tretë Informata nga Furnizuesit dhe Konsumatorët Artikujt e Mediave Llogaritë Vjetore të Përgatitura Indikatorët Jo-Financiarë Furnizimet Parate e pranuara Te ardhurat tjera Kontrolli i Kredibilitetit Manipulimet e Vlerës së Stokut Blerjet dhe Shpenzimet Mallrat për Shfrytëzim Personal apo Qëllime Jo-Biznesore Pagat dhe Bonuset Regjistrimi i Informatës së Marrë Paraqitje e Detajuar e Teknikave të Kontrollit të Tatimit Shfrytëzimi i Dokumenteve të Punës Ndërveprimi në mes të Indikatorëve Financiarë dhe JoFinanciarë Shfrytëzimi i Indikatorëve Jo-Financiar (Shembuj) Inspektimi i Objekteve Kontrolli i Detajuar

7.23

Metodat Direkte dhe Indirekte te Kontrollit Tatimor

7.3 7.3.1 7.3.2 7.3.3 7.4 7.5 7.6 7.7 7.8 7.9 7.10 7.10.1 7.10.2 7.11 7.12 7.13 7.14 7.15 7.16 7.17 7.18 7.19

FAZA 2

97 99

7.23.1

Disa metoda qe zakonisht perdoren

7.23.2

Kerkesat legjislative per perdorimin e Metodave Indirekte

7.23.3

Kur duhet perdorur nje Metode Indirekte?

7.23.4

Zgjedhja e Metodes Indirekte

7.23.5

Sfidat lidhur me Metodat Indirekte

8 8.1 8.2

Teknikat e Kontrollit për Tatimin e mbajtur në burim Tatimi i Mbajtur në Burim në paga Tatimi i Mbajtur në Burim në qira

100

102

104

105 105 106 106 106 106 107

108 109 109 110 111 111 112 113 114 115 117 119 121

125 125 125 10

8.3

Tatimi i Mbajtur në Burim në Interes dhe të Drejtat pronësore (Rojaltis) Tatimi i Mbajtur në Burim në Fitimet e Lotarisë dhe Lojërave të Fatit Tatimi i Mbajtur në Burim për Disa Jo-rezidentë

8.4 8.5

9

Teknikat e Kontrollit për TVSH

126 127 127

128

Te pergjithshme– Lista e Kontrollit per Tatimin e Llogaritur

128

Te pergjithshme- Lista e Kontrollit per Tatimin e Zbritshem

136 143-194

Sektorët e Treqtisë

Sektorët e Treqtisë

9.1 Floktarët

9.7 Hotelet

9.2 Riparimet e Garazës

9.8 Shitjet e Internetit

9.3 Restorantet

9.9 Industria e Veshjeve dhe Modës

9.4 Taksi

9.10 Tregtarët e Tregut

9.5 Bankat dhe Financat

9.11 Klubet

9.6 Industria e Ndërtimit

9.12 Transporti Rrugor

FAZA 2

9.1 9.1.1 9.1.2 9.1.3 9.1.4 9.1.5 9.1.6

9.2

Floktarët Kush po e bën furnizimin? Merr parasysh rrethanat Faktorët që duhen marrë parasysh Regjistri i Shitjeve Bruto Vëzhgimet dhe Informata e Palës së Tretë Marredheniet/ perqindjet tjera

143

Riparimet e Garazhës

148 11

9.2.1 9.2.2 9.2.3

Llojet e Punës Pjesët Gomat dhe Tubat e Shkarkimit të Gazit

9.3.1 9.3.2 9.3.3 9.3.4 9.3.5 9.3.6 9.3.7 9.3.8 9.3.9

Restorantet Franshiza (E drejta ekskluzive) Çka duhet të mbahet Si duhet t‟i pyesim ata për të mbajtur regjistrat Qasja në Vizita Pikat për tu marrë parasysh Regjistrat dhe Llogaritë Ekzaminimi i Regjistrave të Keshit Përqindjet e Ushqimit/Pijeve Marrëdhëniet/përqindjet tjera

9.3

9.4

152

Taksi 9.4.1 9.4.2 9.4.3 9.4.4 9.4.5

9.5 9.5.1 9.5.2 9.5.3 9.5.4 9.5.5 9.6 9.6.1 9.6.2 9.6.3

9.7

159

Organizimi Furnizimet e Tatueshme Puna me Kesh Tarifat e udhëtimit Obligimi për tu regjsitruar për TVSH Bankat dhe Financat Obligimi për TVSH Burimet e jashtme Ndërmjetësuesit Cilat furnizime nuk janë të përfshira nga lirimi financiar? Terma Financiarë -Fjalori

161

Industria e Ndërtimit Natyra e Furnizimeve Sistemet e Kontabilitetit dhe Dokumentimi Rreziqet e shoqëruara me Sistemet e Kontabilitetit dhe Dokumentimin

164

Hotelet 9.7.1 9.7.2 9.7.3

Tarifat Objektet e Inspektimit Aktivitetet e Biznesit

9.8.1 9.8.2 9.8.3 9.8.4 9.8.5 9.8.6 9.8.7 9.8.8 9.8.9

Shitjet e Internetit Parathënie Historiku Gama e mallrave të furnizuara në mënyrë elektronike Gama e shërbimeve të furnizuara në mënyrë elektronike Dallimi në mes të mallrave dhe shërbimeve Aktivitetet e biznesit Burimet e të Ardhurave Mallrat –Vendi i Furnizimit Produktet e Digjitalizuara

9.8

166

169

12

9.8.10

Administratorët e ueb faqeve (“Web Hosts”) dhe Furnizuesit (Ofruesit) e Shërbimit të Internetit (“OSHI”)

9.8.11 9.8.12

Fillimi i Biznesit Trajtimi i TVSH-së Industria e Veshjeve dhe Modës Përfshirja Historiku Klasifikimet e tregtisë lidhur me industrinë e veshjeve Biznesi i përfshirë në industrinë e veshjeve Organizimi i tregtarëve të veshjes Diagrami që pasqyron organizimin e industrisë

9.9 9.9.1 9.9.2 9.9.3 9.9.4 9.9.5 9.9.6

168

9.10 Tregtarët e Tregut 9.10.1 Përdorimi i sirtarit 9.10.2 Mënyra e Vizitave të Përmbushjes tek Tregtari i Tregut 9.10.3 Vendi i Vizitës 9.10.4 Vizita në Tezgën e Tregut 9.10.5 Regjistrat 9.10.6 Shitjet Ditore Bruto 9.10.7 Regjistrimi i stokut 9.10.8 Sistemet dhe Regjistrat e Kontrollit të Keshit 9.10.9 Kontrolli i Kredibilitetit 9.11 Klubet (Shoqatat) 9.11.1 Fushveprimi dhe perfshirja 9.11.2 Regjistrimi 9.11.3 Menaxhimi 9.11.4 Klasifikimi i Klubeve (Shoqatave) 9.11.5 Llojet e klubeve dhe aktivitetet e tyre 9.11.6 Regjistrat 9.12 Transporti rrugor 9.12.1 Fushëveprimi dhe perfshirja 9.12.2 Prapavija 9.12.3 Aktivitetet e biznesit 9.12.4 Ngarkesat e transportuesit dhe Metodat Operuese 9.12.5 Nën-kontraktorët 9.12.6 Ngarkesat (barrat) e kthyera 9.12.7 Veprimi para vizitës 9.12.8 Regjistrat mbështetës 10 Teknikat e Kontrollit për Tatimin në të Ardhura të Korporatës 10.1 Teknikat e Kontrollit 10.2 Shembuj të Kontrollit për Tatimimin e Entiteteve Trajtimi i Makinave 10.3 Kontrolli i Sistemit Bazuar në Rrezik 10.4 Diskutimi i Detajuar 10.5 Kontrolli/Testi 10.6 Ngarkesat e Menaxhmentit 11

Paraqitje e Detajuar e Teknikave të Kontrollit të Tatimit13

172

177

180

194 194 194 197 198 199 201

11.1 FAZA 2

11.2 FAZA 2

Modulet dhe të Nxënit /Njësitë e Trajnimit Hyrje- Vetëdijesimi i Kontrollit të Përmbushjes 11.1.1 Kontrolli Plotësues, i detajuar apo alternativ

Modulet e Trajnimit- Pakot e të Mësuarit 208 11.2.1 Njësia 1- Një qasje e strukturuar ndaj Vizitave Përmbushjes dhe Kontrollit Vizia dhe Kontrolli 11.2.2 Njësia 2 – Ekzaminimi i Regjistrave 11.2.3 Njësia 3- Modelet e Ekonomisë së Bizneseve- Metoda Indirekte e Vleresimit 11.2.4 Njësia 4- Përqindjet e Kontabilitetit 11.2.5 Njësia 5- Testimi i Mjeteve 11.2.6 Njësia 6- Informata e Palës së Tretë 11.2.7 Njësia 7- Të Kuptuarit e Pikave Elektronike të Shitjeve 11.2.8 Njësia 8- Tatimi i mbajtur në burim 11.2.9 Njësia 9- Rimbursimet e TVSH-së dhe Mbipagesat 11.2.10 Njësia 10- Kontrolli i Bazuar në Sisteme në Bizneset e Mëdha apo Komplekse 11.2.11 Kontrolli i të Mësuarit- Pyetje (Njësitë 1-10) 11.2.12 Kontrolli i të Mësuarit -Përgjigje (Njësitë 1-10) 12

FAZA 2

202 202

SHTOJCAT A

211

FJALOR I TERMINOLOGJISE

214

B B1 B2 B3 B4

PERFORMANCA E VLERESIMIT NE SEKTORIN PUBLIK EKUILIBRIMI I TE DREJTAVE INDERLIDHJA E FAKTOREVE TEMAT QE KONTRIBOJNE NE ZHVILLIMIN E ADMINISTRIMIT MODERN TATIMOR B5 QENDRIMET E TATIMPAGUESVE- Fusha (Kontinumi) i Përmbushjes B6 OFRIMI I PERMIRESUAR I SHERBIMIT: SKEMA LOGJIKE E REZULTATEVE B7 PARIMET BAZË TË QASJES SONË STRATEGJIKE

270 273 274 275

C

RREZIQET E PERBASHKETA TE BIZNESIT (Per Kujtese)

280

D D1 D2 D3 D4 D5 D6

PERQINDJET E KONTABILITETIT Normat e Rentabilitetit Normat për Investitorë Normat e Efikasitetit Normat e Likuiditetit Analizë e Trendeve

284 286 289 290 291 293

E

ORGANIZIMI FUNKSIONAL

297 14

276

278 279

F

SKEMA E PROCESIT TE KONTROLLIT

299

G

MARREDHENIA E INPUTEVE (MJETEVE) TE KONTROLLIT NE REZULTATE (OUTPUTE)

300

H

MATRICA E TRAJNIMIT DHE E UDHEZIMIT

301

J

SHEMBULL I HISTORISE SE DOKUMENTUAR TE KONTROLLIT BILANCI PROVIZOR/ BILANCI PROVIZOR I ZGJERUAR

303

K

SHEMBULL I NJE PERMBLEDHJE

308

L

SHEMBULL I KONTROLLIT TE TE NXENIT TE MESIMIT: PERGJGJET për PERQINDJET E KONTABILITETIT

310

M

DIAGRAMI I PIKAVE KRITIKE (Shembull)

312

N

TERMINOLOGJIA FINANCIARE – FJALOR I TERMAVE

313

O

Ngritjet e Çmimit (Përmbledhje dhe Pasqyrim)

339

P P1 P2 P3 P4 P5 P6

STANDARDET E KUALITETIT Planifikimi Aplikimi i Ligjit dhe Politikës Teknikat e hetimit/Kontrollit Koha e përshtatshme Raportet me Palën/ Profesionalizmi Dokumentacioni/Raportet

342 342 345 347 348 350 352

Q1 Q2 Q3 Q4 Q5 Q6

MOSTER E FORMULAREVE DHE SHABLLONEVE Format (Shabllonet) Kërkesë për Ndryshim të Informatës së Tatimpaguesit Kërkesë për Transfer të Kreditimit të Tatimit Shqyrtimi Analitik (Per Kujtese) Raporti i Strategjisë në Kontrollin Paraprak Dokumentimi i Vizitës së Përmbushjes

356 357 379 380 381 384 387

Specifikat e Punës: Inspektori tatimor Udhëheqësi i Ekipit të Kontrollit Menaxheri i Zyres Rajonale Menaxheri i Divizionit të Kontrollit të Tatimpaguesit Zëvendës Drejtori Menaxhues i Zyres Rajonale dhe Njësia e Tatimpaguesve të Mëdhenj

388 389 391 392 394 396

Standardet e Menaxhmentit

398

Q

R R1 R2 R3 R4 R5

S

15

T

Udhëzues i Udhëheqësit të Ekipit për Shqyrtim të Ngarkesës së Punës

404

U

Udhëzues i Udhëheqësit të Ekipit për vizita lidhur me Punën (Shqyrtimi i procesit të brendshëm)

409

V

Udhëzues i Udhëheqësit të Ekipit për shqyrtim të rastit të përfunduar

410

W

Udhëzues i Udhëheqësit të Ekipit për Zhvillim dhe VetëVlerësim

413

AB AB1

METODAT INDIREKTE- Përshkrim Metoda e Burimi dhe Aplikimit të Fondeve

416 417

AB2

Metoda e Depositave Bankare dhe Shpenzimeve të Parave

418

AB3

Metoda e Rritjes (Marzhës)

420

AB4

Metoda e Njësisë dhe Vëllimit

423

AB5

Metoda e Vlerës Neto

424

16

Parathënie Historia e ATK-së ATK është themeluar me datën 17 Janar 2000 nën drejtimin dhe administrimin e UNMIK-ut. Drejtor i parë i ATK-së ishte ndërkombëtar i punësuar nga një kontraktues i USAID-it. Nga Tetori i vitit 2001 deri në Shkurt të vitit 2003, kishte bashkë-drejtorë nga USAID-i dhe vendor që ndanin rolin e drejtorit. Me 18 Shkurt 2003, autoriteti për Administratën Tatimore u bart nga UNMIK-u te Ministria për Ekonomi dhe Financa dhe mori detyrat e Drejtorit të ATK-së një vendor. Që nga ajo kohë, ATK ka funksionuar si një organizatë autonome, e menaxhuar krejtësisht nga stafi vendor i Kosovës me këshillime dhe ndihmën e organizatave donatore ndërkombëtare në radhë të parë, USAID-i, BE dhe FMN. Gjatë historikut të shkurtër të saj, ATK ka zhvilluar një strukturë organizative funksionale e cila në pjesën më të madhe të saj është në pajtim me praktikat më të mira ndërkombëtare. Ka një qendër përpunimi të dokumenteve, të centralizuar, përmes së cilës përpunohen të gjitha deklarat, po ashtu ka filluar decentralizimi i procedimit te TVSH-se me qellim të intervenimit të përmbushjes së menjëhershme. Është krijuar edhe një Njësi për tatimpaguesit e mëdhenj që merret me tatimpaguesit më të mëdhenj në Kosovë, që njëherit është praktika më e mirë ndërkombëtare. Legjislacioni tatimor i Kosovës është pranuar si nga FMN-ja ashtu edhe nga Komisioni Evropian si legjislacion transparent dhe ne harmoni me standardet ndërkombëtare. Me gjithë zhvillimin e vet dhe asistencën e dhënë, ATK është duke u njohur si një administratë tatimore moderne dhe efikase si dhe një organizatë prijëse qeveritare në Kosovë, edhe pse ka shumë për tu bërë për të arritur efikasitetin operativ të dëshiruar.

Përgjegjësitë e ATK-së Ne jemi përgjegjës për inkasimin e tatimeve qendrore qeveritare ku bëjnë pjesë TVSH në furnizimet e brendshme, Tatimi në të Ardhurat e Korporatave, Tatimi në të Ardhurat Personale, tatime tjera të mbajtura në burim dhe Kontributet Pensionale. Përvec kësaj jemi përgjegjës edhe për dhënien e licencave për lojërat e fatit, Mbikëqyrjen e përmbushjes së obligimeve nga aktivitetet e lojërave të fatit dhe zbatimin e Ligjit për Lojërat e Fatit.

Vizioni i ATK-së Vizioni ynë është që Administrata Tatimore: 17

- të formojë dhe ta ruaj një imazh pozitiv për të mirën e shtetit te Kosovës, - të respektohet nga klientët tanë dhe të njihet nga organizatat dhe institucionet ndërkombëtare, - të përbëhet nga personeli profesionist dhe energjik që do të garantojnë një nivel të lartë të transparencës dhe modernizimin e shërbimeve tona në raport me klientët tanë, përmes të cilës ne do të bëhemi burimi kryesor i të hyrave për shtetin e Kosovën.

Vlerat e ATK-së Suksesi ynë varet kur të gjithë ne marrim pjëse në ndarjen e vlerave të njëjta. Administrata Tatimore do të ec përpara falë këtyre vlerave gjatë tërë punës sonë:     

Integriteti dhe sinqeriteti do të jenë gurë themeli i institucionit tonë, që sigurojnë një trajtim të barabartë ndaj tatimpaguesve dhe zbatim të drejtë të ligjeve, Profesionalizmi do të jetë çelësi i suksesit në përmbushjen e misionit tonë, duke synuar në përmirësime të vazhdueshme drejt standardeve më të larta të suksesit, Transparenca do të jetë elementi kyq për ndërtimin e lidhjeve të forta dhe të besueshme në mes të tatimpaguesve dhe Administratës Tatimore, Respekti ndaj tatimpaguesve dëshmohet përmes kontakteve tona në të cilat ne i pranojmë të drejtat e tyre dhe obligimet tona, Fleksibiliteti do të jetë bazë për zhvillimet e reja në organizatën tonë

Misioni i ATK-së Misioni ynë është:   

të shtohet në maksimum përmbushja vullnetare e obligimeve, duke i dhënë përqendrim të plotë legjislacionit dhe rregulloreve tatimore; të ofrojmë shërbime profesionale, transparente dhe efektive për komunitetin e tatimpaguesve në mënyrë që ata të kuptojnë obligimet e tyre të pagesës së tatimeve; dhe të sigurojmë zbatim të drejtë dhe të njëllojshëm si dhe fuqizimin e ligjeve tatimore me qëllim që të mblidhen të hyra për buxhetin e Kosovës në një mënyrë efikase dhe me kosto të ultë.

Korniza Ligjore Kontrolli i tatimeve është një nga kontaktet më të ndjeshme ndërmjet tatimpaguesit dhe autoriteti që i pranon të hyrat. Prania e një inspektori te kontrollit tatimor në 18

pronën private të tatimpaguesit apo në lokalet afariste, shoqërimi me eksplorimin e çështjeve private dhe të biznesit dhe grumbullimin i informacioneve nga të dhënat dhe librat e tatimpaguesve, ose vetëm ndërprerja e rrjedhës së punës së përditshme, paraqet një barrë për tatimpaguesit dhe mund të shihet nga disa si një ndërhyrje e paarsyeshme në punët e tyre. Pavarësisht nga kjo, kontrolli tatimor mbetet e vetmja metodë e efektshme për konstatimin e fakteve shtesë ose për të verifikuar informacionin e dhënë. Kornizat ligjore janë esenciale për të siguruar integritetin në mënyrën që administrata tatimore e kryen kontrollin dhe për te siguruar që të drejtat e tatimpaguesve janë të mbrojtura siç duhet. Si të tilla, në bazë të legjislacionit, tatimpaguesi mund të kërkojë që të rishikoj çdo vlerësimi të propozuar apo për një shpjegim të teknikave të kontrollit të përdorura dhe ndryshimet e propozuara. Kjo kërkesë mund ti drejtohet autoritetit që i pranon të ardhurat ose një organ i pavarur i palës së tretë. Elementet kyçe të një kornize ligjore të tillë pasi që ka të bëjë me funksionin e kontrollit, Këto janë: • Obligimet e tatimpaguesve për të mbajtur regjistrimet • Mundësimi i qasjes së inspektorëve të kontrollit tatimor në libra dhe regjistrime • Mundësimi i qasjes së inspektorëve të kontrollit tatimor në burimet e informatave nga palët e treta • Marrja e informatave nga autoritetet e vendeve tjera përgjegjëse për të hyrat • Kompetencat e autoritetit përgjegjëse për të ardhura për ndryshimin e deklaratave • Sanksionet ndaj mos përmbushjes

Cka eshte kontrolli?

Kontrolli tatimor është një ekzaminim për të parë nëse tatimpaguesit i kanë vlerësuar dhe raportuar në menyrë të saktë obligimet e tyre tatimore dhe i kanë përmbushur detyrimet tjera. Kontrollet tatimore janë shpesh më të detajuara dhe të gjëra se sa llojet tjera të të ekzaminimit, të tilla si kontrollat e përgjithëshme nga zyra, vizitat e përmbushjes, rishikimet apo programet për përputhjen e dokumentit. Natyrisht ka përjashtime sa i përket këtijë rregulli.Kushtet dhe qasjet ndryshojnë nga njëri vend në tjetrin. Në përgjithësi, një kontroll do ti ekzaminojë çështjet që shihen si më të rëndësishëm për arritjen e një vlerësim të saktë të detyrimit tatimor të tatimpaguesit . Në mënyrë tipike, këto çështje do të përfshijnë çdo tregues për të ardhura të konsiderueshme të paraportuara (për shembull, siç mund të sugjerohet nga një përqindje shumë e ulët i netos / përqindja e të ardhurave bruto të biznesit të llogaritura nga deklarata e tatimpaguesit) ose potencialisht artikujt e zbritshëm të mbi deklaruar që mund të 19

jenë të dukshme nga një ekzaminimi i deklaratës së tatimpaguesit dhe nga informacionet tjera. Si deklaratat e tatimit mbi të ardhurat po ashtu edhe raportimit të tjera përfshijnë dokumentat mbështetës, të cilat tatimpaguesi normalisht duhet ti ketë. Në rastin e kontrolleve të biznesit, ligji kërkon shpesh që biznes ti zbatojë standardet e caktuara të mbajtjës së librave dhe kontabilitetit. Kontrollet mund të përfshijë edhe kërkesat fizike, të tilla si inspektimin dhe ekzaminimin e mallrave në magazinë, në lokalet etj. Periudhat e kontrollit, koha se sa shpesh mbahen ato dhe raportimi ndryshojnë nga rasti në rast.

FAZA 1 Kapitulli 1 Strategjia e Kontrollit Tatimor Shteti ynë ka nevoje për të hyra me qëllim që të plotësojë përgjegjësitë për qytetarët dhe banorët e Kosovës për: rrugët., siguria, arsimi, spitalet, programet e mirëqenies sociale, etj. Të gjitha këto kërkojnë fonde. Misioni i Administratës Tatimore është të mbledhë të hyra që mundësojnë financim në mënyrë të drejtë dhe transparente. Varet nga tatimpaguesit që në mënyrë vullnetare të përcaktojnë detyrimin e tyre të saktë tatimor dhe të kryejnë me kohë pagesën e atij detyrimi. Në zhvillimin e Planit Strategjik, po ashtu kemi zhvilluar një strategji të përmbushjes që do t‟i drejtojë përpjekjet tona të përmbushjes përmes rrugës së këtij Plani Strategjik. Si rezultat, Plani jonë Strategjik dallon nga planet e mëhershme, të cilat kanë qenë të përqendruara në këto fusha kryesore: Klientët, Organizatën, Sistemet dhe Personelin. Ky plan strategjik do të përqendrohet në 12 komponentë kryesore të cilat do të ndihmojnë ATK-në të arrijë qëllimet e veta të përmbushjes dhe të hyrave, përderisa në të njëjtën kohë do të sigurojë se sistemet tona janë të freskuara, personeli është i trajnuar mirë, ligjet janë aplikuar me efektivitet dhe stafi e kryen punën e vet me integritet dhe drejt. Komponentët janë të bazuara në parimin se ekzistojnë katër kategori të tatimpaguesve, ata të cilët kanë gatishmërinë ta bëjnë gjënë e duhur me kohë duke dorëzuar deklarat e tyre dhe duke paguar detyrimin e tyre të saktë tatimor; ata të cilët mundohen të bëjnë gjënë e duhur, por nuk kanë sukses gjithnjë; ata të cilët nuk duan të përmbushin detyrimet; dhe ata të cilët kanë vendosur të mos i përmbushin detyrimet. Përpjekjet tona të përmbushjes do t‟I përqendrojmë në strategjitë që janë të nevojshme për të adresuar secilën prej këtyre katër grupeve të tatimpaguesve. Ato do të radhiten nga edukimi i tatimpaguesit deri të ndjekjet penale. (shih SHTOJCA B5). Administrata Tatimore dhe Divizionit i kontrollit në veçanti po punojnë në drejtim të arritjes të përmbushjes maksimale vullnetare përmes modelit të performancës, përmes së cilës tatimpaguesit kryejnë vetë-vlerësimin e detyrimeve tatimore, duke e bërë më të thjeshtë dhe më të lehtë për tatimpaguesin që të plotësojë deklaratën e detyrimeve tatimore, dhe duke përdorur personelin sa i përket punës administrative 20

dhe procesuese në kryerjen e vizitave të përmbushjes, shqyrtimin e rrezikut dhe performancën e kontrollit tatimor. Aktiviteti efektiv i kontrollit është një mjet shumë i rëndësishëm në zhvillimin e sistemit të përmbushjes vullnetare të tatimit, duke menaxhuar mos-përmbushjen dhe mbajtjen apo mbledhjen e të hyrave, por është vetëm një mjet. Për ti arritur objektivat tona, strategjia jonë është bazuar mbi disa parime bazë ku pastaj ato formojnë "udhëzues" se si ne të vazhdojmë tutje. Këto parime bazë do të na japin udhëzim duke i vënë në pah ndikimet dhe pasojat e mënyrave të ndryshme të veprimit dhe do të na ndihmojnë në arritjen e zgjidhjes më të përshtatshme. Kjo pastaj mundëson edhe ndërmarrjen e masave me anë të cilave ne presim që ti arrijmë objektivin tonë.

Parimet bazë përfaqësojë vlerat (shih “Vlerat”, “PARIMET KRYESORE ” dhe SHTOJCA B7), të cilën ne e kemi dëshiruar. Është e rëndësishme që ky doracak të konsiderohet në kontekstin e doracakëve tjerë të ATK-së, (duke përfshirë Doracakun Procedural të Mbledhjes së Detyrueshme , Udhëzuesin për Reimbursimin e TVSH-së, Doracakun Procedural për Hetimet Tatimore, etj)

1.1 Strategjia e Përmbushjes – Përmbushja Vullnetare Modeli i Përmbushjes është një rrugë e strukturuar për të na ndihmuar që të kuptojmë faktorët që ndikojnë në sjellje të ndryshme të përmbushjes. Kjo na ndihmon që të zgjedhim intervenimin më të duhur për rrethanat. Sjellja e përmbushjes ndikohet nga sumë faktorë - biznesi, tregtia, sociologjia, ekonomia dhe faktorët fiziologjik – ku të gjitha prej tyre do të ndikojnë në atë nëse personi do të bëjë përmbushjen. Modeli tregon nivelin (prirjen) e zgjeruar të sjelljes së tatimpaguesit në drejtim të përmbushjes. Bazuar në një ekstrem, tatimpaguesit kanë një qëndrim të „gatishmërisë për të bërë gjënë e drejtë”. Në ekstremin tjetër, tatimpaguesit kanë vendosur të mos bëjnë përmbushjen – duke zgjedhur evazionin apo duke zgjedhur për të qenë jashtë sistemit. Modeli po ashtu përmbledh llojet e ndryshme të mbështetjes dhe intervenimit të nevojshëm për të mbledhur të hyrat e kërkuara. Modeli sugjeron se zyra e tatimit duhet t‟i posedojë aftësitë që do të ndikojnë në sjelljen e tatimpaguesit përmes përgjigjes dhe ndërveprimeve. (Shih SHTOJCA B5) Përmbushja vullnetare e obligimeve Tatimpaguesit që janë të vetëdijshëm për të drejtat e tyre dhe presin dhe pranojnë trajtim të drejtë dhe efikas zakonisht janë më të gatshëm për përmbushje. 21

Përmbushja Vullnetare është zgjeruar, megjithatë, jo vetëm përmes vetëdijesimit të të drejtave dhe pritjeve që shkaktohen nga trajtimi efikas dhe i drejtë, por po ashtu përmes sistemeve dhe procedurave të qarta, të thjeshta, transparente dhe të lehta në përdorim (shih SHTOJCA B2). Kjo përmbushje zgjerohet kur të bëhet më e lehtë për tatimpaguesit për të kryer përmbushjen. Përmbushja vullnetare është maksimizuar kur Administrata Tatimore është e vetëdijshme për zhvillimet dhe tendencat në sferën legjislative dhe të biznesit dhe është përgjegjëse për implikimet e tyre në administratën tatimore dhe përmbushjen. Administratat tatimore të duhura identifikojnë dhe vlerësojnë rreziqet e përmbushjes dhe zhvillojnë strategjitë e synuara në adresimin e atyre rreziqeve. 1.2 Strategjia e Kontrollit

Funksioni i Kontrollit të Administratës Tatimore Synimi i Divizionit të Kontrollit është:  



Për të siguruar se hapat janë marrë për biznesin për t‟i përmbushur obligimet e tyre tatimore me kohë, tërësisht dhe në mënyrë korrekte. Për të krijuar mjedis më të mirë të kontrollit duke zhvilluar procedurat e kontrollit në pajtim me Legjislacionin dhe Udhëzimet e Administratës Tatimore të Kosovës. Në të gjitha rastet kur tatimpaguesit shmangin në mënyrë vullnetare pagesën e tatimit, Divizionit i Kontrollit do të marrë të gjitha masat e duhura, duke paraqitur kontrollin si një hap për implementimin dhe zbatimin e ligjeve dhe veprimeve të tjera ligjore duke mbajtur përgjegjësi të dyfishtë: a. në drejtim të bizneseve, dhe b. në drejtim të të hyrave nacionale.

Shmangia nga tatimi nuk është vetëm problem financiar por po ashtu edhe problem moral. Problemi moral është kur një pjesë e tatimpaguesve paguajnë më tepër tatime për shkak të evazionit tatimor që të tjerët e bëjnë. Nëse tatimpaguesit shohin apo besojnë se tatimpaguesit e pandershëm bëjnë biznes duke mos paguar tatimet dhe kundër tyre nuk merret asnjë veprim për shkelje të ligjeve tatimore, ato humbin besueshmërinë në sistemin tatimor dhe fillojnë të shmangin pagesën e atyre tatimeve. Divizionit i Kontrollit dhe Personeli i Kontrollit (inspektorët e kontrollit) kanë obligim moral në drejtim të tatimpaguesve që bëjnë përmbushjen, për të siguruar dhe bërë përpjekje të duhura me qëllim që vëmendja e kontrollit të tatimit të fokusohet te tatimpaguesit që nuk bëjnë përmbushjen. Për të luftuar mashtrimin tatimor dhe evazionin tatimor është një detyrë për të gjithë, përderisa inspektorët e kontrollit janë ata që kanë përgjegjësi të veçantë për të gjetur mjetet efikase për të ndjekur ata individë dhe entitete që përpiqen të 22

dobësojnë sistemin tatimor të Kosovës, dhe kjo nuk do të thotë që barra bie vetëm te inspektorët e kontrollit tatimor, por po ashtu te secili inspektor tjetër në Zyrat rajonale të Administratës Tatimore. Qëllimi i Kontrollit Tatimor

Qëllimi i përgjithshëm i kontrollit tatimor është të ushtrohet kontrolli i tatimpaguesit dhe të sigurohet që, duke identifikuar dhe pastaj inspektuar fushat e rrezikut, tatimpaguesi të paraqet saktësisht detyrimin e tij tatimor. Si rrjedhojë, duhet të zhvillohet një strategji e kontrollit që siguron përfshirjen e të gjitha aspekteve të kontrollit gjatë kontrollit tatimor. Nën-deklarimet e detyrimeve mund të jenë rezultat i një gabimi të paqëllimshëm apo veprimi të qëllimshëm. Metoda e identifikimit të evazionit mund të ndryshojë. Identifikimi i Gabimit Për të reduktuar rrezikun e mos-identifikimit të nën-pagesave, Inspektori i kontrollit tatimor duhet ta planifikojë kontrollin e tij. Gabimet rezultojnë kur struktura e kontrollit të kontabilitetit është e dobët dhe Inspektori i kontrollit tatimor duhët të përcaktojë këtë dobësi. Probabiliteti i identifikimit të dobësive dhe si rredhoje zbulimi i të ardhurave rritet në mënyrë të konsiderueshme, nëse përcjellet qasja e strukturuar e përshkruar në këtë Manual.

Identifikimi i Mashtrimit Madje edhe në kompanitë më të mëdha, ju mund të identifikoni evazionin e qëllimshëm të detyrimit tatimor, veprim që është definuar si mashtrim. Përgjegjësia për parandalimin dhe zbulimin e mashtrimit dhe parregullsitë tjera qëndron tek organet e qeverisjes. Megjithatë, nëse organet qeverisëse kryejnë krim të mashtrimit, atëherë përgjegjësia për zbulimin e saj qëndron te Inspektori i kontrollit tatimor. Gjatë procesit të planifikimit, Inspektori i kontrollit tatimor do të kryejë vlerësimin e rrezikut për mashtrim, ashtu që nëse zbulohet mashtrimi, plani i kontrollit duhet të përfshijë marrjen e masave të duhura. Inspektori i kontrollit tatimor duhet të kërkojë që të përcaktojë praktikën e menaxhimit në kufizimin e mashtrimit, për të ndihmuar vlerësimin e përparësive dhe dobësive të sistemit.

1.3 Llojet e Vizitave Kontrolli është një mekanizëm i vlerësimit të përputhjes së praktikës aktuale me kërkesat e specifikuara me ligj. Kontrolli tatimor është një proces i strukturuar i ekzaminimit të rrethanave të tatimpaguesve në përputhje me kërkesat e ligjeve tatimore, dhe përfshin regjistrat financiar, të kontabilitetit të biznesit të tatimpaguesit, stokun fizik dhe asete (mjete) të tjera, dhe vlerësimin dhe shqyrtimin e llojeve të ndryshme të informatave që gjenerohen në mënyrë të brendshme, të jashtme dhe të

23

pavarur nga tatimpaguesi. Kontrolli do të jetë i ndryshëm varësisht nga qëllimi parësor i burimit të kontrollit dhe rrethanave të tij. Vizitat e Përmbushjes (shih Shtojcën Q8) Vizitat e tilla nuk përbëjnë domosdo një kontroll në kuptimin e plotë të fjalës. Ato më tepër paraqesin një kontroll për testimin e besueshmërisë së përgjithshme apo kredibilitetin e deklaratave të palëve dhe një program qarkullimi të kontrollit në të gjitha aktivitetet e entitetit që ndikojnë në tatim. Vizitat e përmbushjes kryhen me qëllim të mbledhjes së informatës, edukimit të tatimpaguesit, verifikimit të të dhënave dhe azhurnimit të nevojshëm nga inspektori tatimor. Vizitat e Përmbushjes synojnë mirëmbajtjen e monitorimit të vazhdueshëm të tatimpaguesve dhe mund të dërgojnë mesazhin te tatimpaguesi se ata po monitorohen nga Administrata Tatimore. Niveli i përmbushjes vullnetare nga tatimpaguesi mund të varet nga cilësia e këtyre vizitave. Vizitat e përmbushjes shpesh shërbejnë si instrument jashtëzakonisht i mirë në mbledhjen dhe verifikimin e informatave para përpilimit të planit për kontroll të plotë të tatimit për tatimpaguesin.

1.3.1 Vizitat e Regjistrimit (sigurojnë që tatimpaguesi operon në mënyrë korrekte nga fillimi dhe korrigjon çfarëdo mangësie fillestare) Vizitat e Regjistrimit janë veçanërisht të rëndësishme për: a). Bizneset e mëdha b). Bizneset Komplekse c). Bizneset që bëjnë furnizime të ndryshme, ku problemet e obligimeve mund të ekzistojnë d). Tregtarët e Shlyerjes së Borxhit (ku tatimi i zbritshëm rregullisht tejkalon tatimin e llogaritur) e). Përcaktimi i vërtetësisë së operacionit (ekzistenca e stokut, objektet, asetet, proceset e biznesit, etj) dhe aranzhimet e mundshme tregtare, trendet dhe pritjet. f). Fitimi i një pasqyre mbi rëndësinë e të hyrave të mundshme dhe obligimeve të ardhshme të tatimpaguesit g). Sigurimi se tatimpaguesi është i arsyeshëm ndaj kërkesave dhe është caktuar që të administrojë tatimet siç duhet

1.3.2 Vizitat e Cregjistrimit (sigurimi i kontabilitetit të duhur në mbyllje të biznesit/ regjistrimit) – shih Pjesa 1.4.7 Vizitat e Çregjistrimit janë sidomos të rëndësishme për: a). Sigurimin se tatimpaguesi nuk është më i obliguar të mbetet i regjistruar (mbyllja e biznesit, shitja e transferit të biznesit, vazhdimi për të tregtuar por nën kufijtë e regjistrueshëm, apo për shkak të vdekjes etj); 24

b). Sigurimin se i gjithë tatimi i obliguar është sjellë në llogari si kthim i fundit, përfshirë trajtimin e saktë të stokut dhe aseteve; c). Finalizimi i pagesës tatimore të obliguar me rastin e çregjistrimit 1.3.3 Vizitat e Ndryshme (Kontrolli në transaksionet e veçanta) Vizitat e Ndryshme (të shumëanshme) mund të përfshijnë një numër të ndryshëm çështjesh por do të jenë në veçanti të rëndësishme për: a). Verifikimin e transaksioneve specifike (përfshirë referimet nga zyrat tjera tatimore, verifikimet e rimbursimit të TVSH-së etj.); b). Zgjedhjen e çështjeve specifike, anomalive apo gabimet e dukshme në deklaratat tatimore; c). Adresimi i çështjeve specifike që shkaktohen nga pyetjet e tatimpaguesit apo procesi i vlerësimit të rrezikut.

1.3.4 Vizitat e Verifikimit (p.sh. Deklaratat e Rimbursimit të TVSH-së) – shih Pjesa 1.4.6 dhe Njësia 11.2.9 Vizitat e verifikimit (mund të jenë sinonime me Vizitat e Ndryshme) fokusohen në objektet specifike të caktuara (mund të jetë rimbursimi i TVSH-së që shkaktohet nga eksporti i rastësishëm, nga blerja e kapitalit/ aseteve fikse apo nga grumbullimi i stokut), dhe mund të jetë e nevojshme lejimi i miratimit të menjëhershëm të deklaratës. 1.3.5 Sistemi i përzgjidhjes së vizitave për kontrollë Përderisa shumica e kontrolleve/vizitave do të përzgjidhen nga sistemi i vlerësimit bazuar në rrezik mund të ketë një numër rastesh, të cilat edhe pse nuk rezultojnë në bazë të rrezikut, mund të përzgjidhen nga menaxhmenti i ATK-së për të zgjidhur anomalitë apo qartësuar çështjet. 1.4 Llojet e kontrollave Fushëveprimi dhe intensiteti i kontrollit: kontrollet mund të varijojnë nga fushëveprimi dhe niveli i intensitetit të tyre me të cilat ato janë kryer. Për qëllim që, të përshkruhen llojet e ndryshme të aktiviteteve të kontrollit terminologjia ka evoluar : Kontrollet e plota (te gjata) Këto janë kontrolle kryesisht qe konsiderohen gjithë përfshirëse dhe qe ndërmerren për te kontrolluar te gjitha aspektet e biznesit te TP-it për te gjitha periudhat kohore qe nga kontrolli i plote i fundit. Ky kontroll nuk do te jete i shpeshte për shkak te kohës qe kërkon ne kryerjen e tij, por ne NJTM, te paktën te kryhet një here ne 3 vjet. Kontrolle të plota mund të përfshijnë deri në 30-40 % të totalit të kontrolleve te kryera vjetore. Kontrolli duhet te kryhet zakonisht nga një inspektor, por mund te caktohen edhe dy inspektore nëse kjo mund te justifikohet Kontrollet jo te plota (te shkurta) 25

Në këtë grup kontrolli përfshihen: Kontrollet tematike për çështje të caktuara: Këto kontrolle përqendrohen në një lloj tatimi, apo për një periudhë specifike tatimore (zakonisht të kufizuara). nënkuptojnë periudhën kohore deri në një vit ku mund të përfshihen një lloj apo shumë lloje të tatimeve varësisht prej analizës së riskut ose informatave te tjera në këto kontrolle duhet të jetë një inspektor). Kontrollet për rimbursim TVSH-je apo inventarizime fizike dhe kontabël: Këto kontrolle përfshinë verifikimin e shumës së kërkuar për rimbursim të tatimpaguesit duke kontrolluar dokumentacionin mbi të cilën argumentohet kjo kërkesë apo inventarizime fizike dhe kontabël në periudha mbyllëse të vitit apo dhe gjatë vitit. Kontrollet për rimbursim zakonisht iniciohen me kërkesën për rimbursim të tatimpaguesit, por dhe në raste të akumulimit të TVSH-së kreditore, që është një precedent për kërkesë për rimbursim. Tatimpaguesit duhet t‟ju dëshmojnë autoriteteve tatimore me kopjet e faturave që disponojnë kërkesën e tyre për rimbursim (pjesëmarrja në këto kontrolle duhet të jetë së paku dy inspektor). Shih: Doracakun e ATK-së për Reimbursimin e TVSH-së Kontrollet komplekse: Këto kontrolle përfshijnë rastet më serioze të mosbashkëpunimit nga tatimpaguesit dhe kanë tendenca të fshehjes së vazhdueshme dhe me qëllim të detyrimeve ligjore administratës tatimore, rastet e palëve te lidhura. Këto kontrolle kërkojnë punonjës me aftësi të veçanta investigative dhe teknike duke përfshirë analiza profesionale të dokumentacionit të tatimpaguesit, si dhe investigim në terren duke ballafaquar dyshimet me marrjen e dëshmive nga punonjës të tatimpaguesit apo atyre që kanë pasur marrëdhënie pune me të. Gjithë këto materiale janë të nevojshme të jenë sa më të kompletuar sipas këndvështrimit juridik, për të shërbyer për vënien para drejtësisë të kësaj kategorie tatimpaguesish (pjesëmarrja në këto kontrolle duhet të jetë dy e më shumë inspektor). Fushëveprimi i kontrolleve të limituar – Fushëveprimi i kontrolleve të limituar janë të kufizuara ndaj çështje të veçanta në deklaratën tatimore dhe / ose aranzhimet e një skeme tatimore të veçantë e përdorur nga tatimpaguesi. Qëllimi është që të ekzaminohen fushat me rrezik potencial të rëndësishme të mospërmbushjes. Këto kontrolle përdorin relativisht me pak resurse se sa kontrollet e plota dhe mundësojnë një përfshirje në rritje të tatimpaguesve Çështja e vetme e kontrolleve – çështja vetme e kontrolleve është e kufizuar vetëm me një artikull të vaçant potencial të mos përmbushjes që mund të jenë të dukshme nga ekzaminimi i deklaratës së tatimpaguesit. Duke pasur parasysh fushëveprimin e tyre të limituar , çështja e vetme e kontrollit në mënyrë tipik merr më pak kohë për ta kryer dhe mund të përdoret për ti shqyrtuar një numër të madh të tatimpaguesve të përfshirë në skemat e ngjashme për fshehjen e mos-përmbushjes. 1.4.1 Kontrolli i Kredibilitetit 26

Kontrolli mund të shkaktohet për shkak të “performancës tatimore” apo profitabilitetit jo të besueshëm nga aktiviteti i tatimpaguesit. Për shembull, deklaratat individuale të tatimeve vetvetiu mund të mos shkaktojnë brengë, por trendi i vazhdueshëm me kohë sugjeron se ato nuk janë të besueshme. Një numër deklaratash mund të ndikojnë në dështimin e një apo më tepër kontrollave të kredibilitetit dhe do të duhen të ekzaminohen për të caktuar shkakun kryesor. 1.4.2 Ri-Kontrolli Administrata Tatimore nuk do të ri-kontrollojë një periudhë tatimore që përfshinë llojin e njëjtë të tatimit që më herët është kontrolluar e për të cilën është lëshuar një njofti m vlerësim nga administrata tatimore, ku ri-kontrolli i tillë do të rezultojë në një rezultat të pafavorshëm për tatimpaguesin, përveç në rrethanat vijuese: 1. kur të jenë zbuluar faktet e reja nga administrata tatimore të cilat nuk janë ditur dhe nuk kanë mundur arsyeshëm të dihen, në kohën e kontrollit dhe mos-hapja e rastit do të ishte mungesë serioze administrative 2. kur ka evidencë për mashtrim, shpërdorim, marrëveshje të fshehtë, fshehje e provave apo keqinterpretim i fakteve materiale; 3. rasti i mbyllur që përmban një gabim të definuar qartë e material i bazuar në një pozitë të vendosur të administratës tatimore i cili ka ekzistuar në kohën e kontrollit. Çdo rihapje e një kontrolli të mbyllur i nënshtrohet miratimit nga Drejtori i përgjithshëm i ATK-së bazuar në evidencë të dokumentuar duke mbështetur bazën për rihapje: 1.4.3 Kontrolli i Shkurtë Kontrolli i shkurtë i referohet kontrollit që fokusohet në periudha të tatimit apo periudha tatimore më pak se një vit, dhe janë specifike për deklaratën e caktuar tatimore apo një grup të deklaratave të tatimit brenda asaj kornize. 1.4.4 Kontrolli i Çregjistrimit Nëse si rezultat i përpjekjeve për të siguruar deklaratat e tatimit që nuk janë dorëzuar, ATK-ja verifikon se tatimpaguesi nuk është në gjendje të përcaktojë apo të angazhohet në mënyrë aktive në aktivitetin ekonomik, ATK-ja mund ta transferojë tatimpaguesin te regjistri i tatimpaguesve joaktiv kur të gjitha kontrollet dhe verifikimet e kërkuara bëhen dhe dokumentohen si duhet. Para transferimit të tatimpaguesit në regjistrin e tatimpaguesve jo aktiv ATK-ja duhet të përcaktojë nëse është në interesin e qeverisë për të marrë veprimet e nevojshme për të siguruar deklaratat, bazuar në potencialin e mbledhjes. Në përgjithësi, ATK-ja duhet të sigurojë çfarëdo deklarate që ka të bëjë me tatimin e mbledhur apo të mbajtur në burim pasi që mbledhja e një tatimi të tillë mund të bëhet nga asetet (mjetet) e personave përgjegjës të biznesit. Në rastet e tatimeve në burim apo të mbledhura, ATK-ja duhet të bëjë vlerësime kundrejt personave përgjegjës ashtu siç parashihet 27

në paragrafët 4 dhe 5 të Nenit 26 të Ligjit para se tatimpaguesi të transferohet në regjistrin e tatimpaguesve jo aktiv. 1.4.5 Kontrolli në Objektin e Tatimpaguesit Nëse është e mundur, aranzhimi për një vizitë të TVSH-së së tatimpaguesit duhet të kryhet në Vendin Kryesor të Biznezit (VKB) pasi që kjo i mundëson Inspektorit të Kontrollit Tatimor të verifikojë se aktivitetet e deklaruara tregtare saktësisht reflektojnë se çka është parë në vizitë. Kjo është shumë e rëndësishme kur vizitat kryhen te prodhuesit, shitësit me pakicë dhe bizneset tjera që shesin mallra. Megjithatë, ATK-ja pranon se për disa biznese shërbimi të vogla të menaxhuara nga ndonjë pronar siç janë për shembull Konsulentët e IT-së, VKB-ja është adresë e shtëpisë së tatimpaguesit, por kjo nuk është aq e rëndësishme. Nëse tatimpaguesit e tillë do të na preferonin për të inspektuar regjistrat e biznesit të tyre në objektet e tyre të kontabilitetit ne do të adoptojmë një qasje fleksibile dhe drejtojmë inspektorët tanë të pajtohen në këto kërkesa. Kjo është në linjë me zotimet e ATK-së për të reduktuar barrën në biznes dhe përmirësuar përvojën e konsumatorit. Pavarësisht nga kjo, ne duhet të rezervojmë të drejtën për të vizituar VKB-në nëse diktojnë rrethanat. 1.4.6 Kontrolli në Zyrën e ATK-së Zyra e Kontrollit i referohet kontrollit që kryhet në Zyrën Tatimore dhe jo në ndërtesën e tatimpaguesit apo ndonjë lokacion tjetër dhe mund të ndikojë në kryerjen e vlerësimit të tatimit shtesë. 1.4.7 Kontrolli në Lokacion të Tretë Sidomos në rastin e TVSH-së, Inspektorët zakonisht vizitojnë tatimpaguesit në vendin e tyre kryesor të biznesit. Kjo mundëson që:   

të kemi një pasqyrë më të mirë të biznesit përgjigjur çfarëdo pyetje që tatimpaguesi mund të ketë kontrollimi i regjistrimeve të tatimpaguesit me një ndërprerje sa më të vogël të mundshme

Nëse regjistrat e TVSH-së nuk mbahen në vendin kryesor të biznesit, tatimpaguesi duhet t‟i tregojë ATK-së kur ata bëjnë caktimin për vizitë. Inspektori pastaj mund të japë këshilla se cilat regjistra ata mund t‟i shohin, apo nëse pajtohen për t‟i ekzaminuar ato diku tjetër. Madje edhe nëse inspektori ekzaminon regjistrat e tatimpaguesit në një vend tjetër, ai/ajo mundet ende të vizitojë tatimpaguesin në vendin kryesor të biznesit për të diskutuar për biznesin dhe për të parë ndërtesën. Kjo nuk do të jetë gjjithmonë e nevojshme-nëse, për shembull, vendi kryesor i biznesit është shtëpia e tatimpaguesit, dhe puna është ajo e një konsulenti 28

kompjuterësh apo të ngjashme, në vend të kësaj inspektori mund të pajtohet të takojë tatimpaguesin në ndërtesën e kontabilistit. 1.5 Kompetencat e Inspektorit të kontrollit tatimor Ligji mbi Administratën Tatimore dhe Procedurat si dhe Udhëzimet Administrative definoinë kompetencat e Inspektorit të kontrollit tatimor.

1.6 Të Drejtat dhe Obligimet e Tatimpaguesve Përderisa tatimpaguesit dhe publiku i përgjithshëm kanë obligime sipas ligjit, ata po ashtu kanë të drejta të caktuara. Sipas sistemit të përmbushjes vullnetare, synimet më së miri do të arrihen nëse ekziston ekuilibri si në operim ashtu edhe në evidencë – ashtu që aty dtë ketë bilanc të duhur në mes të të drejtave dhe obligimeve. Të drejtat dhe obligimet kryesore tipike të tatimpaguesit janë përfshirë në SHTOJCA B2 në këtë dokument. 1.7 Shkëmbimi i Informatës Aftësia për të shkëmbyer dhe shfrytëzuar informatën është çështje kryesore me të cilën përballet Administrata Tatimore. Në të vërtetë, esenca e menaxhimit efektiv dhe efikas është komunikimi i informatës. Prandaj, identifikimi (krijimi, nëse është e nevojshme), analiza, komunikimi dhe shfrytëzimi i informatës formojnë një parim kryesor të çfarëdo strategjie të mbledhjes së tatimit. Krijimi i databazës dhe zhvillimi i matjes së performancës janë elemente kyqe të Sistemit të Informimit të Menaxhmentit. Duhet të kuptohet se kufizimet në dhënien e informatës mund të sigurohen me ligj dhe përmes Kushtetutës. Kapitulli 2 Politika e Kontrollit Tatimor Objektivat e Kontrollit Tatimor Qëllimi i përgjithshëm i kontrollit tatimor është verifikimi i obligimit tatimor të tatimpaguesit. Para fillimit të kontrollit, inspektori i kontrollit tatimor duhet të ketë marrë parasysh deklaratën e fundit të tatimit të tatimpaguesit duke hulumtuar çfarëdo çështje të paqartë apo ndonjë problem kontraverz. Rezultatet e kontrollit paraprak do të duhen të merren parasysh, dhe nëse ka pika të dobëta që shkaktohen nga kontrolli paraprak, aty duhet t‟I kushtohet rëndësi e veçantë. Në planifikimin dhe ushtrimin e kontrollit, inspektori i kontrollit tatimor duhet të merr parasysh objektivat vijuese të cilat duhen të adresohen gjatë kryerjes së kontrollit: o

A është çdo gjë e kryer ? (a jane te regjistruara te gjitha transaksionet) – të gjitha bilancet dhe transaksionet janë përfshirë në raportin financiare. 29

Saktësia – transaksionet e regjistruara dhe bilancet që duhen të jenë matematikisht të sakta Ekzistenca – asetet dhe detyrimet e regjistruara në fakt ekzistojnë, transaksionet nuk janë fiktive Koha e regjistrimit – transaksionet e regjistruara në kohën e duhur. Vlerësimi – transaksionet janë llogaritur në pajtim me ligjin Të drejtat dhe detyrimet – asetet e regjistruara i takojnë entitetit dhe detyrimet e regjistruara janë obligimet e tij. Prezantimi dhe reflektimi i transaksioneve – bilanci i gjendjes i klasifikuar si duhet

o o o o o o

Objektivat e lartpërmendura të kontrollit janë shumë të rëndësishme për çfarëdo kontrolli tatimor.Duke i lidhur së bashku procedurat e kontrollit me pikat e objektivave të kontrollit është e mundur që të ketë strategji të vlefshme për ekzaminimin e rrezikut të evazionit të obligimit tatimor. Koha e shpenzuar dhe resurset e angazhuara në kontroll duhet të jenë proporcionale me rrezikun që bizneset paraqesin për të hyrat. Përvoja ka treguar se kontrolli i vazhdueshëm i bizneseve të mëdha ka rezultuar në realizimin e nën-deklaratave të konsiderueshme të obligimit të tyre aktual tatimor, prandaj, në përgjithësi bizneset e mëdha paraqesin një fushë më të madhe të rrezikut të të hyrave dhe duhet të trajtohen me një vëmendje më të madhe. Kontrolli duhet të jetë sistematik dhe kërkon një lloj të qasjes “lartë - poshtë", duke filluar me identifikimin e çështjeve strategjike, dhe nga këto çështje, të përcaktohet mënyra e kryerjes së kontrollit. Ky Manual thekson qasjen “lartë – poshtë” sipas së cilave hapat më poshtë duhen të ndërmerren: i.

Planifikimi, kontrolli dhe regjistrimi i të dhënave Inspektori i kontrollit tatimor duhet të planifikojë, kontrollojë dhe regjistrojë saktësisht punën e tij

ii.

Sistemet e mbajtjes së regjistrit Inspektori i kontrollit tatimor duhet të ekzaminojë sistemin e mbajtjes së të dhënave dhe mënyrën e procesimit të transaksionit nga biznesi dhe vlerësojë saktësinë e bazës për përgatitjen e deklaratave tatimore.

iii. Evidenca e kontrollit Inspektori i kontrollit tatimor duhet të marrë evidencë relevante për t‟i mundësuar atij/asaj që të marrë konkludime të arsyeshme në saktësinë e mundshme të të dhënave financiare. iv. Kontrolli i brendshëm Nëse inspektori i kontrollit tatimor dëshiron të vlerësojë besueshmërinë e kontrollit të brendshëm, ai/ajo duhet të bëjë 30

vlerësimin e tyre duke përcaktuar vërtetësinë dhe saktësinë e operimeve të performancës . v.

Shqyrtimi i regjistrit financiar Inspektori i kontrollit tatimor duhet të shqyrtojë të dhënat financiare të tatimit deri në shkallën që atij/asaj i japin një bazë të shëndoshë për të gjykuar saktësinë e deklaratave.

Procedurat e tatimit duhen të planifikohen, të kryhen dhe vlerësohen për t‟i mundësuar inspektorit të kontrollit tatimor për të zbuluar nën-deklaratat e obligimeve tatimore në regjistrat financiar dhe të dhënat tjera, që ndikojnë në pozitën tatimore të biznesit. Në fillim të kontrollit, inspektori i kontrollit tatimor duhet të filloj me konsideratat e përgjithshme të aktivitetit ekonomik në mënyrë që të identifikohen problemet që ndikojnë në pozicionin tatimor të kompanisë . Këto konsiderata të përgjithshme mund të përdoren më vonë për të identifikuar fushat kritike për ekzaminim të mëtejshëm të detajuar. Për te arritur ketë mënyre trajtimi,”nga lart poshtë”, është e nevojshme të ndërmerren këto hapa: 







Hapi 1: Për të siguruar kuptimin e biznesit të tatimpaguesit dhe që të identifikoj legjislacionin që do të ketë ndikim të drejtpërdrejt të tij/asaj në detyrimet tatimore. Hapi 2: Duke i përdorur njohuritë që kemi mbi aktivitetin e tatimpaguesit, dhe legjislacionin tatimorë në lidhje me të, zonat me rrezikshmëri të lartë mund të identifikohen. Hapi 3: Mbledhur informacionet e nevojshme për të përcaktuar mënyrën e ushtrimit të kontrollit, duke filluar me kontrollin e organeve drejtuese, pastaj sistemet e kontabilitetit, dhe në fund kontrollimin e llogarive të brendshme. Hapi 4: Drejtimi i kontrollit mund të përcaktohet nga vlerësimi i rreziqeve kryesore të identifikuara.



Hapi 5: Kontrollet e duhura të brendshme janë kryer për zonat që janë identifikuara për kontrollë, dhe një test program i detajizuar është zhvilluar



Hapi 6: Te ushtrojë testimin substancial të identifikuar



Hapi 7: Perfundohet kontrolli, shenohet detyrimi i percaktuar, dhe i raportohet udheheqesit per veprim te metejshem

Kontrolli i tatimpaguesve më të medhenjë do të jetë i vazhdueshem dhe do të ndjek planin e kontrollit. Ndërmarrjet e vogëla dhe të mesme do të kontrollohen më rrallë, kështu që, kontrollori do të perdorë raportet e mëparshme të kontrollit, për t‟i perdorur ato njohje që janë siguruar për tatimpguesin nga kontrollet e mëparshme. Metodologjia e kontrollit të tatimit

31

Metodologjia e që duhet të ndiqet gjatë kontrollit është e paraqitur në tabelat e shtojcave në fund të këtij doracaku, ose në seksionin e referencave në vazhdime. Tabelat e procedurave përfshijnë: 1. Planifikimi i kontrollit (shih Pjesa 6.3 and SHTOJCA F + SHTOJCA P1)

2. Veprimet e kontrollit të detyrueshëm (shih Pjesa 7.1)

3. Kontrollet e zgjatura (shih Pjesa 1.5 Kontrollet komplekse)

4. Raporti në lidhje me kontrollin dhe vlerësimi i rrezikut (shih SHTOJCA Q8)

5. Transferimi i rasteve për investigim (Shih: Doracakun Procedural të ATK-së për Hetimet Tatimore) 6. Menaxhimi i kontrollit tatimor (shih Pjesa 5.7, 5.10, 6.5 dhe 6.6.3, dhe SHTOJCA F) 7.Kontrolli ndaj tatimpaguesve të cilët veprojnë në shumë vende (shih Pjesa 1.7 shkëmbimi i informatave)

Karakteristikat kryesore të kontrollit Modelet e përmbushjes operojnë brenda historikut të veçantë ligjor,kulturor dhe administrativ të vendeve individuale anëtare. Megjithatë, ka një numër të karakteristikave të përbashkëta, parakushte dhe kërkesa që duhet të përcaktohen për të siguruar një nivel të mirë të efektivitetit dhe efikasitetit nga aktivitetet e kontrollit dhe të mbështesin përmisimin e vazhdueshëm. Ato janë : •

Një kornizë ligjore gjithëpërfshirëse, duke përfshirë një regjim të përshtatshëm të sanksione

•

Një proces të mirë përcaktuar organizativ dhe menaxhues, i mire përcaktuar, duke përfshirë një kornizë gjithëpërfshirëse për matjen e performances

•

teknika të kontrollit të mire përcaktuara dhe planifikimet e duhura ndihmëse ; dhe

•

Menaxhimin adekuat të resurseve humane dhe programet e zhvillimit

32

2.1 Vlerësimi i Rrezikut Rastet tona të përzgjedhura për kontroll mund të bëhen përme një sistemi të rreziku përzgjedhjes i bazuar në rrezik që do të siguroj drejtësi dhe objektivitet në këtë proces. Kjo poashtu do ta na mundësoj që burimet tona ti përqëndrojmë në ata tatimpagues të cilët kanë probabilitetin më të më madh të raportimit jo të rregullt të detyrimeve të tyre tatimore. Sistemi i ynë i përpunimit të të dhënave i Administratës Tatimore ,SIGTAS, është duke u përtërihet në një të ardhme të afërt dhe kjo do të lejojë përmirësime në mundësinë e përpunimit dhe menaxhimit të auditimit dhe të punës së mbledhur. Në të kaluarën database e jonë për tatimpaguesit nuk na ka lejuar që në mënyrë adekuate ta bëjë monitorimin e përmbushjes së tatimpaguesit. Pasi që ne i kemi përmirësuar besueshmërinë e bazës së të dhënave tona për tatimpaguesit, ne do të jemi në gjendje për të përmirësuar besueshmërinë e informacionit në sistemin tonë në lidhje me taksat e papaguara dhe deklaratat të cilat nuk janë dorëzuar. Një bazë e besueshme e të dhënave është e rëndësishme për përpjekjet tona për të zvogëluar numrin e mos-deklaruesve që ndikojnë negativisht në të ardhurat tona dhe në sistemin tonë të përmbushjes vullnetare. Administrata Tatimore ka zhvilluar një model kontrolli i cili i identifikon ata tatimpagues që kanë më shumë gjasa të kenë nënvlerësuar të ardhurat e tyre të tatueshme ose i kanë paguar një shumë të vogël të detyrimeve e tyre tatimore. Modeli i kontrollit gjithashtu i identifikon çështjet që duhet të shqyrtohen në vazhdën e një kontrolli. Duke përdorur modelin e kontrollit, Divizioni i kontrollit i zyrës qendrore do të zgjedh përqindjen e rasteve që duhet të kontrollohen në Zyrat Rajonale në bazë të planit vjetor.. Kjo do të na lejojë që ti përdorim në mënyrë efektive burimet tona në rastet e kontrollit më produktiv. Ajo,gjithashtu , do të bëjë procesin e përzgjedhjes së rastit një proces objektiv dhe i lirë ndaj paragjykimeve personale. Kontrollet do të jenë më të përqendruar, për ta zvogëluare nevojën e kontrolleve të plota të librave dhe regjistrave të tatimpaguesit. Ndërsa ne presim për të siguruar një mbulim të kontrollit nëpër një spektër të gjerë të tatimpaguesve të biznesit, theksi ynë më i madh do të jetë në ato tatimpaguesve me qarkullim bruto prej më shumë se 500.000 €. Për të lehtësuar këtë theksim, ne do i ndajmë tatimpaguesit tonë në grupet të industrisë të gjerë dhe më pastaj i identifikojmë tatimpaguesit me rrezik në çdo segment industri. 2.2 Progresi i Kontrollit Tatimor Kontrollimi tatimor ka në përgjithësi katër faza: 1. Hulumtimi para-kontrollit, 2. Hetimi/ekzaminimi, 3. Mbajtja e shenimeve/Raportimi 4. Rishqyrtimi.

33

Strategjia e kontrollit  

Përcaktimi i prioriteteve te kontrollit Përcaktimi i resureseve

Ekzekutimi i kontrollit           

Perzgjedhja e rasteve

Njoftimi i tatimpaguesit Intervistimi i tatimpaguesit Te kuptuarit e tatimpaguesit Te kuptuarit e sistemit Rivlerësimi i zonave te rrezikut Rishikimi i te dhenave ne plan Nevojat per teste te kredibilitetit? Rishikimi i rexhistrimeve Rishikimi i zonave me dyshim Rishikimi i financave private? Regjistrimi i te gjeturave Kalkulimi i obligimit tatimor

Veprimet te tjera  Perditesimi i te dhenave  Informta nga palet e treta?  Vrejtje per aksione te mëtutjeshme?

 

Ne përputhje me strategjin Bazur ne rrezik

Planifikimi i kontrolles   

Rishikimi i informatave (dosjes) Vlersimi i zonave te rrezikut Hartimi i planit te kontrollit

Raportimi i kontrolles   

Nxjerrja e konkluzioneve Sqarimi i konkluzioneve Diskutimi me tatimpaguesin (intervista dalese)

Vlersimi i detyrimit tatimor  

Vlersimi i obligimit tatimor Interesat dhe ndëshkimet? Mbledhja?

2.2.1 Hulumtimi/ Përgatitja para kontrollit Qëllimi i përgatitjes para kontrollit është që të përcaktohet kriteri kryesor për angazhimin në kontroll dhe në përcaktimin e një qasje paraprake më të mirë për kontrollin tatimor. Përgatitja për kontroll përfshin shqyrtimin e informacionit që ne i 34

kemi në dosjen e tatimpaguesit, kontakte e më hershme me tatimpaguesin, dhe diskutimet me udhëheqësin e ekipit të kontrollit. Inspektorët e kontrollit tatimor duhet t‟i përdorin konstatimet nga hulumtimi për të zhvilluar qasjen e kontrollit tatimor dhe kohën e nevojshme / buxhetin kohor për përfundimin e kontrollit. Nëpërmjet kërkimit të kryer nga zyra, inspektori tatimor duhet të bëjë çdo përpjekje për të shkurtuar kohën e punës në terren dhe kohën e zbulimit të ndonjë parregullsie të mundshëm sa i përket tatimpaguesit. Pa një autorizim të posaçëm,nuk duhet të fillohet me një kontroll ndaj një tatimpaguesi i cili tashmë është duke ju nënshtruar procesit të hetimit, pasi çdo ndërhyrje mund ta paragjykoj atë proces. (Shih: Doracakun Procedural të ATK-së për Hetimet Tatimore)

2.2.2 Kryerja e kontrollit / Puna në teren Kryerja e kontrollit tatimor /puna në teren ka tri faza kryesore: o o o

Intervista fillestare Ekzaminimi i mostrave dhe Intervista përfundimtare apo përmbyllëse.

Kontrolli zakonisht fillon me një intervistë në lokalin e tatimpaguesit, atëherë përfshin punën në terren, dhe përfundon me një intervistë përmbyllëse. Megjithatë, investigimi mund të kryhet në zyre nga inspektori i tatimeve. Intervista paraprake duhet të shihet si në mundësi për të marrur informata të dobishme për të bërë kontrollin më efektiv dhe më efikas. Inspektori i kontrollit tatimor duhet të diskutojë me tatimpaguesin procedurat e kontrollit, për tu siguruar që informacioni i pranuar është i saktë.Megjithatë, inspektori i kontrollit tatimor duhet të përdorë diskrecionin e tij nëse tatimpaguesi është i paqartë. Inspektori i kontrollit tatimor mund të kërkojë nga tatimpaguesi të sigurojë të dhëna të veçanta që përmbajnë informata konfidenciale, por duhet të punojë me tatimpaguesin për të marrë të dhënat dhe informatat e kërkuara. Inspektori i kontrollit tatimor duhet ta përdorë intervistën përmbyllëse për t‟i shpjeguar rezultatet e kontrollit tatimor, të sigurojë një kopje të raportit me konkluzionet, të shpjegojë mjetet juridike në dispozicion për t‟u ankuar, dhe për t‟i inkurajuar-edukuar tatimpaguesit për vetë-vlerësim në të ardhmen.

2.2.3 Dokumentimi i kontrollit (dokumente pune) Dokumentimi i kontrollit duhet të bëhet gjatë gjithë procesit të kontrollit. Gjatë gjithë intervistës, hetimit dhe të gjithë kontaktet duhet të bëhen nga shënimet e tatimpaguesit, duhet të shkruhen konstatimet dhe konkluzionet që në mënyrë të saktë ta përcaktohet detyrimi i tatimit shtesë. Ky proces i regjistrimit të konstatimeve përmes mbajtjes së shënimeve në fletët punuese e krijon një dosje kontrolli, së bashku me raportin përfundimtar dhe dokumentet e tjera të përdorura për hapjen dhe për përfundimin e kontrollit. Inspektori i kontrollit tatimor duhet të gjykoj që të 35

përcaktoj se çfarë informacioni është i nevojshm dhe që duhet të mblidhet për ta mbështetur vlerësimin e tij / saj. Politika tatimore e kontrollit (Manuali i Kontrollit) mund të përcaktojë minimumin e nevojshëm të dokumenteve që duhet të përfshihet në dosjen e kontrollit, por dokumentet dhe konstatimet duhet të dokumentohen dhe vlerësohen përkatësisht për validitetin e tyre nga Inspektori i kontrollit tatimor. Udhëheqësi i ekipit mund të ketë kërkesa shtesë për inspektorin tatimor për ta kompletuar dosjen e kontrollit. 2.2.4 Shqyrtim Procesi i shqyrtimit siguron që kontrolli është bërë në bazë të standardeve të kualitetit të kontrollit dhe në përputhje me procedurat e kontrollit. Janë tri faza kryesore që rishikimi i kontrollit duhet t‟i nënshtrohet : vetë-shqyrtimi, shqyrtimi nga ana e udhëheqësit të ekipit në shkallën e nevojshme për të përcaktuar se standardet e kualitetit janë përmbushur, o shqyrtimi nga ana e menaxherit rajonal siguron që inspektori tatimor ka ndjekur procedurat e kontrollit dhe se udhëheqësi i ekipit ka respektuar procedurat e kontrollit të kualitetit në mënyrë të saktë. o o

2.3 Rreziku i Mos-Përmbushjes Kontrolli tatimor në përgjithësi është bazuar në supozimin se ekziston një nevojë për të verifikuar atë që dikush tjetër e ka bërë. Kontrolli tatimore është bazuar në supozimin se është e nevojshme për ta verifikuar deklaratën e tatimeve e bërë ose nga individë apo biznese të ndryshme. Ka faktorë të ndryshëm që janë tregues që një kontroll tatimorë duhet të bëhet. Disa prej tyre janë: 1.Pagesa e tatimeve përfshin heqjen dorë nga pasuritë e caktuara financiare. Tatimpaguesit kanë një interes financiar, prandaj përmes nën deklarimit të tatimeve është e mundur që të paguhet shuma më e vogël e mundshëm e tatimeve. 2.Ligji tatimor mund të jetë subjekt i interpretimit. Tatimpaguesit dhe administrata tatimore shpesh nuk pajtohen ose kanë interpretime të ndryshme në lidhje me atë që kërkohet nga ligji i tatimeve, rregulloret apo udhëzimet. 3.Ndryshimet në mjedisin ekonomik shpesh kanë efekt në mënyrat në të cilat puna/ aktiviteti është kryer, dhe nuk mund të ketë ligje që i adreson këto ndryshime në mënyrë specifike. 4.Kompleksiteti i raportimit të tatimit sipas juridiksioneve të shumëfishta apo raportimi përmes programeve të ndryshme mund të shkaktojë gabim në raportim. 5. Mungesa e përgjithshme e njohurive të tatimpaguesve të caktuar mund të shkaktojë raportim të pasaktë.

36

6.Të dhënat e shumta të pasakta mund të krijojë një raport me gabime. Pra,ekzaminimet tatimore të pasakta mund të krijojnë raporte jo korrekte me gabime.

Kombinimi dhe shkalla në të cilën këta faktorë ndikojnë në çdo tatimpagues mund të ndryshojë. Për shembull, një biznes që ka vështirësi financiare ka më shumë prirje për nën deklarime se sa një biznes që nuk ka probleme financiare.

2.3.1 Rreziku i raportimit te pasakte Kjo konsideron rrezikun e raportimit të pasakt dhe procedurat që mund të përdoren për ta kontrolluar këtë rrezik. Çdo deklaratë tatimore, pa marrë parasysh se ç‟farë lloj i tatimit është ose kur tatimpaguesi e ka deklaruar, përfshin rrezikun e raportimit të pasakt. Ky lloj i rrezikut mund të shihet si një arsye kryesore për kryerjen e kontrolleve tatimore. Rreziku nga të dhënat e pasakta ka të bëjë me atë se nëse tatimpaguesit nuk i kanë regjistruar aktivitetet e tyre siç duhet dhe në mënyrë të qartë, shqyrtoi të dhënat që mund të përdoren për llogaritjen e tatimeve në përputhje me rrethanat. Me fjalë të tjera, të dhënat mund të kenë gabime të natyrshme dhe mund të prodhojnë kështu gabimet në llogaritjen e tatimeve. Inspektori i kontrollit tatimor duhet të konstatojë dhe vlerësoj se të dhënat e paraqitura nga tatimpaguesi janë të mira dhe të evidentuara siç duhet, në mënyrë që të jenë në gjendje që të mbështetet në to për llogaritjen e tatimeve.Për shembull, në qoftë se shitjet e tatueshme janë përjashtuar apo janë nën-deklaruar, raportimi në bazë të këtyre të dhënave për qëllime tatimore mund të jetë i pasakta. Ky rrezik duhet të verifikohet në testimin e të dhënave të përmbledhura.

2.3.2 Rreziku i keqinterpretimit apo aplikimit te gabuar te ligjit tatimor Rreziku I keqinterpretimit apo zbatimit të gabuar të ligjeve tatimore është i lidhur me mënyrën se si tatimpaguesit i kuptojnë ligjet tatimore dhe se si ai / ajo i zbaton këto ligje gjatë aktiviteteve të tij / saj. Rreziku këtu është se tatimpaguesi gabimisht e interpreton ligjin ose nuk e zbaton ligjin në mënyrë të duhur, dhe për këtë arsye vihet deri te nën deklarimi i tatimit që duhet të paguhet.Për këtë arsye, Inspektori tatimor duhet të diskutoj dhe ti kontrolloj procedurat të sistemit të mbajtjes së shënimeve me qëllim që ai të jetë i sigurt se të dhënat e përmbledhura të tatimpagues janë të sakta. Rreziku i të dhënave të pasakta dhe rreziku i keqinterpretimit të ligjeve tatimore të dytë mund të ndahen në dy lloje themelore të rrezikut, rreziku i natyrshëm dhe rrezikut i kontrollit të cilat janë të paraqitura në formë tabelore në vazhdim : Rreziku nga raportimi jo i drejte Rreziku i mos regjistrimit te te Rreziku i keqinterpretimit te ligjit dhenave 37

Rreziku i i natyrshem Ky rrezik eshte kur tatimpaguesi ben gaime ne regjistrimet e tije

Rreziku i kontrolles Rreziku i natyrshem Ky rrezik eshte sepse Ky rrezik ka te beje edhe inspektori mund me aplikimin e te mos e zbuloje gabuar nga gabimin ne tatimpaguesit te regjistrimet e ligjeve tatimore tatimpaguesit

Rreziku i kontrolles

Ky rrezik mundet vetem te vlerësohet por jo te kontrollohet

Ky rrezik mund te kontrollohet deri ne nje nivel te caktuar nag inspektori

Ky rrezik mund te kontrollohte dretperdrejt nga inspektori

Ky rrezik mund vetem te vlerësohet por jo edhe te kontrollohet

Ky rrezik ka te beje me pamundesin e inspektorit per ta zbuluar implementimin e gabuar te ligjit

Siç shifet edhe në tabelën e rrezikut për raportimin e pasaktë,rreziku i kontrollit është rreziku i vetëm që mund të kontrollohet direkt nga Inspektori i kontrollit tatimor. Rreziku i kontrollit është i kontrollueshëm dhe varet nga përcaktimi i duhur i procedurave të kontrollit tatimor, përcaktimi i metodave mostër dhe përdorimi i tyre në mënyrë të duhur dhe të saktë. Prandaj, rreziqet nga kontrolli tatimor mund të ndahet në rreziqet nga procedurat dhe rreziqet e marra nga mostrat për verifikim. Me fjalë të tjera, ka dy arsye për të mos zbuluar raportimet të nevojshme nga Inspektori i kontrollit tatimor. Rreziku nga procedurat e kontrollit lind nga zbatimi i procedurave jo të duhura dhe të pavlefshme të kontrollit tatimor. Rreziku i marrjes së mostres është rrezik që lind kur mostrat e marra nuk janë përfaqësues të të gjithë popullsisë (të dhënat). Një shembull i procedurës së papërshtatshme të kontrollit është kur Inspektori tatimor është i drejtuar vetëm në ekzaminimin ose rishikimin e depozitave bankare të tatimpaguesit për të përcaktuar të ardhurat e tatimpaguesit. Tatimpaguesi mund të ketë marrur të ardhura të tjera në formën të keshit ose në formë tjetër dhe nuk mund të zbulojë vlerën e faturave që nuk janë paguar përmes bankës. Një shembull i marrjes së mostrave të pasakta është zgjedhja nga inspektori tatimor i "one-off një artikullit të madh dhe përfshirjen e të njëjtit artikull për përcaktimin e rezultatet që do të aplikohen për të gjithë popullsinë.

2.3.3 Adresimi i rreziqeve te kontrollit tatimor Disa nga rreziqet që përbëjnë rrezikun e përgjithshëm të raportimit jo të saktë mund të kontrollohen dhe të reduktohen duke ditur se si ti përdorim apo ti aplikojmë procedurat e kontrollit tatimor për atë lloji tatimi apo veprimtari ekonomike. Rreziqet tjera nuk mund të kontrollohen, por mund vetëm të vlerësohen. Vlerësimi i tyre është i lidhur ngushtë me zbatimin e duhur të procedurave të kontrrollit.

38

2.4 Rreziku i të Dhënave të Pasakta Ky rrezik duhet të vlerësohet nga Inspektori i kontrollit para se qasja e kontrollit efektiv të jetë projektuar. Disa faktorë që mund të tregojnë një rrezik të lartë të brendshëm të të dhënave të pasakta janë: o o o o o o o

Mungesa e kontrollit gjatë regjistrimeve të transaksioneve Regjistrimi i transaksioneve nga personeli i papërvojë Ndryshimet në sistemin e kontabilitetit Investigimi rreth menaxhimit të pasigurisë Decentralizimi i mbajtjes së të dhënave Përzierje e të dhënave personale me ato të biznesit me partneritet Sistemi i të dhënave është i ngarkuar nga një numri i madh i transaksioneve dhe transaksionet janë të regjistruara me dorë Sistemet e kompjuterizuara të mbajtjes së shënimeve, por që nuk plotësojnë kërkesat e ligjeve tatimore.

2.4.1 Rreziku i zbatimit te gabuar te ligjit Si me rrezikun e natyrshm të raportimit të pasakt të të dhënave, ashtu edhe rreziku mbi zbatimin në menyrë të gabuar të ligjeve tatimore duhet të vlerësohet nga një inspektor tatimor i kontrollit përpara se një qasje e kontrollit efektiv të eshte percaktuar. Disa faktorë që mund të tregojnë një rrezik të lartë të zbatimit të ligjit në mënyrë të gabuar janë si në vijim:

o o o o o o

Bizneseve që veprojnë në shumë shtete dhe ligjet tatimore të Kosovës nuk janë të njohura Interpretimi agresiv (jo i drejtë) i ligjeve të tatimeve në mënyrë që të shmanget tatimit Bizneset e vogla, pa evidencë të veçantë kontabël ose të tatimeve Industritë të cilat historikisht kanë probleme në zbatimin e ligjit të tatimeve Futja e ligjeve të reja tatimore Industritë për të cilat ligji tatimor është i ndërlikuar

2.4.2 Rreziku i te dhenave te pasakta dhe keqinterpretimit te ligjit tatimor Inspektorët e kontrollit tatimor mund të adresojnë këtë rrezik duke i zbatuar procedurat e duhura tëkontrollit tatimor, duke përdorur metodologjitë e përshtatshme marrjen e mostrave dhe vlerësimin e rezultateve të mostrave të saktë.Marrjen e mostrave të veçanta dhe procedurat e kontrollit janë të specifikuara më hollësisht në pjesën e programit të kontrollit të këtij Doracaku. Procedurat për ta adresuar rrezikun e raportimit jo korrekt janë të ndryshme nga procedurat për adresimin e rrezikut të keqinterpretimit të ligjit. Çdo tatimpagues ka nivele të ndryshme të rrezikut të raportimit jo korrekt dhe gjithashtu në zbatimin e ligjit të tatimit. Për shembull, një tatimpagues i vogël ka më pak rrezik nga interpretimi i ligjit 39

krahasuar me tatimpagues, i cili merret me kërkimin dhe zhvillimin e kontratave, për shkak të kompleksitetit të interpretimit dhe zbatimit të ligjeve tatimore. 2.5 Reduktimi i Rrezikut Kur një kontroll tatimor ka përfunduar, rreziku i raportimit jo korrekt dhe rreziku i keqinterpretimit i ligjeve tatimore do të duhet të adresohet në mënyrë që të pasojnë ose jo koriqjimet e tatimeve shtesë. Pyetja kryesore në çdo kontroll tatimore është kur të përfundojë kontrolli. Nëse kontrolli ka përfunduar me tatim shtesë ose jo , inspektori tatimor duhet të bindet që rreziku i raportimit jo korrekt është reduktuar në një nivel të kënaqshëm. Nuk është as e mundur dhe as praktike që rreziku i raportimit jo korrekt të reduktohet në zero. Për këtë arsye, inspektorët e kontrollit tatimor duhet të gjykojnë në menyrë profesionale për ta justifikuar që rreziku i raportimit jo korrekt është mbuluar në mënyrë adekuate. Në pjesen e programit të kontrollit tatimor në doracaku të kontrollit do të përshkruhen procedurat minimale të kontrollit tatimor. Programi i kontrollit tatimor do të përshkruaj procedurat e kontrollit dhe do t‟ju jap këshilla mbi aplikimin e këtyre procedurave. Gjithashtu në programin e kontrrollit do të përshkruhen dokumentet e nevojshme që duhet të përdoren me qellim të kryerjes së një kontrolli tatimo, por për çdo rast përcaktimi përfundimtar i qasjes së kontrollit tatimor do të bëhet nga inspektori tatimor, së bashku me udhëheqësin e ekipit. 2.6 Veprat Penale Tatimore Një rrezik që është i pranishëm, por që nuk është përmendur më lart është edhe rreziku i veprave penale tatimore. Ky rrezik është i lidhur me përpjekjet e tatimpaguesve për ti mashtruar Shërbimet Tatimore me qëllim të dhënies së informatave të rremë ose jo të plota apo qëllimisht nuk i parashtrojnë informatat relevante për vlerësimin e detyrimit tatimor të tatimpaguesit, ose për mbledhjen e tatimeve. Pika kryesore që e dallon këtë rrezik nga rreziqet tjera është qëllim i tatimpaguesit. Disa taksapagues e interpretojnë ligjin në atë mënyrë që obligimet e tyre tatimore të minimizohen dhe kjo në mënyrë të drejtpërdrejtë nuk e përbën një vepër penale tatimore. Vepra penale tatimore është përcaktuar nga neni 63, paragrafi 1 i ligjit Nr.03/L-222 " Për Administratën Tatimore dhe Procedurat ", si  Jep të dhëna të pavërteta për të ardhurat apo nuk i përfshinë informatat lidhur me të ardhurat, gjendjen ekonomike apo faktet tjera relevante për vlerësimin e obligimeve të tilla apo  ofron informata false në lidhje me mbledhjen e tatimeve Kushdo, me qëllimin që ai ose ajo apo personi tjetër t‟i shmanget, pjesërisht apo tërësisht,pagimit të tatimit apo kontributeve pensional të parashikuara me ligj, apo i shmanget tatimit duke përfituar reimbursimet e pajustifikuara tatimore apo kreditë tatimore Manuali tatimor është hartuar për Inspektorët e kontrollit Tatimorë dhe nuk përfshinë procedurat e hetimit të veprës penale tatimore. Prandaj ky manual nuk mund të përdoret si një udhëzues për zyrtarët e Njësisë së Hetimeve Tatimore të cilët do të 40

merren ekskluzivisht me hetimin e veprave penale tatimore dhe vlerësimin e tatimpaguesve me arsyen se dyshohen të kenë kryer një vepër penale tatimore. Një manual i veçantë procedural për Njësinë e Hetimeve Tatimore është në hartim e sipër. Sipas nenit 76, paragrafi 1 i No.03/L-222 ligjit "Për Administratën Tatimore dhe Procedurat", nëse ka arsye për dyshim të kryerjes së veprës penale në fushën e tatimeve , çdo zyrtar tatimor duke përfshirë edhe Inspektorët tatimorë të kontrollit që merret me rastin ka për detyrë që menjëherë të kontaktojë Njësinë e Hetimeve Tatimore dhe të ndërmarr të gjitha hapat e nevojshëm që të ruaj gjurmët dhe dëshmitë tjera të veprës penale tatimore, si dhe objektet tjera që mund të shfrytëzohen si dëshmi. Zyrtarët tatimor janë të obliguar t‟i ndjekin udhëzimet e Udhëheqësit të Njësisë së Hetimeve Tatimore sa i përket hapave të mëtutjeshëm që do të ndërmerren derisa të merren përfundimisht procedurat nga Njësia e Hetimeve Tatimore. Çfarë është dyshimi i arsyeshëm? Një zyrtar tatimor është përballur me një dyshim të arsyeshëm se një vepër penale tatimore është kryer, nëse bazohet në provat në dispozicion, dhe vihet në përfundim që një vepër penale tatimore është kryer. Nuk është e nevojshme që ky konkluzion të ketë me shumë të ngjarë se sa jo. Megjithatë, përfundim mund të mos jetë i bazuar në hamendje. Në rastin e gjetjes ose ndonjë dyshimi nga ana Inspektorit të Kontrollit Tatimore për një vepre penale tatimore, Inspektori i kontrollit tatimor duhet menjëherë të diskutojë me udhëheqësin apo (Menaxherin) e Njësisë së Hetimeve Tatimore ose një nga udhëheqësit e ekipit (drejtuesit e njësisë) së Hetimit Tatimore dhe të informojë menaxherin e kontrollit të tij ose të saj në lidhje me gjetjet ose dyshimet e tij apo të saj. Auditorët duhet të jenë të vetëdijshëm për veprat penale tatimore të mundshme. Disa nga treguesit janë: -

-

Pas vlerësimit përmes metodave direkte dhe indirekte të kalkulimit , rezulton një diferencë në mes shumës së llogaritur dhe shumës së deklaruar e cila është e konsiderueshme dhe kryesisht e pa shpjegueshme ose e shpjeguar nga tatimpaguesi si fitime kapitale të pa mbështetura ose me fluks të tillë si hua nga të afërmit nga burime të jashtme apo fitimet nga lotaria. Të ardhurat e deklaruara pa dyshim nuk janë të mjaftueshme për standardin e dukshëm të jetesës që tatimpagues e gëzon. Librat dhe regjistrat janë qartazi gabim. Dokumentet, faturat dhe dëftesat që ndokush mund ti pres që të prezantohen me kërkesës mungojnë. Llogaritë bankare duken se janë fshehur apo janë emëruar gabimisht (llogaritë me emra të rremë apo në emër të personave të tretë). Në bilancet, asetet janë të konsiderueshme dhe në mënyrë të përsëritur janë të nën vlerësuara dhe detyrimet janë të mbi vlerësuar. Tatimpaguesi bën një deklarimi vullnetar, pa marrë parasysh fazën e procedurës. Ka një dyshim të arsyeshëm se librat, regjistrat, faturat, dëftesat, dhe dokumentet tjera janë të falsifikuara, kopjuara ose të rreme. 41

-

Ka një dyshim të arsyeshëm se shpenzimet janë deklaruara në bazë të kredive të rreme ose marrëveshjeve të tjera ose mund të jenë të lidhura me korrupsionin.

Prania e një nga indikatorëve të shënuar më sipër nuk do të thotë se një vepër penale tatimore ka ndodhur, në mënyrë të ngjashme, mungesa e një nga faktorët e përmendur më sipër nuk do të thotë se një vepër penale tatimore nuk është kryer, por, siç është e cekur më lartë , sa herë që Inspektori i Kontrollit Tatimor dyshon se një vepër penale tatimore është kryer, ai / ajo duhet ta raportojnë menjëherë tek Udhëheqësi i Njësisë së Hetimeve Tatimore ose një nga udhëheqësit e ekipit (drejtuesit e njësisë) së Hetimeve Tatimore dhe të informojë menaxherin e kontrollit për gjetjet apo dyshimet e tij ose asaj. Në fakt, çdo zyrtar tatimor - duke përfshirë edhe Inspektorët e kontrollit tatimorë - i cili nuk e ka paraqitur një vepër penale tatimore, të cilën ai ose ajo e ka zbuluar gjatë ushtrimit të detyrës ë tij ose të saj do t‟i nënshtrohet dënimit deri në pesë vjet burgim, sipas nenit 65 , paragrafi 1 të ligjit Nr.03/L-222 "Për Administratën Tatimore dhe Procedurat". Megjithatë, zyrtarët tatimorë, të cilët nuk janë zyrëtarë të Njësisë së Hetimeve Tatimore, konsiderohen se i kanë përmbushur detyrimin e tyre të raportimit, nëse ata i kanë raportuar gjetjet e tyre me shkrim pa vonesa të arsyeshme përmes udhëheqësit të ekipit të tyre ose menaxherit rajonal që i drejtohen Udhëheqësit i cili është caktuar për njësinë e Hetimeve Tatimor. Kur ka në një huti rreth një dyshim të arsyeshëm për vepër penale tatimore, Inspektori i kontrollit tatimorë duhet të kontaktojë sa më shpejtë Njësinë e Hetimeve Tatimore.

Shfaqjes e një dyshim të arsyeshëm se një tatimpagues ka kryer një vepër penale tatimore atëherë ka implikime të gjera në lidhje me kontrollin që është duke u ushtruar. Nga momenti në të cilin lindë një dyshim i arsyeshëm i tillë, tatimpaguesi merr pozitën e një të dyshuari në bazë të procedurave penale si i dyshuar për vepër penale tatimore dhe do ti ketë të drejtat e të pandehurit në bazë të Kodit të Procedurës Penale të Kosovës apo të ndonjë kodi pasues . Provat e mbledhura pas këtij momenti në shkeljen e të drejtave e të dyshuarit do të jenë të papranueshme me procedurat penale në një gjykatë të së drejtës. Përderisa tatimpaguesit do të vazhdojë të jetë i obliguar të bashkëpunojë me Administratën Tatimore të Kosovës, Administrata Tatimore e Kosovës do të ndalohet që ti përdor masat shtrënguese për zbatimin e këtij detyrimi, ku kjo do t'i detyrojë ata që të akuzojnë veten për një vepër penale tatimore, të cilën ai apo ajo e ka kryer. Kjo do të aplikohet pa ndryshim, ku një dyshim i arsyeshëm për një vepre penale tatimore është ngritur apo procedura penal ka filluar kundër tij apo saj për një akt të tillë cilado qoftë më e hershme. Nëse, pas diskutimeve me Udhëheqësin e Njësisë së Hetimeve Tatimore, qasja e kontrollit duhet të ndryshojë, që do të thotë, nëse dyshimi se një vepër penal tatimore është kryer është i bazuar, Inspektori i kontrollit tatimorë do të duhet të jetë në përputhje me urdhëratë e Udhëheqësit të Njësisë së Hetimeve Tatimore deri sa rasti të transferohet plotësisht te Njësia për Hetime Tatimore për hetim dhe vlerësim, në përputhje me nenet 74 dhe 76 të Ligjit Nr.03/L-222 "Për Administratën Tatimore dhe Procedurat". Kjo është bërë në mënyrë që të mos rrezikohen hetimet për vepra penal 42

tatimore të dyshuara dhe në të njëjtën kohë i mbron interesat e të ardhurave kombëtare. Përderisa në shumicën e kontrolleve tatimore, Inspektori i kontrollit tatimorë nuk do të ballafaqohet me prova dhe fakte që do të mbështesin një dyshim të arsyeshëm për një vepër penal tatimore, Inspektorët e kontrollit tatimorë duhen vazhdimisht të kenë parasysh faktorët e përmendur më lartë në lidhje me veprat penal tatimore dhe të kenë parasysh gjithashtu se faktorët e përmendur më lart janë vetëm disa - dhe larg nga të gjithë - treguesit e veprave penal tatimore potencialisht të kryer.

2.7 Marrja e mostrës Marrja e mostrave është aplikimi i verifikimit në procedurat e kontrollit e më pak se 100% të transaksioneve në transaksionet e tatimpaguesit ose të dhënat e tij me qëllim që të marrë një karakteristikë të përbashkët për të gjitha transaksionet. Marrja e mostrave është bërë me qëllim të efikasitetit të punës në lidhje me verifikimin 100%. të regjistrave. Në aspektin e kontrollit tatimor, përcaktimi i verifikimit të saktësisë së regjistrave të tatimpaguesit me anë të marrjes së mostrave të një përqindje të pranueshme do t‟ju kursej kohë dhe para administratës tatimore dhe tatimpaguesit.

Kur marrja e mostrës nuk duhet të përdoret Ka shumë procedura të kontrollit tatimor që nuk duhet te përdoren kur mirret mostra: o Hetimi dhe vëzhgimi o Rishikimi i metodës së kontabilitetit dhe mënyrën e regjistrimit të të dhënave të tjera o Anketimi i procedurave të Kontabilitetit o Diskutimi i metodës së kontabilitetit dhe metodat e raportimi për çështje tatimore o Kopjimi i dokumenteve për çështje të ndryshme o Rishikim analitik i procedurave o o o

Krahasimi i raporteve dhe informatave tjera Re-kompjuterizimi (rillogaritja) ose vlerësim i shumave Rishikimi i trendit të raportimit të tatimpaguesit

o o

Krahasimi i bizneseve të ngjashme Verifikimi njëqind për qind

o o

Shqyrtimi i blerjeve të aseteve, kur ajo është e përshtatshme Shqyrtimin i të gjitha kontratave, kur ata janë në numër të vogël 43

Shqyrtimi i të ardhurave dhe shpenzimeve i viteve të mëparshme dhe krahasimi i çdo viti o Zero për qind për marrjen e mostrave o Kjo ndodh kur inspektori tatimor vendos që nuk ka nevojë të kontrollohet një numër i faturave të shitjes, kontratat, apo dokumentet tjera dhe të dhënat o

Edhe pse testimit / verifikim mund të bëhet 100% kur është e përshtatshme, kjo nuk do të thotë se ajo mund të zbatohet për të gjithë tatimpaguesit dhe të gjitha llojet e tatimeve.

2.8 Rishikimi i Kontrollit Çdo kontrolle tatimore i përfunduar duhet t'i nënshtrohet shqyrtimi të konkluzioneve, para se të bëhet përfundimtar. Në minimum, kontrolli tatimor duhet të rishikohet nga inspektori tatimor dhe udhëheqës i ekipit para se ajo të finalizohet. Kontrolli tatimorë para finalizimit mund të rishikohet nga menaxheri rajonal, me qëllim që ti verifikojë nëse janë aplikuar procedurat e duhura të kontrollit,dhe nëse ligjet tatimore janë aplikuar në mënyrë të drejtë dhe të saktë. Atëherë tatimpaguesi ka të drejtë të shqyrtojë konkludimet nga kontrolli tatimor para se të kontrolli të jetë finalizuar, me qëllim që të jetë i njoftuar mbi raportin paraprak dhe informata shtesë nëse është e nevojshme. Rishikimi është një pjesë integrale e një procesi tatimor si një hulumtim para kontrollit, ekzaminimit dhe identifikimit të provave të gjetur. Kjo është shumë e rëndësishme, para se kontrolli të kryhet ose finalizohet, para se shqyrtimi është plotësuar nga dikush që nuk ishte i përfshirë në procesin e kontrollit, në mënyrë që të verifikojë saktësinë dhe tërësinë e kontrollit tatimor, në mënyrë të duhur. Gjatë procesit të shqyrtimit shpesh janë gjetur mangësi ose mungesë të argumenteve të dokumentuar sa i përket konkluzioneve të kontrollit tatimore për të cilin inspektori tatimor mund të mos ketë vënë re. Kryesisht, rishikimin e kontrollit tatimor bëhet me qëllim për të siguruar që administrata tatimore është Administrues i procesit të kontrollit tatimor për të gjithë tatimpaguesit në mënyrë uniforme.

Objektivat e përgjithshme të shqyrtimit të kontrollit tatimor Për të siguruar një administrim të mirë të ligjeve tatimore përmes procesit të kontrollit o Për ti udhëzuar inspektorë tatimor për ti kontrolluar në mënyrë specifike aplikimin e dokumentimit dhe procedurat e kontrollit o Për ti marrë informacionet e kërkuara për aktivitetin e kontrollit tatimor o

44

2.9 Mbledhja e Tatimit Shtesë Objektivat kryesore të kontrollit tatimor nuk mund të realizohen vetëm nga inspektorët e kontrollit tatimor. Inspektorët e kontrollit tatimor, mbledhësit e tatimeve, dhe personeli tjetër duhet të veprojnë së bashku për të arritur zbatimin e kontrollit, përkatësisht mbledhjen e tatimit shtesë. Sa herë që inspektori tatimor dhe mbledhësi i tatimit vetëdijesohen se nuk ka ndonjë faktor që mund të ndikojnë në grumbullimin e tatimeve apo vlerësimit të një tatimi, inspektori i kontrollit dhe mbledhësi tatimeve, përkatësisht duhet të ndërmerr hapa të nevojshëm për të mbrojtur interesin e të ardhurave kombëtare. Faktorët që mund të pengojnë në mbledhjen e vlerësimit janë: Shitja e aseteve, Gjendja e dobët financiare ose falimentimi i mundshëm ,, Zhvendosja e aseteve jashtë vendit Refuzimi nga tatimpaguesi për të paguar tatimin ose vlerësimi i bërë nga kontrolli, dhe o Sjelljet mashtruese të tatimpaguesve. o o o o

Sa herë që një inspektor vihet në dijeni të ndonjë nga faktorët e mësipërm, ai ose ajo duhet ta informojë udhëheqësin e ekipit dhe duhet ta diskutoj në lidhje me përshpejtimin e kontrollit ose të rekomandojë shpalljen e tatimit në rast rreziku. (Shih: Doracakun Procedural të ATK-së të Mbledhjes së Detyrueshme).

2.10 Ofrimi i pagesës së obligimit tatimor gjatë kontrollit Në vazhdën e kontrollit , biznesi mund të ofroj që të paguaj detyrimet e zbuluara tatimore. Në qoftë se shuma e pagueshme është e njëjtë sa shuma e detyrimeve tatimor shtesë që inspektori mund të zbulojë, tatimpaguesi duhet të udhëzohet që të presë deri sa vlerësimi të përfundoj dhe të dorëzohet për të garantuar një pagesë tatimore e vlerësuar mirë. Inspektorit i të kontrollit tatimor i ndalohet rreptësisht të pranoj ndonjë pagesë me kesh nga tatimpaguesi. (Shih: Doracakun Procedural të ATK-së të Mbledhjes së Detyrueshme).

Kapitulli 3

Kriteret e Matjes së Performancës

3.1 Sigurimi i Cilësisë së Kontrollit 3.1.1 Hyrje

45

Programi i matjes së cilësisë (kualitetit) së kontrollit është themeluar në Divizionin e kontrollit zyrën e drejtorit të kontrollit në zyrën qendrore. Shqyrtimet e cilësisë (kualitetit) janë kryer nën drejtimin e drejtorit të kontrollit. Programi i matjes së cilësisë (kualitetit) se kontrollit është mekanizëm i ATK-së për mbledhjen e informacionit, matjen e cilësisë (kualitetit) së kontrollit dhe vlerësimin e trendëve afatgjate të cilat do të ndihmojnë në identifikimin e nevojave për trajnim dhe arsimim, përmirësime në proceset e punës, dhe cilësinë e përgjithshme të performancës së stafit të kontrollit . Programi i matjes të cilësisë së kontrollit (PMKK) e shqyrton një mostër statistikisht të vlefshme të rasteve të mbyllura dhe masat e cilësisë së tyre kundrejt një grupi të standardeve (standarde të cilësisë/kualitetit), të krijuara nga Divizioni i kontrollit stafi i kontrollit i zyrës qendrore. Kontrolli i kualitetit cilësor është i definuar si një tregues është mbajtur për ta përcaktuar tatimin substancial të saktë në koston më të ulët dhe në një mënyrë që të nxisë besimin e publikut në ATK. Të dhëna nga procesi i rishikimit të cilësisë është përdorur për të vlerësuar perfomancen e programit të kontrollit dhe është një tregues i aftësisë së ATK-së për zbatimin e ligjit të tatimeve me integritetin dhe drejtësinë për të gjithë. 3.1.2

Qellimi

PMKK është projektuar për të mbështetur përmirësimin e cilësisë në Programin e kontrollit të ATK-së. Rezultatet e raporteve të cilësisë së rasteve janë pjesë përbërëse e procesit të vlerësimit të efektivitetit të përgjithshëm të zyrave rajonale. Rezultatet janë futur në një bazë të dhënash të cilat mund të përdoren për të identifikuar trendët e cilësisë në ATK si një tërësi, ose në ndonjë rajon të veçantë. Rezultatet e rishikimeve të cilësisë janë përdorur fillimisht për të krijuar një bazë kundrejt të cilat rezultatet e me vonshme do te maten. Kjo mundësoni që të përcaktohet se nëse cilësia (kualiteti) është, apo nuk është, duke u përmirësuar , në cilat rajone është duke u përmirësuar, nëse ndryshimet sistemike janë duke rezultuar me ndonjë diferencë, dhe nëse trajnimi është rezultuar me ndonjë ndryshim. PMKK nuk është një zëvendësim për domosdoshmërinë e udhëheqësve të ekipit dhe Menaxherëve rajonal për shqyrtimin dhe miratimin e punës së punonjësve të tyre. Rezultatet PMKK nuk duhet të përdoren për qëllime disiplinore. PMKK mund të përdoret për të vlerësuar efektivitetin e Menaxherëve rajonal ose udhëheqësve të ekipit në adresimin e çështjeve të cilësisë te ekipi i tyre ose në rajon dhe duke marrë masat e nevojshme për të përmirësuar cilësinë e punës së gjeneruar..

3.1.3 Pergjegjesite Sa i përket Menaxherit të kontrollit, përgjegjësi PMKK përfshijnë: 1.

Zhvillimi i objektivave të programit dhe të ofrimi i informacioneve për zyrat rajonale në lidhje me kërkesat PMKK dhe qëllimin e PMKK.

2.

Vendosja e teknikave të duhura për të siguruar që marrja e mostrave që mostra do të gjeneroj një matje të vlefshëm të statistikave.

3.

Zhvillimi i procedurave për dorëzimin dhe shqyrtimin e rasteve të mbyllura të kontrollit. 46

4.

Siguron zbatimin konsekuent të standardeve të cilësisë në procesin e shqyrtimit

5.

Përfundimin në kohë të shqyrtimeve te rastit të PMKK

6.

Futja me saktësi e të dhënat të shqyrtim të rastit në bazën e të dhënave PMKK

7.

Përgatitja e raporteve periodike analitike (mujore apo tremujore), të përcaktuar nga menaxheri i kontrollit

8.

Ofrimi i trajnimeve në standardet e kualitetit

9.

Azhurnimi i standardeve të cilësisë sipas nevojës

10.

Rekomandimin e ndryshime procedurale dhe ligjore në bazë të rezultateve të shqyrtime.

3.2 Standardet e Cilësisë së Kontrollit Standardet e cilësisë janë deklarata koncize të pritjeve për kontrollet e cilësisë dhe janë udhëzime për të ndihmuar auditorët në përmbushjen e përgjegjësive të tyre profesionale. Ato ofrojnë kritere objektive ndaj të cilit cilësia e rastit është vlerësuar. Çdo standard i kualitetit është përcaktuar nga elementet që duhet të jenë të pranishëm në një kontroll të cilësisë. Ata janë të grupuara si në vazhdim: A. Planifikimi – nëse të gjithë hapat e nevojshme janë ndërmarrë për të vendosur bazat për një ekzaminim të plotë. (shih Shtojca P1 ) B. Zbatimi i politikave dhe i ligjit – në qoftë se konkluzionet e arritura janë bazuar në aplikimin korrekt të politikave dhe ligjit.(shih Shtojca P2) C. Teknikat e kontrollit /hetimore – nëse teknika e duhura hetimore janë përdorur dhe rastet e kontrolluara janë plotësuar në masën e nevojshme për të siguruar informacion të mjaftueshëm për përcaktimin e saktë të detyrimeve tatimor.(shih Shtojca P3 ) D. Saktësia kohore – nëse kontrolli është bërë në kohën e duhur dhe veprimet e marra gjatë kontrollit ishin në kohën e duhur. (shih Shtojca P4 ) E. Marrëdhëniet me klientët /Profesionalizmi– kur inspektori mbanë marrëdhënie normale me tatimpaguesin dhe kryen kontrollin në mënyrë profesionale. (shih Shtojca P5) F. Dokumentimi /Raportet – nëse dosja e kontrollit është dokumentuar plotësisht në atë mënyrë që ti paraqes të gjitha veprimet dhe bazën mbi të cilën ato veprimeve janë ndërmarr nga inspektori, nëse raporti i kontrollit i dhënë tatimpaguesit është i plotë dhe pasqyron përcaktimin e bërë në lidhje me korixhimet ndaj deklaratës se tatimpaguesit dhe bazën ligjore për ketë vendosmëri. (shih Shtojca P6 ) Në tabelat e më poshtme (shih SHTOJCA P) ju mund të gjeni një definicion për çdo element të standardit të kualitetit, duke përfshirë artikujt qe duhet te mirren parasysh në përcaktimin nëse elementi është përmbushur. 47

Konsideratat e listuara nuk janë artikuj të vetëm që duhet të merren parasysh, por janë përfshirë për të pasqyruar shembuj të aktiviteteve që duhet të merren parasysh në përcaktimin nëse pritjet e elementit të standarde janë plotësuar. SHIH SHTOJCA P: STANDARDET E KUALITETIT

3.3 Numri i Kontrolleve Numri i kontrolleve që mund të kryhen në zyret regjionale do të varet nga një sërë faktorësh që ndikojnë. Ndër këto do të jenë:

Shtrirjen dhe rastet e mos-përmbushjes Burimet e caktuara të Administratës Tatimore Sitemi i vlerësimit të rrezikut Kosto e efektivitetit e procesit të kontrollit Kompleksiteti i kontrollave

Matjet e Performances do të jenë në pozicionin për ta monitoruar progresin në vazhdim të ciklit të kontrollit. Aq sa sistemi i ynë tatimor zhvillohet dhe numri i tatimpaguesve rritet, kërkesa për stafin e administratës tatimore do të rritet. Me rritjen e numrit, tatimpaguesi duhet të marr informacion të saktë dhe ndihmë nga personeli i Administrata Tatimore. Me qellim të përmbushjes së këtyre kërkesave, ne do të ofrojmë trajnime shtesë ndaj personelit të edukimit të tatimpaguesve për tu siguruar që ata kanë njohuri për t‟iu përgjigjur pyetjeve të publikut. Gjatë gjithë kohës ne do të jemi të ndërgjegjshëm për shpenzimet e përmbushjes (barrës) për bizneset në përmbushjen e detyrimeve të tyre sipas ligjeve të tatimeve dhe të kërkojë për të mbajtur këto në një minimum. Në përputhje me Përmbushjen Kontinumi, (shih SHTOJCA B5),me qenë se përmbushja e tatimpaguesit përmirësohet, numri dhe frekuenca e vizitave mund të pritet që të zvogëlohen 3.4 Vlera e Kontrollit Kjo është një pjesë jetike e menaxhimit të performancës dhe matjes së performancës se deklarata mbi investimin e burimeve në kontroll janë përmirësuar vazhdimisht dhe janë optimizuara. Përfitimet që dalin nga kontrolli (qoftë në kuptimin e përmisimit të përmbushjes , ndërgjegjësimin e rritur të tatimpaguesit , reduktimin e gabimeve, tatimit shtesë të mbledhur në buxhetin ) duhet të peshohen me kujdes (p.sh. eurot orët shpenzuar në kontroll). Përcaktimet e rasteve të nën deklaruara , përcaktimi i vlerave të nën deklaruara, dhe kostoja e çdo euro shtesë të grumbulluara janë faktorë jetike të rëndësishëm në vlerësimin e efektivitetit të programit të kontrollit.

48

3.5 Përmbushja Shumica dërmuese e tatimpaguesve duan të veprojnë në përputhje me ligjet tatimore, për të siguruar funksionimin efektiv të qeverisë dhe të aftësisë së saj për të përmbushur nevojat shoqërore e publike. Ne duam ti sigurojmë që ata i kanë të gjitha informatat që kanë nevojë në mënyrë që të jenë në përputhshmëri me minimumin e barrës. Plani Strategjik 2010-2015 i ATK-së përcakton një numër masash për të mbështetur këtë qëllim strategjik.

3.6 Indikatorët e Matjes së Performancës Disa nga treguesit më të rëndësishëm kyç të performancës (IMP-së) të përdorur nga ATK përfshijnë : Të ardhurat e përgjithshme Lloji i të ardhurave % e rritjes së të ardhurave nga viti në vit % e përmbushjes vullnetare Numri i të punësuarve në ATK Buxheti në total Kosto e mbledhjes së të ardhurave për 100 njësi % e pjesëmarrjes së pagave në buxhetin Shuma totale e borxheve % e rënies së jodeklaruesve Numri i deklaratave të pa proceduara për shkak të gabimeve Numri i tatimpaguesve që i përdorin arkat fiskale për regjistrimin e transaksioneve Tatimpaguesit që e përdorin sistemin elektronik të dorëzimit

FAZA 2 Kapitulli 4 Rolet dhe Përgjegjësitë e Kontrollit Për ti arritur objektivat e përmbushjes me anë të procesit të kontrollit tatimor, personat ose grupet e caktuara duhet të veprojë së bashku, për të ndihmuar që procesi i kontrollit të jetë transparent dhe linear. Në pjesët në vazhdim, do të përcaktohen rolet dhe përgjegjësitë e të gjithë aktorët kryesorë të përfshirë në procesin e kontrollit tatimor. 4.1 Tatimpaguesi Kontrollat janë të bazuara kryesisht në librat dhe regjistrat (të dhënat) e tatimpaguesve. Një deklaratë gojore apo me shkrim e tatimpaguesi mund të jetë një informacion shumë i rëndësishm për përcaktimin e saktë të detyrimeve tatimore për tatimpaguesit; gjithashtu edhe njohuritë e tatimpaguesit sa i përket ligjeve tatimore është qenësore për përmbushje të saktë në të ardhmen nga tatimpaguesi. 49

4.2 Inspektori i kontrollit tatimor Inspektori i kontrollit tatimor mund të jetë i vetmi person që do ti kontrollojë të dhënat tatimore të tatimpaguesit, intervistoj tatimpaguesin në menyrë të drejtpërdrejtë (ballë për ballë), të verifikojë saktë raportimin e tatimeve nga ana e tatimpaguesit, dhe këshillimin e tatimapaguesve. Prandaj, kontrolli tatimor ka si përgjegjësi kryesore arritjen e objektivave të kontrollit të përshkruara më lart. Inspektorët e kontrollit tatimor duhet të jenë profesional dhe të kryejnë kontrollin tatimor sipas standardeve të kontrrollit dhe të përcaktuara në këtë manual. Inspektori i kontrollit tatimor duhet të kërkojë përmbushjen e nevojave të tij nga udhëheqësi i ekipit ose Menaxheri regjional dhe sidomos nga tatimpaguesi, për të realizuar objektivat e kontrollit tatimor.

Inspektori i kontrollit tatimor duhet patjetër të ketë informata dhe të jetë në gjendje që të dëshmojë rreth asajë se: o o o o o

Çfarë është duke bërë biznesi? Si i kryen bisnesi këto punë? Si (ndikon) pasi që puna është e lidhur me tatimet? Dokumentimi i konstatimeve ? Informimi i tatimpaguesve ?

Si një inspektor ju jeni përgjegjës për produktin tuaj të punës. Ju jeni përgjegjës për cilësinë e punës së kryer që ju është caktuar dhe ju jeni përgjegjës për shërbimin e konsumatorëve që ju ofroni për klientët tuaj të brendshëm dhe të jashtëm. 4.3 Udhëheqësi i Ekipit të Kontrollit Udhëheqësi i ekipit të kontrollit është përgjegjës për mbikëqyrjen e procesit të kontrollit, trajnimin e inspektorëve tatimor, dhe drejtimin e angazhimit të inspektorëve tatimor të kontrollit në drejtimin e duhur, për të siguruar arritjen e objektivave primare të kontrollit. Udhëheqësi i ekipit të kontrollit ndihmon inspektorin e kontrollit tatimor duke i siguruar mjetet e nevojshme për punë, dhe duke i trajnuar dhe udhëzuar dhe duke i ofruar ndihmë sa herë që ata kanë nevojë.Udhëheqësi i ekipit të kontrollit është përgjegjës për monitorimin e punës, vlerësimin individual të punës së inspektorit të kontrollit tatimore, dhe shqyrtimin e çdo pjesë të kryer të kontrollit tatimor në nivelin e nevojshëm për të siguruar se vendimi përfundimtar i plotëson standardet e kualitetit të kontrollit tatimor. Udhëheqësit e ekipit janë përgjegjës për produktivitetin e ekipeve të tyre. Roli si Udhëheqës Ekipi 1. Tani jeni përgjegjës për veprimet e të tjerëve. Ju jeni një model për rol për vartësit tuaj dhe përgjegjësia juaj është të inkurajoni ndryshime dhe t‟u jepni sugjerime mbikëqyrësve rreth mënyrave të reja të realizimit të qëllimeve të ATK-së. 2. Tani ju jeni zhvillues i njerëzve dhe këtë e arrini përmes:  transferimit të shkathtësive duke ndarë njohuritë dhe përvojën tuaj 50

 

delegimit të detyrave dhe autorizimit duke ofruar trajnime të nevojshme dhe përvoja zhvilluese për të gjithë punëtorët; dhe  duke siguruar trajtim të drejtë dhe të barabartë të punëtorëve. 3. Përgjegjësitë e menaxherit janë të:  Sigurojë se misioni i grupit punues për të cilin jeni përgjegjës dhe përgjegjësi-dhënës është në përputhje me misionin e përgjithshëm të ATK-së;  Komunikojë në vazhdimësi atë mision punëtorëve të vet;  Trajnojë punëtorët e vet se si t‟i arrijnë atë mision duke ofruar teknikat specifike dhe qëllimet drejt realizimit;  Udhëheqë punëtorët vet ashtu që ata të dinë se realizimet e tyre afatshkurta mund të qojnë në zhvillime afatgjata. Tani jeni përgjegjës për cilësinë e punës të të gjithë anëtarëve të ekipit tuaj. Ju duhet të rrënjosni vlerat e ATK-së me drejtimin që e bëni dhe shembullin që jepni. Për specifikacionin e punës: Shih SHTOJCA R. Për standartet e menaxhimit: Shih SHTOJCA S.

4.4 Zëvendës Menaxheri Regjional Zëvendës menaxheri i zyrës regjionale dhe i njësisë së tatimpaguesve të mëdhenj (NjTM) ndihmojnë në menaxhimin dhe funksionimin e zyrës regjionale / Njësisë së tatimpaguesve të mëdhenjë të Administratës Tatimore. Për specifikacionin e punës: Shih SHTOJCA R. Për standartet e menaxhimit: Shih SHTOJCA S 4.5 Menaxheri Regjional Menaxheri Regjional është përgjegjës:     

për kontrollin e ecurisë së procesit të kontrollit tatimor në përgjithësi. për përpilimin e planit të kontrollit për tatimpaguesit të cilët duhet të kontrollohen gjate vitit, dhe të përcaktojë afatin kohor dhe resurset humane të nevojshme për zbatimin e planit të kontrollit. për mbikëqyrjen e zbatimit të planit të kontrollit tatimor dhe, nëse është e nevojshme, të propozoj ndryshime te Zëvendës Drejtori i Operacioneve dhe të Drejtorit te Përmbushjes dhe Divizionit të kontrollit. bazuar ne sistemin e vlerësimit të rrezikut, është përgjegjës për përcaktimin e rasteve për kontrollet tatimore, dhe dërgimin e tyre të udhëheqësve të ekipit në baza tre mujore. për aprovimin përfundimtar të vlerësimeve të inspektorëve të kontrollit që ka të bëjë me kontrollin e përfunduar ndaj një tatimpaguesi. 51



për marrjen e masave të nevojshme për të siguruar që vendimi përfundimtar eshte në përputhje me standardet e kontrollit tatimor dhe vendimi është i lëshuar në bazë të ligjeve të aplikueshme tatimore.

Për specifikacionin e punës: Shih SHTOJCA R. Për standartet e menaxhimit: Shih SHTOJCA S 4.6 Zëvendës Drejtori i Operacioneve Zëvendës Drejtori i Operacioneve ka përgjegjësi për të gjitha çështjet operacionale që mbulojnë: NjTM Prishtina 1 Prishtina 2 Peja Mitrovica Ferizaj Prizren Gjakova Gjilani Ljorat e fatit Inkasimin, Analistin e kontrollit

4.7 Menaxheri i Divizionit të Kontrollit të Tatimpaguesve Menaxheri i Divizionit të kontrollit është përgjegjës për menaxhimin e aktiviteteve dhe personelit të njësisë së kontrollit të Administratës Tatimore në kuadër të Zyrës Qendrore të Administratës. Kjo është përgjegjësi e gjithë menaxhmentit që të përcaktoj marrëveshje të shëndosha për planifikimin, vlerësimin, autorizimin dhe kontrollin e shfrytëzimit të resurseve, dhe për të siguruar funksionimin e tyre të duhur. Për mbajtjen e një sistemi të kontrollit të brendshëm efikas dhe efektiv është e nevojshme;  për kryerjen e aktiviteteve në mënyrë të rregullt;  për të siguruar që politikat dhe direktivat janë duke u respektuar;  për t'i mbrojtur mjetet dhe për ta parandaluar mashtrimin;  për të mbajtur shënime të plota ,të besueshme dhe informacione;  për të parandaluar humbjen dhe për të promovuar vleren e mirë të parave, dhe  për të siguruar përmbushjen sipas kërkesave statutore, duke përfshirë trajtimin korrekt dhe paraqitjen e tatimeve Për specifikacionin e punës; Shih SHTOJCA R. Për standartet e menaxhimit: Shih SHTOJCA S. 52

4.8

Komunikimet

Nga stafi i kontrolit tatimor pritet që të respektojnë udhëzimet e mëposhtme për komunikimin e informacionit të kontrollit. 4.8.1 Inspektoret e kontrollit tatimor Kur një Inspektori i kontrollit tatimor ka pyetje rreth çështjeve të caktuara gjatë procesit të kontrollit dhe ka nevojë për mbështetje profesionale apo ndihmë në situatë konfuze, ai / ajo duhet së pari të adresojë çështjen te udhëheqës i ekipit. Udhëheqës i ekipit mund ti propozojë që të komunikoj me personelin tjetër për komunikim në nivele më të larta si me Menaxherin Rajonale apo me Divizionit e kontrollit në Zyren Qëndrore.

4.8.2 Udhëhëqësi i Ekipit Nëse një udhëheqësi i ekipit të kontrollit ka pyetje ose informata në lidhje me kontrollin tatimor, ai duhet t'i referoj ato te menaxheri regjjonal .Menaxheri/et Regjional mund të marr parasysh çështjen vetë, ose e udhëzojnë udhëheqësin e ekipit të kontaktoj me Divizionin e kontrollit në zyren qendrore, apo zyrtarë të tjerë. Aty ka informata të caktuara të rëndësishme sa i përket kontrollit që duhet patjetër t'i komunikohet udhëheqësit të ekipit nga Inspektori i kontrollit tatimor.

Informacioni përfshin: o o o o o

Refuzimi i tatimpaguesit për të siguruar të dhëna Kërcënimet ndaj zyrtarëve tatimor , duke përfshirë këtu dhe Inspektorin e kontrollit tatimor Identifikimi i mashtrimit Mundësinë e falimentimit të biznesit Çdo ngjarje që mund të rrezikojnë në menyrë kritike interesin kombëtar.

Kapitulli 5 Standardet e Kontrollit Kjo pjesë e manualit ka për qëllim të përcaktojë më tej procesin sistematik të kontrollit tatimor. Përkufizon tendencen e Inspektorit të kontrollit tatimor dhe gjithashtu të Administratës Tatimorenë tërësi, që të jetë në gjendje për ti përmbushur objektivat e kontrollit. Inspektorët e kontrollit tatimor duhet të mbajnë në mend që ata janë punonjës civil (publik) dhe i nënshtrohen shqyrtimit publik dhe kritikave nga një perspektivë profesionale. Prandaj, ata duhet të veprojnë me profesionalizëm, dhe të reflektojnë profesionalizëm gjithashtu edhe në Administratën Tatimore. Duke vepruar 53

me profesionalizëm, Inspektorët e kontrollit tatimor mund të rrisin besimin e publikut, të krijojnë transparencën dhe të rrisin përmbushjen vullnetare nga tatimpaguesit.

5.1 Standardet Profesionale të Inspektorit të Kontrollit Tatimor

Standardet profesionale përfaqësojnë një nivel minimal të pranueshëm të punës për një Inspektor të kontrollit tatimor. Profesioni i auditorit në vetvete ka standardet të pergjithshme të pranuara të kontrollit financiar dhe i përdor ato për të përcaktuar përgjegjësinë. Këto standarde duhet të pranohen edhe nga inspektorët e kontrollit tatimor, edhe pse standardet e inspektoreve të kontrollit tatimor janë edhe më të larta se ato të kontrollit financiar (auditorët). Standardet profesionale që do të ndiqen nga inspektorët e kontrollit tatimor ju shërbejnë si një udhëzues për ta, dhe janë përshkruar në pjeset e manualit në vazhdim. Në vijim janë parimet bazë që rregullojnë përgjegjësitë e auditorëve profesional dhe të cilat duhet të jenë në përputhje, sa herë që një kontroll kryhet. Dokumentimi Inspektori i kontrollit tatimor duhet ti dokumentoj çështjet, të cilat janë të rëndesishme për sigurimin e dëshmive të kontrollit të kryer dhe të dëshmoj që kontrolli është kryer në përputhje me parimet themelore, të cilat e drejtojnë kontrollin. Dëshmitë e kontrollit Inspektori i kontrollit tatimor duhet të marrë dëshmi të mjaftueshme dhe të duhura të kontrollit, i cili do t'i mundësojë atij që të nxjerrë konkluzione të arsyeshme në të cilën i bazon opinionin e tij në informacionin financiar. Konfidencialiteti Inspektori i kontrollit tatimor duhet të respektoj fshehtësinë e informatave të marra gjate punës së tij dhe ai nuk duhet ta zbuloj asnjë informatë të till ndaj palës së tretë pa autoritet të caktuar ose përderisa nuk ka asnjë detyrim ligjorë apo obligim profesional për ti zbuluar ato.

Aftësitë dhe kompetencat Kontrolli duhet të kryhet dhe raporti duhet të përgatitet me kujdes profesional të duhur nga persona që e kanë trajnimin adekuat , eksperiencën dhe kompetencë në kontroll.

54

Integriteti, objektiviteti dhe pavarësia Inspektori i kontrollit tatimor duhet të jetë i drejtë, i ndershëm dhe i sinqertë në qasjen e tij ndaj punën së tij profesionale. Ai duhet të jetë i drejtë dhe nuk duhet të lejojë që paragjykimi apo njëanshmëri të dominoj ndaj objektivitetit të tij. Ai duhet të mbajë një qëndrim të paanshëm dhe të dy të janë dhe duken që janë të lirë nga çdo interes që mund të konsiderohet, pa marrë parasysh ndikimin e tij aktuale, si me qenë jokompatibil me integritetin dhe objektivitetin. Kujdesi i duhur profesional Inspektori i kontrollit tatimor duhet të ushtrojë kujdesin e duhur profesional në kryerjen e punëve dhe raportimin. Të gjithë ata që merren duhet përmbushin përgjegjësitë e caktuar në mënyrë profesionale. Shqyrtimi i Menaxhmentiti Shqyrtimet e menaxhmentit janë të rëndësishme për të siguruar respektimin e standardeve teknike dhe ekzistencën e sistemeve të duhura për ruajtjen e cilësisë së punës. Shqyrtimi do të thotë nënshtrimi i një inspektimi zyrtar ose vlerësim dhe rivlerësim të çështjes në fjalë.

5.2 Pavarësia

Në mënyrë që rezultatet e hetimeve të kryera mund të mbështeten në të dhënat e tatimpaguesve dhe në të dhënat nga pala e treta, gjatë kontrollit tatimor,Inspektori i kontrollit tatimor duhet të jetë i pavarur. Pavarësia në përgjithësi është paraqitur në dy pjesë: o o

Pavarësia në dukje Pavarësia Aktuale (Faktike)

Të dyjat janë të nevojshme për tu mbrojtur kundër kritikave se procesi i kontrollit mund të jetë i njëanshëm.

"Pavarësia në dukje" do të thotë që një Inspektor i kontrollit tatimor është i lirë nga ndonjë interes financiar i tatimpaguesit i cili është në kontroll, (i tillë si, nuk është i punësuar nga tatimpaguesi, nuk ka marrëdhënie të ngushta personale (private), me tatimpaguesit dhe nuk ka ndonjë marrëdhënie me tatimpaguesit që një palë e tretë do ta konsideronte të dëmshme për kontrollin tatimor).Paanshmëria ndaj gjykimit të një inspektori tatimor është sigurisht një cilësi personale. Ajo ka të bëjë me objektivitetin e inspektorit të kontrollit tatimor dhe integritetin e tij. 55

Inspektori i kontrollit tatimor duhet ti trajtoj faktet e tatimpaguesit në një mënyrë të barabartë që të gjithë tatimpaguesit janë trajtuar sipas ligjit Për të përcaktuar pavarësinë, Inspektori i kontrollit tatimor duhet të bëjë një vlerësim që me të vërtetë mund të jetë i paanshëm për tatimpaguesit që duhet t‟ju nënshtrohen kontrollit. Nëse një Inspektor tatimor i kontrollit konsideron pavarësinë e tij / saj "në dukje" ose "në të vërtetë" mund të komprimitohet, ai / ajo duhet menjëherë të raportojë atë tek udhëheqës i ekipit të kontrollit, dhe të shpjegojë arsyet e pamundësisë për ta bërë atë kontroll në mënyrë të paanshme. Udhëheqësi i ekipit të kontrollit do ti vlerësojë faktet e paraqitura në lidhje me mundësinë e shkeljes së paanshmërisë dhe nëse është e nevojshme ai / ajo do të caktoj një tjetër inspektor tatimor për kontroll. Ky proces i vlerësimit i jep besim të dyve edhe Inspektorit të kontrollit tatimor dhe Administratës Tatimore në përgjithësi. Gjithashtu i gjithë personeli i Administratës Tatimore duhet të veprojë në përputhje me Kodin e etikës dhe sjelljes, dhe të jenë të ndërgjegjshëm, pasi që dështimi për ti përmbushur kriteret që dalin nga kodi i etikës dhe sjelljes në punë mund të përbëjë një pjesë të procedurave disiplinore. I gjithë personeli duhet të jetë i vetëdijshëm se kodi i etikës dhe sjelljes ka të bëjë me sjelljen për të gjithë tatimpaguesit dhe jo vetëm me ata që janë tani nën kontroll të tanishëm apo të menaxhohen nga ju. Ndëshkimi për dështimin e respektimit të kodit të etikës dhe sjelljes mund të rezultojë me masa disiplinore, duke përfshirë pushimin nga puna. Disa nga veprimet që janë të ndaluara nga konfliktet e interesave me Kodin e Etikës dhe Sjelljes përfshijnë: o

Përgatitja e deklaratave dhe llogaritja e tatimeve për anëtarët e familjes ose jashtë orëve të punës ose si pjesë e shërbimeve të ofruara gjatë orarit të punës

o

Mbajtja e shënimeve ose shërbimeve të kontabilitetit, ose falas ose me pages

o o

Zbulimi i informatave konfidenciale Keqpërdorimi i pajisjeve dhe furnizimeve në pronësi nga administrata tatimore

Inspektori i kontrollit tatimor duhet të njoh kodin e etikës dhe sjelljes të Administratës Tatimore, për të siguruar se është në përputhje me rregullat e përcaktuara nga kodi i sjelljes, dhe mos të bëhet subjekt për shqyrtim nga ana e Njësisë së Standardeve Profesionale.

5.3 Kujdesi Profesional Gjatë kontrollit tatimor, Inspektori i kontrollit tatimor duhet të zbatojë procedurat dhe të përgatisë një raport përfundimtar në përputhje të plotë me kërkesat e manualit të kontrollit dhe praktikat më të mira të kontrollit. Për shkak të kujdesit profesional, 56

është e nevojshme që Inspektorët tatimor të kontrollit të trajnohen vazhdimisht. Është përgjegjësi e inspektorit të kontrollit tatimor që ti ndjek këto trajnime me përkushtimin më të lartë të mundshm dhe të absorboj njohuri të mjaftueshme, për të kryer punën e tyre në nivelin më të lartë profesional. Kjo përfshin pajisje me njohuri të mjaftueshme në lidhje me llojet e ndryshme të aktiviteteve ekonomike.Për shkak të kërkesave të vazhdueshme të zhvillimit të profesionalizmit, është e rekomandueshme që Inspektori i kontrollit tatimor të specializohet në një lëmi të veçantë për të paktën për një kohë të caktuara. Dhe përsëri, Inspektori i kontrollit tatimor i nënshtrohet shqyrtimit publik, e cila është një ndër arsyet për të ngritur nivelin profesional. Përveç kësaj Inspektori i kontrollit tatimor ka për detyrë që të kujdeset për interesat e Administratës Tatimore dhe të ardhurave kombëtare në përgjithësi. Përgjegjësia për ushtrimin e kujdesit të duhur profesional është një nga çështjet, të cilat menaxhmenti duhet vazhdimisht ti adresoj. Për të ndihmuar Inspektorët të kontrollit tatimor, menaxhmenti ofron mjetet dhe metodat e pranuara dhe të përshtatshme, për të lehtësuar punën e tyre. Një nga mjetet kryesore është ky Manual. Prandaj, një pjesë e madhe e përgjegjësive profesionale të inspektorit të kontrollit tatimor janë potencuar nga udhëzimet e këtij manuali dhe burime të tjera zyrtare, që do të prezantohen në trajnimin dhe vetë-zhvillim. Përveç kësaj, inspektorët tatimor të kontrollit për vlerësimin e tyre duhet gjithmonë të mbështen në faktet e verifikuara të përcaktuara nga ana e tyre.

5.4 Konfidencialiteti Inspektori i kontrolli tatimor duhet gjithmonë të ruajë konfidencialitetin e tatimpaguesve. Konfidencialiteti gjithashtu kërkohet në bazë të ligjit dhe procedurave në Administratën Tatimore 03/L-222 të Nenin 84. Inspektorit i kontrollit tatimor duhet të ndërmerr të gjitha masat e duhura për të siguruar që kontroll është një çështje konfidenciale në mes të Administratës Tatimore dhe tatimpaguesit. Inspektori i kontrollit tatimor nuk duhet të diskutoj çështjet e kontrollit me askënd tjetër në biznes, përveç personave të caktuar nga tatimpaguesi, që janë përgjegjës për të komunikuar me Inspektorin e kontrollit tatimor. Inspektorët tatimor të kontrollit duhet të jenë të kujdesshëm në diskutimet me punonjës të tjerë në kuadër të Administratës Tatimore kur diskutojnë në lidhje me kontrollin tatimor. Ato duhet të diskutohen vetëm me personat (inspektorët), të cilët kanë një arsye që të bëjnë një gjë të tillëve me qëllim të arritjes së ndonjë objektivi nga ana e tyre në interes të procesit të kontrollit tatimor. Shumë njerëz e shohin një kontrollë tatimor si një indikator që tatimpaguesi ka bërë diçka të gabuar. Prandaj, inspektori i kontrollit tatimor duhet ti ndërmerr të gjitha masat paraprake për ti mbrojtur informatat në lidhje me përzgjedhjen e çështjes për kontrolle për një biznes të caktuar, dhe ai ose ajo nuk duhet të diskutojë këto çeshtje me të afërmit e tij / saj, miqtë dhe pronarët e bizneseve apo personave të tjerë jashtë orarit të punës, për atë që ai / ajo është duke bërë një kontrolle ndaj një biznes të veçantë. Një aspekt i rëndësishëm i konfidencialitetit për të gjithë Inspektorët e kontrollit tatimor është se ata nuk mund ti përdorin informacionet zyrtare si rezultat i punësimit në Administratën Tatimore për qëllime të tjera, me ose pa dobi prej tyre, me përjashtim për qëllime zyrtare, për të cilat ata janë të autorizuar. Inspektori i kontrollit tatimor duhet ti përdorë informacionet e marra nga tatimpaguesi vetëm për qëllime 57

të kontrollit. Nëse Inspektori i kontrollit tatimor merr informata sekrete nga një palë e tretë, ai ose ajo nuk duhet të zbulojë dhe të identifikojë burimin e informacionit. 5.5

Standardet e Punës në Teren

Planifikimi i kontrollit tatimor duhet të jetë i saktë dhe i bazuar mirë. Arsyet për kontrollin tatimor duhet të kuptohen nga mbikëqyrësi dhe Inspektori i kontrollit tatimor i cili do të angazhohet për kontroll.

5.5.1 Mbikeqyrja Një pjesë e rëndësishme e punës së kontrollit është mbikëqyrja. Udhëheqësi i ekipit duhet të jetë i angazhuar për një mbikëqyrje adekuate të të gjithë procesit të kontrollit, duke e evidentuar mbikëqyrjen me dokumentet e punës dhe mostrat në lidhje me cilësinë e kontrollit.

5.5.2 Inspektori i Tatimor Inspektori i kontrollit tatimor duhet të ketë njohuri të mjaftueshme të sistemit të kontabilitetit të tatimpaguesit për të përcaktuar nivelin prezent të kontrollit të brendshëm , me qëllim për të përcaktuar procedurat e nevojshme të testimit.

5.5.3 Evidenca Inspektori i kontrollit tatimor është mbledhësi i provave i cili duhet të shpjegoj me këtë se si dhe çfarë procedure janë ndjekur deri në nxjerrjen e vlerësimit, në raport me kontrollin. Inspektori tatimor duhet të jetë në gjendje të shpjegojë në mënyrë efektive ndryshimet e bëra në lidhje me tatimet shtesë ose për mos bërjen e ndryshime apo për dallimin në mes të komponentëve të tatueshme dhe jo të tatueshme.

5.5.4 Raportimi Raporti i kontrollit duhet të përmbajë një deklaratë të qartë të fushëveprimit të kontrollit tatimor dhe është e nevojshme që ne të gjithë në mënyrë të qartë të përshkruajmë rezultatet nga kontrolli tatimor dhe baza ligjore që është përdorur për përcaktimin e detyrimeve tatimore shtesë. Raporti duhet gjithashtu t'i përmbahet standardeve të raportimit në fuqi duke përfshirë këto elemente: o o o o

Konsistencë Bazat Ligjore Zbulimi Opinioni 58

5.6

Profesionalizmi

Inspektorët tatimor të kontrollit janë profesionistë. Një profesionist shquhet nga këto katër karakteristika:   

Pranimi nga një organ profesional për nivelin teknik të njohurive, Arritjen e standardeve të zhvillimit profesional (arsim, përvoja, testim, etj) Vetë-përmisimin (si një individ dhe në profesion në tërësi), dhe



Pranimi nga ana e publikut.

Nëse një profesionist nuk i përmbushë këto karakteristika, rezultatet mund të jenë shumë të dëmshme, sidomos për vetë-përmisimin. Për shembull, në qoftë se Inspektori i kontrollit tatimor nuk ka një qëndrim të pavarur dhe profesional, kjo nuk është e pazakontë për profesionin në vete vet për të bllokuar kryerjen e mëtejshëm të detyrave. Vetë-përmisimi do të thotë se Inspektori i kontrollit tatimor të jetë në gjendje që ti justifikoj veprimet e tij/saj. Nga ana tjetër, menaxhmenti duhet të justifikoj veprimet e Administratës Tatimore ndaj publikut. Ashtu si pavarësia, profesionalizmi i ka dy komponentë:

a.

Komponent Visual, ose paraqitja e profesionalizmit

b.

Komponenti Faktik

Nuk është e mjaftueshme për një Inspektor tatimor që të jëtë vetëm një perfesionist i mirë. Inspektori i kontrollit tatimor duhet të paraqet një imazh profesional. Kjo arrihet duke vepruar gjithmonë në përputhje me standardet profesionale , duke u përgatitur për punë, si dhe trajtimi I publikut me respekt dhe mirësjellje. Nëse Inspektori i kontrollit tatimor aspiron të ketë pamje profesionale, atëherë pranueshmëria e publikut do të rritet, dhe se pranimi i publik kontribuon që Administrata Tatimore ti arrijë më lehtë objektivat e saj. Inspektori i kontrollit tatimor nuk duhet të përdor autoritetin e tij për ti trembur tatimpaguesit.Ekzistojnë procedurat ligjore për trajtimin e tatimpaguesve jo bashkëpunuese, por në asnjë mënyrë nuk duhet që ata të kërcënohen nga Inspektori i kontrollit tatimor. Është shumë e rëndësishme që Inspektori i kontrollit tatimor dhe tatimpaguesi ta kuptojnë pozicionin e tyre përkatës. Shumë herë gjatë punës së kontrollit në terren ju do të hasni në mosmarrëveshje me tatimpaguesin në lidhje me zbatimin e ligjeve tatimore. Inspektori i kontrollit tatimor kurrë nuk duhet të kundërshtojë për ndonjë çështje me tatimpaguesit. Nëse tatimpaguesi refuzon që ti diskutoj pozitën e Inspektorit të kontrollit tatimor, inspektori duhet ta mbyllë diskutimin dhe të informojë tatimpaguesit sa i përket mjeteve ligjore në dispozicion . Profesionalizmi vlen për të gjitha aktivitetet 59

e inspektorit të kontrollit tatimor . Pavarësisht nga mjetet e komunikimit me tatimpaguesit, qoftë me shkrim, gojë, bisedat telefonike, Inspektori i kontrollit tatimor ka një përgjegjësi për të siguruar që veprimet e tij/saj janë, dhe të reflektojnë në dobi të Administratës Tatimore. Konsiderata dhe mirësjellja duhet të praktikohen gjithmonë në mesin e anëtarëve të ekipit të kontrollit tatimor.

5.7

Mbikqyrja

Të gjithë Inspektorët kontrollit tatimore janë subjekt i mbikëqyrjes. Niveli i mbikëqyrjes do të varet në përvojën dhe ekspertizën e Inspektorit të kontrollit tatimor. Prandaj, mbikëqyrja do të varijojë sipas Inspektorit të kontrollit tatimor dhe rrethanat e kontrollit tatimor. Është përgjegjësi e Mbikëqyrësit që të jetë i përfshirë sa duhet në kontrollin tatimor për të siguruar që inspektorët e kontrollit tatimore i kanë ndjekur të gjitha udhëzimet e manualit të kontrollit, teknikat, politikat e departamentit të përmbushjes dhe ligjet tatimore. Mbikëqyrësi mund ti kërkojë Inspektorit të kontrollit tatimor gjithashtu që të ndihmojë në kontrollin në të cilin ai nuk është caktuar si një inspektor i kontrollit me qëllim të rritjes së produktivitetit të ekipit të kontrollit. Udhëheqësi duhet të japë udhëzime mbi kontrollin në kohën e duhur Inspektorit të kontrollit tatimor, për tu siguruar që standardet profesionale janë arritur dhe se ekipi është duke kryer detyrën në mënyrë efikase. Është përgjegjësi e çdo Inspektorit të kontrollit tatimor për të kryer detyrat e tyre të marra nga udhëheqës i ekipit të tyre, në përputhje me standardet profesionale. Prandaj, çdo inspektor i kontrollit tatimor duhet të shfrytëzoj liderin e tije / saj, si një burim për trajnim, zhvillimi dhe për marrjen e përgjigjeve sa i përket pyetjeve teknike lidhur me procesit të kontrollit. Secili udhëheqës duhet të bëjë balancimin e kontrollit të kryer kundrejt trajnimit dhe zhvillimin e nevojave për Inspektorët e kontrollit tatimor.

5.8

Trainimi/Ngritja e Kapaciteteve

Kjo është përgjegjësi e Divizionit të kontrollit dhe menaxhmentit të ATK-së në përgjithësi për të siguruar trajnime të mjaftueshme për inspektorët tatimor në mënyrë që ato të jenë në gjendje të performojnë në mënyrë profesionale gjatë kontrollit. Trajnim për Inspektorët e kontrollit tatimor duhet të bëhet në formën e grupeve në klasë, trajnim gjatë punës, trajnim ndërthurtë ose me anë të vërejtjeve të bëra në lidhje me kontrollet e kryera. Divizioni i kontrollit do të përcaktojë standardet që janë të nevojshme për të përmbushur nga Inspektori i kontrollit tatimor, në mënyrë që të jenë në gjendje për të kryer detyrat e tij si inspektor tatimor. Edhe Divizioni i kontrollit gjithashtu do të përcaktojë nevojat shtesë për zhvillimin e vazhdueshëm profesional të inspektorëve tatimore të kontrollit. 5.9 Cilësia e Shërbimit të Konsumatorëve Edhe pse koncepti i cilësisë së shërbimit nuk është i lidhur gjithmonë me kontrollin tatimor (për shkak se shumë tatimpagues të kontrolluar nuk e shohin veten e tyre si të shërbyer), Shërbimi Cilësor për klientët është një standard i kontrollit që duhet të zbatohet për kontrollet e kryera dhe veten e tyre. Çdo kontroll i përfunduar duhet të rezultojë në edukimin e tatimpaguesve, në mënyrë që të tatimpaguesi në të ardhmen ti kuptoj drejt detyrimet e tij tatimore, dhe për t‟ia mundësuar që raportimi i detyrimeve të tij në Administratën Tatimore të jetë më i saktë, e cila është e mundur, 60

duke respektuar kornizën ligjore në fuqi. Nëse tatimpaguesi nuk është në gjendje që të përdor rezultatet e kontrollit për ta mbështetur deklaratën e vetë në të ardhmen, atëherë inspektori tatimore nuk i ka përmbushur standardet e cilësisë së shërbimeve ndaj klientëve. Qëllimi i Cilësisë së shërbimeve vlen edhe për marrëdhëniet me departamentet tjera brenda Administratës Tatimore. Inspektori i kontrollit tatimor duhet të bashkëpunojnë me punonjësit e tjerë dhe të zhvillojnë ekspertizën e tyre në mënyrë që të rrisë imazhin dhe profesionalizmin e Administratës Tatimore në përgjithësi. 5.10 Menaxhimi i Kohës gjatë Kontrollit Kohëzgjatja e kontrollit është përcaktuar në përputhje me programin dhe është vlerësuar pasi që ka përfunduar kontrolli, Inspektori i kontrollit tatimor e shkruan raportin brenda kohës së caktuar. Nëse koha nuk është e mjaftueshme, Inspektori I kontrollit tatimor raporton në mënyrë të shkruar te udhëheqësi i ekipit për këtë fakt, së bashku me arsyet , dhe kërkon autorizim për kohëzgjatjen e kontrollit. Poashtu nuk mund të qëndroj ne lokalet afariste të biznesit për ta kryer kontrollin me gjatë se sa është I autorizuar. Kapitulli 6 Procedurat e Kontrollit Tatimor Një tatimpagues i regjistruar tipik i bën vlerësimet dhe i deklaron tatimet, e paguan tatimin apo i dorëzon pasqyrat financiare në Administratën Tatimore. Nëse procesi i vlerësimit dhe i pagesës së tatimit nuk kontrollohet, tatimi që deklarohet do të ulet në mënyrë progresive dhe objektivat për realizimin e të hyrave nuk do të realizohen. Për ta minimizuar evazionin (pagesat e ulëta në mënyrë të paligjshme) dhe shmangja (zvogëlimi i detyrimit tatimor konform dispozitave ligjore) Divizioni i kontrollit i Administratës tatimore duhet ti planifikojë kontrollet tatimore për ti ushtruar kontrollet në lidhje me detyrimet e subjekteve Ky manual nuk pretendon të jetë një udhëzues i fundit dhe zgjidhja e vetme për ti dhënë zgjidhje në mënyrë komplet të suksesshme evazionit dhe shmangies tatimore. Në vend të kësaj, manuali ka për qëllim që të ndihmojë inspektorin tatimor që të kuptojë subjektin që është duke e kontrolluar ; ky udhëzim do ti ndihmojë inspektorit të kontrollit tatimor për ti identifikuar ato transaksione që kërkojnë sqarime. Jo të gjitha procedurat domosdoshmërisht zbatohen në tatimet direkte (p.sh. tatimi mbi të ardhurat) dhe për tatimet indirekt (p.sh. TVSH). Inspektori I kontrollit tatimor duhet të kuptojë kur disa nga procedurat nuk janë të përshtatshme për tatimin të cilin ai ushtron kontroll. Është e nevojshme që inspektori i kontrollit tatimor ta njohë legjislacioni tatimor, në veçanti dispozitat e kundër shmangies, dhe të zotëroj aftësin për interpretimin e legjislacionit tatimor, dhe ta zbatojë atë për problemet e veçanta tatimore ndaj subjekteve me të cilat ai merret. Ai/ajo duhet të ketë logjike ligjore dhe teknike, aftësi në kontabilitet, aftësi negociuse dhe fleksibilitet në trajtimin e problemit. Njohuria mbi legjislacionin është shumë e rëndësishme. Megjithatë, procesi i kontrollit është me shumë një përzierje për gjetjen e fakteve dhe për arritjen e konkluzioneve të bazuara mbi vlerësimet. Nëse ju e përdorni një vlerësim të caktuar, 61

inspektori i kontrollit tatimor do t‟I duhet të diskutoj në lidhje me metodat e përdorura për të konkluduar një shumë të caktuar të detyrimit tatimor. Inspektori i kontrollit tatimor duhet të sigurojë një rezultat të dokumentuar saktë për ta mundësuar shqyrtimin dhe miratimin nga organet drejtuese. Në mënyrë që manuali të azhurnohet, janë të ftuar të gjithë punonjësit ti dorëzojnë komentet dhe sygjerimet pranë Divizioni të kontrollit, pasi që publikimi i aspekteve të kontrollit apo një ndryshim në legjislacion mund të stimulojnë zhvillime të reja me një përpjekje të përbashkët për mbledhjen e të hyrave tatimore. Objektivi primar i programit të kontrollit është që të mbledh nivelin aktual të të ardhurave të realizuara nga administrate tatimore , duke bërë identifikimin e gabimeve në vlerësimet, dhe mbledhjen e të ardhurave tatimore që janë rrezultat i shumës së nën deklaruar dhe asaj të pa paguar, dhe për ti dekurajuar tatimpaguesit që bëjnë shmangien dhe evazionin tatimor. Megjithatë, kontrollimi i shpesht i tatimpaguesit do të jetë i dobishëm pasi që mund të parandaloj nën deklarimin e detyrimeve tatimore , por mungesa e burimeve të mjaftueshme në Administraten Tatimore nuk e mundëson këtë gjë. Kështu që programi i kontrollit është përpiluar me qëllim të kontrollimit të atyre tatimpaguesve që janë të përfshirë në kategoritë e larta të rrezikut. 6.1 Zgjedhja e Rastit për kontrollë Caktimi i rasteve të kontrollit do të bëhet në bazë të bizneseve me risk shumë të lartë, të përzgjedhur nga zyra rajonale ose njësia për përzgjedhjen e rasteve të kontrollit në zyrën qendrore, duke ruajtur një ekuilibër në mes të kontrolleve të përzgjedhura dhe burimeve në dispozicion. Përzgjedhja e duhur është pjesa kyçe e një kontrolli të suksesshëm dhe ja vlen që të harxhohet më shume kohë dhe mund për ta arritur këtë. Procesi i përzgjedhjes do të bazohet në vlerësimet e rrezikut i ndërtuar në sistemin e IT-së në Share Point- moduli i vlerësimit të rrezikut. 6.1.1 Të Përgjithshme Procesi i zgjedhjes për kontroll do të përdor analizën e riskut për identifikimin e atyre periudhave tatimore dhe tatimpaguesve me rrezik më të lartë potencial . Praktika ekzistuese e kontrollimit të ç‟do tatimpaguesi për të gjitha llojet e tatimeve deri nga kontrolli i fundit,pra mbulimi me kontroll i të gjitha periudhave dhe të gjitha tatimeve nuk duhet të vazhdoj të aplikohet. Është e pa mundur të kontrollohen me efikasitet të gjithë tatimpaguesit për të gjitha llojet e tatimeve dhe periudhat tatimore. Prandaj na duhet të zgjedhim deklaratat/periudhat tatimore dhe tatimpaguesit me rrezik më të lartë ne fshehje që nëpërmjet të kontrolleve të sakta profesionale ndaj këtyre deklaratave tatimore dhe tatimpaguesve do të japim mesazhin e qartë tek të gjithë tatimpaguesit se fshehja e detyrimeve tatimore do të zbulohet dhe do të dënohet sipas ligjit. Zgjedhja e deklaratave/periudhave tatimore dhe tatimpaguesve qe do kontrollohen të bazohet në informacionin në vijim: 62



 

Planifikimi për kontroll ne baze te nen-modulit te Analizës se Riskut. Moduli është ndërtuar jashtë SIGTAS-it dhe përmban nën-modulin e analizës së rrezikut. Qe është ofruar në Modulin Share Point Analiza e riskut si vegël i është vënë në dispozicion zyrave regjionale tatimore. Informacionet e marra nga palët e treta: nga NJKS-ja ,njësia e hetuesisë, dogana nga tatimpaguesit,qytetarët,bankat etj. Propozimet nga zyrat regjionale dhe zyra Qendrore, bazuar në eksperiencat dhe informacionet që i kemi siç janë pasqyrat financiare, raportet –aktivitetet ne dosje dhe rezultatet e kontrolleve paraprake.

Përveç krijimit të mundësive për zgjedhjen e periudhave tatimore dhe tatimpaguesve me risk të lartë në fshehjen e tatimeve ,kjo metodë e zgjedhjes për kontroll gjithashtu garanton tatimpaguesin se zgjedhja e tyre për kontroll bazohet kryesisht në një sistem të kompjuterizuar bazuar në kritere të parapërcaktuara dhe që bazohen njësoj për të gjithë tatimpaguesit apo grupet e tatimpaguesve (psh të klasifikuar sipas degëve të industrisë).Tatimpaguesit duhet të sigurohen se zgjedhjet e tyre nuk varën nga punonjësit e ATK-së apo faktorë të tjerë subjektivë por bazohet në kritere të parapërcaktuar që aplikohen kryesisht në mënyrë automatike,logjike dhe të paanshme. Bazuar në të dhënat e mësipërme, zyra Qendrore dhe zyrat regjionale përgatisin listat përfundimtare të tatimpaguesve dhe çdo rast të jetë i shoqëruar me evidencën e duhur që mbështet dhe argumenton propozimet e listës së përgatitur për subjektet për kontroll për çdo tremujorësh. Tatimpaguesit e përzgjedhur për kontroll janë të gjithë ata që janë objekt i tatuarjes ne baze te Ligjit per Administraten Tatimore dhe Procedurat. Në këtë kontekst,sistemi i analizës së riskut analizon dhe përzgjedh automatikisht deklaratat tatimore me risk më të lartë duke u bazuar në të dhënat që përmbajnë Formularët e Deklarimit te pagesave te TVSH-se , TAP, TAK, TMB, Veprimet doganore etj. 6.1.2 Propozimet për zgjedhjen e rasteve për kontroll nga Zyra Qendrore (ZQ) Sektori i analizës së riskut duhet të nxjerr listën e tatimpaguesve të zgjedhur nga nën- moduli i Analizës së riskut jo me vonë se data 15 e muajit për kontrollet që do të ushtrohen në tremujorin që pason. Kjo zgjedhje do të jetë e veçantë për çdo zyre regjionale . Deklaratat /periudhat tatimore te zgjedhura në mënyre automatike mund të klasifikohen edhe sipas llojit të aktivitetit(industrisë) për të siguruar zgjedhje nga të gjitha degët e industrisë. Listat përfundimtare për caktimin e rasteve për kontroll duhet të përmbajnë gjithashtu kohën e planifikuar(orë inspektor)për secilin rast. Volumi i tatimpaguesve në listë duhet të arrin 110% e burimeve të kontrollit për tremujorin për secilën zyre regjionale.

63

Zyra e analizës së riskut për çdo caktim të rasteve për kontroll përgatit formën me përmbajtje ;shih aneksin 1( Formulari 1-Forma e caktimit të rastit për kontroll). Përveç plotësimit të formularëve (formularit 1-për raste individuale)kërkohet të plotësohet një formular qe përfshin të gjithë tatimpaguesit e caktuar për kontroll shih ;aneksin 2(Formulari 3-lista e tatimpaguesve qe propozohen për kontroll për tremujorin) Një koje e dokumenteve që vijon duhet të arkivohen ne sektorin e analizës së riskut përpara përfundimit të çdo muaji për kontrollet që do të ushtrohen gjatë tremujorit në vijim;  Forma e caktimit të rastit për kontroll (formulari 1)  Lista e tatimpaguesve qe propozohen për kontroll për tremujorin, (formulari 3)  Dokumentet justifikuese që mbështesin rastin 6.1.3 E drejta e Zyrave regjionale për të zëvendësuar tatimpagues ose deklarata / periudhën tatimore nga lista Zyrat Regjionale kanë te drejt dhe përgjegjësi te heq nga lista e dërguar nga Zyra Qendrore tatimpagues apo periudhat tatimore kur ka fakte te forta që tregojnë se një kontroll i veçantë nuk do të ketë rezultat zbulimi. Burimet e kontrollit te liruar nga tatimpaguesi te hequr nga kjo lista sipas pikës 3.1 me lartë do të përdorën për kontrollimin e tatimpaguesve dhe deklaratave nga e njëjta listë, pasi lista përmban orë pune për kontrollet e planifikuara të tremujorit ne masën 110% (pika 2.4). Zyrat Regjionale duhet të informojnë Zyrën Qendrore Për çdo ndryshim të bere sipas kësaj pike (4) duke dhënë gjithashtu justifikime (argumente) me shkrim për secilin rast. Këto justifikime duhet të dërgohen në Zyrën Qendrore para përfundimit të çdo tremujori gjatë të cilit është parashikuar të caktohen kontrollet. (aneksi 3 – Formulari 2 rastet individuale dhe forma e përgjithshme; aneksi 4 –formulari 4) 6.1.4 Hartimi i programeve të kontrollit dhe caktimi i inspektoreve për kontroll në Zyrat Regjionale Zyrat Regjionale bazuar në këtë listë përfundimtare të marrë nga Zyra Qendrore do te hartoi planin e kontrollit dhe do të caktoi inspektorët e kontrollit. Plani I Kontrollit do të hartohet i veçantë për çdo rast dhe ka për qellim kontrollimin e deklaratave tatimore dhe periudhave tatimore që rezultojnë nga lista përfundimtare e dërguar nga Zyra Qendrore .Ky plan do të përcaktoj në detaje çështjes qe do të kontrollohen dhe shumën e orëve qe do të harxhohet për çdo kontroll,bazuar në problematikën ,llojin e deklaratës së zgjedhur për kontroll si dhe madhësinë dhe kompleksitetin e tatimpaguesit. Caktimi i rasteve për kryerjen e kontrollit do të bazohet në kriteret që vijojnë; 64

-Aftësitë profesionale individuale të inspektorit-ve. Këtu përfshihen njohuritë, aftësitë dhe kapaciteti profesional I inspektorit-ve për realizimin cilësor të kontrollit. Mbikëqyrësi asnjëherë nuk duhet të vendos inspektorin –ët në pozita jo kompetente. - Natyrën e kompleksitetin e tatimpaguesit. Këtu përfshihen madhësia, volumi I punës, kompleksiteti I shoqërisë, aq më tepër kujdes duhet bërë në zgjedhjen e inspektorit-ve me njohuri të veçanta për fushën apo sektorin ekonomik që do të kontrollohet. -Kombinimi I aftësive të inspektorëve në kontroll komplekse. Kontrolli i një rasti kompleks dhe të madh kërkon punën në grup dhe një kombinim të harmonizuar midis inspektoreve gjatë procesit të kontrollit. -Shmangja e konfliktit të interesave. Gjithçka që përfaqëson një marrëdhënie pasurore ose interes material,moral apo fisnor të kontrolluarit me tatimpaguesin i cili ndikon në punën opinionet e kontrollit. Zyra Regjionale dhe inspektorët e caktuar për kontrolle nuk lejohet që të reduktojnë apo të rrisin numrin e periudhave tatimore qe kontrollohen te tatimpaguesi përveç si në procedurat e dhëna me piken 5. Zyrat Regjionale do të hartojnë programin e kontrollit bazuar ne periudhat tatimore të zgjedhura për kontroll.

për çdo tatimpagues

Programi I kontrollit i hartuar ne përputhje me pikën me pikën 4.5 me Lartë do ti dërgohet tatimpaguesit jo me vonë se tri ditë pune para datës së fillimit të kontrollit, përveç nëse ekzistojnë rrethana përjashtuese. 6.1.5 Zgjerimi dhe thellimi i kontrolleve Nëse rezultatet nga kontrolli i një deklarate tatimore te zgjedhur tregojnë se do të ishte me vend zgjerimi dhe thellimi I kontrollit në deklarata të tjera tatimore edhe për periudha më të gjata tatimore Inspektori do të identifikoj me shkrim këto arsye Zyrës Regjionale dhe pastaj Zyra Regjionale kërkon nga Zyra Qendrore miratimin për zgjerim dhe thellim të kontrollit (duke paraqitur dokumentacionin e duhur justifikues që argumenton domosdoshmërinë e zgjerimit të kontrollit). Zgjerimi I kontrollit mund të përfshihet në propozimet për kontroll për tremujorin që pason në përputhje me seksionin 2.1 të këtij udhëzimi. Zyra Qendrore do të analizoj veçmas rastet e tatimpaguesve që janë propozuar për kontroll të thelluar ,duke përdor analizën e riskut dhe informacione shtesë ,të cilat mund të jepen nga burimet tjera dhe do të vendos për zgjerimin e kontrollit të tatimpaguesit në fjalë duke marrë edhe në konsideratë burimet e kontrollit. Këta tatimpagues mund të përfshihen në listat përfundimtare të kontrolleve që do të kryhen ne tremujorin e ardhshëm ,të cilat Lista përgatiten në përputhje me paragrafin 2.6. 65

6.1.6 Detyrimet e Zyrave Regjionale për të raportuar Zyrës Qendrore Zyrat regjionale do te raportojnë çdo muaj ne Zyrën Qendrore si: - rezultatin e kontrollit - raportin e kontrollit dhe - kohen e harxhuar për kontroll. Raportet ne baze te pikës 6.1. do te paraqitet ne zyrën qendrore jo me vone se data 20 e çdo muaji për kontrollet e kryera ne tremujorin pasardhës. Përveç këtyre raporteve, Zyra qendrore ( stafi i analizës se riskut ) do te mbaj një evidence, bazuar ne çdo raport te kontrollit, dhe do te përgatitur një raport tremujor. 6.1.7 Propozimi nga zyrat regjionale për zgjedhjet për kontroll Zyrave regjionale nuk i lejohet te ushtrojnë kontroll te pa miratuara nga Zyra qendrore Megjithëse shumica e zgjedhjeve pe kontroll do te bazohet ne analizën e riskut Zyrave Regjionale nuk i lejohet të ushtrojnë kontroll të pa miratuara nga Zyra Qendrore. Megjithëse shumica e zgjedhjeve për kontroll do të bazohet në analizën e riskut nga program i automatizuar. Zyrat Regjionale duhet të bëjnë lista me propozime për deklarata tatimore dhe tatimpagues për tu kontrolluar nëse ata i kanë arsyet e forta për të besuar se në propozimet e tyre mundësia e zbulimeve të të ardhurave shtesë është më e madhe se në zgjidhjet e madhe në mënyrë të automatizuar.

(a) Këto propozime duhet të bazohen në eksperiencat e tyre nga të dhënat e sektorit të verifikimeve në teren nga informacionet e zyrës së investigimit dhe Informative të tjera që disponojmë përfshirë informacionet nga palët e treta nga pasqyrat financiare të tatimpaguesve nga kontrollet paraprake, doganat, bankat, atimpaguesit, etj. (b) Zyrat Regjionale mund të propozojnë gjithashtu për kontroll tatimpagues nga lista e bizneseve të vogla për të cilët ata kanë fakte dhe Informacione që tregojnë shumë shmangie dhe evazion tatimor nga ata tatimpagues. (c). Zyrat Regjionale mund të identifikojnë dhe propozojnë kontrollet e nevojshme për qëllime të rimbursimit tatimor apo për ç‟regjistrime etj. Ç‟do rekomandim për kontroll ne bazë të paragrafit 7.1. duhet të përfshihet në një listë që i bashkëngjitet edhe dokumentacioni mbështetës. Një kopje e kësaj liste me tatimpaguesit që propozohen për tu kontrolluar dhe dokumentacioni mbështetës duhet ti dorëzohet zyrës qendrore.

66

Pas përgatitjes së listës sipas pikës 7.2 Zyrat Regjionale duhet ti klasifikoj deklaratat/periudhat tatimore dhe tatimpaguesit e propozuar për tu kontrolluar bazuar në nivelin e riskut (risk më i lart krahasuar me rastet tjera). Kontrollet për rimbursim TVSH-je ose për çregjistrim duhet të klasifikohen veçmas. Lista e deklaratave tatimore dhe tatimpaguesve të propozuar për tu kontrolluar duhet ti dërgohet Departamentit të kontrollit në Zyrën Qendrore jo me vonë se data 15 e çdo muaji për kontrollet që do të kryhen në tremujorin në vijim. Për çdo periudhë tatimore dhe për çdo tatimpagues të propozuar për kontroll duhet të plotësohet aneksi 1 formulari propozim për kontroll I cili tregon po ashtu kohën e shpenzuar(gjatë kontrollit të propozuar) dhe rezultatet nga kontrollet paraprake ( kur disponohen) . Përveç rasteve te zgjedhjes për kontroll me kërkesë te tatimpaguesit ( kërkesa për rimbursim, për mbyllje te aktivitetit etj.) , zgjedhja për kontroll nga zyrat regjionale do te behet ne te njëjta parime dhe procedura ( duke vlerësuar riskun bazuar ne eksperiencën dhe informacionin qe disponohet ). Pra zyra regjionale do te dërgoj propozimet e tyre për tatimpaguesit dhe periudhat tatimore qe do te kontrollin duke mbuluar rreth 110 % te te gjitha burimeve te tyre te kontrollit , brenda datës 15 te çdo muaji për kontrollet qe do te kryhen tremujorin e ardhshëm. Sektori i analizës se riskut , ne Zyrën qendrore do te vlerësoj propozimet e tyre, bashke me informacionet e marra , dhe do te përgatis një liste përfundimtare e cila do te dërgohet zyrave regjionale ne bazë e te këtij udhëzimi. Bashkangjitur janë modelet e formularëve qe do te përdoren nga zyra qendrore dhe nga zyrat regjionale për zbatimin e këtij udhëzimi.

Analiza e riskut Është proces sipas te cilit behet identifikimi , vlerësimi dhe analiza e dukurive qe paraqesin rrezik lidhur me arritjen e objektivave Përshkrim i shkurtër i modulit “Modulit SharePoint (Sistemi i informativ te mbrendsheme te një institucioni; sistemi informativ menaxherial) Moduli është ndërtuar jashtë SIGTAS-it dhe përmban nën-modulin e analizës së rrezikut dhe të mjetit të kontrollit dhe nën-modulin e hulumtimit të jo-deklaruesve. Mjeti i është vënë në dispozicion zyrave regjionale tatimore. Një përshkrim i komponentëve aktuale të nën-modulit të vlerësimit të rrezikut dhe të mjetit të kontrollit është ofruar në Aneksin 1: është e nevojshme që të kemi një kuptim të mirë të përmbajtjes dhe funksionimit të këtij nën-moduli. - Krijimi online i listës që radhit tatimpaguesit me rrezik me anë të “nën-modulit të mjetit të vlerësimit të rrezikut dhe të përgatitjes së kontrollit”. - Nën-moduli i vlerësimit të rrezikut krijon listën e cila i radhit tatimpaguesit me rrezik me pikë të rrezikut të rëndësisë financiare dhe me pikë të rrezikut të kontrollit. Treguesit e rrezikut sipas rëndësisë financiare (qarkullimi, pagesat, borxhet totale tatimore, krediti dhe humbjet) dhe parametrat e rrezikut të kontrollit janë 67

shtyllat për matricën e radhitjes së rrezikut sikurse është ilustruar në Aneksin 2. Tatimpaguesit që qëndrojnë me pikë mbi diagonale (pra që e tejkalojnë vlerën kritike të rëndësisë financiare e cila është sjell në korrelacion me vlerat e pikëzuara të rrezikut të rëndësisë së kontrollit) në princip duhet ti nënshtrohen kontrollit. Ketë nen- modul te kontrollit e kemi ndare ne tri pjese : 1. Deklarimet sipas tatimpaguesit 2. Te dhënat e jashtme 3. Te dhënat për rrezikun 4. Profilet e rrezikut Pjesa e pare –Deklarimet sipas tatimpaguesit Në faqen e dytë dhe në të gjitha faqet e tjera janë paraqitur të gjitha deklaratat e tatimpaguesit për të cilat ai ka deklaruar brenda vitit të cilin ju e keni përzgjedhur për kontrolle duke filluar nga tatimi i cili ka numrin më të vogël të kodit deri tek ai me numër më të madh të kodit. Përfshihen të gjithë muajt nga Janari e deri tek Dhjetori pra prej 1 deri në 12 Tek ky tatimpagues si tatimi i parë është paraqitur [TV] Tatimi i Vlerës së Shtuar me kodin 85. Siç po shihet në deklarata është paraqitur përshkrimi i linjave të tatimit si dhe numri i çdo linje sikurse në deklaratën tatimore të cilën e plotëson tatimpaguesi, pastaj të dhënat e tatimpaguesit sipas të cilave është plotësuar deklarata dhe totali i tyre në fund. Në të dhënat e tatimpaguesit në deklaratë përfshihen të dhënat me ndryshime nëse tatimpaguesit ka qenë në kontrolle. Pra merret vlerësimi i fundit i tatimpaguesit. Nëse tatimpaguesi ka paraqitur pasqyrën e deklaratës atëherë ajo do të paraqitet në Analizë të Riskut, ndërsa nëse deklarata mungon dhe llogaria nuk është e mbyllur për atë lloj të tatimit atëherë nënkuptohet se tatimpagues nuk ka deklarue. Pastaj kur kemi të bëjmë me numrin e punëtorëve këto kolona nuk mblidhen.

Pjesa e dyte - Te dhenat nga jasht Në këtë pjesë përpos të dhënave për tatimpaguesin të cilat janë të përshkruara sikurse në Pjesën e Parë hyjnë edhe të dhënat tjera si: Treguesit me rëndësi financiare Të hyrat nga Dogana Import - Export Pagesat dhe Bilanci(Borxhet) si dhe Pjesa e Tretë – Të dhënat për Rrezikun Në pjesën e tretë të Analizës së Riskut përpos të dhënave të cilat janë të përshkruara sikurse në Pjesën e Parë dhe të Dytë këtu përfshihet zhvillimi i formulave për qarkullimin, Pagesën-Borgjet , Kreditimin dhe Rimbursimin, si dhe Humbjet - Fitimin. Qarkullimi Në faqen e parë të Pjesës së Tretë të Analizës së Riskut është paraqitur Tabela e Qarkullimit. Kjo tabelë përmban pesë kolona dhe ato janë: 68

Ky tatimpagues për formulën e parë, të dytë dhe të katërt ka nga 3 pikë, ndërsa për formulën e tretë dhe të pestë ka nga një pikë. Numri më i madh i pikëve tregon rrezikun më të madh ndërsa numri më i vogël tregon rrezikun më të vogël. Për pjesën e Qarkullimit vlerësimi i pikëve është prej 1 deri në 3. Do të thotë nuk ka vlerësim më të madhe se 3 dhe më të vogël se 1. Sqarim: 85 - kodi i TVSH_së 11 - linja e TVSH_së 10DE - kodi i eksportit në dogana 10DI - kodi i importi në dogana (9+10+11+12) - linjat e TVSH_së (14+15+16+18) - linjat e TVSH_së

Poentimi I treguesve financiar Nr.re

Qarkullimi

Piket

Pagesat

Piket

1

0-2 Milion

1

2

2-4 Milion

2

3

4-8 Milion

3

4

8-16 Milion Mbi 16 Milon

4

0-15.000 € 15.00030.000 30.00060.000 60.000100.000

5

Mbi 100.000

5

Nr,re 1 2 3 4 5

Treguesit me R.F. Qarkullimi Pagesat Borgji total Kreditimi dhe rimbu. Humbja Max pikeve

piket

10

Borgji total 1.000-15.000 €

Piket

Humbja

Piket

1

Kreditimi 5.000-15.000 €

2

1-5.000 €

1

8

15.000-30.000

2

15.000-30.000

4

2

3 4

30.000-60.000 60.000100.000

6

4

30.000-60.000 60.000100.000

8

5.000-10.000 10.00020.000 20.00050.000

6

2

Mbi 100.000

5

Mbi 100.000

10

Mbi 50.000

5

Max.pikeve 5 10 5 10 5 35

Plotësimin dhe vlerësimin e riskut për secilin tregues me rendësi financiare behet ne mes treguesve te vlerësimit te riskut . Ne baze te treguesve te vlerësimit te riskut bëhen krahasimet, analizat ne periudha te caktuara kohore ne mes formulave matematikore.

Treguesit me R.F.

Nr.Formulave

Piket

Piket per form.

69

3 4

1 2 3 4 5

Qarkullimi Pagesat Borgji total Kreditimi dhe rimbursimi Humbja

Max pikeve

5 2 2

15 6 6

3+3+3+3+3 3+3 3+3

15 6 6

1 5

10 15 52

3+3+3+3+3

3 15 45

Diagrami i Analizës së Rrezikut

6.2 Plani Vjetor i Kontrollit Plani i kontrollit për tre mujorin e ardhshëm përgatitet nga Menaxherët rajonal në bashkëpunim me Divizionin i kontrollit,ai përgatitet në javën e tretë të muajit paraprak dhe aprovohet nga Divizioni i kontrollit. Duke e përdorur metodën e lartë përmendur të përzgjedhjes për analizën e kontrollit të bazuar ne rrezik , në plan janë të përfshirë tatimpaguesit dhe ditët që janë të nevojshme për ta bërë atë kontroll ( koha e nevojshme) që do të shpenzohet për çdo kontroll tatimor. Programet e kontrollit duhet të jenë fleksibile . Ashtu siç u theksua edhe më pare programet e kontrollit duhet të kenë hapësirë për të përfshirë në program opcionin për përzgjedhjen e rasteve për kontrolla të tjera, ku drejtori i përgjithshm konsideron që është e nevojshme. Megjithatë, këto lloje kontrollesh nuk e përbëjnë më shumë se 10 % ditëve në dispozicion për kontrolle në muaj.

70

Nëse ekipi i kontrollit nuk i ka përfunduar kontrollet e përzgjedhura për atë muaj , kontrollet e planifikuara për këtë muaj do të përfundojnë para fillimit të kontrollit për muajin që vjen pas. Kontrollet e muajve në vijim reduktohen duke zbritur numrin e ditëve të kontrollit në dispozicion, dhe si pasojë numrin e tatimpaguesve në dispozicion. Raporti duhet të përgatitet për çdo fund muaji për Zëvendës Drejtorin e operacioneve dhe Divizionin e kontrollit në zyrën qendrore (shih Pjesa 4.6). Për një zyrë regjionale , e cila në mënyrë konstante nuk arrin objektivat e përcaktuara nga procesi I përzgjedhjes, analiza duhet të bëhet me qëllim të nxjerrjes së shkaqeve për këtë qëllim. Raporti përfshinë:     

Tatimpaguesit e përzgjedhur për kontroll. Llojet e ndryshme të kontrollit dhe arsyet Kontrollet e përfunduara. Kontrollet në vazhdim e sipër. Kontrollet të cilat nuk kanë filluar dhe arsyet.

6.3 Planifikimi i Kontrollit Tatimor Para se të vendoset se çfarë duhet të analizohet gjatë kontrollit tatimor, inspektori tatimor duhet të përgatisë planin e kontrollit duke e përdorur dosjen e tatimpaguesit. Nëse është e nevojshme, mund të behet një vizitë paraprake tek tatimpaguesi për të qartësuar disa çështje, si për shembull, metodat e mbajtjes së të dhënave sidomos kur dosja e tatimpaguesit nuk është e kompletuar. Për tatimpaguesit e vegjel kjo vizitë zakonisht nuk është e justifikueshme. Planifikimi duhet ti përfshijë disa hapa që shpjegohen më poshtë.     

Hapi 1 Shqyrtimi i subjektit , duke mbledhur informacionin në mënyrë që të njihen më mirë me subjektin. Hapi 2 Shqyrtimi paraprak analitik , duke e vlerësuar dhe ekzaminuar veprimtarinë e subjektit. Hapi 3 Vlerësimi i riskut për mos deklarimin e saktë të pozicionit të vërtet tatimor të subjektit. Hapi 4 Vlerësimi i efektivitetit të kontrolleve të brendshme për të mundësuar strategjinë e planifikuar për kontrolle( të përdorshme për subjekte komplekse dhe më të mëdha). Hapi 5 Përcaktimi i strategjisë së duke i marrë në konsideratë rezultatet e informacionit të grumbulluar në lidhje me subjektin dhe vendimet për gjykimet rreth riskut dhe efektivitetit të kontrollit. HAPI 1

6.3.1

Shqyrtimi i tatimpaguesit

Hapi i pare është shqyrtimi i subjektit dhe aktiviteti ekonomik I biznesit që ne po e kontrollojmë. Nëse kuptohet natyra e subjektit, risku i evazionit të detyrimeve tatimor mund të vlerësohet më mire. Inspektori i kontrollit tatimor duhet të kuptojë politiken e 71

kontabilitetit të adaptuar nga ana e subjektit dhe të bëje shqyrtime analitike paraprake duke përdorur dosjen e tatimpaguesit, të dhënat e mëparshme për veprimtarinë e tatimpaguesit të marra nga sistemi informatikë ose të kryej një vizitë paraprake. Marrja e përgjigjeve për këto pyetje, të cilat nevojiten para se të nis kontrolli, është jetike me qëllim që të kuptohet natyra e subjektit dhe sistemi i tij i kontabilitetit, duke i përdorur edhe shënimet e kontrolleve të më hershme të tatimpaguesit. Shtojca C Rendit faktorë që mund të jenë me rendësi për inspektorini i kontrollit tatimor, në mënyrë që të njeh subjektin në fjalë. Kjo nuk është gjithçka, por është pikënisje për auditorin që të ushtrojë gjykimin e tij. 6.3.1.1 Njohja (të kuptuarit) e tatimpaguesit Pyetjet bazë që kërkojnë përgjigje janë të ngjashme, pavarshisht nga madhësia apo lloji i tatimpaguesit. (Lista e më poshtme nuk përfshinë gjithçka dhe Inspektori i kontrollit tatimor duhet ti vë në përdorim gjykimin e tije.) 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

Çfarë produkte janë shitur dhe çfarë shërbime janë kryer? Çfarë blerje janë bërë dhe nga kush ? A ka subjekte të ndërlidhura? Në çfarë konsiston procesi i prodhimit? A kemi të bëjmë me veprimtari tregtare me cikël? A ka grafike javore të tregtimit në tregtinë me para në dorë ? Cilat janë kushtet e tregtimit , për shitjet dhe blerjet ? Cili është niveli dhe lloji i mallit në stok? A ka degë të ndryshme , dhe nëse po,cilat janë përgjithësitë e drejtuesve të degëve? 10. Si merren porositë e klientëve? 11. A ju jepen vlerësimet klientëve potencial ? 12. Çfarë të dhëna kërkohen për qëllime administrative , p.sh. regjistri (ditari) i takimeve, ditari i punës, faturat e shpenzimeve të hotelit fletë hyrja dhe flet dalja e mallrave, etj? 13. Sa larg qëndron drejtori apo pronari nga sa i përket pikëpamjeve administrative?

6.3.1.2 Përcaktimi ( të kuptuarit) i sistemit të kontabiliteti

Përpara se të synoni që ti ekzaminoni llogaritë, inspektori i kontrollit tatimor duhet të vendos se çfarë librash, faturash dhe të dhëna tjera janë duke u mbajtur aktualisht. Është qenësore për të qenë në gjendje që të vendosni se çka të analizohet kur jeni duke i ekzaminuar zonat e perceptuara të riskut. Nëse biznesi i nuk është i madhe, mund të mbahen vetëm disa libra dhe të dhëna , dhe është e rëndësishme që plani të jetë fleksibil për të manovruar në përputhje me rrethanat që hasen gjatë kontrollit. 6.3.1.3 Bizneset e vogla 72

Shume biznese të vogla nuk mbajnë të dhëna të plota , por edhe në ato raste kur ata i mbajnë ato, ka shume gabime. Ndonjëherë gjërat shkojnë keq kur librat nuk plotësohen rregullisht. Tatimpaguesi mund të ketë llogaritur të ardhurat bruto duke mbledhur të gjitha faturat e arkave të regjistrimit ose faturat e shitjeveTë dhënat për shpenzimet mund të konsistojnë në faturat e blerjeve, në kopjen e çeqeve apo ndonjë formular në lidhje me lidhje me të dhënat ditore në librin e arkës. Këta formular të dhënash ( regjistra) përfaqësojnë sistemet “ me një hyrje”.

Tatimpaguesit shpesh janë neglizhent në regjistrimin e shpenzimeve , pasi ato sigurojnë reduktimin e të ardhurave të tatueshme ose sigurojnë evidence për kreditim të TVSH-së. Kur analizohen shpenzimet , duhet treguar shumë kujdes gjate egzaminimit të shpenzimeve, pasi ato pasqyrohen si shpenzime të ekzagjeruara , apo kërkesa për artikuj të pazbritshëm, duke përdorur dy fatura, apo duke përfshirë artikujt fiktiv dhe artikuj për pordorim personal. Tatimpaguesit të orientuar më shumë nga biznesi që operojnë me kesh mund të përdorin libra me një hyrje të vetme që përfshijnë librin e arkëtimeve (hyrjeve) librin e daljeve dhe ndonjë formë të përmbledhjes vjetore në fund të vitit. 6.3.1.4 Bizneset e mesme / të mëdha Bizneset e tilla shpesh duhet të përgatitin një sere bilancesh tregtare me një sistem të kontabilitetit të dyfishtë , por kjo nuk do të thotë që domosdoshmërish të dhënat duhet të mbahen në bazën e sistemit të kontabilitetit të dyfishtë. Sistemi aktual i sistemit të dyfishtë të kontabilitetit do të thotë që çdo transaksion regjistrohet dy here në libra si debit dhe kredit. Regjistrat bazë do të përfshijnë    

Ditarin e shitjeve Ditarin e blerjeve Ditari i shpenzimeve për mbarëvajtjen e zyrës. Libri i pagave

Këto libra përdoren për ti regjistruar transaksionet ditore të biznesit dhe nuk janë pjese e sistemit të kontabilitetit të dyfishtë Regjistrat e kontabilitetit të dyfishtë përfshijnë:      

Libri i keshit ( përfshijnë llogarinë bankare) dhe librin i parave të imta. Libri i shitjeve ditore për llogarive personale të klientëve Libri ditor i blerjeve për llogaritë personale të furnizuesve Libri aktual ( libri I llogarive) për të gjitha llogaritë, shpenzimet, asetet, kreditë etj. Libri i blerjeve, libri i shitjeve Libri i shënimeve ( për rregullimet)

Teorikisht një sistem i tillë i plotë i sistemit të dyfisht të kontabilitetit është vetë balancues , por në praktikë balancohet në fund të vitit me anë të përfshirjes së 73

zërave të vlerësuar apo të ndodhur në bilanc. Në të njejten menyrë, llogaritë që përfshijnë një bilanc të përgaditur me anë të librave por jo me sistem të dyfisht të mund të balancohet me një hyrje të vlerësuar ose balancues. Ajo që duhet ta ketë në mendje inspektori i kontrollit tatimor është se, pavarësisht sa të plota mund të të jenë regjistrat , faktori me i rëndësishëm është saktësia e shifrave të vendosura në të. Menjeher pas shqyrtimit të biznesit , inspektori i kontrollit tatimor duhet të jetë i ndërgjegjshëm për faktoret e jashtëm dhe faktoret e brendshëm që ndikojnë mbi biznesin, dhe të ketë njohuri në lidhje me burimet e informacionit që mund të përdoret për të përcaktuar pozicionin tatimor të biznesit.

6.3.1.5 Konsiderata e performances së biznesit

Kur analizohet një biznes, inspektori i kontrollit tatimor duhet të ketë parasyshë se është e nevojshme që biznesi të vazhdoj të operojë, kështu që të mundësohet mbledhja e çdo borxhi tatimor. Prandaj si pjesë e analizes së biznesit, duhet të marrë në konsiderat pozicionin financiar të biznesit. HAPI 2

6.3.2 Analize paraprake analitike Kontrolli nuk mund të ekzaminojë çdo fushë të aktivitetit ekonomik të tatimpaguesit ,prandaj qëllimi i analizës paraprake analitike është identifikimi i atyre fushave, ku ka të ngjarë të zbulohen nën deklarime të të ardhurave me anë të një kontrolli të thelluar. Në shtojcën SHTOJCA C ju do të gjeni një (aide- memoire) ( kujtesë ndihmëse) për një analizë paraprake analitike. Kjo është e përqendrohet në llogaritë financiare. Inspektori I kontrollit tatimor bën përpjekje të identifikoj parregullsi në ato llogari. Kur inspektori i kontrollit tatimor i cili e bënë një analizë në mënyrë të detajuar ai / ajo i analizon thellë marëdhënjet (lidhjet) midis gjërave të ndryshëmë të të dhënave, dhe pastaj i kryen hetimet sa i përket diferencave të cilat -janë identifikuar me anë të analizave dhe krahasimeve të tilla si:   

Zërat e të dhënave financiare (p.sh midis shitjeve dhe kostos së shitjeve) Zërat e indikatorëve financiar dhe jo financiar (p.sh në mes të shpenzimeve të pagave dhe masën e fuqisë punëtore) Informacionin e periudhës së fundit me të dhënat korrosponduese të periudhave të më mëparshme , me ndërmarrje të tjera të krahasuara apo me mesataren e atij sektori ekonomik.

74

Si pjesë e analizës paraprake në mënyrë analitike, inspektori i kontrollit tatimor duhet ti analizojë llogaritë vjetore në dispozicion dhe të bëjë analizime për të identifikuar ndryshimet midis shifrave të llogarive vjetore me deklarata tatimore.

HAPI 3

6.3.3 Definimi i rrezikut te evazionit (nen-deklaratat) Në këtë pikë, inspektori i kontrollit tatimor duhet të ketë njohuri për biznesin në të cilin ushtron kontroll dhe, pasi ka bërë një vlerësim paraprak analitik, të ketë parasysh fushat që kërkojnë vëmendje me të madhe. Tani Poashtu -duhet ti verë në përdorim njohuritë për biznes për identifikimin e fshehjes së detyrimeve, duke u përqendruar në ato fusha që mund të shkaktojnë humbje me të madhe, në rast fshehje të tyre.

HAPI 4 6.3.4 Analiza e Kontrollit te Brendshem (testi i përmbushjes) Kjo procedurë zbatohet vetëm për biznese të mëdha me sistem të ngritur të kontrollit të brendshëm. Inspektori I kontrollit tatimor duhet të analizoj kontrollet e brendshme të biznesit. Nëse kontrollet e brendshme janë të dobëta ,atëherë rreziku i gabimit është i lartë. Kjo e justifikon vendimin për të ushtruar kontroll më të detajuar. Është e rëndësishme të bëjmë dallimin në mes të kontrolleve që imponohen nga drejtuesit për mbarëvajtjen e aktivitetit ekonomik të subjektit( kontrolli i organeve drejtuese mbi personelin) dhe kontrollet për drejtimin e subjektit (kontrollet e menaxhmentit). Edhe nëse kontrollet e brendshme janë të forta, organet drejtuese të subjektit mund të manipulojnë strukturën, procedurat e financimit dhe kontabilitetit me qëllime uljen e detyrimit tatimor. Inspektori i kontrollit tatimor duhet të kuptoj sistemet e kontabilitetit dhe sistemet jo financiare që janë përdorur nga biznesi, që t‟i jap mundësi inspektorit të kontrollit tatimor për t‟u siguruar në lidhje me saktësinë ose jo të raportit financiar. HAPI 5

6.3.5 Raporti i Strategjise se Kontrollit Tani inspektori i kontrollit tatimor duhet te percaktoje drejtimet e kontrollit qe do te ushtroje dhe te dokumentoje veprimin qe synon te ndermarre. Kini parasysh qe planifikimi juaj do te jete sipas riskut te te ardhurave. Nese kemi te bejme me tatimpagues te vegjel, atehere etapat e planifikimit duhet te jene te shkurtra dhe jo te detajuara. 75

6.4 Fillimi i Kontrollit Inspektori i kontrollit tatimor duhet kryer ne mjedisin ku tatimpaguesi zhvillon aktivitetin e tij, dhe inspektori i kontrollit tatimor duhet te vizitoje edhe njesit te tjera, gjithnje nese aktiviteti nuk kryhet vetem ne nje vend. Keto vizita kontrolli mund kryhen nga inspektori i kontrollit tatimor qe eshte ngarkuar per kontroll, ose nga zyrat tjera regjionale me kerkese per sigurim informacioni, ne rastet kur biznesi operon ne mjedise qe ndodhen ne disa zyra regjionale apo teritore brenda Kosoves. Inspektori i kontrollit tatimor duhet të kërkojë të dhëna për biznesin ne te cilin ushtron kontroll, per periudha te meparshme. Ndoshta mund te kete rezistence nga biznesi apo konsulente te tij. Kjo rezistence zakonisht kapercehet duke i bere te ditur se, vonesa ne dhenien e informacionit, konsiderohet si mungese deshire per bashkepunim dhe do te trajtohet sipas ligjit mbi administraten tatimor dhe procedurat si dhe udhëzimit administrativ qe thjesht rrit kohezgjatjen e kontrollit, dhe per pasoje shkakton pengesa per aktivitetin ekonomik te biznesit. 6.4.1 Autorizimi per kontroll Format për përzgjedhjen e rastit për kontroll – shih SHTOJCA Q1

6.4.2

Intervista fillestare

Në një fazë të hershme, inspektori i kontrollit tatimor e interviston një përfaqësues të tatimpaguesit. Intervista fillestare është shumë e rëndësishme dhe është e nevojshme që Inspektori i kontrollit tatimor të përgatitet mirë. Kontrollet e detyrueshme luajnë një rol në këtë intervistë, për të bërë të mundur që të dhënat nga tatimpaguesi të merren dhe të vendosen në dosje, në përputhje me kornizën e intervistës fillestare. Megjithatë, ajo duhet të mbahet gjithmonë parasysh se intervista mund të jetë e ndryshme nga një kontrollit në një tjetër, dhe Inspektori i kontrollit tatimor duhet të përpiloj pyetje shtesë, bazuar në veprimtarinë që e ushtron biznesi, dhe informacioni që është i nevojshëm për të sqaruar të gjitha rrethanat në lidhje me aspektin e tatimor Të gjitha pyetjet e Inspektorit të kontrollit tatimor dhe përgjigjet e tatimpaguesit duhet të regjistrohen në formën e intervistës fillestare, e cila duhet të nënshkruhet nga të dyja palët. Është thelbësore të intervistohet një përfaqësues i tatimpaguesit, i cili është një person përgjegjës i autorizuar. Partnerët duhet të intervistohen, kur një partneritet i është nënshtruar kontrollit. Gjatë këtyre takimeve të dhënat në vijim duhet të vërtetohen: 1. Përshkrimi i përgjithshëm i tatimpaguesit 2. Të kuptuarit e detyrave që secili i kryen në atë biznes 3. Informacione të detajuara lidhur me objektivat e tatimpaguesit, në veçanti në

lidhje me normën e fitimit, dhe mënyrën që tatimpaguesi ka zgjedhur për ti arritur ato objektiva. 4. Informacione në lidhje me çështjet private të drejtorëve / partnerëve të angazhuar 76

5. Qartësimi i ndonjë pike për informacionin e grumbulluar, i cili nuk përputhet

me informacionin e dhënë 6. Investigimi i ndonjë pike të dobët, shfaqur në sistemin e kontrollit, apo

regjistrimet për biznesin,të cilat si pasojë hedhin dyshim për deklaratat tatimore të paraqitura. 7. Përcaktimi i informacionit shtesë që kërkohet dhe afati kohorë për sigurimin e këtyre informacioneve. 8. Nëse të dhënat nuk janë mbajtur nga pronari ose drejtori, është e rëndësishme që inspektori tatimor ta takojë personin i cili është përgjegjës për regjistra. Ju keni nevojë të dini: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

se si është pasqyruar shitja në sistem se si është pasqyruar blerja në sistem se si janë trajtuar shpenzimet se si janë trajtuar shënimet në arkë dhe në pagesa cilat janë fushat që merren me pronarët/drejtorët me cilat fusha merren drejtpërdrejt pronarët/drejtorët nëse bashkëshorti/bashkëshortja e pronarit është involvuar, çfarë është duke bërë ai /ajo

Pyetje dhe përgjigjet e dhëna duhet të shkruhen në bllokun e shenimeve të Inspektorit të kontrollit tatimor , të cilat do të formojnë bazën e raportit të kontrollit dhe pasurimin e dosjes së kontrollit.Këto shenime janë të rëndësishme sepse ato mund të jenë të nevojshme në gjykatë për të provuar dokumentit në kohën e kontrollit, dhe ato mund të jenë të dobishme për vet nëpunësin për t'iu referuar, ose të kërkoj vetë t‟ju referohet atyre.

6.4.3 Kontrolli tatimor i zgjeruar Gjate intervistes, edhe nepermjet testimit te metejshem, inspektori i kontrollit tatimor duhet te percaktoje shkallen dhe efektivitetin e kontrolleve te brendshme te ndertura (ushtrura) nga tatimpaguesi. Per te bere vleresimin e efektivitetit te sistemit te kontrollit te brendshem, inspektori i kontrollit tatimor percakton elementet kyçe te mjedisit te kontrollit, sistemet e kontabilitetit dhe kontrollet e brendshme per te. Vetem pasi inspektori i kontrollit tatimor arrin te kuptoje sistemin e kontrollit te brendshem, ai mund te beje vleresimin e atij sistemi ne nje nivel te larte, qe te arrije te kuptoje kontrollin kryesor, projektuar per te arritur synimet e tij, dhe ne nje nivel me te larte, kontrollin e fushave te identifikuara me risk te larte, me synim minimizimin e shtrirjes se testimeve substanciale (materiale) ne ato fusha. Sapo e ka te qarte menyren e operimit te biznesit dhe llojin e sistemit te te dhenave qe perdor, atehere merr ne shqyrtim te dhenat me qellim qe te vendose se nese sistemi operon ashtu si supozohet te veproje. 77

Nese kemi te bejme me nje sistem kontabilitet plotesisht te dyfishte, atehere inspektori i kontrollit tatimor kryen veprimet e meposhtme:   

Ndjek gjate gjithe kontrollit hyrjet dhe daljet e mallrave apo sherbimet e regjistruara ne arke /fatura Njihet me menyren se si regjistrohet dhe kur regjistrohet levizja fizike e mallrave Zbulon se çfare te dhenash egzistojne jashte sistemit te kontabilitetit, si psh ne fletet qe shoqerojne mallrat, kontratat (kopje), arketimet, kontrollin e gjendjes se stokut etj.

Nese nuk ka sistem kontabiliteti te dyfishte, te plote, atehere do te behen me shume pyetje baze per te percaktuar se çfare eshte regjistruar egzaktesisht. Per shembull:

     

Arketimet Shifra me arketimet ditore apo javore qe rexhistrohen ne liber. Nga cilat evidenca sigurohen keto shifra? Si regjistrohent qarkullimi i shitjeve ditore ne vendin kur kryhen shitjet? A dakordon regjistrimi bazë me shifren e shitjeve (arketimet) qe pasqyrohet ne deklaraten tatimore? Sa shpesh regjistrohen te dhenat? A ju jepen kupona klienteve? Ne çfare rrethanash dhe ne çfare forme? Si regjistrohen shitjet me kredi?



Shpenzimet Me çfare dokumentacioni mbeshteten shpenzimet e bera?

  

Pronari Cila eshte praktika e pronarit ne lidhje me terheqjet? Cfare dokumentacioni ka kur ai terheq para (per shpenzime)? Cfare mallrash merr per perdorim privat dhe ne cfare intervale kohore?

 

Saktesimet nga llogaritarit Cilat shifra ne llogari ndryshojne nga shifrat e regjistruara dhe pse? A eshte bere krahasim midis regjistrit te pagesave me banken dhe llogarine e tij bankare?



Zerat e bilancit Cili eshte burimi i shifrave per debitoret, kreditoret dhe stokun? (Shpesh keto vleresohen ose sigurohen ne nje formular nga ana e pronarit)

6.4.4 Krijimi i opinionit mbi llogarite Nese nuk disponohen llogarite (kontabiliteti) vjetore per shqyrtim analitik paraprak, inspektori i kontrollit tatimor duhet te kryeje nje analize te kontabilitetit vjetor dhe te raportoje rezultatin e egzaminimit ne raportin e kontrollit.

78

Pas etapes se intervistimit, inspektori i kontrollit tatimor mund te egzaminoje dhe te testoje treguesit financiare duke kryer teste te vazhdueshme per ata tregues (te dhenat) financiare. Testet e vazhdueshme ndahen ne dy kategori, ne analize (shqyrtime) analitike substanciale dhe teste te detajuara substanciale. Niveli i testeve substanciale administrohet me ane vlersimit per efektivitetin e kontrolleve te brendshme qe jane kryer. Testimi substancial i detajuar kryhet ne fusha qe konsiderohen risk kryesor ne lidhje me pagesat e tatimeve te biznesit. Testimet ndahen ne dy kategori kryesore kryesore: 

Shqyrtim analitik - duke formuluar se çfare parashikon te gjesh ne nje informacion te dhene dhe duke e krahasuar ate me vete te dhenat. Ajo çka pret te gjesh mund te zhvillohet duke perdorur burime informacioni qe lidhen me te dhenen qe jeni duke egzaminuar per te percaktuar detyrimin tatimor ne fushen qe po merrni nen egzaminim. Diferencat qe rezultojne mund te investigohen me pas.



Teste te detajuara - testim direkt per transaksione apo procedura te tjera duke bere nje kombinim te teknikave te tilla si: -

Vrojtime dhe pyetje Inspektime fizike Analizimi i rexhistrimeve

6.4.5 Analize analitike substanciale Analiza substanciale analitike behet per te krahasuar ate qe aktualisht eshte pasqyruar me çka duhej regjistruar, duke u bazuar ne te dhena te tjera. Kur rezultati i analizes eshte ndryshon nga çka ishte e pritshme, inspektori i kontrollit tatimor mund t‟i hulumtoje dhe konstatoje arsyet e keto diferencve dhe te konstatoje se a jane ato te ndjeshme per detyrimin tatimor qe ka pasur tatimpaguesi. Nje analize substantive analitike konsiston ne tre hapa:   

Vendos ate çka parashikon te gjeje dhe ne ç‟nivel diferencat jane te pranueshme. Percakton ate ç‟ka eshte regjistruar /deklaruar Hulumto diferencat qe nuk mund te jene diferenca te pranueshme.

Nese ka nje lidhje te drejteperdrejte midis disa te dhenave, atehere kjo lidhje mund te pranohet, lidhja midis te dhenave financiare dhe jo-financiare zakonisht eshte efektive. Kur vendoset se cilat diferenca jane te pranueshme, ndonjehere inspektori i kontrollit tatimor eshte ne gjendje te percaktoje me saktesi, p.sh. kur krashason pagesat per komisionet e shitjeve. (Nese ky komision eshte 10%, atehere shitjet do te jene 10 here me te larta se sa komisioni). Ne keto raste nuk mund te kete diferenca. Ne raste te tjera, do te jete e veshtire te llogaritet ne menyre precise diferenca te pranueshme, p.sh., humbjet ne nje fabrike per mbushjen e shisheve, ku ndikojne faktore te ndryshem. Inspektori i kontrollit tatimor duhet te perdore gjykimin e tij. 79

Menjehere sapo percaktohen diferencat, inspektori i kontrollit tatimor duhet te therrase drejtuesit e subjektit ku ushtrohet kontroll per te dhene spjegime. Ne mungese te nje aresyeje bindese per diferencen (e cila duhet per tu analizuar ne vetvete), diferenca sinjikative perben aresye te mjaftueshme per te percaktuar bazen e vleresimit te tatimit. 6.4.5.1 Teste substanciale te detajuara Qellimi i ketyre testeve eshte te verifikohet nese te dhenat e subjektit jane te sakta dhe te plota. Keto teste perfshijne:      

Vrojtime dhe marrje ne pyetje Rikryerje dhe rillogaritje, p.sh. duke pare ne vend procesin e prodhimit Konfirmim nga pale te treta Inspektim fizik Shqyrtim i evidencave (dokumentacionit) Shqyrtim i dokumentave te tjere si, proces-verbale te mbledhjeve te punes per analiza per llogarite e drejtuesve, takime.

Eshte e rendesishme qe kontrollori te kuptoje objektin e çdo testimi per te siguruar qe metoda e perzgjedhjes eshte e sakte. Testet e hartuara per te provuar egzistencen dhe saktesine e te dhenave, ndryshojne nga testet e hartuara me qellim vertetimin se te dhenat jane te plota. 6.4.5.2 Egzistenca dhe saktesia Meqenese ky test ka si qëllim te siguroje qe shumat e regjistruara jane reale dhe te sakta, ceshtjet per testim duhen seleksionuar nga libri i kontabilitetit . 6.4.5.3 Kompletimi Ka raste kur inspektori i kontrollit tatimor nuk mund te vertetoje qe shumat ne regjistra per zerat e seleksionuar jane te plota – sipas definicionit per zera te caktuar ato jane regjistruar. Per te provuar qe gjithe zera jane rexhistruar, inspektori i kontrollit tatimor duhet te shfrytezoje ndonje burim tjeter. Inspektori i kontrollit tatimor duhet te vere gjykimin e tij ne veprim ne lidhe me zerat qe do te analizoje deri sa te arrije nje rezultat te pranueshem. Per shembull:  

te testoje shumat e kreditoreve, deklarimet e dhena prej furnizuesve apo dokumentacion per hyrjet e mallrave. te shqyrtoje shifrat e shitjeve, verifikoje te dhenat ose te beje krahasimin me komisionin e shitjes

Inspektori i kontrollit tatimor duhet te vere gjykimin e tij per te perzgjedhur proven me te pershtatshme.

6.4.5.4 Vleresimi i rezultateve Nga testi substancial i hollesishem ka dy rezultate te mundshme: 80



Testi tregon se ka nje gabim dhe inspektori i kontrollit tatimor duhet te shikoje shkakun e gabimit, te shohe per ndonje gabim tjeter te mundshem dhe te beje vleresimin e efektit te gabimeve ne detyrimin tatimor te deklaruar. Per shembull, nese ne llogarine humbje-fitim provohen pagesa te pavlefshme, çdo pagese e pavleshme e zbuluar eshte tregues mashtrimi, i cili ka nevoje per veprime te metejshme.



Testi vlereson efektin e plote te fshehjes se zbuluar ndaj detyrimit te deklaruar. Ka nje numer metodash ne dispozicion, ku me gjere perdoret metoda e marzhes dhe metoda e differences mesatare. Metoda e marzhes

Vlera e te ardhurave te zbuluara ne model (shembull) llogaritet si perqindje e vleres marzhes si model dhe pastaj kjo perqindje aplikohet per vlera te shumes ne total per nga i cili eshte marre modeli. Metoda e diferences mesatare Vlera e gabimeve te gjetura ne model (shembull) pjestohet me numrin e zerave te analizuar, per te gjetur masen mesatare te gabimit per çdo ze. Ky gabim mesatar shumezohet me numrin total te zerave per te gjetur masen totale te gabimit.

6.4.5.5 Regjistrimi i testeve Testet e kryera dhe rezultatet e tyre duhen regjistruar te detajuara ne dosjen e kontrollit per te mundesuar mbeshtetje per cdo vlersim qe pason ne ndonje procedure te mundshme ankimimi.

6.4.6 Sisteme te kontabilitetit te kompjuterizuara Kur sistemet e kontabilitetit jane te informatizuara, inspektori i kontrollit tatimor kerkon konfirmimin e besueshmerise se procedurave te programimit. Siguria per besueshmeri mund te arrihet me ane te disa mjeteve, ne vartesi te rrethanave. Inspektori i kontrollit tatimor mund te marre ne konsiderate:   

Vleresimi i kontrolleve me TI - nese vlersimi per to rezulton i kenaqshem, nuk ka nevoje per evidenca te tjera ne lidhje me procedurat e programuara Sigurimi i evidences qe te dhenat e kompjuterizuara jane te sakta kur behet krahasimi i tyre me te dhena te siguruara nga teste te tjera. Nese eshte e nevojshme, inspektori i kontrollit tatimor mund te testoje procedurat e programuara duke rikryer disa detyra dhe duke egzaminuar rezultatin.

81

Si pjese te planifikimit, inspektori i kontrollit tatimor mund te marre ne konsiderate qe nje specialist i stafit te kompjuterave te asistoje ne kontroll. Nese ndodh kjo, eshte e nevojshme qe inspektori i kontrollit tatimor te pranoje konkluzonin e specialistit te ITse. Pra eshte me rendesi qe te bihet dakort me punen qe do te bejne specialistet e IT dhe me menyren e tyre te raportimit.

6.4.6.1 Teknika te informatizuara kontrolli Nese inspektori i kontrollit tatimor i duhet të kontrollojë një vellim te madh te dhenash apo nuk egziston asnje model kontrolli kompjuterik, ose kerkohet nje nivel i larte sigurie, ku te gjithe zerat duhen perfshire ne nje testim substancial, mund te jete me efektivetet te perdoren teknika kontrolli me ndihmen e kompjuterit. Kjo kerkon krijimin e nje programi qe te kryeje proceduren e kontrollit per testime. Teknikat e kontrollit me ane te kompjuterit jane detyre e specialistit, megjithate ato jane jashtezakonisht te dobishme kur synohet identifikimi per zera te pazakonte per investigim te metejshem. Ne lidhje me kerkesat per shtrirje kohore dhe kosto te larte qe duhen per zhvillimin e programeve me teknika te informatizuara te kontrollit, inspektori i kontrollit tatimor duhet te marre ne konsiderate ne se ja vlen te zhvillohet nje program kontrolli te tille apo te zhvilloje procedura manuale ekuivalente, duke analizuar koston. Nese ja vlen, atehere thirret specialisti i informatikes per asistence. Si zakonisht, cdo detaj i punes se ndermarre me teknika kontrolli te informatizuara duhen evidencuar dhe rexhistruar ne dosjen e kontrollit. 6.4.7 Percaktimi i obligimit tatimor Kur nje investigim nuk garantohet, kontrolli i tatimpaguesit do te plotesohet deri ne ate pike sa te nevojitet informacion dhe te qartesohen problemet qe kane dale gjate kontrollit. Behet nje takim i dyte (ndoshta nje i trete ose me shume, ne vartesi te çeshtjeve te ngritura) me tatimpaguesin, deri sa gjithe informacioni te siguroje llogaritjen efikase te detyrimeve tatimore. Eshte e nevojshme qe te mbahet nje korrespondence me tatimpaguesin ku t‟i kerkohet te bihet dakort per takime te tjera per probleme te caktuara. Kjo korrespondence duhet mbajtur ne nje minimum absolut per te parandaluar pengesa nga tatimpaguesi qe do te çonin ne vonesa per te zgjidhur rastin. I intervistuari apo personi me te cilin mbahet korrespondence mund te jene nepunesi te i tatimpaguesit, te cilat kane autoritetin e duhur per te folur dhe jane te autorizuar nga partneri/drejtori i tatimpaguesit. Megjithate, nese problemi eshte delikat, pergjigja duhet marre nga partneri/drejtori. Takimi i dyte dhe takime te tjera te radhes do te kene te bejne me diskutime te pasaktesive te mundshme ne regjistrat e biznesit, percaktimi i efektit te ketyre pasaktesive ne masen e fitimit te llogaritur, dhe renia dakort ne lidhje me detyrimet tatimore, nese do ishte e mundur. Hapi i pare ne percaktimin e detyrimeve eshte te vendosen shuma te sakta detyrimesh dhe sanksionesh, ne se e kerkon rasti. Ne vartesi te metodes se zbulimit, ky zbulim mund te jete preciz ose jo. Nese eshte i pasakte, eshte e rendesishme te 82

jemi fleksibel, me objektiv vjeljen e maksimumit te te ardhurave ne minimumin e mundshem te kohes. Nuk ja vlen te harxhohet kohe duke u marre me çeshtje te vogla. Nje çeshtje e rendesishme per te konkluduar eshte te bihet dakort gjate periudhes se ushtrimit te kontrollit per fshehje me vlera te ulta tatimore, dhe pastaj t‟ju kthehemi fshehjeve te viteve te meparshme, deri sa te mbrrijne ne kufirin statutor. Tatimpaguesi ka te ngjare qe te mos jete dakort te paguaje detyrimet per vitet e meparshme. Megjithate nese nuk ka arsye te qenesishme ne spjegimet e dhena per pagesa me te ulta te viteve te meparshme, ky argument duhet hedhur poshte. Deklarimi me i ulet i detyrimeve tatimore ne nje program tatimor do te rezultoje pothuajse ne deklarime te tilla edhe per detyrimet te programeve te tjera tatimore. Inspektori i kontrollit tatimor duhet te beje vleresimin per gjasa te tilla edhe per tatimet e tjera para se te konkludoje percaktimin e detyrimeve tatimore ne total per ate tatimpagues.

6.4.8 Raporti Paraprak Bazuar në Udhëzimin Administrativ për zbatimin e Ligjit mbi Administratën Tatimore dhe Procedurat, Administrata Tatimore e Kosovës para paraqitjes të një raporti përfundimtar të vlerësimit duhet t‟i lëshojë tatimpaguesit një raport paraprak me shkrim (draft raport), duke i dhënë një afat kohor prej pesë ditëve me qellim qe tatimpaguesi te ofroj informata dhe dokumentacion shtesë nëse posedon. Raporti i dërguar në këtë formë duhet te jetë Draft Raport qe paraprakisht i diskutuar me Udhëheqësin e ekipit te kontrollit dhe Menaxherin Regjional i cili draft do t‟i dërgohet tatimpaguesit te bashkangjitura edhe fletët e punës . Inspektori i kontrollit tatimor duhet te njoftoje tatimpaguesin per te drejten e tije qe Brenda 5 diteve ai ka te drejte ne nje takim me udhheqesin e e kipit per te kundershtuar te gjeturat e raportit preliminare duke saktesuar kohen e mbajtjes se takimit. Nese tatimpaguesi refuzon te gjeturat nga raporti prliminar dhe kerkone takim me udhheqesin e ekipit duhet te dergoje me shkrim kerkesen per udhheqesin e ekipit brenda afatit te percaktuar 5 ditor ne raportin preliminar. Udheheqesi i ekipit pas pranimit te kerkeses per takim lidhur me kundershtimin e te gjeturave nga raporti preleminar duhet te caktoje takimin Brenda 5 diteve te punes. Draft Raporti nuk do te jetë i nënshkruar nga zyrtarët e ATK-së. Tatimpaguesi qe pranon draft raportin dhe inspektori që dorëzon duhet te nënshkruajnë formën e pranim dorëzimit. Forma e pranim – dorëzimit te draft raportit te kontrollit Bazuar në Nenin 12 paragrafi 7.1 te Udhëzimit Administrativ 16/2009 për zbatimin e Ligjit 2004/48 mbi Administratën Tatimore dhe Procedurat , Administrata tatimore e Kosovës para paraqitjes të një raporti përfundimtar të vlerësimit, duhet t‟i lëshojë tatimpaguesit një raport paraprak me shkrim, duke i dhënë një afat kohor prej pesë ditëve për te ofruar informata dhe dokumentacion shtesë nëse ka. 83

Ne baze te nenit 10 te Ligjit 03/L-071 për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit 2004/48 për Administratën tatimore dhe Procedurat çdo dokument i ofruar jashtë afatit të paraparë në nenin 13 .7 nuk do të merret në shqyrtim me rastin e paraqitjes së Ankesës në Departamentin e Ankesave apo në ankesën e mëvonshme të ushtruar nga tatimpaguesi. Mos afrimi i dëshmive , apo mos paraqitja e tatimpaguesit ne afatin prej pese ditësh, draft raporti do te trajtohet si raport përfundimtar i vlerësimit dhe njëherit behet rregullimi ne sistemin e përpunimit te te dhënave ne ATK. Me respekt,

Pranoi : ___________

Emri i biznesit ________________ Nr. fiskal _________________ Personi i kontaktit _______________

Dorëzoi : ____________

Inspektoret tatimor 1. ___________________ 2.____________________

Data : ____________

6.4.9 Intervista perfundimtare Administrata tatimore me qellim te sigurimit te cilesisse se sherbimit ndaj konsumatorve perms intervistes dalese do te kuptoje se cili ka qen kenaqeshmeria e tatimpaguesit lidhur me sherbimin e ofruar nga administrata tatimore respektivisht inspektori tatimor i kontrollit. Kjo do te behet duke len nje forme si nje lloje interviste per tatimpaguesin i cili do ta plotesoje ate pyetsor dhe ne nje periudhe te caktuar kohore do ta dorzoje tek avokati i tatimpaguesve ne zyren qendrore ose ne adresen e tije te shenuar ne fun te ketije pyetsori. Meqe administrate tatimore ofron sherbime per te lehtesuar pagesene tatimeve ne menyr me te lehet ather perms ketije meknaizmi do te sigurohet se ne qafr niveli i ketyre sherbimeve eshte dhe varsishte rezultatteve te nederrmarre edhe hapat e nevojshem per avancimin e ketije sherbimi. 6.4.10 Raporti Final Ne perfundim te çdo kontrolli, inspektori i kontrollit tatimor duhet te beje nje raport te plote dhe te shkruajtur qarte. Raporti i kontrollit perben bazen per çdo vleresim, per kontrolle te mevonshme si dhe per te bere vlersimin e punes se vete inspektorit nga ana e udheheqesit te kontrollit. Kontrolli raportohet me shkrim konform dosjes se kontrolles te perpiluar nga Divizionit i kontrollit. Nese zbulohen te ardhura tatimore te papaguara, duhet raportuar ne menyre te plote qe t‟i jepet mundesi udheheqesit te ekipit t‟i verifikon se si eshte arritur ne kete vlersim. 84

-

Funksioni i raportit Raporti eshte dokumenti me te cilin inspektori i kontrollit regjistron gjetjet perkatese per nje investigim.

-

Rezultatet e investigimit duhet të përfshihen në raport në një mënyrë bindëse, të qartë e të organizuar.

-

Informacioni në raport mund të jetë i rëndësishëm për qëllime të brendshme dhe të jashtme.

-

Raporti është një lidhje e rendesishme në procesin e vendosjes së tatimit. Mbi bazen e pozicioneve të Administrates tatimore dhe rregullimeve me tatimpaguesin,që janë përfshirë në raport, zgjidhen vlerësimet, vleresimet shtese,ose vendosen tatimet shtese.

-

Në konsulltim me koleget mund te shihet qe ndryshojne në mënyrë të përhershme opinionet mbi pozicionet që merren. Në këto raste drejtuesi I ekipit vendos se cilat pozicione do të marrë Administrata Tatimore.

-

Inspektori i kontrollit i regjistron rezultatet e konsultimeve me koleget e tij dhe vendimet e marra paraprakisht, në dosjen e kontrollit.

Kerkesat për raportin Raporti i kontrollit duhet t‟i kete informatat konform dispozitave te Udhezimit Administrativ mbi zbatimin e Ligjit për Administratën Tatimore dhe Procedurat. 1. Permbajtja e raportit duhet të jetë e tillë, që raporti të mund të lexohet në menyre te pavarur nga çdo document tjeter. 2. Raporti duhet të jete i qarte, të mos jetë i dykuptimt dhe të mund të interpretohet vetëm në një mënyrë. 3. Raporti i kontrollit duhet te kete mbeshtetje te plote nga fletet e punes, llogaritjet dhe kopjet e bashkangjitura si deshmi; 4. Formulari AU011- Njoftim për vendosje tatimi dhe kërkesë për pagesë me te dhenat e plotesuara duhet ta kete mbeshtetjen me sqarimet e raportit te kontrollit se si eshte ardhur deri te:  Qarkullimi shtese  Tatimi shtese,dhe  Ndeshkimet

Përgjegjësia për raportin 85

1. Inspektori i kontrollit është përgjegjës për cilësinë e realizimit te kontrollave. Hallka fundore në procesin e kontrollit është përpilimi i raportit. Inspektori I kontrollit është përgjegjës për një llogaritje të qartë dhe të saktë të:   

Fakteve dhe konditave qe permenden në raport;dhe Pozicioneve të Administrates Tatimore. Inspektori i kontrollit e pranon këtë përgjegjësi kur e firmos raportin.

2. Në qoftë se një inspektor kontrolli e kryen nje investigim vetem,ai mban pergjegjësi i pari per ekzekutimin e kontrollit. Ne qoftese më shume persona kane marr pjese ne kryerjen e investigimit, ata jane pergjegjes se bashku. Pergaditja dhe projektimi i raportit Inspektori I kontrollit tatimor pergadite raportin e tij, ne nje menyre uniforme. Nje pergaditje uniforme ndihmon:  

qe te rrisim mundesine e qartesimit te raportit per perdoruesin; qe te shkruajm dhe lexojme raportin me perpjekje sa me te vogla.

Konform dispozitave sipas Udhezimit Administrativ për zbatimin e Ligjit për Administratën Tatimore dhe Procedurat. Njoftim Vleresimi dhe kerkesa per pagesen e tatimit duhet te permbajë informacionet që vijon:        

Emrin e tatimpaguesit Numrin identifikues te tatimpaguesit Daten e njoftimit Çështjen dhe periudhat tatimore per te cilen njoftimi eshte bërë Shumen e tatimit te vleresuar, gjobat dhe interesin per pagese te vonuar Kerkesen per pagesen e shumes se detyruar; Vendin dhe menyren e pageses se shumes se detyruar;dhe Një sqarim të shkurtër për vlerësimin

Pra, perveq perpilimit te Formularit AU010-Njoftim dhe AU011 vleresimi pas kontrollit,inspektori i kontrollit duhet pergaditur nje raport kontrolli me sqarime te detajizura per vleresimin. Divizionit i kontrollit ka nxjerrur nje model te raportit te kontrollit i cili eshte unik per te gjitha llojet e kontrollave qe kryhen nga inspektorët e kontrollit tatimor.

6.4.11 Regjistrimi i kontrollit ne sistemin e TI-se [SHËNO] 86

.................................................. .......................................

6.4.12 Mbyllja e dosjes Inspektori i Kontrollit tatimor pasi qe te kete perfunduar kontrollin qe nenkupton se eshte leshuar raporti perfundimtar dhe jane dorzuar se bashku me vlersimet tek tatimpaguesit, duhet qe te beje edhe mbylljen e dosjes dhe kethimin e saj tek zyra e arkives apo udheheqesi i ekipit. Para se te behet mbyllja e dosjes inspektori duhte te beje edhe nje here rishikimin e fletave te punes dhe gjithe dokumentacionin e perdorur gjate procesit te kontrollit, t‟i regjistroje ato ne fleten e historise se dosjes e cila duhte te jete ne pjesen e pare te dosjes dhe vetem ateher ta dorzoje ate tek zyrari i arkives apo udheheqesi i ekipit. Duhet te behet vemendej qe sa here qe nje dosje mirret dhe dorzohet te shikohet se cila eshte permbajtja (fleta e historise) e saj dhe po ashtu te behet permes nenshkrimit te protokolit me rastin e pranimit apo dorzimit te saj.

6.5 Menaxhimi i Dosjeve të Kontrollit 6.5.1. Dosjete e kontrollit jane pasuri te Administrates Tatimore dhe permbajne te dhena konfidenciale. Eshte e rendesishme qe qdo punonjes i Administrates Tatimore te merre masa paraprake per ti mbrojtur keto dosje. Ne keto masa paraprake perfshihen masat qe sigurojne se vetem individe kompetente mund te kene te drejt hyrjeje ne permbajtjet e dosjes se kontrollit dhe masat per ti mbajtur dosjet fizikisht te sigurta. Drejtuesi kryesor i njesise mbane pergjegjesine me te madhe per ruajtjen e dosjeve. 6.5.2. Nje dosje kontrolli permbane te dhena konfidenciale. Prandaje personat mund te kene te drejt hyrje vetem ne (pjes te ) dosjeve te kontrollit ne qofte se kjo eshte e domosdoshme per kryerjen e funksionit te saje siq duhet. Zyrtaret e brendeshem qe plotesojne kete kerkese duhet te jene per shembull : - drejtues i ekipit, antaret e ekipit dhe ko-ordinatori i grupit professional te “Kontrollit”. 6.5.3. Ne qofte se nje njesi merr nje kerkes qe te kete te drejt hyrjeje ne ( pjese te ) dosjes se kontrolli, vezhgon kushtet e rregullit ne lidheje me kushtin e informacionit. Kjo do te thote qe nder te tjera te dhenat e nje rendesije te strategjike te kontrollit te tilla si programi i kontrollit – ne parim nuk sigurohen me perjashtim te rasteve te 87

veqanta. Eshte e rendesishme qe te gjithe personat te cilet kane te drejt hyrjeje ne ( pjese te ) dosjes se kontrollit te jene te ndergjegjeshem per kete. rekomandohet qe inspektori i kontrollit qe ka te mbajtur kerkesen. 6.5.4. Qdo anta i stafit duhet te marre masa per te mbrojtur dhe dhe ruajtur sa me mire te jete e mundur dosjet e kontrollit qe i besohet atije. Ne lidhje me me keto dosje kujdes i veqant do ti kushtohej : -

venjes se dosjeve ne arhiva; pastrami i dosjeve ; transportimin e dosjeve ; dhe transferimin e dosjeve ne njesi tjeter te administrates tatimore .

6.5.5. Te dhenat e nje entiteti qe jane te rendesishme per nje kohe te gjate perfshihen ne dosje te perhershme. 6.5.6. Dosjet e kontrollit duhet te mbahen per dhjet vjet mbasi te jete plotesuar investigimi. Mbas kesaj periudhe dosja e kontrollit mund te shkaterrohet , perveq dosjes se perhershme. Kjo duhet te behet sipas rregullave te caktuara. 6.5.7. Eshte e mundur qe brenda periudhes dhjet vjeqare te ruajtjes do te kryhet nje kontroll tjeter. Ne qofte se ne vazhden e ketij investigimi dokumentat nga nje dosje e meparshme e kontrollit, transferohen ne dosje aktuale te kontrollit , inspektori i kontrollit trogon se cilat dosje jan marre. Ne dosjen e me parshme te kontrollit a i shenon dokumentat qe jane transferuar ne dosjen aktuale te kontrollit. Ne kete menyre keto dokumenta mund te ndjekin gjurmet gjate periudhes se ruajtjes. 6.5.8. Nëse dosja e kontrollit te tatimpaguesit se bashku me dosjet tjera transferohen nga nje njesi kompetente e Administrates Tatimore ne nje njesi tjeter do të ndahet me preferenca nga inspektori i kontrollit cili e ka kryer hetimin. Duke marre parasysh se dokumentat jane te rendesishme per dosje te kontrollit ato kopjohen me qellim qe te dhenat mund te perfshihen ne te dyja dosjet . 6.5.9. Ne qofte se (pjese ) te dosjes se kotrollit rregjistrohen ne shirit ne kasete ose diskete, duhet te merren masat qe te konsultohet me informacionin e rregjistruar gjate periudhes se ruajtjes. Keto masa kane te bejne me mbrojtjen ruajtjen e shiritave dhe disketave.

6.6 Mirëmbajtja e Dosjeve të Kontrollit 6.6.1 Përfshirja Ky Pjesa diskuton : -

funksionet e dosjes dhe konditat per mbajtjen e saje; permbajtjet e dosjeve te kontrollit; metodat per te mbajtur dosje; dhe menagjimi dhe ruajtja e dosjeve te kontrollit. 88

6.6.2

Funksionet

Inspektori i kontrollit regjistron ne dosjen e kontrollit aktivitet dhe procedurat e kryera ne secilen faze te procesit te kontrollit si dhe konkluzionet e nxjerra gjate ketyre aktiviteteve dhe procedurave. Procesi i mbajtjes se dosjeve te kobntrollit i pershtatet fazave te ndryshme te procesit te kontrollit. 6.6.3 Mbikëqyrja e Menaxhmentit Nën pergjegjsin e drejtuesit te ekipit, behet nje plan i ekipit per çdo vit. 6.6.4 Planifikimi i Vendimeve Vendimet qe jane marrë, planet qe jane nxjerre si dhe te dhenat mbi te cilat jane nxjerre keto vendime duhet te regjistrohen dhe te përfshihen ne dosjen e ekipit. 6.6.5 Përmbajtja Regjistrimi dhe dokumentat qe behen ose mblidhen ne vazhden e nje kontrolli mbahen ne nje dosje kontrolli. Nje dosje kontrolli per caktohet si nje tersi e dokumentave qe – nga emertimi i kontrollit deri te perfshirja e raportit – siguron veshtrim te brendeshem ne : te dhenat e perdorura, konsideratat dhe vendimet e mara qe kane te bejne me rrugzgjidhjen, planifikimin dhe ekzekutimin e nje konrtrolli. 6.6.6 Funksionet dhe Kushtet e Mirëmbajtjes së Dosjes Funksionet me te rendesishme te nje dosje jane : -

-

dokumentimi: me ane te mjeteve te dosjes lexuesi i saje mund te jete ne gjendje te vendose se cilat aktivitete dhe procedura jane kryer, me cilat te dhena jane bere konsultimet dhe cilat konkluzione jane nxjerre ; komunikimi: komunikimi ndermjet te gjithe individeve te perfshire ne kontroll rrit cilesine e planifikimit, progresin dhe ekzekutimine procedurave ; dhe berja e raportit: mbi bazen e dosjes nje raport mund te jepet per ekzekutimin e kontrollit.

Per te plotesuar keto funksione siq duhet eshte e nje rendesie vendimtare qe dosjet te mbahen me kujdes . dosja duhet te plotesoje konditat qe sigurojne se dosja : -

nuk eshte me dy kuptime dhe eshte lehtesisht e arritur per ta kuptuar ; eshte plot ; dhe ndjek strukturen e procesit te kontrollit ;

Konditat qe jane te rendesishme per mbajtjen me kujdes te dosjeve , perfshijne ate qe : -

dosjet duhet te pergatiten ne nje menyre sistematike dhe uniforme ; dukumentat ne dosje duhet te kodohen dhe kryqezohen ; shenimet duhet te jene konqize , lehtesisht te lexohen ne gjuhen shqipe; gjuha duhet te lejoje , sa me shume te jete e mundur , vetem nje interpretim ; duhet te deklarohen datat perkatese dhe burimet ; 89

-

specifikimet e rendesishme dhe kopjet e dokumentat duhet te perfshihen ne dosje ; duhet te mbahen shenime per dosjet qe jane hequr.

Perveq kesaje eshte e rendesishme qe nje dosje permbane te gjitha dokumentat qe kontribojne per kufizimin e vendimeve te marra ose qe mund te sigurojne veshtrim te brendeshem ne menyren se si jane kryer aktivitetet dhe procedurat. Nuk do te ishte nevoja e nje sqarimi vetem me goje. Ne pjesen qe mbetet , te ketij kapitulli do te diskutohet vetem dosja e kontrollit 6.6.7 Përmbajtja e Dosjeve të Kontrollit Administrata Tatimore duhet te perdore formate standarte per dosjet e kontrollit per te regjistruar rezultatet e procedurave te kontrollit ne menyre sa me sistematike dhe sa me uniforme qe te jete e mundur. Formati standart i dosjeve te kontrollit duhet te perbehet nga nje mbulese me tabele ku printohen permbajtjet dhe numrat nen – dosjeve te brendeshme. Nje pergatitje standarte kurrsesi nuk nenkupton qe materjali duhet te te mblidhet ose prodhohet per se cilin element ose dosjen e plote te kontrollit. Permbajtjet e dosjeve te kontrollit ne fakt duhet te pasqyronin permbajtjet e emertimit te kontrollit. Dosja e kontrollit do te siguronte veshtrim te brendeshem net e dhenat e perdorura, konsideratat dhe vendimet e marra. Prandaj dosja e kontrollit duhet te permbaje te pekten te dhenat e me poshtme: -

emertimi i kontrollit ; programi i kontrollit ; gjetjet dhe konkluzionet mbi bazen e procedurave te kryera ; regjistrimin e diskutimit te mbajtur; datat perkatese ; nje llogari te kohes se shpenzuar ;dhe Nje raport i cili tregon qe vlerson procedurat e kryera dhe kush e ka bere kete vlersim.

Dosja e kontrollit mbahet dhe plotesohet ne nje menyre te tille qe ploteson funksionet e mbajtjes se dosjes. Eshte e rendesishme qe lexuesi i dosjes te mund te kontrollojë ne qoftese jane kryer disa procedura dhe kane ndodhur disa ngjarje. Prandaj duhet te regjistrohen datat perkatse keto regjistrime perfshine daten net e cilen: -

kontrolli eshte lajmruar ose anuluar ; ndryshimet ose rregullimet qe jane bere emertimit te kontrollit ; takimet dhe diskutimi i konkluzioneve qe eshte mbajtur; deklaratat qe jan bere dhe informacioni qe eshte dhene ; pytsoret qe jane dorzuar dhe pergjigjiet qe jan marre ; rregullimet qe jan bere dhe qe mund te influencojne per nje kohe te gjate ; dokumentat e rendeshsheme qe jane marre ; dhe investigimi ne mjediset e tatimpaguesit eshte plotesuar.

90

Inspektori i kontrollit rregjistron perkasisht nga te cilat a ii ka marre informacionin. Ne pergjigjsi ai rregjistron me cilin ka folur ne vazhden e investigimit dhe cili ka bere deklaratat qe referohen net e dhenat e tije. Ne qofte se ka pasur mungese kooperimi ne sigurimin e te dhenave dhe informacionit perkates, ose ne sigurimin e hyrjes ne librat perkates, te dhenat e rregjistruara dhe dokumentet, inspektori i kontrollit i rregjistron ketogjithashtu ne dosjen e kontrollit. Ne qofte se inspektori i kontrollit eshte konsultuar me nje koleg ose nje ekspert tjeter, aim ban shenime dhe i perfshin at one dosjen e kontrollit. Ne qofte se ne vazhden e investigimit mblidhet informacion nga tatimpagues te tjere ose nga palet e treta, inspektori i kontrollit per kete mban shenime. Keto qeshtje duhet te tregojne qeshtjet mbi te cilat eshte mbledhur informacioni dhe nga cilat burime jane perfituar keto te dhena. Perveq kesaje, ai regjistron se kur dhe kushi ka dhene keto te dhena. Kjo mund te jete e rendesishme persa i perket qeshtjeve qe mund te rezultojne net e ardhmen dhe qe kane te bejne kete informacion. Kopje te shenimeve te rendesishme duhet te perfshihen ne dosjen e kontrollit. Gjate kontrollit inspektori i kontrollit mbledh gjithashtute dhena qe jane te rendrsishme per nje kohe te gjate. Si shembuj per te till ate dhena jane : -

forma ligjore dhe struktura e grupit te entitetit ; linjat e biznesit dhe aktivitetet e biznesit ; sistemi i kontabilitetit ; personat qe duhen kerkuar ; nja kopje te raportit.

Inspektori i kontrollit i perfshin keto te dhena ne dosjen e perhershme. 6.6.8

Metodat e Mbajtjes së Dosjeve

Ne parim nje dosje kontrolli fillohet per secilin inspektim. Megjithate duke u varur nga situata, inspektorii kontrollit eshte i lire te mbaje me shum sesa nje dosje kontrolli, per shembull ne rastin ku ka me shume se nje tatimpagues te perfshire ne kontroll. Nje entitet mund te perbahet nga tatimpagues te vendosur ne rrethe te ndryshme. Ne qofte se nje njesi kompetente kerkon qe njesi te tjera te kontrollojne disa pjese te entitetit, rezultatet duhet te raportohen te njesia kompetente. Perveq kesaj, dosja e kontrollit qe nje njsi tjeter ka nisur duhet te transferohet te njesi a kompetente, e cila kujdeset per venjen ne archive te dosjes. Te gjitha dokumentat e perfshira ne dosjen e kontrollit duhet te mbahen ne vendin qe tregohet nga formati etandart i dosjeve te kontrollit. Ne qofte se dokumentat kane te bejne me me shume sesa nje qeshtje, inspektori ben referencat e duhura. Si per shembull mund te kemi nje leter net e cilen diskutohen subjekte te ndryshme. Dokumentet qe perfshihen ne dosje duhet te jene lehtesisht te identifikueshme. Shenimet e kontrollit duhet te shenohen me : - emri i tatimpaguesit : - subjektin; - Emrin e inspektorit te kontrollit : 91

-

Daten dhe numrin e faqes

Dokumenta te tjer (p.sh kopjet) duhet te shenohen me numrin e identifikimit te tatimpagudit dhe entitetit. Gjithashtu duhet shenuar numrat e nen- dosjeve. Numrat duhet vendosur edhe per secilen pjese te dokumentave qe te jete i mundur kontrolli i tyre fizik. 6.7 Raportimi Inspektori i kontrollit e konkludon secilin kontroll me nje raport. Ky kapitull diskuton aspektet qe jane te rendesishme per procesin e raportimit. Ne do te pershkruajme ne menyr te njepasnjeshme : -funksioni i raportit; -kerkesat qe duhet te plotesojm per nje raport ; -pergjegjesine per nje raportin; -pergatitjen dhe projektin per raportin ; dhe -hapjen e raportit. 6.7.1 Funksioni i Raportit Raporti eshte dokumenti me te cilin inspektori i kontrollit regjistron gjetjet perkatse per nje kontrollë. Qellimi i raportit eshte te siguroj informacionin qe mund te jete i rendesishem per vendosjen e tatimit dhe/ose mbledhjen e tatimeve. Prandaj rezultatet e investimit duhet perfshihen ne raport ne menyre bindese , te qarte te organizuar , raporti eshte nje document i brendeshem. Prap se prap informacioni ne raport mund te jete i rendeshishem per qellime te brendeshme dhe te jashtme. 6.7.2 Sigurimi i Informatës së Brendshme Raporti është në lidhje te rendesishme ne procesin e vendosjes se tatimit. Mbi bazen e pozicioneve te Administrates Tatimore dhe rregullimeve me tatimpaguesin , qe jane perfshire ne raport , zgjedhin vlersimet , vlersimet shtese , ose vendosin tatime shtese . Gjate kontrollit inspektori kontrollit formon gjykimin e tij mbi objektin e kontrollit,atje ku eshte e domosdoshme ose e deshirueshme, ai e formon gjykimin ne bazë te konsultimit qe mund ti bashkangjiten ketij gjykimi. E gjith kjo bashk, perben pozicionin e Administrates Tatimore. Ne konsultim me koleget mund te shihet qe ndryshojne ne menyre te perhershme opinjonet mbi pozicionet qe merren. Ne keto raste drejtuesi i ekipit vendose se cilat pozicione duhet marre Administrata Tatimore. Inspektori i kontrollit i regjistron rezultatet e konsultimeve me koleget e tij dhe vendimet e marra paraprakisht , ne dosjen e kontrollit. Inspektori i kontrollit i perfshine ne raport pozicionet e Administrates Tatimore.

92

Inspektori i kontrollit e hap raportin e vetem mbasi pozicionet e Administrates Tatimore jane bere perfundimtare, qe duhet thene mbase diskutimit te konkluzioneve me perfaqesuesin e biznesit qe eshte kontrolluar ne fakt. Diskutimet me biznesin qe eshte kontrolluar mund te bazohen ne letrat dhe shenimet e diskutimit. Nuk ka raportim te ndermjetem. 6.7.3 Sigurimi i Informatës së Jashtme Raporti eshte i rendesishem per entitetin qe kontrollohet , sepse mbane rezultatet perkatse te kontrollit. Perfaqesuesit e entitetit duhet te jene te sigurt qe pranohen te gjitha qeshtjet brenda fushes se veprimit te kontrollit dhe mbi ato nuk behen komente. Per te plotesuar funksionin e mesiperm raporti duhet te perfshije informacionin e meposhtem : -

-

fushen e veprimit te kontrollit ; rregullimet qe jane bere me personin qe eshte kontrolluar ; pozicionet e Administrates Tatimore ne lidhje me objektin e kontrollit ; argumentet dhe konsideratat per rregullimet e bera dhe pozicionet e percaktuara perfundimisht. Prandaj inspektori i kontrollit duhet te marre ne konsiderate paralajmrimet dhe kompromiset ; mendimet e biznesit qe kontrollohet ne lidhje me pozicionet e marra; vendet per vendosjen e kamatave : dhe vendet per vendosjen e nje gjobe dhe shumes se saje .

Raporti dhe dosja e kontrollit jane te lidhura ngushte. Informacioni i perfshire ne raport, konfirmohet nga ajo qfare eshte regjistruar ne dosjen e kontrollit. Ne keto raste me dosjen e kontrollit raporti nuk eshte i parendesishem per aktivitetet dhe procedurat qe inspektori i kontrollit ka kryer dhe koha qe ai ia ka kushtuar kontrollit. 6.7.4 Kërkesat e Raportit Permbajtja e raportit duhet te jete e tille , qe raporti te mund te lexohet ne menyre te pavarur nga qdo dokument tjeter. Ne ndonje rast inspektori i kontrollit perfshine informacionin qe mund te ishte i rendeshishem brenda kontekstit dhe emertimit te kontrollit. Perveq kesaj ai raporton faktet dhe konditat qe jane te nje rendesie tatimore per administraten tatimore dhe entitetin qe kontrollohet , ne mardhenjet e tyre reciproke. Kjo mund te kete lidhje p,sh. Me qeshtjet qe mund te jenë te pershtatshme net e ardhmen. Raporti duhet te jete i qarte, Inspektori I kontrollit duhet ti koshtoj vemendjen e duhur perdorimit me kujdes te gjuhes shqipe inspektori i kontrollit kujdeset qe permbajtja e raportit te mos jate e dykuptimte dhe te mund te interpretohet vetem ne nje menyre. 6.7.5

Përgjegjësia e Raportit

93

Inspektori i kontrollit eshte pergjegjes per cilesine e realizimit te kontrolleve. Hallka e fundore ne procesi e kontrollit eshte perpilimi i raportit. Inspektori i kontrollit eshte pergjegjes per nje llogari te qarte dhe te sakte te : -

fakteve dhe konditave qe permenden ne raport ; dhe pozicionet e administrates tatimore .

Inspektori i kontrollit pranon kete pergjigjesi kur ai firmose raportin. Ne qofte se nje inspektor kontrolli e kryen nje kontrollë vetem, ai permbane pergjigjesi per ekzekutimin e kontrollit, ne qofte se me shume persona kane marre pjese ne kryerjen e kontrollit, ata jane pergjegjes se bashku. Kjo pergjigjesi mund te lindet vetem ne qofte se inspektoret e kontrollit kane realizuar nje test ne secilin prej aktiviteteve te te tjerve. Ne qofte se per qfardo arsye shihet qe nje inspektor kontrolli nuk mund te pranoje pergjigjesine per nje kontroll te tere, ai bene shenim ne dosjen e kontrollit net e cilin jepe arsyet per kete. 6.7.6

Përgatitja dhe Përpilimi i Raportit

Inspektori i kontrollit pergatit raportin e tij , sa me shume qe te jete e mundur , ne nje menyre uniforme. Nje pergatitje uniforme ndihmon : -

qe te rris mundesine e afrimit dhe qartesine e raportit per perdoruesin ; qe te shkruajme dhe te lexojme raportin me perpjekje sa me te vogla ; dhe qe te bejme plotesimin ne formulare statistikore me te thjeshte.

Tekstet standarte jane mjete per te arritur menyren e deshiruar uniforme te raportimit. Perveq kesaje Administrata tatimore mund ti pergjigjet , ne kete menyre , shpejt , dhe me gadishmeri ndryshimeve ne legjislacion jurisprudence rregullore etj. Perdorimi i teksteve standart mbeshtetet nga sistemi kompjuter. Perdorimi i teksteve standart , megjithate, nuk eshte i detyrueshem. Natyra e raportit duhet te jete e qarte nga titulli i raportit. Prandaj ne faqen e pare dhe te fundit duhet te permendet : RAPORT mbi (emrin e tatimpaguesit qe kontrollohet ). Ne pergatitjen e raportit inspektori i kontrollit ndjek nje rregull te fiksuar. Ketej e tutje ne do te japim tiparet kryesore te pergatitjes ne rastin e nje investigimi te librave dhe te dhenave. Kjo pergatitje zbatohet natyrishr vetem ne ate shkalle qe instrumentat tatimore te permendur ne kete liste perbejne nje pjese te objektit te kontrollit. Rekomandohet qe te jepet nje permbledhje per secilin instrument tatimore perveq permbledhjes se pershkruar ne kapitullin “permbledhje e korrigjimeve/rregullimeve “ te kalkulimeve te kontrollit. Ne rastin e tatimit mbi te ardhurat , krahasimet e tatimit mbi kapitalin (dividenti)dhe kalkulimet e kontrollit jane pjese e permbledhjes. Per kontrollim te librave dhe te dhenave duhet te perdore ne parim pergatitjet e meposhtme: -

standartin e faqe se pare ; 94

-

6.8

tabelene permbajtjeve ; fushen e veprimit te investigimit ; vezhgimet e pergjithshme ; tatimin mbi fitimin ; tatimin e mbajtur ne burim tatimi mbi te ardhurat personale TVSH Akcizen; Tatime te tjera ; permbledhje e korrigjimeve/rregullimeve Vlersimet shtese te tatimit dhe/ose venje e tatimit shtese ; Kuotat e interesit Gjobat Vrejtje konkluduese ; dhe Memorandumin e brendeshem.

Përfundimi i Kontrollit

Ky pjesë ju tregon se çfarë ju duhet të bëni pasi që ju jeni në përfundim të një kontrolli të përmbushjes, se si të përmbyllet dhe çfarë duhet të bëni pasi të keni përfunduar atë. Megjithatë, ju duhet ende ti referoheni udhëzuesit dhe instruksioneve që ndërlidhen me llojin e kontrollit që ju jeni duke bërë. Qëllimi i kontroll të përmbushjes është që të sigurojë që shuma e duhur e tatimit të paguhet nga një person në kohën e duhur. Ju gjithmonë duhet të përqendroheni në adresimin e rreziqeve që janë identifikuar para se të filloi kontrollin dhe gjate procesit të kontrollit. Pasi të keni adresuar me sukses të gjitha rreziqet kontroll mund të përfundojë. Sa i përket pozicionit tatimor që ju jeni duke kontrolluar ju mund të mos hasni ne ndonjë gabim.. Aty ndoshta mund të ketë diçka gabimisht që rrjedh nga një pasaktësi pavarësisht nga kujdesi i arsyeshëm nëpërmjet mashtrimit të organizuar. Ju duhet të vendosni se çfarë ju duhet të bëni për të mbuluar tatimin e humbur dhe, nëse është e përshtatshme ta vlerësoni, gjobat dhe shpenzimet tjera. Gjatë kontrollit tuaj, ju duhet të beni pyetje në lidhje me pagesën e tatimet shtesë dhe ti bëni vlerësimet për ta mbuluar tatimin. Ju gjithashtu duhet të merrni në konsideratë pasojat e ankesave dhe strategjitë për menaxhimin e borxhit. Gjatë kontrollit juve mund t‟ju duhet që ta konsideroni ndarjen e informatave me pjesët e tjera të ATK-së dhe departamentet e tjera qeveritare, dhe ju mund t‟ju duhet që të kërkoni ndihmë të specializuar sa i përket çështjeve të caktuara në një fazë të hershme.. Ju duhet të shënoni atë që ju e bëni gjatë kontrollit si dhe rezultatet e kontrollit tuaj, kur ju ta keni përfunduar kontrollin.

95

Ju duhet ta siguroni personi që kontrolli i juaj ka përfunduar.

Gjatë gjithë kontrollit tuaj, ju duhet ti mbroni të dhënat të cilat ju i posedoni dhe duhet t‟ia ktheni dokumentet personit përkatës, ose ti shkatërroni ato , në përputhje me udhëzimet zyrtare. Një kontroll i përmbushjes fillon pasi të jetë identifikuar të paktën një rrezik në pozicionin tatimor të një personi Gjatë kontrollit të mëtejshëm rreziqet tjera mund të vihen në pah ose si rezultat i pyetjeve tuaja ose si rezultat i informacioneve tjera të marra. Punën që ju bëni për ta adresuar një rrezik duhet të jetë në përpjesëtim me humbjen mundshëm tatimore dhe duhet të jetë e arsyeshëm në këtë kontekst. Ju duhet gjithmonë të jenë të përqendruar ndaj konsumatorëve dhe duhet të mbani në mend ndikimin e kontrollit tuaj ndaj personit. Pasi ti keni adresuar me sukses të gjitha rreziqet që janë identifikuar kontrolli i juaj mund të përmbyllet. Nëse ju i keni konsideruar çdo rrezik të identifikuar dhe nëse pozicionin tatimor i personit është i saktë atëherë kontrolli i juaj është në përfundim e sipër. Ju duhet ti tregoni personit që kontrolli i juaj ka përfunduar. Mënyra në të cilën ju e bëni këtë varet nga lloji i kontrollit që ju jeni duke e bërë. Gjatë gjithë kontrollit tuaj ju ishit të ndërlidhur me pjesët e tjera të ATK që kanë, ose mund të kenë interes sa i përket kontroll tuaj. Ju duhet ta rishikoni kontrolloni tuaj rregullisht për tu siguruar që ju e keni mbështetjen e duhur teknike për ti adresuar rreziqet e identifikuara dhe për ta përmbyllur kontrolloni tuaj. Për shembull, ju mund të keni nevojë për këshilla të vlerësimit të specializuar në një fazë të hershme të kontrollit tuaj. Marrja e mbështetjes së duhur teknik dhe specialistike në një fazë të hershme do t'ju ndihmojë ta shmangni vonesën dhe do të ndihmojë që ta zvogëloni barrën ndaj klientit.

Nëse është e qartë se personi mund të ketë vështirësi në pagimin e tatimeve si rezultat i kontrollit tuaj, atëherë ju duhet ti kontaktoni personat për menaxhimin e borxhit për ti njoftuar ata për të vështirësitë e mundshme të mbledhjes së tatimeve. Nëse ju e identifikoni një rrezik jashtë regjimit tatimore apo fushës suaj të ekspertizës, atëherë ju duhet ta kompletoni sa i përket referimit të përfshirjes së tatimeve të ndryshme. Gjatë kontrollit tuaj ju keni qenë duke i regjistruar gjërat që ju keni bërë dhe duke treguar se si puna që ju e keni bërë i ka adresuar rreziqet. Si pjesë e kësaj pune ju 96

do të keni qenë duke i bërë rishikimin dhe azhurnimin e planit tuaj të ndërhyrjes, ose ndonjë rrezik tjera apo plan veprimi, për kontrollin tuaj. Nëse ju jeni në kuadër të rrjetit të zyrës lokale atëherë procesi i sigurimit të cilësisë dhe përfundimi i planeve të ndërhyrjes është i detyrueshme. Ju duhet që ti regjistroni rezultatin e kontrollit tuaj në sistemet në fushën tuaj përkatëse të punës. A ty duhet të ketë një historik të dokumentuar të kontrollit i cili pasqyron se si ju keni arritur deri në shifrat që ju i keni regjistruar për aktivitetin tuaj të përmbushjes. Gjatë kontrollit tuaj ju keni marrë të dhëna nga një person të cilat i keni mbajtur të sigurta. Në fund të kontrolloni tuaj ju duhet t‟ia kthehen të dhënat atij personin Finalizimi i kontrollit Është e rëndësishme që kontrollet janë të finalizuar sipas një procesi të qëndrueshëm dhe të duhur. Kjo ndihmon drejtpërdrejt në sigurimin e një rezultati të mbrojtshëm, dhe një nivel të kënaqshëm nga ana e konsumatorëve, dhe në mënyrë indirekte ajo siguron qëndrueshmëri në të gjithë popullatën, dhe se pikat e të mësuarit janë të zgjedhur dhe proceset janë rregulluar jashtë orarit. Proceset e ngjashme janë ndjekur nëse kontrolli është përmbyllur pa asnjë korixhim ndaj deklaratës, ose nëse ajo është përmbyllur me detyrimet shtesë të rëndësishme dhe dënimet që kanë ardhur deri te ngarkesa. Diskutim i fundit me tatimpaguesit duhet të bëhet për ti përshkruar konkludimet dhe vendimet që do të ndërmerren. Gjatë këtij diskutimi auditori do të diskutojë si në vijim • natyrën dhe detajet të rregullimeve të pritshme të të ardhurave dhe / të shpenzimeve • çdo konsideratë ndaj ndëshkimit; • pikëpamja e autoritetit tatimor për interpretimet teknike dhe referencat mbështetëse të tilla si vendimet e tatimore, legjislacionin etj, • marrëveshjet për pagesën e çdo borxhi tatimor të ndodhur gjatë kontrollit, dhe • diskutimet mbi të drejtën e tatimpaguesit për tu ankuar. Dokumentet e kontrollit më pas duhet të kompletohet me një raport i cili i përfshinë këto fusha: • • • • •

identifikimin e rezultateve të aktivitetit në teren; krahasimi i rezultateve aktuale me ato të planifikuara; identifikimi i çdo nxënie; marrja e informatave të fshehta nga puna në teren; dhe nënshkrimi nga ana e udhëheqësit të ekipit.

97

6.9 Standardet e Menaxhimit te Kontrollit Tatimor Ky Module i veçanta synon që të identifikojë rolin vendimtar të "menaxhimit"në funksionim administrativ të shërbimit tatimor Reforma administrative mund të shihet si reformë e përbërë nga disa faza:     

Shqyrtimi i praktikave aktuale Zhvillimi i propozimeve dhe rekomandimeve për sisteme dhe politika të reja Futja e praktikave të reja (sistemet, politikat, organizimi etj ) Monitorimi dhe rishikimi i sistemeve dhe politikave të reja Përpilimi i politikave dhe sistemeve të reja

Ky modul thekson rëndësinë e rolit të “menaxhimit” në procesin e zbatimit monitorimit,shqyrtimit përpilimin e praktikave të reja të kontrollit tatimor.

Kapitulli 7 Teknikat e Kontrollit Tatimor –Përmbledhje 7.1 Kontrolli Bazë

Lista e obligueshme- verifikimi për veprimet e ndërmarra gjatë kontrollit Inspektori i kontrollit tatimor i kryen të gjitha kontrollet dhe detyrat e listuara më poshtë në çdo kontroll, para se të fillojë me kontrollet më të detajuara .Udhëheqës i biznesit parashihet t'u përgjigjet pjesës më të madhe të pyetjeve për çështjet që janë duke u shqyrtuar. Megjithatë, është e domosdoshme që disa kontrolle ta bëjnë shqyrtimin e llogarive dhe të dhënat e tatimpaguesit. Qëllimi i një verifikim të detyrueshëm është për të siguruar që, gjatë inspektimit,inspektori tatimor procedon me të gjitha informatat themelore esenciale. Në rastet kur të dhënat specifike janë regjistruar gabimisht për shkak të ndryshimi të pronësisë, strukturës ligjore, etj. Menaxhmenti i tatimpaguesit kërkohet që të konfirmoj ndryshimet me shkrim, para përfundimit të kontrollit. Metoda dhe rezultat i pyetjeve duhet të regjistrohet në formën intervistës fillestare dhe kur rezultati nga pyetjet nuk është i kënaqshëm; Inspektori i kontrollit tatimor duhet të marrë masat e duhura për të rregulluar situatën.

7.1.1 Sigurohu që të dhënat ( specifike) janë regjistruar si duhet.(Çdo korixhigjim është i pasqyruar në dosje ). Kërko kopjet e dokumenteve për të vërtetuar informatat ofruara, dhe verifiko pikat në vazhdim: 98

a. numrat tjerë të regjistrimit, emrin e entitetit b. adresën e zyrës së regjistruar c. vendin e biznesit d. vendin ku mbahen regjistrat e. aktivitetet e entitetit f. informatat në lidhje me statusin

7.1.2 Verifiko të dhënat e subjektit shiko për ndryshimet e të dhënave të verifikuara nga kontrollet e më hershme: a. llojin e sistemit të kontabilitetit i cili është përdorur ( me një apo me hyrje të dyfishtë të kontabilitetit) b.nëse llogaria e TVSH-së është mbajtur në mënyrën e duhur (sipas rastit ) c. a mund ta përcaktoni ju procedurën e kontrollit ? d. A janë të kompjuterizuar llogaritë, informacionet në lidhje me sistemin në përdorim,a është e nevojshme që sistemi të kontrollohet nga specialistët e teknologjisë informatike. e.nëse të dhënat janë mbajtur për periudhën minimale të kërkuar me ligj.

7.1.3 Verifiko pronësinë dhe strukturën e menaxhmentit të tatimpaguesit . a. strukturen e organeve qeverisëse (përfshirë diagramin e strukturës në dosje) b. të dhënat mbi pronësinë c. informatatat nëse kompania është 'aksionare', degë apo kompani e asociuar

7.1.4 Verifiko librin e keshit të menaxhmentit në kompani a. faturat për shitjet e bëra b. si janë bërë pagesat për blerjet c. kush e kontrollon mbledhjen dhe si është bërë regjistrimi. 99

d. informatat në lidhje me llogarinë bankare , sigurohu që të gjitha llogaritë bankare janë pasqyruar e. burimin kryesor të financimit 7.1.5 Verifiko aktivitetet e biznesit të tatimpaguesit a. a është aktiviteti ekonomik i listuar në mënyrë të saktë në bazë të aktivitetit kryesor? b. a ka aty aktivitete për degët që nuk janë regjistruar akoma ? c. bëjë pyetje në lidhje me aktivitetet e biznesit d. a ka aktivitete të cilat nuk kanë të bëjnë me biznesin ( përfshijë ato të cilat nuk janë të përfshira në listë)? e. nëse kontabiliteti ka të bëjë me aktivitetet që nuk janë të lidhura me aktivitetin kryesor dhe është i ndarë nga librat e kontabilitetit.

7.1.6 Verifiko nëse tatimpaguesi ka tatime tjera të pagueshme. a. pagesën e akcizës (shumën dhe aktiviteti i tatueshëm ) b. ngarkesat për detyrimet doganore (sasia,vendi i importit dhe volumi I transaksioneve) c. Tatimet tjera (shuma e paguar dhe aktiviteti i tatueshëm)

7.1.7 Verifiko nëse tatimpaguesi ka furnizime të përjashtuara nga TVSH-ja, dhe nëse po, a ka kufizime? 7.1.8 Pyesni tatimpaguesin nëse ai apo ajo e kupton tatimin nën kontrolle dhe nëse nëse ka ndonjë problem që duhet të diskutohet. Ekzamino çdo dokumentacion që ka të bëjë me tatime të mbajtur nga tatimpaguesi, dhe identifiko fushat ku vështirësitë duhet të zgjidhen duke ju referuar Udhëheqësit të ekipit apo Menaxherit rajonal 7.1.9 Përcakto se kush e ka dorëzuar deklaratën tatimore. a. emrin? b. pozitën që ai ose ajo e mbanë në kompani? c. a është ai i autorizuar, nëse ai /ajo është drejtor/ partner ? d. merr autorizimin nëse nuk është i përfshirë në dosje 100

7.1.10 Inspekto mjedisin e objektit dhe aktivitetet e tatimpaguesit në lokacion, dhe gjeni nivelin e aktivitetit. A ka shenja që aktiviteti por që nuk paraqitet,p.sh prodhimi dhe gjendja e mallrave përputhet me mallrat e shitur ? Rezultatet e inspektimit të dokumentit a. A është çdo gjë e përfshirë në listën e mjedisit të subjektit ,në dosjen e tatimpaguesit ?? b. lloji i makinerisë dhe fabrikës c. gjendja e inventarit (lënda e parë dhe produkti final). d. sasia e mallrave të prodhuar e. lloji i mallrave të prodhuar f. hyrja dhe dalja e mallrave g. niveli i përgjithshëm i aktivitetit h. a janë rezultatet e njëjta të inspektimit dhe aktivitetit që pritet të deklarohet ?

7.1.11 Krahaso nëse është e mundshme, mënyrën e jetesës së tatimpaguesit me aktivitetin dhe nëse të ardhurat që ai ose ajo ka deklaruar mbështesin mënyrën e tanishme të jetesës. Specifiko tipin e shtëpisë me anë të veshjes, sendet me vlerë që ai / ajo mbanë, edukimin e tij/ saj dhe automjetet që ai/ ajo i posedon. Të gjitha ato që ai ose ajo i posedon , a munden që të mbështeten me atë aktivitet që ai apo ajo ka deklaruar?

7.2 Burimet e Informimit Gjatë përpjekjes për të përcaktuar nivelin saktë të detyrimit tatimor të tatimpaguesve, Inspektori i kontrollit tatimor do të kërkohet që ti shfrytëzoj të gjitha burimet e informacioneve në dispozicion në mënyrë e duhur. Këto burime të informacioneve ju lejojnë nisjen e një kontrolli pa vonesë ose ndihmojnë për Inspektorin e kontrollit tatimor në llogaritjen e saktë dhe në kohë të detyrimit tatimor. Informata mund të merren nga burime të shumta, të cilat janë të shënuara më poshtë.

7.2.1 Informata nga programet tjera tatimore Të gjitha llojet e tatimeve mund në një masë të madhe apo më të vogël kanë tendencë që të të ndërveprojnë me njëra-tjetrën. Inspektori i kontrollit tatimor, gjatë kryerjes së një kontroll sa i përket ndikimit të TVSH-së në një kompani, duhet të kuptojnë impaktin e akcizës ose obligimeve apo detyrimeve doganore në qarkullim për qëllime të TVSH-së dhe për efektin e fitimit të marra për pagesa e tatimit mbi të ardhurat. Kostoja e pagesës së tatimeve është zakonisht një shpenzim i zbritshëm 101

gjatë llogaritjes së detyrimit tatimor të të ardhurave për biznesin. Megjithatë, kur ne të reduktojmë pagesat e tatimeve, zbritjet duhet të jetë e barabartë me pagesën e tatimit aktual, për shembull, një lloje i tatimit të reduktuar duhet të jetë e barabartë me pagesën e tatimeve tjera. 7.2.2 Referimet dhe referencat nga zyrat tjera rajonale Zyra të tjera rajonale mund të dërgojnë kërkesa për verifikimin e transaksioneve të tjera rutinë të bazuara në premisat se shitjet e një personi janë blerjet e një personi tjetër. Përveç kësaj, kontrollet që janë ushtruar në një biznes të zyrës rajonale shpesh hedhin dyshim mbi konsumatorët ose furnizuesit e ati biznesi, e cila nga ana tjetër të shpien në kërkesa specifike për referencat që duhet verifikuar.

7.2.3

Informatat nga deklaratat bankare dhe barazimet me librin e keshit

Të hyrat nga shitjet e biznesit do të depozitohen në bankë, apo mbahen në formë të parave të gatshme nga tatimpaguesi. Inspektori i kontrollit tatimor mund të përcaktojë: 1. Hapjen e aseteve ( duke përfshirë edhe gjendjen e arkës) 2. Mbylljen e aseteve (duke përfshirë edhe gjendjen e arkës) 3. Shpenzimet për kryerjen e aktivitetit ekonomik ( duke përfshirë edhe edhe paratë që janë tërhequr nga pronari) Nga llogaritjet, 3 + 2 - 1 = me të ardhurat e biznesit

Blerjet dhe shpenzimet e bëra nga bizneset e mëdha zakonisht janë bërë përmes llogarisë bankare. Barazimi i shpenzimeve me llogari bankare mund të zbulojë blerje jo të sigurta që do të çojnë në zona të tjera të aktiviteteve që gjenerojnë të ardhura. Është e nevojshme të ekzaminohen mospërputhjet midis kostots së blerjes, dhe shpenzimeve të zbritshme duhet në rast se ka deklarime të kostove më të larta (me qëllim që të minimizimit të fitimit) ose kostot më të ulëta (për qëllime të fshehjes së shitjes).

7.3 Analiza e Marzhës së Fitimit Subjektet kanë tendencë të veprojnë në sektorët që kanë karakteristika të caktuara. Këto karakteristika zakonisht formojnë bazën për të analizuar marzhat kryesore (raportet) apo trendët , për qëllime tregtie apo për qëllime qeveritare. Analiza e trendëve të sektorëve kyç dhe krahasimi me subjektin ndaj të cilit po ushtrohet kontrolli mund të ve në pah diferenca të papritura dhe është e nevojë që të bëhen kontrolla të mëtejshme dhe ka nevojë për sqarime shtesë. 102

Inspektori i kontrollit tatimor duhet të kryej analiza veçanta sa i përket përqindjeve të kontabilitetit, në mënyrë që të gjinden anomali, si dhe për ti përmbushur vizitat gjatë programit të kontrollit. Çdo klasifikim i sektorit ka karakteristika të caktuara karakteristike për veprimtarinë e subjekteve, nga e cila mund të krijohet një mesataret në rënie apo(avarie).

7.3.1 Teknikat e Analizes se Marzhes Analiza e marzhave merret me marrëdhëniet në mes të figurave të ndryshme (çmimeve) në të dhënat e tatimpaguesit. Është e domosdoshme për t‟u përqendruar në disa lloje të veçanta të marzhave që janë relevante për subjekte të veçanta për kontrolla dhe për çështje tatimore që janë në shqyrtim. Për shembull, duke e analizuar marzhën e fitimi bruto dhe duke e krahasuar atë me marzhën mesatare për atë sektor ekonomik, dhe kur kjo rezulton në marzhë më të ulët, kjo na bënë me dije se deklarata mund të pasqyrojë shitje të nën deklaruara. Atëherë përsëri, bizneset menaxhohen nga strategji të ndryshme në vazhdim. Një tatimpagues mundet të tentojë që të ketë marzhë të lartë të fitimi me vëllim të ulët, ndërsa një tjetër subjekt në të njëjtin sektor vendos të ndjekë një strategji me vëllim më të madh dhe shkallë më të ulët fitimit i shitjes. Këto raporte mund të tregojë normë të fitimit të vogla të bizneset, por nuk mund që në veten e tyre të vertetojnë se shitjet janë deklaruar gabimisht. Analizat e raporteve janë bërë me qëllim të interpretimit të marrëdhënieve në mes të të dhënave statistikore të subjektit. Raportet e izoluara nuk tregojnë asgjë. Megjithatë, analiza e marzhave është një mjet i rëndësishëm i kontrollit për të përcaktuar besueshmërinë e pozicionit tatimore të subjektit . Interpretimi i saktë i çështjes së marzhës paraqet :

 nëse qarkullimi i deklaruar i subjektit është i arsyeshëm ose jo  në qoftë se financat e biznesit janë të qëndrueshme 

çështjet që kanë nevojë për vëmendje të mëtejshme

Marzhat/ përqindjet e rritjes zakonisht nuk japin përgjigje - ata tentojnë që të identifikojnë fushat ku është e nevojshme për sqarime të mëtejshme. Kufizimi më i madh i analizës së marzhës është se ato janë po aq të besueshme, si të dhënat nga edhe janë nxjerrë.

7.3.2 Qellimi i Marzhes Raportet janë përgatitur për të siguruar një matje uniforme të aktivitetit. Kjo matje mund të përdoret për të krahasuar subjektin e zgjedhur me subjektet e sektorit të njëjta apo për të krahasuar performancën e subjektit të mësipërm në qëllim të përcaktimit të trendi tij. Është e rëndësishme të theksohet se këto raporte janë uniforme - kjo do të thotë se bazë për llogaritjen duhet të jenë në përputhje. Është shumë e rëndësishme që të mbahen në mend këto bazë kur krahasohen raportet e 103

llogaritur me ato të publikuara, çdo metodë tjetër e llogaritjes do të vlerësojë si të pakuptim që të bëhen krahasime. 7.3.3 Kategorite e Marzhes Marzhat mund të zbatohet në një sërë rrethanash dhe tregues statistikor të cilët nuk të përfshirë në pasqyrat financiare të cilat shpesh aplikohen në sektorë të veçantë ekonomik, katër kategoritë zakonisht më të përdorura janë :

   

marzhat (koeficienti) i fitimit marzhat (koeficienti) për vlerësimin e investitorit marzhat (koeficienti) i efikasitetit marzhat (koeficienti) i likuiditetit

7.4 Observimet Direkte Të mbetet në biznes, është e nevojshme për një kompani që të shes mallra dhe shërbime që të nxjerrin të ardhura dhe fitimi. Obzervimi direkte i mjedisit të biznesit mund të zbulojë veprimtaritë ekonomike që nuk mund të shpjegohen dhe që është e nevojshme sqarimi rreth tyre. Për shembull,mallrat e dërguar të observuar (shihen gjatë prodhimit) mund të barazohen me notën e transportit dhe faturat, me qëllim të kompletimit të të dhënave që përdoren për të krijuar raportet financiare. Një aspekt tjetër i obzervimit direkt është vlerësimi i mënyrën së jetesës që drejtorët / pronarët e bizneseve e gëzojnë kur ne jemi duke e ushtruar një kontrolli ndaj tyre. Krahasimi i shpenzimeve të jetesës me fitimet e deklaruara mund të zbulojë të ardhura të pa raportuara, në veçanti për ata tatimpagues të cilët janë të menaxhuara nga vetë pronarët, dhe të zbulojë shpenzimet enorme për një mënyrë jetese që duhet të bazohet në mjete.

7.5 Informata e Palës së Tretë Nuk është e pazakontë për autoritetet tatimore që ti shpërblejnë informatorët (informacionet nga palët e treta) për bizneset që deklarojnë të ardhura të vogla. Informacionet e siguruar nga ana e informatorit duhet të trajtohen me kujdes,atëherë kur ai / ajo mund të synojnë thjesht që ta pengoj një konkurrent të biznesit, ose mund të ketë një ankesë personale. Si një rregull e përgjithshëm,informacion i dhënë duhet të trajtohen si i besueshëm dhe duhet të merren masa për të verifikuar këtë informacion. Informacione jo i plotë dhe jo i qartë duhet të trajtohet si jo i besueshme, dhe në dosjen e tatimpaguesit lihet një shënim për shqyrtim në vizitat e ardhshme të përmbushjes.

Për më shumë detaje sa i përket informacioneve të palës së së tretë, ju lutem shihni Pjesa 11.2.6. 104

7.6

Informata nga Furnizuesit dhe Konsumatorët

Shitjet janë bërë për konsumatorët dhe blerjet janë bërë nga furnizuesit. Në pyetje direkte ndaj furnizuesit dhe klientëve, ne mund të zbulojë diferencat edhe në transaksionet e tanishme dhe për ata të deklaruara më parë. Kjo mund të jetë e një rëndësie të veçantë, kur ndodhin uljet, notat kreditit,apo korixhimet të tjera.

7.7

Artikujt e Mediave

Shumë biznese janë subjekt i vëmendjes së mediave. Shitjet, blerjet dhe indikatorët tjerë kanë raportuar në revista të shtypit dhe të tregtisë sa i përket në fusha të tilla si problemet financiare. Këto janë burime të vlefshme për të ndërtuar një histori apo për ti gjurmuar të dhënat për një kompanie.

7.8 Llogaritë Vjetore të Përgatitura Një biznes me detyrim të kufizuar duhet të publikojë llogaritë e tij vjetore dhe t'ia paraqesë ato tek autoritetet kompetente. Këto llogari janë të rëndësishme për informimin e publikut. Llogaritjet përbëhen nga fitimi dhe humbja e llogarisë dhe bilanci vjetor. Gjatë përgatitjes së llogaritjes vjetor nga ana e menaxhmentit dhe nga auditimi nga një firmë audituese e pavarur, ka mundësi që të jetë burim i vlefshëm informacioni për çështje të tilla si shitje, blerje, ngritje të vlerës dhe shitja e pasurisë, dhe artikujt e shpenzuar, etj. Shumë menaxherë të biznesit, kur nuk janë të angazhuar në menaxhimin e biznesit në baza ditore, siç është rasti për të gjitha subjektet, përveç për subjektet shumë të vogla, do të kërkojë raporte për pjesë të ndryshme të subjekteve / njësive. Këto raporte,shpesh referohen si Menaxhimi i llogarive, nëse përgatiten ndaras nga sistemi që përdoret për ti përgatitur llogaritë vjetore dhe deklaratat tatimore, mund të ofrojnë një pasqyrë të ndryshme dhe mund të jetë një bazë e mirë për gjetjen e tatimeve shtesë.

7.9 Indikatorët Jo-Financiarë Të dhëna të tjera, nuk janë të lidhur ose janë më pak të lidhur me pasqyrat financiare,ato mund të përdoren për të siguruar marzha, për të kontrolluar saktësinë dhe tërësinë e deklaratave tatimore, të cilat janë marrë nga pasqyrat financiare të kompanisë. Inspektori kontrollit tatimor duhet të ushtrojnë maturi në përzgjedhjen e fushave të bashkëveprimit të aktivitetit të biznesit,dhe më pas:

   

llogaritë efektin e një raporti në raport me një tjetër; të bëjë llogaritjen e asaj që ai / ajo pret që në bazë të llogaritjes; të krahasojë me shifrat e raportuara tashmë; të bëni pyetje për të pasur ndonjë arsye për ndryshim; 105

 të bëjë një vlerësim, duke marrë parasysh arsyet e dhëna;  të vazhdoni të kërkoni për arsye për ndonjë diferenca nga vlerësimet e rregulluar (specifikuar)

Së fundi, duke ndjekur hapat e mësipërme,inspektori tatimore shikon për ato diferenca si rezultat i ndonjë forme të manipulimit. Është e qartë se inspektorët tatimor janë të shqetësuar vetëm për manipulimet që ndikojnë në detyrimin tatimor të kompanisë. Jo të gjitha manipulimet janë bërë për këtë qëllim. Disa manipulime të mund të bëhen për të rritur fitimet e kompanisë që është kontrolluar për arsye që nuk lidhen me tatimin.

7.10 Furnizimet Tatimpaguesi duhet gjithmonë ti përdor fatura që kanë një numër serik unik. Praktiko kontrolla për numrat serik që mungojnë. Ku ju gjeni sa ka mungesë të e numrave serik, ndonjë mund të jetë rezultat i dëmtimit të rastit dhe duhet të përfshihen në dosjen e tatimpaguesit, por në përgjithësi ato janë tregues të shitjeve që janë të pa regjistruar Më shumë fatura janë përdorur se sa një numër serial në të njëjtën kohë - në qoftë se rezulton se po, cili është mjet i kontrollit? A janë lëshuar faturat në më shumë se një kopje - nëse po, cili është qëllimi dhe destinacioni i kopjes së dytë dhe kopjeve tjera, a janë specifikuar qartë, për shembull TVSH-ja, fatura "jo tatimore? A është në përputhje me ligjin për TVSH-në, a janë të regjistruar në kohën me të dhënat e kontabilitetit dhe a janë llogaritur qartë faturat e shitjeve me TVSH? Cilat dokumente të tjera janë përgatitur në të njëjtën kohë duke përdorur informacion të njëjta me faturat e shitjes, (për shembull, shpërndarja e librave, konfirmimi i urdhërave).Këto dokumentet a korrespondojnë me faturat? A ka një zbritje të mallrave të shitura, apo në mes të bizneseve të asociuar ? Nëse është kështu, a është deklaruar vlera e saktë për qëllime tatimore? A ka indikacione për shitjen ose furnizimin e shërbimeve në këmbim të mallrave ose shërbimeve që nuk janë të përfshira në të hyra?

7.10.1 Parate e pranuara Shpesh bizneset e vogla i pasqyrojnë faturat në një fletore. Merrni parasysh këto libra për të parë nëse tatimpaguesi është i rregullt në raportimin e arkëtimeve bruto, dmth a kanë regjistruar ata artikull për artikull, çdo ditë, etj? A është e pranueshme, në bazë të njohurive tuaja, metoda e regjistrimit qarkullimit e përdorur nga subjekti? 106

Si janë llogaritur pagesat me kesh? Metodat e verifikimit të trajtimit të keshit (parasë në dorë), për të parë nëse të gjitha faturat janë të përfshira në të ardhura. Bëjë analiza mbi barazimin tatimor dhe me librin në lidhje me të hyrat. 7.10.2 Te ardhurat tjera A ka të ardhura që mund të jenë të tatueshme, por të cilat nuk janë regjistruar në librat (për shembull, fitimet nga shitja e mbeturinave teknologjike në procesin e prodhimit?) A ka aty shpenzime që janë paguar me para të gatshme dhe paratë nuk janë regjistruar asnjëherë si të ardhura?

7.11 Kontrolli i Kredibilitetit Së pari, ato të cilat verifikojnë saktësinë e të dhënave, në bazë të zonave në rrezikut, dhe së dyti, ato të të cilat verifikojnë integritetin e tyre. Megjithëse lloji i parë është i rëndësishme për identifikimin e ndonjë gabime apo pasaktësie që kanë ndodhur, dhe kjo e fundit, njihet zakonisht si kontrolla e kredibilitetit, e cila mund të identifikojë nëse të dhënat janë të plotë. Pyetni tatimpaguesit në lidhje me rritjen e çmimit mesatar të mallrave të ndryshme dhe normën e fitimit bruto në pasqyrën për të parë nëse kjo është në përputhje me tatimin e deklaruar prej tij. Mbajë test shtesë për ta verifikuar besueshmërinë e shitjeve të deklaruar. Verifikimet për raportet financiare të subjektit janë sugjeruar dhe bashkëveprimi midis treguesve të ndryshëm. A është e mundur për të përmbyllur barazimin në mes të keshit dhe /apo statusit të llogarisë bankare Shembujt tjerë mund ti gjeni në njësinë 3 Modelet e Biznesit Ekonomik (shih Pjesa 11.2.3) N.B. Kontrollet kredibiliteti kurrë nuk duhet të ngatërrohet me kontrollet e detajuaratë dy janë krejtësisht të ndryshme në koncept dhe natyrë.

Kontrollet bazike (obligative)(shih Pjesa 7.1) Kontrollet e detajuara(shih Pjesa 7.22) Kontrollet e kredibilitetit (shih Njësia 3 : Pjesa 11.2.3) Kontrollet fizike (shih Pjesa 7.21) Kontrollet e kredibilitetit ju japin një indikacion për mundësinë e deklarimit tatimorë korrekt të një tregtari. Kontrollet specifike të kredibilitetit për klasat e ndryshme të 107

tregtisë janë sugjeruar në seksionet Teknika tjera me aplikime më të përgjithshme janë përshkruara edhe në njësitë e nxënies (shih Pjesa 11.2). Kredibiliteti mund të përcaktohet duke përdorur të dhënat themelore jashtë sistemit të kontabilitetit të njohura si p.sh. notat e dërgesave, kartat e punës, ditarë, etj, dhe duke kontrolluar se transaksionet e kapur nga të dhënat e kryesor, dhe në fund të fundit, llogaria e TVSH-së. Kredibiliteti nuk është testuar duke i krahasuar faturat me regjistrat ditor,në thelb, kjo vetëm e teston kredibilitetin e transkriptimin e informacioneve te nëpunësit. Përveç kësaj, kredibiliteti nuk përcaktohet nga komente e përgjithshme të rritjes së përqindjes në klasat tregtisë ose sektorë të caktuar, kur ata nuk janë testuar në tregtar në fjalë. Raportet duhet të përdoren me kujdes, si një kontroll i kredibilitetit ndaj shifra bazë ka gjetur që shifrat bazë shpesh janë nën deklaruar p.sh. pagat te flokëtarët , blerjet e karburantit në taksi dhe pije dhe ushqim në restorantet / ku ushqimi merret me veti. Përqindja e Performancës Tatimore (PPT)mund të llogaritet nga përqindja e tregtarit, nëse nuk sigurohet nga procesi i vlerësimit të rrezikut. Këto janë udhëzues shumë të papërpunuar, duke mos marrë parasysh shpenzimet e përgjithshme në inpute dhe nuk duhet të përdoret si test kredibilitetit. Një tregtar duke fshehur 50% e blerjeve dhe 50% të shitjeve do të ketë të njëjtën PPT si një tregtarë i sinqertë! 7.12 Manipulimet e Vlerës së Stokut Kur ka shumë mallra në magazinë, është e mundur që të manipulohet me vlerat e shitjeve të deklaruara. Kryejë kontrollet e mëposhtme:

 Krahaso bilancin e hapjes në deklaratën tatimore me bilancin e mbylljes të vitit të kaluar  Nëndërkohë që jeni duke e verifikuar nivelet e mallrave në stokut, së bashku me llogaritë / të ardhurat, shikoni nëse ka zhvlerësim i mallrave me poshtë kostos(vlera korrekte më pak se ajo e llogaritur) (të cilat mund të justifikohen vetëm nëse vlera e tregut është nën kosto)  Kontrolloni nëse blerjet e bëra në fund të vitit janë të përfshira në shifrat e mallrave  Sigurohuni që të gjitha mallrat janë listuar në stokun e mbylljes. 7.13 Blerjet dhe Shpenzimet Kryejë një kontroll të gjerë mbi blerjet për të siguruar që ato janë për qëllime të veprimtarisë ekonomike dhe nevojat e saj, që kërkesat për rimbursim TVSH-së për blerjet nuk janë të tepërta, dhe se tatimi i zbritshëm për blerje nuk është fshehur apo vënë gabimisht si shpenzime për ti fshehur shitjeve e bërë. A janë mbështetur blerjet me fatura tatimore korrekt / dokumentacione të importit (jo faturat që u janë dhënë blerësit) dhe për: 108

     





mallrat e blera për qëllime të aktivitetit ekonomik /me qëllim për të bërë furnizime të tatueshme subjekti i cili është duke u kontrolluar dhe jo për ndonjë çështje tjetër faturën origjinale apo kopjen e saj – për të vërtetuar se ajo zëvendëson origjinalin e humbur ? zgjidhni një seri të faturave të blerjes / dokumente të importit dhe krahaso me ditarin e blerjeve (ose me një libër tjetër nga i cili është llogaritur tatimi/ TVSHja) për testimin e sistemit. zgjidhni një numër të artikujve nga ditari i blerjeve, duke u përqendruar në artikuj me sasi të mëdha ose të pazakonshëm, apo blerjet nga furnizuesit jo të zakonshme dhe e shikoni me anë të llogaritjes së tatimit mbi TVSH-së Kontrollo një mostër të faturave, për dyfishim dhe për blerjet e jo për qëllime të aktivitetit ekonomike, për mallrat ose shërbimet që nuk janë pranuar (kjo mund të jetë një mekanizëm i mirë për të tërhequr fonde dhe për uljen e tatimeve të paligjshme). Analizoni kolonën e blerjeve në regjistrat e keshit apo kostot dhe kërko për pagesat e artikujve të mallrave ose shërbimeve të bëra për personat apo subjektet që zakonisht nuk kanë lidhje me mallrat e ose shërbimet e ushtruara nga tatimpaguesit, i cili është edhe subjekt i kontrollit. Konkludo nëse pronarët i adaptojnë ose i përdorin mallrat e tyre për konsum personal si ushqim, artikuj të veshmbathjes, pajisje, materiale, makina, etj Nëse është kështu,sigurohu nëse ata i kanë zbritjet e duhura për blerjet, apo shtesa në rastet e shitjeve.

7.14 Mallrat për Shfrytëzim Personal apo Qëllime Jo-Biznesore Përcakto metodologjinë dhe saktësinë e llogaritjeve për mallrat që janë përdorur për përdorim personal. Normalisht, blerjet duhet të trajtohen me koston e mallrave, megjithatë, shuma e tyre mund të kreditohet për shitjet. Konsidero rënien e pagesave të sigurimit. Verifikoni se sigurimi i jetës dhe sigurimi mjekësor i pronarëve / drejtorëve nuk janë të përfshira në shpenzimet e zbritshme. Kontrollo pagesat për primet që i mbulojnë vitet pasuese me vitin që ju jeni duke e konsideruar. Jenë të ndërgjegjshëm për anulimin e policave të sigurimit dhe sigurohuni që vlera e primeve të rimbursuara është përfshirë në llogari . Konsideroni rënien e pagesës për tatimet ligjore dhe profesionale. Këto pagesa mund të jenë subjekt i trajtimeve të ndryshme tatimore, kështu që auditorët duhet të marrin parasysh çdo pagesë nga ana e vlerave individuale (meritës). Aty ku tatimpaguesi ka bërë pagesën për një shërbim që e ka kryer pa një përshkrim të detajuar të shërbimeve të saktë për cilat kjo çështje është ngritur, atëherë Inspektori i kontrollit tatimor duhet të kërkojë sqarime nëse shuma është e rëndësishëm. Sigurohuni që pagesa për tarifat ligjore nuk aplikohen për përdorim personal nga tatimpaguesi. Shpenzimet për dhënien me qira zakonisht mund të verifikohen me anë të shumës së dhënies me qira,kontratave, si dhe faturat apo çeqet e anuluar. Auditori duhet të 109

sigurojë që shpenzimi është një shpenzim i zbritshëm për subjektin, dhe nëse po, në çfarë mase. Auditori duhet të merr parasysh:

1. Pagesat që e mbulojnë një periudhë që nuk i përket vitit fiskal në fjalë, dhe që janë pagesa jo të zbritshme. 2. Kur pronari ka lidhje të drejtpërdrejtë me tatimpaguesit, për shembull, kur një korporatë merr me qira një pronë nga një aksionar kryesor, duhet të marrë në konsideratë faktin nëse përputhet me vlerën e tregut. Kjo është veçanërisht e vërtetë kur ekziston një dhënien formale me qira dhe që me qira ndryshon nga viti në vit.

3. Shpenzimet kapitale janë jo të zbritshme si shpenzime operative edhe pse qiramarrësi i pronës është përmirësuar. Këto kosto duhet të kapitalizohen dhe duhet rregulluar çdo zbritje sa i përket amortizimit.

7.15 Pagat dhe Bonuset Verifikojë këtë zbritje nga libri pagave, dhe deklaratat e tatimit mbi të ardhurat. Shiko për pagesat që mund të bëhen për bashkëshortin e tatimpaguesit, fëmijët e tyre, të afërmit ose punonjësit e shërbimit të tyre. Shiko për pagesën e pagave në librin që mund të bëhet të cilët nuk janë subjekt , por për të mirën e pronarëve të atij subjekti. Bëjë krahasime nga reduktimet e nevojshme kur ju e nxjerrin fitimin e subjektit, me shumat e pagave / rrogave që pasqyrohen në deklaratat e tatimit mbi të ardhurat. A ka pagesa të pa zbritshme? A janë shpenzimet e zbritshme të barabartë me pagën totale në deklaratat e tatimit mbi të ardhurat. A ka pagave të rastësishëm që mund të paguhen pa zbritur tatimi mbi të ardhurat personale? 7.16 Regjistrimi i Informatës së Marrë Blerjet mund të jenë fshehur me qëllim që të fshihet qarkullimi i fshehur, për të bërë evazion në lidhje me llogaritjen e tatimeve të TVSH, tatimi në fitim. Kontestet midis furnizuesit / importuesit dhe subjektit të regjistruar janë gjithashtu të mundshme, dhe nuk është e vështirë që të deklarohen importet e ulëta, i cili zvogëlon detyrimet doganore. Rritja e shumës nga mallrat e padeklaruar mund të bëhet përmes anketave me qëllim të zbulimit të ardhurave.

Krahaso të dhënat e tjera për blerjet dhe faturat e blerjeve për të kontrolluar saktësinë e llogarisë. Të dhënat e kontrolluar ndryshojnë në varësi të subjektit, por ato duhet të përfshijnë urdhrat e blerjes,qasjen në dokumente për mallra, vërtetim nga porta kryesore, kur hyjnë apo kur dalin mallrat, të dhënat (dëshmi) për peshën e stokut të caktuar, dëshmi nga dorëzimi i mallrave, informacion mbi gjendjen e inventarit, dhe mallrat që mbeten në stok.

110

Blerjet totale për një periudhë të caktuar për të krahasuar me pagesat e furnizuesve, siç parashikohet në librin kryesor dhe në konfirmimet bankare. Verifikojë se nëse blerjet janë përgjithësisht në përputhje me aktivitetit e deklaruar të subjektit - nëse jo, kërkoni një shpjegim. Kur dyshoni në fshehje, dërgoje rastin në njësinë për hetime, për të kërkuar detaje për të gjitha furnizimet nga furnizuesit për periudhën për të cilën është ushtruar kontrolli.

Kur nuk ka asnjë rast të fshehjes, një numër i vogël i transaksioneve janë zgjedhur dhe informacione të hollësishme janë dërguar me një kërkesë që përmban shënim "rutinë" për të verifikuar nëse dorëzimi është pasqyruar me saktësi në librat e furnizuesit. Gjithashtu edhe për të zgjedhur një ose dy furnizuesi me shënimin "rutinë" në mënyrë që dega i dërgon informacionet e detajuara mbi shitjet totale që janë bërë për tatimpaguesin, i cili është kontrolluar, ku ne kërkojmë verifikimin e saktësisë nga furnizimit nga të dhënat e furnizuesit. 7.17 Paraqitje e Detajuar e Teknikave të Kontrollit të Tatimit Kur ne i marrim informacionet nga jashtë në lidhje me një tatimpagues të veçantë, kjo është regjistruar kundrejt tatimpaguesit nga zyra rajonale dhe është trajtuar si një çështje e rëndësishme në historinë e fletës së historisë në dosjen e tatimpaguesit.

Regjistri duhet të ketë datën e pranimit, prioritetin (urgjent / rutinë) dhe hapat që do të ndërmerren nga udhëheqësit ekipit. Menaxher i Zyrës Rajonale ka për detyrë të kontrollojë të dhënat e informacionit të marrë çdo javë, si dhe njohuri në lidhje me informacionin e marrë, artikuj urgjente dhe at që nuk janë në zbatim.

Nëse informacioni është anonim, ose i pa papërcaktuar, ajo është regjistruar në dosjen e tatimpaguesit për t'u konsideruar në kontrollin e ardhshme Nëse informacioni është specifik menaxheri rajonal duhet të informohet dhe ai i duhet të lëshojë një autorizim për të kryer kontrollin e kufizuar për verifikimin e atij informacioni. Nëse informacioni rezulton të jetë i saktë, menaxheri rajonal mund të lëshojë një autorizim për kontrolle të plotë, në qoftë se rreziku i të ardhurave justifikon kohen e kontrollit. Nëse fillon kontrolli i plotë, dhe baza e të dhënave është azhurnuar me një dokument të kompjuterizuar që përmbajnë të dhëna e tatimpaguesi. Rezultatet e veprimeve të ndërmarra në përputhje me informacionin e dhënë janë dhënë ofruesit të informacionit (duke ruajtur konfidencialitetin për këtë informacion vetëm për të mbrojtur tatimpaguesit, dhe ai / ajo është shpërblyer në përputhje me rezultatet nga informacioni që ai / ajo ka dhënë në zyrën rajonale dhe në përputhje me rregullat e Administratës Tatimore. Menaxheri rajonal, në bashkëpunim me udhëheqësin e ekipit zgjedh inspektorin e kontrollit tatimor i cili do të ushtrojë kontrollin e kufizuar. Inspektori i kontrollit tatimor i 111

cakton një takim në lokalet e subjektit dhe ndërmerr masat për verifikimin e informacionit të marrë. Është e detyrueshme që burimi i informacionit ruhet për një kohë. 7.18 Shfrytëzimi i Dokumenteve të Punës

Shfrytëzimi i librave (fletoreve) të shënimeve Është esenciale që, gjatë intervistës, Inspektori i kontrollit tatimor mban evidencë ndaj të dhënave që ai / ajo i ekzaminon dhe konkluzionet e nxjerra. Për të siguruar saktësinë, çdo mbikëqyrës i kontrollit tatimor mban një fletore në të cilën janë të regjistruar të dhënat e plotë gjatë vizitës së kontrollit, me qëllim të përfundimit të raportit dhe nëse është e nevojshme, për të dhënë shpjegime ndaj një ankese të mundshëm, ose ndaj gjykatës. Faqet e librit duhet të jenë të numëruara dhe në ballinën e tij duhet të përmbajë një indeks të kontrolleve të kryera.

Menaxhimi i kontrollit tatimor Menjëherë pas përfundimit të kontrollit , duhet të regjistrohet metodologjia, të dhënat e përdorura dhe rezultatet e detajuara për të mundësuar menaxhmentit që të vendos në lidhje me miratimin e vlerësimit të kryer dhe vlerat e të ardhurave të identifikuara dhe të zbuluara, në përputhje me ligjet në fuqi.

Menaxhimi i kontrollit është përgjegjësi e menaxherit rajonal. Kontrolli duhet të reflektohet në formën raportit të kontrollit dhe duhet të vendoset në dosjen e tatimpaguesit, të cilat janë mbajtur në zyrën rajonale. Në fund të çdo kontrolli, Inspektori tatimor duhet të bëjë një raport të plotë, të shkruar në mënyrë të qartë. Raportit i kontrollit është bazë për çdo vlerësim, për inspektimet e pasuese, dhe për të bërë vlerësimin e vet për punën e inspektorëve tatimor për rishikim nga udhëheqësit e tyre. Kjo është një pjesë e rëndësishme e procesit të kontrollit tatimor. Arsyet për ti regjistruar ato janë se:

 Ju lejon që kontrollet të kryhen në mënyrën të pavarur.  Tregon që kontrolli është bërë në mënyrë të saktë, dhe nëse është e nevojshme për ti mbështetur tatimet vlerësimet në ankesat e më vonshme nëse ka ndonjë.  siguron mirëmbajtje të vazhdueshme të të dhënave të tatimpaguesit për kontrollet në të ardhmen

112

7.19

Ndërveprimi në mes të Indikatorëve Financiarë dhe Jo-Financiarë

Fusha Shitja e mallrave

Nderveprimi Komisione per shitje Tarifa per shitje, p.sh. shitje per m2 ne dyqan Shuma harxhuar per reklame Mallrat per shitje pjese te kontratave per sherbime pjese te perfshira ne mallra per shitje Libra per shperndarje ne destinacion te mallrave Kosto e shperndarjes se mallrave Skonto te bera

Prodhimi

Perdorimi i aktiveve

Perdorimi i burimeve Pagesat e kryera

Stoku

Perdorimi i nderveprimit Llogaritje e drejteperdrejte e shifrave te shitjeve Krahasimi me normat e sektorit ekonomik Krahaso me normat e sektorit

Llogaritja e mallrave te shitura dhe e punes se gjalle Llogaritja e drejteperdrejte e shitjes se mallrave Perfundimi i kontrolli te faturave te shitjeve Krahaso me normat per ate sektor Krahaso me normat e asaj industrie Merr ne konsiderate manipulimet me çmimet/fshehjet e mundshme. Venia ne pune e makinerise dhe koha e prodhimit per njesi = shifra e prodhimit ne total Norma e burimeve qe perdoren Norma e kostos per njesi prodhimi

Pagesa per shperblime per arritjen e objektivave te prodhimit Flete-hyrje te mallrave qe Blerje te pa regjistruara per te ulur nuk jane rakorduar me shitjet fatura (flete-dalje) nga furnizuesi Fatura te furnizuesit qe Blerje fiktive nuk rakordojne me fletehyrjet per mallra Provizionet e stokut Prirje ne rritje me furnizues te rinj – Kontrollo per manipulime me çmimet Malli gjendje ne fund te Stok i larte ne mbyllje te periudhes ushtrimit qe rakordohet me shitjet e periudhes ne vazhdim kontrollo per manipulime te mundshme me shitjet ne fund te vitit 113

7.20

Shfrytëzimi i Indikatorëve Jo-Financiar (Shembuj)

Perdorimi i treguesve jo-financiare –Shembuj Fusha

Ndervaresia

Shitja e mallrave

Komision per shitje si perqindje te shitjeve

Shpenzimet per marketing per shoqerine si perqindje e shitjeve Stoku sipas zerave

Kontrata shitje

Kostoja e blerjes si perqindje e shitjeve

Metoda per llogaritjen e rezultateve te pritshme Percaktohet norma e komisionit per çdo linje/fushe. Zbatohet ajo norme qe eshte paguar apo marre per te gjetur shitjet. Percaktohet norma e komisionit per çdo linje, fushe etj. Zbatohet norma paguar apo marre per komision dhe percaktohet shitjet. Percakto zerat (çeshtjet). Sigugurohen çmimet e shitjes per zera dhe behen llogaritjet shitjet (çmim x zera)

Faktoret rregullues

Te dhenat qe kerkohen

Saktesimi i rezultatit te pritshem Shume i sakte

Tarifa te ndryshuara

Kerkesa per komision

Pagesa shtese

Kontratat e komisionit

Tarifa te ndryshuara

Shitjet/ Kontrata per komisione Regjistrime (te dhena) per pagesa

Shume i sakte

Mallra/Fatur a me gabime/te rregullta. Konsumi brenda per brenda subjektit. Shitje te dpd. pa kaluar neper-mjet sistemit te kontrollit te mallit gjendje Kontrata jo te plota Kontrata te anulluara Kontrata te ndryshuara

Rekorde per kontrollin e stokut Hyrje te mallit gjendje Magazinim i mallit gjendje Shperndarje e mallit gjendje

Shume precise

Rekorde te kontratave

Percakto rritje te çmimeve per çdo linje shitjeje

Ndryshime rritjesh te çmimeve

Çmimet e shitjeve

Te sakta nese te gjitha punimet i nenshtrohen kontrates Pothuajse preçise

Zbatohet rritja a çmimit per blerje ashtu si behet stokun ne gjendje

Humbje Stoku

Llogariten shitjet nga kontratat e shitjeve

Pagesa te veçanta

Rekorde te pagesave

Regjistra Stoku

114

Fusha

Prodhimi i mallrave

Lista e librave me faturat e mallrave qe kane dale

Sigurohen rekordet per livrimin e mallrave, shperndarjen) (dokume-ntacione te mjete te transportit, flete-dalje te mallrave). Zbatohen modele faturash per shperdarjen e mallrave per te ndjekur gjithe llogarite. Gjithe malli i shperndare duhet llogaritur ne kontabilitet.

Ndervaresia

Metoda per llogaritjen e rezultatit te pritshem Percaktohet lenda e pare kryesore. Percaktohet len-da e pare kryesore qe per-doret dhe sasia e konsumu-ar. Llogaritet sasia e pro-duktit te gatshem – behen rregullimet per gjendjen e stokut ne fillim dhe ne mbyllje per te llogaritur shitjet. Percakton sa uje, energji elektrike/gaz – per njesi produkti te gashmem apo nje sherbim, p.sh., sa litra uje do nje lavanteri per nje larjesasi elektriciteti per njesi shkrirje te çelikut Zbatohet sasia e pedorur per metoden e prodhimi per te gjetur sa eshte prodhimi Zbatohet masa e prodhimit me regjistrimet e stokut ne gjendje per te gjetur pro-dhimin jo

Lenda e pare e perdorur si perqindje e produktit te perfunduar

Kostot e bera ne perqindje me kostot e produkteve te te perfunduara /sherbimeve te kryera.

Regjitrime te prodhimit

Faktoret rregullues

Flete-dalje per shperndarje, fatura, regjistrime pagesash.

Varet nga saktesia e modelit dhe gabimet

Rekordet qe kerkohen

Saktesimi i rezultatit te pritshem Pothuajse e sakte (prob-lem jane humbjet)

Humbja ne prodhim

Regjitrime te blerjeve

Humbje malli gjendje

Regjistrime te mallit gjendje

Çka eshte perdorur ne biznes (Jo shitjet)

Humbje ne prodhim Metoda per Diferencen midis prodhimit dhe lendes se pare qe eshte perdorur

Humbje te mallit gjendje

Regjistrime te prodhimit

Fatura te perdorimit (uji,etj.) Rekord te prodhimit Metoda e prodhimit

Varet nga metoda e prodhimit dhe diferen-ca ne rekordet e mbajtura

Norma e perdorimit

Lista e çmime-ve te shitjeve Regjistrime te mallit

I sakte reçise nese regjistrimet jane te

115

Kosto e punes per njesi prodhimi

Shitja e sherbime -ve

Kosto e shitjeve

Pjese qe perdoren ne kontrata per mirembajtje

Kostot e shperndarjes si perqindje e shitjeve ne total

ne gjendje stoku = shitjet. Zbatohen cmimet e shitjeve Zbatohetnorma (tarifa) e paguar per njesi per te percaktuar kostot per prodhimin. Bej saktesimin me regjistrat e mallit gjen-dje per te na dhene shitjet Modele faturash per shebimet dhe vendoset raporti i kostos se punes se gjalle ndaj shpenzimeve ne total. Vendosni rritjen e çmimeve per pjese te veça-nta. Zbatohet nje raport per pjese te kontrates per te gjetur vleren totale te kontrates Percaktohet kostoja e shperndarjes si perqindje te shitjeve dhe llogariten shitjet e mundshme

Mallra skarco Humbje te mallit gjendje

Saktesimi i modelit

gjendje Regjistrime prodhimi Borderote Marreveshje per norme njesie Te dhena per mallin gjendje

besueshm e

Te dhena per pjese te gjen-djes se stokut

Varet nga saktesia e modelimit te teknikes.

Shume i sakte

Kontrata Fatura per kontrata

Llogarite e drejtuesve te shoqerise Te dhena per shperndarje

Jo te sakta – me mire metoda e kryqezimit, si metode e sakte e llog.

7.21 Inspektimi i Objekteve Gjatë një kontrolli të TVSH, në veçanti, nuk është e mjaftueshme që të vizitohet vetëm vendi ku janë mbajtur regjistrat e kontabilitetit. Regjistrimet kontabilitetit duhet të kontrollohen, por është e nevojshme që të siguroni që ata janë zbatuar siç duhet, dhe kjo nuk mund të konstatohet pa vëzhgimin e provave në lokalet dhe kur janë mbajtur aktivitetet. Prandaj, është e nevojshme që pjesa kryesore e kontrollit është kryer në vendet ku janë janë pranuar porositë , faturat dhe marrëveshjet financiare janë përcaktuar, vendi ku është bërë prodhimi ose fabrikimi është bërë, dhe vendi ku janë mbajtur të dhënat financiare. Në shumicën e rasteve të gjitha aktivitetet e biznesit janë kryer në të njëjtin vend. Në raste të tilla, kjo është një detyrë e inspektorit për të inspektuar ambientet ku bëhet biznesi. Inspektimi i objekteve është një pjesë e rëndësishme e kontrollit, është mirë që të kryhet në fazat të hershme. Sigurisht, kjo mund të jetë gjatë apo menjëherë pas 116

intervistës së parë. Inspektimin e objekteve nuk është një hetim- ai nuk është një kërkim, por është thjesht një inspektim i mjediseve ku aktivitetet e biznesit janë kryer. Në veçanti elementet e mëposhtme duhet të vezhgohen:      

Pajisjet kryesore; automjetet ; numri i punonjësve ; ç‟do aktivitet i prodhimit; volumi i mbajtjes së inventarit ; dhe Standardi i jetës së tatimpaguesit dhe / ose zyrtarët e lartë të subjektit

Nëse biznesi është biznes me pakicë, pastaj e gjithë procedura e blerjeve të konsumatorëve mund të kontrollohet. Çdo regjistër tjetër i mbajtur, i till si: "Plani i punës, ditari, ditari i rezervimeve, ditari apo libër i vlerësimit do të merret dhe të inspektohet. Nëse tatimpaguesi i përdor regjistrat e keshit në biznesin e tij, pastaj dëshmi mund të nxjerrën nga regjistrat e keshit të cilat do të pohojnë ose mohojnë të dhënat e kontabilitetit. Makinat e reja të regjistrimit të keshit janë kompjuter të sofistikuar të cilat i memorizojnë të gjitha transaksionet e regjistruara. Krahasimi i kontrollit të letrës së regjistrimit brenda arkës elektronik të keshit mund të sjellë deri te një mospërputhje. Shumë pyetje që lidhen me aktivitetin e biznesit do të dalin gjatë kontrollit, dhe është e rëndësishme që përgjigjet e tatimpaguesit të jenë të regjistruara në mënyrë të saktë në fletoren e shënimeve e inspektorit, TVSH-ja nuk është një taksë globale, megjithatë ajo është aplikuar për furnizime të caktuara dhe jo për të tjera. Prandaj, është e rëndësishme që inspektori kryen kontroll fizik në mënyrë që të sigurohet se tatimi është duke u zbatuar si duhet. Mënyra më e lehtë për t‟ju shmangur pagesës së tatimit është fshehja e numrit të transaksioneve aktuale në të dhënat financiare. Në mënyrë që ti shmangim gabimet të cilat mund të pasqyrojnë uljen e shitjeve, biznesi jo përmbushës mund të ulë këtë pjesë në të gjithë biznesin, duke përdorur seri të veçantë të faturave dhe duke mbajtur shënime financiare në lidhje me transaksionet e fshehur nga inspektori. Mënyra më e lehtë për t‟ju shmangur pagesës së tatimit është fshehja e numrit të transaksioneve aktuale në të dhënat financiare. Në mënyrë që ti shmangim gabimet të cilat mund të pasqyrojnë uljen e shitjeve, biznesi jo përmbushës mund të ulë këtë pjesë në të gjithë biznesin, duke përdorur seri të veçantë të faturave dhe duke mbajtur shënime financiare në lidhje me transaksionet e fshehur nga inspektori. Kur produktet të ndryshme (apo shërbimet) janë ofruar, një ose më shumë lloje mund të mos prezantohen në të gjitha të dhënat financiare. Transaksionet që ndodhin në një kohë të caktuar të ditës (p.sh. në orët e pasdites) nuk mund të shfaqen të gjitha; transaksionet e shkëmbimit të mallrave mund të bëhen pa u regjistruar fare, ose transaksionet me disa klientë mund të mos prezantohen fare. Me prezencën e auditorit gjatë aktiviteteve të biznesit, këto mënyra të fshehjes së transaksioneve mund të zbulohen. Edhe në qoftë se nuk kanë ndodhur fshehja e transaksioneve, inspektimi i lokaleve dhe aktiviteteve le të kuptoj tatimpaguesin se 117

inspektoret e kanë kryer inspektime të tilla. Kjo mund të ketë efekt parandalues, dhe të bëjnë biznes me tendenca të tilla mendoj ndryshe. Masat gjatë inspektimit të objekteve dhe aktiviteteve Nuk është e nevojshme që të përgatitet një raport i detajuar në lidhje me vizitat e kryera te bizneset e gjatë aktiviteteve të tyre normale. Ku aktivitetet nuk janë ato që janë pritur, detajet duhet të regjistrohen, e cila më vonë do të mundësojë inspektimin e të dhënave financiare (p.sh. llojin e mallit, sasinë, etj). Kur mallrat janë vëzhguar gjatë marrjes dhe dorëzimit të tyre, të dhënat e procedurës së përdorur për ti regjistruar lëvizjet e tilla duhet të regjistrohen. Ku dokumentet i shoqërojnë mallrat, detajet e disa dokumenteve duhet të regjistrohen me qëllim të kontrollimit të regjistrave të biznesit më vonë (p.sh. numrin e faturës ose fletë dërgesës , lloji dhe sasia e mallrave, etj.) Kur inspektim i lokaleve dhe aktiviteteve është bërë pas ekzaminimit të regjistrave financiar, detajet e lëvizjeve të inventarit duhet të merren nga të dhënat financiare për ti krahasuar më vonë me të dhënat e inventarit në lokalet.

Nëse kontrolli ndaj lokaleve kërkohet që të kryhet një inspektor tjetër apo zyra rajonale, detajet e plotë të aktiviteteve të kryera, së bashku me ndonjë detaj faktik në dispozicion, duhet të regjistrohen në mënyrë që të verifikohen në zyrën kryesore të biznesit.

7.22 Kontrolli i Detajuar Në vazhdim janë kontrollet më të zakonshme të detajuara në zonat e zakonshme të rrezikut, por nuk janë të plota, dhe zyrtarët janë të inkurajuar që të jenë inovativ në qasjen e tyre:                

Kontrollet shtesë /alternative; skema e llogaritjeve me pakicë; të hollat vjetore /të llogaritura ; skemat e dorës së dytë; përjashtimi i pjesshëm; prona; totali i prodhimit; shqyrtim i faturave të prodhimit; kreditë e tatimit të llogaritur ; kontrollat në përqindjen zero ; eksportet; vetë furnizimi ; kontrollet mbi inputet-rreziqe të veçanta; shqyrtim i faturave të dhëna ; importet dhe largimet nga depo ; importet e mallrave jo për përdorim të biznesit; 118

          

vështirësitë e selektimit të mallrave; kreditë e tatimit të llogaritur ; kontrollet mbi inputet – vetë faturimi; kontrolli mbi inputet – shpenzimet ; dhuratat /aplikimet për përdorim personal borxhet e këqija ; fshehja e inputeve/outputeve; ngritjet; kontrollet e stokut ; libri i keshit; dhe pasqyrat financiare.

7.23 Metodat Direkte dhe Indirekte te Kontrollit Tatimor Zbulimi dhe parandalimi i mos-përmbushjes kërkon më tepër se sa vetëm një ekzaminim të librave të tatimpaguesit dhe po ashtu është i domosdoshëm analizimi i çështjeve financiare të tatimpaguesit për të vlerësuar detyrimet tatimore. Duhet të jetë një komponent efikas i një strategjie të menaxhimit të përmbushjes, programi i kontrollimit të tatimpaguesit duhet të përfshij një varg metodash dhe teknikash për përcaktimin dhe verifikimin e të ardhurave të tatimpaguesit. Metodat direkte, shpesh i janë referuar një çështje specifike apo metodave specifike të artikullit, mbështeten në verifikimin e të ardhurave ose të shpenzimeve në referencën e drejtpërdrejtë për librat dhe regjistrimet e përdorura për përgatitjen e deklaratës tatimore. Rregullimet për deklaratat ose vlerësimet janë të mbështetura nga dëshmi të veçanta në lidhje me një artikull të hyrë apo të shpenzuar. Metodat indirekte (shih Pjesën 11.2.) përfshijnë përcaktimin e detyrimeve tatimore përmes një analize të çështjeve financiare të tatimpaguesit duke përdorur informacionin të nxjerra nga një varg burimesh përtej deklaratës së tatimpaguesit dhe librave formale dhe të dhënat. Vlerësimet shpesh bazohen në provat e varura nga rrethanat që tregojnë një vlerësim të arsyeshëm të detyrimeve korrekte të tatimpaguesit. Metodat Indirekte (shih SHTOJCA AB) i ofron administratës tatimore një mjet shumë të dobishëm për ta përcaktuar saktësinë e deklaratave tatimpaguesit, inkurajon përmbushjen, dhe i përcakton detyrimet e tatimpaguesit, kur të dhënat nuk pasqyrojnë në mënyrë adekuate çështjet financiare dhe prandaj duhet të përfshihen të gjitha në programet e kontrollit. Këto metoda nuk duhet të shihen si krejtësisht të sakta, ndërmarrja e tyre është potencialisht e kushtueshme, dhe duhet të përdoret vetëm kur ka gjasa që tatimpaguesi i ka nënvlerësuar në mënyrë të ndjeshme detyrimet tatimore. 7.23.1 Disa metoda qe zakonisht perdoren Në interesin e konsistencës dhe efikasitetit (shih SHTOJCA B1) administrata tatimore në të gjithë boten ka zhvilluar një varg të metodave formale të matjes së të 119

ardhurave për të përcaktuar një vlerësim të arsyeshëm të të ardhurave, për të demonstruar nën-raportimin kur deklarimet ,librat dhe regjistrat nuk mund të mbështeten në të. Emrat dhe terminologjinë mund të ndryshojnë në mënyrë të konsiderueshme, por në formë të domosdoshme, ato përfshijnë: A.

Në objekt (të biznesit),parat të cilat pranohen duhet ose të deponohen ose të shpenzohen, metoda e Depozitimeve bankare dhe shpenzimet e parave të keshit është e dobishme; (shih SHTOJCA AB2)

B.

Metoda e burimit dhe aplikimit të fondeve bazohet në teorinë se në qoftë se shpenzimet e tejkalon deklaruar e të ardhura plus të ardhurat nga burime të padeklaruara në një periudhë të caktuar tatimore, që përfaqëson shpenzimet e tepërt të të hyrave të padeklaruar nga burimet e tatueshëm. (Kjo është, fondet e aplikuar mund të kalojnë fondet në dispozicion përderisa aty ka burime të pazbuluar të të ardhurave). (shih SHTOJCA AB1)

C.

Metoda e shumës neto supozon se rritja e aseteve neto, pasi rregullimet për shpenzimet jo të zbritshme dhe të ardhurat jo-tatimore, përfaqëson të ardhurat e tatueshme. Siç është bazuar edhe në teorinë që fondet e aplikuara apo të shpenzuara nuk mund të tejkalojnë fondet në dispozicion, analiza e kërkuar është e nevojshme është me atë të përdorur me Metodën e Burimit dhe Aplikimit të Fondeve , por ajo shtrihet mbi një numër vitesh ose periudha tatimore, për të përcaktuar ndryshimet në vlerë neto prej një viti në vit. (shih SHTOJCA AB5)

D.

Metoda e Rritjes së përqindjes kjo metodë bazohet në aplikimin e një përqindje bazë të njohur për të përcaktuar të ardhurat bruto të tatimpaguesit. (shih SHTOJCA AB3)

E.

Metoda e njësisë dhe volumit ofron një metodë për kalkulimin apo verifikimin e të hyrave bruto, duke aplikuar çmimin dhe shifrat e fitimit bruto për volumin e njohur të konstatuar të biznesit të mbajtur nga tatimpaguesi. (shih SHTOJCA AB4)

F.

Për të përcaktuar arsyeshmërinë e deklaratave të tatimpaguesit, dhe për përdorim në vlerësimin e rrezikut dhe në diskutime me tatimpaguesit, mjetet në vazhdim mund të jenë të dobishme: F1 Standardet/ Normat e sektorit të Industrisë apo tregtisë F2 Standardet e Biznesit F3 Profilet e sektorit Këto janë të bazuara në parimin e përgjithshëm që bizneset e një natyre dhe madhësie të ngjashme duhet të kenë performancë të ngjashme financiare. Megjithatë, ato nuk duhet të konsiderohen gjithmonë si prova për të ardhurat e nën deklaruara të një ligji të 120

gjykatë, pasi ata mund të mos pasqyrojnë rrethana të veçanta të një tatimpagues, duke u bazuar në atë që ato janë mbi mesataret e biznesit që veprojnë për një grup të tatimpaguesve. (Këto nuk janë përfshirë gjithmonë në listatat e metodave "formale" indirekte) G. Informacioni i palës së tretë (shih pjesën 11.2.6) mund të sigurojë një bazë për zbulimin e të ardhurave të padeklaruara- kjo mund të sigurojë një informacion të begatë që mund ta pasqyroj evazionin, ndihmojë në përcaktimin e të ardhurave të padeklaruar dhe të sigurojë dëshmi të drejtpërdrejtë të të ardhurave të pazbuluara. 7.23.2 Kerkesat legjislative per perdorimin e Metodave Indirekte Aftësia për të përdorur metoda indirekte, në shumë vende buron nga kompetencat e dhëna ndaj organeve tatimore për të administruar ligjet përkatëse tatimore, duke përfshirë vlerësimin dhe mbledhjen e tatimeve obilgative në bazë të këtyre ligjeve. Shpesh, metodat indirekte nuk janë të specifikuara , apo plotësisht të përcaktuar në detaje, por më tepër është që , duke i dhëne administratës tatimore autoritetin për të bërë vlerësime të përafërta , dhe duke mos e treguar natyrën e plote dhe të detajuar të metodave që do të përdoren, ligjvënësit lejnë të kuptojnë se administrata mund të miratojë një metodë që është e përshtatshme për të përcaktuar tatimin e pagueshëm. Mbështetja nga gjykatat në shumë juridiksione ka çuar në "raste ligjore" duke përcaktuar metodat indirekte, pasi që të pranohet si një mënyrë e drejtë dhe e arsyeshme e përcaktimit të të të ardhurave të tatimpaguesit. 7.23.3 Kur duhet perdorur nje Metode Indirekte? Me rëndësi : Nuk është e nevojshme të përdoret një metodë indirekte nëse inspektori -është i kënaqur me integritetin e shënimeve të tatimpaguesit. Megjithatë, duhet kushtuar vëmendje kur metodat indirekte përdoren në qoftë se : a). librat dhe regjistrat e tatimpaguesit janë të pamjaftueshme ose nuk i pasqyron plotësisht dhe në mënyrë të saktë dhe të plotë çështjet financiare të tatimpaguesit; b). Inspektori dyshon në nën deklarimin e të ardhurave. Treguesit e nevojës për përdorimin e (një opo më shumë) Metodes indirekte përfshinë:  Pasuri e pasqaruar, ose të ardhurat e deklaruara që janë në kundërshtim me mënyrën e jetesës së tatimpaguesit ose me standardin e jetesës;  Të ardhurat e deklaruara janë në mos përputhje me veprimtarinë e biznesit të tatimpaguesit;  Dështimi për të mbajtur shënime ose dosjen e deklaratave;  Deklaratat nga tatimpaguesi që pasqyrojnë humbjet e vazhdueshme të deklaruar për një periudhë të zgjatur;  Të biznesit në thelb është një "biznes që operon me kesh " (shumica e transaksioneve / operacioneve janë me kesh ); 121



Mbajtja e të dhënave është e varfër, kontrollet e brendshme janë të dobët, dhe dokumentet janë jo të kompletuara

7.23.4 Zgjedhja e Metodes Indirekte Zgjedhja e metodës indirekte (s) që duhet të përdoret kur bëni përpjekje që ti përcaktoni të ardhurat e saktë të tatimpaguesit do të varet nga natyra e biznesit dhe faktorët e veçantë dhe rrethanat e rastit. Disponueshmëria e të dhënave të duhura mund të jetë i rëndësishme. Metodat që kërkojnë analizë të pasurisë dhe shpenzimeve private (shih pjesen 11.2.5) janë në përgjithësi më të përshtatshme në rastin e personave fizikë, por ato gjithashtu mund të përdoren në rastin e një biznesi që është në pronësi të dy apo tre individëve.

7.23.5 Sfidat lidhur me Metodat Indirekte Ka disa çështje të rëndësishme që duhet të merren parasysh: a). Sukses i ruajtjes së vlerësimeve që dalin nga kontrollet duke i përdorur metodat indirekte varet nga të qenurit në një pozicion për të parashikuar dhe për ti tejkaluar sfidat e mundshme. Metoda indirekte e vlerësimit nuk duhet bazuar thjesht në spekulime, por ata duhet të jenë të mbështetur nga teknikat e njohura dhe të pranuara për të nxjerr një përfundim ndaj detyrimit të tatimpaguesit. b). Para fillimit të inspektimit të çështjeve financiare të tatimpaguesit, inspektoret e kontrollit tatimor duhet të jenë të përgatitur mirë, dhe në këtë drejtim planifikimin është çelësi për një kontroll kualitativ (shih SHTOJCA P1); Përgatitja duhet të përfshijë: i). Marrjen dhe analizimin e informacionit në dispozicion, edhe informacionin e brendshëm edhe të jashtme, që mund të jetë të shfrytëzohet gjatë kontrollit (p.sh. deklaratat tatimore, të dhënat e doganave, informatat e licencimit ,agjencitë tjera qeveritare dhe palët e treta) ii). Duke marrë parasysh informatat në dispozicion të tatimpaguesit, dhe sektorin e tregtisë në të cilin ata veprojnë (shih pjesën 9); iii). Duke njohur rrezik e lartë ose duke dyshuar në çështjet apo fushat; iv). Planifikimi i kontrollit për ti adresuar rreziqet, duke përfshirë përgatitjen e pyetësorëve, listat kontrolluese, dhe ndonjë metodologji të inspektimit që duhet të adaptohet për të verifikuar deklaratat e tatimpaguesit (shih pjesën 1.4.6 dhe pjesën 11.2.9). c). Kur të dhënat janë të joadekuate, nuk ekzistojnë, ose ka arsye për të besuar se ato janë të pasakta ose të rrejshme, kritike për një kontroll të suksesshme do të jetë intervistë fillestar dhe vrojtimet e operacioneve të biznesit. Shpesh të dhënat e marra nga intervista do të përcaktojnë rezultatin e kontrollit. 122

Intervista duhet të fokusohet në kontrollin ndaj tatimpaguesit, jo në librat dhe regjistrat e tatimpaguesit. d). Për të mbështetur çdo sfidë të një metode indirekt të vlerësimit , është e rëndësishme që procedurat e kontrollit dhe arsyet janë të dokumentuara si duhet. Në mungesë të regjistrave të tatimpaguesit, letrat bashkëkohore të punës së kontrollit , dokumentimin e atyre që dalin gjatë kontrollit (duke përfshirë përgjigjet nga tatimpaguesi ndaj pyetjet të shtruara, informacioni nga pala e tretë, të dhënat ndihmëse, vëzhgimin e operacioneve të biznesit, etj) paraqet një rëndësi të madhe në mbështetjen e një vlerësimi. e). Te gjitha dokumentet, oraret, llogaritjet duhet të sigurohen për tatimpaguesin në mbështetje të ndonjë ndryshim të propozuar dhe se si ata kanë kanë ardhur deri tek kjo. Si një rregull i përgjithshëm, tatimpaguesit duhet t'i jepet një mundësi për ti shqyrtuar ndryshimet e propozuara dhe të sigurojë çdo kundër-argumente para se vlerësimet të jenë nxjerrë. (shih pjesët 6.4.7-6.4.9);

Kapitulli 8 Teknikat e Kontrollit për Tatimin e mbajtur në burim 8.1 Tatimi i Mbajtur në Burim në paga Të ardhurat nga pagat do të përfshihen në të ardhurat bruto të periudhës tatimore në të cilën paguhet paga nga punëdhënësi dhe pranohen nga i punësuari dhe shpenzimi i pagës do të kërkohet nga punëdhënësi si zbritje në periudhën e njëjtë tatimore. I njëjti parim vlen edhe për detyrimin për ndaljen e tatimit në burim në paga. Ky detyrim lind vetëm kur pagat në të vërtetë janë paguar ,e jo kur të jetë përllogaritur detyrimi i pagave në librat e tatimpaguesit. Çdo pjesë përbërëse e "pagave" që nuk është paguar në para të gatshme, duhet gjithashtu të përfshihet në të ardhurat bruto të periudhës tatimore në të cilën është pranuar kjo komponent. Shembull: N r r r . r Periudha e tatmore

1

Prill

Pagesa e pages

Maj

Pagesa e TMB

para

15. Qershorit

Ndëshkimet

jo

Ipunësuari

Punëdhënësi

Te A/B

Zbri. tatimore

2010

2010

123

2

Maj

Tetor

para 15 Nëntorit

jo

2010

2010

3

Qershor

Janar/011

15 .Mars 2011

po

2011

2011

8.2 Tatimi i Mbajtur në Burim në qira Tatimpaguesit (peronat juridik) janë të obliguar të mbajnë tatimin në burim në pagesat e qirasë. Qiraja e paguar ose e kredituar për personin i cili është i liruar nga TAK dhe TAP apo sipas çdo ligji tjetër në Kosovë ose sipas një marrëveshje ose konvente ndërkombëtare nuk duhet ti nënshtrohet tatimit në burim. Në këto raste barra bie mbi pranuesin e qirasë që të sigurojë evidencë me shkrim për paguesin se të ardhurat e tyre janë të liruara nga TAK dhe TAP. Derisa të sigurohet kjo evidencë, obligimi mbetet te paguesi që të mbajë Tatimin në Burim. Kërkesa për të mbajtur në burim tatimin në qira aplikohet vetëm për “tatimpaguesit” të cilët paguajnë qira. Tatimpaguesit janë definuar në Ligjin mbi Korporatat, mirëpo ky nuk i mbulon institucionet qeveritare të huaja apo të Kosovës, duke përfshirë komunat. Këto organizata nuk janë të obliguara që të mbajnë tatimin në burim në pagesat e qirasë që i bëjnë, mirëpo janë të detyruar të njoftojnë ATK-n në formë të shkruar se kujt i kanë paguar këtë pagesë të qirasë dhe shumën e këtyre pagesave .

Shembull:  Personi x ka lëshuar dy objekte me qira .Njërin objekt e shfrytëzon personi fizik ndërsa tjetrin personi juridik ( jo –individual);  Të hyrat nga qiraja nga personi fizik janë 3000 euro  Të hyrat nga qiraja nga personi juridik janë 5000 euro  Llogarisim:  Personi juridik ndal tatimin në burim 5000x9 %=450 euro dhe paguan qdo muaj nga 4550 euro qiradhanësit  Qiradhënësi I deklaron këto të hyra qdo tre muaj dhe bën këtë llogaritje:  Të ardhurat bruto : 3000 x 3 = 9000 (nga personi fizik) 5000 x 3 = 15000 (personi juridik) 24000 Te ardhurat nga qiraja ne tremujor  24000 x10%= 2400(ne emer te shpenzimeve )  24000-2400= 21600 të ardhurat e tatueshme nga qiraja  21600 x10%= 2160 tatimi ne qira  minus 1350 tatimi I mbajtur nga personi jurirdik (450x3 muaj)  = 810 euro tatimi qe duhet paguar

8.3 Tatimi i Mbajtur në Burim në Interes dhe të Drejtat pronësore (Rojaltis) Interesi apo të drejtat pronësore të paguara apo të kredituara personit i cili është i liruar nga TAK dhe TAP dhe sipas çdo ligji tjetër të Kosovës, ose sipas një marrëveshje ose konvente ndërkombëtare, nuk duhet ti nënshtrohen tatimit në burim. Në këto raste barra bie në pranuesin e interesit dhe të drejtave pronësore që ti sigurojë evidencë me shkrim paguesit se të ardhurat e tij janë të liruara nga tatimi. 124

Derisa të krijohet një evidencë e këtillë obligimi i mbetet paguesit që të mbaj në burim. Shembull: Banka A e Kosovës i jep kredi Biznesit B të Kosovës si pjesë e biznesit normal komercial të huadhënies. Meqë kredia është dhënë në kursin e zakonshëm të biznesit të Bankës A, biznesi B nuk është i detyruar të mbaj tatimin në burim në komponentin e interesit të ri-pagesës së kredisë. a. Lirimi nga mbajtja e tatimit në burim i paraparë me Ligj aplikohet vetëm për interesin e kredive të dhëna nga institucionet financiare të licencuara nga BQK. Kjo nuk aplikohet për interesin e paguar në kredi nga institucionet financiare jo-rezidente. Në këto raste paguesi i interesit është i detyruar që të mbaj tatimin në burim nga pagesat e tyre të interesit për institucionet financiare jorezidente. b. Për qëllim të pagesës së tatimit të mbajtur në burim ose interesit dhe/ose të drejtave pronësore sipas këtij Neni, mbajtësit në burim duhet të plotësojnë formularin e tatimit te mbajtur në burim dhe te pasqyrës së pagesës sikur që është përshkruar nga ATK dhe duhet të dorëzojë formularin dhe pagesën në një bankë ose institucion financiar të licencuar nga Banka Qendrore e Kosovës. 8.4 Tatimi i Mbajtur në Burim në Fitimet e Lotarisë dhe Lojërave të Fatit Tatimpaguesit që i takojnë kësajë veprimtarie duhet të mbajnë tatimin në burim në pagesat e lotarive dhe lojërave të fatit. Lotaria, ose lojërat e fatit, fitimet e paguara apo kredituara për personin i cili është i liruar nga TAK dhe TAP , sipas çdo ligji tjetër të Kosovës ose sipas një marrëveshje apo konvente ndërkombëtare, nuk i nënshtrohet mbajtjes së tatimit në burim. Në këto raste barra bie mbi pranuesin e fitimeve që të sigurojë evidencë me shkrim për paguesin se të ardhurat e tyre janë të liruara nga tatimi. Derisa të sigurohet kjo evidencë, obligimi bie në paguesin që të mbaj tatimin në burim. Shembull: Nje person rregullisht luan ne nje institucion te lojrave te fatit. Institucioni hap “nje llogari” per personin i cili mban nje bilanc rrjedhes per fitoret nga lojërat e fatit dhe tërheqjet. Fitoret do te përfshihen ne te ardhurat bruto kur ato te kreditohen ne llogari, pavarësisht nese personi ne fakt i terheqe keto mjete nga llogaria apo jo. 8.5 Tatimi i Mbajtur në Burim për Disa Jo-rezidentë Është e obligueshme mbajtja e tatimit në burim nga të ardhurat e atribueshme për artistët jo rezident dhe për jo rezidentët që kryejnë shërbime në Kosovë. Kur këto të ardhura i paguhen apo kreditohen personit jorezident ose entitetit të cilët janë të liruar nga TAK dhe TAP, dhe sipas çdo Ligji tjetër të Kosovës ose sipas një marrëveshje apo konvente ndërkombëtare,këto të ardhura nuk duhet ti nënshtrohen mbajtjes së tatimit në burim. Në këto raste barra bie mbi pranuesin e të ardhurave që të siguroje një evidencë me shkrim për paguesin se të ardhurat e tija janë të liruara nga tatimi . Deri në sigurimin e kësaj evidence, obligimi mbetet te paguesi që të mbajë tatimin në burim. Kërkesa për të mbajtur në burim nga të ardhurat e atribueshme për zbavitësit jorezident sipas Ligjit ka të bëjë me aktivitetet personale të zbavitësit që ushtrohen në Kosovë. Pagesat për artistët jo rezident që nuk janë në lidhje me aktivitetet e tyre 125

personale (p.sh nga shitjet e mallrave) nuk i nënshtrohen tatimit të mbajtur në burim. Pagesat nga Kosova për aktivitetet personale të ushtruara jashtë Kosovës gjithashtu nuk i nënshtrohen tatimit në burim. Të ardhurat e atribueshme për zbavitësin jo rezident sipas Ligjit të cilat janë paguar ose kredituar në Kosovë, do t‟i nënshtrohen tatimit në burim përveç nëse kompensimi bruto i paguar ose kredituar për zbavitësin jo rezident lidhur me aktivitetet e tyre personale nga të gjithë paguesit për këto aktivitete nuk do të tejkalon vlerën prej 1000 euro në periudhën tatimore. Perveç ketyre, mbajtjes ne burim i nënshtrohen edhe personat apo entitetet jorezidente qe nuk kane njesi te përhershme ne Kosove nese kompensimi i paguar eshte me shume se 5000 € gjate periudhes tatimore. Shembull: Një artist jo rezident viziton Kosovën dhe fiton para nga shfaqja në Prishtinë dhe në Prizren. Artisti gjithashtu fiton para nga shitjet e CD-ve të muzikës së tyre dhe nga shitjet e mallrave të tjera. Tatimi në burim aplikohet vetëm për parat e paguara artistit për shfaqjet. Parat nga shitjet e mallrave nuk është në relacion me aktivitetin personal të artistit Te hyrat nga shfaqja jane 4000€ .Tatimi ne burim mbahet ne shumen prej 3000 (4000-1000) Sipas Ligjit per TAP dhe TAK “pagues” nënkupton çdo person ose entitet, qoftë një organizatë ose individ i cili është pajtuar që të paguaj personin jo-rezident ose entitetin për zbavitje ose shërbime tjera të kryera në Kosovë.

Kapitulli 9 Teknikat e Kontrollit për TVSH – Sektorët e Tregtisë Të përgjithshme– Lista e Kontrollit per Tatimin e Llogaritur Të Përgjithshme – Lista e Kontrollit për TVSH-në e Llogaritur Mbajtja e regjistrave (klikoni për sqarim)

Po

Jo Jo/Apl

1. A janë rishikuar të dhënat e tatimit të zbritshme për ndonjë gabim apo përjashtim? Nëse është përdorur ndonjë skemë e veçantë, a është vepruar në mënyrë të drejtë? Furnizimet dhe Detyrimet (klikoni për sqarim) 1. A janë përfshirë të gjitha furnizimet e rastit dhe ato të ndryshme në kalkulimet për deklaratën e TVSH-së? 2. A është kalkuluar si duhet tatimi i llogaritur mbi asetet në dispozicion sipas rastit?

126

3. A është deklaruar saktë tatimi i zbritshme në çdo faturë të pranuar dhe të vetë faturuar? 4. Nëse biznesi i merr përsipër transaksionet ndërkufitare, a janë zbatuar si duhet rregullat e vendit të furnizimit? 5. A e ka zbatuar biznesi saktë obligimin e TVSH-së për furnizimet e tij? 6. A janë trajtuar si duhet furnizimet në lidhje me tokën dhe ndërtesat për qëllime te TVSH-së? 7. A janë ndjekur rregullat për çdo transfert të biznesit? 8. A ka dëshmi mbështetëse për furnizimet me përqindje jo standarde? Koha e Furnizimit (klikoni për sqarim) 9.

A është deklaruar tatimi i llogaritur në kohen e duhur?

10. Nëse depozitat janë pranuar, a është deklaruar tatimi i llogaritur si duhet?

11. Nëse tatimpaguesi është një shitës me pakicë, a është kalkuluar tatimi i llogaritur si duhet?

Vlera dhe Llogaritja (klikoni për sqarim) 12. A është kalkuluar tatimi i llogaritur saktë mbi vlerat gjithëpërfshirëse të TVSH-së; shumat e zbritura dhe furnizimet e përziera? 13. Ku janë specifikuar disbursimet, a kanë qenë të përfshira në vlerën e furnizimeve si duhet? 14. A janë trajtuar në mënyrë korrekte tarifat e dërgesave? 15. Nëse tatimpaguesi është një shitës me pakicë, a është kalkuluar tatimi i llogaritur në mënyrë korrekte? Eksportet dhe Dërgesat

(klikoni për sqarim)

16. Nëse mallrat janë eksportuar jashtë territorit të Kosovës kanë qenë ato me normë zero, a ka prova të cilat janë marrë brenda afateve të duhura kohore? Notat e Kreditit dhe Lehtësimi i Borxhit të Keq (klikoni për sqarim) 17. A janë lëshuar në mënyrë korrekte kredit notat e shitjeve? 127

18. A ka ndonjë ndryshim për lehtësimin e borxheve të këqija dhe a janë rikthyer si duhet ato? Dhuratat e Biznesit dhe Vet Furnizimet (klikoni për sqarim) 19.

A është kalkuluar tatimi i llogaritur për dhuratat e biznesit kur ka qenë e nevojshme?

20. A është kalkuluar tatimi i llogaritur mbi asetet e vëna për përdorim private dhe jo biznesorë?

Mbajtja e regjistrave A janë rishikuar regjistrat e tatimit të llogaritur për gabime dhe përjashtime? Rreziku Gabimet sa i përket tatimit të llogaritur mund të ndodhin si rrezultat i përjashtimit, os lëshimit dhe keqkuptimit kur transaksionet fillimisht janë futur në regjistra. Në veçanti, fatura e shitjes .Në veçanti, faturat e shitjes që datojnë kah përfundimi i periudhës së deklaratës së TVSH-së nganjëherë mund të anashkalohen - për shembull në qoftë se raporti i deklaratës së TVSH-së brenda një sistemi të kompjuterizuar të kontabilitetit ka qenë duke funksionuar para se të afishohen të gjitha faturat përkatëse të shitjeve. Lehtësimi

Konsideroni nëse të gjitha furnizimet përkatëse të bëra nga ana e biznesit janë identifikuar dhe nëse niveli i rezultateve të llogaritur është në përputhje me nivelet e shpenzimeve dhe me të kuptuarit tuaj të biznesit. Një përmbledhje e përgjithshme e lëshimit të tatimit të llogaritur para dorëzimit të deklaratës së TVSH-së mund të identifikojë dhe ti eliminojë shumë gabime dhe mangësi. Duke e krahasuar tatimin e llogaritur të kalkuluar dhe totalin neto të furnizimeve, ose duke e barazuar vlerën e furnizimeve të llogaritur me informacionet tjera në dispozicion dhe në qarkullim (për shembull menaxhimi i llogarive), mund të nxjerrë në pah mangësi të konsiderueshme, pasi që mund të krahasojmë kalkulimin e tatimit të llogaritur me shumën e deklaruar në deklaratën e fundit ose në deklaratën për të njëjtën periudhë të vitit të kaluar. Nëse është përdorur një sistem i kontabilitetit për të llogaritur vlerat e deklaratës së TVSH-së-, duhet pasur kujdes për të siguruar se janë vendosur datat e sakta dhe që të gjitha transaksionet përkatëse të jenë përfshira brenda periudhës së TVSH-së. Disa programe kompjuterike të kontabilitetit kanë funksione integrale të kontrollit të TVSH-së të cilat mund të ndihmojnë në identifikimin e gabimeve të mundshme përpara se të dorëzohet një deklaratë. Sqarim Gabimet e zakonshme të tatimit të llogaritur përfshijnë:

128

-manuale, gabimet aritmetike dhe ato të konsolidimit 1. -faturat e përjashtuara apo të dyfishuara 2. -faturat e shitjes me shumë bruto pa nxjerrjen e tatimit të llogaritur mbi furnizimet e norms standard ose të reduktuar 3. -tatimi i llogaritur gabimisht mbi shumat gjithëpërfshirëse të TVSH-së apo për furnizimet të cilat i nënshtrohen një marrëveshje sa i përket zbritjes. 4. -kodet e pasakta të detyrimit të TVSH-së caktohen në kuadër të sistemit të kompjuterizuar të kontabilitetit 5. -TVSH-ja dhe vlera neto e tranzpozuar (Vlera neto e shkruar në vend të TVSHse dhe anasjelltas) 6. -notat kreditore të lëshuara gabimisht

Llogaritjet në deklaratën e TVSH-së duhet të përfshijë të gjitha aktivitetet e biznesit të personit të regjistruar (tatueshëm). Ndërsa një biznesi mund të mbajë regjistra të ndara financiare për aspekte të ndryshme të biznesit të tij për qëllime biznesi apo qëllime tjera administrative (për shembull një kontraktor ndërtimesh ka një numër të pronave me qira për të cilat mban regjistra të veçanta për konstruksionet e tij dhe aktivitetet e pronës), të gjitha furnizimeve e tij duhet të janë të përfshira.

Furnizimet dhe Detyrimi A janë përfshirë të gjitha furnizimet e rastit dhe ato të ndryshme në kalkulimet e deklaratës së TVSH-së? Rreziku Është esenciale që të gjitha furnizimet përkatëse dhe deklaratat e tatimit të llogaritur të bëra nga një biznes të identifikohen sipas nevojës. Shume biznese i bëjnë furnizimet jashtë aktiviteteve kryesore tregtare të tyre. Nëse furnizimet e tilla nuk janë faturuar apo janë faturuar jashtë procedurave normale të kontabilitetit, nevoja për të llogaritur TVSHnë e llogaritur mund të anashkalohet. Shih shpjegimet e shembujve më poshtë sa i përket llojeve të furnizimit të shmangur zakonisht nga kalkulimet e deklaratës së TVSHsë. Lehtësimi Konsidero nëse biznesi ka bërë ndonjë nga furnizimet e rastit apo të ndryshme dhe sigurohu se tatimit i llogaritur është deklaruar sipas nevojës. Sqarim Shembujt e furnizime që mund të anashkalohen përfshijnë: 1. 2. -shitjet me kesh 3. -shitjet e mallrave të mbetura

129

4. -pagesat stimuluese të pranuara nga blerësit për të përmbushur objektivat e blerjes dhe shitjes 5. 6. -të ardhurat pronësore 7. -ngarkesat e menaxhmentit 8. -provizionet për shitjet nga agjensionet 9. -ngarkesat ndaj nën-kontraktorëve për përdorimin e furgonave apo mjeteve 10. -furnizimet për personel – të faturuara apo me zbritje në page 11. -tarifat e detyrueshme sa i përket shërbimit në restorant (edhe pse, bakshishet dhe ato shërbime sipas dëshirës janë jashtë fushës së TVSH-së nëse dhurohen falas) 12. Kabinet e telefonit dhe faturat e automatëve 13. -ri-ngarkesat për shpenzimet e palës së tretë 14. -largimi i aseteve të përdorura për biznes 15. 16. -transaksionet barter (të këmbimit)

17. 18. 19.

Koha e Furnizimit

A është deklaruar tatimi i llogaritur në kohen e duhur ?

Rreziku Një biznes ka nevojë të sigurohet se tatimi i llogaritur është deklaruar në kohën e duhur. Ndërsa pika e saktë tatimore shpesh do të jetë data kur fatura lëshohet, kjo nuk është gjithmonë çështja. Në veçanti, duhet të japin llogari për tatimin e llogaritur më parë ose faza e pagesave të pranuar para se një faturë të lëshohet, mund të neglizhohet. Lehtësimi Siguron se të gjitha transaksionet përkatëse kanë qenë të përfshira në periudhën e duhur të deklaratës. Në veçanti, nëse pagesat me avancë dhe pagesat me këste janë pranuar atëherë ajo e konfirmon që tatimi i llogaritur është deklaruar në kohën e duhur nëse është e nevojshme. 20. Sqarim

Pika tatimore ('koha e furnizimit') është koha në të cilën tatimi i llogaritur duhet të jetë i deklaruar. Pika themelore tatimore për mallrat zakonisht është data kur ato janë dërguar tek ose janë larguar nga furnizuesi, ose, nëse mallrat janë furnizuar pa u lëvizur, kur ato janë bërë të disponueshme për përdorim nga konsumatorët. Pika themelore tatimore për shërbimet është data kur shërbimi është kryer dhe normalisht është marrë si datë kur të gjitha punët me përjashtim të faturimit kanë përfunduar.

130

Megjithëse pika themelore tatimore është, ajo kur zëvendësohet dhe krijohet një pikë aktuale tatimore nëse një biznes gjithashtu e lëshon një fature të TVSH-së ose merr një pagesë përpara pikës tatimore bazë, ose e lëshon një faturë të TVSH-së deri në 14 ditë pas pikës tatimore bazë. 21. Nëse një biznes ofron furnizim të shërbimeve të tijë (ose disa lloje të mallrave të tilla si, rryma, uji dhe gazi) në mënyrë të vazhdueshme ose sipas një kontrate e cila siguron pagesat me këste, një pikë tatimore krijohet çdo herë që lëshohet një fature e TVSH-së ose kur e merr një pagesë, cilado që ndodh e para. Në qoftë se një biznes nxjerrë se"kërkesat për pagesë" apo dokumente të ngjashme të cilat nuk janë fatura të TVSH-së, ai duhet të lëshojë një faturë të TVSH-kur të pranohet pagesa. Kur është e nevojshme, një fature e TVSH duhet të lëshohet para ditës së 15 të muajit që vijon pas muajit në të cilin ka ndodhur momenti i lindjes së detyrimit.

Vlera dhe llogaritja A është llogaritur saktë tatimi i llogaritur mbi vlerat gjithëpërfshirëse të TVSHsë, shuma e zbritur dhe furnizimet e përziera? Rreziku Në shumicën e rasteve tatimi i llogaritur për një furnizim është llogaritur duke e aplikuar përqindjen e duhur për një çmim që më parë është caktuar si çmim pa TVSH dhe fatura e TVSH-së i pasqyron këto si shuma të ndara. Megjithatë, tatimi i llogaritur ndonjëherë duhet të llogaritet nga një pagesë e pranuar ose nga një çmim në të cilën TVSH tashmë është e përfshirë. Tatimi i llogaritur për shkak të një çmim gjithëpërfshirës të TVSH është llogaritur duke zbatuar pjesën e TVSH-së për shumën e ngarkuar, jo duke e shumëzuar me normën e përqindjes përkatëse.

Llogaritja e tatimit të llogaritur mund të jetë më e komplikuar kur ofrohen ulje të çmimeve, ose një çmim i vetëm është ngarkuar për një numër të furnizimeve me më shumë se një obligimi i TVSH-së (një 'furnizim i përzier ") shih shpjegimin e më poshtë. Lehtësimi Sigurohu që pjesa e TVSH-së është zbatuar si duhet për të kalkuluar tatimin e llogaritur në shumat gjithëpërfshirëse të TVSH-së. Konfirmo se tatimi i llogaritur është kalkuluar saktë, veçanërisht kur janë ofruar zbritje apo kur bizneset bëjnë furnizime të përziera. Sqarim Nëse një biznes ofron një zbritje, me kusht që konsumatori të paguan brenda një afati të caktuar, tatimi i llogaritur është llogaritur në shumën e zbritur edhe në qoftë se klienti nuk ka marrë ofertën.

Një 'furnizimi i përzier "ndodh kur një çmim i vetëm është ngarkuar për furnizime të veçanta të mallrave dhe / ose shërbime me detyrime të ndryshme të TVSH-së. Në raste të tilla konsidera duhet përpjesëtohet në mënyrë të drejtë ndërmjet komponentëve me norma të ndryshme. Furnizimet që e përfaqësojnë një qëllim të 131

vetëm ekonomik, nuk duhet megjithatë, të jenë të ndara artificialisht në pjesët përbërëse me detyrime të ndryshme. Eksportet dhe Dërgesat Nëse mallrat e eksportuara jashtë Kosovës kanë qenë me normë zero, a ka dëshmi të caktuara që ato janë pranuar brenda afateve të duhura kohore ? Rreziku Kur mallrat eksportohen jashtë Kosovës, në përgjithësi nuk ka tatim të llogaritur për shkak të furnizimit. Megjithatë, bizneseve ju kërkohet që ti marrin dëshmitë komerciale apo zyrtare që mallrat në fjalë janë eksportuar dhe ti mbajnë ato brenda afateve kohore të caktuara. Furnizimi i mallrave për një biznes tjetër në Kosovë, ose për një biznes jashtë shtetit i cili gjithashtu është i themeluar edhe në Kosovë, është përgjegjës për eksportin e tyre, dhe nuk mund të jetë me përqindje zero si një eksport dhe shkalla e duhur e TVSH-së së Kosovës duhet të tatohet. Lehtësimi Sigurohu që dëshmi të kënaqshme të eksporteve me normës zero janë marrë brenda afateve të duhura kohore. Kujdes të veçantë duhet ti kushtohet kur konsumatori ose agjenti i konsumatorit është përgjegjës për mbledhjen e mallrave. Sqarim Dëshmitë e kënaqshme komerciale të eksportit duhet të përfshijnë dokumentacionin origjinal të transportit të tilla si dokumente e transportit rrugor (CMR), fletë dërgesat, ose fatura e transportit ajror.

Përndryshe një biznes mund të marrë dëshmi zyrtare në formën e një mesazhi për nisjen e mallrave (MNM), një dokumenti të vetëm administrativ (DVA), i miratuar nga Dogana në pikën dalëse nga BE-ja, ose konfirmimin e shkarkimit nga një sistemi i ri transitor i kompjuterizuar (KSHSK). Dëshmitë zyrtare apo ato komerciale duhet qartë ti identifikojnë mallrat, furnizuesit, vlerat, destinacionin, llojin e transportit dhe rrugën e përshkuar. Kjo duhet të mbështetet me dëshmi plotësuese të tilla si urdhërat origjinale, korrespondencën, sigurimin dhe dokumentacionin sa i përket pagesave. Dëshmitë e nevojshme zyrtare apo ato komerciale të eksportit zakonisht duhet të merren brenda tre muajve (ky afat kohorë zgjatet deri në gjashtë muaj, kur mallrat dërgohen për përpunim ose inkorporimin para eksportit ). Nëse nuk merret brenda këtyre afateve kohore, tatimi i llogaritur duhet të deklarohet. Në qoftë se dëshmitë e vlefshme të eksportit merren më pas,ndryshimi i tatimit të llogaritur mund të bëhet në deklaratën e TVSH duke e mbuluar datën në të cilën janë marrë dëshmitë. Notat Kreditore dhe Lirimi nga Borxhi i Keq A janë lëshuar notat kreditore të shitjeve siç duhet? Rreziku Një note krediti e shitjeve mundë të reflektoj ne rritje apo zvogëlim gabimisht të tatimin te llogaritur, kur nuk është e nevojshme. Për shembull:

132

1. 2. - një note krediti është rritur mirëpo nuk i është lëshuar konsumatorit 1. 2. - një note krediti e cila është lëshuar pasqyron shumën e tatimit të llogaritur që 3. duhet të reduktohet kur fatura origjinale e furnizimit është me normë zero apo 4. e përjashtuar. 5. - një normë është lëshuar gabimisht për korixhimin e një borxhi të keq 6. - një notë krediti duke e reduktuar tatimin e llogaritur është lëshuar kur tatimi i llogaritur i ngarkuar në faturën origjinale nuk ishte i deklaruar në të vërtetë. 7. Lehtësimi Sigurohu që çdo notë krediti e shitjeve është lëshuar saktë dhe se trajtimi i TVSH-së është në përputhje me faturën origjinale të shitjes Sqarim Për të qenë e vlefshme për qëllime të TVSH-së një note krediti duhet :



të lëshohet për konsumatorin (blerësin)



pasqyrojë një gabim të vërtetë ose mbingarkesë apo një ulje të rënë dakord në vlerën e ofertës origjinale dhe normalisht të lëshohet brenda periudhës kur është zbuluar apo dokorduar



ofroj konsumatorit vlerën në aspektin e të drejtës së mirëfilltë për një kreditim apo kompensim kundrejt vlerës nga furnizimet e ardhshme.



përfshijë sqarimin e arsyes së tij sa i përket lëshimit dhe detajeve të faturave origjinale të shitjeve të kredituar.

Dhuratat e Biznesit dhe Vetë Furnizimet A është kalkuluar tatimi i llogaritur për dhuratat e biznesit kur është e nevojshme? Rreziku Dhuratat e biznesit janë dhënë në situate të ndryshme të tilla si dhurata sezonale për konsumatorët e biznesit apo si shpërblime për shërbime të ofruara për një periudhë të gjatë, shpërblime për daljen në pension për punonjësit. Tatimi i llogaritur në përgjithësi është i obliguar në koston e të gjitha dhuratave të biznesit në të cilën tatimit i zbritshëm është i kthyeshme vetëm nëse të dy dhuratat: 

kushtojnë më pakë se sa shuma ( e specifikuar me ligj)



nuk janë pjesë e serisë së dhuratave për një person

Lehtësimi 133

Rishiko regjistrat për dëshmi të dhuratave të biznesit dhe siguro që tatimi i llogaritur ka qenë i llogaritur siç duhet. Sqarim Nëse një artikull është blerë që t'i jepet një të afërmi apo miku në përgjithësi nuk është një dhuratë e biznesit dhe tatimit i llogaritur është i obliguar pavarësisht vlerës. Tatimi i llogaritur në përgjithësi nuk është i obliguar te mostrat të cilat jepen falas nga bizneset promovuese. Nëse një biznes ofron mallra apo shërbime si një "dhuratë", me kushtin që dikush të blejë diçka, ose përndryshe ofron diçka në mënyrë që ti kthehet, ato nuk janë dhurata të vërteta për qëllime të TVSH-së dhe mund të përbëjë një transaksion barter.

Të përgjithshme- Lista e Kontrollit per Tatimin e Zbritshem Të përgjithshme – Lista e Kontrollit të Zbritshem të TVSH-së Po

Jo Jo/Apl

Mbajtja e Regjistrave (klikoni për sqarim) 1.

A janë rishikuar regjistrat e tatimit të zbritshëm për gabimet e lëshuara?

2.

A ka dëshmi të kënaqshme të cilat janë mbatjur për mbështetur deklaratat e tatimit të zbritshëm?

3.

A janë rishikuar të dhënat për të siguruar se tatimi i zbritshëm është deklaruar në kohen e duhur?

Përdorimi për qëllime private dhe jo biznesore (klikoni për sqarim) 4.

A ka qenë kufizuar tatimi i zbritshëm në mënyrë të përshtatshëm mbi shpenzimet pë qëllime private?

5.

A ka qenë i kufizuar tatimi i zbritshëm në mënyrë të përshtatshëm në lidhje me aktivitetet jo biznesore?

6.

A janë të përshtatur saktë paraqitjet e TVSH-së mbi shpenzimet e biznesit të përziera, privatew dhe/jo biznesore?

Përjashtimi i pjesshëm (klikoni për sqarim) 7.

A janë bërë kalkulimet saktë për përjashtimet e pjesshme nëse kërkohet?

Zbavitjet e Biznesit (klikoni për sqarim) 8.

A janë të kufizuara rikuperimet e tatimet të zbritshëm për bizneset zbavitëse? 134

Makinat dheShpenzimet Automobilistike (klikoni për sqarim) 9.     

A janë ndjekur të gjitha rregullat në lidhje me: Blerjen e makinave Qiraja apo marrja afat gjate me qira e makinave Karburanti për makinat Mjetet tjera se sa makinat Udhëtimin e berë për çështje biznesi paguar ndaj punëtorëve?

Transaksionet Ndërkombëtare (klikoni për sqarim) 10.

A është deklaruar saktë tatimin i llogaritur mbi mallrat e importuara?

11.

A është kalkuluar saktë tatimi i llogaritur për shërbimet e përfituara nga furnizuesit e huaj?

Notat e Kreditit (klikoni për sqarim) 12.

A janë korixhuar saktë notat e kredit për blerjet?

Mbajtja e regjistrave Mbajtja e regjistrave është thelbësore, regjistrat e mbajtura keq mund të nënkuptojë se deklarata e TVSH-së është përgatitur në bazë të informatave të pasakta ose atyre jo të plota. Kur një biznes operon më shumë se në një vend është gjithashtu e rëndësishme që të respektohen procedurat për të siguruar se të gjitha informatat relevante të kontabilitetit të cilat janë të nevojshme për përfundimin e deklaratës janë raportuar te personi që përgatit atë në kohë për përfshirjen e tyre në deklaratë. Edhe kur regjistrat të jenë mbajtur mirë, gabimet, dublikime dhe përjashtimet mund të ndodhin, duke rezultuar në tatim të zbritur duke u deklaruar shumë herët, shumë vonë, ose me shumë të pasaktë. Nëse është përdorur një paketë e kompjuterizuar për ti llogaritur vlerat e deklaratës së TVSH-së, duhet pasur kujdes në mënyrë që të sigurojmë se janë të vënë datat e sakta dhe që të gjitha transaksionet përkatëse janë përfshira brenda serisë së datave. A janë rishikuar regjistrat e tatimit të zbritshëm për lëshimin e ndonjë gabimi? Rreziku Shumë gabime të tatimit të zbritshëm janë rezultat i mos lëshimit apo keqkuptimit kur transakcionet fillimisht janë regjistruar. Shih më poshtë sqarimin për një listë të gabimeve të zakonshme. Lehtësimi Një përmbledhje e përgjithshme e lëshimeve të tatimit të zbritshëm para dorëzimit të deklaratës së TVSH-së shpesh i identifikojnë dhe eliminojnë shumë gabime të 135

zakonshme. Krahasimi i tatimeve dhe shumës së përmbledhur neto mund të nxjerrë në pah ndonjë lëshim të rëndësishëm. Krahaso tatimin e zbritshëm të kalkuluar me shumën e deklaruar të deklaratës së fundit ose me shumën në deklaratën për të njëjtën periudhë të vitit të kaluar dhe shqyrto nëse ndonjë nga variacionet e rëndësishme janë në përputhje me të kuptuarit e juaj të biznesit dhe zhvillimin e tij. Sqarim Gabimet e zakonshme përfshijnë: 1. 1. - Deklarata të dyfishta- veçanërisht kur ka pasur kërkesa për pagesa apo pro2. faturat. 3. - Gabimet manuale,aritmetike dhe ato të konsolidimit. 4. - Tatimi i zbritshëm i kalkuluar gabimisht mbi shumën gjithëpërfshirëse të TVSH-së. 5. - TVSH-ja dhe vlera neto e transponuar (vlera neto e shkruar në ven të TVSH-se dhe anasjelltas). 6. - Tatimi i zbritshëm i llogaritur gabimisht për blerjet me-normë të reduktuar të TVSH-së ose transaksione të cilat janë subjekt i një zbritje . 7. 8. - Tatimi i zbritshëm i deklaruar për blerjet të cilat nuk mbartin TVSH. 9. - Tatimi i deklaruar mbi shpenzimet e bëra jashtë Kosovës (për shembull për konferencë / udhëtim pune strehim dhe ushqim). 10. - Deklarata e TVSH-së dhe pagesat e vlerësuara të deklaruara si tatim i 11. zbritshëm. 12. 13. - Lëshimi I notave kreditore në mënyrë të gabuar. 14. - Vet faturimi i faturave të shitjeve mbi të cilat tatimit i llogaritur është i obliguar është lëshuar si fatura të blerjeve. 15. - Tatimi i deklaruar mbi shpenzimet e duhura tek një pale e tretë.

Përdorimi për qëllime private dhe jo biznesore A është kufizuar tatimi i zbritshëm sipas nevojës mbi shpenzimet për qëllime private Rreziku Për shumë biznese private dhe biznese financiare mund të jenë të ndërlidhura ngushtë. Përderisa një biznes mund të paguajë një sërë fatura dhe shpenzime për qëllime private të drejtuesve të tij, pronarët dhe partnerët, TVSH-ja në lidhje me atë nuk mund të deklarohet. Për llojet e zakonshme të shpenzimeve private shih sqarimin e më mposhtëm. Shpenzimet të tilla mund të mos identifikohen, për 136

shembull mbi deklaratat e shpenzimeve, dhe TVSH-ja e deklaruar në lidhje me këtë mund të jetë gabim. Lehtësimi Rishiko regjistrat e tatimit të zbritshëm, duke përfshirë deklaratat e shpenzimeve, për shpenzimet private dhe siguro që TVSH-ja në lidhje me këtë nuk është deklaruar. Kontrollo rregullat për shpenzime automobilistike. Kontrollo pozicionin e shpenzimeve me një qellim të përzier. Sqarim Shembuj të zakonshëm të shpenzimeve private përfshijnë: 

faturat e shpenzimeve për gjëra shtëpiake të tilla si riparimet dhe mirëmbajtjet, gjërat ushqimore, orendi, ngrohje e brendshme, dritat dhe telefoni, kafshët shtëpiake - edhe pse nëse shpenzimet e tilla kanë një element të përdorimit nga biznesi një ndarje mund të jetë e nevojshme;



veshja personal (përveç uniformave ose veshjeve mbrojtëse të nevojshme)



qëndrimi privat në hotel dhe udhëtimet me taksi ;



hobitë, aktivitetet e lira dhe sportive;



këshillat ligjore dhe tatimore të cilat nuk janë për qëllime të biznesore



ushqimet dhe pijet (përveç ushqimit që merret për qëllime biznesore, kur është larg nga vendi i punës – duke e përjashtuar zbavitjet biznesore)

Në shumë biznese financat personale dhe ato të biznesit mund të jenë të lidhura ngushtë dhe tatimi i zbritshëm mund të deklarohet gabimisht mbi shpenzimet të cilat pjesërisht ose tërësisht janë për qëllime private apo jo-biznesore. 'Qëllimi Biznesore" mund të jetë një zonë komplekse në lidhje me tatimin e zbritshëm.

Përjashtimet e pjesshme A janë kalkuluar mirë përjashtimet e pjesshme nëse janë kërkuar? Rreziku Një biznes mund të mos e vërej se është pjesërisht i përjashtuar. Për shembull shumica e bizneseve ku aktivitetet kyçe të cilit janë të tatueshme mund të pranojnë të ardhura të liruara për pronën apo provizione (sigurime/financa/lotaria) që e bëjnë atë pjesërisht të liruar. Kur furnizimet e liruara bëhen apo është menduar të bëhen, biznesi është pjesërisht i liruar dhe kthimi i tatimit të zbritshëm mund të ketë nevojë të kufizohet. Lehtësim 137

Rishikoni aktivitetet e biznesit, duke përfshirë edhe ato sekondare apo të rastësishme, për të identifikuar furnizimet e liruara ekzistuese apo ato që kanë synim të bëhen. Është me rendësi të bëhet dallimi në mes të furnizimeve të liruara dhe ato me normën zero (të cilat nuk mbartin TVSH-por janë të tatueshme). Tatimi i zbritshëm i cili lind me furnizimet e liruara mund të kërkohet vetëm në pajtim me rregullat për lirim të pjesshëm. Kalkulimi i lirimeve të pjesshme specifikon se si duhet të përcaktohet zbritja e tatimit të zbritshëm dhe se sa mund të deklarohet tatim i zbritshëm. Çfarëdo rregullimi i nevojshëm për nevoja jo biznesore duhet të bëhet para kalkulimit të lirimit të pjesshëm. Siguroni që kalkulimet e lirimeve të pjesshme janë bërë në përputhje me metodën standarde apo metodën e aprovuar standarde. Vërtetoni se rregullimet e periudhës më të gjatë janë bërë në kohë të duhur. Sqarim Furnizimet e liruara janë përcaktuar në ligjin e TVSH-së. Tatimi i zbritshëm i liruar është totali i TVSH-së së caktuar për shpenzimet e bëra ekskluzivisht për të bërë furnizime të liruara plus pjesa e TVSH-së e caktuar për kostot të cilat nuk mund të caktohen as si furnizime të tatueshme e as të liruara (duke përfshirë shpenzimet e përgjithshme).

Aktivitetet Zbavitëse Biznesore A ёshtë kufizuar kthimi i tatimit të zbritshëm për aktivitetet zbavitëse biznesore? Rreziku Tatimi i zbritshëm nuk mund të deklarohet mbi dispozitën e argëtimit nga kushdo qoftë që nuk është i punësuar. Sigurimi i ushqimit dhe pijeve, biletat për teatër apo koncert, akomodimi, hyrja nё objekte apo ngjarje sportive, ose shfrytëzimi i pasurive kapitale të tilla si jahtat dhe aeroplanët për qëllim të zbavitjes, janë klasifikuar të gjitha si aktivitetet zbavitëse të biznesit për qëllime të TVSH-së.. Marrëveshjet sponzoruese mund të përfshijë gjithashtu elemente të argëtimit biznesore dhe përcaktimi i tatimit tё zbritshëm mund tё kërkohet. Lehtësim Identifikoni të gjitha shpenzimet për zbavitje dhe siguroni që tatimi i zbritshëm tё mos jetë i pёrfshirё apo ndarë nё mёnyrё tё duhur. Analizoni titujt si marketingu ose reklamat të cilat mund të përfshijnë zbavitjet biznesore. Shpjegimi Kthimi i tatimit tё zbritshëm mbi dispozitën e zbavitjeve për tё punësuarit ёshtё e lejuar nё pёrgjithёsi. Për qëllime tё zbavitjes punonjësit mund ti pёrfshijnё drejtorët dhe partneret por jo ish-punёtorёt, aplikantёt për punë dhe aksionaret. Megjithatë, kur argëtimi ofrohet vetëm për drejtorët apo partnerët e biznesit, shpenzimet nuk janë për qëllime biznesore dhe TVSH-ja e caktuar nuk mund tё kërkohet. „Përfitimet‟ tё cilat i ofrohen personave specifik nё biznes janë tё ngarkuara me tatim tё llogaritur. Kur punonjësi, drejtori, pronari apo partneri ёshtё organizatorë dhe i pret personat që nuk janë puntorё, aplikohen rregullat e zbavitjes biznesore dhe ne kёtё rast nuk 138

duhet tё kërkohet TVSH-ja e caktuar. Nëse punёtorёt dhe jo-punёtorёt zbaviten (pёr shembull nё njё aheng për Krishtlindje shkojnë punonjësit dhe mysafirët e tyre) TVSH-ja duhet tё caktohet dhe duhet tё kërkohet vetëm përqindja për zbavitjen e punonjësve. TVSH-ja e e përfshirë në kostot aktuale të jetesës të rimbursuara për punëtorët dhe për nënkontraktuesit e trajtuar si punonjës mund tё kërkohet nëse është e përfshirë për qëllime biznesore. Tatimi i zbritshëm nuk mund tё deklarohet me normë të shesht mbi meditjet e jetesës. Shpenzimet e veturave dhe Mjeteve tjera Rregullat e ndërlidhura sa i përket automjeteve, gazit dhe shpenzime tjera duhet tё maten dhe shqyrtohen qartë varësisht nga situata nё tё cilën gjendet tatimpaguesi. Transaksionet Ndёrkombёtare A ёshtё kërkuar saktë tatimi i zbritshëm për mallrat e importuara? Rreziku Tatimi i zbritshëm për mallrat e importuara mund tё kërkohen nё rastet ku kemi dёshminё nga Doganat e Kosovës. Megjithatë, tatimi i zbritshëm zakonisht kërkohet kur dёshmija nuk ёshtё e kënaqshme apo kur kërkesa ёshtё duplifikuar. Lehtësimi Siguroni një document të lëshuar nga Doganat e Kosovës apo një dëshmi tjetër te pranueshme për tё mbështetur tatimin e zbritshëm të kërkuar për mallrat e importuara. Rishikoni librin e keshit/faturat e agjenteve tё transportit për tu siguruar që janë shmangur duplifikimet dhe se taksa doganore nuk ёshtё kërkuar si tatim i zbritshëm. Siguroni që tatimi i zbristshёm nuk ёshtё kërkuar për importe siç janë veturat dhe njёsitё që do tё shfrytëzohet për aktivitete zbavitëse tё biznesit, mbi bazën e lejuar me Ligi. Shpjegimi Kur mallrat me normë standarde apo tё zbritur importohen nga vendet jashtë Kosovës, TVSH-ja ngarkohet nё kohën e importit. Dokumenti Unik Doganor i cili paraqet TVSH-në import tё paguar zakonisht ёshtё dërguar tek importuesi i deklaruar dhe nё shumicën e rasteve ky dokument ёshtё dëshmia e kërkuar para se tatimi i zbritshëm tё jetë kërkuar. TVSH-ja e caktuar nё Dokumentin Unik Doganor (DUD) ёshtё subjekt i rregullave tё zakonshme tё Tatimit tё zbritshëm. Nuk mund tё deklarohet ndonjë tatimi paguar doganor i importit së bashku me TVSH-nё e importit. Duplifikimet zakonisht ndodhin kur deklarata bëhen kundrejt edhe DUD-it dhe për pagesën aktuale tё TVSH-sё ose kundrejt faturës së pagesës tё lëshuar nga transportuesi, agjenti apo pagesës sё shtyrë. A ёshtё llogaritur mirë tatimi i zbritshëm për shërbimet e pranuara nga furnizuesit e huaj (jashtë Kosovës)? 139

Rreziku Nëse biznesi blen një sёrё shërbime nga furnizuesi i huaj mund tё ndodh ti kёrkohet tё ngarkohet me tatimin e llogaritur për atë shërbim duke u bazuar nё „mekanizmin e ngarkesës së kundërt‟. Kjo TVSH, është subjekt i rregullave tё zakonshme, mund tё kthehet si tatim i zbritshëm. Ky kalkulim zakonisht ёshtё, nuk ёshtё anashkaluar, apo trajtuar gabimisht. Lehtësimi Rishiko regjistrat e blerjeve për dëshmi tё blerjeve tё shërbimeve nga një furnizues i huaj. Siguro qё kalkulimet e ngarkesës sё kundërt janë bёrё pa gabime dhe se kthimi i tatimit tё zbritshëm është i kufizuar nëse është e nevojshme. Sqarim Kjo ёshtё një pjesë e komplikuar nё fushën e TVSH-sё e cila ne nje te ardhme mund te shqyrtohet per ndyshime. Për tё trajtuar kёtё çështje nё mёnyrё korrekte ёshtё me rёndёsi që tё përcaktohet saktë se çfarë shërbime janë kryer nё vend se tё bazohemi vetëm nё tё dhënat e faturës. Notat Kreditore A janë rregulluar kreditit notat e blerjeve saktë? Rreziku Një notë krediti për blerjen mund tё lëshohet për tё zvogëluar tatimin e zbritshëm edhe pse kjo nuk ёshtё e nevojshme Për shembull: 

nota krediti ёshtё përgatitur por nuk i ёshtё lëshuar konsumatorit



nota krediti ёshtё lëshuar dhe tregon shumën e tatimit e cila duhet zbritur kur furnizimi i faturuar në mënyrë origjinale ka qenë i liruar apo i trajtuar me normën zero.



nota krediti e cila e zbret tatimin ёshtё lёshuar kur tatimi i ngarkuar nuk ёshtё deklaruar nё faturën aktuale origjinale

Lehtësimi Siguroni që çdo notë krediti ёshtё lëshuar nё mënyrë tё rregullt nga furnizuesi dhe se trajtimi i TVSH-së ёshtё nё përputhje me faturën origjinale. Sqarim Për tё qen valide për çështje tё TVSH-së një notë krediti duhet: 1.  ti lëshohet konsumatorit 

tё reflektoj gabimin e saktë apo mbi-ngarkesën apo zbritjen e dakorduar nё vlerë tё furnizimit origjinal dhe normal tё lëshohet brenda një muaji pasi që tё zbulohet apo dakordohet.



ti japë konsumatorëve vlerën sa i përket tё drejtës së kreditimit apo kompensimit kundrejt vlerës se furnizimeve tё ardhme 140



pёrfshinё sqarimin e shkakut tё kësaj çështje dhe detajet e faturës origjinale tё shitjeve tё kredituar Sektorët e Treqtisë

9.1 Floktarët 9.1.1 Floktarët: Kush po e bën furnizimin?

-

Janë tri mundësi:

Kjo është një zonë ku shpesh lindin problemet sa i përket përcaktimit se kush i ofron shërbimet e floktarisë për publikun. Ka tre skenarë të mundshme .

Salloni i parukerisë i punëson stilistët e vet në bazë të kontratave mbi shërbime, salloni pra ofron shërbime parukeri ndaj klientëve. Salloni i parukerisë i angazhon stilistet si kontraktorë të vetë punësuar, në bazë të kontratës mbi shërbime, Stilistët i ofrojnë shërbime salloneve të tyre dhe sallonet pastaj ofrojnë shërbime parukeri për klientët e tyre. Stilistet e vetë punësuar e bëjnë furnizimin duke ofruar shërbime të parukerie drejtpërdrejt për konsumatorët. Salloni i ngarkon stilistët (që nganjëherë quhet “ karrige me qira”) për ti mbuluar artikujt të tilla si shitja e shamponit ose e drejta për ta përdorur një pjesë të sallonit.

9.1.2 Merr parasysh rrethanat Është e rëndësishme që të konsiderohet një numër i aspekteve sa i përket marrëdhënieve të biznesit midis sallonit dhe stilistit, dhe konkludimi lidhur me atë nëse këto pika tregojnë për një furnizim të shërbimeve të parukerisë drejtpërdrejtë tek konsumatori nga stilistët e vetë-punësuar.

Ne mund të përdorim qasjen e mëposhtme për të përcaktuar se kush i ka furnizuar konsumatorët me shërbimet e parukerisë. Së pari, konsideroni nëse stilistët janë punonjës të sallonit .

Pastaj, vetëm nëse ata janë të vetë-punësuar, merrni parasysh se kujt ata i ofrojnë apo kënd e furnizojnë me shërbimet e tyre. 141

Dhe së fundi, vetëm nëse ju jeni të kënaqur me atë se furnizimi i shërbimeve të parukerisë është direkt nga stilistët për konsumatorët, merrni në konsideratë detyrimin e furnizimit të shërbimeve nga salloni për stilistët. Me qëllim që të përgjigjeni në këtë pyetje, juve do t'ju duhet që ti merrni dy pjesë vitale të informatave:

-

kontrata ose marrëveshja në mes të sallon dhe stilistët, dhe dëshmi se si stilistët janë trajtuar nga ATK-ja për qëllime të Tatimit të drejtpërdrejtë.

Ju duhet vetëm të argumentoni se stilistët janë punonjës të sallonit nëse ka prova të qarta të dokumentuara për këtë qëllim:  

9.1.3

një marrëveshje e cila thekson në mënyrë specifike se ekziston një kontrate e punësimit, dhe / ose dëshmi se të ardhurat e stilistëve janë të tatueshme si të ardhura të punësimit .

Faktorët që duhen marrë parasysh Objektet Tregu me çmime të larta?? Rrugicë? Ambienti i gjërë? Madhësia? Lokacioni Zona rurale? Qendra e qytetit ? Audienca? Konkurrenca? Në modë? Numri i karrigeve/baseneve/makinave për tharjen e rrobave

Kjo do të ketë për qellim të kufizojë mundësisht madhësinë e biznesit , por mos harroni se tregtari mund të veprojë nga pjesët tjera, mjediset tjera, apo madje edhe të veprojë me ekipe mobile duke i vizituar dhe ofruar shërbime (p.sh. personave me aftësi të kufizuara ose konsumatorëve të veçantë). Klientela Kur ju e hapni një sallon parukerie (i njohur gjithashtu edhe si një sallon bukurie, dyqan berberi, floktore, sallon bukurie, apo dyqan i bukurisë), ju mund të keni luksin e dizajnimit të llojit të sallonit që ju dëshironi, dhe duke i ofruar llojet e shërbimeve që ju dëshironi ti ofroni(perfitoni). Ju mund të hapni një sallon tradicional duke ofruar sherbime sa i përket kujdesit ndaj flokëve për të gjithë llojet e klientëve, ose ju mund të hapni një sallon që i plotëson 142

nevojat e një lloji të specializuar apo selektive të klientit, të tillë si berber për meshkuj dhe rrojtore apo berber për fëmijët.

Ju mund të hapni një dyqan ose një sallon bukurie ekskluziv. Ju mund të hapni një sallon parukerie që ofron shërbime të plota apo të specializuar sa i përket shërbimeve të kujdesit ndaj flokëve, si prerja e flokëve, ngjyrosja e flokëve, hekurosja e flokëve, zgjatja e flokëve, ose rregullimi i flokëve për ngjarje të veçanta si dasma dhe ndeja. Numri i stilistëve dhe grada e tyre

Numri dhe grada e stilistëve do të jetë në proporcion me klientët e pritshme, dhe mund të rangohen nga stilistët me të mirë apo (Top), deri të stilistët e kualifikuar të trajnuar / stilistët e rijnë apo( junior). Secili do të ketë një seksion të ndarë për klientët (shumë konsumatorë do të ketë stilistin e njëjtë ), dhe secili nivel do të bënë përpjekje që të fokusohet sa i preket normës së vet të shpërblimit. Shpesh kjo është në formën e një provizionit % në shitje, në pajtim me kontratën e sallonit, dhe mund të shkojë zakonisht nga 40% -55%. Pronari Pronari mund ose mund edhe të mos jetë një floktar me të drejtën e tyre, dhe mund ose mund të mos jetë i angazhuar në mënyrë aktive në biznes si një stilistët. Megjithatë, nëse ai / ajo është, atëherë ai person mund të jetë i rezervuar për klientët e zgjedhur dhe me një normë të veçantë (të lartë). A shkruhen këto në librin e terminëve? Apo, a ka aty ndonjë regjistër të veçantë ?Bëjnë këto paraqiten në Librin Emërimet? Apo e ka një rekord të veçantë? A shkojnë këto në të hyrat e deklaruara?

Blerjet Blerjet për biznes mund të kenë një lidhshmëri të mundshme me shitjet aktuale(shih pjesën e më poshtme 9.1.6). Pjesa më e madhe e blerjeve për rishitje, mallrat e marra për përdorim personal të tyre, etj duhet të merren parasysh përpara se të filloni ndonjë ushtrimin kredibiliteti. Pagat Është e rëndësishme që të përcaktohet bazat e kontratës dhe metoda e llogaritjes së kompensimeve për çdo punonjës. A është një normë bazë e pagesës, pavarësisht nga frekuentimi i klientëve ? A është kjo një përqindje e provizionit %? Apo një kombinim i të dyjave? Dhe në çfarë niveli? (stilisti junior? stilist më i mirë). Libri i terminëve Libri i terminëve është qenësor në procesin e menaxhimit të klientëve, në caktimin e stilistëve, në përcaktimin e pagave, etj, dhe kur lexoni të dhënat e pagave mund të ofrojnë siguri e cila është e vlefshme kundrejt të ardhurave të regjistruar. Kjo do t‟ju 143

japë detaje sa i përket llojit të librit të terminëve, e cila mund të përdoret kundrejt listës së çmimeve të projektit për shitjet e parashikuara. Lista e çmimeve Lista e çmimeve duhet të japë çmimet për të gjithë spektrin duke filluar nga shkurtimet e thjeshtë deri te trajtimet më të sofistikuar- marrja e kopjes apo marrja e shënimeve sa i përket çmimeve është gjithmonë e dobishme për një kohë të caktuar dhe për referencë në të ardhmen në dosjen e kontrollit. Çmimet e zvogëluar ( për të moshuarit etj) Ju duhet të vini re dhe të jenë në dijeni për ndonjë ofertat speciale, të cilat mund të zbatohen të disa kategori të konsumatorëve apo në kohë të caktuara. Materialet: Raporti i të hyrave (shih Pjesa 9.1.6 në vijim)

9.1.4 Regjistri i Shitjeve Bruto Është e rëndësishme që të mos ketë boshllëqe të pashpjegueshme sa i përket të hyrave të përditshme të regjistruar, dhe se ato të hyra janë të regjistruara me saktësi dhe jo në shuma të rrumbullakuara të parave apo të (plota). Mbani në mend se të dhënat sa i përket të hyrave duhet të jenë mjaft të detajuara për t‟i mundësuar tregtarit që të jetë në gjendje që saktësisht ti paguaj punonjësit e tij (e cila do të ndërlidhet me nivelin individual të aftësive të tyre / trajnimin dhe punën e bërë) kështu që për ta detajuar këtë aty do të ketë gjithmonë të dhëna plotësuese (qoftë në librin e pagave, librin e terminëve apo në disa të dhëna tjera).

9.1.5 Vëzhgimet dhe Informata e Palës së Tretë Mund të jetë e mundur që të fitojmë njohuri të vlefshme duke mbledhur informacion nga vëzhgime të thjeshta kalimthi (të tilla si ditët e mbyllur, gjysmë-ditë të mbyllura, ditët e ngarkuara-zakonisht e premtja dhe e shtuna, numri i personelit të punësuar për çdo ditë, se sa i zënë është salloni për çdo ditë, cilët stilistët punojnë dhe në të cilat ditë, dhe po ashtu edhe informatat nga kolegët që mund të kenë qenë klientë) –. kjo do të jetë e dobishme në vlerësimin e kredibilitetit në lidhje me pohimet dhe deklaratat e tatimpaguesit. 9.1.6

Marrëdhëniet/ përqindjet tjera

Konsideroni marrëdhëniet në mes të materialeve të blera (shamponëve, ngjyrave permanente, etj) dhe të hyrave. Në mënyrë të qartë, do të ketë një diferencë në mes të llojeve të floktarëve. Floktarët për femra kanë tendencë të jenë më produktive se sa floktarët për meshkuj 144

Dyqanet e berberëve sa i përket (shkurtimeve të thjesht) mund të dallojnë nga dyqanet e stilistëve për meshkuj. Megjithatë,(si në raport me ushqimin e blerë nga një restorant me të hyrat e tije)– shih Pjesa 9.3.9), do të ketë një raport të lartë të pritshëm në mes të materialeve të blera dhe të hyrave të tije. Kjo mund të sugjerojë për shembull që të hyrat e deklaruar në vlerë prej 2000 € dhe një blerje e deklaruar në vlerë prej 1000 € nuk mund të jetë kredibile. Duke marrë parasysh inputet e ndryshme dhe faktin që ky në thelb është një biznes që ofron shërbime, bazuar me shumën në kohen dhe në aftësitë se sa në produktivitetin, dikush mund të pres që (për shembull). Kostoja e materialeve €1000 ( duke e përjashtuar TVSH-në) Shpenzimet dytësore €1000 Pagat €1000 Tërheqjet €1000 €4000 TVSH-ja @ 16% 640€ Çmimi i shtijës 4640€ (4.64:1) Edhe kjo mund të jetë e pamjaftueshme për ti mbuluar nevojat e biznesit dhe raporti mund të jetë 05:01, 07:01 apo më shumë. Për ta paraqitur në një mënyrë tjetër një shkurtim i flokëve në shumë prej 10 € mund të përfshijë në mënyrë të konsiderueshme materiale të blera më pak se 2 €. Përsëri, çdo biznes duhet të konsiderohet sa i përket rrethanave të veta dhe rëndësisë së politikave të përcaktuara me anë të çmimeve me anë të një shqyrtimi të detajuar në bashkëpunim me tregtarin. Varësisht nga natyra e tregtisë, shikimi i përqindjes së qarkullimit i gjeneruar nga secili punonjës mund të jetë i dobishëm. Shitjet Numri i punonjësve

= Shitjet për çdo punonjës

A duken reale shifrat nga shitjet për çdo punonjës?Ajo mund të jetë e mundur, në disa tregti që ofrojnë shërbime, për të vlerësuar numrin e shitjeve për punëtor. Një shembull i thjeshtë është parashtruar më poshtë. Në një floktore, larje, prerje dhe tharje e flokëve është reklamuar për një vlerë prej 20 € (€ 17,24 + 2,76€ TVSH-në). Qarkullimi në llogaritë është në vlerë prej 200,000€ (pa TVSH). Duke supozuar se vetëm tre stilistët dhe pronari kanë caktuar termine dhe praktikanti thjesht vetëm i lanë flokët, qarkullimi për secilin do të jetë në vlerë prej 50.000 €, ose 2,937 terminë. Në pesë ditë të javës me 12 ose 13 prerje në ditë duke marrë parasysh qe gjatë vitit janë pesë javë të festave. Nëse mesatarja e kohës 145

për prerje është rreth 20 minuta për stilist dhe të thotë që ata punojnë tetë orë në ditë, ata janë të zënë pak më shumë se gjysmë e ditës për çdo ditë pune. Një rritje gjatë viteve të mëparshme do të tregojë një përmirësim në produktivitet, dhe mund të shpjegojë një rënie në raport me shfrytëzimin e pasurisë. Nëse ndonjë punonjës është duke u paguar më shumë se sa një pronar apo drejtor i cili punon në këtë biznes kjo mund vëjë në dyshim shifrat e kompenzimit apo fitimin neto. Një rishikim ndaj punonjësve të vetë - sa i përket punës që ata e bëjnë dhe punët e tyre të më hershme mund të zbulojë që punonjësit e brendshëm ose të afërmit janë të përfshirë në listën e pagave.

Nëse ju nuk e dini numrin e të punësuarve ju mund ti krahasoni shitjet me totalin e pagave në llogaritë.

9.2 Riparimet e Garazhës Shërbimit dhe operacionet e riparimit ndryshojnë në madhësinë nga vetë montuesit, duke ofruar një sasi të kufizuar të shërbimeve, për grupe të mëdha, ku shërbimi është bërë shpesh në lidhje me operimin e shitjeve të franshizës së veturës re. Sa i përket tregëtisë ana riparuese e motorit mund të ndahet ne dy lloje:  

reparimet mekanike; që përfshijnë punen e shërbimit, punën elektrike ,dhe riparimet e boshit apo pjesa tjetër e makinës (trupi).

Pjesa më e madhe e garazheve i përdorin disa forma të 'udhërrëfyesit' për të përgatitur kuotat dhe faturat pasuese për të gjitha riparimet. Kjo mund të jetë në formën e standardit të për prodhuesit të, 'book time', ose (shembull nga Britania e Madhe) sa i përket manualit të "ICME" (Instituti i Konsulencës për Inxhinierët Motorik). Lista e këtyre publikimeve,kohë e shpenzuar për riparimin, p.sh. zëvendësimi i motorit të një Ford Fokus është e barabartë me "x" orë. Ai i liston punën e tijë dhe të gjitha modelet e automjeteve dhe të gjitha të operacionet e ndryshme standarde dhe në këtë mënyrë mundëson tatimpaguesit për të llogaritur një vlerësim të secilës punë që duhet të ndërmerret. 9.2.1 Llojet e Punës Garazhet të cilat janë më të mëdha do të kenë mjaft punë për ti punësuar specialistë të vet si (elektricist, automekanik, ngjyrosës, etj), ndërsa garazhet të cilat janë më të vogla mund të nënkontraktojnë punë të tilla. Është e rëndësishme që të vendoset në një fazë të hershme shkalla e puna që është ndërmarrë p.sh. servisimi, riparimi mekanik, riparimi, testimi i certifikuar, montim i aksesorëve (bateri, radio, etj), akordimi, montim i gomave , dhënia me qira e pajisjeve, ruajtja, shkatërrimi dhe rregullimi, etj. 146

Në disa raste mekanikët mund të punojnë larg nga vendi, ose mund ti marrin apo ti dorëzojnë automjetet. Ky shërbim mund të mos jetë menjëherë i dukshme nga llogaritë. Është e dobishme që të konsiderohet nëse pajisjet të cilat mbahen dhe punonjësit të cilët janë të punësuar janë kompatibil me shitjet dhe llojin e punës së kryer. Për disa punë të tilla si riparimi dhe ngjyrosja shpesh janë kontraktuar specialist nga jashtë. Nëse aktiviteti përfaqëson një franshizë të re të makinës atëherë ka nxitje dhe presion ndaj tyre. Franshiza do të jetë në pajtim me franshizuesin,(shitësin ekskluziv), dhe normën e punësë së shitjes me pakicë dhe normën e garancisë. Franshiza zakonisht insiston në 'libër' e cila zbatohet në të gjitha riparimet. Një kopje e librit do të LTS të jetë në çdo dhe në gjitha aktivitet e franshizës. Ky libër është përdorur edhe si garancion sa i përket kompensimit dhe punën e kryer në emër të shoqërisë së sigurimit.

9.2.2 Pjesët Shumë pjesë të mëdha apo pjesë elektrike janë shkëmbyer, në vend se ato të hidhen ato më pas janë rivendosur. Tatimi duhet gjithashtu të llogaritet në qoftë se ndonjë nga mbetjet e artikujve janë shitur si hekurishte, bateri, goma, mbetje të vajit, etj. Megjithatë, në shumë raste ekziston një pagesë për heqjen dhe hedhjen e sendeve të tilla. Kjo mund të pasqyrohet si një “ngarkesë ndaj mjedisit‟. Garazhet e vogla nuk mbajnë rezerva të shumta sa i përket pjesëve rezervë, po ata mund ti blejnë pjesët e nevojshme për punët përkatëse. Pjesët /Raport i punës (Shih SHTOJCA D1 dhe Njësia 3 Modelet e Biznesit Ekonomik – Pjesa 11.2.3) është veçanërisht e dobishme për këtë lloj të biznesit.

9.2.3 Gomat dhe Tubat e Shkarkimit të Gazit Tregtia e gomave the e tubave për shkarkim të gazit mund të varijojnë nga ato më të vogla „ nga një personi i cili merret me të gjitha punët” me anë të dyqaneve të mëdha zinxhirore. Gama e shërbimeve që ata ofrojnë janë po aq të larmishme dhe tregtarët mund të jenë të përfshirë në disa aspekte të tjera të tregtisë së makinave. Nivelet e kontrollit të brendshëm do të rritet në proporcion me madhësinë e biznesit me rrezikun më të lartë duke që i kanë për qellim tregtarët e vegjël ku të dhënat duken të jenë më pak të detajuara. Kjo është një tregti shumë konkurrues me zinxhirore më të mëdhenj që e udhëheqin këtë tregëti.Të gjitha tregtarët do të përpiqen ti përputhin çmimet me konkurrentët që të rangohen në pozitën në mënyrë që të japin kuotën më të mirë.

147

Tubat e shkarkimit të gazit Garazhet kanë tendencë që të mbajnë vetëm një sasi të limituar të rezervave dhe vetëm nga ato sisteme të cilat janë shumë të njohura. Ata do të marrin tuba shkarkimi siç kërkohet nga shitësit lokal me shumicë / shpërndarësit të cilët tentojnë të ofrojnë një shërbim dorëzim pothuajse të menjëhershme. Faturat e furnizuesit shpesh e pasqyrojnë një çmim të rekomanduar të shitjes dhe në përgjithësi do të ketë një listë të çmimeve për "tregti dhe shitje me pakicë në dispozicion. Zbritje e ofruar ndaj tregtarit (e cila mund të jetë deri në 70%) do të krijojë bazën e fitimit të tij. Disa qendra ku mbahen tubat e shkarkimit të gazit nuk do të ngarkojnë me një pagesë të veçantë për montim. Ata mund të ngarkojnë sa i përket rregullimit dhe instalimit. Gomat Këto ndahen në tri kategori kryesore: 1. Materiali i ri do të mbahet me nivelet e të cilat janë të varura nga madhësia e biznesit. Këto do të të blihen ashtu siç kërkohen nga shumë burime në dispozicion. Gomat kanë çmimeve të ndjeshme dhe për këtë arsye mund të prodhojë marzhë më të ulët.

2. Rikuperimet (Emalimet) Këto janë më pak të zakonshme te makinat, por përdoren shpesh për kamionë dhe fërgona. Mirëpo një sasi e limituar e stokut mbahet. 3. Pjesët ( gomat ) e përdorura Në mënyrë tipike merren nga shitësit të cilit janë të specializuar në importimin tyre nga nga Evropa Qendrore,veçanërisht nga Gjermania, ku rregullat ndaj standardeve të gomave janë më të rrepta.Këto gjithashtu mund të merren nga tregtarët të cilët udhëtojnë apo nga makinat e hudhura. Blerjet dhe çmimet e shitjes mund të jenë shumë të ulët. Ka disa tregtarë që janë të specializuar në gomat për makinat komerciale, në gomat për makinat që përdoren në bujqësi apo në funksionimin e tyre, por shumica e këtyre vazhdojnë që përpiqen që të kujdesem për tregtinë në përgjithësi ku pjesa më e madhe e biznesit është. Edhe gomat për traktorë dhe gomat e automjeteve komerciale janë të afta për ri emalim dhe tregtarët mund të ofrojnë këtë shërbim. Bizneset shpesh kanë njësite mobile të cilat i shoqërojnë automjetet komerciale dhe ato bujqësore në objektet në rrugë apo fermë. Detajet e veprimit dhe kontrollet e aplikuar duhet të përcaktohen në këtë pjesë të biznesit. Hudhja e gomave të vjetra Këto mund të kenë një vlerë, përderisa ato janë në gjendje të emalohen. Kur ata bien nën standardin dhe ato duhet të hidhen ndërsa të dhënat duhet të mbahen me qëllim për ta demonstruar deponimin të tyre. Shumica e bizneseve të gomave i ngarkojnë konsumatorët me një” tarifë deponimi” për deponimin e gomave të zhvendosur. 148

Disa tregtarë specialist kanë pajisje për ti copëtuar gomat në pjesë të cilat mund të përfshihen në sipërfaqet e rrugëve. Aty mund të kete gjithashtu një vendesh ku gomat e copëtuara mund të digjen (të tilla si lëndë djegëse për termocentrale). Ekzistojnë "shitës të mbeturinave " të cilët tregtojnë me goma të përdorura të cilat i kanë mbledhur nga burime të ndryshme. Në mënyrë tipike, " shitës të mbeturinave ", të cilët i emalojnë gomat, i paguajnë tregtarët për shtresat e jashtme të gomave të cilat janë të përdorshëm dhe i ngarkojnë ata me tarifa për asgjësimin e mbeturinave. Shumat aktuale të përfshira janë mjaft të vogla dhe janë të regjistruar si një kredi në faturë kur tregtari blen më shumë goma nga tregtari i njëjtë. Shërbimet shtesë Tregtarët në mënyra të ndryshme mund të ofrojë një valvul të re dhe balancim për çdo gomë të re të shitur. Numër i gomave të blera duhet të përputhet me numrin përafërsisht të valvulave të blera dhe dallimet e mëdha duhet të kërkohen dhe të trajtohen si një indikator më tepër se një teknikë e vlerësimit. Balancimi i timoni dhe shërbimet e balancimit të rrotave, bashkë me riparimin e pjesëve të demtuar janë zakonshit të ardhura shtesë me profitabilitetit të mirë. Shërbimet tjera më pak të zakonshme mund të përfshijnë ri ngjyrosjen e pjesëve metalike të gomave, lustrim i rrotave aliazh dhe shitja e vet rrotave. Regjistrat kanë për qellim që të jenë më të mira pasi që biznes rriten.Rreziku i humbjes kur punonjësit janë të punësuar dhe tregtimi bëhet më shumë se nga një lokal, kjo do të thotë që pronari duhet të mbajë kontrolle shumë të mirë ndaj stokut dhe parave. Është e rëndësishme që në fillim të përcaktohet niveli dhe shtrirjen e këtyre kontrolleve, pasi atu ata do të ofrojnë një indikacion të hershëm sa i përket asaj nëse shifrat e tregtarëve ka të ngjarë të jenë ose jo të saktë.

9.3 Restorantet Restorantet dhe kafenetë e klasës së tregtisë paraqesin probleme të konsiderueshëm për auditorët sa i përket përpjekjeve për identifikimin e shumës tatimore reale të këtyre bizneseve. Restorantet zakonisht paraqesin një rrezik sa i përket “ tatimit jo të zbritshëm” dhe puna është duke vazhduar për të mbyllur hendekun e tatimor. Është zbuluar gjithashtu se demarkacionit në mes restoranteve të klasës të lartë dhe të ulët është duke u bërë gjithnjë e më e paqartë dhe faktori kryesor i diferencës shpesh është çmimet e ngarkuar, dekori dhe cilësia e ushqimit ose e shërbimit janë të një rëndësie të mesme. Të gjitha llojet e restoranteve të shënuara më poshtë veprojnë me njëjtat parime themelore të sistemeve të kontrollit dhe veprojnë shumë ose më pak me të njëjtat teknika të fshehjes. Indian; Grek; Oriental; Italian; dhe Francez .

149

Restorantet dhe kafenetë punojnë kryesisht me kesh dhe me kredit/debit kartel. Problemet mund të paraqiten me:    

me ose pa historikun e dokumentuar të kontrollit standardet e ulëta e të dhënave; jo disponueshmërinë e regjistrave apo letrat rrollne të regjistrave elektroni , dhe nëse pronari është jo bashkëpunues.

Ka një dallim midis metodave të kontrolluara dhe jo të kontrolluar të pranimit të pagesës. 9.3.1 Franshiza (E drejta ekskluzive) Kjo është aktualisht një zonë me rritje të shpejtë në tregtinë e restoranteve, por konsumatori është i fundit që nuk do të jetë domosdoshmërisht i vetëdijshëm për këtë, pamja e jashtme e biznesit duhet të jetë rreptësisht në përputhje me stilin dhe pamjen e përcaktuar nga biznesi ëmë p.sh Burger King, KFC, dhe McDonalds. Megjithatë, është e rëndësishme të theksohet se të franzizat më pak të famshëm mund të blihen nga stoku i regjistruar nga burimet tjera dhe ato mund të fshihen nga të hyrat ditore bruto. (DGT) Në përgjithësi, është gjetur se pavarësisht nga kuzhina aty ka zona të zakonshme të vendosura në të gjitha franshizat. Franshizat do të bien dakord për një numër veprimesh.       

në fillim të paguajnë një tarifë për organizatën mëmë; hapja e biznesit të bëhet në mënyrë të njejtë me njësitë tjera të biznesit p.sh. McDonald‟s; blerja e përbërësve për përgatitje të shkoj nëpërmjet organizatës mëmë; që të përdoret arka e rekomanduara elektronike e cila i lejon që kontrolli ti nënshtrohet shitjeve të tyre; pagimi i provizionit % mbi shitjet e tyre bruto; përcjellja e rekomanduar e protokollit të sigurisë nga organizata mëmë p.sh. përdorimin i kamerave të sigurisë në seksione të ndryshme pikave të shitjes; dhe që secila pikë e shitjes të ketë numrin e vetë identifikues si tatimpagues (NRG)

Organizata mëmë, si furnizuesi kryesor i produkteve ushqimore do të ketë njohuri se sa sa shume franshiza duhet të konvertohet. Aty do të vendosen kontrolle për të siguruar se të hyrat e saktë janë duke u deklaruar, pasi që provizioni i tyre bazohete në atë. 9.3.2 Çka duhet të mbahet Ligji kërkon që të gjitha të dhënat e biznesit duhet të ruhen për një numër të caktuar vitesh. 150

Këto rejistra përfshijnë si në vijim;  faturat e ushqim (kjo përfshin kopjet e porosive nga kuzhina);  faturat nga arka elektronike;  faturat e kartës së kreditit;  kopjet e shtypura të kredit kartës në fund të natës;  libri i rezervimeve; dhe /ose  ditarët. 9.3.3 Si duhet t‟i pyesim ata për të mbajtur regjistrat 



     

kërkohet një regjistër i detajuar i të hyrave ditore ku ç‟do shitje pasqyrohet ndaras. për shembull, një libër i cili i pasqyron të hyrat ditore bruto me datat përkatëse ose në bazë ditore apo javore; faturat e ushqimit të jenë të para numëruara në një seri unike vijues; ruajtja e kopjeve të faturave të ushqimit është (e detyrueshme) dhe bashkëngjitja e tyre me faturat e përkatëse të ushqimit; ruajtja e kopjeve të faturave të kredit kartës dhe bashkëngjitja është (e detyrueshme); ruajtja e raporteve nga makinat e kredit kartelave në fund të natës dhe bashkëngjitja e tyre me faturat tjera përkatëse të ushqimit është (e detyrueshme); kërkohet që faturat e ushqimit ta tregojnë datën,numrin e tavolinës dhe numrin klientëve ; grumbulli ditori faturave të ushqimit duhet të përmbajë datën dhe duhet të jenë të ndërthura me të hyrat ditore bruto (e detyrueshme ); dhe/ apo që letra e arkës elektronike është e ruajtur si e pa prekur (detyrueshme )

9.3.4 Qasja në Vizita Identifikimi i rreziqeve në zyre Në qoftë se nuk ka njohuri lokale nëse restoranti është në dispozicion, është dëshirueshme që të kemi më shumë njohuri sa i përket nivelit aktual dhe mënyrën e tregtisë. Burimet e mundshme të informacionit janë gazetat lokale, apo revista, si edhe faqet e internetit. Faqet e internetit shpejtë janë duke u bërë një mjet i rëndësishëm për restorantet për reklamimin e shërbimeve të tyre dhe pothuajse me siguri do ti përmbajë të gjitha informacionet e nevojshme për ti përdorur si një mjet për të kuptuar modelin e tregtisë dhe rreziqet e mundshme që biznesi mund ti paraqes. Informatat e plota dhe të sigurta duhet të konsiderohen gjithashtu që nga fillimi, pasi që kjo mund të jetë e nevojshme në njohjen e planit si dhe qasjes ndaj kësaj vizite. Kur është e mundur, këshillohet, që në varësi të natyrës së vizitës, të gjendet nëse ka ndonjë Polic Lokal i Inteligjencës në, apo në hapësirën përreth. Kjo ndoshta mund të merret duke shkuar përmes linjës së menaxherit të inspektorit të kontrollit, i cili me radhë do ti kontaktojë burimet relevante. 151

Në lokalet afariste Auditorët duhet ti identifikojnë rreziqet e mundshme gjatë intervistës me tatimpaguesit dhe duhet të marrë shënime ndaj komenteve të cilat kërkojnë vëmendje të, të tilla si:    







renovimet e fundit (a është rritur qarkullimi?); gjetja e mënyrës se si funksionojnë kontrollet e arkës elektronike; përgjigjet e paqarta ndaj pyetjeve dhe mungesa e vullnetit për ti përgatitur dokumentacionin mbështetës; të gjitha detajet e shkruar me shkrim të njëjtë, mundësisht duke përdorur të njëjtën ngjyrë, në regjistra origjinal kërkon marrjen në konsideratë dhe pyetja që duhet bërë është: a është tatimpaguesi metodike dhe i organizuar në aspektet tjera të biznesit të tij? faturat e ushqimit të para numëruar me një numër unik identifikimi, do ti ndihmojnë tatimpaguesit për ta kontrolluar personelin dhe për të siguruar historikun e dokumentuar të kontrollit të tije, në veçanërisht në qoftë se ai nuk është gjithmonë i pranishëm, dhe / ose: çështje të tilla si kultura dhe feja e tatimpaguesit duhet të merret në konsideratë, pasi kjo mund të ketë një ndikim të rëndësishëm në udhëheqjen e biznesit. Për shembull, në disa pjesë të botës, gratë myslimane nuk janë të lejuar të flasin në emër të burrave të tyre; atëherë si tatimpaguesi është në përputhje me obligimin e tij ligjor për të regjistruar çdo shitje ashtu siç ndodhë ?

9.3.5 Pikat për tu marrë parasysh Historia e përmbushjes së tatimpaguesit duhet të shqyrtohet duke u bazuar në raportin e mëparshme nga kontrolli i fundit , ose nga burimet të tjera përpara kontrollit aktual. Përsëri, çështjet sa i përket shëndetit dhe sigurisë duhet të shikohen në, pasi kjo nuk mund të theksohet së tepërmi. Të keni parasysh se shumë restorant dhe kafene, sidomos ato që ofrojnë ushqime për ti marrë me vete, shesin ushqime të një varieteti të gjerë ushqimesh p.sh. ushqime me kërri / qebapë / peshk, çipsa / pica etj. Nga lokalet njëjta dhe mallrat nuk janë furnizuar në të njëjtë gjendje ose me politiken e çmimeve të ngjashme. Kontrollet e marzhës për këtë arsye janë praktikisht të pamundur. Personat të cilët merren me aranzhimin e kontrolleve duhet gjithmonë ta caktojë personin përgjegjës i cili duhet të jetë i pranishëm dhe të konstatojë nëse të gjitha të dhënat e historikut të dokumentuar të kontrollit janë ruajtur. Nëse ndonjë nga të dhënat janë shkatërruar (p.sh. faturat e ushqimit apo faturat e regjistrit elektronik të keshit) tatimpaguesi duhet të udhëzohet menjëherë që t'i mbajë ato dhe të konfirmojë këtë me shkrim. Vëmendje e veçantë duhet t'i kushtohet ndonjë mangësie në të dhënat e tatimpaguesit, të cilat e lënë historikun e dokumentuar të kontrollit të pa përfunduar dhe e bëjnë të vështirë konfirmimin e llogaritjes së detyrimit. Leja për ruajtjen e regjistrave kyç, të tilla si faturat e regjistrit elektronik të keshit apo faturat e ushqimit, duhet të konsiderohen me kujdes dhe madje edhe në qoftë se ka të ngjarë të jenë dhënë nuk duhet të zgjasë për më shumë se sa të dymbëdhjetë muajt e fundit (për ta shmangur kompromisin e testit për verifikimin e blerje dhe 152

kurrsesi të mos zgjerohen regjistrat fillestar). Të gjitha aprovimet e tilla dhe gjithashtu çdo vendim i dhënë gjatë vizitës duhet të konfirmohet me shkrim. Përcjellja duhet të merret parasysh nëse konsiderohet e nevojshme. 9.3.6 Regjistrat dhe Llogaritë           



a janë gjeneruar të gjitha të dhënat e kërkuara – duke përfshirë edhe llogaritë në fund të vitit ?; a janë faturat e regjistrit elektronik të keshit apo janë hedhur / a janë në dispozicion faturat e makinave të kontrollit të kredit kartës; a janë marrë leximet Z dhe faturat e kontrollit nga ndonjëra prej arkave në përdorim; regjistro të gjitha llojet e të dhënave dhe librat e përdorura. kush I plotëson të dhënat ?; nëse një kontabilist është shfrytëzohet edhe si llogaritarë, kur dorëzohen i dorëzohen të dhënat kontabilistit në baza - mujore, javore apo ditore? Kur ja kanë dorëzuar të dhënat atij/ asaj dhe si ?; se si janë degët (nëse ka ndonjë) si janë trajtuar ato?; ku mbahen normalisht të dhënat ? kush i plotëson dhe i nënshkruan deklaratat e TVSH-së ?; ku janë regjistrat e të hyrave që nga mbulimi i fundit i periudhës nga deklarata e fundit, deri në periudhën e fundit të biznesit? Pyesni ata për atë që duhet të prodhohet; a e vlerëson tatimpaguesi se në qoftë nuk i janë dhënë të gjitha detajet sa i përket blerjeve dhe shitjeve kontabilist mund të ketë ndikim që deklarata pastaj të jetë e pasaktë;? dhe / ose a është tatimpaguesi i vetëdijshëm se të gjitha të dhënat duhen të mbahen për një numër minimal të viteve?

Në qoftë se ka prova të mjaftueshme për të sugjeruar se të dhënat të konsiderueshme janë nën-deklaruara, atëherë veprime të mëtejshme duhet të ndërmerren në mënyrë që të përcaktojnë natyrën dhe shtrirjen e mospërmbushjes. Veprimet ndërmerren për të konfirmuar ose për të përcaktuar nivelin e vërtetë të hyrave të cilat mund të çojë në: 

rekomandimi të autoriteteve të ATK- së për evazion civile ose ndjekje penale; dhe / ose një vlerësim më të mirë gjykim

Me qëllim që të parashtrojë çdo vlerësim në mënyrë sa më të shpejt dhe me kosto efektive, auditori duhet të marrin në konsideratë metodën më të përshtatshme për të marrë dëshmi. Në shumicën e rasteve atij do ti duhet të konsultohet me kolegët për ndihmë dhe historinë e mundshme të atij tregtar. Megjithatë, ai nuk duhet të ndjehet i kufizuar nga metodat të cilat janë testuar dhe-provuar mirë, nëse ka një mënyrë më të përshtatshme që mund ti përcaktohet. Metodat e mëposhtme po ashtu kanë si pikat e forta po ashtu edhe dobësitë e tyre / implikimet e kostos dhe duke i kushtuar vëmendje për shkak të tatimeve të mundshëm të përfshirë, auditori duhet të konsultohet me menaxherin e tij. 9.3.7 Ekzaminimi i Regjistrave të Keshit 153

Teknikat e marrjes së informatave nga arkat elektronike të keshit               

kur është blerë arka elektronike? a është e re ? a ka manual ? kush i mbanë çelësat e arkës (çelësat X dhe Z )? a është prishur ndonjëhere arka? a është thirrur inxhinjeri për ta kontrolluar atë? a është përdorur arka për ndonjë gjë tjetër, si për trajnimin e personelit ? cila është procedura për mbulimin e keshit (hap pas hapi)? a është krahasuar totali i keshit me regjistrin e arkë? çfarë hapa ndërmerren kur ka mospërputhje? kush e bën barazimin e keshit në fujnd të ? kush i zëvendëson në mungesë të tyre? sa shpesh shenohen gabimisht shumat ne regjistrin elektronik të keshit si ato më të ultë po ashtu edhe shumat me të larta se sa çmimi real? si janë llogaritur ato për? a është përdorur çelësi jo i duhur ( i pavlefshmi pavlefshëm)? Nëse nuk ekzistojnë letra të plote të regjistrit elektronik të keshit si mund ne ti verifikojmë rimbursimet- anulimet e shumave të regjistruara gabimisht etj leximet totale duhet të nxjerren dhe të regjistrohen si një pike për verifikim në të ardhmen dhe /apo nëse letra e e regjistrit elektronik të keshit është përdorur për heqjen e kërkesës për analizë.

Së fundi, është e rëndësishme të theksohet se çdo tatimpaguesi dhe situatë është e duhen të trajtohen si të tilla. 9.3.8 Përqindjet e Ushqimit/Pijeve (Shih SHTOJCA D1 dhe njësinë 3 Modelet e biznesit ekonomik/Metodat e vlerësimit indirekte Pjesa 11.2.3) është veçanërisht e dobishme në këtë lloj të biznesit, si dhe gjithashtu në verifikimin e mjeteve (Njësia 5) – shih Pjesa 11.2.5 dhe Njësia 7 – shih Pjesa 11.2.7. 9.3.9 Marrëdhëniet/përqindjet tjera Vendoseni veten tuaj ne pozitën e tregtarit/tatimpaguesit dhe konsidero praktikat e politikes suaj të çmimit. Në njërën anë, duhet ta keni parasysh lokacionin tuaj, klientelen dhe konkurrencën, pasi që vendosja e çmimeve shumë të larta mund të rezultojë me humbjen e konsumatoreve. Në anën tjetër, ju duhet ta keni parasysh “kthimin mbi investimin tuaja” - nuk do te kishte pasur vlere për të investuar para në një biznes përveç nëse ajo te siguron përfitim të arsyeshëm për atë investim. Gjatë përcaktimit të çmimeve tuaja ju duhet te keni parasysh te gjithë faktorët (apo inputet) të cilat të paktën duhet të mbulohen: Inputet  Kostoja e aseteve (blerja fillestare dhe kostot e vazhdueshme) 154

 Blerja e materialeve / mallrave / produkteve ushqimore për rishitje ( më pak mallra për përdorimi vetanak).  Blerjet e gjerave shpenzues (pecetat, dekoruesit, menytë etj)  Shpenzimet e përgjithshme (rryma, uji, telefoni, tarifat ligjore dhe të kontabilitetit, etj)  Pagat  Tërheqjet (e veta)  Përfitimet e ruajtura  TVSH-ja Autputet Çmimi i shitjeve (duke përfshire edhe TVSH-në) - kjo duhet së paku me siguri të mbulojë inputet me lart. Politika tipike e çmimit Tradicionalisht shume restorante kane vepruar në mënyre të drejte për ta standardizuar sektorin e politikave tregtare , e cila mund te nënkuptohet (për shembull) se për çdo 100€ të shpenzuar në blerje të materialeve/mallra/ artikuj ushqimor për rishitje, ata do te presin një shkalle të caktuar të “kthimit”, e cila do te reflektohej në aspektin e çmimit të shumëzuar me koston e materialeve të blera:

Kostoja e materialeve të blera Shpenzimet e përgjithshme Pagat

€1000 €1000 €1000 €3000

+ TVSH 16% Çmimi i shitjes

€ 480 €3480

Faktori/Shumëfishohet 1 1 1 3

Në shembullin e më sipërm mund të shihet se çmimi i shitjeve (me TVSH) është përafërsisht rreth 3.5 here me çmimin e artikujve ushqimor (duke përjashtuar pijet) e blera, vetëm për ti mbuluar shpenzimet. Disa kafene të vogla (sidomos ato që shesin çaj, kafe dhe varen në shumë konsumatorë, dhe me shpenzime minimale) me shitje mund të fitojnë me shume se sa me çmimin e blerjes , por do të jetë e qartë se jo çdo restorant nuk mund të mbijetojnë me më pak se 3,5 herë, dhe sa më i lartë të jetë niveli i restorantit (stili dhe standardi i kuzhinës, fama, apo shkathtësite e kuzhinierit, etj), aq më i madhe do të jetë lidhja në mes të kostos së materialeve dhe çmimit të menysë:

155

Llojet e ndërmarrjeve Kafenetë e vogla Kafenetë e mesme Restorantet e mesme- të vogla Restorantet e shtrenjta Restorantet e klasit të lartë

Renditja tipike e raportit 3:1 3.5:1 4:1 5:1 7:1 >

Ajo me lart demonstron: a). Secila ndërmarrje duhet të shikohet në bazë të rrethanave të veta ( p.sh. Stili i enëve të pastave italiane dhe stili i ushqimit kinez mund të njihen për përdorimin e materialeve që kushtojnë me pak por që mund të krijojnë çmim të lartë të ushqimit, ndërsa llojet tjera të gatimit mund të jenë me pak fitimprurëse). b). Rëndësia e krijimit (nëpërmjet bisedimeve të mëtutjeshme) me tregtaret se si saktësisht funksionojnë politikat e tij në lidhje me çmimet, me reference të artikujve të ndryshëm të zgjedhura në meny. 9.4 Taksi 9.4.1 Organizimi Taksi dhe tregtia e makinave me qira mund të ndahen në disa kategori kryesore:

Pronari shoferi Shumë-pronar shoferë të taksive veprojnë në mënyrë të pavarur. Është e zakonshme për pronarët e makinave me qira, që të veprojnë përmes një shoqate,agjencisë, apo të nënkontraktojnë shërbimet e tyre për një biznesi tjetër. Pronarët e taksive të licencuar shpesh punësojnë punonjës të kualifikuar, kur nuk kërkohet për nevojat e tyre. Punonjësit e kualifikuar Punonjësit e kualifikuar janë vetë të punësuar dhe punojnë për llogari të vetë, mirëpo nuk posedojnë makinat e tyre, punësimi i tyre bëhet nga operatorët e parkut të automjeteve, apo nga pronari- shoferi. Punësimi zakonisht bëhet sipas kushteve të mëposhtme. Për kohë Shoferi mund të mbajë një përqindje të caktuar (ndoshta 40-45%) për çdo të hyrë, plus bakshishin. Pronari i bart shpenzimet e karburantit dhe të mirëmbajtjes së automjeteve, ose kjo mund të jetë nxjerrë para se ndarja të jetë bërë.

Për kilometrazh Pronari paguan një normë për milje/kilometrazh, edhe nëse është shfrytëzuar makina ose jo. Pronari mbart shpenzimet për karburant dhe mirëmbajtje të automjeteve. Për banesë 156

Një pagesë fikse është bërë për periudhën e qirasë dhe gjithashtu edhe për shoferin, apo pronarin i mbartë shpenzimet e karburantit dhe të mirëmbajtjes. Kjo është aktualisht lloji më i popullarizuara i marrjes me qira, dhe llogaritët për rreth 75% e marrëveshjeve me punonjësit e kualifikuar . Periudhat e zakonshme me qira janë "m,e normë të plotë", - normalisht me qira për një periudhë 7-ditore, apo "gjysmë norme" - zakonisht punësimi gjysmë-ditore për një javë. Nganjëherë, edhe pse kjo bie ndesh me rregullat taksive, taksistët të cilët i kane automjete me qira javore ose mujore, mund të lëshoj me qira ato shoferëve të tjera.

Operatoret e parkut të automjeteve Operatorët mund ti shfrytëzojnë shoferët e parkut të tyre dhe të bëjnë furnizime të tatueshme për konsumatorët, ose ata mund të punësojnë shoferët e vetë punësuar të automjeteve të tyre të cilët i bëjnë furnizimet. Në rastin e fundit, operatori i parkut do të ofrojë agjencisë dhe shërbime tjera për shoferët. Operatorët e parkut të automjeteve mund të kenë tjera interesa të biznesit, të tilla si një garazh. Agjencitë Këto biznese, të cilat nuk posedojnë automjete ,ofrojnë furnizimin me radiot dhe një shërbimin e prontimeve për shoferë e vetë-punësuar. Ata gjithashtu mund ti mbledhin tarifat në emër të shoferëve, nën aranzhimet e llogarisë me autoritetet lokale, kompanitë e mëdha etj. Shumica e agjencioneve e ngarkojnë një normë të sheshtë për këto shërbime, por të tjerët mund ti bazojnë ngarkesat e tyre në bazë të përqindjes së të hyrave të shoferëve. Kjo metoda e fundit është jo popullarizuar, sepse shpesh është e vështirë për agjencitë që ta bëjnë verifikim e të hyrave të shoferëve. Bizneset janë shumë të paqëndrueshme, shoferët vijnë dhe shkojnë, ose një biznes mund të ndërtohet dhe të udhëhiqet për një periudhë të shkurtër, para se ai të shitet apo të ndahet. 9.4.2 Furnizimet e Tatueshme Disa nga parqet e automjeteve, shoqatat e taksive, apo agjencitë që aranzhojnë rezervime për shoferët e vetë punësuar apo kontratat me llogaritë e klientëve dhe lëshimi i faturave në emrin e tyre. Në këtë rast është e nevojshme të vendosni nëse është e biznesit, apo shofer, i cili bën furnizimin e transportit ndaj konsumatorit. 9.4.3

Puna me Kesh

Është pranuar se shoferi e bën furnizimin, përveç nëse kjo mund të tregohet se shofer është duke punuar për biznesin, në të njëjtën mënyrë si një punonjës. Përveç nëse ekziston një kontratë formale e punës, ose shoferi paguhet me një normë që nuk ka të bëjë me tarifat e ngarkuara nga biznesi, shoferi e bën furnizim të drejtpërdrejta për konsumatorët. Prandaj është e pritshme, që të duket se shumë pak shoferë punojnë për një biznes sa i përket udhëtimeve që paguhen me kesh . 157

9.4.4

Tarifat e udhëtimit

Për shkak të përqindjes së lartë të tregtisë së parave të gatshme shpesh është e vështirë për ti përcaktuar pikërisht të hyrat bruto të tatimpaguesve. Edhe pse ka ndryshime nga zona në zonë, çmimet për taksi të licencuara zakonisht janë të kontrolluara nga autoritetet lokale. Njohuri për shkallën lokale të çmimeve dhe pagesat shtesë, shpesh do të ndihmojë në krijimin e një përshtypje të qarkullimit të mundshëm. Udhëtimet e shkurtra por të shpeshta krijojnë harxhime me te mëdha se sa udhëtimet e gjata, por marrja me qira e veturave është me fitimprurëse sesa taksitë me distance me te largëta. Çmimet e taksit mund të përbëhen nga një pagesë me qira fillestare, pagesa prej një distance, një pagese e shtojcave dhe shtesave. Pagesat e zakonshme plotësuese mbulojnë udhëtarët shtesë, kafshët, valixhe të tepërta, megjithatë, ka variacione ne sfera te ndryshme. Tarifat shtese për udhëtimet e natës ne veçanti, kane tendence me qene me te vogla ne qytet me te vogla se sa rajonet rurale. Pagesat për huazimin e veturës mund të ndryshojnë në mënyrë të konsiderueshme. Nuk do te thotë qe gjithherë te matet distanca, edhe pse zakonisht është me pagese minimale. Çmimet kane tendence te bazohen ne largësi, ose nga caktimi i destinacionit, apo nga baza ne bazë. Në disa zona, pagesat standarde janë bërë për destinacione të përbashkëta si stacionet ose aeroportet. Shoferi qe drejton limuzina për ngjarje të tilla si dasmat dhe turne luksoze shërbime për vizitorët, janë paguar zakonisht me një taksë të sheshtë, ose norma të përditshme. Prandaj, është jashtë fushës se tatimeve. Duhet të merren parasysh këto megjithatë, kur konsiderohet kredibiliteti i deklaratës se marrjes nga ana e tatimpaguesit, në krahasim me standardin e dukshme e jetesës. Edhe pse varet nga zona, tipi i çmimit dhe kohëzgjatjen e udhëtimit, çmimi i bakshisheve janë zakonisht ndërmjet 10 - 20%. 9.4.5 Obligimi për tu regjsitruar për TVSH Mund të ketë raste kur të ardhurat nga një numër i vogël të automjeteve mjafton për regjistrim. Përveç nëse ka ndonjë aktivitet tjetër të tatueshëm që duhet të përfshihet në qarkullim total të tatueshëm, vështirësia e vetme e punës individuale si shofer taksie ka mundësi të jetë i regjistrueshëm. 9.5 Bankat dhe Financat Qëllimi i këtij udhëzimi është për të siguruar me informata të nevojshme dhe udhëzime për të ju ndihmuar në përcaktimin nëse një furnizim të bie për të qenë një furnizim i shërbimeve financiare dhe se ai furnizim pastaj bie për të qenë i liruar apo i tatueshëm për TVSH. 9.5.1 Obligimi për TVSH Ju duhet të konsideroni përgjegjësin sipas ligjit në bazë të qenë një numri të kryetitujve të gjerë, të cilët përfshijnë: 

parat dhe shërbime të ndërlidhura 158

    

letrat me vlerë siguritë paratë dhe shërbimet të ndërlidhura funksionimin i cilës nga llogaritë si asaj rredhëse, të kursimeve apo të depozitave kredi dhe shërbime të ndërlidhura borxhet dhe shërbime të ndërlidhura letrat me vlerë dhe shërbimet e ndërlidhura

  

menaxhimi i fondeve dhe shërbimet e ndërlidhura derivatet financiare ndërmjetësit, dhe



produktet Islamike

Ju gjithashtu duhet ti merrni në konsideratë detyrimet sipas ligjit për:   

Ari Investimet e monedhave të arit, dhe Derivatet dhe Tregjet terminale

[Legjislacionin evropian në lidhje me përjashtimin e shërbimeve financiare mund të gjendet në Nenin 135,1 pikat (a) deri në (f) të direktivës së TVSH-së. Ky ligj ka hyrë në fuqi në Britaninë e Madhe me Aktin e TVSH-së të vitit 1994 ("VATA 1994"), Orari 9, Grupi 5]

Kur konsideron se dikush i kryen ndonjë nga veprimet e përshkruara, ju duhet të marrin në konsideratë:    

nëse ekziston një furnizim për qëllime të TVSH-së nëse ekziston një furnizim i vetëm ose furnizime të shumëfishta nëse ajo është duke u bërë mund të karakterizohet si një transaksion i përjashtuar financiare për qëllime të ligjit në Kosovë, dhe nëse ka ndonjë ligji tjetër ose politike që ka ndikim

Shërbimeve të ndryshme që, megjithëse të lidhur me financat, nuk janë të përjashtuar. Ligjet dhe politikat tjera kanë efekt në sherbimet financiare dhe në përjashtimet për TVSH. Disa nga pjesët më të rëndësishme e mbulojnë:    

vendi i furnizimit kthimi i tatimit të zbritshëm ngarkesa e kundërt përjashtimet e pjesshme

159

9.5.2 Burimet e jashtme Për ti zvogëluar shpenzimet dhe për të rritur efikasitetin, institucionet financiare janë gjithnjë nën-kontraktues të punës së tyre me palët e treta. Kjo është e njohur në gjuhen jo formale si "kontraktim i jashtëm". Kontraktimi i shërbimeve nga jashtë është një fushë e diskutueshme apo e kontestuar. Institucionet financiare mund të kërkojnë përjashtim për shërbimet që ata i blejnë, për shkak të paaftësisë së tyre për të mbuluar tatimin e zbritshëm që pastaj mund të krijojë një shpenzim për biznesin e tyre. Kjo ka çuar në shumë raste gjyqësor dhe pavendosmëri, por disa parime të dobishme tani janë nxjerr nga Tribunali dhe Gjykatat. Në parim nuk ka asnjë arsye se pse një shërbim i nën-kontraktuar nuk duhet të përfshihet në fushën e përjashtimit financiare. Por shumë shërbime të kontraktuara mund të jenë të natyrës administrative, më tepër se sa shërbime të natyrës financiare, dhe për këtë arsye do të tatohen me normë standarde. 9.5.3

Ndërmjetësuesit

Shumë furnizime të shërbimeve financiare përfshijnë biznese tjera që veprojnë si ndërmjetës mes palëve që shesin dhe i blejnë këto shërbimeve financiare. Ka gjithashtu biznese që ofrojnë shërbime të specializuara, të cilat e bëjnë një transaksion financiar të mundshme ose e ndihmojnë që ky transaksion të ndodhë. Shpesh këto shërbime ndërmjetës përjashtohen. 9.5.4

Cilat furnizime nuk janë të përfshira nga lirimi financiar?

Në përgjithësi, shërbimet financiare janë të liruara nga TVSH. Megjithatë, lista e mëposhtme përmban shembuj të shërbimeve që, edhe pse janë të lidhura me shërbimet financiare, nuk e përjashtojnë domosdoshmërish veten e tyre. Në secilin rastë ju duhet të jeni të lumtur me vetveten në lidhje me detyrimet e sakta të TVSHsë sipas ligjit.             

shërbimet e mbajtjes së librave mbledhja e borxhit dhe kontrolli i kredisë shërbimet e depozituara dhe ato të kujdestarisë dhënien me qira pajisje ekzekutori dhe administruesi i shërbimeve dhe administrimi i pasurive investimet, financat dhe këshillat tatimore konsulenca e menaxhmentit bashkimi dhe marrja e këshillave menaxhimi i portofolit shërbimet e gjendjes civile ruajtje të sigurt dhe shërbime të sigurta të transportit aktivitetet e kompanive të shërbimeve, për shembull administrata, pagesën e rrogave dhe pagave nxjerrja nga banka e një shënim ndaj bartësit të kërkesës

160

Ku këto shërbime vetëm formojnë një element të shërbimit që ofrohet, do të jetë e nevojshme që të shikohet në të gjitha shërbimet që janë duke u ofruar në mënyrë që të përcaktohet pozicioni i saktë i furnizimit dhe detyrimin ndaj furnizimit ose ndaj atyre furnizimeve. 9.5.5 Terma Financiarë -Fjalori Institucionet financiare, të tilla si bankat, shoqëritë ndërtimore, shtëpitë e financave, agjentët, etj, kanë një numër unik dhe nganjëherë numri konfuz i termave nuk përdoret jashtë industrisë financave për të përshkruar shërbime të caktuara financiare dhe furnizime. Në SHTOJCA N të këtij udhëzimi do të gjeni një fjalor të termave që do t'ju ndihmojë në trajtimin e bizneseve në sektorin e financave.

9.6 Industria e Ndërtimit Industria e ndërtimit përfshin një gamë të gjerë të aktiviteteve të biznesit dhe madhësisë së biznesit. Ajo kryesisht mund të ndahet në dy lloje kryesore:  

Bizneseve të mëdha, punësimi i fuqisë punëtore të kualifikua dhe projektet e konstrukcioneve ju kushtojnë teknikisht , dhe në përgjithësi ndërtuesit jo të rregullt apo “që punojnë sipas rasteve”, shpesh një ose dy grupe të njerëzve, pa marrë parasysh nga subjekti juridik të cilët ose ofrojnë shërbime vetëm në bazë të nën-kontratës, ose kryejnë punë të vogla ndërtimi (deri në dhe duke përfshirë zgjerimet apo konvertimet e papafingove/ dhomat nën qati). Këto biznese kanë prirje që të mos kushtojnë të të njejtën menyrë si bizneset e mëdha, duke zgjedhur në vend që të ngarkojnë atë që tregu brenda të cilit ata veprojnë mund të operojnë.

9.6.1 Natyra e Furnizimeve Industria e ndërtimit mbulon një gamë të gjerë aktivitetesh, nga punët e ndërtimit deri te punët e riparimit të kanalizimit dhe rregullimit të kulmit. Gama e aktiviteteve mund të ndahet në tri nën-titujt kryesore:   

punë të përgjithshme të ndërtimit; specialist të ndërtimit (përfshirë mobilieri, rregullimin e çatisë, kontraktues elektrike, hidraulike, etj); dhe punë të inxhinierisë civile (duke përfshirë punët e tokës, rrënimin, vendosjen e kabllove etj)

9.6.2 Sistemet e Kontabilitetit dhe Dokumentimi Natyra e sistemit të kontabilitetit do të ndryshojnë kryesisht në varësi,të madhësisë së biznesit. Regjistrat kanë për qellim që të përmisohen në varësi të rritjes së biznesit. Bizneset më të madh ka të ngjarë të përdorin programe të specializuara të kontabilitetit, ndërsa bizneset e vogla mund të përdorin sisteme manuale, ose sistemeve të thjeshta te kompjuterizuara të kontabilitetit. Shembuj sa i përket regjistrave të cilët mund të ruhen përfshijnë si në vijim : Evidenca e kontratës së shitjes 161

Përmban të gjitha detajet e aplikacioneve për pagesë, faturat e parave dhe shumat e papaguara. Ky libër është i lidhur zakonisht me librin e parave të gatshme. Evidenca e nën kontraktorëve Përdoret për të regjistruar furnizimet e shërbimeve, apo mallrat dhe shërbimet. Zakonisht përmban dy lloje të dokumentacionit - fatura të vërtetuara faturat të cilat janë vetë-faturuar. Evidenca e llogarive nominale Përderisa nuk ka rreziqe specifike që kanë të bëjnë zakonisht me këtë libër, është mirë që ai të kontrollohet për çdo detaje sa i përket burimeve të pazakontë të të ardhurave, apo shpenzimeve,që mund të identifikojnë një zonë e cila mund të konsiderohet si një rrezik. Libri i blerjeve Përdoret për të regjistruar furnizimet e mallrave dhe shërbimeve. Libri i arkës Regjistron parat e paguara si brenda po ashtu edhe nga jashtë biznesi. Ndërtimet e vogla të bizneseve të industrisë janë kryesisht të bazuar në para, dhe si rezultat që libri i parave është një nga burimet më të rëndësishme të informacionit për Inspektoret e kontrollit tatimor.

Pasqyrat bankare Identifikoni pagesat e bëra në llogaritë bankare të biznesit si nga jashtë po ashtu edhe nga brenda. Këto duhet të ekzaminohen në bashkëpunim me librin e parave të gatshme, me qëllim të identifikimit të ndonjë anomalie. Ditari Shumica e bizneseve të vogla të industrisë së ndërtimit e mbajnë një formë të ditarit sa i përket punës së tyre, i cili i pasqyron detajet nga takimet e bëra për të kryer vlerësimet për punën e mundshme në të ardhmen, si dhe të dhënat aktuale të punës. Për të caktuar një takim me një biznes të industrisë së ndërtimit, ju duhet të kërkoni që ta shikoni ditarin, apo çfarëdo të dhënat që biznesi i ruan në lidhje me punët e planifikuara.

9.6.3 Rreziqet e shoqëruara me Sistemet e Kontabilitetit dhe Dokumentimin Faturat (a)..... Faturat e lëshuara para marrjes së pagesës mund të çojë në gabimet potenciale tatimore. Kjo ka më shumë gjasa të ndodhë, kur konsumatorët nuk dëshirojnë që të pranojnë përdorimin e procedurës së vërtetimit të faturës tatimore (VFT) dhe kërkon një faturë tatimore. 162

(b) Faturat e shitjeve të ndryshme të cilat janë nxjerrë për punën e ndryshme të kryera. Ato shpesh mund të lëshohen larg nga vendi bazë i biznesit, me rrezikun se ato do të regjistrohen ose në fund të deklaratës së TVSH-së , apo përjashtohet krejt nga deklarata. Kodimet tatimore 

Gabimet në kodimet e TVSH-së-në kontratat, ku ka furnizime të përziera, mund të çojnë në një pagesë të ulët (ose mbi pagesë) të tatimit të llogaritur.



Personeli i papërvojë që operojnë në sistemet operative të kontabilitetit mund të krijojnë një rrezik potencial në të ardhurat, nga gabimet në përcaktimin e kodeve të TVSH-së në fillim të një kontrate. Aplikimet për pagesë

TVSH-ja duhet të llogaritet mbi shumën e plotë të ngarkuara nga ndërtuesi, para se të bëhet ndonjë zbritje për tatimin mbi të ardhurat.

9.7 Hotelet Hoteleria përfaqëson një zonë me rrezik të lartë, kryesisht për shkak të i transaksioneve të shpeshtë me para. Auditorët mund të hasin në vështirësi në testimin e kredibilitetit të parave të marra të deklaruar pasi që hotelierët e bëjnë furnizimin e shërbimeve, ku as çmimet e as gjurmimi nuk caktohen nga ata , për koston e mallrave të blera. Tregtia e mbulon një spektër të gjerë, duke filluar nga posedimi i hoteleve të vogla familjare "stinore", dhe të shtëpive apo pensionet deri te hotelet private dhe institucionet ndërkombëtare zinxhirore që qëndrojnë të hapur gjatë gjithë vitit. 9.7.1 Tarifat Zakonisht nuk ka asnjë shkallë standarde sa i përket tarifave, dhe nuk ka limit sa i përket tarifës për akomodim. Njësia e çmimeve mund të ndryshojë, por zakonisht bazohet në llojin e dhomës plus përfshirja e kostos së ushqimit, apo një çmim ndaras për dhomën e gjumit, për ushqimi dhe për shërbime. Shumica e hoteleve për një dhomë dyshe kanë një tarifë më të madhe, të cilat shpesh mund të shfrytëzohen vetëm nga një person. Tarifa e thjeshtë ngarkohen veç për shërbimet dhe veç për dhoma gjumi (duke përfshirë ushqimin). Kjo përfshin edhe mbajtjen e librave të tjera, e cila rezulton në kosto me të sakta. Një tarifë e bazuar në çmime individuale mund të rezultojë në të ardhura të ulëta, pasi që jo të gjithë mysafirët do të marrin ushqim. Kjo zakonisht është adaptuar nga hotelet e mëdha me një numër të madh të mysafirëve të përkohshëm. 163

Faktorë të tjerë, të cilat ndikojnë në çmime, janë:      

kushtet e“gjysmë-pansion” – mund të përfshijnë ushqim (zakonisht mëngjesin) pajisjet e dhomës p.sh. banja e veçantë apo peizazhi fëmijët - ulja e çmimit për anëtarët shtesë në dhomat familjare ulje për udhëtimet grupore dhe bllokimi i rezervimeve vikendet e shkurtra” dhe rezervimet jashtë sezonës; dhe, tarifat shtesë për mbajtjen e dhomave njëshe.

9.7.2 Objektet e Inspektimit Përveç të dhënave të publikuara në dispozicion, inspektimi personale nga jashtë i hotelit mund të ofrojë më shumë informacione sa i përket karakterit dhe përmasat e biznesit p.sh. numri i bareve të licencuar(a), pajisjet e parkingut, i hapur jo për banorë etj. Ky ekzaminim mund të ndihmojë gjithashtu edhe në një vlerësim më të saktë sa i përket kredibilitetit të llogarive dhe të dhënat e biznesit. Një regjistrim i përhershëm i këtij informacioni duhet të përfshihet në përmbledhjen e biznesit dhe të dhënat duhet të jenë në dispozicion për përdorim gjatë procesit të përzgjedhjes të kontrollit. 9.7.3

Aktivitetet e Biznesit Restorantet

Restorantet e hotelit shpesh janë të hapura për njerëz jo-rezidentët (jo mysafire ne hotel), dhe sistemi i llogaritjes së pagesave nga jo rezidentët duhet të shikohet me kujdes. Ata veprojnë në të njëjtën linjë si në një restorant normale dhe kontrollet zbatohen dhe janë të aplikueshme ndaj atyre shënimeve të detajuara të kontrollit në restorantet dhe kafenetë. Baret e licencuara Licenca e zakonshme është licencë e kombinuar, licencë e hotelit dhe – licencë e restorantit, e cila ia lejon pronarit që ta udhëheq një bar për në shfrytëzim nga mysafirët. Në përgjithësi udhëzimet në shënimin e kontrollit për shtëpitë publike aplikohen edhe për baret e hotelit. Megjithatë, faktorët tjerë të tillë si pijet alkoolike që përdoren për qëllime të gatimit,shitjet përmes kamarierëve që shërbejnë natën dhe shërbim në dhomë, pijet e menaxhmentit dhe të personeli, dhe pijet e ngarkuara në faturat e mysafirëve ose faturat nuk duhet të neglizhohen. Funksionet e veçanta Shumë hotele ofrojnë objektet për shfrytëzim private, si për dasma, bankete, konferenca dhe takime. Këto kanë për qëllim të llogariten si të jashtme sistemi normal i kontabilitetit të biznesit si dhe rezervimet shpesh janë nën kontrollin personal të pronarit / menaxherit. Kjo paraqet një mundësi për shmangie, veçanërisht kur pagesat bëhen me kesh. Marrja e dhomave me qira për shfrytëzim, shitjet e tregtisë , panairi antik etj.

164

Mund të ketë raste kur kërkohen vendime në lidhje me furnizimin e dhomave apo sallave për martesë me synim të ndarjes së dhomës për nevoja ushqimore dhe nga ofrimi I dhomës për nevoja argëtimi.

Furnizimet me hapësirë Furnizimet tjera të hapësirës në hotelet dhe qendrat e ngjashme normalisht do të përjashtohen. Informacione të mëtejshme në lidhje me furnizimet e bëra nga hotelet dhe të qendrat e ngjashme mund të gjenden.

Qiraja Merret nga “për ndërtesat” dyqanet, kabinetet dhe panelet e reklamave. Provizionet Nga qiraja e makinave, firmave të taksitë, pagesa për trajner, fotografët etj. Shitjet për personelin Artikujt e shitur për stafit si p.sh. cigare (shpesh janë nën vlerën e shitjes me pakicë) Pajisjet shtesë të ofruara për mysafirët Gama e aktiviteteve të më mëposhtme nuk i përfshinë të gjitha aktivitetet, por i ilustron një sërë aktivitete periferike të cilat mund të gjenden në hotele. Kontrollet duhet të bëhen për të siguruar që të hyrat nga aktivitetet e tilla janë të llogaritura për:     

        

tarifat për lavanderi floktarët; pishinë dhe sauna; sportet apo lojërat e dhomave, qiraja për pajisjet sportive dhe seancat e stërvitjes; pagesat për telefon (të ardhurat nga telefoni mund të jenë të rendësishme veçanarishtë në hotelet e mëdha, ku ajo mund të jetë burimi i tretë më e madhe i të ardhurave, pas qirasë për dhomë dhe ushqim - një përqindje tipike për mysafirët të cilët bëjnë porosinë e tyre me anë të telefonit mund të jetë në një përqindje të lartë); garazhet dhe tarifat e parkingut ; kasollet e plazhit ; pagesat për TV; çaji i mëngjesit; tarifat për gazeta ; drekat e paketuara; shitjet me para nga dhomat për çaj; bar kafet; dhe diskotekat.

9.8 Shitjet e Internetit

165

9.8.1

Parathënie

Librat tona të udhëzimit, janë materiale referuese kryesor për punonjësit në ATK. Procedurat formale të ATK-së dhe sistemet e punës janë të përshkruara në këto libra të cilat ofrojnë menaxherëve dhe stafit të ATK-së rregulla ,udhëzime dhe këshilla të përgjithshme mbi interpretimin e tyre. Ky udhëzim ju ka dedikuar stafit të ATK-së, dhe nuk duhet të mbështete nga ana e bizneseve në llogaritjen e taksave dhe / apo detyrimeve të tyre. Ky kontrollë thekson:   

ofron të dhëna të përgjithshme relevante me këtë sektor të tregtisë; tregon se çfarë aktivitete biznisore mund të ndërmerren nga ky sektor i tregtisë; identifikon zonat e rrezikut brenda këtij sektori të tregtisë.

9.8.2 Historiku Që nga mesi i viteve 1990, qasja në internet është bërë relativisht e lehtë, përdoruesit qasje e lirë, dhe qasja vendore, tani është përhapur në Evropë dhe në të gjithë botën, ku shumë punonjës kanë qasje edhe në vendin e tyre të punës. Tregtimi komerciale i mallrave edhe shërbimet on-line është lirshëm në dispozicion. Një numër i madh i bizneseve të vogla dhe pothuajse të gjithë shitësit me pakicë më shumë të frekuentuara kanë një prani on-line. Kjo e fundit shpesh shpenzon shuma të mëdha parash për ti bërë faqet e tyre të sigurt dhe të lehtë për t'u përdorur ndërsa bizneset e reja mund ta kenë të vështirë që të krijojnë një bazë solide të konsumatorëve. Në përgjithësi, informacionet në faqen e internetit nuk janë të sigurta, çdokush mund të krijojë një web faqe, duke e quajtur atë siç ata dëshirojnë, dhe mund të publikojnë informacione të rreme në atë mënyrë që të duken si të vërtetë. Edhe pse rregulloret janë përmirësuar dhe luajnë një rolë të madhë më prezencen e tyre në internetit, është ende e mundur krijimi e faqeve të cilat e shpërfillin legjislacionin kombëtar dhe të cilat mund të jenë të rrejshme, mashtruese ose shpifëse. Qasje në internet në përgjithësi bëhet me anë të linjave telefonike ndaj ofruesve të shërbimeve të internetit (OSHI). Me paketat bazë të qasjes, përdoruesit paguajnë normë lokale sipas tarifave për thirrje , një pjesë e tarifave për thirrje i paguhet OSHI nga kompania telefonike. Ka një numër të paketave me kohë të palimituar të ofruara nga ana e OSHI-ve kryesore, e cila paguhet në baza mujore ose vjetore nga përdoruesit për të mbuluar një pjesë të kohës apo për të pasur qasje në çdo kohë. Ka pasur disa tentime të pasuksesshëm për të ofruar qasje krejtësisht falas, pasi që OSHI-të marrin para nëpërmjet reklamave të tyre, nga administrimi i faqeve dhe të ardhurat tjera indirekte. Qasje në internet është gjithashtu në dispozicion si një pjesë e disa paketave digjitale televizive dhe disa paketa të shërbimeve . ASDL (STsignalet e telekomunikimit), apo qasja në signalet e telekomunikimit, është duke u bërë shumë më e përhapur pasi që çmimet kanë rënë. Qasje në signalet e telekomunikimit është shumë më shpejt se një linjë telefonike e zakonshëm, por kërkon disa pajisje të specializuara dhe një shkëmbim lokal i cili fizikisht është i 166

mbyllur për përdoruesit. Shpejtësi e lartë bashkëkohore ", wi-fi" dhe përdorimi i telefonave celular / pajisjeve të dorës vazhdojnë të vihen jashtë kufijve. Nuk ka praktikisht asnjë kufizim për llojet e transaksioneve të cilat mund të kryhen në internet. Gama e furnizimeve në dispozicion për këtë arsye është e madhe, teorikisht e mbulon pothuajse gamën e tërë aktiviteteve të biznesit të cilat hyjnë në kuadër të regjimit të TVSH-së. Pagesa është zakonishme, megjithëse joekskluzivisht, me kredit / debit kartë. Rregullat që e mbulojnë natyrën e furnizimit dhe problemet që lidhen me detyrim nuk janë të ndikuara nga fakti që transaksioni bëhet on-line, prandaj shënimet përkatëse sa i përket kontrollit për tregtinë specifike duhet të konsultohen edhe më tej. Bizneset e bëra on line, megjithatë, kanë të ardhura rrjedhëse potenciale të cilat nuk do të gjinden diku tjetër, dhe janë të specializuar me metodat e prokurimit dhe të procedimit të urdhrave si dhe marrjes së pagesës. Probleme tjera vijnë nga perspektiva globale që interneti i sjell. 9.8.3 Gama e mallrave të furnizuara në mënyrë elektronike Një gamë e madhe e mallrave është në dispozicion në mënyrë elektronike (on-line). Kur jeni duke blerë në internet, urdhëri i procedimit është gati i menjëhershëm, kjo e shmang nevojën për të punësuar një numër të madh të stafit dhe biznesit gjithnjë e më shumë janë duke u joshur nga mundësia e automatizimit të të gjitha porosive dhe procesit të pagesave. Dërgesat zakonisht bëhet nga zyrat postare ose bartës të tjerë, disa kompani kanë rrjetin e tyre të bartjes. Marketingu ndër-kufitar është relativisht i lehtë për tu bërë.

9.8.4 Gama e shërbimeve të furnizuara në mënyrë elektronike Në fushën e shërbimeve, interneti ofron avantazhe të mirëfilltë më shumë se sa mjetet tradicionale të furnizimit të shërbimeve për shkak të vëllimit të lartë të të dhënave të cilat mund të sigurohen dhe kërkohen shumë shpejt. Përmbushja e shërbimeve është shpesh e menjëhershme. Kjo ka bërë të mundur, për shembull, agjentët e pasurive të ofrojnë gamë më të gjerë të pronave se ata që kanë mundur ta bëjnë këtë gjë ndonjëherë më parë, duke përdorur filtrat e duhur për kërkime. Ka edhe shërbimeve të reja të cilat janë të veçanta në internet, për shembull OSHItë, kërkimet e të dhënave dhe qendrat tregtare. 9.8.5

Dallimi në mes të mallrave dhe shërbimeve

Dallimi në mes të mallrave dhe shërbimeve është i rëndësishëm për TVSH-në, pasi që ka çështje të ndryshme sa i përket vendit dhe kohë së furnizimit. Është e rëndësishme që të përcaktohet në një fazë të hershme nëse biznesi është duke ofruar mallra apo shërbime apo një kombinim i të dyjave. Shumë linja tradicionale të porosive të mallrave që kanë patur shitje të suksesshme përmes linjës postare gjithashtu kanë sukses përmes linjës on-line, duke përfshirë, veshje, veshje të brendshme, libra dhe CD, pjesë kompjuterike, ushqime dhe pije nga specialistët. 167

Shitjet e drejtpërdrejta të mallrave me vlerë të lartë të tilla si automjetet e reja nuk ka të ngjarë që të bëhen me të vërtetë me anë të internetit , për shkak të kompleksitetit të transaksioneve dhe rrezikun e perceptuar të përfshirë . Megjithatë, Interneti do të përdoret për ti reklamuar furnizuesit, për t‟ju prezantuar klientëve, dhe për të filluar apo për ti përfunduar porositë të cilat mund të plotësohen në mënyra tradicionale. Tregtia me anë të internetit gjithashtu ju lejon përvetësimin e mallrave, ta cilat mund të mbartin një tarifë shtesë. Shërbimet e suksesshme përfshijnë shërbimet financiare, bastet dhe lojërat, material pornografik, shkarkime të softwarit , dhe agjencitë e punësimit. Interneti ju lejon shpërndarjen e informacionit, qoftë në sasi të madhe apo të kontrolluar dhe të kategorizuar nga madhësia e bazave të të dhënave, dhe deri te përmbushja e menjëhershme e transaksioneve. Për këtë arsye shërbimet e internetit ofrojnë më shumë avantazhe të dallueshme për tregtinë tradicionale se sa shitjen e mallrave me anë të internetit. 9.8.6 Aktivitetet e biznesit Aktivitetet kryesore Biznesi për Biznes (B2B) dhe Biznesit ndaj Konsumatorit (B2K). Këto dy lloje tëtregtisë janë identifikuar, me disa tregti që zhvillohen drejtpërdrejt ndërmjet konsumatorëve në internet.

Bisnesi për Bisnese (B2B) Bizneset e mëdha po ndryshojnë shpejt dhe radikalisht për shkak e teknologjisë së re,aftësisë së procedimit, të urdhrave, të pagesave, në formë elektronike pa ndërhyrjen e njeriut. Përdorimi i kompjuterëve për të proceduar dhe për ti bërë transaksionet kursen një sasi të madhe parash - kryesisht për shpenzimet e stafit dhe kohën, dhe ky është shkaktarë nxitës prapa ndryshimeve të mëdha në mënyrën se si bizneset funksionojnë dhe bashkëveprojnë. Shkëmbimi global i shitjeve me pakicë (GRE- SHGSHP) është një shembull i një B2B konsorciumi shumëkombëshe.

Bisnesi për Konsumatorët (B2K) Ky lloj i biznesit e mbulon të gjithë gamën e mallrave me pakicë dhe shërbimet e ofruara ndaj konsumatorit final. Shumica e llojeve e transaksioneve që më parë kanë qenë në dispozicion off-line tani janë edhe në dispozicion on-line, si dhe një numër e transaksioneve të reja. Interneti ofron po ashtu vend për marketing nga kompanitë me një gamë shumë të specializuar të produkteve, pasi që mund të krijohet një bazë ndërkombëtare për konsumatorë kur një dyqan lokal nuk mund të gjejnë klient të mjaftueshme që janë të qëndrueshëm. Tregtarë zakonisht do të bazohen në njohuritë e ekspertëve të pronarëve. Konsumatorët për Konsumatorët (K2K) 168

Në disa fusha, biznesi me anë të internetit i ka lejuar konsumatorët që të ndërlidhen me të gjitha pjesët e biznesit, prandaj numri i madh i transaksioneve barter dhe të ankandit (thënë nga disa burime që llogariten në mes të 8 - 15% e të gjithë biznesit në internet). Ajo ka gjithashtu ju ka mundësuar që subjektet relativisht të vogël të kenë qasje në tregjet e mëdha pa kaluar përmes strukturave të biznesit tradicional muzikantë mund ta shesin muzikën e tyre, për shembull, pa kaluar nëpër kompanitë e regjistrimit. Roli i kompanive të mëdha është duke bërë të mundur që kjo të ndodhë, dhe zakonisht ata të marrin një pjesë të fitimet, qoftë indirekt apo të drejtpërdrejt, si një provizion të këtij lloji. Llojet e tjera të transaksionit të identifikuara përfshijnë ato të: Qeverisë ndaj qytetarëve, Qeverisë ndaj biznesit, qytetaret ndaj qeverisë etj, p.sh. dorëzimi i deklaratave elektronik të TVSH-së. 9.8.7

Burimet e të Ardhurave Biznesi me anë të internetit

Biznesi me anë të internetit mund të jetë një burim i ri të ardhurave që nuk kanë të bëjnë me punën kryesore të një biznesi. Porositë e bëra me anë të internetit ose postës Bizneset që bëhen nëpërmjet internetit tani e kanë më të vështirë që ta rrisin kapitalin e tyre, duke bërë shitjen nëpërmjet postës apo telefonit, pjesërisht për ti kënaqur bankat dhe investitorët se ka më shumë të bëjë me kompaninë se thjesht me një faqe interneti. Përvoja tregon se disa konsumatorë shpesh shikojnë në atë që ata duan në një faqe dhe pastaj e bëjnë porosinë e tyre me anë të telefonit ose e dërgojnë me anë të postë, ndërsa të tjerët zgjedhin se çfarë duan nga një katalog i shtypur dhe më pas e bëjnë porosinë e tyre në faqen e internetit.

Reklamimi Reklamim - kjo mund të jetë normë e sheshtë, zakonisht për një periudhë të caktuar, ose të ngarkohet në bazë të paraqitjeve (sa here që shpallja paraqitet në ekran), të cilat numërohen nga një programi i veçantë. Për reklamim, vendi i furnizimit normalisht do të varet nga vendi ku i përket përfituesit të reklamës. Hapësira reklamuese mund të shitet një agjenci në vend të reklamuesit individual, vendi i furnizimit pastaj do të varet nga ajo se ku i përket vendi i agjencisë , pavarësisht se kujt i përkasin reklamuesit individual. Lidhja me faqet në mënyrë automatike (Hyperlinks) Lidhja e faqeve elektronike - lidhje me faqet e tjera mund t‟ju tërheq që të klikoni përmes pagesave (bazuar në numrin se sa herë është përdorur lidhja ), ose provizioni (bazuar në shumën e parave të shpenzuara në faqe të tjera nga një klient duke ndjekur një lidhje - ndonjëherë njihet si "aksione të ndara "). Këto mund të përshkruhen si "asosacione" dhe zakonisht ka një faqe në internet me informacion 169

rreth kësaj, i cili e tregon edhe norme e provizionit në ofertë. Ky informacion mund të jetë i dobishëm kur i ekzaminoni burimet e të ardhurave. Disa faqe ofrojnë shërbime pa pagesë, ato mund ti gjenerojnë të gjitha të ardhurat e tyre me anë të asosacioneve, dhe për këtë arsye i inkurajojnë vizitorët e tyre për ti vizituar partnerët të tyre Tarifat postare Aty mund të ketë një shumëllojshmëri të ndryshme të tarifave postare , dhe ndoshta një shërbim për mbështjelljen e dhuratave. Nëse një biznes e imponon një shpenzim administrative për mallrat e kthyer , atëherë kjo është një normë standarde.

Marrëveshjet e kundërta Marrëveshjet e kundërta, ku reklamimi ose publiciteti është ofruar nga faqet e shumta pa kosto në bazën barter. Çdo furnizim është i tatueshëm, edhe në qoftë se nuk ka shkëmbim të parave (edhe pse përcaktimi i vlerës ndaj furnizimit që është bërë mund të jetë shumë i vështirë ) dhe një fature e TVSH duhet të lëshohet, pasi që është e mundur që të tatimit i zbritshëm nuk mund të jetë plotësisht i zbritshëm për njërën apo për të dyja palët. Kompanitë në zhvillim të cilat kanë mungesë të parave mund të ofrojnë që të paguajnë për mallrat apo për shërbimet me anë të aksioneve. Sponzorizim Sponsorizimi, ndoshta nga kompanitë telefonike apo OSHI-vë të cilat dëshirojnë ti shohin nivele të larta të trafikut, pasi që kjo paraqet tarifat e rritura të faturave të telefonit dhe ekspozim më të gjerë për reklamuesit. Tarifat për konsulencë Tarifat për konsulencë- shitja e ekspertizës, p.sh. ndërtimi i faqes për palët e tretapotencialisht është një burimi kryesor i të ardhurave për një faqe të suksesshme. Shitja e të dhënave të konsumatorit për palet e treta Shitja e të dhënave të konsumatorit për palët e treta - kjo ka përparuar duke ndërtuar modele të individëve përmes blerjes, e cila mund të jetë shtesë e konsiderueshme për vlerën e listës së konsumatorëve. Shitja e emrave të faqeve të internetit (domain) [Shitja e emrave të faqeve të internetit (domain) - këto janë të ndara nga një organizatë jo-fitimprurëse shembull-në Britani të Madhe, por mund të lëshoj apo të nënkontraktoj qiranë]. Emrat e profileve të lartë mund të zotërojnë çmime shumë të larta, por shumica tani janë të siguruara. Në vitet 1990 shitja emrave të faqeve të internetit ishte i rëndësishëm në biznesin vitet i cila ka rënë jashtë në dekadën e fundit .Është normale për një kompani të njohur që ti ketë të gjithë emrat që asocohen me faqet si, p.sh. , Bloggs.com bloggsclothing.com, bloggsdirect.com, si dhe të gjitha prapashtesat -... Com, co.uk, neto, etj, të gjitha këto adresa të çojnë në 170

vendet të cilat automatikisht lidhen me faqen kryesor të biznesit. Një seri e re e prapashtesave , duke përfshirë Ltd, Plc dhe Mus (muse) është lëshuar në vitin 2001. Vlera e emrit të faqes mund të kapitalizohet në llogaritë vjetore si një aset. Shitja e OSHI/ tarifimi për kohen e përdorimit të serverit Shitjet e OSHI/ tarifimi për kohen e përdorimit të serverit për palët tjera, të cilat mund të përfshijnë tarifa të tjera të telefonisë. Norma e primit mujor për linjat telefonike Të ardhurat nga norma e primit mujor të linjave të telefonisë, të cilat i përfshijnë linjat ndihmëse të klientëve. Furnizimi i logjistikës dhe veprimi i shpërndarjes ndaj palëve të treta Kompanitë me përvojë të konsiderueshme në porositë me postë elektronike janë në pozicion të mire për të shitur këtë dhe kanë njohuri sa i përket aplikantëve të rijnë në treg. Ofruesi mund të ofrojnë një gamë të plotë të shërbimeve nga përgatitja e faqes/ katalogut, mbajtja e stokut, procedimi i urdhrit, kontrolli i parave të gatshme dhe deklaratat e mallrave, nga e cila biznesi i ri në internet mund të merr dhe të zgjedhë. Një ofrues gjithashtu mund të ofroj informacione sa i përket shitjeve dhe deklaratave, i cili është edhe burimi i vetëm i të dhënave për kontabilitet të tilla për shitësin: duhet pasur kujdes për të siguruar se të gjitha të dhënat relevante janë të përfshirë në raportet e tilla. E drejta e autorit dhe transfertat e licencave Mund të ketë transaksione në lidhje me të drejtën e autorit dhe transfertat e licencave, dhe këto kanë nevojë për kujdes të veçantë gjatë përcaktimit të detyrimit. Të ardhurat e ndryshme Të ardhurat e ndryshme, p.sh. interesi bankar, i cili mund të jetë i konsiderueshm kur një kompani e re ka rritur shumën e parave të gatshme nga aksionet, por nuk i ka shpenzuar akoma ato. Pikat e besueshme Kur një konsumator blen nga disa faqe të internetit , ata ndoshta do të lëshojnë me "pika " elektronike. Këto mund të fitohen duke u regjistruar në një faqe. Konsumatorët i mbledhin këto pika në një llogari e cila monitorohet apo udhëhiqet nga emetuesi i pikave, dhe mund ti përdorin këto pika për të blerë, ose për të fituar një zbritje kundrejt mallrave dhe shërbimeve tjera. Shembuj janë rritja e pikave të mija. Pikat janë shitur në mënyrë elektronike nga shitësit nga kompanitë tregtare të pavarura, i cili gjithashtu i ka riblerje pikat e mbledhura nga shitësit. Shembuj që jan ë parë sugjerojnë se pika në mënyrë tipike janë riblerje për 50% të vlerës te e cila ato janë blerë nga shitësit me pakicë. Furnizimi dhe riblerja e pikës është parë si një furnizim i tatueshëm i një skeme shpërblimi nga emetuesi i pikës, edhe pse inspektorët e kontrollit kanë mundësi që ti shohin faturat të cilat tregojnë vetëm një 171

vlerë neto të pikave të blera apo të ri blera. Zbritje e dhënë nga ana e shitësit, kur pikat janë të ri blera nga konsumatorët dhe është parë si një zbritje e vërtetë. Asnjë konsideratë jo-monetare nuk është parë kur pikat janë dhënë si nxitje për tu regjistruar në një faqe. Kuponët elektronik Këto janë trajtuar në të njëjtën mënyrë si kuponët fizikë me vlerë nominale. Kuponët në përgjithësi mbajnë një numër unik i cili duhet të regjistrohet nga blerësi dhe kjo e pengon që kuponi të përdoret më shumë se një herë.

9.8.8 Mallrat –Vendi i Furnizimit Nuk ka ndonjë dallim të madh në mes të mallrave të shitura në internet dhe të mallrave të shitura me postë elektronike ose telefon - rregullat e zakonshme zbatohen. Furnizimet e produkteve ndërkufitare brenda EU-së janë të mundshme vetëm ku ka një çmim të rëndësishëm apo diferencim tatimor, për shembull shitja e librave nga Britania e Madhe në një Shtet Anëtar, ku ato kanë normë standarde. Faqet që mund të ofrojnë furnizime të ndryshme të specializuar të cilat nuk janë në dispozicion në vendet tjetra kanë më shumë gjasa të jenë të përfshira në furnizimin ndër-kufitar. 9.8.9 Produktet e Digjitalizuara Një produkt i digjitalizuar është ai që është konvertuar në shënime të cilat mund të transmetohen në mënyrë elektronike. Për shembull fajllat MP3 (muzike e shndërruar në shënime), produktet softuerike, meloditë e telefonit, hartat, librat dhe fotografitë elektronike. Blerësi pranon produktin me dërgesë elektronike dhe në këtë rast nuk kemi produkt fizik. [Marrëveshja e radhës me OECD më 1998, produktet e digjitalizuara janë konsideruar si “jo mallra” dhe këto pra janë trajtuar si shërbime brenda BE-së. për këtë arsye ato janë të liruara nga taksat doganore por megjithatë mund ti nënshtrohen TVSH-së. Kur programi (software) apo fajllat MP3 furnizohen me në një mjet fizik siç është CD-ja, ato trajtohen si mallra]. Produktet e digjitalizuara zakonisht janë të tatueshme në shtetin e furnizuesit (rregulla themelore mbi vendin e furnizimit) apo ne shtetin e konsumatorit. Për momentin shumica e produkteve të digjitalizuara trajtohen në bazë të rregullës themelore mbi vendin e furnizimit. Sidoqoftë, vendi i saktë i furnizimit të këtyre shërbimeve do të varet nga natyra e shërbimit të ofruar, varësisht se a është konsumatori në biznes apo jo dhe lokacioni i tij. 9.8.10 Administratorët e ueb faqeve (“Web Hosts”) dhe Furnizuesit (Ofruesit) e Shërbimit të Internetit (“OSHI”) Furnizuesit e Shërbimit të Internetit (OSHI) kryesisht të ardhurat e tyre i marrin nga mirëmbajtja e ueb faqeve nga shfrytëzuesit komercial – zakonisht ata e marrin me qira një hapësirë (që njihet si “bandwidth” gjerësi e frekuencave) në serverët e tyre. Mirëmbajtja e faqeve është shërbim që ngarkohet me përqindje standarde. Si shërbim për abonentët privat zakonisht ofrohet një pjesë e caktuar e hapësirës së 172

lirë, por nëse konsumatori privat krijon një faqe i cili i tërheq një numër të madh të vizitorëve apo krijon një formë të aktivitetit komercial në pjesën e lirë në ueb faqe ata zakonisht do të konvertohen në konsumatorë komercial dhe do të ngarkohen për gjerësinë e frekuencave. Disa OSHI nuk do ti mirëmbajnë materialet për të rritur, dhe ata të cilët e bëjnë këtë do të ngarkojnë më shumën për ta bërë këtë gjë. Organizatat e mëdha mund të jenë vet OSHI dhe ata i mirëmbajnë vet faqet e tyre. Të ardhurat e tjera zakonisht vijnë nga furnizimi i reklamimeve dhe nga provizionet e faqeve tjera, sidomos në faqen kryesore të mirëmbajtjes së ueb faqes ku abonuesit privat janë fillimisht të drejtuar, ku me siguri do të ketë linçe tjera për blerje. Kërkimi i listës së motorëve „hits” do ti paraqes me radhë gjetjet që përkojnë me kërkimin, por një faqe individuale mund ta bëjnë që një pagesë të paraqitet me a lartë në fillim të kërkimeve apo të përmendet në listën e rezultateve. Të ardhurat tjera do të vijnë nga norma e primit të linjës telefonike ndihmës; kjo zakonisht trajtohet përmes rregullimeve të vet-faturimit. Shumica e OSHI-ve tani ofrojnë kyçje falas për personat dhe me këto të ardhura e financojnë atë,duke marrë një përqindje nga ndalesat për abonentet përmes operatorit telefonik përmes së cilit është bërë kyçja. Ndalesat tjera të OSHI-së për tu abonuar mund të jenë fikse pa marrë parasysh qasjen telefonike apo ndalesat për minutë. Kyçjet në broadband apo ASDL të cilat janë shumë më të shpejta se sa kyçjet tradicionale me modem të cilat janë edhe subjekt i tarifave të larta. Këto ngarkesa reflektojnë koston e pajisjeve të specializuara, të cilave si shumë pajisjeve të IT-së ju bije vlera dukshëm. Qasja në internet pa pagesë mund të përfshijë gjithashtu telefonin fikse apo pakot e programeve digjitale. Kompanitë më të vogla të cilat ofrojnë mirëmbajtje të OSHI zakonisht janë konsumatorë të një kompanie OSHI-je më të madhe, dhe shërbimet janë të nënkontraktuara. Programi i faqes kryesore i OSHI-së më të vogël do të përshtatet për t‟ia dhënë shfrytëzuesit një përshtypje se të gjitha operacionet drejtohen nga një softuer i një OSHI-je të vogël. OSHI-ja e vogël do të pranoj përqindjen e të ardhurave nga telefoni përmes mirëmbajtësit OSHI më të madh,i cili do të duhet të lidhet kundrejt tarifave për shfrytëzimin e faqes. Gjurmimi i burimit të hollave të paguara dhe identifikimi i asaj se kush bën çfarë furnizimi dhe për kënd e bën, do të jetë një nga shqetësimet kryesore të inspektorëve të kontrollit tatimor, dokumentacioni i vetfaturimeve mund të tregohet gjithashtu i dobishëm.

9.8.11 Fillimi i Biznesit Për shkak të natyrës së tregtisë elektronike, shpesh nuk është e nevojshme që të mbahen sasi të mëdha të stoqeve, pasi që mallrat në përgjithësi janë porositur "në atë moment", dhe mund të paguhet nga konsumatori edhe para se blerësi paguan furnizuesin e tij. Fakti që nuk ka nevojë për stoqe të mëdha, makina apo zyre prestigjioze është me të vërtetë një nga avantazhet e madhe të tregtisë elektronike, duke mundësuar që bizneset shumë të vogla me kapital të vogël të themelohen shumë shpejtë. Megjithatë, kërkesa për aftësi të veçanta të IT ka bërë që konsulenca në internet dhe ueb-dizajn të jetë shumë e shtrenjtë. Prandaj nuk është e pazakontë që të gjinden pagesa të mëdha të përsëritura, veçanërisht në fazën e hershme dhe ku shitjet kanë dështuar ti arrijnë pritjet. 173

Inspektorët e kontrollit tatimor që kanë të bëjnë me verifikimin e kërkesave për rimbursim duhet të presin të shohin tatimin e zbritshëm në ekspertizë, reklama dhe promovime, shpenzimet dytësore të OSHI-së, si dhe pajisjet e IT dhe zyrës, por duhet të jenë të kujdesshëm sa i përket ri tarifave dhe tarifat për menaxhmentin e kompanive të lidhura, dhe tatimeve të zbritshme që lidhen me çështjet e stoqeve që mund të jenë të përjashtuara. Shumica e bizneseve do të paguanin një konsulent apo agjension për të dizajnuar, mbështetur dhe mundësisht për ta mirëmbajtur faqen në emër të tyre. 9.8.12 Trajtimi i TVSH-së Trajtimi i TVSH-së do të bëhet varësisht se a kemi të bëjmë me furnizim të mallrave apo furnizim të shërbimeve dhe do të varet nga aplikimi i:   

Rregullave të vendit të furnizimit brenda ligjit të TVSH-së Rregullave të kohës së furnizimit brenda ligjit të TVSH-së Çfarëdo ndikime në marrëveshjet ndërkombëtare

9.9 Industria e Veshjeve dhe Modës 9.9.1 Përfshirja Ky shënim:  Ofron informacione të përgjithshme relevante për veshjet dhe industrinë e modës;  tregon se ç‟farë aktivitete biznesore mund të ndërmerren nga tregtar të ndryshëm brenda këtij sektori;  Identifikon zonat e rrezikut brenda këtij sektori të tregtisë. 9.9.2 Historiku Industria e veshjeve (e njohur si treg i tekstilit) mbulon një spektër të gjerë të profesioneve dhe një numër të fabrikave të vogla 'sweat shop' (fugia punëtore e cila paguhet lirë dhe produkte të lira), deri te prodhuesit dhe shitës e mëdhenj multikombëtar. Prodhimi dhe shitja eventuale e veshjeve sjell faza të ndryshme duke përfshirë:    

Dizajnin dhe specifikacionin e veshjeve; Blerja e rrobave dhe shpenzimet tjera dytësore si (p.sh. varëse rrobash, çanta, etj) krijimi aktuale i veshjeve (Prerja, Zbukurimi dhe Qepja (PZQ), dhe Shitja e veshjeve (me shumicë, pakicë, eksport).

Shumica e tregtisë është e përkushtuar për prodhimin e veshjeve për gjininë femërore dhe fëmijë t dhe mund të ndahen në katër zona të veçanta për qëllime të sigurimit, i përbërë nga klasifikimet tona të tregtisë. 174

9.9.3 Klasifikimet e tregtisë lidhur me industrinë e veshjeve Prodhimi i klasave tregtare             

Përfundimi i tekstilit Prodhim shtëpiak i tekstilit Prodhimin e tekstileve të tjera Pulovër, xhemperë dhe artikuj të ngjashëm: Prodhim i rrobave të lëkurës Prodhim i veshmbathjeve Prodhimi tjera të veshjeve për meshkuj Prodhimi tjera të veshjeve për femra Prodhimi i veshjeve të brendshme për meshkuj Prodhimi i veshjeve të brendshme për femra Prodhime të tjera të veshjeve dhe aksesorëve (bizhuterive) Prerje dhe modelim Pigmentimi i lëkurës Klasifikimi i shitjeve me shumicë

 

  

Shitje me shumicë të veshjeve me lëkurë të kafshëve / Lëkurë / lëkurë tjera Tekstil me shumicë Lesh dhe lëkurë me shumicë Shitja me shumicë për fëmijë dhe foshnjat Veshjet tjera me shumicë Klasifikimi i agjentëve

Agjentet e përfshirë në shitjen e mallrave me shumicë si tekstil, veshje, këpucë dhe lëkurë Klasifikimet e shitjeve me pakicë      

Shitja e tekstilit me pakicë Shitja me pakicë e veshjeve për fëmijët nga lëkura dhe gëzofi Shitja me pakicë për fëmijët dhe foshnjat Shitja me pakicë e veshjeve për femra Shitja me pakicë e veshjeve për meshkuj Shitjet me pakicë e mallrave nga lëkura

9.9.4 Biznesi i përfshirë në industrinë e veshjeve Prodhuesit Përdorimi i titullit të prodhuesit në tregtinë e tekstilit mund të jetë më shpesh mashtruese, ata në fakt nuk prodhojnë veshje. Në vend të kësaj ata veprojnë si ndërmjetës përgjegjës për projektimin, prodhimin e mostrave, koston dhe provizionin ndaj porosisë së veshjeve. Gama e dizajnerëve nga ata të cilët punojnë nga shtëpia 175

deri te ata të vetë punësuar, dhe deri te niveli më i lartë me etiketat e tyre dhe kontratat me shtëpitë e mëdha të modës. Blerësit nga tregtia me pakicë dhe shumicë i vizitojnë prodhuesit për të parë dizajne të reja dhe për të bërë porosinë për sezonin e ardhshëm. Stinët si pranvera / vera dhe vjeshtë / dimër, edhe pse këto janë duke u bërë më pak definitive, për shkak të rritjes së konkurrencës. Ata blejnë rroba dhe stoli, e përcaktojnë çmimin duke e rregulluar me një marzhë të lejuar nga konsumatori i tyre, ose konsumatorët e mundshëm, dhe për të rritur një plan punues, që i përmban të gjitha udhëzimet për fabrikën për ti bërë veshjet. Prodhuesi pastaj ju shet veshjet finale dyqaneve zinxhirore të shitjeve me pakicë, ose ju shet prodhuesve tjerë ose tregtarëve me shumicë. Disa nga prodhuesit e mëdhenjë mund të kenë njësitë e tyre me shumicë dhe pakicë dhe në këtë mënyrë i shesin drejtpërdrejtë në publik.

Prerja, Zbukurimi dhe Qepja (PZQ) Fabrikat në përgjithësi punojnë për një prodhues (kryesor). Ata i ofrojnë shërbimet si prerja dhe qepja e rrobave si dhe prodhimin e një veshje të gatshme. Detyrat specifike të këtij procesi janë edhe të nën-kontraktuara për punëtorët të cilët punojnë në shtëpi,(në varësi të llojit të veshjes), të cilët punojnë me një përqindje të pjesshme nga shtëpia. Rroba dhe etiketat e tyre e detajojnë numrin e rrobave, stileve, madhësinë, dhe kërkesat specifike janë furnizuar normalisht nga prodhuesi, i cili mban pronësin. Gjithnjë e më shumë, kjo punë është e nën-kontraktuar jashtë shtetit, ku kostot për njësi të biznesit janë më të ulëta. Shitjet me shumicë Shitësit me shumicë veprojnë si ndërmjetës, duke blerë nga prodhuesit (dhe nganjëherë nga ofruesit që ofrojnë shërbime të rrobaqepësisë), duke shitur për shitësit me pakicë për publikun e tyre. Ata kanë për qellim që të ketë dallim në mes të atyre që kanë të bëjnë me tekstil dhe ato që kanë të bëjnë me veshje për të rriturit dhe veshje për fëmijët. Në varësi të madhësisë dhe qarkullimit, ata normalisht mund të blejnë me porositje, por gjithashtu mund të blejnë edhe mallra për t‟i mbajtur në stok, për të vepruar si një magazinë e stoqeve. Një pjesë e madhe e tregtisë me shumicë përfshin importeve dhe eksporteve, me të gjitha rreziqet e natyrshme të regjimeve të Doganave që lidhen me këto fusha. Shitësit me pakicë Këto renditen nga dyqanet zinxhirore deri te dyqanet e trendit dhe tregtarët e tregut. Dyqanet e shumëfishta zinxhirore, për shkak të fuqisë të tyre të blerjes, e diktojnë çmimin e blerjes nga tregtarët me shumicë dhe prodhuesit, e cila ka një efekt zinxhir në të gjithë industrinë. Gjithnjë e më shumë, vendet me industri të zhvilluar për shkak të forcave të tregut, prodhimi është eksportuar gjithnjë e më shumë jashtë shtetit, për të përfituar nga fuqia e lirë punëtore dhe për ti stimuluar vendet e pazhvilluara. Kjo po bëhet gjithnjë e më e vështirë për shitësit e pavarur për të konkurruar në treg të lartë. Këto kanë tendenca të koncentrohen tek dizajnerët e specializuar për veshjet e 176

markave sportive, apo në blerjen dhe rishitjen e linjës së fundit të stokut apo tek rrobaqepësit (sasia tepricë e mallit të prodhuar për të arritur kërkesat) nga PZQ‟s, apo “Runners”, të cilët janë të specializuara për ta përmbushur këtë kërkesë.

9.9.5 Organizimi i tregtarëve të veshjes Fazat kryesore të procesit të prodhimit përfshijnë: Prerja Prerja e materialit në një shabllon sipas listës së kërkesave

Zbukurimii Ndërtimi i veshjes Qepja Pullat dhe kapset shtesë etj Hekurosja përfundimtare, paketimi, etiketimi, etiketimet apo bashkëngjitja e letrave për shitje etj

9.9.6 Diagrami që pasqyron organizimin e industrisë:

Prodhuesi i veshjeve (Faturat dhe lista e punëve) Materialet Zbukurimet Shpenzimet dytësore (faturat)

Punonjësi që është i angazhuar nga jashtë Specialisti që punon nga shtëpia

Shkurtimi dhe rregullimi (Faturat)

Shitësit me shumicë (faturat)

Shitësit me pakicë (Faturat) 177

Materialet (Faturat)

Rregullimet (Faturat)

Shpenzimet dytësore (Faturat)

9.10 Tregtarët e Tregut Kjo pjesë:    

shpjegon llojet e bizneseve të cilat i hasim brenda këtij sektori tregtar; jep këshilla ndaj qasjeve për vizitat përmbushëse; i skicon librat dhe shënimet e shoqëruara me tregtarët e tregut; potencon rrezikun e shoqëruar me tregtarët e tregut

Tregtarët e tregut mund të gjenden gati në çdo qytet dhe qendër më të vogël nëpër tërë Evropën. Duket se mund të ndahen në dy kategori të mëdha. Tregtarët e përhershëm të tregjeve (fikse) të cilët veprojnë prej pozicioneve të tyre fikse 6 ose 7 ditë në javë; dhe Tregtarët lëvizës të cilët ndryshojnë vendin e tyre të shitjes në baza ditore, shkojnë prej një pjese të tregut në tjetrën. Me shtimin e popullaritetit të tregjeve të së dielave dhe shitjeve në bagazhe të automjeteve, pjesa dërmuese e tregtarëve nomad /ambullantor/ mund të shihen të veprojnë nëpër këto tregje pasi që shitjet e këtij lloji i sjellin atyre fitime të mira. Tregtarët e tregut mund të gjinden duke vepruar nëpër tregjet me qindra kilometra larg shtëpive të tyre. Vizitat përmbushëse 9.10.1 Përdorimi i sirtarit Shumica e tregtarëve të tregut (posaçërisht ata ambullantor) nuk përdorin sirtarin e parave për shkak të natyrës së tyre të punës. Shumica prej tyre përdorin ose çantën e parave ose lidhësen e parave me siguresë. Prej atyre të paktëve që përdorin sirtarin e parave shumica prej tyre nuk përdor sirtarin me bobinë. Nëse përdoren sirtarët elektronik ato mund të gjinden vetëm në tregjet e përhershme (fikse) ku furnizimi me rrymë është i mundshëm (përfshirë këtu tregjet e brendshme). Megjithatë, ka numër të madh të tregtarëve madje edhe në tregjet fikse të cilët 178

vazhdojnë të përdorin metoda tjera të mbajtjes së parave të gatshme (keshit) më përpara se sa të përdorin sirtarin. Në përgjithësi tregtarët e tregut nuk lëshojnë fatura kur bëhet shitja pos nëse konsumatori e kërkon një të tillë. Vetëm ata tregtar të cilët punojnë me sirtar plotësisht elektronik mund ta bëjnë këtë. 9.10.2 Mënyra e Vizitave të Përmbushjes tek Tregtari i Tregut Mënyra e vizitave të përmbushjes mund të ndryshojnë në masë të konsiderueshme në mes një tregtari të tregut dhe një tjetri. Inspektorët e kontrollit tatimor duhet të saktësojnë qasjen e tyre duke marr parasysh informacionin në dispozicion nga dosjet e tatimpaguesve, posaçërisht kur kemi të bëjmë me lëshimet dhe mangësitë e zbuluara ose në problemet e hasura në vizitat e mëhershme. Kontrolli bazik, për aq sa është i mundshëm, inspektimi I objekteve dhe kontrollimi i llogarive vjetore duhet të zbatohen sipas rregullave të zakonshme për ndërmarrjet e vogla dhe të mesme. Kontrolli i objekteve dhe stokut do të jetë një veçori e rëndësishme. Të theksojmë se burim i madh i informacionit është mbikëqyrësi i tregut i cili në rrethana normale do të jetë i gatshëm të ofroj ndihmë. Në kontrollet e gjata inspektori i kontrollit tatimor duhet t‟i jep theks aspekteve të veçanta sipas: (a) Numrit të tregjeve (me ditë) të inspektuara. (b) Numrit të punonjësve. Shembull: për Kërshëndella të gjitha tregjet fikse punësojnë personel shtesë. (c) Kontrollin e keshit të tregtarëve përfshirë metodat e pagesës sipas mallrave dhe sipas konsumatorëve. (d) Llojet e mallrave të shitura. Ka pasur shtim të numrit të qendrave tregtare të mbyllura dhe shumë "tregtar të tregut" mund të jenë bartur në këto njësi të brendshme shtëpie, disa me kontrata me afat të shkurtër. Këto qendra menaxhohen privatisht dhe informacion mund të kërkohet nga menaxhmenti i kompanive. 9.10.3 Vendi i Vizitës Vendi ku sigurimi I vizitës duhet të bëhet përfshihet në Pjesa 1.8-1.10. Vështirësitë mund të ngriten me tregtarët e tregjeve në veçanti për shkak të: (a) Tregtari nomad (ambullantor) nuk ka hapësirë ose privatësi në tregjet të cilat i frekuentojnë kështu që bërja e një kontrolli të vendit të biznesit të tij/ saj nuk është praktike. (b) Mund të mos ekzistojnë zyra ose të jenë të pakta madje edhe në tregjet fikse (c) Disa tregtar të tregjeve (si ata të tregjeve fikse edhe ata ambullantor) mbështeten në kontabilistët e tyre në mbajtjen e shënimeve dhe munden t‟i vendosin librat e tyre në mënyrë permanente në zyra të kontabilistëve të tyre. Për më tepër, për sa është e mundshme, vizitat duhet të bëhen në hapësira të tregut dhe çdo gjë duhet bërë që librat dhe të dhënat mbi biznesin të bëhen aty.

179

9.10.4 Vizita në Tezgën e Tregut Para caktimit të takimit vëmendje duhet t‟i epet që fillimisht vizita tezgës t‟i bëhet pa paralajmërim dhe zbulim të identitetit si dhe vëzhgimin se si manovrohet me para të gatshme dhe nëse sirtari/ regjistri i parave të gatshme është në përdorim e sipër (kjo vlen më shumë për tregjet e mbyllura më tepër). Në cilin do rast ku kjo nuk është e mundshme të realizohet atëherë tezga duhet të vizitohet para sigurimit të vizitës dhe gjatë kësaj vizite vëmendje e madhe duhet dhënë fushave të cekura në vijim: Niveli i stokut Duhet të veçohen nivelet e përgjithshme të stokut dhe thjeshtë proporcioni i mallit në vlerë standarde dhe zero. Inspektori duhet të merr në konsiderim faktin nëse niveli dhe lloji i stokut është i arsyeshëm në raport me natyrën dhe lokacionin e biznesit dhe nëse është në pajtueshmëri me faturat blerëse të bëra, numrat e prezantuara në llogari, skema e shitjes me pakicë e aplikuar dhe sasia e porosive në tezgë. Çmimet Me qëllim të fitimit të ca ideve të mbetjes së profitit të marr bruto, inspektori duhet t‟i sheh çmimet me të cilat ofrohen disa prej gjërave kryesore të ofruara për shitje dhe ti krahasojë ato me çmimet me të cilat janë blerë. Mallrat që nuk mbulohen me fatura blerëse Nëse te tregtari i tregut gjendet diçka që nuk është e mbuluar me fatura blerëse ai/ajo duhet të kërkohet nga tregtari ofrimi i dokumentacionit relevant mbi blerjen. Dështimi për ta bërë këtë pa një shpjegim të kënaqshëm më tej do të kërkon ndërmarrjen e veprimeve-sipas Ligjit. 9.10.5 Regjistrat Inputet / Hyrjet/ Gjatë inspektimit të shënimeve mbi të hyrat e tatimit të tregtarëve të tregut mbani në mend se shumica e tregtarëve të tregut shumicën e mallit të tyre e blejnë nga shitësit me shumicë lokal dhe furnizuesit lokal dhe vet kujdesen për bartjen e tyre. Blerjet e bëra me para të gatshme /kesh/ në shitoret me shumicë Kur tregtari i tregut të blej në shitore me shumicë ku operohet me marrëveshjen “fatura rrotulluese me sirtar” inspektori i kontrollit duhet të kërkoj domosdoshmërish listën e kodit të produktit. Shifrat e parave të gatshme dhe faturat bartëse të sirtarëve rrotullues, pa listën e kodit të fundit të produktit janë në masë të madhe të pakuptimta. Ato nuk mjaftojnë të pasqyrojnë të drejtën e shitësit me pakicë në zbritje të tatimit për mallin e caktuar. Nëse nuk mund të bëhet lista e fundit dhe duket se tregtari i tregut e ka të vështirë ta siguroj një të tillë, çështja duhet të dërgohet në Zyrën Regjionale për furnizuesit me para të gatshme. Blerjet nga tregtarët me shumicë Kur tregtari i tregut të blej nga shitësit me shumicë atëherë ai duhet ta marr faturën tatimore të duhur ashtu siç është cekur në ligj. Megjithatë, në shumicën e rasteve këto fatura janë blerë me para të gatshme dhe shpesh malli i blerë nuk specifikohet ( në faturë shkruan vetëm “ malli” dhe “vlera”). Inspektori i përballur me këtë duhet t‟i jap shitësit kohë të marr faturën e duhur mbi tatimin. Nëse një gjë e tillë nuk bëhet 180

brenda kohës së pajtuar atëherë duhet të fokusuar në refuzimin e e të gjitha tatimeve hyrëse lidhur me faturat tatimore të parregullta. Inspektori gjithashtu duhet të informoj Zyrën Regjionale që mbulon fushën e shitësit me shumicë se tregtari në regjionin e tij/saj nuk pajtohet me rregullat lidhur me faturat tatimore. Outputet- Daljet Në vizitën përmbushëse inspektori duhet të kontrolloj se bruto fitimi (të ardhurat) ditore janë regjistruar në bazë ditore. Është praktikë e mirë të kontrollohen të dhënat për disa ditë menjëherë para vizitës, me qëllim të sigurimit se tregtarët e tregut i kanë plotësuar ato njëkohësisht. Kontrolloni nëse shuma e marr në baza ditore është regjistruar për çdo ditë ashtu siç e ka cekur tregtari se ka punuar. Nëse ka ndonjë ditë se tregtari i tregut ka punuar por nuk ka shënime të ekzistimit të ardhurave në bruto, atëherë duhet të kërkohet shpjegim nga tregtari i tregut. Kontrolloni nëse tatimi i përgjithshëm në prodhim është llogaritur në përputhje me fletëpalosjen e skemës me pakicë. Vëmendje e veçantë duhet t'i kushtohet të dhënave të cilitdo rezultat që bie jashtë sferës së skemës që ka funksionuar. Masa në të cilën është imponuar kontrolli aritmetik do të varet nga shkalla në të cilën llogaritë e tregtarëve janë kontrolluar në mënyrë të pavarur. 9.10.6 Shitjet Ditore Bruto Në kontrollimin e shitjeve bruto inspektorët duhet të sigurojnë se shitjet ditore bruto përfshinë: (a) Faturat për të gjitha ditët dhe orët e punës (b) Fitimin nga të gjitha tezgat e tregut të deklaruara ose të njohura për inspektorin . (c) Dëftesat nga të gjitha llojet e aktiviteteve të vëzhguara të tatueshme. (d) Vlera kushtuese e mallit për përdorim personal (e) Dëftesat për shitje personelit, tregtarëve tjerë ose cilit do personi I cili gëzon zbritje. (f) Pagesat e bëra me para të gatshme, që do të thotë për: stoku, qeraja, pagat. Aty ku është e mundur disa sirtar rrotullues të zgjedhur dhe ndonjë rishikim tjetër mbi rezultatet duhet të shqyrtohen dhe totalet të krahasohen me shënimet e bruto fitimeve (marrjeve). Nëse është e mundur këto bruto fitime të krahasohen me raportet bankare (nëse tregtari ka llogari bankare) Faktorët të cilët ndikojnë në bruto fitimin ditor Faktorët në vijim duhet të merren në konsiderim kur kontrollojmë shitjet bruto ditore: Moti : Më së shumti i atakon tregtarët e tregut. Koha e keqe nënkupton ose mos shitjen në atë ditë ose shitjen e zvogëluar qoftë në aspektin e konsumatorëve ose orët e punës. Gati është e pamundur të kontestojmë deklaratën e tregtarit se nuk ka qenë në treg para 6 muajve ose më shumë para vizitës sepse atë dike ka rënë shi tërë ditën. Festat publike : Shpesh në ditët e festave tregtarëve i duhet të udhëtojnë në distanca më të gjata për të fituar. Inspektorët nuk duhet të jenë të gatshëm të pranojnë që tregtari nuk ka tregtuar atë ditë sepse tregu i tij ka qenë i mbyllur. Faturat e blerjes veçanërisht ato që lidhen me karburant ose ushqimin duhet të shqyrtohen për ditën në fjalë për të përcaktuar nëse tregtari atë ditë ka punuar ose jo. 181

Ndryshimet sezonale : Është e drejtë të pretendohet se në shumicën e rasteve fitimet e tregtarëve të tregut do të shtohen në prag të Kërshëndellave. Gjithashtu duhet cekur se për muajt e parë të vitit të ri fitimi I tregtarëve të tregut do të jetë më I ulët se muajve tjerë. Një shqyrtim më i thukët duhet të tregoj se fitimi shtohet në kohë të festive. Inspektorët duhet të kërkojnë shpjegime për ata tregtar të tregjeve të cilët këtë ngritje nuk i lajmërojnë. Linjat e ngadalësuara të shitjes Tregtarët e tregut janë mjaftë të përgatitur në organizimin e rezervave, të cilat nuk shiten siç është pritur dhe me çmim më të ulët se që është blerë. Hapësira në shumë tezga të tregut është e kufizuar dhe tregtarët do të bëjnë çmos për të krijuar vend për linja të reja. Shënimet e rezultateve dhe përllogaritja e tatimit Në kontrollimin e shënimeve mbi rezultatet dhe kalkulimin e tatimit të detyrueshëm duhet të konfirmohet se: (a) Është arritur rezultati tatimor duke bërë kalkulimin e duhur në fund të periudhës tatimore; (b) Numrat e përdorura në kalkulim nuk janë rrumbullakuar në dëm të hyrave. (c) Furnizimit e normës standarde të mallit janë të arsyeshme në raport me sasitë e blera; (d) Shërbimet janë të përfshira; (e) Përpjesëtimi I deklaruar në metodën e Kalkulimit Direkt janë reale (f) Funksioni i TVSH-së është përdorur në kalkulimin e skemës, jo përqindje decimale ose ekuivalente; (g) Të bëhet çfarëdo korrigjimi vjetor kur përjashtimet të lajmërohen 9.10.7 Regjistrimi i stokut Inspektori është për të konstatuar se si shifrat e stoqeve kanë qenë arritur në atë nivel dhe, kur është e mundshme që të bëhet një krahasim me të dhënat e stokut, dokumentet e inventarizimit etj. Ky aspekt është më i rëndësishëm, veçanërisht në lidhje me debatet mbi besueshmërinë e të hyrave bruto të deklaruara . 9.10.8 Sistemet dhe Regjistrat e Kontrollit të Keshit Inspektorët janë për të përcaktuar sistemin e kontrollit të parave të gatshme të tregtarëve të tregut dhe për t‟i regjistruar ato detaje në fletoren e tij / saj, për dosjen e kontrollit. Për shembull për ti regjistruar: Regjistrat e mbajtur të cilët janë kryesorë dhe primarë; Ku është vendosur llogaria e TVSH-së; Ndonjë karakteristike e veçantë ku inspektori mendon që meriton ti kushtohet vëmendje; dhe Pagesat e rregullta të bëra me para duke përfshirë shumën p.sh. pagesat për qira etj. 182

Është gjithashtu shumë e rëndësishme që të shënohen detajet e regjistrave të keshit/ arkave elektronike të keshit të cilat janë në përdorim,modelin, si dhe numrin serik. Kjo do të jetë e dobishme kur i kontrolloni faturat e blerjeve për këto artikuj dhe kur i verifikoni numrat serik të paraqitur në faturën kundrejt regjistrit elektronik të keshit në përdorim. 9.10.9 Kontrolli i Kredibilitetit – Teknikat e zakonshme të kontrollit tatimor siç përshkruhen në këtë manual aplikohen në këto situata – në veçanti shih Pjesa 11.2.

9.11 Klubet (Shoqatat) 9.11.1 Fushveprimi dhe perfshirja Ky seksion:   

Shpjegon aktivitetet tregtare që lidhen me klubet. Identifikon librat dhe regjistrimet të cilat mund të gjenden në këtë lloj të biznesit. Përshkruan rreziqet e mundshme brenda sektorit të tregtisë.

Kjo notë jep udhëzime për kontrollin e të gjithë vargut të klubeve - p.sh. shumë prej pikave mbi organizimet e përgjithshme të zbatueshme në klube sportive janë njësoj të zbatueshme për klubet në përgjithësi. 9.11.2 Regjistrimi Disa klube mund të përfshihen si kompani të kufizuara, në këtë rast ata do të regjistrohen si të tilla për TVSH-. Megjithatë, shumica e klubeve nuk mund të përfshihen, por mund të regjistrohen në emër të klubit si një organ "i pa inkorporuar". (Ju duhet të konsultoheni me udhëzime për regjistrimin e klubeve). 9.11.3 Menaxhimi Shumica e klubeve menaxhohen nga një komision i cili është zgjedhur nga anëtarësia e përgjithshme. Cilësia e atij menaxhimi varet nga aftësitë dhe resurset brenda anëtarësimit, por inspektorët tatimor nuk duhet të supozojnë se kontrolli i çështjeve të klubit është më i sigurtë se ndonjë instancë tjëtër. 9.11.4 Klasifikimi i Klubeve (Shoqatave) Shumë klube mund të jenë të regjistruar si "klube të licencuara"; megjithatë klubet sportive mund të regjistrohen si "aktivitete tjera sportive ". 9.11.5 Llojet e klubeve dhe aktivitetet e tyre Klubet e Pronarit Klubet e ponarit i kanë identifikuar lehtë aktivitetet e tyre, bazuara në mjetet/mënyrat e mira të reklamimit dhe kjo kërkon pak përpjekje për të pasur një pasqyrë të plotë në 183

fillim të vizitës. Llojet e biznesit që ato i mbulojnë janë të shumta duke filluar nga ato më të zakonshmet : 1. 2. 3. 4. 5.

klubet për pije, klubet e striptizit, kazino, kabaret dhe klubet e natës

Pronarët e tyre i udhëheqin këto biznese për arsye të përfitimeve. Edhe pse shumë prej tyre ofrojnë ambientet për shitje vetëm për anëtarët e tyre të ngushtë, anëtarët janë pak aktiv sa i përket kontrollit apo menaxhimit të klubit. Lidhjen e tyre të përbashkët që ata e ndajnë është se të gjithë ata kanë një licencë të pijeve dhe punojnë me tregtinë e tyre jashtë orarit normal të licencimit. Klubet e anëtarëve Dallimi kryesor në mes të anëtarëve të klubeve dhe klubet e pronarit është se anëtarët e klubeve janë në pronësi dhe drejtohen nga dhe për të mirën e anëtarësimit. Ato ekzistojnë për të siguruar një shërbim për anëtarët e tyre dhe çdo përfitim në përgjithësi kthehet në klub për përmirësimin e objekteve. Në përgjithësi ekzistojnë dy lloje themelore të klubit të anëtarëve: 

ose thjesht një klub social i cili ofron pije dhe pak ushqim dhe argëtim për anëtarët e tyre me një kosto më të ulët se lokalet tjera të natës , ose



grupimet e njerëzve tërhiqen së bashku fillimisht në mbështetje të disa interesave të përbashkëta, por më pas duke e zhvilluar një anë sociale kanë ofruar mjetet e njëjta si klube në kategorinë e parë.

Kjo është një pjesë esenciale për çdo vizite ndaj një klubi për të përcaktuar dhe për të regjistruar shtrirjen e plotë të aktiviteteve të klubit në "përmbledhjen e aktiviteteve të biznesit" në raportin e vizitës dhe për të kontrolluar dhe azhurnuar informata për çdo vizitë pasuese. Nën degët e klubeve të anëtarëve Shumë klube të anëtarëve mund të kenë vende të ndryshme të ndara si p.sh. vendet për zonja, sportive, shoqërore ose argëtuese, hotelerisë, zhvillimit, barit etj. Këto mund të drejtohet nga nën- komisione të veçanta në mënyrë të drejtë dhe autonome duke i kontrolluar një sërë aktivitetesh ku ekzistenca e të cilave mund të përcaktohet vetëm me një shqyrtim të kujdesshëm të të dhënave dhe nga një intervistë efektive me personin i cili është i përgjegjës. Është krejt e zakonshme që të përmbushet deklarata nga zyrtarët e klubit që aktivitetet e nën-pjesëve janë jashtë fushëveprimit të regjistrimit të klubit për TVSH-ë. Për të mbështetur këtë deklaratë ata do të duhet të demonstrojnë një pavarësi të plotë të menaxhimit dhe financiare nga grupi kryesor. Në praktikë disa deklarata të tilla mund të provohen. Ekzistencën e një llogarie të veçantë bankare dhe llogari e 184

veçanta vjetore nuk krijojnë detyrim të veçantë nga nën-grupet ose seksionet në fjalë. Zonat e rrezikut : shembuj Sipas një titulli të tillë si "donacionet" ose "të ardhurat e ndryshme", një shifër, qoftë ajo pozitive apo negative, do të shfaqet kundrejt emrit të nën-degëve përkatëse. Kjo do të përfaqësojë një marrëveshje në fund të vitit ndërmjet llogarive kryesore dhe ato ndihmëse. Të ardhurat nga funksionet shoqërore apo nga ato të Vitit të ri shfaqen çuditërisht të ultë. Kjo është për shkak se këto çështje janë organizuar nga një grup shoqëror dhe të ardhurat janë përdorur për ti mbuluar shpenzimet e tyre. Shuma e dorëzuar ndaj klubit përfaqëson fitimet. Herë pas here një humbje mund të bëhet në secilin rast kur shifrat do të jenë negative.Në raste si këto, përveç nëse kjo mund të demonstrohet si nën-degë kjo është tërësisht e pavarur nga klubi kryesor, të hyrat totale të nën degëve mund të trajtohen si pjesë e të hyrave të klubit të regjistruar. Prandaj është e rëndësishme që të hetohen të gjitha të hyrat e ndryshme të paraqitura në llogaritë - në rastet e mësipërme, të hyrat e vërteta të nën-degëve mund të jenë dukshëm më të mëdha se sa të ardhurat e ndryshme të paraqitura. Megjithatë, të gjitha vlerësimet mbi të ardhurat e nën-degëve duhet të përfshijë komentimet e duhura për çdo input-tatimor të ndodhur si pasojë e furnizimeve të tyre. 9.11.6 Regjistrat Kush i mbanë të dhënat ? Të dhënat e biznesit mund të mbahen nga i punësuari që paguhet nga pronari apo nga arkëtari ose sekretari i bordit. Zyrtarët e bordit janë shpesh vullnetarë të cilët nuk paguhen dhe të pakualifikuar. Regjistrat primare Regjistri primar zakonisht mund të jetë një libër i arkës, duke pasqyruar faturën dhe posedimin e të gjitha parave, megjithëse klubi duhet të mbajë regjistrime sipas legjislacionit në fuqi. Regjistri i të hyrave Regjistri i të hyrave duhet ti pasqyroj paratë e marra të paktën nga disa ose nga të gjitha burimet e mëposhtme: (a) (b) (c) (d) (e) (f) (g) (h) (i)

Kuotat e anëtarësimit. Tarifa e hyrjes. Gardëroba. Bari. Vendet për ushqim. Dhoma me qira. Lojë me baste/ makinat e dëfrimit, bilardo. Përfitimet nga sesionet e totos dhe bingos. Organizimet shoqërore. 185

(j) Tregtimi (k) Shitjet e aseteve, p.sh. mobilet e vjetëra, piano, furgonat, etj (l) Foltore Publike me Pagesë. (m) Makina të tjera (p.sh. aparatet shitëse për cigare, aparatet për muzikë (jukebox). (n) Kompeticioni për tarifat hyrëse (o) Donacionet Të dhënat primare, mbahen nga ata anëtarë të cilët në fakt i grumbullojnë parat,dhe duhet të ekzistojë nga (a) deri në (n). Regjistrat ndihmëse Disa të dhëna ndihmëse janë mjaft të elaboruara. Për shembull makinat e lojërave shpesh hapen nga apo deri në 3 anëtarë dhe zyrtarë, dhe secili e nënshkruan për të vërtetuar shumën e mbledhur. Mungesa e një regjistri primar për makinat e lojërave apo për ndonjë linjë tjetër të rëndësishme të të ardhurave duhet shikuar me dyshim. Është bërë shpesh një ankesë që të dhënat e tilla nuk janë të ruajtura apo edhe se të hyrat nga makinat e lojërave të fatit janë ndarë nga të hyrat e lokalit. Regjistrat e blerjeve Regjistrat e blerjeve duhet të mbahen me formë të referimit të ndërlidhura me faturat përkatëse Regjistrat shtesë Regjistrat shtesë të cilat duhet të kërkohen janë raportet e llogarive vjetore dhe raportet e stokut. Raportet e stokut mund të përgatiten nga një profesionist i pavarur në baza të rregullta, ose një anëtar i bordit. Në qoftë se ekziston një bord i lokalit , një rishikim i këtij raporti duhet të kërkohet. Këto duhet të paraqesin-së bashku me raportet e stokut, mangësitë e parave të gatshme të shitjeve të lokalit dhe disa tregues se si ka ardhur deri aty. 9.12 Transporti rrugor 9.12.1 Fushëveprimi dhe perfshirja Kjo notë ka për qëllim që të japë një pasqyrë të shkurtër në industrinë e transportit rrugor, si dhe disa matje të kredibilitetit dhe një profili të rrezikut që mund të konsiderohet në përcaktimin e përmbushjes së tregtarëve. 9.12.2 Prapavija Kjo është një industri komplekse dhe e ndryshme e cila numerikisht dominohet nga operatorë të vegjël. Ka disa lloje të bizneseve të transportit të mbuluara nga disa klasa tregtare të ndryshme. Këto mund të jenë të ndryshme si kamionë me qira, bizneset që merren me transportimin e gjërave shtëpiake, transportuesit të sasive të mëdha të materialeve të lëngshme, shërbimet lokale korriere, anëtarët e rrjetit kombëtar të dërgesave të paletave / pako, dhe transportuesit ndërkombëtar. 186

Shumë nga bizneset janë anëtar të shoqatave tregtare të cilat në përgjithësi janë aktive në njoftimin e anëtarëve të tyre sa i përket risive, trendet e tregtisë, dhe ndryshimet e politikes së Qeverisë.

9.12.3. Aktivitetet e biznesit Organizimi dhe madhësia e ndërmarrjeve Bizneset e transportit rrugor mund të ndahen në tri kategori të veçanta: 1. Pronari/Operatorët (“Pronari shoferet”) Këta operatorë zakonisht punojnë vetëm për një ose dy klient kryesor, ose si një nënkontraktor për një biznes të madh transportues. Mbajtja e librave zakonisht bëhet nga një operator apo bashkëshort dhe në përgjithësi është shumë bazike Shumë nën-kontrata të shoferëve praktikisht janë kontrata të vetë-faturuara, kontraktori kryesor pas marrjes së fletë dëshmive i vendos normën për punën e kryer. Vetë-faturimi është i përhapur në tregtinë e kamionëve vetëshkarkues. Karburanti mund të blihet nga konsumatori kryesor, në rrugë (ndoshta duke përdorur një kartë të llogarisë kombëtare), ose nga transportuesit e tjerë Disa vozitës pronar mund të veprojë nën një licencë të ndonjë operatori tjetër transportues 2. Operatorë e vegjël dhe të mesëm

Këto janë shpesh shqetësime familjare për disa vozitës dhe mekanik të punësuar, sepse në përgjithësi ata veprojnë në oborrin e tyre, që zakonisht përmban puntorinë (garazhin) dhe pjesa të madhe të karburantit të magazinuar (rezervar) (Shënim: Në varësi të madhësisë të cisternave,biznesi mund të veprojë si "cisternë shkarkuese" për një furnizues me kartë të llogarisë kombëtare . Disa biznese në këtë kategori mund të veprojnë vetëm me një automjet të tyre dhe me orar të plotë. 3. Transportuesit e mëdhenjë Këto kompani drejtojnë autoparqe me madhësi të ndryshme. Operacionet e përditshme të autoparqeve më të mëdha zakonisht janë nën kontroll nga një menaxher i transportit, shumë nga të cilët janë përgjegjës për optimizmin "ngarkimin e mallrave". Shumë nga këto biznese nxjerrin të ardhura të konsiderueshme nga puna në depo ose furnizimi i shërbimeve të specializuara të tilla si transporti i sasisë së madhe të materialeve të lëngshme. 187

Gjithnjë e më shumë ata janë duke u bërë anëtar të rrjetit kombëtar të shpërndarjes (për paleta ose paketat e grumbulluara nga klientët), të cilat merren në mbrëmje një ditë përpara transportit te ardhshëm te një tjetër përfaqësues rajonal i rrjetit Disa mund të kenë një sistem të depove të cilat mund të sigurojnë deponimin, riparim dhe mirëmbajtjen e mjeteve dhe pjesëve të tyre në autoparqet e tyre, përveç ndërmarrjes së puneve të tilla për operatorët e tjerë. Biznese të tilla mund të përshkruajnë veten si biznese të "Logjistikës. 9.12.4 Ngarkesat e transportuesit dhe Metodat Operuese Bazat për tarifa Tarifat mund të bazohen në një numër faktorësh     

çmimi për milje / km; periudhe kohore, (kur përfshihet koha e pritjes shpesh referohet si mosngarkim në afat); pesha; vëllimi, dhe çmimi arbitrar për të mbajtur klientin.

Tarifa mund të bëhet në një bazë të përbërë apo të konsoliduar në nje normë të vetme për udhëtime të veçanta. 9.12.5 Nën-kontraktorët Operatorët të cilët punojnë si nën-kontraktorë për firma të tjera të transportit ose për kompani të gjeneratoreve, do të kenë çmimi të pandryshueshm për një punë të diktuar për ta, zgjedhja e tyre e vetme është nëse ata do të pranojnë apo jo këtë punë. Operatorët që punojnë për firma tjera të transportit janë të rralla ato që janë në gjendje ti rrisin normat sepse konkurrenca në industrinë e transportit mund të jetë ashpër. 9.12.6 Ngarkesat (barrat) e kthyera Për shumë operatorë, objektivi kryesor për një ngarkesë të jashtme është që ti mbulojnë shpenzimet totale të udhëtimit të tyre. Përdorimi i ngarkesave në kthim do të rritë "fitimin" për një udhëtim. Ngarkesat mbrapa, ose ngarkesat në kthim janë kryesisht mallrat që transportohen nga një transportues rrugor nga një pikë apo afër me destinacionin e udhëtimit të kontraktuar prapa në një destinacion ose pranë bazës së shtëpisë. Një numër i madh i transportuesve të përgjithshm mbështeten në marrjen e ngarkesave të prapme për të gjeneruar një fitim të arsyeshëm. Ngarkesat e prapme ose në kthim mund të merren në një numër mënyrash: 

konsumatorët e operatorëve e aranzhojnë një ngarkesë në kthim;

188

  

operatori i vendos lidhjet me operatorët e tjerë për ti transportuar ngarkesat në emër të tyre; operatori (ose menaxheri i transportit)i kontakton agjencitë të cilat specializohen në organizimin e ngarkesave të prapme, disa prej të cilave janë drejtuar nga shoqatat tregtare, dhe operatori e kontakton depon e pastrimit për të punuar

Depot e pastrimit ndryshojnë nga agjencitë në të cilat mallrat janë mbajtur në depo për transport të mëtejshëm, siç kërkohet. Agjencitë e drejtpërdrejta të transportit rrugor për konsumatorët kërkojnë shërbime të transportit. Të jeni vigjilent për mundësinë që tregtari është thjesht një nën kontraktor në një hap nga një dërgese ndër-kufitare, dhe siguron që trajtimi TVSH-së është korrekt 9.12.7 Veprimi para vizitës  Përcaktoni llojin e shërbimeve të ofruara të transportit rrugor Para se të vizitoni kërkoni nga tregtari në qoftë se ka një ueb faqe ,ose kërkoni për një të tillë. Kjo mund të japë detaje të aktiviteteve të tanishme apo të kohëve të fundit, dhe madje mund të tregojë për disa aspekte të pazakonta të biznesit. Mënjano qiranë dhe bizneset e vetëshkarkimit që përfshijnë rreziqe të ndryshme nga ato të transportuesve të përgjithshme, dhe aty do të ketë të dhëna plotësuese të tilla si transferimi i mbeturinave me autorizimin e stacionit, dhe regjistrat e transferimit të mbeturinave, përveç dokumenteve nga operatorët e faqeve të deponive (duke përfshirë edhe pagesat e bëra për dhëniet e udhëzimit).  Përveç të dhënave të zakonshme të kontabilitetit, është mirë që të kërkohen të dhënat si në vijim: - Licenca e “Operimit" e shoqëruar me orarin e automjeteve, dhe - disqet për tahografi për të gjitha automjetet për një periudhë të përfaqësuar, pra të paktën për 6 muaj, në qoftë se ju jeni duke e propozuar për të kryer një ushtrim mbi aktivitetin e deklaruar. Në qoftë se atyre nuk i është kërkuar kur është caktuar vizita dhe ju jeni duke propozuar që të shihni ato, kërkoni ato sa më shpejt kur të mbërrini aty, pasi që tregtari mund ti rimarrë ato nga zyra e transportit (të cilat mund të jenë larg nga pjesa e llogarive 9.12.8 Regjistrat mbështetës Përveç kësaj është e rëndësishme që të përcaktohet nëse ka ndonjë regjistër plotësues që mund të jetë në përdorim, p.sh.:   

ditar tavoline; fletët dëshmi të punës, ose regjistra të detajuar për mirëmbajtjen e automjeteve;

Shumë transportues të mëdhenjë mbajnë regjistra shumë të detajuar për automjetet e tyre në mënyrë që ata të mund të vlerësojnë qëndrueshmërinë ekonomike të çdo 189

automjeti. Këto regjistra mund të përfshijnë informata të tilla si mesatarja e kilometrit për litër (kpl) ose litër për kilometër (lpk), e cili mund të kursej shumë kohë për disa nga kontrollet e kredibilitetit.

Kapitulli 10 Teknikat e Kontrollit për Tatimin në të Ardhurat e Korporatave 10.1 Teknikat e Kontrollit Është e rëndësishme që të dihet se shumë nga teknikat e kontrollit të përshkruara në këtë manual dhe të detajuara në njësitë e të mësuarit (Manuali i kontrollit Pjesa 11.2), dhe në qasjet e sektorit (Manuali i kontrollit Pjesa 9) nuk ka tatim specifik, në se ato janë potencialisht , në një shkallë më të madhe apo më të vogël, të aplikueshme për një sërë tatime, edhe pse ato mund të jenë veçanërisht të përshtatshme për një ose më shumë lloje të tatimit. Tendenca e tyre është që të kenë qellime të përbashkëta në testimin e kredibilitetit, duke i sfiduar deklaratat, dhe duke i verifikuar qarkullimet dhe fitimin. Në veçanti, shumë nga kontrollet e përshkruara në Njesinë e të mësuarit 3 (Modelet ekonomike të biznesit ) dhe qasjet e sektorit në (Pjesën 9) do të jenë të dobishme për ti kontrolluar deklaratat tatimore mbi të ardhurat. Megjithatë, për qëllime të tatimit mbi të ardhurat, mund të ketë nevojë që të rritet fokusi në artikujt të cilat të japin rritje tek zbritjet, të cilat mund të jenë të ndryshme dhe të përhapur në numër. Shumë nga teknikat e përdorura për tatimet e mbajtura në burim (shih Njësia 8) dhe mjetet e testimit (Njësia 5),si edhe përqindjet e kontabilitetit (Njësia 4) do të jenë të nevojshme gjithashtu.

10.2 Shembuj të Kontrollit për Tatimimin e Entiteteve Trajtimi i Makinave SHEMBUJ TE KONTROLLAVE PER TATIME TE SUBJEKTEVE QE MERREN ME AUTOMATE RASTI I AUTOMATET ME QARKULLIM PREJ 5.000 - 50.000 Euro Data 03.05.2011 09.05.2011 17.05.2011

Hyrje 100.00 50.00 20.00

Dalje 0.00 55.00 0.00

22.05.2011 24.05.2011 27.05.2011 31.05.2011

30.00 50.00 200.00 1,000.00

20.00 250.00 0.00

Totali

1,450.00

325.00

Qarkullimi per tatimin e mbajtur 190

Totali per tatim Perqindja e tatimit Tatimi

1,125.00 *5% 56.25

10% 32.50

ne burim per lojtar Perqindja e Tatimit te Mbajtur ne Burim Tatimi i mbajtur ne burim

Ne kete shembull te hyrat e subjektit jane 1,125 Eu (1,450-325=1,125) dhe tatimohen me 5% per sherbime, ndersa per fitimin e lojtareve per Tatimin e Mbajtur ne Burim, te hyrat jane 325 Eu dhe tatimohen me 10%. SHEMBUJ TE KONTROLLAVE PER TATIME TE SUBJEKTEVE QE MERREN ME AUTOMATE RASTI II AUTOMATET ME QARKULLIM PREJ 5.000 - 50.000 Data 03.05.2011 09.05.2011 17.05.2011 22.05.2011 24.05.2011 27.05.2011 31.05.2011

Totali

Totali per tatim Perqindja e tatimit Tatimi

Hyrje 200.00 150.00 20.00 15.00 80.00 250.00 100.00

815.00

-110.00 *5% 0.00

Dalje 300.00 0.00 80.00 45.00 0.00 0.00 500.00

925.00 10% 92.50

Qarkullimi per tatimin e mbajtur ne burim per lojtar Perqindja e Tatimit te Mbajtur ne Burim Tatimi i mbajtur ne burim

Ne kete shembull te hyrat e subjektit jane -110 Eu dhe nuk tatimohen fare sepse totali per tatimim eshte negativ, ndersa per fitimin e lojtareve per Tatimin e Mbajtur ne Burim, te hyrat jane 925 Eu dhe tatimohen me 10%. SHEMBUJ TE KONTROLLAVE PER TATIME TE SUBJEKTEVE QE MERREN ME AUTOMATE 191

RASTI I AUTOMATET ME QARKULLIM MBI 50.000 Euro Data 03.05.2011 09.05.2011 17.05.2011 22.05.2011 24.05.2011 27.05.2011 31.05.2011

Hyrje 100.00 50.00 20.00 30.00 50.00 200.00 1,000.00

Dalje 0.00 55.00 0.00 20.00 0.00 250.00 0.00

Totali

1,450.00

325.00

Totali per tatim TVSH Qarkullimi T.K ose TAP (sipas shkallëve tatimore) Tatimi

1,125.00 155.17

10% 32.50

Qarkullimi per tatimin e mbajtur ne burim per lojtar Perqindja e Tatimit te Mbajtur ne Burim Tatimi i mbajtur ne burim

969.83 *10% 96.98

Ne kete shembull kemi te bejme me me shume tatime pasi qe subjekti duhet te kalkuloj edhe per TVSH. Totali i te hyrave 1,450 Eu dhe dalje kemi 325 Eu, vlera per t'u tatimuar eshte 1,125 Eu. Totali i te hyrave per TVSH eshte 1.125 Eu (1.450-325=1.125), pjestohet me koeficientin 7.25 dhe nxjerret TVSH-ja 155.17 Eu. vleres per tatim 1,125 Eu i zbritet TVSH-ja 155.17 Eu, totali i mbetur 969.83 Eu eshte totali per Korporata ose Tatimin ne te Ardhurat Individuale (1.125-155.17=969.83 Eu). Ndersa per Tatimin e Mbajtur ne Burim kemi 325 Eu e cila tatimohet me 10%.

SHEMBUJ TE KONTROLLAVE PER TATIME TE SUBJEKTEVE QE MERREN ME AUTOMATE RASTI II AUTOMATET ME QARKULLIM MBI 50.000 Euro

Data 03.05.2011

Hyrje 200.00

Dalje 300.00 192

09.05.2011 17.05.2011 22.05.2011 24.05.2011 27.05.2011 31.05.2011

150.00 0.00 20.00 80.00 15.00 45.00 80.00 0.00 250.00 0.00 1,100.00 1,500.00

Totali

1,815.00 1,925.00

Totali per tatim Perqindja e Tatimit te Mbajtur ne Burim Tatimi i mbajtur ne burim

-110.00

1,925.00

Qarkullimi per tatimin e mbajtur ne burim per lojtar

10% 192.50

Tatim Ne kete shembull kemi te bejme me me shume tatime pasi qe subjekti duhet te kalkuloj edhe per TVSH. Totali i te hyrave eshte -110 Eu, prandaj ne kete rast nuk mund te tatimohet TVSH-ja, gjithashtu per Tatimin ne Korporata dhe Tatimin ne te Ardhurat Individuale nuk mund te tatimohet (1815-1925=-110). Ndersa per Tatimin e Mbajtur ne Burim kemi 1.925 Eu e cila tatimohet me 10%.

10.3 Kontrolli i Sistemit Bazuar në Rrezik (KSBR) Kjo është një metodologji e rishqyrtimit që zhvillohet për një kohë të gjatë. Ajo ka evoluar në një proces që është pranuar nga të gjithë në profesionin e kontabilitetit. Kjo do të ju mundësojë juve që të:       

merreni me madhësinë gjithnjë e në rritje dhe kompleksitetin e biznesit që ju e vizitoni zvogëlon kohën e shpenzuar mbi çështjet me risk të vogël apo me ato që nuk kanë risk ndërsa ju jeni duke e kryer një kontroll të përmbushjes shqyrtoni në detaje arsyet se pse sistemet e veçanta janë vendosur dhe se si këto funksionojnë në praktikë të kuptoni se ç‟farë në të vërtet biznesi bënë. se si këto sisteme i mbështesin tatimpaguesit në përmbushjen e detyrimeve të tyre ligjore identifikoni çdo rrezik në një fazë të hershme vendosni, pas diskutimit me tatimpaguesin, se cilat të dhëna duhen për ta verifikuar çdo sistem dhe shkallen e verifikimit të mëtejshëm nëse është e nevojshme. 193

Ju mund të shihni se një pjesë thelbësore e qasjes KSBR është të kuptuarit e duhur të sistemeve dhe kontrollet të vendosur nga tatimpaguesi për ti mundësuar biznesit që të funksionojë siç duhet dhe për ti mundësuar tatimpaguesit që të përmbush detyrimet e tyre ligjore. Qasja KSBR është e detajuar në Njësia 1 dhe Njësia 10.

10.4 Diskutimi i Detajuar Një diskutim i detajuar do të japë një kuptim të qartë:  

Realitetin e përditshëm të udhëheqjes së biznesit nga perspektiva e tatimpaguesit dhe ngarkesat që ATK-ja i vendosë për tatimpaguesit dhe punëdhënësit.

Ju do të duhet ta parashtroni pyetje efektive për të: 1. Të kuptuarit e objektivave të përgjithshme të tatimpaguesit/ punëdhënësit. Çfarë bënë tatimpaguesi/punëdhënësi , si do ta bëjnë këtë dhe në mënyrë specifike çfarë vende pune apo aftësi ju duhen atyre për arritjen e rezultateve? Për shembull  personeli që punon në prodhim  personeli i shitjes  personeli i administratës dhe zyrës  mbikëqyrësit apo përgjegjësit  drejtoret  nënkontraktoret të kërkuar sipas llojeve të tregut  punonjësit e vetë punësuar, për shembull konsulentët 2. Përcaktoni se ç‟farë sisteme janë vendosur nga punëdhënësi për ti mbështetur detyrimet e tyre ligjore. Për shembull a ka lista të pagave mujore, javore apo të dyja?  a ka lista të ndara të pagave për drejtorë?  si është bërë pagesa bruto - për orë/ duke u paguar me pagë ?  a janë bërë pagesat apo bonuset?  a ka ndonjë pagesë të pazakonshme apo një pagesë jo të përfshirë ( të pa papërsëritur) ?  si janë paguar punonjësit - me para në dorë, çek, BACS (transferet elektronike)?  cilat lloje të shpenzimeve janë paguar dhe si do të dinë punonjësit se çfarë të deklarojnë dhe si ta bëjnë një deklaratë?  cilat sisteme janë vendosur për ti përgatitur deklaratat tatimore sipas ligjit? 194

3. Të kuptuarit e objektivave të sistemit Për shembull :  cili është qëllimi i çdo sistemi ?  si operon çdo sistem?  cili operon,i autorizon dhe i kontrollon çdo sistem  a punojnë sistemet? Ju duhet të mbani në mend se:  mund të ketë nën sisteme brenda sistemeve, dhe  një sistem ende ekziston edhe në qoftë se ai sistem ka operuar vetëm një herë, për shembull transferimi i një pasurie të një punonjësi apo anëtarit të familjes. Para përfundimit të diskutimit të detajuar ju duhet ti jepni mundësinë punëdhënësit që të flas duke: ......... kërkuar nga ata që t‟ju tregojnë për ndonjë çështje që nuk është mbuluar ende, dhe ......... duke bërë pyetje të rëndësishme - " a janë të tatuara të gjitha pagat e punonjësve dhe drejtorëve, a janë llogaritur kontributet pensionale dhe a janë shënuar pagat në regjistrat e pagave?

10.5 Kontrolli/Test Ju duhet të ndërmerrni një shqyrtim të detajuar (një kontroll/test) për çdo sistem që përdoret nga punëdhënësi të cilin ju e keni regjistruar në dokumentacionin tuaj gjatë diskutimit të detajuar (Pjesa 10.4). Të dhënat të cilat juve do t‟ju duhen për ta kryer shqyrtimin e detajuar do të ndryshojnë nga punëdhënësi në punëdhënës dhe kontraktori në kontraktor pasi që secili mund ti ketë vendosur sistemet e tyre. Ju duhet të jeni në gjendje që ti identifikoni llojet e regjistrave që janë të nevojshme për kryerjen e shqyrtimit të detajuar nga përshkrimi i dhënë nga sistemet gjatë shqyrtimit të detajuar. Për shembull,nëse punëdhënësi ka një sistem të veçantë për paga atëherë këto të dhëna mund të përfshijnë:   

dokumentat e punës që kanë të bëjnë me zbritjen e tatimit apo dokumentat ekuivalent librat e kontabilitetit ( të dhënat e kontabilitetit ) në të cilat dëshmitë mbeshtesin pagesat e punonjësve / nën kontraktorëve dhe që janë të regjistruara në ATK. Dëshmitë mbi të drejtën e punonjësve për pagesat e parapara me ligj

195

Nëse punëdhënësi ka një sistem të vendosur për shpenzimet e udhëtimit të paguara ndaj punonjësve, këto të dhëna mund të përfshijnë    

forma për kërkesën e shpenzimeve faturat për shpenzimet e bëra (biletat e trenit, faturat e derivateve, të dhënat e kilometrazhit të bërë,faturat e hotelit dhe kështu me radhë) parat e gatshme dhe librat e parave të imta regjistri i çeqeve.

Është e rëndësishme të mbani në mend se ju duhet ta aplikoni qasjen KSBR dhe për këtë arsye testoni çdo sistem me numrin minimal sa herë që është e nevojshme për të  

sigurohuni që sistemi i përshkruar nga punëdhënësi është ajo që ndodh në praktikë, dhe mbështetni plotësisht punëdhënësit në përmbushjen e detyrimeve të tyre ligjore.

Nëse sistemi është i fuqishëm dhe siguron që punëdhënësi i plotëson detyrimet e tyre ligjore ajo mund të testohet vetëm një herë. Kur e bëni përzgjedhjen e të dhënave për ti testuar, vëmendje të veçantë duhet ti kushtoni: ......... çdo rrezik që është identifikuara brenda një sistemi, dhe .......... çdo herë kur sistemi është më rrezikuar. Për shembull, pagesat për individët kyç, si drejtorët, sistemet e reja, punëtorë sezonalë, periudhat e ngarkuara, pagesat për nëpunës të sëmurë dhe kështu me radhë. Për ta mbështetur ATK-në në përmbushjen e detyrimeve të saj për zvogëlimin e barrës ndaj konsumatorëve, ju duhet të siguroni që të dhënat / kërkesat sa i përket të dhënave janë të sakta në natyrë dhe nuk kërkojnë prodhimin e informacionit të tepërt se sa është i nevojshm për ta testuar çdo sistem dhe / apo për ta adresuar rrezikun e identifikuar. Kërkimi i të dhënave shtesë, ose të dhënat nga periudhat e më hershme do të varen nga ajo se nëse kontrolli i përmbushjes duhet të zgjatet. Është e rëndësishme që të regjistrohen saktësisht se çfarë të dhëna janë parë gjatë testimit të secilit sistem dhe cili ishte rezultati. A është identifikuar një rrezik apo kontrolli ishte i kënaqshëm?

10.6

Ngarkesat e Menaxhmentit

Ngarkesat e menaxhmentit mund të sjellin shqetësime- është e rëndësishme që të përcaktohet, si për qëllime të TVSH-së po ashtu dhe qëllime të TAK që furnizimet që 196

bëhen në fakt ekzistojnë dhe nuk janë thjesht "-transaksione në letër", ajo është projektuar për ti zhvendosur fitimet dhe për t‟ju shmangur / t‟i shmangen tatimeve. Të dhënat e kontabilitetit ose faturat si të vetme nuk janë prova të mjaftueshme për të përcaktuar se një furnizim ka ndodhur. Rregullat që tregojnë nëse një furnizim është bërë janë të zbatueshme këtu. Të tre pikat kryesore për ngarkesat e menaxhmentit që duhet të merren parasysh janë: A ekzistojnë furnizimet? Vlera e cila është dhënë - a paraqet ndonjë furnizim aktual të bërë? A po është vetëm një shifër në libër ? Kush është duke bërë furnizimit dhe çfarë furnizimi po bëhet? Cila është vlera e furnizimit? Si është vlerësuar furnizimi dhe a ka vlera ndonjë lidhje me furnizimin që është duke u bërë ? Me kompanitë holding, “ngarkesat e menaxhmentit “ mund të jenë vetëm furnizime që duken të jenë bërë Nëse këto kanë të bëjnë me furnizimet që në fakt janë bërë, kompania holding ka të drejtë të regjistrohet për TVSH dhe ta përdorë tatimin e zbritshëm. Prandaj është e nevojshme që të kontrollohet nëse furnizimet në fakt janë duke u bërë në mënyrë që të konfirmoni se regjistrimi i TVSH-së është i vlefshm. Indikatorët të cilët tregojnë se një furnizim nuk është duke u bërë përfshijnë:     

nuk ka punonjës të cilët janë të punësuar nga kompania holding. Drejtorët janë të përbashkët për të dy kompanitë për kompaninë holding dhe për pranuesin e shërbimeve. Kompania nuk ka lokale afariste apo asete. Nuk ka dëshmi të dukshme apo evidenca të dokumentuara të furnizimeve tjera përveç në faturë dhe/në shënimet e kontabilitetit. Tregtari është i paaftë të specifikoj se cilat furnizime janë ngarkuar.

Në qoftë se ju vendosni që një furnizim është duke u bërë atëherë ajo ka të ngjarë që të jetë një furnizim i vazhdueshëm i shërbimeve.

Kapitulli 11: Paraqitje e Detajuar e Teknikave të Kontrollit të TatimitModulet dhe të Nxënit /Njësitë e Trajnimit

MODULE: SI DUHET TË BËHET KONTROLLI I PERMBUSHJES

11.1

Hyrje- Vetëdijësimi i Kontrollit të Përmbushjes

Një person duhet ti mbajë dhe ti ruaj të dhënat në mënyrë që të bëjë një deklaratë apo kërkesë të saktë dhe të plotë por ata duhet ti ruajnë ato edhe nëse ata nuk e 197

bëjnë këtë gjë çdo vit. Personi duhet ti ruajë këto të dhëna dhe dokumentat mbështetëse për një periudhë të caktuar. Të dhënat që një person i mban në përgjithësi e pasqyrojnë madhësinë dhe kompleksitetin e çështjeve të tyre. Ato mund të renditen nga mbajtja manuale e regjistrave të thjesht për një tregtar të vetëm deri te sistemi i kompjuterizuar më i sofistikuar për një kompani multi-nacionale. Të dhënat nuk duhet të jenë në ndonjë format të veçantë, por ato duhet të azhurnohen dhe të kenë të dhëna të mjaftueshme që 

të lejojë personin që të bëjë një deklaratë të saktë dhe të plotë



të lejojë personin të llogarit shumën e saktë të tatimit që duhet të paguhet ose atë të deklaruar



Na mundëson kontrollimin e të dhënave në deklaratë .

Natyra e saktë dhe shtrirja e të dhënave të nevojshme për ti përmbushur këto kërkesa varet nga lloji dhe madhësia e biznesit ose aktiviteti i personit. Praktikat komerciale dhe të kontabilitetit të cilat janë të zakonshme për disa sektor të tregtisë, të tilla si vetë-faturimi dhe faturat e legalizuara në industrinë e ndërtimit, gjithashtu ndikojnë në mënyrën në të cilën të dhënat janë të ruajtura.

Një kontroll i përmbushjes është çdo veprim i ndërmarrë nga një Inspektor i ATK-së për të parë pozicionin tatimor të një personi në lidhje me tatimet, për të cilat ATK-ja është përgjegjëse. Llojet e kontrolleve mund të variojnë nga një thirrje e shkurtër telefonike për të konfirmuar një fakt të thjeshtë deri te një hetim i plotë dhe i detajuar i të gjitha çështjeve financiare të një personi gjatë një periudhe prej vitesh.

Një kontroll i përmbushjes mund të bëhet në një deklarate tatimore të dorëzuar ose mund të bëhet para se një deklaratë tatimore të jetë dorëzuar. Kontrollet e përmbushjes nganjëherë përfshijnë funksionimin e tatimeve të ndryshme, që është, në kërkim të më shumë se një pozicion tatimor. Të gjithë Inspektorët q ë bëjnë kontrolle të përmbushjes duhet të kenë njohuri sa i përket tatimeve tjera dhe i referojnë për veprime të mëtejshme të gjitha rreziqet që ata identifikojnë në tatimet e tjera. Zakonisht, një rrezik duhet të identifikohet para se ju të kryeni një kontroll para deklarimit, përveç nëse personi ju ka ftuar për të bërë kontroll. Shqetësimi ndaj personit duhet të balancohet kundrejt humbjes së mundshme të të ardhurave në të ardhmen dhe përparësitë e fituara në aspektin e edukimit dhe përmirësimit të mbajtjes së të dhënave. 198

Burimet e informacionit për të identifikuar planifikimin e mundshëm tatimor apo skemat e shmangies që mund të ndiqen duke i përdorur kontrollet në kohë reale përfshijnë:    

kompaninë e përkohshme dhe raportet e grupit kompanitë në fund të vitit dhe raportet e grupit kërkesat e kliringut (pastrimit) Informatat e marra rreth transaksioneve aktuale duke përfshirë, për shembull, përmes një shqyrtimi paraprak të transaksionit sipas ligjit dhe



informacionet e identifikuara gjatë një kontrolli, për shembull, nga raportet e menaxhmentit ose hapat e planit.

Nëse zbuloni se tatimi është në rrezik në periudhën para-deklarimit, atëherë ju duhet të konsideroni se çfarë mund të bëhet për tu rregulluar një gjë e tillë dhe nëse periudhat për të cilat janë paraqitur deklaratat janë ndikuar. Ju gjithmonë do të duhet ta këshilloni personin se si gabimet duhet të rregullohen dhe veprimet që ata duhet ti ndërmarrin për të paguar shumën e duhur të tatimit për periudhën e mbuluar nga kontrolli i juaj i para deklarimit. Ju gjithmonë duhet të keni në mendje se kontrollimi paraprak i deklaratës mund të paraqes gabime të cilat personi mund ti ketë bërë në favor të vetës. Kur paraqitet një mundësi gjithmonë ka hapësirë për atë person që ta ndryshojnë atë deklaratë. Ky person po ashtu mund të ketë bërë gabime në deklaratat për vitet e mëhershme kështu që ato mund t‟i korrigjojë sipas legjislacionit. Është e rëndësishme që njerëzit të kuptojnë të drejtat dhe detyrimet e tyre kur ata janë subjekt i kontrollit të përmbushjes nga ATK-ja. Nëse personi është i paqartë për atë që duhet të kontrollohet dhe çfarë pritet prej tyre atëherë ky informacion do të ndihmoj gjithashtu që kontrolli të përfundoj më shpejt dhe me efikasitet. Subjekt i kontrollit, ajo që është duke u kontrolluar dhe rreziqet qe janë duke u adresuar duhet të tregohen, por nuk duhet të tregohet se si është përzgjedhur rasti. Shumica e kontrolleve të përmbushjes në nivel lokal janë kryer për shkak se rreziku ose rreziqet janë identifikuar. Qëllimi i kontrollit të përmbushjes është që ti adresoj rreziqet dhe ti mbledhë detyrimet tatimore shtesë. Megjithatë, disa kontrolle të përmbushjes kryhen në lokale / zyrat rajonale, si pjesë e programit të kontrollit për zgjedhjen e rasteve të ATK-së për të verifikuar të kuptuarit tonë dhe vlerësimin e rrezikut. Ju nuk duhet asnjëherë të filloni me një kontroll të përmbushjes vetëm nëse personi është zgjedhur si pjesë e programit të analizës së rriskut apo vetëm atëherë kur ka një rrezik që duhet të adresohet. 199

Ju duhet ta konsideroni së bashku me udhëheqësin e ekipit tuaj, meritat e kryerjes së një kontrolli të përmbushjes si pjesë shumë shkallëshe/ose ekip shumë-disiplinor. Në këtë mënyrë është e mundur që të adresohen disa rreziqe në të njëjtën kohë ndoshta duke:    

koordinuar fillimin e disa kontrolleve të ndryshme të përmbushjes që e prekin një tatimpagues ose punëdhënës duke mbajtur takime të përbashkëta duke kryer inspektime të përbashkëta, dhe dhënien e njoftimeve me informacione të plotë që përfshin disa regjime tatimore.

Të gjitha këto qasje do të ju ndihmojnë për ta shkurtuar kohën që do t‟ju duhet për ta përfunduar një kontroll të përmbushjes. Ajo gjithashtu do t‟ju ndihmojë në uljen e barrës ndaj tatimpaguesit ose punëdhënësit duke ju shmangur në mënyrë graduale kontrolleve të përmbushjes.

Megjithatë, nëse ju jeni duke e vizituar ose po e takoni personin me personelin e përmbushjes nga disiplinat tjera ju duhet t‟ja bëni atë të qartë se personi apo agjenti i tyre (në qoftë se ka një), 

se kush jeni ju

 

për cilat tatime ju jeni duke e pyetur dhe në bazë të cilit legjisacion ju jeni duke vepruar .

Nëse keni nevojë për ndihmën e një eksperti në mënyrë që të ketë progres kontrolli i përmbushjes, atëherë ju duhet të kërkoni këshilla në një fazë të hershme. Kjo qasje do t‟ju ndihmojë për ti shmangur vonesat për ta përfunduar kontrollin dhe do të ndihmojë në uljen e barrës së kontrollit mbi personin.

Të gjitha kontrollet e përmbushjes përfshijnë konsiderimin e informacionit dhe marrjen e tij. Disa kontrolle përfshijnë vizitën ndaj biznesit për të biseduar me pronarin dhe inspektimin e mjediseve, mallrave ose asetet tjera, në mënyrë që të verifikoni atë që ju është thënë. Kontrollet të cilat i bëni duhet të jenë të arsyeshme dhe në proporcion me rrezikun e përfshirë. Shumica e kontrolleve të përmbushjes mund të kryhen në mënyrë informale, por informacionet dhe kompetencat e dhëna me ligjin tatimor mund të përdoren kur: 

një person nuk kooperon në lidhje me kontrollin që ju jeni duke e bërë ose 200

 

ku ka vonesë të paarsyeshme në përgjigjen ndaj kërkesave tuaja për informacion apo për caktimin e vizitës ndaj biznesit

Ju gjithmonë duhet të respektoni të drejtën e individit për privatësi të parashikuar nga legjislacioni për të Drejtat e Njeriut. Ju duhet ti qartësoni të dhënat sa i përket vendimeve dhe veprimeve tuaja gjatë një kontrolli të përmbushjes. Ju mund të kërkoni informata dhe dokumente që kërkohen në menyrë të arsyeshme për qëllime për ta kontrolluar pozicionin tatimor të një personi . Ju duhet të siguroni që barra administrative që ju e vendosni ndaj një personi siguron që informacioni është në proporcion me rrezikun. Ju mund ta kërkoni nga një person që t‟ju përgatitë pasqyrat për depozitat private / llogaritë e kursimeve, ku besoni se ato janë të nevojshme për përcaktimin e saktë të situates tatimore të personit. Llogaritë bankare jo biznesore nuk duhet të kërkohen si një gjë e arsyeshme. Megjithatë, kur llogaritë financiare nuk janë të bazuara në një sistem të fuqishm dhe efektiv për mbajtjen e regjistrave e cila mbështetet nga masa adekuate dhe përshtatshme e mbrojtjes dhe / ose përfshijnë shuma të pa-konfirmuara ose të paverifikuar, do të ishte e arsyeshme të kërkoni të dhënat private bankare me të dhënat tjera. Ju keni një sërë mundësish për të marrë informacion. Se si ju e bëni këtë do të varet nga lloji i kontrollit, rreziqet e involvuara dhe personi nga i cili i kërkoni informatat. Nëse ju nuk merrni përgjigje, apo nuk u janë siguruar të gjitha informatat që ju i keni kërkuar , ju duhet ta konsideroni njëren apo më shume nga veprimet e mëposhtme: 

 

Telefononi personin (ose agjentin e tyre në qoftë se dikush është duke vepruar) për të gjetur se pse disa apo të gjitha informatat nuk janë siguruar. Ata ndoshta mund të kenë problem në gjetjen e informatave dhe kërkojnë më shumë kohë. Ofroj vizitë , për ti ekzaminuar të dhënat në lokalet e biznesit të personit ose të agjentit të tyre ose në zyrat e kontabilistëve. Lëshimi i njoftimit ndaj tatimpaguesit nëse nuk ka arsye të mirë për vonesë.

Ju duhet të shmangni nxjerrjen e para kohshme të vlerësimeve mbrojtëse, përcaktimet, ose njoftimin e mbylljes së kontrollit të vetë vlerësimit , si një mënyrë për të detyruar përparimin para se të keni përfunduar me mbledhjen e fakteve.

201

Një vizitë mund ti mundësojë inspektorit për të parë se si një biznes operon dhe për të biseduar me njerëzit relevant të biznesit, për të vendosur se çfarë informacione i duhen dhe niveli i kontrollit i cili është i nevojshm për përcaktimin e pozitës tatimore.

Një vizitë zakonisht përfshinë ekzaminimin e të dhënave të biznesit dhe shpesh një inspektim të lokaleve afariste apo të aseteve.

Ndonjëherë është e nevojshme për të kryer një inspektim pa njoftim paraprak, i cili do t‟i mundësonte fshehjen e të dhënave, aseteve ose aktivitetin e biznesit .

Kontrollat ndaj ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme (NVM), për tatimin mbi të ardhurat, kontrollin e përmbushjes së kompanisë për qellime tatimore, nganjëherë mund të bëhet duke ju kërkuar që dokumentat dhe informacionet ti dergojnë në zyrën e ATK-së. Megjithatë, një vizitë mund të konsiderohet e përshtatshme për këto kontrolle të përmbushjes në rrethanat vijuese:

nëse është e përshtatshme për ju dhe për atë person që ju të shihni të dhënat e biznesit ku ato janë mbajtur normalisht për të inspektuar asetet e biznesit, duke përfshirë edhe stokun për të identifikuar bizneset fantazmë apo punët që kryhen natën (punë sekondar) aty ku dyshohet që ka fshehje të qëllimshme dhe një inspektim është i nevojshëm për të marrë dëshmi ku një biznes ka dështuar të bashkëpunojë në lidhje me përpjekjet për të përfunduar kontrollin e përmbushjes me korrespondencë për ti kryer kontrollat e kredibilitetit.

Një vizitë nuk duhet të bëhet në shtëpinë e një personi, derisa ata nuk e kërkojnë atë, ose kur pjesë e shtëpisë përkufizohet si pjesë të lokaleve afariste, dhe kur kërkesa e juaj është bërë në menyrë të arsyeshme për të hyrë dhe për ti inspektuar ata , ose ndonjë pasuri apo regjistra që mund të ndodhet aty. Të gjitha vizitat që përfshijnë një inspektim të objekteve, aseteve ose regjistrave duhet të organizohen dhe kryhen në përputhje me udhëzimin e ATK-së. ATK-ja konsideron se mbajtja e regjistrave në mënyrë të duhur është esenciale sepse regjistrat mbështesin saktë obligimet tatimore dhe kërkesat. Hulumtimet tregojnë se mbajtja e regjistrit është faktori kyç në shumë deklarata jo-korrekte.

202

Veprimet që merren me mos-përmbushjen me kërkesat e mbajtjes së të dhënave është thelbësore. Ndëshkimet duhet të aplikohen në rrethanat e duhura për të përmirësuar përmbushjen. Të dhënat statusore janë të dhënat që ligjet përkatëse tatimore kërkojnë që një person ti mbajë. Ato të dhëna janë të nevojshme dhe i mundëson personit që ta bëjë një deklaratë apo kërkesë të plotë dhe të saktë, si dhe ATK-ja ta kontrolloj atë. Të dhënat konsiderohen të jenë të dhënat statusore të cilat do të varen nga regjimi i tatimor, madhësia dhe natyra e një biznesi ose cështjet tatimore të një personi. Ndonjëherë të dhënat janë të specifikuara në legjislacion, për shembull të dhënat e TVSH-së. Këto zakonisht janë quajtur të dhënat e specifikuara. Legjislacioni tjetër nuk i specifikon të dhënat e veçanta që duhet të mbahen për aq kohë sa ato janë të mjaftueshme për të bërë një deklaratë të plotë dhe të saktë. Këto janë referuar disa herë si të dhënat jo të specifikuara. Të dhënat që nuk janë të dhëna statusore , janë të njohur si të dhëna plotësuese, mund të jetë e nevojshme për ti kontrolluar pozicionin tatimor të një personi , por një person mund të ankohet kundër prodhimit të tyre.

11.1.1 Kontrolli Plotësues, i detajuar apo alternativ Në menyrë që të kryejmë një ekzaminim të thellë ndaj zonave me rrezik, kontrollat e listuara më poshtë na sugjerojnë:    

   

krahaso totalin e blerjeve dhe shitjeve në librin ditor me totalin korrespondues në librin e llogarive nominale ose të dhënat tjera kryesore; krahaso blerjet për një periudhë të dhënë me shitjet, që mbulon të dyjat edhe konsistencën fizike (mallrat e gjurmuar nga blerjet për shitje) dhe besueshmërinë (për shembull a është e arsyeshme ngritja); krahaso llogaritë e stokut , ose të dhënat e stokut , me të dhënat e shitjeve dhe blerjeve; kontrollo ndonjë analizë periodike, të cilat tregojnë sasinë e çdo linje të blerë ose shitur, dhe krahaso me blerjet përkatëse / regjistrat e shitjeve ; krahaso numrin e përgjithshëm të komponentëve individuale të blera për prodhim gjatë një periudhe të caktuar me shitjet e regjistruara për produktin përfundimtar; krahaso mallrat dhe shërbimet e ofruara gjatë një periudhe të caktuar me fatura të regjistruara nga konsumatorët, në të njëjtën periudhë, duke i lejuar për çdo periudhë marrjen e kredisë; krahaso mallrat dhe shërbimet e ofruara gjatë një periudhe të caktuar me faturat e regjistruara nga konsumatoret, për të njëjtën periudhë për dhënien e kredisë, krahaso shumat e tërhequra ose të paguara në llogarinë bankare të tatimpaguesit, me shifrat e inputeve dhe outputeve për të njëjtën periudhë; 203

  

 

trego numrin e punonjësve të outputeve , sidomos me tregtarët që ofrojnë shërbime të vogla të tilla si floktarët, dhe nëse është e mundur krahaso me vëzhgimin aktual. A duket rezultati i arsyeshm? ndaj faturën javore të pages të outputeve – a duket produktivitet për çdo punonjës jashtëzakonisht i lartë, apo i ulët? ndaj të dhënat e faturave të konsumatorëve dhe dërgesës me faturat e kompanisë për dërgimin e mallrave përkatëse të deklaruara. Me dështimin e kësaj, një raport të gjerë nga tarifat e ngarkesave për outputet mund të jetë i mundur; ndaj numrin dhe kapacitetin e automjeteve të dorëzimit të outputeve të deklaruar- kjo do të jetë veçanërisht e dobishme në rastin e bizneseve të transportit; dhe përdor koston ose vlerësimin e të dhënave për të vendosur se si janë vendosur çmimet e shitjeve deri në lidhje me blerjet, dhe verifiko nëse blerjet e deklaruara të përqindjes së shitjeve pajtohet me këtë.

SHËNIM: Kjo listë nuk është përfundimtare dhe e inspektorët e kontrollit tatimor pritet që të përdorin plane në testimin e llogarive.

11.2

Modulet e Trajnimit- Pakot e të Mësuarit Secila nga këto është përfshirë në një paketë më vete të mësuarit:

11.2.1 Njësia 1

Një qasje e strukturuar ndaj Vizitave Përmbushjes dhe Kontrollit Vizita dhe Kontrolli (81 faqe)

11.2.2 Njësia 2

Ekzaminimi i Regjistrave (83 faqe)

11.2.3 Njësia 3

Modelet e Ekonomisë së Bizneseve (33 faqe) (shih SHTOJCA AB)

11.2.4

204

Njësia 4

Përqindjet e Kontabilitetit (24 faqe)

11.2.5 Njësia 5

Testimi i Mjeteve (39 faqe) (shih SHTOJCA AB1, SHTOJCA AB2 dhe SHTOJCA AB5)

11.2.6 Njësia 6

Informata e Palës së Tretë (10 faqe)

11.2.7 Njësia 7

Të Kuptuarit e Pikave Elektronike të Shitjeve (13 faqe)

11.2.8 Njësia 8

Tatimi i Mbajtur në Burim (24 faqe)

11.2.9 Njësia 9

Rimbursimet e TVSH-së dhe Mbipagesat (32 faqe)

11.2.10 Njësia 10 Kontrolli i Bazuar në Sisteme në Bizneset e Mëdha apo Komplekse (66 faqe)

11.2.11

205

Kontrolli i të Mësuarit- Pyetje (Njësitë 1-10)

11.2.12 Kontrolli i të Mësuarit -Përgjigje (Njësitë 1-10)

SHTOJCAT A-W dhe AB1-AB5

206

12.1

SHTOJCAT

REFERENCE

TITLE

SHTOJCA A SHTOJCA B1 SHTOJCA B2

FJALOR I TERMINOLOGJISE PERFORMANCA E VLERESIMIT NE SEKTORIN PUBLIK: Effectiveness, Efficiency and Economy EKUILIBRI I TË DREJTAVE - Zyra Tatimore/Tatimpaguesi:

SHTOJCA B3

INDERLIDHJA E FAKTOREVE

SHTOJCA B4 SHTOJCA B5

TEMAT QE KONTRIBOJNE NE ZHVILLIMIN E ADMINISTRIMIT MODERN TATIMOR QENDRIMET E TATIMPAGUESVE- Fusha (Kontinumi) i Përmbushjes

SHTOJCA B6 SHTOJCA B7 SHTOJCA C SHTOJCA D

SKEMA LOGJIKE E REZULTATEVE PARIMET BAZË TË QASJES SONË STRATEGJIKE RREZIQET E PERBASHKETA TE BIZNESIT (Aide-Memoire) PERQINDJET E KONTABILITETIT

SHTOJCA E

ORGANIZIMI FUNKSIONAL

SHTOJCA F SHTOJCA G SHTOJCA H SHTOJCA J SHTOJCA K SHTOJCA L

SKEMA E PROCESIT TE KONTROLLIT MARREDHENIA E INPUTEVE (MJETEVE) TE KONTROLLIT NE REZULTATE (OUTPUTE) MATRICA E TRAJNIMIT DHE E UDHEZIMIT SHEMBULL I HISTORISE SE DOKUMENTUAR TE KONTROLLIT SHEMBULL I NJE PERMBLEDHJE SHEMBULL I KONTROLLIT TE TE NXENIT TE MESIMIT: PERGJGJET për PERQINDJET E KONTABILITETIT DIAGRAMI I PIKAVE KRITIKE (Shembull) TERMINOLOGJIA FINANCIARE – FJALOR I TERMAVE NGRITJET E ÇMIMIT (Përmbledhje dhe Pasqyrim)

SHTOJCA M SHTOJCA N SHTOJCA O

207

SHTOJCA P SHTOJCA Q SHTOJCA R SHTOJCA S SHTOJCA T SHTOJCA U SHTOJCA V SHTOJCA W SHTOJCA AB

STANDARDET E CILESISIE MOSTER E FORMULAREVE DHE SHABLLONEVE SPECIFIKAT E PUNëS: STANDARDET E MENAXHMENTIT Udhëzues i Udhëheqësit të Ekipit për Shqyrtim të Ngarkesës së Punës Udhëzues i Udhëheqësit të Ekipit për vizita lidhur me Punën (Shqyrtimi i procesit të brendshëm) Udhëzues i Udhëheqësit të Ekipit për shqyrtim të rastit të përfunduar Udhëzues i Udhëheqësit të Ekipit për Zhvillim dhe Vetë-Vlerësim METODAT INDIREKTE - Përshkrim

SHTOJCA AB1 Metoda e Burimi dhe Aplikimit të Fondeve SHTOJCA AB2 Metoda e Depositave Bankare dhe Shpenzimeve të Parave SHTOJCA AB3 Metoda e Rritjes SHTOJCA AB4 Metoda e Njësisë dhe Volumit SHTOJCA AB5 Metoda e Vlerës Neto

208

SHTOJCA A FJALOR I TERMINOLOGJISËSynon të japë sqarime për terminologjinë e cila shfrytëzohet rregullisht dhe asgjë në këtë fjalor nuk është në kundërshti me ndonjë përkufizim formal të përcaktuar me legjislacionin e Kosovës. TERMI I PËRDORUR Accountability

Llogaridhënia

Accounting

Kontabiliteti

Accounts Payable

Llogaritë e Pagueshme

Accounts Receivable

Llogaritë e Arkëtueshme

Accrual

Akruali

Achieved Efficiency

Efikasiteti i Arritur

Sqarimi Llogaridhënia për menaxhimin e rrezikut ka të bëjë me të gjithë ata që janë të përfshirë në qeverisjen e arritjes së objektivave Mekanizmat e llogaridhënies përfshijnë raportimin formal kundrejt arritjes së prioriteteve të shërbimit dhe të performancës financiare. Një varg i mbledhjeve formale për shqyrtimin e progresit dhe një mbledhje vjetore e shqyrtimit të llogaridhënies e mbajtur në nivelin ekzekutiv, mund të ndihmojnë të sigurojë se organizatat me të vërtetë i përmbahen procesit të dhënies së llogarisë Kontabiliteti është një disiplinë që përmban parimet dhe teknikat e përdorura në krijimin, mbajtjen dhe analizimin e të dhënave të transaksioneve financiare të caktuara të një organizate. Kontabiliteti në rradhë të parë ka të bëjë me përcaktimin e metodave adekuate të regjistrimit, mbajtjen e atyre regjistrave dhe raportimin në menaxhment. Shumat e detyruara nga kompania (zakonisht të njohur si Kreditorë) Shumat e detyruara për kompaninë (zakonisht të njohur si Debitorë) Ndarje e caktuar e detyrimit të njohur apo detyrimit të ardhshëm të caktuar lidhur me shërbimin e pranuar Efikasiteti i Arritur = Efektshmëria x Ekonomia x Efikasiteti 209

i Planifikuar; apo Rezultati Aktual = Rezultati Aktual x Inputet e planif. x Rezultati i Planif. Inputet Aktuale Rez. i Planifik. Inputet Aktuale Inp. e Planifik.

Ndonjëherë e referuar si “Vlerë për Para” (VPP) – (shih SHTOJCËN B1) Resurset Materiale të Blera janë mjetet themelore, mallrat, përfshirë lëndën e parë dhe materialet, karburantet, produktet e përfunduara dhe punët e kryera, shërbimet e ofruara, që janë pranuar apo importuar nga entiteti i tatueshëm për tu shfrytëzuar për qëllime produktive gjatë aktivitetit ekonomik Një plan veprimi është një varg specifik i hapave të marrë për të kryer një qëllim të specifikuar. Një plan veprimi në përgjithësi përfshin hapat, pikat kritike, masat e progresit, përgjegjësitë, caktimin e detyrave dhe afatin kohor. Kjo mund të matet në baza të krahasueshme, kohë pas kohe, sipas një vargu të definuar të parametrave. Matja e këtyre parametrave në mënyrë reale mund të jetë e mundur vetëm në kontekst të një Sistemi të kompjuterizuar për Informimin e Menaxhmentit që është i zhvilluar dhe i sofistikuar. Kjo mund të rradhitet nga përmbushja totale në përmbushje vullnetare, me grupime intervenuese të atyre që përpiqen të bëjnë përmbushjen por që iu nevojitet ndihma, dhe ata të cilët nuk dëshirojnë të bëjnë përmbushjen por kanë nevojë për inkurajim (përmes pengimit).

Acquired Material Resources

Resurset Materiale të Blera

Action Plan

Plani i Veprimit

Actual Compliance

Përmbushja Aktuale

Actual Inputs

Inputet Aktuale

Inputet Aktuale i referohen resurseve aktuale (të holla, fuqi punëtore dhe resurse dhe faktorë të tjerë që ndihmojnë apo pengojnë arritjet e rezultateve aktuale)

Actual Outputs

Rezultatet Aktuale

Rezultatet (Outputet) Aktuale i referohen produktit aktual të një ndërmarrje (outputet e arritura apo rezultatet/produktet) 210

Administrative Expenses

Shpenzimet Administrative

Ka të bëjë me shpenzimet e bëra të biznesit, përveç shpenzimeve direkte tregtare në llogarinë përfundimtare (bilancin e suksesit)

Annual Accounting

Kontabiliteti Vjetor

Skema e kontabilitetit vjetor ju mundëson që të kryeni vetëm një deklaratë të tatimit çdo vit, në vend të zakonisht katër prej tyre (në çdo tre-mujor), apo çdo muaj. Ju paguani këstet e shumës së tatimit që jeni të obliguar, ashtu që në fund të vitit të mos ballafaqoheni me një faturë të një shume të lartë të tatimit.

Assets

Asetet (Pasuritë)

Assignment Value

Vlera e caktimit (emërtimit)

Assurance

Sigurimi (Garancia)

Çfarëdo posedimi i prekshëm apo i paprekshëm që ka vlerë, për shembull tokë, ndërtesë, stoqe, debitorë, para të gatshme etj. Kjo është vlerë apo emërtim i dhënë për tatimpaguesin e caktuar apo grupin e tatimpaguesve që përmban karakteristika të ngjashme dhe reflekton rrezikun relativ të tatimpaguesit sipas një sistemi të selektimit të auditimit bazuar në rrezik, dhe zakonisht tregon rëndësinë e auditimit lidhur me kohën e shpenzuar në auditim, gradën e inspektorit që kryen auditimin dhe shpeshtësinë e pritshme të auditimit Sigurimi (garancia) jep besueshmëri, bazuar në evidencën (dëshminë) e mjaftueshme, se kontrolli i brendshëm është në funksion dhe operon në mënyrë efektive dhe se objektivat janë duke u përmbushur Një deklaratë apo indikacion që tregon besueshmëri

Assurance Committee

Komisioni i Sigurimit (Garancisë)

Komisioni i Sigurimit (Garancisë) është një komision i nivelit të bordit me përgjegjësi primare në arritjen e sigurimit (garancisë) të duhur në menaxhimin e të gjitha rreziqeve kryesore. Ky mund të jetë një komision ekzistues si Komisioni i Qeverisjes apo Menaxhimit të Rrezikut 211

Assurance Framework

Korniza e Sigurimit (Garancisë)

Korniza e Sigurimit (Garancisë) është një strukturë ku menaxhmenti i biznesit identifikon rreziqet kryesore në përmbushjen e objektivave kryesore të organizatës dhe përmes së cilave ata planifikojnë të dyja, kontrollin kyç për t‟i menaxhuar ato dhe si ato kanë fituar sigurimin e mjaftueshëm rreth efikasitetit të atij kontrolli Korniza e Sigurimit e siguron organizatën me një metodë të thjeshtë, por të përgjithshme për të menaxhuar në mënyrë efektive rreziqet kryesore në përmbushjen e objektiavave. Po ashtu përmban një strukturë për marrjen dhe shqyrtimin e evidencës (dëshmisë) për të mbështetur Deklaratën mbi Kontrollin e Brendshëm. Duke kontribuar në raportimin e duhur të bordit dhe prioritizimin e planeve të veprimit, korniza, me rradhë do të mundësojë menaxhim më efektiv të performancës. Në caktimin e objektivave kryesore, Korniza e Sigurimit ndihmon të: Identifikojë rreziqet që ndikojnë në ato objektiva Identifikojë dhe përdor sigurimin (garancinë) për të përforcuar sistemin e brendshëm të kontrollit Identifikojë fuqitë dhe dobësitë në ato sigurime (garanci) Përgatit planet e veprimit për të mbuluar mangësitë në kontroll dhe sigurime Korniza e Sigurimit (Garancisë) do të definojë qasjen e organizatës për sigurim të arsyeshëm. Krijimi i një kornize të tillë do t‟iu bëjë të qartë anëtarëve të bordit se sigurimi (garancia), nga çfarëdo burimi qoftë, asnjëherë nuk do të ofrojë siguri absolute. Një shkallë e tillë e sigurimit (garancisë) nuk ekziston dhe përmbajtja ndaj një qasje të tillë është kundër produktive. 212

Assurance Gap

Mangësia e Sigurimit (Garancisë)

Assurance Mapping

Planifikimi i Sigurimit (Garancisë)

Assurance Process

Procesi i Sigurimit (Garancisë)

Assurance Visit

Vizitë e Sigurimit (Garancisë)

Mangësia e Sigurimit (Garancisë) shkaktohet me rastin e dështimit të marrjes së evidencës (dëshmisë) së mjaftueshme se politikat, procedurat, praktikat apo strukturat organizative ku ekziston mbështetja operojnë në mënyrë efektive Planifikimi i Sigurimit (Garancisë) është një term i përdorur për të përshkruar një proces, duke siguruar një menaxhim të qartë dhe histori të dokumentuar të kontrollit që ka të bëjë me: Objektivat kryesore ndaj rreziqeve kryesore Rreziqet kryesore ndaj kontrollit kyq Kontrolli kyq ndaj sigurimit Procesi i sigurimit kërkon një qasje sistematike dhe analitike me një shkallë të një dëshmie (evidence) mbështetëse të kërkuar dhe që është në përputhje me rëndësinë e aktivitetit sa i përket objektivave të organizatës dhe nivelin e rrezikut. Sistemet e duhura me kontroll efikas dhe aranzhim të shëndoshë të vlerësimit të rrezikut janë fundamentale për menaxhim të mirë dhe aranzhim efikas të sigurimit (garancisë). Ngarkimi dhe sigurimi i shërbimeve, produkteve dhe proceseve të Departamentit kërkon Sigurim të Cilësisë (shih Kapitullin 3) dhe Menaxhim të Rrezikut (shih Kapitullin 2). Ato po ashtu kërkojnë qeverisje organizative, si menaxhimin e personelit, efikasitetin financiar dhe efikasitetin e sistemeve, sa më tepër qeverisje të procesimit; të gjitha elementet e ndryshme të qeverisjes duhen menaxhuar. Duke u fokusuar në ndonjë element në dëm të të tjerëve kjo çon në shërbime jo të menaxhuara mirë. Kjo nuk është një zgjedhje në mes të menaxhimit të rrezikut dhe sigurimit të cilësisë. Të dyja janë të nevojshme, pasi që më pak gabime nënkuptojnë shërbime më të sigurta dhe më të mira të cilësisë. Zyrtarët e sigurimit/ inspektorët e kontrollit i vizitojnë bizneset 213

vendore për të ofruar këshillë teknike dhe për të kontrolluar nëse ata llogarisin tatimet në mënyrë të saktë dhe nëse i kuptojnë ligjet përkatëse. Assurance on Systems of Internal Control

Sigurimi (Garancia) mbi Sistemet e Kontrollit të Brendshëm

Attitude

Qëndrimi (Pozicioni)

Për të përmbushur rolin e tyre, menaxherët duhet të marrin sigurime (garanci) se aranzhimet që ata i kanë bërë për të arritur objektivat e organizatës dhe menaxhuar rreziqet janë efektive dhe operuese ashtu siç është synuar. Kjo po ashtu mund të jetë kërkesë e parashikuar me ligj për plotësimin e Deklaratës mbi Kontrollin e Brendshëm (DMKB). Është e rëndësishme që menaxherët të kuptojnë siç duhet teknikat e përdorura nga inspektorët dhe vlerësuesit tjerë (të brendshëm/ të jashtëm) për të vërtetuar se aranzhimet e sigurimit (garancisë) që ata kanë janë të përgjithshme dhe efikase. Procesi i Sigurimit (garancisë) kërkon një qasje sistematike dhe analitike të mbështetur me një dëshmi të nevojshme që do të jetë në proporcion me rëndësinë e aktivitetit sa i përket objekivave të organizatës dhe nivelin e rrezikut. Sistemet e duhura me kontroll efikas dhe aranzhim të vlerësimit të shëndoshë të rrezikut janë fundamentale për menaxhimin e mirë dhe aranzhimin efikas të sigurimit (garancisë). Qëndrimi (Pozicioni) mund të përcaktojë përgjigjet. (Shih SHTOJCËN B5). Në vijim është paraqitur një ndarje tipike e tatimpaguesve në katër kategori kryesore: 1.

Ata që kanë vendosur për mos përmbushje Strategjia e Përmbushjes në ato raste mund të përfshijë përdorimin e fuqisë së plotë të ligjit. 214

2. Ata që nuk dëshirojnë të realizojnë përmbushjen Strategjia e Përmbushjes në ato raste mund t‟i referohet pengesës përmes zbulimit. 3.

Ata që përpiqen të realizojnë përmbushjen, por ndonjëherë nuk arrijnë siç duhet Strategjia e Përmbushjes në raste të tilla mund të përfshijë ndihmën për tatimpaguesit sa i përket përmbushjes.

4.

Ata që janë të gatshëm për të vepruar në mënyrë të drejtë Strategjia e Përmbushjes në raste të tilla mund ta bëjë jetën më të lehtë për ta.

Audit

Auditimi

Auditor

Auditori

Audit Committee

Komisioni i Auditimit

Funksioni i Komisionit të Auditimit është për të mbështetur Zyrtarin përgjegjës (apo Bordin) duke monitoruar dhe shqyrtuar proceset e rrezikut, kontrollit dhe qeverisjes që janë themeluar në biznes dhe proceset përkatëse të sigurimit (garancisë) që kryesisht janë sigurime (garanci) të auditimit të brendshëm dhe të jashtëm). Në disa organizata, ky rol është kombinuar me Komisionin e Sigurimit (Garancisë) relevant.

Audit Trail

Histori e Dokumentuar e Auditimit

Histori e Dokumentuar e Auditimit është një sekuencë kronologjike e të dhënave të auditimit, secila prej tyre përmban

Një kontroll dhe verifikim zyrtar i llogarive dhe regjistrave, sidomos të llogarive financiare- auditori do t‟i kontrolloj librat, sistemet, regjistrat dhe ndonjë informatë tjetër në dispozicion dhe do të kryejë çfarëdo kontrolli që konsiderohet i nevojshëm Auditori ka përgjegjësinë për auditimin e llogarive të përgatitura dhe krijimin e gjykimit sa i përket kredibilitetit

215

dëshmi (evidencë) që në mënyrë direkte ka të bëjë dhe rezulton nga performanca e procesit të biznesit apo funksionit të biznesit.

Avoidance

Shmangia

Bad Debts

Borxhet e Këqija

Regjistri i auditimit në mënyrë tipike rezulton nga aktivitetet siç janë transaksionet apo komunikimet të cilat kryhen nga individët, sistemet, llogaritë apo subjektet tjera. Nëse ndonjë kryen përmbushjen sipas fuqisë dhe interpretimit të ligjit, atëherë shmangia shihet si diçka më e vogël në krahasim me përmbushjen e plotë. Shumë skema të shmangies nga tatimi kërkojnë të marrin avantazhin e mangësive tejet të vogla apo paqartësive në ligj duke i shrytëzuar ato për të minimizuar detyrimet e tatimit. Shpesh masat e përdorura në këto skema mund të jenë saktësisht ligjore, por ka mundësi të kalojnë tutje në territorin joligjor,duke e bërë më të paqartë dallimin në mes të shmangies dhe evazionit. Në pikëpamje të tatimpaguesit, efikasiteti i tatimit është mënyrë e zhvillimit të një aktiviteti ekonomik që rezulton në një shumë më të ulët (legjitime) të faturës të tatimit ndërsa shmangia ka të bëjë me përpjekjen për të bërë çdo gjë të mundur brenda ligjit për të reduktuar shumën e tatimit në faturë. Borxh i keq është një shumë që konsiderohet si humbje për biznesin dhe është e klasifikuar si një shpenzim për shkak se borxhi që duhet paguar biznesit nuk mund të mblidhet si dhe bëhen të gjitha përpjekjet e arsyeshme të mundshme për të mbledhur shumat për biznesin. Kjo zakonisht ndodh kur debitori ka deklaruar falimentimin apo kur kostoja e ndonjë veprimi të mëtejmë me synim të mbledhjes së borxhit tejkalon vetë borxhin 216

Balance Sheet

Bilanci i gjendjes

Kjo është një përmbledhje e pasurive (aseteve) dhe detyrimeve të biznesit për një periudhë të caktuar psh. fundi i vitit financiar.

Best Judgment

Gjykimi më i mire

Caktimi i shumës së duhur të tatimit në kohë të duhur është një parim i rëndësishëm i shumë administratorëve të tatimit. Varshmëria në dëshminë apo provën e dokumentuar të fuqishme dhe të shpejtë për të mbështetur vlerësimin për tatimin shtesë, paraqet pengesë në caktimin e shumës së duhur të tatimit në çfarëdo rasti. Në shkallën që tatimpaguesit shohin tatimpaguesit tjerë që do t‟iu ikin detyrimeve të tyre reale për shkak të kufizimeve të ligjit atëherë aty mund të ketë padrejtësi dhe pabarazi. Prandaj shumë administrime të tatimit kanë krijuar një dispozitë në ligj për aplikimin e “gjykimit më të mirë”, në vend të kërkesës strikte për dëshmi të dokumentuar në mbështetje të vlerësimit për tatimin shtesë.

Best Practice

Praktika më e mire

Board Assurance Action Plan

Plani i Veprimit të Bordit për Sigurim (Garanci)

Praktika më e mirë (apo ashtu siç shpesh quhet, ndoshta term më i duhur, “Praktikë e mirë”) sqarohet si aktivitet apo procedurë që ka dhënë rezultate të mëdha në ndonjë situatë tjetër dhe mund të adaptohet për të përmirësuar efektshmërinë, efikasitetin, ekonominë dhe/apo risitë në ndonjë situatë tjetër. Prandaj shpesh dëgjohet thënia “Udhëzime të Praktikës së Mirë”. “Krahasimi” i performancës është në zemër të këtij procesi. Plani i Veprimit të Bordit për Sigurim (Garanci) është një plan i veprimit i miratuar nga Bordi për të përmirësuar kontrollin kyç në menaxhimin e rreziqeve të tyre kryesore, dhe marrë sigurimin (garancinë) nëse kërkohet.

217

Board Assurance Reports

Raportet e Bordit për Sigurim (Garanci)

Raportet e Bordit për Sigurim (Garanci) përmbajnë informatat kryesore që i raportohen Bordit mbi Kornizën e Sigurimit, duke dhënë detaje të sigurimit (garancisë) pozitiv si dhe mangësi të konsiderueshme në kontrollin e brendshëm dhe sigurimin (garancinë) lidhur me rreziqet kryesore. Përveç sigurimit të informatës që çon në Planin e Veprimit të Bordit për Sigurim (Garanci), këto raporte po ashtu do të japin dëshmi (prova) për të mbështetur Deklaratën vjetore mbi Kontrollin e Brendshëm

Book Value

Vlera e Librit

Shuma monetare e një aseti (mjeti) ashtu siç theksohet në bilancin e gjendjes. Zakonisht llogaritet kur kosto e një aseti (pasurie) zbritet nga amortizimi i akumuluar.

Business Activity

Aktiviteti i Biznesit

Capital

Kapitali

Për qëllime të TVSH-së aktiviteti i biznesit është çdo gjë që kryhet për konsideratë. Definimi i biznesit për qëllime të TVSH-së bëhet përmes rregullave dhe rregulloreve specifike. Kapitali paraqet shumën e të hollave që përfshihen në biznes

Cash Accounting

Kontabiliteti i keshit (parave të gatshme)

Nën skemën e kontabilitetit të keshit ju llogaritni TVSH bazuar në pagesat që ju i pranoni dhe i bëni dhe jo në faturat që ju i lëshoni dhe pranoni. Përndryshe të njohura si pagesa të kontabilitetit që ju i bëni dhe i pranoni: regjistrimi vetëm i transksioneve të keshit.

Cash Book

Libri i Keshit (Parave të Gatshme)

Complexity

Kompleksiteti

Regjistrimi i pagesave që ju i bëni dhe i pranoni në të holla apo me vlerë në të holla (p.sh. çeqet, garancitë, urdhëresat e pagueshme etj). Kjo së bashku me Librin e Parave të Imta („petty cash‟) është një libër kryesor i regjsitrimit si dhe libër kryesor i llogarive. Është mjaft e njohur se tri përbërësit kryesorë të formës së 218

rrezikut janë: PËRMASA (e tatimpaguesit, e të ardhurave nga tatimi, e organizatës, tatimit të zbritur dhe të „xhiroja tatimore‟, qarkullimit etj) KOMPLEKSITETI i operimeve të tatimpaguesit dhe kontabilitetit PËRMBUSHJA e tatimpaguesit (shih më poshtë) Në përgjithësi tatimpaguesit që kanë shkallë më të lartë të përmasës, kompleksitetit dhe mos-përmbushjes do të paraqesin më së tepërmi rrezikshmëri; dhe ata me më së paku rrezikshmëri karakterizohen me shkallën më të ulët sa i përket përmasës, kompleksitetit dhe mos-përmbushjes. Brenda këtyre dy ekstremeve do të ketë një varg të gjerë të kombinimeve të ndërmjetme të tri faktorëve që krijojnë subjektin për vlerësimin e rrezikut dhe të sistemeve të analizës së rrezikut. Compliance

Përmbushja

Deklarimi me kohë, pagesa e shumës së duhur të tatimit në kohë të duhur, respektimi i ligjit, etj janë shenja të përmbushjes. Shumë Shtete Anëtare të EU-së kanë politikën/strategjinë ku theksohen resurset e pamjaftueshme sa i përket mos-përmbushjes, duke synuar që tatimpaguesit që realizojnë përmbushjen të lihen të lirë të kryejnë biznesin e tyre pa ndonjë ndërhyrje nga autoritetet tatimore.

Compliance Check

Kontrolli i përmbushjes

Kontrolli i Përmbushjes është çdo lloj i kontrollit i kryer nga Autoritetet Tatimore për të siguruar përmbushjen e tatimpaguesit (sve) për të zgjidhur një çështje apo anomali specifike, dhe mund të rradhitet nga një thirrje e thjeshtë

219

Compliance Continuum

Fusha e Përmbushjes

Compliance Costs

Kostot e Përmbushjes

Compliance Measurement

Matja e Përmbushjes

telefonike në një auditim të plotë. Fusha (Kontinumi) i Përmbushjes kërkon të rradhisë një numër të mundshëm të pozicioneve tatimore që mund të adaptohen nga tatimpaguesit, duke u rradhitur nga ato që janë më së tepërmi joligjore deri tek ato më të përmbushura- një shembull i tillë mund të gjendet në SHTOJCËN B5. Kosto e Përmbushjes ka të bëjë me çmimin e pagueshëm nga tatimpaguesi sa i përket kohës dhe shpenzimeve në përmbushjen e obligimeve të tij/saj sipas ligjit. Arsyet kryesore për matje të përmbushjes janë: identifikimi i fushave dhe niveleve të jo-përmbushjes; dhe vlerësimi i efektshmërisë së strategjive të përdorura për të adresuar fushat e identifikuara të mos-përmbushjes. Përmbushja mund t‟i përfshijë dy fusha të gjera: A Përmbushja sa i përket ligjit (tatimet e llogaritura në pajtim me kërkesat teknike dhe të paguara në pajtim me pjesën e tatimit të parashikuar me ligj). B Përmbushja sa i përket kërkesave administrative (dorëzimi i deklaratave, pagesa në kohë, përcjellja e procedurave dhe rregulloreve )

Compliance Strategy

Strategjia e Përmbushjes

Strategjitë e tilla mund të përfshijnë edukimin, sigurimin e shërbimit të tatimpaguesit, shpalljet, vlerësimin e rrezikut, auditimin, masat kundër shmangies së tatimit, sanksionet ligjore dhe propozimet për ndryshim legjislativ. Ky lloj i përforcimit duhet t‟i merr parasysh problemet, motivimet dhe kushtet prapa mos-përmbushjes.

220

Compliance Testing

Testimi i Përmbushjes

Testimi i Përmbushjes i referohet kryerjes së një numri testesh për të fituar sigurimin (garancinë) e mjaftueshme se kontrolli i brendshëm i përshkruar operon në mënyrë efektive

Compliance Visit

Vizitë e Përmbushjes

Compulsory Compliance

Përmbushja e Detyrueshme

Vizitë e Përmbushjes është çdo lloj vizite e bërë nga Autoritetet Tatimore për të kontrolluar përmbushjen e tatimpaguesit dhe mund të përfshijë një varg veprimesh dhe qëllimesh deri në auditimin e plotë. Kur përmbushja nuk arrihet në baza vullnetare, Administrata Tatimore duhet të identifikojë dhe trajtojë rreziqet e shoqëruara me mos-përmbushje duke zhvilluar strategjitë e synuara për ato rreziqe (si për shembull menaxhimi i rrezikut dhe matja e përmbushjes). Nëse tatimpaguesi realizon përmbushjen vetëm për shkak të kërcënimeve ekstreme, shqetësimeve apo detyrimit, kjo nuk duket të jetë përmbushje e plotë, madje edhe nëse ka ndihmuar në mbylljen e mangësive në tatim. Përmbushja e duhur nënkupton se tatimpaguesit i përmbushin obligimet e tyre në mënyrë të vullnetshme, pa ndonjë nevojë për përkujtim, pyetje për, investigim, kërcënim apo aplikim të sanksioneve ligjore apo administrative. Përmbushja e Detyrueshme tenton të jetë me një kosto, në dëm të kost-efikasitetit dhe kost-efektshmërisë.

Consistency

Konsistenca

Konsistenca do të jetë në rritje nëse politikat dhe procedurat janë transparente dhe në përputhje me ligjet nacionale të tatimit dhe marrëveshjet dhe normat ndërkombëtare të tatimit. Një implikim i qartë prapa konsistencës është të siguruarit se të drejtat dhe obligimet e tatimpaguesve, procedurat e ankesës dhe format tjera të theksohen dhe shpërndahen përmes udhëzimeve, formularëve, informimit publik (Njoftimet, pamfletat, posterët, fushatat e reklamimit etj) dhe programeve 221

Control Account

Llogaria e Kontrollit

Control Risk

Rreziku i Kontrollit

Control Visit

Vizitë e Kontrollit

Controls Assurance

Sigurimi (Garancia) e Kontrollit

Controls Gap

Mangësia e Kontrollit

të edukimit. Nëse libri i llogarive përbëhet nga një numër i madh i llogarive si (psh. libri i blerjeve dhe libri i shitjeve), një llogari e përmbledhur mund të mbahet, të ndërtohet nga totalet e zërave të caktuar të përfshirë në librin e llogarive nga librat e regjistrit kryesor.Në këtë mënyrë kontrollimi mund të ndahet në seksione, çdo libër i llogarive të jetë në pajtim me deklaratat e kontrollit të llogarive dhe deklaratat periodike të menaxhmentit të përgatitura pa nevojën e nxjerrjes së të gjitha bilanceve individuale nga librat e llogarive. Llogaritë e Kontrollit ndonjëherë janë të njohura si Llogari Totale. Rreziku i Kontrollit është rreziku që deklarata jo e saktë e bërë në një bilanc të llogarisë apo klasë (lloj) të transaksioneve që mund të jetë materiale, qoftë individuale apo e grupuar me deklarata jo të sakta në bilancet apo klasat (llojet) tjera, nuk do të parandalohet, zbulohet dhe korrigjohet në baza periodike përmes sistemeve të kontabilitetit dhe kontrollit të brendshëm. Vizitë e Kontrollit, gjithashtu e njohur si vizitë e sigurimit (garancisë), intervenim, apo vizitë e përmbushjes, kontroll i përmbushjes, apo auditim, qëllimi i së cilës është të sigurohet përputhja me ligjin dhe kërkesat. Sigurimi (Garancia) e Kontrollit është një koncept që ka të bëjë me praktikën e qeverisjes më të mirë. Në biznes, është një proces i caktuar për të mbajtur shënime (evidencë) se organizatat po e bëjnë punën “më të mirë të arsyeshme” për të menaxhuar vetveten në përmbushje të objektivave të tyre dhe për të mbrojtur konsumatorët, stafin, publikun në masë të madhe dhe palët tjera të interesit kundër rreziqeve të të gjitha llojeve Mangësia e Kontrollit ka të bëjë me dështimin për të përfshirë 222

Core Controls Assurance Standards

Standardet e Sigurimit (Garancisë) të Kontrollit Bazë

Corporate Governance

Qeverisja Korporative

Cost

Kosto

Cost of Collection

Kosto e Mbledhjes

politika efektive të mjaftueshme, procedura, praktika apo struktura organizative për të menaxhuar rreziqet dhe arritur objektivat Standardet e Sigurimit (Garancisë) të Kontrollit Bazë i referohen tri standardeve të vetë-vlerësimit që formojnë bazën esenciale të Deklaratës vjetore mbi Kontrollin e Brendshëm: Standardi i Qeverisjes Standardi i Menaxhimit të Rrezikut Standardi i Menaxhimit Financiar Qeverisja Korporative përfshin një varg të gjerë të çështjeve të sjelljeve organizative dhe procedurale përmes së cilave organizatat arrijnë qasjen, integritetin dhe llogaridhënien. I identifikon një varg të roleve, përgjegjësive dhe të llogaridhënies në të cilat organizata duhet të bazojë vendim marrjen dhe çështjet e binesit. Në esencë, Qeverisja Korporative është sistem përmes së cilës organizata është drejtuar dhe kontrolluar. Kjo është shprehur si kuantitet i resurseve (kohës, stafit, përpjekjes, të hollave etj.) të kërkuara me qëllim të arritjes së fundit të dëshiruar. Kostoja e auditimit të tatimpaguesit mund të përfshijë faktorët e tillë si koha, energjia, çrregullimet, mundësitë e paevitueshme dhe stresi që nuk janë tërësisht të reduktuara në terma monetarë. Kosto e mbledhjes (sa Euro kushton për të mbledhur 100 Euro të të hyrave në buxhet) është një faktor shumë i rëndësishëm që të merret parasysh sa i përket: i). Caktimi i politikës së tatimit dhe “tatimeve mikse” ii). Monitorimi i përmbushjes së tatimit iii). Përcaktimi i efektshmërisë dhe efikasitetit të ndonjë tatimi apo administrate tatimore si tërësi 223

Cost of Sales

Kosto e Shitjes

Cost-Efficiency

Kost efikasiteti

Credit

Kredit

Creditors

Kreditorët

Cross-Cutting

Çështjet e ndërthurura

Current Assets

Asetet (Mjetet) Rrjedhëse

Current Liabilities

Detyrimet Rrjedhëse

Debit

Debit

Kosto e Shitjes janë kostot e shoqëruara me kryerjen e shitjes. Ato ndryshojnë drejtpërdrejtë varësisht nga sasia e artikujve të prodhuar. Në biznesin e shitjes me pakicë kjo mund të jetë vetëm çmimi i blerjes së produktit. Në një biznes prodhues kjo mund të përfshijë materialet, punën, fuqinë etj Ato janë kosto direkte të blerjes dhe/apo prodhimit të një artikulli për shitje, apo kosto e mallrave të shitura që ofrojnë shërbimin duke mos llogaritur kostot indirekte Kjo paraqet kontributin (inputin) e shfrytëzuar për të realizuar prodhimet (outputin). Matja e proporcionit në mes të kostos totale operuese dhe njësive ekuivalente totale të prodhuara në programet operuese rezulton në kost efikasitet. Kreditë janë të dhënat e regjistruara në anën e djathtë të llogarisë që paraqesin ulje të vlerës së aseteve të kompanisë apo shpenzimeve ose rritje të obligimeve të saj. Pagesat e regjistruara në librin e keshit paraqesin regjistër të kredisë. Kjo paraqet të hollat e detyruara nga biznesi në datën kur përfundon viti i kontabilitetit, apo ndonjë tjetër kohë e caktuar. Disa çështje të identifikuara mund të kenë ndikim në më shumë se një fushe të punës apo në tërë organizimin si tërësi. Këtyre duhet t‟i jepet prioritet i lartë nga palët e interesit dhe duhen të përfshihen në pikat më të larta të regjistrit nëse është e nevojshme Paraqesin asetet (mjetet) që mund të konvertohen në para të gatshme gjatë rrjedhje së biznesit Paraqesin shumat e detyruara nga biznesi të pagueshme brenda 1 viti Debit është një regjistër i bërë në anën e majtë të llogarisë që paraqet një rritje në vlerën e aseteve apo shpenzimeve të 224

Debtors

Debitorët

Demographics

Demografia

Deregistration Visit

Vizita e çregjistrimit

Deterrence

Pengimi

Directorate-level Objective

Objektivi - i nivelit të Drejtorisë

Directors

Kompenzimi i Drejtorëve

biznesit apo ulje në vlerën e detyrimeve apo të hyrave të saj. Pranimi i parave të gatshme në librin e parave të gatshme është debit. Kjo paraqet të hollat që duhen paguar biznesit në datën që përfundon viti i kontabilitetit, apo ndonjë kohë tjetër e caktuar. E paraqitur përmes: Madhësisë së popullatës/ Moshës së popullatës Shpërdarjes së popullatës Pasurisë së popullatës dhe burimet e të ardhurave Aktivitetet tipike komerciale Fushat/sektorët problematike historike të njohura Bizneset e Mëdha/NVM-të/Individët Tatimeve Mikse Duhet të sigurojnë një pikë të mirë fillimi në drejtim të zhvillimit të strategjisë së mbledhjes së tatimit Një vizitë te tatimpaguesi në fazën e çregjistrimit për të verifikuar rrethanat e çregjistrimit, të drejtën e çregjistrimit dhe përmbushjen e të gjitha procedurave të çregjistrimit dhe siguruar se të gjitha tatimet e detyrueshme janë sjellë si duhet në llogari dhe janë paguar. Në kuptim më të gjerë pengimi mund të shihet si ndikim motivues negativ apo shtytje negative. Në mënyrë më të detajuar, pengimi për tatimpaguesin mund të paraqitet përmes një kombinimi të pritjes për zbulim dhe sanksione të mundshme. Mund të kuptohet qartë se çështjet mund të ashpërsohen në rast se mos-përmbushja bëhet një shtytje për përmbushje dhe dekurajim për mos-përmbushje. Objektivi -i nivelit të Drejtorisë ka të bëjë me atë se si organizata e transferon qëllimin e përgjithshëm në rezultate në nivel të Drejtorisë (apo të ngjashme) Kjo është paga e paguar për drejtorët si punëtorë të biznesit 225

Remuneration Disruption

Parandalimi

Dividends

Dividentët

Double Entry

Regjistrimi i dyfishtë

Drawings

Tërheqjet

Economy

Ekonomia

Effective Control

Kontrolli Efektiv

Effectiveness

Efektshmëria

Strategji e dobishme për të luftuar kontrabandimin ndër-kufitar. Është e zakonshme që grupet e mëdha të kontrabandimit të jenë prapa operimeve të kontrabandimit të shkallës së lartë sa i përket duhanit dhe alkoholit. Miratimi i strategjisë për parandalimin e procesit nuk është alternativë e zbulimit dhe ndjekjes penale të këtij lloji të kriminelëve. Më tepër është një mënyrë kost-efektive e trajtimit të një numri më të vogël të individëve të cilët kryejnë mashtrime që kanë të bëjnë me tatimin dhe të cilët mund të jenë pjesë e një grupi më të madh kriminal, por që nuk munden ta pranojnë këtë ndoshta për shkak të frikës për mbijetesën e tyre. Dividendët janë pagesa të bëra për aksionarë, pas profitit, si shpërblim për investimin në kompani Regjistrimi i dyfishtë është një sistem i regjistrimit të transaksioneve bazuar në identitetin e bilancit të gjendjes. Në përgjithësi, rritjet në asete dhe zbritjet në detyrime dhe mjete kapitale (përfshirë shpenzimet) janë debitë, dhe rritjet në detyrime dhe mjete kapitale (përfshirë të hyrat) dhe zbritjet në asete janë kreditë. Tërheqjet janë të hollat e marra nga biznesi prej pronarit të vetëm apo partnerëve me qëllim të shfrytëzimit të tyre. Kjo vlerë po ashtu do të përfshijë mallrat e zhvendosura nga biznesi për shfrytëzim personal. Kufizimi (Përmbajtja) brenda synimit të kostos (shpenzimeve) së përcaktuar paraprakisht Kontrolli Efektiv më së miri është e përfaqësuar me kontroll që është dizajnuar në mënyrë të duhur dhe operon në mënyrë sistematike për të arritur objektivin e synuar Arritja e qëllimeve/rezultateve të caktuara paraprakisht (shih 226

SHTOJCËN B1). Është një masë e mundësisë së programit, projektit, detyrës së punës apo organizatës për të dhënë një efekt specifik të dëshiruar apo rezultat që mund të matet në mënyrë kualitative. Ka të bëjë me kryerjen e detyrës së caktuar në mënyrë korrekte, konsistente me misionin oganizativ, vizionin, vlerat dhe në mbështetje të qëllimeve dhe objektivave të organizatës (vëreni me kujdes- kjo ka të bëjë me rezultatet dhe jo me efikasitetin e performancës) Effectiveness Review

Shqyrtimi i Efektshmërisë

Deklarata mbi Kontrollin e Brendshëm (DKB) kërkon konfirmimin se efektshmëria e sistemit të kontrollit të brendshëm është shqyrtuar dhe rezultati i shqyrtimit të efektshmërisë është diskutuar nga Zyrtari i Kontabilitetit me Bordin. Përgjegjësia për sistemin e kontrollit të brendshëm përfshin: Adaptimin e politikave të duhura mbi kontrollin e brendshëm Kërkimin për sigurim (garanci) të rregult se sistemi funksionin me efikasitet Sigurimin se sistemi i kontrollit të brendshëm identifikon dhe menaxhon rreziqet siç duhet, ashtu siç synon Bordi

Effective Tax Rate

Norma efektive e tatimit

Norma neto që tatimpaguesi paguan në të hyra ku përfshihen të gjitha format e tatimit. Kjo llogaritet duke pjestuar shumën totale të tatimit të paguar me të hyrat e tatueshme

Efficiency

Efikasiteti

Shfrytëzimi i resurseve për të arritur rezultatet (outputin); Nga pikëpamja e administrimit të tatimeve, përdorimi i resurseve në arritjen e rezultateve në kontekst të të gjitha inputeve. Zakonisht e shprehur si përqindje (%), është norma e rezultatit (outputit) nga inputi i ndonjë sistemi.

227

Equity

Barazia

Kjo nënkupton përmbushjen e përgjithshme me rregulla dhe standarde. Parimi se të njëjtat rregulla vlejnë për të gjithë, pa frikë apo favor, duhen të demonstrohen në mënyrë të dukshme për të mbështetur ndikimet pozitive në përmbushje.

Evasion

Evazioni

Përmbushja e tatimit mund të shikohet në terma të shmangies së tatimit dhe evazionit të tatimit. Evazioni i tatimit është një formë ekstreme e mos-përmbushjes. Faktori dallues në mes të dy fenomeneve zakonisht ka të bëjë me ligjshmërinë, ku shmangia i referohet masave ligjore për të reduktuar detyrimet dhe evazioni i referohet masave joligjore. Evazioni ka të bëjë me pagesën më të vogël se sa që është ligjërisht i obliguar.

Evidence

Evidenca

Export of Goods

Eksporti i Mallrave

Evidenca (dëshmia) mund të mbledhet dhe vlerësohet nëse bëhet përmes hetimit, vëzhgimit, shqyrtimit të dokumenteve, testimit të përmbushjes, testimit substancial apo shembujve statistikor, auditimit dhe shqyrtimit të brendshëm dhe/apo të jashtëm, diskutimit me shfrytëzuesit e shërbimit, konsumatorët, stafin, menaxherët dhe të tjerët: Vëzhgimi i aktiviteteve në njësi apo agjenci; dhe Inspektimi i politikave të shkruara, procedurave dhe regjistrave. “Eksporti i Mallrave” nënkupton furnizimin e mallrave nga subjekti i tatueshëm përtej territorit doganor të Republikës së Kosovës

External Assurance

Sigurim (Garanci) i Jashtëm

External Audit

Auditimi i Jashtëm

Sigurimi (Garanci) i Jashtëm ka të bëjë me sigurimin (garancitë) e dhënë nga shqyrtuesit, auditimi dhe inspektorët jashtë organizatës, siç është Auditimi i Jashtëm Shqyrtimi periodik i librave të llogarive dhe regjistrave të subjektit të kryera nga një palë e tretë e pavarur (auditori) për 228

të siguruar se ato janë mirëmbajtur si duhet, të sakta dhe në përputhje me konceptet e krijuara, parimet dhe standardet e kontabilitetit dhe japin një pamje të vërtetë dhe reale të gjendjes financiare të subjektit. Sipas kësaj është esenciale që ndonjë person, grup i personave, sektor apo lloj i aktivitetit të mos përcaktojë një çështje të caktuar në mënyrë jo të drejtë. Aplikimi i këtij parimi duhet të sigurojë se pengesat potenciale në aktivitetin e biznesit dhe shtrembërimet në konkurrencë janë shmangur, duke siguruar se transaksionet janë tatuar vetëm njëherë dhe në mënyrë të vetme dhe të qartë me qëllim që të shmangen paqartësitë, tatimimi i dyfishtë apo mos tatimimi i pavullnetshëm

Fairness

Drejtësia

Financial Management

Menaxhimi Financiar

Menaxhimi Financiar është aktiviteti menaxherial që ka të bëjë me planifikimin dhe kontrollimin e resurseve financiare të një organizate.

Financial Management Standard

Standardi i Menaxhimit Financiar

Qëllimi kryesor i Standardit të Menaxhimit Financiar është sigurimi i politikave dhe parimeve që duhen respektuar në menaxhimin financiar, përfshirë planifikimin, menaxhimin e performancës, kontrollin e brendshëm dhe menaxhimin korporativ në një organizatë. Kjo mund të arrihet duke theksuar funksionet e çdo zyrtari përgjegjës dhe organi statutor lidhur me menaxhimin korporativ.

Fixed Assets

Asetet (Mjetet) Themelore

Fixed Costs

Kostot (Shpenzimet) Themelore

Asetet (Mjetet) Themelore janë mjetet (asetet) e blera për shfrytëzim të biznesit por jo për ri-shitje. Kosto themelore është kosto që muk tenton të jetë e ndikuar nga ndryshimet në volumin e prodhimit (outputit) dhe kryesisht varet nga kalimi i kohës. psh kosto e sigurimit të objektit dhe organizatës për të prodhuar mallra tregu. 229

Framework

Korniza

Korniza është sistem i rregullave, ideve apo bindjeve të përdorura për të planifikuar apo vendosur diçka

Fraud

Mashtrimi

Çdo veprim i mashtrimit i kryer për qëllime jo të drejta, të pameritura dhe/apo jo të ligjshme

Gaps in Controls

Mangësitë në Kontroll

Mangësitë në kontrollin e brendshëm mund të shkaktohen nga një varg arsyesh, por shpesh ato burojnë nga ndonjë mungesë e dokumentimit gjatë procesit të kontrollit.

Governance

Qeverisja

Qeverisja është një sistem përmes së cilës organizata drejton dhe kontrollon funksionet e saj dhe ka të bëjë me palët e interesit të saj

Governance and Risk Management Framework

Korniza e Qeverisjes dhe Menaxhimit të Rrezikut

Governance Standard

Standardi i Qeverisjes

Korniza e Qeverisjes & Menaxhimit të Rrezikut (KQMR) të organzatës përshkruan procesin tuaj të menaxhimit të rrezikut dhe sqaron se si stafi do të identifikojë, vlerësojë dhe gjykojë rreziqet. Pastaj vazhdon në sqarimin e roleve dhe përgjegjësive të rrezikut dhe të personave që veprojnë në zvogëlimin apo parashikimin e rreziqeve dhe monitorimin dhe shqyrtimin e progresit Gjashtë parimet bazë të qeverisjes së mirë janë: Fokusimi në qëllimin e organizatës dhe në rezultate për qytetarët dhe shfrytëzuesit e shërbimit; Performanca efikase sa i përket roleve dhe funksioneve të definuara qartë; Promovimi i vlerave për tërë organizatën dhe demonstrimi i vlerave të qeverisjes së mirë përmes sjelljes; Marrja e vendimeve të informuara, transparente dhe menaxhimi i rrezikut; Zhvillimi i kapacitetit dhe aftësisë së organit qeverisës për të qenë efektiv; 230

Angazhimi i palëve të interesit duke bërë llogaridhënien reale.

Gross Profit

Profiti (Fitimi) Bruto

Head of Internal Audit Udhëheqësi i Opinionit të Opinion Auditimit të Brendshëm

Hidden Economy

Ekonomia e Fshehtë

Incident Management

Menaxhimi i incidentit

Ky është profiti tregtar i biznesit psh. shitjet (të hyrat e kompanisë) minus kosto e mallrave të shitura -është teprica e mbetur e kompanisë pas zbritjes së kostos (shpenzimeve) kryesore (materialet, puna direkte etj) nga të hyrat e shitjeve. Udhëheqësi i Opinionit të Auditimit të Brendshëm ka të bëjë me dhënien e opinionit vjetor për të informuar Bordin rreth plotësimit të Deklaratës mbi Kontrollin e Brendshëm. Opinionet jipen lidhur me: (a) Kornizën e përgjithshme të sigurimit (garancisë) dhe (b)Efektshmërinë e asaj pjese të sistemit të kontrollit të brendshëm të shqyrtuar nga Auditimi i Brendshëm gjatë vitit Ekonomia e Fshehtë i referohet tregtisë joformale që gjeneron një shumë të lartë të të hyrave. Ndonjëherë i referohet ekonomisë së hirtë, kaftë apo zezë. Menaxhimi i Incidentit i referohet aktiviteteve të organizatës për të identifikuar, analizuar dhe korrigjuar rreziqet. Zakonisht si pjesë e procesit më të gjerë të menaxhimit në organizatat private, menaxhimi i incidentit është i përcjellur me analizë të post-incidentit ku është përcaktuar se pse ka ndodhur ngjarja pavarësisht nga masat mbrojtëse dhe kontrolli. Kjo 231

Independent Assurance

Sigurimi (Garancia) e pavarur

Indicators

Indikatorët

Indirect Cost

Kostot Indirekte

Inherent Risk

Rreziku i brendshëm

Inputs

Inputet

Internal Assurance

Sigurimi (Garancia) i brendshëm

Internal Control

Kontrolli i Brendshëm

Internal Control (System)

Sistemi i Kontrollit të Brendshëm

informatë pastaj është e shfrytëzuar si raport për të zhvilluar tutje politikën e sigurisë dhe/apo implementimin e saj praktik. Sigurimi (Garancia) e pavarur ka të bëjë me Sigurimin e ofruara nga: Vlerësuesit që gjenden jashtë organizatës, dhe Vlerësuesit e brendshëm që punojnë sipas standardeve të përshkruara të qeverisë, siç është Auditimi i Brendshëm Këto janë masa të themeluara për të përcaktuar se sa një organizatë përmbush nevojat e konsumatorëve të saj dhe palëve të interesit si dhe të priturat tjera sa i përket performances operative dhe financiare. Përndryshe të njohura si kosto që nuk janë të lidhura direkt me aktivitetin e biznesit („Overhead‟) Ndjeshmëria e bilancit të llogarisë apo klasës (llojit) të transaksioneve ndaj deklaratave të gabuara materiale, të veçanta apo të kombinuara me gabime të tjera, pavarësisht nga kontrolli I brendshëm përkatës. Produktet, shërbimet, materiali etj i marrë nga furnizuesit dhe i shfrytëzuar për të prodhuar rezultate („outpute‟) që u jepen konsumatorëve. Në Administratën Tatimore në veçanti (në shkallë të lartë) këto përfshijnë kohën e stafit, pagat, asetet themelore, TI, shpenzimet rrjedhëse etj. Ato mund të jenë të “kontrollueshme” apo “të pakontrollueshme”. Sigurimi (Garancia) e Brendshme ka të bëjë me Garancitë e dhëna nga vlerësuesit, auditorët dhe inspektorët që janë pjesë e organizatës apo menaxhmentit për vlerësim Tërë sistemi i kontrollit i themeluar nga menaxhmenti lidhur me drejtimin e biznesit, përfshirë kontrollin e brendshëm, auditimin e brendshëm dhe forma të tjera të kontrollit. Sistemi i Kontrollit të Brendshëm ka të bëjë me politikat e vazhdueshme, procedurat, praktikat dhe strukturat organizative 232

Intervention

Intervenimi

Intervention Plan

Plani i Intervenimit

të dizajnuara për dhënie të sigurimit (garancisë) së arsyeshme për arritjen e objektivave dhe parandalimin, zbulimin dhe korrigjimin e ngjarjeve të padëshiruara Brenda kontekstit të kornizës së strategjisë së Fushës (Kontinumit) së Përmbushjes, "intervenimi" nuk është as për së afërmi aq i përgjithshëm si hetimi formal i tatimit. Nuk mund të jetë asgjë më shumë se thirrje telefonike për tatimpaguesin puna e të cilit është theksuar me një rrezik të lartë të gabimit. I gjithë kontrolli i përmbushjes kërkon një plan për të Siguruar strategjinë për veprimet e propozuara, dhe Regjistruar rezultatet („outcomes‟) Plani i Intervenimit ofron një pikëpamje strategjike të rastit. Duhet të Krijojë një histori të qartë të dokumentuar të auditimit se si janë trajtuar secila nga rreziqet e identifikuara para dhe gjatë kontrollit të përmbushjes, dhe Çfarë është rezultati („outcome‟) final për çdo rrezik Mund të përmbajë informata statistikore si Produkti (të ardhurat) potencial, apo Rezultati („outcome‟) i pritur Të cilat duhen të përmbushen. 233

Issues

Çështjet

Issues Management

Menaxhimi i Çështjeve

Jeopardy Assessment

Vlerësimi i Rrezikut

Key Control

Kontrolli Kyq

Key Processes

Proceset Kyqe

Management Assurance

Sigurimi (Garancia) i Menaxhimit

Detajet e regjistruara në plan duhet të jenë në proporcion me rrezikun dhe punën e kryer. Çështjet janë problemet, pyetjet dhe brengat që ndikojnë në realizimin e objektivave dhe të cilat kërkojnë veprim pozitiv të menaxhmentit për t‟i zgjidhur ato. Rreziqet, nëse ndodhin duhen të bëhen çështje dhe duhen të menaxhohen si të tilla. Çështjet si të ndryshme nga rreziqet, zakonisht janë të papritura dhe mund të paraqiten në çdo kohë, nga burime të ndryshme. Çështjet që në realitet janë ngjarje të mundshme të ardhshme duhet të vendosen në regjistër të rrezikut dhe vlerësohen dhe monitorohen në atë kontekst Menaxhimi i Çështjeve ka të bëjë me planifikimin paraprak, dhe po ashtu mund të përdoret për të vlerësuar rrezikun që ekziston lidhur me reputacionin e kompanisë bazuar në ndonjë veprim të veçantë që mund ta marrë Po ashtu është i njohur si Vlerësim “Mbrojtës”; Vlerësimi i Rrezikut zbatohet nëse vlerësimi apo mbledhja e tatimit konsiderohet të jetë në rrezik. Nën rrethana të tilla, ATK-ja është e autorizuar të bëjë një vlerësim të menjëhershëm pa përcjelljen e procedurave të kërkuara për një vlerësim të zakonshëm, dhe pastaj mund të vazhdohet pa vonesë me mbledhje të tatimit ashtu siç është vlerësuar. Kontrolli Kyq është kontrolli për të menaxhuar një apo më tepër rreziqe kryesore Proceset Kyqe janë proceset e biznesit, që në pikëpamje të menaxhmentit, janë qenësore sa i përket shërbimit dhe përmbushjes së konsumatorëve, avantazhit konkurrues, apo suksesit të strategjisë së kompanisë Sigurimi (Garancia) i Menaxhimit është strategji dhe procedurë për realizimin e Qeverisjes Korporative dhe 234

Llogaridhënies në të gjitha nivelet. Management Standards

Standardet e Menaxhimit

Standardet e Menaxhimit në sferën e administratës tatimore dhe të politikës i adresojnë rolet e ndryshme të menaxhimit, përgjegjësitë, pritjet dhe cilësitë dhe kërkojnë të përcaktojnë standardet sipas së cilave menaxhmenti duhet të operojë. Këto çështje janë esenciale për ofrimin e sistemit të Sigurimit (Garancisë) të Menaxhimit që me rradhë formon shtyllën e sistemit të Qeverisjes Korporative dhe në fund llogaridhënien dhe transparencën në tërë fushën e punës.

Miscellaneous Visit

Vizitë e shumëanshme (e ndryshme)

Misdirection

Keqorientimi

Misunderstanding

Keqkuptimi

Vizitë e shumëanshme (e ndryshme) është një vizitë e bërë një taksapaguesi, një kontroll i shkurtë apo i plotë, qëllimi i së cilës mund të jetë shumë i përcaktuar siç është kontrolli në trajtimin e një transaksioni specifik, zgjidhja e ndonjë çështje të veçantë apo ndoshta verifikimi i një kreditimi të tatimit specifik apo kërkesës për rimbursim Keqorientimi lind kur administrata tatimore, në zotërim të plotë të fakteve relevante, i ofron njoftime me shkrim tatimpaguesit që dëshmohen të jenë jo të sakta. Në raste të tilla tatimpaguesi nuk duhet të ndëshkohet, por mund të pranohet se është bërë ky keqorientim dhe (varësisht nga rrethanat) nuk është e arsyeshme që të caktohen tatime apo ndëshkime nga tatimpaguesi. Pa marrë parasysh se sa mirë është shkruar ligji mbi tatimet dhe u janë komunikuar dispozitat tatimpaguesve, gjithmonë do të ketë raste te tilla të keqkuptimeve të vërteta që mund të paraqiten. Mungesa e qartësisë, prania e dykuptimësisë apo mungesa e udhëzimeve specifike mund të ndikojë që tatimpaguesi të keqkuptojë kërkesat. Në raste të tilla, kur tatimpaguesi në mënyrë të qartë përpiqet të përcjellë kërkesat dhe vepron me mirëbesim mund të jetë e paarsyeshme që të 235

ndëshkohet ai, dhe vendosja e ndëshkimeve mund të jetë kundër-produktive. Dispozitat duhet te mundësojnë që rastet e keqkuptimit të njihen si të vërteta (reale). Money Laundering

Pastrimi i Parave

Pastrimi i Parave është proces përmes së cilit paratë apo mjetet tjera të fituara ilegalisht shkëmbehen për para të “pastra” apo mjete të tjera pa ndonjë lidhje të dukshme të origjinës së tyre kriminale. Kjo po ashtu përfshin parat të cilat shfrytëzohen për të financuar terrorizmin. Ky është një proces i vazhdueshëm që përdor mbledhjen e të dhënave në mënyre metodike për ta siguruar menaxhmentin dhe palët kryesore të interesit të një projekti ose programi në vazhdim me indikatorë (tregues) të hershëm të progresit dhe arritje të objektivave.

Monitoring

Monitorimi

Net Profit

Profiti (Fitimi) Neto

Ky është profiti (fitimi) i mbetur biznesit pas zbritjes së të gjitha shpenzimeve. Profiti Bruto minus të gjitha shpenzimet tjera p.sh. shpenzimet e qirasë, normat, tatimet, pagat dhe mëditjet, ndriçimi dhe ngrohja, amortizimi, kamata në kredi, etj

Non-Compliance

Mos-Përmbushja

Mos- përmbushja mund të vërtetohet në shkallën që: deklaratat tatimore nuk dorëzohen fare, apo dorëzohen me vonesë Shpeshtësia e mos-dorëzimit apo dorëzimit të vonshëm të deklaratave tatimore vlera e tatimit jo e deklaruar me kohë Shpeshtësia e ndëshkimeve apo aplikimi i interesit Ekzistenca e mospagesave administrative apo ndëshkimeve

Non-Filing

Mos-dorëzimi

Mos-dorëzimi i referohet tatimpaguesve te cilët nuk e 236

Open Market Value

Vlera e tregut të hapur

Operational Framework

Korniza Operative

dorëzojnë deklaratën e kërkuar me kohë Po ashtu duke pasur një rol të rëndësishëm në çështjet e “Caktimit të çmimeve të transfereve“, Vlera e Tregut të hapur vihet në pah kur nuk është e pranishme asnjë pagesë e dukshme monetare ose transfer. Megjithatë, pavarësisht nga mungesa e pagesave monetare aty ende ekziston "furnizimi" për "konsideratë" p.sh. Në këmbim për lejim të bagëtisë për të kullotur në tokën e tij, bujku pranon mallra apo shërbime të kthyera në mallra (përdorimi i pajisjeve ose punimi i tokës). Por aty duhet të ketë një vlerë të caktuar në të cilën duhet të aplikohet tatimi. Një shembull i një kornize operative Qëllimi i Organizatës  Objektivat e Organizatës  Synimet e Organizatës  Strategjia e Organizatës  Pikësynimi i Organizatës  Planet (Niveli i Lartë/ Niveli i Mesëm / Niveli Lokal )  Indikatorët e Performancës së Matshme  Mekanizmat e Monitorimit të Performancës (në Menaxhimin e Performancës) 

237

Proceset e Menaxhimit të performancës  Veprimet proaktive dhe me kohë të menaxhmentit  Rezultatet influencuese (pozitivisht) Opportunity Cost

Kosto Oportune

Vlera e resurseve të shfrytëzuara gjatë aktivitetit të konsumit apo të prodhimit nëse ato janë shfrytëzuar në alternativën më të mirë të ardhshme. Kosto oportune në esencë është ajo që duhet të paraprihet me qellim të konsumit apo prodhimit të mallit dhe shërbimit të caktuar.

Organisational Controls Assurance Standards

Standardet e Sigurimit (Garancisë) së Kontrollit Organizativ

Standardet e Sigurimit (Garancisë) të Kontrollit Organizativ i referohen Standardeve të Vetë-Vlerësimit (duke përjashtuar standardet bazë) të cilat ofrojnë një kornizë për të përmirësuar kontrollin e brendshëm (edhe pse jo domosdo gjithë përfshirëse) në një varg të gjërë të fushave organizative.

Organisational Objective

Objektivi Organizativ

Outputs

Rezultatet (outputet)

Objektivi Organizativ duhet të përfshihet në nivelin individual, duke ndërlidhur në këtë mënyrë kontributin personal me agjendën strategjike Mallrat dhe shërbimet e ofruara nga organizata në emër të qeverisë për organizata apo individë të jashtëm. Në Administratën Tatimore këto mund të jenë shërbimet e ofruara (sherbime të tatimpaguesit, hetimet, qendrat e thirrjeve, regjistrimet, çregjistrimet, mbledhja e tatimit përfshire kontrollin, dhe menaxhimin e borxhit etj ).

238

Overviews

Përmbledhje

Këto janë diagramet qe i japin një pamje të përgjithshme të aktiviteteve ose organizimit të një biznesi. Informatat e paraqitura në diagram mund të zgjerohen duke shtuar informata relevante numerike ose me fjalë, për shembull aktivitetet e tregtisë apo shitjet bruto. (shih Njësinë 1).

Performance Gap

Mangësi në performancë

Mangësia në performancë mund të përkufizohet si mungesë në mes të asaj se çka konsumatorët (tatimpaguesit, publiku?) dhe palët e interesit presin dhe atë se çka gjeneron çdo proces dhe nën-proces në aspekt të cilësisë, sasisë, kohës dhe kostos së shërbimeve dhe produkteve.

Performance Management

Menaxhimi i Performancës

Menaxhimi i Performancës është një veprim i përcjelljes së performancës kundrejt objektivave dhe identifikimi i mundësive për përmirësim. Kjo do të përfshijë jo vetëm rishikimin e performancës së kaluar por po ashtu do të shikoj më tutje se çfarë ju duhet të jeni në gjendje të bëni dhe si mund t‟i bëni gjërat më mirë. Fokusi i Menaxhimit të Performancës është e ardhmja dhe Menaxhimi i Performancës ka të bëjë me menaxhimin e rezultateve.

Performance Measurement

Matja e performancës

Matja e performancës mund të definohet si proces i zhvillimit të indikatorëve (treguesve) të matshëm që në mënyrë sistematike mund të përcjellin dhe vlerësojnë progresin e bërë në arritjen e qëllimeve të përcaktuara më parë dhe shfrytëzimin e indikatorëve të tillë për të vlerësuar progresin në arritjen e atyre qëllimeve.

Performance

Raportimi i Performancës

Raportimi i performancës paraqet matjet e rezultateve 239

Reporting

Planned Efficiency

Efikasiteti i Planifikuar

aktuale të aktivitetit të ndonjë personi apo subjekti gjatë një periudhe kohore. Këto rezultate në mënyrë ideale janë krahasuar me matje të buxhetuara ose standarde të marra në bazë të disa supozimeve të kushtëzuara gjatë së njëjtës periudhë. Variacionet nga buxheti i tillë ose standardet janë të njohura si ndryshime dhe mund të jenë të favorshme ose të jo të favorshme varësisht nga matjet më të ulëta apo më të larta relative me standardet. Veprimi korrigjues merret në rast të performancës jo të favorshme. Efikasiteti i Planifikuar mund te paraqitet nga formula: Rezultatet („outputet‟) e planifikuara Inputet e planifikuara

Planned Inputs

Inputet e Planifikuara

Planned Outputs

Rezultatet e planifikuara

Positive Assurance

Sigurimi (Garancia) pozitive

Sigurimi (Garancia) pozitive ka të bëjë me dëshmitë (evidencën) se rreziqet po menaxhohen në mënyrë të arsyeshme dhe objektivat janë duke u arritur.

Post-Incident Analysis

Analizë pas incidentit

Analizë pas incidentit është ri-formulimi i një incidenti për të vlerësuar zinxhirin e ngjarjeve të cilat janë zhvilluar, metodat e përdorura për të kontrolluar këtë incident dhe si veprimet e emergjente të personelit kanë kontribuar në rezultatin përfundimtar.

Sasia e resurseve që pritet të jetë në dispozicion për të arritur rezultatet („outputet‟) e planifikuara .. Rezultatet (outputet) e planifikuara janë rezultatet të cilat priten të arrihen përmes vendosjes së inputeve të planifikuara.

Qëllimi kryesor i Analizës Pas-Incidentit është përforcimi i veprimeve të personelit dhe procedurave të departamentit të 240

cilat janë efektive dhe për t‟i dhënë një vështrim menaxhmentit se si mund të përmirësohet efektshmëria e operimeve të Departamentit Objektivat Kryesore kanë të bëjnë me objektivat e përcaktuara në nivel të Organizatës dhe Drejtorisë (apo të ngjashme) Rrezik Kryesor është rreziku që kërcënon arritjen e objektivave kryesore

Principle Objectives

Objektivat Kryesore

Principal Risk

Rreziku kryesor

Prioritisation of Risk

Prioritizimi i rrezikut

Prioritizimi i rrezikut pasqyron një renditje të pikave të rreziqeve të identifikuara dhe të analizuara.

Profit and Loss Account Qualitative Measures

Bilanci i suksesit

Kjo pasqyron përmbledhjen e transaksioneve të një biznesi gjatë një periudhe kohore Matjet cilësore sigurojnë analiza duke mos marrë parasysh sasinë dhe vlerat specifike numerike. Ato shprehen në aspektin e cilësisë, qoftë të matshme apo subjektive, si të ndryshme nga ato sasiore.

Quantitative Measures

Matjet Sasiore

Matjet Sasiore sigurojnë analiza duke marrë parasysh sasinë dhe vlerat numerike specifike (numër, volum, etj). Ato nuk e shprehin cilësinë.

Quality

Cilësia

Shkalla që një punë kryhet në mënyrë të saktë, kompetente dhe të kënaqshme për të përmbushur nevojat e konsumatorëve dhe palëve të interesit. Prandaj kemi termin “Matjet Cilësore”-

Quality Assurance

Sigurimi (Garancia) i Cilësisë

Sigurimi (Garancia) e Cilësisë është çdo proces sistematik i kontrollit nëse një produkt apo shërbim që është në zhvillim është duke i përmbushur kërkesat specifike. Shumë kompani

Matjet Cilësore

241

kanë një departament të veçantë të përkushtuar për sigurimin e cilësisë. Sistemi i sigurimit te cilësisë thuhet se e rritë besimin e konsumatoreve dhe kredibilitetin e kompanisë, për të përmirësuar proceset e punës dhe efikasitetin si dhe mundësuar kompanisë për të konkurruar me të tjerët . Quality Standards

Service Standardet e Shërbimit Cilësor

“Cilësia” kryesisht mund të shihet sipas mënyrës se si ndonjë zgjedh për ta definuar apo shikuar atë. Për nga natyra mund të jetë më tepër subjektive se sa objektive. Megjithatë , kur është fjala për shërbim, konsumatori mund të merr parasysh indikatorët (treguesit) e cilësisë së mirë të një shërbimi si në vijim : Përkujdesje e menjëhershme dhe e efektshme ndaj kërkesave (thirrjeve telefonike, thirrjeve personale, komunikimet me shkrim) Përgjigje gjithëpërfshirëse dhe të dobishme Qasje profesionale të zyrtarëve tatimor Reagim ndaj rrethanave individuale Qasje në udhëzime dhe informata të sakta dhe të plota Dëshmi për përmirësim të vazhdueshëm të standardeve dhe performancës Kjo thjeshtë është masë sasiore numerike e arritjes. Prandaj përdoret termi “Matje Sasiore ”-( shih më lartë)

Quantity

Sasia

Reasonable Best Actions

Veprimet më të mira të arsyeshme

Veprimet më të mira të arsyeshme i referohen veprimeve që një person i arsyeshëm do t‟i ndërmarrë në mënyrë të duhur varësisht nga rrethanat.

Registration Visit

Vizitë e regjistrimit

Vizitë e regjistrimit është një vizitë te një tatimpagues për të siguruar se regjistrimi është në përputhje me kërkesat për 242

regjistrim, ku tatimpaguesi është i vetëdijshëm për kërkesat dhe kjo bëhet me qëllim që të administrohen si duhet tatimet e aplikueshme. Është një mundësi për të dhënë këshilla, mbështetje, edukim dhe vlerësuar rrezikun në të ardhmen. Reputation Event

Ndodhi e reputacionit

Reputation Risk

Rreziku i reputacionit

Residual Risk

Rreziku rezidual (i mbetur)

Results

Rezultatet

Një ndodhi (ngjarje) e reputacionit përfshin ndonjë incident, veprim apo rrethanë e cila shkakton apo mund te shkaktojë rrezik reputacioni për një organizatë. Për shembull, një ndodhi e tillë mund të shkaktohet nga thashethemet e tregut, sanksionimet e ashpra rregullative apo humbjet e mëdha financiare. Në qoftë se nuk veprohet në mënyrë të shpejtë dhe efikase me rastin e paraqitjes së këtyre ndodhive atëherë mund të shkaktohet shpërthim i krizës (p.sh kur klientët tërheqin depozitat e tyre nga banka për shkak se besojnë se banka është apo mund të bëhet josolvente – „bank run‟). Rreziku i reputacionit do te thotë rreziku qe reputacioni i një organizate është dëmtuar nga një ose me shumë ndodhi të reputacionit, siç pasqyrohet nga publiciteti negativ i praktikës së biznesit, drejtimit apo gjendjes financiare. Publiciteti i tillë negativ, qoftë i vërtetë apo jo mund të dëmtojë konfidencën publike në institucione, mund të rezultojë në çështje gjyqësore të kushtueshme, apo të çojë në një rënie të bazës së konsumatoreve, biznesit apo të ardhurave Kur merret ndonjë veprim për të trajtuar rreziqet , kjo mund të zhdukë mundësinë e paraqitjes së rrezikut. Ky veprim është, megjithatë më shumë për të zvogëluar probabilitetin, duke lënë rrezikun rezidual ( të mbetur) Rezultatet e veprimeve te caktuara specifike

243

Risk

Rreziku

Pasiguria e rezultateve, qoftë mundësi pozitive apo kërcënim negativ, i veprimeve dhe ndodhive. Është një kombinim i gjasave dhe ndikimit përfshirë rëndësinë e përceptuar. Kombinimi i gjasave të suksesit apo dështimit për të arritur rezultatin e dëshiruar, prioritetin dhe ndikimin.

Risk Assessment

Vlerësimi i Rrezikut

Vlerësimi i Rrezikut i referohet identifikimit dhe analizës së rreziqeve të rëndësishme ndaj arritjes së objektivave. Duhet të pranohet se ka ngarkesë potenciale mbi tatimpaguesit e cila shkaktohet nga strategjia e kontrollit të tatimpaguesve qoftë në cikle të vazhdueshme apo në mënyrë të rastësishme. Është e mundur që të zvogëlohet ngarkesa, ndërhyrjet dhe kostot oportune të kontrollit të zgjedhur me miratimin e matjes së përmbushjes duke përdorur të dhëna nga veprimtaria e zakonshme e operacioneve të kontrollit (p.sh. Sistemet e Menaxhimit të Informatave, Sistemet e Përzgjedhjes së Kontrollit, Vlerësimi i Rrezikut, Analiza e Rrezikut dhe Sistemet e Menaxhimit të Rrezikut) Megjithatë, duke përdorur vetëm indikatorët e mospërmbushjes për të zgjedhur rastet për kontroll, nuk mund të ketë garanci (sigurim) se të hyrat janë të mbrojtura më së miri. Një strategji e Vlerësimit të Rrezikut mund ta shohë Rrezikun si një produkt ose faktor të: Përmasës Kompleksitetit Përmbushjës

Risk Management Process

Procesi i Menaxhimit të Rrezikut

Një seri e hapave te përcaktuara mirë, që në mënyrë konsekuente i japin organizatës një vështrim më të gjerë të adresimit të rrezikut. Kjo synon kufizimin e ekspozimit ndaj rrezikut në nivele të pranueshme duke marrë parasysh 244

probabilitetin dhe / apo ndikimin nëpërmjet identifikimit sistematik, vlerësimit , kontrollit dhe procesin e monitorimit dhe raportimit.

Risk Management Standard

Standardi i Menaxhimit të Rrezikut

Është një proces që ju duhet të ndërmerrni për të siguruar se rreziku është adresuar siç duhet brenda intervalit të menaxhimit tuaj të llogaridhënies dhe përgjegjësive, dhe në të cilën programi juaj për menaxhimin e sigurisë duhet të bazohet. . Standardi paraqet praktikën më të mirë përmes të cilës organizatat mund të masin veten e tyre. Disa forma të standardit janë të nevojshme për të siguruar se ekziston një pajtim sa i përket: (1) Terminologjisë që ka të bëjë me fjalët e përdorura (2) Procesit përmes së cilës menaxhimi i rrezikut mund të kryhet Strukturës organizative për menaxhimin e rrezikut (4)Objektivit për menaxhimin e rrezikut Me rëndësi është që standardi njeh se rreziku ka të dyja, avantazhin dhe disavantazhin

Risk Management System

Sistemi i Menaxhimit të Rrezikut

Risk Density

Koncentrimi (Dendësia) i Rrezikut

Sistemi i Menaxhimit të Rrezikut është një proces sistematik përmes së cilit rreziqet potenciale identifikohen, menaxhohen dhe monitorohen. Vlerësimi i Rezikut ndaj tregtareve ka ndikim në: Alokimin e resurseve Përzgjedhjen e vizitës Detyrimet shtesë të vlerësuara 245

Sipas sistemit të bazuar në Pikat e Rrezikut, koncepti i Koncentrimit (Dendësisë) të Rrezikut bëhet mjet i rëndësishëm. Kjo mund të shprehet si :

Risk Register

Regjistri i Rrezikut

Sanctions

Sanksionet

Pikat Totale të Rrezikut për Numrin Total të Tatimpaguesve Regjistri i Rrezikut është regjistri i rrezikut rezidual që jep detaje për burimet, natyrën, kontrollin ekzistues, vlerësimin e pasojave dhe gjasat e paraqitjes, veprimin e nevojshëm për të menaxhuar rrezikun, personin përgjegjës për implementimin e veprimit dhe kohën për përmbushje Sanksionet përfshijnë një numër opsionesh të përcaktuara për të ndëshkuar dhe/apo penguar mos-përmbushjen. Ato mund të përfshijnë : Ndëshkimet (në të holla) Interesi (bazuar në % të shumës së detyruar për periudhën e detyruar) Tërheqja e koncesioneve apo zbatimi i kushteve të veçanta Dhënia e garancive Masat tjera administrative

Self-Assessment

Vetë- Vlerësimi

Administrata Tatimore, me anë të sistemit të vetë-vlerësimit, ka për qëllim që të sigurojë se të gjithë tatimpaguesit kuptojnë rëndësinë e tatimit dhe dorëzojnë deklaratat dhe paguajnë detyrimet e tyre tatimore vullnetarisht. Ky është një sistem që iu mundëson tatimpagueseve të vlerësojnë detyrimet e tyre, jo vetëm për të deklaruar të ardhurat dhe zbritjet por të kalkuluar shumën e tatimit që ata janë të obliguar të paguajnë sipas ligjit. Një sistem i tillë promovon transparencën, të kuptuarit, dhe 246

pronësinë, dhe natyrisht nëse nuk vëhet në pyetje nga Administrata Tatimore e Kosovës kjo shumë pranohet si shumë që duhet paguar, duke e përjashtuar me këtë nevojën për ankim të mëtejmë. Self-Assessment Standards

Standardet e Vetë-Vlerësimit

Tri standardet e vetë –vlerësimit që krijojnë bazën e Deklaratës Vjetore të kontrollit të brendshëm: (1) Standardi i Qeverisjes (2) Standardi i Menaxhimit te Rrezikut (3) Standardi i Menaxhimit Financiar

Sources of Assurance

Burimet e Sigurimit (Garancisë)

State Aid

Ndihma Shtetërore

Burimet e Sigurimit (Garancisë) kanë të bëjnë me vlerësues të ndryshëm, auditorë dhe inspektorë të brendshëm dhe të jashtëm të cilët kryejnë punë në organizatë (shih Sigurimin (Garancinë) e Brendshme dhe të Jashtme. Bordi përcakton se cilat burime të sigurimit (garancisë) janë relevante për rreziqet kryesore dhe shkallën e sigurisë (garancisë) së mjaftueshme që ato e ofrojnë. Ndihma Shtetërore nuk qëndron mirë me parimet e Tatimit mbi Vlerën e Shtuar. TVSH funksionon bazuar në parimet e drejtësisë, barazisë, neutralitetit dhe me shtrembërime minimale. Konkurrenca, trajtimi i barabartë i tatimimit përgjatë sektorëve, trajtimi i barabartë i bizneseve të huaja dhe vendore të gjitha janë tipare kryesore të një sistemi të shëndoshë. Ndihma shtetërore mund të manifestohet në shumë mënyra. Një rast i veçantë mund të jetë trajtimi specifik për ndërmarrjet e sponzorizuara nga Shteti në rast të mbledhjes së tatimit apo politikës së tatimit. Ndihma Shtetërore mund të mos jetë e drejtë, për shembull, nëse bizneseve të caktuara u jepet kohë shtesë për të paguar detyrimet tatimore, ato u nënshtrohen 247

trajtimit më të favorshëm të mbledhjes së detyrimeve tatimore në krahasim me normën e caktuar, apo nuk prioritizohen për mbledhjen e borxheve. Statement on Internal Deklarata mbi Kontrollin e Control Brendshëm (DKB) (SOIC)

Stock

Stoku (Magazina)

Stock Turnover Strategic Agenda

Qarkullimi i Stokut (Magazinës) Agjenda Strategjike

Strategic Objective

Objektivi Strategjik

Shefat Ekzekutiv të Organizatave, si Zyrtarë Llogaridhënës, duhet të nënshkruajnë Deklaratën mbi Kontrollin e Brendshëm (DKB) si pjesë e procesit të dhënies së llogarisë së tyre të parashikuar me ligj dhe raportit vjetor. Kjo kërkesë rrit nevojën që Menaxherët e Lartë dhe Ekzekutivët të jenë në gjendje të demonstrojnë se ata janë informuar si duhet rreth të gjitha rreziqeve të tyre, qoftë në sigurimin e shërbimeve apo në çështje organizative. Për ta bërë këtë, ata duhen të jenë në gjendje të tregojnë (p.sh. japin garanci) – se ata në mënyrë sistematike i kanë identifikuar objektivat e tyre, kanë menaxhuar rreziqet kryesore për t‟i arritur ato dhe kanë identifikuar ndonjë dobësi të dukshme që duhet të adresohet. Me rradhë, kjo garanci (sigurim) (në formë të DKB-së) i jepet Zyrtarit Llogaridhënës të organizatës. Artikujt e mbajtur në një kohë të caktuar për tu shfrytëzuar nga biznesi për aktivitetet e zakonshme të tij. Këtu përfshihen, materialet e konsumueshme, mallrat finale dhe puna në progres. Norma e Shitjeve (ndonjëherë Kosto e Shitjeve) në magazina të mallrave. Nëse biznesi ka dëshirë të ketë agjendën e tij strategjike atëherë biznesi duhet të posedojë procese që të sigurojë se strategjia është realizuar. Kjo mund të duket vetë-sqaruese por ekzistojnë organizata të cilat konsiderojnë se me identifikimin e agjendës startegjike “kjo realizohet” Qëllimi i përgjithshëm i organizatës

248

(System)Strengths

Fuqitë (Sistemi)

Subject

Subjekti

Supply

Furnizimi

Support

Përkrahja

System of Internal Control

Sistemi i kontrollit të brendshëm

I referohet aspekteve Pozitive të mjedisit të jashtëm dhe të brendshëm që janë në kontroll direkt të kompanisë apo marrësit të vendimit. Subjekti i referohet ndonjë personi (individi, partneriteti, organi, kompanie apo ndonjë organizate tjetër) që është në shqyrtim. Furnizimi ka të bëjë me dërgesën e mallrave (shitje, dhuratë dhe blerje të mallrave të tatueshme për qëllime private nga një person), implementim të punëve dhe sigurim të shërbimeve (përfshirë marrjen e profitit nga prona pa transfer, lizingun dhe dhënien e tokës me qira dhe po ashtu edhe nën-kontraktimin e qirasë) nga personi që zhvillon një aktivitet biznesi Përkrahja (Mbështetja) për tatimpaguesit mund të paraqes një lloj të Strategjisë së Përmbushjes. Për tatimpaguesit të cilët përpiqen të realizojnë përmbushjen por jo gjithmonë kanë sukses, ndihma e administratës tatimore përmes shërbimeve të tatimpaguesve, publikimeve, udhëzimeve, edukimit, etj është një përgjigje e rëndësishme drejt përmirësimit të përmbushjes. Sistemi i Kontrollit të Brendshëm është një sistem i mirëmbajtur nga Bordi, i cili mbështet arritjen e objektivave të organizatës. Ky sistem duhet të bazohet në një proces të vazhdueshëm të menaxhimit të rrezikut që zhvillohet për të identifikuar rreziqet kryesore që i kanosen objektivave të organizatës, për të vlerësuar natyrën dhe shkallën e atyre rreziqeve, dhe menaxhuar ato në mënyrë efikase, efektive dhe ekonomike. Sistemi i Kontrollit të Brendshëm kërkon konfirmimin se efektshmëria e sistemit të kontrollit të brendshëm është shqyrtuar dhe se rezultati i shqyrtimit të efektshmërisë është diskutuar nga Zyrtari i Kontabilitetit së bashku me Bordin. Përgjegjësia për sistemin e kontrollit të brendshëm përfshin: 249

Adoptimin e politikave të duhura mbi kontrollin e brendshëm Përkujdesjen e rregullt për të siguruar se sistemi është duke funksionuar me efikasitet dhe Përkujdesjen se sistemi i kontrollit të brendshëm realisht identifikon dhe menaxhon rreziqet, ashtu siç është planifikuar nga Bordi. Tangible Assets

Pasuri e prekshme

Targets

Pikësynimet

Target-Setting

Përcaktimi i Pikësynimeve

Taxable (Person)

Subject Subjekti (Personi) i tatueshëm

Taxable Supplies

Furnizimet e tatueshme

Ajo pasuri e cila, për ndryshim nga pasuria e paprekshme, ekziston fizikisht apo materialisht (p.sh. toka, ndërtesat, automjetet etj). Janë rezultate/produkte të përcaktuara për tu arritur nëse përmbushen objektivat (kushte të matshme që duhet të arrihen brenda një periudhe të caktuar kohore). Vlera e dëshiruar e një produkti apo rezultati në një kohë të caktuar. Pikësynimet ndryshojnë me kohën, meqë komunitetet bëhen më produktive dhe më të efektshme. Pikësynimet janë veçanërisht të rëndësishme për të përcaktuar produktet apo rezultatet. Përcaktimi i pikësynimeve (qëllimeve) rrjedh nga planifikimi dhe proceset e strategjisë. Përcaktimi korrekt, i saktë dhe real i pikësynimeve është një faktor i rëndësishëm në procesin e menaxhimit të performancës dhe arritjes së rezultateve efektive dhe efikase. Përcaktimi jo real i pikësynimeve mund të jetë dëmtues dhe dekurajues për stafin si dhe dëmton moralin. Subjekti i tatueshëm është subjekti i cili është i regjistruar apo kërkohet të jetë i regjistruar për TVSH. Furnizimet e tatueshme janë furnizimet e ofruara nga subjekti i tatueshëm, më përjashtim të furnizimeve të cilat janë të liruara nga TVSH-ja sipas ligjit dhe nënkupton: 250

Tax Analysis

Analiza tatimore

a). Furnizimi i mallrave në territorin e Kosovës; apo b). Furnizimi i punëve dhe shërbimeve, të kryera për konsideratë në Kosovë. Analiza Tatimore mund të shqyrtohet lehtë në kontekst të 13 nën-grupeve të veçanta: Reforma tatimore dhe implementimi i saj Parimet e tatimimit Ndikimi ekonomik që rezulton nga tatimet dhe subvencionet Tatimet e konsumit dhe shpenzimeve Tatimet e tregtisë ndërkombëtare Tatimimi mbi të ardhurat Harmonizimi ndërkombëtar i tatimeve Tatimi mbi pasurinë dhe mjetet Tatimi mbi pronë Tatimimi mbi resurset natyrore/tatimi mjedisor Tatimimi i sektorit financiar Tatimimi i tregtisë përmes internetit Tatimimi dhe inflacioni Pas përpilimit, bëhet interpretimi i analizave, të dobishme për qëllime të parashikimit te të hyrave.

Tax Base

Baza tatimore

Nuk ka ndonjë përkufizim të vetëm të “bazës tatimore”- për më tepër, mund të ketë përkufizime të ndryshme të barasvlershme, varësisht nga perspektiva apo konteksti i konceptit të caktuar. Përkufizimet mund të përfshijnë: Resursin total të komunitetit që është ligjërisht i disponueshem për tatim Vlerën totale të pronës, të ardhurave apo mjeteve tjera të tatueshme që i nënshtrohen tatimit Totalin e të gjitha vlerave të vlerësuara të një komuniteti 251

Totalin e pronës dhe resurseve që i nënshtrohen tatimit Vlera e përbashkët e shitjeve, mjeteve, dhe komponenteve te të ardhurave kundrejt të cilave është ngarkuar tatimi. Vlera totale e tatueshme e vlerësuar për pronën reale në një hapësirë gjeografike Vlera totale e vlerësuar në një territor tatimor Vlera totale e vlerësuar për pronën reale në një lokacion Vlera e përbashkët e mjeteve të tatueshme Tax Burden

Barra e tatimit

Mund të ketë disa përkufizime të ndryshme të barrës së tatimit- cilido që zgjedhet do të jap perspektiva të ndryshme se si duhet të trajtohet. Ndonjë do të mund ta konsideronte “barrën e tatimit” në aspekt të krahasimit të niveleve të të ardhurave me nivelet e tatimeve – në këtë mënyrë është e mundur që nivelet e të ardhurave rriten përkatësisht me nivelet e përcaktuara tatimore, dhe në raste të tilla mund të argumentohet se barra e tatimit është duke zbritur; megjithatë: Ndonjë do të mund të konsideronte se mbledhja e tatimit është rritur në një shkallë më të lartë se sa të ardhurat personale – kjo do të nënkuptonte se barra e tatimit është duke u rritur më shpejtë se sa të ardhurat personale; Ndonjë do të mund të konsideronte “barrën e tatimit” si një faktor i asaj përqindje të popullatës që paguan tatimin total (që është 90% e të gjitha tatimeve të paguara nga 5% e popullatës?); Ndonjë do të mund të konsideronte “barrën e tatimit” në raport 252

me shpërndarjen e saj nëpër popullatë, sektore të veçanta, apo shkallën deri në të cilën baza e TVSH-së është gjerë apo e ngushtë; Ndonjë do të mund të konsideronte “barrën e tatimit” në terma të neutralitetit – nëse iu është ngarkuar padrejtësisht sektorëve të caktuara, grupeve, individëve duke shkaktuar pabarazi, shtrembërim dhe mungesë të konkurrencës?

Tax Efficiency

Efikasiteti tatimor

Tax Gap

Boshllëku tatimor

Tax Gap Analysis

Analiza e Boshllëqeve Tatimore

Ndonjë do të mund të konsideronte barrën e tatimit në drejtim të normës së tatimit në fuqi për një tatim të veçantë – a është aq e lartë sa të vështirësoj biznesin? Nga këndvështrimi i tatimpaguesit, efikasiteti i tatimit është mënyra e zhvillimit të një aktiviteti ekonomik që rezulton me faturën më të ulët (legjitime) dhe shmangia përfshin çdo gjë të mundshme për të bërë brenda ligjit për të zbritur faturën tuaj tatimore. Kjo paraqet ndryshimin në mes të tatimit aktual të mbledhur dhe shumës që do të mblidhej nëse do të kishte përmbushje të plotë. Ky koncept përdoret deri në një masë, mbase për thjeshtësim, si një masë për përmbushjen e tatimpaguesit. Efektshmëria e përgjithshme e sistemit tatimor mund të shprehet si përqindje në mes të të hyrave aktuale të tatimit dhe teoretikisht produktit të tatimit të saktë. Diferenca në mes të këtyre te dyjave zakonisht njihet si boshllëk tatimor. Më fjalë të tjera boshllëku tatimor mat fokusimin në përpjekje për të vlerësuar nivelin e ekonomisë së fshehtë. Analizat e boshllëqeve tatimore janë një tregues i rëndësishëm i efektshmërisë së nivelit të lartë të të hyrave dhe mund të ndahen në mes të: Humbjeve që rrjedhin nga mos mbledhja e detyrimeve të 253

Tax Mix

Tatime Mikse (Të ndryshme)

identifikuara Humbjeve që rrjedhin nga ekonomia e zezë dhe mashtrimeve të panjohura për autoritetet e mbledhjes së të hyrave. Gabimet, evazioni dhe shmangia e pazbuluar nga tatimpagues të njohur Në shumë vende ka një numër të tatimeve të ndryshme të cilat sjellin një buxhet të vogël të të hyrave, zakonisht të barabarta apo më të vogla se sa shpenzimet e bëra për mbledhjen e tyre. Po ashtu përpjekja për të mbledhë shuma të vogla të tatimit nga numri i madh i personave me të ardhura të ulta është në shpërpjesëtim me shpenzimet e administratës. Sistemi tatimor i cili mbështetet shumë në një formë të tatimimit, siç janë kontributet e sigurimit social, ka gjasa që të jetë më pak efektiv dhe efikas. Tatimimi mund të rrjedhë nga një numër i madh burimesh: Punësimi Investimi Shpenzimet (e mallrave dhe shërbimeve) Të ardhurat kapitale Prona Mjedisi Tatimet komunale (lokale) Tatimet mund të jenë DIREKTE, INDIREKTE apo KOMUNALE (LOKALE). Të ardhurat mund jenë të REALIZUARA apo të PA REALIZUARA.

Taxpayer

Tatimpaguesi

Tax Rates

Normat e tatimit

Tatimpaguesi (apo subjekti i tatueshëm) është çdo subjekt i cili është i regjistruar apo nga i cili kërkohet të regjistrohet për qëllime tatimi. Rritja e normave të tatimit nuk është asnjëherë e mirë – një 254

gjë e tillë sjellë komplikime, konfuzion, shpenzime administrative, shpenzime të përmbushjes, gabime, mundësi të shmangies dhe evazionit, probleme në marzhë, dhe shtytje në mos përmbushje. Sa më e gjerë të jetë baza e tatimit, më e madhe do të jetë mundësia e reduktimit të niveleve të normës së tatimit, që si rezultat mund të ndikojë në rritjen e bazës së tatimit. Tax Value

Vlera e tatimit

Tax Year

Viti i tatimit

Tax Yield

Taxpayer Characteristics

Produkti tatimor (tatimi i mbledhur)

Karakteristikat e tatimpaguesit

Për TVSH-në, vlera e tatimit të një furnizimi është vlera mbi të cilën vihet obligimi për TVSH-në. Shuma e TVSH-së është vlera e tatimit e shumëzuar me normën tatimore. Është e domosdoshme që në çfarëdo momenti kohor të mund të përcaktohen: a). Produkti tatimor aktual (p.sh. të hyrat e tatimit aktual); dhe b). Teoretikisht produkti tatimor i saktë Nëse nuk ka mekanizma për dhënien e të dhënave të tilla, atëherë koncepti i boshllëqeve tatimore nuk do të funksionojë. Është e domosdoshme që në çfarëdo momenti kohor të mund të përcaktohen: a). Produkti tatimor aktual (p.sh. të hyrat e tatimit aktual); dhe b). Teoretikisht produkti tatimor i saktë Nëse nuk ka mekanizma për dhënien e të dhënave të tilla, atëherë koncepti i boshllëqeve tatimore nuk do të funksionojë Kjo mund të përfshijë: Grupin e rrezikut /Pikët e rrezikut (sipas një sistemi të pikëve) Grupin e tatimpaguesit (tatimpaguesit e mëdhenj, NVM, të vegjël etj) 255

Qarkullimin e tatimit (xhiroja tatimore) Kompleksitetin Grupin tregtar/Klasifikimin/Aktivitetin tregtar Përmbushjen Taxpayer Education

Edukimi i Tatimpaguesve

Qoftë përmes publikimeve, udhëzimeve, njoftimeve, fletëpalosjeve, programeve edukative shkollore, apo kontrolleve të mbajtura më shumë për qëllime edukative sesa financiare, edukimi i tatimpaguesve është një faktor i rëndësishëm në rritjen e përmbushjes. Fillimisht tatimpaguesit ballafaqohen me dyshime, dhe besimi i Administratës Tatimore në ndershmërinë e tyre është një element përbërës në ballafaqimet e para. Theks i veçantë i vihet edukimit të tatimpaguesve rreth detyrimeve të tyre dhe ndihmës rreth përmbushjes nga ana e tyre. Në këtë pikë, perspektiva e kërcënimeve dhe ndëshkimeve është minimale, dhe vetëm atëherë kur tatimpaguesit vazhdojnë të jenë jo kooperativë duhet të parashihen masat ndëshkuese. Tax Throughput Qarkullimi tatimit (Xhiroja Ky koncept është veçanërisht i dobishëm për TVSH-në, ku Tatimore) vlerësimi i rrezikut merr parasysh jo vetëm TVSH neto të pagueshme/ të arkëtueshme apo tatimin e llogaritur, por po ashtu rëndësinë e totalit të kombinuar të tatimit të llogaritur dhe tatimit të zbritshëm, si përfaqësim të shkallës ku tatimi mund jetë në rrezik – kjo është vlera totale e TVSH-së që rrjedh përmes një tatimpaguesi të veçantë për një periudhe të caktuar kohore. Time (as a scarce Koha (si resurs i kufizuar) Një periudhë kohore që konsiderohet si një resurs nën resource) kontrollin tuaj dhe është i mjaftueshëm për të përfunduar diçka. Periudha kohore është një element i rëndësishëm për matjen e çfarëdo performance.

256

Total Compliance

Përmbushja totale

Ky është një koncept ideal, sipas të cilit kërkohet të përmbushet aspirata Utopiste e botes perfekte, ku të gjithë tatimpaguesit do të përmbushnin gjithmonë obligimet e tyre. Edhe pse në botën reale një koncept i tillë nuk do të mund të materializohej kurrë, megjithatë një koncept i tillë do të mund te vihej si qëllim, përmes të cilit do të mund të matej përmbushja/performanca në vazhdimësi. Mirëpo lind problemi se si do të vlerësohej një gjë e tillë.

Transfer Pricing

Caktimi i Çmimeve të Transferit

Transparency

Transparenca

Caktimi i çmimeve të transferit i referohet vënies së çmimeve të larta për importin dhe/apo çmimeve të ulëta për eksportin në mes të kompanive të ndërlidhura në vende të ndryshme me qellim të transferimit të fitimit, të hyrave apo parave jashtë vendit për shmangie nga tatimi Transparenca është një e pritur themelore në demokraci. Kjo ka të bëjë jo vetëm me të drejtën e tatimpaguesve për te ditur se si janë krijuar faturat e tyre tatimore, por edhe se si shfrytëzohen tatimet e tyre. Buxheti dhe llogaritë publike duhet të jenë sa më transparente që është e mundur. Ligji duhet të jetë i qartë; proceset dhe procedurat e ditura dhe të hapura; vendimet duhet të bazohen në procese të qarta dhe detyrimet tatimore duhet të jenë të mbështetura në esencë, llogaridhënia duhet të ekzistojë.

Underpayment

Nën-pagesa

Nën-pagesat ndodhin kur tatimpaguesit paraqesin deklaratat e tyre por nuk paguajnë shumat e obligueshme në datën e caktuar.

Underreporting

Nën-deklarimet

Është e rëndësishme që të njihen kategoritë e deklarimeve (p.sh. Fusha e Përmbushjes). - nga gabimet e rastësishme të paqëllimshme; tek - gabimet e rregullta dhe të përsëritura; tek

nën-

257

Uniformity

Njëtrajtshmëria

Valuation on Import

Vlerësimi i importit

Variable Overheads

Kostot indirekte variabile

- nën-deklarimet domethënëse dhe të vazhdueshme; e deri tek - mashtrimi/evazioni i qëllimshëm tatimor Secila kategori kërkon qasje te ndryshme. Njëtrajtshmëria e trajtimit, e vendimeve dhe zbatimit të rregullave dhe standardeve përfshin konsistencën , rregullsinë dhe mungesën e varianteve arbitrare apo të qëllimshme, qoftë në baza rajonale apo në raste individuale. Perceptimet e tatimpaguesve për mungesë të njëtrajtshmërisë nga ana e administratës tatimore mund të shkaktoi mos besim, pasiguri, dyshim dhe ndjenjën e pabarazisë, të cilat kanë ndikim negativ në përmbushje. Është e qartë se vlerësimi i importit do të ndikojë në shumë faktor brenda sferës tatimore: a). Akcizat dhe TVSH-në e ngarkuar për import; b). Në ri-kompensimin e mundshëm të TVSH-së; c). Në bashkëveprim të lirimit të pjesshëm dhe metodës së përdorur për të llogaritur tatimin që i nënshtrohet kreditimit (dhe tatimit të furnizimeve të liruara); d). Marrëdhënies me TVSH-në që shkaktohet nga shitjet eventuale të mallrave; e). TVSH e pagueshme si pasojë e “vlerës se shtuar” në mes të importit dhe shitjes progresive; f). Marzhës së fitimit për qëllime të Tatimit në Fitim, dhe ndikimi pasues për tatimet tjera. Prandaj kryerja e vlerësimit të saktë (aty ku mund të dominojnë kontrabanda dhe korrupsioni) është një çështje mjaft brengosëse. („overhead‟) Kosto indirekte variabile („Overhead‟) që ndryshojnë proporcionalisht me aktivitetin prodhues. 258

VAT Base

Baza e TVSH-së

Baza e TVSH-së përcaktohet si vlerë e të gjitha transaksioneve që i nënshtrohen TVSH-së, duke përjashtuar transaksionet e liruara. Baza standarde e normës është vlera e të gjitha transaksioneve të tatueshme në normën standarde.

Verification Visit

Vizitë e verifikimit

Voluntary Compliance

Përmbushja vullnetare

Voluntary Disclosure

Paraqitja vullnetare

Vizitë e përmbushjes, qëllimi i së cilës është të verifikohet saktësia e një transaksioni të caktuar, deklarate, dhe shpesh për të kontrolluar integritetin e një rimbursimi apo kërkese. Tatimpaguesit të cilët kanë njohuri për të drejtat e tyre dhe të cilët trajtohen drejtë dhe në mënyrë efikase kanë më tepër gatishmëri për përmbushje. Përmbushja vullnetare, megjithatë rritet jo vetëm me rritjen e vetëdijesimit rreth të drejtave dhe pritjeve për trajtim të drejtë dhe efikas, por po ashtu nga përdorimi i sistemeve administrative dhe procedurave të qarta, të thjeshta, transparente dhe të afërta. Shkalla e përmbushjes do të rritet kur të bëhet më e lehtë për tatimpaguesit të realizojnë atë. Përmbushja vullnetare rritet në maksimum kur Administrata Tatimore është në njohuri të zhvillimeve dhe trendëve kryesore në sferën e biznesit dhe legjislacionit dhe reagon ndaj implikimeve të tyre në administratën tatimore dhe përmbushje. Administratat e mira tatimore identifikojnë dhe vlerësojnë rreziqet e përmbushjes dhe zhvillojnë strategji me qëllim të adresimit të rreziqeve të tilla. Sistemi i paraqitjes vullnetare pranon se ekziston mundësia për të gjithë tatimpaguesit, pa marr parasysh se sa i kryejnë obligimet e tyre, se mund të bëjnë gabime të pa qëllimshme. Përderisa bërja e gabimeve me qellim apo nga pa kujdesia mund te ballafaqohet me sanksionime të shkallës përkatëse, për rritjen e përmbushjes nuk udhëzohet që gabimet e rastësishme, të vogla dhe të pa qëllimta të ndëshkohen 259

ashpër, sidomos nëse ka baza të shfajësimit të arsyeshëm. Sistemi i paraqitjes vullnetare do ta lejonte një tatimpagues, i cili zakonisht përmbush obligimet, që vullnetarisht pa frike nga ndëshkimet të paraqes gabimet tek autoritetet tatimore të cilat i ka zbuluar ai vete pas përfundimit te deklaratës tatimore. Në rrethana të tilla interesi mund t‟i ngarkohet shumës në fjalë për periudhën përkatëse, mirëpo kjo merret si dëmshpërblim i autoriteteve tatimore për periudhën ne fjale e jo si ndëshkim. Gabimet mund të paraqesin tatimin e nën-deklaruar apo tatimin e mbi-deklaruar. Pa një sistem të tillë nuk do te mund të ketë nxitje të duhur për tatimpaguesin për të paraqitur gabimet te cilat ai i zbulon, nëse ai e sheh që si pasoj do të ketë vetëm ndëshkime. Kjo mund të jetë një metodë shumë kost-efektive për rritjen e të hyrave në buxhet. (System) Weaknesses

Dobësitë (e Sistemit)

Work-in-Progress (W-i- Puna-në -Progres (P-n-P) P)

I referohen aspekteve negative të mjedisit të brendshëm dhe të jashtëm të cilat janë nën kontrollin direkt të një kompanie apo marrësi të vendimit. Në shumicën e bizneseve prodhuese procesi i shndërrimit të inputeve (mjeteve) në produkte (outpute) për shitje nuk është një proces i menjëhershëm, kështu që çdo herë (dhe në fund të periudhës së llogaritjes është e rëndësishme) që një pjesë e mallrave të jetë e përfunduar. Kjo mund të paraqes investim të konsiderueshëm të fondeve, dhe ekzistojnë teknika të ndryshme për llogaritur e vlerën e mallrave në faza të ndryshme të prodhimit në mënyrë që të mundësohet përfshirja e P-n-P në bilancin e gjendjes si pjesë e aseteve (pasurive) aktuale.

260

SHTOJCA B1

VLERËSIMI I PERFORMANCES NË SEKTORIN PUBLIK

Efikasiteti

Efektshmëria

261

Ekonomia

SHËNIM MBI EFIKASITETIN, EFEKTSHMËRINË, DHE EKONOMINË Duke filluar nga përkufizimet tona: Efektshmëria

→

Arritja e qëllimeve/rezultateve të caktuara paraprakisht

Ekonomia

→

Qëndrimi brenda qëllimeve të caktuara paraprakisht

Efikasiteti

→

Shfrytëzimi i resurseve për të arritur rezultatet (outputet)

Ne mund t‟i kombinojmë këto në një ekuacion me sa vijon: Efikasiteti i Arritur = Efektshmëria * Ekonomia * Efikasiteti i Planifikuar Apo Rezultati Aktual = Inputet (të hyrat) Aktuale

Rezultati aktual * Rezultati i Planifikuar

Inputet e planifikuara * Rezultati i Planifikuar Inputet Aktuale Inputet e planifikuara

262

Ku inputet (të hyrat) mbulojnë resurset dhe faktorët tjerë që e ndihmojnë apo pengojnë arritjen e rezultatit aktual (efikasiteti i arritur ndonjëherë quhet “Vlerë për Para” (VPP) Një shembull i vogël do të sqaroi këto pika. Nëse i marrim këto shifra të prodhimit:

Kompania A Kompania B Kompania C

BUXHETI TE ARRITURAT ________________________________________________________________________________________ Kostoja Prodhimi Kosto Prodhimi ________________________________________________________________________________________ 50 180 60 200 50 180 40 160 50 180 50 180 __________________________________________________________________________

Mund të llogarisim faktorë të ndryshëm të performancës: Efikasiteti i planifikuar Ekonomia Efektshmëria Efikasiteti i arritur (VPP) ___________________________________________________________________________________________________ Kompania A 180/50 = 3.60 50/60 = 0.83 200/180 = 1.11 200/60 = 3.33 Kompania B 180/50 = 3.60 50/40 = 1.25 160/180 = 0.89 160/40 = 4.00 Kompania C 180/50 = 3.60 50/50 = 1.00 180/180 = 1.00 180/50 = 3.60 ___________________________________________________________________________________________________ Dhe disa përfundime të qarta mund të nxirren: KOMPANIA A

→

ka qene me se shumti efektive (p.sh. ka prodhuar më shumë vetura, ka shërbyer më shumë

263

konsumatorë, më shumë nota të provimeve, më shumë pacientë të trajtuar), por me kosto (shpenzime) të ekonomisë (p.sh. më shumë punë jashtë orarit, më tepër punëtorë të punësuar, klasa më të vogla, më shume orë kujdestarie) KOMPANIA B

→

KOMPANIA C

→ paraqet ëndrrën e Kontabilistit – Efikasiteti më i arritur si balancë e Ekonomisë dhe Efektshmërisë kundrejt efikasitetit të planifikuar.

SHTOJCA B2

në të kundërtën, ka qenë më së shumti ekonomike, por me së paku efektive.

EKUILIBRI I TË DREJTAVE - Zyra Tatimore/Tatimpaguesi

EKUILIBRI I TË DREJTAVE – Zyra Tatimore/Tatimpaguesi ZYRA TATIMORE

Autorizimet e Inspektorit Tatimor

TATIMPAGUESI

EKUILIBRI

Të Drejtat e Tatimpaguesit

Hyrja në objekte

Trajtimi i drejtë nga zyra tatimore

Inspektimi i objekteve

Ndihma nga zyra tatimore

Inspektimi i regjistrave

Efikasiteti nga zyra tatimore

Mbajtja e regjistrave

Llogaridhënia nga zyra tatimore

Ruajtja e regjistrave

Procedura e ankesave

Krijimi i llogarive

Interesi statusor

Nxjerrja e informatave

Kthimi i vonuar i borxhit

Kopjimi i regjistrave

Keqkuptimi

Informatat nga personat

Keq-udhëzimi

Marrja e mostrave

Shfajësimi i arsyeshëm

264

Heqja e regjistrave

Konfidencialiteti

Hapja e makinave të lojrave

Afatet kohore për vlerësimet

Inspektimi i kompjuterëve

Arsyeshmëria

Vlerësimi (Gjykimi më i mirë)

Shërbime profesionale

265

SHTOJCA B3 NDËRLIDHJA E FAKTORËVE

SHËRBIMET E TATIMPAGUESIT

PËRMBUSHJA VULLNETARE

MAKSIMIZIMI I KOSTOSEFEKTSHMËRIA E SHËRBIMEVE TATIMORE

MAKSIMIZIMI I TË HYRAVE NË BUXHET

SHFRYTËZIMI OPTIMAL I RESURSEVE TË INSPEKTORATIT TATIMOR

266

SHTOJCA B4

TEMA TË CILAT I KONTRIBUOJNË ZHILLIMIT MODERN TË ADMINISTRATËS TATIMORE

ZHVILLIMI I TEKNIKAVE TË KONTROLLIT TË INSPEKTORIT TATIMOR

ZHVILLIMIMI I SHËRBIMEVE TË TATIMPAGUESIT

MENAXHIMI I ADMINISTRATËS DHE RESURSEVE

PËRZGJEDHJA KOMPJUTERIKE E KONTROLLIT

267

SHTOJCA B5 QËNDRIMET E TATIMPAGUESVE: Fusha (Kontinumi) i përmbushjes QËNDRIMET E TATIMPAGUESVE

VULLNETARE

PËRMBUSHJA

ATA TË CILËT KANË VULLNETIN TË BËJNE GJËNË E DUHUR

STRATEGJIA E PËRMBUSHJE S

TË KETË LEHTËSIME PËR TA

ATA TË CILËT TENTOJNË TË KRYEJNË OBLIGIMET POR NDONJËHERË DËSHTOJNË

TË NDIHMOHEN

E DETYRUESHME

ATA TË CILËT NUK DESHIROJN TI KRYEJNË OBLIGIMET

TË PENGOHEN ME TË ZBULUAR

MOS PËRMBUSHJA

ATA TË CILËT KANË VENDOSUR QË TË MOS I KRYEJNË OBLIGIMET

TË ZBATOHET LIGJI TËRËSISHT

268

Niveli i shpenzimeve të përmbushjes

Shfrytëzohet e gjithë Força e ligjit

Kanë vendosur mos të përmbushin

E lartë

Nuk dëshirojnë të përmbushin

Pengohen duke u zbuluar

Mundohen por nuk janë çdo herë të suksesshëm

Të gatshëm të veprojnë drejtë

Ndihmohen për të përmbushur

Bën shtypje kah poshtë

Qëndrimi ndaj përmbushjes

E ulët

Ju lehtësojmë

Strategjia e përmbushjes

SHTOJCA B6 SKEMA LOGJIKE E REZULTATEVE OFRIMI I PERMIRESUAR I SHERBIMEVE 269

TE GJITHA TE HYRAT JANE MBLEDHUR Kosto e mbledhjes Borxhi total i papaguar (%)

Indikatorët e përmbushjes së Konsumatorit

Njerëzit i paguajnë tatimet e tyre

Njerëzit dinë ÇKA të paguajnë

Njerëzit dinë SI të paguajnë

Shmangë sit e tatimit nxihen

Obligimet e Tatimit janë identifikuar

SHERBIMET E ADMINISTRIMIT TE TE HYRAVE

TE GJITHA GJOBAT JANE PROCESUAR NE MENYRE KORREKTE DHE ME KOHE % e mospaguesve e finalizuar Norma e mbylljes së rasteve të detyruara

Njerëzit paguajnë gjobat e tyre

Njerëzit dinë ÇKA të paguajnë

Njerëzit dinë SI të paguajnë

Gjobat janë mbuluar

Veprimi detyrues merret kundër mospaguesve taken against defaulters

DEPARTAMENTI I MBLEDHJES SE TATIMIT NJESITE E MENAXHIMIT TE BORXHIT

APLIKANTET E PRANUESHEM PRANOJNE BENEFITET E TYRE Të dhënat e Sigurisë Sociale

Njerëzit pranojnë benefitet e tyre

Njerëzit marrin informatë n e drejtë

Nuk janë bërë pretendime të papranuesh me Njerëzit mund të bëjnë pretend ime

Preten dimet mashtr e uese janë identifi kuar

Rezultatet E Planifikuara

Rezultatet e Përkohshme të Planifikuara

Rezultatet e Përkohshme të të Planifikuara

AGJENCIA E SIGURISE SOCIALE

270

SHTOJCA B7

PARIMET BAZË TË QASJES SONË STRATEGJIKE

271

SHTOJCA C

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23

RREZIQET E ZAKONSHME TË BIZNISEVE– PER KUJTESE TK REGJISTRIME TË DOBËTA Regjistra që mungojnë X Regjistra të mangëta/të pasakta X Fatura bankare të paidentifikuara X Gjendja negative e keshit X Mungesë e formularit mbajtjes së librave /kontabilitetit X Mungesa e regjistrimeve kompjuterike aty ku dihet qe kanë ekzistuar X Tërheqje të paregjistruara të parave të gatshme X Raport i kualifikuar i kontrollit (regjistrime) X ZVOGËLIMI (I TË HYRAVE) Koha transaksioneve X Boshllëqe në sistemin e numërimit të faturave të shitjes X Mallra të marra për konsumim apo përdorim privat Mospërputhje në sirtarin e parave (në të gjitha llojet) Shitje të kthyera në llogaritë private bankare Fshehje të regjistrave të blerjes Shitje të pa barazuara në deklaratat e TVSH-së Shitjet e llogaritura Mungesa e faturave të shpenzimeve Shitjet e regjistruara neto pas shpenzimeve Përdorim i dyshuar i notës së kredisë Shitjet me para të gatshme të përdorura për të paguar pagat e pa regjistruara Faturat false Tregtitë me para të gatshme Zvogëlimi i shitjeve ditore bruto

X X X X

TVSH X X X X X X X X X X

X X X X

X X X X X X X X X

X X X X

X X X X

272

24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48

DEBITORET & KREDITORET Debitor jashtëzakonisht të lartë Kreditor jashtëzakonisht të lartë Debitor të tjerë të mëdhenj Borxhe të këqija jashtëzakonisht të larta Mungesë e debitorëve (disa tregtarëve) STOKU Stok jashtëzakonisht i lartë/ulët Përqindja e lartë/ulët e stokut P-n-P jashtëzakonisht e lartë/ulët Vlera e stokut të llogaritur Kontrollimi & likuidimi i stokut (i dëmtuar dhe/apo i pa përdorshëm) BLERJA E ASETEVE & LIKUIDIMI Blerja apo likuidimi jo në vlerën e tregut Blerja apo likuidimi tek një palë e lidhur Lidhjet ne vende të jashtme (pa tatime) Trajtimi i shpenzimeve të lidhura ligjore Transferet tek personeli apo drejtori Përdorimi i aseteve për qëllime jo biznesore TOKA & PRONA Financimi i investimeve pronësore Ngarkesa e tepruar e pagesës së qirasë për biznesin Fitimet kapitale të mundshme për likuidim Riparimet/renovimet private Skemat e vetë krijuara Përdorimi privat i pronës Transferet e pronës jo në vlerën e tregut Pronat sekondare jashtë shtetit Investimet për qiradhënie ÇËSHTJET E VETURAVE

X X X X X

X X X X X

X X X X

X X X X

X

X

X X X X X X

X X X X X X

X X X X

X X

X X X X

X X X X X X

273

49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71

Përdorimi privat/importet private Riparimet private Likuidimi jo në vlerën e tregut Shpenzimet e karburanteve/ norma për distancë Pjesët rezervë Mungesa e kontrollit/regjistrat për veturat Karburantet private Çmimet e qiradhënies Blerja e karburanteve me para të gatshme (pa fatura) DËFRIMET Shpenzimet private të paguara nga biznesi Të pa kthyera në llogari Përfitimet e klientit Përfitimet e personelit TATIMI NË BURIM (PAYE &CIS) Pagat – A janë reale dhe a janë paguar? Punonjësit fiktiv Kontrolli jo adekuat rreth mëditjeve të caktuara të udhëtimit Funksionim jo korrekt i skemave të tatimit në burim (PAYE &CIS) Puna e herë pas hershme /pagesat me para të gatshme/të pa regjistruara Statusi i çështjeve të fuqisë punëtore Pagesat me para në dorë Trusti i përfitimit të punonjësit Pagesat e fundit/kompensimit Puna jashtë orarit/bonusi i pa tatueshëm Bakshishi që nuk i nënshtrohet tatimit të mbajtjes në burim

X X X X X X X X

X X X X X X X X X

X X X X

X

X X

X X X

x

X

X

X

X X X

X

X

X

X X

72 KARTELAT E KREDITIT 73 Shpenzime personale/private

274

74 Dhuratat/zbavitjet 75 Udhëtim privat 76 Mungesa e kontrollit të brendshëm BIZNESI/PERSONAL 77 Llogaritë e kursimeve të padeklaruara bankare 78 Huadhëniet tek drejtori 79 Burimi i kapitalit i paraqitur në mënyrë të pa qartë Treguesit e stilit të jetesës/ pasurisë përtej mundësive të 80 lejuara 81 Bizneset e lidhura /ndarjet 82 Telefonat privat të paguar nga biznesi 83 Mallrat e marra për konsumim privat 84 Lidhjet ne vendet e jashtme (pa tatime) Pagesa e taksave mjekësore/shkollore/të anëtarësimeve në 85 klube 86 Përfitime të tjera jo biznesore TË PËRGJITHSHME 87 Lidhjet në vendet e jashtme (pa tatime) 88 Skemat e përdorura të shmangies

X X X

X X X

X X X

X X

X X X X X

X X X X

X X

X X

X X

X X

SHTOJCA D1: Përqindjet e Kontabilitetit Përqindjet

Formula

Çfarë tregon

Përqindja e fitimit bruto (PFB)

Fitimi bruto x 100 Qarkullimi

Marzha e fitimit në shitje

Profitabiliteti neto (Përqindja e fitimit neto

Fitimi Neto Qarkullimi

Sa është profitabil biznesi pas shpenzimeve

x 100

275

apo marzha e fitimit)

Stoku

Stoku përmbyllës x 365 Kostoja e mallrave të shitura

Për sa ditë stoku është i pranishëm

Qarkullimi i Stokut

Kostoja e mallrave të shitura Vlera mesatare e stokut

Sa herë është shitur stoku për një periudhë kontabël

Debitorët

Debitorët tregtar Shitjet me kredit

Koha që i nevojitet biznesit për të inkasuar pagesat nga debitorët e vetë

x 365

Kreditorët

Kreditorët tregtar Blerjet me kredit

Shpenzimet

Zërat shpenzues Qarkullimi

Proporcioni i pagave, kostot e karburanteve dhe të tjera të krahasuara me qarkullimin

Kreditoret e stokut përmbyllës

Kreditorët tregtar Stoku përmbyllës

Shkalla deri në të cilën kreditorët e financojnë stokun

Likuiditeti afat-shkurte

Likuiditeti i shpejtë

x 365

Asetet (pasuritë) aktuale Deyrimet aktuale Asetet aktuale – Stoku Detyrimet aktuale

Koha që i nevojitet biznesit për të paguar kreditoret e vetë

Nëse biznesi mund të paguajë borxhet e mbetura prej asteve aktuale. Norma është 2:1

Nëse biznesi mund të paguaj borxhet e veta të pa paguara pa e shitur stokun. Norma është 1:1

276

Rritja e aseteve

Deklarata mbi kapitalin e shfrytëzuar

Huamarrja

Punonjësit ndaj shitjeve

Shitjet Asetet themelore

Fitimi Neto x 100 Kapitali i shfrytëzuar

Kreditë e papaguara Asetet neto

Shitjet Numri i punonjësve

Tregon rritjen në asetet themelore. Çdo ndryshim i rëndësishëm në përqindje mund të tregojë një ndryshim në natyrën e tregtisë. Apo fitimet që rrjedhin nga asetet (pasuritë) e reja nuk janë regjistruara.

Krahasimi i fitimit kundrejt kapitalit të investuar në biznes është tregues i mirë i performancës së biznesit. Nëse ka rezultate të kënaqshme në krahasim me format alternative të investimit? Tregon sesi biznesi vepron me aftësitë e tij për të paguar detyrimet

Proporcioni i qarkullimit që çdo punonjës gjeneron

SHTOJCA D2: Normat e Rentabilitetit

Normat e rentabilitetit a. Fitimi mbi kapitalin e vënë në punë (FMKP) Kjo është norma që përdoret më gjerësisht. E shprehur si përqindje, synon të japë lidhjen e fitimit neto me vlerën e aktiveve (pasurive) neto të subjektit për të siguruar atë fitim. Kjo tregon efektivitetin e resurseve që përdor subjekti. Si parim kryesor, biznesi duhet të ketë një normë më të lartë fitimi se sa norma e interesit në llogarinë e depozitës bankare apo të paktën se sa shkalla e inflacionit. Nëse nuk ndodhë kështu, pronarët (investitorët) janë duke humbur para. Pyetja për inspektorin tatimor është të kontrollohet se përse nuk është ashtu? Norma e ulët e fitimit mund të jetë nga faktorë që ndikojnë në detyrimin tatimor. Ka shumë përkufizime të FMKP-së; një prej tyre është:

277

FMKP 

Fitimi neto para se te mbahen intere sat dhe tatimi x 100 Pjesa e vet e kapitalit  rezervat  det yrimet afatgjata

Ai bëhet domethënës nëse krahasohet me: FMKP e të njëjtit biznes me vitet e mëparshme FMKP e bizneseve të tjera, për të njëjtin vit (me kusht që llogaritë e bizneseve të tjera mbahen mbi të njëjtën bazë dhe ato kryejnë aktivitetin e njëjtë ekonomik) të ardhurat që mund të sigurohen çdo kund. b. Përqindja e fitimit bruto Ky raport jep fitimin që i nënshtrohet shitjes prej 1 euro. Ky është një raport i rëndësishëm, dhe në vijim është paraqitur një shembull për ndikimin që ka luhatja (fluktuimi). Perqindja e fitimit bruto 

Fitimi bruto x 100 Shitjet

Shembull: Fundi i dhjetorit 31 Shitjet Gjendja e stokut/inventari në fillim të ushtrimit Blerjet Gjithesejt malli ne dispozicion

2010

2009

20,000 3,500 13,500 17,000

15,000 2,000 12,000 14,000

278

Minus: Gjendja e stokut në fund të ushtrimit Kosto e mallit te shitur Fitimi Bruto

2,000 15,000 5,000

3,500 10,500 4,500

Siç shihet, shitjet gjatë vitit janë rritur por fitimi bruto është zvogëluar – fitimi në 2010 = 25% fitimi në 2009 = 30%. Nëse norma ndryshon me kohë apo në raport me konkurrentët tjerë, është i nevojshëm të bëhet hetimi i mëtejmë. Rënia e normës së fitimit bruto mundet/apo nuk mundet të shkaktohet nga: Çmimet më të larta për mallrat e blera? Blerjet e këqija apo inventari/ stoku me lëvizje të ngadaltë? Gabimet ne regjistrimin e stokut? Vjedhja e mallrave dhe/apo keshit? Ndryshimet në shitje – rritje të shitjeve për mallrat me marzhë më të ulët të fitimit dhe më pak shitje me marzhë më të lartë të fitimit? Fshehjet e shitjeve të bëra/rritjeve të blerjeve?

Por kjo masë mund të jetë e dobishme vetëm kur të krahasohet me vitet paraprake apo bizneset tjera. Sikurse me zërat e tjerë, një rezultat i pazakontë mund të jetë menaxhimi i dobët (apo më i mirë!) dhe mund të mos ketë ndonjë ndikim të konsiderueshëm për anën tatimore. Megjithatë, rënia e fitimit kur nuk ekzistojnë sqarime po ashtu mund të jetë tregues i manipulimit të llogarive.

279

SHTOJCA D3: Normat për Investitorë

Këto janë raporte që janë të nevojshme nga aksionarët dhe investitorët tjerë për të vlerësuar vlerën dhe cilësinë e një investimi me aksione të zakonshme në një shoqëri. Vlera e një investimi me aksione të zakonshme në një shoqëri aksionare është vlera e tregut të saj, prandaj raportet e investimit duhet të marrin parasysh jo vetëm informatën nga llogaritë e publikuara për këtë shoqëri, por çmimet aktuale. Raporti F/A përfshin çmimin për aksion. Të ardhurat (fitimi) për aksion (FPA) Aktiviteti i shoqërisë shpesh matet me mundësinë e saj për të siguruar profitet për investitorët e saj. Fitimi për aksion nënkupton shumën që çdo investitor i zakonshëm do ta pranojë nëse kjo kompani do ta bëjë distribuimin e të gjitha fitimeve të saj dhe të mos i ri-investojë sërish ato fitime në aktivitetin ekonomik. FPA në esencë paraqet normën e fitimit. Kjo ka rëndësi të veçantë për investitorët pasi është komponentë e raportit çmim/ normë e fitimit. FPA 

Fitimi qe shperndah et per aksioneret e zakonshem Numrin e aksionerev e

Distribuimi i fitimit në dispozicion i bërë pas heqjes së tatimit, interesit, zërave jo të zakonshme dhe dividentët preferencial. Por llogaritja e FPA-së bëhet e komplikuar nëse gjatë vitit skenarët vijues paraqiten, si: emetimi i obligacionit/bonove emetimi i aksioneve të reja emetimi i të drejtave opsione që ushtrohen për aksion stok hua i konvertuar 280

SHTOJCA D4: Normat e Efikasitetit Norma e qarkullimit të stokut Shuma e fitimit bruto të një subjekti është funksion i dy faktorëve: diferenca në mes të procesit të blerjes dhe shitjes (marzha bruto) Numri për sa herë arrihet marzha (Norma e qarkullimit të mallrave në stok- qarkullimi i saj). Prandaj, norma e qarkullimit të mallrave në stok/ inventar është një indikator i efikasitetit të subjektit, kurdo që stoku i mallrave qarkullon gjatë periudhës tatimore apo kalendarike. Përderisa mallrat në stok kryesisht vlerësohen me koston e tyre, është e nevojshme për të krahasuar mallrat në stok me një kosto të mallrave të shitura gjatë vitit (JO me shitje). Për të reflektuar se niveli i mallrave në stok mund të rritet në mënyrë proporcionale gjatë vitit, merret parasysh gjendja mesatare e stokut (p.sh. gjendja mesatare e mallrave në fillim dhe në fund). Qarkul lim i i mallit gjendje 

Kosto e mallrave te shitur Gjendja mesatare e mallit gjendje

Në shembullin më lartë, qarkullimi i mallrave, 2010 = 5,45 herë, në 2009 = 3.82 herë. Prandaj, mallrat në stok qarkullojnë më shpejt, me një marzhë më të ulët të fitimit, që tregon se mallrat në stok lëvizin më shpejt, por me një normë më të ulët të fitimit. Në mënyrë alternative, merret e kundërta dhe shumëzohet me numrin e ditëve, me 365 x numri i ditëve që mallrat në stok qarkullojnë. Sipas kësaj analize, rezultatet janë 2010 = 66.92 ditë, 2009 = 95.60 ditë. Reduktimi i qarkullimit të mallrave në stok mund të shkaktohet nga: Suficiti i mallrave në stok – kjo është e padëshirueshme pasi që bllokimi i tepërt i kapitalit është me një kosto të lartë. Blerja e mallrave që nuk kryhen mirë – prapë është e padëshirueshme që të ketë mall që i ka kaluar moda (demode) apo mallra me lëvizje të ngadaltë.

281

Gabimet në inventarin e stokut – vlerësim më të lartë të stokut në mbyllje me qëllim të rritjes së fiimit për atë vit. SHTOJCA D5: Normat e Likuiditetit a. Likuiditeti afat-shkurtë – raporti i efektshmërisë së kapitalit (pasuritë/mjetet qarkulluese) Ky raport është masë e aftësisë së likuidimit të subjektit/ entitetit, p.sh.mundësia për t‟i përmbushur detyrimet në periudhën që ato shfaqen. Ideja kryesore e këtij raporti është që aktivet (mjetet) qarkulluese të konvertohen në para, që përdoret për t‟i përballur pasivet rrjedhëse (detyrimet). Raporti i caktuar, në përgjithësi e pranueshme është 1.7:1, por si me të gjitha rregullat e përgjithshme, një raport më i lartë se mesatarja e raportit të qarkullimit të mjeteve duhet të trajtohet me dyshim. Ekzaminimi më i kujdesshëm i shifrave mund të tregojë se pjesa më e madhe e kapitalit qarkullues të jetë në gjendje stoku, pa vënie në efiçencë dhe shoqëria mund të ketë probleme të likuiditetit nëse kreditorët bëjnë presion për pagesë.

Raporti i efektshmerise se kapitalit 

Aktivet qarkulluese Pasivatrrjedhese

b. Raportet e likuiditetit – likuiditeti afat-gjatë Raporti (efektshmëria) i mjeteve të qarkullimit Raporti më i rëndësishëm për të vlerësuar stabilitetin financiar afat-gjatë është raporti i efektshmërisë së qarkullimit të mjeteve (Aseteve). Raporti i mjeteve te qarkul lim it 

Te ardhurat nga kapitali i qendruesh em / borxhi Pjesa e vet e kapitalit  Re zervat

x 100

282

Një shoqëri është shumë efektive nëse ekziston një pjesë e konsiderueshme e kapitalit në formë të aksioneve preferenciale, obligacioneve, stok hua. Për një shoqëri thuhet se është me efektivitet të ulët (mjete me qarkullim të ulët) nëse ka vetëm një pjesë të vogël të kapitalit në formë të aksioneve preferenciale, një pjesë të vogël të obligacioneve, stokut hua dhe shoqëri që tërësisht janë të financuara me pjesën e vet te kapitali nuk llogaritin një efektivitet të tillë. Jo të gjitha shoqëritë kanë një strukturë të duhur për të pasur një raport të lartë të qarkullimit të aseteve. Që një shoqëri/kompani të ketë një raport të tillë të suksesshëm, duhet të ketë dy tipare kryesore. Ato janë si vijon: Fitime relativisht të qëndrueshme. Interesi në obligacione i pagueshëm, pavarësisht nëse ka apo nuk ka fitim. Shoqëritë me fitime jo -uniforme duhen të kenë fonde të mjaftueshme në një vit të mbrapshtë, për të shlyer interesin e huasë. Kjo do të rezultojë në emërimin e një administratori apo ndoshta në likuidimin e kompanisë. Asetet e përshtatshme për sigurim (hipotekim). Pjesa më e madhe e kapitalit hua sigurohen me hipotekimin e disa apo gjithë aktivet e qëndrueshme të shoqërisë që të jenë të përshtatshme për këtë qëllim. Një shoqëri me pjesën më të madhe të kapitalit të aseteve me norma të larta të amortizimit, apo stokut që i nënshtrohet ndryshimeve të shpejta lidhur me kërkesën apo çmimin, nuk është e përshtatshme për të pasur raport të lartë të mjeteve të saj të qarkullimit. Shembuj klasik të shoqërive që tentojnë normat/raportet më të larta të qarkullimit të aseteve janë ato që investojnë në sektorin e hoteleve apo shërbimit (rekreacion, për turizëm). Këto kompani zakonisht sigurojnë profite stabile dhe kanë asete shumë të përshtatshme për tatime. Shoqëritë që nuk përshtaten për raporte të larta të qarkullimit, në mënyrë tipike përfshijnë sektorët e përpunimit të mineraleve dhe sektorët që mbështeten në teknologji, siç është elektronika. Këto kompani zakonisht nuk kanë fitime uniforme dhe nuk kanë asete të mjaftueshme për t‟i vendosur për sigurim (hipotekë) Raportet e ilustruara në këtë paragraf janë paraparë për dy qëllime: Për të ndihmuar inspektorin tatimor të ketë njohuri të përgjithshme rreth entitetit dhe krahasimin e tij me entitete të ngjashme, dhe Për të identifikuar trendet e entitetit, siç janë rritjet e shitjeve / rënien e normës së fitimit, të cilat kanë nevojë për qartësim të mëtejmë dhe, nëse është e mundur të identifikohet manipulimi i tatimeve

283

SHTOJCA D6: Analizë e Trendeve

Jo të gjitha normat e referuara në këtë Udhëzim do të vlejnë për çdo rast. Sa më kompleks që të jetë rasti, aq më e gjerë do të jetë pasqyra që do të ndërtohet. Ato duhen të shikohen edhe si të ndara dhe po ashtu së bashku dhe njëra me tjetrën për të parë nëse pasqyra uniforme është paraqitur dhe për të theksuar ndonjë fushë të dyshuar. Disa do të jenë në shfrytëzim nëse krahasohen përgjatë një numri vitesh për të treguar trendin. Indikatorët do të plotësojnë analizën tradicionale të zërave në bilancin e gjendjes dhe bilancin e suksesit. Është e pakuptimtë që të përfshihet çdo zë nga llogaritë – një pjesë si qarkullimi dhe fitimi bruto gjithmonë do të jenë relevante, por të tjerat duhen të selektohen gjithmonë sipas rëndësisë që kanë në biznesin e caktuar. Për të përcaktuar trendet si lidhur me çështjet e veçanta, dhe gjatë krahasimit të zërave të ndryshëm, ju duhet të keni parasysh inflacionin dhe shfrytëzoni shifrën e përbashkët të indeksit. Viti i parë i analizës mund të përdoret si vit bazë dhe vitet pasuese që kanë të bëjnë me atë vit bazë. Një analizë e trendeve mundëson që trendet të dallohen më lehtë, dhe krahasimi me inflacionin mund të vërehet menjëherë. Megjithatë, mos harroni se inflacioni në këtë sektor të biznesit mund të jetë më i lartë apo më i ulët në ekonomi si tërësi ashtu siç është matur me indeksin e çmimit të shitjes me pakicë apo ndonjë indeks tjetër. Kjo teknikë është ilustruar më së miri me një shembull.

284

2003 750 278

2004 811 298

2005 801 292

2006 905 328

2007 1,086 387

2008 1,531 525

2009 1,868 622

2010 2,010 658

Qarkullimi(€'000) Fitimi bruto (€'000) Fitimi neto (€) 11,674 13,589 14,127 17,951 18,822 22,763 21,413 25,363 Kompenzimi (€) 22,000 22,000 28,000 28,500 33,000 37,000 36,000 40,000 Kosto e 95 120 140 140 160 218 229 234 fabrikës(€'000)

Këto janë shifrat e „para‟ nga llogaritë. Trendi në fushat e veçanta mund të shihet, por nuk ka rregullim për inflacion. Për më tepër disa janë me qindra mijëra, disa janë me dhjetëra mijëra dhe disa me mijëra dhe është vështirë të krahasohet lëvizja relative. E njëjta informatë mund të prezentohet në formën në vijim.

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009 285

Inflacioni (say) Qarkullimi Fitimi Bruto Fitimi Neto Kompenzimi

100 100 100 100 100

114 108 107 116 100

134 107 105 121 127

150 121 118 154 129

162 145 139 161 150

170 204 189 195 168

179 249 224 183 164

Kosto e Fabrikës

100

126

147

147

168

229

241

Për secilin zë shifra në vitin 2003 kthehet në një shifër bazë prej 100 dhe shifrat për vitet pasuese janë relevante për atë shifër bazë. Trendi për çdo regjistrim krahasuar me origjinalin 100 mund të shihet dhe krahasohet me inflacionin ( e ilustruar më lartë) dhe zërat tjerë. Madje edhe kjo tabelë e kufizuar e tregon këtëFitimi bruto është zvogëluar si proporcion i qarkullimit Fitimi neto nuk e ka mbajtur hapin me fitimin bruto Kompenzimi i drejtorëve nuk e ka mbajtur hapin me fitimin neto, dhe madje as me inflacionin Kosto e fabrikës në masë të madhe është mbajtur në hap me qarkullimin, me një rritje substanciale që lehtësisht i ka paraprirë rritjes së qarkullimit, ashtu siç mund të pritet. Tiparet e tilla nuk dëshmojnë asgjë. Por ato japin një dritë të re në rezultatet e treguara nga llogaritë. Analiza si kjo dhe përdorimi i treguesve të mësipërm mund të tregojnë fushat që në një pjesë të kufizuar të informatave në dispozicion kërkojnë shpjegim. Ju keni të drejtë të kërkoni atë shpjegim.

286

SHTOJCA E: ORGANIZIMI FUNKSIONAL

287

Organizimi tipik i zyrës sipas ndarjes funksionale

Zyra Qëndrore

Menaxheri i njësisë së regjistrimit

Varieteti i regjistrimit të njësive të regjistruara

Menaxheri i njësisë së parashtres ave

Telefonuesit personal Parashtresat e shkruara me anë të telefonit

Menaxheri i njësisë për mbledhjen e borxhit

Mbledhja e borxheve Mungesa e likuidimeve të tatimpaguesit

Menaxheri i njësisë së Administratës

Akomoditimi Administrata Zyra e dosjeve Nëpunësi ndihmës

Menaxheri i njësisë së çregjistrimit

Çregjistrimi Deklaratat finale

Menaxheri i njësisë kompjuterike

Inputi i të dhënave Procesimi Outputet Statistikat

Menaxheri i njësisë së kontrollit të tatimpaguesit

Menaxheri I njësisë së kontrollit Inspektimet e zgjedhura

Njësia e kontrollit për përdoruesit e kompjuterit

Njësia e kontrollit të tatimpagues ve të mëdhenj

Maj 2011

288

Pra çka nënkuptojmë ne me “funksionin”? • Me “funksion” ne nënkuptojmë fushat e punës që janë lehtë të identifikueshme e cila mund të shihet si komponentë integrale përbërëse të një kuadri më të gjerë organizativ,të cilat janë të ndarë sipas natyrës së punës së bërë në vend të disa ndarjeve të bëra sipas llojit të tatimit apo llojit të tatimpaguesit.

SHTOJCA F: DIAGRAMI I RRJEDHËS SË PROCESIT TË KONTROLLIT

289

Plani vjetor

Inspektori i kontrollit kryen kontrollin

Inspektori i kontrollit propozon Raportin përfundimtar me të gjetura dhe rezultate

Inspektori i kontrollit dërgon këshillën mbi kontrollin

Inspektori I kontrollit dorëzon draft raportin

Procedura e përzgjedhjes për kontroll e identifikon tatimpaguesin dhe deklaratat për kontroll

Dosjet dhe deklaratat për kontroll nga mbikëqyrësi /udhëheqësi i ekipit

Inspektori i kontrollit aranzhon vizitat e kontrollit me tatimpaguesin

Udhëheqësi i ekipit ia cakton rastin inspektorit tatimor

Udhëheqësi dhe menaxheri e miratojnë dhe nënshkruan raportin

I dorëzohet raporti tatimpaguesit dhe nënshkruhet (Po/Jo)

Vlerësimi

Rasti mbyllet

Procesi i ankesave

Avokati I tatimpaguesve

290

Kontrollet

SHTOJCA G

Koha e shpenzuar

Zyra Lokale Resurset e e Personelit

Detyrimi shtesë

Objektet e tatimpaguesit Udhëtimi Çështje të tjera që -kanë të bëjnë me tatimpaguesin

Vlerësohet

Paraqitja vullnetare

Vlerësimet e

Regjistrimet/ çregjistrimet

Bruto/ Neto

TË HYRAT paguara

Borxhi i hequr

Kontrolli Regjistrimi Çregjistrimi -

Tatimet tjera të paguara

Rastet e mashtrimit

Mashtrimi Rastet e borxhit

Borxhi Hetimet

KARAKTERISTIKAT E TATIMPAGUESVE Grupi i Rrezikut/ Pikët Grupi i tatimpaguesit

Xhiro e Tatimit Kompleksiteti

Grupi Tregtar Përmbushja

291

SHTOJCA H

MATRICA E TRAJNIMIT DHE UDHËZIMIT

Audienca: Inspektorët e kontrollit për një rast të kontrollit – Biznese të VM dhe të mëdha Fusha e veprimit Terminologjia Mbajtja e librave (Shih shtojcën A- te fjalorit) Fusha (Kontinumi) e Përmbushja vullnetare Përzgjedhja e kontrollit përmbushjes

Te drejtat dhe obligimet

Llojet e kontrollit

Kohëzgjatja/Kategoria e inspektorit te kontrollit

Vendi i kontrollit

Përgatitja për kontroll

Kontrollet bazike

Paraqitja vullnetare

Roli i inspektoreve te kontrollit

Mbajtja dhe kontrollimi i regjistrave

Tregtaret qe nuk i përmbushin obligimet

Kontrolli fizik

Kontrolli në detaje

Kontrolli i kredibilitetit

Palët e treta (shih Njësinë 6)

Kontrolli i ekonomisë së fshehtë

Regjistra te mangët apo të pa kompletuar

Teknikat e kontrollit: Krijimi i historisë së dokumentuar të auditimit (shih Njësinë 8) Barazimet e Keshit & bankës Testi i Verifikimit të Mjeteve (shih Njësinë 5) Përqindjet e rritjes së çmimit/fitimit Përqindjet e kontabilitetit (shih Njësinë 4) Kontrolli i bazuar ne sisteme (shih Njësinë 10) Kontrolli i llogarive kompjuterike Pikat Elektronike të Shitjeve (shih

Përcaktimi i treguesve

292

Njësinë 7) Rimbursimi i TVSH-së (shih Shmangia nga tatimi vs Evazioni tatimor

Vlerësimi i tatimit

Shqyrtimi përfundimtar me tatimpaguesin

Veprimet pas kontrollit

)

Ndëshkimet

Ankesat

Treguesi i besueshmërisë

Treguesi i përmbushjes

SHTOJCA J: SHEMBULL I HISTORISË SË DOKUMENTUAR TË AUDITIMIT: Një qasje e strukturuar për verifikimin e përmbushjes dhe kontrollit Shembulli 1: Biznes tipik i garazhës për riparimin e automjeteve Totali mujor i librit të keshit i paraqitur në llogarinë e TVSH-së

293

Libri ditor i shitjeve (LDSh)

Fatura manuale e krijuar Nga fleta e punës

Llogaritja e TVSH Regjistrime te përfshira në Ditar

Emri, adresa, Lloji i automjetit, Shënimi i Numrit të regjistrimit të automjetit

Krijimi i faturës së shitjes

Fleta e punës e plotësuar për të gjitha punët

Deklarata e TVSH-së

Libri i keshit (LK) Mbajtësi i Regjistrit përgatit llogaritjen e tatimeve

Fleta e punës e nënshkruar nga pronari. Regjistrohen te gjitha pjesët dhe puna e kryer

Libri i shitjeve (LSh) (për llogaritë e kreditimit)

Fatura e shitjeve e regjistruar në LDSh/LSh/LK

Mbajtësi i Regjistrit paraqet totalin e librit të keshit në BPZ dhe përgatit llogaritë vjetore

Bilanci provues i zgjeruar dhe Llogaritë Vjetore

llogaritja e tatimit (TAK/TAP)

Vetëvlerësimi i deklaratave të TAK/TAP

SHEMBULL I BILANCIT TË KONSOILIDUAR TË ZGJERUAR BILANCI I KONS0LIDUAR I ZGJERUAR DUNCAN DONAGHY TRADING AS “ DD FASHIONS BOUTIQUE” 31 dhjetor 2009 Emri i llogarisë Bilancet e librit të llogarive Rregullimet Fitimi dhe Humbja Gjendja e bilancit Dr € Cr € Dr € Cr € Dr € Cr € Dr € Stoku fillestar 25,000 25,000 Blerjet 210,000 210,000 Shitjet 310,000 310,000 Shpenzimet administrative 12,400 12,400 Pagat 47,000 47,000 Qiraja e paguar 1,500 1,500 Telefoni 1,000 1,000

Cr €

294

Interesi i paguar Shpenzimet e udhëtimit Objektet Pajisjet e dyqanit Debitorët Depozitat Keshi Kapitali Tërheqjet Kredi nga Banka Kreditorët TVSH-ja Stoku i hapur : Fitimi dhe humbja Stoku i mbyllur : Gjendja e bilancit Detyrime rrjedhëse Parapagimet Amortizimi Borxhet e këqija Provizion i borxheve të këqija : rregullimi

9,000 1,100 200,000 40,000 21,000 10,900 100

9,000 1,100

150,000 14,000 100,000 29,000 4,000 21,000

21,000

21,000

Fitimi neto /humbja 593,000

593,000

21,000

21,000

24,000 331,000

331,000

Shembull i bilancit të konsoliduar i datës 31 dhjetor 2010 Duncan Donaghy trading as “DD Fashion Boutique”

Stoku fillestar Blerjet Shitjet (te hyrat) Shpenzimet administrative Pagat Qiraja e paguar

Dr € 25,000 210,000

Cr €

310,000 12,400 47,000 1,500 295

Telefoni Interesi i paguar Shpenzimet administrative Objektet Pajisjet e dyqanit Debitorët Depozitat Keshi kapitali Tërheqjet Kredi nga banka Kreditorët TVSH-ja

1,000 9,000 1,100 200,000 40,000 21,000 10,900 100 150,000 14,000

593,000

100,000 29,000 4,000 593,000

Bilanci i zgjeruar i konsoliduar ju jep një kuptim parimeve të llogarive përfundimtare duke pasqyruar :  

Fitimi / humbja e bëra nga ana e biznesit gjatë periudhës kontabël Asetet, detyrimet dhe kapitali i biznesit në fund të periudhës kontabël

Ajo është përdorur shpesh nga firmat e kontabilitetit si një hap i parë drejt përgatitjes së llogarive në fund të vitit për klientët e tyre. Kur korrigjimet kanë përfunduar dhe llogaritë janë finalizuar, ai jep një fletë pune për ti bërë transfertat në librin kryesor të llogarive . Shembull: Në shembullin e mësipërm çështja është se Duncan Donaghy drejton një shtëpi projektuese të modës në qytet. Llogaritari i tij e ka nxjerrë bilancin e konsoliduar vetëm në fund të vitit i cili është prezantuar më sipër. Në bilancin e konsoliduar ju do të shihni se 296

është përfshirë vlera e stokut në fillim të vitit, ndërsa vlerësimi i stokut në fund të vitit është vërejtur pas bilancit të konsoliduar. Për qëllime financiare të kontabilitetit , stoku i mallrave për rishitje është vlerësuar nga ana e biznesit në fund të vitit financiar, dhe pastaj vlera është futur në sistemin e mbajtjes së librave.

297

Shembulli 2: LEVIZJA E MALLRAVE NGA DEPOJA DOGANORE

Diagrami i paraqitur me poshtë paraqet historinë e dokumentuar të auditimit rreth krijimit të pagesës së obliguar dhe deklaratës së stokut. Secili hap i ndërmarrë në këtë histori të dokumentuar të auditimit është dokument në letër ( dërgesat elektronike-emailat printohen me rastin e pranimit). Pika e fillimit është pranimi i porosisë së konsumatorit qoftë përmes faksit apo postës elektronike (emailat). Pastaj porosia futet në sistemin kontabël të stokut. Sistemi krijon një listë të përzgjedhjeve të cilën e përdor personeli i depos për të zgjedhur mallrat. Kur mallrat përzgjidhen, atëherë shtypet dokumenti i dorëzimit të dërgesës i cili i dorëzohet konsumatorit së bashku me mallrat. Në këtë rast Detyrimet doganore paguhen Doganave kur mallrat dalin nga depoja, dhe përgatitën formularë të veçantë për secilën dërgesë. Pagesa iu bëhet Doganave së bashku me formularin. Në fund të muajit përgatitet një raport në të cilin paraqiten të gjitha stoqet e shpërndara, të përmbledhura sipas kategorive të tërheqjes, duke përfshi totalin e secilit në rubrikën përkatëse të deklaratës së stokut. Faks apo E-mail

Raporti mbi urdhërshitjet

Lista e përzgjedhur e mallrave

Dokumenti i dorëzimit të dërgesës

Formulari i pagesës së detyrimeve

Përmbledhj a e stoqeve të shpërndara

Deklarata e stokut

Pagesa e detyrimeve në Doganë

298

SHTOJCA K: SHEMBULL I NJË PËRMBLEDHJE: Një qasje e strukturuar e verifikimit të përmbushjes dhe Kontrollit

Prodhimi kualitativ i XL-it Qarkullimi 1,400,000 Euro Punonjësit 27 (duke përfshirë 2 në Zyrën Qendrore)

Dega 1

Main Road (Adresa) Pemë dhe Perime Vera dhe likere Revista Qarkullimi 600,000 Euro Punonjës 8

Prona e XL Prona e dhënë me qira 4 banesa Të ardhurat 20,000 Euro

Dega 2

Bridge Street Pemë dhe Perime Vera dhe likere Kafe Qarkullimi 500,000Euro Punonjës 12

Dega 3

Tractor Avenue Pemë dhe Perime Qarkullimi 300,000 Euro Punonjës 5

Nuk ka rregulla definitive të përgatitjes së përmbledhjeve. Madje as dy përmbledhje nuk mund të jenë të njëjta dhe informatat dhe niveli i detajeve të paraqitura ndryshon varësisht nga puna dhe nevoja.

Sqarim: Prodhimi Kualitativ i XL-it

299

Biznesi ka një zyre të vogël qendrore dhe tri shitore të cilat ndodhen në “Main Road”, “Bridge Street” dhe “Tractor Avenue”. Që të gjitha shesin pemë dhe perime. Verat dhe likeret mund të blihen në “Main Road” dhe “Bridge Street”. Shitorja në “Main Road” shet po ashtu revista, dhe në shitoren e cila ndodhet në “Bridge Street” është një kafene. Punonjës janë 2 në zyrën qendrore, tetë (në“Main Road”), dymbëdhjetë (në “Bridge Street”) dhe pesë (në “Tractor Avenue”). Kjo kompani po ashtu ka dhënë me qira katër apartamente banimi që ndodhen mbi shitore, me emër tregtar të Prona e XL. Të ardhurat vjetore nga qira dhënia janë 20,000 euro.

SHTOJCA L: SHEMBULL I VERIFIKIMIT TË MËSIMIT: PËRGJIGJET NË PËRQINDJET E KONTABILITETIT Njësia 4

Përqindjet e kontabilitetit

(Kjo është përfshirë në Njësinë 4 Verifikimi i të mësuarit)

Shkruaj formulën për të llogaritur secilën nga përqindjet vijuese të kontabilitetit: a).

PFB 300

Fitimi bruto Qarkullimi

b).

x 100

Përqindja e debitorëve

Debitorët Shitjet

x 365

c). Përqindja e kreditorëve

Kreditorët Blerjet

x 365

d). Përqindja e kreditorëve në stokun përmbyllës

Kreditorët tregtar Stoku përmbyllës

e). Përqindja e stokut

301

Stoku përmbyllës x 365 Kostoja e mallrave të shitura

f).

Përqindja e qarkullimit të stokut

Kostoja e mallrave – të shitura Stoku mesatar

SHTOJCA M: DIAGRAMI I PIKAVE KRITIKE (Shembull- Riparimi i Vetures) Norma e TVSH-së = 17.5%

Libri i Keshit

Ditari

Shëno rezervimet në Ditar 30 për një javë (pj)

Krijimi i Faqes së Punës 30 pj

Regjistrimi i pjesëve dhe punës 30 pj

Krijimi i faturës së shitjes 30 pj -neto €8,000 për muaj (pm) TVSH €1,400

Regjistrimi i faturës së shitjes në librin e keshit 30 pj Bruto €9,400

Përgatitja e TVSH dhe Tatimi i Deklaruar i Llogaritur €5,600 pm Përgatitja e tatimit në të ardhura personale 302 (TAP) llogaritja dhe deklarata

Përgatitja e Bilancit e Konsolidues (BK) & Shitjet vjetore në llogari €400,000 në vit (nv)

2 5 1 Ditari manual i përfunduar (mundëson që pjesët të porositen paraprakish t); prishja e automjetit nuk është regjistruar

Faqja e punës duhet të nënshkruhet nga konsumatori para kryerjes së çfarëdo pune (Prishjet/dëmtimet mund të mos nënshkruhen); Konsumatorët kontaktohen për autorizim para fillimit të 3 ndonjë pune plotësuese

Detajet regjistrohe n në faqen e punës

4

Fatura manuale krijohet nga informata në faqen e punës (Mbajtësi i librit kontrollon se të gjitha faqet e punëve faturohen); Automjeti nuk lirohet përderisa të pranohet

pagesa e faturës payment of 6 invoice SHTOJCA N: TERMINOLOGJIA FINANCIARE – FJALOR I TERMAVE received

Term

Faturat e regjistruara në librin e keshit nga mbajtësi i librit me gjysmë orari që paraqiten në mënyrë vazhduese kur të bëhet pagesa; përgatitet barazimi mujor

bankar

7

Totali mujor nga libri i keshit i postuar në llogaritë e TVSH-së. Deklarata e TVSHsë e përgatitur.

8 Totali vjetor nga libri i keshit i postuar në BK. Atëherë mbajtësi i librit përgatit llogaritë vjetore

Përmes përdorimit të shifrave të llogarive vjetore mbajtësi i librave përgatit llogaritjen e tatimit TAP

10

9

FINANCE- BANKING GLOSSARY OF TERMS Explanation

1

Abandon Abandonim

To allow an option to expire worthless.

2

Acceptance Pranim

Agreement of intention to carry out a transaction; the signed acceptance by the drawee of a Bill of Exchange to the order of the drawer (creditor).

3

Acceptance Commission

A charge made by a bank or Accepting House for the use of its name as an Acceptor on Bills of Exchange.

4

Accepting House

Company/bank specializing in cashing bills drawn upon it under credit established by, or in favor of, approved customers. 303

5

After Hours Dealing

Dealing done after the mandatory quote period, which is treated as dealing done on the following business day.

6

Allotment Letter Letër shpërndarje aksionesh

See “Renounceable Documents”

7

American Depository Receipt (ADR)

A secondary security based on an underlying right to a certain value of stock, bonds etc., held by an American depository. The documents can be traded as securities.

8

American Style Option

An option exercisable at any time during its life.

9

Annual General Meeting (AGM)

Meeting of shareholders which a company must call every year.

10

APCIMS

Association of Private Client Investment Managers and Stockbrokers.

11

Arbitrage Arbitrazh

Buying securities and other instruments in one country, currency or market and selling in another to take advantage of price differences.

12

Asset Swaps Svapet e Aktiv

See Sub Participated Loans, Sub Underwriting, Syndicated Loans and Synthetic Securities.

13

Authorization Fees

Fees charged by self-regulatory bodies and recognized professional bodies.

14

Authorized Corporate Director (ACD)

Has responsibility for investment management, sale and purchase of shares in an openended investment scheme (OEIC) to and from investors etc.

15

Automated Teller Machine (ATM) A “cash point”.

16

Back End Fee

Fee paid on completion of a service.

17

Back Office

The departments of a financial institution dealing with recording, settlement and administration. As opposed to a „front office‟ dealing/trading area.

18

Back-To-Back Credit

The Bank‟s customer, acting as „middleman‟, has a documentary credit opened in his favor by the foreign buyer of the goods involved in the deal. On the strength of this credit, the bank agrees to open a credit for the benefit of the original supplier of the goods. The two credits are put „back-to-back‟; one being issued on the security of the other. See also “Bills of Exchange” and “Letters of Credit”.

19

Back-To-Back Loan

Devised to avoid exchange risks, e.g. Dutch company needs Sterling for a UK deal, a UK company needs Euros for a similar deal in Holland. Each company funds the others

304

enterprise in his own country. 20

Bargain

The term defines each transaction a broker deals for a client.

21

Base Rate Normë bazë interesi

The lowest rate of interest at which an individual bank will lend funds.

22

Basis

The difference between the futures price for a given commodity and the comparable cash or spot price for a commodity. Normally quoted as cash price minus futures price, i.e. a positive number indicates a futures discount; a negative number indicates a futures premium.

23

Bear “Ariu”

An investor who has sold a security in the hope of buying it back at a lower price as he thinks the market will go down.

24

Bearish

The belief that the market price will fall.

25

Bear Market Treg “Ariu”

A falling market in which bears would prosper.

26

Bearer Bonds Obligacione të prurësit

A bond which is payable to the bearer. The bondholders right to receive interest or dividend is established by a series of tear off coupons that must be submitted at appropriate times.

27

Bearer Exchange Rate Option

A negotiable bearer document giving the holder the right (but not the obligation) to buy or sell predetermined amounts of currency at a predetermined rate within a predetermined period.

28

Bed and Breakfast Deal

Selling shares one day and buying them back the next for direct tax purposes at the end of the financial year.

29

Beneficial Owner

A person entitled absolutely to the benefits of a security, irrespective of the name in which it is legally registered (e.g. Trustees, Nominee Companies).

30

Best Execution

Brokers are advised to take reasonable care to find out the price which is the best available for their customers.

31

Bid Ofertë

(a) The price at which the market maker will buy shares. (b) An approach made by one company wishing to buy the majority of another company‟s shares. 305

32

Bill of Exchange Kambial

33

Blue Chip Term for the most highly regarded shares. Originally an American term, from the highest Aksione me dividend të larta ose value poker chip. “blu çips”

34

Bond Obligacion ose Titull Detyrimi

A debt instrument issued for a period of more than one year with the purpose of raising capital by borrowing. Generally, a bond is a promise to repay the principal along with interest (coupons) on a specified date (maturity).

35

Bonus Issue

See “Capitalization Issue"

36

Broker/Dealer Agjent i bursës ose ndërmjetës ekonomiko-financiar

A London Stock Exchange member firm, which provides advice and dealing services to the public and which can deal on its own account.

37

Bull “Demi”

An investor who has bought a security in the hope of selling it at a higher price as he thinks the market will go up.

38

Bullish

The belief that a market price is going to rise.

39

Bull Market Treg “Demi”

A rising market in which bulls would prosper.

40

Bulldog Bond

A bond denominated in Sterling, but issued by a non-UK resident.

41

Call

The amount due to be paid to a company by the buyer of new or partly-paid shares.

42

Call Deposit

Loan (to a bank) repayable on demand.

43

Call Loan

Similar to Call Deposit.

44

Call Option Opsion i së drejtës për blerje

The right but not the obligation to buy stock, shares, commodities, index values etc., at an agreed price up to a date in the future.

45

Capital Adequacy

Requirement for firms conducting investment business to have sufficient funds.

46

Capitalization Issue Kapitalizimit të fitimit

Money from a company‟s reserves is converted into issued capital, which is then distributed to shareholders in place of a cash dividend. Also known as a bonus or scrip

An unconditional order in writing, addressed by one person to another. It requires the person to whom it is addressed to pay on demand, or at a fixed future time, a certain sum of money, to a specified person or to the bearer.

306

issue. 47 48

Carrying Charges The costs incurred in warehousing the physical commodity generally including interest, Shpenzime transport-depozitimi insurance and storage. Cash and Carry An arbitrage transaction involving the simultaneous purchase of a cash commodity with borrowed money and the sale of the appropriate futures contract.

49

Cash Market

The physical market underlying a futures or options contract.

50

Cash Settlement

When the physical delivery of futures or options is cumbersome then contracts are settled by attaching a monetary value.

51

CEDEL

Clearing system for the Eurocurrency market, based in Luxembourg.

52

Certificate of Deposit (CD) Certifikatave të depozitës

Is evidence of a deposit with a bank repayable on a fixed date, having an agreed rate of interest.

53

Clearing Houses Automated Payments System (CHAPS)

Arrangements under which the main banks clear each other‟s cheques.

54

Close Out

A finalizing transaction by which an equal and opposite trade closes an open position.

55

Commercial Lending

Lending funds to corporate bodies, local authorities and governments.

56

Commercial Paper Titull detyrimi

An unsecured obligation issued by a company or bank to finance its short-term credit needs. Available in a wide range of denominations, can be either discounted or interestbearing, and usually have a limited or nonexistent secondary market. See also Euro Commercial Paper (Europaper), Euronotes, and Sterling Commercial Paper.

57

Commission Komisioni

Fees payable for services rendered, usually in procuring buyers for sellers and vice versa.

58

Commitment Fees

A facility fee payable to the bank for the bank agreeing to make funds available at some future date (see Face Value and Facility Fee).

59

Commodity Mall

Any item that can be bought and sold. Taken to refer to Exchange-traded items, including sugar, wheat, coffee, tin etc.

60

Confirming House

Agent in one country for buyer in another. The confirming house guarantees payment to the supplier, and acts as the buyer‟s local agent.

307

61

Consideration

The monetary values of a transaction (number of shares multiplied by the price) before adding or deducting commission, stamp duty etc.

62

Contract Note Shënim kontratës

On the same day as a transaction takes place a London Stock Exchange member firm sends to the client a contract note detailing the transaction, including full title of the stock, price, stamp duty (if applicable), consideration, commission, time of deal etc.

63

Convertible Bonds Obligacione të konvertueshme

A security that can be exchanged for another at some future date(s) at a predetermined price.

64

Correspondent Bank Bankës-korrespondente

A bank in one country which acts, when required, for a bank in another country.

65

Counter Operations

Generic term for a range of services provided by banks including cash and clearing services; cash cards and use of ATMs; cheque cards; cash receipts; credits and cheque encashment; night safe facilities etc.

66

Coupon Kupon

On bearer stocks, the detachable part of the certificate exchangeable for dividends. Denotes the rate of interest on a fixed interest security - a 10% coupon pays interest of 10% a year on the face value of the stock.

67

Covered Warrants

Covered Warrants allow the buyer the right - but not the obligation - to buy or sell an asset at a specified price on, or before, a specified date.

68

Crack Spread Përhapjen Crack

The buying of crude oil whilst taking the reverse position in refined products (for example Brent Crude and Gas Oil). Any combination of energy futures can be used, provided that the number of crude contracts equals the number of product contracts.

69

Cross Trade

The simultaneous purchase and sale by the same broker in the pit for equal amounts of the same month of a contract at a single price.

70

Cum

Latin for „with‟ used in the abbreviations cum cap, cum div, cum rights etc. to indicate that the buyer of a security is entitled to participate in the forthcoming capitalization issue, dividend or rights issue. The opposite of “Ex”.

71

Custodian Trustee

A trustee who takes charge of the property etc. of a Trust and is responsible for its safekeeping.

72

Cylinder Option

A single transaction involving the sale of a foreign currency option to, and the purchase

308

of a „mirror image‟ option from, the same counterparty. 73

Daily Official List

The Daily Official List is the register of listed securities and gives the prices at which all stocks were traded on the previous day.

74

Debenture Obligacion private

Unsecured debt backed only by the integrity of the borrower, not by collateral, and documented by an agreement called an indenture. One example is an unsecured bond. This is different from a mortgage debenture by which a bank can take a legal mortgage over the whole of the assets of a company including work in progress and debtors.

75

Delivery

Settlement of an options contract by receipt or tender of the underlying futures contract.

76

Delivery Month

The month specified in a given futures contract for delivery of the actual physical spot or cash commodity.

77

Depositary Receipts

Marketed internationally to sophisticated investors, these are negotiable certificates that give evidence of ownership of a company‟s shares. They are a good medium for international investors because they may be more liquid and more easily traded than the shares they represent. See also “American Depository Receipts (ADR)”, “Global Depository Receipts (GDR)”, and “International Depository Receipts (IDR)”.

78

Derivative Derivate Financiare

A financial transaction itself based on an underlying commodity or financial instrument/asset, e.g. a future on an equity. Can be used for hedging or speculative trading. The term covers futures, options, swaps etc.

79

Discount Skontim

When the market prices of a newly issued security is lower than the issue price.

80

Discounted Bills

Trading in bills of exchange, trade, bank and Treasury bills at a discount.

81

Discretionary Management

Investment/portfolio management where the manager has no, or only general, instructions as to how funds should be invested. May trade without prior consent of the principal/client.

82

Dividend Dividend

That part of a company‟s profits after tax distributed to shareholders, usually expressed in pence per share. See “Final Dividend”, and “Instrument”.

83

Documentary Credit Kredi Dokumentare

A method of financing overseas trade by the insertion in a contract for goods of a provision that payment shall be made by a bank. The bank undertakes to pay the price

309

of the goods when the exporter delivers the relevant invoices and shipping documents. 84

Double Option

The right to buy or sell a security at an agreed price, within an agreed period, usually not more than three months.

85

DRIP (Dividend Re-investment Program)

A facility offered to shareholders whereby a dividend is paid by a company in cash but at the option of the shareholder the company arranges on his behalf for the cash to be used immediately to invest in further shares in the company. (See also “scrip dividend”)

86

Drop Lock

A bond with variable interest which switches automatically to fixed rate if the variable rate falls below a certain point.

87

Equalizing Interest

The difference between the commonly available rate, and a special rate offered for a specific purpose paid for by a third party. The difference represents part of the lender‟s consideration for this loan.

88

Equity

The risk sharing part of a company‟s capital, usually referred to as ordinary shares.

89

Error Deals

When a broker, acting for a client, buys the wrong security (e.g. buys preference shares when the client ordered ordinary shares).

90

Euro Commercial Paper (Europaper)

Paper issued in currencies other than the issuing country‟s currency, and in higher value denominations than longer dated securities. See also “Commercial Paper”, “Euronotes”, and “Sterling Commercial Paper”.

91

Eurobond Euroobligacion

A long-term loan issued in a currency other than that of the country or market in which it is issued. Interest is paid without the deduction of tax.

92

Euroclear Euroclear

International clearing system for the settlement of transactions in securities, essentially Eurobonds, based in Brussels.

93

Eurocurrency Evrovalutë

94

Euronotes Euronotes

A term used to describe deposits of currency which are held by people who do not live in the country whose currency it is, and who keep deposits in a third country. The bank receiving Eurocurrency will then lend it out at a good rate of interest to anyone wishing to borrow in that currency. A type of commercial paper with fixed maturity dates. See also “Commercial Paper”, “Euro Commercial Paper” (Europaper), and “Sterling Commercial Paper”.

310

95

European Style Option

An option that can be exercised only at a stated date, usually the expiry date.

96

Ex

The opposite of Cum, and used to indicate that the buyer is not entitled to participate in whatever forthcoming event is specified. Ex cap, ex dividend, ex rights etc.

97

Exchange Delivery Settlement Price (EDSP)

The settlement price for physical delivery.

98

Exercise

The action of the option holder in demanding that the option writer fulfils their obligation to buy or sell the underlying commodity or financial instrument/asset to the holder. The exercise or „strike‟ price is the price at which the holder may exercise their right.

99

Extraordinary General Meeting (EGM)

Any meeting of a company‟s shareholders other than its AGM.

100 Face Value

The nominal amount shown on coins, bank notes etc.; the nominal value of securities.

101 Facility Fee

A fee payable for a banking service – most commonly, but not exclusively, applied to lending. The bank will provide a loan facility letter which will set out all the conditions of the loan or credit made available to the customer.

102 FESE

Federation of European Stock Exchanges.

103 FIBV

World Federation of Stock Exchanges.

104 Final Dividend Divident Final

The dividend paid by a company at the end of the financial year.

105 Finance House

A hire purchase and leasing finance company.

106 Fixed Interest

Loans issued by a company, the Government (Gilts or Gilt-Edged Securities) or a local authority, where the amount of interest to be paid each year is set on issue. Usually the date of repayment is included in the title.

107 Fixed Interest Rate Normë e fikse interesi

Rate which is agreed at the outset of a loan, and does not vary during the period of the loan.

108 Fixed Interest Security

A security paying a guaranteed interest rate, usually maturing in a specified period.

109 Floating Interest Rate Normë të luhatshme

Rate which is based on the current market rates such as the LIBOR; varies throughout the period of the loan. 311

110 Floating Rate Note (FRN)

A loan stock (i.e. to be repaid at a known date) paying variable interest linked to a market rate such as the LIBOR. Also known as “Floating Rate Securities”.

111 Flotation

The occasion on which a company‟s shares are offered on the market for the first time.

112 Foreign Currency Option

The right without obligation to buy (“call”) or sell (“put”) an agreed amount of currency against another at an agreed rate and within an agreed period. A premium is charged for writing the option. Foreign currency options can be traded or used to hedge against established risks.

113 Forfeiting

A method of financing international trade whereby the forfeiting house agrees to buy a Bill of Exchange from an exporter at discount.

114 Forward Foreign Exchange Contracts Kontrata të zbatimit me afat për këmbim valutash

A contract to pay and receive specific amounts of one currency for another at a predetermined exchange rate on a future date.

115 Forward Rate Agreement (FRA) Kontrat e zbatimit me afat për normat e interisit quhen

An agreement granting the right to borrow at a predetermined interest rate, the FRA is a binding agreement guaranteeing the interest rate for a “borrowing” (as opposed to the actual right to borrow). The customer with an FRA will know how much interest he will be required to pay under the FRA on a future loan.

116 Front End Fees

A fee payable in advance of the service being supplied.

117 Fungible

Term used to describe assets (usually securities) that can be exchanged with similar assets and are capable of being “loaned”. Such assets may be the subject of true Stock Lending.

118 Futures (Market) Treg me dorëzim të ardhshëm

Securities or goods bought or sold at a fixed price for future delivery. There may be no intention to take them up but to rely upon price changes in order to sell at a profit before delivery.

119 Futures Contract Kontrat me afat zbatimi

A legally binding agreement on a recognized exchange, e.g. IPE, to make or take delivery of a specified instrument, at a fixed date in the future, at a price agreed upon at the time of dealing.

120 Gearing A company‟s debts expressed as a percentage of its equity capital. High gearing means Financim me huamarrje afatgjatë debts are high in relation to equity capital. 312

121 GEMMS

Gilt-edged market makers.

122 Gilts or Gilt-Edged Securities Obligacion ose Titull Detyrimi

Loans issued on behalf of the government to fund its spending. They fall into the following categories: ‟longs‟: those with a redemption date greater than 15 years. „mediums‟: those with a redemption date between 5-15 years. „shorts‟: those with a redemption date within 5 years.

123 Global Custody

A package of financial services supplied to an investor that may include: safe custody of the securities bought; collection of dividends or interest; and the purchase and sale of securities on the investors behalf.

124 Global Depository Receipts (GDRs)

Are negotiable certificates that give evidence of ownership of a company‟s shares. They are marketed internationally, mainly to financial institutions.

125 Going Naked

In connection with the options trading market, when operators take option money on stock which they do not own and cannot deliver, in the hope that it can be bought back at a lower level.

126 Government Bond Obligacion Shtetërore

A bond issued by a Government.

127 Guarantee Garanci

A might agree to guarantee to B that if C fails to meet payments due to B then A will pay. See also Indemnity

128 Guarantee Fee

A fee charged for giving an undertaking to pay in the event of a default by a client is a guarantee fee.

129 Hard Currency

Simply the currency of any foreign country for which there is a greater demand than the currency of your own country.

130 Hedge Fund

A fund able to invest using relatively high-risk strategies – derivatives, short selling etc. Can potentially profit from falling markets. Generally located offshore.

Fond mbrojteje ose mbrojtës

131 Hedging

The laying off of, or protection from, risk in an attempt to fend off market fluctuations.

313

Hedxhing ose Veprime Kundërbalancimi 132 High Coupon

Yielding a high rate of interest.

133 Incentive Shares

Shares issued by a company to its staff at preferential rates sometimes convertible to ordinary shares at a later date.

134 Income Bond A bond for a fixed period obtained in return for a single lump sum payment where an Obligacion përfitimi të ardhurash element of life assurance cover is provided together with the right to make regular withdrawals. 135 Indemnity A might agree to indemnify B so that if C fails to meet payments due to B then A will be Dëmshpërblim responsible for ensuring B is paid. In the case of an indemnity the indemnifier does not necessarily personally undertake to pay rather he becomes responsible for seeing that the debt is paid. See also “Guarantee”. 136 Index Linked Gilt

A gilt, the interest and capital of which change in line with the retail price index.

137 Initial Public Offering (IPO) Ofertë publike fillerstare

The offering of a company‟s shares on an exchange for the first time.

138 Insider Dealing

The purchase or sale of shares by someone who possesses „inside‟ information about the company. This is the information on the company‟s performance and prospects which has not yet been made available to the market as a whole, and which, if available, might affect the share price. In the UK such deals are a criminal offence.

139 Instrument Instrumentë Financiarë e Monetarë

A formal or written document such as a Promissory Note, Bill, Cheque, Contract, Grant, Deed etc.; a term sometimes used to describe a written order that is drawn on a banker.

140 Interbank Rate Rate of interest for loans between banks on the Euromarket. Normë ndërbankare e interesit të ofruar 141 Interest Rate Cap Option

An instrument fixing the highest interest rate receivable or payable on a rolling, floating rate credit facility. Such options are used where the bank‟s customer requires a facility to borrow, but wishes to limit the highest rate of interest payable. See also “Interest Rate 314

Collars”. 142 Interest Rate Collars

(a) A transaction whereby upper and lower interest rate payable or receivable are set. (b) The sale of an interest rate cap option and interest rate floor option to the same party. See also “Interest Rate Cap Option”, “Interest Rate Floor Option”, and “Interest Rate Option”.

143 Interest Rate Floor Options

Similar to Interest Rate Cap Options, this instrument fixes the lowest interest rate payable or receivable.

144 Interest Rate Option

The right, without obligation, to deposit (“put”) or borrow (“call”) funds at an agreed rate of interest for an agreed period. A premium is charged forming the measure of supply.

145 Interim Dividend Dividend Paraprak

A dividend declared part way through a company‟s financial year, authorized solely by the directors.

146 International Depository Receipt A receipt issued by a depository when securities are placed with it for storage. (IDR) 147 In-the-money

An option where the exercise price is more favorable to the option buyer than the current spot rate.

148 Investment Trust

Company whose sole business consists of buying, selling and holding shares. Investors buy shares in the company itself and may benefit from the increased value of their holding and dividends paid.

149 IOSCO

International Organization of Securities Commissions.

150 IPE

International Petroleum Exchange.

151 Issuing House Institucione të specializuara financiare

An organization, usually a merchant bank, which arranges the details of an issue of stocks or shares. It will also make sure the listing of that issue complies with Exchange regulations.

152 LCAC

Listed Companies Advisory Committee.

153 Letter of Credit Akreditiv ose Letër Krediti

A letter setting out the availability of funds previously agreed. Used in international trade as a guarantee of the client‟s financial bona fides.

315

154 Letter of Renunciation Letër heqje dore

This applies to a rights issue and is the form attached to an allotment letter which is completed should the original holder wish to pass entitlement to someone else, or to renounce rights absolutely.

155 Leveraged Buyout

The purchase of a company or group that is funded by a high level of borrowing. Often used in management buyouts where staff and/or management buy an operation or company from the parent company.

156 LIFFE

London International Financial Futures and Options Exchange

157 Liquidity Likuidueshmëri

Ease with which an item can be traded on the market.

158 Listed Company

A company whose shares have been admitted to the Daily Official List. It has had to comply with the Exchange‟s listing regulations.

159 Listing

Only certain securities are “listed” on the London Stock Exchange. If a company is not listed, it cannot be traded on the Exchange.

160 Listing Particulars

The details a company must publish about itself and any securities it issues before these can be listed in the Daily Official List. Often called a prospectus.

161 Loan Assignment

The sale of a loan (from a bank‟s loan portfolio) to a third party who will assume all rights and obligations of the original loan. See also “Loan Swaps”.

162 Loan Stock

Stock bearing a fixed rate of interest.

163 Loan Swaps

An arrangement whereby two or more institutions exchange loans from their respective portfolios. See also Loan Assignment.

164 Local

An individual trading on their own account on a financial or commodities futures/options exchange on a speculative basis.

165 London Inter bank Offered Rate (LIBOR)

The rate at which London banks lend to each other. This rate is used as the base for other loans by banks to their customers.

166 London Investment Bankers Association (LIBA)

The principal trade association in the UK for firms that are active in the investment banking and wholesale securities industry. Represents the London offices of investment banks from around the world.

167 London Market Information Link The Exchange‟s new main source of UK financial data for market professionals and 316

information vendors. It is part of the London Stock Exchange‟s Sequence program. 168 Long

A trader who has bought more stock than he has sold is said to be long in that stock, i.e. a “Bull” position is held.

169 Management Buy Out (MBO)

Involves all or part of the share capital of a company being acquired by its own directors/senior executives.

170 Mandatory Quote Period

The period of time Monday to Friday when all registered market makers in a security must display their prices

171 Margin Payment

The amount deposited with the Clearing House in a futures trade to provide protection to both parties.

172 Market Maker

A London Stock Exchange member firm which is obliged to offer to buy and sell securities in which it is registered throughout the mandatory quote period. Also a foreign exchange dealer who quotes buy and sell prices in each currency.

173 Marking Name Fees

UK residents owning American or Canadian shares often use a company who act as a “recognized marking name” (normally the registered holder of the security – to whom dividends are sent). The recognized marking name receives (collects) dividends and pays them out to the appropriate holders of the shares, charging a fee for this service.

174 Member Firm

A trading firm of the Stock Exchange which may deal in shares on behalf of its clients or on behalf of the firm itself.

175 Mezzanine Finance

The provision of second stage financing to new businesses.

176 Mid Price

The price half-way between the two prices shown in the Daily Official list under „Quotation‟, or the average of both buying and selling prices offered by the market makers. The prices found in newspapers are normally the mid-price.

177 Minimum Lending Rate

The lowest rate of interest at which the Central Bank will lend to other banks.

178 Minimum Quote Size (MQS)

The minimum number of shares in which market makers are obliged to display prices for securities in which they are registered.

179 Money At Call

Loans made by banks, usually to other banks or financial institutions, which are repayable on demand.

180 Money brokers

Agents in the Money Market who match those who have money with those who need 317

money. 181 Money Market Treg i parasë

A market consisting of financial institutions and dealers in money and credit who either want to lend or borrow money.

182 Mortgage(s) Hua Hipotekare

The conveyance of a legal/equitable interest in property as security for a debt (e.g. a loan).

183 Negotiable Instrument

Any instrument that satisfies the three tests of negotiability. These are: the property in the instrument passes by mere delivery or by endorsement and delivery; a transferee taking the instrument in good faith etc. with no notice of any defect in the title of the transferor obtains an “indefeasible title against all the world”, and may sue on the instrument in his own name; and no notice of the transfer need be given to the person liable on the instrument.

184 Net Asset Value

The value of a company after all debts have been paid, expressed in pence per share.

185 New Issue

A company coming to the market for the first time or issuing extra shares.

186 New time

Stock broking term used to refer to the “account” about to start, i.e. not the current account period.

187 Nil Value Shares

Shares newly issued by a company. These shares can usually be transferred on renounceable documents.

188 Nil Paid

A new issue of shares, usually as the result of a rights issue, on which no payment has yet been made, often evidenced by an allotment letter.

189 Nominee Name

Name in which a security is registered and held in trust on behalf of the beneficial owner.

190 Nostro

A bank‟s own current account with another bank, i.e. not a client‟s account.

191 Note Issuance Facility (NIF)

A facility provided by banks to companies wishing to raise capital by issuing short term securities or “notes” (see Sterling Commercial Paper). The bank acts as a marketing vehicle for the company, finding buyers for the notes and passing the proceeds to the company. If no buyers are forthcoming, part of the facility is that the bank will buy the notes itself.

192 Nominee Company

A company which holds investments on behalf of clients, being the legal owner but not the beneficial owner. 318

193 Novation

The substitution of a new obligation or debt for an old one by mutual agreement. This may be a new arrangement between the same parties, or the substitution of a new debtor for the old one.

194 Offer Ofertë

The price at which the market maker will sell shares to investors.

195 Offer for Sale Ofertë shitjeje

A method of bringing a company to the market. The public can apply for shares directly at a fixed price. A prospectus containing details of the sale must be printed in a national newspaper.

196 Offer Price Cmim i kërkuar nga shitësi

The price quoted by a Market Maker at which he will sell the relevant stocks/shares.

197 Open-Ended Investment Company (OEIC)

A collective investment scheme. As with an Investment Trust buy shares in the company which has the sole purpose of investing in securities, property etc.

198 Open Position

The position of a dealer in foreign exchange or futures/options etc. at any time when an exchange risk is run.

199 Option

The right (but not the obligation) to buy or sell securities or commodities at a fixed price within a specified period.

200 Ordinary Shares Aksione të zakonshme

The most common form of share. Holders receive dividends which vary in amount in line with the profitability of the company and recommendation of directors. The holders are the owners of the company.

201 Out-of-the-money

An option whose exercise price is less favorable to the option buy than the current spot rate.

202 Over The Counter Securities

Unlisted securities that are traded outside a regular exchange. Investors in these have less protection than those in listed investments.

203 Par (value)

The nominal value of a security.

204 Permanent Interest Bearing Shares (PIBS)

Used by building societies to raise money. Bought and sold through stockbrokers, they pay out „income‟ (after basic rate tax deductions) twice a year.

205 Perpetual Floating Rate Note

A Floating Rate Note (FRN) without a maturity date. 319

(PFRN) 206 Personal Investment Authority (PIA)

The self regulating organization responsible for personal pensions and unit trusts.

207 Physical Delivery

The transfer of ownership of an underlying commodity between a buyer and seller party to a futures contract following expiry.

208 Pit

Trading arena where open outcry takes place.

209 Placing

A sale of shares to a specific group of buyers, which bypasses the normal sale mechanisms.

210 Portfolio Portofol

A collection of securities owned by an investor.

211 Preference Shares Aksione të privilegjuara

These are normally fixed-income shares whose holders have the right to receive dividends before ordinary shareholders but after debenture and loan stock holders have received their interest.

212 Preferential Form

The London Stock Exchange allows companies offering shares to the public to set aside up to 10% of the issue for application from employees and, where a parent company is floating off a subsidiary, from shareholders of the parent company. Separate application forms, usually pink (hence the nickname pink forms), are used for this.

213 Premium Axhio

If the market price of a new security is higher than the usual price, the difference is the premium. If it is lower, the difference is called the discount. The cost of purchasing a trading option.

214 Price/Earnings Ratio (P/E Ratio)

The P/E ratio is a measure of the level of confidence investors have in a company (rightly or wrongly). Generally, the higher the figure, the higher the confidence. It is worked out by dividing the current share price by the last published earnings per share which is net profit divided by the number of ordinary shares.

215 Price Sensitive Information Information that has to be reported to the London Stock Exchange‟s Regulatory News Çmimi informacion të ndjeshëm Service (RNS), which may have an effect on a company‟s share price. 216 Primary Market

The function of a stock exchange in bringing securities to the market for the first time.

320

Money is being raised either for the founders of the company or to fund future growth. 217 Principals Commission

A misnomer which actually describes the trader‟s “turn” or mark-up. Usually shown on request by clients that the agent or seller shows their profit.

218 Private Company

A company which is not a public company and which is not allowed to offer its shares to the general public.

219 Program Trading

Automatic buying and selling of shares on the instruction of a computer, according to whether prices are rising or falling.

220 Promissory Note Dëftesë borxhi

An unconditional signed promise to pay a set sum of money at an agreed date either to a specified person or to bearer.

221 ProShare

An independent organization which promotes share ownership among individual investors, including employees.

222 Prospectus Prospekt

Document giving the details that a company is required to make public to support a new issue of shares. See Listing.

223 Proxy Prokurë Plotfuqishmërie

A person empowered by a shareholder to vote on his behalf at company meetings.

224 Public Limited Company (plc) Kompani me përgjegjësi të kufizuar

A company whose shares may be purchased by the public and traded freely on the open market and whose share capital is not less than a statutory minimum.

225 Put Option Opsion i së drejtës për shitje

The right but not the obligation to sell at an agreed price at or within a stated future time

226 Quotation Kuotim

A price, made in securities by market makers, at which they are prepared to deal (normally different prices quoted for sales or purchases).

227 Quoted Company Kompani të Kuotueshme

A company whose shares are “quoted” on the London Stock Exchange and are traded there.

228 Quote Vendors

Screen-based computer system providing instant information on prices of shares, foreign exchange and commodities.

229 Rally Tubim

The rapid rise in a price following a fall.

321

230 Recourse

A term used in factoring relating to the obligation of the client company to buy back any unpaid debts from the factoring company.

231 Redemption Date Data shpengim

The date on which a security (usually a fixed interest stock) is due to be repaid by the issuer at its full face value. The year is included in the title of the security; the actual redemption date being that on which the last interest is due to be paid.

232 Renounceable Documents

Temporary evidence of ownership, of which there are three main types: a). when a company offers shares to the public, it sends an allotment letter to the successful applicants. b). if it makes a rights issue, it sends a provisional allotment letter to its shareholders. c). in the case of a capitalization issue, it sends a renounceable certificate. All of these are in effect bearer securities, and are valuable. Each includes full instructions on what should happen if the holder wishes to have the newly issued shares registered in their own name, or if they wish to renounce them in favor of somebody else.

233 Repo

An agreement where a loan or securities are sold to a third party with a commitment to repurchase the asset for an agreed price on demand, or after a stated time, or in the event of a particular contingency.

234 Registrar

An organization that takes responsibility for maintaining a company‟s share register.

235 Regulatory News Service (RNS)

A service operated by the London Stock Exchange, which ensures that price-sensitive information from listed companies is collected and then disseminated to all RNS subscribers at the same time.

236 Return Commission

Many orders to buy or sell securities are placed with the broker by an agent e.g. banks, accountants, stockbrokers. This intermediary is entitled to a share of any commission charged to his client, this share being known as return commission, and is self-billed by the broker.

237 Reverse Repo

An agreement under which a holder of cash who wishes to earn interest or “borrow” securities agrees to lend that cash against the purchase of securities, and simultaneously agrees to resell the securities for an agreed price on demand, or after a stated time, or in the event of a particular contingency.

238 Revolving Underwriting Facility

A facility which gives the client the right to issue securities at unspecified dates within an

322

(RUF)

agreed time span, which the bank (or similar institution) will underwrite.

239 Rights Issue Emëtim ose Emision

An invitation to existing shareholders to purchase additional shares in the company.

240 Roll Over Rrokulliset mbi

The continuance of an existing agreement.

241 Roll Over Loan

A loan for a fixed period, but where the interest rate is reviewed at intervals throughout the term of the loan, based on a formula agreed at the time the loan is made.

242 Round Amounts

Amounts of stock or numbers of shares in which market makers are ready to deal on a normal price basis, as opposed to “odd lot” amounts or numbers.

243 Safe Keeping Ruajtjen e sigurt

The secure storage/holding of securities, i.e. no “extras” such as collective dividends or handling/control of coupons.

244 Safety Deposit Depozitimit të Sigurisë

Separate storage drawers or boxes within a strong room may be provided by banks to their customers to provide secure storage of the client‟s valuables etc.

245 Scrip Dividend Dividendit Kupon

An alternative to payment of dividends in cash, it provides an advantage to companies in relation to advance corporation tax (ACT) (i.e. they pay ACT on cash dividends, but not on scrip dividends). In paying Scrip Dividends, the company provides shares in the company rather than cash. (See also “DRIP”).

246 Scrip Issue Çështje kupon

See “Capitalization Issue”.

Seats Plus

A service which supports the trading of listed UK equities, in which turnover is insufficient for the market making system. It is distributed via a number of screen-based information services. it shows current orders, company information, historical trading activity for each stock and the sole market maker, where only one is registered.

247 Secondary Market Treg Sekondar

Marketplace for trading in securities that are not new issues.

248 Securities Obligacionet

General name for stocks and shares of all types. In common usage, stocks are fixed interest securities and shares are the rest.

249 Settlement

Once a deal has been made, the settlement process transfers stock from seller to buyer 323

and arranges the corresponding movement of money between buyer and seller (see “Sub Participated Loans”). 250 Settlement Day Ditë e likuidimeve në bursë

Day on which bought stock is due for delivery to the buyer and the appropriate payment to the seller.

251 Short

A sale of a contract to open a position.

252 Shorts

See “Gilts” or “Gilt-Edged Securities”.

253 Society for Worldwide Interbank SWIFT is a co-operative based in Belgium, established by and for the financial industry Financial Telecommunication as a global provider of secure financial messaging services. (SWIFT) 254 Soft Commission

An intermediary‟s funding of a client‟s costs in recognition of business levels received. Typically a broker paying for a fund manager‟s information system expenses.

255 Spot Rate Kurse Spot

The normal rate of exchange quoted in foreign exchange markets. This is the rate applicable for transactions in which the funds are to be paid over in each centre on settlement day (two days later).

256 Spread Diferencë çmimesh ose Nivele Normash

An option trade in which two or more open positions are established in order to trade the differentials and offset risk. Option spreads may use different exercise prices and/or expiry dates. Also, the difference between buy and sell prices quoted by foreign exchange market makers.

257 Stag

One who applies for a new issue in the hope of being able to sell the shares allotted to him/her at a profit as soon as dealing starts.

258 Stockbroker Agjent i bursës ose ndërmjetës ekonomiko-financiar

A company or partnership dealing in securities as agent for its clients. Since the “Big Bang” (October 1986) such firms have been allowed to act as principal. London Stock Exchange rules oblige traders to state on contract notes whether they are acting as an agent or a principal.

259 Stock Lending

A situation where one party obtains securities from another, usually in order to complete an order. The „lender‟ actually sells the securities to the „borrower‟ and they are replaced by equivalent stock later.

260 Stocks

See “Securities”.

324

Aksioni 261 Sub Participated Loans

Where the lender bank is unable or unwilling to lend the full amount of the borrowers‟ requirements, it can raise funds by borrowing money from other institutions (sub participants).

262 Sub Underwriter Nënsipërmarrës

When an issue of securities is underwritten, the underwriter may spread the risk amongst sub-underwriters. If they agree to participate, the sub underwriters accept an obligation to underwrite a certain value of the securities. If all of the securities are sold, the sub underwriters receive a commission – self billed by the underwriter. If not, then the sub underwriters have to buy an agreed proportion of the unsold securities.

263 Syndicated Loans

Loans made jointly to a borrower by a group or “syndicate” of lenders.

264 Synthetic Securities

These arise with the sale of a fixed yield bond to an investor coupled with an interest rate swap agreement. The bank sells the investor a fixed yield bond, who then has the right to receive the fixed rate interest thereon. The investor then enters into an interest rate swap agreement with the bank whereby he pays over the fixed rate interest, and receives in return floating rate interest from the bank. The bank is likely to enter into another interest rate swap agreement with a third party to hedge its risks.

265 Taking a Position

To set a price and deal and principal in a specific security, currency or commodity.

266 Tender Offer

In an offer by tender, buyers of shares specify the price at which they are willing to buy.

267 TOPIC

Stock Exchange system providing up to the minute information on share prices.

268 Trade Finance

Lending aimed at financing foreign trade, usually exports, at home or abroad.

269 Trade Price

The price agreed between buyer and seller in the trading pit at which the transaction is executed.

270 Traded Options

Transferable options with the right to buy and sell a standardized amount of a security at a fixed price within a specified period.

271 Tranche

An “instalment” in payment of a loan, e.g. if a loan of €100,000 is payable in 5 payments of €20,000 each €20,000 payment is a tranche.

272 Transfer Transferim

The form signed by the seller of a security authorizing the company to remove his/her name from the register, and substitute that of the buyer. 325

273 Treasury

Description of the division of a bank or business which arranges to provide the funds needed for lending etc. It will operate in the foreign exchange and money markets.

274 Money Market Lending

Short term lending (usually up to 90 days) of surplus funds to banks and financial institutions.

275 Turn

The mark up or profit on a deal.

276 Under subscription

An issue of securities is undersubscribed when applications total less than the amount offered for sale or subscription.

277 Underwriting

An arrangement by which a company is guaranteed that an issue of shares will raise a given amount of cash. The underwriters undertake to subscribe for any of the issue not taken up by the public. They charge commission for this service.

278 Unit Stocking

There are two common meanings to this term, both connected with the provision of cars to dealers by Finance Houses. (a) The finance house buys the car from the manufacturer and makes them available to the dealer. The finance house retains title until a buyer is found, or the time limit expires. The dealer must then buy the vehicle(s). (b) The finance house makes a loan to the dealer to provide the funds required to buy vehicles from the manufacturer.

279 Unit Trust

A pooled fund held by trustees on behalf of investors. The unit trust buys and sells securities but does not sell its own units; this is done by the unit trust manager.

280 Unlisted / Unquoted Securities

Stocks and shares that are not officially listed or quoted on the Stock Exchange.

281 Vendor Placing

A placing of shares, i.e. a sale of securities by a person who acquired them as payment for the purchase of their company.

282 Venture Capital

The provision of start-up capital to new businesses. The investment comes predominantly from specialized institutions: Limited Partnership Funds and Venture Capital Trusts.

283 White Knight

A company that rescues another company that is in financial difficulty, especially one which saves a company from an unwelcome take-over bid.

326

SHTOJCA O: NGRITJET E ÇMIMIT: Përmbledhje dhe Pasqyrim

Çka është ngritja e çmimit? Ngritja e çmimit është shuma, apo përqindja, një shtesë e tregtarit në çmimin e kostos së mallrave, me qëllim të arritjes së profitit, p.sh. Ngritja e çmimit =Çmimi i shitjes - Çmimi i kostos x 100 Çmimi i kostos Shembull: Biznesi shet produktin për €500. Çmimi i kostos së produktit është €300. Prandaj ngritja e çmimit në atë produkt është: 500 – 300 x 100 = 66.66 % ngritja e çmimit 300 Ngritja e çmimit është pjesë fundamentale e biznesit. Biznesi që synon të bëjë profitin do të duhet të dijë se sa ata duhet të ngrisin çmimet e tyre të blerjes. Ngritjet e çmimit si mjet i vlerësimit Ngritjet e çmimit mund të jenë një mjet i dobishëm si pjesë e programit të sigurimit (garancisë):   

Gjatë procesit të analizës së rrezikut; Si test i kredibilitetit gjatë vizitës së TVSH-së; dhe Si një mjet i vlerësimit.

327

Koncepti i ngritjes së çmimeve

Ngritje e çmimit të një produkti Nëse vetëm një produkt është shitur, atëherë shuma e fituar nga shitja do të jetë e barabartë me koston e mallrave të shitura, të rritur përmes ngritjes së çmimit të atij produkti. Për shembull, nëse kosto e mallrave prej €100,000 është shitur me një ngritje çmimi prej 25%, ne do të presim që shitjet të jenë €125,000. €100,000 + 25% = €125,000

Ngritje e çmimit të dy produkteve në volume të njëjta të shitjes Nëse shiten dy produkte, një me një ngritje çmimi prej 25% dhe një me një ngritje çmimi prej 50% dhe kosto e mallrave të shitur për çdo product është €100,000 atëherë shitjet e pritura për secilin produkt do të jenë: Produkti 1 €100,000 + 25% = €125,000 Produkti 2 €100,000 + 50% = €150,000 Total €200,000 = €275,000 Prandaj, ngritja e çmimit e arritur në shembullin më lartë është: Ngritja e çmimit = 275,000 – 200,000 x 100 = 37.5% 200,000

Ngritja e çmimit të dy produkteve në volume të ndryshme të shitjes Kjo është e njëjtë sikur ne të marrim mesataren për dy ngritjet e çmimit për çdo produkt. Megjithatë, nëse volumi i mallrave të 328

shitura nuk është i njëjtë, ngritja e përgjithshme e arritur e çmimit do të ndikohet si vijon: Produkti 1 €300,000 + 25% = €375,000 Produkti 2 €100,000 + 50% = €150,000 Total €400,000 = €525,000 Llogaritja e ngritjes së çmimit do të jetë: 525,000 – 400,000 x 100 = 31.25% 400,000 Ngritja e çmimit është reduktuar në 31.25% për shkak se pjesa më e madhe e shitjeve ishin me një ngritje më të ulët çmimi prej 25%. Nëse është shitur më shumë nga produkti 2 në krahasim me produktin1 atëherë ngritja e çmimit do t‟i afrohet 50%, si: Produkt 1 €100,000 + 25% = €125,000 Produkt 2 €300,000 + 50% = €450,000 Total €400,000 = €575,000 Llogaritja e ngritjes së çmimit do të jetë: 575,000 – 400,000 x 100 = 43.75% 400,000 Prandaj, kur marrim parasysh ngritjet e çmimit për një varg të mallrave, nuk mundemi thjeshtë të marrim mesataren e ngritjes së çmimit të çdo produkti, pasi që volumi i shitur i secilës do të ketë efekt në ngritje të përgjithshme të çmimit. Kjo është referuar si ngritje e ponderuar e çmimit.

SHTOJCA P: STANDARDET E KUALITETIT

329

Qëllimi Programi i Matjes se Kualitetit te Kontrollit (PMKK) është i dizajnuar të mbështesë përmirësimin e cilësisë në Programin e Kontrolleve në ATK. Rezultatet e rishikimeve të rasteve të matjes se kualitetit janë një komponentë e procesit të vlerësimit të efektivitetit të përgjithshëm të zyrave regjionale dhe NJTM-se. Rezultatet futen në një bazë të të dhënave të cilat mund të përdoren për të identifikuar prirjet e cilësisë në ATK si një tërësi, apo në ndonjë regjion të veçantë. Rezultatet e rishikimeve të kualitetit fillimisht, përdoren për të vendosur një vijë-bazë përballë rezultateve pasuese që do të maten. Kjo lejon përcaktimin se a është duke u përmirësuar kualiteti a po jo, cilat regjione janë duke u përmirësuar më së shumti, a janë duke bërë dallime ndryshimet sistematike dhe a janë duke bërë ndonjë dallim trajnimet. PMKK nuk është një zëvendësim për nevojën e Udhëheqësve të Ekipeve dhe Menaxherëve Regjional të rishikojnë dhe miratojnë punën e punëtorëve të tyre. Rezultatet e PMKK nuk janë për t‟u përdorë për qëllime disipline. PMKK mund të përdoret për vlerësimin e efektivitetit të Menaxherëve Regjional apo Udhëheqësve të Ekipeve në adresimin e çështjeve të cilësisë në ekipin apo regjionin e tyre dhe marrja e hapave të nevojshëm për të përmirësuar cilësinë e punës së bërë. Standardet e kualitetit janë deklarata koncize të pritjeve për kontroll kualitative dhe janë udhëzime për të ndihmuar inspektorët në plotësimin e përgjegjësive të tyre profesionale. Ato ofrojnë kritere objektive kundrejt rastit që është vlerësuar . Secili standard i kualitetit është përkufizuar me elementet të cilat duhet të jetë të pranishme në një kontroll kualitative . Ato janë të grupuara si vijon: - I - Planifikimi – se a janë ndërmarrë të gjithë hapat e nevojshëm për të rregulluar punën bazë për një ekzaminim (inspektim) të plotë. Elementet e këtij standardi me shifër përkatëse janë : 101 Veprimtaria e planifikimit para kontrolle 102 Kërkesat për Dokumentet Informuese (KDI) 103 Pika të mëdha, të pazakonshme dhe të pasigurta (MPP) 104 Deklaratat e viti të kaluar/ pasues dhe ato që lidhen me to 105 Verifikimi i përmbushjes së plotë (Saktësia Procedurale 106 Fushëveprimi i kontrollit - II - Teknikat inspektuese/kontrolluese – a janë përdorë teknika të duhura inspektuese dhe se çështjet që janë kontrolluar janë kompletuar deri në masën e nevojshme për të dhënë informata të mjaftueshme për të përcaktuar detyrimin e saktë tatimor

330

201 intervista e Kontrollit/Përmbushjes 202 Interpretimi /Zbatimi i saktë i Ligjit Tatimor 203 Shqyrtimi(kontrollimi) i saktësisë së deklaratës 204 Përcaktimi i ndëshkimit (a janë bere saktësisht përcaktimet /llogaritjet) (ndëshkimet mandator –/ mandatora / e drejta e plote qe i jepet dikujt per te vepruar ose per te ushtruar nje te drejte gjate nje kohe te caktuar – / ndëshkimet aty per aty/) - III - Zbatimi i Ligjit dhe Politikave – a janë bazuar konkluzionet e arritura në një zbatim korrekt të ligjit dhe politikave. 301 Zbatimi i Ligjit dhe Politikave

- IV - Afatet– Është kryer kontrolli me kohë dhe veprimet e ndërmarra gjatë kontrollit janë bërë me kohë. 401 Koha e kaluar në kontrolle/vizita vëzhguese 402 Zgjidhje e eficiente dhe arritja e afateve të ATK-së (Afatet) 403 Menaxhimi i volumit të punës

- V - Raportet me palën/Profesionalizmi – a ka mbajtur inspektori marrëdhënie të duhura me tatimpaguesin dhe a e ka kryer kontrollin në mënyrë profesionale. 501 Komunikim qartë/ Profesional 502 Informimi i tatimpaguesit/përfaqësuesit 503 të drejtat dhe obligimet e tatimpaguesit 504 Konfidencialiteti 505 Pagesa e kërkuar 506 Përfshirja e menaxhmentit

331

- VI - Dokumentimi/Raportet – a është dokumentuar në tërësi dosja e kontrollit për të pasqyruar të gjitha veprimet e ndërmarra nga inspektori dhe baza për veprimet e ndërmarra; a është i plotë raporti i kontrollit që i është dhënë tatimpaguesit dhe a pasqyron përcaktimin e bërë në lidhje me rregullimet në deklarimet e tatimpaguesit dhe baza ligjore për atë përcaktim. 601 Dokumentacioni i rastit / historisë së inspektorit 602 Letrat e punës për mbështetjen e përfundimeve 603 Shkruarja e raportit 604 Llogaritja e tatimit

Në tabelën e mëposhtme është një përkufizim për secilin element standard të cilësisë, përfshirë pikat që konsiderohen në përcaktimin se a është plotësuar elementi. Konsiderimet e rreshtuara nuk janë pikat e vetme që duhet përfillur, por janë të përfshira për të pasqyruar shembujt e veprimtarive që do të përfillen në përcaktimin se a janë plotësuar elementet standarde të pritura.

P1: ELEMENTI

Standard i Një – Planifikimi

PËRKUFIZIMI

101 Veprimtaria e planifikimit para kontrollës

Ky element matë nëse veprimtaria e para kontrollës ka qenë e duhur.

KONSIDERATAT/PËRFILLJET 1. A janë rishikuar dokumentet e brendshme? 2. A është bërë kërkimi i duhur në SIGTAS për të përcaktuar nivelin e përmbushjes së tatimpaguesit? 3. A janë rishikuar dhe përfillur burimet e brendshme dhe të jashtme të të dhënave? 4. A është rishikuar vegla e modelit të kontrollës dhe a janë përfillur parametrat e rrezikut të identifikuar me modelin e kontrollës? 332

ELEMENTI

102 Kërkesat për Dokumentet Informuese

PËRKUFIZIMI

KONSIDERATAT/PËRFILLJET 5. A janë identifikuar çështjet e mundshme të kontrollës? 6. A është përfillur mbledhshmëria e ndonjë vlerësimi të mundshëm? 7. A janë përgatitur pyetjet për intervistën fillestare? 8. A është njoftuar tatimpaguesi me kohë për kontrollën në pritje? 9. A ka identifikuar me saktësi letra e njoftimit fillestar shënimet specifike, dokumentet apo informatat që duhet të jenë të gatshme në kohën e intervistës fillestare?

1. A është përgatitur kërkesa e duhur për dokumente që identifikon informatat apo dokumentet e kërkuara? 2. A kanë qenë specifike dhe a janë lidhur me kontrollin Ky element mat se a janë përgatitur si dokumentet dhe informatat e kërkuara? duhet Kërkesat për Dokumentet 3. A janë lidhur me periudhat kohore të mbuluara nga kontrolla Informuese. Kjo përfshinë KDI dokumentet dhe informatat e kërkuara? fillestare dhe KDI(të) e mëvonshme 4. A janë lëshuar me kohë dhe a kanë qenë të duhura KDI-të e (nëse zbatohen). më pastajme? 5. A kanë dhënë afatin për marrjen e dokumenteve dhe informatave kërkesat për dokumente dhe informata?

Ky element mat nëse pikat e mëdha, të pazakonta dhe të pasigurta në 103 deklaratë janë marrë parasysh si duhet kur ka filluar kontrolla. Pikat e Pika të mëdha, të MPP-së përfshijnë llogaritë me tituj të pazakonshme dhe pazakontë, llogari me shuma të të pasigurta (MPP) pazakonta, ndryshime të mëdha të pashpjegueshme në mes të bilancit hyrës dhe bilancit mbyllës, etj. 104 Ky element mat se deklaratat e vitit të

1. Gjatë kontrollës, a u është dhënë përfillje duhur pikave të mëdha, të pazakonta apo të pasigurta? 2. A është shqyrtuar bilanci i gjendjes për pikat MPP-së? (Kontrollat për Tatimin në të Ardhurat e Korporatave) 3. A dallojnë informatat e Doganës nga informatat e raportuara në deklaratë, a është dhënë arsyeja për dallimin?

1. A është bërë verifikimi për të përcaktuar nëse tatimpaguesi ka 333

ELEMENTI

PËRKUFIZIMI KONSIDERATAT/PËRFILLJET kaluar, pasues dhe që lidhen me to, a biznese tjera të cilat duhet përfillur në atë kontrollë? Deklaratat e viti të janë përfillur gjatë inspektimit kur janë 2. A është bërë përcaktimi lidhur me deklaratat shtesë apo kaluar/ pasues dhe siguruar (justifikuar). periudhat të cilat duhet (apo nuk duhet) të kontrollohen? ato që lidhen me to

105 Verifikimi i përmbushjes së plotë (Saktësia Procedurale)

106 Fushëveprimi i kontrollës

Ky element mat nëse Verifikimet e Kërkuara të Deklarimit janë kryer.

Ky element mat shkallën në të cilën është kryer kontrolla përbrenda fushëveprimi i cili është përcaktuar në shkallët e para të planifikimit të kontrollës dhe për të cilën është pajtuar edhe Udhëheqësi i Ekipit.

1. A është përfillur gjatë kontrollës përmbushja e kërkesave për deklarim dhe pagesë nga tatimpaguesi? 2. A janë kërkuar nga tatimpaguesi deklaratat e pa dorëzuara apo a janë ndërmarrë veprime për të vendosur obligim tatimor për deklaratat që nuk janë dorëzuar përpara? 3. A është kërkuar nga inspektori pagesa e detyrimeve tatimore të papaguara? 1. A ka qenë i duhur fushëveprimi i kontrollës (çështjet apo deklaratat e pajtuara që duhet të kontrollohen)? 2. A ka kryer inspektori kontrollë brenda fushëveprimit të pajtuar më herët? 3. Nëse fushëveprimi është rritur, a ka marrë pajtim inspektori nga Udhëheqësi i Ekipit?

P2: Standardi Dy – Aplikimi i Ligjit dhe Politikës ELEMENTI

PËRKUFIZIMI

KONSIDERATAT/PËRFILLJET

334

ELEMENTI

PËRKUFIZIMI

KONSIDERATAT/PËRFILLJET 1. A e ka bazuar inspektori përcaktimin e vet në ligjin e zbatueshëm? 2. A e ka interpretuar si duhet inspektori ligjin? Ky element mat nëse janë përdorë 3. A i ka zbatuar si duhet inspektori politikat e ATK-së në 201 teknikat e duhura për të përcaktuar të përcaktimin e bërë? ardhurat e tatueshme; a është përfillur 4. A janë bazuar në ligjin e tanishëm ndëshkimet e vëna? Zbatimi i Ligjit dhe si duhet ligjit tatimor i zbatueshëm për 5. A janë zbatuar si duhet dispozitat ndëshkimore? çështjet tatimore; a janë ndjekur Politikave 6. A i ka hulumtuar inspektori ligjin dhe politikat lidhur me politikat dhe procedurat? çështjet e kontrolluara? 7. A i ka ndjekur të gjitha udhëzimet procedurale inspektori?

P3 -Standardi Tre – Teknikat e hetimit/Kontrollit ELEMENTI

PËRKUFIZIMI KONSIDERATAT/PËRFILLJET Ku element mat se a janë kryer 1. Intervista fillestare ka qenë specifike dhe i ka lejuar intervista të planifikuara mirë gjatë inspektorit të sigurojë informatat e nevojshme për të filluar inspektimit. Duhet të bëhen pyetje të kontrollën. 301 mjaftueshme për t‟i dhënë kuptim të 2. Inspektori ka bërë pyetje specifike për të marrë njohuri për qartë operacioneve dhe aktiviteteve të historinë dhe operacionet e tatimpaguesit. intervista e Kontrollit/ tatimpaguesit. Vlerësimi i këtij 3. Pyetje përcjellëse për fushat e pazgjidhura që kanë adresuar Përmbushjes elementi duhet të përfshijë përfilljen e çështjet në mënyrën që ka siguruar informatat specifike të të gjitha intervistave të mbajtura me nevojshme. tatimpaguesin, përfaqësuesit dhe 4. Nuk është bërë intervistë 335

ELEMENTI

PËRKUFIZIMI palët e treta.

302

Ky element mat se a është zbatuar me saktësi ligji tatimor që përfshinë të Interpretimi /Zbatimi i gjitha aspektet e çështjes së zhvillimit saktë i Ligjit Tatimor

303 Ky element mat se a janë barë Shqyrtimi(kontrollimi) shqyrtimet e duhura për të përcaktuar saktësinë e informatave në deklaratë i saktësisë së deklaratës

KONSIDERATAT/PËRFILLJET 1. A e ka zbatuar me saktësi inspektori ligjin? 2. A ka hulumtuar inspektori për të siguruar zbatimin e saktë të ligjit? 3. A ka kërkuar inspektori ndihmë nga udhëheqësi i ekipit apo ekspertët teknikë mbi çështjet? 4. A është përdorë si duhet vlera e hapur e tregut? 1. A janë bërë analiza financiare për të krahasuar të gjitha burimet e të ardhurave me shpenzimet e dala? 2. A janë analizuar raportet bankare për të përcaktuar nëse depozitat e bëra nuk janë të paraqitura në të ardhurat e raportuara? 3. A janë mostrat e faturave të përshtatshme (shumë apo pak) për të përcaktuar saktësinë e shitjeve dhe blerjeve? 4. A janë analizuar faturat për t verifikuar të dhënat e shitjeve dhe blerjeve? 5. A pasqyrojnë rezervat në dispozicion blerjet apo importet e bëra nga tatimpaguesi? 6. A janë analizuar kontrollat e brendshme të tatimpaguesit për të siguruar saktësinë e librave dhe regjistrimeve? 7. A pasqyrojnë realitetin informatat në deklaratë në pikëpamje të standardit të tatimpaguesit për jetesë apo veprimtari biznesi? 8. A mbështesin informatat nga palët e treta importet dhe eksportet (dogana, etj.) e raportuara në deklaratë? 9. A janë mbështetur çmimet e shitjeve nga informatat në regjistrimet e tatimpaguesve? 10. A janë të arsyeshme humbjet në deklaratë duke marrë parasysh veprimtarinë e punës së tatimpaguesit? 11. A kanë pasur verifikime të tërthorta deklaratat tatimore me TVSH-së dhe verifikimet e tërthorta të TVSH-së me deklaratat e tatimeve në të ardhura? 336

ELEMENTI 304 Përcaktimi i ndëshkimit civil (Saktësia regullatore)

PËRKUFIZIMI Ky element mat se a janë bërë saktësisht përcaktimet/llogaritjet për ndëshkimet civile që janë vënë.

KONSIDERATAT/PËRFILLJET 1. A i ka zbatuar si duhet ndëshkimet inspektori? 2. A janë llogaritur me saktësi ndëshkimet (nëse janë vënë nga inspektori)?

P4 -Standardi Katër – Afatet – Koha e përshtatshme ELEMENTI

PËRKUFIZIMI

KONSIDERATAT/PËRFILLJET 1. Does the time spent on the audit reflect the effort necessary for that audit in view of the issues audited? 401 Ky element mat nëse koha e kaluar në 2. Was an appropriate amount of time spent In preparation prior to first appointment? Koha e kaluar në kontrolla është konform më kontrolla/vizita ndërlikueshmërinë e çështjeve. vëzhguese Ky element mat se a janë arritur afatet e ATK-së dhe veprimet ndërmarra për 402 rastin janë bërë në mënyrën më efecientë e që nuk ka rezultuar në Zgjidhje e eficiente ndonjë vonim të panevojshëm për të dhe arritja e afateve zgjidhur rastin. të ATK-së (Afatet) Afatet Standarde

1. A i ka kryer veprimet inspektori në kontrollë përbrenda afatit të rekomanduar? 2. A ka pasur vonesë në rastet që nuk janë dokumentuar apo sqaruar? 3. A pasqyron saktësisht dokumenti përmbyllës i rastit (AUO10) kohën e kaluar në rast?

337

ELEMENTI

PËRKUFIZIMI Më poshtë janë afatet standarde të rekomanduara për të cilat duhet të ndërmerren veprimet: • 5 ditë për të filluar inspektimin: marrja e rastit deri te takimi. • 15 ditë në mes të aktiviteteve të rëndësishme, varësisht se a është duke pritur inspektori dokumentet apo informatat). • 1 ditë (dita e nesërme e punës) për t‟u përgjigjur telefonatës së tatimpaguesit/përfaqësuesit. • 10 ditë për të përcjellur korrespondencat nga tatimpaguesit/përfaqësuesi. • 5 ditë nga mbyllja e rastit nga data kur është marrë raporti apo data gjendja e pandryshuar i është komunikuar tatimpaguesit deri në datën rasti është mbyllur nga ekipi. • 10 ditë rastet e mbaruara për kontrollat e papajtuara nga data kur tatimpaguesi merr letrën e parë të rregullimeve të kontrollës deri sa rasti është mbyllur nga ekipi – duke i dhënë kohë tatimpaguesit të kontaktojë inspektorin dhe udhëheqësin e ekipit për të biseduar dhe zgjidhur (nëse është mundur) arsyet për mungesë të marrëveshjes (pajtimit)

KONSIDERATAT/PËRFILLJET

338

ELEMENTI

PËRKUFIZIMI Totali i afateve për shumicën e kontrollave duhet të jetë 160 orë të inspektorit të shpenzuara në rast. Shënim:

KONSIDERATAT/PËRFILLJET

Ditët i referohen ditëve kalendarike. Vonesat e arsyeshme do të merren parasysh. 403

Ky element mat se a vënë në prioritet, a ka planifikuar dhe a ka afatizuar Menaxhimi i volumit punën në mënyrë të logjikshme dhe me kohë të punës

1. A i ka planifikuar inspektori takimet dhe a ka kërkuar dokumente në mënyrë të logjikshme për këtë kontrollë? 2. A i ka planifikuar inspektori takimet mjaft përpara për të mundësuar planifikimin dhe kërkimet si për inspektorin ashtu edhe për tatimpaguesin?

P5 -Standardi Pesë – Raportet me Palën/ Profesionalizmi ELEMENTI

KONSIDERATAT/PËRFILLJET 1. A janë të qarta dhe profesionale letrat dhe njoftimet që i Ky element mat nëse të gjitha bisedat dërgohen tatimpaguesit? 501 dhe korrespodencat/dokumentacioni 2. A ka evidencë se inspektori i ka sqaruar rezultatet e kontrollit janë në harmoni dhe përmbajtje me dhe bazën për përcaktimet, tatimpaguesit? Komunikim i qartë/ biznesin dhe profesionalizmin 3. A i janë treguar qartë afatet dhe pasojat për mosplotësimin e (gjithashtu paraqitja/dukja nëse Profesional afateve? rishikon korrespondencën me shkrim). 502

PËRKUFIZIMI

Ky element mat se a ka qenë i informuar tatimpaguesi/përfaqësuesi përmes procesit të inspektimit.

1. A është informuar vazhdimisht tatimpaguesi apo përfaqësuesi i tij gjatë procesit të kontrollit, qoftë me gojë apo me shkrim?

339

ELEMENTI Informimi i tatimpaguesit/ përfaqësuesit 503 Të drejtat dhe obligimet e tatimpaguesit 504 Konfidencialiteti 505

PËRKUFIZIMI

Ky element mat nëse tatimpaguesi/përfaqësuesi ka qenë i informuar me të gjitha të drejtat dhe obligimet. Ky element mat se a janë mbrojtur konfidencialiteti i deklaratave të tatimpaguesit dhe/ose deklaratave informuese.

Ky element mat nëse është kërkuar pagesa dhe/ose a është përfillur Pagesa e kërkuar marrëveshja e pagesës me këste . 506 Përfshirja e menaxhmentit

KONSIDERATAT/PËRFILLJET

1. A është informuar tatimpaguesi në fillim të kontrollës për procesin e kontrollës dhe obligimet e tija për të ofruar informatat/dokumentacionin e kërkuar? 2. A ka qenë i informuar tatimpaguesi për pasojat e mosofrimit të informacioneve/dokumentacionit me kohë? 3. A është informuar tatimpaguesi për të drejtat e tij për ankesë? 1. A i ka mbrojtur si duhet inspektori informatat e tatimpaguesit? 2. A ka bërë ndonjë shpalosje të papërshtatshme të informatave inspektori gjatë kontrollës – a i ka parashtruar kërkesat për informata /dokumente të palët e sakta, etj? 1. A ka kruar inspektori që tatimpaguesi të kryeje pagesën për detyrimin e propozuar gjatë kohës kur është dorëzuar raporti përfundimtar i kontrollit?

Ky element mat nëse niveli i 1.A ka evidencë në dosjen e rastit të përfshirjes së Udhëheqësit përfshirjes së menaxhmentit është i të Ekipit apo Menaxherit Regjional në rast – shënimet e duhur për rastin e veçantë. Përfshirja rishikimit, bisedat e dokumentuara, etj.? menaxheriale mund të jetë e duhur në çdo kohë.

340

P6 -Standardi Gjashtë – Dokumentacioni/Raportet

ELEMENTI

PËRKUFIZIMI

KONSIDERATAT/PËRFILLJET 1. A i ka dokumentuar veprimet inspektori në historinë e rastit? 2. A përmban historia përmbledhjet e bisedave telefonike dhe 601 Ky element mat nëse është përdorë takimeve? regjistrimi i aktiviteteve për të 3. A reflekton historia e rastit kohën e kaluar për secilin veprim Dokumentacioni i dokumentuar aktivitetet e kontrollit dhe të ndërmarrë? rastit/historisë së kohën e shpenzuar gjatë kontrollës. inspektorit

602

Ky element mat nëse letrat e punës (përfshirë fushëveprimin, intensitetin Letrat e punës për dhe teknikat e përdorura) janë përgatitur si duhet për të mbështetur mbështetjen e përfundimet e rastit. përfundimeve

603

Ky element mat se a janë ndjekur procedurat e zbatueshme për Shkrimi i raportit shkruarjen e raportit. 604

Ky element mat nëse vlerësimi i propozuar apo i vërtetë dhe/ose ulja e Llogaritja e tatimit tatimit ka qenë përcaktuar/llogaritur

1. A i mbështesin përfundimet e inspektorit letrat e punës së inspektorit në lidhje me tatimin shtesë, ndëshkimet, etj.? 2. A dokumentojnë letrat e punës vazhdën e kontrollës, a tregojnë kërkimet që janë bërë, teknikat që janë përdorë dhe përfundimet e arritura?

1. A i tregon çështjet e inspektuara raporti që i është dhënë tatimpaguesit, përfundimet e arritura për ato çështje dhe bazën ligjore për përfundimet e arritura? 2. A është i lexueshëm dhe profesional raporti në dukje dhe përmbajtje? 1. A është e saktë llogaritja e tatimit?

341

ELEMENTI

PËRKUFIZIMI saktësisht siç kërkohet.

KONSIDERATAT/PËRFILLJET

Sistemi i pikëve 1. 2. 3. 4.

Sistemi i pikëve parasheh shkallë të barabartë për të gjitha elementet. Secili element është i shkallëzuar si “po”, “jo” apo në disa raste “”nuk është i aplikueshëm – N/A". Pika e cilësisë llogaritet në një përqindje e totalit të shkallëve “po”, pjesëtuar me totalin e shkallëve”po” dhe “jo. të gjitha përfilljet nuk zbatohen për të gjitha tatimet. Nëse kontrolli ka pasur vetëm TVSh-në, për shembull, disa përfillje të zbatueshme për vetëm për Tatimin në të Ardhura nuk do të shkallëzohen dhe duhet të tregojnë si N/A.

Numri i pikave ne baze te shkallëzimit te elementeve Shkallëzimi i elementeve: PO JO N/A Gjithsej :

Numri i pikave

Përqindja

1. Kontrolli me kualitet te lart 2. Kontrolli me kualitet te mesëm 3. Kontrolli me kualitet te ultë

342

SHTOJCA Q: MOSTER E FORMULAREVE DHE SHABLLONEVE

343

SHTOJCA Q1:

REPUBLIKA E KOSOVËS - REPUBLIKA KOSOVA - REPUBLIC OF KOSOVO QEVERIA E KOSOVËS - VLADA KOSOVA - GOVERNMENT OF KOSOVO MINISTRIA E FINANCAVE - MINISTARSTVO FINANSIJA - MINISTRY OF FINANCE ADMINISTRATA TATIMORE E KOSOVËS – PORESKA ADMINISTRACIJA KOSOVA – TAX ADMINISTRATION OF KOSOVA

Caktimi i rasteve për Kontroll nga Administrata Tatimore

Emri Tatimpaguesit _______________________ NF _____________________ Adresa __________________________________ ---Caktimi--Data

Udhëzime Speciale

Lloji i Tatimit

____ ____ ____ ____ ____

Periudh(t) e Tatimit

Emri i inspektorit

Nr. ID

Kontrolli Zgjerimi i kontrollit Rikontrolli Deklarata zëvendësuese Të tjera (shpjego)

Arsyeja e hapjes së kontrollit Emri i Menaxherit

Nr. ID i Menaxherit

---Mbyllja--Data e mbylljes

Emri i inspektorit

Nr. ID

Rezultatet sipas Njoftim Rivlersimeve pas kontrollit

________________ Nënshkrimi i menaxherit

Data

AU001 344

REPUBLIKA E KOSOVËS - REPUBLIKA KOSOVA - REPUBLIC OF KOSOVO QEVERIA E KOSOVËS - VLADA KOSOVA - GOVERNMENT OF KOSOVO MINISTRIA E FINANCAVE - MINISTARSTVO FINANSIJA - MINISTRY OF FINANCE ADMINISTRATA TATIMORE E KOSOVËS – PORESKA ADMINISTRACIJA KOSOVA – TAX ADMINISTRATION OF KOSOVA

Për:

__________________________________________

______________

Emri i Inspektorit Tatimor

Nga:

______________________________________

Lënda:

_____________

Emri i Udhëheqësit të ekipit nga Ad. Tatimore

Nr. ID

Caktimi i rasteve për Kontroll nga Ad. Tatimore

Data _________________

Emri i Tatimpaguesit ____________________

NF _________________

Lloji i Tatimit          

Nr. ID

TVSH - Tatimi i Vlerës së Shtuar IS - Këstet tremujore për BVI QS - Kestet tremujore per Korporata të Vogëla CI – Kontributet pensionale për pronarin PD - Tatimi mbi të Ardhurat Personale CD - Tatimi mbi të Ardhurat e Korporatave WM – Tatimi i mbajtur në burim CM – Kontributet pensionale IR - Tatimi mbi qiratë dhe pasurinë e patrupëzuar WR – Tatimi në Interes, Qira, Lojta të fatit, jo-rezident

Periudha(t) e tatimit Periudha(t) Periudha(t) Periudha(t) Periudha(t) Periudha(t) Periudha(t) Periudha(t) Periudha(t) Periudha(t) Periudha(t)

Dosja e Tatimpaguesit (siç është paraqitur më lart) është caktuar për ju vetëm për qëllime zyrtare biznesi. Kështu që kontaktet tuaja me tatimpaguesin dhe aksionet duhet të kryhen në harmoni me Ligjin Nr. 03/L – 222 për Administratën Tatimore dhe Procedurat dhe me dispozitat tjera në fuqi. Ky dokument identifikues nga Administrata Tatimore e Kosovës duhet të tregohet gjatë kontaktit të parë me tatimpaguesin.

Përveç kësaj, duhet që t’i tregohet

tatimpaguesit se ata mund ta konfirmojnë edhe më tej caktimin e tyre nëpërmes të kontaktit me Zyrat Rajonale dhe NJTM.

__________________________

_________________

Nënshkrimi i udhëheqësit

Data

AU002 345

REPUBLIKA E KOSOVËS - REPUBLIKA KOSOVA - REPUBLIC OF KOSOVO QEVERIA E KOSOVËS - VLADA KOSOVA - GOVERNMENT OF KOSOVO MINISTRIA E FINANCAVE - MINISTARSTVO FINANSIJA - MINISTRY OF FINANCE ADMINISTRATA TATIMORE E KOSOVËS – PORESKA ADMINISTRACIJA KOSOVA – TAX ADMINISTRATION OF KOSOVA

DOKUMENTI I KËRKESË SË INFORMATAVE Për Adresa:

_________________________

NF:

________________

________________________________________________

Tema: Kërkesa për Informata

         

TVSH - Tatimi i Vlerës së Shtuar IS - Këstet tremujore për BVI QS - Kestet tremujore per Korporata të Vogëla CI – Kontributet pensionale për pronarin PD - Tatimi mbi të Ardhurat Personale CD - Tatimi mbi të Ardhurat e Korporatave WM – Tatimi i mbajtur në burim CM – Kontributet pensionale IR - Tatimi mbi qiratë dhe pasurinë e patrupëzuar WR – Tatimi në Interes, Qira, Lojta të fatit, jo-rezident

Periudha(t) Periudha(t) Periudha(t) Periudha(t) Periudha(t) Periudha(t) Periudha(t) Periudha(t) Periudha(t) Periudha(t)

Ne ju informojmë se deklarata e juaj tatimore, e shënuar më lartë është zgjedhur për kontroll. Kontrolli do të fillojë më _________________. dhe vendi i kontrollit do të jetë në lokalet e juaja nëse ofrohen kushte për punë, në të kundërtën ATK do të përzgjedhë vendin e kryerjes së kontrollit. Ju njoftojmë se në mënyrë që të bëjmë kontroll kualitativ dhe kohor ne kërkojmë të shikojmë dokumentet vijuese për periudhat e kontrollit të cekura më lart: 1.

Faturat/kuponat e blerjes

2.

Faturat/kuponat e shitjes

3.

Libri i blerjes

4.

Libri i shitjes

5.

Libri pagave dhe libri i mëditjeve

6.

Libri i Arkës

7.

Deklarata(t) tatimore

8.

Deklaratat import-eksport.

9.

Gjendja e llogarive bankare

10. Kontratat e blerjes, shitjes, qirasë etj. 11. Çdo regjistrim tjetër, shënim apo dokument që kërkohet në bazë të Legjislacionit dhe mund të ndihmojë në kompletimin e kontrollit.

346

Në bazë të paragrafit 8 të Nenit 14 të Ligjit 03/L-222 për Administratën Tatimore dhe Procedurat, çdo dokument i ofruar jashtë afatit të paraparë në paragrafin 7 të këtij Neni nuk do të merret në shqyrtim me rastin e paraqitjes së Ankesës në Departamentin e Ankesave apo në ankesën e mëvonshme të ushtruar nga tatimpaguesi. Ne ju falënderojmë për bashkëpunimin tuaj. Data: _________________.

__________________________________

AU003 Nënshkrimi i Inspektorit

347

REPUBLIKA E KOSOVËS - REPUBLIKA KOSOVA - REPUBLIC OF KOSOVO QEVERIA E KOSOVËS - VLADA KOSOVA - GOVERNMENT OF KOSOVO MINISTRIA E FINANCAVE - MINISTARSTVO FINANSIJA - MINISTRY OF FINANCE ADMINISTRATA TATIMORE E KOSOVËS

–PORESKA ADMINISTRACIA KOSOVA-TAX ADMINISTRATION OF KOSOVA

KËRKESË PËR INFORMATA NGA PALËT E TRETA

Për: __________________________________ NF: __________________________________

Data e kërkesës:________________________ Adresa:_______________________________

Administrata Tatimore është duke provuar që të përcaktojë detyrimin korrekt të tatimit për tatimpaguesin siç është paraqitur më poshtë. Neni 15 i Ligjit për Administratën Tatimore dhe Procedurat Nr. 03/L - 222, shkruan siç vijon: Administrata Tatimore mund të kërkojë me shkrim të:  Përgatisë dokumente të caktuara të kërkuara me njoftim brenda shtatë ditëve pas dorëzimit të njoftimit, apo periudhë kohore të tillë të gjatë siç mund të pajtohet në mes të ATK-së dhe personit nga i cili janë kërkuar dokumentet. Nëse dokumentet janë kërkuar nga një vend jashtë Kosovës, periudha për dërgimin e dokumenteve do të zgjatet në përputhje me një periudhë minimale prej së paku tridhjetë (30) ditë kalendarike, e cila mund të zgjatet bazuar në rrethanat e rastit aktual .  Marrë pjesë në kohën dhe vendin e shënuar në njoftim (që duhet të jetë së paku dyzetetetë (48) orë pas dorëzimit të njoftimit) për t’u pyetur nën betim përpara Drejtorit të Përgjithshëm ose ndonjë zyrtari të autorizuar nga Drejtori i Përgjithshëm për këtë qëllim, sa i përket detyrimit tatimor të atij personi ose ndonjë personi tjetër, ose ndonjë libri, regjistri, informate të ruajtur në kompjuter që është nën kontrollin e atij personi.  Aty ku njoftimi kërkon përgatitjen e dokumenteve ose regjistrimeve tjera, dokumentet ose regjistrat e tilla duhet të përshkruhen me një siguri të arsyeshme.  Çdo person i cili nuk paraqitet në kohën dhe vendin e specifikuar, apo për të dhënë informatat, në përgjigje të kërkesave për informata të përshkruara në paragrafin 1 të këtij Neni, do t’i nënshtrohen gjobës pesëqind (500) euro. Zyrtarët Tatimor po ashtu mund të marrin librat dhe regjistrimet prej: a) çdokujt që ka pasur marrëveshje financiare me tatimpaguesin; b) çdokujt që mund të sigurojë informata relevante objektive për të ardhurat e tatimpaguesit; dhe c) çdokujt që mund të verifikojë saktësinë e deklaratave, librave dhe regjistrimeve të tatimpaguesit. Në pajtim me Nenin15 të Ligjit për Administratën Tatimore dhe Procedurat Nr. 03/L-222, Administrata Tatimore kërkon nga ju që të siguroni të gjitha informatat për çështjet e shënuara më poshtë. Kjo informatë përfshin por nuk kufizohet në: shitje, blerje, fatura, kupona, llogari, kontrata, kontrata te prokurimit, dokumente të eksport / importit, përmbledhje, letra të kontabilitetit, libra dhe regjistrime të tjera, dhe/apo kopje të sakta të çështjeve të lartpërmendura apo të atyre të ngjashme me to që mund të kërkohen. Nga: ______________________________ NF: _____________________ Adresa: _____________________________ Informatat specifike të kërkuara ___________________________________________ (1)_____________________________________________________________________ (2)_____________________________________________________________________ (3)_____________________________________________________________________ (4)_____________________________________________________________________ Emri dhe nënshkrimi i inspektorit Emri dhe nënshkrimi i Udhëheqësit ________________________ _______________________ v.v. v.v.

Emri dhe nënshkrimi i pranuesit _________________________ v.v

AU004

348

Formë për vizitat përmbushjes

Data e Vizitës_______________________

REPUBLIKA E KOSOVËS/REPUBLIKA KOSOVA/ REPUBLIC OF KOSOVAQEVERIA E KOSOVËS / VLADA KOSOVA /GOVERNMENT OF MINISTRIA E FINANCAVE - MINISTARSTVO FINANSIJA - MINISTRY OF FINANCE

ADMINISTRATA TATIMORE E KOSOVËS/ PORESKA ADMINISTACIJA KOSOVA/TAX ADMINISTRATION OF KOSOVA

A.

Përgatitja e vizitës

A1. Qëllimi i vizitës

o o o o o o o

A2. Emri i Biznesit ………………………………………………………………………………… …….

Jo deklarues, ka ndërpre deklarimin Rishikim i librave dhe regjistrimeve

Lloji i biznesit………………………………………………………………………… ……………… (forma e organizimit dhe veprimtaria)

Verifikimi i informative nga palët e treta A ka regjistrues fiskal

Numri Fiskal………………………………………………………………………… ………………. (nëse s’ka nr. Fiskal shkruaje nr. E biznesit)

Korrigjimi i deklaratave Verifikimi i kreditimit/debitimit Te tjera (specifiko)…………………………… ……..

Deklarues I TVSH-se

Po



Jo



Adresa e biznesit ………………………………………………………………………………… Numri kontaktues…………………………………………………………………… ……………

A3. Periudhat tatimore për te cilat nuk ka deklaruar tatimpaguesi sipas sistemit te ATK-se

A4.

Kjo është vizita numër _________ te ky tatimpagues.. A5.

TVSH: TAK: TAP: TMB: Te tjera :

B. Ekzekutimi i vizitës B1. Emri dhe forma e organizimit te biznesit është e njëjtë me formën qe kemi ne sistemin e ATK-se

B1.1 Po Jo

B2. Nëse tatimpaguesi nuk ka nr. Fiskal (Përshkruaj

TVSH: TAK: TAP: TMB: Te tjera

 

B1.2 Nëse Jo, përshkruaj formën aktuale te organizimit dhe datën e riorganizimit:

pse tatimpaguesi nuk ka numër fiskal dhe cfar aktiviteti, vendimi është marre nga inspektori )

B3. A ka tatimpaguesi adresën e njëjtë si ne sistemin e ATK-se

B3.1 Po Jo

 

B3.2 Nëse Jo, shkruaje adresën e re

349

B4. A e ka tatimpaguesi numrin kontaktues te njëjtë

B4.1

 Jo 

Po

B4.2 Nëse Jo , shkruaje numrin e ri kontaktues

B5 Deklarata tatimore te dorëzuar me kohe nga tatimpaguesi port e cilat nuk janë procesuar ne sistemin e ATK-se TVSH: TAK: TAP: TMB: Te tjera :

B6 Periudhat tatimore për te cilat tatimpaguesi nuk ka deklaruar fare: TVSH: TAK: TAP: TMB: Te tjera :

B7 Periudhat tatimore qe tatimpaguesi është ne kreditim tatimor:

B8 A mban tatimpaguesi regjistrime te rregullta sipas ligjit

B8.1

B8.2

Po

Pjesërisht (tërhiqet vërejtja udhëzohet)

B9 A është tatimpaguesi i pajisura me regjistrues elektronik (kasa fiskale)

B9.1

B9.2

B9.3

B9.4

Po

Po , por nuk e përdor

Nuk është i pajisur

obliguar

B10 Personi kontaktues C.

 



B8.3





Jo

(lëshohet gjoba) Nuk është i

B10.1 Emri________________________________Pozita____________________ _

Te gjeturat/ rekomandimet

C1 Konkluzioni i vizitës: (përshkruaj se a është arrite qëllimi i vizitës ne këtë biznes dhe se a keni identifikuar ndonjë rrezik për mos përmbushje te sakte nga ana e këtij biznesi)

Përdor ltër shtese nëse ka nevoje.

C2 Rekomandimet/veprimet qe sugjerohen te ndërmerren:

Përdor letër shtese nëse ka nevoje.

Inspektori Tatimor

Udhëheqësi i Ekipit AU005

350

REPUBLIKA E KOSOVËS/REPUBLIKA KOSOVA/ REPUBLIC OF KOSOVA/QEVERIA E KOSOVËS / VLADA KOSOVA /GOVERNMENT OF KOSOVA M INISTRIA E FINANCAVE - MINISTARSTVO FINANSIJ A - MINISTRY OF FINANCE

ADMINISTRATA TATIMORE E KOSOVËS/ PORESKA ADMINISTACIJA KOSOVA/TAX ADMINISTRATION OF KOSOVA

Udhëzim lidhur me përdorimin e formës për vizitat përmbushëse: Me qellim te ngritjes se kualitetit te vizitave përmbushëse gjate kryerjes se këtyre vizitave ne teren nga ana e inspektorëve tatimor është dizajnuar një forme e re e raportimit për këto vizita. Ka qen praktike e deritashme ku realizimin e këtyre vizitave nuk është bërë me ndonjë përgatitje paraprake nga ana e inspektorit tatimor dhe se shpesh forma e raportimit te këtyre vizitave përmes formës AU005 nuk ka përmbushur nevojat e një vizite përmbajtjesore tek tatimpaguesi apo ka qen e lidhur ngushte me kualitetin profesional te inspektorit dhe udhëheqësit te tije. Forma e re e raportimit te vizitave përmbushëse ka për qellim vënien e një standardi te njëjtë për përgatitjen dhe raportimin lidhur me vizitat përmbushëse për te gjithë inspektorët dhe për te gjitha regjionet. Forma e re e vizitave te përmbushjes përbëhet nga tre pjese:, Përgatitja e vizitës; Ekzekutimi i vizitës dhe Te gjeturat/ rekomandimet

Përgatitja e vizitës “A” Kjo pjesë kërkon të plotësohet nga Inspektori tatimor para se të realizohet vizita dhe duhet të plotësohet në zyrën e inspektorit tatimor. Ne rubrikën A1 ne forme kërkohet te përcaktohet qëllimi i vizitës ku duhet te klikohet ne njërën apo me shume qëllime te listuara. Nëse qëllimi i vizitës përfshin objektiva me te gjera dhe nuk është përfshi ne qëllimet e listuara atëherë specifiko qëllimin e vizitës ne piken e fundit te pjesa “ te tjera”. Ne rubrikën A2 kërkohet te plotësohen informatat identifikuese lidhur me tatimpaguesin, informata këto qe posedojmë ne sistem e ATK-se për tatimpaguesin. Tek pjesa emri i biznesit te shkruhet emri i sakte i biznesit sipas sistemit. Te pjesa lloji i biznesit te shkruhet forma legale e organizimit te biznesit (p.sh shoqëri aksionare, Ortakëri, Biznes individual etj). Pjesa numri fiskal te shkruhet numri fiskal sipas sistemit. Ne rast se biznesi nuk ka numër fiskal (p.sh bizneset e reja) atëherë te shkruhet numri i biznesit. Pjesa deklarues i TVSH-se përgjigja duhet te jete me po ose jo me qellim te kihet kujdes qe gjate vizitës nëse tatimpaguesi nuk është deklarues i TVSh-se dhe te shihet a është afër pragut. Te adresa e biznesit shkruaj adresën e sakte te biznesit sipas sistemit. Te numri kontaktues shkruaj numrin kontaktues qe kemi për tatimpaguesin (numrin e telefonit). Tek pjesa numri i vizitës tek tatimpaguesi te shkruhet numri i radhës se vizitës te nxjerre nga dosja e vizitave për këtë tatimpagues. Ne rubrikën A3 kërkohet te printohet gjendja e tatimpaguesit dhe te analizohet gjendja dhe e tije ne sistemin e ATK-se. Ne rubrikën A4 listo (shkruaj) deklaratat, periudhat tatimore qe mungojnë ne sistem dhe llojin e tatimit. Ne rubrikën A5 listo (shkruaj) periudhat tatimore qe tatimpaguesi është gjendje kreditimi.

351

Ekzekutimi i vizitës “B” Kjo pjese duhet te plotësohet gjate zhvillimit të vizitës tek tatimpaguesi. Ne rubrikën B1 verifiko se tatimpaguesi e ka të njëjtën forme te organizimit si në sistemin e ATK-së. Nëse përgjigjja është po atëherë kliko në katrorin “po” tek B1.1. Nëse përgjigja është Jo atëherë kliko në katrorin “Jo” tek B1.1 dhe shkruaje formën e aktuale te organizmit te biznesit ne B1.2 dhe datën e ndryshimit. Ne rubrikën B2 shkruaj arsyet e tatimpaguesit pse nuk është pajisur me numër fiskal akoma dhe cili ka qen veprimi juaj lidhur me rastin (P.sh. është udhëzuar të pajiset, është lëshuar gjoba etj). Ne rubrikën B3 verifiko se tatimpaguesi ka të nijetin adresë si ne sistemin e ATK-së. Nëse përgjigjja është po kliko ne kutin “po” nën B3.1. Nëse përgjigjja është jo kliko ne katrorin “jo” B3.1. dhe shkruaje adresën e re të tatimpaguesit ne rubrikën B3.2. Ne rubrikën B4 verifiko se a ka tatimpaguesi numrin e telefonit për kontakt te njëjtë? Nëse përgjigjja është po kliko ne rubrikën B4.1 ne katrorin “po”. Nëse përgjigjja është jo kliko ne rubrikën B4.1 ne katrorin ” jo” dhe shkruaje numrin e ri për kontakt më tatimpaguesin ne rubrikën B4.2. Ne rubrikën B5 nen këtë rubrikë shkruaj deklaratat e tatimpaguesit te dorëzuara me kohe apo pas kohe për deklarim te tatimit nga ana e tatimpaguesit por qe nuk figurojnë ne sistemin e ATK-se. Ky verifikim duhet te behet duke krahasuar gjendjen e tatimpaguesit të printuar dhe deklaratave qe prezanton tatimpaguesi. Ne rubrikën B6 te listohen periudhat tatimore qe tatimpaguesi nuk ka deklaruar fare. Po ashtu ne ketë rubrikë specifiko edhe arsyen e tatimpaguesit pse nuk ka deklaruar për këto periudha dhe ne rubrikën C2 rekomando si të veprohet me këtë rast. Ne rubrikën B7 listo periudhat tatimore për të cilat tatimpaguesi është ne gjendje kreditimi dhe shpjego arsyen e këtij kreditimi (për te gjitha llojet e tatimeve). Ne rubrikën B8 verifiko se a mban tatimpaguesi regjistrimet te përditësuara dhe sipas ligjeve ne fuqi. Nëse konstatoni se po atëherë klikoni ne B8.1 ne katrorin “po”. Nëse keni vërejtje ne mënyrën e mbajtjes apo nuk ka azhurnim ditor etj, klikoni ne B8.2 ne katrorin “pjesërisht” dhe përcilleni ne C2 vërejtjen apo udhëzimet qe i janë dhen tatimpaguesit dhe afatin e përmirësimit. Nëse tatimpaguesi ka dështuar te mbaje regjistrime te përditësuara dhe sipas ligjit dhe i është lëshuar gjoba atëherë kliko ne B8.3 ne kutin “Jo” dhe përshkruaj arsyen e lëshimit te gjobës ne C1. Ne rubrikën B9 verifiko a është tatimpaguesi i pajisur me pajisje elektronike fiskal . Nëse tatimpaguesi ka PEF kliko ne kutin “po” ne rubrikën B9.1. Nëse tatimpaguesi ka PEF por nuk e përdor (nuk lëshon kupon fiskal apo nuk e ka te instaluar kliko) ne rubrikën B9.2. Nëse tatimpaguesi nuk është pajisur fare me PEF kliko ne B9.3. Ne rast se tatimpaguesi nuk është i obliguar te pajiset me PEF kliko ne rubrikën B9.4 ne kutin nuk është i obliguar. Ne rubrikën B10 sigurohu se personi me të cilin po komunikoni është kompetent dhe përfaqësues ligjor (i punësuar) ne kompani. Ne B10.1 shkruaj emrin e saktë të personit dhe pozitën që mban në biznes. Te gjeturat/Rekomandimet C, Kjo pjese duhet te plotësohet pas vizitës në zyrën e inspektorit tatimor. Ne rubrikën C1 inspektori tatimore duhet te saktësoj se a është arrite qëllimi i vizitës dhe të evidentoje të gjeturat (vërejtjet) eventuale gjatë vizitës. Nëse qëllimi është arrite të përshkruhet konkluzioni dhe nëse jo te përshkruhen arsyet. Po ashtu ne këtë pjesë inspektori tatimore duhet të jap një mendim sipas gjykimit të tij të krijuar gjatë vizitës se a keni identifikuar diçka qe paraqet rrezik tek ky tatimpagues për të mos përmbushur obligimet tatimore saktë dhe me kohë. 352

Ne rubrikën C2 ne këtë pjese duhet te shkruhen rekomandimet tek udhëheqësi i ekipit për këtë tatimpagues. P.sh. nëse tatimpaguesi kundërshton deklarimin vullnetar te propozohet vlerësimi nga zyra (deklarimi ne emër te tatimpaguesit për llogari te tije). Nëse tatimpaguesi ka mospërputhje te mëdha ne pasqyrat e tij financiare te propozojë rastin për kontrolle (duke argumentuar me faktet e siguruar nga vizita). Ne rast se tatimpaguesi është borxhli dhe gjate vizitës vërehet se tatimpaguesi po lëvizë asetet e tija nga vendpunishtja (lokali) të rekomandohet udhëheqësit për te ndërmarrë veprime para se te ndodhe lëvizja e aseteve dhe raste te tjera te ngjashme te cilat inspektori tatimor vlerëson se paraqesin rrezik për mospërmbushje nga ana e tatimpaguesit.

353

REPUBLIKA E KOSOVËS - REPUBLIKA KOSOVA - REPUBLIC OF KOSOVO QEVERIA E KOSOVËS - VLADA KOSOVA - GOVERNMENT OF KOSOVO MINISTRIA E FINANCAVE - MINISTARSTVO FINANSIJA - MINISTRY OF FINANCE ADMINISTRATA TATIMORE E KOSOVËS – PORESKA ADMINISTRACIJA KOSOVA – TAX ADMINISTRATION OF KOSOVA

RAPORT I MOSNDRYSHIMIT PAS KONTROLLIT Emri i Inspektorit ___________________ Nr. ID ___________________________ Emri i Tatimpaguesit ________________________NF: ______________________________ Periudha(t) e Tat. ____________________________ Data e kontrollit _______________________          

Vendi i Kontrollit

TVSH - Tatimi i Vlerës së Shtuar IS - Këstet tremujore për BVI QS - Kestet tremujore per Korporata të Vogëla CI – Kontributet pensionale për pronarin PD - Tatimi mbi të Ardhurat Personale CD - Tatimi mbi të Ardhurat e Korporatave WM – Tatimi i mbajtur në burim CM – Kontributet pensionale IR - Tatimi mbi qiratë dhe pasurinë e patrupëzuar WR – Tatimi në Interes, Qira, Lojta të fatit, jo-rezident

_________________

Periudha(t) Periudha(t) Periudha(t) Periudha(t) Periudha(t) Periudha(t) Periudha(t) Periudha(t) Periudha(t) Periudha(t)

Kontrolli i lartshënuar i Deklaratave Tatimore përcakton se librat dhe shënimet janë mbajtur në mënyrë korrekte (në përputhje me Ligjin Nr. 03/L-222 për Administratën Tatimore dhe Procedurat). Nuk është parë i nevojshëm ndryshimi në të dhënat e deklaruara nga tatimpaguesi. Informatat e rishikuara: ___________________________________________________________________________ ___

354

(Nënshkrimi i Inspektorit)

Data

AU008

355

REPUBLIKA E KOSOVËS - REPUBLIKA KOSOVA - REPUBLIC OF KOSOVO QEVERIA E KOSOVËS - VLADA KOSOVA - GOVERNMENT OF KOSOVO MINISTRIA E FINANCAVE - MINISTARSTVO FINANSIJA - MINISTRY OF FINANCE ADMINISTRATA TATIMORE E KOSOVËS – PORESKA ADMINISTRACIJA KOSOVA – TAX ADMINISTRATION OF KOS

Raporti mbi Sulmet Fizike dhe Kërcënimet Emri i Inspektorit _______________________ Shenja Identifikuese ________ Emri i Tatimpaguesit _____________________

NF: ______________________

Adresa e Tatimpaguesit ___________________ Vendi i Incidentit ________________________ ___________________ _______________________________________ _______________________________________

Data/Koha e Incident.

Emri i Personit (ave) të përfshirë

Adresa

Raporti i Policisë?

_________________________________ ____________________________________ ____________________________________

Emri i Personit (ave) të tjerë prezentë

Adresa

____________________________________ ____________________________________

________________________ _______

Përshkruaj faktet dhe saktësisht trego se çfarë ndodhi

Nënshkrimi i Inspektorit ___________________

Data: ______________ AU012

356

REPUBLIKA E KOSOVËS - REPUBLIKA KOSOVA - REPUBLIC OF KOSOVO QEVERIA E KOSOVËS - VLADA KOSOVA - GOVERNMENT OF KOSOVO MINISTRIA E FINANCAVE - MINISTARSTVO FINANSIJA - MINISTRY OF FINANCE ADMINISTRATA TATIMORE E KOSOVËS – PORESKA ADMINISTRACIJA KOSOVA – TAX ADMINISTRATION OF KOSOVA

Procedurat e ankesës

Neni 77 i Ligjit Nr. 03/L-222 thotë se tatimpaguesi mund të refuzojë cilin do tatim shtesë, ndëshkim, apo interes të bërë nga Administrata Tatimore. Ankesa duhet t’i drejtohet Departamentit të Ankesave të Administratës Tatimore brenda 30 ditëve kalendarike. Të gjitha ankesat: (1) Duhet të dorëzohen me shkrim; (2) Duhet të jenë të shoqëruara me fakte specifike, dokumente, dhe informata që përfshijnë  llogari, fatura, librat dhe evidencën siç është specifikuar në Ligj, plus  fakte të tjera specifike, dokumente, dhe informata që paraqesin: (3) pse vlerësimi i dhënë nuk është korrekt; dhe (4) cila duhet të jetë baza korrekte ligjore e tatimit. (5) ju lutemi në çdo ankesë të figurojë adresa e saktë dhe numri i telefonit. Sçarim: Në bazë të paragrafit 8 të Nenit 14 të Ligjit 03/L-222

për Administratën Tatimore dhe Procedurat, çdo dokument i ofruar jashtë afatit të paraparë në paragrafin 7 të këtij Neni nuk do të merret në shqyrtim me rastin e paraqitjes së Ankesës në Departamentin e Ankesave apo në ankesën e mëvonshme të ushtruar nga tatimpaguesi.

** Me postë

ADMINISTRATA TATIMORE E KOSOVË Zyra Qendrore - Departamenti i Ankesave Prishtinë

** Në dorë

Vendosni ankesën në zarf të mbyllur në adresë: ADMINISTRATA TATIMORE E KOSOVË Zyra Qendrore - Departamenti i Ankesave Prishtinë Të protokolohet në librin e pranimit të ankesave.

Dorzuar më ______________ Pranoi: __________________

357

REPUBLIKA E KOSOVËS - REPUBLIKA KOSOVA - REPUBLIC OF KOSOVO QEVERIA E KOSOVËS - VLADA KOSOVA - GOVERNMENT OF KOSOVO MINISTRIA E FINANCAVE - MINISTARSTVO FINANSIJA - MINISTRY OF FINANCE ADMINISTRATA TATIMORE E KOSOVËS – PORESKA ADMINISTRACIJA KOSOVA – TAX ADMINISTRATION OF KOSOVA

Dosjet e Administratës Tatimore – Ndryshimi i Statusit të Tatimpaguesit Data e Raportit

Emri i Inspektorit Numri ID

Emri i Biznesit Adresa

NF Lloji i Tatimit Periudha(t) e Tatimit

Emri i Tatimpguesit (Nese ndryshon) ______________________________________________________ _____________________________________________________

Adresa Mbyllja e Biznesit

Nr. i të punësuarëve

Emri i Pronarit/Menaxherit (nese ndryshon) ________________________ Adresa Paga mesatare

______

Aktiviteti Biznesit (Prodhim/Shërbim, Shumicë/Pakicë, Import/Export, Lista e çmimeve ose vlerësimi, Konsumatorët/Furnizuesit)

Mjetet e Biznesit

(Ndërtesa - pronë/qira, Veturat/Kamionët, Mobiljet/Sendet fikse, Inventari)

Qarkullimi i Vlerësuar (Vlerësimi i Tatimpguesit i marrë gjatë intervistës? Vlerësimi i Inspektorit?

Informatatat e bazuara në?)

Arsyeja (et) Specifike për Ndërrim në Inaktiv (subjekte të fjetura)

________________ Nënshkrimi i Inspektorit/Data

Udhëheqësi I Ekipit/Data

AU015 358

REPUBLIKA E KOSOVËS - REPUBLIKA KOSOVA - REPUBLIC OF KOSOVO QEVERIA E KOSOVËS - VLADA KOSOVA - GOVERNMENT OF KOSOVO MINISTRIA E FINANCAVE - MINISTARSTVO FINANSIJA - MINISTRY OF FINANCE ADMINISTRATA TATIMORE E KOSOVËS – PORESKA ADMINISTRACIJA KOSOVA – TAX ADMINISTRATION OF KOSOVA

Faqja Nr. _______ Indeksi

Emri i Tatimpaguesit ________________________ Lloji i Tatimit ______________________________ :____________________ Inspektoret e kontrollit: _______________________

NF: ________________ Perioda(t) e Tatimit

Kjo fletë duhet të mbahet në dosjen e Inspektorit tatimor për të dokumentuar tërë përmbushjet, kontrollin, mbledhjen, apo aksionet e ankesave. Përdorni fleta shtesë nese është e nevojshma me informatat më të reja (duke treguar në fillim aktivitete më të reja) Seksioni

Komente Treguese (narative)

AU018

359

Republika e Kosovës - Republika Kosova - Republic of Kosovo Qeveria e Kosovës - Vlada Kosova - Government of Kosovo MINISTRIA E FINANCAVE - M INISTARSTVO F INANSIJA - M INISTRY OF FINANCE

ADMINISTRATA TATIMORE E KOSOVËS – PORESKA ADMINISTRACIJA KOSOVA – TAX ADMINISTRATION OF KOSOVA

RAPORT PËR BORXHET E KËQIJA Emri i subjektit :

NF:

Adresa dhe vendi i subjektit:

Pronari :

Komuna

Telefoni:

Periudha/t tatimore

Shuma e paraqitur si borxh i keq

……………………………………..

Shuma e pranuar si borxh i keq

…………………………………….. ……….[4]

360

Shuma e refuzuar si borxh i keq

………………………………………

Komente mbi pranimin e tërësishëm, pjesërishëm dhe mospranim:

Leja për njohjen e Borxhit të keq nuk nënkupton vendim përfundimtar të ATK-së në lidhje me Borxhin e keq. Nëse me një proces të kontrollit të mundshëm të mëvonshëm rezulton që faktet e ofruara nga ju në kërkesën për njohjen e Borxhit të keq, nuk kanë qenë relevante, atëherë ATK me anë të kontrollit mund të ju vendos tatimin shtesë që mund të jetë si rezultat i njohjes së Borxhit të keq pa të drejtë nga ana e juaj.

Data e shqyrtimit

Nënshkrimi dhe vula e inspektorit

_____________________

Nënshkrimi dhe vula e Udh. Ekipit.

Nënshkrimi dhe vula e Menaxherit

________________________

________________________ BK 001

361

REPUBLIKA E KOSOVËS/REPUBLIKA KOSOVA/ REPUBLIC OF KOSOVA QEVERIA E KOSOVËS / VLADA KOSOVA /GOVERNMENT OF KOSOVA MINISTRIA E FINANCAVE - MINISTARSTVO FINANSIJA - MINISTRY OF FINANCE

ADMINISTRATATA TATIMORE E KOSOVËS POREZKA ADMINISTRACIJA KOSOVA-TAX ADMINISTRATION OF KOSOVO

dATË/A: REFERENC-Ë: PËR/ZA/TO: CC: PËRMES/PREKO/THROUGH: NGA/OD/FROM: TEMA/SUBJEKAT/SUBJECT:

Znj. /Z._______________ Teksti

Shkresa të përfundojë me frazën “Ju falënderojë për vëmendjen”

362

REPUBLIKA E KOSOVËS/REPUBLIKA KOSOVA/ REPUBLIC OF KOSOVA QEVERIA E KOSOVËS / VLADA KOSOVA /GOVERNMENT OF KOSOVA MINISTRIA E EKONOMISË DHE FINANCAVE – MINISTARSTVO ZA PRIVREDU I FINANSIJE – MINISTRY OF ECONOMY AND FINANCE

ADMINISTRATA TATIMORE E KOSOVËS - PORESKA ADMINISTRACIJA KOSOVA - TAX ADMINISTRATION OF KOSOVA

Data: __________ Dosja nr: __________

Raport Kontrolli

NRB / Nr-FISKAL Emri i Biznesit / adresa / telefoni Statusi ligjor i biznesit Pronari i biznesit : emri dhe mbiemri / nr. personal / adresa / telefoni Përfaqësuesi i biznesit : emri dhe mbiemri / nr. Personal Regjioni Objekti i kontrollit

Tatimi(et) / periudha(t) kontrolluese Ndryshimet pas përfundimit te kontrollit

Inspektori(et) tatimor : emri dhe mbiemri / nr. i ID

1.

ARSYEJA E KONTROLLIT DHE REZULTATET E KONTROLLIT 363

Arsyeja e kontrollit: Përzgjedhja për kontrollë bazohet në: Analizën e rrezikut Përzgjedhjen sipas rastit Informatat nga palët e treta Të tjera (shpjego)......

Rezultatet e kontrollit: 2.

PËRSHKRIMI I BIZNESIT

3.

KONTROLLAT PARAPRAKE

4.

KONTROLLI NË PRAKTIKË DHE SHTRIRJA E TIJ

5.

PËRSHKRIMI I KONTROLLIT TË KRYER Faktet në rast Ligji në fuqi Njoftimi paraprak Opinioni dhe arsyet e tatimpaguesit Vlerësimi final

6.

SANKSIONET

7.

INSTRUKSIONET / UDHEZIMET DHE PIKAT TJERA

8.

ANEKSI

Data ________________ Data _______________ ________________ Inspektori tatimor

________________ Udhëheqësi i ekipit

Data ________________ ________________ Menaxheri

364

REPUBLIKA E KOSOVËS/REPUBLIKA KOSOVA/ REPUBLIC OF KOSOVA QEVERIA E KOSOVËS / VLADA KOSOVA /GOVERNMENT OF KOSOVA EMËRTIMI I MINISTRISË IME MINISTARSTVA NAME OF THE MINISTRY EMËRTIMI I STRUKTURËS SË MINISTRISË/IME STRUKTURE MINISTARSTVA/NAME OF THE STRUCTURE OF THE MINISTRY

LISTË DISTRIBUIMI/ CIRKULARNO PISMO/ ROUTING SLIP REFERENCË: PËR/ZA/TO: CC: PËRMES/PREKO/THROUGH: NGA/OD/FROM: TEMA/SUBJEKAT/SUBJECT: Nr. i zyrës: Br. kancelarije: Room No.:

Lokacioni: Kucni: Extension:

Data: Datum: Date:

PËR AKTIVITET/ZA AKTIVNOST/FOR ACTION PËR MIRATIM/ZA USVAJANJE/FOR APPROVAL PËR NËNSHKRIM/ZA POTPIS/FOR SIGNATURE PËR KOMENTE/ZA KOMENTARE/FOR COMMENTS A MUND TË DISKUTOJMË/DALI MOZEMO RASPRAVLJATI/MAY WE DISCUSS VËMENDJA JUAJ/VASA PAZNJA/YOUR ATTENTION SIPAS DISKUTIMIT/KAKOJE RASPRAVLJENO/AS DISCUSSED SIÇ ËSHTË KËRKUAR/KAKO JE ZATRAZENO/AS REQUESTED SHËNIM DHE PËRGJIGJE/BELESKA I ODGOVOR/NOTE AND RETURN PËR INFORMIMIN TUAJ/ZA VASU INFORMACIJU/FOR YOUR INFORMATION AFATI/KRAJNI ROK/DEADLINE

Znj. /Z._______________ Teksti Shkresa të përfundojë me frazën “Ju falënderojë për vëmendjen” SHTOJCA Q2: Kërkesë për Ndryshim të Informatës së Tatimpaguesit

365

Kerkese per ndryshimin e informatatve te tatimpaguesit Emri i tatimpaguesit

................................................. Tatimpaguesi duhet te ndrroje :

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.

Emrin Adresen Numrin e telefonit Perfaqesuesin Numrin e llogarise Drejtorin menaxhues Veprimtarin Detyrimin per te deklaruar 9. Numrin e degeve 10. ..............................

Numri fiskal i tatimpaguesit

................................................. Nga :

Ne:

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.

9. 10.

9. 10.

366

Kerkuar nga:

Aprovuar nga:

................................................. ...................................................

Data e pranimit nga IT dhe neshkrimi:

........................................... .......

Udhezues: Nese tatimpaguesi ka ndryshuar adresen ne kolon “nga” ta shkruje adresa e vjeter ndersa ne kolonin “ne” vendose adresen e re te tatimapgauesit. Nese tatimpaguesi ka hapur llogari te re bankare athere e leni te zbrazet kolonen „nga” dhe e shkruani llogarin e re te tatimpaguesit. Nese tatimpaguesi ka hapur dege te re te aktivitetit (lokacion te ri) atehere lene te zbrazet rubriken “nga” dhe shkruani emrin e lokacionit te ri (deges).

SHTOJCA Q3:

Kërkesë për Transfer të Kreditimit të Tatimit

Kerkese per Transfert te kreditit tatimor 1. Emri i tatimpaguesit dhe adresa:

1. Kerkesa per trasfer tek:

2. Numri fiskal i tatimpaguesit;

3. Numri fiskal i tatimpaguesit:

4. Periudha tatimore tek e cila pagesa aktualisht eshte aplikuar:

5. Periudha tatimore tek e cila transferi duhet te behet:

6. Lloji i tatimit per te cilin eshte paguar aktualisht:

7. Lloji i tatimit per te cilen transferi duhet te behet:

8. Shuma e paguar:

9. Shuma qe duhet te transferohet:

10. Data e pagese:

11. Data e trasferit:

13.Shpejegmi/ arsyeja. 367

14.Kerkuar nga (emri dhe pozita dhe neshkrimi) 15. Aprovuar (emri pozita dhe neshkrimi) 16. Procesuar nga (emri pozita nënshkrimi)

Data: Data: Data:

Udhezim: Perdoret

Kerkesa per rregullim te gjendjes se tatimpaguesit

Udhezim:

SHTOJCA Q4:

Shqyrtimi Analitik (Aide Memoire)

Shqyrtimi Analitik (Per Kujtese)

1. Fitimi/Humbja ne aktivitete te zakonshme para/pas tatimit 

Çdo muaj, ne tremujor, ne vit



Sipas aktivitetit te shoqerise/filialit



Sipas pozicionit gjeografik

2. Te ardhura nga kapitali/asete qe jane perdorur 3. Analiza per te ardhurat mbi kapitalin/aseteve qe jane perdorur 

Marzhi i fitimit.



Qrkullimi i kapitalit/aktiveve.

4. Te ardhurat nga pjesemarrja me kapital 368



Te ardhura per çdo aksion.



Niveli i te ardhurave.



Raporti F/A

5. Dividentet 

Dividentet bruto te paguar.



Divident bruto per çdo aksion.



Norma per divident



Kostoja e dividentit.



Dividentet qe ju ka kaluar afati i pagimit.

6. Vlera e tregut 

Çmimi e tregut per çdo aksion.



Kapitalizimi i tregut.



Çmimi i pjeseve te veçanta te aktiveve neto.

7. Fitimi bruto 

Fitimi bruto



Per çdo jave, muaj ose çdo tre-mujor



Sipas zones gjeografike



Sipas aktiviteteve te korporates/filialit



Per produkte apo sherbimet kryesore



Perqindja bruto e fitimit.

8. Vlera e shtuar (llogaritur vlera e shitjeve minus koston e lendes se materialeve dhe shebimeve per blerje)  Sipas aktivitetit te shoqerise/filialit 

Sipas produkteve ose sherbimeve kryesore



Si perqindje te qarkullimit (sipas kategorive si me siper).

9. Shpenzime per pune kerkimore dhe zhvillim 

Sipas aktivitetit te shoqerise/filialit



Sipas produkteve ose sherbimet kryesore



Si perqindje e qarkullimit (sipas kategorise, si me siper). 369

10. Numri i te punesuareve 

Sipas aktivitetit te shoqerise/filialit.

Tregues te ecurise se biznesit Faktore qe tregojne risk per personat juridike qe nuk mund te perballojne borxhet kur ato jane per shkak te: 

Nivel i papershtatshem i pageses ne te holla/kapitalit qarkullues.



Raportit te ulet te likuiditetit.



Ka humbje operative



Gjendje mbi norme e mallit gjendje ose stok demode.



Debitore qe ju ka kaluar afati i pageses.



Kufizimeve te vendosura per kontrata me furnizuese te zakonshem.



Financime te tepruara “qe nuk perfshihen ne bilanc” apo per taransaksione per qellime te veçanta.



Kreditore te aktivitetit qe nuk jane paguar.



Kreditore te tjere qe nuk jane paguar, p.sh., per TVSH, tatime qe mbahen ne burim, apo tatimin ne te ardhura.



Vonesa te pagesave per shperblimet.



Transferta te zakonshme fondesh brenda biznesit.



Aktive te financuara me hua afatgjate.



Kushte marreveshjeje per hua qe jane thyer, qe nuk ju permbahemi akoma, ose ne risk.



Kufij per huamarrje, te vendosura brenda per Brenda (p.sh., mallra) apo nga jashte (p.sh., marreveshje huaje ose hipotekim (kolateral) per hua te pagarantuara), apo ne risk.



Dividenteve qe ju ka kaluar afati i pagimit.



Barres per interesa.



Raportit te larte apo ne rritje te huase /pjese e vet e kapitalit.



Perkeqesimit te marredhenieve me bankiere.



Kerkeses per kapital te ri.



Humbjeve te konsiderueshme te mundshme per kontrata afatgjata.



Projekte per te ardhmen qe mund te shkaktojne veshtiresi financiare.

370

SHTOJCA Q5:

Raporti i Strategjisë në Kontrollin Paraprak Raporti i Strategjise se para-kontrollit

Emri i tatimpaguesit: Numri i Identifikimit te Tatimpaguesit: Lloji i Kontrollit: E shkurt, e gjate, rikontrolle Per cregjistrim, per rimbursim

Detyra para kontrollit

Rezultati

Analiza e subjektit 1. Analizimi i treguesve te aktivitetit ekonomik. 2. Verifikime me ane te zyrave tjera regjionale te tjera tatimore- rezultati. 3. Analize te historise (ecurise) se pagesave te tatimpaguesit. 4. Analize paraprake analitike, metodat dhe rezultatet. 5.Raporte te meparshme kontrolli - sistemet e shqyrtuar dhe rezultatet e tyre - çeshtje per vemendje ne kontrollin e radhes 6. Çeshtje te perzgjedhura per t‟u trajtuar me vemendje. 7.Burime te tjera te informacionit qe duhen perdorur 8. Vleresimi i kontrolleve per menaxhim, kontrolle te brendshme dhe sistemi i kontabilitetit 9. Identifikimi i legjislacionit qe ka ndikim te drejteperdrejte mbi taimpaguesin 371

10. Identifikimi i fushave kryesore te riskut.

Strategjia e kontrollit 11. Objektivat e kontrollit

12. Sisteme qe i nenshtrohen kontrollit te zgjeruar - financiar - jofinanciar 13. Metoda per teste te zgjeruara - Shqyrtim substantiv analitik - testim per te dhena substanciale 14. Kontrolle te tjera qe duhen kryer 15. Emri i inspektorit tatimor 16. Nenshkrimi dhe data 17. Komentet e udhëheqesit te ekipit

18. Miratimi i udhëheqesit te ekipit 19. nenshkrimi dhe datae

Struktura e kontrollit te brendshem 372

Funksioni

Fusha

Çeshtja

Mjedisi i kontrolli

Struktura organizative

A eshte struktura efektive?

Sistemet e kontabilitetit

Kontrolli i brendshem Informacioni per organet drejtuese Kontrolli i subjektit Mashtrimi i organeve drejtuese Opercacione te informatizuara Operacione te tjera Kontrolli i transaksioneve

Perpilimi deklaratave financiare

i

Mashtrimi Kontrolle te kontabilitetit te brendshem

SHTOJCA Q6:

Kontrollet dosjeve

e

Roli i administratoreve dhe drejtoreve A eshte kontrolli i brendshem i ndershem, i besueshem dhe i pavarur? A eshte informacioni i organeve drejtuese i sakte, relevant? A ka politika dhe proçedura te sakta? A eshte e mundshme qe organet drejtuese te anashkalojne kontrollet e brendshmedhe qellimisht te manipulojne dekrata financiare? A eshte efektiv kontroli i organeve drejtuese? A eshte efektiv kontroli i organeve drejtuese? A jane te vlefshme transaksionet e identifikuara dhe te regjistruara? A jane identifikuar dhe regjistruar vetem transaksionet e vlefshme? A jane regjistruar mbi baza kohore? A jane regjistrar sakte transaksionet? A mundeson sistemi i kontabilitetit qe transaksioni te reflektohet ne deklaraten financiare? A eshte pershkrimi i transaksionit i mjaftueshem dhe i sakte per t‟u hedhur ne deklaraten financiare. A eshte sistemi i kontabilitetit i duhur per te kufizuar parregullsite? Dosjet mbeten te sakta dhe aktuale? A jane miratuar dhe regjistruar ne menyren e duhur levizjet e aktiveve? A jane te mbrojtura ne menyre adekuate rekordet nga ndryshime qe nuk jane te autorizuara per t‟u bere? A jane librat te mbrojtura nga amendimi jokorrekt?

Dokumentimi i Vizitës së Përmbushjes

Vizitat permbushese 373

Si te tilla, vizitat e bera nuk perbejne kontroll ne kuptimin e plote te fjales. Ato jane me teper nje kontroll per testimin e besueshmerise ne pergjithesi te deklaratave te subjekteve dhe nje program qarkullues te kontrolleve mbi gjithe aktivitetet e subjektit, qe ndikojne ne masen e tatimit. Me qellim te grumbullimit te informative, edukimit te tatimpaguesve, verifikimit te te dhenave dhe perditesimit te nevojshem nga inspektoret e kontrollit tatimor kryehen edhe vizitat permbushese. Vizitat permbushese kane per qellim mbajtjen ne vrojtim te vazhdueshem te tatimpaguesve dhe dergimin e mesazhit tek tatimpaguesi se Administrata tatimore eshte nen monitorimin e tyre. Nga kualiteti i ketyre vizitave varet shume e dhe niveli i permbushjes vullnetare te tatimpaguesve. esve. Visitat permbushese shpeshe sherbejne si nej instrument jashtezakonishte i mire ne mbledhjen dhe verifikimin e informtave para se te behet nje plane per kontrolle tatimore tek tatimpaguesi. Forma qe perdoret per realizimin e ketyre vizitave eshte e dizajnuar më lartë në këtë manual dhe eshte obligim i secilit inspektor te kontrollit tatimor te perdor dhe te plotesoje formen e lartcekur (AU005) ne menyren e kësaj forme.

374

SHTOJCA R: Specifikat e Punës:

R1:

Pozita:Inspektori Tatimor

R2:

Pozita: Udhëheqës Ekipi për Inspektim

R3: Pozita: Menaxher I Zyrës Regjionale (PrishtinaI,Prishtina II, Prizren, Mitrovicë, Gjilan, Pejë, Ferizaj dhe Gjakovë)

R4:

Pozita: Menaxher i Divizionit të Kontrollit te Tatimpagueseve

R5:

Pozita: Zëvendës Menaxher ne Zyrat Regjionale dhe ne NJTM

375

SHTOJCA R1: Specifikat e Punës: Inspektori Tatimor PERSHKRIMI I PUNES

Pozita: Inspektori Tatimor Raporton: Udhëheqësit te Ekipit Orari i plotë i punës Detyrat dhe përgjegjësitë: Inspektori Tatimor është përgjegjës te kryejë kontrolla tatimore te tatimpaguesit me veprimtari biznisore nga i cili pritet t‟i kryejë funksionet vijuese: Edukimi dhe ndihma ndaj tatimpagueseve ne zyrat e Administratës Tatimore apo ne zyrat e biznesit; Vizita përmbushëse te tatimpaguesi ; Te ekzaminojë librat ,llogaritë dhe regjistrimet e mbajtura te tatimpagueseve ne lidhje me zbatimin e legjislacionit tatimor ne mënyrë te saktë, te plotë dhe ne kohë ne lidhje me obligimet e tyre tatimore; Shqyrtimi i llogarive te biznesit dhe varësisht nga gjendja bëjnë vlerësime kur është e nevojshme ; Është përgjegjës për zbatimin e ligjeve, rregulloreve dhe udhëzimeve tatimore qe aplikohen ne Kosovë e qe administrohen nga Administrata Tatimore; Dhënia e këshillave zyrtare mbi çështjet tatimore për tatimpaguesit; Përfaqësimi i Administratës Tatimore para një tribunali te pavarur për çështje kontestuese; Kryen edhe punë tjera qe i ngarkohen e qe ndërlidhën me fushë veprimtarin e inspektorit tatimor;. Kërkesat/Kualifikimet Profesionale: Qe te kryej këtë punë me sukses individi duhet te ketë: Përgatitje profesionale superiore-Fakulteti i Ekonomisë ose i Biznesit ;

376

Përvojë pune ne punët financiare apo te kontabilitetit është e preferuar Aftësi për punë ekipore,organizative dhe gatishmëri te punoi nen presion; Aftësi te mira profesionale dhe vullnet për te kontribuar ne mënyrë konstruktive; Te posedojë aftësi te mira komunikimi dhe ne shkruarjen e raporteve; Te njoh punën me kompjuter (word dhe Exel) Te ketë pastërti te lartë morale; Te mos ketë dosje penale;

377

SHTOJCA R2: Specifikat e Punës:– Udhëheqës Ekipi për Inspektim

PERSHKRIMI I PUNES

Pozita: Udhëheqës Ekipi për Inspektim

Raporton: Menaxherit te Zyrës Regjionale dhe NJTM-së Orari i plotë i punës Detyrat dhe përgjegjësit Udhëheqësi i Ekipit për Inspektim është përgjegjës për menaxhimin dhe operimin e ekipit të inspektorëve tatimor i cili duhet t‟i kryejë detyrat vijuese: Menaxhimin e ekipit prej rreth 7 inspektorëve tatimor; Raportojë mbi veprimtaritë dhe përparimin e inspektorëve tatimor; Ndërlidhje me udhëheqësit tjerë te ekipeve të inspektorëve tatimor dhe me Divizionit e Kontrollit në Zyrën Qendrore; Detyra tjera qe i ngarkohen. Kërkesat/Kualifikimet profesionale Njohuri të lartë të teknikave të kontrollit të tatimpagueseve; Diplomë Universiteti në Fakultetin Ekonomik; Përvojë të testuar në menaxhimin e stafit; Shkathtësi të mira komunikimi dhe në shkrimin e raporteve; Të njoh punën me kompjuter (Word dhe Excel); Të ketë pastërti të lartë morale; Te mos ketë dosje penale (të vërtetuar me certifikatë nga gjykata kompetente);

378

SHTOJCA R3: Specifikat e Punës: – Menaxher I Zyrës Regjionale

PERSHKRIMI I PUNES Pozita: Menaxher I Zyrës Regjionale (PrishtinaI,Prishtina II, Prizren, Mitrovicë, Gjilan, Pejë, Ferizaj dhe Gjakovë) I raporton: Zevendes Drejtorit te operacioneve Orari i plotë i punës Detyrat dhe përgjegjësitë: Menaxheri i zyrës regjionale është përgjegjës për menaxhimin dhe operimin e zyrës regjionale tëAdministratës Tatimore, nga i cili pritet t‟i kryej detyrat vijuese:

Të menaxhojë vazhdimësinë e operimit të zyres Tatimore;

regjionale

të Administratës

Të koordinojë angazhimin e të punësuarve të Administratës Tatimore në regjionin e vetë; Të referojë çështjet e ngritura nga udhëheqësit e ekipeve (ato që nuk është e mundur të zgjidhen përbrenda nivelit regjioanl) tek Zëvendës Drejtori i Sistemimit në Teren (Operacioneve) dhe të sigurojë se ka përgjegjje me kohë mbi ato çështje; Të mbikëqyr aktivitetet e zyrtarit regjional të Teknologjisë Informative dhe të ndërlidhë me Njësinë e Teknologjisë Informative në Zyren Qendrore mbi çështjet mbrenda regjionit te cilin e menaxhon; Detyrat tjera që i ngarkohen. Kërkesat/Kualifikimet Profesionale: Që të kryej këtë punë me sukses, një individ duhet të ketë: Njohuri te lartë per legjislacionin qe zbatohet dhe administrohet nga Administrata Tatimore; Përvojë në menaxhimin e stafit në nivelin e lartë ; Diplomë universiteti ne Fakultetin Ekonomik,Juridik apo te Biznesit; Pasterti te lartë morale ;

379

Te ketë aftësi perdorimi te kompjuterit,se paku te programeve Word , Excel dhe çasje ne Internet; Gadishmeri per te vepruar ne menyrë te pavarur; Te mos kenë dosje penale (te vertetuar me çertifikatë nga gjykata kompetente); Aftësi te mira komunikimi me shkrim dhe ne te folur të gjuhëve qe aplikohen ne Kosovë do te ishte perparësi;

380

SHTOJCA R4: Specifikat e Punës: – Menaxheri i Divizionit të Kontrollit të Tatimpaguesit PERSHKRIMI I PUNES Pozita: Menaxher i Divizionit të Kontrollit te Tatimpagueseve Raporton: Zv. Drejtorit të Përmbushjes Orari i plotë i punës Detyrat dhe përgjegjësitë: Nga Menaxheri i Departamentit të Kontrollit të Tatimpagueseve funksionet vijuese:

pritet t‟i kryejë

Të menaxhojë veprimtaritë dhe stafin e Njësisë së Kontrollit të Administratës Tatimore përbrenda Zyrave Qendrore të Administratës Tatimore; Së bashku me Zëvendës Drejtorin e Përmbushjes dhe Zëvendës Drejtorin e Operativës, të koordinojë mundin e të punësuarve të Administratës Tatimore të cilët kryejnë funksionet e kontrollimit të tatimpaguesve; Së bashku me Zëvendës Drejtorin e Përmbushjes, të zhvillojë pjesën e “Kontrollit” të planit vjetor të “përmbushjes” për Administratën Tatimore dhe të monitorojë përparimin kundrejt asaj pjese të atij plani; Të identifikojë rastet specifike të mos përmbushjes së tatimpaguesëve për të cilët duhet ndërmarrë hapa në Gjyq p.sh. rastet e evazionit tatimor; Të bëjë ndërlidhjen me agjencitë ekzekutive (detyruese) të jashtme të ligjit (përfshirë Doganën) në rastet e mos përmbushjes së tatimpaguesëve; Detyrat tjera që i ngarkohen. Kërkesat/Kualifikimet profesionale: Njohuri të lartë mbi veprimtaritë e kontrollit te tatimpagueseve te Administratës Tatimore ; Përvojë ne menaxhimin e stafit do te ishte përparësi; Diplomë universiteti të Fakultetit Ekonomik, Juridik apo të Biznesit; Pastërti të lartë morale ; 381

Të njoh punën me kompjuter (Word dhe Excel); Gatishmëri për te vepruar ne mënyrë te pavarur; Te mos ketë dosje penale (të vërtetuar me certifikatë nga gjykata kompetente); Aftësi të mira komunikimi në të folur dhe të shkruar të gjuhëve që aplikohen në Kosovë do të ishte përparësi.

382

SHTOJCA R5: Specifikat e Punës: Zëvendës Menaxheri i Zyres Regjionale dhe Njësia e Tatimpaguesve të Mëdhenj/NTJM PERSHKRIMI I PUNES Pozita: Zëvendës Menaxher i Zyrës Regjionale /NJTM Raporton: Menaxherit te Zyrës Regjionale/NTJM Orari i plotë i punës Detyrat dhe përgjegjësitë: Zëvendës Menaxheri i Zyrës Regjionale dhe NJTM-së ndihmon në menaxhimin dhe operimin e Zyrës Regjionale/NJTM të Administratës Tatimore, nga i cili pritet t‟i kryejë detyrat vijuese: Zëvendëson menaxherin regjional/NJTM-së në mungesë të tij; Koordinon punën lidhur me raportimet e detyrave ne mes udhëheqësve të ekipeve dhe menaxherit regjional/NJTM; Bënë mbikëqyrjen e angazhimit të inspektorëve dhe mbledhësve tatimor përmes udhëheqësve të ekipeve; Zhvillon aktivitetet në drejtim të përmirësimit dhe ngritjes cilësore të inspektimit dhe mbledhjes së tatimeve; Kryen punë tjera te cilat i ngarkohen. Kërkesat/Kualifikimet profesionale: Njohuri të lartë për legjislacionin që zbatohet dhe administrohet nga Administrata Tatimore; Përvoja në menaxhimin e stafit do te ishte përparësi ; Diplomë universiteti në Fakultetin Ekonomik, Juridik apo të Biznesit; Të njoh punën me kompjuter (Word dhe Excel); Gatishmëri për të vepruar në mënyrë te pavarur; Te mos ketë dosje penale (të vërtetuar me certifikatë nga gjykata kompetente); Aftësi të mira komunikimi me shkrim dhe në të folur në gjuhët që aplikohen në Kosovë do të ishte përparësi. 383

SHTOJCA S: Standardet e Menaxhmentit Kjo Shtoce fokusohet në rolin e Inspektorit te kontrollit tatimore në linjën e principeve te menaxhmentit: Roli si Udhëheqës Ekipi 1. Tani jeni përgjegjës për veprimet e të tjerëve. Ju jeni një model për rol për vartësit tuaj dhe përgjegjësia juaj është të inkurajoni ndryshime dhe t‟u jepni sugjerime mbikëqyrësve rreth mënyrave të reja të realizimit të qëllimeve të ATK-së. 2. Tani ju jeni zhvillues i njerëzve dhe këtë e arrini përmes:    

transferimit të shkathtësive duke ndarë njohuritë dhe përvojën tuaj delegimit të detyrave dhe autorizimit duke ofruar trajnime të nevojshme dhe përvoja zhvilluese për të gjithë punëtorët; dhe duke siguruar trajtim të drejtë dhe të barabartë të punëtorëve.

3. Përgjegjësitë e menaxherit janë të: 

Sigurojë se misioni i grupit punues për të cilin jeni përgjegjës dhe përgjegjësi-dhënës është në përputhje me misionin e përgjithshëm të ATK-së;

 

Komunikojë në vazhdimësi atë mision punëtorëve të vet; Trajnojë punëtorët e vet se si t‟i arrijnë atë mision duke ofruar teknikat specifike dhe qëllimet drejt realizimit;



Udhëheqë punëtorët vet ashtu që ata të dinë se realizimet e tyre afatshkurta mund të qojnë në zhvillime afatgjata.

Matja e performancës së punëtorëve tuaj Deklarata e Misionit për ATK-në paraprakisht vendos qëllimin e përgjithshëm dhe drejtimin e operacioneve tona. Misioni përqendrohet në tri qëllime strategjike:  

Rritjen maksimale të përmbushjes vullnetare Shërbim profesional, transparent dhe efektive për të gjithë tatimpaguesit 384



Aplikim të drejtë dhe uniform dhe ekzekutim të ligjeve tatimore për të mbledhur të hyrat për Shtetin.

Me qëllim të vlerësimit të progresit në arritjen e këtyre qëllimeve, Udhëheqësi i Ekipit duhet të marrë parasysh tri fusha kryesore të performancës për ekipin e vet dhe punëtorët e vet:   

Pala e kënaqur Rezultatet e punës Punëtori i kënaqur

Pala e kënaqur –është definuar si dhënie e shërbimeve të sakta dhe profesionale për palët e brendshme të dhe jashtme në një mënyrë njerëzore dhe profesionale. Shembujt përbëjnë: 

  

Përmirësimin e komunikimit ashtu që tatimpaguesi të jetë tërësisht i informuar më informatat e nevojshme, çështjet dhe gjetjet e kontrollës të jenë biseduar, dhe rezultatet e kontrollit të jenë qartë të përshkruara dhe sqaruara; Dhënien me kohë të shërbimeve, në veçanti kompletimi me kohë i kontrolleve dhe përgjigja për pyetjet e tatimpaguesit;. Kuptimi i çështjeve dhe shqetësimit të tatimpaguesit; Sigurimin se politikat dhe procedurat e ATK-së janë ndjekur dhe ligji është aplikuar drejtë dhe uniform.

Rezultatet e punës – është përkufizuar si gjeneruese një sasi produktive e punës në një mënyrë kualitative dhe ofrim kuptimplotë të rrezes së veprimit për të gjithë tatimpaguesit. Shembujt përfshijnë:         

Identifikimin e burimeve të nevojshme për punëtorët tuaj që si duhet të kryejnë punët e veta dhe përcaktimin e mënyrave për t‟i marrë ato; Zhvillimin e një plani të punës për të arritur qëllimet e ekipit dhe për të rregulluar atë bazuar në ndryshimet në prioritetet organizative; Monitorimin e burimeve të caktuara për të siguruar përdorim të duhur dhe për t‟i lidhur me pritjet; Sigurimin se ekipi juaj është i organizuar të përfundojë punën në mënyrën me efektive/efiçiente; Identifikimin e kërkesave të stafit bazuar në proceset e punës dhe nivelin e punës në ekip: gjetjen e mënyrave për të minimizuar luhatjen në ngarkesën e punës; Monitorimin e rezultateve të ekipit kundrejt planit të punës dhe rregullimit/zgjidhjes së problemit për të adresuar çdo devijim; Përfshirja e punëtorëve dhe inkurajimi i tyre për të gjetur mënyra të reja për të zgjidhur problemet; Bashkëveprimin e rregullt më punëtorët për të identifikuar mundësitë për përmirësimin se si të realizohet puna; angazhimi i tyre në zhvillimin e qasjeve të përmirësuara; Pranimin se puna e ekipit është pjesë e një procesi që prek dhe është i prekur nga pjesët tjera të organizatës; 385

 

Identifikimin e fushave potenciale të mos-përmbushjes dhe sugjerime për qasje për të adresuar shqetësimet; Sigurimin se kontrollet janë përfunduar në përputhje me kërkesat e Programit të Matjes së Kualitetit të Kontrollës

Punëtori i kënaqur – është përkufizuar në masë e bërë nga perceptimet e punëtorit për praktikat menaxheriale, barrierat organizative dhe mjedisin e përgjithshëm të punës që prek përpjekjet e tyre për të bërë punë të mirë. Nuk është proces i thjeshtë t‟i bësh punëtorët e kënaqur apo të përmirësosh “faktorin e buzëqeshjes” e cila referohet shpesh. Punëtori i kënaqur po ashtu përfshinë shkallën në të cilën një punëtor respekton politikat dhe procedurat, përfshirë orët në zyrë, marrëdhëniet me punëtorët tjerë dhe personin e menaxhmentit, etj. Një punëtor i pakënaqur shpesh do të tregojë plogështi dhe mungesa, vështirësitë me të tjerët në zyrë, mungesë të respektimit të politikave dhe procedurave, etj. Shembujt përfshijnë:    

Bisedë me punëtorët tuaj për vlerësimin e performancës, vëzhgimin e shprehive të punës, etj. dhe vazhdimin e vendosjes së zgjidhjeve të përbashkëta për shqetësimet e tyre; Identifikim të nevojave të trajnimeve për punëtorët tuaj dhe ofrimi i kohës për ta që të kenë trajnime efektive; Bërjen avokat për nevojat e vendit të punës të punëtorëve me nivelin pasues të menaxhmentit; dhe Vendosje të pritjeve dhe monitorim të progresit kundrejt arritjeve të tyre Udhëzimi dhe vlerësimi i punëtorëve

Ju jeni përgjegjës për të udhëzuar aktivitetet e ekipit tuaj dhe vlerësimin e punëtorëve tuaj. Mbikëqyrja e punëve për t‟u bërë nga inspektorët tuaj është një detyrë e vazhdueshme që kuron të merren parasysh faktorët që përfshijnë prioritetet, nivelin e shkathtësive, planifikimin, vënien e afateve, potencialin e kontrollës, burimet në dispozicion, bashkëpunimin e tatimpaguesit, përdorimin e teknikave të kontrollës dhe shumë tjera. Për të siguruar se prioritetet e volumit të punës janë arritur, ekziston një numër i veglave të gatshme të menaxhmentit. Ato janë:     

Rishikimet e rasteve në vazhdim Rishikimet e volumit të punës Rishikimet e rasteve të përfunduara Rishikimet raportit teknik të kohës Vëzhgimi i vazhdueshëm Dosjet e performancës së punëtorit (DPP)

1. Një Dosje e Performancës së Punëtorit (DPP) është një regjistrim i të dhënave që lidhen me performancën të mbajtura për një punëtor. DPP-të duhet të vendosen dhe mbahen për të gjithë punëtorët. 2. Një Dosje e Performancës së Punëtorit (DPP) është dosje e kërkuar për secilin punëtor. Udhëheqësit e Ekipeve janë përgjegjës për matjen dhe sigurimin e përdorimit të efektshëm të sistemit të DPP-ve duke: 386

   

3.

Vendosur (hapur) DPP Freskuar DPP-të Sigurimin e shënimeve/dokumenteve të performancës Dërgimin e DPP-vë udhëheqësit të ri të ekipit me rastin e transferimit apo ricaktimit

Secila DPP duhet qartë të jetë e etiketuar si “Dosja e Performancës së Punëtorit”, së bashku me emrin e punëtorit dhe numrin e punëtorit. Qasja në një DPP është e kufizuar në punëtorin, zyrtarët e menaxhmentit që duhet të dinë dhe çdo përfaqësues i caktuar nga punëtori. DPP-të duhet të mbahen në një kabinet me dry, dhomë me dry, apo hapësira tjera të siguruara.

4. Informatat që duhet mbajtur në DPP përfshijnë:   

  

Planin e performancës (elementet dhe standardin(et) kritike), përfshirë qëllimet individuale të vitit aktual; Vlerësimet vjetoret dhe notimet tjera; Çdo shënim të dokumentacionit të performancës të tilla si rishikimet e ngarkesës së punës, rishikimet e dosjeve të rasteve, vizitat në punë, rishikimi i progresit, vlerësimit e gjysmë-vitit dhe të gjithë formularët e vlerësimit të nevojshëm për të justifikuar një veprim të personelit (p.sh. gradimin, shpërblimin, apo largimin); Shënimet e këshillimit mbi performancën Deklarimet kundërshtuese të dorëzuara nga punëtori; Planin e Zhvillimit Individual

5. Të gjitha DPP-të që përmbajnë dokumentacion mbi katër vite të vjetra duhet të pastrohen çdo vjet. 6. nëse punëtori e lëshon ATK-në, DPP duhet të dërgohet në Zyrën e Burimeve Njerëzore në Zyrat Qendrore 7. Dokumentet që lidhen me sjelljen e punëtorit, sikurse janë mos-deklarimi apo mos-pagesa e tatimeve, plogështia, apo shpërdorimi i pushimit, duhet të mbahen si pjesë e DPP-së për aq sa dokumentacioni i tillë do të ketë ndikimi në një vlerësim performance apo veprim të mundshëm disiplinor.

Udhëzues i Udhëheqësit të Ekipit për vizita lidhur me Punën (Shqyrtimi i procesit të brendshëm)- SHTOJCA U

Rishikimet në proces 1. Një rishikim i rastin në proces është një mundësi për ju të përfshiheni në një kontroll deri sa rasti është në vazhdim. Përfshirja mund të jetë gjerë apo mund të jetë e kufizuar në pjesë shumë specifike të kontrollit. Disa fusha që mund të dëshironi t‟i keni parasysh janë: 387

A. Përcaktimi i mundësive të përgjithshme të kontrollit B. Trajnimi në një çështje të re apo unike C. Zhvillmi i shkathtësive të kontabilitetit dhe/apo të kontrollit D. Vëzhgimi i aftësive të komunikimit E. Ndihma në zhvillimin e duhur të çështjeve teknike F. përcaktimi dhe/apo përmirësimi i shfrytëzimit të duhur të kohës G. Rishikimi dhe/apo përmirësimi i letrave të punës H. Përcaktimi i fushëveprimit dhe hollësisë së kontrolleve I. Përmirësimi i njohurive për aktivitete afariste dhe/apo çështje të caktuara J. Vëzhgimi i teknikave të intervistimit dhe ofrimi i rezultateve kthyese konstruktive K. Ofrimi i asistencës për rastet e vjetra 2. Kompletimi i rishikimeve të në proces duhet të vendoset me shënime në dosjen e rastit. Duhet të përgatiten komentet me shkrim dhe bisedohen me punëtorin. 3. Duhet të kompletohet një numër i mjaftueshëm i rishikimeve në proces për të ofruar një kuptim të mirë të shprehive dhe mundësive të punës së inspektorit – së paku një për muaj. Rishikimet e ngarkesës së punës 1. Rishikimet e ngarkesës së punës do t‟u japin pamjen e përgjithshme më të mirë për punën dhe aktivitet e secilit inspektor. Kuptimi i plotë nevojitet për vlerësimin e performancës, dhënien e udhëzimeve dhe për të vendosur kur të përfshiheni më shumë në kontrolle të veçanta. Për këtë arsye, duhet të kryhet një numër i mjaftueshëm i rishikimeve të hollësishme të ngarkesës së punës – së paku një herë në vit. 2. Është thelbësore që ju të bisedoni fushat ku ka preformancë mbi mesataren si dhe fushat me probleme. Fakti se një rast është rishikuar duhet të shënohet në dosjen e rastit me datën e rishikimit dhe inicialet e udhëheqësit të ekipit. Duhet të përgatitet një raport me shkrim për rishikimin e ngarkesës së rastit dhe të ndahet me punëtorin. Duhet të zhvillohet një plan veprimi me inspektorin për t adresuar ndonjë mangësi të hasur gjatë rishikimit. Jepini inspektorit mundësi të përgjigjet për fushat në të cilat mund të ketë mospajtim lidhur me gjetjet. Raporti juaj me shkrim duhet të adresojë çështjet e kualitetit dhe aplikimin e elementeve të punës. Përbërja e këtyre rishikimeve me shkrim si dhe dokumentacioni tjetër vlerësues do të shërbejnë si bazë për vlerësimet vjetore të performancës. 3. Fillimi rishikimi të ngarkesës së punës duke siguruar se keni një listë të plotë të të gjitha deklaratave të caktuar për inspektim për inspektorin.

Udhëzues i Udhëheqësit të Ekipit për Shqyrtim të Ngarkesës së Punës– SHTOJCA T

Për udhëzime të mëtejshme mbi standardet e menaxhimit, ju lutem shikoni Modulin mbi Standardet Management (Moduli i cili eshte ndarazi nga ky dokument). 388

389

SHTOJCA T: Udhëzues i Udhëheqësit të Ekipit për Shqyrtim të Ngarkesës së Punës Fusha për rishikim 1. Puna prioritare

Pyetjet që kërkojnë përgjigje

Shënimet për përdorim

a. A ka identifikuar punëtori punën prioritare?

a. Shënimet në inventar

a. Rastet me b. Cila punë prioritare është në proces? Në ligj prioritet me vend? Ndonjë problem përmbyllës? Cilat raste duhet t‟i rishikoj? A b. Riduhet punëtori të vendosë ndonjë datë kontrollet objektive?

b. Raportet për kohën e inspektorit

c. Kërkesat për ribmursim

c. Cila punë prioritare nuk ka filluar? Pse? A do të fillojë shpejtë? Sa shpejt do të përfundojë? A duhet punua të ricaktohet?

d. Rastet e vjetruara e. Rastet e projekteve të veçanta

390

Fusha për rishikim 2. Rastet në proces gjatë periudhave të zgjatura si 3 – 6 muaj, jo më shumë

Pyetjet që kërkojnë përgjigje

Shënimet për përdorim

a. Çka është duke e mbajtur në mënyrë specifike secilin rast?

a. Raportet për kohën e inspektorit

b. A munden vonesat përmbyllëse të shmangen me raporte më të mira më tatimpaguesin, ndjekje më e mirë e procedurave, planifikim më efektiv të kontrollit, përmirësim në teknikat e kontrollit, planifikim dhe orar më të mirë të aktiviteteve?

b. Shënimet e rishikimit të mëparshëm të ngarkesës së punës c. Dosjet e rastit

c. A ka marrë parasysh punëtori problemet e mundshme tatimore/ të përmbushjes? d. A mund të ndihmoj të mbyllen këto raste? e. A duhet të arrihet një pajtim për datën e synuar për mbyllje apo duhet t‟i jepet kohë shtesë? f. Nëse është një rasti i përsëritur nga rishikimi im i fundit. A ka ndërmarrë hapat punëtori për të cilët është bërë pajtimi? g. A i mban vazhdimisht punëtori në proces kontrollet për një periudhë të zgjatur? h. A ka telashe punëtori me njohjen e çështjeve apo zhvillimin e çështjeve?

391

Fusha për rishikim 3. Rastet në proces: nuk ka aktivitet për periudha të zgjatura

Pyetjet që kërkojnë përgjigje

a. Në mënyrë të veçantë, çka është ndaluar veprimet në secilin rast?   

Mos-veprimi i punëtorit Vonesa e shkaktuar nga tatimpaguesi/profesionisti Kur është përcjellë për herë të fundit

b. Cilat janë procedurat e përcjelljes së punëtorit? c. A ka vazhdimisht punëtori raste joaktive? Pse? A e kemi biseduar këtë përpara? d. Çka duhet të bëhet që secili rast të ece apo të mbyllet?  Përcaktoni veprimet që do të ndërmerren  Caktoni afatin për mbyllje

Shënimet për përdorim 1. Rishikoni Raportin për Kohën e Inspektorit për muajin e fundit për të marrë trendin e kohës së dhënë. Merrni parasysh kohën e dhënë në dritën e informatave në dosjen e rastit. 2. Rishikoni dosjet e rastit për të:: a. Çmuar progresin në kontrolle specifike; b. Gjeni faktet e nevojshme dhe arrini një kuptim të ndërsjellë me punëtorin në mënyrë specifike mbi gjërat që duhet bërë dhe kur duhet bërë .

392

Fusha për rishikim 4. Çështjet tjera për t‟i marrë parasysh

Pyetjet që kërkojnë përgjigje  

A është dosja e kontrollit në rend A janë përdorë teknikat e duhura të kontrollit?  A është në dijeni punëtori për implikimet e mundshme të mashtrimit dhe veprimet që duhet ndërmarrë?  A i menaxhon si duhet punëtori rastet? Merrni parasysh:  Nivelin në të cilin janë duke fjetur rastet  Mundësia e punëtorit për të kaluar nga një rast në tjetrin me humbje minimale të kohës  Mundësia e punëtorit për të planifikuar, për të programuar aktivitetet e kërkuara, vënien dhe ndërmarrjen e procedurave përcjellëse  A janë të balancuara mirë detyrat në mes të këtij dhe punëtorëve tjerë?  A e përdor punëtori kompjuterin për të përgatitur raportet?  A mundet punëtori të kalojë nga një rast në tjetrin me humbje minimale të kohës?  A mundet punëtori të planifikojë, të programojë aktivitetet e kërkuara, të vejë dhe ndërmarrë procedurat përcjellëse

Shënimet për përdorim Rishikimi i dosjes së rastit Raportet për kohën e inspektorit

393

Fusha për rishikim

5. Shfrytëzimi i kohës

Pyetjet që kërkojnë përgjigje

Shënimet për përdorim

a. A planifikon punëtori kohën dhe a programon aktivitetet paraprakisht sa duhet? b. A është dhënë kohë tepër për aktivitetet tjera se sa për rastet specifike të kontrollit? c. Si e nis punën e re punëtori përderisa vazhdon më punën tjetër që është në progres? d. Ai programon rregullisht punëtori takimet për të filluar herët për atë ditë? e. Sa kohë është kaluar në zyrë – a është kohë e duhur – a është kaluar si duhet koha në zyrë? f. Deri në çfarë mase punëtori kalon nga rasti në rast pa kompletuar veprimet nevojshme në çdo rast? g. Cilat janë fushat e rasteve në të cilat normalisht punohet – në vendin e biznesit të tatimpaguesit – në zyrën e profesionistit – në zyrën e ATK-së? Pse? Çka tregon ky trend? Si ndikon kjo në kohën e rasteve? Cilësinë e punës?

394

SHTOJCA U: Udhëzues i Udhëheqësit të Ekipit për vizita lidhur me Punën (Shqyrtimi i procesit të brendshëm) Përdorimi i sugjeruar: Të vëzhgojë, asistojë dhe të fitojë mprehtësinë në njohuritë e punëtorit, qëndrimin, shkathtësitë dhe sjelljen. Bisedojeni me punëtorin vëzhgimin gjatë vizitës. Vëzhgimet tuaja duhet të reflektojnë si arritjet ashtu edhe mungesat. Bëni sugjerime dhe aranzhoni përcjelljen e punës. Dokumentacioni duhet të përgatitet sipas nevojës. Fushat që duhet Vëzhgimet mbuluar PLANIFIKIMI Përdorni A mbulon plani i punës së punëtorit pikat e nevojshme të deklaratat dhe sugjeruara nga deklarata dhe rishikimi i modelit të kontrollit? dokumentacionin prezantoni idetë apo sugjeroni qasjet nëse është e nevojshme. e paraplanifikimit të punëtorit Si i planifikon takimet punëtori? A ka kërkuar punëtori librat dhe regjistrimet e nevojshme dhe ai i ka marrë ato me sukses? Jo? KONTAKTI Pse? Si e bën prezantimin punëtori; a është përdorë takti në rregullimin e gjërave për ekzaminim të vërtetë të regjistrimeve? A ka problem punëtori se çka të bëjë së pari dhe a është ndjekur paraplanifikimi i paraparë? A i barazon punëtori llogaritë e librave me deklaratën; a i krahason SHKATHËSITË vitet e kaluara me vetin aktual; a i përcjell transaksionet për të parë PËR se a janë regjistruar si duhet? A ka quar inspektimi i punëtorit të KONTABILITET llogarive të ndryshme të pyesë për pikat e duhura, regjistrimin e tyre dhe kërkimin e vërtetimit të duhur? A japin bazë të arsyeshme analizat dhe dokumentacioni për të marrë parasysh çështjet? A e din punëtori kur të ndalet? A janë të renditura letrat e punës në mënyrë logjike dhe me rend? Të Qartë ? Me Numra? Të kryesuara si duhet? A i kupton punëtori përdorimin me vend të letrave të punës (si një gjurmë kontrolli)? A LETRAT E kanë kuptim në lidhje me kontrollin? A e din punëtori pasaktësinë e PUNËS kopjimit të dokumenteve kur një kopje mund të kërkohet nga tatimpaguesi? A i llogaritet shënimi i punëtorit kur mund të përdoret shtimi i shiritit të makinës? A i din dhe a i zhvillon punëtori çështjet thelbësore? A janë ngritur NJOHIRITË MBI në mënyrë arbitrare pyetjet apo çështjet apo a janë ato të vërteta TATIMET dhe logjike? Për tatimpaguesin? Për ju? Si i paraqet gjetjet inspektori? A është marrë koha e nevojshme për të paraqitur dhe shtjelluar gjetjet me tatimpaguesin? A dëgjon PËRMBYLLJA punëtori? A e mban taktin dhe maturinë kur të ceken gabimet në libra dhe regjistrime? A është informuar tatimpaguesi për të drejtat e ankesës? 395

SHTOJCAT V: Udhëzues i Udhëheqësit të Ekipit për shqyrtim të rastit të përfunduar Fusha për rishikim 1. PërgjithësishtQëllimi dhe fushëveprimi i rishikimit tuaj

Pyetjet që kërkojnë përgjigje a. Sa di tashmë për këtë rast? b. A kam qene i përfshirë në këtë rast gjatë vizitës në punë, gjatë rishikimit të ngarkesës së punës apo jo? Çka kam mësuar për rastin? Çka, nëse ka dalë ndonjë problem dhe sa mirë është trajtuar? c. Çfarë problemesh normalisht ky punëtor ka? Çka është bërë më së miri? Çka mund të bëhet më mirë? d. A ka diçka të pazakonshme rreth këtij rasti i cili tregon nevojën për vëmendje të nga afër? e. A duhet të lirohet ky rast për një sistemim të duhur? A duhet të rishikoj ndonjë karakteristikë të rastit përpara se ta lirojë? A duhet ta kthej apo të akordohem me punëtorin për rastin? A duhet ta lavdëroj, apo ta këshillojë punëtori dhe të përgatisë një shënim për përdorim në notimin e performancës?

2. Plani para inspektimit

a. Çfarë pikash të pasigurta mund t‟i zbuloj duke këqyrë deklaratat e këtij rasti? Cilat çështje janë të dukshme si rezultat i rishikimit të modelit të kontrollit dhe pikëve vlerësuese të rrezikut? A i ka mbuluar këto dhe pikat tjera punëtori? b. A ka zhvilluar punëtori plan me shkrim si është e përshtatshme para se të kontaktojë tatimpaguesin apo profesionistin? Çka bën zakonisht punëtori? Çka kam mësuar gjatë rishikimit tim të fundit të ngarkesës së punës? c. A kanë qenë të rëndësishëm pikat e paraplanifikuara? Të Pazakonshme? Çështje periodike? A pajtohem më pikat mbuluara në plan? A e ka rishikuar si duhet inspektori modelin e kontrollit dhe a i ka identifikuar çështjet në rast? A është marrë parasysh në përgatitjen e planit të kontrollit? d. A është plani real për këtë rast? e. A e ka ndryshuar punëtori planin kur ka gjetur fakte tjera? A e ka zgjeruar apo a e ka kufizuar planin e parë punëtori? Çka ka arritur me këtë? f. A janë identifikuar deklaratat përkatëse për inspektim? Nëse po, a janë kërkuar deklaratat me njëherë? g. A zbuloj ndonjë nevojë për planifikim më të mirë para inspektimit? Nëse po, si mund ta ndihmoj këtë punëtor të arrijë përmirësimet në planifikim të rasteve të reja? A janë përdorë procedurat dhe udhëzuesit e specializuar për dobinë më të mirë? A nevojiten përgatitje tjera?

3. Letrat e punës

a. A janë letrat e punës të shkruara me titull, numra, iniciale, datë dhe indeks? b. A reflektojnë letrat e punës atë që është arritur gjatë inspektimit? A përmbajnë shënimet përkatëse në kontakte, fakte, biseda dhe konkluzione? 396

c. A duket se ndonjë letër e punës është ri-shkruar? Nëse po, pse? A ka dokumente të panevojshme? d. Ai ka testuar llogaritë punëtori apo a i ka kopjuar faqet llogarive? A kanë qenë efektive testet? Nëse testi nuk ka qenë efektiv, a ka sqaruar punëtori se pse? e. A ka indikacione pozitive të një qasje sistematike për këtë inspektim? A ka qenë inspektimi sipërfaqësor? Nëse janë të nevojshëm përmirësimet çka duhet të bëj për të ndihmuar punëtorin? 4. Raporti

a. A është raport i qartë, i lexueshëm, i pranueshëm në formë? A janë përdorë formë apo programe të pa vend dhe të pa nevojshme? b. A janë përdorë raportet e kompjuterizuara kur ka qenë e duhur? c. A janë komentuar pikat e mëdha dhe të pazakonshme? A përmban raporti sqarime të shumta apo të pakta? A ka dyfishime t panevojshme në raport dhe letrat e punës? A janë përdorë kod dhe citime tjera të duhura? A është duke punuar mirë në këtë fushë punëtori? A janë marrë informatat kthyese nga këshilltarët e kontrollit, Ankesat, tatimpaguesit dhe burimet tjera? d. A mbështet dokumentacioni faktik konkluzionet e punëtorit në këtë rast? Si i mbështet normalisht rekomandimet punëtori? e. Çka mund të bëjë ky punëtor për të përmirësuar aftësitë e shkrimit të raportit? Çka mund të bëj për të ndihmuar punëtorit të përmirësohet?

5. Fushëveprimi – a. Faktet dhe rrethanat në rast, a mbështesin fushëveprimin dhe Kualiteti i teknikat e përdorura nga punëtori? kontrollit b. A është larguar shumë punëtori nga çka qenë e planifikuar? Në fushëveprim? Në metoda dhe teknika? Pse? A tregojnë shënimet e përparshme problemet lidhur me këto? c. Deklaratat përkatëse të ekzaminuara ka kanë qenë të duhurat? Cila është praktika tipike e punëtorit? d. A ka ndërmarrë punëtori hapat e duhur të përcjellë inspektimet (ekzaminimet)? e. Si mund ta përmirësojë ky punëtor inspektimin? A janë aplikuar metodat dytësore për të verifikuar të ardhurat? A ka identifikuar punëtori çështjet e pazakonshme, ka njohur shenjat e mashtrimit dhe a i ka përcjellë? A mund t‟i caktoj lloje tjera pune dhe të ndërmarrë hapa tjerë për të rritur mundësitë profesionale? f. A i ka marrë parasysh punëtori përdorimin apo teknikat e mostrave statistikore? Nëse jo, a është dashur punëtori të përdorë këtë teknikë? 6. Përdorimi i kohës

a. Sa kohë ka kaluar punëtori në rastin e vet dhe si është akumuluar koha?ditët e plota dhe vijuese? Ditët e pjesshme apo të ndërprera? Çka kam mësuar nga rishikimi im i fundit për ngarkesën e punës së këtij punëtori lidhur me përdorimin e kohës? 397

b. Si i planifikon normalisht punëtori takimet? A fillon punën herët? Paraprakisht mjaftueshëm nga data e fillimit të ekzaminimit? Çka di për qasjen e punëtorit nga burimet e tilla si fletat e nënshkrimit për hyrje-dalje, në vizitat në terren, apo vëzhgimi i sjelljes në zyrë? c. Sa kohë fillestare ka kaluar punëtori në këtë rast në lidhje me kohën e tërësishme?  Para-planifikim  Inspektim i shënimeve  Hulumtim  Shtjellim dhe zgjidhje e çështjeve  Përgatitja e raportit d. Cilat praktika apo shprehi të punës kanë kontribuar për kohën e vënë për këtë rast?  Para-planifikimi joefektiv  Letrat e tepërta apo të panevojshme të punës  Vështirësitë në hulumtime  Marrëdhëniet pa rezultat me tatimpaguesin/profesionistin  Vështirësitë në shkrimin e raportit  Shumë kohë në zyrë e. Si ka ndikuar ngarkesa e punës së të punësuarit në kohën e kaluar në këtë rast?  Shumë apo pak raste në proces  Shumë prioritete kontradiktore f. Çka mund të bëjë ky punëtor për të shfrytëzuar kohën me efektivitet? Si mund ta ndihmoj punëtorin të përdorë kohën që të përfitojë më shumë?

398

SHTOJCA W: Udhëzues i Udhëheqësit të Ekipit për Zhvillim dhe VetëVlerësim

Fusha për rishikim 1. Organizata

2. Përhapja e udhëzimeve

3. Kontrollet menaxheriale

4. Mbikëqyrja

Pyetjet që kërkojnë përgjigje (a) A e din secili punëtor kujt t‟i raportojë? (b) A janë të njohur punëtorët me organizatën e tyre dhe me punën e bërë nga pjesët tjera të ATK-së? (a) A i keni përhapur udhëzimet dhe udhëzuesit e menaxherëve të ZQ dhe regjioneve punëtorëve ashtu siç i keni marrë? (b) A janë mbajtur bazë aktualë udhëzimet dhe udhëzuesit dhe a janë bërë të gjitha ndryshimet apo a janë vendosur menjëherë? (c) A i jepni punëtorit të ri orientimin e duhur? (d) A i keni biseduar me punëtorin tuaj procedurat e reja apo të ndryshuara? (e) A janë operimet në përputhje me procedurat e vëna përveç për devijimet e miratuara? (a) A mbani dosjen tuaj që përmban direktivat, të dhënat e organizatës dhe përcjelljen e planit? (b) A e planifikoni dhe programoni kohën tuaj ashtu që çdo fushe nën mbikëqyrjen tuaj t‟i jepet së paku një kohë minimale? (c) Kur projektet dhe detyrat i janë dhënë vartësve, a keni planifikuar veprimin e përcjelljes për të siguruar kompletimin dhe vlerësimin me kohë të rezultateve? (d) A ndërmerrni veprime të shpejta dhe vendimtare brenda autorizimit tuaj të deleguar? (e) A mbani kontroll efektive për të siguruar se kërkesat e programit janë plotësuar? (f) Përgjithësisht a i arrini afatet? (a) A keni udhëzim procedural të fundit? (b) A e kryeni kontrollin e nevojshëm mbi punëtorët për të siguruar përmbushjen me praktikat e zyrës regjionale? (c) A e shpërndani në mënyrë të barabartë punën në grupin tuaj? (d) A i inkurajoni sugjerimet nga punëtorët tuaj? (e) A keni aplikuar apo lejuar politika apo favorizim në zyrë? (f) A janë vënë në dijeni menaxherët të caktuar si ushtrues detyre për t gjitha shqetësimet? (g) A mbani shënimet të duhura të ngarkesë së punës dhe a i ndërmerrni hapat e duhur për të mbajtur atë në ekuilibër? (h) A e caktoni punën në mënyrë të barabartë duke mos i shpërndarë pak njërit e shumë tjetrit punëtor? (i) A i shmangni shprehitë e dobëta të mbikëqyrjes sikurse janë kritikat për punëtorët në prani të punëtorëve tjerë favorizimi, mosdashja për të çmuar punën e mirë, apo mos-marrja e përgjegjësinë për rezultate 399

Fusha për rishikim

5. Administrimi i personelit

6. Standardet etike

7. Trajnimi

8. Hulumtimi 9. Autorizimi për inspektime

10. Raportet dhe inspektimet

11. Puna me prioritet 12. Koha e raportimit

Pyetjet që kërkojnë përgjigje joefektive të grupit tuaj? (j) A e dinë qartë punëtorët e grupit tuaj çka pritet nga ata? (k) A u jepni mundësi punëtorëve në grupit tuaj për të treguar se ata mund të pranojnë përgjegjësi më të madhe? (a) A nxjerrin analizat e pushimit mjekësor dhe vjetor administrimin e duhur dhe mungesën e abuzimit? (b) A të informojnë punëtorët menjëherë kur do të mungojnë? (c) A janë përgatitur paraprakisht planet për pushim për të ndihmuar planifikimin për periudhat e mungesës së punëtorit? (d) A janë inkurajuar dhe a iu është dhënë mundësia punëtorëve të marrin pushimin vjetor? (e) A janë përshkrimet e punës të freskuara dhe të sakta? (f) A janë marrë veprimet korrektuese kur është dashur dhe a kanë qenë konsitente me procedurat ekzistuese? (a) A janë familjarizuar të gjithë punëtorët lidhur me punësimin e jashtëm që mund të ndikojë në gjendjen e tyre ne ATK? (b) A janë biseduar temat e integritetit dhe parashikimit të favorshëm të imazhit publik dhe a janë kuptuar nga të gjithë punëtorët? (c) A e dinë të gjithë punëtorët se ata duhet menjëherë t‟i raportojnë ZSP çdo kërkesë apo ofrim të pa vend? (d) A u është dhënë çdo punëtori një kopje e Kodit të Mirësjelljes? (a) A rekomandoni trajnime të veçanta apo kurse tjera për punëtorët sipas nevojës? (b) A e keni vënë trajnimin në vendin e punës për inspektorët me eksperiencë që në mënyrë të duhur t‟i zhvillojnë punëtorët e rinj? (c) A jeni i përfshirë në volumin e punës së inspektorëve tuaj? (d) A e ndani përvojën tuaj me inspektorët tuaj? (a) A janë të familjarizuar inspektorët me veglat dhe burimet për kërkim dhe me përdorimin e tyre? (a) A e dinë të gjithë inspektorët çfarë autorizimi kanë për të kryer inspektimin? (b) A janë të familjarizuar me metodat dhe autorizimet për të kërkuar informata nga tatimpaguesit dhe palët e treta? (a) A e shqyrtoni një mostër shembull të raporteve të inspektorëve para se t‟i miratoni ato dhe t‟i parashtroni për procesim të mëtutjeshëm? (b) A i shqyrtoni si duhet sqarimet e pikave në raportet e inspektorëve? (c) A keni hasur nëse ka bazë faktike për rregullimet e propozuara? (a) A e shprehni rëndësinë e zgjidhjes sa më shpejtë të jetë e mundur të kërkesave për ribmursim, rasteve afrim afati, inspektimet për degët, dhe detyra tjera me prioritet, duke mbajtur mend nevojën që puna të kryhet në mënyrë cilësore? (a) A e shikoni saktësinë e raportimit më kohë nga inspektori? (b) a keni mënyra për t‟u marrë me: (1) Ngadalësinë 400

Fusha për rishikim

Pyetjet që kërkojnë përgjigje a. A vijnë punëtorët vonë në punë? b. A janë ndërmarrë masa ndreqjeje? (2) Pauzat e kafes a. A i zgjasin punëtorët periudhat e tyre të pauzës? b. A janë ndërmarrë masa ndreqjeje? (3) Pushimi i drekës a. A i zgjasin punëtorët periudhat e tyre të drekës? b. A janë ndërmarrë masa ndreqjeje?

13. Mashtrimi dhe (a) a janë të njohur në tërësi të gjithë inspektorët me procedurat për referimin e rasteve për ndjekje penale? procedurat e mashtrimit (b) a e dini cilët prej inspektorëve tuaj i bëjnë referimet për mashtrim? (c) A e dinë si të fillojnë inspektimet e degëve në regjionin e tyre dhe në mes të regjioneve?)

401

SHTOJCA AB

METODAT INDIREKTE- Përshkrim

Në mbështetje të Pjesa 7.23 të këti Manual: Kontrollet tatimore luajnë një rol kritik në administrimin e ligjeve tatimore. Përmes tyre bëhet zbulimi i mos-përmbushjes dhe shërbejnë si një pengesë ndaj grupit të gjerë të tatimpaguesve që përndryshe mund të mos i përmbushin detyrimet e tyre. Pjesa efektive e programit të përgjithshëm të kontrollit është se çdo kontrollë arrin në një vlerësim të saktë për secilin tatimpagues sa i përket detyrimit tatimor të saktë. Për shumë tatimpagues, veçanërisht ata në sektorin e NVM-së, ekziston një rrezik i konsiderueshëm se disa nga të ardhurat nuk do të raportohen në deklaratat e tyre në mënyrë që të minimizohen të ardhurat e tyre të tatueshme. Kjo është vërtet veçanarishtë për ata tatimpagues ku lehtë mund ti fshehin të ardhurat, si edhe të ardhurat nuk i nënshtrohen ndonjë raportimit sistematik ndaj palës së tretë, organeve që i pranojnë të ardhurat ose është e vështirë për inspektorët për të verifikuar drejtpërdrejt të tillë të ardhurat nga burimet e palës së tretë. Ekziston edhe rreziku që shpenzimet kundrejt të ardhurave të biznesit mund të mbi vlerësohen nga tatimpaguesit për ti reduktuar të ardhurat e raportuara të tyre të tatueshme. Një komplikim i mëtejshëm mund të lind gjatë kryerjes së një kontrolli, si rezultat i dobët i cilësisë së librave dhe regjistrave të tatimpaguesit, ose joekzistente, së tyre. Për këto arsye, kontrollorët kanë nevojë për një grup të mjeteve (viz. "pakon e mjeteve") për ti matur në mënyrë indirekte të ardhurat e tatueshme të tatimapaguesve. Më shumë detaje dhe shembuj mund ti gjeni në Pjesa 11.2 2 të këti Manual, dhe po ashtu edhe brenda shtojcave të mëposhtme: SHTOJCA AB 1 Emri i Metodës: “ Metoda e Burimit dhe Aplikimit të Fondeve” (e njohur gjithashtu si metoda e llogarisë T ) SHTOJCA AB 2 Emri i Metodës : “Metoda e Depositave Bankare dhe Shpenzimeve të Parave” SHTOJCA AB 3 Emri i Metodës : “Metoda e Rritjes (Marzhës)” SHTOJCA AB 4 Emri i Metodës; “Metoda e Njësisë dhe Vëllimit” SHTOJCA AB 5 Emri i Metodës : “Metoda e Vlerës Neto”

402

SHTOJCA AB 1 Emri i Metodës: “ Metoda e Burimit dhe Aplikimit të Fondeve” (e njohur gjithashtu si metoda e llogarisë T ) Metoda e Burimit dhe Aplikimit të Fondeve Përshkrimi i metodës Metoda e Burimit dhe Aplikimit të Fondeve për ri-konstruktimin e të ardhurave për të përcaktuar detyrimin aktual të të ardhurave është një analizë e rrjedhjes së parasë sè tatimpaguesit dhe krahasimi i të gjitha shpenzimeve të njohura me të gjitha të hyrat e ditura për atë periudhë.Rritja dhe zbritja neto në asete dhe detyrime merren parasyshë së bashku me shpenzimet e pa zbritshme dhe të hyrat e pa zbritshme. Shpenzimet që e tejkalojnë shumën e raportuar dhe të hyrat e tatueshme që janë raportuar. Kjo metodë bazohet në teorinë e çdo artikullit të shpenzuar ( të shfrytëzuar) mbi artikujt e të hyrave( burimit) paraqet nëndeklarimin e e të hyrave të tatueshme. Vetem rritja apo zbritja neto në asetet dhe detyrimet konsiderohen me shpenzimet tjera dhe të hyrat.

Kur do të përdorin këtë metodë Metoda e Burimit dhe Aplikimit të Fondeve rekomandohet në situatat në vijim: 1) 2) 3)

Rishikimi i deklaratës në vijim tregon që zbritjet e tatimpaguesit dhe shpenzimet e tjera paraqiten në proporcion me të ardhurat e raportuara. Të hollat e tatimpaguesit nuk rrjedhin të gjitha nga llogaria bankare e cila mund të analizohet për të përcaktuar burimin e saj dhe dispozitin në vijim. Tatimpaguesi e praktikonë atë zakonisht të bizneset për ti përdorur të hyrat e parave për ti paguar shpenzimet e biznesit.

Sfidat e mundshme të Metodës Ndoshta gabimet më të zakonshme janë në fushat e ndryshimeve për metodat akruale të kontabilitetit dhe trajtimi i transaksioneve të kredisë. Auditorët duhet të sigurojnë që këto fusha , që gjithashtu janë bërë në mënyrë të saktë dhe janë krejtësisht në rregull.

SHTOJCA AB 2 Emri i Metodës : “Metoda e Depositave Bankare dhe Shpenzimeve të Parave” Metoda e Depositave Bankare dhe Shpenzimeve të Parave 403

Metoda e Depositave Bankare dhe Shpenzimeve të Parave i kalkulon të ardhurat duke pasqyruar atë se ç‟farë ka ndodhur me të vertet me fondet e tatimpaguesit. Ajo është bazuar në teorinë se në qoftë se një tatimpagues merr para, vetëm dy gjera mund të ndodhin ose depozitohen ose mund të shpenzohen. Kjo metodë bazohet në supozimet që: 1)

dëshmi të depozitave në llogaritë bankare; pas që janë bërë ndryshimet për faturat e pa tatueshme , paraqitja e dëshmive të faturave të tatueshme.

2)

shpenzimet e paraqitura në deklaratë a janë bëre me të vertet.Këto shpenzime mund të jenë paguar vetëm nga karta e kreditit ,me çek apo me kesh. Nëse shpenzimet janë paguar me kesh, atëherë burimi i parave duhet të jetë nga një burimi i tatueshëm përveç nëse janë rregulluar për këtë. Kjo është barrë e tatimpaguesit që të demonstrojë burimin e pa tatueshëm për këto para.

Metoda e Depositave Bankare dhe Shpenzimeve të Parave mund të përdoret në ekzaminimin e të dyja deklaratave edhe të asaj të biznesit dhe jo të biznesit. Ajo mund t‟ju shpijë drejt të ardhurave tjera shtesë të pa raportuara, jo vetëm nga shuma dhe depozitat e shpeshta , por gjithashtu edhe duke i identifikuar burimet e depozitave të tilla.Përcakton se si fondet e depozituara janë shpërndarë apo janë akumuluar ( kujt dhe për ç‟farë qëllimi janë shpërndarë) mund t‟ju siguroj gjithashtu burime tjera të të ardhurave. Nëse Metoda e Depositave Bankare dhe Shpenzimeve të Parave pasqyrojnë të ardhurat e nën deklaruara kjo mund të jetë për shkak të mos raportimit të të hyrave bruto apo shpenzimeve të tejkaluara, ose një kombinim i të dyjave

Kur do të përdorin këtë metodë Metoda e Depositave Bankare dhe Shpenzimeve të Parave nuk duhet të jetë zgjidhja automatike kur zgjedhja e një metode indirekte formale e bënë përcaktimin e detyrimeve aktuale tatimore.Për shembull,bizneset që punojnë në mënyrë intensive me kesh,kur shumat e konsiderueshme të të hyrave bruto nuk janë depozitituar dhe kur ndodhin shpenzime të shumta nuk ju lejojnë vetës së tyre që ta përdorin këtë metodë. Nëse Metoda e Depositave Bankare dhe Shpenzimeve të Parave është metodë e zgjedhjes, e gjithë analiza duhet të kryhet,versionet e shkurtuara që nuk marrin parasysh shpenzimet e biznesit dhe shpenzimet personale të keshit janë të pamjaftueshme. Metoda e Depositave Bankare dhe Shpenzimeve të Parave rekomandohen kur: 1) Librat e tatimpaguesit dhe regjistrat janë jo të besueshme, nuk janë në dispozicion, të fshehura apo të pa kompletuara. 404

2) Tatimpaguesi bënë depozitime periodike të fondeve në llogaritë bankare të cilat duken të jenë gjeneruar nga të ardhurat-aktivitetet e prodhimit. 3) Tatimpaguesi i paguan shumicen e shpenzimeve të biznesit me çek 4) Tatimpaguesi paraprakisht i përdor depozitat në llogaritë bankare për të përcaktuar dhe për të raportuar të ardhurat e tatueshme. Avantazhet e Metoda e Depositave Bankare dhe Shpenzimeve të Parave përfshijnë: 1) Siguron një pasqyrë të plotë të aktiviteteve të tatimpaguesit, pasqyron qartë madhësinë dhe fushëveprimin e aktiviteteve financiare të tatimpaguesit 2) Menjanon domosdoshmërinë e dokumentimit të shpenzimeve të biznesit, me përjashtim të korixhimeve teknike të tilla zbritja. 3) Kur tatimpaguesi i mbi vlerëson shpenzimet e biznesit, të hyrat bruto automatikisht rregullohet në mekanizmate e kalkulimit.

Sfidat e mundshme të Metodës Pjesa më e madhe e sfidave sa i përket saktësisë së kësaj metode përqendrohet në natyren e depositave individuale në llogarit. Tatim paguesi mund të kërkoj që depozitat të përbëhen nga gjëra të tatueshme dhe jo të tatueshme të cilat nuk ishin klasifikuar siq duhet nga ana e inspektorit. Depositat e të ardhurave të kredisë, dhuratat dhe trashigimitë, si dhe transferat nga llogaritë tjera janë disa nga kerkesat me të zakonshme. Ri–depozitimi i gjerave të tilla si kontrollet e pamjaftueshme të fondeve, gjithashtu mund të shkaktojë pasaktësi nëse llogaritet dy here. Inspektori duhet ti shqyrëtoj me kujdes analizat dhe duhet të përpjeke për ti identifikuar burimin dhe karakterin e çdo depoziti para parqitjes së rezultateve si një nën deklarim i të ardhurave të tatueshme.

SHTOJCA AB 3 Emri i Metodës : “Metoda e Rritjes” (Marzhës) Metoda e Rritjes

405

Përshkrimi i metodës Metoda e Rritjes prodhon një rikonstrukcion të të ardhurave bazuar në përdorimin e përqindjes apo raportit konsiderohetm si tipike për biznesin i cili ësht nën ekzaminim në mënyrë që të bëjë përcaktimin aktual të detyrimit tatimor. Ajo përbëhet nga një analizë e shitjes dhe / ose koston e shitjes dhe zbatimin e përqindjejes të përshtatshme të rritjes për të arritur në të ardhurat bruto të tatimpaguesit. Duke iu referuar bizneseve të ngjashme, llogaritjet e përqindjes i përcaktojnë shitjet, kosto e shitjeve, fitimi bruto apo edhe fitim neto. Duke përdorur disa baza të njohur dhe përqindja tipike të zbatueshme, artikuj individual të të hyrave ose të shpenzimeve mund të përcaktohet.Këto përqindje mund të merren nga analiza e gjerave të rendësishme të deklaruara në deklaratat tatimore,të dhënat zyrtare të organeve statistikore apo publikimeve të industrisë. Megjithatë, është e preferueshme që të përdoret rritja aktuale e tatimpaguesve nëse është e mundshme. Metoda e Rritjes është një metodë formale idirekte që mund ti tejkalon dobësitë e depozitave bankare & metoden e shpenzimeve të keshit , burimit dhe aplikimit të fondeve ,& metoden e vlerës neto , të cilat nuk i rikonstruktojnë në menyrë efektive të hyrat kur parat të cilat nuk janë depozituar dhe kur shpenzimet e keshit nuk mund të percaktohen nëse nuk bëhen në menyrë vullnetare nga tatimpaguesi. Nëse ndodhë që pasuria personale nuk mund të identifikohet,efetiviteti i këtyre metodave zbehet.Për shembull, egziston mundësia që blerjet apo shpenzimet e rëndësishme personale janë paguar me kesh dhe nuk janë evidente. Metoda e Rritjes mund të përdoret kur janë duke u kryer kontrollet e tatimeve indirekte (p.sh, tatimet e shitjeve me pakicë). Kostoja e mallrave të shitura është verifikuar dhe e cila pasqyron të hyrat bruto është përcaktuar në bazë të rritjes aktuale. Kjo metodë është shumë më efektive kur aplikohet të bizneset ku inventari i të cilave është i rregulluar ose blerjet mund të ndahet lehtësisht në grupe me të njëjtën përqindje të rritjes. Një intervistë efektiv fillestare me tatimpaguesin është çelësi për përcaktimin e fakteve përkatëse specifike të biznesit i cili i ëshë nën ekzaminim.

Kur do të përdorin këtë metodë Metoda e Rritjes rekomandohet në situatat në vijim: 1. Kur stoqet janë të ardhurat kryesore që është faktor i cili trregon që mos egzistencen e regjistrave apo regjiistrat e tatimpaguesit janë jo të pa sigurta. 406

2. Kur kostoja e mallrave të shitur të tatimpagues ose mallrat e blerë janë bërë nga një numë i limituar i burimeve; këto burime mund të konstatrohen me një siguri të arsyeshme, dhe ka një shkallë të arsyeshme të konsistences sa i përket qmimit të shitjes. Kjo metodë është e efektive për idnustrinë të tilla si dyqanet e pijeve, tavernat, shitësit e benzenes me paikcë, resaurantet dhe dyqanet e byzhiterive. Auditorët duhet ti adresojnë çështjet e më poshtme kur e aplikojnë Metoden e Rritjes: 1. Përdor regjistrat e tatimpaguesve dhe dëshmitë gojore për të përcaktuar përqindjen e rritjes bazuar në kostot dhe qmimet e shitjeve të njohura. Kjo duhet të jetë burimi më i mire i informacionit.Shpjegimet e mundshme duhet të pranohen në lidhje ma atë se përqindjet e rritura të tatimpaguesit ndryshojnë nga mesatarje nacionale. 2. Nëse duket që kostoja e mallrave të shitur apo blerjet janë nënvlersuar gjithashtu, konsidero kontrollin e furnizuesve të tatimpaguesit sa i përket regjistrave të shitjes. 3. Gjykimi duhet të ushtrohet nga ekzaminuesit, kur i përdorin standardet e industrisë opo anketat për të siguruar që krahasimet janë valide dhe janë për situata të ngjashme. Merr në considerate disponueshmërinë e burimeve valide të informacioneve që përmbajnë përqindjet dhe raporte e duhura. Rregullojë përqindjet dhe raportet për ti pasqyruar ato gjatë kohës së kontrollit të deklaratës. Në lidhje me përdorimin e kësaj metode është ligji ekzistues që ka të bëje me barren e provës.

Sfidat e mundshme të Metodës Sfida kryesore e kësaj metode është që tregohej që llogaritjet bazohen në perqindje të pa sakta, kosto dhe shitje të pa sakta, apo se llogaritja e auditorit nuk i ka dhëne konsideratën adekuate artikujve siç janë te derdhur, the thyer apo te vjedhur apo humbur. Këto çështje duhet të adresohen dhe vlerësohen gjate intervistës fillestare. Pasi që metoda bazohet ne një krahasim te një situate të ngjashme me atë e cila ekzaminohet, mbrojtja mund të formulohet në baze të mos ngjashmërive në disa 407

fusha siç janë llojet e mallrave të trajtuara, madhësia e operacionit, lokacioni, periudha kohore e mbuluar, apo politikat e përgjithshme të tregtisë.

408

SHTOJCA AB 4 Emri i Metodës; “Metoda e Njësisë dhe Vëllimit” Metoda e Njësisë dhe Vëllimit

Përshkrimi i metodës Në shumë raste të hyrat bruto mund të përcaktohen apo verifikohen duke aplikuar qmimin e shitjes me volumin e biznesit të bërë nga tatimpaguesi.Numri I njesive ose volume I biznesit I bërë nga tatimpaguesi mund të përcaktohet nga librat e tatimpaguesve pasi që regjistrat pasi që regjistrat në shqyrëtim mund të jenë adekuate për për koston e mallrave të shitura apo shpenzimeve. Në rastet tjera përcaktimi i trajtimit të njesive dhe volumit mund të vijë nga burimet e pales së tretë.Metoda për përcaktimin e detyrimeve aktuale tatimore është zbatuar në mënyrë efektive te bizneset që ofrojnë sherbime si marrja me vete e picave,bizneset si larja e rrobave me para, dhe morgjet.

Kur do të përdorin këtë metodë Metoda e Njësisë dhe Vëllimit rekomandohet për ta bërë përcaktimin e detyrimit aktuale tatimore kur: 1. Auditori mund të përcaktojë numrin e njësive të trajtuar nga tatimpaguesi dhe gjithashtu e dinë edhe çmimin e ngarkuar për njësi

2. Biznesi ka vetëm disa lloje të produkteve të cilat janë shitur apo ka pak ndryshim në llojet e sherbimeve të kryer, si dhe ngarkesat e bëra nga tatimpaguesi (çmimi i shitjes) për mallrat apo shërbimet janë relativisht të njëjta në të gjitha periudhat tatimore.

SHTOJCA AB 5 Emri i Metodës : “Metoda e Vlerës Neto”

409

Metoda e Vlerës Neto

Përshkrimi i metodës Metoda e Vlerës Neto për përcaktimin e detyrimit tatimore aktuale është bazuar mbi teorinë që rritja e vlerës neto të tatimpaguesit gjatë një viti të tatueshëm,të përshtatura për shpenzimet e pa zbritshme dhe të ardhurat e pa tatueshme , duhet të rrezultojë nga të ardhurat e tatueshme. Kjo metodë kërkon një rikonstruksion të plotë të historisë financiare të tatimpaguesit, pasi që Qeveria duhet të llogarisë të gjitha fondet, detyrimet, shpenzimet e pa zbritshme, dhe burimet e pa tatueshme të fondeve gjatë periudhës përkatëse. Teoria e Metodës së Vlerës Neto është bazuar mbi faktin se për ç‟do vitë të caktuar, të ardhurat e tatimpaguesit aplikohen apo shpenzohen në artikujt të cilat janë ose të zbritshme, ose jo të zbritshme, duke përfshirë rritjen e vlerës neto të tatimpaguesit nëpërmjet blerjes së aseteve apo reduktimit të detyrimeve. Vlerë e shumës neto e tatimpaguesit (totali i aseteve, totali i shumës më të vogël të detyrimeve) është përcaktuar në fillim dhe në fund të vitit të tatueshëm. Dallimi në mes të këtyre dy shumave do të jetë rritje ose ulje e vlerës neto. Pjesa e tatueshme e të ardhurave mund të rikonstruktohet duke i llogaritur rritjen në vlerën neto gjatë vitit,duke shtuar përsëri artikujt e pa zbritshëm, dhe duke zbritur pjesën e të ardhurave të cilat janë pjesërisht ose tërësisht të pa tatueshme. Qëllimi i Metodës së Vlerës Neto është të përcaktojë, nëpërmjet një ndryshim në vlerën neto, nëse tatimpaguesi është duke blerë asete, është duke i reduktuar detyrimet, ose është duke bërë shpenzime me fondet të cilat nuk raportohen si të ardhura të tatueshme.

Kur do të përdorin këtë metodë

Metoda e Vlerës Neto në përgjithësi rekomandohet ne situatat në vijim : 1) 2) 3) 4) 5)

Kur dy apo më shume vjet janë nën ekzaminim. Ndryshime të shumta të aseteve dhe detyrimeve janë bërë gjatë kësaj periudhe. Nuk janë mbajtur libra dhe regjistra. Librat dhe regjistrat janë jo adekuate dhe nuk janë dispozicion. Librat dhe regjistrat mbahen nga tatimpaguesi

Fakti që librat dhe regjistrat e tatimpaguesit pasqyrojnë saktë shifrat në deklaratë nuk e parandalon përdorimin e metodës së vlerës neto të provës. Auditori ende mund të shikojë përtej "deklaratat e vetë ofruara " në libra dhe në regjistrat të tatimpaguesit dhe të përdor ndonjë evidencë në dispozicion për të 410

përcaktuar nëse librat në mënyrë të saktë e pasqyrojnë historinë financiare të tatimpaguesi Përderisa Metoda e Vlerës Neto është përdorur fillimisht kundër tatimpaguesit ku burimi kryesor i të ardhurave të tij ka qenë nga një aktivitet i paligjshëm, ajo tani rekomandohet rregullisht te rastet e mashtrimit ,sidomos kur kanë ndodhur ndryshime të rëndësishme brenda vlerës neto dhe kur metodat të tjera të dëshmisë janë të pamjaftueshme. Përveç kësaj,për tu përdorur si një mjet kryesor për të siguruar të ardhura të tatueshme në mënyrë që përcaktimi aktuale i detyrimit tatimor mund të bëhet, Metoda e Vlerës Neto mbështetet që të konfirmojë metodat e tjera të provave dhe të testoj saktësinë e të ardhurave të tatueshme të raportuara.

Sfidat e mundshme të Metodës Sfidat për saktësinë e kësaj metode formale indirekte në përgjithësi kanë pasur për qëllim korrektësinë e shifrave të hapjes së vlerës neto dhe pa aftësinë për ti dëshmuar "parat në dorë "në vitet e nën deklaruara një shifër e saktë e hapjes së vlerës neto është qenësore dhe duhet të llogaritet bazuar në evidenca solide. Shuma e" parave në dorë ", dhe / ose"fondet e akumuluara "nëse ka, duhet të jenë të përcaktuara që në fillim të ekzaminimit për t‟ju kundër përgjigjur mbrojtjes. Konceptet e "parave në dorë" dhe "Fondet e akumuluara" janë të rëndësishme në metodat formale indirekte.

411