Lynn E. Roller - Ana Tanrıça-nın İzinde.pdf

ANA TANRIÇA'NIN İZİNDE Anadolu Kybele Kültü

ISBN 975-8293-53-2 Ana Tanrıça'nın İzinde Anadolu Kybele Kültü Lynn E. Roller

Özgün Adı in Searclı of God The Mother The Cult of Anatolian Cybele

© U nivcrsity of Califomia Press, l 999

Çeviren Betül Avunç

Ofset Hazırlık Homcr Kitabevi

Tasarım Sinan Turan

Baskı ve Cilt Barış Matbaa

l. Basım 2004

© Homer Kitabevi Tüm metnin yayım hakkı saklıdır. Tanıtım için yapılacak kısa alınular dışında yazarın ve yayımcınm yazılı izni olmaksızın hiçbir yolla çoğalulamaz. Yeni Çarşı Caddesi, No: 28/A, 34433,

Tel: 0212 249 59 02 - 292 42 79 Faks: 0212 251 39 62

e-nıail: honı[email protected]

Galatasaray, İstanbul - Turkey

LYNN E. ROLLER

ANA T ANRIÇA'NIN İZİNDE Anadolu Kybele Kültü

Çeviren: Betül Avunç

• homer kitabevi

Prof. Dr. Lynn E. Roller, California Üniversitesi'nde öğretim üyesidir. Noverbal Graffiti, Dipinti and Stamps adlı eseri Gordion Özel Çalışmaları serisinin birinci kitabı olarak yayımlamıştır.

Betül Avunç, İstanbul Üniversitesi Klasik Arkeoloji Bölümü'nde Lisaııs, İTÜ Güzel Sanatlar Bölümü'nde Yüksek Lisans yapmıştır. Yayımlanmış telif eserleri ve çevirileri vardır.

Sarah Fredrica ve Charles Raymond'a

İçindekiler &simlerin Listesi

9

Önsöz

13

Kısaltmalar

17

Sunuş

21

1.

28

Phrygialı Ana Tanrıça Hakkındaki Bir Araşunnaya Giriş

I. BöLÜM: ANADOLU'DA ANA TANRIÇA

46

2. Prehistorik Bulgular

46

3. Tunç ve Erken Demir Çağları

59

4. Phrygia'daki Ana Tanrıça Kiıltü

79

2. BöLÜM: YUNANİSTAN'DA ANA TANRIÇA

127

Erken Kült

1 27

6. Klasik Dönem

149

7. Hellenistik Dönem

187

5.

3.-BöLÜM: KüLTTEN SöYLENCEYE

8. Cybele ile Attis Söylencesi

231

231

8

4.

ANA TANRIÇA'NIN İZiNDE

BÖLÜM: ROMALI MAGNA MATER

254

9. Magna Mater'in Roma'ya Gelişi

254

1 O. Cumhuriyet ve Erken İmparatorluk

275

1 1 . Roma Tanrıçası Küçük Asya' da

313

Sonsöz

329

Dipnotlar

331

Bibliyografya

399

Dizin

419

Resimlerin Listesi HARİTALAR 1.

Anadolu'daki arkeolojik buluntu alanları

2.

Akdeniz bölgesindeki arkeolojik buluntu alanları

RESİMLER 1.

Oturan kadın heykelciği, Çatalhöyük

2.

Oturan kadın heykelciği, Hacılar

3.

Kubaba kabartması, Kargamış

4. Kubaba kabartması, Kargamış 5.

Urartn kült kabartması, Yeşilalıç

6.

Kült nişi, Yeşilalıç

7.

Phrygia'nın Ana Tanrıçasının kabartması, Gordion

8.

Phrygia'nın Ana Tanrıçasının kabartması, Ankara/Bahçelievler

9. Phrygia'nın Ana Tanrıçasının kabartması, Ankara/Etlik 10. Phrygia'nın Ana Tanrıçasının kabartması, Boğazköy 11.

Phrygia'nın Ana Tanrıçasının başı, Salmanköy

12.

Phrygia'nın Ana Tanrıçasının kabartması, Gordion

13.

Minyatür kabartma, Gordion

14. Hizmetkar kabartması, Gordion 15.

İdol, Gordion

16.

Phryg sunağı, Dömrek

17.

Phryg kır tapınağı, uzaktan görünüş, Kalehisar

10

ANA TANRIÇA'NIN İZiNDE

18.

Phryg sunağı, Kalehisar

19.

Aslankaya, genel görimüm

20. Aslankaya, niş içindeki kabartma 21. Aslankaya, yan taraftaki kabartma 22. Büyük Kapıkaya 23. Kumca Boğaz Kapıkaya 24. Midas Anıtı, Midas Kenti 25. Bitmemiş Anıt, Midas Kenti 26. Hyakinthos Anıtı, Midas Kenti 27. Arezastis Anıtı 28. Maltaş Anıtı, ana kabartma 29. Maltaş Anıtı, kabartmanın arkasındaki kuyu 30. Bahşeyiş Anıtı, ana kabartma 3 1. Bahşeyiş Anıtı, kabartmanın arkasındaki kuyu 32. İdollü merdiven sunak, Midas Kenti 33. Kült kabartması ve kuyu, Fındık 34. Aslantaş, mezarın üstündeki aslan kabartması 35. Fildişi tanrıça heykelciği, Bayandır 36. Fildişi rahip heykelciği, Bayandır 37. Mete:ı;- naiskosu, Miletos 38. Tapınak modeli, Sardes 39. Meter naiskosu, Kyme 40. Meter naiskosu, Atina Agorası

RESiMLERiN LiSTESi

41. Meter naiskosu, Atina Agorası 42. Meter ve iki yardımcısı, Pire 43. Kırmızı figfırlfı Attika krateri, A yfızü 44. Kırmızı figfırlfı Attika krateri, B yfızü 45. Tapımcıları tanrıça heykeliyle gösteren kabartma, Thasos 46. Kuretalı ve Nyrnphalı kabartma, Pire 47. Meter naiskosu, Pire 48. Agdistis ile Attis kabartması, Pire 49. Meter heykelciği, Gordion 50. Meter bir aslanın sırtında, Gordion 51. Tahtta oturan Meter, Gordion 52. Artemis ve Meler kabartması, Sardes 53. Meter yaşlı ve genç tanrıyla, Ephesos 54. Meter tapımcılarla, Kyzikos 55. Mermer Meter heykeli, Pergamon 56. Terrakotta Meter heykelciği, Pergamon 57. Mermer Attis heykeli, Pergamon 58. Tunç kalıp, A yfızü, çıkış yeri bilinmiyor 59. Tunç kalıp, B yfızü, çıkış yeri bilinmiyor 60. Meter ve Attis kabartması, çıkış yeri bilinmiyor 61. Adak kabartması, Lebadeia 62. Palatinus tepesinin batı yakası planı, Roma 63. Magna Mater tapınağının restore edilmiş hali, Roma

11

12

ANA TANRIÇA'NIN İZİNDE

64. Magna Mater başı, Palatinus, Roma 65. Attis heykelciği, Palatinus, Roma 66. Terrakotta penis başı, Palatinus, Roma 67. Terrakotta kozalak, Palatinus, Roma 68. Magna Mater betimli denarius, Cumhuriyet dönemi 69. Magna Mater betimli denarius, Cumhuriyet dönemi 70. Gallus heykeli, Roma 71. Aslanların çektiği arabada Magna Mater, tunç heykel grubu 72. Magna Mater'in Augustus çağı tapınağını gösteren kabartma,

Ara Pietatis 73. Magna Mater'in Augustus çağı tapınağının alınlığındaki

kabartma, Ara Pietatis 74. Claudia Quinta kabartması, Roma 75. Mermer Magna Mater heykeli, Palatinus, Roma 76. Meter kabartması, Kyzikos 77. Zeus ve Meter Tapınağı, Aizanoi 78. Meter'in yeralu tapınağı, Zeus ve Meter tapınağı, Aizanoi

13

Ön söz İlk alan çalışması sezonumu 1979 yazında, Pennsylvania Üniversite­ si'nin Müzesi 'nin sponsorluk yaptığı Gordion Projesi'nde çalışarak geçirdim. Doktoram biteli iki yıl olmuştu, ilk düzenli akademik göre­ vime Davis'deki California Üniversitesi'nde henüz başlamıştım ve ye­ ni araştırma ufukları arıyordum. Tez danışmanım, Pennsylvania Üni­ versitesi'nden Profesör Keith De Vries'dan aldığım Gordion Proje­ si'ne katılma çağrısı, o zamanlar bana çok çekici bir fırsat gibi görün­ dü ve profesyonel yaşamımı belirleyen bir yola soktu beni. Türkiye'ye varışımdan sadece beş gün sonra Gordion ekibinin diğer üyeleriyle birlikte Midas Kenti'ne yaptığım bir alan gezisi, hala belleğimde ya­ şar. Kıvrılarak giden bozuk bir yolun dönemecinde, birdenbire kar­ şımızda duran Midas Anıtı' nı gördük. Etkileyici biçimiyle eteklerin­ deki köyün üzerinde kule gibi yükseliyor ve parlak sabah güneşiyle ışıldıyordu. "Bir gün geri dönmeli ve bunu daha iyi incelemeliyim, " diye düşündüğümü hatırlıyorum. Phrygia'nın dağlık bölgelerindeki kaya anıtlarının üzerimde bırak­ tığı etkiyi (pek çok gezgin gibi ) hiç unutınadım ve bunların insanda uyandırdığı o güçlü huşu duygusunu bu kitapta aktarmaya çalıştım. Eski Akdeniz halkının bu çarpıcı doğal manzara içinde, özellikle de yaşadıkları dağlarda özel bir dinsel yaşantı türü keşfetınesine şaşma­ dığını gibi, bu yaşantıyla bağdaştırdıkları tek tanrısal varlık olan Phrygi­ alı Ana'nın, taraftarları üzerinde derin ve kalıcı bir etki yapmış olma­ sı da şaşırtıcı değil. Daha çok Cybele olarak tanınan Phrygialı Ana Tanrıça'yı antik ya­ zında ve modern bilimsel yapıtlarda daha kapsamlı biçimde okuma­ ya başladığımda bile bu olumlu izlenimim değişmedi. Özellikle mo­ dern çalışmalarda, insanın bu tanrıçayla ilgili olarak edindiği ilk izle­ nim neredeyse hep olumsuzdur. Bu durum, Vergilius, Martialis, Iu­ venalis ve özellikle 63. şiirindeki ustaca çizilmiş yıkıcı Cybele Ana port­ resiyle, bilim adamı olsun olmasın, bu konuyla ilgilenen hemen her­ kes üzerinde tartışılmaz bir etki yapmış olan Catullus gibi önemli La­ tin yazarları tarafından yaratılan olumsuz, çoğunlukla uğursuz tanrı­ ça portresinden kaynaklanır büyük ölçüde. 1 . Bölümde, Phrygialı Ana'nın olumsuz tablosunun 19. ve 20. yüzyıllarda neden o kadar güç­ lü bir yankı yaptığını, Yunan ve Latin kaynaklarının pek çoğunda rast­ lanan o rahatsız edici Ana Tanrıça imajının neden baki kaldığını gös-

14

ANA TANRIÇA'NIN İZİNDE

tennek amaçlanmaktadır. AnaY'ırdunda o kadar gi'ıçlü bir etkisi olan, hatta Phrygia dışındaki farklı çevrelerde kabul gören bir tanrıçanın bu imajla bağdaşmayan durumunu, gördüğüm pek çok modern bi­ limsel çalışmadan daha kapsamlı bir biçimde ele almak gerekiyordu. Beni bu konuda çalışmaya iten bir başka nokta, Phrygialı Ana'nın temelde bir ana tanrıça olarak tanımlanmasıdır. Bu proje üzerinde çalıştığım yıllar, tanrıçalara, özellikle ana tanrıçalara karşı, toplumda geniş ölçüde kadın hareketiyle teşvik edilen bir ilgi artışının yaşandı­ ğı döneme rastladı. Cybele de Antik Çağ toplumu üzerindeki tartışıl­ maz etkisiyle, kuşkusuz gi'ıçlü bir tanrıça, bir ana tanrıçaydı. Buna kar­ şın Phrygialı Ana Tanrıça'nın, din bilincinde kadın öğesinin belirlen­ mesindeki rollt büyük ölçüde ihmal edilmişti ve antik dünyadaki ana tanrıçalar üzerine yazılmış ne kadar eser varsa, çoğu tatmin edici ol­ mayan, ana tanrıça tanımını belli bir zaman ve mekan temeline da­ yandırma çabalarıma pek az destek veren çalışmalardı. Bu kitap için araştırma yapmaya 1986 yazında, Türkiye'deki kap­ samlı bir araştırma gezisi sırasında başladım_ Bunun ardından sonba­ harda Roma'daki Amerikan Akademisi'ndeki ücretli izin dönemi gel­ di. 1990'da yazmaya başladım. 1998'de kitabı bitirdiğimde, bu konu­ ya yönelmemi sağlayan itici güç, yani Phrygia'ya, oranın zengin sanat­ sal, kültürel ve dinsel geleneklerine duyduğum hayranlık ve eski Ak­ deniz halkını bir ana tanrıçaya tapmaya yönelten nedeni inceleme ar­ zusu hala canlıydı. Bu kitap bunun ürünüdür. Bu kadar uzun bir sürede oluşan ve çok geniş bir bölgeyi kapsayan bu çalışma birçok kişi ve kuruluşun katkılarından yararlandı. Onlara minnettarlığımı ifade etmekten mutluluk duyuyorum. Bazı kişilere şahsen teşekkür etmek için çok geç olsa da, Anadolu araştırmaları ön­ cülerinin, özellikle William Ramsay, Gustav ve Alfred Körte, Emilie Haspels ve Rodney Young'ın katkılarına minnettar olduğumu belirt­ mek isterim. Bu kişilerin hepsinin Anadolu'nun antik kültürlerinin icraatlarının unutulmaktan kurtulmasında önemli paylan vardır. Ken­ di çalışmam birçok kaynaktan büyük çapta finansal destek görmüş­ tür. Kurumum, Davis'deki California Üniversitesi, büyük bir cömert­ lik göstererek bir Fakülte İlerleme Ödülü, 1990'da Davies Humaniti­ es Institute'daki lojmanda bir dönem konaklama, ayrıca yıllık fakül­ te araştırma bursları verdi. 1992'de American Council of Learned So­ cieties'den -gelen bir destek bursu sayesinde Türkiye'ye bir araştırma gezisi yapıldı, bu gezi Phrygia'nın dağlık bölgelerini dolaşarak, Tür­ kiye'nin bu projeyle ilgili arkeolojik anıtlarının çoğunu ziyaret etme-

ÔNSÖZ

15

mi sağladı. 1992-93'de National Endowmentfor the Humanities'den gelen bir burs, akademik görevler açısından beni rahatlattı ve yazım işinin büyük bölümünü tamamlamama olanak verdi. O yılın bir bö­ lümünü Kuzey Carolina'daki National Humanities Center'ın bir üye­ si olarak geçirdim. Bu kuruluş, harika bir destek personeli ve insanı gayretlendiren bir bilim adamı grubunun dostluğunu sağladı bana. Eleanor Winsor Leach'e, Richard Seaford'a, Michael Maas'a ve mer­ kezin direktörü W. Robert Connor'a özel teşekkürlerimi sunmak is­ terim. Hepsi çalışmamla ilgilendi ve içindeki fikirlerin birçoğunu tar­ tıştı. 1993'ün ilkbaharında Oxford, Wolfson College'da konuk araş­ tırmacıydım. Samimi bir ortam ve Ashmolean Kütüphanesi'nin mü­ kemmel araştırma olanaklarını değerlendirme fırsatı buldum. John Boardman'a, John Lloyd'a, Donna Kurtz'a ve oradaki yaşantımı ko­ laylaştıran herkese özel olarak teşekkür ediyomm. Brian Rose, Tro­ ia'daki Tunç Çağı sonrası kazılarından gelen bilgileri cömertçe pay­ laştı, Mary Jane Rein, Sardes tapınak modeli konusunda çok değerli malzeme sağladı, Naomi Hamilton, Çatalhöyük heykelcikleri için çok gerekli yardımlar yaptı. Phrygialı Ana Tanrıça'ya karşı merakımı kö­ rükleyen Machteld Mellink, Michaeljameson ve Oscar Muscarella da özel teşekkürü hak ediyorlar. Erich S. Gruen, Richard Seaford ve Tho­ mas H. Carpenter yazının taslaklarını okuyarak, yararlı yommlar yap­ tılar. Yazının bazı bölümlerinin düzeltilmesine yardımcı olan Char­ layne Allan, Susan Burdett, Crawford H. Greenewalt,Jr., Eugene La­ ne, Stephen Miller'a ve University of California Press'in adını bilme­ diğim düzeltmenlerine de teşekkür etmek isterim. Davis'deki femi­ nist çalışma grubumun üyeleri Alison Berry, Cynthia Brantley, Caro­ le Joffe, Suad Joseph, Anna Kuhn, Kari Lokke, Francesca Miller ve Stephanie Shields'ın zihinsel ve ruhsal desteğine minnettarım. Öğ­ renci asistanlarım Katherine Dhuey,Julie Hines ve Heather-Lark Cur­ tin, yazının hazırlanmasının son aşamalarında çok değerli yardımlar­ da bulundular. Çok özel teşekkürlerim de, 1992'de Türkiye'ye yaptı­ ğım araştırma gezisinde bana eşlik eden, bu yapıttaki fotoğrafların çoğunu çeken ve projenin her aşamasında bana destek ve cesaret ve­ ren kocamjohn Wagoner'a. Fotoğrafların birçoğu müze ve kazı koleksiyonlarının cömert yar­ dımlarıyla sağlanmıştır. Ankara Anadolu Uygarlıkları Müzesi'ne, Bri­ tish Musem'a, Antalya Arkeoloji Müzesi'ne, İstanbul Alman Arkeolo­ ji Enstitüsü'ne, Sardes Arkeoloji Araştırmaları 'na, İstanbul Arkeoloji Müzesi'ne, Ferrara Arkeoloji Müzesi'ne, Malibu]. Paul Getty Müze-

16

ANA TANRIÇA'NIN İZiNDE

si'ne, American School of Classical Studies, Agora Kazıları'na, Ber­ lin'deki Devlet Müzesi'ne, Atina'daki Yunan Milli Arkeoloji Müze­ si'ne, Gordion Kazı Projesi'ne, Kopenhag'daki Milli Müze'ye, New York Metropolit.an Museum'a, Venedik Arkeoloji Müzesi'ne, Roma'da­ ki Soprintendenza Archeologica'ya, Roma Alman Arkeoloji Enstitü­ sü'ne, Roma'daki Amerikan Ak.ademisi'ne, Roma Capitoline Müze­ si'ne ve Paris Louvre Müzesi'ne teşekkür etmek isterim. Son olarak iki özel gönül borcumu ifade etmek isterim. Birincisi Türk meslektaşlarıma: Gordion'daki çalışmamıza yardımcı olan Türk Arkeoloji Dairesi'nin temsilcilerine ve Phrygialı Ana Tanrıça'yla ilgi­ li bir araştırma için gerekli olan bilgileri komyan birçok yerel Türk arkeoloji müzesine. Gordion Projesi'nin üyelerine her türlü izni sağ­ layan ve dünyanın en değerli Phryg sanat ve el işleri koleksiyonunu bir araya toplamış olan Ankara Anadolu Uygarlıkları Müzesi'ne, mü­ ze müdürü İlhan Temizsoy ve personeline özel olarak teşekkür ede­ rim. İkinci gönül borcum ise, sürekli destekleri için Gordion Proje­ si'ne: Gordion Projesi'nin yöneticisi G. Kenneth Sams'a, Gordion alan yöneticisi MaryVoigt'e, Gordion kayıtlarını tutan Ellen Kohler'a, Gor­ dion Mobilya Projesi yöneticisi Elizabeth Simpson'a, yapıtım ve Phrygia tarihi ve kültüri1yle ilgili genel merakım konusunda beni yüreklendi­ ren pek çok proje personeline teşekkür etmek isterim. Yukarıdakile­ rin hepsi bu yapıtın başarısına büyük katkılarda bulunmuşlardır, ama kusurlar her zaman bana aittir. Bu kitap ikiz kızım ve oğluma adanmıştır. 1995 yazındaki doğumla­ rı kitabın üretimini yavaşlattı, ama bir ana tanrıçayı anlamama çok büyük katkısı oldu. Antik isimleri modern İngilizce harflerle yazma konusunda uyuş­ mazlıktan kaçınmak olanaksız görünüyor. Phryg dilindeki sözcükle­ ri yazarken, Claude Brixhe ve Michel Lejeune'ün Corpus des inscripti­ ons patioph1ygi,ennes (Brixhe and l .e.ıc1111e, 1984) adlı yapıtta saptadık­ ları prensipleri izledim. Yunanca ve Latince sözcükleri yazarken öz­ gün dile mümkün olduğunca sadık kalmaya çalıştım, Yunan dünyası­ nı ele alırken tanrıçaya Kybele, Roma dünyasını ele alırken Cybele dedim. Aynı şekilde, Ana Tanrıça'nın hadım rahipleri Yunan kültü ele alındığında Gallos, Roma kültünde Gallus olarak geçti. Tarih ka­ yıtlarında İsa'dan önceki tarihler için M.Ö., İsa'dan sonraki tarihler için de M.S. kullanıldı. Bütün Yunanca ve Latince metinlerin İngiliz­ ce çevirileri bana aittir.

17

Kısaltmalar Kitapta adı verilmeyen antik yazarlar ve yapıtlarla ilgili kısaltmalar için bk. Lidell and Scott, A Greek-English Lexicon ve Oxford Latin Dicti­ onary.

Carchemish 1-III

J. D. Beazley, Attic Black-Figure Vase-Painters (Ox.ford, 1956) J. D. Beazley, Attic Red-Figure Vase-Painters, 2d ed. (Ox.ford, 1963) Cybele, Attis and Related Cults: Essays in Memory of M. J Vermaseren, edited by Eugene Lane (Leiden, 1996) D. G. Hogartlı, C. L. Wool ey, T. E. Lawrence, and R. D. Barnell,

CCCA

Carchemish: R.eport on the Excavations at Djerabis on Behalf of the Bfi­ ıish Museum, vol s. 1-3 (Ox.ford, 1914-52) M. J. Vennaseren, Corpus Cultae CybelaeAttidisque, 7 vol s. (Leiden,

ABV ARV2 CARC

ac aı

De'los De 'tos XXIII Et. mag. FGrHist /G /GRRP

1977-89 )

Corpus Inscriptionum Graecarum Corpus /nscriptionum Latinarum Exploration archeologique de Delos, 25 vols. (Paris, 1909-61) A. Laumonier, Lesfigurines lerre-cuites. De'los, XXIII (Paris, 1956) Etymologicum magnum F. Jacoby, Fragnıente der griechischen Historiker ( 1926-58) /nscriptiones Graecae R. Cagnat, bıscriptiones Graecae ad Res Romanas Pntinentes, vo l . 4-, ed. G. Lafaye (Paris, 1927)

MAMA

OGJS OlynthuslV Olynthus XIV

RE SEG

s1c3

Monumenta Asiae /lliııoris Antiquae W Dillenberger, Orieııfis Graeci Inscriptiones Selectae 1-III (Leipzig, 1903-5, reprinted Hildeslıeim, 1960) D. M. Robinson, Terracotta Figurines: l:,xcavations at Olynthus iV (Bal­ timore,1931) D. M. Robinson, Terr acotta Figurinesfrom 1934 and 1938: Excavati­ ons at Olynthus XIV ( Baltimore, 1952) A. Pauly et al., Realencyclopadie der classischım Altntunıswisseıısclıaft (1893-)

Supplementum E'pigraphicu111 Graecum W Dittenberger, Syllose /nscriptionum Graecarum, 3d ed. (Leipzig, 1915-240)

18

ANA TANRIÇA'NIN İZiNDE

DEN s

·BOLU .ANKARA •Gordion

• Fındık • KÜTAHYA

• Pessinous

• Midas

Aizanoi •

. Arslankaya

•Dokimeion .AFYON

•Çepni DiNAR• •Aphrodisias�

�

�B URDUR

�

Ha lar

AK

•KONYA •Çatal höyük

•

lltıQazköy

• Kültepe • KAYSERi

MALATYA•

NIGDE

Ancuzköy• Birecek • • Karatepe

ıus

• Zincirli •

KarkamiS

t

• Ain Dara

o

50

100

200

300 Kilometre

Harita 1. Anadolu'da Phrygia'nın Ana Tanrıçası ile ilgili önemli arkeolojik yerler (günümüz kentleri büyük harflerle, antik yerleşmeler küçük harfle yazılmışur).

20

ANA TANRIÇA'NtN lz!NDE

v

o Sparta AK DENiZ

o

i

500 Kilometre

Harita 2. Akdeniz bölgesinde Phrygia'nın Ana Tanrıçası ile ilgili önemli arkeolojik yerler.

Sunuş

Dea magna, dea Cybebe, dea domina Dindymi Procul a mea tuus sit furor omnis, era, domo: alios age incitatos, alios age rabitos. Büyük tanrıça, tanrıça Çybele, Dindymus'un sahibesi tanrıça, evimden uzak olsun senin çılgınlıkların: • haydi, git başkalarını hiddete sal, başkalarını çıldırt, haydi. (Catullus 63.91-93)

Romalı şair Catullus, Ana Tanrıça Cybele'ye bu sözlerle yakardı ve gelecek kuşaklar için tanrıçanın yaygın imajını etkileyecek çarpıcı bir portre yarattı. Q_��Ji!�-�Cl:�!_ı_çay�:h_, _e_ı-k_ek_l�rin _!n\1n da-ğfikin.anzarasıriııi tırkülücü karakteri ve do­ ğal ortamın verdiği kutsallık duygusu, kuşkusuz onun tanrısallığını belirlenmesindeki kilit öğelerdi. Kendisine Ana konumunu kazan­ dıran en önemli öğenin, özel analık işlevinden çok;-doğal ç- eV!"ey� gibiyiz. Bu güç, Phrygia !ıükın�_cl��-gtlc�lr1lı11_§J#-ıığtı).lfr!anrıÇagürı�r devletine ve Phryg halkına koruma sağlayarak, tanrıçayı devletin ana­ sı yapmıştı.

SUNUŞ

27

Tanrıçanın Phrygia tasvirlerinden alınmış olan Yunanistan'(iaki gör­ sel imgesi, açıkça görüleceği gibi analığa özgü niteliklerden yoksun­ dur, ama Yunan metinleri onun Ana kimliğine ilişkin Yunan kavramı hakkında daha kapsamlı bir tanım sağlamaktadır. Tanrıçanın Yuna­ nistan'daki varlığına dair en eski kanıtlardan biri olan M.Ö. 6. yüzyıl tarihli 14. Homerik Övgü, tanrıçaya bütim tanrılE

dolu'nun Phryg öncesi sakinleri arasında var olduğu sanılan bu ana­ erkil toplum sisteminin en açık kanıtıdır. Böyle bir toplum sistemi on­ ları "in��nl��ı!l_ lı. A K I ANA TAN K H,: A KOLTÜ

res. 30. Bahşeyiş Anıtı, ana kabartma. M.Ö. 7.-6. yüzyıl. Fotoğraflayan , John Wagoner.

res. 3 1 . Bahşeyiş Anıtı, kabartmanın arkasındaki çukur. M.Ö. 7.-6. yüzyıl. Fotoğraflayan, Johm Wagoner.

I O