Makapaghihintay Ang Amerika Ni Dionisio S

 

Makapaghihintay ang Amerika ni Dionisio S. Salazar Salazar   January 10, 2010 

Mga tauhan: Ligaya Abad Cortez, ang dalubguro Dr. Fidel Cortez, ang kanyang bana Nora marta, ina ni Fidel, Fi del, nagging patnugot ng isang kawanihan at sa kasalukuyan ay pensyunada na Rosa at Boy, mga anak nina Fidel at Ligaya Ilang Ekstra Panahon: Kasalukuyan] Tagpuan: Sa tirahan ng mga Cortez, sa Maynila Unang Tagpo: Pagbukas ng tabing ay makikita ang salas ng inuupahang aksesorya ng mga Cortez sa Sta. Cruz, Maynila. Maluwang ang salas na kakikitaan ng mga mamamahali‟t makabagong muwebles, telebisyon, hi-fi, hi -fi, at iba pa. kaagad na mahihinuhang may mabuting panlasa ang mga nakatira rito. Si Ligaya, na nakadamit pambahay, ay nakasandal sa sopa at bumabasa ng isang pocketbook. Propesor siya sa isang malaking pamantasan pamantasan sa Maynila. May 35 taon na siya, kaakit – akit, at mukhang matalino. LIGAYA: (Iaangat ang ulo sa binabasa at titingnan ang kanyang orasan) Aba, mag – iikaanim at kalahati na‟y wala pa sina Mama. Tila sila s ila nawili sa panonood. Si Fidel man ay wala pa rin. (Itutuloy ang pagbasa .) ( Sa darating sina Rosa, Boy, at kanyang biyenan, biyenan, si Nora Marta. Si Rosa ay siyam na taon, si Boy naman ay magpipitong taon. Hahalik sa kanya ang dalawang anak. Siya nama‟y magmamano sa may 56 taong matanda.)  matanda.)   BOY: (Masigla) Mommy, ang ganda – ganda ng napanood naming. Ganito  “tsak, tsak, pak, pak, bog!” (Ilalarawan (Ilalarawan ang labanang napanood.) ROSA: Biro mo, Ma, ibig pa ni Boy na ulitin. Ang bait – bait po niyan sa sine, talaga. BOY: Pa‟no ibig kong matuto ng karate. karate.   ROSA: Kundi pa kami nag – aya ng loloa e ayaw pa niya. MARTA: Ang totoo‟y may kagandahan an gaming napanood, Gay. Mahusay nang gumanap ang mga artistang Pilipino ngayon… Buweno, makapagbihis makapagbih is nga muna. ( Papasok sa pintuang nasa gawing likod, gitna ng tanghalan. Maiiwan ang mag –iina.) BOY: Ma, me pasalubong chocolate candy ang ina.) ako sa‟yo. Heto, o… ( Aabutan ng isang

 

LIGAYA: Salamat, anak, pero tataba ako nito. Anong sa ni Papa n‟yo? Huwag akong masyadong magkakain ng matatamis para huwag tumaba. ROSA: (Pabiro.) Hindi baling mataba, Mommy basta seksi. BOY: Isa lang naman, Mommy, a. Saka, malapit na‟ng na‟ng pasukan, papaya ka na naman pag nagturo ka. ROSA: (Dudukot sa kanyang bag) Mommy, pustahan at gusting – gusto mo‟ng dala ko sa iy (Iaabot ang isang putting supot sa naliligayahang ina) O, heto. LIGAYA: (Matatawa pagkakita sa laman ng supot.) manggang manibalang. At may kasama pang bagoong. Ku, talaga naming napakamaaalalahanin ng aking mga anak. (Yayakapi‟t hahagkan ang mga anak.) ROSA: Alam mo, Ma, paglabas naming sa sine, e nag – shopping pa kami sa Abenida. May binili si Lolang regalo para s birthday ng Papa bukas. LIGAYA: Ano ba yon? ROSA: Babarunging – tagalong, Mommy. BOY: Ang ganda – ganda po… Ikaw, Ma, ano ba‟ng regalo mo sa Papa, ha? LIGAYA: Bukas na n‟yo malalaman. Baka pa masabi mo sa „yong Papa… Saka, Boy, hindi dapat malaman kaagad ng reregaluhan ang ibibigay sa kanya kung di sa oras ng pagbigay. ROSA: S‟yanga, Boy, para sorpresa, dib a, Mommy?  Mommy?   BOY: Ano ba‟ng ibig sabihin ng “sorpresa?”  “sorpr esa?”   LIGAYA: Gulat na nakatutuwa. Boy, Isang bagay na hindi mo akalaing darating. BOY: A, gano‟n pala… Ma, tama nab a „yung regaloi ko ke Papa?  Papa?  LIGaYA: Oo. Natitiyak masisisyahan anng inyong Papa sainyong inyong mga handog sa kanya kong bukas, lalo pa‟t malalaman niiyang ang binili‟y galling sa inyong mga piggy bank.  bank.  ROSA: Ako‟y me sampung piso pa, Mommy. Bukas, e ma magpasyal gpasyal tayo sa Luneta, ha? Magbo- blowout ako ng drumstick. LIGAYA: „Yan ang ibig ko sa „king anak, galante.  galante.  ROSA: Kasi kayo ng Papa, e galante rin, e. BOY: ( May maiisip) Mommy, asan bang Amerika? LIGAYA: Doon sa ibayong dagat. Malayo… bakit mo naitanong, naitanong, Boy? BOY: Kasi nu‟ng sang araw e sabi ng Papa, “ibig mong sumama sa akin sa Amerika? LIGAYA: O, ano naman anng wika ng Papa?

 

BOY: Do‟n na raw ako mag mag--aaral…Mahusa aaral…Mahusay y ba‟ng titser do‟n, ha, Ma?  Ma?  LIGAYA: Kahit saan, anak, ay may mahusay at may mahinang klaseng guro. (Haharapin si Rosa) Ikaw, Rosa, kung isasama ka ban g iyong Papa ay sasama ka sa Amerika? ROSA: Sasama ako kung kasama ka at si Lola. BOY: Sana, Mommy, Lahat tayo magpunta sa pinupuntahan ni Papa, kahit saan „yon.  „yon.  ROSA: Saan – saan nab a napunta ang Papa, ha, Mommy? LIGAYA: Sa Amerika, napinagdal napinagdalubhasaan ubhasaan niya sa panggagamot, sa Vietnam at sa Laos nang sumama siya sa Operation Brotherhood… sa Hapon, Hongkong, Thailand, espanya, Italya, Pransya, at marami pang iba. BOY: Talagang sikat si papa. E, di ang dami – daming perang nagastos ng Papa, ha, Ma? LIGAYA: Kaunti lang, kasi‟y nakakuha siya ng tinatawag na fellowship grant at travel grant. ROSA: Ano ba,‟yon, Mommy?  Mommy?  LIGAYA: Libre, may gumasta para sa kanya. ROSA: Dahil marooning siya? LIGAYA: oo. ROSA: Sana magbalediktoryan din ako paris ng Papa. BOY: Ako man. LIGAYA: Masipag mag – aral ang inyong Papa. Kayo man ay mag – aral na mabuti at malamang magtapos na baledektoryan din, o kaya‟y ibang mataas na karangalan. (Daratingn si Aling Martha na nakadamit pambahay na.) MARTA: Aba‟y hindi pabihis palamuna. nakapagpalit ng ang bihisan ang dalawang yan, a… O, sige, mga apo, (Susunod dalwang bata, makikita ang aklat na ibinaba ni Ligaya sa sopa. Dadamputing iyon at babasahin ang pamagat.) The Invisible Government. LIGAYA: Iyan, Mama, ay tungkol ho sa Central Intelligence Agency o CIA, ang “Pamahalaang hindi nakikita. “ Bilyun Bil yun-bilyong -bilyong dolyarhu pala ang ginagasta niyan. At laganap pala sa buong daigdig ang mga ahente niyan. MARTA: Huwag mong sabihin, gay, na mayroon niyan dito sa atin. LIGAYA: Marami hu. MARTA: Ha!… Nakapagtatak Nakapagtataka. a.   LIGAYA: HUwag kayong magtaka, Mama. Talagang ginagawa ng Amerika

 

ang lahat ng paraan upang mapalaganap at mapanatili ang kanayang impluwensya at kapangyarihan sa lahat ng dako. MARTA: Pawang mga Kano ba ang ahente niyan? LIGAYA: Hindi hu. Iba‟ ibang uri ng tao ang mga tauhan niyan. Ngunit mahirap silang makilala. Marami raw galamay sa Pilipinas ang CIA. MARTA: (Isang mapait at makahulugang ngiti ang sisilay sa labi) May katwiran nga ang nagsasabing ang Pilipinas ay hawak pa rin ng Amerika. Daang milyon nang utang natin sa kanya… Hindi tayo makakilos nang di muna sasangguni sa Amerika. May suliranin tayo, kuha agad ng mga  “ekspertong” kano gayong gayong tayo ang ang higit na nakauunawa nakauunawa sa ating mga suliranin mat mga lunas dito. Anong klaseng bansa tayo?… Republikang basahan?… maiba ako, anak, nasabi mo na ba kay Fidel ang tungkol sa telegramang galling sa Malakanyan Malakanyang? g? LIGAYA: Pagkabasa ko‟y itinawag ko sa kanya ngunit nagkataong, okupado ang linya. Nang ulitin ko ang tawag pagkaraan ng sampung minute ay wala nang dalayton. Hayaan at hanggang ngayo‟y wala pa rin…   MARTA: Kakatwa naman talaga ang teleponong yan. Mas Madalas pang kasya buo. Dumayal ka ng isang numero at iba ang sasagot. Uulitin mo, iba na naman. Suwerte mo nang makonekta sa unang dayal. Ku, kung di nga lamang kailangan ay mabuti pang ipaputol na yan. kunsumisyon lang ang inaabot mo. LIGAYA: (Ibabalik antg paksa sa dati.) Palagay kaya n‟yo, Mama, ay may pag –asa si Fidel na makakuha yung puwesto.? MARTA: Kung ganyang pinaghahanda pa siya ng ibang kinakailangang papeles ay baka sakali. LIGAYA: Ano pa kayang papeles ang kulang ni Fidel? Isang basta na ang naipadala niyamo roon. MARTA: Alam naman, Gay, an gating gobyerno: maraming rekutitos na hinihingi sa mga aplikante. LIGAYA: Mama, hindi hu kaya magbago ang loob ni Fidel kukng sakaling siya ang palaring mahirang na pangalawang patnugot ng South General Hospital? MARTA: Aywan ko nga bas a taong „yan.  „yan.   LIGAYA: Ano hu ba‟ng napag –  –  usapan n‟yo kahapon? kahapon? MARTA: Tila nawawalan na raw siya ng interes. Nayayamot na raw siya sa dami ng red tape. At kailangan pa raw ng de – padrino. Mas malakas daw ang padrino. Mas malakas daw ang padrino, mas madali ang entra. LIGAYA: Sakit „yan ng bayan.  bayan. 

 

ibigay raw kahit kanino ang puwestong „yun ay wala na MARTA: Ke ibigay siyang pakialam. Itutuloy raw niya‟t itutuloy ang pagpunta sa Amerika.  Amerika.   LIGAYA: Talagang napakatindi ng hinanakit ni Fidel sa pamahalaan. At, suyang – suya na siya. Kaya ibig niyang layuan ang ayon sa kanya‟ y talamak at palala nang palalang mga kanser ng lipunan. MARTA: May katwirang magkagayon ang iyong asawa. Ang isang tulad niyang mapagmasid, mapanuri, mapanuri, matalino, at ideyalista ay hindi magkagusto sa uri ng lipunang ginagalawan: marumi, mapagkunwari, materyalista, materya lista, magulo…  magulo…  LIGAYA: Sa kabila ng lahat ay umaasa pa rin ako, Mama, na mababago ko ang kanyang loob. May ilan pa akong alas na hindi naisusugal, halimbawa‟y ang tungkol sa pagkapunta ko sa klinika ni Doktora Samonte kaninang umaga. (May ibubulong sa biyenan na ikaliliwanag ng mukha ng huli.) MARTA: (Ngagalak) Makakapulitana ka riyan. Tama, bukas mo na sabihin sa kanya. Natitiyak kong malulundag siya sa tuwa. LIGAYA: (Lalamlam ang magandang mukha) Ngunit, Mama, tila hindi hu mapaglabanan mapaglaban an ni Fidel ang nakararahuyong alok ng isang ospital sa California. MARTA: Ang anyaya ng pilak ay totoong mahirap tanggihan. Lubhang makapangyarihan ang salapi, anak. LIGAYA: Biro n‟yo, isang libo‟t limang daan dolyar isang buwan. At libre pasahe pa. bukod sa iba pang pribelihiyo. MARTA: Katumbas na „yan halos ng anim na libong piso. „Yan ang isang bagay na maipupuri mo sa Amerika, matatas magpasuweldo…O, e ano, papayagan mo ba siyang umalis na naman? LIGAYA: ngna hu ang akingbansa suliranin, Mama. ko‟y bakit kailangan„Yan pa niyang mangibang ay sa hindi Sabi naman tayo kinakapos. Aming kita, siya sa panggagamot at ako sa pagtuturo, ay sapat naman sa ating pangangailang pangangailangan. an. MARTA: Iba si Fidel, Gay. Nais niyang habang bata pa makaipon, makapagsarili, at makapag – ukol ng mahabang panahon sa pagsasaliksik at pagtukalas ng gamut. Di ba‟t mallimit niyang sabihing hindi magiging ganap ang kanyang tagumpay hanggat hindi nakatutuklas ng mabisang gamut sa kanser? LIGAYA: Sino hu bang hindi ibig makaipon. Ngunit sa patuloy na pananagutang pananag utang sosyal at sibiko, matrikula, mag aklat, at iba pa ay medyo

 

may kahirapang makaipon. MARTA: Kumusta ang inyong plano tungkol sa bahay? LIGAYA: Kung si Fidel ang masusunod, Mama, ay mahihirapan mahihirapan tayong magkaroon ng sariling bahay. Takot siyang mangutang MARTA: MA RTA: Ang ibig nga raw niya‟y yung kikitain sa Amerika ay siyang ipapatato ng bahay sa inyong lote sa Quezon City. LIGAYA: Ngunit ang paglayo…(Magbubuntunghininga) paglayo…(Magbubuntunghininga) Kayo, Mama, matitiis ba n‟yong hindi Makita at makapiling sa loob ng tatlong taon o higit pa, ang iyong kaisa-isang anak na si Fidel? MARTA: Ako‟y isang matanda na. anuman sandali‟y maaaring… Ngunit kung ibig ni Fidel, at papayagan mo naman, sino akong pipigil? LIGAYA: Sa dalawang pangingibang pangingibang bansa ni Fidel ay hindi ako tumutol, at ni hindi ako nabagabag. Ngunit ngayon, Mama, para akong kinakabahang kung paano. MARTA: Ano‟ng pinag-aalala pinag-aalala mo, anak? LIGAYA: Iba nap o ang panahon ngayon, Mama. Baka matukso si Fidel. At makalimot. Marami na akong nabalitaang mag-asawang naghihiwalay…   naghihiwalay… MARTA: Nangangamba Nangangamba kang matulad sa iba si Fidel, gano‟n ba?  ba?  LIGAYA: Isang kaibaigan ko‟t dating kamag-aral kamag -aral sa UP, si Nenette, ang ngayo‟y nagdadalamhati. nagdadalamhati. Naghiwalay silang mag-asawa, mag -asawa, pagkatapos na matira ng dalawang taon sa Amerika si Ruby, na isang doctor. MARTA: Hindi gagawa gagawa ng gano‟n si Fidel.  Fidel.   LIGAYA: Mama, marami hu ang humahanga sa pamamahalan ni Nenette at ni Ruby. Kaya, hindi kami makapaniwala na ang kanilang pagsasama‟y hahantong sa paghihiwalay. paghihiwalay. Si Ruby, paris ni Fidel, ay isa ring siruhano. MARTA: Tila balak ni Fidel Fi del ay pasunurin tayo sa Amerika kung naroon na siya. LIGAYA:Hindi ako mawiwili sa ibang lupain, Mama. At isa pa‟y hindi ako makaalis sa aming pamantasan. Masisira ang programang aking inihanda para sa aming kagawaran. (Tutungo sa bintana at tatanaw sa malayo; halatang kinakainipan ang pagdating ni Fidel.) MARTA: (Titindig at maglalakad-la maglalakad-lakad kad upang mag-unat ng tuhod) Kung naro‟n ka‟y maari ka ring makapagturo. At makapag-arl. makapag-arl. Maaaring doon mo na tapusin ang iyong doctorate sa edukasyon. LIGAYA: Matay ko mang isipin, Mama, ay nakatatawa rin ang bansang Amerika. Mapagkunwari rin. Magulo rin. At wlang pagkakaisa. Nahahabag ako sa kalagayan ng mga Negro at ng mga Negro at ng mga Indiyan

 

doon. At, alam n‟yo, saisang nabasa kong magasing Ingles ay nabatid kong patuloy ang pagdami roon ng mga dalagang-ina. MARTA: Dito man sa atin, ayon kay Fidel, ay dumadami rin ang mga sawimpalad na dalaga. LIGAYA: Hindi sila sawi, Mama. Mga hangal sila. Mga uhaw sa kamunduhan. kamunduha n. At karamihan sa kanil‟y nabibilang sa mataas na lipuna lipunan. n. Dapat silang kasuklaman, sapagkat sila‟y batik sa kapurihan ng kababaihang kababaiha ng Pilipina. MARTA: Isa yan sa bunga ng sinasabing makabagong kabihasnan, anak. LIGAYA: Oho, Mama, makabagon makabagong g mapangwasak… Beatniks… hippies… aago-go… gogo… minimini-skirt… Ano pa kayang putaheng putaheng Amerika ang pagkakamatayan ng mga Pilipino? MARTA: Nakakahiya, ngunit totoong an gating panahon ay henerasyon ng panggagaya, panggaga ya, panghuhuw panghuhuwad, ad, panloloko, krimen, pagsasama pagsasamantala… ntala…   LIGAYA: Tingnan n‟yo ang bansang ibig puntahan ni Fidel, ilan nang mabubuting lider ang kanilang pinatay? MARTA: Kung sabagay, Gay, bawat bansa‟y sadyang may kapintasan. Bawat lahi ay may kahinaan. Bawat panahon ay may kanyang sakit. LIGAYA: (Pagkaraan ng saglit na katahimikan.) Bata pa si Fidel, Mama. Bukas ay kwarenta na siya. Makisig siya. At malapit sa kanya ang mga babae. MARTA: Ngunit matibay ang kanyang puso. Nakita mo, sa loob ba ng labindalawang taon ng inyong pagsasama‟y naglukko na siya?  siya?   LIGAYA: Hindi nga ho, ngunit… Sa Amerika‟y labis ang kalayaan ng mga babae, at alam nating nating ang lalaki‟y lalaki kailanman… At isa pa‟y hindi ako payag na doon pag – aaralin ang mga bata. MARTA: Kaisa mo ako riyan. rtayo iyan.mabuhay Sabihin nang ako‟y makaluma ngun ngunit ibig kong sa sariling bayan at mamatay. (Maririnig nilaitang kiriring ng telepono.) LIGAYA: Ayan, umandar na naman an gang sumpunging telepono. (Matatawa silang magbiyenan. Tutunguhin niya‟t iaangat ang awditibo ng telepono.) Hello… Oo, ito nga.. Oy, Ched, ikaw pala… Kailan ka dumating? O, kumusta ang biyahe?… Mabuti naman…Wala, wala pang pa ng liwanag ang lakad ni Fidel… Oo,, tatlong buwan na ngayong nakabitin na wika nga‟y  “balag ng alinlangan alinlangan at pananabik”… pananabik”… Si Fidel Fidel nga ang most qualified sa tatlong kandidato ngunit siya ang bukod tanging walang padrino. Nanghahawak siya sa kanyang sariling kakayahan… Yun nga ang hirap sa asawa ko, ayaw kumuha n glider… Oo, Ched, malalakas ang padrino ni

 

Dr. Loban, dalawang cabinet members… Yung inaaanak ng Pangulo? Inutil daw, ngunit alam mo na sa ating gobyerno, hindi kung sino ka kung di kung sino ang kinakapitan kinakapitan mo.” Di ba? …Mabuti nga. Siyanga pala, dine kana mananghali bukas, birthday ni Fidel… Makakarating. Aasahan ka naming bukas, ha?… Babay… (Haharapin ang biyenan) Si Ched, Mama. Kararating lang niya buhat sa paglilibot sa Amerika at Europa. Sabi ko‟ y pumarito siya bukas. MARTA: Mabuti… Tungkol sa kaso ni Fidel. F idel. Talaga bang mahigpit ang kanyang laban sa puwestong yaon? LIGAYA: Mahigpit, Mama, bagaman siya ang rekomendado ng kanilang director sa South General Hospital. MARTA: Para ko nang nakikiatang hindi si Fidel ang mahihirang.Maganda mahihirang.Maganda man ang kanyang record at rekomendado man siya ng kanilang director ay mahihirapan siya. Basta‟t pinasukan ng pulitika. Alam mo na.  na.   LIGAYA: Ipinagkakapuri ko si Fidel sa kanyang paninindigan, Mama. MARTA: (Makahulugan (Makahulugan)) Maniwala ka, anak, habang anng pulitika‟y nakapangyayari sa ating bansa, hindi tayo lalakas ni uunlad. Ang ating nakapangyayari pulitika, na napakarumi, at balitang kapag hindi nasawata ay siyang lilingkis at kikitil sa ating lahi. Ano na ang sabi ng isang kinatawang Muslim? Mus lim? “Na silang mga pulitiko ang sanhi ng paglaganap ng krimen dito.”   LIGAYA: Tama sina Roces, Tanada, at iba pa sa pagsasabing “kailangan ang isang rebolusyon ng pagbaba pagbabago.” go.” (Gagambalain niya ang pintuan. Lilitaw ang kanyang kabiyak, si Dr. Fidel Cortez.) (Matikas, masigla, at may malakas na personalidad si Fidel. Nakabarong tagalong siya. Masuyo niyang hahagkan anng asawa at pagkatapos ay magmamano sa ina.) MARTA: gawing silidang nakatingin) Rosa! Nag Boy!–Narito nang inyong Papa. (Patakbo(Sa naming lilitaw mga tinawag. uunahan silang magmamano sa kanilang ama.) FIDEL: KKUmusta‟ng panonood ng sine? Maganda ba‟ng inyong napanood? BOY: Ang ganda, Papa. Ang husay – husay pos a karate nung bida. Ganito ( ilalarawan) “tsak, tsak, pak, bog.” Bagsak ang kontrabida. kontr abida. Gusto mo, ibibida ko sa‟yo, ha, Papa?  Papa?  MARTA: Komiks! Di ba‟t napag – uusapan nating puwera komiks muna? FIDEL: Opo, Mama. Ngunit iba ang komiks na uwi ko. Akin na nga muna, Boy. (babawiin sa anak) O, tingnan n‟yo. (aabutan ng tig – iisa angn ina at ang asawa.)

 

LIGAYA: Noli Me Tangere. Mayro‟n pala nito.  nito.   MARTA: At ire nama‟y El Filibustirismo, isa sa mga nobela ni Rizal. At maganda nag pagkakadibuho, a. FIDEL: Makatutulong yank ay Rosa at kay Boy nang maagang pagkaunawa sa mga sinulat ng ating bayani. MARTA: Tila may nabasa akong manunulat na nagsabing “basura” raw ang komiks ngunit marami rin angn kapupulutan ng mahalagang aral at kaisipan. (Ibabalik sa dalawang bata ang mga komiks magasin.) MARTA: O, tena kayong dalawa sa loob. (Aakbayan ng dalawang apo at sila ay papasok. Maiiwan ang mag – asawa. LIGAYA: Hindi ka ba muna magpapalit ng samit, Del? FIDEL: (Matappos tabihan at akbayan ang kabiyak) Alam mo, mayroon…  mayroon…   LIGAYA: (Mabibigla.) Ha! Sino? I-kaw? FIDEL: Hindi. Si Dr. LOban. LIGAYA: Hindi ka ba nagbibiro, Del? FIDEL: Nanumpa na siya ngayong hapon. Buaks ay tiayk na nasa mga pahayagan ang balita. (Malulungkot ang kausap) Huwag kang malungkot, Gay… ganyan lang talaga ang buhay.  buhay.   LIgaya: Ngunit bakit tinelegramahan ka pa ng Malakanyang? FIDEL: Kailan? Nahan? LIGAYA: Kanina. Heto ( sabay dulot sa bulsa at abot sa asawa ng telegram). FIDEL: (Babasahin nang malakas) malakas) “ Please come to Malacanang soonest with necessary papers re position applied for.‟… Alam mo „ling maging sa Malakanyang Malakanyan g ay walang koordinasyon, kung minsan. LIGAYA: Bigla naman yata ang pagkakahirang kay Dr. LOban, ha? FIDEL: Mangyari‟y nabigla raw ang Pangulo. Bukod daw sa dalawang miyembro ng gabinete ay isang malaking delegasyon ng mga lider ng partido ang isinama ni Dr. Loban sa Malakanyang. Malakanyang. At, nagsama pa rind aw ng maraming reporter. Alam mo na, malapit na naman ang eleksyon. LIGAYA: (Tatangong may mapait na ngiti) Ano naman ngayon ang gagawin mo sa telegramang tele gramang yan? FIDEL: (Magkikibit ng balikat.) “ Come to Malacanang Malacanang… … “Para ke pa. itong sinasabing si nasabing iniinsulto ka na‟y sinasaktan ka pa. ang nakatatawa‟y mapapailalim ako sa aming bagong assistant director na sa akin lamang nangongopya noong kami‟y nag – aaral pa sa U.P. at, kung hindi pa rin  “nilakad” e, hindi hindi pa papasa papasa sa board exam. exam.   LIGAYA: (Parang wala sa loob) Mapalad si Dr. Loban.

 

FIDEL: Kaya, Gay, masisiis mo ba ako, kung naisin kong umalis sa Pilipinas? Dito, kahit saan ka tumingin ay wala kang makikita kundi ang marungis na mukha ng pulitika. LIGAYA: (Parang wala sa loob) Sa harap ng mga kasalukuyang pangyayari, hindi ko maubus – isipin kung paano “mulling dadakila” ang Pilipinas. FIDEL: Maaari, bakit hindi, ngunit tinitiyak ko sa yong hindi sa panahong ito. (Titindig at kukuha ng sigarilyo sa isang lalagyan. Alam mo, Gay, nagkasundo nagkasund o na kami ni Dr. Bugarin na mag – sabay na tumungo sa Amerika. At si Dr. Sitjafr nga pala, na isa ring disgustado, ay nagbaballik sumama sa amin. (Hindi kikibo si LIgaya, mapapabuntinghininga mapapabuntinghininga lamang. Daraan ang ilang saglit na katahimikan.) LIGAYA: Hindi kita masisisi, Del, na maghinanakit. Ngunit isip – isipin mo, ang paglayo mo ba, at ng mga pang “disgustado” ay makabubuti sa mga  “karamdamang”” nais ninyong takasan?  “karamdamang takasan?   FIDEL: Hindi ko na masikmura ang mga kabuluka‟t katiwalliang aking nakikita, nadara, nababasa… Sayang Sayang at hindi ako nagging nobelista, o mandudula. Kung nagkatao‟y nagkatao‟y baka isang Noli rin, o isang Kahapon, Ngayon at Bukas ang masusulat ko. LIGAYA: At sapagkat hindi mo na masikmura ay lalayo ka, gano‟n ba?(Magiliw na kakawitin sa bisig ang kausap upang mapaharap sa kanya). FIDEL: (Makahulugan) (Makahulugan) Ang Pilippinas ay nasa bingit na ng malaking panganib. Dito‟y hindi na “lakas ng katwiran” ang nananaig kundi “ katwiran ng lakas.” Ang mga batas ay wala nang ngipin. Lumuluha na ang katarungan.. LIGAYA: Hindi ako nawawalan ng pag – asa. FIDEL: Natatandaan mo bang sinabi ni Roces? Sabi niya, “Maging ang mga hukuman ay hindi nalilligtas sa mga mantas ng kurapsiyon.”   LIGAYA: Ikaw ay isang tanyag na siruhano. Di ba‟t ang isang maysakit,anuman maysakit,anu man kalubha ang karamdaman, ay may pag – asang gumaling? FIDEL: Depende sa karamdaman, Gay. Nakita mo, ako‟y hindi nandiri kelanman sa anumang sakit, datapwat ang nana n gating lipunan ay totoong napakalansa, nakaririmarim, nakasusuka nakasusuka!! LIGAYA: At ang naiisip ninyong mga doctor, sa s a harap ng ganyang mga sakit, ay mangingibang – bansa? Angn gayon ba‟y makatitighaw sa karamdamang karamdaman g inyong pinandidirihan pinandidirihan? ? Ayokong marinig na tayo‟y

 

katulong sa tinatawag na brain drain. FIDEL: Kailangan natin, kung baga sa makina, ay complete overhaul. Kailangan ay pagbabagong – buhay ng mga namumuno at pinamumunuan. LIGAYA: Sang – ayon ako sa mga sinasabi mo, ngunit hindi ba higit na mabisa at kanais – nais ang pamunuang may kasamang panlunas? FIDEL: Tama, ang paggamot sa isang sakit nito at ito ang pagbuhusan ng lakas upang tuluyang mawala. LIGAYA: Ikinagagalak kong marinig yan sa iyo. FIDEL: Tayo rito‟y salita nang salita ng demokrasya ngunit kakatwa an gating pagkakilala, at pagpapahalaga sa diwa ng demokrasya. LIGAYA: Matanong kita. Sa bansa bang pupuntahan mo‟y may pagkakaisa? May pagkakapantay-pantay pagkakapantay-pantay ba? May pagkakapa pagkakapatiran?… tiran?… (Bigla silang gugulantangin ng mga sigaw at pagpapagibik na mula sa anki‟y nangaghahabulang nangaghahabulang tao. Mapapatindig sila at sisilip sa bintana. Lahat ng salitang maririnig nila ay magmumula sa llikod lli kod ng tabing, mula sa kaliwa, pakanan.) MGA TINIG –LALAKI: Harangin ang isnatser nay an! TINIG – BABAE: (Halos paos na) Magnanak Magnanakaw!… aw!… Saklolo!…  Saklolo!…  IBA-IBANG IBAIBANG TINIG: Isnatser!… Isnatser!… Kawatan… Harangin… Gulpihin…  Gulpihin…  ISANG TINIG – LALAKI: Hayun! Hayun ang walanghiya! walan ghiya! Bilisan n‟yung tugis!…   tugis!… TINIG – BABAE: Dali kayo mamang pulis!…  pulis!…  TINIG – PULIS: Sa‟n! Sa‟n nagsuot?…  nagsuot?…   TINIG – BABAE: Do‟n hu! Hayuuuuun!… Daliin n‟yo! Ang bag ko!… Naro‟n ang aking suweldo! O, Diyos ko!…  ko!…  ISANG TINIG – LALAKI: Lumiko sa iskinita! Hayun! Hayun!… … Harangin n‟yoo!… (Makaririnig ang mag – asawa ng tatlong sunod – sunod na putok ng baril. Magpapalitan sila ng tingin.) FIDEL: ( Sa tabi pa rin ng bintana) Nakita mo na, Gay… Pasasaan ka sa buhay na ito? … Nakawan at patayn kabikabi -kabila… Lubhang malala na ang kasamaan. LIGAYA: Kung tayo ba‟y may sarili nang bahay sa UP Village… Village…   FIDEL: Tingnan mo, „ling. Labindalawang taon na katang nagsasama, suballit nakaipon nab a tayo nng sapat para ipagpatayo nng sariling bahay? Mangyari‟y palaki nang palaki an gating mga gugulin; pataas ng pataas at parami nang parami an gating pinagbabayaran ng buwis. LIGAYA: Kkung nakinig ka sa akin, nakautang na tayo sa GSIS o sa SSS,

 

nakapagpatayo na ng bahay, at baka nabayaran na yon. FIDEL: Anh kikitain ko sa Amerika sa loob ng isang i sang taon lamang ay sapat nang makapagpatayo ng isang bungalow. At gaano pa kung aabutin ako roon ng mga tatlo o apat na taon? LIGAYA: (Lalakad na marahan patungo sa tabi ng “hi“hi-fi” at hahawakan ang isang larawan ni Fidel na kasam ang ilang– paring – laos.) Del, napagwawari napagwawa ri mo bang tuwing mangingibang bansa taga ka‟y nagiging hungkag at tuyot ang buhay naming mag – iina? Noong magpakadalubhasa magpakadal ubhasa ka sa Amerika ay ilang taon kaming nakibaka sa kalu ngkutan? At noong nasa Vietnam ka at Laos na kabilang sa Operation Brotherhood ay dalawang tao‟t kalahati kaming nagrorosaryo upang maligtas ka sa mga viet Cong o mga Pathet Lao. FIDEL: (Lalapit kay Ligaya, pasiste) Panay naman ang pauwi ko ng pera. LIGAYA: Del, ang salapi‟y hindi siyang lahat sa buhay ng tao!  tao!  FIDEL: (Pabiro.) Alam ko „yan, mahal kong propesor!  propesor!  LIGAYA: Kahit sapat lamang sa s a ating pangangailangan ang kinitang sinasahod ay di ba‟t higit tayong maligaya kung tayo‟y palagian palagiang g magkasama? FIDEL: Tami, „ling, sa alok sa „king isang libo‟t limang daang dolyar  dolyar  sambuwan ay makukuro mo na kung gaano ang maiipon ko roon. Pa‟no ko kikitain ang gayong halaga rito? LIGAYA: (Pipisilin ang palad ni Fidel at magiliw ring mamalasin ang kabiyak.) Kailangan ka naming dito, Del!… Lumalaki ang mga bata. At saka – (mangingiti subalit biglang mauudlot.) FIDEL: Saka, ano? LLIGAYA: A, wala! Kailangan nating subaybayan subaybayan sina Rosa at Boy… Boy…   FIDEL: Kahit ako‟y wala… Malaki ang tiwala ko sa iyo, Gay. Isa kang ulirang ina at guro! LIGAYA: Mahal mo ako, Del, diba? FIDEL: (Tatawa ng maikli.) Kailangan pa bang itanong yan ay sa alam mo naming ikaw ang aking buhay at inspirasyon. LIGAYA: (Kukurutin sa pigi ang katabi) Talagang mahusay kang magpataba ng puso. FIDEL: Kung akong masusunod ay ibig kong tumigil ka na sa pagtuturo. Sabi mo nga‟y madali madali kang tatanda dahil sa pahina nang pahina ang ulo ng mga estudyante ngayon. LIGAYA: (Matatag) Magtuturo ako, Del, hanggan hanggang g ako‟y may lakas!… (wala sa loob ay mahahawakan ang pahayagang uwi ni Fidel at mababasa

 

ang ulo ng isang balita.) Ano!? Limampung namatay sa kolera? (Patuluyan nang babasahin ang balita. Mapapailing at mapapakagat –  labi.) FIDEL: Isa pa „yang bunga ng kababayaan – ng pagwawalangbahala. Magpapakilos „yan, Makita mo. Ngunit pagkaraan ng sigabo ay babalik sa dati… dati…    Ningas – kugon. LIGAYA: FIDEL: Tama, ningas – kugon. Isa pang sakit nating Pilipino‟y ito: kaya lamangn magsususbaybay ng bahay ay kung hinahagupit na ng bagyo. LIGAYA: (May magugunita) Siyanag pala, Del, Kumusta ang balak ng Knoghts of Rizal na magpadala ng mga doctor sa s a mga baryo? b aryo? Ano‟ng nangyari sa usapan n‟yo ni Dr. Peralta, ang kanilang pangulo?  pangulo?   FIDEL: Tuloy ang kanilang balak. At ibig pa nga ni Dr. Peralta‟y ako ang mamuno sa team na pupunta sa Cagayan. LIGAYA: Payag ka ba? FIDEL: Sabi ko‟y pagbalik ko na mula sa Amerika. (Tutunguhin ang isang cabinet at may kukuning liham.) LIGAYA: Del, may kasabihang tayong “Aanhin pa ang damo kung patay na ang kabayo.”   FIDEL: (SA tabi pa rin ng cabinet; hawak ang liham) Ang kapalara‟y bihirang kumatok. Ibig mong mangyariy tanggihan ko ang alok na ito? (Itataas ang liham na air mail.) LIGAYA: (Tatayo at maglalakad – lakad) Nag –iiba ang panahon, Del…Noon, pinayagan kitang sumama sa Operation Brotherhood sa Vietnam at Laos – makatao ang misyon ng O.B. ngunit ngayon, sa „ting baya‟y dumarami ang naghihikahos, ang nagugutom, ang may sakit. FIDEL: Na walang ibili ng gamot? Na walang makain dib a? LIGAYA: Matitiis mo ba sila?… Natatandaan mo ba yung nabasa natin sa  “Y” noong minsang minsang magbadminton magbadminton tayo noon?  noon?  FIDEL: Allin? Yun bang “ When the great Scorer pens your name, he writes not if you won or lost but how you played the game.”   LIGAYA: Yun nga. Kayganda ng mensahe niyon, ano? FIDEL: Guro ka nga , Gay. LIGAYA: (Hahawakan (Hahawakan sa balikat si Fidel) Del, naghahamon ang “El Tor,”  ang malaria, ang “Vietnam Rose,” at iba pang karamdaman sa buong Kapuluan. Sumama ka sa pangkat ng Knights of Rizal! FIDEL: (Patudyo.) Akala ko ba‟y ayaw mo na „kong malayo sa piling ninyong mag – iina?

 

LIGAYA: Hindi bale kong dito sa Pilipinas, madlli tayong magkikita… A, lumalawig lumala wig an gating usapan, mabuti‟y makakain muna. (Pipihit at akmang tutungo sa gawi kusina.) FIDEL: Medyo nga kumakalam nang aking sikmura, e. LIGAYA: Pihong gutom na rin ang Mama at ang mga bata. FIDEL: kong tubig. mag – shower muna sandal, pwede ba? LIGAYA:Ibig Walang FIDEL: Ano! Walang tubig? LIGAYA: May bagong sira raw na tubo. FIDEL: Na naman! (Halatang yamot.) Kailan pa? LIGAYA: Kaninang makapananghali lamang. FIDEL: Teribleng talaga ang Nawasang „yan! Mabuting nmaniningil at maagap puputol ng koneksyon, koneksyon, subalit kulang na kulang sa serbisyo!… Ngunit kung magpa-press release. A, paano ka bang maniniwala sa kanila!…   kanila!… LIGAYA: Magpapapasok ako kay Karyas. (Biglang lilitaw ang magkapatid na Rosa at Boy. Iba na ang kanilang suot.) ROSA: Ma, Pa, kakain na raw, sabi nng lola. BOY: (Hahawakan sa kamay ang ama) Tena, papa. Magbibidahan tayo pagkakain diba? LIGAYA: Maliligo daw muna sandal s andal ang inyong Papa. FIDEL: Kung gutom na kayo‟y mauna na kayo.  kayo.   ROSA: Pero, Pa, walang tubig sa gripo! LIGAYA: Magpapapasok ako kay Karyas sa kanto. ROSA: O, sige, antayin na natin anng papa. Boy: Basta bilisan mo, ha, Pa? LIGAYA: (Kay Rosa). Sabihin mo, Rosa, kay Karyas na sumalok s umalok ng tubig. Dalian n‟ya kamo, ha?  ha?  BOY: Pa, sunduin mo ako sa iskwelahan, i skwelahan, Ha? FIDEL: Oo, anak, tuwing may panahon. BOY: Anong ibig sabihin, Pa, ng “tuwing “t uwing may panahon?”  panahon?”   FIDEL: Hindi sa lahat ng araw, Boy. BOY: Ba‟t gano‟n. gusto ko araw – araw. Paris ni Budyoy. Paris ni Jun. hinahatid pa sila at sinusundo ng kanilang daddy. FIDEL: Ibig na ibig ko nga sana, anak, ngunit ang dami – dami kong Gawain. Nar‟yan naman si Karyas, a.  a.   LIGAYA: (Aakbayan ang bunso.) Hamo, Boy, at pipilitin ng iyong Papa na siya nag makapaghatis at makasundo sa inyong magkapatid.

 

BOY: Saka pala, Pa, bakit sina Jun, ang dalas nilang magpasyal sa Luneta? Tayo hindi. LIGAYA: Magaan ang trabaho ng daddy nina Jun, di tulad ng inyong Papa. (Babalik si Rosa.) BOY: Ate, dib a sina Budyoy, e madalas sa Luneta at sa Zoo, ano? ROSA: Oo, sige, ha?  Pa, sa Lilnggo, e pasyal naman tayo sa Luneta. Saka sa Children‟s Children ‟s Park, ha? FIDEL: O, sige, sige… ( May magugunita) Hintay! Sa lingo nga pala ang pulong n gaming Medical associuation sa Hilton. ROSA: (Mananamlay) Meron akong sasabihin, pa, pero h‟wag kang magagalit, ha? FIDEL: Ba‟t ako magagalit, Ano yun anak?  anak?  ROSA: sa sa tingin ko, mas mahal mo pa‟ng trabaho mo kesa sa amin.  amin.   FIDEL: Uy! (Pangiting nailing, sabay pisil sa pisngi ni Rosa) Maliit pa‟y sanay anag pumuna ang aking magandang prinsesita! LIGAYA: E kanino pa ba magmamana yan? BOY: Ako, Ma? Ayokong maging doctor paglaki ko. LLIGAYA: At bakit? BOY: Kasi lagging wala sa bahay. (magkakatawanan sila.) ROSA: Tama si Boy. Kahit gabi, umaalis. Kahit holiday, gano‟n din.  din.  FIDEL: (Pabiro.) Hala kayo, pagtutulungan na naman ninyo ko. Pero, hindi bali. Kahit n‟yo ko kalabanin ay kayo pa rin ang pinakamamahal ko sa bundong mundo! ROSA: Artista ang Papa! BOY: O.A. LIGAYA: Teka nga pala, Boy. Sabi mo‟y ayaw mong maging doctor. Ano‟ng ibig mo paglaki mo?  mo?  BOY: Ibig ko Meyor, paris ni Meyor Villegas. O kaya‟y president, paris ni Marcos! (matatawa na naman ang lahat.) l ahat.) FIDEL: Nakagugulat pala ang ambisyon ng aking anak. Dale nga, Boy, kung gatpuno ka na‟y ano naman anng gagawin mo, aber?  aber?   BOY: (May pagmamalaki) Siyempre, yayariin ko „ng anderpas. Saka yung mga kalye, aayusin ko para hindi hindi nasisira‟ng ating kotse.  kotse.  Rosa: Yan lang? Mahina kang klasengn alkalde! BOY: Hindi pa ko tapos, Ate! Pahuhuli kong lahat – lahat ng magnanakaw, saka mandurukot, saka yung nambabaril ng tao, saka – a basta lahat nng masama, pahuhulli ko sa pulis! (Habang nagsasallita si Boy ay magtitinginan at magkakalab magkakalabitan itan ang kanyang mga magulang.)

 

ROSA: Halilmbawa, BOY, e me nahuli kang magnanakaw. E, kunng suhulan ka? BOY: Ano yung suhulan ka? ROSA: Di suhol. Pabagsak. Lagay. Bibigyan ka ng maraming pera. BOY: (mauunawaan; (mauunawaan; lalabi.) Hindi ko kukunin. Basta ibibilanggo ko‟ng masasaman masasamang g tao, t ao, tapos. LIGAYA: Kahit na mga anak ng mga big shoot? BOY: Miski na sino pa, Mommy! ROSA: E, kung bigyan ka ng sanlaksa? O kaya sang milyong piso? BOY: (Haharapin ang ina.) Ga‟no ba karam karamii yun ha, Mommy? LIGAYA: Napakarami, anak, hindi mo kayang bilangin. BOY: Kahit „sang milyon, Ate, ayoko rin. Kasi sabi ng Lola at ng Mommy masama raw yung masyadong matakaw sap era, diba? FIDEL: (Mangingiti nang lihim; si Rosa naman anng haharapin.) haharapin.) Ang prinsesa ko naman, anong ibig mong trabaho paglaki mo? ROSA: Titser s‟yempre, paris ng Mama. Pero ayoko sa iskul na me lalaki.  lalaki.   FIDEL: At bakit naman? ROSA: Kasi nakakatakot ang itsura ng ibang lalaki. Ang hahaba po ng buhok, ang kikipot po ng pantaloon. LIGAYA: E, saan mo ibig magturo, anak, kung sakali? ROSA: Sa isk‟welahan ng mga babae, syempre. Saka ibig kong turuan, e mga bata. BOY: Ayaw mong maging doctor, Ate? Bakit? ROSA: Kasi natatakot ako sa dugo. Saka sa malalaking sugat. MARTA: (Buhat sa loob; malakas) Rosa, Boy! Hindi na kayo bumalik? ROSA: (Magugulantang.) Senga pala! Inutusan tayo ng Loloa! Kakain na raw. LIGAYA: Sige, balik na kayo sa Lola. Sabihin n‟yung patakpan muna kay Toyang ang pagkain. FIDEL: Sabihin nyo sa Lolang malilligo lang ako sandal. Sige, lakad na kayo. (bago makatalikod ang magakapatid ay biglang- bigla mamatay ang ilaw. Mapapasigaw ang dalawang bata. Maririnig din, buhat sa kusina, ang isang “Ay”)  “Ay”)  BOY: (Patakbong kakapit sa ama, hintakot.) Papa!…  Papa!…  ROSA: (Takot din.) Mama! Ang dilim!… dil im!… natatakot ako!  ako!  FIDEL: (Magsisindi ng lighter. Huwag kayonng matakot, mga anak. (Kay Gay) Tamo, Gay, ba‟t di ka mainis sa s a buhay na ito. Ni walang abiso ay nag – blackout

 

in Panitikan Posted in  Panitikan   | Tags:  Tags: Panitikan (Nobela)  (Nobela)  | 9 Comments »  » 

Kaunting Dugo, Kaunting Laman ni Buenaventura S. Medina Jr.  Jr.  January 10, 2010 

Kaunting Dugo, Kaunting Laman Ni Buenaventura S. Medina Jr. Nang lumabas siya sa makipot na daan ay nalantad sa kanya ang liwanag na isinasabog ng ilaw sa poste. Hinahanap niya sa mabatong daang nasasabuyan nasasabuya n ng liwanag ang nipis ng dati niyang anyo. Sumandig siya sa poste. Saka siya tumagilid. Bahagyang numipis ang kanyang aninno. Lumitaw ang dati niyang anyo: katawang mahagway. Mga bisig at mga pang walang lakas, mukhang kay – amo; kislap ng mga matang may tanda ng pagpapakumbaba, ngiti sa mga labing may kaamuan. Nakita niyang naglakad ang manipis na katauhang iyon. Sa isipan niya‟y muling nabuhay ang taong iyon. Siya nag taong iyon, kaya kailangan niya si Ibyas. Natatandaan niya ang pagkakasapi sa kanya ng damdamin ng isang bagong tao;ang umibig sa iwag ng katawan at kapangyarihan ng mga bisig at mga paa ng mga gladyetor sa matandang Roma; mga taong nakikipamukas nakikipamuka s sa bangis ng kamatayan, nakikilatad sa tiyak na kapahamakan! kapahama kan! at pinapangarap niyang matulad sa isang gladyetor. Kinamuhian niya ang manipis niyang pangangatawan. Kung ako‟y isang taong malakas, malaki ang bisig. Hiningi niya kay maestro Guto ang larawang – guhit ni Juan Luan. Bakit? Maganda po ang “Spolarium”, maestro. Ano ang gagawin mo? Itatago kop o, maestro. maestro. Ikinabit niya ang “Spolarium” sa dingding ng kanyang silid. Inay, ito po ang gladyetor ay mga taong malalaki ang katawan, sinlaki ng katawan ni Adong Boksingero at ni Piyong Buno, ngunit higit na mabangis. Ang kanyang ina aynapangiti lamang noon, napangiti lamang sa kanya. Siya‟y nakamasid naming tila nananaginip sa huwad na  “Spolarium” sa dingding. dingding.   Pinagmasdan niya ang mga gladyetor. At nakita niya ang mga ugat na dinadaluyan ng dugong sumusulak. At nakita niya ang mga paa‟t bisig na pinamimintog ng lakas at kapangyarihan. Kaunti pang dugo, Adong, upang maging gladyetor. Kaunti pang laman, Piyo, upang maging glayedtor. Inay, kung maging gladyetor ba ako, magagalit kayo?

 

Nananaginip ka ba anak? Hindi, inay basta sagutin ninyo ako. Hindi! Araw-araw ay pinagmamasdan niya si Adong Boksingero sa pagsasanay nito. Siya‟y laang makipagsanay. Lumalaki ako! Araw-araw Araw -araw ay pinagmamasdan niya si Piyong Buno sa pagsasanay nito. Siya man ay nagsasanay araw-araw. araw-araw. Lumaki ako, Inay, hindi ba? Ikinuwento niya kina Ipe,at Emoy, at Galing ang lakas ng gladyetor. Hindi lamang sina Adong Piyo nagsasanay arawaraw-araw, araw, alam n‟yo. OrasOrasoras, saglit-saglit, saglit-saglit, nagsasanay sila. Pagkat di ninyo alam na sila‟y nakikilaban sa mga leon? Ang mga leon ay hari ng bangis, ngunit ang mga gladyetor ay hari ng tapang, ng lakas, ng giting. Sina Ipe, Emoy, at Galing ay humanga sa lakas ng mga gladyetor pagkat nangagkindatan nangagkin datan nang marinig ang kwento niyo. At naisaloob niya, hahanga rin kayo sa akin, baling araw…  araw…  Kasanay siya ngayon ni Adong sa boksing. Kasanay siya ngayon ni Piyo sa buno. Kaya hindi siya kasama ngayon nina Ipe, Emoy, at Galing sa pamamasyal. Hindi mo na kami naaalala, biro ni Ipe. Lagi ka na kina Adong at Piyo, salo ni Emoy. Di mo na rin naaalala si Flor, a, uy! Si Galing din iyon. Napangiti lamang siya. Hindi siya bumigkas ng kahit na ano. Abalang – abala siya sa bigwis na pakaliwa. Sa pakanan. Sa ulos. Sa palo. Sa taga. Sige na, magpasyal na kayo! Nang muling mabanggit ang pangalan ni Flor ( Si Flor? Patanong na bulalas ni Ipe) ay saka lamang siya napatigil sa pagsuntok sa hangin. Nagunita niya si Flor. Nakita ko siya. Nakasalubong ko kangina. Hindi siya nagsasabing „di mo na ako naaalala‟. Natawa siya. Tuwing makikita ko si Flor, alam n‟yo lalo akong lumalakas. Algi siyang nakangiti sa akin. Yaon na marahil ang huling pag – uusap nila ni Ipe, Emoy, at Galing, gayong lagi niyang nakikitang nagdaraan sa tapat ng bahay ang tatlo. Abalang – abala siya sa pagsasanay. Araw – araw, oras – oras, saglit – saglit. Tingnan ninyo, Inay, ang aking katawan. Aba, Anak, hindi na ikaw ang aking si Ibyas, patpatin! Napatayo siya. Kaunti pang dugo upang maging gladyetor! Kaunting –  kaunti na nga lamang at siya‟y sumasabay na kina Adong sa lahat ng pook na katatanghalan ng gilas at lakas at tapang. Isinama siya ni Piyo sa lahat ng pook na kakikitaan ng dugo at laman. Di ka nagsasanay, Anak? Hindi na kailangan , Inay. Tingnana mo ang katawan ko. Ang katawan niya ay katawang pinanday ng panahon; malalapad na ballikat, matipunong bisig, malamang dibdib; mga paa‟t p aa‟t bisig na galamay ng makapang makapangyarihang yarihang gladyetor ng matandang Roma;

 

mukhang salamin na lagging nakangiti ngunit nakapanghihilakbot. nakapanghihilakbot. Ngayon ay maton si Ibyas! Nakilala siya. Sa lalong kilabot na lipunan. Doon sa mga hayag na pook. Doon sa mga ilang. Sa loob at labas ng nayon. Sa lahat ng dako. Minsan ay kinausap siya ng kanyang ina. Nagtatangga ka, Anak, masama iyon, sapat na angkina ika‟y magpasyal! nanay, napakaantigo ng isipan. At siya‟y sasabay Adong at Piyo Ang sa pamamasyal.  pamamasyal.   Sinabi sa akin, Anak, ni Na Tikang ang pagbubuno ninyo ni Huwinyo. Duguan daw nang umuwi si Huwinyo. Oo, Inay, nagdudugo ang nguso. At siya‟y nagtawa. Utang niya kina Adong at Piyo ang bias ng lakas niyang taglay. Isa siyang gladyetor sa s a makabagong daigdig! Si Huwinyo, Anak, ay pinamamagaan ng mukha. Tatlong araw na Inay, kawawa naman ano? Bakit di ninyo bigyan ng dahon ng mayana upang umimpis ang pamamaga? At siya‟y dumungaw upang tingnan ang tanim niyang mayana noon pang araw. Napitasan na ninyo, Inay. Oo, ipinadala ko na kina Ka Tikang. Kawawa si Huwinyo. Kawawa ang maliit na katawan, Inay! Siya‟y bumaba upang sumama kina Adong at Piyo. Nasalubong nila si Flor. Napapaswit sina Adong at Piyo. Hindi niya nagawa iyon. Kilala niya si Flor. Kangitian niya si Flor. Ngunit si Flor Fl or ay hindi tumingin sa kanya noon, bagama‟t nababatid nababatid niyang malayo pa ay nakikilala na siya nito. Sabi ni Adong, o, ayan, Ibayas, maganda iyan. Bakit di mo gawin ang ginawa mo kay Edeng? Napangiti siya. Sabi pa ni Adong. Umiiyak si Edeng sa kanyang Nana Insa, isa kang salot daw! At sila‟y nagtawanan… Oo ngna, dugtong ni Piyo, kayaipinaghihiganti naman ni Huwinyong payat. Kawawa ang maliit na katawan, hindi ba? At kung bakit gusto pa ni Edeng sa payat kaysa‟yo.  kaysa‟yo.  Nakipagtawanan nalang siya kina Adong at Piyo. Nagbanta ang kanyang kalooban, ngunit si Flor iyon. Kapag nakikita niya si Flor, tila bal along nadaragdagan nadaragda gan ang kanayng lakas, akhit din a siya nginingitian. Nasabi niya sa kanyang ina ang pangyayaring yaon: angpagkakasalubong niya kay Flor na hindi ngumiti sa s a kanay. Bakit, Inay? Dapat ba akong katakutan? Dapat akong hangaan, hangaan, Inay, bakit gayon si Flor/ tumingin lamang sa kanya ang ina niya. Kay dali naming malimutan niya ang bagay na yaon dahil sa malimit na paglalakad nila nina Adong at Piyo. Sa kanilang pagpunta s pook na kakikitaan ng dugo at laman. Wala na sa kanya ang damdamin ng isang bagong tao: ang umibig sa

 

iwag ng katawan at kapangyarihan ng mga bisig at paa ng mga gladyetor ng matandang Roma: mga taong nakikipamukha sa bangis ng kamatayan, nakikitalad sa tiyak na kapahamakan. Di na niya idolo ang gladyetor kundi katunggali. Inalis niya sa dingding ang “ Spoliarium” ni Juan Luna. Nang iballik niya kay Guto anng larawang guhit ang pagmalas nito Maestro sa kanya. At siya‟y napatawa..–Paano napatawa Pa ano ay nganapansin naming niya di mapapatingin sa kanya si Maestro Guto ay sa nabago ang kanyang katawan. Ibyas, ikaw nga yaong Ibyas na matong sinasabi nila. Taong Ibyas na maton! At nalaman din pala ninyo, maestro. Nababatid ni Maestro guto ang lagay ng bayan sa pamamagitan ng mga mata, bibig, at pandinig ng iba. Alam din pala ninyo. Bakit di ko malalaman ay sa apo ko si Huwinyong Payat! Hindi na niya nakuahng magpasalamat o bumigkas ng kahit ano sapagkat ang pagbanggit pagbangg it sa pangalan ni Huwinsyo ay isang pagtataboy sa kanya. Sa pag – uwi‟y nasalubong niya sina Ipe, Emoy, at Galing. Sinutsutan niya upang tumingin sa kanya ngunit nagsataingang – kawali ang mga ito. Napaismid siya. Binilisan niya nag kanyang paglakad. Bakit niya linuhin ang bagay na iyon? Walang kahala – halag halagang ang bagay! Inay, bakit di nila ako binati? Siya‟y dumaan sa tapat ng bahay nina Flor. Anang siya‟y mamataan ay umalis ito roon. Inay, bakit ganoon si Flor? Nang salubungin siya ng kanyang ina, nakita niya nag dilim na nakalambong nakalambon g sa mukha nito. Isinalaysay niyang lahat ang nangyari sa kanya sa araw na iyon. Nasalubong niya sina Ipe, Emoy, at Galing ngunit di siya binate. Tumapat siya sa bahy nina Flor Flo r ngunit siya‟y nilayuan. At bago pa angn lahat ang pagtungo niya kina Maestro Guto. Ang pagbanggit nit okay Huwinyo. pagbanggit Binakit- bakit niya ang kanyang ina hanggang sa mapansin niyang ito ay umiiyak. Paroon ka, Anak, kina Huwinyo. Ako, Inay? Hindi! Paron na, Anak, sige na. patatawarin ka na n‟yun ang sabi ni Na Tikang. Mabait naman si Huwinyo. Inay, bakit? Tuluyang humagulgol ang kanyang ina… Inay, bakit, Inay? Hindi tumigil ang pagdugo ng nguso ni Huwinyo, Anak… Tumalab hanggang ngipin at ilong ang sakmit. Hindi nakatagal si Huwinyo, Anak…  Anak…  Gulilat si Ibyas. Napatingin siya sa may bintana. Dumungaw Dumungaw siya at tiningnan anng tanim niyang mayana na malagung – malago. Wala siyang malay gawin. Bumaba siya. Matuling – matulin ang kanyang paglakad. Naisip niya: Paroon ang buong nayon kay Huwinyo.

 

Ipagdarasal siya. Ipagdarsal ang mabait na bata. At siya‟y kamumuhian. Ni Flor, nina Ipe, Emoy, at Galling. Ni maestro Guto. Ni Edeng. Ni Na Tikang at Na Insa. Ng buong nayon. Nangalay siya sa pagkakasandig sa posting may ilaw na nagsasabog ng liwanag. Sinutsutan siya nina Adong buhat sa makipot na daang pinanggalina pinanggalinagn gn rin niya. Tayo‟y makipaglamay. makipaglamay. nandon si Edeng! Hoy! Gulilat pa ang kanyang sarili. Paron Ibyas! ka kinaHoy, Huwinyo, Anak. OO, Inay! Oo.Oo.Oo. Posted in  in Uncategorized Uncategorized   | 4 Comments »  » 

PANITIKAN( Maikling Kwento)  Kwento)  January 10, 2010 

Ang Bata, Ang Ibon, Ang Ulan Ni Aurora E. Batnag Limang itlog! Lima na ang itlog sa pugad. Walang pagkasyahan sa tuwa ang batang lalaki. Ibig niyang sumigaw, ipagbunyi ang limang itlog sa pugad. Ngunit naaalala niya na ang pugad ay banal na lihim na tanging silang dalawa nng ibon ang nakakaalam. Hindi niya ito dapat ipaalam sa iba. Gusto niyang damputin ang mga itlog, himasin ang mga ito, damhin ang balat sa kanyang palad. Pinigil niya nag sarili. Nagkasya na lamang siya sa mataimtim na pagmamasid dito. Pagkaraan, nanguha siyan ng ilang buko ng bulaklak – damo para makain ng ibon tulad ng ginagawa niya mula nang matuklasan niya ang pugad. Iniwan niya ang mga ito sa tabi ng pugad. Ilang lingo na ang nakararaan mula nang matuklasan niya ang pugad na iyon. Patungo siya sa sapa nang mamataan niya ang isang puti at abuhing ibon sa mabagal at walang ingay nitong paglipad patungo sa malagong kasukalan ng mga matataas na mirasol. Nagtaka siya kung bakit hindi nagtuloy ang ibon sa mataas na puno. Ang alam niya, lagging umiiwas ang mga ibon sa tao, lalo l alo na sa mga batang mahilig mambato. Pero ang isang ito‟y walang ingay na patalun patalun – talon sa mga sanga, parang hinihikayat siyang sumunod. Naalaala niya ang kwento tungkol sa isang ibon na nagtungo sa isang batang – batang hari sa isang madilim na kagubatang hindi pa naaabot ng tao, na kinatagpuan nito ngn isang ginintuang gusing puno ng

 

kayamanan. Sinundan ng bata ang ibon. Dumapo ito sa isang malaking bato sa di kalayuan, ikinilling – killing ang ulo na para bang sinusuri siya. Nagtaka ang bata; ang kislap sa malilliit na mata ay hindi sa isang kaaway. Parang ito‟y nakikipagkaibigan. nakikipagkaibigan. Sa isang kisap –ang mata, lumipad ang ibon at nawala sa mga halaman. Nang makalayo ibon saka nanghinayang ang bata. Kaylapit ng ibon –  dinakma niya sana ito! Imposibleng maabutan niya ang ibon. Ngunit naalala niya ang gusi ng ginto. Wala siyang gaanong alam tungkol sa mga kayaman; ngunit alam niya na ang ginto ay tinutunaw mula sa mga batong nahuhukay sa mga kubling ilog na may batuhang kumikinang na tulad ng mirasol. Nagpalinga – linga siya, nagbabakasakaling makakita ng isang gusing ginto. Sa halip, isang bansot na puno ng bayabas ang tumawag sa kanyang pansin. Nakita niya sa tatlong nag-usling sanga nito ang simula ng isang hugis – mangkok na pugad na binubuo ng tuyong damo at malakarayom na dahon ng pino. Ang pugad ay pinapayungan ng mga dahon ng punong bayabas at nng mirasol. Kakaunti pa ang mga tuyong damo at dahon ng pino, sapat lamang upang mabigyang – hugis ang isang pugad. Matatagalan bago ito matapos ng ibon. Nais ng batang makatulong. Nanguha siya ng mga tuyong damo at dahon ng pino at iniwan ang mga ito sa tabi ng pugad. Nanguha rin siya ng mga buko ng bulaklak – damo upang makain ng ibon. Mula noon, araw – araw siyang nagtutungo sa kasukalan upang tingnan ang pugad. Hindi niya nakakaligtaang mag-iwan ng buko ng bulaklak –  damo para sa ibon. Ito‟y parang ritwal, waring isang pansariling seremonya ng pag – aalay ng pagkain para sa kalusugan at mahabang buhay ng ibon. Naging bahagi siya ng unti – unting pagkabuo ng pugad. At napansin niya, ang pugad ay waring may init ng buhay, di tulad ng ibang malamig, walang buhay na pugad na dati na niyang nakikitang kakalat – kalat sa damuhan. Paalis na ang bata nang dumating ang ibon. Walang ingay itong dumapo sa isang sanga, waring nagsusuring pinagmasdan ang bata. Maingat atwalang kilatis na humakbang palayo ang batang lalaki. Hindi niyia ibig sirain ang kabanalan ng paligid. Naisipan ng bata na magtungo sa sapa. Iginala niya ang mga matang naniningkit sa pagkasilaw sa init ng katanghaliang tapat. Sa kanyang likuran, ang nayon ay payapang nakalatag sa gilid ng kabundukan,

 

tahimik sa pagitan ng bulong ng mga matatandang burol. Tanging ang pagputak ng mga inahin o pakahol ng mga aso ang pumupunit sa katahimikan. Patungo na siya sa sapa nang masalubong niya ang kabataang lalaking iyon – ang pinakatamad sa kanilang nayon, ayon sa kanyang ina. Nakapatong sa balikat nito ang ilang tuyong sangang magagamit na panggatong.  “ Ano‟ng ginagawa ginagawa mo riyan? riyan? Bati nito sa kanya. kanya.    “ Talagang may may katamaran ka ano? Sabi Sabi ng bata sa halip na sagutin sagutin ng tanong. “ Nangunguha ka na lang lang ng tuyong sanga sa halip na sumama sa kalalakihan sa pangunguha ng panggatong sa gubat.”    “ UmUm-uhm,oo nga,” amin ng lalaki. “Tamad nga ako, pero mautak. Alam ko kung paano mapadadali ang mga trabaho.”    “ Tulad ng ano?”  ano?”    “ Tulad nito. Nakakakuha Nakakakuha ako ako ng mas mainam na panggatong sa medaling paraan.”    “ Paano?”    “ Sekreto ko ito, pero sasabihin sasabihin ko sa iyo. Ang mga tuyong tuyong sanga ang ang pinakamainam pinakamaina m na panggaton panggatong. g. Madali itong magsindi at hindi na kailangang putulin sa mga malalaking puno sa pusod ng gubat. Pinupulot na lang.” parang naiinis nitong pinagmasdan ang kagubatan ng puno sa di kalayuan. Kinabahan ang bata sa nakita niyang pagkainis sa mukha ng lalaki. May dalawampung dalawampun g taon siguro at doble ang laki sa kanya. Ayaw niyang magalit ito sa kanya.  “ Hoy, ako ri‟y may may lihim.” Biglang naibulalas ng bata. bata.    “ Ano?”    “ Meron akong pugad pugad ng ibon.”  ibon.”   Nabigla sa pagsasalita ang bata. Ibig niyang bawiin ang sinabi, ngunit naramdaman niya ang mga matitigas na daliri ng lalaki sa kanyang balikat.  “ Ano „kamo?”    “ Me… meron akong akong pugad  pugad ng ibon…”   Nawala nag pagkayamot sa mukha ng lalaki. Nakatayo sila sa landas patungo sa kasukalan. Nagsisis ang bata sa kanayng naipagtapat. Nakatayo lamang siya sa harap ng lalaki, parang paralisado ang buong katawan.  “ Saan?” ang tanong ng lalaki. lalaki. “Saan?” naggugumiit naggugumiit ang tanong. tanong.  

 

Mangiyak –ngiyak na nagsallita ang bata. “ Meron akong pugad ng ibon… me itlog…”    “ Ilan?”    “ Li –  – lima…”    “ Saan?”   Dinakma ng lalaki ang balikat ng bata. Parang pinanawan ng lakas ang bata.  “ Saan?‟    “ D –  – doon…”   Binitiwan ng lalaki ang bata. Pinagmasdan nito ang kasukalan, waring hindi naniniwala. Naisip ng bata na mabuti ngang hindi ito maniwala. Ngunit binuhat siya nito.  “ Sige, ituro mo,” ang sabi. sabi.   Nang sapitin nila ang pugad, malungkot na pinagmasdan ng bata ang limang itlog nito. Dali – daling kinuha ng lalaki ang mga itlog. Hinatak nito ang kamay ng bata at inilagay sa palad nito ang tatlong itlog.  “ Tatlo para sa iyo. iyo. Sa iyo naman naman ang pugad. pugad. Tama na sa akin ang dalawa. Pagkasabi nito, inayos pa ng lalaki ang pugad, para bang inaasahang babalik ang ibon at mangingitlog uli.  “ Dali”, sabi nito. “ Baka Baka dumating ang ang ibon.”   Nang makalabas sila sa kasukalan, dali – dalling binasag ng lalaki ang itlog at tuloy – tuloy na nilunok ang laman nito. Binasag din ng bata ang isang itlog, ngunit nang tangkain niyang lunukin ito, may kung anong bumara sa kanayng lalamunan at humalukay sa kanyangb sikmura. Ang paghalukay ay nagpatuloy hanggang sa maramdaman nitang parang masusuka siya.  “ Ayaw mo ba? Masarap, a!” a!” sabi ng lalaki. lalaki.   Hindi kumibo ang bata.  “ Bakit?”    “Ayoko ng lasa,” lasa,” ang sagot. Parang Parang hinahalukay hinahalukay pa rin ang sikmura niya.  “Iyo na.” at inabot inabot niya sa lalaki lalaki ang dalawang dalawang itlog.  itlog.   “Iuwi mo. Matutuwa Matutuwa ang iyong ina.”    “ Hindi bali na. na. Ayokong may iba iba pang makaalam makaalam tungkol sa pugad.”    “ Iyon lang pala. pala. Sige, ito an gating sekreto mula ngayon.” Kinuha nito ang dalawang itlog at kinain.  “ Mauna ka na.‟ pagkaraa‟y pagkaraa‟y sabi ng bata. “ Masama Masama ang pakiramdam pakiramdam ko.”  

 

 “ Sige.”   Naiwang nakatulala ang bata. Nagsisi sa nagawan nagawang g pagtatapat tungkol sa pugad. Ito ang kanyang banal na lihim. Gusto lamangn naman niyang ibalita ang tungkol dito. Hindi pumasok sa kanyang isip na titingnan ng lalaki at kakainin ang mga itlog nito. Hindi niya alam kung gaano siya katagal na nanatiling nakatayo sa bakuna ng kasukalan. Pagtingala niya, napansin niya ang nagdidilim na langit. Uulan nang malakas, naisaloob niya. Ngunit hindi ito mahalaga. Ang tanging mahalaga‟y ang makapitas siya ng mga buko ng bulaklak –  –  damo para sa ibon. Naisipan niyang magbalik sa pugad. Malayu – layo pa siya‟y narinig na niya ang mabangis na huni ng ibon. Nanibago siya. Dati, kahit mahinang huni ay hindi niya narinig sa ibon, waring ang katahimikan ay bahagi ng banal na lihim nilang nil ang dalawa. Ngunit ngayo‟y pumupunit sa katahimikan katahimikan ng paligid ang matinis na tinig tinig   ng ibon, ang parang baliw na paghuni nito. Ang di mapakaling pagakpak niti‟y pumupuno sa kanyang pandinig.  pandinig.  Pagsapit niya sa pugad, nakita niya ang ibon, binabaltak ngn kuko ang mga tuyong damo at dahon ng puno sa pugad, parang hinahanap ang mga itlog. Nang Makita siya ng ibon, tahimik itong lumipad palayo. Sumunod ang bata. Dumapo ang ibon sa isang malaking bato at tumitig sa bata, tulad nang una niya itong Makita. Walang kilos ang ulo nito sa pagkakakilig.. Waring sinusuri siyang mabuti. pagkakakilig Nagsimulang pumatak ang ulan sa mga pisngi ng bata ngunit hindi ito kumilos. Binago ng ibon ang pagkakahiling sa ulo, ngunit nanatili ang parang nanunumbat nanunumbat nitong titig. Maya – maya, muling humuni itong parang nagagalit. Lumakas ang patak ng ulan. Lalong lumakas ang huni ng ibon. Parang sinusumpa ang bata. Maya – maya, tahimik itong lumipad palayo, sa kabila ng malaking bato, at mabilis na nawala sa kanyang paningin. Napaiyak ang bata. Alam niya na hindi na muling magbabalik ang ibon. Alam din niyang ang pugad nito‟y mapapabiulang mapapab iulang na lamang sa malamig na kalansay ng hugis – mangkok na mga pugad na kakalat – kalat sa damuhan. Matagal na nakatayo ang bata, tahimik na nakatingin sa dakong tinungo ng ibon. Palakas ng palakas ang ulan – na ngayo‟y parang Kristal na palasong nagpapahirap sa kanya. Tumino ito sa kanyang mukha, sa kanyang balikat, sa kanyang batok, sa kanyang likod, amging sa kanyang

 

mga paang bumabakas bumabakas sa malambot na lupa. Ngunit nanatili siya roong nakatayo hanggang sa sumapit ang dilim at ang malaking batong kanyang pinagmamasdan pinagmamasdan ay nagmistulang malahalimaw na anino. Nagtatatakbo siyang pauwi. MAY UMAGA PANG DARATING Ni Estela Merced Santos MGA TAUHAN: Minyong - ama – 35 taong gulang Tinay - ina – 35 taong gulang Emily - anak Padre Alex - kura paroko Juan - sacristan LUGAR: Bangketa (Makikita si Minyong na may 35 taong gulang ay palakad-lakad. Hindi niya mawari ang mga pangyayari. Kinakausap ang sarili.) UNANG TAGPO Minyong: Ako ba ang may pagkukulang? Ang mga tao sa aking paligid ang walang pag – unawa? Ang kapalaran ba ay sadyang malupit? ( Magbubuntong – hininga) O, Diyos ko! Tulungan po ninyi ako. (Naupo sa isang tabi at binuksan ang balutang dala-dala na wala naming laman, anyo siyang gutom at hapo, tiningnan ang bulsa na ilang sentimo nalang ang natitira)… Gumagabi Gumagabi na naman. Saan ako magpapalipas ng gabi? (Nagpatuloy ngn paglalakad na di alam ang patutunguhan. Nagpabalik – balik sa paglalakad sa kahabaan ng bangketa na tila tuliro, paikut – ikot na tutop ang ulo ng dalawang kamay, sabay bulagta (lalabas). IKALAWANG TAGPO Sa simbahan (Pasok si Tinay na may 33 taong gulang akay ang isang bata, si Emily na 4 na taong gulang). Emily: Nanay, bakit araw – araw lagi na lang tayong nagpupunta rito, ha? Tinay: Para magsimba, anak. Di ba lagi kong itinuturo sa iyo na palagi kang magdarasal? Emily: Opo. Lagi nga po akong nagdaral kay Nino Hesus. Di umuwi na lang po tayo at sa s a atin na lang tayo magsimba. (Nag – isip habang pinanonood ng ina ang nagsisindi ng kandila)… E, bakit naman po lagi na

 

lang kayong may dalang kandila, para saan po ba iyan? Tinay: (Nangangapa ng isasagot). Eh, alam mo anak, ganito iyon. Tumingin ka sa paligid nitong simbahan. Di ba medyo madillim? Emily: (Iginala ang paningin). Opo. Kasi naman po ay sarado ang mga bintana. Tinay: Kaya nga itong kandilang may sindi ay siyang tatanglaw sa ating paglalakad para di tayo madapa. Emily: (Tatangu – tango). Ah, ganoon po ba! Eh, bakit kung maglakad kayo eh, paluhod? Di po ba mahirap at masakit iyon? Tinay: sa una lang iyon, anak. Pero ang totoo, pinatatatag nito ang paglalakad ko. Tuhod at paa ang gamit ko, dib a? Eh, di, hindi ako mabubuwal.. Hallika, subukan mo, Emily. mabubuwal Emily: (Medyo atubili) Sige nga, Nanay sususbukan ko. (Sabay lumuhod ang mag – ina. Ilang minutong nananatiling di tumitinag. Halos maiyak na si Tinay. Dahan – dahan silang lumakad ng paluhod. Hawak ni Tina yang kandila sa isang kamay at ang anak sa kabilang kamay. Dala ng kawalang – malay, nilalaro ni Emily anng laruang napulot. Di niya napansin ang unti – unting pagkawala ng ulirat ng ina. Nabigla na lang siya nang ito ay bumulagta.) Nanay! Nanay! Naku po! Anong nangyayari sa inyo. “Nay, hu-hu-hu-huhu-hu-hu-hu-hu. hu. Nanay ( panay yugyog sa ina) “ Nay dumilat kayo! ( Nang sa lalabas si Juan, ang sacristan) Juan: Ne, bakit? Anong nangyayari sa Nanay mo? Emily: Ewan kop o, bigla na lamang l amang po siyang nabuwal. Para ninyong awa, tulungan po ninyo ang Nanay ko. (babalingan ang ina) Nanay, gising na kayo. Madilim nap o, umuwi na tayo. Juan: Teka, sandal lang at tatawagin ko si Padre Alex. (Pumasok. Pagbalik may dalang tubig at amonya, kasunod ang pari, si Padre Alex.) Emily: (Patuloy sa pag-iyak at pagyugyog sa Ina) Nanay naman gising na kayo wala na akong makakasama. Padre Alex Iha, ditto ka muna sa tabi ko. (Pinaamoy ng amonya si Tinay hanggang magkamalay. magkamalay. Pinainom ng tubig.) Tinay: Saan ako naroroon? Anong nangyari? Ang anak ko, nasaan siya? Emily! Anak, Emily! Padre Alex: Huminahon kayo, Ginang. Narito sa tabi ko ang anak ninyo. (Lumapit si Emily at niyakap ang ina.) Tinay: Emily, anak ko. Ikaw na lang ang tangi kong kaligayahan, at kung may mangyayari sa iyo ay di ko na alam ang gagawin ko. (Tumingin kay Padre Alex) Padre, tulungan ninyo po kami.

 

Padre Alex: Oo anak. Ano ba ang maitutulong ko? Tinay: Padre, ako po‟y nasa kawalan. Marami akong katanungang di ko maihanap ng tugon, mga suliranin na walang kalutasan, Pagod na ako, hindi ko alam kung saan hahantong ito. Padre Alex: tanging Siya lang ang makapagbibigay sa atin ng katugunan at kalutasan sa lahat ng ating mga bagabag. Lumapit ka sa kanya, anak. Tinay: Padre, walang walang oras na di ako tumatawag sa kanya pero… wala, Madalas na nga po akong pinanghihinaan ng loob, at tuloy nawawalan ng pag-asa. Padre Alex: Huwag anak, Walang panalanging hindi niya tinugon. Magtiwala ka sa kanya nang buong loob at hintayin ang kanyang takdang panahon. Tinay: Di ko na kaya. Ayoko na… ayoko na.  na.   Padre Alex: ang lahat ng iyan ay pawing pagsubok lang sa iyong katatagan. Huwag kang bibitiw sa kanya, anak. (Kay Juan) Este, Juan, madilim na isara mo ang pinto. Juan: Opo Padre. Tinay: Nalilito ako, Padre, Nasaan siya? Sa kabila ng aking pagsusumamo,, patuloy siyang nananahimik. pagsusumamo Padre: Ano ba talaga ang bumabagabag sa iyo? Saan kayo pupunta ng anak mo? Tinay: Hindi ko alam, kung saan kami ngayon magpapalipas ng gabi. Emily: Nay, uwi na tayo. Tinay: Emily, anak di pa natin natatagpuan ang tatay mo. Emily: Uuwi rin yon, Sa atin na lang natin siya hintayin. Di ba sabi niya maghahanap maghahan ap siya ng maraming pera? Padre Alex: Nasaan ba ang tatay mo. Iha? Tinay: Ang totoo po nito, Padre nagpaalam sa amin ang aking asawa na makikipagsapalaran makikipagsapa laran dito sa lungsod upang mabigyan kami ng masaganang masaganan g buhay. Ipinabili ang ilang il ang ari-arian naming. Minsan lang siyang sumulat at buhat noon ay wala na kaming nabalitaan. May isang buwan na po halos at nagbabakasakali po akong matagpuan siya, hihikayatin ko siya na sa probinsya nalang kami manirahan at doon magsama-sama sa hirap at ginhawa. Emily: Nanay umuwi na tayo sa atin, Ayoko rito sa Maynila. Tinay: Oo anak, paglipas ng dilim, bukas. Emily: Saan po tayo matutulog? Padre Alex: Nene, dito na kayo titira ng nanay mo. Ayaw mo ba rito,

 

malaki bahay ninyo? Emily: Salamat po, Padre, pero ayoko. Di po Masaya rito at isa pa magulo at maingay rito. Sa aming probinsya ay tahimik at lahat ay magkakaibigan magkakaibiga n at nagtutulunga nagtutulungan. n. Padre Alex: O sige, dito na muna kayo magpalipas ng gabi. Madilim sa labas at mahirap maglakbay. Juan, o, ano ba, tapos ka nab a? parine na at nang makakain at makapagpa makapagpahinga hinga na itong mag-ina. (May maririnig na pagtatalo sa may pintuan) Juan: Opo, Padre, sandal lang po. Minyong: Pakiusap lang, payagan mo na ako sa loob ng simbahan magpalipas ng gabi. Juan: Hindi po, pwede mamang ano Minyong: Wala akong matutuluyan, Ayoko na sa labas, madilim. Pagod na pagod na ako. Juan: Nauunawaan ko po kayo, ngunit pinangan pinangangalagaan galagaan po naming ang tahanan ng Diyos. Minyong: Kung ganon, bigyan mo ako ng kahit kaunting saglit na makiniig ang Diyos. Di ko na yata kaya. Siya lang ang makakatulong nang lubusan sa akin. (Lalapit si Padre Alex kasunod ang mag-ina) Padre Alex: O, bakit ba di ka na nakabalik, Juan? Juan: Kasi po Padre may tao rito na pilit na nakikiusap na makituloy. Wala po raw siyang uuwian. (Nalugmok na si Minyong sa tindi ng pagod at gutom) Ay! Padre, dali Tulungan ninyo ako. (Nagtulong si Juan at Padre Alex na maihiga nang maayos si Minyong, sa lalapit ang mag-ina) Tinay: (Nagitla)M-M-Minyong! Si Minyong nga! Emily, ang tatay mo! Emily: Oo nga! Tatay! Tatay! Saan ka nanggaling nanggaling? ? Lagi ka naming hinahanap ng Nanay. Tinay: (lumuhod at iniangat ang ulo, pinatong sa dibdib) Minyong ano ang nangyari sa iyo? Minyong: Tinay, Emily, anak ko. Salamat at nagkita pa tayo, akala ko‟y din a tayo muling magkakasama. Kay pait na karanasan! (Niyakap ang mag-ina) Tinay: (Kay Padre Alex) Padre, totoo nga po na magtiwala lang tayo at maghintay ng kanyang itinakdang panahaon. (Tumingin sa itaas) Salamat, Diyos ko! Salamat sa Inyo. Pangioon. Tunay na walang hanggang ang Inyong awa. Padre Alex: O siya tayo na sa loob. Bukas pagliwanag ay lumakad na

 

kayo. (Magkakaabay ang mag-anak na lumakad) Posted in  in Uncategorized Uncategorized   | Leave a Comment »  » 

Kwentong Kutsero: Ang Pulubi  Pulubi  January 10, 2010 

Kwentong Kutsero: Ang Pulubi  Ni Epifanio G. Matute Pulubi: (Habang pumapasok ay nag – aalis ng sambalilo) Bigyan po kayo ng magandang araw. Tony: (Titindig sa pagkakaupo) “ Gandang araw po naman… May kailangan ho ba kayo? Pulubi: (Isasahod ang kalliwang kamay) Nagpapallimos po ako… Maawa na kayo sa pobreng pulubi…  pulubi…  Cruz: Pur bida… Mal-akas Mal-akas man sang pul-ubing pul-ubing ito… bat-abat-a-pa… pa…   Junior: Mukha ngna naming ke-lakas-lakas ke-lakas-lakas ninyo, Mama…  Mama…  Pulubi: Tama ang sabi mo, Totoy… Ke-lakas-lakas Ke -lakas-lakas ko ngang kumain! Cruz: Pur bida!… Kung malas-as malas-as kay-ong ga-kaon… ga-kaon… Baki-t Baki-t hind-I may kay-u-gatrabahar? Wal-a man kay-ung sak-it? Pulubi: (Baballing kay Mr. Cruz). Wala ngna po akong sakit… Kaya ako malakas kumain e! Tony: O, e gano‟n pala… bakit hindi kayo magtrabaho?…  magtrabaho?…  Pulubi: E… alam ninyo… Masam pos a akin ang magmag -trabaho e…  e…  Terya: Masama sa inyo ang magtrabaho?… Aba, bakit ho naman?  naman?   Pulubi: pag nagtrabaho po ako… Napapagod po ako e.  e.   Junior: Anak ng huwe naman! Meron ho ba naming trabahong hindi nakapapagod? Pulubi: Alam ko, Totoy… Pero, pag napapagod ako… lalo akong lumalakas kumain! Cruz: ay pu bida!… Mi kat-wiran kat -wiran man sya! Tony: (Halos pabulong sa sarili) May katwiran daw… Tamad ka ninyo ang pulubing ito!.. Pulubi: (Narinig ang sinabi ni Tony) Aba, hindi po ako tamad… ang gusto

 

ko lang trabaho …e yong walang ginagawa!  ginagawa!  Terya: Walang ginagawa?… Aba naku… e meron ho ba naming trabahong.. walang ginagawa? Pulubi: Aba meron po, Aling ano… meron po po   Tony: Saan ho naman ang trabahong iyon? Pulubi: Saan po ho!… sa Kongreso!  Kongreso!   Tony: Sa Kongreso?… Aba… marami hong ginagawa ang mga Kongresista! Pulubi: Pu lubi: Wala po… pasyalan lamang sila nang pasyalan…  pasyalan…   Cruz: Purbida!… ano man ang ibig mong sabihon… gapasyal lam-ang lam-ang sila? Pulubi: E, hindi po ba… panay ang kanilang mga kumperensya kung saan-saan?… saansaan?…   Yon po ang ibig kong trabaho…  trabaho…  Junior: Ayoooon… E, bakit hindi hin di ho kayo kumandidato sa Kongreso? Pulubi: Hindi maaari, Totoy… Hindi ako pwede  pwede   Terya: At bakit naman hindi? Pulubi: Maski naman po ako ganito… honest po ako!… Ayokong manloko!  manloko!  Tony: Aba, hindi ho naman lahat ng pulitiko ay manloloko! Terya: Aba naku… ano  ano bay an?… Nanghihingi lang ng limos ang tao e… nagtatalo pa Kayo? Tony: O bweno… Bigyan na ninyo ng limos! (Uopo uli sa silya at itutuloy ang pagbabasa) Terya: (Habang kinakapa ang ang bulsa ng saya) Aba e… wala yata akong barya e… (Babaling  (Babaling  sa pulubi) Este… tumatanggap tumatanggap ho kayo ng bigas, Mama? Pulubi: (Titingnan muna ang kanyang bayong) bayong) Aba e… komporme ho sa bigas…   bigas… Cruz: (Pabulalas) Ay pur bida… dilikado man sang pulubing itu!  itu!   Pulubi: Aba iyan lang ho ang maipagmamalaki ko… Maski na ako ganito e… Hindi po ako  ako  basta-basta pulubi! Tony: (Payamot na matitigil sa pagbabasa) E, ano ho bang klaseng bigas pa ang gusto ninyo?

 

Pulubi: (Babaling kayn Tony) Hindi naman ho ako delikado…Maski na…elon-elon na…elon -elon na lang! Terya: (Pataka)Elon-elon?… (Pataka)Elon-elon?… Aba, naku… E, Naric! Lang ho ang bigas b igas naming e…!  e…!  Pulubi: Naric?… Ay naku… Huwag na ho! Maraming salamat ho.  ho.   Junior: Bakit ho?… Anong diperensya ng Naric?  Naric?   Pulubi: Ay naku, Totoy… Sa tanang buhay ko… hindi pa ako tumitikim ng Naric! Tony: Bakit ho naman?… Masarap naman ang bigasbigas -Naric… medyo medyo nga lang malagkit…  malagkit…  Pulubi: Hindi ho malagkit… Ma-racket! Ma-racket! Tony: (Payamot) Sya.. sya.. Kung ayaw ng bigas e… Bigyan na lang ng pera… nang  nang  matapos na ang salitaan! Terya: O sya hala… Pero… wala akong barya e… (Babalingan si Junior) Meron ka ba riyan, Junior? Junior: (Dudukot sa dalawang bulsa) Sino, ako?… ay walang laman ang bulsa ko kundi…  kundi…  butas! (Lalapit kay Tony na nakaupo sa silya) Ikaw, kuya?… Abonohan mo muna…  muna…  Tony: Ha? (kakapain ang mga bulsa) Wala rin e… Teka (Titindig sa pagkaupo at lalapitan si Mr. Cruz) Meron ba kayo riyan, Mr. Cruz? Cruz: Ha?… Ay pur bida… maski saan gaga -umpisar… sa akon man ga tapos! Posted in  in Uncategorized Uncategorized   | Tags:  Tags: Panitikan (DULA)  (DULA) 

WORKS -Maikling Kwento 2010  HOME  HISTORY  RULES & FORMS  ONLINE SUBMISSION OF ENTRIES 

Judges   1 

Ms. Lualhati T. Bautista - Chairperson C hairperson 

2 

Dr. Jimmuel C. Naval 

3 

Dr. Fanny A. Garcia 

COMMUNITY BOARD 

Winning Entries 

LITERARY WORKS 

1st Prize

 

PALANCA HALL OF FAME 

Title:  Author: 

Walang Nanalo  Walang Nanalo 

2nd Prize Title:  Author: 

Toxic Rommel B. Rodriguez 

3rd Prize Title: 

Sa Kabilang Lupalop ng Mahiwagang Kaharian

CONTACT US  DIRECTORY OF WINNERS 

 

 

Toxic   

by: Rommel B. Rodriguez  Toxic 

Biglang sumakit ang ngipin ko nang may nakagat n akagat akong matigas na butil sa nginunguya kong kanin. Tumakbo ako sa lababo at nagmumog. Humarap ako sa salamin at sinilip ang ngiping nabiyak. Sakto, wasak na ang gitna ng isa kong ngipin sa hulihan, sa ibabang bahagi. Matagal na pala itong nabubulok. Kinuha ko ang aking toothbrush. Naglagay ako ng toothpaste na parang bulkang sumabog dahil sa madiin na pagpisil. Dahan-dahan akong nagsipilyo kahit alam na huli na ang lahat para isalba ang ngipin. Halatang malapit na itong mamaalam sa aking katawan. "Masakit ba?" tanong sa akin ni Beth. "Kumikirot pa." "Naku, huwag mo nang kutkutin, lalo lang maiimpeksyon „yan. Pumunta ka na na lang sa dentist as soon as possible."

 

"E may lakad ako ngayon. Bukas na lang siguro," may sumamang dugo sa aking  pagmumog na mabilis hinigop hinigop ng butas ng lababo. "Hu, ang sabihin mo, takot ka lang pumunta sa dentista," tukso ni Beth. Hindi siya nagkakamali, takot talaga akong pumunta ng dentista. Kahit Kah it magpatingin sa doktor ay bihira kong gawin. g awin. Ang dahilan ko, mas lalo lang akong mapa-praning kapag nalaman ko na may mali at problema sa anumang bahagi ng aking katawan. Pero nang mapansin kong unti-unti unti- unti nang nauubos ang ngipin ko, ang  paalala sa akin ni Beth, kapag tumanda tumanda na raw ako at walang ngipin na natira, mahihirapan akong kumain at matunawan. May pinagmulan ang takot ko sa mga doktor, ang nangyari sa aking tatay. Bagong graduate ako ng hayskul nang mamatay ang tatay ko dahil sa kanser sa atay. Nasa metastasis stage na, na ang ibig sabihin, sumama na sa dugo ang sakit. Kalat na ang kanser sa kanyang katawan nang matuklasan namin ito. Pati baga niya, tinamaan na rin. Sabi ng mga doktor, kapag nasa ganitong level na ang sakit, hindi na ito magagamot. Wala pa sa one percent ang nakakarecover, ang nabubuhay nang matagal-tagal matagaltagal na panahon, sabi nila sa akin nu‟n. Halos wala na palang natitira sa kanyang atay. Sa ospital, sumuka at dumumi siya ng dugo. Lumobo ang kanyang tiyan na puno ng tubig. Namanas ang kanyang mukha at umimpis naman ang kanyang mga binti‟t hita.  hita.  Mahirap mag-alaga ng isang taong maysakit. Nakakayanan lang ito ng mga taong may malasakit sa kanya. Masuwerte ang tatay ko, hindi siya pinabayaan ng aking nanay. Para siyang bumalik sa pagkabata; paunti nang paunti ang kaya niyang gawin, kuwento ni nanay nang minsang dumalaw ako. Sinusuotan na siya ng diaper tulad ng  bagong silang na sanggol. Binigyan Binigyan ng taning ang buhay ng tatay tatay ko, limang buwan, sabi ng kanyang doktor. Minsan, bigla na lang siyang magigising dahil sa sakit ng katawan. Namimilipit siya sa sakit ng tiyan. Nagkaroon siya ng iba‟t ibang delusyon. Tanggalin daw namin ang alambreng nakatali sa kanyang leeg. Kung minsan tatawagin niya ang pangalan ng kanyang ng mga kapatid na yumao na rin. May panahong mapapasigaw siya at itsurang takot na takot. O kaya, kaya , pinagagalitan niya ang isang taong hindi namin kilala kung sino. Umuungol siya ng mga salita na siya lang ang nakakaunawa. Lango sa gamot at panaginip ang kanyang isip. Halatang pagod na ang kanyang katawan. Alam din naman ito ng tatay. Kapag mahinahon ang kanyang pakiramdam dahil sa morphine, binubulungan niya kami ng mga salita ng pag-aalala pag -aalala at pagmamahal. Huwag mong kalimutan ang nanay mo, magpakabait kayong lahat, sasabihin niya sa

 

mga taong nakapaligid sa kanya. Kapag Ka pag kami lang ang magkasama, sasabihin niya, Dave, ikaw lang ang pag-asa ko para magkaroon ng apo. Dahil nag-iisa nila akong anak.  Nabigyan ng pitong buwan na ekstensyon ekstensyon ang kanyang buhay. Saksi ang aming  pamilya sa huling hugot niya niya ng hininga. Dalawang bagay pala ang ang naiisip ng taong saksi sa kamatayan: una, kung mabubuhay siya nang matagal at pangalawa, kung sa  paanong paraan siya mamamatay. Doon nagsimula ang trauma ko. Kapag pumupunta pumupunta ako ng ospital para bumisita sa kamag-anak o kaibigan na naka-confine, lagi akong nahihilo. Pinagpapawisan ako ng malamig. Nasusuka ako sa amoy ng disinfectant na ipinupunas nila sa paligid. Hindi nito masapawan ang amoy ng kamatayan. Ang nanay ko, buhay at malakas pa. Seventy five years old na siya ngayon. Tinanong ko siya dati kung ano ang sekreto niya sa pagkakaroon ng mahabang buhay. Mayroon akong anting-anting, sabi niya. Hindi niya daw pwedeng ipakita kasi mawawalan ito ng bisa. Alam kong binibiro lang ako ng nanay ko. Pero minsan, gusto kong isipin totoong may agimat siya. kung sakali, gusto ko „yun hingin o hiramin mannalamang para masiguro ko naAttatagal ang aking buhay. Muntik na akong mamatay noong bata ako, sabi niya. Nahulog ako sa balon ba lon at ang ama mo ang nagligtas sa akin. Paborito niya itong ikuwento sa lahat ng aming kamaganak hanggang sa huling lamay ng libing ni tatay. Kundi daw dahil sa aking tatay, maaga siyang mawawala sa mundo. Natagpuan nila ang pag-ibig sa bingit ng kamatayan. "Patingin nga mahal," sinilip ni Beth ang aking ak ing bibig. "Yuck, bulok na siya Dave,"  pandidiri ni Beth na may may halong simpatya sa ngipin kong malapit nang mamat mamatay. ay. Mas matanda ako ng limang taon kay Beth pero aminado akong mas mature siyang mag-isip kaysa sa akin. Nakilala ko siya sa isang eksibit ng mga babaeng pintor. Isa siya sa mga nagmount ng art work. Ako naman naimbitahan lang na dumalo ng isang kaibigan na kakilala niya rin pala. pa la. Mabilis kaming nakapagpalagayan ng loob ni Beth. Bagong break-up break-up pa lang ako nu‟n kaya rin sigur o ako mabilis na na-inlove sa kanya. Tumigil si Beth sa pagkilatis ng aking bibig nang naramdaman niyang gumalaw ang kanyang sinapupunan. Kinuha niya ang aking kamay at ipinatong ito sa kanyang tiyan. "Gising na si Vida," sabi niya sabay ngiti. Vida ang gustong ipangalan ni Beth sa aming magiging  buhay, dagdag paanak niya.dahil positibo daw ang kahulugan nito. Vida, ibig sabihin,

 

Itinapat ko ang aking tainga sa tiyan ni Beth. Sinubukan kong pakinggan ang anumang tunog na nililikha ng aming magiging anak. Sabi ng iba kong kaibigan, maganda na magparinig ng musika sa mga buntis. Yung iba nga daw, itinatapat ang headset sa tiyan ng nanay para direkta itong marinig ng baby. Mas magandang  patugtugin „yung mga classical classical music nina Mozart at Bach, sabi ng iba. Naku, kundiman ang iparinig mo para may sense of nationalism agad si Vida, kontra naman ng ilan. Mga kanta ni Yoyoy Villame ang napag-aliwang pakinggan ni Beth. Para masaya siya paglabas, dahilan niya. Aksidenteng anak si Vida. Hindi namin siya plinano pero hindi rin kami nagsisi.  Nang malaman namin ni Beth na buntis siya, agad kaming nagpakasal. Marami ang nabigla. Marami ang nagtanong kung seryoso daw ba kami sa isa‟t isa. Hindi daw namin kailangan magpakasal kung para lang sa bata. Pero naging matatag ang  paninindigan namin ni Beth na ituloy ang kasal. kasal. Civil wedding ang aming napagdesisyunan. Bukod sa mas mura, hindi na kailangan ng matagal at magarbong paghahanda. Kailangan Ka ilangan lang na pumunta sa dalawang seminar ang pares na nag-aapply ng marriage certificate sa city hall. Para sa mga edad bente uno pababa, required ang unang seminar. Pasok si Beth sa age requirement. Kailangan ko ring sumama. Kami ang huling pares na dumating sa seminar. Halos mapuno ang maliit na kuwarto dahil sa dami ng dumalo. Pumasok ang isang babae na nagpakilala bilang guidance counselor. Binigyan niya ang bawat isa ng folder na naglalalaman ng isang questionnaire. Please answer all the questions, sabi niya. Matapos ipamahagi ang folder, mabilis siyang lumabas ng kuwarto at iniwan kami na nakalutang sa ere. Binuksan namin ito, mga gabay na tanong sa maagang pag-aasawa, bungad sa amin ng papel. May bente na tanong at multiple choice ang sagot. Seryoso at tahimik ang bawat isa sa pagsagot. Para kaming naging magkakaklase sa isang subject habang nag-eexam, natatakot na baka bumagsak. May nakita pa akong nagko-kopyahan ng sagot. Lumipas ang halos ha los trenta minutos, bumalik ang counselor. I would like you to share your answers with your partner, sabi niya.  Nagulat ang ibang pares. May napahagikgik napahagikgik at natawa. Kami naman ni Beth, natuwa sa ideya na ibahagi ang sagot sa isa‟t isa. Matapos ang sharing, bumalik ang counselor  at binigyan ang bawat isa sa amin ng certificate dahil sa pagdalo. Tungkol sa family planning ang pangalawang seminar. Pumasok ang magbibigay ng workshop na mas mukhang pastor ng isang sekta kaysa speaker ng family  planning. I do this seminar seminar for free, wala akong bayad dito, bungad bungad niya sa amin. Kung hindi pa kayo tiyak sa inyong mapapang-asawa, huwag na kayong tumuloy,

 

unless meron kayong two hundred thousand pesos para sa proseso ng annulment, dagdag pa niya.  Nang itinuturo na niya ang paggamit paggamit ng condom, nagpakita siya siya ng mga visual aids na pang-kinder. Ginamit niyang halimbawa ng ari ng babae ang isang gumamela at kanyon naman para sa ari ng lalaki. E sir, nasaan ang bala? tanong ng isang  participant. Aba, kayo ang maglalagay niyan, niyan, kapag sa akin nanggaling, baka baka maging magkakamukha pa ang mga anak ninyo, sagot niya. Tawanan. Kaya pala free dahil  puro green jokes ang itinuturo, mga mga sexist na green jokes pa, protesta protesta ni Beth. Kinukurot ako ni Beth kapag natatawa ako sa biro ng speaker. Ang lakas-lakas ng tawa mo, parang wala ng bukas, banat niya sa akin. Binigyan ulit kami ng certificate pagkatapos ng seminar. Kasama sa mga isinumiteng papeles ang dalawang sertipiko bilang patunay na handa na n a naming suungin ang buhay mag-asawa at pagiging magulang. Natuloy ang kasal pero nauna ang reception dahil na-late ang judge sa pagdating. Tatlong buwan nang buntis noon si Beth. Wala kaming mapagsidlan ng tuwa nang sabihin ng doktor na malusog ang sanggol na nasa sinapupunan ni Beth. Buti na lang hindi ka naninigarilyo, sabi ng obygyne. Hindi kami nagmintis ng check-up. Hindi niya nakakalimutang n akakalimutang uminom ng vitamins araw-araw. Kailangan na malakas ang sanggol sa paglabas sa sinapupunan at  pagpasok sa mundo. Sinasamahan Sinasamahan kong maglakad si Beth sa madaling-araw madaling-araw para mag-exercise. Sa kanyang kabuwanan, kinailangan na naming maghanda para sa nalalapit na pagiging magulang. Hinalikan ko ang tiyan ni Beth saka ako tuluyang tumayo. Sinuot ko ang polo na nakasabit sa likod ng pintuan. Kinuha ko ang aking backpack at tiningnan muli ang ngipin sa salamin. Bahagyang wala na ang kirot nito. Ganun naman ang mga sakit, marunong magpahinga. Saka na lang ulit ito bubulaga kapag k apag malala na, kapag huli na ang lahat. "‟Yung panyo mo, baka makalimutan mo," paalala ni Beth. "Isabay mo na sa  paglabas „yung basura. Biyernes ngayon, mahirap mahirap nang maipon „yan. Alam Alam mo mo namang hindi dumadaan ang trak tuwing Sabado at Linggo," paalala ni Beth. Itinali ko ang dalawang plastic ng basurang naipon namin sa loob ng limang araw; isa para sa biodegradable at isa pa para naman sa mga plastik at papel. Sinusunod namin ni Beth ang regulasyon ng subdivision na magsegregate ng  basura. Hinihiwalay nami namin ang nabubulok sa di nabubul nabubulok. Yung mga pwedeng irecycle tulad ng dyaryo atnbote, binebenta namin sa mgaok. nangangalakal. Kinse pesos

 

ang isang dangkal ng dyaryo na dinadaya pa ng bumibili. Para siyang madyikero na kayang pahabain ang daliri kapag dinadangkal ang patong-patong na dyaryo. Dalawang piso naman ang palit sa kada basyo ng bote. Matagumpay kami sa pagsegregate ng basura pero nawawalan ito ng bisa dahil  pasaway ang karamihan ng mga nakatira sa subdivision. Naturingan mga mga propesyunal, hindi makasunod sa simpleng instruksyon. Kung batayan ng pagiging mabuting miyembro ng komunidad ang pagsunod sa segregation scheme, tiyak maraming  babagsak. Pesimistiko na rin siguro siguro ang karamihan sa pagsagip ng ng kalikasan, na alam nilang walang naitutulong ang segregation at baka nga mas nagpapalala pa ito ng  problema. Pagdating ko sa basurahan, nilalantakan na ng mga pusang gala ang mga tirang  pagkain. Butas-butas na ang mga plastic plastic na iniwan sa tabi ng mga mga container.  Nakikisalo ang mga dagang halos halos sinlaki ng pusa kaya napagkam napagkamalan alan nilang kauri ang mga ito. Hindi nag-abala ang ibang taga-subdivision na ilagay sa loob ng container  ang basura. Nakabuyangyang ang mga ito at nanduduro sa ilong ang masangsang na amoy. Nagliliparan ang mga bangaw sa mga bulok na prutas na hindi na nakuhang kainin. Sa isang gilid, tatlong bata ang kumakalkal sa mga nakabukas na container.  Nakapuwesto ang basurahan malapit sa pader na humahati sa teritoryo ng mga home owners at iskwater na nagtirik ng mga bahay sa bakanteng lote sa kabila ng  pader. May ilan na rin sa kanila ang nagreklamo nagreklamo dahil sa basurahan. Nakiusap sila sila kung pwede itong ilipat ng ibang lugar. Sinagot sila ng aroganteng may-ari ng subdivision na wala silang karapatang magreklamo kung ayaw nilang mapaalis. Para sa namamahala sa koleksyon ng basura, madaling makahanap ng lugar na pwedeng tambakan ng basura; kung saan may mahihirap, doon magtambak. Ang pader ang nagpapaalala sa mga iskwater na may mga teritoryong sadya nang inilaan para sa iba. Wala nang hayag na nagreklamo dahil ginawa ito nang palihim. Ilang beses na rin tinamaan ng bato ang aming bubong sa kalagitnaan ng pagtulog sa gabi. Hinigpitan ko ang tali ng bitbit kong basura ba sura at inihagis sa nagkukumpulang pusa at daga. Nagpulasan silang parang mga baliw. Nawindang sa ere ang mga bangaw. May mga pusang nagbato sa akin nang matalas na tingin, sabay ngisi para ipakita ang kanilang pangil. Hayok sa pagkain ang kanilang gutom at buto‟t balat na katawan. Kulang na lang na murahin ako ng mga dagang sumiksik sa ilalim ng mga plastik  dahil sa pagkabigla. Pinuntahan ng tatlong bata ang itinapon kong basura. "Kuya may kalakal ka?" tanong nila sa akin. Umiling ako sabay talikod at lumakad palayo. Kalakal ang tawag nila sa basura ng mga taga-subdivision. Kabuhayan para sa kanila ang aming tinatapon, napaglumaan,

 

nasira at tira-tira. Ang labis ng mga taga-subdivision ang kulang sa mga nasa kabilang  pader. Subalit ang totoo, sa kanila kanila kami umaasa para gawin ang mga bagay bagay na hindi namin magampanan. Sila ang mga nagde-deliver ng gas, sila ang nagdadala ng mga mineral water, ang mga tagaigib kapag walang tubig. Sila ang mga tubero, delivery boy ng mga fastfood chain at electrician. Sila ang tagalako ng mga gulay, prutas at merienda. Sila ang mga nagsisilbing labandera ng mga pamilyang kulang ang panahon sa paglaba ng sariling damit. Sila ang tagalampaso ng maruming sahig. Sa patuloy na paglakad, nakasalubong ko si Doktora Lim. Karga niya si Nicole. "O Dave, ang aga yata natin ngayon." "May presscon akong pupuntahan doc e." Ibinaling ko ang aking tingin kay Nicole. "Hi Nicole, good morning," bati ko sa bata. Pilit na ngumiti si Nicole. Gusto niyang magsalita para batiin din ako pero hindi niya kaya. Nauunawaan ako ni Nicole pero hirap ang kanyang katawan na sumunod sa nais ipagawa ng kanyang utak. Maganda ang kanyang mukha kung hindi lang ito sinira ng sakit na kumapit sa kanya noong noong siya‟y nasa sinapupunan pa. Hinahanap nang tirik at umiikot niyang mga mata ang mundong magsisilbi sanang palaruan ng kanyang kamusmusan. Pinatanda ang mukha ni Nicole ng karamdaman, hindi tulad ng tatlong batang nangangalkal ng basura na pinatanda ng kahirapan. "Kamusta si Beth?" "Okay naman po doc." "Willing akong maging doctor ng baby n‟yo at hindi ako magcamagca -charge ng doctor‟s fee." "Talaga po? Salamat doc." "Kailan ang due date niya?" "Next week na po." "Pero sinabi din naman ng doctor ninyo na posibleng mapaaga?"

 

"Opo, kaya nakaready na yung mga gamit namin just in case manganak bigla si Beth." "That‟s nice to hear," sabi ni doktora Lim sabay ngiti. ngiti.   Bumili kami ng mga damit at gamit pambata; lampin, tsupon, lalagyanan ng gatas,  panghigop ng sipon, pajamas, pajamas, maliliit na unan at pranela. Pumili Pumili kami ng sabon para sa bagong silang na sanggol at nag-istak ng diaper. Bilin ni nanay na huwag kalimutang bumili ng mansanilya na pangontra sa kabag. Isinalansan namin ang lahat ng ito sa isang malaking bag para madaling bitbitin. Pinintahan namin ni Beth ng mga bulaklak at halaman ang kuwartong dati-rati‟y dati-rati‟y tambakan lang ng mga sira at walang silbing gamit. Naglagay kami ng mga letra at numero sa dingding. Nilinis namin ito nang maigi hanggang sa magmukha itong makulay na hardin. Tinanggal namin ang mga agiw sa kisame at tiniyak na walang alikabok na nagtatago sa mga sulok su lok at gilid ng kuwarto. Handa na ang lahat. Kulang na lang ang sanggol na magbibigay-katuturan sa silid na dati-rati‟y dati-rati‟y hindi ginagamit.  ginagamit.  "Sige doc, mauna na po ako," nginitian ko si Nicole na pilit itinutok ang tingin sa akin. Sa patuloy na paglakad, naisip ko ang kontradiksyong kinasangkutan ni Doktora Lim; mahusay siyang pediatrician subalit hindi niya kayang bigyang-lunas bigyang- lunas ang sakit ng sariling anak.  Naka-iskedyul akong dumalo sa isang press conference sa Max‟s sa Quezon City  Naka-iskedyul Circle para pag-usapan ang napabalitang n apabalitang muling pagbukas sa Bataan Nuclear Power  Plant. Ako ang ipinadala ng opisina para pa ra maging representative ng pinapasukan kong non-government organization. Pasundot-sundot ang kirot ng ngipin ko habang sakay ng dyip. Inaliw ko na lang ang sarili sa pagmasid sa labas habang binabagtas ang highway. Maraming nagbago sa paligid na hindi namamalayan ng mga tao. Sa kahabaan ng Commonwealth Avenue, mabilis na naitayo ang techo hub ng mga Ayala. Parang kabuteng nagsulputan ang mga low-rise building na nilagyan ng hardin har din ang tuktok. Isa na ngayong techo park ang dating mapuno at talahibang Arboretum. Nagtanim ng halaman na nagsilbi na ring bakod sa harapan nito at pinalitan ng palm tree ang dating mga puno ng akasya at ipil-ipil. Isa akong enviromentalist sa panahong pinepeke ang kalikasan. Mabilis na lumuwang ang highway ng magkabilaang magkab ilaang kalsada. Parang ipinaghihiyawan nito ang nakamit na kaunlaran ng dating walang silbing lupa. Noon, two lane ito. Ngayon, anim na at mukhang balak pang dagdagan. d agdagan. kung kailan itolang lumuwang, saka dumalas ang mga aksidente. Sikat ito bilangPero killer 

 

highway. Ilang beses na rin akong nakakita ng banggaan at nasagasaan. Habang  pinapalawak ng kalsada ang kanyang teritoryo, teritoryo, mas lumiliit lumiliit ang mundo ng karaniwang tao. Bumaba ako sa footbridge ng Quezon City Circle at umakyat sa overpass. Dito, D ito, tanaw ko ang habulan at harurot ng mga sasakyan. Yung iba, nalulula kapag tumatanaw mula sa itaas. „Yung pakiramdam na nahihilo at parang mahuhulog na gustong tumalon. Ako naman, nalulula sa tayog ng mga building kapag nasa ibaba. Para nila akong lalamunin, para akong babagsakan. Kaya tuwing maglalakad ako sa overpass at titingin sa ibaba, pakiramdam ko‟y makapangyarihan ako.  ako.  Pumasok ako gate ng circle at dumaan sa playground. Dahil maaga pa, hindi mga  batang naglalaro ang makikita dito, dito, kundi ang lampun lampungan gan ng mga magkasintahan na inabutan na ng bukangliwayway sa kalsada. ka lsada. Ilang lakad pa, narating ko ang Max‟s.  Naroon na ang midya at hinihintay na lamang ang guest speaker. Nagregister ako ng ng  pangalan at organisasyon. Binigyan Binigyan ako ng kit na naglalaman ng mga babasahin at updates tungkol sa muling pagbukas ng planta. "Dave, buti nakapunta ka!"  Niyakap ako ni Lisa. Hindi ko alam kung paano ako magre-react. Isa siya sa organizer ng presscon. May nakaraan kami ni Lisa. Naging kami noong pumutok ang  bulkang Mayon. Galing kami sa isang isang student organization na pum pumunta unta sa Bikol para saksihan ang pagputok ng bulkan. Hindi ko alam kung alam „yun ni Beth. Magkakilala sila dahil pareho silang galing ng Miriam High School. Maliit ang mundo ng mga environmentalist. Lumalawak lang ito kapag nakakahalubilo namin ang mga scientist. Umabot din sa tatlong taon ang aming relasyon at tuwing nagkikita kami, lagi kong iniisip ang iba‟t ibang posibilidad na maaaring mangyari sakaling kami ang nagkatuluyan. "Kailan manganganak si Beth?" "Expected due date niya next week, September twenty one. Pero pwede din daw mas earlier." "Ayos ah, historical pa ang date." "Historical? Bakit?" "Ano ka ba? Declaration ng martial law."

 

"Sabi ng iba, ang totoong date daw ng declaration e September twenty, hindi twenty one." "Talaga? So… ano, excited?"  excited?"  "Sa martial law?" "Sira, sa baby." "Okay na rin." "Anong okay na rin?" "Ang ibig kong sabihin, okay na rin na maging tatay." "E ang maging asawa?" "Kinakaya. Actually wala namang bago. Papeles lang ang nadagdag." "Walang bago kapag ikinasal?" "Wala. Mas praktikal lang siguro." "For practical reasons ang tingin mo sa kasal?" "Bakit, may iba pa bang dahilan?"  Napangiti lang si Lisa. Nahalata kaya niya niya ang paglalandi ko? Nagtimpla Nagtimpla ako ng kape sabay higop. Perfect ang sex life namin nu‟n. Wala kaming ibang pinag pinag-uusapan -uusapan kundi mga rock formations at mga kuwebang gusto naming pasukin. Minsan na namin itong ginawa sa Sagada kung saan muntik na akong mahulog at mamatay. Buti na lang nahawakan agad ni Lisa ang kamay ko.  Nahiya ako nu‟n. Para akong kinapon. Paborito Paborito kasing ikuwento ni Lisa ang ginawa niyang pagsagip sa akin. Napipikon ako sa reaksyon ng mga tao. Naiinsulto ako kahit pabiro pa ang pagtawa nila. Kaya ko iniwan si Lisa. Sasabihin ko ang usual line ng pakikipag-break-up: pakikipag-break-up: It‟s not you, it‟s me. Na-depress Na-depress si Lisa pero ilang buwan lang ang lumipas, nabalitaan ko na naging boyfriend niya ang tour guide na sumama sa amin sa Sagada. Pero hindi rin sila nagtagal. Kung papipiliin ako ngayon between Beth and Lisa, tingin ko mas matimbang pa rin si Lisa. Bagaman walang sigla ang buhay kapag walang kulay na inaalok naman ni

 

Beth. Sa lahat ng ito, inisip ko na sana, wala na lang sa diksyunaryo ang salitang  pakikiapid, at para sa sarili lang at hindi para sa iba ang pagiging tapat. tapat. Hinatak ni Lisa ang kamay ko. Muntikan nang matapon ang kape sa hawak kong tasa. Sinundan ko si Lisa sa paglakad. Hinila niya ang isang upuan at inalok ako na umupo. Mag-uusap pa sana kami pero biglang dumating ang speaker ng presscon. Iniwan niya akong kasama ang ibang representative ng mga imbitadong organisasyon at media. Nginitian ko at binati ang ilang pamilyar na mukha at pangalan. Ilang saglit lang, nagsalita si Lisa para kunin ang atensyon ng mga tao. Gamit Ga mit niya ang mikropono na paminsan-minsang nagfe-feedback at nawawalan ng boses. "Goodmorning ladies and gentlemen. Maraming salamat sa pagpunta ninyo sa  press conference na ito. Ako si Lisa Estrella mula sa Scientists for National Development," pagpapakilala ni Lisa.  Nag-upuan ang mga tao at nakinig. Nagpatuloy Nagpatuloy si Lisa sa pagsasalita. pagsasalita. "Nandito po tayong ngayon para i-convene ang isangBatid alyansa nanoong tututok sa usapin ng muling pagbubukas Bataan Nuclear Power Plant. natin 1 980‟s 1980‟s binalak  itong buksan at ngayon po‟y may inihaing bill sa kongreso upang ituloy ang naudlot nitong pagpapatakbo." Hindi ko alam kung bakit ako napapalakpak. Nagtinginan sa akin ang mga tao. Muling nagsalita si Lisa. "Nasa-second reading na ang bill at kung hindi natin ito tututulan, natitiyak ang  pagpasa sa batas na ito," update ni Lisa. Lisa. 'And so, we have here our guest speaker, Dr. Daniel Ramos, a geologist from the National Institute of Geological Sciences to explain to us the history of the Bataan Nuclear Power Plant and to tell us the risks involved in reviving the structure."  Nagpalakpakan ang mga tao. Nagsalita si Dr. Ramos. Gusto ko sanang magsulat magsulat ng notes pero hindi ako makapag-focus. Nagising ang kirot sa ngipin dahil sa pag-inom ko ng kape. Ipinakita ni Dr. Ramos ang delikadong sitwasyon kapag binuksan ang nuclear   plant. Active volcano ang Mt. Natib Natib kung saan nakatayo ang planta. planta. May active faultline din dito kaya malaki ang posibilidad na magkaroon ito ng leak kapag lumindol. Problema din ang paraan ng pagtapon ng mga nuclear waste na magmumula dito. Lohikal at simple ang kanyang argumento: kung ang problema sa basura hindi natin masolusyunan, paano pa kaya ang a ng toxic waste? Malupit ang disgrasyang hatid ng nuclear plant, sabi niya. Gusto ba natin maging pangalawang Chernobyl?, tanong niya sa bawat isa sa amin.

 

"Ano daw?" tanong naman ng katabi k atabi kong reporter sa isang tabloid. "Chernobyl," ulit ko. "Paano ang spelling nu‟n?"  nu‟n?"  Kinuha ko ang hawak niyang ballpen at sinulat ang salita sa papel. "Okey lang magtayo ng nuclear power plant sa Pilipinas, para pagsumabog, tunaw na tayong lahat," banggit ng katabi ko sabay tawa.  Nagpakita ng mga larawan ang speaker. Humalo ang lason sa hangin, sa tubig at maging sa lupa. Bukod sa mga pisikal na depormasyon na nangyayari sa katawan ng mga bagong silang na sanggol, naapektuhan din ng lason ang kanilang utak. Ipinapanganak silang wala sa tamang  pag-iisip, mga inagawan ng kawalang-malay. kawalang-malay. May mga bukol na tumubo sa iba‟t ibang bahagi ng katawan ng tao. Nalason ang kanilang mga dugo. "Dito sa Pilipinas, kahit hindi pa binubuksan ang nuclear nuc lear power plant, para na tayong nasabugan ng toxic waste," pabulong na sabi ng isang reporter. Abala si Lisa sa pag-assist sa slide presentation ng speaker. May mga pagkakataon na nagkakasalubong ang aming tingin at mapapangiti siya sa akin. Matapos ang presentation, sinabi ng speaker kung mayroong tanong ang mga dumalo. Kinuha ni Lisa ang mikropono at tinawag ang aking pangalan. "Yes, Mister Dave Lapuz?" Siyempre nagulat ako. Lalong sumakit ang ngipin ko? "Yes?" pakli ko. "Do you have a question for Dr. Ramos?" "Ah, yes, ofcourse," salo ko kaagad para hindi matuloy ang nakaambang kahihiyan. Bago pa ako makapagsalita, naramdaman nara mdaman namin ang pagyanig ng lupa. Lumilindol.

 

Gumalaw at tumunog ang mga plato at baso sa ibabaw ng mga mesa. Nagumpugan ang mga kutsara‟t tinidor. tinido r. Yumugyog at nagpatay-sindi ang mga nakasabit na ilaw sa kisame. Napasigaw N apasigaw ako nang malakas, putang ina don‟t panic! Tumigil ang lahat at tahimik na tumingin sa akin. Pinakiramdaman namin ang paglapat ng aming mga paa sa sahig. Halos twenty seconds din ang tinagal ng pagyanig bago ito tuluyang nawala. Naging abala ang mga tao sa pagtext at pagsagot sa kani-kaniyang teleponong tumutunog. Nagvibrate ang aking telepono. Nasa kabilang linya si Beth. "Manganganak na ako Dave. Pupunta na ako sa Malvar, sumunod ka na lang," sabi ni Beth. Pinutol niya ang linya kahit hindi pa ako ak o nakakasagot.  Nagpaalam ako kay Lisa. Sinabi ko ang ang kondisyon ni Beth. Masaya Masaya niya akong niyakap at hinalikan sa pisngi. Ninang ako ha, sabi niya. Pinilit kong ngumiti sa kabila nang kumikirot na ngipin. Tahimik subalit mabilis akong lumabas ng Max‟s at tumuloy sa gate ng circle. Pinara ko ang isang taxi at agad na sumakay. "San tayo sir?" "Sa Malvar hospital, pakibilisan," utos ko sa drayber. Pinaharurot ng drayber ang taxi. "Naramdaman n‟yo sir „yung lindol?" lindol?"   "Oo," matipid kong sagot. Inayos ng drayber ang kanyang rearview mirror at sinilip ako. Nakita niyang pisil pisil ko ang aking kanang pisngi. pisngi. "Masakit ngipin n‟yo sir?"  sir?"  Hindi pa ako nakakasagot, biglang nagpreno ang taxi. Isang taxi rin ang muntikan na naming makabanggaan. Tumilapon ako sa harap ng sasakyan. Mahilo-hilo ako sa  pagkasubsob. Sa bilis ng pangyayari, hindi ko agad namalayan namalayan na tumalsik ang bulok  bulok  kong ngipin. Dumugo ang aking bibig. Agad kong kinuha at ipinunas ang panyo na  pinaalala ni Beth. Binuksan Binuksan ko ang bintana. Patuloy ang ang sigawan ng dalawang drayber. Pinulot ko ang ngiping bulok na nahulog sa upuan at itinapon ito sa highway habang nagmumurahan ang busina ng mga naabalang sasakyan.

 

Sa Kabilang L upalop ng M ahiwagang ahiwagang Kahari an   

by: Thomas David F. Chavez  Sa Kabilang Lupalop ng Mahiwagang Kaharian 

(Alay kay Federico Garcia Lorca)

Sypnosis 

Written by a speaker of Filipino as a fourth language,  Sa Kabilang Lupalop ng   Mahiwagang Kaharian Kaharian is a fictionalized travel narrative witnessed first-hand. The narrator, on the way home from Spain one Christmas, lands in Jeddah airport as a transit passenger. While waiting at the pre-departure lounge, a tragic tableau happens  before his very eyes. Most of the passengers passengers are OCWs who have completed their  their  two-year contracts, eager to celebrate with their families once more. From among the queuing mill enter a party of three women, one visibly upset. Perlita (as we know her  name later) hesitates to leave the country, but her two other friends insist that everything is all right. They are ar e all going home to spend the holidays back home. A disturbed and tearful Perlita says a mouthful, and from her slowly unfolding story (and from the assurances of the two friends) we learn that she has spent some time in a Saudi prison. Once aboard, the loud eerie monologue reaches a climax when she announces the ugly truth behind her imprisonment. Incoherent and obviously in great mental anguish, Perlita becomes the protagonist of her own psychological drama. Consequently, the other waiting passengers become her captive audience, although very much themselves disturbed and unwilling to hear their compatriot‟s harrowing narrative. Since Perlita‟s now-psychotic now -psychotic babbling is too much for everyone to bear, the friends decide to take a pragmatic course of action; hand-in-glove with the airline crew, they medically sedate her throughout the flight. Behind the apparent simplicity of the plot lies a host of disturbing questions: what role does the state have in sending its most vulnerable members so that its economy continues to float along as a result of its overseas workers‟ remittances? How does the construction of an imagined nation benefit only the few and leave the rest ravaged and scarred? What inequities are brought about by the culturally-sanctioned social constructs of gender vis-à-vis work that is available abroad? If found that the state has  been derelict in its duty, what recourse recourse can its citizens pursue? The story, in interspersing lines from Federico Garcia Lorca‟s The House of Bernarda Alba, brings  brings to light the role of women and their collective agency despite the burdensome b urdensome and

 

grossly unjust strictures imposed on them by the imagined state and its tacitly consenting culture. If the short story has quite a perceptible Visayan “lilt”, it is because the author  himself is one and agrees quite strongly with how the national language‟s constitutional founders envisioned it to be –  be – aa drawing together of the various Philippine languages, Filipino with a capital F.

Sa Kabilang Lupalop ng Mahiwagang Kaharian Kaharian  (Alay kay Federico Garcia Lorca)

Hindi mapakali ang tatlo nang pumasok sa bulwagan. Ang nasa gitna, na may mukhang pinapasan ang mundo, atubiling lumakad, hinihila ng dalawang nasa piling niya. Ang babaeng nasabinubunat kaliwa asiwang dinala ang kanyang asul na maleta, at ang nasa kanan naman may na rosang kumot (isang  comforter  ito?).  sa klimang Hinihila ng dalawa parang lumakad pang mas m as mabilis ang nasa gitna, isang babaeng de-oksinada deoksinada ang buhok na may korteng Twiggy, nguni‟t may katabaan naman ang katawan. Tumalon pa ng eskalante sa bago nang lahat na damit na sinusuot nila nila –   –   katas Saudi, wika nga ng mga kababayan nating nagsipalaran doon. Si Miss Oksinada naka- sleeveless  sleeveless ang blusa, kulay-ubeng may sumisidlak na bituing ginto sa kuwleyo at dulo at naka-D&G black leather jeans na hindi naman tama ang sukat sa kanyang  bigating hita. May dala-dalang Kleenex si Miss Miss Kaliwa, pinapahid ang daloy ng luha luha at pawis ni Miss Oksinada. Gayundin man si Mrs. Kanan, na may de-kolor na  panyong kanyang nililipul nililipul tila isang nanay sa kanyang sanggol. sanggol. PaminsanPaminsan-minsa‟y minsa‟y huminto si Miss Oksinada, tulak naman nang tulak ang dalawa. Naiilang ang dalawa, ilang na mapasa-alanganin ang daloy ng pasaherong unti-unting pumpasok sa pre predeparture lounge ng Jeddah international airport. airport.   Isang malaking mama ang sumunod sa tatlo, hinuhuni nang mapayapa ang "Pasko  Na, Sinta Ko." Ito ay may dalang stereo  stereo component . Lahat ng mga pasahero –  pasahero –   mabibilang lang sa isang kamay ang hindi natin kababayan - may bitbit na kung anuanumang gamit-pambahay, parang, kundi lamang bago ang mga ito, mga biktima ng sunog, hinahakot ang lahat na maaaring hakutin. May isang binatilyong mahabang  buhok na may dalang Apple Mac, ang kahon kahon nito‟y kasing kasing-puti -puti ng dalawang kartong sigarilyong Hapon na binibitbit sa kaliwa. May isa pang may dalang Gibson  electric  guitar , tinutugtog, nguni‟t wala namang tunog ang maririnig. Kundi sa tatlo, masayang-masaya ang bulawagan, puno ng ligaya dulot ng kapanahunang yaon. Kahit  pa ma‟y Muslim ang kaharian ng Saudi, naririnig sa mga airport speakers ang

 

Pamaskong musika. Isipin mo na lang na dalawang da lawang taon din ang inihandog ng mga ito, bilang bilanggo sa isang kulturang dayuhan at sa daming ipinagbabawal. Kahit na sari-sari pa mang punto ng Tagalog ang maririnig doon, isa lang ang mensaheng nababasa sa kanilang mukha –  mukha – sa sa wakas! Kaginsa-ginsa‟y walang babala, umiyak nang matunog si Miss Oksinada, parang Kaginsa-ginsa‟y par ang tubig ng bahang nakakatakot ang unos. "Dapat ako‟y hindi umalis! Dapat ako‟y hindi umalis! Hindi ko alam kung anong mangyayari sa akin sa Pinas! Paano na lang ako? Hindi ako maaring umalis. Bilangawa nyo na lang, iwanan nyo na po ako rito!" "Ssst, ssst, Perlita, tama na, tama na, okay pa lang naman tayo rito", banayad na wika ni Miss Kaliwa. "Heto, may Kleenex pa, Perls," sabi ni Mrs. Kanan. "At huwag ka nang umingay,  baka maririnig pa tayo ng lahat, nakakahiya, nakakahiya, eh." "Tatanggapin pa kaya nila ako? Tatanggapin pa?" unti-unting lumaking boses ni Perlita. "Ssst, ssst, Perls, tatanggapin ka; bayan natin iyon, sigurado akong tatanggapin ka nila…. ah, pamilya mo iyun eh," tiniyak ni Mrs. Kanan. Kanan.   n ako ng buong Catbalogan!" "Perlita, "Hindi, „di na nila ako tatanggapin. Tatalikda Tatalikdan makinig ka sa akin, akong inay mo sa dalawang taong ito. Perls, masdan mo ako,  bilang nanay mo. Huwag ka nang maingay maingay at kami‟y nandito pa rin rin sa piling mo." mo."   "Tiyak akong hindi na nila akong tatanggapin pa muli. Para akong asong-askal na wala nang patutuluyan, walang pakinabang, walang dangal!" "Ssst, tama na Perls," sabi ng mamang nasa likod nila. "Lahat kayong nandito sa bulwagang ito, tatanggapin pa kaya nila ako?" tumindig ang babae, umiyak na tiyak nagpaparinig sa kalahating panig ng lounge. Wala namang kinausap nito, nguni‟t pinagmasdan ng dalawang nagbabagang mata ang palibot. Lumingon na ang lahat sa apat na katauhang nakaupo sa likod, tinatanong sa sarili kung anong nangyari. "Perlita," sabi ni Mr. Mama, "uuwi na tayong lahat sa Maynila at magdiwang ng Pasko. Dapat masaya tayong lahat, dalawang da lawang taon din pa namang pinaghirapan natin dito. Kaya, huminto ka nang umiyak."

 

Tumayo si Mr. Mama, humarap kay Perlita, tiningan ang mata ng babae, nilagay ang dalawang kamay sa balikat niya, at naki-usap. "Perlita, kung anuman ang nangyari, wala na tayong magagawa pa. Nangyari na ang nangyari, subali‟t tayo‟y uuwi na ngayon. Dapat lang ipagdiriwang natin ang  panahong ito, sa bayan natin, at lumigaya lumigaya muli. Hindi ba sabik tayong tayong lahat mamaskuhan sa atin pagkatapos ng dalawang taon?" Tumahimik si Perlita ng ilang saglit, tila humari ang takot nang marinig ang boses ng lalaki, boses na puno ng kapangyarihan. Sa isang saglit din, dumilat ang mata nito, niranas ang munting sindak, kahit kaibigan pa man ito, at kilalang-kilala. Tumayo si Mrs. Kanan at umalok ng isang basong gatas na mainit kay Perlita. Tinanggap nito at humigop. Sa plastik na upuan, hinawakan ni Miss Kaliwa ang kaliwang kamay ni Perlita, alok nang alok ng Kleenex. Dumulas ang plastik na baso, lumigwak sa sahig, at pinunas naman ni Miss Kaliwa. Pagakatapos niyang nilinis, humarap ito kay Perlita, hinakawan ang balikat ba likat sabay haplos ng mukha, tiniyak na ang kaibigan niya‟y walang panahong tumakas sapagka‟t sa isip niya, muntik na itong maginginmate maging inmate sa Mandaluyong. Samantala, umalis si Mr. Mama at pumunta sa drinks dispenser  sa kanto ng bulwagan at pumindot ng tatlong malamig na delatang kape. Inilahok ito sa tatlong babae, nguni‟t sa  sa  kaliwang kamay niya‟y hawak ang isang serbesa. Kahit pa ma‟y ipinagbawal ang anumang uri ng alak sa Saudi, nakikita din ito sa malalaking hotel, paliparan at emisaryo ng iilang embahada, nguni‟t binebenta lamang sa mga banyaga, tulad ng mga Filipino. Sa mga sandaling yaon, huminto ang musikang nanggaling sa  speaker   speaker  at sa kapalit nito‟y humalili ang banayad na boses ng isang babaeng banyaga, nagpaunawa ng  pre preboarding announcement . Di malaman kung saang lupalop ng mundo ang punto ng kanayang Inggles, nguni‟t nguni‟t malinaw namang unawain. Wika nitong pumila ng dalawa, mauna iyong mga taong may tiket sa may bandang-likod ng eroplano, huli na yong nasa unahan. Isang Dr. Rodriguez Policarpio ay inanyayang pumunta sa counter  ng ngairline airline office. Binanggit ito ng tatlong beses. Nang marinig ng mga  pasahero ang anunsyo, tumindig tumindig ang pangkat, para bagang lahat sil sila‟y a‟y nanalo ng swipsteyk, o kaya‟y umiral ang takot na sila‟y hindi kumasya sa abyon. Sabik na sabik  nang umuwi ang mga ito, nguni‟t kung iisispin mo, wala namang mauuna o kaya‟y mahuhuli –  mahuhuli  – lalampag lalampag din sila sa Bangkok, ang stopover   stopover , at sa NAIA, ang katapusang destinasyon. Pitong oras ang byaheng Bangkok, at tatlo pa pa-Maynila, samakatuwid labing-isang oras lahat, bilang na doon ang isang oras na fuel  fuel stop sa kaharian ng Tilandya. Sa mala-palengkengkeng bulwagan, iilang pasahero ang makikita mong iniriset ang kanilang mga relo de pulso, anim na oras na pa-abante, pero kung titingnan mo nang maigi, hindi ito ang dahilan kung bakit nilipat ng mga nito ang

 

oras. Ibig lang nilang ipakita sa madla ang kanilang bagong Rolex o Philippe Patek, na may kumukutitap na diyamantitos. Magkabilang panig ang pangkat ng pasahero, parang pa rang Linggo sa Luneta, kulang na lang ng cotton candy, candy, lobo‟t kabataan. Bunga ito, hindi sa dami nila (tila 250 katao), kundi sa dami ng kanilang dinadala‟t binibitbit, parang Megamall tuwing Sabado. Totoo ring hindi malaman ng mga dayuhan, kung ang dalawang pilang inanunsyo, isa  para sa kalakihan at isa para sa kababaihan, instingto instingto ng dalawang taong buhay-Saudi.  Nguni‟t ang apat na katauhang nasa likod likod ay hindi pa rin tumayo. Hipo nang hipo ng kanilang mga duty-free bags  bags at kung anu-ano pa, hanap nang hanap ng kanilang mga  papeles, bukas-sara at bukas-sara ang kanilang mga mga maleta, maliban kay Perlita na  pulang-pula ang mga mata, wala naming naming tinititigan. Biglang dumaing muli ang babae. "Hindi ako maaring umuwi. „Di ako sasama sa inyo, hinding hinding-hindi. -hindi. Bilang-awa nyo nang lahat, iwanan nyo na ako sa Saudi. Hindi ako uuwi sa Samar." "Sssst, Perlita, „manahimik ka na, Perls, anak, uuwi tayong lahat. Pangako kong tumira sa amin sa Sampaloc at doo‟y magpahinga muna," sabi ni Mrs. Kanan.  Kanan.   "HINDI! HINDI AKO UUWI!" "Perlita, tama nang ingay mo, manahimik ka na", boses ni Mr. Mama na may dalang galit ang maririnig. "Tumahimik ka na, Perls, please," sabi ni Miss Kaliwa. "Please na lang."   "Lahat na‟y tumitingin sa atin, Perls. Huminto ka nang umiyak," wika ni Mrs. Kanan. "Anak, paki-usap na lamang." "Perlita," boses muli ni Mr. Mama na ngayo‟y kabuohan na ng kapangyarihan, "tayo‟y uuwi lahat, ikaw, ako, si Mother Lily at si Teresing. Tayong lahat. At narito kaming handang-handang umalalay sa iyo, dito at hanggang ha nggang sa Catbalogan pa." "Bakit gagawin nyo pa po iyon, hindi naman tayo‟y kamag-anak kamag-anak lahat! Nakilala ko lang kayo sa compound  natin sa Riyadh." "Perlita, makinig ka sa akin. Huminto ka nang umiyak at ako‟y punong-puno punong -puno sa drama mo!"

 

  "Patawarin mo na ako, Manong Berting. Ako‟y isang masamang babae, isang  babaeng walang hiya! Hindi tama na ako‟y sumama sa inyong lahat, babeng walang  puri, babaeng kapos ang dangal!" Ang lahat na‟y tumingin sa kanilang apat, tahimik na pinagmasdan ang nangyayaring kaganapan sa likod, parang dulang pang-entablado. Ilarawan mo na lang  –  tatlong babae at isang lalaki puno ng katangungan, subali‟t sa sarili nila‟y wala namang kasagutan. Tila binubukang kurtina para sa isang dula ni Federico Garcia Lorca. "Needles and thread for women, whiplash and mules for men.1"   "They’re women without men, that’s all; and in such matters, even blood is  forgotten."2    forgotten."2 Panatiling naka-upo pa rin ang mga ito. Niyakap ni Teresing si Perlita, pinahiran ng Kleenex ang tumutulong luha. "Es preferable no ver a un hombre nunca. Desde niña les tuve miedo.3" miedo.3 " Kinausap ni Mother Lily si Manong Berting. Tumayo si Berting, pumunta sa kawnter at kinausap ang natirang airline clerk ng Emirair. "Perlita, anak, bilang-awa bilang-awa mo na, ako‟y tumiwala sa iyo sa simula‟t sapol, noong mula tayong makilala. At binalik mo rin ang tiwala ko. Binilang mo akong nanaynanay nanayan dito at sa kabila ng lahat, itinuring na anak na walang kundisyon kung anuano pa man. Sa lahat ng panahon, ngayo‟y mahalagang tumiwala sa akin muli at makinig ng payo. Perlita, tayo nang umuwi. Narito ako, nanay mo. Nasa final  boarding call na, Perls, kaya‟t tumayo tumayo na tayong lahat." lahat."  

1.Wika ni Gng. Bernarda Alba, nililiwanag ang papel ng kanyang mga dalaga, ni isa‟y wala pang nobyo.  2.Sumang-ayon ang tiyahin ng mga dalaga.   3.Kahit noon pa ma‟y simula‟ pagkabata, ako‟y takot sa kalalakihan at hindi ko sila pingamasdan. (salin)

"Nais kong bumalik sa bilangguan! Sa bilangguan ang tunay kong tahanan!" Ang natirang pasahero, pito o walo, biglang huminto‟t tumalikod, at nakanganga.  nakanganga.  

 

   Niyakap ni Manong Berting si Perlita, Perlita, parang ito‟y tinangkang tinangkang patahimikin.  Nguni‟t isang matunog na sigaw sigaw na may dalang tili ang kanyang kanyang hinarap. Pinuwersang hiniwalay ni Mother Lily ang malaking lalaking si Berting at niyakap ang anak-anakan niyang si Perlita. "Ako‟y masamang babae, ako‟y babaeng walang wa lang puring anuman, sapagkat, totoo ang sinabi nilang lahat. Sinaksak ko siya, Dyos ko k o po‟t patawarin nyo ako, sinaksak  ko siya!" "Que mujer!"4  mujer!"4  Laking gulat ang isinulat sa mukha ng walong natirang pasahero. Nguni‟t lumapit ang Emirair agent at kinalabit ang mga ito na tumuloy na sa abyon, parang sinasabing wala nanam silang kinalaman sa nagaganap. Sa noo niya‟y ipinatik, ipinat ik, Guys, it’s none of   your business."   "Sssst, sssst, tena Perls, tama na iyan. Final  Final boarding call  na‟t tayong pinakahuli," wika ni Mother Lily. Hinila ang kamay k amay nito at itinulak naman ni Teresing sa likod. "Merry Christmas, Perls, at sa wakas tayo‟y tayo‟y uuwi na", ngumiti si Manong Berting, ngiting tapat at taal bunga ng espiritung kapaskuhan. Tumayo rin si Perlita, na may malalim na hingal, at sa iilang saglit, tuyo ang mata sa luhang umagos nang higit na kalahating oras. May dalawang ground  ground personnel  na lumapit sa kanila, sumenyas na panahon nang pumasok sa eroplano. Isa sa kanila may dalang basong tubig at inabot kay Perlita. Kinuha ito ni n i Manong Berting at binigay niya naman sa babae. Ininom ni Perlita na parang isda, malinaw sa kanyang mata na hindi pa pinawi ang kanyang uhaw. Pagkakita nito, inabot ni Teresing ang kanyangmineral kanyang mineral water  at inilaan muli ito sa kaibigang tila‟y yumapa na rin sa wakas. Ininom ni Perlita uli ito, uhaw na parang tatlong araw na ipinagbilad sa Rub‟al Khali, ang malaking diseryto sa Saudi na makita sa kalagitnaan ng kaharian. Mahinahon itong inalayan ng dalawang kaibigan, ginabayan parang  angel de la guardia sa kanilang piling. Nguni‟t sa pintuan ng abyon mismo‟y sila‟y naabala, na abala, dulot ng iilang  paseherong naghahanap pa ng bakanteng overhead bins.  bins. 

4.Anong uri ng babaeng ire! (salin).  Huling pumasok si Manong Berting. May isang Filipinang  attendant  na lumapit sa kanya at ibinulong, "Ininom ba?"

 

Tinaas ni Berting ang noo at nagsalita, "Mananahimik ho kaya tayo ng iilang oras?" "Anim o kaya‟y pito,  in time lang pagkalampag natin sa Bangkok." Kuntil-buntil ang apat na naghanap ng kanilang k anilang upuan, bumukas ng may  bakanteng lagayan sa itaas, senyas dito at senyas doon, lingon sa harap at likod, na hindi naman tumingin kanino man, bunga ng kanilang pinagdaanang hiya. Sa wakas ay nakita rin nila ang assigned seats. Ang tatlong babae umupo sa isang hilera sa gitna ng kamarote, at napahiwalay ang lalaki ng dalawang bilang sa likod. Kinuha ni Mother Lily ang bintana, si Perlita sa gitna, at sa pasilyo naman umupo si Teresing. Humari ang nakakapangilabot na tahimik sa kamarote, maliban sa mahihinang  boses ng mga FA, na may apat na Filipino, Filipino, dalawang babae at dalawang dalawang lalaki. Sumangguni ang ang mga ito sa isa‟t-isa isa‟t-isa sa likod ng eroplano, salitang ipinaghalo ang wikang Inggles at Arabo. Pagkatapos ng limang minuto, inabala nila ang sarili sa trabahong pangkariniwang ginagawa: tiningnan ang mga seat belts, namigay ng diyaryo, pumuwesto sa kanilang itinakdang pook, at humanda para sa ,boarding  , boarding  instructions.. Sa speakers marinig ang boses ng kapitan na bumati sa kanyang pasahero, instructions talumpating pormula na wala namang nakikinig. At sa mga sandaling yaon, bumukas ang mga television panels, panels, humugong na parang sangkatutak na bubuyog sa hangin sa  bubong.  Nang bumaba ang television panels, panels, pumalakpak ang mga pasaherong nasa loob ng abyon, ugaling madalas na makikita sa mga Pinoy-Sauding umuuwi sa kanilang bayan  pagkatapos ng kanilang dalawang taong taong kontrata. Ngumiti lang ang mga mga tripulante, Arabo man o kaya‟y Filipino, sanay na sa kagawiang ito. Sa lahat ng panaho‟y nangyayari hayun at alam na rin ng mga tripulanteng humanda ng San Miguel sa mga kalalakihan. Kung pormula man ang talumpati ng kapitan at ng mga tripulante, gayundin ang kagawian ng mga Pinoy na umuuwi sa Maynila. " Merry Christmas, Merry Christmas Christmas!" !" "Maligayang Pasko sa lahat!" Mala-pyestang pagdiriwang sa loob. Nagsitagayan ang mga kaibigan, eksenang  parang isinabuhay muli ang isang eskinita eskinita ng Maynila o kung saan pa man man sa Filipinas. Sa isang saglit din, tumahimik ang pangkat ng mga pasahero, p asahero, tahimik na  parang ahas na umukay-ukay sa biglang-dilim biglang-dilim ng kamarote. "Sangre en las manos tengo de fregarle todo."5  todo."5 

 

Pagkatapos ng huling inspeksyon nga mga seatbelts  seatbelts sa isang tripulateng Araba na nanggaling sa harap, lumitaw naman muli ang boses ni Perlita. Ito‟y tinig na ubod ng kapaguran, kinontra ang antok sa sarili sar ili niyang tiyak na unti-unting lumulunod ng kanyang malay. "Ayokong umuwi sa Pinas! Ayaw kong umuwi sa ating bayan! Makinig kayong lahat, mga kababayan. Mga kapwa kong Filipino, totoong sinaksak ko si Al-Omani sapagka‟t ako‟y kanyang ginahasa! Masama ba akong babae buhat dito? People  People of the  Philippines, I’m asking you, you, masama bang babae si Perla Capus Pais nang ipinagtanggol niya ang mismo niyang puri? Di ba ipinagtanggol niya rin ang dangal ng kanyang Inang Bayan?" Laking gulat ang bumati sa buong abyon. Halos lahat ng kalahating pasaherong nasa harap ay tumayo‟t tumalikod, tiningan ang babaeng pinagkaitan ng loob. Kundi sa kanilang seatbelts,  seatbelts, iilan nito‟y ibig pang umusyosyo at lumapit. Subali‟t mas matulin at malinaw ang senyas at salita ng mga tripulante: "Sit down, sit down. Please  fasten your seatbelts. Calm Calm down please, everyone!"   Hindi na mapigilan ni Mother Lily ang sarili. Bumitaw ang kagandahang-loob sa hangin. Lumipad ang awa sa himpapawid. Sinampal niya si Perlita ng kanyang kanang kamay at ito‟y nahulog sa pasamano ng upuan ni Teresing. Nguni‟t sa huling sandali naabutan ito at niyakap ang kaibigan niyang matalik, muli sa takot na kung ano pa mang lalabas sa dulo ng kanyang dila. Tiningnan ni Teresing si Perlita na sa ngayo‟y ipinangligo ang sariling luha. Sa magkabilang panig, maririnig ang pinipigil pinipig il na iyak ni Teresing at Mother Lily.

5."Hinugasan kong maigi ang dugong dumikit sa aking mga kamay". (Salin ng salita ng katulong).   Pinagmasdan muli ng dalawa si Perlita nguni‟t ito‟y tumahimik, resulta ng sedatibong pina-inom sa kanya ng air agent bago silang umakyat. Lumapit ang isang Filipinang FA at kinumusta ang dalawang kababayan. Tinanong sa salitang Arabo A rabo kung kailangan pa nilang tumulong, sa akalang ito‟y hindi maunawaan ng kaibigang nawalan ng malay at nasiraan ng bait. Kung sa totoo lang ay halos lahat (kundi man siyento porsyento) ng mga Filipinong naka-destino sa Gitnang Silangan makakapagsalita ng wikang Arabo. Asiwang nagsipahiran ng luha ang makaibigan, parang nanalangin sa harap ng dibulto ng Mahal na Birhen na makakita sa kaliwang pasilyo ng simbahang Quiapo.

 

Samantala, pumuwesto muli ang mga tripulante, umaksyon nang de-numero na mahahagilap sa kanilang  training manual.  manual.  "Criada: Comer es necesario para vivir."6  

6. Katulong: Upang bumuhay ay kailangang kumain. (salin).  

LITERARY WORKS -Maikling Kwento 2009  HOME  HISTORY  RULES & FORMS  ONLINE SUBMISSION OF ENTRIES 

COMMUNITY BOARD  LITERARY WORKS  PALANCA HALL OF FAME 

Judges   1 

Dr. Mario I. Miclat – TAGAPANGULO

2 

Marco A. V. Lopez – Kagawad 

3 

Alvin B. Yapan – Kagawad

Winning Entries  1st Prize Title:  Author: 

No prize Awarded   No prize Awarded 

CONTACT US  DIRECTORY OF WINNERS 

2nd Prize Title:  “MGA’” Author:  ROGELIO BRAGA  Pen Name:  Abdul Rahman Macaapar    

3rd Prize Title:   Ang Kamatayan ng Isang Linggo  JIMMUEL C. NAVAL  Author:  Pen Name:  Emmanuel Remigio 

 

 

M GA    Ni Abdul Rahman Macaapar  Macaapar 

DARATING ANG PAGKAKATAON at makahahanap din ng trabaho si Lipoy. Ito ang ibinaon niyang paniniwala nang umalis siya sa bahay noong Lunes na iyon. Hindi naman nag-iisa si Lipoy sa ganoong uri ng pagpapatakbo ng isang adlaw; marami sa lungsod na sinisimulan s inisimulan ang adlaw nila sa pananampalataya. Ang makahanap siya ng trabaho ang paniniwala rin ni Lita, ang kanyang maybahay, noong Lunes na iyon. Tiyak na may pagkakataon na makahahanap din ng trabaho ang kanyang bana, sa konstruksiyon halimbawa o sa isang pribadong bahay o sa kahit na sinong masasalubong ni Lipoy sa daan at may ipagagawang anumang sira sa kanilang mga buhay at ari-arian. Ganyan naman talaga ang lungsod na pinaglagakan kay Lipoy: nasa mga dakilang kamay ng pagkakataon ang lahat.  Tiyak si Lipoy nang umalis siya sa bahay na dala-dala niya ang lahat ng kakailanganin: martilyo, paet, lagare, katam, mga pako. Ngunit hindi siya tiyak sa plano kung paano susuyurin ang lungsod na ito upang mahanap ang pinakatamang amo. Lintek bahala na! Singhal ni Lipoy paglabas sa kanilang lugar sa Luzon Avenue, mayroon naman sigurong kahit na anong sira sa Maynila.  “Oy, bakit hindi ka na lang kasi sumama kina Maning?” pagpupumilit ni Lita sa bana bago ito umalis noong umagang iyon. “Ano magpa magpa-ander ako kina ako—aalis ako —aalis ako!para Putang ina -ander nilang lahat!”  lahat!”   Engineer Pantaleon? Kapag umalis “Ikaw iyang pride mo. Akala mo siguro madaling huma humanap nap ng trabaho ngayon? Tigilan mo nga ako ng pag-uugali pag- uugali mong iyan.” At ibinagsak ni Lita ang mga pinggan sa banggerahan. Nagtalsikan ang mga mumo sa sahig, ang iba‟y lumusot pa sa mga pagitan ng pinagdikit-dikit pinagdikit-dikit na mga coco lumber na siyang pinakasahig ng kanilang lungga. Nagbagsakan ang mga lumusot na mumo sa tiyan ni Rosalinda na nakahiga pa sa banig at naghihintay sa pagdating ng kanyang bana na panggabi ang trabaho bilang guwardiya sa isang establishemento sa Makati. Asawa si Rosalinda ng nabubuhay na panganay ni Lipoy, si Edgar. Sa ibaba ng lungga kasi nina Lipoy at Lita nakatira ang mag-asawa. 

 

Siyam ang iniluwal na supling ni Lita, tatlo ang nabuhay. nabuhay. Dinukot ang unang anak ni Lita at Lipoy noong Martial Law at hindi na natagpuan, patay na marahil. Ang sumunod ay kambal: sina Nemo at Nema. Si Nemo hanggang tatlong taon lamang dahil nadali ng tigdas; si Nema ilang buwan matapos pumanaw ang kakambal sinalot ng malnutrisyon. Ayon sa kuwento parang ibon daw itong si Nema dahil piraso ang isinusubo sa pamamagitan ng hintuturo at hinlalaki: pirasong kanin, dahon, gulay, kurot sa katawan ng sapsap. Ang ibang anak ni Lita namatay sa kanyang panganganak dahil ang mga ito raw ay mga anak ng tikbalang: may malaking puno kasi ang akasya sa harap ng bahay noon ng mag-asawa. Ipinaputol ni Lipoy ang puno isang adlaw hindi dahil sa tikbalang na sumisiping sa kanyang asawa kundi binayaran siya ng MERALCO nang makadaan ang ilang kable ng kuryente para sa mga kapit-bahay nila roon sa itaas, sa isang subdibisyon. May anak na dalaga ang mag-asawa noon na sumama sa isang pulis na nadestino sa Cotabato City. Dumating sa Luzon Avenue ang balita ng kamatayan ng pulis sa isang ambush ngunit wala nang nakarating na balita sa kahit na kapiraso ng kaluluwa ng salbaheng anak na dalaga. May anak din si Lita na nasaksak ng icepick sa traysikelan sa Balara.  May anak din si Lita na namatay dahil sa kulam. Dumalo lang sa isang sayawan ang anak na binata, may nakilalang magandang dalaga at isinayaw pagkatapos. Dahil sa naging matatamis ang mga ngiti ng dalawa habang nagsasayaw nakaaway ng binata ni Lita ang isang sumisinta ng labis sa dalaga. Isang gabi nangingisay nangingisay na lang daw ang binata binata ni Lita sa loob ng kulambo. Tumitirik ang mga mata at bumubula ang bibig. Tumawag ng albularyo si Lita. Nagsiga ng kamanyang sa harap ng bahay. Nilagyan ng albularyo ng mga palito ang pagitan ng mga daliri sa paa ng binata— binata —at iyon nga, ang binata ay ipinakulam. Isang makapangyarihang mangkukulam sa Balara ang may gawa.  “Maryosep, Apo, ano po ang gagawin natin?” Natataranta na si Lita. Wala noon si Lipoy at nasa Saudi Arabia bilang isang karpentero sa ginagawang ospital sa Jeddah. Nagpakuha ng ilang pirasong kaning bahaw ang albularyo. Nang iabot ni Lita ang ilang piraso ng kanin sa albularyo napansin niyang patuloy ang pagtiktik ng mga butiki sa kisame. Lumalakas daw ang kapangyarihan ng mangkukulam ng Balara, sabi ng arbularyo. Ipinatong ng albularyo ang ilang piraso ng kanin sa tiyan ng nagpupumiglas na anak. Sabay-sabay na huminto sa pag-iingay ng mga butiki. Lumabas muli ang malapot at maputing tila bula ng sabon sa bibig ng binata ni Lita. Tuluyang namahinga

 

sa buhay ang anak; may ilang piraso ng kanin na nakapatong sa kanyang tiyan. Noong umaga ng Lunes na iyon sumakay si Lipoy ng bus patungong Baclaran. Sisimulan niyang maghanap ng trabaho sa Cubao at maglalakad patimog sa Baclaran. Susuyurin niya ang kahabaan ng n g EDSA sa buong maghapon. Kung sakaling m makaabot akaabot siya sa sa Baclaran na walang nahanap na trabaho, tatapusin niya ang adlaw sa pagtutulos ng kandila sa Redemptorist Church at mananalangin na sana bukas, Martes, M artes, ay may mautangan pa sila ni Lita ng pamasahe niya sa paghahanap ng trabaho. Matanda na si Lipoy. Magkalayo na nga ang kanyang mga tuhod sa tuwing maglalakad na para bang may malaking bato sa pagitan ng kanyang mga hita. Umaatras na rin ang kanyang buhok sa bumbunan na tila korona na ipinutong sa naging malakas na kabataan at sa pagdaan ng panahon, sa katandaan, madalang na nating matingnan at ipagpunyagi. Nakalagay sa berdeng bag na may malakang logo na “BOYSEN” ang kanyang mga gamit. Suot niya ang kupas na maong na pasadyang p asadyang pinutol sa tuhod. Suot niya rin ang t-shirt t-shirt na may nakasulat na “BOYSEN” sa dibdib. Isang linggo nang naghahanap ng trabaho si Lipoy. Ngunit ang kada-adlaw na pagkabigo ay kada-adlaw na pagkabigo: nagtatapos sa hatinggabi ang kabiguan at kinabukasan, sisimulan muli ang umaga sa paghahanap ng pagkakataon: ito ang bersiyon ni Lipoy ng pag-asa.  Ang pag-asa ring ito ang gumabay kay Lipoy sa paglalakbay niya sa buhay bilang manggagawa sa konstruksiyon. Natutunan niya ang humawak ng martilyo sa paniniwalang kung ang lolo at tatay niya ay humawak ng martilyo, hindi malayong matutunan din niyang humawak ng martilyo, hindi malayong matutunan din itong hawakan ng magiging anak niya at apo ng kanyang mga apo. At hindi nga siya nagkamali dahil ang kanyang si Edgar, natututong humawak ng martilyo nang makatapos ng Grade Six.  Ginugol ni Lipoy ang labing-dalawang labing- dalawang taon sa animnapu‟t limang taong buhay niya sa pagtatrabaho sa ibang bansa; construction worker siya sa mga ipinatatayong kabihasnan ng mayayamang bansa sa Gitnang Silangan at Asya. Kung pagbabasehan ang katwiran sa uniberso ng n g bersiyon ni Lipoy ng pag-asa, malaki ang naitulong ng labing-dalawang taon sa pagsulong ng panahon, ng ating panahon kahit iyon pa ay sa ibayong dagat: napalitadahan niya ang mga gusali nila‟t monumento, nalagyan ng alulod ang lahat ng kanilang mga bubong, nalinis kahit na ang pinakamataas na salaming bintana sa kanilang siyudad, nakabili siya ng 21 inch COLOR TV, nakapagtapos ng high school ang nalalabi niyang anak na babae, nakapagpatayo siya ng maliit

 

na kubo sa Bohol para sa bunso niyang babae na nakapag-asawa ng isang magsasaka. Sa ibayong dagat niya rin nabili ang mga m ga kagamitan niya ngayon: ang martilyo sa Iraq, ang lagare sa Jeddah, ang katam sa Riyadh, at ang paet, sa Korea. Malawak ang karanasan ni Lipoy bilang tao sa industriya ng konstruksiyon. Sa ibayong dagat pa nahasa ang kanyang kakayanan. Ngunit ang ipinagtataka niya, sa haba ng kanyang karanasan, sa paggamit niya ng mga martilyo, lagare, katam, at paet nahihirapan pa rin siyang humanap ng mapapasukan. Nagsimula ang paglalakbay ni Lipoy sa pagsakay sa isang bus bu s na babagtas sa kahabaan ng EDSA. Ordinary bus, ibig sabihin malaya niyang sisinghutin ang baho, usok, at alikabok ng Maynila. Pagpasok niya sa estribo ng bus ginipit siya ng sampung mga lalaki. Ang iba sa kanila‟y kunwaring palipat-lipat palipatlipat ng upuan, ang nalalabi‟y ipinilit na idagan ang kanilang mga katawan kay Lipoy. Nasa tapat na ng mala-palasyong sambahan ng Iglesia ni Kristo ang bus sa Commonwealth Avenue. Nanatili si Lipoy sa upuan. Pinagmasdan niya sa mukha ang mga lalaki na gumigiit sa kanya. Tila tahimik silang nag-uusap sa kanilang mga mata. Pagod nang magsalita ang lahat ng tao sa lungsod na ito kaya siguro nangungusap na lamang sila gamit ang ibang mga pandama. Iniiwas nila ang kanilang mga tingin sa mga mata ni Lipoy na puno ng pagtatanong p agtatanong at tila humihingi ng kasagutan. Nang humimpil ang bus sa tapat ng East Avenue Medical Center nagsibabaan ang mga lalaki. Natanaw ni Lipoy sa kanyang bintana na nakangisi ang ilang lalaking bumaba. Nang umandar na ang bus dumungaw ang isang pasahero sa bintana at hinabol ng mga mahahayap na salita ang mga kalalakihan. “Mga animal kayo! Ang lalaki ng mga katawan ninyo hindi kayo magtrabaho mga ulol! Mga kawatan! Kawatan!”  Kawatan!”  Nagkaroon ng kaguluhan sa loob ng bus. bus . Tinapik si Lipoy sa balikat ng isang lalaki. “P‟re, natiyempuhan ka ng mga bataan ni  Mando  Mando. Ganyan talaga, suwertehan lang iyan.” Nangamba si Lipoy. Kinapa niya ang kanyang bulsa, wala na ang pitaka niya. niya. Ibinaba niya ang mga mga kamay niya sa ilalim ng upuan upang kapain ang bag ng mga kagamitan niya. Wala na rin ang bag. Nanginig ang kanyang batok at namanhid ang kanyang mga kamay. Huminga siya ng malalim dahil tila may mabigat na hanging dumagan sa dibdib niya. Napahagulgol si Lipoy. Nakatingin lang sa kanya ang ibang mga pasahero. Itiniklop ni Lipoy ang kanyang mga binti at inginudngod ang mukha sa kanyang mga tuhod. Wala namang magagawa ang ibang mga pasahero kundi ang tapunan ng awa, may mangilan-ngilang habang umiiling at may ibangsiya nakikidalamhati at nagpapasalamatnapangiti na hindi pa

 

sila ang natiyempuhan ng mga kawatan. Bumagal ang daloy ng trapiko nang marating ng bus ang EDSA. Tila isang napakalaking paradahan ang EDSA. Bumaba at nagdesisyong maglakad ang ilang mga pasahero na naiinip sa paghihintay. Marami nang naglalakad sa gilid ng kalsada. Isang buhanginan ng tao ang gilid ng kalsada at ang EDSA naman, tila isang karagatan ng mga nakahimpil, nag-iinit at umuusok na mga makina. Ang dalampasigan kung saan nagtatagpo ang buhanginan ng tao at ang karagatan ng mga sasakyan ay isang mahaba at nakababagot na paghihintay at paglalakbay. Nanlalambot ang mga tuhod na tumayo sa upuan niya si Lipoy para bumaba ng bus. Bagaman alam ni Lipoy na mauunawaan ni Lita ang pagkawala ng pera niya at kagamitan, naroroon pa rin ang kanyang panghihinayang, ang kahihiyang mararamdaman sa harap ng kanyang asawa sa pag-aming pag-aming nadukutan siya: “Ang tagal mo na sa Maynila,” iniisip niyang sasabihin ni Lita bagaman walang galit ga lit o panunuri, “nadudukutan ka pa rin.”  Lumilipad ang kanyang isip habang naglalakad sa mga pasilyo ng Cubao-Aurora Boulevard. Nabubunggo ang balikat niya ng mga tao na pasalunga ang direksiyon sa kanyang tinatahak. Tila iniiwas ng mga tao ang paningin nila sa kanyang mga mata, o inaakala niya lang l ang ito. Itiniklop ni Lipoy ang kanyang mga palad. Itinuon niya ang atensiyon sa kumpol ng mga taong nag-uusisa. Ang iba ay nagtitilian habang balot ng pangamba ang mga mata. “Diyos ko! Baka maapakan tayo ng dambuhalang iyan!” singhal pa ng isa. Nakita ni Lipoy ang ibang mga pasahero ng mga nakahimpil na bus na dali-daling nagbabaan at balot din ng pangamba ang kanilang mga mukha. Napansin din ni Lipoy ang mga mukha ng mga taong nakatanaw sa mga dumaraang karwahe ng tren, nakadikit ang mga mukha nila sa bintana at nakatingin sa ibaba. “Nabagot siguro kaya hayan nagwawala!”  nagwawala!”  “Maryosep may mga tagataga-Manila Zoo na ba?”  ba?”  “Ang putang ina may sungay pa „ata tingnan tingnan niyo! Baka manuwag iyan!”   iyan!” “Mukhang naiinitan nga yata. Hindi siguro sana‟y sa tropical country…”   country…” “Imported?”   “Imported?” Isang dambuhalang elepante na may taas na halos dalawang da lawang palapag na gusali ang sa EDSA-Cubao. LalongBoulevard nagwala ang elepante nang marating nito nagwawala ang panulukan ng EDSA at Aurora at binusenahan

 

ito ng mga sasakayan nang barahan nito ang daloy ng trapiko sa dalawang pangunahing kalsada. Naroon ang dambuhalang halimaw. Paroo‟t parito ang takbo. Sinusuwag ang lahat ng nagnanais na lumapit sa kanya. Nagugulat din ito sa pagdaan ng tren sa kanyang itaas. Mabangis ang elepanteng ito. Sa malayo tila isang dambuhalang bato na pagulong-gulong ang elepante. Nahimpil ang lahat sa bahaging iyon ng lungsod. Nangangagat ang init ng araw at nababalot ng usok at alikabok ang llansangan. ansangan. Nagpapawis ang balat ng elepante dahil sa alinsangan. al insangan. Walang nakakakita sa kanyang mga mata na humihingi ng tubig, ng kaunting lamig sa katawan, ng kasagutan kung bakit siya nasadlak sa lupaing ito na mainit, maingay, mausok at gusgusin. Tila naisantabi si Lipoy dahil sa kaguluhan. Tuliro pa rin ang kanyang isipan at tumatakas ang mga pangungusap sa kanyang kamalayan. Paano na ngayon? Sa kalayuan natatanaw niya ang dambuhalang elepante na nagwawala sa gitna ng lansangan kasama ng mga naglalakihang bus, truck at nagtatayugang mga gusali. At naisip niya ang isang sitwasyon.  Nasa ilalim ng isang paa ng ginagawang parte ng LRT ang elepante. Patuloy pa rin ang pagpupumiglas nito at tila nais na buwagin ang anumang nakahambalang sa kanyang harapan. Tinungo ni Lipoy ang parteng iyon ng kalsada at hinarap ang elepante. Nangamba ang mga nakamasid pati iyong mga nakadukwang sa mga bintana ng mga nakahimpil na bus. bu s. Sino itong matandang ito na nakaharap sa dambuhala? Tila may tinatanong? Tila may nais sabihin sa sitwasyon na kinasadlakan niya o nilang dalawa? Nang magtama ang mga mata ni Lipoy at ng elepante nabahala ang madla. May dumaraang tren ng MRT M RT at nagsisikan ang mga pasahero sa mga bintana para tanawin ang paghaharap ni Lipoy at ng elepante. Isang dalaga ang nakatanaw sa kanilang dalawa mula sa itaas. Habang tumatak tumatakbo bo ang karwahe ng MRT hinahabol ng tingin ng dalaga ang paghaharap ni Lipoy at ng nagwawalang elepante. At naisip niya, ngayon lang pala ako nakakita ng elepante sa tanang buhay ko. Mabuti na lamang at nagdesisyon akong sumakay ng MRT dahil kung hindi‟y baka di ko na mahabol si Alex, baka hindi na ako makakita ng elepante. Inihilig ng dalaga ang kanyang mukha sa salaming bintana. Suot niya pa rin ang makapal, madilim na sunglasses. Ipinikit niya ang kanyang mga mata para sa isang malagim na eksena na nagaganap sa ibaba. Marami nang problema ang idinulot sa kanya ng mga   ko kawawa naman ang mama!”  matang iyon. “Diyos mama!”  

 

 

“Labas ang utak!”  utak!”  “Nakita mo ba?”  ba?”  “Parang pakwan na nasagasaan ng tenten -wheeler!” wheeler!”   Gumapang ang hilakbot sa katawan ni Yvonne. Naisip niya kung ano kaya ang pakiramdam ang madaganan ng matinding bigat, iyong tone-

toneladang bigat. Humimpil ang tren sa Cubao Station at dagsaang pumasok ang mga pasahero. Nanatili si Yvonne sa pagkakaupo. Puting-puti ang suot niyang damit na may mga manggas na aabot sa kanyang mga kamay, puti rin ang suot niyang pambaba maging ang sapatos na balat. Ang tanging naiibang kulay na lumulutang sa kanya ay pula sa kanyang mga labi at ang itim na sunglasses na suot niya. Puti na rin ang kanyang buhok. Ngayon ang adlaw na „hahabulin‟ niya si Alex sa restoran na madalas nilang puntahan sa Greenbelt sa Makati. Hindi naman aalis ang kasintahan niya ngunit kailangan niyang habulin ang mga oras o may m ay hiwalayang magaganap. Nauupos na kasi ang mga nalalabi pa niyang oras. Hindi naman siya mamamatay: kung kamatayan mang maituturing ang nagaganap sa kanya sa loob ng tatlong adlaw; maituturing na kasing patay ang kalahati ng kanyang katawan. Tahimik na nakamata si Yvonne sa kawalan. Lihim na tinatapunan ng tingin ng mga tao ang buhok niya dahil puting-puti na ito tulad ng kanyang damit.   “I need to catch him bago matapos ang lahat,” bulong niya sa sarili. Mahigpit na ang paghawak niya sa malamig na hawakang bakal ng tren. “Ito na ang huling pagkakataon.”  pagkakataon.”  Tatlong adlaw na ang nakalilipas mula nang magising si Yvonne isang umaga matapos ang isang mahabang gabi na dinalaw muli mul i siya ng isang panaginip. Maraming beses na siyang siyang dinadalaw ng panaginip na ito tulad ng isang alaala. Anim na buwan na nga at halos gabi-gabi. Napananaginipan niya ang isang mataas bundok na balot na balot ng niyebe. Puting-puti tulad ng kanyang buhok. Nakatitig siya bundok at ang bundok naman ay nakatitig din sa kanyang kaliitan. Makisig ang bundok at tila isang lalaki na kung ibibigay mo ang iyong pag-ibig susuklian s usuklian niya ng seguridad, bangis ng pagbabantay, at katapatan sa iyong katawan. Noong umagang iyon nagising siya na basa na naman ng sarili niyang katas ang pagitan ng kanyang kan yang mga hita.  Pagtindig niya sa kama at iniharap ang mukha sa salamin napansin niya kaagad ang isang pagbabago sa kanyang mukha, sa kanyang mga mata. Wala na ang itim sa siyang kanyang mga mata. Hindi una niyang naramdaman. Wala naramdaman ngunittakot dagliang siyang nagtanong.

 

Bakit balintataw na ang kabuuan ng kanyang mata. Hindi naman siya bulag at malinaw na malinaw niyang nakikita ang lahat. Tumulo ang luha kanyang mga pisngi. Mula noong umagang iyon lumalabas na siya ng apartment na suot ang sunglasses. Sa katanghaliang tapat tapat noong adlaw ding iiyon yon namuti na ang kanyang mukha, pababa sa leeg hanggang sa kanyang mga suso. Maging ang kanyang mga utong namuti na rin. Ang tanging nananatili ang kulay sa kanyang mukha ay ang kanyang mga labi. Puting-puti na buo niyang katawan maliban sa kanyang buhok.  Noong ikalawang adlaw saka namuti ang lahat ng buhok sa katawan niya: pilik-mata, bulbol at ilang buhok sa kili-kili at binti. Ang kulot niyang buhok na hanggang balikat ay tila hilaw na pancit sotanghon na ipinutong sa kanyang ulo. “Bakit nangyayari ito sa akin?” Hindi na niya malaman kung kanino pa itatanong ang pagbabagong nagaganap sa kanyang katawan. Dalawang adlaw na siyang lumiliban sa klase sa Unibersidad. Nais na niya sanang tawagan ang kanyang ina na domestic helper sa Hong Kong para ipaalam ang pangyayari. Ngunit nagdalawang-isip siya dahil ayaw niyang abalahin at pag-alalahanin pa ang kanyang ina. Wala naman siyang kaibigan sa Unibersidad. Si Alex lang ang malapit sa kanya sa kasalukuyan. Ngunit nasa opisina pa si Alex at ayaw nitong tinatawagan siya sa opisina dahil hindi alam ng mga ka-opisina ni Alex ang relasyon nila. Dating kasing ka-opisina ni Alex ang asawa niya sa kasalukuyan. Ayaw ni Alex na aabalahin siya sa trabaho.  “Alex?”   “Alex?” “Bakit ka tumawag? I told you I will w ill text you first „saka ka tatawag. I am busy!”  busy!”  “I know. Mabilis lang ito. I need to talk you. This is important.” important.”   “Important?”   “Important?” “Something‟s happening to me?”  me?”   “Again?”   “Again?” “No. This is not about me wanting for a cool off.”  off.”  “Ano naman siya this time? I don‟t want another freaky same stories of Mt. Everest as your recurring dream.”  dream.”  Hindi na maipagpatuloy ni Yvonne ang mga susunod su sunod na sasabihin.   “Why are you crying, Yvonne?”  Yvonne?”  “Mayplace.” nangyayari sa katawan ko. Please magkita tayo…bukas ng umaga. Same pla ce.”  

 

 

“Shit! Are you pregnant?”  pregnant?”   “No.”   “No.” “Okay. Is this cancer?”  cancer?”  “No!”   “No!” “Are you okay, Yvonne?”  Yvonne?” 

“Tomorrow. 9:00 am. Sa Café Breton.”  Breton.”  Noong gabing iyon napanaginapan niyang muli ang mataas na bundok. Nakatitig siya sa bundok at tinatanaw niya ang pinakamataas na bahagi nito. Dumarampi ang malamig at makapal na hangin sa s a kanyang mukha. Sa panaginip itim pa rin r in ang kanyang buhok at kayumanggi ang kanyang balat. Sa malayo natanaw niya ang isang paparating na imahen: isang lalaki. Papalapit nang papalapit ang lalaki sa kanya. Hindi na niya hinintay na malapitan siya nito. Tinakbo niya ang lalaki nang malapitan. Pananabik ang nag-udyok sa kanyang alamin kung sino itong nilalang na papalapit sa kanya at nasa kanyang panaginip. “Kamusta ka, Yvonne?”  Yvonne?”  “Kilala   mo ako?”  “Kilala ako?”  “Oo naman. Marami kami roon sa tuktok ng bundok at nakatanaw sa iyo. Matagal ka na naming kinakawayan para hikayatin kang umakyat pero tila hindi mo kami nakikita.”  nakikita.”  “May mga tao pa roon sa bundok?” bundok?”   “Marami kami roon. Kay tagal ka na naming kinakawayan para umakyat ka pero lagi ka lang nandito sa kinatatayuan mo ngayon.” n gayon.”   “Sorry hindi ko kayo nakikita. Makapal ang niyebe na bumabalot b umabalot sa bundok.”   bundok.” Tinanaw ng lalaki ang bundok b undok at napangisi. “Kalokohan. Kitang-kita Kitang-kita ko sila rito. Hayun, punong-puno punong-puno ng tao ang bundok o!”  o!”  Ngunit wala namang makita si Yvonne. Nalungkot siya at napatalikod. Umiyak siya nang umiyak hanggang sa naramdaman niya na niyakap na lang siya ng lalaki.   Nang magising si Yvonne noong umagang iyon, ang ikatlong adlaw, dali-dali siyang nagbihis upang makipagkita kay Alex. Sa umagang iyon din napagtanto na niya na nauubos na ang kanyang oras. Pagpasok P agpasok niya kasi sa loob ng banyo napansin niyang may butas sa kanyang puting dibdib. Butas na kasing kasing laki ng bola ng basketball. Ang butas ay tagos hanggang sa kanyang likod. Hindi naman nabutas ang kanyang katawan dahil nakakapa niya ang bahaging ito ng kanyang dibdib. Unti-unti kinakainmga ng laho ang kanyang katawan bagaman buong-buo pa rin itonang sa kanyang

 

pandama. Natawa siyang bigla dahil nakita niya sa salamin ang isa niyang suso; kalahati pa lamang ng kaliwa niyang suso ang an g nakakain ng laho.  “Kailangan ko nang kumilos ng mabilis. Unti Unti-unti -unti na akong magiging invisible sa lahat. Nais kong makita muna ako ni Alex bago ako tuluyang kainin ng laho. At least may magbibigay ng testimonya na minsan nabuhay ako…at patuloy akong nabubuhay kahit hindi ako nadarama ng iba.”   iba.” Bumaba si Yvonne sa Ayala Station at mabilis niyang binaybay ang mga malls na daraanan bago marating mara ting ang Café Breton sa pusod ng Greenbelt. Dahil sa pagmamadali hindi na namalayan ni Yvonne na unti-unti nang nahuhulog sa lupa ang kanyang mga damit. Nasa tapat na siya ng isang magandang fountain sa harap ng Café Breton nang mapagtanto niya na huli na ang lahat. Tuluyan na siyang s iyang kinain ng laho bagaman nararamdaman niya pa rin ang kanyang paghinga, nahahawakan niya ang kanyang sarili, at nakikita niya ng buong-buo ang daigdig. Napaupo siya sa gilid ng fountain sa gitna ng lunan na ito ng karangyaan. At tinanaw niyang maigi si Alex. Kung paano ito naghihintay sa kanya. Ngayon lang kasi naghintay si Alex sa kanya. Palaging siya ang naghihintay sa kanilang mga pagkikita. Madali pa lang mabagot si Alex, bulong niya sa sarili matapos makitang umalis ang kasintahan limang minuto matapos ang takdang oras ng kanilang pagkikita. Lingid sa kaalaman ni Yvonne hindi lahat ng tao ay walang matang makakakita sa kanya. Mula sa kanyang kinauupuan natatanaw siya ni Edgar, ang anak na lalaki ni Lipoy. Pauwi na si Edgar mula sa kanyang night shift sa isang isang bar sa ikatlong palapag ng Greenbelt. Tanaw na tanaw niya sa kalayuan ang kahubdan ni Yvonne. Napahinto si Edgar sa kanyang pagpapakad. Kinusot niya ang kanyang mga mata na baka sakaling namamalik-mata lang siya dahil sa antok at pagod. Hindi, isang babaeng nakahubo‟t hubad ang naka-upo naka-upo sa tabi ng fountain. Ngunit binalot ng pagtataka si Edgar nang mapansin niyang tila hindi natitinag ang lahat ng mga dumaraan sa postura ng babaeng nakahubad. Hindi rin natitinag ang guwardiya sa harap ng Café Breton. Binalot ng takot si Edgar at naisip niya na ang babae ay isang multo. Nagpasya si Edgar na babain ang mga m ga fountain kung saan niya nakita ang babaeng nakahubo‟t hubad.  hubad.  Nang marating niya ang lugar wala na si Yvonne. Umalis na kasi si Yvonne noong bumababa si Edgar patungo sa fountain.   Nagdesisyon si Yvonne magtungo nana lamang sa Chapel at ang magdasal. Napagpasiyahan niya na kasi noong oras iyon aakyatin niya

 

pinakamataas na gusali sa Makati. Sa tutok ng mataas na gusaling ito wawakasan niya ang kanyang buhay. Wala namang lilinising kalat ang mga taga-linis ng lansangan, walang maaabalang mga pedestrian sa mga pirapira pirasong laman na nagkalat sa aspaltadong daan, walang magugulong pulis at reporter. Nagpasya siyang magpakamatay at sigurado siyang mananatiling karaniwan ang pamumuhay, tulad ng kada-adlaw ng rush ru sh hour sa mga lansangan, sa lungsod na pinaglagakan sa kanya . “Sigurado ako may nakita akong babaeng nakahubad sa fountain,” bulong ni Edgar sa sarili nang makasakay na siya bus pauwi sa kanila. Binabalot pa rin siya ng pagtataka. “Ngunit hindi naman siguro papayagan ng mga tao na makakita sila ng babaeng hubo‟t habad sa kanilang harapan? At hindi rin papayagan ng mga guwardiya?” Hindi pa rin matapus-tapos matapus-tapos ang mga pagtatanong niya sa sarili. Nitong mga nagdaang adlaw maraming mga hindi maipaliwanag na bagay ang dumarating sa kanya at hindi niya mapagtagni-tagni ang mga nais na iparating. Dalawang adlaw na ang nakararaan nang makita niya ang kanyang ama na walang ulo sa harap ng salamin. Parang hindi naman ito napapansin ni Lipoy dahil patuloy ang pagsusuklay nito. Nais niya sanang lapitan ang ama upang paalalahanan ngunit naisip niya kung bibigyan niya ng katuturan ang pangyayari sa pamamagitan ng pagbanggit nito sa kanyang ama, ito‟y isang paraan na rin ang paggawad ng katotohanan sa kanyang nasaksihan. Malupit ang katotohanan ngunit nasa kanya pa rin ang pagpapasya kung bibigyan niya ito ng karatapang manatili at hayaang mamuhay sa kanyang daigdig.  Naiipit sa trapiko sa panulukan ang EDSA at Ayala ang bus na kanyang sinasakyan. Malalim pa rin ang kanyang iniisip. “Sino ang babaeng nakahubad? Totoo ba siya o kathang k athang isip ko lamang? Putang ina…” Inihilig ni Edgar ang ulo niya sa salaming bintana ng bus at pinag-masdan ang mga nagaganap sa labas. Hindi siya sumasakay ng tren pauwi sa kanila. Nakasanayan na niyang sumakay ng bus simula‟t sapul na magtrabaho siya sa Makati. Sa bus nakapagpapahinga siya, sa bus napag-iisipan niya ang lahat-lahat na hindi niya napagtutuunan ng pansin sa ibang lugar, sa bus nakikita niya ang daigdig na nagpa-parada sa kanya tulad ng sa pista na hindi niya kailangang umalis sa kinasadlakang pananatili, sa bus nakakausap niya ang kanyang sarili.  Sabi ng kanyang ina „iba‟ siya kung ikukumpara sa kanyang mga kapatid.ng Hindi na niya noon ang mga kanyang ina kung ang ganoon ibig sabihin pagiging „iba‟ niyatinanong sa kanyang kapatid. Hindiano naman

 

kalalim ang relasyon niya sa kanyang mga magulang. Walang siyang natatandaang ibinulalas na galit o anumang marubdob na damdamin sa kanyang ina.  Minsan naulinigan niya ang pag-uusap ng kanyang mga magulang. “Malalim palaging magmag-isip ang anak mo.”  mo.”  “Ewan sa iyo, Lita, tigilan mo nga ako niyan. Hindi lang palakibo ang iyong anak. Hindi ibig sabihin noon e malalim nang magmag-isip.” isip.”   “Minsan hindi ko maintindihan ang anak mo. Minsan natatakot ako sa kanya…sa kung anong sasabihin niya na baka…baka ba ka…baka hindi ko maintindihan o kaya‟y may sabihin siyang hindi ko matanggap…”  matanggap…”  “Ha? Ewan ko sa iyo, Lita, kung anu-ano anu-ano ang iyang pinagsasabi mo.”   mo.” “Basta natatakot ako sa anak mong iyan…”  iyan…”  Simula noon lalong siyang napalayo sa ina. Hindi niya mawari kung anong dahilan na hindi niya mailapit ang sarili sa ina. Minsan nagkakailangan na sila. Tila naging ibang tao na sa kanya si Lita. “Ganoon pala ang mangyayari kung malaman mong natatakot sa iyo ang isang tao…nagkakaroon ng malalim at malaking guwang sa pagitan niyo…”ganoon na lamang niya tinimbang ang lahat-lahat sa pagitang nilang mag-ina. Humimpil ang bus nang marating nito ang harap ng SM Megamall. Tinanaw ni Edgar ang naglalakigang billboards na nakadikit sa matataas at malalapad na gusali ng mall. “Kay gandang mga nilalang…kay gandang pagmasdan…” bulong niya sa sarili habang pinagmamasdan ang mga modelo na inimprenta sa mukha ng naglalakihang n aglalakihang mga tarpaulin.  “Ano ba ang kagandahan?” bulalas ng mama na nasa tabi niya. May katandaan na ang mama at nakasuot siya ng maragang de-kuwelyong de -kuwelyong polo at may hawak pang maleta na pang-opisina. Hindi nakapagsalita si Edgar ngunit tila nabasa ng mama ang pagtatanong sa kanyang mukha. “Ang sabi mo kasi „Kay gandang mga nilalang at kay gandang pagmasdan‟ ang mga nasa larawan na nakapaskil sa Megamall. Ngayon tinatanong kita, ano nga ba ang kagandahan?” kagandahan?”   Nagimbal si Edgar sa mga salitang binitiwan ng mama. “Teka, wala akong sinasabing ganoon!”  ganoon!”  “Hindi mo nga sinasabi pero iniisip mo.”  mo.”  “Nababasa mo ang isip ko?” Nais na sanang tumayo ni Edgar at lumipat ng ibang upuan. Binalotito ngang takot ang katawan Sa paanong paraang nalalaman ng mamang kanyang iniisip.niya.  

 

  “Huwag kang mabahala, Edgar. Hindi ako masamang tao. Isa lang akong makata.”  makata.”  “Kung hindi ka masama paanong…paanong paanong…paanong wala na akong maitatago sa iyo?”  iyo?”  “Wala ka talagang maitatago sa akin. At dahil doon hindi na ako masama. Kung masama ako may mga bagay akong hindi nalalaman sa iyo. Halimbawa ang iyong ina, ang iyong ama, at ang a ng iyong mga naging kapatid maging ang iyong asawa.”  asawa.”  Napayukod si Edgar. Tumatagaktak na ang pawis niya sa sentido at tila nagiging maalinsangan na ang panahon sa lungsod na iyon na pinaglakagan sa kanya.  “Ikaw ang masama, Edgar. Binibigyan mo ng mga motibo ang mga tao sa pag-iisip nila tungkol sa iyo i yo dahil hindi mo naman binubuksan ang sarili mo sa kanila. Kaninang umaga may „nasilip‟ ka sa daigdig…sa kung saan ka nagtatrabaho tama ba ako?”  ako?”  “Nasilip? Hindi ko maintindihan ang sinasabi mo. Ewan.” Ewan.”   “Nakita mo ang kahubdan ng buhay. May isang nagpakita sa iyo ng kanyang sarili. Iyon ay isang katapangan.”  katapangan.”  Naisip ni Edgar ang babaeng nakahubad sa tabi ng fountain sa Greenbelt.  “Tama. Siya nga…siya nga…”  nga…”  Tumayo ang mama at pumara sa konduktor. Naiwang nakanganga sa pagtataka si Edgar. Ni hindi nagtapon ng lingon-likod kay Edgar ang mama. Isiniksik niya ang sarili niya sa upuan . Tinanaw niya ang mga tao sa ibaba ng bus na naghihintay sa kung ano, ang mga bahay at gusali na nadadaanan. Kada-adlaw niyang ti tinatahak natahak ang rutang iyon pero parang kada-adlaw na nagbibihis ang lungsod. Namamanhid ang kanang kamay niya. Hindi niya maigalaw. Ganito palagi ang nangyayari sa kanya kapag binabagabag ng matinding damdamin halimbawa galit, takot, maging kabiguan sa pag-ibig. Sa paanong paraan may nakababasa ng kanyang isipan? Sa paanong paaran pa itatago ang kanyang sarili sa daigdig kung may estrangherong nakakapasok sa pinakamalalim na bahagi ng kanyang pagkatao? Namalayan na lamang ni Edgar ang kanyang sarili na nakababa na pala siya ng bus at naglalakad papasok sa kanilang bahay. “Pagod ka naman sa trabaho ha, Edgar?” salubong sa kanya ni Lita.   Huminto panandali sa Edgar at humarap h umarap sa kanyang ina. Matagal silang nagkatitigan Yumuko na lamang siya pumasok sa kanilang silid. Naiwan si Litani naLita. nakatayo at punong-puno ngatpagtatanong. Hindi na

 

napigilan ni Lita ang tumulong mga luha at mainit na bumaybay sa kanyang mga pisngi. Hindi na niya talaga kilala ang lalaking iniluwal ng sariling katawan. Sa simula‟y paghikbi lamang hanggang sa nagtuloy-tuloy nagtuloy-tuloy siyang humagulgol.  Naririnig pa ni Edgar mula sa kanyang higaan ang ingay ng kanyang ina. Ipinikit niya ang kanyang mga mata. Naisip niya, mamaya, pagdating ng kanyang ama, sa pagdating ni Lipoy ipaaalam na niya sa kanyang mga magulang na nais na niyang mamatay. Nais na niyang tapusin ang pag-asa sa hindi dumarating na pagkakataon. Ngunit ang hindi alam ni Edgar, sa lungsod na iyon na pinaglagakan sa kanya nasa kamay ng pagkakataon palagi ang lahat ng pagpapasiya.

ITERARY WORKS -Maikling Kwento 2009  HOME  HISTORY  RULES & FORMS  ONLINE SUBMISSION OF ENTRIES 

COMMUNITY BOARD  LITERARY WORKS  PALANCA HALL OF FAME 

Judges   1 

Lamberto Antonio – TAGAPANGULO

2 

Levy de la Cruz – Kagawad 

3 

Dr. Fanny Garica – Kagawad

Winning Entries  1st Prize Title:  Author: 

Game Show   Ma. Lucille G. Roxas  

2nd Prize Title:  Author: 

“Anghel Kalahig”  Lemuel Garcellano 

CONTACT US  DIRECTORY OF WINNERS 

3rd Prize

 

Title:  Author: 

Kabagyan Rommel Rodriguez   

KABAGYAN

 

Kailangan kong mag-file ng leave sa opisina. Sumulat ako sa supervisor para humingi ng  permiso. Hindi ako nahirapan na payagan. Bukod sa wala pa akong nagagamit na leave, nang  mabasa ng supervisor ang dahilan ko sa pag-file, pumayag pumaya g siya kaagad. Binigyan pa niya ako ng  tatlong araw na extention.

―My condolences.‖ 

―Salamat po sir,‖ maikli kong sagot. 

―Ilang taon na ‗yung sister mo?‖  

―Twenty three…twenty four yata,‖nakalimutan ko na ang saktong edad ni Mia. 

―Ano bang nangyari, aksidente?‖ 

―Oo sir aksidente. Nagma -mountain climbing kasi ‗yun e,‖ nagsinungaling ako.  

Nang mapansin kong magtatanong pa ulit siya tungkol kay Mia, inunahan ko siya sa  pagsasalita. 

 

  ―Sir, yung mga papers for Mrs. Pascual regarding their loan, naayos ko na.  na.   Saka ‗yung  documents for submission sa DBM, ipapadala na bukas sa messenger. For filing na po yung  accounts nat in in for this year,‖ ang sabi ko sa kanya.  kanya. 

Tinapik niya ako sa balikat. Ngumiti naman ako. Tuluyang siyang tumalikod at pumasok  sa kanyang komportableng kuwarto.

Lumabas ako ng opisina na walang nakakapansin. Abala ang bawat isa sa holiday rush bago dumating ang araw ng pasko at bagong taon. Inuunahan nila ang mabagal na pag-usad ng  oras. Pansin na pansin ang pagmamadali ng bawat isa sa unang linggo pa lang ng Disyembre. Mabilis ang lakad ng mga tao. Mahaba ang pila sa mga bangko at atm. Dagsaan ang mga namimili at namamasyal sa malls. Naglipana ang mga dekorasyon at ilaw sa lansangan. Kapit-tuko ang  mukha ng mga pulitiko sa hilera ng poste na bumabati ng maligayang pasko. Trapik sa bawat  kalsada at kalyeng nilulusutan ng mga sasakyan. Ang dami kong tinitingnan pero blangko ang isip ko. Hindi ko na matandaan kung kailan ang naging huling pagkikita namin ni Mia?

 

 Anim na oras ang biyahe mula mula Maynila papuntang papuntang Bangued, Bangued, ang kapitolyo kapitolyo ng Abra. Mayroon pa  daw anim na oras na biyahe sakay naman ng dyip mula Bangued, papuntang Daguioman, Tui. Sa  isang liblib na lugar sa Tui nakita ang bangkay ng kapatid ko. Nakaburol siya doon ngayon, sa  isang kapilya ng mga Anglican.

Kahit dalawang oras akong maaga sa pagpunta sa terminal ng bus, nagkalat na ang mga  pasahero. Siksik Siksikan an ang tao. Kani-kaniyang bitbit mga bagahe. Yung iba,ingay hila-hila ang anak.  Walang tigil sa pagbuga ng ng usok ang tambutso tambutso ngng mga bus. bus. Idagdag pa ang ng mga m ga mga busina n na  a  parang kinakatay na baboy ang tunog. Nakabukas ang dalawang telebisyon sa isang gilid ng  terminal para hindi mabagot sa paghihintay ang ibang pasahero.  

Pumila na ako sa linyang pinagkukunan ng ticket papuntang Abra. Mahuhuli raw ng  dating si Gina kasi hinihintay pa niya ang isa pang makakasama namin na tutulong sa pagdocument ng kaso ni Mia. Nakiusap si Gina kung pwedeng ako muna ang magbayad ng  pamasahe nila. Ako na ang bahala, sabi ko sa kanya. Kung tutuusin, malaki ang tulong nila sa  akin. Kung wala sila, para akong isang bulag na hindi natutong maglakad na mag-isa.  

 

Nasa hayskul si Mia nang mamatay ang mga magulang namin sa isang car accident.  Ako naman, graduate graduate na nun n ngg economics. Buti na lang at m malaki-laki alaki-laki ang nakuh nakuha  a  naming pera sa insurance insurance company kung saa saan n sila nagta-trabaho. Dahil dito, naitawi naitawid d namin ni Mia ang aming pag-aaral, sa tulong na rin ng ilang kamag-anak. Karam Karamihan ihan sa  kanila, nagsiliparan na sa ibang bansa, bansa, partikular sa Amerika. Amerika. Laking gulat nila nang  mabalitaan ang nangyari nangyari kay Mia. Siyempre nalungkot ssilang ilang lahat, pero may paninisi ring naganap. Kung sumunod na lang daw kami noon pa sa kanila, maayos na ang  buhay namin. Sana daw hindi ko pina pinabayaan bayaan si Mia sa lahat ng gusto nitong nitong gawin, pinairal ko daw sana ang pagiging kuya ko. 

Humantong sa sa iisang kongklusyon ang lahat ng m mga ga litanya at paninisi: walang sinum sinuman an sa kanila ang uuwi ng Pilipinas dahil dahil hindi pwedeng lumiban sa kanilang kanilang trabaho, bukod sa mahal ang pamas pamasahe. ahe. Tutulo Tutulong ng na lang daw sila sa gastos sa pagpapa pagpapalibing, libing, pero hindi personal na makakarating. makakarating. Padalhan mo na lang kam kamii ng picture o video sa  lamay at libing, paalala nila sa akin. Sayang, isang taon na lang sana, matatapos na siya  ng kurso sa psychology psychology kahit hindi naman ta talaga laga ito ang hilig niya. Music talaga ang  interes ko, katuwiran niya minsan sa akin.  

Nang magdesisyon siyang maging fulltime na cultural worker slash aktibista, hindi ko siya pinigilan. Alam kong pangara pangarap p ng mga magulang namin na pa pareho reho kaming  makatapos.. Naging dahilan ko na lang na hindi rin naman nila malalaman makatapos malalaman na tumigil si Mia dahil patay na sila. Wala akong masyad masyadong ong alam sa buha buhayy ng kapatid ko. Bihira  kasi siyang umuwi ng bahay. Pero nang sabihin niya sa akin na mawawala siya nang  matagal-tagal na panahon, panahon, natunugan ko kaagad kung saan siya pupunta. pupunta. 

―Don‘t tell me mamumundok ka?‖ tanong  ko kay Mia. 

―Research nga kuya, ang kulit mo naman e,‖ pangangatuwira pangangatuwiran n naman niya sa  akin.

―Research? Anong i-re-research i-re-research mo doon, rebolusyon?  You‘re crazy! crazy! Uso pa  ba  

 

‗yan?‖ diretso kong tanong sa kanya. 

―Kuya…‖ 

―Hindi mo nga malabhan mga damit mo tapos gagawa ka ng ganyang  kabalbalan?‖ 

Ngumiti si Mia at tumalikod. Isinukbit ang backpack at muli akong hinarap. 

―Susulat ako pag may pagkakataon,‖ sabi niy a sa akin. 

Napansin ko kay Mia ang mas mabilis na pagtanda ng kanyang isip kaysa sa  kanyang mukha. mukha. Aminado akong mas matanda siya sa ka karanasan ranasan kay kaysa sa sa ak akin. in. Hay  naku, para akong ate na nakikipag-usap sa bunsong kapatid na walang muwang sa gulo ng mundo at kontradik kontradiksyon syon ng bu buhay, hay, sab sabii minsan sa akin ni Mia. Nanliit ako sa  pagkakataong iyon, pero hindi hindi ko ipinahalata. Iniabot sa akin ni Mia ang isang maliit at  manipis na kahoy na may ukit at disenyo. 

―Ano ‗to?‖ tanong ko sa kanya. 

―Kubing. Alam mo mo kung paano gamitin?‖ nakangiti niyang tanong sa akin. 

Siyempre naman, sagot ko. Nagkunwari akong alam ko kahit hindi totoo. Pumara si Mia ng traysikel traysikel at dali-daling sumaka sumakayy . Hindi siya kumaw kumaway ay o lumingon man lamang. Sa puntong iyon, alam ko kong ng iyon na ang magiging huli naming pagkikita. pagkikita. Hanggang sa ngayon, hindi ko alam kung ano ang gamit ng kubing na bigay niya sa  akin. Hinanap ko ito at ginawang boo book k marker sa Ilocano dic dictionary tionary na binili ko para 

 

dalhin sa biyahe. Baka kailangan kong matuto ng kaunting Ilokano, para kahit papaano, may maintindihan ako sa pupuntahang lugar.

Malapit na ako sa ticket booth nang mag-text ulit si Gina. Nasa terminal na raw sila at  hinahanap ako. Sinabi ko sa kanya na nasa bandang harapan na ako ng bigayan ng  ticket. Ilang sandali lang, mula sa siksikan siksikan ng mga tao, lumitaw lumitaw si Gina. Maputi siya. Naka-pony tail ang tuwid at maitim na buhok. Maganda si Gina at mas lumitaw ito sa  simple niyang pananamit. Kasama niya ang isang lalaki na may suot-suot na tubaw sa  ulo. Ma la la 80‘s na aktibista ang suot, buti na lang medyo bagay sa kanya. Kumaway ako pero nalampasan nalampasan nila ako ng tingin. Nang muling lumi lumingon ngon si Gina, nakita niya ako. Nakilala ko si Gina Gina sa orientation ng n.g.o n.g.o kung saa saan n siya volunteer. Ito ang  pangalawang beses beses na pagkikita nam namin. in. Nilapitan ako ni Gina. 

―Nagpagupit ka ba?‖ tanong niya sa akin. 

―Hindi,‖ sagot ko naman agad. 

―Hindi kasi kita namukhaan. namukhaan. Pasensya na,‖ paliwanag niya.  

Ngumiti na lang ako at nagmaang-maa nagmaang-maangan ngan na hindi narinig ang sinabi niya dahil sa maingay na paligid.

―Si Marlon pala, siya ang kukuha ng mga photos at hahawak ng video. Balak sana  naming isama ‗yung kaso ni Mia sa ginagawa naming documentary,‖ paliwanag ni Gina. 

Kinamayan ko si Marlon. 

 

―Nabanggit n‘yo nga sa miting natin nu‘n, pero I‘m still having second thoughts,‖ paalala ko. 

―Ah,okey.‖ 

―Kailangan ko munang ii-consult ‗yung realtives namin,‖ katuwiran ko. 

―Decision mo pa rin naman ang masusunod. Ang priority naman natin, makita  ang sister mo,‖ sabi ni Gina. 

 Ang opisina nila ang ang kumontak sa akin para ibalita ang nangyari kay Mi Mia. a. Sila  ang gumawa ng paraan para para maayos ang biya biyahe he papunta sa Tui. N Noong oong unang tawag  nila sa akin, nagduda ako. Akala ko mga manggagantso sila na naghahanap ng biktima, parang mga Budol-Budol Budol-Budol Gang. Pero nang makausa makausap p ko na sila nang maayos, nalama nalaman n kong lehitimo yung organization nila at kilalang tum tumutulong utulong sa pamilya ng mga may  kasong katulad katulad ng kay Mia. HiyangHiyang-hiya hiya ako sa sarili ko nu‘n. Nung sinabi ko ang una  kong impresyon sa kanilang grupo, natawa lang sina Gina at Marlon. 

―Okey lang yun. Yung mga militar nga, ang tingin sa amin mga rebelde din,‖ sabi ni Marlon. 

Kakausapin ko pa sana sila, kaso bigla akong tinawag ng nagbebenta ng ticket.  

―Ilan?‖ 

―Tatlo,‖. 

 

  ―Ayan na?‖ sabi ng nagbebenta.

―Ano po?‖ 

―Sa Bangued manong,‖ salo sa akin ni Gina.  

―Bangued po,‖ ulit ko. 

Bumusina ang bus at sumenyas ang konduktor na sumakay na ang mga pasahero ng alas-onseng biyahe. Para kaming mga isdang nagpulasan sa upuan at kani-kaniyang  bitbit ng bagahe bagahe at laba labass ng mga ticket. Sumakay kami ng bu buss at agad kong  naramdaman naramdama n ang pekeng lamig na ibinuga ng aircon. Nagkahiwalay kami kami ng upuan nina Gina at Marlon. Napunta sila sa bandang likuran at nasa bahaging unahan naman ako. Nilingon Nilingon ko sila‘t kinawayan. Kumaway din sila‘t ngumiti. Sinuot ko ang baon na   jacket at naglagay ng bonnet bonnet sa ulo. Sumand Sumandal al ako sa sala salamin min ng bintana at um umusad usad ang  bus palabas palabas ng termina terminal. l. Pinilit kong matulog sa b buong uong b biyahe iyahe p pero ero h hindi indi ko mapigilan ang mag-isip. mag-isip. Sa pagitan ng mga nakaw na idlip, idlip, laging lumilitaw ang mukha  mukha  ni Mia, ang masayahi masayahin n at maganda niyang mukha.

 Alas-singko na ng umaga umaga nang mak makarating arating kami ssaa Bangued. Dahil mad madilim ilim pa, lam lampas pas isang oras din kaming nanatili sa terminal ng bus. Ni hindi ko namalayang nakatulog  ako sa makitid na upuan. Ginisingin ako ni Gina. Nahulog ang diksyunaryo sa semento nang bumangon ako. Pinulot ito ni Gina. 

―O, maranunong ka na bang mag -ilokano?‖ tanong ni Gina. 

―Wen manang!‖ bibo kong sagot.  

 

  ―Kasdyay.   Sige nga…‖  ―Kasdyay.

Binuklat ni Gina ang diksyunaryo diksyunaryo at tinanong ako. 

―O, ano ito,  ito,  danum?‖ 

―Ah, tubig?‖ 

―Galing. O ito, karayan?‖ 

―Ah…hindi ko alam e,‖ napakamot ako ng ulo. 

―Ilog!‖ sagot ni Gina. 

―Anya ti nagan mo ading?‖ 

―Ha,e…‖ nakapakamo nakapakamott ulit ako ng ulo. 

―Ang sabi ko, anong pangalan mo?‖ salin niya. 

 

Kinuha ni Gina ang kubing kubing at inilagay ssaa pagitan ng kanyang lab labi. i. Kinalabit niya  ito sabay ihip. Tumunog ang kubin kubing. g. 

―Musical instrument pala ‗yan, akala ko book book marker. Bigay sa akin ‗yan ni  ni  Mia,‖ sabi ko.

Binalik ni Gina ang kubing sa akin. Sinubukan ko itong patugtugin, patugtugin, may tuno tunog  g  na lumabas, pero hindi musical. 

Binasag ng sinasakyan naming traysikel ang tahimik na umaga. Mangilan-ngilan na rin ang mga taong naglalakad sa kalsada kalsada na pumapa pumapalibot libot sa plasa ng Bangued. Bangued. Luma  na ang karamihan sa mga bild ing na paligid Pagdating ng kapitolyo. kapitolysao.term May ilang  fastfood chain, tindahan tindah an ngbilding donut at makikita maliit na sa bangko. terminal inal ng dyip, unti-unti nang ipinapasok ng mga pasahero ang kanilang gamit sa loob ng sasakyan; mga  kahon na naglalaman ng iba‘t ibang paninda at de lata, mga lata ng biskwit, mga  bagaheng naglalaman naglalaman ng dam damit, it, mga gam gamit it pansaka at gamit ssaa bahay bahay.. Inilagay sa  bubungan ng dyip ang mga malalaki at mabibigat na bagahe; sako ng bigas, case ng  softdrinks at beer, mga mga kahoy at plywood plywood.. Parang magkakap magkakapatong atong na bato ang  pagkakaayos ng mga ito. Ang ibang pasahero‘ pasahero‘yy nakasakay na sa loob ng dyip. Ang iba  nama‘y sa ibabaw ng bubungan nito. Pinapili ako ni Gina kung saan ko gustong  sumakay. 

―Sa loob na lang ako para makatulog pa,‖ dahilan ko. 

―Mas maganda sa top load, mas marami kang makikitang magandang view,‖ sabi naman ni Gina. 

―Saka mas kaunti ang alikabok,‖ dagdag ni Marlon. 

 

―Alikabok?‖ 

―Oo. Kaya kung hikain ka, pinapayo ko sa iyo na dito ka na sumakay. Tara! Enjoy dito,‖ aya ulit sa akin ni Gina. 

Madali akong malula. Ni hindi pa nga ako nakakasakay ng ferris wheel sa takot at  sa pag-iwas na masuka. masuka. Pero kahit nag-aalangan, um umakyat akyat pa rin ako sa bub bubong. ong. 

―Ilokano ba ang salita nila sa Tui?‖ tanong ko kay Marlon habang pasakay sa  bubungan ng dyip. 

―Ang alam ko Ilokano saka Itneg,‖ sagot niya habang tinutulungan ako sa pag akyat. 

Sa limang taong hindi namin pagkikita ni Mia, mins minsan an lang siya sumulat. Maayos ang kalagayan ko dito, sabi niya. Hindi daw siya pinababayaan ng mga  katutubong Tingguian Tingguian kung saan siya nakabase. nakabase. Noong una, ang buong buong akala niya, marami siyang siyang maitutu maituturo ro sa ka kanila. nila. Pero ako p pala ala ang estudy estudyante ante dito, sabi niya. Ang  ganda ng mga musical instruments nila, karamihan gawa lang sa kawayan. Marunong na  nga akong tumugtog tumugtog ng kollitong e, da dagdag gdag pang b balita alita sa aakin kin ni Mia. Marunong na  rin daw siyang magsalita ng salita doon. Pero kailangan ko pang mag-practice, pahab pahabol ol niya sa sulat. sulat. Ako, ang tanging alam k ko, o, half Tin Tingguian gguian si Gab Gabriela riela Silang. Yun lang at   wala ng iba. 

Naghanap ako ng puwestong magsisilbing kanlungan ko sa mahaba-habang  biyahe. Bago tuluyang umusad ang dyip, nakita kong kausap ni Gina ang isang lalaki na  nagpabawas sa kaba ko. Tumingin sila sa akin at sinuklian ko naman sila ng matipid na  ngiti. Siguro, alam na ng ibang pasahero ang dahilan kung bakit kami dumayo. Walang  bahid ng pagtataka ang kanilang mga mukha kung bakit may tatlong taga-Maynila ang  bibisita sa kanilang lugar. 

 

  Mula sa mala-highway na kalsada, kumaliwa ang sinasakyan naming dyip sa isang  kalye.   Sa unang mga kilometrong kalye. kilometrong nilakbay namin, seme semento nto at aspalto ang daanan, hanggang sa pumailanglang pumailanglang na ang alikabok dahil lupa na ang dinadaanang dinadaanang kalsada. Karaniwang tanawin ang hilera ng ng mga bahay at mangilan-n mangilan-ngilang gilang palayan. Malawak ang  lupa, pero walang tanim ang malaking bahagi. Mas marami ang tumutubong damo at  talahib sa paligid. Matapos ang halos is isang ang oras na b biyahe, iyahe, tumigil ang dyip sa pamp pampang  ang  ng isang ilog na humahati sa mabatong kapatagan. Humahapdi Humahapdi na ang balat ko, lalo na  sa bandang batok. 

―O, ihi muna,‖ sabi ng isa sa mga lokal na pasahero. pasahero.  

Nakisabay ako sa pagbaba ng iba para umihi. Nakita ko ang isang papalapit na  balsa na galing sa kabilang dako ng ilog. Parang si Atlas, karga nito ang isang dyip na  puno din ng pasahero papu papunta nta naman sa kapitolyo, kung saan kami nanggaling. Nagsindi ako ng sigarilyo. Isang lalaki ang lumapit sa akin para makisindi. 

―Manong, anong tawag sa lugar na ‗to?‖ tanong ko sa lalaki.  

―Dugong,‖ sagot niya. 

―E, itong ilog?‖ tanong ko ulit. 

―Abra river ito.‖ 

May nagtitinda ng mais at nilagang itlo itlogg sa balsa. Sunog Sunog ang kanilang bal balat at na  halatang resulta ng matagalang matagalang pamam pamamalagi alagi nila sa ilalim ng sikat ng araw. Nakangiti silang nag-aalok ng kanilang mga paninda. Bumili ako ng tatlong piraso ng nilagang itlog 

 

at isang supot ng mais at binigyan binigyan sina Gina at Marlon. Ito na ang nagsilbi naming  agahan. Kahit kabado‘t puyat, nangibabaw ang pagkamangha ko sa lugar. Bumulaga sa  akin ang tanawin na sa mga p pelikula elikula at travel show showss ko lang na nakikita. kikita. Walang kaulap kaulap-ulap sa langit. Saan man direksyon direksyon ako tumingin, tanaw ang ang naglalakihang hilera ng  mga bundok. bundok. Alam k kong ong isa ssaa mga lugar na iyon ang aaming ming pup pupuntahan, untahan, ku kung ng saan nakaburol Mia. Ilang narating ng balsa ang kabilang pampang ng ilog. Nagpatuloysiang dyip sa minuto pagtahaklang, ng kalsadang sumusuyod sa gitna ng kabundukan. Pakitid nang pakitid ang kalsadang dinadaana dinadaanan n ng dyip. Nakalulul Nakalululaa ang mga biglaangliko ng aming sasakyan, lalo na kapag natatapat kami ng paghinto sa bangin.

Halos mahawakan mahawakan ko na ang katawan ng bundok na tanaw ko noong una sa  malayo. Mag-isang tinatah tinatahak ak ng aming sasakyan ang tahimik aatt pagkurbang bakubakong kalsada. Kaya pala mala malaki ki at matibay na dyip ang aming sinas sinasakyan, akyan, kasi hindi uubra ang ordinaryong dyip sa ganitong klase ng biyahe at daanan. Tanging ang tunog  ng makina ng dyip ang dinig sa bu buong ong paglalak paglalakbay. bay. Naiidlip aako ko kung minsa minsan n habang  nakasandal sa mga sako ng bigas at nakahawak sa mga case ng sofdrinks at beer para  hindi mahulog. Pero agad din akong nagigisi nagigising ng kapag umaalog ang dyip dahil dahil sa lubaklubak na daan. Matapos ang ilan pang oras, tumigil ang dyip sa isang baryo sa  Salappadan. 

―Mangan tayun,‖ aya ng isa sa mga pasahero. 

 Alam ko ang ang ibig sabihin nu‘ nu‘n, n, kain na tayo. 

Sa pagbaba mula sa b bubong ubong ng dyip, pinagpag ko ang alikabok na kum kumapit apit sa  aking damit. 

―O, ayos ka lang?‖ tanong sa akin ni Marlon. 

―Oo,  medyo nangawit lang itong baywang ko,‖ sabi ko sabay unat at ikot ng  ―Oo,  baywang. 

 

  Lumapit kami kami ni Marlon sa mesa kung nasaa nasaan n si Gina. Ipinakilala sa akin ni Gina ang ilang mga taga-Tui taga-Tui na kakilala ang aking kapatid. Huli niyang ipinakilal ipinakilalaa si Manong Baggas. Mahigpit ang pagkapit ng magaspang niyang kamay sa aking kamay. 

Bigla, mula sa isang maliit na daaang tumatago tumatagoss sa magubat na bahagi ng lugar, tatlong sundalo ang sumulpot at parang iniistima ang mga pasaherong nagsibabaan ng  dyip. Isa sa m mga ga sundalo ang lumapit sa aming mesa. 

―Naimbag nga aldaw.  aldaw.  Anya ti papanam?‖ papanam?‖ tanong niya sa amin. 

―Sa Tui sir,‖ mabilis na sagot ni Gina. 

―Tagalog kayo? Ang layo ng pupuntah pupuntahan an n‘yo. n‘yo.   Sa dulo ‗yun ng biyahe.‖ 

Humarap sa akin ang sundalo. 

―Anya ti aramiden yu idyay?‖ 

―Kabagyak   isuda. Nagbabakasyon Nagbabakasyon lang, ‖ si Manong Baggas na ang nagsalita. 

―Mukhangg napaaga ang bakasyon natin ah. Buti pa kayo,‖ panunutil ng sundalo.  ―Mukhan

 

Ngumiti lang kaming kaming lahat . Nagkunwari ako akong ng mahinahon at walang  nararamdamang nararamdam ang tensyon na nagpakaba sa akin. 

―Aganad kayo. Ado ti uleg idyay,‖ sabi ng sundalo sabay talikod.  

―Anong sabi niya?‖ tanong k o kay Gina. 

―Mag -ingat daw tayo,‖ 

―Bakit daw?‖ tanong ko ulit. 

―Maraming daw   ahas sa Tui,‖ sagot ni Manong Baggas. 

Sa ilang ulit pang pagtawid sa mga maliliit at mababaw na batisan, pagkurba sa  mga gilid ng bundok, pag-iwas na mahu mahulog log sa bangin, ang paulit-ulit na pa pagyuko gyuko at pagilag sa mga sanga ng puno, sinabayan ang lahat ng ito ng aking antisipasyon kung ano ang aabutan kong sitwasyon sitwasyon sa burol ni Mia. Lamp Lampas as alas-dose ng tanghali nan nang  g  makarating kami kami sa Tu Tui. i. Halos tuk tuktok tok ng bund bundok ok ang lugar lugar.. Sa ilang pata patagg na lupa, kita  ang malawak na taniman taniman ng palay. Tahimik at walang tao taong ng gumagala sa paligid. Malinis at sariwa ang hangin. 

Tumigil ang dyip sa harap ng iisang sang kapilya. Malamig sa labas, p pero ero mas lumamig nang nang pumas pumasok ok kami sa loob. M May ay mangilan-ngilan mangilan-ngilangg tao na naka nakaupo upo sa hilera  ng bangko. Napalingon sila sa am aming ing pagdating. S Saa isang gilid gilid,, nakita ko ang isang  puting kabaong na mumurahin mumurahin at hala halatang tang minadali ang pagkakagaw pagkakagawa. a. Gusto ko man magmadali, dahan-dahan dahan-dahan ang naging paglapit ko sa kabaong.

 

―Bakit nakasara?‖ tanong ko kay Gina. 

―Sa mukha kasi siya…‖  siya…‖ 

―Gusto ko pa rin siyang makita,‖ pagputol ko sa sasabihin pa sana ni Gina. 

Inihanda ko ang ang sarili ko. Inangat nina Mano Manong ng Baggas at Marlon Marlon ang takip ng  kabaong at isinandal isinandal ito ssaa dingding ng kapilya. Tiningnan ko na nang ng mabu mabuti ti ang mukha  ng bangkay. Hindi si Mia ang nasa kabaong. Malayung-malayo ito sa mukha ng kapatid ko.

Sinubukang ayusin ng punerarya ang wasak na mukha ni Mia pero wala rin itong  naging epekto. Sabog ang gilid ng kanyang ulo at lubog ang m mga ga mata. Bumaliko ang  kanyang ilong at umabot umabot sa tainga ang gilid ng kanyang labi. May mga uka sa kanyang  ulo. Pinutakti ng mga nagsasangang nagsasangang tahi ang kanyang baba at noo. Pi Pinasakan nasakan ng bulak  ang magkabilaan niyang pisngi para umumbok ito at magkalaman. Masahol pa sa  piniping lata ang mukha ng aking kapatid. 

―Kunan mo ng   video,‖ sabi ko ko kay Marlon. 

Inilabas ni Marlon ang kanyang kamera. Kinunan niya ang eksenang akala ko sa  pelikula lang napapanood. napapanood. Kapag nangyari pala ito sa tu tunay nay na buhay, parang hindi na  ito totoo. 

―Ang sabi ng iba, sa hita lang daw tinamaan ang kapatid mo. Pwede pa talaga  siyang mabuhay pero tinuluyan pa rin siya,‖ sabi sa akin ni Gina. 

 

Umupo ako sa isang isang gilid. Sapo-sapo ko ko ang aking mukha. Maluha-luh Maluha-luhaa ako pero hindi hindi ako tuluyang makaiyak. 

―Gusto ng mga taga -rito -rito na dito siya ilibing. Pero nasa iyo pa rin kung ano ang  gusto mong mangyari. Ikaw ang kapatid, ‖ pagpapatuloy ni Gina. 

Isang batang babae ang patakbong lumapit kay Manong Baggas at yumakap sa  mga binti nito.

―Ania tinangan mo adeng?‖ tanong ko sa bata sa baluktot na Ilokano. 

Nahiya ang bata kaya inulit ni Manon Manongg Baggas ang tano tanong ng ko. 

―Ania ti nagan kanu?‖ sabi ni Manong Baggas. 

―Memory,‖ sagot agad ng bata. 

―Napatay din sa encounter si Renzo, ang anak ko, pero sinunog nila ang  katawan,‖ sabi ni Manong Baggas. ―Asawa niya ang kapatid mo. Ito ang anak nila, si Memory,‖ mahinahon mahinahon na pagsabi sa akin ni Manong Baggas. 

Lumuhod ako sa tapat ni Memory. Hinugot ko ang kubing na nakasiksik sa  diksyunaryo. Ipinakita ko ito sa ba bata. ta. 

―Alam mo kung ano ito?‖ tanong ko sa kanya. 

 

  ―Uwin!‖ maliksi at bibong sagot naman niya. 

Kinuha ni Memory ang kubing. Pinatugtog niya ito at sinakop ng musmos niyang  musika ang tahimik at malamig na paligid. 

 

KABAGYAN

Kailangan kong mag-file ng leave sa opisina. Sumulat ako sa supervisor para humingi ng  permiso. Hindi ako nahirapan na payagan. Bukod sa wala pa akong nagagamit na leave, nang  mabasa ng supervisor ang dahilan ko sa pag-file, pumayag pumaya g siya kaagad. Binigyan pa niya ako ng  tatlong araw na extention.

―My condolences.‖ 

―Salamat po sir,‖ maikli kong sagot. 

―Ilang taon na ‗yung sister mo?‖  

―Twenty three…twenty four yata,‖nakalimutan yata,‖nakalimutan ko na ang saktong edad ni Mia. 

―Ano bang nangyari, aksidente?‖ 

―Oo sir aksidente. Nagma -mountain climbing kasi ‗yun e,‖ nagsinungaling ako.  

 

  Nang mapansin kong magtatanong pa ulit siya tungkol kay Mia, inunahan ko siya sa  pagsasalita. 

―Sir, yung mga papers for Mrs. Pascual regarding their loan, naayos ko na.  na.   Saka ‗yung  documents for submission sa DBM, ipapadala na bukas sa messenger. For filing na po yung  ac accounts counts natin for this year,‖ ang sabi ko sa kanya.  kanya. 

Tinapik niya ako sa balikat. Ngumiti naman ako. Tuluyang siyang tumalikod at pumasok  sa kanyang komportableng kuwarto.

Lumabas ako ng opisina na walang nakakapansin. Abala ang bawat isa sa holiday rush bago dumating ang araw ng pasko at bagong taon. Inuunahan nila ang mabagal na pag-usad ng  oras. Pansin na pansin ang pagmamadali ng bawat isa sa unang linggo pa lang ng Disyembre. Mabilis ang lakad ng mga tao. Mahaba ang pila sa mga bangko at atm. Dagsaan ang mga namimili at namamasyal sa malls. Naglipana ang mga dekorasyon at ilaw sa lansangan. Kapit-tuko ang  mukha ng mga pulitiko sa hilera ng poste na bumabati ng maligayang pasko. Trapik sa bawat  kalsada at kalyeng nilulusutan ng mga sasakyan. Ang dami kong tinitingnan pero blangko ang isip ko. Hindi ko na matandaan kung kailan ang naging huling pagkikita namin ni Mia?

 

 Anim na oras ang biyahe mula mula Maynila papuntang papuntang Bangued, Bangued, ang kapitolyo kapitolyo ng Abra. Mayroon pa  daw anim na oras na biyahe sakay naman ng dyip mula Bangued, papuntang Daguioman, Tui. Sa  isang liblib na lugar sa Tui nakita ang bangkay ng kapatid ko. Nakaburol siya doon ngayon, sa  isang kapilya ng mga Anglican.

Kahit dalawang oras akong maaga sa pagpunta sa terminal ng bus, nagkalat na ang mga  pasahero. Siksikan Siksikan ang tao. Kani-kaniyang bitbit ng mga bagahe. Yung iba, hila-hila ang mga anak.  Walang tigil sa pagbuga ng ng usok ang tambutso tambutso ng mga bus. bus. Idagdag pa ang ingay ng mga mga busina n na  a  parang kinakatay na baboy ang tunog. Nakabukas ang dalawang telebisyon sa isang gilid ng  terminal para hindi mabagot sa paghihintay ang ibang pasahero.  

 

Pumila na ako sa linyang pinagkukunan ng ticket papuntang Abra. Mahuhuli raw ng  dating si Gina kasi hinihintay pa niya ang isa pang makakasama namin na tutulong sa pagdocument ng kaso ni Mia. Nakiusap si Gina kung pwedeng ako muna ang magbayad ng  pamasahe nila. Ako na ang bahala, sabi ko sa kanya. Kung tutuusin, malaki ang tulong nila sa  akin. Kung wala sila, para akong isang bulag na hindi natutong maglakad na mag-isa.  

Nasa hayskul si Mia nang mamatay ang mga magulang namin sa isang car accident.  Ako naman, graduate graduate na nun n ngg economics. Buti na lang at m malaki-laki alaki-laki ang nakuh nakuha  a  naming pera sa insurance insurance company kung saa saan n sila nagta-trabaho. Dahil dito, naitawi naitawid d namin ni Mia ang aming pag-aaral, sa tulong na rin ng ilang kamag-anak. Karam Karamihan ihan sa  kanila, nagsiliparan na sa ibang bansa, bansa, partikular sa Amerika. Amerika. Laking gulat nila nang  mabalitaan ang nangyari nangyari kay Mia. Siyempre nalungkot si silang lang lahat, pero may paninisi ring naganap. Kung sumunod na lang daw kami noon pa sa kanila, maayos na ang  buhay namin. Sana daw hindi ko pina pinabayaan bayaan si Mia sa lahat ng gusto nitong nitong gawin, pinairal ko daw sana ang pagiging kuya ko. 

Humantong sa sa iisang kongklusyon an angg lahat ng mga mga litanya at paninisi: walang sinum sinuman an sa kanila ang uuwi ng Pilipinas dahil dahil hindi pwedeng lumiban sa kanilang kanilang trabaho, bukod sa mahal ang pamas pamasahe. ahe. Tutulo Tutulong ng na lang daw sila sa gastos sa pagpapa pagpapalibing, libing, pero hindi personal na makakarating. makakarating. Padalhan mo na lang kam kamii ng picture o video sa  lamay at libing, paalala nila sa akin. Sayang, isang taon na lang sana, matatapos na siya  ng kurso sa psychology psychology kahit hindi naman ta talaga laga ito ang hilig niya. Music talaga ang  interes ko, katuwiran niya minsan sa akin.  

Nang magdesisyon siyang maging fulltime na cultural worker slash aktibista, hindi ko siya pinigilan. Alam kong pangara pangarap p ng mga magulang namin na pa pareho reho kaming  makatapos.. Naging dahilan ko na lang na hindi rin naman nila malalaman makatapos malalaman na tumigil si Mia dahil patay na sila. Wala akong masyad masyadong ong alam sa buha buhayy ng kapatid ko. Bihira  kasi siyang umuwi ng bahay. Pero nang sabihin niya sa akin na mawawala siya nang  matagal-tagal na panahon, panahon, natunugan ko kaagad kung saan siya pupunta. pupunta. 

―Don‘t tell me mamumundok ka?‖ tanong  ko kay Mia. 

 

  akin.

―Research nga kuya, ang kulit mo naman e,‖ pangangatuwira pangangatuwiran n naman niya sa 

―Research? Anong i-re-research i-re-research mo doon, rebolusyon?  You‘re crazy! crazy! Uso pa  ba   ‗yan?‖ diretso kong tanong sa kanya. 

―Kuya…‖ 

―Hindi mo nga malabhan mga damit mo tapos gagawa ka ng ganyang  kabalbalan?‖ 

Ngumiti si Mia at tumalikod. Isinukbit ang backpack at muli akong hinarap. 

―Susulat ako pag may pagkakataon,‖ sabi niya sa akin. 

Napansin kay Miaakong ang mas na siya pagtanda ng kanyang isip kanyang mukha. ko mukha. Aminado masmabilis matanda sa ka karanasan ranasan kay kaysa sa sakaysa ak akin. in. sa  Hay  naku, para akong ate na nakikipag-usap sa bunsong kapatid na walang muwang sa gulo ng mundo at kontradik kontradiksyon syon ng bu buhay, hay, sab sabii minsan sa akin ni Mia. Nanliit ako sa  pagkakataong iyon, pero hindi hindi ko ipinahalata. Iniabot sa akin ni Mia ang isang maliit at  manipis na kahoy na may ukit at disenyo. 

―Ano ‗to?‖ tanong ko sa kanya. 

―Kubing.   Alam mo kung paano gam ―Kubing. gamitin?‖ itin?‖ nakangiti niyang ta tanong nong sa akin. 

 

  Siyempre naman, sagot ko. Nagkunwari akong alam ko kahit hindi totoo. Pumara si Mia ng traysikel traysikel at dali-daling sumaka sumakayy . Hindi siya kumaw kumaway ay o lumingon man lamang. Sa puntong iyon, alam ko kong ng iyon na ang magiging huli naming pagkikita. pagkikita. Hanggang sa ngayon, ko alam kung ano ang ng dic kubing na na bigay niya akin. Hinanap ko ito hindi at ginawang boo book k marker sa gamit Ilocano dictionary tionary binili kosa  para  dalhin sa biyahe. Baka kailangan kong matuto ng kaunting Ilokano, para kahit papaano, may maintindihan ako sa pupuntahang lugar.

Malapit na ako sa ticket booth nang mag-text ulit si Gina. Nasa terminal na raw sila at  hinahanap ako. Sinabi ko sa kanya na nasa bandang harapan na ako ng bigayan ng  ticket. Ilang sandali lang, mula sa siksikan siksikan ng mga tao, lumitaw lumitaw si Gina. Maputi siya. Naka-pony tail ang tuwid at maitim na buhok. Maganda si Gina at mas lumitaw ito sa  simple niyang pananamit. Kasama niya ang isang lalaki na may suot-suot na tubaw sa  ulo. Mala 80‘s na aktibista ang suot, buti na lang medyo bagay sa kanya. Kumaway ako pero nalampasan nalampasan nila ako ng tingin. Nang muling lumi lumingon ngon si Gina, nakita niya ako. Nakilala ko si Gina Gina sa orientation ng n.g.o n.g.o kung saa saan n siya volunteer. Ito ang  pangalawang beses beses na pagkikita na namin. min. Nilapitan ako ni Gina. 

―Nagpagupit ka ba?‖ tanong niya sa akin. 

―Hindi,‖ sagot ko naman agad. 

―Hindi kasi kita namukhaan. namukhaan. Pasensya na,‖ paliwanag niya.  

Ngumiti na lang ako at nagmaang-maa nagmaang-maangan ngan na hindi narinig ang sinabi niya dahil sa maingay na paligid.

―Si Marlon pala, siya ang kukuha ng mga photos at hahawak ng video. Balak sana  naming isama ‗yung kaso ni Mia sa ginagawa naming documentary,‖ paliwanag ni Gina. 

 

  Kinamayan ko si Marlon. 

―Nabanggit n‘yo  n‘yo nga sa miting natin nu‘n, pero I‘m still having second thoughts,‖ paalala ko. 

―Ah,okey.‖ 

―Kailangan ko munang ii-consult ‗yung realtives namin,‖ katuwiran ko. 

―Decision mo pa rin naman ang masusunod. Ang priority naman natin, makita  ang sister mo,‖ sabi ni Gina. 

 Ang opisina nila ang ang kumontak sa akin para ibalita ang nangyari kay Mi Mia. a. Sila  ang gumawa ng paraan para para maayos ang biya biyahe he papunta sa Tui. N Noong oong unang tawag  nila sa akin, nagduda ako. Akala ko mga manggagantso sila na naghahanap ng biktima, parang mga Budol-Budol Budol-Budol Gang. Pero nang makausa makausap p ko na sila nang maayos, nalama nalaman n kong lehitimo yung organization nila at kilalang tum tumutulong utulong sa pamilya ng mga may  kasong katulad katulad ng kay Mia. HiyangHiyang-hiya hiya ako sa sarili ko nu‘n. Nung sinabi ko ang una  kong impresyon sa kanilang grupo, natawa lang sina Gina at Marlon. 

―Okey lang yun. Yung mga militar nga, ang tingin sa amin mga rebelde din,‖ sabi ni Marlon. 

Kakausapin ko pa sana sila, kaso bigla akong tinawag ng nagbebenta ng ticket.  

 

―Ilan?‖ 

―Tatlo,‖. 

―Ayan na?‖ sabi ng nagbebenta.

―Ano po?‖ 

―Sa Bangued manong,‖ salo sa akin ni Gina.  

―Bangued po,‖ ulit ko. 

Bumusina ang bus at sumenyas ang konduktor na sumakay na ang mga pasahero ng alas-onseng biyahe. Para kaming mga isdang nagpulasan sa upuan at kani-kaniyang  bitbit ng bagahe bagahe at laba labass ng mga ticket. Sumakay kami ng bu buss at agad kong  naramdaman naramdama n ang pekeng lamig na ibinuga ng aircon. Nagkahiwalay kami kami ng upuan nina Gina at Marlon. Napunta sila sa bandang likuran at nasa bahaging unahan naman ako. Nilingon ko sila‘t kinawayan. Kumaway din sila‘t ngumiti. Sinuot ko ang baon na   jacket at naglagay ng bonnet bonnet sa ulo. Sumand Sumandal al ako sa sala salamin min ng bintana at um umusad usad ang  bus palabas palabas ng termina terminal. l. Pinilit kong matulog sa b buong uong b biyahe iyahe p pero ero h hindi indi ko mapigilan ang mag-isip. mag-isip. Sa pagitan ng mga nakaw na idlip, idlip, laging lumilitaw ang mukha  mukha  ni Mia, ang masayahi masayahin n at maganda niyang mukha.

 Alas-singko na ng umaga umaga nang mak makarating arating kami ssaa Bangued. Dahil mad madilim ilim pa, lam lampas pas isang oras din kaming nanatili sa terminal ng bus. Ni hindi ko namalayang nakatulog  ako sa makitid na upuan. Ginisingin ako ni Gina. Nahulog ang diksyunaryo sa semento nang bumangon ako. Pinulot ito ni Gina. 

 

―O, maranunong ka na bang mag -ilokano?‖ tanong ni Gina. 

―Wen manang!‖ bibo kong sagot. kong  sagot. 

―Kasdyay.   Sige nga…‖  ―Kasdyay.

Binuklat ni Gina ang diksyunaryo diksyunaryo at tinanong ako. 

―O, ano ito,  ito,  danum?‖ 

―Ah, tubig?‖ 

―Galing. O ito, karayan?‖ 

―Ah…hindi ko alam e,‖ napakamot ako ng ulo. 

―Ilog!‖ sagot ni Gina. 

―Anya ti nagan mo ading?‖ 

―Ha,e…‖ nakapakamot nakapakamot ulit ako ng ulo.  

 

―Ang sabi ko, anong pangalan mo?‖ salin niya. 

Kinuha ni Gina ang kubing kubing at inilagay ssaa pagitan ng kanyang lab labi. i. Kinalabit niya  ito sabay ihip. Tumunog ang kubin kubing. g. 

―Musical instrument pala ‗yan, akala ko book marker. Bigay sa akin ‗yan ni  ni  Mia,‖ sabi ko.

Binalik ni Gina ang kubing sa akin. Sinubukan ko itong patugtugin, patugtugin, may tuno tunog  g  na lumabas, pero hindi musical. 

Binasag ng sinasakyan naming traysikel ang tahimik na umaga. Mangilan-ngilan na rin ang mga taong naglalakad sa kalsada kalsada na pumapa pumapalibot libot sa plasa ng Bangued. Bangued. Luma  na ang karamihan sa mga bilding bilding na makikita sa paligid ng kapitolyo. kapitolyo. May ilang  fastfood chain, tindahan tindahan ng donut at maliit na bangko. Pagdating sa term terminal inal ng dyip, unti-unti nang ipinapasok ng mga pasahero ang kanilang gamit sa loob ng sasakyan; mga  kahon na naglalaman ng iba‘t ibang paninda at de lata, mga lata ng biskwit, mga  bagaheng naglalaman naglalaman ng dam damit, it, mga gam gamit it pansaka at gamit ssaa bahay bahay.. Inilagay sa  bubungan ng dyip ang mga malalaki at mabibigat na bagahe; sako ng bigas, case ng  softdrinks at beer, mga mga kahoy at plywood plywood.. Parang magkakap magkakapatong atong na bato ang  pagkakaayos ng mga ito. Ang ibang pasahero‘ pasahero‘yy nakasakay na sa loob ng dyip. Ang iba  nama‘y sa ibabaw ng ng bubungan nito. Pinapili ako ni Gina kung saan ko gustong  sumakay. 

―Sa loob na lang ako para makatulog pa,‖ dahilan ko. 

―Mas maganda sa top load, mas marami kang makikitang magandang view,‖ sabi naman ni Gina. 

 

―Saka mas kaunti ang alikabok,‖ dagdag  dagdag ni ni Marlon. 

―Alikabok?‖ 

―Oo. Kaya kung hikain ka, pinapayo ko sa iyo na dito ka na sumakay. Tara! Enjoy dito,‖ aya ulit sa akin ni Gina. 

Madali akong malula. Ni hindi pa nga ako nakakasakay ng ferris wheel sa takot at  sa pag-iwas na masuka. masuka. Pero kahit nag-aalangan, um umakyat akyat pa rin ako sa bub bubong. ong. 

―Ilokano ba ang salita nila sa Tui?‖ tanong ko kay Marlon habang pasakay sa  bubungan ng dyip. 

―Ang alam ko Ilokano saka Itneg,‖ sagot niya habang tinutulungan ako sa pag akyat. 

Sa limang taong hindi namin pagkikita ni Mia, mins minsan an lang siya sumulat. Maayos ang kalagayan ko dito, sabi niya. Hindi daw siya pinababayaan ng mga  katutubong Tingguian Tingguian kung saan siya nakabase. nakabase. Noong una, ang buong buong akala niya, marami siyang siyang maitutu maituturo ro sa ka kanila. nila. Pero ako p pala ala ang estud estudyante yante dito, sabi niya. Ang  ganda ng mga musical instruments nila, karamihan gawa lang sa kawayan. Marunong na  nga akong tumugtog tumugtog ng kollitong e, da dagdag gdag pang b balita alita sa aakin kin ni Mia. Marunong na  rin daw siyang magsalita ng salita doon. Pero kailangan ko pang mag-practice, pahab pahabol ol niya sa sulat. sulat. Ako, ang tanging alam k ko, o, half Tin Tingguian gguian si Gab Gabriela riela Silang. Yun lang at   wala ng iba. 

Naghanap ako ng puwestong magsisilbing kanlungan ko sa mahaba-habang  biyahe. Bago tuluyang umusad ang dyip, nakita kong kausap ni Gina ang isang lalaki na  nagpabawas sa kaba ko. Tumingin sila sa akin at sinuklian ko naman sila ng matipid na 

 

ngiti. Siguro, alam na ng ibang pasahero ang dahilan kung bakit kami dumayo. Walang  bahid ng pagtataka ang kanilang mga mukha kung bakit may tatlong taga-Maynila ang  bibisita sa kanilang lugar. 

Mula sa mala-highway na kalsada, kumaliwa ang sinasakyan naming dyip sa isang  kilometrong nilakbay namin, seme semento nto at aspalto ang daanan, kalye.   Sa unang mga kilometrong kalye. hanggang sa pumailanglang pumailanglang na ang alikabok dahil lupa na ang dinadaanang dinadaanang kalsada. Karaniwang tanawin ang hilera ng ng mga bahay at mangilan-n mangilan-ngilang gilang palayan. Malawak ang  lupa, pero walang tanim ang malaking bahagi. Mas marami ang tumutubong damo at  talahib sa paligid. Matapos ang halos is isang ang oras na b biyahe, iyahe, tumigil ang dyip sa pamp pampang  ang  ng isang ilog na humahati sa mabatong kapatagan. Humahapdi Humahapdi na ang balat ko, lalo na  sa bandang batok. 

―O, ihi muna,‖ sabi ng isa sa mga lokal na pasahero. pasahero.  

Nakisabay ako sa pagbaba ng iba para umihi. Nakita ko ang isang papalapit na  balsa na galing sa kabilang dako ng ilog. Parang si Atlas, karga nito ang isang dyip na  puno din ng pasahero papu papunta nta naman sa kapitolyo, kung saan kami nanggaling. Nagsindi ako ng sigarilyo. Isang lalaki ang lumapit sa akin para makisindi. 

―Manong, anong tawag sa lugar na ‗to?‖ tanong ko sa lalaki.  

―Dugong,‖ sagot niya. 

―E, itong ilog?‖ tanong ko ulit. 

―Abra river ito.‖ 

 

May nagtitinda ng mais at nilagang itlo itlogg sa balsa. Sunog Sunog ang kanilang bal balat at na  halatang resulta ng matagalang matagalang pamam pamamalagi alagi nila sa ilalim ng sikat ng araw. Nakangiti silang nag-aalok ng kanilang mga paninda. Bumili ako ng tatlong piraso ng nilagang itlog  at isang supot ng mais at binigyan binigyan sina Gina at Marlon. Ito na ang nagsilbi naming  agahan. Kahit kabado‘t puyat, nangibabaw ang pagkamangha ko sa lugar. Bumulaga sa  akin ang tanawin naman sa mga p pelikula elikula at travel show shows s ko lang na nakikita. kikita. Walang kaulap kaulapulap sa langit. Saan direk direksyon syon ako tumingin, tanaw ang ang naglalakihang hilera ng  mga bundok. bundok. Alam k kong ong isa ssaa mga lugar na iyon ang aaming ming pup pupuntahan, untahan, ku kung ng saan nakaburol si Mia. Ilang minuto lang, narating ng balsa ang kabilang pampang ng ilog. Nagpatuloy ang dyip sa pagtahak ng kalsadang sumusuyod sa gitna ng kabundukan. Pakitid nang pakitid ang kalsadang dinadaana dinadaanan n ng dyip. Nakalulul Nakalululaa ang mga biglaangliko ng aming sasakyan, lalo na kapag natatapat kami ng paghinto sa bangin.

Halos mahawakan mahawakan ko na ang katawan ng bundok na tanaw ko noong una sa  malayo. Mag-isang tinatah tinatahak ak ng aming sasakyan ang tahimik aatt pagkurbang bakubakong kalsada. Kaya pala mala malaki ki at matibay na dyip ang aming sinas sinasakyan, akyan, kasi hindi uubra ang ordinaryong dyip sa ganitong klase ng biyahe at daanan. Tanging ang tunog  ng makina ng dyip ang dinig sa bu buong ong paglalak paglalakbay. bay. Naiidlip aako ko kung minsa minsan n habang  nakasandal sa mga sako ng bigas at nakahawak sa mga case ng sofdrinks at beer para  hindi mahulog. Pero agad din akong nagigisi nagigising ng kapag umaalog ang dyip dahil dahil sa lubaklubak na daan. Matapos ang ilan pang oras, tumigil ang dyip sa isang baryo sa  Salappadan. 

―Mangan tayun,‖ aya ng isa sa mga pasahero. 

 Alam ko ang ang ibig sabihin nu‘ nu‘n, n, kain na tayo. 

Sa pagbaba mula sa b bubong ubong n ngg dyip, pinagpag ko ang alikabok na kum kumapit apit sa  aking damit. 

―O, ayos ka lang?‖ tanong sa akin ni Marlon. 

 

―Oo,  medyo nangawit lang itong baywang ko,‖ sabi ko sabay unat at ikot ng  ―Oo,  baywang. 

Lumapit kami kami ni Marlon sa mesa kung nasaa nasaan n si Gina. Ipinakilala sa akin ni Gina ang ilang mga taga-Tui taga-Tui na kakilala ang aking kapatid. Huli niyang ipinakilal ipinakilalaa si Manong Baggas. Mahigpit ang pagkapit ng magaspang niyang kamay sa aking kamay. 

Bigla, mula sa isang maliit na daaang tumatago tumatagoss sa magubat na bahagi ng lugar, tatlong sundalo ang sumulpot at parang iniistima ang mga pasaherong nagsibabaan ng  dyip. Isa sa m mga ga sundalo ang lumapit sa aming mesa. 

―Naimbag nga aldaw.  aldaw.  Anya ti papanam?‖ papanam?‖ tanong niya sa amin. 

―Sa Tui sir,‖ mabilis na sagot ni Gina. Gina. 

―Tagalog kayo? Ang layo ng pupuntahan n‘yo n‘yo..  Sa dulo ‗yun ng biyahe.‖ 

Humarap sa akin ang sundalo. 

―Anya ti aramiden yu idyay?‖ 

―Kabagyak   isuda. Nagbabakasyon Nagbabakasyon lang, ‖ si Manong Baggas na ang nagsalita. 

―Mukhangg napaaga ang bakas yon natin ah. Buti pa kayo,‖ panunutil ng sundalo.  ―Mukhan

 

  Ngumiti lang kaming kaming lahat . Nagkunwari ako akong ng mahinahon at walang  nararamdamang nararamdam ang tensyon na nagpakaba sa akin. 

―Aganad kayo. Ado ti uleg idyay,‖ sabi ng sundalo sabay talikod.  

―Anong sabi  sabi niya?‖ tanong ko kay  Gina. 

―Mag -ingat daw tayo,‖ 

―Bakit daw?‖ tanong ko ulit. 

―Maraming daw   ahas sa Tui,‖ sagot ni Manong Baggas. 

Sa ilang ulit pang pagtawid sa mga maliliit at mababaw na batisan, pagkurba sa  mga gilid ng bundok, pag-iwas na mahu mahulog log sa bangin, ang paulit-ulit na pa pagyuko gyuko at pagilag sa mga sanga ng puno, sinabayan ang lahat ng ito ng aking antisipasyon kung ano ang aabutan kong sitwasyon sitwasyon sa burol ni Mia. Lamp Lampas as alas-dose ng tanghali nan nang  g  makarating kami kami sa Tu Tui. i. Halos tuk tuktok tok ng bund bundok ok ang lugar lugar.. Sa ilang pata patagg na lupa, kita  ang malawak na taniman taniman ng palay. Tahimik at walang tao taong ng gumagala sa paligid. Malinis at sariwa ang hangin. 

Tumigil ang dyip sa harap ng iisang sang kapilya. Malamig sa labas, p pero ero mas lumamig nang nang pumas pumasok ok kami sa loob. M May ay mangilan-ngilan mangilan-ngilangg tao na naka nakaupo upo sa hilera  ng bangko. Napalingon sila sa am aming ing pagdating. S Saa isang gilid gilid,, nakita ko ang isang  puting kabaong na mumurahin mumurahin at hala halatang tang minadali ang pagkakagaw pagkakagawa. a. Gusto ko man magmadali, dahan-dahan dahan-dahan ang naging paglapit ko sa kabaong.

 

  ―Bakit nakasara?‖ tanong ko kay Gina. 

―Sa mukha kasi siya…‖  siya…‖ 

―Gusto ko pa rin siyang makita,‖ pagputol ko sa sasabihin pa sana ni Gina. 

Inihanda ko ang ang sarili ko. Inangat nina Mano Manong ng Baggas at Marlon Marlon ang takip ng  kabaong at isinandal isinandal ito ssaa dingding ng kapilya. Tiningnan ko na nang ng mabu mabuti ti ang mukha  ng bangkay. Hindi si Mia ang nasa kabaong. Malayung-malayo ito sa mukha ng kapatid ko.

Sinubukang ayusin ng punerarya ang wasak na mukha ni Mia pero wala rin itong  naging epekto. Sabog ang gilid ng kanyang ulo at lubog ang m mga ga mata. Bumaliko ang  kanyang ilong at umabot umabot sa tainga ang gilid ng kanyang labi. May mga uka sa kanyang  ulo. Pinutakti ng mga nagsasangang nagsasangang tahi ang kanyang baba at noo. Pi Pinasakan nasakan ng bulak  ang magkabilaan niyang pisngi para umumbok ito at magkalaman. Masahol pa sa  piniping lata ang mukha ng aking kapatid. 

―Kunan mo ng   video,‖ sabi ko ko kay Marlon. 

Inilabas ni Marlon ang kanyang kamera. Kinunan niya ang eksenang akala ko sa  pelikula lang napapanood. napapanood. Kapag nangyari pala ito sa tu tunay nay na buhay, parang hindi na  ito totoo. 

―Ang sabi ng iba, sa hita lang daw tinamaan ang kapatid mo. Pwede pa talaga  siyang mabuhay pero tinuluyan pa rin siya,‖ sabi sa akin ni Gina. 

 

  Umupo ako sa sa isang gilid. Sapo-sapo k ko o ang aking mukha. Maluha-luh Maluha-luhaa ako pero hindi hindi ako tuluyang makaiyak. 

―Gusto ng mga taga -rito -rito na dito siya ilibing. Pero nasa iyo pa rin kung ano ang  gusto mong mangyari. Ikaw ang kapatid, ‖ pagpapatuloy ni Gina. 

Isang batang babae ang patakbong lumapit kay Manong Baggas at yumakap sa  mga binti nito.

―Ania tinangan mo adeng?‖ tanong ko sa bata sa baluktot na Ilokano. 

Nahiya ang bata kaya inulit ni Manon Manongg Baggas ang tano tanong ng ko. 

―Ania ti nagan kanu?‖ sabi ni Manong Bagga ss.. 

―Memory,‖‖ sagot agad ng bata.  ―Memory,

―Napatay din sa encounter si Renzo, ang anak ko, pero sinunog nila ang  katawan,‖ sabi ni Manong Baggas. ―Asawa niya ang kapatid mo. Ito ang anak nila, si Memory,‖ mahinahon mahinahon na pagsabi sa akin ni Manong Baggas. 

Lumuhod ako sa tapat ni Memory. Hinugot ko ang kubing na nakasiksik sa  diksyunaryo. Ipinakita ko ito sa ba bata. ta. 

 

―Alam mo kung ano ito?‖ tanong ko sa kanya. 

―Uwin!‖ maliksi at bibong sagot naman niya. 

Kinuha ni Memory ang kubing. Pinatugtog niya ito at sinakop ng musmos niyang  musika ang tahimik at malamig na paligid. 

Desperately Seeking Susan 

―Can you take my picture?‖ hitik sa kumpyansang hiling niya sa foreigner na may sukbit na  professional camera, sabay abot dito ng dala niyang point-and-shoot. Hindi nakaimik ang  photographer, hinintay and naka-green two-piece na babaeng pumosisyon limang dipa mula sa  kanya —dumekwatro sa bakanteng three-seater sofa sa bandang kaliwa ng floating bar, niyakap ng  dalawang kamay ang magkapatong na tuhod, itinulak nang bahagya paharap ang mga balikat (para  magmukhang payat) at ngumiting tago ang ngipin—at ngipin —at ikinlik ang camera. ―Thank you,‖ sabik na  sabi ni Susan pagka-bawi niya ng kanyang pipitsuging Canon. Hindi man lang ngumiti ang  pinasalamatan, bumalik sa bar at tinuon ang sariling lente sa babaeng bartender na kanina pa niya  tinitignan. Si Susan nama‘y tuwang -tuwa -tuwa sa retrato: malawak ang framing, kita ang dalampasigan sa  likod, naitago nang anino ng kanang braso ang lawlaw na tiyan, naitago nang bahagya ang 

 

malalamya nang harapan, walang ebidensiya ebidensiya ng eyebags at tamang-tama ang malambot na pasok ng  lumulubog nang araw mula sa kanyang kanan. Magic hour, ika nga.  

Eto na ‗yun. Pang -primary -primary image sa Friendster, pang-post sa blog, screensaver sa PC at bagong  palamuti sa corkboard sa opisina. Malapascua, Malapascua, Cebu 2007. Sa unang pagkakataon sa mahabang  araw na ito, naramdaman niya na rin na kaarawan niya. Sa maikling sandali, sa ibabaw ng bar na  lumulutang sa tubig (kung saan kailangan mo sumimpleng magbababad ng sandali sa dagat kapag  punong-puno na ang pantog mo ng San Mig Light), maganda ulit ang lahat. Kaya niyang hindi pansinin na nag-iisa siya, sa harap ng mga estrangherong pulos banyaga, may kani-kaniyang kapartner at ka-grupo, ka-grupo, at ang tanging nakakausap niya‘y ang babae sa likod ng bar. Maliit pa sa  kanya‘t balingkinitan ang katawan. Walang pangalang gustong ibigay kundi ―Secret‖ at pagkatapos ay hahagikgik. Mahaba at malinis at diretso ang itim na itim na buhok at hindi alintana ang talon nang talon na CD ni Bon Jovi, hindi hindi pinapansin ang lalakeng kanina pa nakapangalumbaba‘t  nakatitig sa kanya. Ano‘ng hiwaga meron si Secret? Ang mga babaeng katulad niya na nagtatrabaho sa mga bar at restaurant ng islang katulad nito. Ni hindi nga mukhang taga-isla si Secret, walang  punto kung kausapin siya sa Tagalog at mukhang hindi rin lumaki sa init ng araw ang balat. Pumunta si Secret dito para makakilala ng mayamang banyaga, naisip niya, na magdadala sa kanya  sa kung saan (na-imagine niyang sakay-sakay si Secret ng floating bar palayo sa isla, habang  nagsasagwan ang isang mataas, matikas, mabalahibong foreigner). Pero wala nang hinahanap ang  mga mata ni Secret. Masaya siya. Kinakausap at nag-aasikaso at nakikipag-bi nakikipag-biruan ruan at lahat ay tila  parukyano niya. Siguro dahil asawa niya na ang mamang nakatang nakatanghod hod sa kanya. 

 

 

 Ang tanging tanging nakatanghod nakatanghod kay Susan ay ang araw araw na malapit malapit nang humalik humalik sa dagat. At At sa  pagkakataong ito, iyon lang, at ang malamig na hangin na pinalilipad ang buhok niya, solved na  siya. Nilingon niyang saglit ang mga tao sa paligid, walang nakatingin. Dinukot sa kanyang dilaw na  bag ang Canon, ininat paharap ang kamay na may tangang camera, itinutok ang lente sa sarili at  pinindot ang click button. Bukas na bukas din, mag-eempake mag- eempake siya‘t iiwan ang lugar na ito.  

Malas daw ang ang ibig sabihin ng Malapascua, biro ng mga bangkero‘t porter na nakilala niya dito. Tunog pinaghalong malas at pasko. So far, malas pa lang ang dumadating sa kanya (siguro kasi malayo pa kasi ang pasko). Paghatid sa kanya ng maliit na motorboat pabalik sa beach, ghost town na ang isla. ―It‘s like Boracay in the ‗80s,‖ naalala niyang sambit ng kaopisina nang ipamalita ni Susan na magbabakasyon siya dito. Sa kung anong dahilan, ang dating sa kanya ng bansag na ‗yun ay dalawang magkahiwalay na salita. Boracay. Eighties. Parehong glamorosa sa pandinig niya,

parehong exciting. Pinanghinaan siya nang papalapit na ang bangka kaninang umaga sa isla. Maiksi pa sa Station 1 ng Boracay, wala siyang maaninag na mga taong naglalakad sa beach kundi mga  mamang tila habangbuhay na naka-istambay at nag-aabang, hindi puti ang buhangin kundi kulay  gatas ebaporada. Napayuko siya‘t nakita ang ilalim ng tubig na punong -puno punong -puno ng mga kung anoanong halamang dagat na hindi niya kilala, iwinawagayway ang mga kamay sa kanya. Naramdaman niyang umangatnang bigla ang kanang paa mula sa sahig ng bangka. Naalala niya ang isang  detalyeng dinaanan lang ng mata niya sa website ng resort: ―Paradise for Divers.‖ Not ideal for swimming kumbaga sa non-divers na katulad niya. Huli siyang bumaba ng bangka‘t ban gka‘t muntik na 

 

siyang mahulog sa panghihina. Ang mga bangkero‘y abala na sa paniningil ng pamasahe‘t parang di na siya nakita. Siya na naka-pink spaghetti strap, berdeng shorts, at orange overnight bag. 

Pagdating niya sa registration— registration—na isa ring maliit na al fresco bar— bar—nalaman niya mula  sa nakaismid na babaeng manager na kailangan niya ring bayaran ang nakaligtaang i-kansel na  reservation kahapon. Nanghinayang siya. At lalong nanlumo nang maalala ang naiwang wallet sa  bus na nagdala sa kanya sa Daanbanta   yan mula sa siyudad. siyudad. Buti‘t Buti‘t nakapaghiwalay nakapaghiwalay siya nang pera sa  sa  bag pero nag-alala nag-alala siyang hindi ito sasapat (May ATM card man siya‘y pihadong walang ATM machine sa ‗Boracay in the ‗80s‘). Nagbayad pa siya ng panandaliang panandaliang matutuluyan kagabi. Alas siyete na kasi nakarating ang bus sa Daanbantayan kung saan naghihintay dapat ang mga bangkang  papuntang Malapascua. At hanggang alas singko lang pala ang mga bangka. Gusto niyang maiyak. The worst birthday ever, naisip niya. Sa hinaba-haba ng paglalakbay, eto siya  sa bisperas ng  ikatatlumput-anim niyang kaarawan: isang tumatandang dalagang nahuli sa biyahe. 

Matapos ang limang boteng San Mig Light at isang shot ng tequila (para selyado na ang tama), matapos ihatid ng motorboat pabalik sa dalampasigan, eto naman siya ngayon: a woman alone in the beach. Isa siyang naglalakad na cliché. Sa isang isla sa dulo ng mundo. Natawa siya nang  bahagya. Ni wala na ang mga bangkero sa paligid. Sarado na ang iilang bars at restaurants. Pag  natumba siya sa kalasingan, ni silyang pilay walang sasalo sa kanya. Yumuko siya para sipatin kung  maaaninag man lang niya ang sarili sa tubig pero wala siyang nakita. Walang buwan at kakaunti ang 

 

bituin. Wala man lang hampas ng alon for distraction o panandaliang amusement, wala man lang  ihip ng hangin. Wala man lang hangin. Pag lingon niya sa kaliwa para tanawin ang haba ng  dalampasigan, hindi na malinaw kung saan nagsisimula ang dagat at nagtatapos ang tuyong  buhangin. 

Isang malaking kalawakan lang ang lahat. Nalungkot siya. Nanliit. Napakalaki ng mundo, anong  laban niya? Paano niya hahamunin, pipitserahan, uutusang tigilan na siya? Ano mang sabihin niya  mawawala lang sa hangin. Kung gusto siyang itaboy ng napakalakas na alon, lunurin, pagsakluban ng langit at lupa, kuryentehin ng kidlat wala siyang magagawa. Lasing na nga  siya. Ganitong ganito rin, sumagi sa isip niya, ang dagat ilang minuto bago magka-tsunami sa  Phuket. At natakot siya. Naalala niya ‗yung mga binasa niya sa People Magazine nu‘ng Disyembre ng 2004 bago niya ma-interview si Cherie Gil na kababalik lang kasama ang pamilya mula sa  Phuket. Puro mga kuwento ng nawawalang anak, natagpuang asawa, namatay na kapamilya. Kung  aanurin kaya si Susan ng higanteng alon, saan siya pupulutin—may pupulutin —may makakakita kaya sa kanya? ‗Yun din ang naglalaro sa utak sa  utak niya habang nilalarawan ni Cherie ang gabing ‗yun at kung pa‘no sila  tumakbo palayo sa dagat ng kanyang pamilya. 

Naisip niya rin kung gaano kaganda si Cherie nang hapong iyon sa sala ng bahay niya sa Valle  Verde, habang lumulub lumulubog og ang araw sa kanyang likuran. Mahirap sigurong sigurong mawala mawala si Cherie. Parang iginuhit siya ng isang pintor na tiyak na tiyak ang diin at patutunguhan ng kamay. Para 

 

siyang nililok-- ang mga bundol at kurba ng mga buto sa pinsgi, ang matangos niyang ilong.  Ang suwabeng suwabeng pag-akyat baba ng ng isang tuloy-tuloy tuloy-tuloy na linya mula mula sa kanyang mabutong balikat  balikat  papunta sa mahaba niyang braso at magwawakas sa payat na mga daliring may hawak na  nakasinding sigarilyo. May kakaibang biyaya ang mga babaeng katulad ni Cherie. Tiyak na matagal pinag-isipan pinag-isip an at pawis-na-pawis pawis-na-pawis na hinulma ng Diyos. At dahil may dagdag na effort ang pagkalikha‘y  dapat lang na makita, matagpuan, at kahit sa isang ordinaryong hapong iyon, ilawan sa likod ng  nagkakahel na araw.

 At si Susan? Nagmasa ang Diyos Diyos ng harina, harina, baking soda at hindi hindi man llang ang sinukat ang pampaalsa.  At saka hinagis hinagis na lang sa sa malaking pugon pugon at saka nagpahinga. nagpahinga. Kaya heto heto siya: mahaba mahaba ang mukha  at busog ang mga pisngi, maumbok ang nguso, may habangbuhay nang nakasabit na overnight bags sa ilalim ng mga mata. Kahit na araw-araw mag-treadmill, ilang lifetime membersh memberships ips sa gym ang  bayaran ng credit card, hindi na mawawala pa ang almohadon sa tiyan, and makulit na bilbil sa  magkabilang gilid ng likod, ang pares ng luyloy sa magkabilang braso. Kaya‘t ang madalas lang  pansinin sa kanya ay ang maliliwanag na kulay ng kanyang suot, ang mga malalanding hikaw na  ginalugad sa lahat ng sulok ng Greenhills, ang malalaking bags. Dahil hindi nga naman nila  babanggitin ang manipis na bigote sa itaas ng kanyang malawak na bibig (o bunganga). O ang mga  pinong butlig sa gilid na bahagi ng kanyang pisngi (butlig nga ba o mga batang kulugo?).  

 

Nung bata pa siya‘y kumbinsido siyang maganda siya. Panay ang tukso ng kanyang mga kalaro sa   Valenzuela at kaklase kaklase sa Marulas Marulas Elementary Elementary School dahil ang ang dami-dami daw nagkaka-crush nagkaka-crush sa  kanya. At bwisit na bwisit si Susan. Lalo na kay Benjo, kaklase at kapitbahay sa kanilang  compound, tabain ngunit matangkad nang di hamak sa mga ka-section ka- section nila. Grade 4 pa lang sila‘y  parang mama na ang tindig, Sergeant-at-Arms sa class organization, at laging bida sa Physical Education class. Parang si Susan, laging bida —sa recitation, sa declamation, at front and center lagi sa field demonstration. Kadalasa‘y hindi na kailangang mag -volunteer -volunteer para piliing mag-lead ng mga  sayaw. Top of mind lagi kumbaga. At giliw na giliw naman si Susan sa papel na ito, at laging buhos ang dedikasyon sa bawat sayaw. Pwera lang sa Pandanggo. Kalokohan ang tingin niya sa folk dance na ‗yun. Hindi niya maubos maisip kung bakit na gsasayaw na gsasayaw ka na sa ibabaw ng makitid na bangko, may tangan nang kandila ang magkabilang kamay, ay meron pang kandilang nakapatong sa  kanyang ulo— ulo—at nakasindi ang mga ito, nagpapatingkad lang sa mala-baliw na hitsura ng mga  estudyanteng nagsasayaw. At habang nagbabalanse habang nagbabalanse ka ng mga kandila‘t ng sariling bigat, nagsasayaw  ka‘t namimilipit sa ngawit, kailanga‘y pino ka at matamis ang ngiti. Sa isa sa mga huling praktis nila  bago mag field demo, habang nasa taas siya ng bangko‘t nakikipag -timbangan nakikipag -timbangan ng bigat kay  Dominador Agustin (hindi niya malilimutan ang pangalang ‗yun), naisip ni Dominador na sagutin ang tawag ng kalikasan nang wala man lang pasabi o babala. Biglang bumaba si Dominador mula sa  dulo ng bangko at nahulog si Susan, muntik nang bumagsak sa semento ng covered court —kung  hindi lang siya naagapang saluhin ni Benjamin Agustin (hindi rin niya malilimutan ang pangalan na  ‗yun). Si Benjo. Inulan ng tuksuhan at hiyawan at palakpakan mula sa mga kaklase ang dalawa. Tumayo si Susan, nagpasalamat ng nakayuko at mahinang-mahina sa sumagip sa kanya, at hindi na  nagsalita pa sa buong araw na ‗yun. Matagal nang ibinubulong ng mga kaklase niyang may crush

 

nga raw si Benjo kay Susan, at hindi man naipapahayag ni Benjo, napapatunayan ito ni Susan kapag dumadaan ito sa harap sa  harap niya‘t hindi makatingin. Hindi alam ni Susan bakit ayaw niya kay  Benjo at sa lahat ng nagkaka-crush sa kanya, all this fuss about her. Tinungo ni Susan ang open field palayo sa covered court nung hapong ‗yun. Tumingin siya sa langit— langit—katulad katulad ng pagkakatingin niya sa langit ngayong gabi. Inaway niya ang Diyos. ―Ba‘t mo kasi ako ginawang masyadong  maganda?‖ 

Umakyat na siya sa kuwarto‘t napa -buntunghininga na lang pagkakitang nando‘n pa rin ang  inireklamo niyang maaalikabok na kobrekama (―Kapapalit lan (―Kapapalit  langg po niyan,‖ sabi ng babaeng  naghatid sa kanya kaninang umaga). Binuksan ang TV para ma-distract sa katahimikan, hinubad ang natuyo nang swimsuit sa harap ng salamin. Mapapalingon ang pansin sandali sa TV — video footage ng isang buong klase ng pre-schoolers na hinostage sa loob ng bus ng sariling principal para  makuha daw ang atensyon ng gobyerno‘t makasigurado ang mga bata ng college education plans—at  plans—at  babalik ang mata sa full-body mirror. Kung makikita siya ni Benjo ngayon, makikilala pa kaya niya  si Susan? Malupit tumingin ang mga lalake. Hindi niya maintindihan kung bakit hinihingi ng mga  babae ang mga opinyon nila. ―Isang tingin ko lang sa‘yo, malungkot malungkot ka,‖ sabi ng editor niya sa isang  inuman sa Malate. Naitanong ni Susan kung bakit lagi na lang may-asawa ang naa-attract sa kanya. ―Kasi sa edad mong yan,‖ sabi ni Dodge na taga -Marketing kahit di tinatanong, ―dapat nasa tahimik  ka na. Kaya yung mga lalakeng alam na dalaga ka pa, ikaw ang tipong paglaruan. Mukha kang  madali.‖  

 

Minsan iniisip niya why she bothers. Pinaghirapan niyang dumating ang katawan niya sa puntong  ito— ito—hindi pa rin pang bikini open pero di hamak na pasable na kumpara sa dating pigura — pigura —sa edad na treinta‘y sais. Ilang taon lang mula ngayon maglalabasan nang unti -unti ang mga linya sa mukha, di maglalaon at magmumukhang leeg ng dressed chicken na rin ang leeg niya, bababa papuntang  pusod ang kanyang mga utong. Bakit pa siya nagpapagod?  nagpapagod?  Natatakot siyang mawala. Hindi sa hindi niya alam ang pakiramdam ng maging invisible. Alam niya . Aaralin mo bawat bawat trick ng shadows shadows at  concealers— concealers — patitingkarin ang mga maganda at itatago ang mga hindi kaiga-igaya. kaiga- igaya. And when you‘ve mastered the sleight of hand kumbaga, lalabas ka‘t haharap sa tao para lang takpan ka ng isang  imaginary cape at voila! Naglaho ka na ka  na ulit. It‘s a perverse magic act. Ipinapakilala pa lang siya sa  isang party ay lumipad na sa iba ang tingin ng ka-kamayan.  

Kaya siguro hanggang ngayon hindi niya makalimutan si Mike Pelaez. Hindi guwapo si Mike. Malayo. Pero malapit sa hitsura ng katukayo niyang si Mike Enriquez. Ipinakita na sa kanya ng ate niya ang retrato ni Mike pero pumayag pa rin siyang makipag-date dito. Mike Pelaez is wearing a  shirt two sizes too big and trousers the hiphop community refers to as ‗elephant pants‘ (someone  should have declared these things endangered three years ago), he is bound to get lost inside his  clothes. The same way he looks curiously lost this afternoon in September in the al fresco setting  of Greenbelt‘s restaurant strip.  strip. Kung artista si Mike at magsusulat si Susan tungkol sa kanya, ganun ang simula ng artikulo. ‗Yun ang naglalaro sa isip niya pagkakita niya sa ka -date. -date. Ngayong hapon sa  malawak na bukana ng Grazie sa Makati, habang napapaligiran siya ng mga babaeng naka- postura‘t  mga lalakeng kung hindi naka-puting polong nakapasok sa kanilang khaking pantalon, ay mga 

 

naka-sports shirt na Lacoste o Polo Ralph Lauren, tila maling mundo ang napasok ni Mike. Teritoryo ito ng mgamapuputi‘t  mgamapuputi‘t matatangos matatangos at makikinis. Hindi katulad ng kulay at ilong at kutis ni Mike na ang pisngi pa lang ay ka-balat na ng mga hindi pa napapalitadang semento sa constrution site na iniwanan niya para makarating dito dito.. Hanggang sa magsimula siyang lumakad papalapit, at  makukumbinsi kang hindi naliligaw si Mike. Matikas ang tindig, diretso ang tingin sa kung sino mang hinahanap, at walang pag-aalinlangan pag-aalinlangan ang lakad. Pagkasabi Pagkasabi niya nang pangala‘y sabay abot ng  kamay —pati shakehand ay sigurado, tamang-tama, hindi matigas na parang lalake rin ang kinikilala, hindi sobrang lambot na parang walang interes.

Sa tinagal-tagal ni Susan sa dating scene, nakapag-device nakapag-device na siya ng game plan. Keep an objective distance. Kung sino man ang ka-date niya, para lang artistang iniini-interview. interview. Tao rin ‗yan, tao lang. Hindi maaring masyado kang excited or too distant naman. Kailangan timplahin. Pero all throughout ikaw dapat ang on top of the conversation. Makikinig ka sa mga sagot but you don‘t  always take the answers nang ganun lang. Kapag natetense na ang kausap dahil masyado nang  nagiging personal ang mga mga tanong mo (‗You broke up with her through text?‘), kumabig ka nang  suwabe (‗Well, the technology is there, sayang naman kung hindi gagamitin gagamitin,‘ ,‘ tapos tatawa ka sabay  tapon ng ulo). Always a good idea to loosen things a little. Sa dami na nang artistang nainterview  niya‘t naisulat, bilib na siya sa kakayahang kumilatis kumilatis ng tao. You take the most trivial move of a  finger kunyari, or the way he orders his coffee, at gagawin mo itong metaphor metaphor ng kuwento ng  buhay niya. 

 

Kay Mike pumalya ang pangingilatis niya. Alam niya. Alam niyang walang walang pupuntahan pupuntahan ang date na ‗yun dahil pa‘no nga naman niya ipakikilala si Mike sa mga kaibigan niyang pintasera. Bukod sa hindi kagandahan sa paningin, singkapal ng mga kalyo sa palad ni Mike ang kanyang punto. Ang  ‗foreigner‘ ay ‗farener,‘  ‗farener,‘ ang ‗scholar‘ ay ‗skalar.‘ Hindi sanay sa Italian restaurants at pasta dishes na  may kaasiman o lasang olive oil lang. Ang spaghetting gusto‘y spaketsap na kinasanayan sa ―Dyo libee.‖ 

Pumalya rin ang kilatis niya sa sarili. Ang first date ay nasundan ng sine kinabukasan. Ng text  messages na ―Hi,  ―Hi, seyxc‖ at too-much-tootoo-much-too-soon soon na ―I love you.‖ Ng mga pasalubong na ―butterscot‖ galing Cebu. May tonong pangungutya at pagtatawa ang mga kuwento niya tungkol kay Mike sa  mga kaibigan pero hindi siya tumitigil sa pagkukuwento tungkol kay Mike. Isang gabing nanood sila ng bandang Brownman Revival sa Quezon City, para siyang baliw sa katatawa habang  pinagmamasdan sumayaw si Mike sa kantang ―Lintik na Pag -ibig.‖ At bago matapos ang second set, sa saliw ng reggae version version ng ―Binibini,‖ sa madilim na bahagi ng bar, katabi ng mga amoy -pawis, amoy -pawis, amoy- yosi‘t  yosi‘t amoy -sisig -sisig na mga nanonood, ay pinabayaan niya na si Mike Pelaez na halikan siya  nang paulit-ulit sa leeg, sa pisngi, sa ilalim ng tenga, himasin sa tiyan at sa bandang puwitan. Nang  gabing iyon, naisip niya, natagpuan na siya. 

Nang sumunod na Lunes ay kinumpirma na ni Mike ang kutob ni Susan: hindi na siya binata. May  asawa‘t dalawang anak na naghihintay sa Cebu. At hindi na rin maaring makipagkita pa si Mike kay 

 

Susan. Hapon Hapon pa lang ay nagbukas ng wine si Susan sa opisina‘t uminom habang tago-tago tago -tago ang  bote sa ilalim ng desk. Pagdating ng alas sais, humahagulgol, nanghihina, tumatawag sa mga  kaibigan para magpasundo. Gusto niyang magpaliwanag si Mike. Hindi na baleng may asawa na  siya‘t mga anak, hindi niya matanggap na natapos na ang relasyon nila ng gano‘n lang. Pero hindi na sumagot si Mike. 

Matapos ang dalawang linggo‘y may text message, at ilang oras pa‘y pasakay na ng taxi si Susan papunta sa Bliss sa Pasig, naiwanan na sa opisina ang galit at pride at Oprah-isms na pinilit niyang  intindihin sa loob ng mga nakalipas na araw. Naka-shorts at pambahay na t-shirt lang si Mike pagbukas ng pinto. Pinatuloy ang bisita‘t inikot sa maliit na one-bedroom one -bedroom unit. Kung ibang  bahay ito at ibang pagkakataon, iisipin niyang kailangan ng makeover ng pad. Pero ang nakita ni Susan nang gabing ‗yun ay isang simpleng bahay, alaga ang mga gamit, walang alikabok na mga  pasemano. Nagsalo sila sa isang delatang corned beef at kaning lamig at hindi na nagtanong si Susan kung bakit hindi na sumagot si Mike sa mga text messages, kung bakit hindi sinabi ni Mike na may-asawa may-asawa na siya, kung anong ginagawa niya sa bahay ni Mike. Nang gabing ‗yun, sa unang  pagkakataon, nagsiping sila. At kinaumagahan. At nang sumunod pang mga linggo. Sa ibabaw ng  kobre-kama‘t kobrekama‘t mga unan na Winnie The Pooh. Habang nakamasid ang isang Santo Nino, dalawang   Virgin Mary at apat apat na Jesus Christ Christ sa ibabaw ng tukador. Eh Eh ano ba kung hindi siya nagpaalam nagpaalam sa  nanay niyang lagi siyang hinahanap? God was with us when we did it, sabi nga ni Janice de Belen.  And Mama Mary Mary was there, too. 

 

Nu‘ng umpisa‘y hirap matulog si Susan sa bahay na ‗yun. Babangon siya sa madaling araw at mag iikot, sisipatin ang mga sobre ng sulat, bills ng kuryente at ng tubig, mga nakatagong magasin, stock  ng groceries sa banggerahan. Minsa‘y napaglaruan niyang dalhin ang kanyang Canon at  pagkukuhanan ang iba‘t ibang parte ng bahay, ang kakapiranggot na kusina, ang bisikletang naka naka kandado sa ilalim ng hagdan, ang pusang nagpapahinga sa gilid ng toilet bowl. Ilalagay niya sa off  ang flash at kukunan din si Mike habang natutulog. 

Pag nire-review niya nire-review niya ang mga retrato sa camera‘y naisip niya na malungkot nga ang buhay ni Mike, malayo sa pamilya, pusa lang ang inuuwian. Minsan ay nabuklat niya ang pitaka ni Mike na  nakapatong sa drawer, inisa-isa ang IDs, credit cards. May nakita siyang isang retrato ng babae ngunit bago pa man niya mapag-aralan mapag-aralan ang mukha‘y gumalaw na sa pagkakatagilid si Mike sa kama  at hinila na siya at niyakap. Natawa siya sa sarili niya. Kahit na nandito na siya sa loob ng bahay ng  lalakeng mahal niya, kahit kasiping niya na itong matulog, stalker pa rin siya. Alam niyang  magnakaw ng passwords ng e-mail address ng bagong heartthrob sa opisina, iwasang hindi makita  ang pangalan niya sa  Who‘s sa   Who‘s Viewed Viewed Me function ng Friendster Friendster account ng bagong crush. Ilang  beses din niyang hinanap sa Google ang pangalan ni Mike. Ilang lalake rin ang sinundan niya sa  office o sa bahay pero kahit kailan walang nakakita sa kanya. Years of unrequited love can do that  to you. Hindi lang dahil gusto mong mapalapit sa taong mahal mo, o dahil binubuo mo siya para  higit na makilala. Pero dahil hindi mo siya maangkin nang buong buo, sa pamamagitan ng pagkalat  at pagkolekta ng lahat lahat at kahit ano tungkol sa kanya, pakiramdam mo nagiging sa‘yo siya kahit pira pira piraso.

 

 

Si Mike ang dahilan kung bakit nandito siya sa Malapascua, wala nang punto pa para itanggi. Ang  plano niya talaga‘y hanapin ang bahay ni Mike, makita ang a ng isa pang bahagi pang bahagi ng buhay niya, makilala  ang asawa nitong si Teresa. Baka sakaling matunton niya at mas maintindihan kung bakit matapos ang ilang linggong pagkikita‘t pagtatalik ay sumuko rin si Mike—―Mali ito,‖ sabi ng text message, ―may pamilya na ‗ko‖— at hiniwalayan na si Susan nang tuluyan.  

Kay Mike niya unang narinig ang Malapascua, kaswal na nabanggit habang nagkukuwento tungkol sa bayang kinalakhan. Ipinanganak si Mike sa kabilang islang Daanbantayan, doon na nagbinata, nakapangasawa‘t nakapangasaw a‘t nagka -anak -anak bago nadestino sa Maynila. Kahapon pa lang habang tinatahak ng bus ang Daanbantayan ay parang arkitekto siyang nagbubuo ng blueprint sa isip, sa pamamagitan ng  mga hitsura ng mga bahay na nadadaanan niya, ng hitsura ng tahanan ni Mike. Simpleng-simple lang rin siguro, siguro, kulay puti‘t may mababang bakod sa harap, may dalawang malalaking bintana at  laging nakabukas ang pinto. At si Teresa‘y siguradong simple rin lang— kahit na ang pinaka-naaalala  niya sa retratong sandali niyang nasulyapa‘y ang maputing -maputi -maputi pulbos sa mukha, makapal na  bughaw na eyeshadow at pulang lipstick. 

Ngayon sa harap ng maliit na bathroom mirror, matapos maligo at magpatuyo ng buhok, magbubura siya ng alikabok at langis at alat ng buong araw. Madiin ngunit dahan-dahang uunahin ang lawak ng noo‘t susundan ng vertical strokes sa ilong bago suyurin ang mag kabilang kabilang gilid nito.

 

Kukuha ng bagong pirasong bulak, papatakan ng cleanser at pabilog naman na mga hagod sa  magkabilang pisngi, habang tinitiyak na mas madiin ang hagod pataas kesa sa pababa. Dadaanan ang mga natitirang bahagi ng mukha‘t huli na ang taluk ap ap at paligid ng mata para hindi na ganoon katapang ang pasok sa balat ng kemikal (hindi siya naniniwala na walang alcohol ang anumang ―all natural‖). Sa parehong strokes ay papahiran niya ng toner ang mukha‘t tatapusin ang ritual sa  pagpahid ng night crea m. m. ―Puro ka giud arte ah,‖ biro ni Mike isang gabing dinala niya sa bahay  nito ang travelling beauty kit. Eh ano naman? naisip niya. Hahagikgik lang siya at magpapatuloy sa  paglinis ng mukha. Hindi lang ito kaartehan para kay Susan— Susan —pero hindi na kailangang malaman ni Mike ‗yun. Hindi na kailangang malaman ni Mike na ang mga ritual na ‗yun, ang pagbura at  pagpatong at pagburang muli ng mga pulbo at creams at eyeshadow at fruit extract at langis, ay ang  kadalasang tanging nagpapatunay kay Susan na nandito pa siya. May mga bagay nang nawala — nawala —ang  kinis ng balat, ang rosas sa pisngi— pisngi—at araw araw sinusubukan mong ibalik ito kahit na alam mong  hindi na puwede. Ang mga ritwal ay hindi lang confirmation na nandito pa siya pero selfpreservation din. At pagsagip sa sarili. Maaga siyang aalis bukas. Hahanapin niya ang bahay ni Mike at si Teresa bago siya sumakay ng bus patungong siyudad. Walang eskandalo. Walang  makakita sa kanya. Pinisil niya ang maliit na tube ng eye serum, dinampi-dampian na parang mga  alagang bata ang eyebags sa mata. Tinungo na ang kama‘t sinapnan ng beach towel ang hihigan.  

Kinabukasan, hindi pa man tanghali‘y masungit na ang araw pagbaba niya ng bangka sa  Daanbantayan. Hinubad niyang sandali ang kulay ubeng pares ng Havaianas na suot, ipinagpag sa  isa sa malalaking bato sa may daungan, at marahang winalis ng kamay ang mga natuyong buhanging 

 

kumapit sa magkabilang paa. Sa kumakapal na mga kumpol ng tao sa bukana ng mga aircon at  ordinary buses na patungong siyudad, alam ni Susan na ibang-iba siya sa karamihan. At hindi na  kailangan ng spotlight ng araw para malaman din ito ng ilang mga babaeng sinisipat siya mula paa  hanggang ulo: ang ubeng tsinelas, pink na shorts, dilaw na spaghetti strap at bubuyog shades. Para  siyang si Kris Aquino sa gitna ng crowd scene ng Himala. Nang marinig niya ang mabilis at sunodsunod na hampas ng kundoktor sa kabilang bus, may naaaninag siya sa di kalayuan, na nang  nilingon niya‘y sumagi sa alaala  niya ang retrato ng babae sa wallet na saglit lamang niyang nakita.  Ang makapal makapal na bughaw na na eyeshadow at maputing maputing makeup makeup at mapulang mapulang labi. Sinubukan Sinubukan niyang  niyang  burahin sa isip niya ang makapal na makeup ng babae babae sa retrato at nakita niya si Teresa. At sa  hindi niya maipaliwanag na dahilan, hindi niya nagustuhan ang nakita niya. Mahaba ang mukha at  mapipintog ang magkabilang mga pisngi, naka-umbok nang bahagya ang nguso. At parang nag  freeze-frame ang lahat nang lumapit pa siya nang kaunti. Napatingin sa kanya si Teresa at nakita ni Susan ang dalawang nangingitim na bulsa ng tabang nakasabit sa ilalim ng kanyang mga mata, at sa  ibaba ng ilong, isang butil ng pawis na napatigil sa gitna ng ilang maninipis na balahibo.   D Bampyr Chronicles. O…ang Kwento ng mga Tao sa Bayang Walang Hope. 

 Walang Hope Hope sa bayan ko. Ewan Ewan kung ba bakit; kit; basta kahit saan kami kami maghanap, maghanap, wala kaming  kaming  makitang Hope. Hindi bawal mag-Hope…pero mag- Hope…pero walang nagbebenta, at hindi kami gumagawa.   Kaya kung gusto mo ng menthol, magtiyaga ka sa Phillip. O Marlboro menthol lights. Kahit  Dunhill frost, meron. Hope, wala.    Wala sa tindahan…pero kaming mga rebelde, merong Hope. Galing sa kung saan, pasa -pasa.  Wala sa pasa -pasa. Dito sa Sta. Filomena, Hope ang tatak ng mga rebelde.  - James, isang rebelde 

 

Dalawa ang mukha ng buhay sa Sta. Filomena. Sa umaga, makikita mo ang mga mahihirap, scurrying like ants looking for food. Kung saan-saan, saan-saan, paroo‘t parito, kahit na anong trabaho, ginagawa para lang kumita. Karaniwang kayumanggi ang mga mahihirap, sunog sa araw, matigas ang katawan, batak ang buto, amoy pawis. Bihira sa kanila ang nakangiti: masyadong maraming  problema ang buhay para tumawa. 

Sa gabi, makikita mo ang mayayaman – the movers and shakers of society – society  – na naglalabasan. Maputi, mala-marmol ang kutis, magarbong magdamit, mayabang maglakad, parang hawak nila ang  mundo. Mapusyaw ang mga mukha, mapula ang mga labi, walang laman ang mga mata. Hayok sa  dugo, walang kaluluwa. 

Totoong walang kaluluwa. 

Dahil sa Sta. Filomena, ang dalawang mukha ng buhay ay ang mga buhay, at di-buhay.  

Bampira ang lider namin dito. Ewan kung paano at kailan siya naging hayok sa dugo. O kung dati na siyang ganuon, hindi lang namin agad nahalata.  

Basta isang araw, napansin na lang naming ang mga miting na pinupuntahan niya, puro gabi na  lang. And after a while, lahat ng alipores niya, gabi na lang din sumusulpot. Nuon kumalat ang  tsismis na bampira ang mayor namin. Walang maniwala, nuong una. Sino ba naman ang may  gustong magkaruon ng lider na bampira? 

 

Kaso, nahuli sa tape. Nanghihingi ng dugo sa blood bank. Isang milyong litro ng dugo, para daw  siguradong kahit maging bampira ang lahat ng tao sa Sta. Filomena, hindi siya mauubusan. Kung  pwede raw kunin sa oposisyon, mas matamis daw ang dugo ng taong ayaw sa kanya.  

Hindi lang taga-blood bank ang nai-tape na kausap niya: pati na rin ang pulis, ang military, at ang  health official ng bayan. Hindi raw kasi kaya ng taga-blood bank na mag-produce magisa ng isang  milyong litro ng dugo. Kailangan niya ng tulong ng mga opisyal ng bayan.  

Naku, ang laking gulo nun! Nagtawag ng imbestigasyon ang council. Siyempre, mayor siya, di raw  siya a-attend, dahil equal ang executive at legislative. legislative. Ang tsismis, kasi hindi na raw niya kayang  lumabas sa araw. At dahil demokrasya kami, kahit bampira pwedeng mag-mayor. 

May ibang mangilan-ngilang ayaw maniwala sa sabi-sabi, o sa tape. Ang mga malalakas ang loob, nangahas mag-attend ng meeting sa gabi. Sa gabi na lang din sila nakikita ngayon. Sila na ang  bagong oposisyon. Kasi ang mga dating oposisyon, kung hindi sumama sa mga rebelde, o sa  administrasyon, nangawala isa-isa. Siguro kasama na sila ngayon sa isang milyong litro ng dugong  nakaimbak para kay M‘am.  Kaya lang, dati, ang ipinakikipaglaban ipinakikipaglaban ng oposisyon, oposisyon, ang tao. Ngayon, ang pinag-aawayan ng  dalawang grupo, sino sino ang mauuna sa tao. Sa pagsipsip pagsipsip sa dugo ng tao. Sabagay, sabi nga nila, tao pa  rin ang isyung dinadala nila. 

Dito naman sa Sta. Filomena, lahat ng isyu, may kinalaman sa tao. Lahat ng ginagawa, para sa  bayan. Yun nga lang, ano‘ng klaseng tao, ano‘ng klaseng bayan, hindi nila nililinaw. 

 

Sa aming mga rebelde, malinaw ang isyu: ang Sta. Filomena ay para sa tao. Ang mga lider namin ay  dapat na matutong magsilbi sa tao sa araw at sa gabi, at hindi tratuhin silang parang patabaing baboy  na inaalagaan lang para katayin later. Wala naman kaming problema kung gusto nilang maging  bampira. Basta lang, kagaya ng sabi ng simbahan sa mga bakla, they don‘t act on their desires. Pwede ka namang magnasa sa dugo at kumain na lang ng dinuguan. Pwede naman i-set aside ang  mga differences and work for national unity. Basta ang mahalaga, magsilbi ka sa tao, hindi sa sarili.  

 Yun nga lang, lang, pag bampira bampira ang lider mo, mo, ang version niya niya ng unity, sipsipin sipsipin ang dugo mo at magunite kayo ng dugo sa katawan niya. 

Kaya dito sa Sta. Filomena, lahat, nagtatago. Ang mga buhay, sa gabi nagtatago, nakakulong sa  kwarto, naka-lock ang mga pinto, nakatakip ang mga bintana. Ang mga bampira naman, sa umaga  nagtatago. Nakalibing sa kung saang sulok: dahil pag umaga, kami naman ang naghahanap sa  kanila. 

The hunt goes on, 24/7. Palit-palitan lang kami ng role – hunter kaming mga rebelde sa umaga, hunted naman sa gabi. At ang mga bampira, hunter sa gabi, hunted sa umaga. Ang kaibahan nga  lang, dahil hawak nila ang pulis at mga sundalo, mukha namin ang nasa wanted posters na  nakapaskil sa mga poste. 

Para pang nananadya, yung pangit na pictures namin ang ginagamit: yung batak ang mukha at flat  ang ilong, para kang insektong nabangga sa windshield ng kotse at naiwang nakadikit. Tapos, pag  nahuli ka, magpapa-presscon sila, lalagyan ng X ang poster habang nakatayo ka sa likod ng poster, para bang ini-X ang buo mong pagkatao. Parang kaya nilang i-X ang buo naming pagkatao.  

 

Kaya kami naman, nilalagyan namin ng krus ang mga poster at bahay nila. Galit na galit sila dun, kasi glow in the dark paint ang ginagamit namin, para kitang-kita lalo sa gabi. Bampira na kasi sila, e. Pag nilagyan pa namin ng pangil at sungay ang mga pictures, lalo lang magmumukhang totoo, lalo lang matatakot ang mga tao.  

Hindi madaling lumaban sa gobyerno, lalo na kung bampira ang may hawak ng gobyerno. Marami sa mga taga-Sta. Filomena, umalis na lang, lumipat sa ibang bayan, o sa ibang bansa, dahil ang  tingin nila, wala nang pag-asa dito sa lugar namin. Hindi madaling manindigan, kung kayang kunin ng kalaban mo hindi lang trabaho, tirahan at buhay mo, kundi pati na kaluluwa mo.  

Pero, gaya ng laging sinasabi ng Nanay Cory ko, ―hardship builds character, James.‖ 

―Parang basketball lang yan,‖ ang lagi kong sinasabi sa mga kasama ko. ―Basta nagkakaisa tayo, a t  t  malinaw sa atin ang gusto natin, kaya natin ang kalaban.‖  

Bawa‘t isa, may kanya --kanyang kanyang role; at kung hindi mo kayang lumaban sa hardcourt, pwede ka ring  mag-cheer lang from the stands. Maraming paraan ng paglaban, maraming klase kaming mga  rebelde. Pero ang malinaw sa amin, kahit kailan, hindi paglaban ang pagbebenta ng kaluluwa, ang  pagtataksil sa kapwa, ang pagdusta sa bayan. 

Takot din kami na mahuli ng pulis, at gawing bampira. Na mawalan ng trabaho, na pagbintangang  pusakal at ipahiya sa mundo, na madalas gawin ng gobyerno sa mga nahuhuling rebelde. Everyday,  we fight against against our fears. And everyday, we choose to fight. fight. 

 

Minsan, sa mga gabing madilim at hindi ko makita kahit ang mga bituin, I have no hope kundi ang  sigarilyong nasa kamay ko. 

But everyday, I choose to fight.  

I am James, and I have Hope. Isa ako sa mga rebelde ng Sta. Filomena. 

Interview with the Vampire…o ang Q&A kay Mayora. 

Madilim sa loob ng palasyo, malamig. Hindi mo aakalaing sa labas ay tanghaling tapat, at tirik ang  araw. Makapal kasi ang kulay pulang drapes, sarado lahat ng bintana, antigong kahoy ang furniture. Maitim na marmol ang sahig, daig pa ang mausoleum. 

―Kulang na lang dito, nitso,‖ naisip ni Julia habang naglalakad sila sa mga pasilyong parang tunnel na pababa ng pababa. Pakiramdam nga ni Julia, nasa ilalim na sila ng Ilog Pasig. Ni hindi na niya  maamoy ang baho nito. 

―Totoo kayang takot ang mga bampira sa krus?‖ isip ni Julia habang hawak -hawak -hawak ang krusipihong  nakakwintas sa kanya, nakatago sa loob ng blusa niya. May rosaryo din siya sa bulsa, may agua  bendita sa bag. Kung pwede nga lang magpatatak ng krus sa noo, kaso tapos na ang Ash  Wednesday.  Wednesda y. 

 

―Kung hindi lang exclusive ito, kung hindi lang kailangan ito,‖ bulong ni Julia. May interview sila  kay Mayora, ang unang interview na ibinigay nito mula nang lumabas ang tape na nanghihingi siya  ng isang milyong litro ng dugo mula sa town officials.  

Sabagay, CNN naman kasi ang dala niya. May kasama pa siyang reporter na puti, galing pa sa  Hong Kong, ang regional base ng CNN. Nang magpropose siya ng feature story tungkol sa Sta. Filomena, hindi niya akalaing papasa.  

Malaki ang Sta. Filomena, at maraming natural resources: gas, ginto, tao. Isa ito sa mga urban centers ng bansa. 

Biro nga nila, maraming swerte, malas lang sa klase ng gobyerno. Para bang nagpustahan ang Diyos at ang Dyablo kung alin ang mas kailangan ng tao: isang mayamang lugar, o isang matinong  gobyerno. Mukhang ongoing pa ang pustahan. 

There are two sides to Sta. Filomena, email ni Julia sa mga boss niya sa CNN. It is a booming  economy, fueled by a population that never sleeps. The shopping malls, the call centers, and even the government offices are open 24/7, and those that work the night shift are even more active than those that report during the day. The rich drive around at night, on their flashy cars, dressed in the latest fashion in the US and Europe.  

 Yet Sta. Filomena Filomena also has some some of the poorest citizens citizens of the country. During the day, day, it is a dusty, dirty old town, where people ride in jeeps or tricycles, or simply walk. During the day, the cars that  go around town are old, and the people look grim and tired. 

 

There are talks of vampires running the town, but they have not been proven. 

 Whatever the truth is, in Sta. Filom Filomena, ena, the lines are clearly clearly drawn between the rich and the poor, poor, the powerful and the powerless, as clearly c learly as day and night. 

Pumayag ang Hong Kong, at, miracle of miracles, nagpa-interview nagpa-interview si Mayora! Basta raw walang  political questions, questions, because she‘s too busy running the town to bother bothe r with political crap like credibility and popularity surveys (na parehong bagsak na bagsak siya).  

Kaya‘t heto ngayon si Julia, hoping against hope na hindi totoo ang tsismis (hindi bampira ang  mayor niya, in other words). At, kung sakaling totoo nga, sana totoo rin ang ibang paniniwala  paniniwala – –  gaya ng, sana nagwo-work nga ang krusipiho krusipiho at dasal laban sa mga bampira. 

―We‘re almost there,‖ sabi ni Mr. Press Officer sa dulo ng mahabang corridor. Nanginginig na sa  ginaw si Julia, o baka sa takot. Madilim na madilim ang pasilyo, at bakit torch na ang mga ilaw?  

 Wala na ba kami sa coverage ng Meralco? Meralco? Naisip ni ni Julia, pero hindi hindi na siya nagtanong. nagtanong. Baka  mapangiti si Mr. Press Officer; ayaw ni Juliang makita ang mga ngipin nito.   Mata na lang ang pinansin niya: ―What red eyes you have, sir. Mukhang napuyat kayo kagabi.‖  

―Come into the parlor,‖ said Mr. Press Officer to Julia. Saka biglang dagdag, dagdag, bilang sagot sa tanong  niya: ―Medyo. Maraming pinapa -rush si M‘am. Alam mo naman si Mayora, masyadong   workaholic. Kahit Kahit gabi, nag tatawag.‖ tatawag.‖ 

Saka ito ngumiti. ngumiti. 

 

 Ang itim pala pala ng eyebags niya, niya, naisip ni Julia na pilit nagko-contrate nagko-contrate sa eyebags eyebags ng kaus kausap. ap. Ayaw  niyang tumingin sa ngiti nitong pwede na sanang pang-Colgate commercial, dahil maputi at  kumikislap ang mga ngipin. Kaya lang, medyo masyadong matulis ang canines.  

―Darating na si M‘am in a few minutes. Maupo muna kayo.‖ 

―Wow! These must be heirloom pieces,‖ sabi ng kasama niyang puti, na hinahaplos -haplos pa ang  mga antique na silya, na satin ang cushions at gawa pa sa Narra.  

Naupo sina Julia: amoy bulaklak ang silya. Parang…kalacuchi? Lilies? Fabric softener!!! Sigaw ni  Julia sa isip niya. 

―The mayor comes from an old political family,‖ paliwanag ni Mr. Press Officer. ―One of the first  mayors of the town was an ancestor; her great-great grandfather, and grandfather were also town officials. These are heirloom pieces she took from the family collection.‖ 

This town is more 400 years old, you know. It was one of the first towns established by the Spaniards after they discovered the country.‖ coun try.‖  Magtatanong pa sana si Michael, ang kasama ni Julia, nang biglang pumasok ang malamig na  hangin, at lumitaw sa harap nila si Mayora.  

Maliit, maganda, maikli ang buhok, pula ang mga mata. Walang wrinkles kahit mahigit 60 na siya, at may dalawa nang apo. 

 

―How are you? It‘s so nice of you to come here just for this interview,‖ sabi nito kay Michael nang  nakangiti. Nakahinga ng maluwag si Julia: maganda, kumikinang, puting-puti, at PANTAYPANTAY ang mga ngipin ni Mayora. Walang sobra sa tulis kahit isa. 

Napabuntunghininga si Julia. Salamat sa Diyos, isip niya, drug addict lang ang mayora ko.  

Q&A with Mayora: (as transcribed by Julia)  

How would you describe Sta. Filomena‘s economy? 

 Well, it‘s a booming booming economy: we we grew 5% in the last quarter and we‘re set set t o do that again this quarter. We have doubled our investments and we are now entering into trade deals and partnershipss with other cities around the world. Three years from now, when I leave office, we partnership should be one of the more industrialized cities in the world. 

Yet at the same time there‘s a big gap between the rich and the poor. The latest surveys show more than half of your constituents have gone hungry at least once in the past few weeks. 

Oh, that‘s nothing. I‘ve gone hungry myself; this is Sta. Filomena. Filomena. Everyone has gone hungry here.  You know a refrigerator refrigerator can be like like a closet: you open it and when you look look inside, inside, there‘s nothing  at all to eat! I myself am on a liquid diet; I don‘t eat so much solids nowadays. 

My advice to them is to spend their money on food instead of non-essential items like cell phones, and to buy nutritious meals instead of noodles.  

 

Our data shows that one reason Sta. Filomena‘s economy is booming is its ability to stay open 24/7. Your malls are open 24 hours a day, your restaurants, restaurants, even government offices. Doesn‘t the town ever sleep? 

Other towns, other governments have electricity saving schemes, like the daylight saving scheme. This is our way of maximizing our resources and our time. Because the population is divided into two shifts, traffic is less, for one. 

But how do you cater to your constituents 24/7? Don‘t you ever sleep?  

Oh, I do. But I prefer to sleep during daytime. As you get older, you get more conscious about   wrinkles and and sunburn, sunburn, you know. It‘s easier easier to work at night, w when hen it‘s colder. 

Our data shows that many of the latest investments here are for blood banks and cold storage facilities. Any reason for the increased demand in blood? 

I don‘t really know (laughs). Blood banks don‘t just store blood, you know. They They also store genes and tissue samples and fetuses. Or maybe people here are more conscientious about saving up blood for a possible accident or operation. Or for dengue. You know, we have a lot of bloodsuckers here. (laughs). Mosquitoes, of course. (Mr. Press Secretary laughs with Mayora). 

Well, Mrs. Mayor, now is your chance to lay to rest that issue about you being caught on tape asking for blood. 

That‘s not an economic question, ha!? (Smiles…canines just a little bit longer than usual?) But, yes, it‘s time to address the people on that issue. 

 

This is my message for them: I AM SORRY…While I do not admit that is my voice, I do admit to the impropriety of talking to a health official for some of my personal needs. There was a time  when I was considering considering an operation operation and needed needed to make a backup plan. plan. But that time time is past, and there were no actions taken on the requests I made. I admit it was improper of me to talk to a  subordinate subordin ate about a personal request, and for that I am sorry. But I did nothing that was outside the bounds of the law. If my opponents continue continue to doubt my statement, let them file charges and I will face them in the proper venue. 

END OF STORY. END OF INTERVIEW. 

May istorya na si Julia! Sa sobrang excited nilang makalabas at mag-file, nakalimutang na niyang  silipin ang ngipin ni M‘am. Ke bampira o hindi ang mayor niya, ang mahalaga, may exclusive siya  sa araw na ito!  Biyernes Santo 

―Sa kabigatan ng Kurus…  Na pinapasan ni Hesuus..   Ay agad napasubasoob.. napasubasoob..  Sa lupa‘t mga alabok…   Ang mukhang mukhang kalunoskalunos-lunos… lunos… 

―Kung itindig niya namaan…  Nanginginig ang katawaan… 

 At halos di makayanaan… makayanaan… 

 

Sa di kawasa‘y napagaal…  Tumaha‘t nagtanaw -tanaaw…‖* 

Parang ingit ng kinakayod na bakal ang binabasang pasyon, pilit na nanunuot sa harurot ng mga  kotse, sa halakhak ng mga bampirang gumagala sa dilim. Nagsusumamo ang panalangin, pilit na  binabasag ang lambong ng gabi, pilit na inaabot ang Langit.  

Biyernes Santo. Araw ng pagpatay sa Diyos. 

 Araw ng mga nagtitika  nagtitika   Ng mahabang penitensya   Ng pagpapapako sa krus  Ng mga naniniwala    At nanghihingi nanghihingi ng awa. awa. 

Dati-rati, madaling araw nagsisimula ang penitensya. Sa dilim ang unang hagupit ng latigo, ang  unang pulandit ng dugo. Sa dilim hinihiwa ang namamagang likod, upang sumirit ang dugo sa  bawat hagupit. Sa dilim nagsisimula ang pagdurusa. 

Hindi ngayon. 

Mataas na ang araw nang magsimula ang lahat. Isa-isa, palinga-linga, lumabas ang mga lalaking may  itim na belo at may pasang krus, hinahampas-hampas ang likod ng mga lalaking nakatakip rin ang 

 

mukha. Palinga-linga ang mga humahagupit sa mga nagpipinetensya, tila ba natatakot sa pulandit ng  dugo.  Mag-ingat mga katoto  Sa sumisirit na dugo  Sa amoy ng pagkain  Baka may dyablong magising   Dugo natin ay ubusin. 

Gitgitan ang mga tao  Na makita ang Hudyo  Mapanood ang may sala    Ang pagalipusta pagalipusta sa Diyos  Bago ipako sa Krus. 

 Amoy pawis ang hangin at lasang alikabok, alikabok, na pamins paminsanan-minsa‘y minsa‘y may halong tamis at alat ng dugo. Mahaba ang prusisyon ng mga taong nagpipinetensya.  

Mahaba ang nakapila‘t   Naninikluhod sa langit   Nagsusumamo at pilit   Sa Diyos nakikiusap  Namamalimos ng habag. 

 

   Ang mga tao‘y nakamasid nakamasid  Nagbibilang ng hagupit    At nang sa dinadalang dinadalang Krus Krus  Napalugmok tong si Hesus   Mga tao‘y nagsigalit. nagsigalit. 

―Tama na!‖ sigaw ng isang bata, sabay pukol ng bato. Bigla, kumilos ang mga taong tila iisa, ii sa, pasugod sa may hawak ng latigo, na halatang nabigla.  

―Tama na!‖ sumisigaw sila, galit na galit. Tumakbo ang berdugong hindi naiintindihan kung ano ang nangyari. Naiwan ang nagpipinentensyang naguguluhan din.  

―Tama na,‖ nakatawa si James, iiling -iling -iling na nakangiti habang pinapanood ang paghabol ng mga  tao sa berdugong kumaripas ng takbo. ―Tama na nga naman.‖ Saglit itong humitit sa hawak na  sigarilyo, pagkatapos ay maingat na pinatay ang upos at ibinulsa ang natitirang kalahati pa. Kailangang magtipid; walang Hope sa Sta. Filomena.  

Hindi ‗to, mga katoto  Simula ng panggugulo   Ang paglaban paglaban sa berdugo   Ay pagtatanggol kay kay Kristo   At paglaban rin rin sa Dyablo. 

 

Tumahimik ang buong Sta. Filomena pagsapit ng alas-tres. Natapos na ang Pasyon, at lahat ng mga  tao‘y nasa tao‘y  nasa simbahan o nasa bahay, nagdarasal sa harap ng altar. Pilit na inaangat ang nakalambong  na dilim, pilit na inuungot sa Langit ang kanilang mga panalangin.

  ―5pm-- 7pm prusisyn. Pnahon n pra mlaman kng ilan s mga kyang mgsunog ng baga ang kayang  ―5pm magtaya ng ng b***g,‖ umikot sa Sta. Filomena ang text ni James. 

Bawat isang makabasa, kinakapkap ang sigarilyong nasa dibdib, o humihitit sandali saka papatayin ito at ititira ang kalahati. Lahat sila may Hope; lahat sila nagsisigurong hindi sila mauubusan.  

Sa simbahan, naghahanda na si Padre Gomez. Hindi niya alam kung ilan ang sasama sa prusisyon, pero nakahanda na ang mga kandila, ang mga balde ng agua bendita at ang mga rosaryong  nabasbasan. Nakabihis na ang mga Santo, nakalabas na ang mga karosa.  

―Sa araw na araw na ito pinatay si Kristo. Walang Diyos kapag Biyernes Santo, ang sabi-sabi ng mga  matatanda,‖ nagsasalita si Padre Gomez sa mga taong nagtipon sa simbahan bago ang prusisyon.    Wala pang 200 200 ang mga ito; kalahati kalahati ay ang mga mga manang na nagbasa ng pasyon, pasyon, at mga anak at  kaanak nila. 

―Ngunit ang Diyos ay wala sa Langit; hindi ito nakatira sa simbahan, naghihintay ng alay at dasal. Nasa puso natin si Kristo, nasa diwa. Siya ang gumagabay at nagpapakilos sa atin. Hindi siya  mamamatay hanggang naniniwala tayo at na nanangan nanangan sa kakayahan niyang baguhin ang mundo.‖  

 

―Mamamatay lang siya kung tatalikod tayo sa paniniwala. Ngayong Biyernes Santo, patunayan nating buhay si Kristo. Magpuprusisyon tayo hanggang gabi, kagaya ng nakagawian. Bahala ang 

Diyos sa atin.‖  Itataya ko ang kaluluwa ko na buhay si Hesus, naisip ni Padre Gomez habang bumababa sa  pulpito. Buhay at mananaig sa kasamaang bumabalot ngayon sa Sta. Filomena. Pero ilan kaya ang  babakas sa akin? 

Saglit niyang naalala ang biro sa kanya minsan: Ang hirap sa inyo Father, ayaw ninyo ng jueteng  kasi masyadong small time. Sanay kasi kayong buhay ang ipinupusta.  

Oo nga, napangiti si Padre Gomez. Kaluluwa ang itinataya ko; Diyos lang ang inilalaban ko ng  pustahan.  

 Ama ko, ipinauubaya ipinauubaya ko sa iyong iyong mga kamay ang aming kaluluwa, kaluluwa, tahimik tahimik na dasal ni Padre Gomez habang palabas ng simbahan. Nakabilad sa init ng araw ang mga manang, ang mga karosa, ang mga Santo, naghihintay. Gaano man kainit ang araw, alam ni Padre Gomez, darating ang gabi; lulukob ang dilim. 

Kaya sana silang ibalik sa simbahan ng kandila at panalangin.  

―Nasaan ba iyon? Dito ko lang naitabi iyon. Binili ko iyon ng pagkamahal-mahal, pagkamahal -mahal, tapos ngayong  kailangan, di naman makita…‖ bubulong -bulong -bulong ang nanay ni Juan. Paikot-ikot itong  naghahalughog naghahalug hog sa bahay. 

 

―Sasama ba tayo sa prusisyon, Mommy?‖ Kanina pa nakabihis ang pitong taong si Juan: pantalong  maong, leather shoes at, kahit na pagka-init init ng araw, long-sleeved, turtle neck shirt na itim.

Baka raw guminaw sa gabi, pilit ng nanay niya. Kahit alam ni Juan na hindi ito totoo, hindi na siya  nagpahalata. 

Basa na ng pawis ang t-shirt niya, pero nagiisa ito at ayaw na ayaw siyang payagan ng nanay niyang  magpalit. 

―Sandali na lang, gagabihin tayo mamaya. Hindi tayo pwedeng gabihin nang wala iyon,‖ sabi ni Mrs. Alcaraz, na patuloy sa paghahanap ng kung anuman ang hinahanap.  

―Aha! Nakita ko rin!‖ at dali dali-dali -dali nitong isinuot ang neck brace na binili nung kumalat ang tsismis na bampira na raw ang mayor nila. ―Halika dito, Juan. Bumili rin ako ng pambata nito.‖  

Maya-maya pa, lumabas na ang mag-inang Alcaraz: nakasuot ng rosaryo, naka-matching turtle neck  shirt na itim, at parang may goiter sa kapal ng leeg. 

―Hi, Chit!‖ Bati ng amiga ni Mrs. A nang magkita sila sa harap ng simbahan. Nakaputi naman si Norma, mula sa headband nito hanggang sa sosyal na sandals, at sa neck brace na bagong-bago. ―This is the fashion statement of the year,‖ sabi ni Norma habang nagbe-beso-beso nagbe-beso-beso sila ni Mrs. A. 

Nagpalinga-linga si Mrs. A sa harap ng simbahan. Karamihan ng mga kakilala niya, naka-neck  bra cce. e. Iba‘t ibang kulay at design: may gold, may tiger stripes, may parang Louis Vuitton. Hmp! Sabi na nga ba hindi dapat flesh colored ang binili ko, napaismid si Mrs. A. 

 

Sa studio, naghahanda na rin si Julia sa pagko-cover ng prusisyon. Checklist: battery, camera, tape, rosary, neck brace. 

Neck brace? 

―Kailangan ko ba ng neck brace?‖ Tanong ni Julia sa office secretary niya. ―Okay naman ang leeg  ko, last time I checked.‖ 

―Bruha! That‘s the latest fashion statement. At kailangan mo iyan dahil gagabihin ka.‖ 

Ow. Napaisip si Julia. Siguro nga drug addict lang ang mayor ko. But just the same…―Wala bang  pula? Mas bagay sa miniskirt ko yun.‖  

 Alas-singko  Alas-sing ko na ng lumabas lumabas ang prusisyon, prusisyon, pinangungunahan pinangungunahan ni Padre Gomez, Gomez, at ng mga manang  manang  na mahigpit ang hawak sa rosaryo. 

Klang! Klang! Patuloy ang tunog ng sakristan sa hawak na kampana. Sige naman ang wagayway ng  isa sa insenso, kaliwa, kanan, hanggang sa mapuno ng usok ang daan.  

―Aveeee Mariaaa…‖ nananaghoy ang lumang tape recorder sa unang karosa, si San Pedro na may  hawak na puting manok. 

Diretsong-diretso ang tingin ni Padre Gomez, naglalakad sa likod ng sakristang may hawak na  malaking krus. Dinig pa sa harap ang banda sa likod, pagkatapos ng Santo Sepulcro, ang Kristong 

patay, ang ililibing na Santo. 

 

Nakahilera ang mga tao sa daan, nanonood ng prusisyon. May mga naglabas na ng silya sa tagal ng  paghihintay. May mga naghanda ng inumin para sa mga nagpu-prusisyon, o mga tinapay. Masaya 

ang mga batang tumatakbo pabalik-balik sa simula at dulo ng prusisyon.   Mabagal ang lakad ng prusisyon; habang dumidilim, dumadalas ang palinga-linga ng mga tao, parang natatakot. Bumubulong-bulong ng rosaryo ang mga manang habang naglalakad.  

Dapithapon. 

Unti-unting tumahimik ang Sta. Filomena. Nawala ang mga tao sa daan. Unti-unting nagsara ang  mga bahay, ini-lock ng mga pinto at mga bintana.  

Sa kabilang bahagi ng Sta. Filomena, sa commercial district, unti-unting nabuhay ang mga malls, ang mga magagarang restaurants, ang mga bar. Unti-unting naglabasan ang mga mayayaman at  mapuputlang mamamayan ng Sta. Filomena. 

Sa prusisyon, nagsimulang magsindi ng kandila ang mga tao. Isa-isang dinasalan iyon ni Padre Gomez simula pa lang ng Semana Santa, na sana‘y maging ilaw nila sa dilim.  ―Aba ginoong Mariaaaa…Napupuno Mariaaaa…Napupuno ka ng grasyaaaa…‖ parang pa naghoy naghoy ang dasal ng mga  matatandang nagro-rosaryo, palakas ng palakas habang dumidilim. Paulit-ulit Paulit- ulit ang dasal, kaliwa‘t  kanan ang insenso. Sa lumalambong na dilim, parang nakikita ni Padre Gomez ang mga dasal at  insenso na bumabalabal sa mga nagpuprusisyon. 

Bawa‘t daanang bahay ng prusisyon, prusisyon, isa -isang -isang nagbubukas ng pinto, nagsisindi ng kandila,

sumasama sa dasal. Paisa-isang lumalabas ang mga taga-Sta. Filomena at sumasama sa prusisyon.  

 

Humaba ang prusisyon. Hindi na naririnig ni Padre Gomez ang tugtog ng banda sa dulo ng  prusisyon. Hindi na niya nakikita ang Magdalenang may hawak na panyo na natatakan ng mukha 

ni Kristo ng ipahid ito sa Kanya.  Sa dami ng nagrorosaryo, parang umuugong na alon ang boses ng mga tao. Paulit-ulit ang dasal, nananaghoy, nananawagan, nananangan sa Diyos.  

Sa dako pa roon, sa dilim ng gabi, may nakikitang mga mata si Padre Gomez, nanunood, naghihintay. Paurong nang paurong ang mga mata, palayo sa insenso, sa dasal, sa ilaw ng mga  kandila. Alam ni Padre Gomez, sa likod ng prusisyon, may mga matang nakasunod, naghihintay, nagaabang. 

 Ang daming daming tao! 

―Sumama na kayo!‖ Pakaway -kaway si Mrs. A, daig pa ang pulitikong nangangampanya. Bawa‘t  kakilalang makita sa mga bahay na madaanan, tinatawag niya, kinakawayan, nginingitian. ―Halika  na! Sama-sama Sama-sama tayo rito!‖ Kahit hindi niya kilala, kinakawayan na niya, niyayakag. Tuwang -tuwa  -tuwa  siya sa dami ng taong sumama. Akala niya, sila lang ng mga amiga niya ang malakas ang loob na  magprusisyon sa gabi sa Sta. Filomena. Marami pala sila.  

Tahimik si Juan sa tabi niya, nakahawak sa kamay niya. Nakikita ni Juan, may mga mapupulang  mata sa mga gilid ng bahay, sa madidilim na sulok ng daan. Minsan, pag sandaling tumigil ang  dasal, may naririnig siyang sumisingasing, parang pusang galit na galit. 

 

Pero magsisimula ulit ang rosaryo at matatabunan anumang ingay ang narinig niya. Umuurong ang  mga mata sa paglapit ng prusisyon, natatakot sa liwanag nito. 

―This is the biggest gathering there has been in Sta. Filomena for quite sometime, especially especially at  night,‖ excited si Julia sa pagkukuwento sa regional headquarters nila sa Hong Kong. 

―Well, of course it‘s purely religious…no, religious…no, not exactly that big an event in terms of national significance…yeah, significan ce…yeah, it disproves those rumors about vampires in town…okay. I‘ll just keep it on on file.‖ Walang istorya. 

Good Friday rally rouses Sta. Filomena. Walang Walang violence, walang drama, at tapos na ang istorya ni Mayora with her famous ―I Am Sorry…‖ line na exclusive pa nga ni Julia. Oh well. 

Sama na lang ako sa rally, naisip ni Julia. Ngayon lang siya uli nakapaglakad ng gabi sa Sta. Filomena.  

Dumami nang dumami ang mga tao hanggang sa magmukhang fiesta ang prusisyon. Nagtatakbuhan na naman ang bata, naglalaro paroo‘t parito sa gitna ng mga linya ng kandila. Tuwang-tuwa ang mga taga-Sta. Filomena. 

Kaya pala pag sama-sama, sabi nila. Parang natapos ng maaga ang Biyernes Santo, nilaktawan ang  Sabado de Gloria, at dumating na ang Pasko ng Pagkabuhay. Nakangiti ang mga apostoles na  naglalakad sa tabi ng Santo Sepulcro, at nawala ang panaghoy sa pagrorosaryo ng mga tao. 

 

Masayang-masaya si Padre Gomez. Kalahati ng Sta. Filomena ang sumama sa prusisyon. Napatunayan niyang kahit sandali, kayang iwaksi ng panalangin ang dilim, kayang itaboy ng mga 

kandila ang gabi. 

Sa hinaba-haba man ng prusisyon, sa simbahan din ang dating. Alas-otso na ng makabalik ang  prusisyon: napabagal sila sa dami ng sumasama.  

Tahimik ang simbahan, saradong-sarado. Ilang sakristan lang ang iniwani ni Padre Gomez para  magbantay sa simbahan at salubungin sila.  

―Aveee Mariaaa…‖ halos di na marinig ang kanta sa ingay ng mga tao; sa tawanan ng mga batang  hindi pa rin napapagod sa kalalaro. Sige pa rin ang wagayway ng sakristan sa insenso, at ang  pagtunog ng kampana. 

Nawala na ang takot ng mga tao: nagbibiruan at nagtatawanan sila ng unti-unting tumigil ang  prusisyon sa harap ng simbahan.   Gaya ng inaasahan, unti-unting bumukas ang pinto ng simbahan upang makapasok ang prusisyon.  

 Ang dugo sa sa harap ng altar, sa mismong mismong pa paanan anan ng Immaculada Immaculada Concepcion, Concepcion, ang unang unang nakita ni Padre Gomez. 

 

Pagkatapos, ang mga duguang bangkay ng mga sakristan na nakapatong, parang baboy, sa altar. At  sa harap nila, ang hepe ng pulis: nakangisi, pula ang mata, may dugo sa bibig.  

―Wala sa simbahan ang diyos,‖ ang sabi nito, nakatingin kay Padre Gomez. Saka kinu ha ang mike na ginagamit para sa misa, at inulit: ―WALA SA SIMBAHAN ANG DIYOS!!!‖  

Hinablot nito ang isang bangkay ng sakristan at ibinalibag sa harap ni Padre Gomez: saglit na nakita  ng pari ang putlang-putlang katawan na may dalawang butas sa leeg.  

 WALA SA SIMBAHAN SIMBAHAN ANG DIYOS! Matangkad, Matangkad, mataba, parang parang gorilyang naglakad ang hepe ng pulis patungo kay Padre Gomez at sa mga sakristang may hawak ng krus, ng kampana, at  insenso. Kitang-kita ni Padre Gomez ang kumikinang nitong pangil, sampu ng mga kasama niyang  pulis. 

Nangunguyngoy ang mga manang, pero sige pa rin sa pagrorosaryo. Nagtakbuhan ang mga tao palabas sa simbahan, pasalubong sa mga nagkwekwentuhang galing sa likod na patuloy ang pasok,  walang kamalay-malay kamalay-malay sa nangyayari nangyayari sa loob. Sa likod likod niya, narir naririnig inig ni Padre Gomez Gomez ang tawanan, tawanan, na unti-unting napapalitan ng sigawan, iyakan, at pagkakagulo ng mga nagprusisyon.  

 WALA SA SIMBAHAN SIMBAHAN ANG DIYOS. Paulit-ulit Paulit-ulit ang hepe hepe ng pulis, nakangisi. nakangisi. Patuloy Patuloy na  lumalapit. WALA SA SIMBAHAN ANG DIYOS. Paulit-ulit. Parang nanunuya ang mga pulis, habang palapit nang palapit. Nanginginig ang mga sakristan; walang makakilos. Tumulo ang isang  patak ng dugo sa bibig ng hepe: sariwa pa ito. WALA SA SIMBAHAN ANG DIYOS.  

 

―Wala sa simbahan ang Diyos!‖ Hinablot ni Padre Gomez ang krus sa s a nangangatog na sakristan. ―Nasa puso ito ng mga taong nananalig sa Kanya!‖ 

Sa kamay ni Padre Gomez, nagliwanag ang kahoy na Krus, isang puting-puting liwanag na bumalot  sa buong simbahan. 

Napayukong nasisilaw ang mga pulis. Napatigil ang hepe, sa harap mismo ng mga sakristan.  

―Wala siya sa altar o sa mga Santo. Ang himala ng Diyos ay sa puso ng tao nagsisimula!‖ Nangangatog si Padre Gomez, hindi sa takot kundi sa galit.  

Umurong ang hepe sa paglapit ng pari; nawala ang ngisi sa mukha. 

―Tama ka, WALA SA SIMBAHAN ANG DIYOS!‖ Parang espada sa kamay ni Padre Gomez ang kahoy na krus: takot na takot na umiiwas ang mga pulis sa bawat wagayway. ―Nasa puso ko ang  Diyos; nasa puso ng bawa‘t naniniwala naniniwala sa Kanya!‖ 

 At hinampas hinampas niya ang pinakamalapit pinakamalapit na na pulis; sumabog sumabog ito, nag-apoy, pagtama pagtama ng krus. Tumakbo Tumakbo ang hepe ng mga pulis, kasunod ang iba pa.  

Unti-unting nawala ang liwanag ng krus ng ibaba ito ni Padre Gomez sa marmol na sahig ng  simbahan. 

Sa palasyo ni Mayora, nagsusulat nagsusulat si Mr. Press Officer.  

 

―What happened was a legitimate police operation, following reports of destabilization attempts by  people who had no respect for the sanctity of the Church and had decided to take shelter there. 

 We deplore the cold-blooded cold-blooded murder murder of the Church sacristans, sacristans, whom the police found when when they   went to search the Church Church for terrorist terrorists. s. We appeal for calm calm and call on everyone to withhold withhold  judgment until until a full investigation investigation has been been made. 

 We will ensure ensure that those who killed killed the Church Church sacristans, as well as the police police officer, will be held accountable to the full extent of the law.‖ 

―Isama mo diyan: We will not allow terrorists to hold hostage our democracy,‖ sabi ng military  chief ng Sta. Filomena. ―At tigilan mo ang kangunguynoy,‖ lumingon ito sa hepe ng pulis. ―Ni hindi ka nga tinamaan.‖ tinamaan.‖ 

―In the interest of public order and safety, we are temporarily banning public gatherin gatherings gs and demonstrations.‖ demonstration s.‖ Patuloy sa pagta -type si Mr. Press Officer. ―This is pursuant to EO…‖ 

‖Ano nga iyong matandang EO na nahalungkat mo?‖ tanong nito sa public prosecutor na kasama. Nagmamadali sila; kailangang matapos ang press release bago mag-umaga.  

Sa loob ng simbahan natulog ang mga tao; walang naglakas-loob umuwi kahit nagpulasan na ang  mga bampira. 

 

Pinapanood sila ni James habang hinihitit ang kalahating Hope: para silang mga refugees, tabi-tabi, nakasiksik sa mga sulok, nakahiga sa mga silya.  

―Sinusulat natin sa dugo ang ating kasaysayan, mga kababayan,‖ bulong nito sa mga natutulog na  nagprusisyon.  

―Pero hindi ako susuko. Anuman ang mangyari, mananalig ako, maghihintay, mananatiling  umaasa.‖ Pinatay ni James ang natitirang Hope, at ibinulsa. Hindi pa tapos ang laban ng mga taga taga Sta.Filomena. 

*from the Awit at Salaysay ng Pasiong Mahal 2005 edition 

Tatlong Kuwento ng Buhay ni Julian Candelabra

 

Sep 29, '10 6:53 AM for everyone

 

"Ang daan ng kasamaan ay huwag mong lalakaran at ang buhay ng masama ay huwag mo nang tularan. Kasamaa‟y iwasan mo, ni huwag lalapitan, bagkus nga ay talikuran mo at tuntunin ang tamang daan."   - Kawikaang Pilipino 

Nakagisnan ko ang maikling kwentong ito noong ako ay nasa ika-apat na taon sa mataas na paaralan sa asignaturang Filipino sa pagtuturo niGng. Eleanor B.  Aguinaldo. Ito‟y naglalarawan ng kahinaan ng tao na magpadala sa tukso upang gawin ang mga bagay na hindi nila ninais. Ang nasabing maikling kwento ay makikita sa mga aklat-pampaaralan, tulad ng Dagitab IV (Binagong Edisyon) na sinulat nina Ligaya Bernales-Cion at Aida Marquez Guimarie. Guimarie.  Ang nasabing maiklingCruz kwento isinulat ng batikang nanobela si Lualhati , angay siya ring may akda ng manunulat mga kilalang na Torres Bautista-dela ginawang pelikula tulad ng Bata, Bata, Paano ka Ginawa?, Gapô at Dekada '70. Itoy nagtamo ng unang gantimpala sa maikling kwento sa Gawad Palanca noong 1981-1982.

Sa pagtatapos ng kwentong ito, dinugtungan ko ang maikling kwentong dahil ito ay may kinalaman sa mga napapanahong usapan. Nariyan ang mga isyu tungkol sa pandaraya ng kapwa, hindi inaasahang pagkakaroon ng anak sa murang edad, pagkalulong ng isang tao sa mga masasamang bisyo at pagnanakaw. Mga bagay na hindi maganda, ngunit nagagawa ng isang pangkaraniwang tao dahil da hil sa tukso. 

Narito ang Tatlong Kuwento ng Buhay ni Julian J ulian Candelabra. 

 

 

Tatlong Kuwento ng Buhay ni Julian Candelabra Ni Lualhati Torres Bautista-dela Cruz  Siya, si Julian Candelabra, ay anak ng isang mag-asawang mag-asawang bagama‟t mahirap, kung ipagsabi nga ng tatay niya, ay nabubuhay nang "marangal." Gano‟n may natuklasan ni Julian na mahirap mabuhay nang marangal kung gutom ka, o, sa kaso niya bilang isang bata, kung marami kang kailangan na hindi mo mabili. Lalo na kung mapera ang kalaro mong si Bong at pinakikitaan ka ng cash ng ina nitong si Aling Sandra.  Totoo, 'di-hamak na mas mabuti na si Aling Sandra kung ihahambing sa iba pa nilang kapitbahay. No‟ng mga panahong „yon na kokonti pa lang ang may  may TV , ni hindi siya pwedeng sumilip-silip sa bintana ng iba para manood ng Popeye... paniguradong magsasara ng bintana ang iba! Pero pinatutuloy siya ni Aling Sandra, pinauupo sa tabi ni Bong, at pinapayagang manood hanggang sa takdang oras na magpapatay na ito ng TV.  Kung sa bagay, katwiran siguro ni Aling Sandra, nauutus-utusan naman siya nito, pero makatarungan si Aling Sandra kahit sa pag-uutos. Kadalasang binibigyan siya nito ng pabuyang singko o diyes sa bawa‟t maliit na bagay na ipagawa sa kanya.   "Julian, samahan mong bumili sa botika si Bong," sasabihin sa kanya ni Aling Sandra, at sa harap niya‟y magbubukas ito ng kahon ng platera at huhugot ng pera sa pitaka. Sa harap niya, walang pangiming ililitaw ni Aling Sandra ang mga sasampuin nito‟t de-beynte. de-beynte. "Aba, sisenta pa pala ang pera ko dito! O, ito nang sampu ang dalhin n'yo, Julian. Ikaw ang maghamak, ha? Baka maiwala ni Bong."   Siguro, dahil kaibigan siya ni Bong kaya magiliw sa kanya si Aling Sandra. Tingin niya, gusto ni Aling Sandra basta hindi pinapatulan si Bong. At pag may lakad si Aling Sandra, iiwan nito sa bahay si Bong, basta kasama siya. Dalawang taon lang ang tanda niya kay Bong, pero itinuring na siya ni Aling Sandra bilang isang mapagkakatiwalaang tagapag-alaga.  Naiiwan siyang mag-isa ni Aling Sandra sa sala nito. At ando'n lang la ng bukas, ang platerang plateran g pinaglalagyan nito ng pitaka. Siguro‟y may kausap sa labas si Aling Sandra at nasa kasilyas sandal si Bong, at nag-iisa siya sa sala, malapit sa bukas na platerang kinalalagyan ngniya pitaka ni Aling Sandra. Sa paulit-ulit na pagkakataong nangyari iyon, natantiya na may sapat na panahon para makasalisi siya sa

platera at makapangupit sa pitaka ni Aling Sandra.  

 

Gustong-gusto niyang makabili ng mga sisiw. Gustong-gusto niyang mag-alaga ng mga sisiw hanggang sa maging manok. Tamang-tama, manok na ang mga sisiw niya bago mag-bertday ang tatay niya. May maihahanda na ang tatay niya. n iya. At matutuwa na ang tatay niya sa kanya maski pa‟no. napakahalaga sa kanya na matuwa sa kanya ang tatay niya maski pa‟no.   Ang problema, walang-awala siya. Walang-wala siya samantalang samantala ng ando‟n lang, at kadalasang hindi kuwentado ang pera ni Aling Sandra.   Hindi lang nila alam kung pa‟no nililindol ang dibdib ni Julian nang gawin 'yon. Hindi lang nila alam kung ga‟no kadesperado ang pagtawag niya sa Diyos, pero may ugaling magbingi-bingihan ang Diyos kung minsan. Eksaktong ibinabalik niya sa lugar ang pitaka ni Aling Sandra nang bigla itong pumasok. Namakas sa mukha nito ang pagkagulat, na may halong pagkagalit.   "Julian, ano'ng ginagawa mo?"  Wala siyang naisagot. Namutla lang siya. Nanlata N anlata lang. hindi makakibo kahit nang kapkapan siya ni Aling Sandra at makuha ang sasampuin sa bulsa niya.   Gulping walang hunmpay ang inabot ni Julian sa tatay niya nang magsumbong si Aling Sandra; walang nagawa maski ang nanay niya kundi magtititili't mag-iiyak. May latay siya hanggang mukha, napaihi sa sakit, halos hindi makabangon sa hirap. Akala talaga niya, papatayn na siya ng tatay niya. At sa musmos na isip niya, natanim ang matinding hinanakit na hindi inunawa man lang ng tatay niya ang dahilan para niya magawa iyon:  "Gustung-gusto ko lang pong makabili ng sisiw! Tatay, natukso lang po ako! Hindi ko lang napigilan ang sarili ko!"  Hindi na nakpasok pa si Julian sa bahay ni Aling Sandra o sa bahay ng kahit sino pa man – mula noon. Matagal bago nakalimutan ng mga tao ang nangyari. Ang totoo, paulit-ulit nilang pinag-usapan pinag-usapan ang tungkol do‟n, kasama ng ilingan, ng mga salitang tulad ng, "kung anak ko „yan, hindi lang ganyan ang aabutin niya sa „kin," at "naku, h‟wag mong pabayaang magsasama riyan ang anak anak mo, mare! Baka pati anak mo, matuto!"  Isa ma'y walang nakaisip na baka napapahiya rin siya.  

Matagal-tagal ding pinangilagan ng mga tao si Julian. Hindi nila alam, nangilag din si Julian sa kanila. Kung natatakot silang mawalan sila, natatakot din si Julian, dahil alamnangyaring ni Julian na may tatak na‟ng tingin sa kanya ng  tao, at „pag may aberya diyanna aysiya, walamasama nang pagbibintangan kundi siya.

 

Ilang taon na ang nakaraan ay takot pa rin si Julian na magpapasok sa bahay ng may bahay. Disisyete Disisyete na‟t lahat si Julian ay nasa kanya pa rin ang pilat ng malubhang pangyayaring „yon na nagbunga sa kanya ng malalang pagkailap.   "Hus, ikaw naman... para kang aanuhin nang aanuhin!" kung sabihan nga siya ni Aling asawa ng biyaherong si Mang "Aba, kundi Julian, kung lilinisin 'yong Connie kanal sana likod-bahay ko, wala kang ibangFelix. dadaanan rito sa loob!"   mo Madalas nga siyang tawagin ni Aling Connie. "Julian, pakikabit mo nga ang daylight ko, o! Julian, pumutok ang fuse namin, pakitingin mo nga!" Kung takbo siya agad sa bawat utos ni Aling Connie, taboy iyon ng abot-langit na pangangailangan niya, sa kabila ng lahat, sa kawalan ng tiwala ng kapwa-tao.   "O, kunin mo na „tong limang piso, Julian... panigarilyo mo man lang."   "N-naku, hindi ho ako naninigarilyo!"  "O, e 'di pang-meryenda pang-meryenda mo. Masama naman „yong utos ako nang utos sa 'yo, wala man lang pabuya. Abuso na ang tawag d‟on."  Nahihiya pa rin siya... tama na sana sa kanya „yong magiliw sa kanya si Aling Connie... pero mahalaga pa rin sa kanya „yong limang piso kung tutuusin lalo na ngayong gagradweyt siya sa haiskul, at marami pa siyang utang sa eskwelahan.   Minsa‟y hinanap uli siya ni Aling Connie.  "Julian, tulungan mo nga ako."  "Bakit ho?"  Nakatawa si Aling Connie. "Maniniwala ka, nai-locked ko ang sarili ko sa labas ng bahay? Alam mo naman „yong pinto naming, „pag nalimutan mong bitbitin „yong susi paglabas mo, patay ka na. wala pa naman dito ang Mang Felix mo."   "E, pa‟no ho ang gagawin ko?"  Magbaklas ng jalousy sa bintana ng may bintana, sa kalaliman ng gabi? Naku, nakakatakot! Baka mapagkamalan siyang magnanakaw! Baka barilin siyang bigla!  Sansaglit na nag-alala pa si Julian nab n ab aka pakana lang ito ni Aling Connie, nab aka gusto talaga nitong ipahamak siya.   "H'wag kang mag-alala, nakabantay naman ako," sabi ni Aling Connie. "Hindi kita iiwan habang tinatanggal mo „yung  „yung jalousy  ."   jalousy ."

 

Alanganing pa rin siya pero naisip niya: hindi naman siguro siya paplanuhan ng masama ni Aling Connie. Wala naman siyang atraso dito.  Nabaklas at naibalik niya ang jalousy ay wala namang nangyaring aberya.   "O, huwag ka munang umalis," pigil ni Aling Connie nang nagpaalam na siya. "Dito ka muna kumain."   "N-naku, h'wag na ho!"  "Bakit hindi? Nakaluto na 'ko. Ang totoo, maghahain na 'ko nang tumawag ang Mang Felix mo kanina para sabihing bukas na siya makakauwi. Kaya nga n ga nasa labas ako, e... nagpapalipas ako ng sama ng loob."  Gutom na rin siya. Isa pa, parang walang masabi sa kanya si Aling Connie. Ngayong tiwalang-tiwala na it sa kanya, ingat na ingat naman siyang may masabi sa s a kanya ito.  "Salamat naman, sinaluhan mo ko," sabi sa kanya ni Aling Alin g Connie nang kumakain na sila. "Hindi mo lang alam, napakaimportante sa akin 'yong may makasalo m akasalo 'ko sa pagkain. Alam mo, madalas, naiiyak talaga 'ko sa lagay ko. Magluluto ako ng ispesyal, tapos... tatawag sa 'kin ang Mang Felix mo para sabihin bukas na siya uuwi!"  Lumalaki ang pakiramdam niya. Hindi lang siya pinakikitunguhang mabuti ni Aling Connie; nagsasabi pa rin sa kanya ngayon ng mga nararamdaman nito!   "Balik ka, ha, Julian? Minsan, 'pag wala ang Mang Felix mo, para may makausap ako!"  Hindi niya maintindihan kung bakit siya pa, isang kabataang ni hindi naman sasabihing matalino, ang gustong kausap ni Aling Connie, pero walang halaga sa kanya ang mga bakit. Tama na „yong tinatrato tinat rato siyang parang kaibigan ni Aling Connie; na nakakadama na siya ngayon ng importansya, kaya nang salubungin siyang minsan ni Aling Connie sa daan para sabihing, "Halika sa bahay mamaya; wala ang Mang Felix mo," walang pag-aatubiling nagpunta siya.   Ang seksi-seksi ni Aling Connie nang dumating siya. Nahihiya tuloy siyang tumingin sa dibdib nito. Baka sabihin pa ni Aling Connie, Con nie, bastos siya. Nakatungo tuloy siya lagi, pero nakatawa si Aling Connie, tinutukso siya: "Ba't ba hindi ka mag-angat ng mukha riyan?" sabi sa kanya. "Wala ka namang uling a! O, may tipo ka naman... hindi naman nakakahiyang ipakita 'yang mukha mo. Julian, lumapit ka nga. Ba‟t ba parang mailap ka sa „kin?" 

Pinawisan tuloy siya nang malapot. Nagtangka tuloy siyang magpaalam na. E, A aling Connie...!" 

 

"Halika sa tabi ko, Julian. Sus, h'wag kang manginig! Ano ka ba, para nahawakan ka lang...! Lalaki ka, babae 'ko... walang masama rito, Julian, pwera na lang kung bakla ka?"  "H‟wag, Aling Con–" Con–"  "Hahaha! H'wag kang matakot, ako'ng bahala. Hmm, 'yan ang gusto ko sa lalaki... 'yong talagang amoy-lalaki!"  Pagkatapos n'yon, tinanong niya ang Diyos: "Diyos ko, ba‟t ko nagawa 'yon?" At 'yon?"  At minsan pa, ang katwiran na ginamit din niya no‟ng kasalukuyang nilulumpo siya ng tatay niya, may limang taon na ang nakaraan: Natukso lang po ako! Hindi ko po

napigilan ang sarili ko.  Gusto niyang pumunta kay Mang Felix para sabihing, "Natukso lang po ako; hindi ko po napigilan ang sarili ko..." pero kasabay nito, takot na takot siyang malaman ni Mang Feli na may nangyari sa kanila ni Aling Connie komo natukso siya, komo hindi napigilan ang sarili niya.  Masasalubong niya sa daan si Mang Felix, at halos hindi na siya makahakbang sa matinding pangangalog ng tuhod niya. Alam na kaya ni Mang Felix? Diyos ko, natuklasan na kaya ni Mang Felix? Tatanguan siya ng pagbati ni Mang Felix at lalo siyang manlalata, ngayo‟y sa ginhawang bigay ng kaalaman na hindi pa alam ni Mang Felix. 

Hinahanap daw siya ni Mang Felix! At sagad-kaluluwa ang nerbyos na aalipin sa pagkatao niya. Alam na kaya ni Mang Felix? Diyos ko, natuklasan na kaya ni Mang Felix? Iyon pala, uutusan lang siya ni Mang Felix at manlalata na naman siyang lalo sa pagkatuklas na so far , hindi pa nito alam.   Pero minsan, naiisip niya, mabuti pa ngang malaman malama n na ni Mang Felix kaysa naman kakaba-kaba siya lagi. Mabuti pang malaman na ni Mang Felix para maparusahan na siya kung parurusahan siya, para matapos na‟ng pag-aalala pag-aalala niya.  Pero siyempre naman, a, hindi na 'yon ikukuwento ni Aling Connie. S'yempre naman, hindi na „yon malalaman mala laman ni Mang Felix. Pagkaraan ng ilang araw, naisip niyang nakalusot na siya at wala siyang dapat alalahanin, kaya nang puntahan siya ni Mang Felix isang hapon ay lumabas siya nang walang pag-aalala.  Bahagya na niyang nailagan ang tagang inunday sa kanya ni Mang Felix. Matalim ang murang lumabas sa bibig nito, malagim ang tili ng nagimbal na ina niya, mabalis ang pagkakagulong namayani sa palibot, at nangibabaw sa isip niya ang iisa‟t matingkad ng utos ng sarili:  sarili:  Takbo, Julian, papatayin ka! Takbo! 

Papatayin kita, papatayin kita, ahas!  

 

Wala, nang pagkakataon para sabihin niya kay Mang Felix na, "Patawarin n‟yo po ako. Hindi ko lang po napigilan ang sarili ko!" nagtago nang mahigpit si Julian pagkatapos ng pangyayaring 'yon. Kahit nang mabalitaan niya na hindi na naman daw siya hinahanting ni Mang Felix, patuloy siya sa mahigpit na pagtatago. Magising-makatulog si Julian, balisa siya. Hindi siya matahimik sa pag-aalala na  

matagpuan siya ni Mang Felix. Hindi rin siya matahimik sa katiyakan nagalit n agalit na galit ngayon sa kanya ang tatay niya.  Pero hindi rin siya matahimik sa kaalaman na nag-aalala ang nanay niya kung nasa'n na siya ngayon.  Naisip ni Julian: maski istrikto ang tatay niya, iba pa rin 'yong may bahay ka maski pa'no: 'yong hindi ka kumpletong nag-iisa sa buhay. Sa huling suma, hindi katumbas ng maikling sarap sa piling ni Aling Connie ang parusa ng sariling dinaranas niya ngayon.  Tulad ding hindi halagang sampung piso ang gulpi‟t kahihiyang inabot niya no‟ng magkamali siya bilang bata, naisip ni Julian.  Hindi na 'ko uulit, pangako ni Julian sa sarili. Magpapakabait na „ko. Pinasok niya lahat ng trabaho para kumain. Nagtulak siya ng kariton sa palengke, naglinis ng bus sa terminal, nagtawag ng pasahero ng biyaheng Sangandaan, nag-ahit ng mga patay na baboy sa matadero... at nang 'di na nakatiis – mas sa lungkot kaysa sa hirap –  umuwi siya para humingi ng tawad sa tatay niya.  "Tungkol po do‟n sa nangyari no'n 'tay..."   Maagap na ipinalis ng tatay niya sa hangin ang butuhang kamay. "H'wag mo nang banggitin pa sa 'kin 'yon. Walang paliwanag na makapagbibigay-katwiran sa kalokohan mo. Maliit ka pa man, hindi ka na mapagkatiwalaan."   Parang sinaksak ang dibdib niya sa salita ng tatay niya. Napatungo siya.   "Oo, malaki ka na ngayon... hindi na kita mapapalo," malungkot na dugtong pa ng tatay niya. "Pero sana, h'wag mo naman akong masyadong nakawan ng dangal. Ayokong sa bandang huli'y manghinayang ako na naging anak kita."   Umalsa ang panghihimagsik sa loob niya. Nag-angat siyang bigla ng mukha para sumago, pero pagtama ng mata niya sa mukha ng ama, nakita niya ang kasinungalingan ng mga salita nito.   Kelan lang siya umalis, bakit tumanda na nang ganito ang tatay niya? Na para bang

nag alala rin sa kanya to maski pa no. sa likod ng matalim na dila nito t malupit n a kamay, naisip ni Julian, mahal din siya ng matanda. 

 

Nakaramdam ng awa si Julian sa tatay niya. Mahirap ding maging ama, naisip pa niya. 

Si Julian, pagkaraan matagal dinnaman namang pangangapa at pagpupursige nagdesisyong magingng Hindi kababaang trabaho ang waiter ,ay bukod pa waiter. sa malaki raw ang kita. Aba, masama pa ba „yong makamaka -tip ka piso-dalawang piso bawa‟t mesa? Sus, lalo na kung sa bigating hotel ka mapapasok!   Paghahanda sa opisyong nasabi, pumaloob sa isang puspusang seminar si Julian sa pagtataguyod ng isang employment agency , na nagturo sa kanya at mga kaklase ng ilang importanteng bagay sa pagseserbisyo, tulad ng kagandahang asal at makasining na pagdadala ng mga pinggan. Nang makapasa, kabilang siya sa mga agad ikinuha ng ahensya ng trabaho.  Siyempre't baguhan, temporary waiter lang muna ang ranggo niya. Okey na rin dahil, kita n‟yo, sa primera-klaseng primera-klaseng hotel-restoran naman siya napunta. Wala smalinaw na usapan sa sweldo, hindi rin niya alam kung ilang porsyento ng kita niya ang "tatagain" ng ahensiya, pero wala naman siyang reklamo sa tip. Isa pa, paniwala niya no‟ng bagong salta pa lang siya, okey naman ang tsibog.  tsibog.  T'yak na

lalaki ang katawan ko, 'nay, sa nagkalat na pagkain sa kusina!  Hindi niya akalain, patakaran pala sa restorang „yon „yo n ang bring your own baon!  "Ho? Ibig n‟yong sabihin, hindi libre ang pagkain, ma‟am?"  Tumaas ang isang kilay ng istriktong si  Ma'am. " Are  Are you crazy? crazy? Hindi basta restoran 'to, binata, at sa dami n'yong waiter dito, sa pagkain n'yo pa lang e baka hindi na maka-break even angmanagement!"  Oo nga naman, ayunan ng mga "maunawaing" bagon pasok. Tuusin mo naman kung bawat waiter e kakain ng fried chicken na nagkakahalaga ng sitenta'y singko pesos!  Binulungan si Julian ng isang datihan na: "Makakakain ka rin ng pagkain dito, h'wag kang mag-alala."  Kaagad din namang natuklasan niya ang ibig sabihin ng datihan, pagkaraang magsilbi sila sa isangluncheon meeting at ibalik nila sa kusina ang mga bandeha ng sobrang pagkain.  "Ayan," sabi ng datihan. "Bayad na 'yan. Pwede na nating kainin 'yan."  

Pagkaraan ng unang pagkasaling ng amor propyo, naisip ni Julian na sila sila na lang naman ang magkakaalaman ng kalagayan nila, ng pagbaba nila sa katayian ng

 

mga aso, at hindi na sila dapat pang mahiya. Wala nang tagalabas pang makakaalam na tagakain lang sila ng tira.   Pero takpan muna ang pagkain, hindi pa oras ng ligaya. Baka mahuli ka ni Ma‟am na ngumunguya, tatalsik ka sa trabaho. Alas dos pa ang break ng mga waiter , pag busog na ang lahat at mangisa-ngisa na lang ang nakikita mong mon g kostumer.

 

Kung gano'n, lalong hindi wise na isnabin pa niya ang tira ng mga nagdaang parukyano dahil sa oras na 'yon, panis na ang lahat ng baon nila sa plastik!   "Kain na, Julian. Malinis naman „yan, sinerving  sinerving spoon „yan."  "Saka ano ba‟ng ipagseselan mo pa? mahal dito, mga turista‟t mga big shot ang mga kumakain dito. Samakatwid, puro makwarta. Wala naman siguro sa kanilang may sakit. Kahit bad breath, wala naman siguro!"  Nang maglipat-buwan ay nauunawaan din ni Julian ang patakaran ng management sa pagpapasweldo ng mga waiter (nagtanung-tanong siya bunga ng pagtataka niya na mas mababa pa ang sweldo niya ngayon kaysa no‟ng nakaraang kinsenas).  Lumalagay na meron palang takdang badyet ang hotel-restorang 'yon na pansweldo sa mga waiter , wala lang nakakaalam kung ilang libo sambuwan... isang takdang badyet na siyang pinaparte sa bilang ng mga tagapagsilbi. Kung nagkataon na maraming natawag na extra waiters dahil natatambakan sila ng kostumer, o nagna kapag-empleyo ng cater  ang restoran sa maraming kasayahan at sa gano‟n ay nakapag-empleyo maraming party waiters na sinuswelduhan na por ora, hindi kataka-taka na lumiit ang parte ng mga temporary waiters na tulad niya, mga waiter na walang takdang sweldo. Tumass-bumaba Tumass-bumaba ang bilang ng tagapagsilbi‟y hindi nagbabago ang badyet na pansweldo ngmanagement.  Nagtataka lang si Julian. 'Di bas a marangal na usapan, kung maraming kasayahan ang binalikat ng hotel-restorang pinapasukan niya, dumami man ang babayarang tagapagsilbi'y mas marami pa rin ang papanhik na tubo sa kaha? Ibig sabihin: sa bawat manok na lang, halimbawa, na pinuhunan ng kinse pesos at ipagbili ng sitenta‟t singko pesos, tiyak lang na mas malaki ang tubi sa sanlibong manok kaysa sandaang manok lang. bakit sa tuos ng management ay mahihirapan ang cash kung magdadagdag sa badyet na pansweldo?  register kung Wala kang pakialam sa patakaran ng management, Julian. Magtanong ka kung gusto mo, para mawalan ka ng trabaho!  Julian, kasi, kawikaan nila: total, malaki naman daw ang nati- tip ng mga temporary ? 

O, e ba t yong mga  mga  regular , di ba malaki naman daw ang nati- tip? 

 

Wala kang magagawa. Mga regular 'yon; malinaw ang usapan nila sa sweldo.   Tsk, tsk, sarap ng maging regular , ano?  Engot ka pala. Bakit, ninang mo ba si Ma'am? Baka 'kala mo, ganu'n-gano'n lang ang  

maging regular ! Ba't hindi? Matatapos na ang probation ko, a!  'Yon ang akala mo! Ang sabihin mo, ngayon ka nga dapat mag-ingat nang husto. Oras na nabutasan ka, talsik ka!   Ano? Bakit, wala naman akong ginagawang masama, a!   Kahit wala! Mahirap ka bang umintindi? Dito, nili- limit ang bilang ng regular . Ba‟t kamo? Dahil lahat 'yan, obligadong bigyan na ng benefits! 'Yon ang ayaw na ayaw nila, 'yong magbibigay sila ngbenefits!  W-wala akong ginagawang masama!  H'wag kang kasiguro, Julian. Madali nang sabihin na may ginawa kang masama!   "Ma'am?"  "You heard me, Julian. Pasensiya ka. Violator ka, e. sinabi ko na sen'yo ayokong nahuhuli na ngumunguya 'pag 'di oras ng pagkain!"   H'wag naman po, dasal ni Julian. Diyos ko, h'wag naman po. 'Pag nalaman to ni itay, hindi siya maniniwalang wala akong ginagawang kasalanan!   "Ang ayoko sa lahat, „yong mga taong hindi mapagkakatiwalaan!" malupit na sabi pa ni Ma‟am at naramdaman niya ang latay ng mga salitang 'yon. "Hala, pirmahan mo „tong  „tong termination paper mo!" 

Termination papers?  "Ma'am," natataranta, natataranta, napaaawang sabi ni Julian, "patawarin n‟yo na po ako. Kasi po, gutom na gutom na 'ko... hindi ko na po napigilan ang sarili ko!"   May alingawngaw sa pandinig ni Julian ang mga salita niya. Hindi ko na mapigilan ang aking sarili.Gastadung-gastado na sa kanya kanya ang mga salitang „yon at siya mismo, muntil na siyang natawa.  Pero ba't gano'n? Puro pagkain ang hawak nila'y ayaw silang pakainin. Ang gustong

mangyari ngmanagement, hangga t hindi pa pumipitada ang alas-dos, alas -dos, aamuy-amoy

 

lang muna sila. Kahit naglalamunan na ang mga bitkua nila sa gutom, aamuyin lang muna nila ang pagkain.  "Masyado n'yo naman kaming ginagawang kawawa," nakuhang sabihin ni Julian.   Tumaas pa an kilay ni Ma‟am. "Ano kamo, pakiulit mo nga?"

 

"Ma'am, mag... g-gagawa na lang po ako ng resignation letter , ma'am."  Nang-uyam ang ngiting tinesting ni Ma‟am ang talino niya: "Bakit anong kaibahan Nang-uyam ng resignation letter sa termination paper?"  'Pag nag-aplay nag-aplay ako sa iba, Ma‟am... ang lagay,  lagay, termination paper ang ipakikita ko?  Lalo pang nang-uyam ang ngiti ni Ma‟am. "P'wes, naaapektuhan ang reputasyon ng kompanya pag nagre-resign ang kanyang empleyado!"  Reputasyon, naisip ni Julian. Ako ba, walang reputasyon?   Talaga nga yatang wala nang katungkulang-moral ang tao sa kapwa tao niya, niy a, naisip pa niya. Panahon na nga yata ng mga kahayupan.   Naalala niya ang tatay niya at ang salita nito: "H'wag mo naman akong masyadong nakawan ng dangal..." at gusto niyang mapaiyak. Hindi lang naman ikaw ang

nawawalan ng dangal, 'tay. Mas lalo na 'ko! 'Pag naaalala 'kong kumakain ako ng tira ng mayaman, nasusuklam ako sa sarili ko. Naiisip ko: mahirap nga tayo mula‟t sapul, pero minsan man, hindi n‟yo ako pinakain ng tira!   "Mahalaga ang oras ko, Julian. Pipirmahan mo ba 'yan o hindi? Kung ayaw mo, bahala ka. Pero hangga't hindi mo pinipirmahan 'yan, wala kang makukuhang sweldo maski pa 'no!"  Nagdilim ang isip ni Julian. Ang gulat ni n i Ma'am nang bigla niyang hablutinang mataas na kwelyo nito, hinatak niya ito palayo, dumiin ang mga daliri niya sa leeg nito, pumilipit, habang tumitindi ang pangangalit ng mga masel sa braso niya, ng mga ugat sa sariling leeg niya, kasabay ng pagtatangka ni Ma‟am na makasigaw sa kabila ng disididong pagpiga niya hanggang huling hininga nito at sa pagkakatitig niya sa hilakbot na pagkakanganga nito, parang narinig din niya ang hilakbot ng tili ng kanyang ina.  Sa hukuman, isa lang katwirang sinabi ni Julian sa kasong pagpatay na iniharap sa kanya, kasama ng mahigpit na pag-iwas sa nanunumbat na mga mata ng tatay niya: Hindi ko po napigilan ang aking sarili! 

 

Ang karugtong ng kwentong ito sa pananaw ni -Gel-O-Fury- Saavedra (sabihin na natin ito ang ika-apat na kwento ng buhay ni Julian): 

Napatunayang may sala dinanas si Julianni saJulian pagpatay kanyang Ma‟am,buhay kaya‟tnasiya‟y nakulong. Sa kulungan, ang sa mala-impyernong karaniwan nang nakikita sa kasalukuyan. Magkahalong lungkot, galit at kawalan ng pag-asa ang nadarama ni Julian. Idagdag pa natin na nasasaktan siya ng kanyang mga kasama sa selda. Tuluyan na ngang nawalan ito ng pag-asa. Minsan, tumutulo ang luha nito dahil dito.  Bihira ring dumalaw ang kanyang ama at ina dahil, kung hindi ito nagtatrabaho, ay may sakit sila. Napabalita ring nabuntis niya si Aling Connie, ngunit ito‟y nalaglag dahil sa matinding pambubugbog ni Mang Felix sa kanya. Namatay ang sanggol na anak ni Julian. At nang malaman niya ito, tuluyan nang nalumbay at nawalan ng pag-asa si Julian.  Hindi naglaon ang mga araw at buwan, habang nakayuko ang kanyang ulo at nakasandal ito sa rehas ng selda, may narinig nari nig siyang mga hakbang. May isang taong paparating sa kinaroroonan niya. Isang pulis ang dumating.   "Julian Candelabra!"  "Po?"sagot ni Julian.  "May gustong kumausap sa „yo. Sumama ka sa amin."   Pinosasan si Julian matapos na palabasin siya ng selda. Habang inaalalayan siya ng mga pulis papunta sa lugar na hindi pa niya niy a alam, nakayuko pa rin ang kanyang ulo. Tiningnan siya ng mga iba pang mga nakakulong, nagtatanong kung saan ito dadalhin.  Nakagisnan ni Julian na malapit sila sa isang kwarto na kung saan may malaking mesa at upuang may mahabang sandalan na nakatalikod. May taong nakaupo sa upuan, ngunit hindi niya maaninag kung sino si no ang nakaupo dahil sa laki ng sandalan na natatakpan ang itsura nito. Pinaupo si Julian sa isang simpleng upuan, hindi pa rin alam kung sino ang taong nasa kabilang upuan sa s a dulo ng mesa.  

"Maaari na kayong umalis. Kami lang dalawa ang kailangang mag-usap dito." ang sabi ng taong hanggang ngayon ay hindi pa humaharap kay Julian.   Agad umalis ang mga pulis. 

Sino po kayo? Tanong ni Julian matapos na umalis u malis ang mga pulis sa kwarto.  

 

Umikot ang upuan at lumantad ang taong nasa harapan niya. Isang taong simple lang ang pananamit. Ako iyon. 

"Nabasa ko ang kwento ng buhay mo sa isang aklat pitong taon na ang nakakaraan. Hindi mo ako kilala. Isa akong kakatwang tao. Bihira akong  

lumabas, bihra akong magpakita."  "May maipaglilingkod ba ako sa inyo?" sabi ni Julian.  

"Nang malaman ko ang kwento ng buhay mo, gusto kong itanong sa iyo ang mga bagay na hindi mo ninais mangyari, pero nagawa mo. Sabi mo, natukso ka?"   "Opo." 

"Bakit hindi mo nilabanan ang tukso? Alam mo namang ito ang magpapahamak sa iyo."   "Hindi ko po alam. Nadala lang po ako ng aking damdamin." sagot ni Julian habang siya‟y naluluha na naaalala ang mga ginawa niya kay Aling Sandra, Aling Connie at kay Ma‟am. 

"Lahat tayo'y nasasaktan dahil sa mga pangyayari sa ating buhay, ngunit ito ay  isang pagsubok na kailangan nating labanan at minsan, palagpasin."   "Wala na po akong malalapitang tao sa labas. May nakakakilala sa akin, pero hindi nila ako gusting makasama o makausap."   Pinatong ko ang aking mga kamay sa mesa. "Alam mo ba kung bakit ka sinaktan ng

tatay mo noong bata ka pa? Iyon ay upang matuto ka sa mga kamalian mo at hindi mo na gawin muli, ngunit hindi na niya kayang gawin iyon ngayon dahil wala na siyang kakayahan. Kung sa tingin mo ay ginawa nila iyon dahil galit sila sa iyo, oo, galit sila, sil a, pero mahal na mahal ka pa rin nila. Hanggang ngayon, kahit wala sila sa tabi mo, inaalala ka pa rin nila, kahit wala na silang kakayahan na makasama ka habang buhay sa kinaroroona kinaroroonan n mo."   “Nahihiya nga po ako sa kanila eh. Hindi ko po alam ang gagawin ko.” 

"May mga likas na kamalian na hindi na maaaring itama pa. Hindi mo na maibabalik pa ang respeto sa iyo ni Aling Sandra. Hindi mo na maaaring itago ang nangyari sa inyo ni Aling Connie kay Mang Felix, at higit sa lahat, hindi mo na mabubuhay pang muli si Ma‟am. Ang tanging kaya mong gawin ay ituloy ang

buhay at sana, hindi mo na gawin ang mga kamalian na iyon at hindi ka magpadala sa tukso na gawin ang mga masasamang mga bagay na iyon."  

Nag-alangan Nagalangan si Julian, "Bakit n‟yo po ito sinasabi sa akin?"  

 

"Pakakawalan kita sa seldang kinagisnan mo upang makapagsimulang muli, upang mabuhay muli."   "Talaga po!?" sagot ni Julian na may kagalakan.  

"Oo. At kahit gumastosko. ako ng malaki para makalaya ka,mong at kahit labag ito kalooban ko, gagawin Dahil naniniwala ako na kaya magbago. Maysapagasa kang mabuhay nang tama. Alam kong hindi mo na kayang ibalik pa ang nakaraan, kaya dapat mabuhay ka sa kasalukuyan."   Naluha si Julian sa narinig. narini g. "Salamat po!" 

"Julian, mas maraming mga tukso ang darating sa buhay mo. Maraming napapanahong mga kasamaan kasamaan ang lumalaganap sa ating lipunan. Gusto kong labanan mo ito ng iyong paninindigan sa kabutihan. Hindi mo rin masasabi na kapag ika‟y natuksong muli na gumawa ng masama, makakaligtas ka. Labanan mo ang tukso, dahil kung hindi, maaaring ikamatay mo ito. Hindi mo na masasabi sa kahit kanino ang linya mong: 'Patawarin n‟yo po ako. Hindi ko lang po

napiligal ang sarili ko!' At hindi ako laging nandyan sa tabi mo."   Tumungo lang siya at nagsabi ng opo.  

"Matuto ka sa mga kamalian mo at huwag mo nang gawin muli iyon."   Nagtanong si Julian, "Bakit n‟yo po ito ginagawa sa akin?"  

"Dahil alam kong kaya mong magbago. Kaya mong mabuhay ng may  dangal." Pinirmahan ko ang mga papeles upang makalaya siya at ipinakita sa kanya, "Eto ang magpapatunay na malaya ka na, Julian Candelabra."   Lumundag sa tuwa ang nakalayang Julian, ngunit lagipapunta kong ipinaalala sa kanya ang mga sinabi ko tungkol sa tukso.siSinamahan ko siya sa mga pulis, ipinakita ang mga papeles at nagbayad sa kanila at idineklarang malaya na si Julian.  Matapos noon, nag-impake na si Julian ng kanyang mga damit paalis sa selda niya. Nakita kong muli ang kanyang ngiti sa mukha niya, gaya ng n g inilarawan sa aklat namin noong ika-4 na taon sa mataas na paaralan. Nakita kong nanumbalik ang kanyang galak at tuwa.  Nang nakalabas na siya sa lugar na kung saan siya pinahirapan, nakita niya akong papaalis. Hinabol niya ako at sinabing, "Salamat po. Kahit hindi ko po kayo kilala, maaari bang malaman na lang ang pangalan ninyo?"  

"Gel."  

 

"Gel. Salamat po Gel. Hindi ko kayo makakalimutan."  At nakita niya akong papalayo sa kanya, lumalakad sa kalsadang wari‟y lumalakad sa kawalan, at dala-dala ko ang pag-asang magbabago siya sa kanyang ikauunlad, at sinabi sa sarili ko: "Ituloy mo ang ika-apat at mga susunod mo pang mga kwento  Julian. Hindi pangnatatapos ang ng buhay  mo. Nawa‟y maging maganda ang kalabasan mga buhay mokwento sa hinaharap." 

Hindi man legal o opisyal ang karugtong ng kwentong niya, may maaari pang gumawa ng katuloy nito.  2 commentsshare 

Landas sa Bahaghari

Landas sa Bahaghari

 

 

Sep 23, '10 12:36 AM for everyone

Sep 23, '10 12:36 AM for everyone

Hanggang saan ka dadalhin ng iyong pagkaalipin sa mga dayuhan? Kung natatapakan na ang iyong dangal at pagkatao? Narito ang isang kuwento ukol sa pang-aalipin ng isang dayuhan sa isang Pilipino sa Pilipinas. 

 

Landas sa Bahaghari Ni Benjamin P. Pascual  Narinig na naman niya ang kantahing Intsik sa radyo, ngayo‟y sa tinig-babae, tinig -babae, mga notang walang kawawaan, walang damdamin sapagka‟t hindi niya maintindihan at inisip niya kung paano iyon pinakikinggan ni Chua: maaaring nakaupo sa tumbatumba si Chua, sa kabila ng palarindingan na humahati sa tindahan at sa salas ng bahay, nakasandal, nakataas ang isang paa, ang isip ay tangay ng kantahing iyon na araw-araw ay hindi nila maiwasang pakinggan. Sila ni Ana ay tindera lamang ng tindahang iyon – tinderang utusan. Hindi nila mahiling kay Ah Pe, tiyo ni Chua, na paminsan-minsa‟y paminsanminsa‟y ilipat ang istasyon ng radyo sa programang Tagalog.   Maraming kumakain sa oras na iyon ng umaga, mga manggagawa sa kalapit na pagawaan ng tansan, mga trabahador sa di-kalayuang tablerya at talyer, ngunit pagkatapos, sa pagsisimula ng Gawain, magiging madalang na ang kakain. Hindi na na magiging haplitan ang pagkilos nila ni Ana. Maaari silang makipag-usap. May saasabihin siya kay Ana.  Kagabi, ginawa na naman ni Chua sa kanya ang minsa‟y ginawa na nito: hinipo siya sa kamay. Nangyari iyon kagabing nagsara na siya ng tindahan at inilalapat niya ang huling dahon ng pinto: sa kamay niya‟y lumapat ang palad ni Chua, lumapat lamang, hindi mahigpit, walang pagnanasa, manapa‟y pagpaparamdam lamang ng niloloob nito sa sandaling iyong siya‟y nag-iisa sa dilim. At gaya ng unang hipuin siya ni Chua sa kamay, sinabi nitong sila‟y pakasal na.   “Ano pa ikaw ibik, Salud? Ako wala asawa. Melon naman ako pela. Sike na,  papakasal tayo agad.”Wala agad.” Wala sa tinig ni Chua ang pagpapakababa at pagsamong maaasahang taglayin ng isang nagtatapat ng pag-ibig: pag-ibig: ang naroroo‟y ang pawalangpawalangbahala, pautos na pagsasalita ng isang panginoon sa kanyang alipin.   Nahila agad niya ang kanyang kamay nang dantayan ng palad ni Chua, at ngayon, matapos na marinig ang sinabi ng Intsik at sa takot na hindi lamang siya sa kamay hawakan ni Chua, patakbo siyang pumanhik at hindi na nagpalit ng bihisan at nagtuloy na sa nakahanda nang higaan nila ni Ana. Sumiksik siya kay Ana.   Inihudyat sa pagawaan ng tansan ang pagsisimula ng Gawain at patungo na roong nagmamadali ang mga manggagawa; paalis na rin ang mga trabahador sa tablerya at sa talyer. Iniimis na ni Ana ang mga puswelong wala nang laman, mga platito at baso, na dinadala nito sa lababo. Tinulungan niya n iya si Ana sa paghuhugas. Sa tindahan, dalawa na lamang ang kumakain.

 

 

"Kagab-i, Ana," sabi niya sa kasama, "magsabi uli si Chua sa akon, magapakasal kami."   Tumingin sa kanya si Ana. Tumawa ang mga mata nito.   

"Malaki siguro‟ng gusto sa 'yo ni Chua. Ano‟ng sabi mo?" 

"Dili ako magsabi ng kahit ano lang."   "Kung ako naman ikaw e tatanggapin ko na. binata naman „yon, at bata pa naman. Mga treinta lang „yon siguro. Sige na, para pagdating ng araw, ika na‟ng me-ari nito!" Ang tindahan ang tinutukoy ni Ana.  

"Siya maghipo uli sa kamay ko." Iminuestra niya ang pagdantay ng palad ni Chua sa kanyang kamao."Ganyan."   Humagikgik si Ana, pigil upang huwag marinig sa loob. 

"Gusto ko mag-alis na, Ana. Kon makuha ko an suweldo ko sa katapusan, magabalik na ako sa amin sa Samar."   "Sabi mo, wala ka nang ama‟t ina at tiya mo na lang ang uuwian mo ro‟n. Bakit

ka pa babalik? Dito ka na lang sa Kalookan magpirme. Tanggapin mo na si Chua. Binata naman 'yon. Gusto ka naman."   Iyon ang isang bagay na hindi niya maunawaan kay Chua, kung siya‟y gusto nito. Bakit siya ang napili ni Chua? Bakit hindi ibang babae, ibang tindera, o bakit hindi dalagang Tsina? Hindi siya maaaring tawaging maganda. Pandak Pand ak siya, hindi nga maitim, ngunit hindi naman masasabing maputi, m aputi, walang hubog ang katawang untiunti nang pinapangit ng kumakalat niyang taba, malalaki ang binti, binti , mababa na ang malaking dibdib walang ganda sa mukha. ni ya‟y niya‟y at makakapal. Niathindi siyamaituturong nakapag-aral, nakapag-aral, at alam ni ChuaAng iyonkamay pagka‟t kungmalalaki siya‟y nakaabot sa mataas na pinag-aralan ay hindi siya tinder sa tindahang iyon. Ano ang gusto sa kanya ni Chua?   Patuloy na ipinaririnig sa radyo ang kantahing Intsik, ngayo‟y sinasaliwan nang mataginting na tunog na wari‟y pako o bakal na ipinupukpok ipinu pukpok sa maninipis na metal. 

"Masakit na'ng tenga ko sa tugtog na 'yon," sabi ni Ana.  Gabi. Nakahiga siya – siya lamang mag-isa – sa higaan nila ni Ana, binubulay-bulay sa sarili ang mga kakatwang pangyayaring naganap nang araw na iyon. Nang dakong kainitan pa ang hapon, dalawang may kagulangan nang Intsik ang dumating, dumati ng, na dati

na niyang napagkikita roon kung nagmamadyong at ang mga ito at si Chua at ang matandang Ah Pe ay nag-usap sa salas. Waring mahalaga ang pinag-uusapan ng

 

apat, sa wikang Intsik at waring ang dalawang panauhin ay may iginigiit kay Chua na sinususugan naman ni Ah Pe. Ang kakatwang bagay na naganap, at ngayo‟y inihahanap niya ng kasagutanm ay kung bakit ang apat, sa kainitan ng pagsasagutan, ay madalas na maghagis sa kanya ng tingin.   Ngayon, kanyang kamalayan kay Chua. Mag-aapat na taon na pa siyang nagsisilbinapatuon sa bahay ang na iyon bilang tinder-utusan, at noong una, noong hindi ito roon nakatira, padalaw-dalaw lamang ito sa matandang Ah Pe. Malabo ang nalalaman niya sa pagkatao at pinagmulan ni Chua. Umano, sa dinig-dinig niya, galing ito sa Tsina: doon ito isinilang. Namatay ang mga magulang ni Chua at kinuha ito ng iba pang kapatid ni Ah Pe na sa Pilipinas nakatira. At nitong nakaraang dalawang taon, sa „di-malamang „di -malamang sanhi, lumipat ito sa matandang Ah Pe. Iisa ang anak ni Ah Pe, lalaki at umano, ito at si Chua ang nangangasiwa sa isang isan g tindahan ng hardware na ari ng mga kapatid ni Ah Pe.   Pangit si Chua. Hindi mapadapa ng pomade ang matigas at nag-igkas n ag-igkas na buhok nito at ang marami nitong gintong ngipin, malalaki at nakausli ang ilan, ay hindi magandang tingnan sa bibig nito kung nakatawa. Lalong pangit kung kumain si Chua: nakasampa sa upuan ang dalawang paa, at hawak ng isang kamay ang mangkok nh nilugaw na ang labi ay nakadikit sa bibig, tinutulungan ng maingay na paghigop ang kinakalahig na pagkain.   Hapon na nang umalis ang dalawang panauhing Intsik, at ang isa pang katakatakang bagay ay kasama ng mga ito si Ana.   "Isinasama 'ko, me ipakukuha raw sa „kin sa bahay ng kapatid ni Ah Pe."  sabi sa kanya ni Ana nang magbihis.   At ngayon, nakapagsara na siya ng tindahan at maghahatinggabi na, ay wala pa si Ana.  Sinabi niya sa sarili, hindi siya matutulog hangga't wala si Ana. Pipilitin niyang huwag makatulog. At ginunita niya ang ilang magagandang bagay na naganap sa kanyang buhay: ang paglalaro nila sa Samar ng anak na lalaki ng kanyang Tiya Paula noong sila‟y maliliit pa. (Kung umaambon at may bahagari, natatandaan niya, ay uupo sila ni Gabriel at tatanawin iyon, at itatanong niya: "Bakit may  bahaghari, Gabriel?" At sasabihin ni Gabriel: "Ewan. Pag nakarating ka raw sa

 paanan niyon, makakakuha makakakuha ka ng ng gusi ng kayamanan. kayamanan. At hindi ka raw  malulungkot dahil sa naroon ang paraiso." At tatakbo sila ni Gabriel sa bahaghari, na waring palayo nang palayo, at hihinto sila, at tatawa, at sasabihin niya: "Ayoko na Gabriel. Mahirap palang puntahan ang bahaghari." ) Ginunita rin niya ang mamakalawa-mamakatlong panonood nila ng sine ni Ana, ang minsang pamamasyal nila, ni Ana rin, sa Manila Zoo. Ngunit, ang kanyang katawang pinagod ng

maghapong paggawa ay sumuko rin sa antok anto k at siya y naidlip. Naalimpungatan siya nang maramdaman niyang may nagtataas ng kany6ang kulambo, at sa dilim nabanagan niya si Chua. Dadalawang kataga ang binibigkas ni Chua habang

 

ipinapasok ang sarili sa kulambo: "Huwak ka ingay, Salud! Huwak ka ingay!" At naramdaman niya sa kanyang katawang pinanginginig ng sindak at takot ang matitigas, malulupit na kamay ni Chua.   Mabait na mabait sa kanya ang sambahayang Intsik kinabukasan. Sa higaan siya dinaluhan ni Chua pagkain: pritong sa itlog, langgonisa, mga pagkaing hindi niyang dating natitikman tindahan. Sinabipandesal, sa kanya tsokolate, ni Ah Pen a hindi na siya magtitinda; hindi na siya tinder-utusan. Sinabi rin sa kanya na kung gusto niya, padadalhan ng pera ang Tiya Paula niya niy a sa Samar, sabihin lamang niya ang halagang kailangan. Sa kinahapunan na dumating si Ana.   Pagkaraan ng dalawang linggo, ikinasal sila ni Chua – sa huwes.  Sa araw ng kasal, ang kanyang Tiya Paula na sinulatan niya – isinama niya sa sulat ang isang daang pisong padala ni Chua – ay hindi dumating. Simple ang kasal (naisip nga niya pagkatapos na para lamang silang nanood ng sine) at walang w alang handa, bagama't naiba sa karaniwan ang pagkain sa bahay. Naroon ang mga kapatid ni Ah Pe at ang asa-asawa at mga anak ng mga ito, at naroon ang dalawang Intsik na madalas niyang maging panauhin. Waring masasaya ang mga ito sa pakikipag-usap kay Chua. Waring may bgay na ipinagbubunyi at ipinagsasaya, na hindi naman ang kanilang kasal pagka‟t walang bumabati sa kanya. Ipinakita pa ni Chua sa kalalakihan ang kasulatan sa kasal, at nasisiyahang tumangu-tango ang mga ito.   Si Chua ang nagtago ng kasulatan.   At isang umaga, siya at si Chua at dalawangIntsik na palagiang panauhin sa kanila, kasama ng isang abugadong Pilipino, ay nagtungo sa husgado sa isang malaking gusali sa Maynila. Dala nila ang kasulatan sa kasal, na iniharap ng abugado sa piskal. Pinapirma siya sa isang kasulatang nasusulat sa Ingles na hindi na niya pinagkunwaring basahin pagkat ayaw niyang mahalata lamang ni Chua na hindi siya marunong bumasa ng Ingles. Tinanong niya si Chua kung ano ang ginawa nila roon.

 

"Lalakad amin pala ako maging Pilipino sitisen."   Noon lamang niya nalamang si Chua ay hindi pa mamamayang Pilipino. At kung bakit naman gusto ni Chua na maging mamamayang Pilipino, hindi niya alam.   Sa simula, mabait si Chua. Totoong ang kinikita ni Chua ay hindi binibigay sa kanya – binibigyan lamang siya nito ng pera kung sinasabi niyang kailangan niya – ngunit maliit pa siya‟y alam na niyang ang 'di pagbibigay ng pera sa asawa ay ugali talaga ng mga Intsik. Sa tindahan, kumuha si Chua ng bagong kapalit niya at hindi na nga siya pinagtinda, bagama‟t sinabi sa kanya ni Chua na tutulong din siya sa tindahan. Si Chua ang bumibili ng mga telang pinagagawa niyang damit. Si Chua ang bumibili

ng kanyang iba pang gamit. Si Chua rin, kung abala ang matandang Ah Pe, ang namimili. Noong una‟y inisip niyang sinesenyora siya ni Chua. 

 

Nang magtagal, unti-unti, nakaramdam siya ng maliliit na paghihimagsik, maliliit na titis na sa kanyang pag-iisa‟y pag- iisa‟y nagdiringas nagdiringas at lumikha ng apoy sa kanyang dibdib. Kung nagpupunta si Chua sa mga kasayahan ng mga Intsik o tiyuhin, hindi siya isinasama. Nababalitaan na lamang niya si Chua pala ay nagtungo sa ganoo‟t ganitong kasayahan o nanood ng sine. Kailan man, hindi rin siya kinausap ni Chua ukol sa kalakaran ng negosyo nito. panawan siya sa bahay nang siya hnidini nagsasalita kung saan nanggaling o Datna‟t saan pupunta. Parang asawa lamang Chua sa gabi at sa araw ay hindi.   Noo‟y kagampan na siya. Nang isilang niya ang bata b ata – isang malusog na sanggol na babae na maputi at may tsinitang mga mata – ay lalong nagging masigasig si Chua at ang abugadong Pilipino sa paglakad-lakad sa husgado. At isang hapon, dala ang ilang papeles, masayang-masayang dumating si Chua. 

"Ako Pilipino sitisen na, Salud! Ako Pilipino Pilipin o sitisen na!"   Mula nang maging mamamayang Pilipino si Chua, nagging madalas ang hindi nito pag-uwi sa bahay. Kung tinatanong niya, sinasabi ni Chua na sa s a bahay ng mga tiyuhin ito napipilitang matulog dahil sa negosyo. Nang magtagal, ang nagging bahay nito ay ang bahay ng mga tiyuhin at pasulput-sulpot pasulput -sulpot na lamang sa tindahan upang madalaw si Ah Pe at upang Makita ang anak. Noo‟y wala na si Ana sa tindahan at siya na naman ang isa sa palagiang nagtitinda. Hindi na kumuha si Chua at maging si Ah Pe ng kapalit ni Ana.   Maganda ang bata, na ang pangalan ay Amelita (hindi tinanggap sa simbahan nang pabinyagan ang bata, ang pangalang Intsik na ibinibigay ni Chua). Kung minsa‟y nagtataka siya kung bakit nagkaroon siya ng ganoong kagandang anak pagkat hindi naman siya maganda at lalong hindi maganda si Chua. May magandang biloy ang bata sa magkabilang pisnging namumurok, ang kutis nito‟y hindi puting-Intsik puting -Intsik kundi putting mamula-mula, mamula-mula, at ang buhok nito‟y pino at malalambot at ang tsinitang tsinit ang mga mata ay maiitim at kumikislap tumatawa. Sa bata nabuhos ang kanyang panahon, damdamin at isipan; kapag ang kaligayahang hinahanap-hanap niya sa daigdig ng tao, sa sanggol niya natagpuan. Kung siya‟y nakatao sa tindahan ay wala na siyang hinihintay-hintay kundi ang sandaling makapahinga, at tatakbuhin niya ang bata sa duyan at kakargahin at lalaruin at kakantahan. At sa gabi, sa kanilang pagkakahiga na wala si Chua, sisiilin niya ng n g halik ang namumurok na pisngi ng bata. 

"Mahalin mo sa akon, ha?" sasabihin niyang naglalambing. "Pagmalaki na sa imo, mamahalin mo sa akon."   Minsan, may sinabi si Chua, nang pagalit, kay Ah Pe, at sinabi si nabi sa kanya ni Ah Pe ang sinabi ni Chua.  

"Sasabi sa Chua, huwak mo matutulo sa bata kanta Takalok."  

 

"Gusto ba kay Chua, kantahon ko sa Intsik? Dili ako marunong magkanta sa Intsik."   "Basta, huwak ka kanta sa Takalok, sasabi sa Chua."   Ngayo‟y nagiging madalas namantatlong si Chuataon, sa tindahan, pagdalaw pagdalaw-dalaw bata, at nang si Amelita ayna maging bibihisansa i to ito ni Chua -dalaw at may sa pagmamalaking isasama sa mga kaibigan, sa pamamasyal, sa bahay ng mga tiyuhin. Kung minsa‟y isasama ni Chua ang bata nang mga ilang araw, isang lingo, at sa mga gabing iyo‟y hindi siya makatulog sa pag-aalala pag -aalala kung ano ang nangyayari sa kanyang anak o kung saan ito dinala ni Chua. Minsa‟y hindi siya nakatiis at pinuntahan niya ang mag-ama sa bahay ng kapatid ni Ah Pe. Doon, dinatnan niya ang bata na kalaru-laro ng mga anak na Intsik ng kapatid ni Ah Pe. Pagalit na hinarap siya ni Chua. 

"Sike, ikaw uwi na, kami balik na."   Minsang dumating ang mag-ama, mula sa isang linggong pagkakalayo, sumalubong ng yakap sa kanya kanya ang bata at nagsalita sa wikang Intsik. Natitigan niya ang bata. Ang nakikita niya‟y hindi bahagi ng kanyang laman at dugo kundi kund i isang tau-tauhan, isang murang kawayan, na hinuhutok sa bagong anyo, hinahasikan ng bagong kaisipan, sa isang kapaligirang hindi siya magkakaroon ng ano mang bahagi pagkat siya‟y isang inang inaayawan. Niyakap niya nang mahigpit ang bata at siya‟y napaiyak.  Minsan, nang si Amelita ay anim na taon na, sinabi sa kanya ni Chua: "Salud, buti  pa tira atin si Lita sa Sya Na."  Na." Ito ang pangalan ng isa sa mga kapatid ni Ah Pe.   Nabigla siya. "Bakit?"    

"Dapat siya alal na. siya anim taon na. Puwele na siya alal."  "Saan man siya mag-aral?"   "Sa eskuwela Intsik." Sinabi ni Chua ang pangalan ng paaralang Intsik at kung saan iyon naroon sa Maynila.  Naragdagan ang kanyang panlulumo. Ang habol na lamang niya ngayoy huwag malayo sa kanya ang bata.  

"Mag-aral siya, oo, dili ako magreklamo, piro bakit magatira si Lita kay Sya Na? maaari man siya magtira dito. Ako na maghatid sa kanya sa iskuwela arawaraw."  

"Buti siya tila sa Sya Na, pala madali siya toto. Kasama sa kanya alal anak sa Sya Na 'yan." Tumingin Tumingin si Chua sa kanyang mukha na kasasalaminan kasas alaminan ng kanyang

 

windang na dibdaib, at nakita roon ang kanyang pagkaina. "Puwela naman ikaw  dalaw sa Lita „yan. Dalaw mo si Lita isa beses isa linggo."  

"Ang dugo ng aking dugo, dadalawin ko – na lamang? Magiging bisita na lamang ako ng aking anak, na sa katagalan, sa kalaunan, ay maaaring ipagtanong niya kung sino? Ako Pilipino, na kanyang ina?kanyang Maaaring ang kalahati Intsik, ngunit ang kalahit niya‟y at ang pagka -Pilipino niya‟y at pagka-Intsik ay kapwa anak ko. Ina ako ng kanyang bahaging Pilipino at bahaging Intsik. Hindi!" Hindi niya nasabi, sa sandal ng sukdulang kaapihan, ang daluyong ng mga salitang ibinuga ng kanyang isip. Hindi makaiintindi ng Waray si Chua, at hindi niya masasabi ang a ng mga salitang iyon sa Tagalog.  

"Bukas, akin dala si Lita sa Sya Na."   Nang umaga ring iyon, nagbalot si Chua. Ang kataka-takang bagay, hindi lamang ang lahat ng damit ni Amelita ang inilagay ini lagay nito sa isang maleta. Sa isa pang maleta, inilagay rin ni Chua ang lahat ng damit nito. Tapos na ang kanyang pagkaina; tapos na ang kanyang pagkaasawa. Siya sa ikalawang pagkakataon, ay isa na namang alipin sa tindahang iyon, maghihintay ng bagong Chuang maghahangad na maging mamamayang Pilipino, na dumudungis sa kanyang dangal, kukuha sa kanyang supling pagkat siya‟y ikinahihiyang ikinahihiyang ina.  At umalis si Chua, matapos siyang pagbilinang bukas ay kukunin ang bata.   Noo‟y araw ng Lunes, at natandaan niya ang minsa‟y nasabi ng isang nakausap na kababayan na tuwing Lunes at Miyerkules ay may tumutulak na bapor patungong Samar mula sa North Harbor na siyang nilunsaran niya at ng dalawang kababayan may sampung taon na ang nakaraan. Nang hapong iyon, samantalang ang tandang Ah Pe ay nahihimbing sa tumba-tumba matapos ipaghele ng kantahing Intsik sa radyo, kumuha siya ng tatlumpung piso sa kita ng tindahan, sinabi sa kasamang utusan-tindera na araw, ipapasyal niya ang bata, at na, kasama Amelita, sila sumakay sila sad yip. Mainit pa ang bagama‟t papalamig nangsidumating sa North Harbor, at naupo sila sa likod ng isang giray na tindahan, nagtatago sa maaaring makakitang kakilala, nananalanging sana‟y gumabi na, gumabi na.   At lumatag ang gabi, at sumakay sila sa barko. Sa pagkakatalungko sa kamarote, sa kandungan niya nakatulog ang bata. Ang malalaki niyang bisig ay nakayakap sa katawan ng bata, binibigyang-init ang kalamnan nitong nakabuyangyang sa lamig ng gabi, maya‟t maya‟y ilalapit niya ang kanyang mukha sa anak at hahagkan ito sa pisngi at sasabihin, sa isip lamang: "Walang maaaring maglayo sa iyo sa akin,

anak. Magbubungkal ako ng lupa dahil sa iyo, magpapaalila ako dahil sa iyo, nag-umaga, at siya‟y ngunit ako ang tatawagin mong ina." At humatinggabi, at nag-umaga, nakatingin pa rin sa katimugang tinutungo ng barko. Sapagkat hindi maglalaon,

matatanaw niya sa dako roon ang anino ng malaking pulo, nayuyungyungan ng pagkaganda-gandang bahaghari, kaaya-aya sa dilim ng dapithapon at sa nagsala-

 

salabat na nagliliparang ibon, ay ituturo niya ang mga iyon kay Amelita at sasabihin niya:"Doon tayo titira, anak. Ikaw at ako. Tayong dalawa lamang!"   0 commentsshare 

Isang Supot ng Pansit

 

Aug 18, '10 9:12 AM for everyone

Sinong makapagsasabi na ang isang supot ng pansit ay maaaring makapagpabago ng isang tao?  Ang pagtitipid ay laging ipinapayo sa atin ng n g mga matatanda. Wika nila, kailangang magtipid upang may mabunot sa oras ng kagipitan. Subalit, anumang bagay na sumobra ay nagdudulot ng 'di magandang pangyayari sa buhay. Ganito ang nangyari kay Saling. Ang asawa ni Saling ay karaniwang empleyado lamang, pero sapat naman ang kinikita ni Nonoy (asawa ni Saling) dahil wala itong bisyo at dadalawa ang kanilang anak. Ang kanilang panganay ay nasa unang baitang na n a ng mababang paaralang malapit sa kanilang tirahan. Minsan, araw ng sweldo, maraming pinamili si Nonoy para sa kanilang pamilya.   "Ay, ang tatay, andaming uwing pasalubong! Nanay! Nanay! Eto na po ang Tatay!" sigaw ng kanilang anak na panganay na si Lisa. L isa.  "Naku... e kung anu-ano na naman iyang pinagbibili mo. Kaya tuloy walang ganang kumain ng luto ko ang mga anak mo eh. Kung iyon ba eh itinatago mo ang perang ginastos mo riyan, 'di sana‟y madadagdagan pa ang ipon natin. Aba, konting tipid naman." reklamo ni Saling.  "Ayan ka na naman. Huwag kang mag-alala at may natira pa sa sweldo. Malaki lang

ang overtime ko ngayon kaya ako namili. Isa pa, minsan ko lang naman maibili ng masarap na agkain ang mga bata. Saka „di baleng magkagastos ako sa pagkain. Ang

 

ayoko lang ay sa gamot. Mauubos ang pera ko. Tingnan mo o, sarap na sarap ang mga bata." katwiran ni Nonoy.   Madalas ay ganito ang pag-uusap ng mag-asawa. Mapagpasensiya lang talaga si Nonoy. Isang umaga, naglalakad pauwi si Lisa galling sa paaralan kasabay ang isang kaklase niya.  "Dalian mo naman lumakad Lisa. Teka nga, bakit ba hirap kang lumakad?" usisa ng ng kaklase ni Lisa.  "E... kasi... masakit ang tiyan ko eh!" daing ni Lisa.  "Bakit? „di ka ba nagnag-recess kanina?"  "Singkwenta sentimos lang ang baon ko eh, kaya gulaman lang ang nabili ko kanina..." sagot ni Lisa.  "Kawawa ka naman. Sana sabihin mo sa nanay na nay mo na dagdagan ang baon mo."   "Humingi na nga ako noon, pero nagalit lang siya. Sabi niya, masyado raw akong magastos." paliwanag ni Lisa. "Ay, supot o... nalaglag doon sa dyip... 'lika, tignan natin. Naku, pansit pala, 'lika, kainin natin." alok ni Lisa.   "Huwag Lisa, baka sira na 'yan, sumakit pa ang tiyan natin." tanggi ng kanyang kaklase.  "E masakit na nga ang tiyan ko sa gutom eh. Sige, kung ayaw mo, ako na lang."   Kinagabihan ay nagising sa pagtulog ang mag-asawang Saling at Nonoy dahil sa daing ni Lisa.  "Bakit anak? Anong masakit sa iyo?" tanong ni Saling.   "E kasi po... masakit ang tiyan ko." paiyak na sagot ni Lisa.   "Siguro kung anu-ano na naman ang kinain mo sa eskwela ano?" pagalit na tanong ni Saling sa anak.   "Ano ka ba naman Saling. May sakit na nga ang anak mo e puro ka pa sermon." sabad ni Nonoy.  "Aray ko po, ang sakit-sakit inay!" daing ni Lisa.  

Mabuti pa kaya y dalhin na natin si Lisa sa doktor at baka kung ano na iyan. mungkahi ni Nonoy. 

 

"Naloloko ka na ba? Ang mahal ng bayad sa doktor ah. Painumin lang ng mainit na tubig iyan at baka nalamigan lang ang sikmura." tumayo si Saling at pinainom ang bata, ngunit tuloy pa rin ang daing ng bata. 'Di na nakatiis si Nonoy.   "Sa ayaw at sa gusto mo‟y dadalhin ko sa doktor si Lisa." paini s na sabi ni Nonoy.   'Di na nakatanggi si Saling dahil sa siya man ay kinakabahan na rin sa kalagayan ng anak.  "May nakaing sirang pagkain ang inyong anak. Mabuti na lang at dinala ninyo siya agad dito dahil kung hindi ay baka lumala ang kanyang sakit. Narito ang mga gamot na kailangan niya. Kailangan ng bata ang sapat na pagkain at bitamina. Baka naman ang bata ay kulang sa pagkain o kaya'y may napulot na pagkain sa daan kaya sumakit ang tiyan niya." payo ng doktor.   "Itay..." mahinang tawag ni Lisa sa ama. "Alam mo, kanina, may napulot akong isang supot ng pansit sa daan, nagugutom kasi ako e, kaya kinain ko."  "Bakit mo kinain iyon anak? 'Di ba may baon ka naman?" tanong ni Nonoy.   "Opo, kaya lang singkwenta lang eh. Gulaman lang ang nabili ko sa recess namin." paliwanag ni Lisa.  Napatingin si Nonoy sa asawa. 'Di makatingin si Saling. Nakayuko lang ito. "Hayaan mo anak, dadagdagan na ng nanay ang baon mo, basta tandaan mo ha... huwag kang pupulot ng kahit anong pagkain sa daan ha." pangako ni Nonoy sa anak.   "Opo itay, hindi ko na uli gagawin iyon."   Mangiyak-ngiyak si Saling sa narinig na pag-uusap ng mag-ama. Noon niya napagtanto kanyangrin kamalian. Kungnila nagkataon pala ay mawawalan sila ng hindi isang anak. ang Malaki-laki ang nagastos sa pagpapagamot kay Lisa, ngunit ito pinanghinayangan ni Saling kahit sabihin pang malaking kabawasan ito sa kanyang naiipon. Mula noon ay nagbago na si Saling. Hindi na siya masyadong matipid lalo na sa pagkain ng kanilang anak. Oo nga't marami nga siyang maiipon sa sobrang katipiran, ngunit ang bagay na iyon ay hindi mangyayari kung naibibigay niya ng sapat ang pangangailangan ng mga bata. Laking pasalamat niya sa Poong Maykapal sa pagkaligtas sa anak niya at pagkamulat ng kanyang isipan.  

- Renato Rovero Mateo 

0 commentsshare 

 

 

Ang Kalupi

Aug 6, '10 1:13 PM for everyone

 

Sapat na bang maging batayan lamang ang panlabas na kaanyuan sa paghuhusga ng tao sa kanyang kapwa?   Matagal nang isinulat ang maikling kwentong ito, ngunit ang pangyayari ay nangyayari pa rin sa kasalukuyang panahon. Mapanghusga ang mga tao sa panlabas na kaanyuan. Madalas, kapag mahirap ang tingin sa iyo, magnanakaw o mamamatay-tao na rin ang pananaw sa iyo. iyo . Kahit rin sa ibang aspeto, madalas, sa panlabas na anyo ng tao, madali itong mahusgahan ng tao. Sa kasamaang palad, sa mga magagandang paghuhusga ng tao sa panlabas na anyo, hindi nila nasasawata ang masasamang hangarin ng mga hinusgahan nila sa kanila, kaya sa huli, sila ang nabibiktima, sila ang nasasaktan. 

Tulad ng maikling kwentong ito, ito ay patungkol sa paghuhusga ng isang tao na sa huli ay nagdulot ito ng pagkabagabag ng konsensiya at kahihiyan sa sarili. Ang maikling kwentong ito ay napag-aralan namin sa asignaturang Filipino sa pamumuno ni Gng. Mary Anne Pajarito-Solinap. Ang nasabing maikling kwento ay makikita sa mga aklat sa Filipino sa mataas na paaralan.  

Ang Kalupi Ni Benjamin P. Pascual 

Mataas na ang araw nang lumbas si Aling Marta sa bakuran ng kanilang maliit na barung-barong. Maaliwalas ang kanyang mukha: sa kanyang lubog na mga mata na

 

bahagyang pinapagdilim ng kanyang malalagong kilay ay nakakintal ang kagandahan ng kaaya-ayang umaga. At sa kanyang maninipis na labi, na bahagyang pasok sa pagkakalapat at maputla, ay naglalaro ang isang ngiti ng kasiyahan. Araw ng pagtatapos ng kanyang anak na dalaga; sa gabing iyon ay tatanggapin nito ang diploma bilang katunayang natapos niya ang apat na taong inilagi sa mataas na paaralan. Ang sandaling pinakahihintay niya sa mahaba-haba rin namang panahon ng pagpapaaral ay dumating na: ang magkaroon ng isang anak na nagtapos sa high school ay hindi na isang maliit na bagay sa isang mahirap na gaya niya, naisip niya. Sa mapangarapin niyang diwa ay para niyang nakikita ang kanyang anak na dalaga sa isang kasuutang puting-puti, kipkip ang ilang libro at nakangiti patungo sa lalo pang mataas na hangarin sa buhay, ang makatapos sa kolehiyo, magpaunlad ng kabuhayan at sumagana. Maaaring balang araw ay magkaroon din siya ng mamanuganing may sinasabi rin naman. Nasa daan na siya ay para pa niyang naririnig ang matinis na halakhak ng kanyang anak na dalaga habang paikut-ikot nitong isinusukat sa harap ng salamin ang nabuburdahang puting damit na isusuot sa kinagabihan. Napangiti siyang muli.   Mamimili si Aling Marta. Bitbit ng isang kamay ang isang pangnang sisidlan ng kanyang pamimilhing uulamin. Habang daan, samantalang patungo sa pamilihangbayan ng Tundo, ay mataman niyang iniisip iniis ip ang mga bagay na kanyang pamimilhin. Hindi pangkaraniwan ang araw na ito at kinakailangang magkaroon silang mag-anak ng hindi pangkaraniwang pananghalian. Bibili siya ng isang matabang manok, isang kilong baboy, gulay na panahog, at dalawang piling ng saging. Bibili rin siya ng garbansos. Gustung-gusto ng kanyang magtatapos na anak ang minatamis na garbansos.  Mag-iikasiyam na nang dumating siya sa pamilihan. pami lihan. Sa labas pa lamang ay naririnig na niya ang 'di magkamayaw na ingay na nagbubuhat sa loob, ang ingay ng mga magbabangos na pakanta pang isinisigaw ang halaga ng kanilang paninda, ang salitsalitang tawaran ng mga mamimili. Linggo ng umaga at ang palengke ay siksikan. Sa harapan niya piniling magdaan. Ang lugal ng magmamanok ay nasa dulosang pamilihan at sa panggitnang lagusan siya daraan u pang magdaan upang tuloy tindahan ng mga tuyong paninda at bumili ng mantika. Nang dumating siya sa panggitnang pasilyo at umakmang hahakbang na papasok ay siyang palabas na humahangos ng isang batang lalaki, at ang kanilang pagbabangga ay muntik na niyang ikabuwal. Ang siko ng bata ay tumama sa kanyang kaliwang dibdib.   "Ano ka ba?" ang bulyaw ni Aling Marta. "Kaysikip na nga ng daraanan ay patakbo ka pa kung lumabas!"   Ang bata ay nakapantalon ng maruming maong na sa kahabaan ay pinag-ilang lilis ang laylayan. Nakasuot ito ng libaging kasimeta, punit mula sa balikat hangang pusod, na ikinalitaw ng kanyang butuhan at maruming dibdib. d ibdib. Natiyak ni Aling

Marta na ang bata ay anak-mahirap. 

 

"Pasensiya na kayo, ale," ang sabi ng bata. Hawak nito ang isang maliit na bangos –  tig bebeinte, sa loob-loob ni Aling Marta. Ang bata ay takot na nakatingin sa kanya. "Hindi ko ho kayo sinasadya. Nagmamadali ho ako, e."   Pasensiya!" – sabi ni Aling Marta. "Kung lahat ng kawalang-ingat mo ay pagpapasensiyahan nang pagpapasensiyahan ay makakapatay ka ng tao."  Agad siyang tumalikod at tuluy-tuloy na pumuasok. Paano't paanuman, naisip niya

ay ako ang huling nakapangusap. Higit kong daramdamin daramdamin kung ako na itong nagawan ng „di mabuti ay sa kanya pa manggagaling ang huling salita. Mataman niyang inisip kung may iba pang nakakita sa nangyari. Marahas ang kanyang pagkakapagsalita sa bata at maaaring may kakilala siya na nagdaraan na nakarinig sa kanyang mga sinasabi. Dumating siya sa tindahan ti ndahan ng mga tuyong paninda at bumuli ng isang kartong mantika.  "Tumataba yata kayo, Aling Godyang," ang bati niya sa may kagulangan nang tindera na siyang nakaugaliang bilhan. Nakatangi siya at ang babae ay ngumiti rin.   "Tila nga ho," ani Aling Godyang. "Tila ho nahihiyang ako sa pagtitinda."   Natawa si Aling Marat at pagkaraan ay dumukot sa bulsa ng kanyang bestido upang magbayad. Saglit na nangulimlim ang kanyang mukha at ang ngiti sa maninipis niyang labi ay nawala. Wala ang kanyang kalupi! Napansin ng kaharap ang kanyang anyo.  "Bakit ho?" anito.  "E... e, nawawala ho ang aking pitaka," wala sa loob na sagot ni Aling Marta.  "Ku, e, magkano ho naman ang laman?" ang tanong ng babae.  Ang tanda niyang laman ng kanyang kalupi ay pitumpung piso na siyang bigay na sahod ng kanyang asawa nang sinundang gabi, Sabado. Ngunit aywan ba niya kung bakit ang 'di pa ma‟y nakikiramay nang tono ng nagtatanong ay nakapagpalaki ng kanyang loob upang sabihin, "E, sandaan at sampung piso."   Nanatili siya sa pagkakatayo nang ilang saglit, wari'y tinakasan ng lakas, nag-iisip ng mga nakaraang pangyayari. Mayamaya ay parang kidlat na gumuhit sa kanyang alaala ang gusgusing batang kanyang nakabangga. Tumama ang siko nito sa kanyang dibdib, sa kanyang katawan! Dali-dali siyang tumalikod at patakbong lumabas. Hindi pa marahil iyon nakalalayo; may ialng ialn g sandali pa lamang ang nakararaan. Inisip niya kung ang kasuotan nito na maaari niyang pagkilanlan, ang tabas ng mukha, ang gupit, ang tindig. Sa labas, sa harap ng palengke na kinaroroonan ng

ilang tindahang maliliit at ng mangilan-ngilang namimili at mga batang panakaw na nagtitinda ng gulay, ay nagpalinga-linga siya. Patakbo uli siyang lumakad, sa harap ng mga bilao ng gulay na halos mayapakan na niya sa pagmamadali, at sa gawing

 

dulo ng pusisyon, na 'di kalayuan sa natatanaw niyang karatig na outpostng mga pulis, ay nakita niya ang kanyang hinahanap. Nakatayo ito sa harap ng isang bilao ng kangkong at sa malas niya ay tumatawad. Hindi siya maaaring magkamali: ang wakwak na kamiseta nito at ang mahabang pantalon na wari'y salawal ding ginagamit ng kanyang ama, ay sapat nang palatandaan upang ito ay madaling makilala. At ang hawak nitong bangos ng tig-bebeinte.  Maliksi siyang lumapit at binatak ang bata sa liig.   "Nakita rin kita!" ang sabi niyang humihingal. "Ikaw ang dumukot ng pitaka ko, ano? Huwag kang magkakaila!"  Tiyakan ang kanyang pagkakapagsalita; ibig niyang sa pagkalito ng bata sa pagaappuhap ng isasagot ay masukol niyang buung-buo. Ngunit ang bata ay mahinahong sumagot:  "Ano hong pitaka?" ang sabi ng bata. "Wala ho akong kinukuha sa inyong pitaka."   "Anong wala!" pasinghal na sabi ni Aling Marta. "Ikaw nga ang dumukot ng pitaka ko at wala nang iba. Kunwa pa'y binangga mo ako, ano, ha? Magaling, magaling ang sistema ninyong iyan. Kikita nga kayo rito sa palengke!"   Marami nang nakapaligid sa kanila, mga batang nagtitinda, nagtitinda , lalaki at babaing mamimili. Hinigpitan ni Aling Marta ang pagkakahawak sa liig ng bata at ito'y pilit na iniharap sa kababaihan.  "Aba, kangina ba namang pumapasok ako sa palengke e banggain ako," ang sabi niya. "Nang magbabayad na ako ng pinamili pinamil i ko‟t kapain ko ang bulsa ko e wala nang laman!"  "Ang mabuti ho'y ninyo," sabing nakalabi ng isang babaing "Talagang dito ho ipapulis sa palengke'y maraming naglipanang batang gayanakikinig. niyan."   "Tena," ang sabi ni Aling Marta sa bata. "Sumama ka sa akin."  "Bakit ho, saan ninyo 'ko dadalhin?"   "Saan sa akala mo?" sabi ni Aling Marta at pinisil ang liig ng bata. "Ibibigay kita sa pulis. Ipabibilanggo kita kapag 'di mo inilabas ang dinukot mo sa akin."   Pilit na nagwawala ang bata; ipinamulsa niya ang hawak na bangos upang dalawahing-kamay ang pag-aalis sa mabutong mga daliri ni Aling Marta na tila kawad sa pagkakasal sa kanyang liig. May luha nang nakapamintana sa kanyang kan yang mga

mata at ang uhog at laway ay sabay na umaagos sa kanyang liig. Buhat at sa likuran ng mga manonood ay lumapit ang isang pulis, na tanod sa mga pagkakataong tulad niyon, at nang ito ay malapit ay sinimulan ni Aling Marta ang pagsusumbong.  

 

"Nasiguro ko hong siya dahil sa nang ako'y kanyang banggain, e, naramdaman ko ang kanyang kamay sa aking bulsa," patapos niyang pagsusumbong. "Hindi ko lang ho naino kaagad pagkat ako'y nagmamadali."  Tiningnang matagal ng pulis ang bata, ang maruming saplot nito at ang nagmamapa-sa-duming katawan, pagkatapos ay patiyad na naupo sa harap nito at sinimulang mangapkap. Sa bulsa ng bata, na sa pagdating ng pulis ay tuluyan nang umiyak, ay lumabas ang isang maruming panyolito, basa ng uhog at tadtad ng sulsi, diyes sentemos na papel at ang tig-bebeinteng bangos.  "Natitiyak ho ba ninyong talaga na siya ang dumukot ng inyong pitaka?" ang tanong ng pulis kay Aling Marta.  "Siya ho at wala nang iba," ang sagot ni Aling Marta.   "Saan mo dinala ang dinukot mo sa aling ito?" mabalasik na tanong ng pulis sa bata. "Magsabi ka ng totoo, kung „di ay dadalhin kita."   "Wala ho akong dinukot na maski ano sa kanya," sisiguk-sigok na sagot ng bata. "Maski kapkapan ninyo 'ko nang kapkapan e wala kayong makukuha sa akin. Hindi ho ako mandurukot."  "Maski kapkapan!" sabad ni Aling Marta. "Ano pa ang kakapkapin namin sa iyo kung ang pitaka ko e naipasa mo na sa kapwa mong mandurukot! O, ano, hindi ba ganoon kayong mga tekas kung lumakad, isa-isa, dala-dalawa, tatlu-tatlo! Ku, ang mabuti ho yata, mamang pulis, e, ituloy na natin iyan sa kwartel. Baka roon matutong matakot iyan at magsabi ng totoo."   Tumindig ang pulis. "Hindi natin kara-karakang madadala ito nang walang evidencia. Kinakailangang kahit paano'y magkaroon tayo ng maihaharap na katibayang siya nga ang dumukot ng iyong kuwarta. Papaano ho kung hindi siya?"

 

"E, ano pang evidencia ang hinahanap mo?" ang sabi ni Aling Marta na nakalimutan ang pamumupo. "Sinabi ko nang binangga ako nang pasadya, na naramdaman ko ang kanyang kamay sa aking bulsa. Ano pa?"  Sa bata nakatingin ang pulis na wari'y nag-iisip ng dapat niyang gawin, mayamaya'y muling naupo at dumukot ng isang lapis at isang maliit na kwaderno sa kanyang bulsa.  "Ano ang pangalan mo?" ang tanong niya sa bata.   "Andres Reyes po." 

"Saan ka nakatira?" ang muling tanong ng pulis. 

 

Lumingon ang bata sa kanyang paligid, inisa-isa ang mga mukhang nakatunghay sa kanya. "Wala ho kaming bahay," ang sagot. "Ang tatay ko ho e may sakit at kami ho, kung minsan, ay sa bahay ng Tiyang Ines ko nakatira, sa Blumentritt, kung minsan naman ho e sa mga lola ko sa Kiyapo at kung minsan sa bahay ng kapatid ng nanay ko rito sa Tundo. Inutusan nga lang ho niya „kong bumili ng ulam, para mamayang tanghali."  "Samakatuwid ay dito kayong mag-ama nakatira ngayon sa Tundo?" ang tanong ng pulis.  "Oho," ang sagot ng bata, "pero hindi ko nga lang ho alam ang kalye at numero ng bahay dahil sa noong makalawa lang kami lumipat at saka hindi ho ako marunong bumasa, e."  Ang walang kawawaang tanong at sagot na naririnig ni Aling Marta ay nakabagot sa kanyang pandinig; sa palagay ba niya ay para-para silang walang mararating. Lumalaon ay dumarami ang tao sa kanilang kanilan g paligid at ang pulis na umuusig ay tila ti la siyang-siya sa kanyang pagtatanong at pagsusulat sa kwaderno. Nakaramdam siya ng pagkainis.  "Ang mabuti ho yata e dalhin na natin iyan kung dadalhin," ang sabi niya. "Pinagkakaguluhan lamang tayo ng mga tao rito ay wala namang nangyayari. Kung hindi naman ninyo kaya ay sabihin ninyo at tatawag ako ng ibang pulis."   "Hirap sa inyo ay sabad kayo nang sabad e," ang sabi ng pulis. "Buweno, kung gusto n'yong dalhin ngayon din ang batang ito, pati kayo ay sumama sa akin sa kwartel. Doon n'yo sabihin ang gusto n'yong sabihin at doon n'yo gawin ang gusto n'yong gawin."  Inakbayan nito ang bata at inilakad na patungo sa outpost, kasunod ang hindi umiimik na ay si Aling Marta at ang i sangng isang hugos na tao ilan ayang n gingiti-ngiti ngingiti-ngiti habang silang tatlo minamasdan. Sa harap outpost ay na huminto pulis.   "Maghintay kayo rito sandali at tatawag ako sa kwartel para pahalili," sabi sa kanya at pumasok.  Naiwan siya sa harap ng bata, na ngayon ay tila maamong kordero sa pagkakatungo, sisiguk-sigok, nilalaro ng mga payat na daliri ang ulo ng tangang bangos. Luminga-linga siya. Tanghali na; iilan-ilan na lamang ang nakikita niyang pumapasok sa palengke. Inisip niya kung ilang oras pa ang kinakailangan niyang ipaghintay bago siya makauwi: dalawa, tatlo, o maaaring sa hapon na. Naalaala niya ang kanyang anak na dalagang magtatapos, ang kanyang asawa na kaipala ay naiinip na sa paghihintay; at para niyang narinig ang sasabihin nito kung siya‟y

uuwi na walang dalang ano man, walang dala at walang pera. Nagsiklab ang poot sa kanya na kangina pa nagpupuyos sa kanyang dibdib; may kung anong sumulak sa kanyang ulo; mandi'y gagahanip ang tingin niya sa batang batan g kaharap. Hinawakan niya

 

ito sa isang bisig, at sa pagdidilim ng kanyang paningin, ay pabalinghat niyang pinilipit sa likod nito.  "Tinamaan ka ng lintik na bata ka!" ang sabi niyang pinanginginigan pinangingini gan ng laman. "Kung walang binabaing pulis na makapagpapaamin sa iyo e ako ang gagawa ng ikaaamin mo! Saan mo dinala ang dinukot mo sa 'kin? Saan? Saan?"  Napihiyaw ang bata sa sakit; ang bisig nito ay halos napaabot ni Aling Marta sa kanyang balikat sa likod. Ang mga nanonood ay para-parang nangapatdan ng dila upang makapagsalita ng pagtutol. Ang kaliwang kamay ni Aling Marta ay pakabig na nakapaikot sa baba ng bata; sinapo ito ng bata ng kanyang kamay at nang mailapit sa kanyang bibig ang buong panggigigil na kinagat.  Hindi niya gustong tumakbo; halos mabali ang kanyang siko at ang nais lamang niya ay makaalpas sa matitigas na bisig ni Aling A ling Marta; ngunit ngayon, nang siya ay bitiwan ng nasaktang si Aling Marta at makalayong papaurong, ay naalala niya ang kalayaan, kalayaan kay Aling Marta at sa dumarakip na pulis, at siya ay humanap ng malulusutan at nang makakita ay walang lingon-likod na tumakbo, patungo sa ibayo ng maluwang na daan. Bahagya na niyang narinig ang mahahayap na salitang nagbubuhat sa humahabol na si Aling Marta, ang sigaw ng pulis at ang sumunod na tilian ng mga babae; bahagya nang umabot sa kanyang pandinig ang malakas na busina ng isang humahagibis na sasakyan. Sa isang sandali ay nagdilin sa kanya ang buong paligid at sa pagmumulat na mula ng kanyang paningin, sa pagbabalik ng kanyang ulirat, ay wala na siyang nakita kundi ang madidilim na anino ng mga mukhang nakatunghay sa kanyang lupaypay at duguang katawan.   Hindi umiimik si Aling Marta habang minamasdan ang bata. Maputla ang kulay ng kanyang mukha at aywan ba niya at pati siya ay tila pinanawan ng lakas. Malamig na pawis ang gumigiti sa kanyang noo at ang tuhod niya ay parang nangangalog. Hindi siya makapag-angat ng paningin; sa palagay ba niya ay sa kanya nakatuon ang paningin ng lahatniyang at siyausalin ang binubuntunan ng sisi. Bakit ba ako manganganino sa kanila? Pinipilit sa sarili. Ginawa ko lamang ang dapat gawin ninuman at nalalaman ng lahat na ang nangyaring ito‟y pagbabayad lamang ng

bata sa kanyang nagawang kasalanan.  Ang pulis ay nakabalik na sa outpost at sa isang ospital na tumatawag. Ang bata ay napagtulungan ng ilan na buhatin sa bangketa upang doon pagyamanin at ipaghintay ng ambulansiya kung aabot pa. Ang kalahati ng kanyang katawan, ang dakong ibaba, ay natatakpan ng diyaryo at ang gulanit niyang kamiseta ay tuluyan nang nawalat sa kanyang katawan. Makailang sandali pa, pagdating ng pulis, ay pamuling nagmulat ito ng paningin at ang mga mata ay ipinako sa maputlang mukha ni Aling Marta. 

"Maski kapkapan n‟yo ako, e,wala kayong makukuha sa akin," sabing pagatul-gatol pagatul -gatol na nilalabasan ng dugo sa ilong. "Hindi ko kinukuha ang inyong pitaka." 

 

May kung anong malamig ang naramdaman ni Aling Martang gumapang sa kanyang katawan; ang bata ay pilit na nagsasabi ng kanyang pahimakas. Ilang sandali pa ay ay lumungayngay ang ulo nito at nang pulsuhan ng isang naroroon ay marahan itong napailing. Patay na, naisaloob ni Aling Marta sa kanyang sarili.   "Patay na ang dumukot ng kwarta ninyo," matabang na sabi ng pulis sa kanya. Nakatayo ito sa kanyang tabi at hawak na naman ang kanyang kwarderno at lapis. "Siguro matutuwa na kayo niyan."   "Sa palagay kaya ninyo ay may sasagutin ako sa nangyari?" tanong ni Aling Marta.   "Wala naman sa palagay ko," ang sagot ng pulis. "Kung may mananagot niyan ay walang iba kundi ang pobreng tsuper. Wala rin kayong sasagutin sa pagpapalibing. Tsuper na rin ang mananagot niyan."   May himig pangungutya ang tinig ng pulis. "Makaaalis na po ako?" tanong ni Aling Marta.  "Maari na," sabi ng pulis. "Lamang ay kinakailangang iwan ninyo sa akin ang inyong pangalan at direksiyon ng iyong bahay upang kung mangailangan ng ulat ng kaunting pag-aayos ay mahingan namin kayo ng ulat."   Ibinigay ni Aling Marta ang kanyang pangalan at tinitirhan at pagkatapos ay tuwid ang tinging lumayo sa karamihan. Para pa siyang nanghihina at magulung-magulo ang kanyang isip; Sali-salimuot na alalahanin ang nagsasalimbayan sa kanyang diwa. Lumakad siya ngayon na walang tiyak na patutunguhan. Naalaala niya ang kanyang anak na ga-graduate, ang ulam na dapat niyang iuwi na, sana‟y naiuwi na, at ang nananalim, nangungutyang mga mata ng kanyang asawa sa sandaling malaman nito ang pagkawala ng pera. Magtatanong iyon, magagalit, hanggang sa siya ay mapilitang sumagot. Magpapalitan sila ng mahahayap na pangungusap, sisihan, ang niyang magpapalahaw ng graduate panangistungayawan, hanggang sa at sila ay anak puntahan atgapayapain ng ay mga kapitbahay. Katakuttakot na gulo at kahihiyan! sa loob-loob ni Aling Marta, at hindi sinasadya si nasadya ay muling nadako ang pinag-uulapang diwa sa bangkay ng batang natatakpan ng dyaryo, na siyang pinagmulan ng lahat.  

Kung 'di sa tinamaan na lintik na iyon ay hindi ako masusuot sa suliraning ito, usal niya sa sarili. Kasi‟y imbi, walang pinag -aralan, maruming palaboy ng kapalarang umaasa sa taba ng iba. Mabuti nga sa kanya!  Kinakailangan niyang kumilos, umisip ng paraan. Kinakailangang kahit papaano'y makapag-uwi siya ng ulam sa pananghalian. Pagkakain ng kanyang asawa ay malamig na ang kukote nito at saka... saka niya sasabihin ang pagkawala ng pera.

Maaaring magalit ito at ipamukha sa kanya, tulad ng madalas sabihin nito, na ang lahat ay dahil sa malabis niyang paghahangad na makapagdala ng labis na salaping ipamimili, upang makapamburot at maipamata sa kapwa na sila ay hindi

 

naghihirap, ngunit ang lahat ay titiisin niya, hindi siya kikibo. Ililingid din niya ang nangyaring sakuna sa bata; ayaw ng kanyang asawa ng iskandalo at ano mang pangangatwirang gawin niya ay siya rin ang sisisihin nito sa dakong huli; at kung sakali‟t darating ang pulis na kukuha ng ulat ay ililihim niya ito. At tungkol sa ulam, mangungutang siya ng pera sa tindahan ni Aling Godyang at iyon ang kanyang ipamimili; nasabi niya rito na ang nawala niyang pera ay isang daan at sampung piso at ang halagang iyon ay napakalaki na upang ang lima o sampung piso ay ipagkait nito sa kanya bilang panakip. Hindi iyon makapahihindi. May ngiti ng kasiyahang naglalaro sa maninipis na labi ng Aling Marta nang ipihit niya ang kanyang mga paa patungong pamilihan.  Tanghali na nang siya ay makauwi. Sa daan pa lamang, bago siya pumasok sa tarangkahan, ay natatanaw na niya ang kanyang anak na dalaga na nakapamintana sa kanilang barung-barong. Nakangiti ito at siya ang minamasdan, ngunit nang malapit na siya at makita ang dala ay napangunot-noo, lumingon sa loob sa kabahayan at may tinawag. Sumungaw ang payat na mukha ng kanyang asawa.   "Saan ka kumuha ng ipinamili mo niyan nanay?" ang sabi ng kanyang anak na gagraduate.  "E... e," hindi magkantututong sagot ni Aling Marta. "Saan pa kundi sa aking pitaka."  Nagkatinginan ang mag-ama.  "Ngunit Marta,” ang sabi ng kanyang asawa, "ang pitaka mo e naiwan mo! Kanginang bago ka umalis ay kinuha ko iyon sa bulsa ng iyong bestidang nakasabit at kumuha ako ng pambili ng tabako, pero nakalimutan kong isauli. Saan ka kumuha ng ipinamili mo niyan?"  Biglang-bigla, anaki'y na gumuhit saduguan karimlan, ni Aling Marta ang larawan ng kidlat isang batang payat, angnagbalik katawansaatgunita natatakpan ng dyaryo, at para niyang narinig ang mahina at gumagaralgal na tinig nito:  Maski kapkapan ninyo ako e wala kayong makukuha sa 'kin.Saglit siyang natigilan sa pagpanhik sa hagdanan; para siyang pinangangapusan ng hininga at sa palagay ba niya ay umiikot ang kanyang buong paligid; at bago siya tuluyang nawalan ng ulirat ay wala siyang narinig kundi ang papanaog na yabag ng kanyang asawa‟t anak, at ang papaliit at lumalabong salitang: Bakit kaya? Bakit kaya?   0 commentsshare 

 

 

Ang Pusa sa Aking Durungawan

 

Jun 5, '10 6:18 AM for everyone

Sa mga isyung napapanahon sa kasalukuyan, wala na sigurong mas karaniwan pa kaysa sa mga kabataang nadadawit sa mga pangyayaring hindi nila ninais, ngunit wala silang magawa kundi tanggapin na lamang ito.  Hanggang ngayon, uso pa rin ang mga isyung nakabuntis, nabuntis, binatang ama, dalagang ina, at mga kaugnay na mga paksang ito. Hindi kalimitan, maraming mga nasasangkot dito at dito nagsisimula ang mga kaguluhang hindi talaga ninanais ng tao. Andyan ang hindi matanggap ng pamilya ang isa, hindi matanggap ng isa na siya ay may anak na at marami pang iba.  

Sa usaping ito, minsan, gumagawa sila ng desisyon na ipalaglag na lang ang bata. Kahit pa siguro ito ay mas makakabuti sa kanilang buhay, hindi pa rin ito makakatakas sa katotohanang ang pagpapalaglag ay pagkitil ng buhay ng isang bata.  Narito ang maikling kwentong nagkamit ng ikalawang gantimpala sa Gawad Carlos Palanca noong 1953-1954. Ito'y isinulat ni Buenaventura S. Medina, Jr. at ito‟y napag-aralan namin noong kami ay nasa ikatlong taon sa mataas na paaralan sa Filipino (Paniktikan) sa pamumuno ni Gng. Mary Anne Pajarito-Solinap. Ang nasabing kwento ay makikita sa mga aklat ng Filipino sa mataas na paaralan.  

 

 

Ang Pusa sa Aking Durungawan Ni Buenaventura S. Medina, Jr.  Ang pangyayaring iyon ay kasaysayang muli‟t muling magaganap. Alam ko. Alam ko, at ngayon ay nadarama kong muli iyong magaganap.   Ako ang dahilan. Ako at ang lahat ng katulad ko.   Binayaan kong dilaan ng liwanag buhat sa ilaw il aw ng poste ang dilim na sandal ring namayani sa aking silid. Kaganina‟y pinid ang bintana. Ayaw kong kahit anumang alaala (ang kay Ida, ang kay Ida, ang kay Ida) ay makaalis sa silid na itong ginagalawan ng aking naguguluhang isip. Ngunit naghimagsik ang aking diwa: si Ida, ang aming pagkikita nang nakalipas na gabi, sa isang silid na maraming sandaling nagmaramot sa liwanag – ang mga alaalang ayaw lumayo at ngayo‟y nagpapabilis sa tahip ng aking dibdib at sa pintig ng aking puso, ay siyang nag-udyok sa aking takasan ang dilim. Madali akong bumalikwas; madali kong hinawi ang dalawang dahon ng aking durungawan. Sa isang iglap ay sumilip sa aking silid ang liwanag.   Bumalik ako sa aking hihigan: tiklop pa rin ang aking kumot at kulambo, at nakasalansan pa rin ang mga unan. Hindi ko ginulo ang lahat na iyon; sapat nang kaguluhan ang nasa isip ko upang malimutan ko ang ginhawa ng lahat ng iyon.   Ngunit „di ko matagalang matagalang tingnan ang malabong liwanag sa aking silid (gayundin ang liwanag na dumaloy sa silid namin ni Ida nang nakalipas na gabi makaraan ang maraming saglit na pagkabilanggo sa dilim). Inisip kong takasan pati ang kakarampot na liwanag upang kahit sumandali‟y sumandali‟ y maiwaksi ko ang larawan ni Ida; dumapa ako sa hihigan, ibinaon ko ang aking ulo sa mga bagay na nangunyapit sa medya-agwa medyaagwa at lumapag sa pasamano. Nagbalikwas ako: sa bintana‟y naroon ang pusa.  Namalayan marahil ang pagkaalam ko sa kanyang „di-inaasahang „di-inaasahang pagsapit sa aking durungawan, ang pusa‟y biglang lumundag at mabilis na tinungo ang ilalim ng maliit kong aparador sa sulok, tumindig ako. Ayaw kong kahit ano‟y makapagpahigpit sa kaguluhang nakayapos sa akin.   Matinis ang ngiyaw ng pusa nang lumapit ako sa aparador. Hindi ko nais lapitan

iyon; ibig ko lamang dukwangin ang pinto upang ito‟y buksan at nang magkaroon

 

iyon ng malalabasan.  Itinaboy ko ang pusa. Ngunit umiyak iyon. Babahagyang kaluskos lamang ang nalikha niyon sa bilis ng pagkakaalis sa aking silid.   Tatabigin ko sana ang pinto ng aking silid nang biglang tumawag ang aking Tiya.   Ano iyan?  Sa salas natutulog ang aking Tiya. Alam kong doon nagtuloy ang pusa. Wala iyong malulusutan doon: pinid ang mga bintana at ang pinto. Tiyak na makikita iyon ng aking Tiya.  Ang pusa Tiya.  Narinig ko ang klik ng ilaw. Nagliwanag sa salas. Tinabig ko ang aking pinto. Ayaw kong ang nag liwanag sa aking silid. Tiyak na maririnig ko ang ng aking umuho Tiya. Galit alit ito sa mga pusa. Sa pusang iyon, lalo na.pagtutungayaw iyon ang inahing pusa. Iyon ang ina ng tatlong kuting na kinatatakutan ng aking Tiya.   Itapon mo. Iligaw mo. Ilayo mo rito. Iyan ang sabi ng aking Tiya kaganinang umaga. Hindi niya tuloy malinis ang salas sapagka‟t nasa isang sulok ang inahing pusa at ang tatlong ktuing. Ayokong makita „yan, utang naloob.  Sinunod ko ang ibig ng aking Tiya bilang pagbibigay. Pagtanaw ito ng utang na loob, ang naisaloob ko; pagtanaw ng utang na loob sa isang matandang matandan g naging ina ko sa mga araw na ito.  Ngunit maliksi at matalino ang inahing pusa. Napakiramdaman marahil ang napipintong sakuna, medaling naialis niyon ang mga kuting sa salas. Ngunit siya‟y gumawa ng mga bakas, malalansang bakas sa table, na patuloy sa kusina.   Nagtutungayaw ang aking Tiya. Bwisit „yan! Ilayo mo! Itapon mo! Walang hiyang pusa „yan... demonyo!  Natagpuan ko ang mga kuting sa salansan ng mga kahoy na panggatong sa ilalim ng kalanan. Madali kong dinampot ang mga kuting nang wala ang inahing pusa. Mahihina pa ang iyak ng kuting. Ang mga iyon ay tila balumbon ng bulak sa aking kamay. Isinilid ko ang mga iyon sa isang supot.   Hinanap ng pusa ang kanyang mga supling. Ito ang natitiyak ko. Hinahanap sa lahat ng dakong pinaglagakan niya sa mga kuting. At nagpasalamat ako sa sandaling

pagkagambalang iyon, sapagka‟t sapagka‟t sumandali rin akong nakalimot sa gumugulo sa

 

aking isip. Ngunit sa pagkatanaw ko sa bukas na durungawang dinaluyan di naluyan ng liwanag ng ilaw sa poste ay nagbalik sa akin ang kaguluhang iyon. Gayundin ang dilim. Gauyindin ang liwanag. At ang durungawan: pinamalagi kong pinid nang maraming sandal bago ko binuksan.  Huwag sana... huwag ngayon... hindi pa panahon... utang na loob... alamin mo ang magiging katayuan ko... sadya bang ganyan ang pag-ibig mo...? Ha, ha, ha...? Subalit... subalit...  Ang tinig ni Ida ay marikit sa aking pandinig, ngunit hindi maunawaan ang kanyang mga salita: biningi ako ng aking pagnanasa, biningi ako ng dilim, biningi ako ng katotohanang nagaganap.  Umiyak si Ida. Iniwan ko siyang saglit. Lumapit ako sa bintana at hinawi ko ang mga dahon: dumaloy ang liwanag na nagbubuhat sa ilaw ng poste. Nang balikan ko si Ida ay hindi na siya umiiyak. Inalo siya ng malabong liwanag ng pumasok sa silid. Noon naman sumilid sa iyon akingsapuso ang pangamba. mahigpit na ni mahigpit, ang pangambang aking puso. Kasama Nangunyapit, ko iyon sa pag-alis namin Ida sa silid.  Hindi ko minasdan ang ayos ni Ida sa pag-alis naming iyon. Dali-dali kaming bumaba sa makitid na hagdan na tila ba nais naming tumakas sa isang bagay na kinatatakutan. Doon lamang sa loob ng taksing sinakyan namin, sa s a panakaw na tingin, sa tulong ng ilaw sa poste, tiningnan tini ngnan ko si Ida: nakita ko‟y katiwasayan sa kanyang mukha – iyon ang katiwasayang nagbadya ng kaguluhang sasapit sa akin.   Sa pagdaraan namin sa baybay-dagat, binuksan ko ang bintanang malapit sa akin. Buong laying nagtuloy sa loob ng sasakyan ang hangin. Hinigop niyon ang kaigtingan ng sandal: kumilos si Ida, sumiksik sa isang i sang sulok ng taksi.  Nalalamigan ka ba? Bakit „di ka lumapit sa akin?   Umusad si Ida sa tabi ko. Nadama ko ang init ng kanyang katawan. Hinawakan ko ang kanyang palad. Aywan kung ang lamig niyon ay gawa ng hanging lumalaro sa umiilap na gabi.  Hindi ka kumikibo? Nagagalit ka ba?  Hindi kumibo si Ida. Ang itinugnon niya sa akin ay ang baha-bahagyang pagkislot sa upuan dahil sa bigla-biglang dapyo ng hangin. Nang bigla siyang mapasandal sa aki‟y nahuli ko ang kanyang buntonghininga. 

Inihatid ko si Ida sa kanila. Sa kanila‟y hindi mapag-usisa. mapag-usisa. Kilalang-kilala ako roon.

 

Medaling makilala ang maginoo, iho, ang wika ng kanyang ama, huwag sana kayong lalabag sa kabutihang-asal. Opo.  Hinintay ko lamang na makapasok si Ida sa bahay, bago ko sinabi sa tsuper na tulinan, pagkatulin-tulinan, ang takbo ng sasakyan.   Malakas ang biglang pagkalapat ng pinto ng salas. Kasunod niyon ang mataginting mataginti ng na tungayaw ng aking Tiya. Niluray niyon ang namumuong katahimikan ng aking silid. Napatindig ako.  Bakit, Tiya? Binuksan ko ang pinto ng aking silid. Nar‟yan ba ang pusa?   Walang hiya! Walang hiya!  Matulog na kayo, Tiya. Matulog na kayo.   Walang hiya! Walang hiya! Walang takot sa Diyos! Demonyo! Demonyita!

 

Tiya... pusa lamang iyon. Matulog na kayo.   Hindi, iho, hindi ang pusa. Galit ako sa nangyari ngayong gabi. Diyan sa kanto, sa basurahan. Kawawang sanggol! Itinapon matapos patayin...  Napasandig ako sa pinto, napalapat ito, at natambad na muli mu li sa aking paningin ang liwanag ng ilaw ng poste na naglalagos sa aking silid. si lid.  Naririnig ko pa rin ang aking Tiya: Siguradong dalagang-ina iyon, sigurong nahihiyang malaman ng taong may anak siya. May anak, a nak, ngunit walang asawa! „Yan ang sinasabi ko, „yan ang sinasabi ko... ang kabataan... walang takot sa Diyos!   Huwag sana, huwag... huwag... subalit ang katayuan, subalit, subalit...  Tiya!  Malakas na pagkakasabi ko. Matulog na kayo.  Biglang-biglang tumahimik ang aking Tiya. Biglang-biglang nagbangon sa aking puso ang pangamba.  Sinugod ko ang durungawan. Madali kong inilapat ang mga dahon niyon. Pilit kong lilimutin ang liwanag, ang pagdaloy niyon sa loob ng silid. Pilit kong lilimutin ang

anumang alaalang taglay ng dilim ng silid. Pilit kong lilimutin ang anumang alaalang

 

taglay ng dilim ng silid. Lahat ay lilimutin lilimu tin ko (si Ida, si Ida, si Ida: lahat ay lilimutin. Ngunit, paano...?).  Muli akong humiga. Ipinikit ko ang aking mga mata, ngunit ayaw humiwalay humiwala y sa akin ang kaguluhan, lahat ay ulit at ulit na sumisilid sa aking isip. Ang pangyayari ngyaong gabi ay lalong nagpasidhi sa gulong umiinis sa akin.   Tiya!  Bakit? Gulat ang aking Tiya.  Ano ang nangyari sa kanto?   Walang hiya! Batang piñata at itinapon sa basurahan... Kawawa! Kawawa!  Kawawa nga! Kawawa nga!  Ha? Demonyo! Demonyo!  Kawawa... ngunit sino ang kawawa? Hindi na kumibo kumi bo ang aking Tiya. Natutulog na siya. ngunit batid kong mahirap na niyang malitmot ang pangyayaring iyon. Gaya ko rin marahil. Marahil.  Narinig ko ang kaluskos sa medya-agwa. Matitinis ang ngiyaw ng pusa. Ang pusang iyon na kinayayamutan ng aking Tiya ay muling naroon. Lumapag iyon sa pasamano. Kumamot sa dahon ng durungawan. Lahat ng iyon ay namamalayan ko, ngunit hindi ako kumilos. Natatakot akong kumilos (gumapang sa katwan ko ang pangambang nakapangunyapit sa puso ko, sinipsip ang aking lakas). Natatakot akong Makita ang pusang iyon, ngunit tumigil sa pag-iingay pag-iin gay ang pusa. Walang pagod na kinakahig sa dahon ng bintana ang kanyang mga kuko. Halos ay madama ko ang kanyang kuko sa aking laman – idiniriin, indiniriin...  Nagbalikwas ako. Hinahapo ako sa pagdinig sa ingay na iyon. Hinahapo ako sa pagpasan sa bigat ng karinlan sa aking silid. Hinahapo ako sa pag-alaala kay Ida, kay Ida, kay Ida.  Ano „yan?  Iyon ang aking Tiya, ngunit pagod na ako. Ayaw ko nang sumagot. Wala na akong tinig. Paos na ako sa pagtugon sa napakaraming katanungang kumukurot sa aking diwa. Paano, paano ngayon, ngayon... 

At sumisidhi naman ang pagnanais ng pusa na makapasok. Patuloy sa pagkiskis ng

 

kanyang mga kuko sa bintana. Patuloy sa pag-iingay, ngunit ako ang nasasaktan.   Ano „yan?  Narinig ko ang mga yabag ng aking Tiya, papalapit sa aking silid.   Ano „yan?  Ang pusa. Ang pusa sa aking durungawan. Hinahanap ang kanyang mga anak. Hinahanap. Ang mga anak. Tiya, Tiya, hindi na niya makikita ang an g mga kuting. Pinatay ko!  Narinig ko ang mga yabag na papalayo. 

Isang Pagkagising

 

May 22, '08 3:40 AM for everyone

Nang ako ay nasa ikatlong taon sa mataas na paaralan, napag-aralan namin sa Filipino sa pagtuturo ni Gng. Mary Anne Pajarito-Solinap ang isang mailking kwento na nagpaantig ng aming mga puso at nagpapaalala na hindi lahat ng nagtatrabaho sa ibayong dagat ay nagtatagumpay, ngunit ang pangarap ay hindi maiaalis sa buhay ng tao, gaano pa man kaliit o kalaki ito. Eto ang makulay na maikling kwento ni Nadya. Nawa'y wala na sanang iba pang makaranas ng paghihirap ni Nadya sa kamay ng mga dayuhan at sa mga Pilipinong naging dayuhan na sa sariling bayan saan pa man sa mundo.   Ang maikling kwentong ito ay nakuha ko sa aming aklat sa Filipino na pinamagataang Dagitab III(BInagong Edisyon) na ang may-akda ay si Ligaya Bernales-Cion at Aida Marquez-Guimarie. 

 

Isang Pagkagising Ni Emelita Perez Baez  Mahigpit ang pagkakahawak ni Nadya sa pahayagang pang-umaga na kanyang binili sa isang newsstand sa may Martin Place. May isang linggo na siyang pinaghihinaan ng loob. Lahat ng tanggapang kanyang puntahan punt ahan sa Sydney Square ay hindi nagbigay ng katiyakang siya ay tatanggapin. Pinababalik siya o dili kaya'y pinaghihintay ng kasagutan sa pamamagitan ng koreo. Mabilis niyang tinandaan ang isang bahagi ng anunsiyo ng mga nangangailangan ng manggagawa.   Pinuntahan niya ang nasabing tanggapan. Ininterbiyu siya at pinakuha ng eksamin. Nerbiyos na nerbiyos siya. Madali lamang ang eksamin, pero para siyang siya ng giniginaw nang ito ay sinasagutan. Pampalubag-loob niya, makapapasa siya.   Talaga yatang kakambal niya ang malas nang mga araw na iyon. Siya ay hindi natanggap. Mangiyak-ngiyak siya. Mauubos na ang kanyang baon. Dalawandaang dolyar-Amerikano lamang ang dala niya. Palibhasa'y iniisip niyang madali naman siyang makahahanap ng trabaho kung naroon na nga siya sa Australia.  Umuwi siyang nanlulupaypay. Tatlong tanggapan ang kanyang pinag-aplayan, subali't ni isa ay walang tumanggap sa kanya. Lubha siyang nagtataka. Tapos siya ng BSE at mayroong dalawampu't apat na yunit sa M.A. Marunong siyang magmakinilya at ng mga gawaing pang-opisina. Ano kaya ang dahilan at kahit na klerk ay hindi siya matanggap? 

"O, kumusta... may nakita ka nang trabaho?" salubong ni Ester na siya niyang pinakikituluyan. Mabuti ngaay lang at hindi siya pinagbabayad nito niya sa bahay nito, kungna hindi baka wala na siyang magagasta.   sa pakikituloy

"Wala pa nga e. parang hindi na ako makatatagal, Ester. Ang hirap pala rito. Ang taas ng pinag-aralan ko ay hindi ko magamit at kahit na nga mababang-uri ng trabaho ay hindi pa rin matanggap."   "Talagang ganyan. Kaunting tiis pa. pasasaan ba't makakakita ka rin ng trabaho. Kung sabagay ay talagang mahirap maghanap ng trabaho ngayon... pero kaunting tiyaga pa."   Nang gabing iyon ay hindi makatulog si Nadya. Isang linggo lang ang an g nakaraan ay para siyang lumulutang sa pangarap nang iabot ng kalihim ng konsul ng  Australia sa

kanya ang kanyang pasaporte na may tatak ng Visa. Para pa niyang naririnig: "Ang

swerte mo naman, Nadya. Lima tayong nag-aplay ay ikaw lang l ang ang natanggap. Tiyak na yayaman ka roon!"  

 

"Sana nga ay swertehin ako," ang bulong niya noon sa sarili. Siya lamang ang sandigan ng kanyang ina at kapatid. Namatay ang kanyang ama nang siya ay elementarya pa lamang kaya't naisip niyang magsumikap sa pag-aaral upang mapaginhawa naman ang kanyang ina. Siya lamang ang inaasahan ng dalawang kapatid na kapwa nasa kolehiyo na.   Naging mahirap din para sa kanya na iwan ang puwesto sa Pamantasan ng Pilipinas. Doon ay tumatanggap siya ng sweldong mahigit na dawalang libo bilang instruktor at kalihim sa Kolehiyo ng Edukasyon. Nang magdesisyon siyang umalis sa pinapasukan ay isang pakikipagsapalaran ang kanyang ginawa.   Binuo niya sa sarili na kapag hindi pa siya nakakita ng trabaho ay uuwi na siya. Hindi kailangang ubusin niyang lahat ang kanyang baon bago siya makaisip na umuwi. Marahil ay wala roon ang kanyang kapalaran.  

"Naku Ester! May trabaho na ako. Natanggap akong klerk sa Claymores Inc.," ang hangos na pagbabalita ni Nadya kay Ester.   "O, kita mo na... sabi ko na‟t makakakita ka rin ng trabaho e," ang e," ang natutuwa ring sagot ni Ester.  Tuwang-tuwa si Nadya. Walang pagsidlan sa katuwaan katu waan ang kanyang puso. Kahit paano‟y may pagsisimulan na siya.  Maagang-maaga pa ay handing-handa na si Nadya sa pagpasok. Suot ang isa sa pinakamaganda at pinakamaayos niyang damit. Kung ilang beses din siyang nagpaikit-ikit sa harap ng salamin.  Mahigit na siyang dalawampu't limang taon, subalit hindi gaanong mabakas iyon sa kanyang magandang mukha. Simpleng-simple ang kanyang ganda. Walang bahid na make-up kundi ang manipis na lipstick sa kanyang labi. Nakataas ang kanyang mahaba at maitim na maitim na buhok.  

"Ngayon, Nadya, ay magsisimula ka nang humakbang patungo sa iyong pangarap na kaginhawaan. Pag-ibayuhin mo ang sikap at tiyaga nang umunlad ka," ang wika niya sa sarili.  Matipid na ngiti ang salubong sa kanya ni Inga, ang English secretary ng kompanya. Matagal siyang pinagmasdan nito bago siya kinumbatan na sumunod dito.  Sumunod siya. Lumakad ito patungo sa pasilyo ng unang palapag. Pinidot ang buton ng elevator . Tumigil ito sa harapan nila at sila ay pumasok. May pinindot ito na kung saan sila palapag hihinto. 

Bumukas ang pinto ng elevator . Hindi niya napansin kung anong palapag ang pinindot ni Inga. Palinga-linga siya. Ngayon ay natiyak niya na sila ay nasa

 

basement ng gusaling iyon. Nagtataka siyang hindi makapagtanong kay Inga na pormal na pormal sa paglakad. Naraanan nila ang kitchenna kung saan inihahanda ang mga pagkain para sa canteen. Huminto si Inga sa tapat ng isang pinto. Binuksan ito at sinabi sa kanya; 

"This is the place where you will work. There will be another one who will join you. An Italian. You need to fix all the files and documents inside this room."   Pinagala ni Nadya ang kanyang paningin sa kabuuan ng silid. Napakalaki ng silid. Masasapantaha kaagad na ito ay bagong pagawa lamang. Nangangamoy pa ang bagong pahid na kulay kremang pintura.  May mga filing cabinet na nakahilera sa gawing kanan ng silid. Nagtambak ang hindi iilang libong mga kahon. Binuksan niya ang isa sa mga kahong ito. Mga papeles na may unit number. Naalala niya ang bilin ni Inga. Kailangang maisaayos na iyan. 

"Kung gayon pala, ang napasukan ko ay pagiging isang filing clerk. Hay, naku... talaga naman. Pero hindi bale. Magsisipag ako at baka sakaling aasenso ako kaagad."   Sinimulan niya ang unang kahong nabuksan. Maingat niyang pinagsunud-sunod ang mga papeles batay sa mga yunit na nakasulat sa malalaking bilang. bilan g. Nakakaisang kahon na siya nang dumating ang sinasabing Italyanang makakasama niya.  

"Hi!" ang bati sa kanya ng Italyana.  Pagaril itong nagsalita ng Ingles at itinanong ang pangalan niya. Mukhang mabait ang Italyana. Malaki itong babae. Maputi at maganda. Patuloy siya sa kanyang gawain. Ang Italyana ay nagsindi muna ng sigarilyo at naupo sa silya. Matagal na sandali bago niya napansin na ito ay hindi natitinag sa pagkakaupo. Nagbabasa ito ng magasin. Parang nainis siya. Eto siya't tumutulo na ang pawis sa kaaayos ng mga papel ay nagpapasarap sa pagbabasa ang Italyanang ito.  Nang maglaon ay hindi na siya nakatiis. Sinabi niya sa Italyana na tumulong na sa kanya. Nagbago ang mukha ng Italyana. 

"Ow, shit!" at ito ay nagmura nang nagmura.   Nagitla si nadya. Hindi siya nakapagpigil sa ginawa ng Italyana. Tatayo sana siya upang sugurin ito nang maunahan siyang sampalin nito.  Nagpanting ang kanyang tainga. Inundayan niya ito it o ng isa ring mariing sampal saka

binuno. Nagpagulung-gulong sila at bagama't malaki sa kanya ang Italyana, dahil sa likas na malakas naman siya ay nadaig niya ito. 

 

Itinaas nito ang dalawang kamay at mabilis na tumakbo. 

"Ang akala yata ng anak ng tipaklong na Italyanang ito ay patatalo ako sa kanya." At inis na inis na ipinagpatuloy niya ang ginagawa, nang...   "Okay... you, niger! We don‟t need you in this office. Get out!"   Malakas ang tinig ni Inga. Napamaang si Nadya. Sa kanya nakatingin si Inga. Wala siyang nagawa kundi ang tumayo at ilayo ang sarili sa lugar na iyon.   Kina Ester ay hindi niya napigil ang sarili na humagulgol. "Bakit ganoon, Ester? Ang

Italyanang iyon ang nagsimula ng gulo ay siya pa ang kinampihan. Talagang ganito ba rito?"   "Pagtitiis ang kailangan, Nadya, kung nais mong magtagal dito. Umiral marahil sa kompanyang napasukan mo ang white policy. Maghanap ka na lang uli ng trabaho bukas," mungkahi ni Ester.  Subalit buo na sa kalooban ni Nadya, bukas ay maglo- long distance siya sa kanila. Uuwi na siya sa Pilipinas.