Lokalna i Regionalna Samouprava u Bosni i Hercegovini

Mirko Pejanović

Elmir Sadiković

LOKALNA I REGIONALNA SAMOUPRAVA U BOSNI I HERCEGOVINI

Sarajevo, 2010.godina

SADRŽAJ UVOD I.

TEORIJSKE OSNOVE LOKALNE SAMOUPRAVE 1. Lokalna samouprava – teorijski aspekti

II.

LOKALNA SAMOUPRAVA U BOSNI I HERCEGOVINI 1. Ustavno-pravni i politološki aspekti razvoja lokalne samouprave u Bosni i Hercegovini 2. Ustavno – zakonski koncept i razvoj lokalne samouprave u Federaciji Bosne i Hercegovine u postdejtonskom periodu 3. Modeli participacije građana u lokalnoj samoupravi i mogućnost kreacije novih institucija za razvitak lokalne samouprave u Federaciji Bosne i Hercegovine 4. Ustavni položaj grada kao jedinice lokalne samouprave u Bosni i Hercegovini u kontekstu Evropske povelje o lokalnoj samoupravi 5. Model organizacije glavnih gradova zemalja Centralne i Jugoistočne Evrope – komparativni prikaz sa osvrtom na iskustava Grada Sarajeva 6. Reforma lokalne samouprave u procesu integracije Bosne i Hercegovine u Evropsku Uniju

III.

INSTITUCIJE LOKALNE SAMOUPRAVE 1. Značaj neposrednog biranja načelnika opštine 2. Izborna volja građana kao osnova društvene moći i odgovornosti opštinskog načelnika 3. Komunikacija građana i opštinskog vijeća sa osvrtom na statutarni model i praksu u opštini Novo Sarajevo

IV.

REGIJE I REGIONALNA SAMOUPRAVA 1. Regionalizacija Bosne i Hercegovine kao pretpostavka integracije u Evropsku Uniju 2. Istorijsko oblikovanje regija i mogućnosti uspostave regionalne strukture Bosne i Hercegovine u postdejtonskom periodu 3. Prekogranična saradnja opština i gradova u regiji Jugoistočna Evropa

V.

PRILOZI: 1. 2. 3. 4. 5. 6.

Evropska povelja o lokalnoj samoupravi Zakon o principima lokalne samouprave u Federaciji Bosne i Hercegovine Zakon o lokalnoj samoupravi u Republici Srpskoj Statut općine Gračanica Statut općine Ljubuški Statut Grada Banjaluka

2

UVOD Na Fakultetu političkih nauka Univerziteta u Sarajevu na Odsjeku za politologiju izučava se predmet: „Lokalna i regionalna samouprava“. U ulozi nastavnika i asistenta na ovom predmetu prof.dr Mirko Pejanović i mr. Elmir Sadiković razvili su i naučno – istraživački rad u okviru fakultetskog Centra za razvoj lokalne i regionalne samouprave. U svom dosadašnjem radu Centar za razvoj lokalne i regionalne samouprave Fakulteta političkih nauka u Sarajevu bio je nosilac ili suorganizator više stručnih i naučnih skupova o pojedinim aspektima razvoja lokalne samouprave u Bosni i Hercegovini. U tome se izdvaja okrugli sto na temu: „Položaj i ustrojstvo gradova u Federaciji Bosne i Hercegovine sa posebnim osvrtom na razvoj lokalne samouprave u Gradu Mostaru“, koji je održan u Mostaru 2003. godine. Pored toga u okviru Centra za razvoj lokalne i regionalne samouprave je realizovano više naučno – istraživačkih projekata od kojih izdvajamo projekt: „Opštine u Bosni i Hercegovini – socijalne, demografske, ekonomske i političke činjenice“ kao i projek: „ Primjena koncepta euroregije u Bosni i Hercegovini“. Rezultati provedenih istraživanja su objavljeni u obliku knjige. Objavljena istraživačka studija: „Euroregije i Bosna i Hercegovina“ bila je osnova za međunarodnu naučnu konferenciju: „Euroregije i jugoistočna Evropa“ koja održana 2008.godine u organizaciji Akademije nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine, Centra za razvoj lokalne i regionalne samouprave i Ekonomskog instituta u Sarajevu. Knjiga: „Lokalna i regionalna samouprava u Bosni i Hercegovini“ je strukturirana tako da sadrži četiri tematske cjeline. Sadržaj ovih tematskih cjelina čine istraživačke studije i članci objavljeni u časopisima:“Pravna misao“, i „Lokalna samouprava“. U prvoj tematskoj cjelini pod naslovom „Teorijske osnove lokalne samouprave“ su elaborirani istorijski procesi nastanka i razvoja lokalne samouprave kao pravno – političke institucije. U razmatranju teorijskog određenja lokalne samouprave posebno elaboriran je historijski proces nastanka i razvoja lokalnih zajednica koje predstavljaju društvenu osnovu lokalne samouprave. U okviru jedinice lokalne samouprave građani neposredno i putem izabranih predstavnika upravljaju javnim poslovima od njihovog neposrednog interesa, osim onih pitanja koja su zakonima određena za druge nivoe vlasti. To pravo građana se u demokratskim državama garantuje ustavom i zakonom. U tom kontekstu savremeni teorijski koncept lokalne samouprave posebno je obrazložen sa aspekta decentralizacije političke vlasti i njenog značaja u izgradnji demokratskih institucija i vrijednosti. Drugo poglavlje nosi naslov: „Lokalna i regionalna samouprava u Bosni i Hercegovini“. U šest podcjelina u okviru ovog poglavlja su elaborirana sljedeća pitanja: Ustavno – pravni i politološki aspekti razvoja lokalne samouprave u Bosni i Hercegovini; Ustavno – zakonski koncept lokalne samouprave u Federaciji Bosne i Hercegovine; Modeli participacije građana u odlučivanju u javnim poslovima u jedinicama lokalne samouprave. Posebna pažnja je posvećena analizi ustavnog položaja gradova kao jedinica lokalne samouprave u Bosni i Hercegovini. U tome se izdvaja studija o mogućnosti organizacije Grada Sarajeva po uzoru na modele organizacije glavnih gradova država centralne i jugoistočne Evrope. Usljed procesa evropskih integracija, globalizacije i demokratizacije i evropske države su, tragajući za optimalnim modelom lokalne samouprave, u protekle tri decenije provele institucionalnu, funkcionalnu i teritorijalnu reformu lokalne samouprave. Zajednička osnova razvoja lokalne samouprave u evropskim zemljama postala je Evropska povelja o lokalnoj samoupravi koja je usvojena u Vijeću Evrope 1985. godine. Evropska povelja o lokalnoj samopravi predstavlja sintezu evropskih iskustava i najboljih dostignuća u razvoju lokalne samouprave. Donesena je sa ciljem uspostavljanja zajedničkih evropskih standarda u pogledu određivanja ustavno - zakonskog položaja lokalnih vlasti i prava građana da neposredno sudjeluju u odlučivanju o javnim poslovima od zajedničkog interesa u lokalnoj zajednici. U postratnom periodu lokalna samouprava u Bosni i Hercegovini, za razliku od drugih država koje su prošle proces tranzicije, nije imala adekvatan tretman od strane entitetskih vlasti i institucija države Bosne i Hercegovine. Pristupanjem Vijeću Evrope 2002. 3

godine i ratifikacijom Evropske povelje o lokalnoj samoupravi Bosna i Hercegovina je na sebe preuzela obavezu da sistem lokalne samouprave uskladi sa osnovinim načelima Evropske povelje o lokalnoj samoupravi. Stoga je zasebna cjelina u ovom poglavlju posvećena najvažnijim aspektima reforme lokalne samouprave u procesu integracije Bosne i Hercegovine u Evropsku uniju. Reforma lokalne samouprave javlja se u tri vida: reforma zakonskog koncepta, funkcionalna reforma i reforma teritorijalne organizacije. U trećem poglavlju knjige pod naslovom: „Institucije lokalne samouprave“ odrđeuje se uloga opštinskog vijeća kao predstavničkog tijela građana te opštinskog načelnika kao nosioca izvršne vlasti u jedinici lokalne samouprave. Građani svoje interese primarno vežu za svoju lokalnu zajednicu, odnosno jedinicu lokalne samouprave u kojoj žive. Otuda i snažna motivacija građana da učestvuju u izboru lokalnih vlasti. Na ovoj osnovi nastaje i uočljiva i postojana socijalna komunikacija građana s nosiocima javnih ovlaštenja u lokalnoj zajednici. Težište odlučivanja u lokalnim zajednicama jeste na predstavničkom organu, a to je Opštinsko vijeće. Vijeće je legitimni nosilac političke moći u odlučivanju o svim javnim poslovima normativno ustanovljenim samoupravnim djelokrugom opštine. Predstavničko tijelo jedinice lokalne samouprave, po pravilu, ima svu vlast i sva ovlaštenja koja omogućuju upravljanje socijalnim razvojem lokalne zajednice. Načelnik opštine je, na temelju ustavnih i zakonskih ovlaštenja, glavni stub u strukturi lokalnih vlasti. On je nosilac najveće društvene moći u jedinici lokalne samouprave koja se temelji na neposrednoj izbornoj volji građana. Na primjeru opštine Novo Sarajevo je prikazan statutarni model i praksa komunikacije opštinskih vijećnika i građana. Četvrto poglavlje se odnosi na regije i regionalnu samoupravu. Regije su značajni subjekti ekonomskog i socijalnog razvoja Evropske unije i imaju sve važniju ulogu u procesu proširenja Evropske Unije i stvaranja jedinstvenog evropskog tržišta. S obzirom da je pitanje regionalizacije, prema konceptu kojeg je prihvatila Evropska Unija, složen proces koji obuhvata različite ekonomske, socijalne, historijske, političke i druge momente u ovom poglavlju su elaborirana pitanja koja se odnose na teorijsko određenje pojma regije i regionalizacije te koncepta euroregije. Definisani su i ciljevi, institucije i instrumenti evropske regionalne politike, te elementi politike regionalnog razvoja na nivou Evropske unije. Poseban segment ovog poglavlja se odnosi na istorijsko oblikovanje regija i mogućnost uspostave regionalne stukture u Bosni i Hercegovini u postdejtonskom vremenu, te na prekograničnu saradnju opština i gradova u jugoistočnoj Evropi. U knjizi su priređeni prilozi: Evropska povelja o lokalnoj samoupravi; Zakon o principima lokalne samouprave u Federaciji Bosne i Hercegovine; Zakon o lokalnoj samoupravi u Republici Srpskoj; Statut općine Gračanica; Statut općine Ljubuški i Statut Grada Banjaluka. Prilozi su priređeni kao osnova sa sticanje spoznaje o normativnom konceptu nadležnosti institucija lokalne samouprave. Ovako strukurirana knjiga primjerena je nastavnom planu i programu prvog i drugog ciklusa studija na Odsjeku za politologiju na Fakultetu političkih nauka Univerziteta u Sarajevu. Ova knjiga će za studente predstavljati osnovnu literaturu za proučavanje lokalne i regionalne samouprave u Bosni i Hercegovini. U nastojanju da se unaprijedi bolonjski proces nastave ovu knjigu posvećujemo svojim studentima. Knjiga će biti od koristi i svim društvenim subjektima koji su uključeni u proces reforme lokalne samouprave tokom procesa integracije Bosne i Hercegovine u Evropsku uniju kao i strukturama lokalnih vlasti u opštinama i gradovima Bosne i Hercegovine. U pripremi knjige imali smo podršku i pomoć recenzenata prof.dr Asada Nuhanovića i prof.dr Nijaza Musabegovića. Iskreno im se zahvaljujemo na akademskoj saradnji.

4

I. TEORIJSKE OSNOVE LOKALNE SAMOUPRAVE

5

LOKALNA SAMOUPRAVA – TEORIJSKI APEKTI 1. Lokalna zajednica kao društvena osnova lokalne samouprave Prvobitne ljudske zajednice predstavljale su plemenske asocijacije u kojima je osnovno vezivo zajednice bila pripadnost pojedinca određenoj društvenoj grupi. Kriterij te pripadnosti je bilo neko objektivno ili subjektivno svojstvo koje je pojedinca obilježavalo kao pripadnika te grupe. Taj kriterij je u pravilu bilo, stvarno ili pretpostavljeno, krvno srodsvo među pripadnicima prvobitnih plemenskih zajednica1. Međutim tek je stalno naseljavanje ljudi na određenom prostoru oblikovalo zajednicu življenja ljudi koju danas označavamo lokalnom zajednicom. Teritorijalizacija društva i upravljanja vezena je za stabilizaciju naselja i razvoj poljoprivrede. Pri tome zajedničke aktivnosti ljudi na ostvarivanju interesa i potreba dobivaju teritorijalni okvir a vezivo unutar tog okvira oje siguravala nova društvena institucija – politička vlast. 2 Pretpostavlja se da su prve poznate lokalne zajednice nastale su u antičkoj Grčkoj kada su tradicionalne plemenske, patrijarhalne i rodovske organizacije transormisane u teritorijalne jedinice proglašavajući svakog stanovnika pripadnikom određene teritorijalne zajednice.3 Fizički prostor lokalne zajednice je onaj prostor na kome se formiralo određeno naselje: selo ili grad. U razvoju ljudske civilizacije još od grčkog polisa lokalne zajednice su se bitno mijenjale. Te promjene su bile uslovljene razvojem ljudskih društava, demografskim promjenama, novim društveno – ekonomskim odnosima te promjenom načina i uslova života. Poseban uticaj na historijski razvoj lokalnih zajednica je imao proces urbanizacije i razvoja gradova, posebno u vremenu industrijske revolucije u 19. stoljeću. Međutim i pored procesa urbanizacije i tehnološkog razvoja, lokalna zajednica nije stvar prošlosti i tradicionalnog seoskog načina života. Ona je realnost i nužnost i u razvijenim i savremenim društvima. Obzirom da se radi o dinamičkoj kategoriji lokalna zajednica se mora posmatrati i analizirati kao stalan proces. Lokalna zajednica se može okarakterisati i kao “živi prostor”. Ovaj prostor se, pored fizičke komponente, javlja i kao društveni prostor ispunjen međuljudskim odnosima, aktivnostima i institucijama. Ako se promatra kao društveni prostor tada se uočavaju velike razlike između lokalnih zajednica. Na primjer, društveni prostor velikog grada je daleko složeniji od društvenog prostora neke seoske lokalne zajednice. Prostor lokalne zajednice je promjenjiva kategorija koja se može sužavati i širiti pod uticajem razvojnih promjena. Naime, društvenim razvojem mjenjaju se i ljudske potrebe a time i načini njihovog zadovoljavanja. Na tom osnovu u klasifikaciji lokalnih zajednica možemo govoriti o različitim tipovima lokalnih zajednica kao što su: autarhično selo; seoske zajednice u kojima pored tradiocionalne homogenosti i solidarnosti postoji podjela rada i proizvodnja za tržište; lokalna zajednica u prigradskom naselju; lokalne zajednice u različitim tipovima gradova kao što su: mali grad, veliki grad ili metropola itd. Još od antičkog vremena različiti tipovi lokalnih zajednica nerazdvojivi du dijelovi historije razvoja i organizacije svih oblika društveno – političkih uređenja. Nezavisno od oblika državnog i društvenog uređenja prostorna blizina i njome uslovljene zajedničke potrebe uslovile su stvaranje normi, pravila ponašanja te prava i obaveza u zajedničkom životu ljudi u okviru lokalnih zajednica. Historijski procesi koji su doveli do konstituisanja lokalnih zajednica, te način međuljudskih odnosa u različitim tipovima lokalnih zajednica su jedno od temeljnih pitanja savremene sociologije ali i drugih društvenih disciplina. U savremenoj sociološkoj teoriji lokalna zajednica se definiše kao određena teritorijalna cjelina, u kojoj građani, posredstvom vlastitih i 

Rad objavljen u časopisu: Pravna misao,broj 5 -6, Sarajevo: Federalno ministarstvo pravde, 2010. godina. Pusić, E.(1985) Upravni sistemi, Zagreb: Grafički zavod Hrvatske, str.64 2 Pusić,E.(1993) Nauka o upravi, Zagreb: Školska knjiga, str.77 - 78 3 Loevi R.(1969) „O porijeklu države“, u knjizi:Teorije o društvu - Knjiga II , Beograd: Vuk Karadžić, str.350 1

6

zajedničkih resursa, zadovoljavaju najveći dio svojih životnih potreba. Lokalna zajednica je oblik udruživanja ljudi, koji okupljajući se oko zajedničkih problema, interesa, potreba i vrijednosti stupaju u različite socijalne interakcije razvijajući svijest pripadnosti toj zajednici. Brojne teorije i naučne studije na različite načine definišu samu bit lokalne zajednice, oslanjajući se na različita društvena uređenja te stoga dolaze i do različitih shvatanja o ulozi i perspektivi lokalnih zajednica u savremenom svijetu. Izdvojićemo samo neke. Robert Mac Iver navodi: „Ljudi pletu mrežu međusobnih odnosa kad kupuju i prodaju, kad se vesele i tuguju. Ova veća mreža odnosa je društvo, a lokalna zajednica je ograničeno područje unutar društva. U tkivu te lokalne zajednice nastaju mehanizmi kontrole, različiti od državne kontrole, mnoga udruženja koja nisu politička, mnogi običaji i pravila ponašanja koje nije stvorila država. U toj zajednici se stvara zakon koji je podloga svih zakona. Zakon sa mnogim sankcijama koji je postojao prije nego što je bilo države, i državni ga zakon nikad ne može staviti van snage. Bez ranijih zakona zajednice svi bi državni zakoni bili prazna forma.“4 A.J.Reiss lokalnu zajednicu gleda kroz prizmu međusobnih odnosa ljudi i kaže: „ Lokalna zajednica nastaje time što ljudi stanuju i izdržavaju se na ograničenom prostoru, a djeluje kako bi se zadovoljile zajedničke potrebe, nastale diobom tog prostora, kroz značajne oblike društvene akcije.“5 W. Bander definiše lokalnu zajednicu kao skup podsistema kao što su porodica, škole, crkve i preduzeća na određenom teritoriju.6 Američki sociolog T. Parsons u definisanju lokalne zajednice polazi od teritorijalnog aspekta i navodi da je lokalna zajednica onaj aspekt strukture društvenih sistema koji se odnosi na teritorijalni smještaj ljudi i njihovih sistema. Prema njegovom mišljenju četiri momenta integrišu ljude na lokalnom području u društveni sistem: stanovanje; radno mjesto; jurisdikcija i komunikacije. Hrvatski teoretičar E. Pusić analizom različitih definicija lokalne zajednice dolazi do pet elemenata koji čine pretpostavku za konstituisanje i funkcionisanje lokalne zajednice.7 To su prostor kao teritorijalni okvir lokalne zajednice. Zatim ljudi nastanjeni na tom prostoru. Na tom prostoru su i potrebe ljudi, te njihove zajedničke aktivnosti sa ciljem zadovoljavanja zajedničkih potreba i interesa. Kroz međusobnu interakciju stvara se idejno – vrijednosna nadgradnja kao sistem pravila ponašanja koji daje kohezivnost i stabilnost lokalnoj zajednici. E.Pusić lokalnu zajednicu shvata kao proces a navedene elemente promatra kroz njihovo jedinstvo i interakciju. Takav pristup omogućava sistematizaciju osnovnih pretpostavki za konstituisanje lokalnih zajednica. Prvu pretpostavku čini lokalni prostor, odnosno teritorij. Lokalna zajednica je teritorijalna zajednica koja se od drugih teritorijalnih zajednica razlikuje po neposrednim svakodnevnim komunikacijama stanovništva. Lokalna zajednica, nastala formiranjem naselja na određenom teritoriju je empirijska činjenica, datost koja se javlja u svom prirodnom obliku. U pitanju je konkretan prostor kojeg naseljavaju ljudi i koji pored fizičke komponente predstavlja i društveni prostor. Trajna nastanjenost i prostorna blizina uslovljava postojanje zajedničkih interesa i potreba ljudi. Aktivnosti se javljaju u funkciji njihovog zadovoljavanja. Lokalna zajednica nastaje tek kada stanovnici spoznaju svoje zajedničke interese i potrebe i kada postanu svjesni da ih samo zajedničkim aktivnostima mogu riješiti. Zajedničke aktivnosti i zajedničko življenje postepeno stvaraju i idejno – vrijednosnu nadgradnju koja se ispoljava koja kroz različite oblike kao što su lokalni patriotizam, tradicija, običaji, moral. Zapravo to je svijest ljudi o pripadnosti lokalnoj zajednici. Idejno vrijednosnu komponentu lokalne zajednice nalazimo i kod Webera koji u svom djelu „ Teorija socijalne i ekonomske organizacije“ kaže: “Društveni odnos možemo nazavati komunalnim, kada i ukoliko, se usmjeravanje društvenog djelovanja zasniva na subjektivnom uvjerenju stranaka da one spadaju 4

Mac Iver R.(1947): Web of Goverment, New York, str.193 Reiss A.J.(1959) Sociological Studies of Communities, Madison: Frontiers of Community Research and Action, str.134 6 Bander W.(1959) „Impact of Agricultural Adjustament on on Community Structure“, Rural Sociology in a Chaning Economy, Urban, str.241 7 Pusić E.(1963) Lokalna zajednica, Zagreb: Narodne novine. 5

7

zajedno..... Zajednica predstavlja organsko jednistvo i zasniva se na subjektivnim osjećajima sudionika da su dio iste cjeline...”8 U savremenom svijetu stare autarhične lokalne zajednice zasnovane na seoskom načinu života sve više odumiru a ekspanzija gradova i gradski način života postaje dominantan. Kao posljedica tog procesa javlja se otuđenost, diferencijacija interesa te pasivizacija građana. Time se narušavaju tradicionalne vrijednosti na kojima su se vijekovima uspostavljale i na kojima su funkcionisale lokalne zajednice. Stoga savremena sociologija postavlja pitanje: je li moguće postojanje lokalnih zajednica u velikim gradovima i očuvanje njihovih tradicionalnih elementata?9 Fromm alternativu potrošačkom društvu i otuđenosti života u tehničkoj sredini, životu u gomili velikog grada, traži u formulisanju humanističke komunitarne zajednice s produktivnom orijentacijom. U protivnom, prema njemu, prevladat će robotizam života. Herbert Marcuse je takođe tražio izlaz za otuđenost čovjeka u savremenom industrijskom društvu. Stoga većina teoretičara tradicionalno određenje lokalne zajednice vezuje prevashodno za seoski način života ili za manje, neurbanizirane teritorijalne zajednice. Njemački sociolog F. Tennies pravi u tom kontekstu distinkciju između pojmova zejednice (Gemeinschaft) i društva (Gesselschaft) i kaže: „ Zajednica je stara, društvo novo, kao pojava i kao ime. Gdje god gradska kultura cvjeta i donosi plodove tu se javlja i društvo kao njen neophodni organ. Selo ga malo poznaje. Suprotno tome, sve pohvale seoskog života uvijek su upućivale na to da je tamo zajednica među ljudima jača, življa; zajednica je trajni i istinski a društvo samo prolazni i prividni zajednički život. Shodno tome zajednicu treba shvatiti kao živi organizam, a društvo kao mehanički agregat i artefakt. Opća karakteristika zajedničkog života na selu jest blizina kuća, zajedničke njive, pa čak i samo ograničenje oranica dovode do brojnih dodira među ljudima. Oni se navikavaju jedni na druge i njihova poznanstva postaju intimna. Javlja se potreba za kolektivnim radom i upravljanjem. Teorija društva konstruira jedan skup ljudi koji, kao u zajednici, žive jedan pored drugog, ali nisu suštinski povezani, dok u zajednici ostaju istinski povezani uprkos svim faktorima razdvajanja.“ 10 Grupu stvorenu ovim pozitivnim odnosima, koja jedinstveno djeluje prema unutra i spolja Tenies naziva asocijacija (Verbindung). Sam odnos, pa time i asocijacija shvata se kao realni i organski život a to je suština zajednice (Gemeinschaft), ili kao idealna i mehanička tvorevina – to je pojam društva (Gesellschaft). Slično stanovište zastupa Weber. Za njega zajednica predstavlja organsko jedinstvo jer se zasniva na subjektivnim osjećajima sudionika da pripadaju jedan drugom kao dio iste cjeline. Društvo je prema njemu mehanički agregat osnovano na racionalnom sporazumu uz pristanak partnera. Takav pristup u teorijskom određenju lokalne zajednice inspirisao je i mnoge druge teoretičare. Tako na primjer E. Durkheim djeli zajednice na zajednice mehaničkog i zajednice organskog tipa. Prema njegovoj tipologiji organske zajednice su seoske zajednice solidarističkog tipa u kojima ne postoji podjela rada ali postoji određena duhovna, moralna i socijalna homogenost stanovništva tih zajednica. Međutim u savremenim seoskim zajednicama pored tradicionalne homogenosti i solidarnosti, podjelom rada, individualizacija i heterogenost postaju sve izraženiji i preovladavaju formalni društveni odnosi te stoga vlada „mehanička“ solidarnost 11. Uprkos brojnim razlikama u teorijskom pristupu većina autora lokalnu zajednicu definiše kao opšti pojam kojim se u označava društvena grupa trajno nastanjena na određenom prostoru, čije članove povezuje prostorna blizina i njome uslovljene zajedničke potrebe kao i aktivnosti sa ciljem zadovoljavanja tih potreba. Lokalnu zajednicu možemo definsati i kao teritorijalnu društvenu zajednicu, društveni sistem, gdje na najnižoj ravni, konkretnom naselju, gradskom ili seoskom, nastaju potrebe stanovnika koje je moguće zadovoljiti zajedničkim aktivnostima i djelatnostima. 8

Winkelmann J.(1988) Gesamelte politische schriften von Max Weber, Stuttgart: UTB, Auflage: 5.A;str.134 Tomac Z.(1990), Novi komunalni sistem, Zagreb: Informator, str.18 10 Tennies F.(1969)„Zajednica i društvo“, u knjizi „Teorije o društvu“, Beograd: Vuk Karadžić, str.184-194 11 Šuvar S.(1973) Između zaseoka i megapolisa, Zagreb: Centar za sociologiju sela, Institut za društvena istraživanja Sveučilišta u Zagrebu 9

8

Kada se u jednoj lokalnoj zajednici, a to znači u jednom ili više povezanih naselja, obrazuje pravnopolitička i sistemska institucija, onda ta zajednica stiče status lokalne samouprave.12 Ta lokalna samouprava konstituiše se u obliku opštine/komune kao osnovne jedinice lokalne samouprave. Unutar lokalne samouprave, kao pravno-političke institucije, ispoljavaju se aktivnosti ljudi usmjerenih ka zadovoljavanju zajedničkih potreba. Na osnovu potreba oblikuju se interesi ljudi i aktivnosti kako bi se te potrebe zadovoljile u institucionalnoj strukturi koju označavamo kao lokalna vlast. Prema tome, lokalna samouprava označava lokalnu zajednicu koja ima status samouprave. Lokalna zajednica je nosilac lokalne samouprave, njen subjekt a lokalna samouprava je pravno - sistemska institucija koja opredjeljuje položaj (status) lokalne zajednice. Stoga pojam lokalne samouprave ima dvije komponente: sociološku komponentu (lokalnu zajednicu) i pravnosistemsku komponetu (lokalnu samoupravu), koja mora biti izričito dodijeljena lokalnoj zajednici uz odgovarajući akt države. 2. Teorijske osnove lokalne samouprave Lokalna samouprava kao oblik upravljanja zajedničkim poslovima u lokalnim zajednicama, sa jasno prepoznatljivim elementima samoupravnosti, prvobitno se javlja u srednjovjekovnim evropskim gradovima koji su se vijekovima borili za vlastitu autonomiju i politička prava. Nosioci te borbe bili su zanatlije, trgovci i bankari koji su tražili šira prava i samostalnost u odnosu na feudalne vlasti. 13 Pojava slobodnih gradova u okviru srednjovjekovnog feudalnog sistema zapravo je značila i nastanak lokalne samouprave. Nakon francuske revolucije 1789. godine i širenja liberalnog pokreta lokalna samouprava se uspostavlja kao jedna od temeljnih ustanova građanske vlasti. Posebno u 19 vijeku, razvojem kapitalizma i moderne građanske države dolazi i do razvoja lokalne samouprave. Od tada lokalna samouprava postaje sastavni dio društvenog uređenja i osnovni oblik decentralizacije političkog sistema. Lokalna samouprava se konstituiše u obliku opštine/komune kao osnovne jedinice lokalne samouprave. Lokalna samouprava je istovremeno i najniži oblik teritorijalne organizacije vlasti. Opština koja se kroz historiju oblikovala kao osnovni oblik decentralizacije političkog sistema predstavlja osnovnu političko-administrativnu jedinicu teritorijalne organizacije svih demokratskih država. Po naučnoj osnovi opština se ne definiše samo kao administrativno–teritorijalna jedinica već i kao osnovna teritorijalna zajednica građana koji neposredno i posredno putem demokratski izabranih predstavnika ostvaruju svoja politička i ekonomska prava, odlučujući o svim društvenim poslovima koji su u njihovom zajedničkom interesu. Nivo razvijenosti lokalne samouprave je i pokazatelj razvijenosti demokratije svakog društva jer se u lokalnim zajednicama građanima normativno ali i stvarno pruža mogućnost da neposredno utiču na uslove svoje egzistencije ostvarujući svoje ekonomske, socijalne, kulturne i druge interese i potrebe. Unutar lokalne samouprave, kao političko pravne institucije, ispoljavaju se aktivnosti ljudi usmjerenih ka zadovoljavanju zajedničkih potreba. Na osnovu potreba oblikuju se interesi ljudi i aktivnosti kako bi se te potrebe zadovoljile u institucionalnoj strukturi koju označavamo kao lokalna vlast. Vršenje lokalne vlasti čini bit lokalne samouprave. Lokalna vlast ima dvije komponente: vršenje vlasti posredstvom izabranih organa i vršenje vlasti neposrednim učešćem (participacijom) građana.14 Uže gledano lokalna samouprava je onaj dio društvene organizacije i društvenih procesa u lokalnim teritorijalnim zajednicama koji u prvom redu podrazumijeva upravljanje zajedničkim javnim poslovima u lokalnim zajednicama. Šire gledano lokalna samouprava ne obuhvata samo funkcionisanje lokalne vlasti nego i organizovanje svih institucija i oblika uređivanja odnosa u lokalnoj zajednici zasnovanim na neposrednoj demokratiji. Teoretičari političkih sistema različito definišu suštinu lokalne samouprave. Akademik Jovan Đorđević 12

Pejanović M.(2005) Politički razvitak BiH u postdejtonskom periodu, Sarajevo: TKD Šahinpašić, str.188 Mamford, L.(2005), Grad u istoriji, London: Book & Marso 14 Pejanović M.(2005) Politički razvitak BiH u postdejtonskom periodu, Sarajevo: TKD Šahinpašić, str.188 13

9

navodi četiri uslova za postojanje lokalne samouprave. Kao prvi uslov navodi pravo građana da na užem području stanovanja neposredno biraju svoje organe upravljanja. Drugi uslov je postojanje mjesne nadležnosti i funkcija koje suvereno obavljaju stanovnici lokalne zajednice, neposredno ili putem izabranih organa. Treći uslov postojanja lokalne samuprave je pravo građana da mogu uticati na rješavanje životnih pitanja u svojim zajednicama. Kao četvrti uslov Đorđević navodi da je neophodno da lokalna samouprava ima svoju materijalnu osnovu.15 Većina teorijskih definicija sadrži pet elemenata samoupravnosti: a. Teritorijalni element samoupravnosti (da su teritorijalno određene lokalne zajednice osnovane kao subjekti lokalne samouprave – npr. kao opštine, pokrajine itd.) b. Funkcionalni element samoupravnosti (da je ovim zajednicama priznato radno područje zadataka koji izražavaju interese njihovih stanovnika). c. Organizacioni element samoupravnosti (da ove zadatke obavljaju članovi zajednice vlastitom odgovornošću, i to neposredno ili putem izabranih organa). d. Materijalno - finansijski element samoupravnosti (da zajednica ima materijalna i finansijska sredstva za obavljanje svojih zadataka). e. Pravni element samoupravnosti (da zajednica ima karakter pravnog lica). Prema Evropskoj povelji o lokalnoj samoupravi lokalna samouprava podrazumijeva pravo i osposobljenost lokalnih vlasti da, u granicama zakona, regulišu i rukovode znatnim dijelom javnih poslova,na osnovu vlastite odgovornosti i u interesu lokalnog stanovništva. Prema politološkoj definiciji lokalna samouprava podrazumijeva političko pravo građana da neposredno i putem svojih slobodno izabranih organa učestvuju u upravljanju javnim poslovima u lokalnoj zajednici i da je to pravo zagarantovano ustavom i zakonom.16 U svim demokratskim državama lokalna samouprava je kategorija ustavnog prava. U tom smislu ona predstavlja i oblik ostvarivanja političkog prava građana da učestvuju u upravljanju javnim poslovima u lokalnoj zajednici. U svom historijskom razvoju lokalna samouprava je bila izraz težnji građana da samostalno upravljaju javnim poslovima, da utvrđuju politiku, donose odluke i uređuju odnose u svojim lokalnim zajednicama. Te poslove mogu obavljati neposredno na zborovima i građanskim skupštinama. Tada govorimo o neposrednoj samoupravi. Međutim u većini demokratskih država građani biraju lokalne organe vlasti koji u njihovo ime upravljaju javnim poslovima. Ti organi su predstavnička tijela koja vrše lokalnu vlast te u tom smislu imaju prava i dužnosti kojima mogu bitno uticati na život i razvoj lokalne zajednice. Naime, normativna ovlaštenja koja su im data ustavom ili zakonom države daju im nadležnosti da mogu uređivati odnose i uticati na razvoj lokalne zajednice. Odnosi lokalne samouprave sa višim organima vlasti se uređuju ustavom i zakonima. To je oblik lokalne samouprave koja je zasnovana na predstavničkoj osnovi i ona se javlja kao dominantan oblik gotovo u svim demokratskim državama. Lokalna samouprava se ispoljava u različitim oblicima. Danas je dominantan dvostepeni sistem lokalne samouprave. U većini država Evrope pored opštine/komune kao osnovne samoupravne zajednice postoje i samoupravne zajednice koje obuhvataju širu teritoriju (pokrajina, okrug, provincija). Tada govorimo o dvostepenoj lokalnoj samoupravi. Na tim prostorima stvara se posebna interesna povezanost ljudi i organizacija. Taj širi prostor u svim evropskim zemljama ima status lokalne samouprave. One se razlikuju po teritorijalnom obuhvatu, broju stanovnika i ekonomskoj razvijenosti. Postoji i izvjesna razlika u shvatanju lokalne samouprave u anglosaksonskim zemljama ( SAD, Velika Britanija i Kanada) i većini evropskih država. Ta razlika se temelji na različitom pravnom položaju organa koji vrše osnovne funkcije vlasti u lokalnoj zajednici. U pitanju su 15 16

Vidi:Đorđević J.(1973) Politički sistem – prilog nauci o čovjeku i samoupravljanju, Beograd: Privredni pregled. Član 3. Evropske povelje o lokalnoj samoupravi (2007), Tuzla: Forum građana Tuzle, član 3.

10

razlike koje postoje između samouprave kao administrativne decentralizacije koja preovladava u većini evropskih država i lokalne samouprave u smislu lokalne vlade (local goverment) u anglosaksonskim zemljama. U evropskim zemljama lokalna samouprava je dio centralistički uređenog državnog sistema. Zapravo, izvor prava na samoupravnost je u ustavu i zakonima države. Anglosaksonsko pravo lokalnu samoupravu tretira kao izvornu instituciju i polazi od strogog razgraničenja između različitih nivoa državne vlasti. Ovaj tip samouprave ne poznaje ustanovu predstavnika centralne vlade (na primjer francuskog ili italijanskog prefekta). Lokalne vlade su samostalne u okviru svojih zakonskih prava i dužnosti. Ako se pođe od stepena neposrednog sudjelovanja građana u odlučivanju o javnim poslovima u lokalnim zajednicama sisteme lokalne samouprave svrstavamo u četiri osnovne grupe. Lokalna samouprava koja je zanovana na neposrednom upravljanju od strane građana. (prisutna u Švajcarskoj, SAD i Engleskoj u manjim lokalnim zajednicama). Lokalna samouprava zasnovana na predstavničkoj osnovi i načelu podjele vlasti u obliku kabinetske vladavine (Švedska, Francuska, Italija i većina drugih evropskih država). Lokalna samouprava zasnovana na predstavničkoj osnovi i načelu komisijske/menadžerske vladavine (SAD). Lokalna samouprava na predstavničkoj osnovi i načelu skupštinske (kolegijalne) vladavine (Engleska)17. O lokalnoj samoupravi postoje različite tipologije. Ona se takođe manifestuje na različite načine u različitim političkim sistemima, u prošlosti i sadašnjosti. Od samog nastanka do savremenog doba pitanje porijekla, nastanka i značaja lokalne samouprave kao političke institucije bilo je predmet sporenja u političkim naukama. U vezi sa ulogom lokalne samouprave u budućnosti u okviru političke teorije su se oblikovala dva suprostavljena shvatanja.18 U prvu grupu spadaju globalisti koji nagovještavaju novi svjetski poredak i planetarizaciju života. Ti procesi ralativiziraju i suverenost nacionalne države a samim tim i ulogu lokalne samouprave unutar te države. U njihovoj viziji novog svjetskog poretka lokalna samouprava postaje suvišna i anahrona politička institucija budući da u globaliziranom svijetu „lokalno“ postaje beznačajno za egzistenciju savremenog čovjeka kao građanina svijeta. Elementi koji čine osnovu funkcionisanja i postojanja lokalne zajednice postaju beznačajni za stanovnike lokalnih zajednica. Zapravo, suvišno je postojanje lokalnih političkih institucija za zadovoljavanje zajedničkih potreba budući da javne poslove mogu efikasnije i kvalitetnije obavljati specijalizovane službe organizovane na funkcionalnom principu koje nisu teritorijalno vezane za konkretne lokalne zajednice. One bi djelovale na tržišnom principu i logici tržišta. Preme tom pristupu politička demokratija pretvorila bi se u demokratiju tržišta a tržišni princip bi postao univerzalni regulativni princip uređenja svih ljudskih zajednica. Time bi suština demokratije dobila sasvim novi smisao i ako bi se takva vizija ostvarila onda bi zaista imali „kraj istorije“ u kome demokratija i tržište neće poznavati granice.19 U tom slučaju u lokalnim zajednicama nema o čemu da se odlučuje a time nestaju i stvarni razlozi za postojanje lokalne samouprave. Zagovornici ove teorije dolaze iz najrazvijenijih svjetskih zemalja. Ali upravo iz istih zemalja potiču i sasvim suprotna shvatanja u pogledu smisla i značaja lokalne samouprave u savremenom svijetu. Tako, na primjer Robert Dal iznosi potpuno drugačije shvatanje globalizacije. Prema njegovom shvatanju upravo globalizacija podstiče razvijanje demokratskih oblika „malog opsega“, a samim tim posebno lokalne samouprave. 20 Naime, u procesu globalizacije samo mali broj ljudi postaje istinski građanin svijeta, dok najveći dio čovječanstva ostaje egzistencijalno vezan za svoje lokalne zajednice i njene institucije preko kojih zadovoljava svoje potrebe. Tu povezanost čovjeka sa lokalnom zajednicom ne možemo vezati samo za ekonomsku dimenziju. Kao što smo već naveli, ta veza je i politička, kulturna, socio – psihološka i konačno historijska. Čovjek se prema tome ne može svesti na pukog proizvođača i potrošača roba 17

Mala politička enciklopedija (1966), Beograd: Savremena administracija. Vidi:Desmond, S. King, Pierre, J. (1990) Challenges to Local Government, London: SAGE Publications 19 Vidi:Fukujama, F.(1990) Kraj istorije i poslednji čovjek, Podgorica: CID. 20 Dal, R.(1994) Dileme pluralističke demokratije, Beograd: Beogradski krug, str.229 18

11

podložnog zakonima tržišta. Egzistencija čovjeka kao bića je daleko složenija i podrazumijeva čitav niz drugih vrijednosti. Zagovornici ovog pristupa smatraju da lokalna samouprava predstavlja jedan od mogućih oblika humanizacije uslova ljudske egzistencije u savremenom i globaliziranom svijetu. Lokalna samouprava omogućava čovjeku da se ispolji kao realan politički subjekt koji neposredno i posredno sudjeluje u utvrđivanju i realizovanju svojih i zajedničkih potreba. 21 Na kritiku globalista da su lokalne vlasti neefikasne, birokratizirane i spore u zadovoljavanju zajedničkih potreba zagovornici loakalne samouprave odgovaraju da su upravo lokalne vlasti u nizu empirijskih primjera potvrdile svoju racionalnost i efikasnost. Kao drugi argument navode i činjenicu da građani lokalne institucije doživljavaju kao nešto blisko i nešto svoje. Svakako i zagovornici lokalne samouprave su svjesni promjena koje se odvijaju u savremenom svijetu i stoga naglašavaju potrebu iznalaženja novih modela upravljanja u lokalnim zajednicama. Zapravo, oni traže novi socijalni i politički prostor u kojem se najbolje može situirati lokalna samouprava. Stoga se pitanje lokalne samouprave iznova aktualizuje i traže se alternativni modeli prilagođeni savremenim prilikama i potrebama. U različitim oblicima lokalna samouprava postoji u skoro svim zemljama svijeta i ona će u budućnosti imati svoje mjesto i značajnu ulogu u demokratskom i socijalnom razvoju. 2.1.

Lokalna samouprava kao oblik decentralizacije vlasti

Iako se u političkoj i pravnoj teoriji pojmovi centralizacije i decentralizacije upotrebljavaju u različitim značenjima u užem smislu pod njima se podrazumijeva određeno stanje odnosa između centralnih i nižih organa vlasti u političkom sistemu jedne države. U širem smislu pod decentralizacijom se podrazumijeva svako slabljenje uticaja određenog centra političke moći. U decentralizovanom političkom sistemu niže teritorijalno-administrativne jedinice (regije, okruzi,depatrmani,kantoni,opštine,gradovi) u odnosu prema centralnim organima državne vlasti imaju određen stepen političke i ekonomske samostalnosti. Stvarna decentralizacija podrazumjeva zagarantovano pravo i osposobljenost nižih nivoa vlasti da samostalno donose političke odluke i obavljaju poslove iz svog djelokruga te da su politički predstavnici nižih nivoa vlasti neposredno izabrani od strane građana. Centralni organi vlasti kontrolišu poštivanje zakonitosti i ustavnosti akata nižih nivoa vlasti bez prava da mijenjaju ili poništavaju te akte ukoliko nisu suprotni zakonu. Ukoliko to nije slučaj možemo govoriti samo o tehničkoj dekoncentraciji upravnih poslova a ne o demokratskoj decentralizaciji političke vlasti. Decentralizacija se najčešće zasniva na teritorijalmom principu. Teritorijalna decentralizacija može biti oslabljena i time što pored decentralizovanih organa na istom području mogu postojati za posebne poslove i posebni organi koji su hijerarhijski podređeni centralnim organima.22 F. Muhić navodi da decentralizacija označava činjenicu da necentralni organi imaju određen stepen samostalnosti unutar koje centralni organi mogu da ocjenjuju zakonitost njihovog postupanja (formalno pravnu stranu djelovanja) ali ne i cjelishodnost, odnosno sadržajnu stranu odluka.23 Bez obzira na obim decentralizacije država uvijek mora imati sve nadležnosti koje su neophodne kako bi mogla funkcionisati u skladu sa svojim suverenitetom na unutrašnjem planu i kao subjekt međunarodnog prava dok niže teritorijalno-političke jedinice, sljedeći logiku efikasnosti i racionalne organizacije, na funkcionalnom principu obavljaju određene javne i društvene poslove kada je to opravdano prirodom poslova i neposrednim interesom samih građana. U organizaciji savremene države elementi centralizacije se pojavljuju istovremeno s elementima decentralizacije kao suprotne tendencije. Izvori centralističkih tendencija u organizaciji savremene države uglavnom su dvojaki. 21

Vidi: Marinković, R.(1998) Lokalna samouprava – stare i nove nedoumice, Beograd: Institut za političke studije. Mala politička enciklopedija (1966), Beograd: Savremena administracija, str.145 23 Muhić F.(1998) Teorija države i prava, Sarajevo: Magistrat, str.108 22

12

Naime priroda mnogih poslova traži određen stepen centralizacije. Jedinstvo ekonomskog područja, fiskalnog sistema, odbrana, saobraćaj, borba protiv kriminala, zaraznih bolesti itd. uslovljeno je često i određenim stepenom centralizacije u vršenju tih poslova. Kako ističe profesor Jovan Komšić uz sve pohvale decentralizaciji, uvijek je nužno imati na umu i činjenicu da ključni zadatak moderne demokratije nije refeudalizacija političke sfere i bukvalno onemoćenje centralnih aparata državne uprave. Kako sa stanovišta legitimnosti i efikasnosti upravljanja ekonomskim i tehnološkim procesima, tako i iz ugla zaštite fundamentalnih ljudskih prava i sloboda, država se u mnogim svojim funkcijama i danas potvrđuje kao najadekvatniji oblik regulacije i upravljanja društvenim procesima. Sve to, u principu, govori da se ključni zadatak savremenog momenta u razvoju demokratskih sistema svodi na uspostavljanje prave ravnoteže između nadležnosti centralne države, s jedne strane, i regionalne i lokalne autonomije, s druge strane.24 U određenim poslovima neophodna je, naravno, kombinacija djelovanja različitih nivoa vlasti, i tu se javljaju podijeljene nadležnosti. Postoje različite vrste decentralizacije. Ako viši organ postavlja niže organe vlasti tada govorimo o birokratskoj decentralizaciji. Ako su niži organi vlasti izabrani neposredno od strane građana tada imamo demokratsku decentralizaciju. Decentralizacija može biti etnička (priznavanje posebnog statusa nekoj etničkoj grupi). Nadalje ona može biti personalna, vjerska ili profesionalna. Stvarna ili realna decentralizacija je vezana za faktičku samostalnost nižih organa u obavljanju određenih funkcija. ). Decentralizacija se u razvijenim evropskim državama zasniva na teritorijanom principu i načelu supsidijarnosti. Supsidijarnost (lat. „pomoć“, rezerva“) je politički i društveni postulat koji polazi od toga da u vršenju javnih poslova prednost imaju niže instance vlasti, odnosno vlasti koje su bliže građanima. Princip supsidijarnosti svoju prvu afirmaciju je imao u srednjem vijeku u kalvinističkoj crkvi i njenom učenju o društvenoj zajednici a neposredno nakon perioda „reformacije“. Odnosio se na težnje za decentralizacijom tadašnjeg uređenja katoličke crkve. Prvu filozofsko-političku refleksiju principa supsidijarnosti dao je Johannes Althusius 1604. godine.25 U svom razvoju do kraja 19.vijeka princip supsidijarnosti je predstavljao ključni zaokret u katoličkom socijalnom i državnom učenju te unutrašnjoj organizaciji katoličke crkve. Pored učenja u katoličkoj crkvi princip supsidijarnosti se posebno afirmisao u 19. vijeku u liberalnim pokretima i idejama. Liberalizam kao politička ideologija polazi od toga da razvoj ljudske ličnosti i egzistencije treba prepustiti inidividui (pojedincu) i njegovoj slobodnoj volji i inicijativi. Država treba djelovati samo onda kada pojedinac ili pojedinci nisu u stanju vlastitom snagom i sredstvima riješiti određen problem. U tom smislu u rješavanju socijalnih problema i potreba prednost, prema liberalnom učenju, imaju privatne organizacije u odnosu na državne. Prnicip supsidijarnosti se primjenjuje onda kada je niža (podređena) razina vlasti u stanju samostalno obaviti određeni javni posao. Sa druge strane princip supsidijarnosti podrazumijeva i obavezu više razine vlasti da pruži pomoć nišoj razini vlasti ukoliko ona nije u stanju samostalno obaviti određen javni posao. Supsidijarnost je jedan od najvažnijih principa Evropske unije kojim se ograničavaju zakonodavne nadležnosti njenih institucija a poseban značaj i široku primjenu ima u decentralizovanim državama sa federativnim uređenjem (Švicarska, Njemačka). Princip supsidijarnosti je temeljni pricip Evropske povelje o lokalnoj samoupravi i politički postulat na kome se zasniva politički sistem Evropske unije. Prednost decentralizovanog političkog sistema je u tome što građani imaju veći uticaj na vođenje javnih poslova i imaju više mogućnosti da iskažu svoju političku volju. Time decentralizacija stvara pozitivne refleksije na stvaranje socijalne kohezije posebno u višeetničkim državama. Značaj stvarne decentralizacije posebno se ispoljava u lokalnoj samoupravi kao demokratskoj instituciji. 2.2. Lokalna samouprava kao demokratska institucija

24

Vidi: Komšić, J. (2006) Dileme demokratske nacije i autonomije, Beograd: Službeni glasnik. Blickle, Huegelin, Wyduckel (2002) Supsidiaritat als rechtliches und politisches Ordnungsprinzip in Kirche, Staat und Gessellschaft, Berlin: Beiheft 20. 25

13

Izvorno starogrčko shvatanje demokratije podrazumijeva vladavinu naroda. U savremenom svijetu demokratija se javlja kao reprezentativna demokratija jer ona uvodi parlament kao predstavničko tijelo koje između izbora vrši vlast umjesto naroda kao nositelja suverenosti. Liberalno – demokratski koncept demokratije polazi od apstraktnog subjekta - državljanina - kao nostitelja suverenosti. To je pretpostavka jednakosti svakog pojedinca u političkoj zajednici. U teoriji demokratije oblikovala su se tri glavna tipa ili modela demokratije. Prvi model je neposredna ili participativna demokratija. To je sistem odlučivanja o državnim poslovima u koji su građani neposredno uključeni. To je „izvorni“ tip demokratije koji se razvio u antičkoj grčkoj. Drugi model je liberalna ili predstavnička demokratija. To je sistem vladavine koji obuhvata izabrane predstavnike koji na sebe preuzimaju zastupanje interesa građana unutar jasno ograničene državne teritorije. Treći model demokratije je zasnovan na jednopartijskom sistemu vlasti. U ranom devetnaestom vijeku, o demokratiji se počelo misliti kao o pravu građana da učestvuju u određivanju kolektivne volje posredstvom izabranih predstavnika. Nakon što su svi punoljetni muškarci i žene dobili stvarni status ravnopravnog građanina sa pravom glasa, liberalna demokratija je stekla svoj poseban savremeni oblik: skup pravila i ustanova koja omogućuju najšire učešće većini građana u izboru predstavnika u parlamente. Oni jedini mogu donositi političke odluke koje utiču na cijelu zajednicu. Taj skup pravila i ustanova obuhvata: izabranu vladu; slobodne i pravedne izbore u kojima glas svakog građanina ima istu težinu; pravo glasa koje obuhvata sve građane neovisno od njihove, rasne, vjerske, klasne i polne pripadnosti; slobodu mišljenja; pravo svih punoljetnih građana da se kandiduju;slobodu udruživanja; pravo da se stvaraju nezavisna udruženja: društveni pokreti, interesni pokreti i političke partije... 26 U savremenoj političkoj teoriji preovladava mišljenje da je demokratija moguća samo kao parlamentarna/predstavnička demokratija. U tom kontekstu parlamentarizam možemo definisati kao sistem predstavničke vladavine u kojoj se narodna suvernost izražava na periodičnim, slobodnim, opštim i višestranačkim izborima. Predstavnička demokratija nužno pretpostavlja slobodu udruživanja u političke stranke. Svrha izbornog procesa jeste da se omogući javni dijalog o problemima političke zajednice i da se nakon izbora i formiranja parlamentarne većine upostavi programski konsensus o razvoju političke zajednice u mandatnom periodu. Ipak, postojanje opšteg prava glasa i slobodnih višestranačkih izbora nije dovoljan kriterij da bi neku državu ili društvo nazvali demokratskim. U dokumentima Ujedinjenih nacija i Evropske Unije naglašena je neophodnost da se političke odluke, gdje je god to moguće, donose na onom nivou vlasti koji je bliži građanima, kako bi što širi slojevi građana imali mogućnost da utiču na procese donošenja odluka. Ugovorom iz Mastrihta 1991.godine unutar političkog koncepta Evropske Unije poseban značaj je dobila participativna demokratija koja je vezana za ukupne društvene reforme i promjenu uloge nevladinog sektora u upravljanju društvenim procesima. Nakon ovog ugovora Evropska Unija je dobila politički karakter državnog saveza a koncept socijalnog dijaloga proširen je na načelo participativne demokratije. Time su osigurani preduslovi i iskazana potreba da se sva evropska društva organizuju tako da u procesu donošenja odluka budu uključene sve interesne skupine. Ovim je stari koncept i pristup po kome je donošenje konačne političke odluke zavisio isključivo od političke volje i odnosa snaga unutar predstavničkog tijela zamijenjen procesom usklađivanja različitih interesa kroz daleko obuhvatniji socijalni dijalog. Time je načelo participativne demokratije dobilo posebnu vrijednost unutar političkog koncepta funkcionisanja Evropske Unije i njenih institucija pa sve do lokalnih zajednica. Izgradnja demokratskih standarda u pogledu razvoja civilnog aktivizma i političke participacije započinje u lokalnim zajednicama. Alexis de Tocqueville analizirajući politički sistem Sjedinjenih Američkih Država je pisao:“Snaga slobodnih ljudi leži u lokalnoj zajednici. Lokalne institucije su za slobodu ono što je za znanost osnovna škola; one je stavljaju na dohvat ljudima; one ih uče da cijene 26

Vidi: Lajphart A.(2003) Modeli demokratije, Beograd: Službeni list SCG

14

mirno uživanje u njoj i navikava ih da se njome koriste.... U ograničenoj sferi njihovog obuhvata, građani uče da upravljaju društvom te upoznaju formalnosti bez kojih sloboda može napredovati samo kroz revolucije......Shvaćaju usklađenost vlasti i na kraju usvajaju jasna, praktična shvatanja o prirodi svojih dužnosti i opsegu svojih prava.“27 Slično njemu Thomas Jefferson, autor Deklaracije o nezavisnosti i kasniji predsjednik Sjedinjenih Američkih Država u koncentraciji vlasti, bilo u osobi pojedinca ili u nekom suverenom tijelu vidio je glavnu opasnost za očuvanje tekovina američke Revolucije te u tom kontekstu piše:“...Nije konsolidacija ili koncentracija vlasti ono što doprinosi dobroj vladi, već njihova distribucija..... Da bi se ojačala participacija građana, utemeljena na širokom razvoju političkog obrazovanja, što veći broj državnih funkcija treba ostaviti federalnim jedinicama i lokalnim zajednicama.“28 Politička participacija kao suština demokratije se prema tome posebno manifestuje u lokalnim zajednicama jer je jedino u lokalnoj samoupravi moguć kontinuiran i neposredan dijalog između građana, njihovih udruženja i nosioca političke vlasti. Prema tome lokalna demokratija je najefikasniji oblik društvene organizacije za ostvarivanje prava i sloboda čovjeka u zajednici. Lokalna samouprava je završna instanca vlasti preko koje se u državi ispoljavaju demokratski procesi i demokratske vrijednosti. Unutar lokalne samouprave građanin kao nosilac suverenosti ostvaruje svoja prava, slobode i potrebe. Bez obzira na razlike u definisanju, suština demokratije se vezuje za slobode i prava građana da sudjeluju u konstituisanju i funkcionisanju vlasti u društvu. Prema tome, demokratija je složen i kontinuiran društveni proces koji obuhvata različite društvene odnose. U tom smislu lokalna demokratija podrazumijeva društvene procese koji se ostvaruju u lokalnim zajednicama. U okviru lokalnih zajednica građani imaju realnu mogućnost da institucionaliziraju svoje interese i potrebe. Prema tome, ako je mjera demokratije stepen u kome članovi jedne zajednice mogu neposredno da utiču na uslove svoje egzistencije i razvoj svoje zajednice onda se demokratija najpoptpunije može ostvariti u lokalnoj samoupravi. U tome i jeste poseban značaj lokalne samouprave kao demokratske institucije. Historija razvoja demokratskih institucija bila je usko vezana sa položajem lokalnih samoupravnih zajednica u okviru političkog sistema država. 29 Reduciranje ili ukidanje prava na lokalnu samoupravu uvijek je bila naznaka uspostavljanja autoritarnih i totalitarnih režima.

Literatura i izvori: 1. Bander, W.(1959) Impact of Agricultural Adjustament on on Community Structure, Rural Sociology in a Chaning Economy, Birmingham: Urban. 27

Tocqueville, A. (1969) Democracy in America, Birmingham: University of Alabama Press, str. 63 - 70 Bennett W.(1964) American Theories of Federalism, Birmingham: University of Alabama Press, str.90 29 Pašić, N. (1981) Istorijski put komune“, Beograd: Rad, str.9 28

15

2. Bennett, W.(1964) American Theories of Federalism, Birmingham: University of Alabama Press. 3. Blickle, Huegelin, Wyduckel (2002) Supsidiaritat als rechtliches und politisches Ordnungsprinzip in Kirche, Staat und Gessellschaft, Berlin: Beiheft 20 4. Dal, R.(1994) Dileme pluralističke demokratije, Beograd: Beogradski krug. 5. Desmond, S. King, Jon Pierre (1990) Challenges to Local Government, London: SAGE Publications. 6. Đorđević, J.(1973) Politički sistem – prilog nauci o čovjeku i samoupravljanju, Beograd: Privredni pregled. 7. Fukujama, F.(1990) Kraj historije i poslednji čovjek, Podgorica: CID. 8. Lajphart, A.(2003) Modeli demokratije, Beograd: Službeni list SCG. 9. Loevi, R.(1969) „O porijeklu države“, u knjizi:Teorije o društvu, Beograd: Vuk Karadžić. 10. Mac Iver, R.(1947) Web of Goverment, New York 11. Mala politička enciklopedija(1966), Beograd: Savremena administracija. 12. Marinković, R.(1998) Lokalna samouprava – stare i nove nedoumice, Beograd: Institut za političke studije. 13. Muhić, F.(1998) Teorija države i prava, Sarajevo: Magistrat. 14. Pašić, N. (1981) Istorijski put komune, Beograd: Rad. 15. Pejanović, M.(2005) Politički razvitak BiH u postdejtonskom periodu, Sarajevo: TKD Šahinpašić. 16. Pusić, E.(1963) Lokalna zajednica, Zagreb: Narodne novine. 17. Reiss, A.J.(1959) Sociological Studies of Communities, Madison: Frontiers of Community Research and Action. 18. Šuvar, S.(1973):Između zaseoka i megapolisa, Zagreb: Centar za sociologiju sela, Institut za društvena istraživanja Sveučilišta u Zagrebu. 19. Tennies, F.(1969) „Zajednica i društvo“, u knjizi „Teorije o društvu“, Beograd: Vuk Karadžić. 20. Tomac, Z.(1990), Novi komunalni sistem, Zagreb: Školska knjiga. 21. Winkelmann, J.(1988) Gesamelte politische schriften von Max Weber, Stuttgart: UTB, Auflage: 5.A. 22. Evropska povelja o lokalnoj samoupravi (2007), Tuzla: Forum građana Tuzle.

16

II. LOKALNA SAMOUPRAVA U BOSNI I HERCEGOVINI

USTAVNO-PRAVNI I POLITOLOŠKI ASPEKTI RAZVOJA LOKALNE SAMOUPRAVE U BOSNI I HERCEGOVINI



Rad objavljen u časopisu: Pravna misao, Federalno ministartvo pravde, Sarajevo, septembar 2000.godine

17

Dejtonski mirovni sporazum i politička struktura Bosne i Hercegovine Dejtonski mirovni sporazum ustanovljen u novembru 1995. označio je završetak četverogodišnjeg rata, ali je istovremeno uspostavio novu unutrašnju političku strukturu Bosne i Hercegovine. Ta nova politička struktura je izvedena na ideji cjelovite države sa međunarodno-pravnim subjektivitetom koju čine dva entiteta: Federacija Bosne i Hercegovine i Republika Srpska. Centralne institucije države – Parlamentarna skupština BiH, Predsjedništvo BiH, Vijeće ministara BiH, Ustavni sud BiH i Centralna banka Bosne i Hercegovine imaju ograničen obim funkcija. U isključivu nadležnost centralnih, zapravo zajedničkih organa spadaju ova pitanja: -

spoljna politika; spoljna trgovina; monetarna politika; carinska politika; finasiranje međunarodnih obaveza Bosne i Hercegovine; regulativa za useljavanje, izbjeglice i azil; sprovođenje međunarodnih krivično-pavnih propisa i odnosi sa Interpolom; funkcionisanje zajedničkih i međunarodnih komunikacija; regulacija saobraćaja između entiteta; kontrola vazdušnog saobraćaja.

U vrhu svoje državne piramide Bosna i Hercegovina, kao cjelovita i suverena država nema zajedničke institucije u oblasti odbrane, pravosuđa i bezbjednosti. Kao posljedica takvog rješenja, Bosna i Hercegovina i nakon četiri godine od Dejtonskog sporazuma nema svoju graničnu državnu službu. Unutrašnja struktura entiteta različito je struktuirana. Repulika Srpska ima dva nivoa unutrašnje organizacije. To su opštine i gradovi kao prvi i istodobno lokalni nivo društvene i političke strukture. Drugi nivo je sruktura republičkih institucija: Parlment,Vlada, državna uprava i upravne organizacije. Federacija Bosne i Hercegovine, kao entitet, ima tri nivoa unutrašnje organizacije vlasti. Riječ je, najprije o opštinskom nivou, potom kantonalnom kao drugom i entitetskom kao trećem nivou. U začetku je i razvoj četvrtog oblika organizacije vlasti. To su gradovi kao jedinice lokalne samouprave u Sarajevu i Mostaru, mada je njihovo funkcionisanje bitno ograničeno zbog odnosa kantonalnih vlasti prema gradovima kao obliku organizacije lokalne samouprave. Poseban oblik organizacije vlasti u Bosni i Hercegovini, čini Distrikt Brčko. Vezan je za centralne organe države Bosne i Hercegovine. Ima punu autonomiju u normativnom regulisanju i organizaciji privrede i društvenih službi, te prostornog i urbanističkog planiranja. Kao zaokružena cjelina Distrikt Brčko u svojoj vlasti ima autonomne nadležnosti za samostalnu organizaciju i funkcionisanje, poput one koju imaju entiteti. Za Federaciju Bosne i Hercegvine je vidno da je njena politička struktura izvedena na IDEJI DECENTRALIZACIJE I DVODOMNOG SASTAVA federalnog Parlamenta, koji ima Zastupnički dom i Dom naroda. Na drugoj strani Republika Srpska , osim što ima lokalni i entitetski nivo vlasti njena politička struktura izvedena je na IDEJI CENTRALIZACIJE. Entitetski parlament-Narodna skupština RS, kao jednodomna struktura po Ustavu ima široka ovlaštenja u regulaciji ekonomskog, društvenog i socijalnog razvoja i organizaciji državne uprave. Osim što je različita unutrašnja politička struktura entiteta u Bosni i Hercegovini ukupnu političku organizaciju Bosne i Hercegovine karakteriše ASIMETRIČNOST. U jednom svom entitetu: Federaciji BiH, Bosna i Hercegovina ima kantone i neracionalnu decentralizaciju, a u drugom-Republici Srpskoj ima dominantnu centralizaciju. Tako na primjer, Reublika Srpska nema izvedenu unutrašnju regionalizaciju, a Federacija BiH ima deset kantona od kojih tri ,Bosansko-podrinjski (Goražde), 18

Hercegbosanski (Livno) i Posavski (Orašje), nemaju dovoljne ekonomke pretpostavkeza finansiranje institucija i razvoj kantona. Za Goraždanski kanton, zapravo Bosansko-podrinjski, funkcije u oblasti visokog obrazovanja finansira Sarajevski kanton. Dejtonsku političku strukturu Bosne i Hcegovine karakteriše činjenica DOMINACIJE ETNIČKOG MOMENTA U ORGANIACIJI I FUNKCIONISANJU CJELINE POLITIČKOG SISTEMA BOSNE I HERCEGOVINE. Političko predstavljanje u Federaciji Bosne i Hercegovine i centralnim organima države Bosne i Hercegovine dominantno je izvedeno na etničkom principu. Kad se tome doda činjenica da vladajuću strukturu u postdejtonskom vremenu čine jednonacionalne etničke partije u oba eniteta, onda je teško očekivati racionalan konsensus u upravljanju razvojem države. Interesna politička reprezentacija redukovana je na etiničku. I upravo zbog dominacije etničkog momenta u funkcionisanju državne strukture društva Bosna i Hercegovina nema unutrašnji politički konsensus vladajućih struktura u glavnim pitanjima ekonomskog, socijalnog i političkog razvitka.U mnogim elementima centralni državni organi, a osobito Parlamentarna skupština BiH su blokirani, upravo zato što vladajuće partije nemaju politički konsensus o nizu pitanja, a početkom 2000. godine i o pitanjima kao što su: izborni zakon. Nepovoljne posljedice blokade centralnih organa države Bosne i Hercegovine djelomično otklanja Visoki predstavnik međunarodne zajednice koji svojim privremenim mjerama na početku 2000. godine, na primjer, omogućuje osnivanje državne granične službe. I u prethodnom vremenu sve od 1996.do 2000. godine,najvažnije odluke kao što su grb,zastava,moneta,donio je Visoki predstavnik međunarodne zajednice. U četiri krucijalna pitanja poslijeratne obnove i socijalnog razvika Bosne i Hercegovine, kao što su: privatizacija; obnova privrede i zapošljvanja; povratak izbjeglica i zaštita ljudskih prava, ne postižu se rezultati koji bi garantovali samoodrživi razvoj. Najteža posljedica usporene obnove Bosne i Hercegovine ogleda se u nezaposlenosti i iseljavanju mladih ljudi u treće zemlje. Uticaj i pomoć međunarodne zajednice u znatnoj mjeri omogućuje PROCES TRANZICIJE I DEMOKRATIZACIJE bosanskohercegovačkog društva. Međutim, taj poces je USPOREN i negativno se odražava na povjerenje građana u institucije vlasti. Tek u ovakvom globalnom kontekstu društvenog razvoja Bosne i Hrcegovine moguće je analizirati ustavnu poziciju lokalne samouprave i njene domete i razvojne probleme. Ustavni položaj lokalne samouprave u Bosni i Hercegovini

Bosna i Hercegovina je tokom 1990.godine uvela pluralni politički sistem umjesto jednopartijskog i dobila višepartijsku strukturu svog Parlamenta. U ratno vrijeme, a to je početak 1992.godine Bosna i Hercegovina je ušla sa ranijom jednotipnom organizacijom opština. Svih 109 opština, koliko ih je bilo prije rata u Bosni i Hercegovini, imale su istovjetan ustavni položaj. Bile su ustavno definisane kao samoupravne i osnovne društveno-političke zajednice. Osim autonomije u uređivanju lokalnih poslova i zadovoljvanja lokalnih interesa građana opštine su bile i društveno-političke zajednice i vršile političku vlast u okviru svoje ustavne nadležnosti. Tada je ,na primjer, lokalna policija bila u isključivoj nadležnosti opštine. Urbanističko planiranje i upravljanje građevinskim zemljištem bilo je u potpunoj nadležnosti opštine. Sve društvene djelatnosti: osnovno školstvo, primarna zdravstvena zaštita, kultura, fizička kultura bile su u nadležnosti opštine. Opština je imala visok stupanj samostalnosti u finansiranju svojih institucija. Osim opština, u predratnom vremenu je bio uspostavljen Grad Sarajevo, kao zajednica deset opština: Centar, Stari Grad, Vogošća, Ilijaš, Novi Grad, Hadžići, Ilidža, Novo Srajevo, Trnovo i Pale. Grad Sarajevo je imao status posebne društveno-političke zajednice, na temelju ustavne odredbe u tadašnjem Ustavu Bosne i Hercegovine iz 1974.godine. Zahvaljujući urbano-teritorijalnoj cjelovitosti grad 19

Sarajevo je sa svojim ekonomskim i kadrovskim mogućnostima dobio organizaciju i održavanje 14. Olimpijsikih zimskih igara 1984.godine. Bila je to ne samo afirmacija sporta , već i razvoja Grada kao urbane i društveno- ekonomske cjeline, sa snažnim dejstvom na razvoj svog okruženja. Opštine su do rata bile različite teritorijalne i demografske veličine. Raspon se kretao od 4.000 stanovnika u opštinama Kalinovik i Ljubinje do opštine Tuzla sa 131.000 i Banja Luka sa 195.000 stanovnika. a. Ustavni i zakonski model lokalne samouprave u Federaciji Bosne i Hercegovine

Do promjene u ustavnom položaju opština u Federaciji BiH dolazi u vrijeme donošenja Vašingtonskog sporazuma i usvajanja Ustava Federacije BiH 1994.godine. Ustav Federacije, u okviru definisanja opštinskih vlasti, uvodi odredbu kojom se precizira da se U OPĆINI OSTVARUJE LOKALNA SAMOUPRAVA i da općina ima STATUT. Općina čini jedinicu lokalne samouprave. Ustav Federacije ne razrađuje nadležnosti opštine, ali ustanovljava nadležnosti opštinskog vijeća i općinskog načelnika. Širi samoupravni djelokrug opštine u Federaciji određen je Zakonom o osnovama lokalne samouprave, usvojenim 1995.godine. Slijedom ovog Zakona svih deset kantona u Federaciji donijelo je svoje zakone o lokalnoj samoupravi, mada kantonalni parlamenti nisu iskoristili mogućnost za šire i autonomno zakonsko uređivanje lokale samouprave na svom području, kao što je to praksa u kantonima Švicarske. Prema federanom Zakonu o osnovama lokalne samouprave, opština u svojim nadležnostima prevashodno ima ova pitanja: zaštita ljudskih prava i osnovnih sloboda u skladu sa Ustavom Federacije; ostvarivanje lokalnih potreba stanovništva u oblasti brige o djeci, obrazovanju i odgoju, radu i zapošljavanju, socijalnom staranju, kulturi, fizičkoj kulturi i sportu, zaštiti životinja i bilja, urbanističko-stambena politika od značaja za opštinu; upravljanje opštinskom imovinom; komunalne djelatnosti i lokalna infrastruktura; lokalni mediji; korištenje i upravljanje lokalnim građevinskim zemljištem i osiguranje reda i mira. Donošenjem Ustava Federacije i Zakona o osnovama lokalne samouprave nije se ulazilo u promjene teritorijalne organizacije opština. Opštine su ostale u svojim teritorijalnim granicama kakve su bile ustanovljene do rata. Manje izmjene u teritorijalnoj organizaciji opština u Federaciji nastale su nakon Dejtonskog mirovnog sporazuma i uspostave međuentitenske linije razgraničenja između Federacije i Republike Srpske. Po ovom osnovu donesen je Zakon o konstituisanju novih opština u Federaciji i na temelju ovog Zakona obrazovano je deset novih opština na prostoru Federacije u postdejtonskom vremenu. To su opštine: Doboj-Istok – sjedište Klokotnica; Doboj-Jug – sjedište Matuzići; Dobretići – sjedište Dobretići; Domaljevac-Šamac – sjedište Domaljevac; Foča – sjedište Ustikolina; Pale – sjedište Prača; Sapna – sjedište Sapna; Teočak – sjedište Teočak-Krstac; Usora – sjedišta Sivša i Ravno – sjedište Ravno. Takođe je u postdejtonskom vremenu usvojen Amandman XVI na Ustav Federacije kojim se uvela odredba o gradskim vlastima. Ovom odredbom je omogućeno da se za područje dvije ili više opština koje su URBANO I TERITORIJALNO POVEZANE SVAKODNEVNIM POTREBAMA GRAĐANA formira GRAD kao JEDINICA LOKALNE UPRAVE I SAMOUPRAVE. Usvojenim Amandmanom XVI na Ustav Federacije 1996.g., stvorene su Ustavne pretpostavke za obrazovanje Grada Sarajeva i grada Mostara kao jedinice lokalne samouprave. Ovim Ustavnim i zakonskim osnovama uspostavljen je institucionalni model lokalne samouprave u Federaciji sa 86 opština i gradovima Mostar i Sarajevo. b. Ustavni položaj lokalne samouprave u Republici Srpskoj 20

Ustavni položaj opštine u Republici Srpskoj uređen je Ustavom Republike Srpske i Zakonom o lokalnoj samoupravi, donesen 18. novembra.1999.godine. Grad Banja Luku čini područje predratne opštine Banja Luka. Uz Banja Luku status grada ima i Srpsko Sarajevo. Lokalna samouprava u Ustavu Republike Srpske predstavlja jedan od temelja na kojim počiva ustavno uređenje ovog entiteta. Zapravo, lokalna samouprava je stavljena u ravan sa drugih devet odrednica na kojima se zasniva ustavno uređenje Republike Srpske. Međutim u Ustavu Republike Srpske nisu dosljedno izvedeni mehanizmi zaštite lokalne samouprave. U jednom aspektu usavotvorac lokalnu samoupravu nije ostavio bez zaštite, proglašavajući pravo jedinice lokalne samouprave kao granicu koju državni organi ne smiju da pređu. Ustav Republike Srpske u nadležnosti opštine kao jedinice lokalne samouprave određuje ova pitanja: -

donosi program razvoja, urbanistički plan, budžet i završni račun; uređuje i obezbjeđuje obavljanje komunalnih djelatnosti; stara se o izgradnji ,održavanju i korištenju lokalnih puteva, ulica i drugih javnih objekata opštinskog značaja; stara se o zadovoljavanju potreba građana u kulturi, obrazovanju, zdravstvenoj i socijalnoj zaštiti , fizičkoj kulturi, informisanju, zanatstvu, turizmu, ugostiteljstvu, zaštiti životne sredine; obrazuje organe, organizacije i službe za potrebe opštine; izvršava zakone, propise i opšte akte Republike Srpske, čije izvršenje je povjereno opštini;

Zakonom o lokalnoj samoupravi opština u Republici Srpskoj ima trinaest nadležnosti. Sve opštine u Republici Srpskoj imaju isti položaj sa stanovišta nadležnosti i unutrašnje organizacije. Izuzetak čine opštine koje imaju manje od 1.000 stanovnika. U ovim opštinama se ne formiraju organi uprave, a vršenje poslova uprave republički ministar za upravu i lokalnu samoupravu povjerava drugoj opštini. Glavni organ odlučivanja o poslovima iz nadležnosti opštine jeste skupština opštine. Izvršnu funkciju u opštini obavlja načelnik opštine. Po Zakonu o lokalnoj samoupravi, opština je osnovna teritorijalna jedinica lokalne samouprave u kojoj građani ostvaruju lokalnu samoupravu u onim poslovima koji su utvrđeni Ustavom, Zakonom i statutom opštine. Opština je samostalna u uređivanju svoje unutrašnje organizacije. Temeljni akt kojim se uređuju prava, dužnosti i organizacija opštine jeste STATUT opštine. Teritorijalna organizacija opština nije bitno mijenjana u odnosu na predratnu na prostoru Republike Srpske. Republika Srpska ima ukupno 64 opštine, s tim što je opština Brčko ušla u Distrikt Brčko. Izmjene u teritorijalnoj organizaciji, najvećim dijelom su, kao i Federaciji, uslovljene uspostavom međuentitetske linije razgraničenja. Prema tome, opštine u Republici Srpskoj imaju i naslijeđeni prostorni obuhvat iz predratnog vremena kada je u praksi bio jugoslovenski komunalni sistem. I u Republici Srpskoj postoje problemi ostvarivanja uticaja građana na funkcionisanje opštinskih vlasti u zadovoljavanju lokalnih potreba stanovništva. U nedostatku valjanih empirijskih istraživanja, valja naglasiti zapaženje teoretičara da je zbog visokog stepena centralizacije upravljanja društvenim razvojem u Republici Srpskoj lokalna samouprava kao socijalni predsistem bitno marginaliziran. Sa uvođenjem institucije načelnika opštine u Zakonu o lokalnoj samoupravi, kao i oblika neposrednog odlučivanja građana, kao što su referendum i zbor građana lokalna samouprava dobija nove pretpostavke za svoj razvoj. Jedna od bitnih pretpostavki jeste i uvođenje neposrednog izbora načelnika opštine od strane samih građana putem slobodnih izbara i biračkog prava. Gradovi kao jedinice lokalne samouprave - ideja i stvarnost u Federaciji Bosne i Hercegovine 21

Amandmanom XVI na Ustav Federacije stvorene su ustavne pretpostavke za konstituisanje gradova kao jedinica lokalne samoouprave. Uz poticaj i pomoć međunarodne zajednice kao jedinice lokalne samouprave formirani su grad Sarajevo sa četiri opštine i grad Mostar sa šest opština i Centralnom zonom. Nadležnosti Grada primarno obuhvataju: finansije i poresku politiku, zajedničku infrastrukturu, urbanističko planiranje, javni promet i poslove koje Gradu povjeri Kanton. U ideji za formiranje garada Mostara sadržana je težnja ka ujedinjavanju grada koji je ratnim dejstvima bio i porušen i podijeljen. Institucije grada Mostara, posebno Gradsko vijeće i uprava, stvaraju uslove za rad i funkcionisanje gradske vlasti kao jedinstvenog mehanizma građana Mostara. Međutim, process integracije gradskih institucija u komunalnim i društvenim djelatnostima te u pitanju povratka izbjeglica odvija se i teško i sporo. Izostaje politički konsensus vladajućih partija o glavnim pitanjima obnove i razvoja, mada je interes građana za integraciju grada nesporan. Konstituisanje grada Sarajeva kao jedinice lokalne samouprave trajalo je više od dvije godine. I nadalje nije riješeno pitanje organizacije gradske uprave i njenog funkcionisanja naspram opština, sa jedne strane, i vlasti Kantona Srajevo, sa druge strane. Postavlja se i jedno konceptualno pitanje. Može li se razvijati grad Sarajevo kao jedinica lokalne samouprave, ako je presječena i neprirodno razdjeljena njegova urbana cijelina, a donekle i prostorna. A presječena je time što su izvan Grada ostale njegove četiri opštine: Ilidža i Vogošća koje čine urbanu cijelinu Grada i opštine Ilijaš i Hadžići koje čine prostornu i infrastrukturnu cijelinu. Sužavati obuhvat grada Sarajeva na njegove četiri opštine: Stari Grad, Centar, Novo Sarajevo i Novi Grad nije na ravni principa da Grad kao jedinica lokalne samouprave i nastaje zbog toga što čini prostornu i urbanu cijelinu i što njegova infrastruktura: saobraćajna, komunalana, energetska i druga predstavljaju jednu upravu i integralno funkcionisanje. Jedno emprijsko istarživanje gupe autora sa Fakulteta političkih nauka: Nijaz Musabegović, Jelanka Vočkić-Avdagić i Asad Nuhanović obuhvatilo je i grad Sarajevo. U odnosu na grad istraživači su zaključili da predstoji mnogo rada i aktivnosti kako bi se donijela sva neophodna zakonska regulativa za uspostavu grada Sarajeva kao autonomne jedinice lokalne samouprave. Istraživači sugerišu još jedan zaključak ,a to je da Kanton Sarajevo i njegova struktura vlasti bitno ograničava potencijalne mogućnosti Sarajeva da se organizuje na cjelokupnom urbanom prostoru i afirmiše kao zaseban samoorganizirajući subjekt lokalne samouprave. Ovo utoliko više što grad Sarajevo ima višedecenijsko iskustvo organizacije i funkcionisanja u obliku jedinstvene gradske vlasti. U pogledu razvoja većih gradova i njihovog konstituisanja u jedinice lokalne samouprave, otvoreno je pitanje zašto se Tuzla, Bihać, Travnik, Zenica i Livno ne formiraju kao gradovi sa statusom jedinice lokalne samouprave.Nespremnost za razvoj demokratije, a posebno njenog razvoja u lokalnim zajednicama usporava i realizaciju IDEJE o gradovima kao jedinicama lokalne samouprave. Kantonalne vlasti, koje su autonomne u uređivanju lokalne samouprave, nisu iskoristile mogućnost da gradove – sjedišta kantona kao razvijene urbane cjeline svojim zakonima o lokalnoj samoupravi konstituišu u obliku grada sa svojstvom jedinice lokalne samouprave. Građanin i opštinske vlasti Izvorna ideja lokalne samouprave i jeste u tome da GRAĐANIN neposredno ili preko izabranih predstavničkih tijela odlučuje o svojim interesima u lokalnoj zajednici. Ti interesi su uslovljeni zajedničkim življenjem u istom prostoru koga čini jedno ili više povezanih naselja. Uspješnost 22

institucije lokalne vlasti mjeri se sa stapenom zadovoljstva građana u ostvarivanju njihovih potreba u zdravstvu, javnom saobraćaju, obrazovanju, kulturi, informisanju, zaštiti životne okoline. Malo je istraživanja u postdejtonskom vremenu o odnosu lokalnih vlasti prema građaninu. Već spomenuto istraživanje ovog aspekta lokalne samouprave pokazuje veoma nepovoljne tendencije. Polovina ispitanika ne poznaje svoje opštinske odbornike. Preko 31% građana ispitanika iznosi nezadovoljstvo radom izabranih odbornika. Sa radom opštinskih službenika nezadovoljno je 96% ispitanika. Više od polovine ispitanika svih kantona u Federaciji BiH nije upoznato sa postojanjem Evropske povelje o lokalnoj samoupravi i njenim principima. Dvije trećine anketiranih građana na zna ni jedan instrument zaštite ljudskih prava i osnovnih sloboda. Veoma je visok procenat ispitanika koji smatraju da općinske vlasti nisu obezbjedile niti uslove niti sigurnost za povratak izbjeglica. Veoma ju nepovoljna participacija građana u procesima pripreme odluka opštinskih vlasti.Nerazvijene su incijative građana za direktno pokretanje određenih pitanja. Najveći broj anketiranih građana smatra da su staranački skupovi glavna mjesta na kojima se pokreću pitanja od vitalnog interesa za njihovu mjesnu zajednicu i opštinu. Uticaj građanina na opštinsku vlast i sposobnost lokalne vlasti da uspješno rješava probleme građana postaje upitan. U ovom kontekstu postavlja se i pitanje reforme lokalne samouprave kako u aspektu teritorijalne organizacije tako i u funkcionisanju opštinskih institucija i uticaja građanina na donošenje odluka opštinskog vijeća. Posebno mjesto u mogućoj reformi lokalne samouprave čini interes građana da neposredno putem izbora utiču na izbor opštinskog načelnika i njegovu odgovornost prema građanima. Teritorijalna organizacija opština kao bitan aspekt razvoja lokalne samouprave u Federaciji Bosne i Hercegovine Jedno od bitnih pitanja u razvoju lokalne samouprave u Federaciji BiH odnosi se na teritorijalnu organizaciju opština kao jedinice lokalne samouprave. Zašto su promjene u teritorijalnoj organizaciji opština postale nezaobilazne? Postoji više razloga. Jedan od njih je naslijeđenost predratne teritorijalne organizacije u kojoj je model velike opštine bio dominantan. Prosječan broj stanovnika tadašnje opštine iznosio je 40.000 građana. U Federaciji je ostvarena promjena ustavnog položaja opštine, a nije tome prilagođena teritorijalna organizacija. Radi se o potrebi stvaranja uslova za razvoj lokalne samouprave kao bitnog segmenta u procesu obnove, demokratskog razvitka i tranzicije bosanskohercegovačkog društva. Lokalna zajednica je bliska građaninu sve dok ima mogućnosti ispoljavanja i zadovoljavanja interesa u njoj. U ovom kontekstu postavlja se pitanje zašto raste broj naselja u kojima građani pokreću incijativu za formiranje novih opština. Prema novijim saznanjima Ministarstvu pravde podneseno je 20 incijativa za formiranje novih opština. Većina zahtjeva je motivisana etničkim razlozima i dolazi iz naseljenih mjesta sa jednonacionalnom strukturom. Radi se o odvajanju naselja i povezivanja u novu opštinu kako bi se imala većina jedne etičke skupine. Pri tome se negiraju osnovni kriteriji predviđeni Odlukom o jedinstvenim kriterijama za konstituisanje novih općina ili izmjenu granica postojećih općina u Federaciji Bosne i Hercegovine. Jedna od odredbi Odluke o jedinstvenim kriterijima za konstituisanje novih opština obavezuje kantone da svojim zakonima odrede najmanji broj građana za konstituisanje opštine. Precizira se da taj broj bude 4.000 građana. Međutim,u postdejtonskom vremenu ni jedan od deset kantona nije cjelovito koncipirao i mijenjao teritorijalnu organizaciju opština. Takođe je uatanovljeno da se obrazovanje nove opštine ne može vršiti na poručju sa koga je raseljeno više od 50 % priradnika jednog naroda. Postoje dva osnovna pristupa u odnosu na promjene teritorijalne organizacije opštine. Jedan se sastoji u zagovaranju koncepcije velike opštine sa 23

materijalnim i kadrovskim pretpostavkama za uspješan ekonomski razvoj. Ovaj pristup inercijom želi sačuvati dosadašnju teritorijalnu organizaciju opština. Sada Bosna i Hercegovina ima u oba entiteta 143 opštine, a četrdesetih godina prošlog vijeka imala je 800. U vrijeme austrougarske vladavine Bosna i Hercegovina je imala 3.700 opština. Švajcarska je prostorno manja od BiH i ima više od 3.100 opština. Drugi pristup zagovara optimalnu teritorijalnu organizaciju koja bi imala i uslove za urbani i ekonomski razvoj i veće mogućnosti uticaja građanina na obavljanje lokalnih poslova. Ovaj drugi pristup istovremeno podrazumijeva izgradnju političkog i društvenog konsensusa o teritorijalnoj i demografskoj veličini opštine i o uspostavi njenih institucija, kao i finansiranju tih institucija. Za realizaciju ovako značajnog društvenog projekta koji donosi promjene potrebno je sučeliti poglede struke, iskustva, prakse i zahtjeve građana. U teorijskim razmatranjima problem veličine jedinice lokalne samouprave svodi se na tendenciju prema većim jedinicama i tendenciju prema ograničenju njihove veličine. Prva tendencija počiva na ekonomsko-finansijskim potrebama, a druga na pristupačnosti lokalne uprave stanovništu - građanima. Na temelju svih spoznaja, kao i postavke Evropske povelje u lokalnoj samoupravi da nema promjene granica lokalne vlasti bez izjašnjavanja građana u lokalnoj zajednici kojih se to tiče, potrebno je, u organizaciji Ministarstva za pravdu i Konferencije opština i gradova definisati zajednički projekt osnova za promjene u teritorijalnoj organizaciji opština na području Federacije. Mogu se koristiti iskustva, Slovenije, Hrvatske, Mađarske, Čehoslovačke i drugih zemalja koje su prošle ili prolaze društvenu tranziciju i već imaju evropske standarde u razvoju društva i razvoju lokalne samouprave.

USTAVNO-ZAKONSKI KONCEPT I RAZVOJ LOKALNE SAMOUPRAVE U FEDERACIJI BOSNE I HERCEGOVINE U POSTDEJTONSKOM PERIODU



Objavljeno u: Opštine/općine u Bosni i Hercegovini: demografske, socijalne, ekonomske i političke činjenice – Istraživačka studija Centra za razvoj lokalne i regionalne samouprave Fakulteta političkih nauka u Sarajevu, grupa autora, Promocult, Sarajevo, juli/srpanj 2006.godine

24

1. Lokalna samouprava u Bosni i Hercegovini u postdejtonskom periodu Za razliku od drugih postkomunističkih zemalja Bosna i Hercegovina, uslijed četverogodišnjeg rata, nije mijenjala zatečenu teritorijalnu organizaciju opština kao jedinica lokalne samouprave kao ni ustavni i zakonski tretman lokalne samouprave. Neznatna promjena teritorijalne organizacije jedinica lokalne samouprave izvršena je uz liniju međuentitetskog razgraničenja: formiran je jedan broj novih opština, ali u pravilu bez poštivanja osnovnih kriterija po kojima se obrazuje jedinica lokalne samouprave. Tako su nastale enormno male i ekonomski neodržive opštine kao što su: Srpski Drvar, Srpski Mostar, Srpsko Goražde, Srpski Stari Grad u Republici Srpskoj ili Sapna, Dobretići, Ustikolina i još neke opštine u Federaciji BiH. Do 1992. godine Bosna i Hercegovina je imala 109 opština i jedan grad (Sarajevo), a u postdejtonskom vremenu ima 139 opština i četiri grada. Nakon ukidanja opština u okviru Grada Mostara početkom 2004.godine, broj opština u BiH je smanjen na 140. U Federaciji status grada imaju Sarajevo i Mostar, a u Republici Srpskoj Banja Luka i Istočno Sarajevo. U poratnom vremenu doneseni su zakoni o lokalnoj samoupravi u Federaciji BiH – Zakon o osnovama lokalne samouprave 1995. godine na temelju Vašingtonskog mirovnog sporazuma i Ustava Federacije Bosne i Hercegovine od 1994 godine. Zakon o lokalnoj samoupravi u Republici Srpskoj donesen je 1998 godine.30 Ovakav tretman lokalne samouprave proističe iz činjenice da je lokalna samouprava u Bosni i Hercegovini u isključivoj nadležnosti entiteta. I jedan i drugi zakon u entitetima Bosne i Hercegovine o lokalnoj samoupravi, nastali u ratnom i poratnom vremenu, nisu u potpunosti primijenili principe Evropske povelje o lokalnoj samoupravi. Veoma je nizak stepen poznavanja Evropske povelje o lokalnoj samoupravi i kod samih građana. To su potvrdila i izvedena istraživanja u Federaciji Bosne i Hercegovine31. Cjelokupni sistem lokalne samouprave i u Republici Srpskoj i u Federaciji Bosne i Hercegovine razvijao se tokom postdejtonskog vremena u nedostatnim zakonskim okvirima i nepovoljnim odnosima u institucionalnoj strukturi entiteta i države Bosne i Hercegovine. U Federaciji Bosne i Hercegovine kantoni imaju široka ovlaštenja u vršenju javnih poslova, posebno u sferi fiskalne politike i prostornog planiranja. Ovakva ustavna pozicija kantona uskratila je mogućnost uspostave i razvoja samostalnog i šireg samoupravnog djelokruga jedinica lokalne samouprave, kao i mogućnost pune autonomije u obezbjeđivanju vlastitih izvora finansiranja. U Republici Srpskoj, zbog visokog stepena centralizacije vlasti na nivou entiteta, opštine nisu imale dovoljan zakonski i stvarni osnov za punu autonomiju lokalne samouprave. Ono što je bio poseban problem u razvoju lokalne samouprave i Federaciji BiH i u Republici Srpskoj jeste restriktivan odnos prema mogućnosti da veći gradovi dobiju status jedinice lokalne samouprave. U Republici Srpskoj zadržana su rješenja iz vremena rata: Banja Luka je postala gradska jedinica lokaolne samouprave na predratnom prostoru opštine Banja Luka. Zadržano je i ratno političko rješenje po kome šest opština i bez jednog većeg urbanog centra čine grad Srpsko Sarajevo (kasnije Istočno Sarajevo) kao jedinicu lokalne samouprave (opštine: Pale, Srpsko Novo Sarajevo, Srpska Ilidža, Trnovo, Srpski Stari Grad, Sokolac). Grad Sarajevo je u statusu jedinice lokalne samouprave formiran samo na dijelu urbanog prostora Grada Sarajeva: zapravo na prostoru četiri opštine: Stari Grad, Centar, Novo Sarajevo i Novi Grad. Valja podvući činjenicu da je do 1992. godine Grad Sarajevo bio na prostoru 10 opština: Centar, Novo Sarajevo, Ilidža, Novi Grad, Stari Grad, Hadžići,Trnovo, Vogošća, Ilijaš i Pale. Ovim je ideja grada kao 30

Reforma zakonske osnove lokalne samouprave u smislu potpunijeg situiranja principa Evropske povelje o lokalnoj samoupravi izvedena je donošenjem novog zakona o lokalnoj samoupravi u Republici Srpskoj tokom 2004. godine i u Federaciji BiH tokom 2006. godine. 31 Na pitanje: Koliko ste upoznati sa Poveljom o lokalnoj samoupravi 58,23% ispitanika u Federaciji BiH odgovorilo je da nije upoznato.Vidi: Nijaz Musabegović, Jelenka Voćkić-Avdagić, Asad Nuhanović: ”Lokalna samouprava-traganja i iskustva”, Centar za promociju civilnog društva, Sarajevo 1999 god.,str. 156.

25

urbane, kulturne, ekonomske i istorijske cjeline destruirana na primjeru Grada Sarajeva. Uređenje i preraspodjela nadležnosti u korist Grada Sarajeva nije obavljena valjano između Grada Sarajeva i njegovih opština, na jednoj strani i vlasti Kantona Sarajevo na drugoj strani. Od ideja da Grad Sarajevo bude distrikt a potom Grad sa deset predratnih opština, Grad Sarajevo je sa četiri opštine i sa svojom umanjenoj nadležnošću sveden na imitaciju gradske vlasti. U stvarnosti vlast Grada Sarajeva nema ustavnu, zakonsku i statutarnu poziciju da upravlja najvažnijim javnim poslovima od interesa za sve građane Sarajeva. Ovakav položaj Grada Sarajeva odgovara političkim snagama koje vladaju na principu jednoetničke teritorijalizacije vlasti32. Struktura zaposlenih u organima uprave opština, tokom ratnih i poratnih godina, bitno je posredovana stranačkim uticajem i preferiranjem podobnosti umjesto stručnosti. Stručno ovladavanje informatičkom tehnologijom kao i tehničko opremanje uprave nije dobilo onaj tok koji bi ubrzao izgradnju evropskih standarda. Rijetke su opštine koje su dobile certifikate za standarde kvaliteta ISO: 9001-2000. Istraživanja pokazuju da je velika neefikasnost u izvršenju zahtjeva građana, posebno u oblasti stambene izgradnje. Građani sve više ispoljavaju nepovjerenje u organe uprave u opštinama.To su pokazali svojom apstinencijom u izborima za lokalne organe vlasti u BiH u oktobru mjesecu 2004. godine. Poseban problem je stanje zaštite ljudskih prava, naročito pravo na povratak i prava na ravnopravnu zastupljenost konstitutivnih naroda i ostalih u organima uprave. Na prostorima sa većinom jednog naroda, zastupljenost drugih naroda u organima uprave kreće se od 1-2%. Ovim se potvrđuje da je opštinska uprava i dalje jednoetnička, kako na prostoru Republike Srpske tako i na prostoru Federacije BiH. U pogledu razvoja ekonomskog poduzetništva, zapošljavanja i stambene izgradnje, pružanja usluga građanima u upravi postoje opštine u Bosni i Hercegovini koje su uspješno promovisale socijalni i ekonomski razvoj i novi menadžment u upravljanju javnim poslovima. U ovom kontekstu izdvajaju se opštine: Gračanica, Laktaši, Prijedor, Gradačac, Modriča, Tuzla, Vitez, Centar Sarajevo, Ljubuški, Čitluk, Široki Brijeg, Tešanj, Kiseljak i druge. 2. Statutarni koncept participacije građana u lokalnoj samoupravi Federacije Bosne i Hercegovine Unutar svoje autonomnosti u organizaciji lokalne samouprave opštine su u Federaciji BiH svojim statutima definisale oblike neposrednog učešća građana u odlučivanju o javnim poslovima u lokalnoj zajednici. U opštini kao jedinici lokalne samouprave građani neposredno odlučuju o pitanjima iz samoupravnog djelovanja opštine: referendumom, na mjesnom zboru građana, građanskom inicijativom i aktivnošću udruženja građana. Referendum Referendum raspisuje opštinko vijeće. Odluka o raspisivanju referenduma može se odnositi na najvažnija pitanja iz nadležnosti opštinskog vijeća, a to su: a) promjene granica opštine, 32

O položaju i ustrojstvu gradova u Federaciji BiH vrši se šira elaboracija u saopštenjima prof. dr. Omera Ibrahimagića, prof. dr. Slave Kukića i prof. dr. Mirka Pejanovića, što su podnesena na Okruglom stolu: ”Položaj i ustrojstvo gradova u Federaciji BiH sa posebnim osvrtom na razvoj lokalne samouprave u Gradu Mostaru”, održanom 24. maja 2003. godine. Vidi: ”Položaj i ustrojstvo gradova u FBiH sa posebnim osvrtom na razvoj lokalne samouprave u gradu Mostaru”, Zbornik saopštenja i diskusija, Centar za razvoj lokalne i regionalne samouprave Fakulteta političkih nauka u Sarajevu, Sarajevo 2003 god.,str. 14, 23 i 34.

26

b) donošenje statuta opštine, c) donošenje prostornih planova, d) donošenje razvojnih planova, e) zaduživanje opština, f) organizacija mjesnih zajednica, g) izgradnja komunalne infrastrukture. Cijeli postupak donošenja odluka i provođenja referenduma uređuje opštinsko vijeće. Opštinski statuti su definisali da se referendum raspisuje na prijedlog jedne trećine opštinskog vijeća, na prijedlog opštinskog načelnika ili na prijedlog jedne petine mjesnih zajednica. Odlučivanje putem referenduma predviđeno je kao mogućnost. Nije definisano obavezno raspisivanje referenduma o pojedinim pitanjima. U postdejtonskom vremenu skoro je zanemarljiv broj raspisanih i provedenih referenduma građana u opštinama Federacije BiH. Da su prihvaćene inicijative koje su pokrenute za formiranje novih opština, zasigurno bi se o tom pitanju građani izjašnjavali putem referenduma.33 Mjesni zbor građana Na mjesnom zboru građani mogu raspravljati o svim pitanjima iz statutarne nadležnosti opštine. Na osnovu rasprave građani mogu predlagati način rješavanja određenog pitanja. Takođe mogu predlagati donošenje akta iz djelokruga opštinskog vijeća. Opštinsko vijeće može tražiti mišljenje od zbora građana mjesnih zajednica o prijedlogu opšteg akta. Po pravilu se u praksi organizuje javna rasprava o prijedlogu budžeta opštine, programu izgradnje i održavanja lokalnih puteva, programu izgradnje komunalne infrastrukture. U ovim pitanjima građani ispoljavaju interes i putem mjesnih zborova daju svoje mišljenje i prijedloge. Mjesni zborovi građana su u društvenoj praksi postali najviše primijenjivan oblik participacije građana u odlučivanju o lokalnim poslovima. Tako je učešće građana putem mjesnog zbora i savjeta mjesne zajednice u odlučivanju o pitanjima iz nadležnosti opštinskog vijeća postao glavni oblik participacije u lokalnoj samoupravi. Građanska inicijativa Građani mogu uputiti inicijativu opštinskom vijeću za donošenje propisa i drugih akata u cilju rješavanja određenih pitanja. Opštinsko vijeće je dužno razmatrati građansku inicijativu koju je svojim potpisom podržala određena skupina građana. U jednom broju opština predviđeno je da opštinsko vijeće razmatra inicijativu kad je svojim potpisom podrži 2% birača upisanih u birački spisak. Postoje i rješenja u opštinskim statutima po kojima 50 građana može pokrenuti građansku inicijativu. Udruženja građana Kao slobodni oblici udruživanja građana u pojedinim oblastima društvenog razvoja javljaju se nevladine organizacije. One stvaraju mrežu civilnog društva i omogućuju slobodnu artikulaciju interesa građana, naročito u oblasti socijalne zaštite, brige o mladima, zaštite ljudskih prava i zaštite čovjekove okoline. 33

Takvih inicijativa bila je preko 20 u postdejtonskom periodu (sve su bile na etničkoj osnovi) koje su bile upućene Ministarstvu pravde Federacije BiH.

27

Prijedlozi nevladinih organizacija opštinskom vijeću doprinose jačanju demokratskih procesa u lokalnoj zajednici. Ovaj oblik interesnog okupljanja građana doprinosi njihovoj većoj participaciji u odlučivanju o javnim poslovima iz samoupravnog djelokruga opštine. U jednom broju opština formirani su savjeti za saradnju opštinskog vijeća sa nevladinim organizacijama. 3. Važnost participacije građana za razvoj demokratije u lokalnim zajednicama Participacija građana u upravljanju javnim poslovima u lokalnoj zajednici određuje i sadržaj i kvalitet demokratskih procesa i odnosa. Iako je lokalna vlast najbliža građanima i ona se može birokratizirati i otuđivati, postati sama sebi svrha, ako u njoj ne participiraju gtrađani i ako ne unose svoje interese, zahtjeve i prijedloge. Glavna pokretačka energija za društveni razvoj lokalnih zajednica jeste u interesu i volji građana da imaju zapošljavanje svoje djece, da imaju dobar životni standard. Dobar životni standard podrazumijeva i kvalitetan život u opštini i gradu kao lokalnoj zajednici i jedinici lokalne samouprave. A to dalje podrazumijeva uređenost naselja i efikasne komunalne javne službe. U ovom kontekstu veoma je bitno imati u vidu odrednicu Evropske povelje o lokalnoj samoupravi da jačanje lokalne samouprave znači doprinos izgradnji Evrope zasnovane na načelima demokratije i decentralizacije vlasti. Za Bosnu i Hercegovinu, koja je u procesu unutrašnje integracije i integracije u Evropsku uniju, reforma lokalne samouprave i demokratski procesi u lokalnim zajednicama jesu zasigurno najveća energija za dostizanje evropskih standarda u ekonomiji i društvenim djelatnostima. Kad se posmatraju modeli demokratskih procesa i ukupnog socijalnog i ekonomskog razvoja, kakvi su razvijeni, na primjer, u Laktašima, Centru-Sarajevo, Prijedoru, Gračanici, Gradačcu, Tuzli, Čitluku, Širokom Brijegu, kao i u još nekim opštinama, onda se može doći do zaključka da se uz pomoć takvih dostignuća u lokalnim zajednicama može ubrzano ići ka članstvu u Evropsku uniju. Mnogi teoretičari su u lokalnoj demokratiji i participaciji građana vidjeli osnovu za mogućnost razvoja demokratskog društva i demokratskih država. Kao rodonačelnik liberalno-demokratskog koncepta društva Džon Stjuart Mil je još u devetnaestom stoljeću zagovarao koncept razvoja društva u kome važnu ulogu ima angažovanje građana u lokalnoj upravi. Džon Stjuart Mil je zagovarao koncepciju političkog života obilježenu povećanom slobodom pojedinca, odgovornijom vlašću i djelotvornijom upravnom administracijom. «...Kad su ljudi angažovani u rješavanju problema koji se tiču njih ili cijelog kolektiva, oslobađaju se energije koja povećava vjerovatnost stvaranja maštovitih rješenja i uspješnih strategija.»34 Na ovoj ideji Mil uvodi odrednicu o obavještenom i aktivnom građanstvu kao pretpostavci za participaciju u upravljanju društvenim poslovima. Sva savremena društva tragaju za novim formama demokratije kojim će se proširiti mogućnost participacije i demokratske kontrole od samih građana kao subjekata vlasti i nosilaca volje u izboru struktura vlasti. Pretpostavke novog koncepta političko-ustavne pozicije gradova u Federaciji Bosne i Hercegovine

34

J.S.Mill u Dejvid Held: Modeli demokratije, Školska knjiga, Zagreb, 1990, str.100.

28

1. Ustav Federacije Bosne i Hercegovine bez razvijenog koncepta pozicije grada kao jedinice lokalne samouprave Političko-ustavni koncept lokalne samouprave u Federaciji Bosne i Hercegovine zasnovan je na Vašingtonskom mirovnom sporazumu i Ustavu Federacije Bosne i Hercegovine koji je donesen 30. 03. 1994. godine, na temelju Vašingtonskog mirovnog sporazuma. Osnovna zamisao bila je u ustavnoj odrednici da se u opštini ostvaruje lokalna samouprava i da opština kao jedinica lokalne samouprave ima statut koji mora biti u skladu sa Ustavom Federacije BiH. Na ovaj način prvobitno je u Ustavu Federacije BiH situirana opština kao monotipna jedinica lokalne samouprave. Zapravo, u prvobitnom sadržaju Ustava Federacije BiH ne postoji odrednica koja bi definisala status i nadležnost grada kao jedinice lokalne samouprave. Ovako reduciran pristup naspram mogućnosti da gradovi srednje veličine i veliki gradovi na prostoru Federacije BiH dobiju svoju samoupravnu autonomiju i organizaciju, a to znači i autonomnu gradsku lokalnu strukturu vlasti, najvećim dijelom je proisticao iz posljedica rata. Tokom 1994. i 1995. godine rat u Bosni i Hercegovini trajao je svom svojom žestinom. Sarajevo je bilo u opsadi, a mnogi gradovi su bili takođe u opsadi i bez saobraćajne povezanosti sa drugim gradskim središtima. Ovakvo stanje je potrajalo sve do potpisivanja Dejtonskog mirovnog sporazuma 1995. godine. Nakon što je potpisan Dejtonski mirovni sporazum i započela njegova primjena 1996. godine, nastali su i novi društveni i politički uslovi za ustavno uređivanje statusa gradova kao jedinica lokalne samouprave na prostoru Federacije BiH. Najprije, zapravo 05. 06. 1996. godine, dolazi do izmjene Ustava Federacije Bosne i Hercegovine i usvajanja Amandmana II- ČIV. Ovim amandmanima proširuju se odredbe o opštinskim vlastima. Uvodi se nova ustavna odredba o gradskim vlastima. 35 Radi se o tome da Odredbu o gradskoj vlasti uređuje Amandman XVI na Ustav Federacije BiH. Ovim amandmanom uvodi se ustavna osnova po kojoj se za područje dvije ili više opština, a koje su urbano i teritorijalno povezane svakodnevnim potrebama građana, formira grad kao jedinica lokalne uprave i samouprave. Nadalje se Ustavom Federacije BiH definiše da grad ima statut koji je u skladu sa federalnim i kantonalnim ustavom. Istovremeno, Amandmanom XVI na Ustav Federacije Bosne i Hercegovine definišu se osnovne nadležnosti grada. One obuhvataju: finansiranje i poresku politiku; zajedničku infrastrukturu; urbanističko planiranje; javni promet kao i druge nadležnosti koje gradu povjeri kanton, odnosno koje prenesu opštine. Strukturu gradske vlasti čini: gradsko vijeće, gradonačelnik i gradska uprava. Na temelju Amandmana XVI na Ustav Federacije BiH obrazovana su dva grada koja imaju političkopravni status JEDINICE LOKALNE SAMOUPRAVE. To su grad SARAJEVO sa četiri opštine i grad MOSTAR sa šest opština i centralnom zonom. Prelaznim Statutom za grad Mostar od 7. februara 1996. godine, definisano je da grad Mostar ima ovaj sadržaj nadležnosti: finansije i poresku politiku; urbanističko planiranje; infrastrukturu (vodu, struju); ekonomsku politiku u skladu sa zakonom; javni saobraćaj, uključujući željeznicu i mostarski aerodrom. Grad Sarajevo, prema Statutu Grada od 24. juna 1998. godine, ima ove osnovne nadležnosti: urbano planiranje; javne službe (vodu, kanalizaciju, prikupljanje otpada, grijanje, gas, tržnice, javne parkove, vatrogasne brigade, lokalne zdravstvene službe, sportske objekte, groblja); gradske finansije; javni saobraćaj; kulturu i osnovno i srednje obrazovanje; lokalni biznis; lokalni radio i televizija; stambena politika. I grad Sarajevo i grad Mostar imaju svoje specifičnosti kako u organizaciji, tako i u razvoju. Ideja konstituisanja Grada Sarajeva sa njegovom gradskom samoupravom i upravom bitno je reducirana odlukom da grad Sarajevo čine samo četiri opštine: Stari Grad, Centar, Novo Sarajevo i Novi Grad. 35

Glava VI Ustava Federacije BiH definisana kao: “OPŠTINSKE VLASTI” proširuje se novom odrednicom “VI.A. GRADSKE VLASTI”. Ustav Federacije BiH – Amandmani II- ČXIV, Sarajevo, “Službeni list RBiH”, Sarajevo, 1996. godine.

29

Ovim je grad Sarajevo omeđen samo na dio svoje urbane cjeline. Na ovaj način skoro da je razmrvljena njegova urbana, prostorna i ekonomska cjelina. Iz cjeline grada Sarajeva izostale su opštine: Ilidža, Vogošća, Hadžići i Trnovo. Ilidža i Vogošća čine užu urbanu cjelinu, dok Hadžići i Trnovo zaokružuju prostornu cjelinu. Uz teritorijalnu redukciju i neriješen prenos i razgraničenje nadležnosti sa Kantonom Sarajevo, Grad Sarajevo u postdejtonskom vremenu svog postojanja nije uspio uspostaviti ni svoju cjelovitu teritorijalnu organizaciju, ni svoje potpuno funkcionisanje koje bi označavalo autonomno vršenje lokalne samouprave u Gradskom vijeću i Gradskoj upravi grada Sarajeva. 36 Grad Mostar je uspostavljen na cjelini svog urbanog i prigradskog prostora. Zapravo, obuhvata prostor opštine Mostar koji je bio do 1992. godine. Ima organizaciju gradske teritorije sa šest opština i centralnom zonom. Nadležnosti su značajno reducirane i to na tri područja: infrastrukturu; saobraćaj i urbanističko planiranje. Uz neriješeno finansiranje, kao i neriješeni odnosi unutar Hercegovačko-neretvanskog kantona, razvoj lokalne samouprave u gradu Mostaru opterećen je i posljedicama etničkih podjela iz vremena rata. Te posljedice se izražavaju u postojanju paralelnih institucija u Hercegovačkoneretvanskom kantonu, kao i određenih aspekata međusobnog političkog neslaganja između Stranke demokratske akcije i Hrvatske demokratske zajednice u funkcionisanju lokalnih vlasti grada Mostara. A ovo nepovjerenje dovelo je do neefikasnog rada Gradske uprave. Tom činjenicom je bila motivisana i ostavka dogradonačelnika grada Mostara Nevena Tomića 37, početkom 2003. godine. Nedefinisan položaj i nadležnosti Sarajeva i Mostara kao gradova sa statusom jedinice lokalne samouprave u Federaciji Bosne i Hercegovine, problematizira pitanje političko-ustavnog i zakonskog koncepta lokalne samouprave u gradovima Federacije BiH. Ako su ratne okolnosti bile ograničene, to se ne može odnositi na postratno i postdejtonsko vrijeme. Ali, u postdejtonskom vremenu političke partije u Predstavničkom domu Federacije nisu tragale za novim i razvijenim konceptom statusa gradova u sistemu lokalne samouprave poput onog koga su u praksi ustanovile zemlje u susjedstvu: Republika Hrvatska i Republika Slovenija. Gradovi su ostali izvan pažnje zakonodavne vlasti Federacije BiH, a donekle i izvan tretmana nauke i struke i slobodne građanske inicijative. Ovo potvrđuje nekoliko činjenica. Najprije gradovi nisu imali tretman u Ustavu Federacije sve do usvajanja Amandmana XVI 1996. godine. Koncept koji je ustanovljen ovim amandmanom uslovljava konstituisanje grada kao autonomnog subjekta lokalne samouprave postojanjem više opština koje su urbano i teritorijalno povezane. U ovom određenju uzimaju se dvije ili više opština. Ovim konceptom postojanje grada kao jedinice lokalne samouprave određeno je prethodnim postojanjem opština na prostoru grada. Time je ovaj koncept postao OGRANIČAVAJUĆI za slobodno organizovanje gradova kao političko-pravnih institucija lokalne samouprave. Osim ograničenog koncepta u Ustavu Federacije BiH o statusu i položaju gradova u Federaciji i kantoni u svojoj zakonodavnoj i društveno-političkoj djelatnosti potiskuju gradove na periferiju društvenog razvoja. Moglo bi se ustvrditi da postoji strah u strukturi kantonalnih vlasti zbog mogućeg jačanja pozicije gradova u sistemu lokalne samouprave. Osim Sarajeva i Mostara, ni jedan drugi grad kao centar kantona nije konstituisan kao grad sa statusom jedinice lokalne samouprave. A u pitanju su gradovi: 36

U izjavi o problemima ostvarivanja položaja grada Sarajeva, njegov gradonačelnik dr Muhidin Hamamdžić ističe: “Ovo je klasični udar na Grad koji je rezultat kontinuirane antigradske politike (podv. M.P.). Namjera Kantona je potpuno jasna a to je ugušiti Grad (podv. M.P.)…”, “Oslobođenje”, 4.IV 2003. godine. 37 U obrazloženju svoje ostavke Neven Tomić, dogradonačelnik grada Mostara, uz ostalo, potcrtava ove momente: “Primjena zakona i sankcioniranje kršenja zakona predugo je u Mostaru isključivo političko pitanje (podvukao M.P.), a ne pitanje funkcioniranja održivog sistema. Rezultat takve politike je nastavak protuzakonitih djelovanja pod skutima nacionalnih interesa, iako se tu radi o isključivo privatnim interesima i interesima pojedinih lobija. U takvim uslovima, jasno je da Grad Mostar ne može sam izvršiti svoj preustroj”, “Oslobođenje”, 11. 02. 2003. god. Problemi funkcionisanja Grada Mostara postaće predmetom posebnog angažovanja Visokog predstavnika međunarodne zajednice koji će tokom 2003. godine proglasiti novi Statut Grada Mostara i organizaciju grada kao cjeline bez opština.

30

Tuzla, Travnik, Bihać, Zenica, Goražde, Livno, Široki Brijeg, Orašje.38 Dok su zemlje tranzicije, kao Hrvatska i Slovenija, u svojim ustavima i zakonima na širem konceptu uspostavile gradove, kao poseban tip jedinica lokalne samouprave, dotle koncept i praksa u Federaciji BiH ostaje izvan mogućnosti koje pruža Evropska povelja o lokalnoj samoupravi i modela koje poznaju zapadnoevropske zemlje. Republika Hrvatska ima 122 grada, a Republika Slovenija 12 gradova. 2. Ideje za definisanje novog koncepta pozicije grada u razvoju lokalne samouprave u Federaciji Bosne i Hercegovine Postavlja se pitanje koji su to momenti od kojih zavisi novi političko-ustavni koncept definisanja pozicije gradova u razvoju lokalne samouprave u Federaciji Bosne i Hercegovine. Ima ih više. Među prvima je napuštanje i odbacivanje dosadašnjeg ustavnog osnova po kome grad jeste JEDINICA LOKALNE SAMOUPRAVE samo kad je prostor tog grada prethodno organizovan unutar dvije ili više opština. Ovaj koncept je pokazao sva svoja ograničenja. Namjesto ovog koncepta valja u ustavni i zakonski koncept uvoditi model definisanja grada kakav je u osnovi primijenjen u Republici Hrvatskoj i drugim zemljama tranzicije. A riječ je o razumijevanju i definisanju grada kao sociološke, urbane i ekonomske činjenice koja po sebi čini prirodnu, urbanu, ekonomsku i društvenu cjelinu. U ovom poimanju grada, on svojim postojanjem i razvijenim socijalnim institucijama unutar sebe jeste autonomni element u sistemu lokalne samouprave. Grad je u tom kontekstu samostalni političko-pravni subjekt u obliku jedinice lokalne samouprave. Gradskim lokalnim vlastima pripada, takođe, pravo da autonomno, svojim statutom uređuju unutrašnju teritorijalno-administrativnu organizaciju. Budući da je grad složena urbana, socijalna, ekonomska i kulturna zajednica ljudi, u njemu su se kroz istoriju oblikovale zajedničke pretpostavke življenja i zadovoljavanja potreba njegovih građana. Zajedničko je snabdijevanje vodom i energijom. Zajednički je lokalni gradski saobraćaj. Zajedničko je stanovanje, školovanje, zdravstvena zaštita, kultura, zaštita čovjekove okoline. Zajednički je rad u ustanovama i preduzećima. Zajedničke su sportske i rekreativne aktivnosti. Zbog ovih razloga građani u gradu imaju lokalnu samoupravu unutar koje ostvaruju svoje političko pravo na upravljanje javnim poslovima iz samoupravnog djelokruga grada. Podrazumijevajući pod samoupravnim djelokrugom statutarne nadležnosti grada, valja potcrtati da su to one nadležnosti koje se primarno odnose na zadovoljavanje zajedničkih potreba građana u lokalnoj zajednici. Na temelju novog pristupa gradu kao jedinici lokalne samuprave, i u Ustavu Federacije BiH i u Zakonu o lokalnoj samoupravi, nužno je definisati koncept političko-ustavne pozicije grada po kome se grad konstituiše kao jedinica lokalne samouprave. Tretmanom grada kao cjeline, bez prethodnog uslovljavanja postojanja više opština u gradu, moguće je sve gradove srednje veličine i velike gradove u Federaciji Bosne i Hercegovine uspostaviti kao gradske jedinice lokalne samouprave. To su gradovi: Sarajevo, Mostar, Tuzla, Bihać, Travnik, Tešanj, Livno, Goražde, Orašje, Konjic, Vitez, Kiseljak, Bugojno, Jajce, Široki Brijeg, Čapljina, Gradačac, Gračanica, Ljubuški, Visoko, Tomislavgrad, Sanski Most, Donji Vakuf, Lukavac, Zavidovići. U promišljanju sadržine nadležnosti gradova u statusu jedinice lokalne samouprave valja imati u vidu modele koji su primijenjeni u Republici Hrvatskoj, Republici Sloveniji, Mađarskoj, Češkoj Republici i zemljama Zapadne Evrope. U sintetičkom iskazivanju tih nadležnosti, one se javljaju u šest oblasti socijalnog razvoja. To su: 1) stvaranje uslova za razvoj privrede, društvenih, komunalnih i drugih djelatnosti; 2) uređenje prostora i urbanističko planiranje; 3) uređenje naselja i obavljanje komunalnih i drugih uslužnih djelatnosti; 4) ostvarivanje potreba stanovnika u oblasti razvoja društvenih djelatnosti 38

Poređenja radi, Bosna i Hercegovina je u teritorijalnoj organizaciji opština i gradova i daleke 1947. godine imala 13 gradova.

31

(briga o djeci, obrazovanje, zdravstvena zaštita, socijalna zaštita, kultura i fizička kultura); 5) upravljanje gradskom imovinom i osnivanje javnih ustanova; 6) drugi poslovi koji su u neposrednoj vezi sa interesom gradske zajednice. Reforma lokalne samouprave u Federaciji Bosne i Hercegovine i mogućnosti kreacije novih institucija za razvoj lokalne samouprave 1. Značaj principa evropske povelje o lokalnoj samoupravi za uspostavu odgovornih lokalnih vlasti Kada je Vijeće Evrope 1985. godine ustanovilo programski dokument: EVROPSKU POVELJU O LOKALNOJ SAMOUPRAVI definisani su osnovni principi za RAZVOJ LOKALNE SAMOUPRAVE u svim državama članicama Vijeća Evrope. Zapravo, u Evropskoj povelji o lokalnoj samoupravi postignuta je sinteza iskustava evropskih zemalja u pogledu učešća građana u upravljanju JAVNIM POSLOVIMA NA LOKALNOM NIVOU. U kontekstu iskustva evropskih zemalja sa razvijenom demokratijom, lokalna samouprava ima bitnu ulogu u socijalnom i ekonomskom razvoju, kao i razvoju civilnog društva. Koja stanovišta u vezi sa ulogom lokalne samouprave u razvoju demokratije i civilnog društva promoviše Evropska povelja o lokalnoj samoupravi? Prvo stanovište označava lokalne organe vlasti kao jedan od glavnih temelja svakog demokratskog sistema. Drugo stanovište promoviše pravo građana da učestvuju u upravljanju JAVNIM POSLOVIMA. Ovo pravo je jedan od DEMOKRATSKIH PRINCIPA koji je zajednički svim državama članicama Vijeća Evrope. Treće stanovište polazi od spoznaje potvrđene u praksi da je ostvarivanje prava učešća građana u upravljanju javnim poslovima moguće najneposrednije na lokalnom nivou. Četvrto stanovište ima u vidu činjenicu da postojanje lokalnih organa vlasti omogućava UPRAVU koja je efikasna i bliska građanima.39 Sama Evropska povelja o lokalnoj samoupravi sadrži više principa na kojima se temelji ustavna i zakonska pozicija lokalnih organa vlasti i njihova odgovornost u ostvarivanju zajedničkih interesa građana u lokalnim zajednicama. Neki od tih principa su osobito važni za uspostavu strukture lokalne vlasti i demokratske procese u lokalnim zajednicama. Riječ je o onim principima koji se odnose na ustavne i zakonske garancije lokalne samouprave, koncept lokalne samouprave,samoupravni djelokrug lokalne samouprave i financijsku autonomiju jedinica lokalne samouprave. Potrebno je podvući VAŽNOST PRINCIPA SUPSIDIJARNOSTI koji, na temelju Evropske povelje o lokalnoj samoupravi, ustanovljava primarnu poziciju nižih u odnosu na više organe vlasti u organizaciji vlasti i vršenju javnih poslova u državi. Ono što može u upravljanju javnim poslovima da vrši niža vlast kao lokalna vlast bliska građanima ne treba biti u domenu više vlasti. Na osnovi principa SUPSIDIJARNOSTI Evropska povelja o lokalnoj samoupravi definiše polazište po kome će se javni poslovi, po pravilu, vršiti od onih vlasti koje su najbliže građanima. Prava koja pripadaju lokalnoj vlasti ne smiju biti uskraćena ili ograničena od strane neke druge – centralne ili regionalne vlasti sem kad je to predviđeno zakonom. Unutar ovakvog koncepta lokalne samouprave afirmisan je PRINCIP po kome LOKALNI ORGANI VLASTI, u granicama zakona imaju PUNO DISKRECIJSKO PRAVO PROVODITI SVOJE INICIJATIVE u vezi sa svim pitanjima koja nisu isključena iz njihove nadležnosti niti stavljena u nadležnost neke druge vlasti. Zbog toga se u Evropskoj povelji o lokalnoj samoupravi pod lokalnom samoupravom podrazumijeva PRAVO I OSPOSOBLJENOST lokalnih organa vlasti, da u granicama zakona regulišu i rukovode znatnim dijelom JAVNIH POSLOVA, NA OSNOVU VLASTITE 39

Vidi: Evropska povelja o lokalnoj samoupravi, Misija OSCE za BiH, Sarajevo 2003. god., str.11.

32

ODGOVORNOSTI I U INTERESU LOKALNOG STANOVNIŠTVA. Ovim određenjem lokalne samouprave daje se okvir koncepta lokalne samouprave i cilj njegove primjene u zakonodavstvu svake države članice Vijeća Evrope. Sve demokratske države imaju u strukturi vlasti institucije koje služe razvoju lokalne samouprave. To se osigurava ustavnom garancijom prava građana na lokalnu samoupravu i zakonskim uređivanjem organizacije i funkcionisanja lokalne samouprave. Kao članice Vijeća Evrope države na evropskom prostoru razvijaju vrijednosti i principe koje je utemeljila Evropska povelja o lokalnoj samoupravi. Na temelju principa Evropske povelje o lokalnoj samoupravi evropske države imaju zakonski uređenu lokalnu samoupravu. 2. Reforma zakonskog koncepta lokalne samouprave u Federaciji Bosne i Hercegovine Reforma lokalne samouprave u procesu integracije države Bosne i Hercegovine u Evropsku uniju obuhvata nekoliko aspekata. Među njima su najbitniji oni koji se odnose na reformu zakonskog koncepta, funkcionalnu reformu i teritorijalne organizacije. Komisija za lokalnu samoupravu Predstavničkog doma Parlamenta Federacije Bosne i Hercegovine pokrenula je 2004.godine izradu novog zakona o lokalnoj samoupravi u Federaciji BiH. U izradi novog zakona pošlo se od stajališta da osnovu Zakona čine principi Evropske povelje o lokalnoj samoupravi i stečeno iskustvo u razvoju lokalne samouprave. To je opredjelilo da novi Zakon o lokalnoj samoupravi u Federaciji BiH bude projektovan kao Zakon o principima lokalne samouprave u Federaciji BiH 40. Glavni cilj ovako projektovanog Zakona o lokalnoj samoupravi u Federaciji BiH jeste stvaranje zakonskih predpostavki za autonomnu poziciju jedinice lokalne samouprave u uređivanju pitanja iz nadležnosti koje joj pripadaju po osnovi odredbi i duha Evropske povelje o lokalnoj samoupravi. Ovim se pokušava u zakonskom konceptu lokalne samouprave u Federaciji BiH situirati princip SUPSIDIJARNOSTI (vlast bliža građanima ima prednost u obavljanju javnih poslova naspram viših nivoa vlasti). Na ovom principu zasnovana je cijela filozofija organizacije i vršenja vlasti u državama članicama Evropske unije. U ovom kontekstu definiše se samoupravni djelokrug jedinice lokalne samouprave u Zakonu o principima lokalne samouprave. Zapravo, JEDINICA LOKALNE SAMOUPRAVE IMA PRAVO DA OBAVLJA SVE JAVNE POSLOVE KOJI NISU IZRIČITO STAVLJENI U NADLEŽNOST NEKE DRUGE VLASTI. I dalje se podcrtava: JEDINICA LOKALNE SAMOUPRAVE IMA PRAVO DASE BAVI SVIM PITANJIMA KOJA NISU ISKLJUČENA IZ NJENE NADLEŽNOSTI NITI DODJELJENA U NADLEŽNOST NEKE DRUGE VLASTI. Na ovom stanovištu opredjeljen je koncept šireg obuhvata vlastite nadležnosti jedinice lokalne samouprave. U obuhvatu vlastitih nadležnosti prema članu 9. prijedloga Zakona o principima lokalne samouprave u Federaciji BiH definisano je 30 pitanja. U Zakonu o principima lokalne samouprave u Federaciji BiH uvode se nova rješenja u odnosu na poziciju grada kao jedinice lokalne samouprave. Uz opštinu kao jedinicu lokalne samouprave, koja se uspostavlja zakonom definiše se i grad kao jedinica lokalne samouprave. Za grad je usvojeno ovo određenje: GRAD JE JEDINICA LOKALNE SAMOUPRAVE KOJA PREDSTAVLJA URBANU, INFRASTRUKTURNU CJELINU POVEZANU SVAKODNEVNIM POTREBAMA STANOVNIŠTVA. U kriterijima za uspostavu grada kao jedinice lokalne samouprave predviđa se više mogućnosti: - kada se udružuju dvije ili više opština; - odlukom opštinskog vijeća opštine kad opština ima najmanje 60 000 stanovnika i u čijem gradskom središtu kao zaokruženom urbanom području živi najmanje 15 000 stanovnika. 40

Zakon o principima lokalne samouprave u Federaciji BiH pripremila je Komisija za lokalnu samoupravu Predstavničkog doma Parlamenta Federacije BiH. Od jula mjeseca 2005. godine Zakon se u formi prijedloga nalazi u parlamentarnoj proceduri.

33

I naspram ovih kriterija gradom se može proglasiti opština od posebnog povijesnog i kulturnog značaja. Na ovim osnovama moći će se formirati više gradova u statusu jedinice lokalne samouprave u Federaciji BiH kao što su: Tuzla, Zenica, Bihać, Livno i drugi. Zasebno poglavlje u Zakonu o principima lokalne samouprave posvećeno je organima jedinice lokalne samouprave: predstavničkom i izvršnom organu. Poseban tretman dat je finansiranju jedinica lokalne samouprave. Osnovno polazište ja da jedinice lokalne samouprave imaju pravo na odgovarajuće sopstvene finansijske izvore. Ali dok se ne promjeni federalni Zakon o pripadnosti javnih prihoda, neće se promjeniti materijalna pozicija opština. U zakonu o principima lokalne samouprave definisana je i mjesna samouprava. Predviđeno je da se mjesna samouprava u jedinici lokalne samouprave ostvaruje u mjesnoj zajednici kao obaveznom obliku mjesne samouprave. Šire su uređenja i prava građana koja ostvaruju putem organa mjesne zajednice. Oblici neposrednog učešća (participacije) građana u odlučivanju o pitanjima iz nadležnosti opštine dobili su poseban tretman u Zakonu o principima lokalne samouprave. Zakonski oblici participacije građana ustanovljeni su: referendum, građanska inicijativa, mjesni zbor građana i ispoljavanje interesa građana putem nevladinih organizacija. 3. Institucije Federacije Bosne i Hercegovine za razvoj lokalne samouprave Postoje institucije koje unutar strukture državne vlasti imaju ulogu osiguranja opštih uslova za razvoj lokalne samouprave. U zakonodavnoj vlasti – državnim parlamentima postoje odbori za razvoj lokalne i regionalne samouprave i uprave. U ovim odborima se razmatraju zakonski i drugi projekti kojima se stvara osnova za razvoj lokalne samouprave, a posebno u pogledu zaštite autonomije lokalne samouprave u finansiranju razvoja lokalnih zajednica. U izvršnoj i upravnoj vlasti postoje odgovarajuća ministarstva sa upravom koja analitički prate i proučavaju probleme razvoja lokalne samouprave. Postavlja se pitanje koje institucije nedostaju u Federaciji BiH, a koje su neophodne za razvoj lokalne samouprave posebno u kontekstu reforme lokalne samouprave. U Parlamentu Federacije BiH obrazovana je Komisija za lokalnu samoupravu. Ali, i dalje nema ideja i prijedloga za uspostavu posebnog federalnog ministarstva za upravu i lokalnu samoupravu. Takvo ministarstvo ima drugi entitet – Republika Srpska. U koncipiranju reforme lokalne samouprave vrlo je važno predvidjeti formiranje federalnog ministarstva za upravu i lokalnu samoupravu. Ministarstvo bi imalo dvije cjeline: jednu za upravu, a drugu za lokalnu samoupravu. To ministarstvo bi profesionalno proučavalo i objedinjavalo aktivnosti na reformi uprave u procesu integracije Bosne i Hercegovine u Evropsku uniju. Istovremeno bi pratilo razvoj lokalne samouprave sa stanovišta harmonizacije zakonskog uređivanja pozicije opština i gradova kao jedinica lokalne samouprave. U ovom ministarstvu bi se mogli zasnovati projekti, uključujući i zakonska rješenja kojima bi se započeli rješavati problemi reforme teritorijalne organizacije opština, odnosno lokalne samouprave (Teritorijalna organizacija opština naslijeđena je iz vremena socijalističkog uređenja BiH). U procesu integracije BiH u Evropsku uniju valja kreirati i projekte moguće uspostave regija u BiH na temelju evropskih standarda, zapravo na modelu regija kakve imaju zemlje članice Evropske unije. U okviru ovih nastojanja veoma je bitno uključiti praćenje i podsticanje prekogranične saradnje opština u BiH, na pitanjima ekonomskog i kulturnog razvoja. Osim federalnog ministarstva za upravu i lokalnu samoupravu valjalo bi pokrenuti i mogućnost uvođenja službe za lokalnu samoupravu kao službe Vlade Federacije Bosne i Hercegovine. Jedna od važnih institucija za lokalnu samoupravu jeste i Konferencija gradova i opština. I ovu instituciju čekaju reformske promjene radi osposobljavanja za funkcije koje joj pripadaju. Ali, najveći problem je uspostaviti optimalan način finansiranja i povezivanja sa opštinama.

34

4. Uloga opštinskog načelnika u procesu reforme lokalne samouprave Postoji više aspekata koji određuju poziciju opštinskog načelnika u strukturi lokalne samouprave. Najprije, to je ustavno-zakonski, zatim statutarni te politički aspekat. I ustavno-zakonska i statutarna pozicija opštinskog načelnika u suštini ostaje u okvirima koji opštinskog načelnika definišu kao nosioca izvršne funkcije. Radi se o tome da je načelnik opštine pozicioniran tako da je u vršenju izvršne funkcije ima ovlaštenja predlagati i provoditi opštinsku politiku. Načelnik opštine u okviru svoga programa rada:  Predlaže opštinskom vijeću na usvajanje politiku razvoja o svim pitanjima o kojima je nadležna opština;  Sprovodi politiku koju utvrdi opštinsko vijeće;  Uspostavlja organizaciju opštinskih službi i rukovodi njihovim radom. Prema ovim ovlaštenjima opštinskom načelniku pripadaju svi segmenti politike lokalnih vlasti sem onog koji pripada opštinskom vijeću, a to je utvrđivanje politike. Međutim, u pogledu uticaja na utvrđivanje politike opštinskog vijeća, opštinski načelnik se javlja kao subjekat sa najviše uticaja. U pravilu, načelnik je uticajniji subjekt od vijećnika pojedinačno i od partijske grupe opštinskih vijećnika. Načelnik opštine komunicira, preko organa mjesne zajednice, sa interesima građana na cijelom prostoru opštine. Odbornik / vijećnik komunicira sa partijom ili jednom ili više mjesnih zajednica. Istraživanja pokazuju da je neznatan broj opštinskih vijećnika aktivan u procesu donošenja odluka u opštinskom vijeću. Sa neposrednim izborom opštinskog načelnika od strane građana opštinski načelnik je dobio novu društvenu moć. Ova moć proističe iz izborne volje građana. U tom kontekstu slabiće ovisnost opštinskog načelnika od njegove i drugih partija, a jačaće ovisnost od građana i javnosti. Dobijena moć od izborne volje građana daje i nove sadržaje poziciji opštinskog načelnika. Proširen je i ojačan politički aspekat pozicije opštinskog načelnika. Načelnik opštine na osnovu moći koju stiče izbornom voljom građana, postaje kao institucija i kao ličnost najvažniji i najmoćniji subjekat u vršenju vlasti iz nadležnosti jedinice lokalne samouprave – opštine ili grada. Na ravni ovakvog pozicioniranja opštinskog načelnika postavlja se pitanje, kakve će odnose imati sa građanima, političkim partijama, opštinskim vijećem i javnošću. Ovakvi odnosi postaju glavna preokupacija u prvim mjesecima funkcionisanja novih saziva opštinskih vijeća u Bosni i Hercegovini. Najučestalija neslaganja vijećničkih partijskih grupa ispoljena je u procesu donošenja opštinskih budžeta. Svi opštinski načelnici koji u opštinskom vijeću nemaju većinu svoje partije u koaliciji sa drugim partijama, veoma se teško došlo do usvajanja opštinskih budžeta. Sa stanovišta okvira svoje pravno-političke pozicije, opštinski načelnik svoju izvršnu ulogu obavlja u odnosima sa sljedećim subjektima: s građanima u mjesnim zajednicama; s opštinskim vijećnicima i lokalnom javnošću u opštini. Problematizacija pozicije opštinskog načelnika u politološkom diskursu predstavlja pitanje u čemu će se potvrditi moć opštinskog načelnika stečena neposrednim izborom građana. Hipotetički gledano, ta moć može ići putanjom kreacije razvojnih projekata i rješavanja razvojnih potreba opštine. Na ovoj ravni programska aktivnost opštinskog načelnika može korespondirati sa interesima građana. Na razvojnim pitanjima uspostavlja se SOCIJALNA IDENTIFIKACIJA INTERESA GRAĐANA, s jedne, i programske aktivnosti opštinskog načelnika, s druge strane. Ako su razvojna pitanja u programu rada opštinskog načelnika obezbijeđena, onda će cijeli proces odlučivanja u opštinskom vijeću biti okrenut građanima, njihovim problemima i zahtjevima. Tada će međustranačke političke borbe biti zaijenjene promocijom razvojnih projekata, a lokalna vlast će imati atribut odgovorne vlasti. Ali društvena moć opštinskog načelnika, gledano takođe hipotetički, može krenuti smjerom birokratizacije, što znači zloupotrebe moći za partijske i grupne interese, može ići u samovolju, a to znači u izolaciju lokalne zajednice, u 35

ekonomsko zaostajanje i nezadovoljstvo građana. Na ovoj osnovi dolazimo i do pitanja: Kako upotrijebiti moć po osnovu izborne volje i po osnovu instrumenata vlasti koju načelnik svojom izvršnom ulogom ima u strukturi lokalne vlasti? Odgovor je višedimenzionalan: :  Stalna komunikacija sa građanima u njihovim mjesnim zajednicama na ravni rješavanja njihovih razvojnih problema: školstvo, zdravstvo, saobraćaj, stambena izgradnja, razvoj biznisa, zapošljavanje.U ovom smjeru valjalo bi uvesti i afirmisati TRIBINE NAČELNIKA SA GRAĐANIMA, koje bi se odvijale na teme razvojnih problema i uz prisustvo medija.  Komunikacija sa nevladinim organizacijama i udruženjima građana. Uvesti stalne vidove artikulacije prijedloga nevladinih organizacija.  Komunikacija sa medijima. Uvesti sedmične susrete sa lokalnim medijima.  U odnosu sa opštinskim vijećem razvijati odnose saradnje i odgovornosti za izvršenje zakonskih i statutarnih ovlaštenja, a na osnovu programa razvoja pojedinih oblasti koje su predložili građani i usvojilo vijeće. U pogledu odnosa opštinskog načelnika i opštinskog vijeća javlja se pitanje, kako riješiti problem kad dođe do blokade u odlučivanju. Ovdje se uključuje i pravni i politološki aspekat. Vijeće je najviši organ političkog predstavljanja građana i odlučivanja o opštinskoj politici. Ono je nosilac utvrđivanja politike. Načelnik opštine provodi tu politiku. Ako se u predviđenom roku ne može donijeti budžet opštine, kako to riješiti? Tada se propituju odgovornosti u kontekstu ovlaštenja i vijeća i načelnika. Ako opštinski načelnik ne pripremi nacrt budžeta, onda je to njegova odgovornost. Ako opštinsko vijeće ne može postići potrebnu većinu za usvajanje budžeta, onda je to odgovornost vijeća. Vijeće odgovornost načelnika može provjeriti pokretanjem postupka za opoziv i nove izbore. Načelnik ne može inicirati postupak za opoziv vijećnika i vijeća.

MODELI PARTICIPACIJE GRAĐANA U LOKALNOJ SAMOUPRAVI I MOGUĆNOST KREACIJE NOVIH INSTITUCIJA ZA RAZVOJ LOKALNE SAMOUPRAVE U FEDERACIJI BOSNE I HERCEGOVINE U istorijskom razvoju ljudskog društva oblikovala su se naselja, gradskog i seoskog tipa. Stalno naseljavanje ljudi u jednom naselju oblikovalo je zajednicu življenja ljudi. Ta zajednica je određena kao LOKALNA ZAJEDNICA. Po svom sociološkom značenju lokalna zajednica je opšti pojam kojim se u sociologiji označava društvena grupa nastanjena na određenom prostoru čije članove povezuje prostorna blizina i njome uslovljene zajedničke potrebe i aktivnosti. 

Rad objevljen u časopisu: Lokalna samouprava, juni 2004. godine, Sarajevo: Centar za promociju civilnog društva

36

Lokalnu zajednicu određuje nekoliko elemenata: prostor, ljudi, potrebe ljudi, aktivnosti kojima se ostvaruju potrebe i svijest ljudi o pripadanju lokalnoj zajednici.U lokalnoj zajednici se ispoljavaju potrebe i obrazuju institucije unutar kojih se organizuju društvene aktivnosti da bi se zadovoljile zajedničke potrebe. Jedna od institucija koja se, u istorijskom razvoju društva, uspostavila i afirmisala kao demokratska institucija lokalne zajednice jeste LOKALNA SAMOUPRAVA. Zapravo, kad se u jednoj lokalnoj zajednici, a to znači u jednom ili više povezanih naselja, obrazuje političko-pravna i sistemska institucija, onda ta lokalna zajednica stiče status LOKALNE SAMOUPRAVE. Ta lokalna samouprava konstituiše se u obliku opštine kao osnovne jedinice lokalne samouprave. Osnova lokalne samouprave su ljudi koji žive u lokalnoj zajednici i njihovi zajednički interesi koji nastaju tako što se živi na istom prostoru. Unutar lokalne samouprave, kao političko-pravne institucije, ispoljavaju se aktivnosti ljudi usmjerenih ka ZADOVOLJAVANJU ZAJEDNIČKIH POTREBA. Koje su to zajedničke potrebe ljudi u lokalnoj zajednici? Kao najbitnije zajedničke potrebe ljudi u lokalnoj zajednici, a koje proističu iz prostorne blizine, javljaju se: 1. stanovanje i stvaranje uslova za stanovanje, 2. rad i zapošljavanje, 3. lokalni saobraćaj, 4. komunalne djelatnosti i komunalna infrastruktura, 5. uslužne djelatnosti, 6. odgoj i školovanje djece i omladine, 7. zdravstvena i socijalna zaštita, 8. kultura i fizička kultura, 9. informisanje i bezbjednost, 10. zaštita ljudskih prava i čovjekove okoline. Na osnovu potreba oblikuju se interesi ljudi i aktivnosti kako bi se te potrebe zadovoljile u institucionalnoj strukturi koju označavamo kao – LOKALNA VLAST. Vršenje lokalne vlasti čini bit LOKALNE SAMOUPRAVE. Najprije ćemo odrediti sam pojam lokalne samouprave, a potom i samu strukturu lokalne vlasti koja ima svoje dvije komponente: a) vršenje vlasti posredstvom izabranih organa i b) vršenje vlasti neposrednim učešćem (participacijom) građana. Većina autora lokalnu samoupravu definiše kao ustavom i zakonom zajamčeno političko pravo građana da neposredno i putem svojih slobodno izabranih organa UČESTVUJU u upravljanju određenim javnim poslovima, posebno onim koji se tiču zajedničkih interesa stanovništva u jedinicama lokalne samouprave. (Naziv javni poslovi je opšti naziv za poslove od opšteg i zajedničkog interesa za građane određene zajednice: države, lokalne zajednice i slično). Lokalnu vlast vrše građani neposredno i putem svojih slobodno izabranih organa. Budući da se volja građana iskazuje na slobodnim izborima, lokalni izbori (izbori za lokalne organe vlasti) javljaju se kao prvi i jedan od najbitnijih elemenata lokalne demokratije. U svim evropskim zemljama izbor članova opštinskog vijeća ili skupštine građani vrše neposredno na lokalnim izborima. U više zemalja postoji model neposrednog izbora gradonačelnika, odnosno načelnika opštine od samih građana. I u našoj zemlji – Bosni i Hercegovini u lokalnim izborima 2004. godine uvodi se model neposrednog biranja opštinskog načelnika. Na predratnim i svim postdejtonskim lokalnim izborima građani su pokazali visok stepen participacije u izlascima na izbore. Slijedi tabela koja to ilustruje:

37

Godina izbora 1990. 1997. 2000.

Odaziv u postocima (%) 74,40 86,66 65,70

Ovi podaci govore da je veći procenat izlaska građana na lokalne izbore od procenta izlaska građana na opšte izbore. Takođe se ovim pokazuje da je veoma vidljiva interesna motivacija građana i njihova socijalna identifikacija s kandidatima za nosioce javne vlasti u lokalnoj samoupravi. U uslovima prostorne blizine građani poznaju svoje probleme i ljude koje biraju u lokalnu vlast, zapravo, vlast koja ima primarnu ulogu: rješavanje socijalnih i razvojnih pitanja bitnih za zajednički život ljudi u lokalnoj zajednici. Prema tome, izbori se javljaju kao prvi i najviši oblik PARTICIPACIJE GRAĐANA U VRŠENJU JAVNIH POSLOVA U LOKALNOJ ZAJEDNICI. Izbori kao oblik participacije građana uređeni su izbornim zakonima u svim zemljama članicama Savjeta Evrope. Drugi vidovi participacije građana u lokalnoj samoupiravi, odnosno u jedinicama lokalne samouprave javljaju se kao istovjetni, ali i različiti u evropskim zemljama, kako onim koje čine krug razvijene demokratije, tako i onim koje prolaze kroz istorijski proces postkomunističke tranzicije.

1. Model participacije građana u sistemu lokalne samouprave Švicarske Kao najpoznatiji model participacije građana u upravljanju javnim poslovima u lokalnoj zajednici uzimamo primjer ŠVICARSKE. Zašto izdvajamo model Švicarske? Upravo zbog toga što u upravljanju lokalnim poslovima dominiraju oblici NEPOSREDNE DEMOKRATIJE. Koji su to ustaljeni oblici? a. Skupština opštine ili komunalna skupština Ovo je najautentičniji oblik neposredne demokratije, jer komunalnu skupštinu čine svi punoljetni stanovnici jedne opštine. Ovakva skupština kao najviši organ postoji u 90% švicarskih opština. Valja imati u vidu da Švicarska ima 2.800 opština i da je većina tih opština prostorno i demografski mala lokalna zajednica. Skupština se sastaje dva do tri puta godišnje, kada se građani okupe i raspravljaju i putem biračkih kutija odlučuju o lokalnim poslovima. U literaturi se ukazuje da ove skupštine nemaju onaj značaj kakav su imale ranije. One se, zapravo, postepeno pretvaraju u instrument putem kojeg izvršni organi legaliziraju svoju volju. Ali, valja imati u vidu da građani izvršne organe biraju neposredno i da mogu izgubiti njihovo povjerenje ako ne slijede volju i interese građana. Mogućnost manipulacije skupštine od izvršnog organa ograničena je time da su lokalne zajednice male i da građani imaju dovoljno informacija i razvijenu svijest o zajedničkim interesima. b. Izbori za lokalno vijeće Ovo je drugi oblik neposrednog učešća građana u lokalnoj samoupravi, i to u onim opštinama u kojima se vrši izbor komunalnog vijeća (to je u 10% opština). Građani biraju vijeće neposredno po sistemu srazmjernog predstavništva u većini kantona i po većinskom u manjem broju. Glasa se za stranačke liste, a cijela opština čini jednu izbornu jedinicu. c. Referendum kao oblik participacije građana u lokalnoj samoupravi Švicarske 38

Referendum kao oblik učešća građana u upravljanju javnim poslovima u Švicarskoj primjenjuje se na sva tri nivoa vlasti: savezni, kantonalni i opštinski. Na lokalnom nivou referendum je aktuelan, zapravo, primjenjuje se u 10% opština u kojima se bira komunalno vijeće. (Tamo gdje postoji skupština; a to je u 90% opština, svi birači ionako odlučuju neposredno na samoj skupštini). U opštinama koje imaju vijeće kao najviši organ odlučivanja primjena referenduma je različita. Postoji skupina opština u kojima sve odluke opštinskog vijeća podliježu referendumu. U ovom slučaju funkcija vijeća se svodi na formulisanje prijedloga odluka. Osim ovakve prakse u primjeni referenduma, u određenom broju opština primjenjuje se fakultativni referendum. Ovdje se radi o tome da ne postoji obaveza opštinskog vijeća da iznese svoju odluku na referendum. Odluka se može iznijeti na referendum ako to traži vijeće i zakonom određeni broj birača. I, najzad, postoje i slučajevi gdje određene odluke opštinskog vijeća podliježu obaveznom referendumu, a za ostale važi mogućnost fakultativnog referenduma. U prvom slučaju birači, putem referenduma, donose sve odluke, dok u druga dva slučaja oni putem referenduma potvrđuju ili odbacuju odluku koju je donijelo komunalno vijeće. U političkoj kulturi građana Švicarske referendum kao oblik učešća u o dlučivanju ima dugu tradiciju d. Narodna inicijativa Suština narodne inicijative kao oblika participacije građana ogleda se u tome što određeni broj birača ima pravo da pismenim putem zahtijeva donošenje neke odluke. Zahtjev može biti podnijet u formi opšteg opisa odluke ili, pak, potpuno uređenog nacrta odluke. Pravo narodne inicijative imaju birači u komunama s komunalnim vijećem (u 10% ili 280 opština). Za podnošenje zahtjeva narodne inicijative potreban je određen broj birača. Najčešće se primjenjuje jedna petina birača, ali ima kantona gdje je dovoljno jedna desetina birača. U nekim kantonima pravo narodne inicijative utvrđeno je za uređivanje samo onih pitanja za koja je predviđena mogućnost referenduma. U drugim kantonima pravo narodne inicijative može se koristiti u vezi sa svim pitanjima koja spadaju u opštinsku nadležnost. 2. Statutarni koncept participacije građana u lokalnoj samoupravi Federacije Bosne i Hercegovine Unutar svoje autonomnosti u organizaciji lokalne samouprave opštine su u Federaciji BiH svojim statutima definisale oblike neposrednog učešća građana u odlučivanju o javnim poslovima u lokalnoj zajednici. U opštini kao jedinici lokalne samouprave građani neposredno odlučuju o pitanjima iz samoupravnog djelovanja opštine: referendumom, na mjesnom zboru građana, građanskom inicijativom i aktivnošću udruženja građana. Referendum Referendum raspisuje opštinko vijeće. Odluka o raspisivanju referenduma može se odnositi na najvažnija pitanja iz nadležnosti opštinskog vijeća, a to su: a) promjene granica opštine, b) donošenje statuta opštine, c) donošenje prostornih planova, d) donošenje razvojnih planova, e) zaduživanje opština, 39

f) organizacija mjesnih zajednica, g) izgradnja komunalne infrastrukture. Cijeli postupak donošenja odluka i provođenja referenduma uređuje opštinsko vijeće. Opštinski statuti su definisali da se referendum raspisuje na prijedlog jedne trećine opštinskog vijeća, na prijedlog opštinskog načelnika ili na prijedlog jedne petine mjesnih zajednica. Odlučivanje putem referenduma predviđeno je kao mogućnost. Nije definisano obavezno raspisivanje referenduma o pojedinim pitanjima. U postdejtonskom vremenu skoro je zanemarljiv broj raspisanih i provedenih referenduma građana u opštinama Federacije BiH. Da su prihvaćene inicijative koje su pokrenute za formiranje novih opština, zasigurno bi se o tom pitanju građani izjašnjavali putem referenduma. U odnosima koji će nastati nakon neposrednog izbora opštinskog načelnika doći će do intenzivnije komunikacije: načelnik – građani. Mnoga pitanja će pokretati građani u mjesnim zajednicama, naročito razvojna. U situacijama kad opštinski načelnik ne može postići međustranački konsenzus u opštinskom vijeću on bi trebao imati ovlaštenja da zatraži izjašnjavanje građana putem referenduma. Na ovaj način bi se umanjile opasnosti od stranačkih blokada u odlučivanju opštinskog vijeća. Mjesni zbor građana Na mjesnom zboru građani mogu raspravljati o svim pitanjima iz statutarne nadležnosti opštine. Na osnovu rasprave građani mogu predlagati način rješavanja određenog pitanja. Takođe mogu predlagati donošenje akta iz djelokruga opštinskog vijeća. Opštinsko vijeće može tražiti mišljenje od zbora građana mjesnih zajednica o prijedlogu opšteg akta. Po pravilu se u praksi organizuje javna rasprava o prijedlogu budžeta opštine, programu izgradnje i održavanja lokalnih puteva, programu izgradnje komunalne infrastrukture. U ovim pitanjima građani ispoljavaju interes i putem mjesnih zborova daju svoje mišljenje i prijedloge. Mjesni zborovi građana su u praksi najviše primijenjen oblik participacije građana u odlučivanju o lokalnim poslovima. Građanska inicijativa Građani mogu uputiti inicijativu opštinskom vijeću za donošenje propisa i drugih akata u cilju rješavanja određenih pitanja. Opštinsko vijeće je dužno razmatrati građansku inicijativu koju je svojim potpisom podržala određena skupina građana. U jednom broju opština predviđeno je da opštinsko vijeće razmatra inicijativu kad je svojim potpisom podrži 2% birača upisanih u birački spisak. Postoje i rješenja u opštinskim statutima po kojima 50 građana može pokrenuti građansku inicijativu. Udruženja građana Kao slobodni oblici udruživanja građana u pojedinim oblastima društvenog razvoja javljaju se nevladine organizacije. One stvaraju mrežu civilnog društva i omogućuju slobodnu artikulaciju interesa građana, naročito u oblasti socijalne zaštite, brige o mladima, zaštite ljudskih prava i zaštite čovjekove okoline. Prijedlozi nevladinih organizacija opštinskom vijeću doprinose jačanju demokratskih procesa u lokalnoj zajednici. Ovaj oblik interesnog okupljanja građana doprinosi njihovoj većoj participaciji u odlučivanju o javnim poslovima u opštini.

3. Važnost participacije građana za demokratski razvoj lokalnih zajednica 40

Participacija građana u upravljanju javnim poslovima u lokalnoj zajednici određuje i sadržaj i kvalitet demokratskih procesa i odnosa. Iako je lokalna vlast najbliža građanima i ona se može birokratizirati i otuđivati, postati sama sebi svrha, ako u njoj ne participiraju gtrađani i ako ne unose svoje interese, zahtjeve i prijedloge. Glavna pokretačka energija za društveni razvoj lokalnih zajednica jeste u interesu i volji građana da imaju zapošljavanje svoje djece, da imaju dobar životni standard. Dobar životni standard podrazumijeva i kvalitetan život u opštini i gradu kao lokalnoj zajednici i jedinici lokalne samouprave. A to dalje podrazumijeva uređenost naselja i efikasne komunalne javne službe. U ovom kontekstu veoma je bitno imati u vidu odrednice Evropske povelje o lokalnoj samoupravi:  Lokalne vlasti su jedan od osnovnih temelja svakog demokratskog režima,  Pravo građana da učestvuju u vođenju javnih poslova jeste demokratski princip koji važi u svim zemljama članicama Savjeta Evrope;  Postojanje lokalne vlasti sa stvarnim odgovornostima može osigurati upravu koja će biti i efikasna i bliska građanima;  Očuvanje i jačanje lokalne samouprave u različitim evropskim zemljama jeste značajan doprinos izgradnji Evrope zasnovane na načelima DEMOKRATIJE I DECENTRALIZACIJE VLASTI. Za Bosnu i Hercegovinu, koja je u procesu unutrašnje integracije i integracije u Evropsku uniju, reforma lokalne samouprave i demokratski procesi u lokalnim zajednicama jesu zasigurno najveća energija za dostizanje evropskih standarda u ekonomiji i društvenim djelatnostima. Kad se posmatraju modeli demokratskih procesa i ukupnog socijalnog i ekonomskog razvoja, kakvi su razvijeni, na primjer, u Laktašima, Prijedoru, Gračanici, Gradačcu, Tuzli, Čitluku, Širokom Brijegu, kao i u još nekim opštinama, onda se može doći do zaključka da se uz pomoć takvih dostignuća u lokalnim zajednicama može ubrzano koračati ka članstvu u Evropsku uniju. Mnogi teoretičari su u lokalnoj demokratiji i participaciji građana vidjeli osnovu za mogućnost razvoja demokratskog društva i demokratskih država. Kao rodonačelnik liberalno-demokratskog koncepta društva Džon Stjuart Mil je još u devetnaestom stoljeću zagovarao koncept razvoja društva u kome važnu ulogu ima angažovanje građana u lokalnoj upravi. Džon Stjuart Mil je zagovarao koncepciju političkog života obilježenu povećanom slobodom pojedinca, odgovornijom vlašću i djelotvornijom upravnom administracijom. «...Kad su ljudi angažovani u rješavanju problema koji se tiču njih ili cijelog kolektiva, oslobađaju se energije koja povećava vjerovatnost stvaranja maštovitih rješenja i uspješnih strategija.» (J.S.Mill u Dejvid Held: Modeli demokratije, Školska knjiga, Zagreb, 1990, str.100) Na ovoj ideji Mil uvodi odrednicu o obavještenom i aktivnom građanstvu kao pretpostavci za participaciju u upravljanju društvenim poslovima. Savremeno društvo traga za novim formama demokratije kojim će se proširiti mogućnost participacije i demokratske kontrole od samih građana kao subjekata vlasti i nosilaca volje u izboru struktura vlasti. 4. Reforma lokalne samouprave i mogućnost kreacije novih institucija za razvoj lokalne samouprave u Federaciji Bosne i Hercegovine

41

Sve demokratske države imaju u strukturi vlasti institucije koje služe razvoju lokalne samouprave. To se osigurava ustavnom garancijom prava građana na lokalnu samoupravu i zakonskim uređivanjem organizacije i funkcionisanja lokalne samouprave. Kao članice Vijeća Evrope države na evropskom prostoru razvijaju vrijednosti i principe koje je utemeljila Evropska povelja o lokalnoj samoupravi. Na temelju principa Evropske povelje o lokalnoj samoupravi sve evropske države imaju zakonski uređenu lokalnu i regionalnu samoupravu. Takođe, imaju institucije koje unutar strukture državne vlasti imaju ulogu osiguranja opštih uslova za razvoj lokalne samouprave. U zakonodavnoj vlasti – državnim parlamentima postoje odbori za razvoj lokalne i regionalne samouprave i uprave. U ovim odborima se razmatraju zakonski i drugi projekti kojima se stvara osnova za razvoj lokalne samouprave, a posebno u pogledu zaštite autonomije lokalne samouprave i finansiranju razvoja lokalnih zajednica. U izvršnoj i upravnoj vlasti postoje odgovarajuća ministarstva sa upravom koja analitički prate i proučavaju probleme razvoja lokalne samouprave. Postavlja se pitanje koje institucije nedostaju u Federaciji BiH, a koje su neophodne za razvoj lokalne samouprave posebno u kontekstu reforme lokalne samouprave. U aktuelnom sazivu Parlamenta Federacije BiH obrazovana je Komisija za lokalnu samoupravu. Ali, i dalje nema ideja i prijedloga za uspostavu posebnog federalnog ministarstva za upravu i lokalnu samoupravu. Takvo ministarstvo ima drugi entitet – Republika Srpska. U koncipiranju reforme lokalne samouprave vrlo je važno predvidjeti formiranje federalnog ministarstva za upravu i lokalnu samoupravu. Ministarstvo bi imalo dvije cjeline: jednu za upravu, a drugu za lokalnu samoupravu. To ministarstvo bi profesionalno proučavalo i objedinjavalo aktivnosti na reformi uprave u procesu integracije Bosne i Hercegovine u Evropsku uniju. Istovremeno bi pratilo razvoj lokalne samouprave sa stanovišta harmonizacije zakonskog uređivanja pozicije opština i gradova kao jedinica lokalne samouprave. U ovom ministarstvu bi se mogli zasnovati projekti, uključujući i zakonska rješenja kojima bi se započeli rješavati problemi reforme teritorijalne organizacije opština, odnosno lokalne samouprave (Teritorijalna organizacija opština naslijeđena je iz vremena socijalističkog uređenja BiH). U procesu integracije BiH u Evropsku uniju valja kreirati i projekte moguće uspostave regija u BiH na temelju evropskih standarda, zapravo na modelu regija kakve imaju zemlje članice Evropske unije. U okviru ovih nastojanja veoma je bitno uključiti praćenje i podsticanje prekogranične saradnje opština u BiH, na pitanjima ekonomskog i kulturnog razvoja. Osim federalnog ministarstva za upravu i lokalnu samoupravu valjalo bi pokrenuti i mogućnost uvođenja službe za lokalnu samoupravu kao službe Vlade Federacije Bosne i Hercegovine. Jedna od važnih institucija za lokalnu samoupravu jeste i Konferencija gradova i opština. I ovu instituciju čekaju reformske promjene radi osposobljavanja za funkcije koje joj pripadaju. Ali, najveći problem je uspostaviti optimalan način finansiranja i povezivanja sa opštinama. Razvoj lokalne samouprave pretpostavlja aktivan i odgovarajući odnos Parlamentarne skupštine BiH. Sve moderne države imaju institucije koje su u funkciji praćenja i koordinacije razvoja lokalnih i regionalnih zajednica. Potrebno je u Parlamentarnoj skupštini BiH usvojiti osnove zakona o lokalnoj samoupravi. Ako za to ne postoji konsenzus stranaka, a teško ga je postići, onda je moguće donošenje parlamentarne rezolucije kojom bi se afirmisali Evropska povelja o lokalnoj samoupravi i primjena njenih principa u Bosni i Hercegovini. Zajedno sa ovim pokušajem potrebno je inicirati formiranje agencije za razvoj lokalne samouprave i za prekograničnu saradnju opština i gradova. Ovu agenciju bi formiralo Vijeće ministara.

42

USTAVNI POLOŽAJ GRADA KAO JEDINICE LOKALNE SAMOUPRAVE U BOSNI I HERCEGOVINI U KONTEKSTU EVROPSKE POVELJE O LOKALNOJ SAMOUPRAVI

1. Grad kao zajednica ljudi i urbana sredina



Rad objavljen u časopisu: Pravna misao: juli, 2001.godine. Sarajevo: Federalno ministarstvo pravde.

43

Gradovi su predmet interesovanja više naučnih oblasti. Posebno zanimanje imaju sociolozi u proučavanju specifičnosti grada kao tipa naselja. Za Maksa Vebera, grad je „veliko naseljeno mjesto.“ Svaki grad po Veberu je i „tržišno mjesto“,zapravo ima svoje lokalno tržište 41. Grad je u pravilu ekonomski centar u kome svoje potrebe zadovoljavaju ne samo žitelji grada, već i negradsko stanovništvo iz okruženja grada. Gradovi su se kroz istoriju razvijali kao autonomna organizacija: imali su sopstvene političke i upravne ustanove. Imali su svoju gradsku upravu i administraciju. Gradovi su takođe, kao koncentracija stanovništva, privrednih i kulturnih institucija postojali kao regionalni centri u savremenim društvima i državama. U ekonomskoj sferi gradovi su pokretači razvoja, osobito u obrazovanju kadrova za razvoj. U Bosni i Hercegovini su se istorijski oblikovali veći gradski centri kao regionalni centri: Sarajevo, Mostar, Banja Luka, Bihać, Travnik, Tuzla. Tokom industrijskog razvoja krajem XIX stoljeća u Bosni i Hercegovini se javljaju novi industrijski centri kao gradski centri. Radi se o Zenici kao centru metalurgije i Doboju kao centru razvoja željezničkog sabraćaja. U Bosni i Hercegovini se razvila u skupina manjih gradova od 10.000 - 50.000 stanovnika: Prijedor, Brčko, Trebinje, Bijeljina, Goražde, Zvornik, Drvar, Foča, Jajce, Bugojno, Livno, Bosanski Brod, Visoko, Modriča, Gradačac, Ljubuški, Lukavac, Konjic, Novi Travnik, Gračanica, Derventa, Stolac, Čapljina, Široki Brijeg i drugi. Ova skupina gradova pripada gradovima koji imaju razvijenu ekonomsku, obrazovnu, urbanu i kulturnu infrastrukturu. 42 Proces industrijalizacije tokom XIX i XX stoljeća uslovio je i urbano oblikovanje većeg broja gradskih centara u Bosni i Hercegovini. Ekonomski razvoj je doveo i do procesa migracije selo-grad. U ukupnom broju stanovništva Bosne i Hercegovine više od polovine živi u gradskim naseljima. Međutim, izostao je tretman gradova u pogledu njihove specifičnosti naspram koncipiranja institucionalne strukture lokalne samouprave u Bosni i Hercegovini. Gradska opština kao model nije afirmisana u zakonodavnom tretmanu lokalne samouprave. Još manje je razvijena koncepcija organizovanja većih gradova: Tuzla, Travnik, Zenica, Bihać i drugi po modelu gradova kao JEDINICA LOKALNE SAMOUPRAVE. 2. Ustavnopravni položaj grada u postdejtonskom vremenu Prema dejtonskom Ustavu Bosne i Hercegovine uređivanje prava građana na lokalnu samoupravu pripada entitetima: Federaciji Bosne i Hercegovine i Republici Srpskoj. I Ustav Republike Srpske i Ustav Federacije Bosne i Hercegovine definiše lokalnu samoupravu, a posebno institucije u kojima se ostvaruje lokalna samouprava. U Ustavu Republike Srpske, u dijelu koje uređuje teritorijalnu organizaciju, situira se opština i njena osnovna nadležnost.43 Po ustavnom konceptu Republike Srpske lokalna samouprava i teritorijalna organizacija opština uređuju se zakonom. Na temelju ustavno - zakonskog rješenja grad u Republici Srpskoj ima poziciju jedinice lokalne samouprave. Grad čini područje jedne ili više opština teritorijalno i ekonomski međusobno povezanih. U Republici Srpskoj status grada kao jedinice lokalne 41

Maks Veber: Pojam grada pema Studiji;Sociologija grada,autora Sretena Vujovića, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1988, str.195. 42 „Grad je dijelo slično umjetničkom dijelu. Prostor nije samo organizovan i ustanovljen on je isto tako oblikovan, prisvojen od strane određene grupe u skladu s njenim zahtjevima, etikom, estetikom, tj.njenom ideologijom. Vidi:Anri Lefevr:Grad i urbano, prema Studiji: Sociologija grada, autora Sretena Vujovića,Zavod za udžbenike i nastavna sredstva Beograd, 1988,str.256 43 Vidi: član101.Ustava Republike Srpske,Zbirka propisa o lokalnoj samoupravi i teritorijalnoj organizaciji Republike Srpske,autori mr.Ostoja Kremenovic,Mirko Stevanovic,Anto Nikolić,Službeni glasnik Republike Srpske,Banja Luka,2000.godine,str.13.

44

samouprave imaju gradovi: Banja Luka i Srpsko Sarajevo. Organi grada su: skupština grada, gradonačelnik i gradska uprava. Postoje posebni zakoni kojim su formirani grad Banja Luka i grad Srpsko Sarajevo. 44 Područje grada Banja Luke čini područje bivše opštine Banja Luka. Područje grada Srpsko Sarajevo čine područja opština Republike Srpske: Srpska Ilidža, Srpsko Novo Sarajevo, Pale, Sokolac, Stari Grad i Trnovo. I grad Banja Luka i grad Srpsko Sarajevo imaju zakonima o njihovom formiranju definisane nadležnosti. Nadležnosti grada obuhvataju sljedeća pitanja: 1. donosi program razvoja, urbanistički plan i budžet i završni račun; 2. utvrđuje i obezbjeđuje korištenje gradskog građevinskog zemljišta i poslovnog prostora; 3. stara se o izgradnji, održavanju i korištenju lokalnih puteva, ulica i drugih javnih objekata; 4. stara se o zadovoljavanju potreba građana u kulturi, obrazovanju, zdravstvenoj i socijalnoj zaštiti, fizičkoj kulturi, informisanju,zanatstvu, turizmu i ugostiteljstvu i zaštiti životne sredine; 5. izvršava zakone i propise Republike Srpske čije izvršenje je povjereno gradu; 6. obavlja i druge poslove utvrđene Zakonom. Zakonom o lokalnoj samoupravi u Republici Srpskoj, donesenim18.novembra 1999.godine, definiše se grad kao jedinica lokalne samouprave. Uz definisanje nadležnosti grada šire se razrađuje položaj skupštine grada, položaj i ovlaštenja gradonačelnika i gradske uprave. Ovim zakonom utvrđeno je i finansiranje grada. Sredstva za izvršenje svojih zadataka grad obezbjeđuje putem budžeta. Prihode grada čine: prihodi koji se obezbjeđuju iz poreza i taksa; koja proizilaze iz imovinskih pava, sredstava koja proizilaze iz povjerenih poslova i sredstava od taksa po osnovu korištenja prirodnih resursa. Ustav Federacije Bosne i Hercegovine, zapravo u VI glavi, definiše opštinske vlasti. Član 2, glave VI, o opštinskim vlastima sadrži: a) u opštini se ostvaruje lokalna samouprava i b) opština ima statut koji mora biti u skaladu sa ustavom Federacije, kantonalnim ustavom i kantonalnim zakonodavstvom. 45 Ustav Federacije ne sadrži šire odredbe o nadležnosti institucija lokalne samouprave. Definiše se samo opštinsko vijeće i opštinski načelnik. Kao nadležnosti opštinskog vijeća Ustavom su predviđene: donošenje statuta opštine, usvajanje budžeta, donošenje propisa o oporezivanju i propisa o izvrašavanju opštinskih nadležnosti. Za glavne naležnosti opštinskog načelnika Ustav Ferderacije BiH predviđa: imenovanje i smjenjivanje opštinskih službenika, zatim provođenje opštinske politike i izvršavanje opštinskih propisa, te podnošenje izvještaja opštinskom vijeću i javnosti o provođenju opštinske politke. U tekstu Ustava Federacije Bosne i Hercegovine, usvojenom 30.marta 1994.godine, nisu postojale odredbe o gradu kao jedinici lokalne samouprave. Zbog toga je u postdejtonskom vremenu zapravo 5.juna 1996.godine Ustavotvorna skupština Federacije Bosne i Hercegovine usvojila Amandmane II-XXIV kojim je proširena glava:“VI OPŠTINSKE VLASTI“ sa novom glavom koja glasi „VI.A. GRADSKE VLASTI“46 Zapravo, Amandmanom XVI ustanovljene su odredbe o gradskoj vlasti. Sadržaj ove odredbe jeste rješenje po kome se za područje dvije ili više opština, koje su urbano i teritorijalno povezane svakodnevnim potrebama građana, formira grad kao jedinica lokalne uprave i samouprave. Grad ima statut koji mora biti u skladu sa federalnim i kantonalnim ustavom. Prema Amandmanu XVI na Ustav Federacije Bosne i Hercegovine, odgovornosti grada obuhvataju: finansiranje i poresku politiku; 44

Vidi:Zakon o gradu Banja Luka,Službeni glasnik Republike Srpske,broj 6/97,od 25.03.1997.godine i Zakon o gradu Srpsko Sarajevo,Službeni glasnik Republike Srpske,broj,25/93;8/96 i 27/96 45 Vidi; Ustav Federacije Bosne i Hercegovine,glava VI,OPĆINSKE VLASTI i to od člana 1 do 7,Ustav Federacije Bosne i Hercegovine,JPSlužbeni list RbiH,Sarajevo,1996.godine. 46 Vidi; Ustav Federacije Bosne i Hercegovine-Amandmani II-XXIV,Citirano izdanje.

45

zajedničku infrastrukturu, urbanističko planiranje; javni promet; druge nadležnosti koje gradu povjeri kanton; odnosno koje prenesu opštine. Grad ima gradsko vijeće čiji sastav čini jednak broj vijećnika iz svake opštine. Na temelju Amandmana XVI u Federaciji Bosne i Hercegovine postoje dva grada koji imaju status JEDINICE LOKALNE SAMOUPRAVE. To su grad Sarajevo sa četiri opštine i grad Mostar sa šest opština i centralnom zonom. Prema prelaznom statutu grada Mostara47 od 7.februara 1996.godine Grad je nadležan za: -

finansiranje i poresku politiku; urbanističko planiranje; infrastrukturu (vodu,struju…); ekonomsku politiku u skladu sa zakonom; javni saobraćaj, uključujući željeznicu; mostarski aerodrom.

Sve druge lokalne odgovornosti su u nadležnosti gradskih opština. Organi i tijela grada Mostara su: Gradsko vijeće, gradonačelnik i gradska uprava. Grad Sarajevo, osim što je glavni grad Bosne i Hercegovine i Federacije Bosne i Hercegovine, te sjedište Kantona Sarajevo, istovremeno ima status JEDINICE LOKALNE SAMOUPRAVE. Grad Sarajevo čine opštine: Centar, Novi Grad Sarajevo, Novo Sarajevo i Stari Grad Sarajevo. Ovim je izvršena redukcija urbane cijeline grada Sarajeva, o čemu će više riječi biti u nastavku ovog rada. Prema Statutu grada Sarajeva 48 usvojenom 24.juna 1998.godine Grad je nadležan za: -

urbano planiranje(upotreba lokalnog zemljišta); javne službe-infrastrukturu (vodu, kanalizaciju, prikupljanje otpada, grijanje, gas, tržnice, javne parkove, vatrogasne brigade, lokalne zdravstvene službe, sportske objekte, groblja); gradske finansije; javni saobraćaj, kulturu; osnovno i srednje obrazovanje; lokalni biznis; dobrotvorne organizacije; lokalni radio i televiziju; lokalni turizam; stambena politika (dodjela stanova, planiranje, izgradnja i održavanje zgrada, odluka o visini stanarina); druge nadležnosti koje na Grad prenese Zakon ili mu povjere opštine.

3. Ideje za ustavno-pravno uređenje statusa grada Sarajeva i većih gradova i Bosni i Hercegovini Uvid u funkcionisanje grada Sarajeva, kao i empirijska istraživanja 49 pokazuju da se sadašnji ustavni položaj mora mijenjati ili ideja grada Sarajeva postaje potpuno redukovana u praksi. Ona je za sad 47

Vidi: Prijelazni statut grada Mostara, Službeno glasilo grada Mostara, u izdanju E.U. Upravnika nad Mostarom, br.1 od 20 februara 1996.godine. 48 Vidi: Statut grada Sarajeva od 17.juna 1998.godine.

46

redukovana, prije svega u konceptu. Radi se o tome da je grad Sarajevo organizovano samo na dijelu urbane cijeline grada Sarajeva, zapravo na četiri od ukupno devet opština. Bosna i Hercegovina je zemlja u tranziciji. Ali Bosna i Hercegovina nije samo zemlja u tranziciji. BiH je zemlja koja izgrađuje strukturu civilnog društva kroz proces obnove od ratnog razaranja. U tome je veoma važna, skoro najvažnija, lokalna samouprava sa stanovišta interesa građana da participiraju u odlučivanju o društvenom razvoju. Mnogo toga je porušeno i razdjeljeno neprirodno, dakle, silom, tokom rata u Bosni i Hercegovini. Obnova bosanskohercegovačkog društva odvija se uz pomoć, ili uz presudan uticaj, međunarodne zajednice. Ali i dalje Bosna i Hercegovina zaostaje u provođenju reforme lokalne samouprave. Gradovi su dio sistema lokalne samouprave. U nečemu su veoma važni, a to je ekonomski, socijalni i kulturni razvoj gradskog središta. Zbog toga je definisanje ustavno-zakonskog položaja grada kao jedinice lokalne samouprave i element razvoja demokratije i ekonomskog razvoja društva. Nije u pitanju samo položaj grada Sarajeva, već i položaj drugih gradova. Riječ je o gradu uopšte. Pod gradom podrazumjevamo ono što su sociolozi davno definisali. Grad je projekcija globalnog društva u prostoru i sjedište civilizacijskog dostinuća u ekonomskom, socijalnom i kulturnom razvoju. 50 U Bosni i Hercegovini se zaostaje i u reformi teritorijalne organizacije opština i gradova koja bi slijedila principe Evropske povelje o lokalnoj samoupravi. Teritorijana organizacija opština je, i pored svih promjena koje su bile, u kontekstu Vašingtonskog i Dejtonskog mirovnog sporazuma, ostala ista predratna i u Republici Srpskoj i u Federaciji BiH. Do promjene je došlo samo u onom dijelu gdje je entitetska linija razdijelila pedratnu teritoriju opštine. Po tome je jedan dio opštine morao pripasti jednom entitetu, a drugi drugome, odnosno pripojen nekoj novoj opštini. Sem toga, grad Sarajevo je dvostruko redukovan u odnosu na predratno stanje. U vremenu do rata, zapravo do 1992.godine, grad Sarajevo je imao poseban ustavno-zakonski status. Bio je Grad sa statusom posebne društveno-političke zajednice. 51 Po toj osnovi grad Sarajevo je organizovan i proširen u pripremi 14.Olimpijskih igara, početkom osamdesetih godina XX stoljeća, sa šest na deset opština.52 Tada su u sastav grada Sarajeva ušle opštine: Pale, Trnovo, Hadžići i Ilijaš. Grad Sarajevo je sa svojom urbanom i prostornom cijelinom postao nosilac razvoja svoga okruženja. Tu ulogu imaju i gradovi u razvijenim zemljama Evrope. Do redukcije teritorijalne cijeline grada Sarajeva došlo je po osnovu Dejtonskog mirovnog sporazuma. Po ovoj osnovi izvan grada Sarajeva, kao cijeline, izostale su opštine Pale, dio opštine Trnovo i dio opština Novo Sarajevo i Stari Grad. Ovi prostori su pripali entitetu Republika Srpska. Sljedeća redukcija uslijedila je na uspostavi grada Sarajeva 1997.godine. Po protokolu o organizaciji grada Sarajeva, Sarajevo je od deset opština svedeno na četiri opštine i to: Sarajevo Centar, Novo Sarajevo, Stari Grad Sarajevo i Novi Grad Sarajevo.53 Izostalo je definisanje ustavne i zakonske pozicije grada Sarajeva i ideje grada uopšte u Bosni i Hercegovini u kontekstu Evropske povelje o lokalnoj samoupravi. U tom definisanju negdje je grad sa opštinama, negdje grad bez opština. Banja Luka je na primjer, grad bez 49

U odnosu na grad Sarajevo empirijska istraživanja su pokazala da predstoji mnogo rada i aktivnosti kako bi se donijela sva neophodna zakonska regulativa za uspostavu grada Sarajeva kao autonomne i samoorganizirajuće jedinice lokalne samouprave .Vidi; Nijaz Musabegović,Jelenka Vočkić-Abdagić,Asaf Nuhanović:Lokalna samouprava-traganja i iskustva; Centar za promociju civilnog društva,Sarajevo,1999.god. 50 Grad je bio „žarište najznačajnijih ljudskih tekovina, nosilac integrirajućih funkcija u društvu, simbol duhovnih dostignuća...“Vidi:Stipe Šuvar, između zaseoka i megalopolisa , Zagreb, 1973, str.163 51 Do 1992.godine grad Sarajevo je imao 10 opština i vrlo široku nadležnost u vršenju vlasti od zajedničkog interesa za njegove građane. 52 U organizaciji sa deset opština grad Sarajevo u činile ove opštine; Stari Grad Sarajevo, Centar Novo Sarajevo, Novi Grad Sarajevo, Ilidža, Vogošća, Ilijaš, Hadžići, Trnovo i Pale. 53 Protokol o organizaciji Sarajeva potpisali su 25.10.1996. Alija Izetbegović.član Predsedništva BiH I Krešimir Zubak član Predsjedništva, te ambasador Michael Steiner,glavni zamjenik Visokog predstavnika u ime Međunarodne zajednice. Vidi: Dr.Sead Dedić: Lokalna samouprava u Federaciji Bosne i Hercegovine, Studentska štamparija, Sarajevo 1998, str. 255, 256 i 257.

47

opština. Grad Mostar, grad Srpsko Srajevo i grad Sarajevo u svom sastavu imaju opštine. Upravo iz ovih razloga potrebna je cjelovita koncepcija i dogradnja ustavne i zakonske pozicije grada kao jedinice lokalne samouprave u oba entiteta. Ustavni položaj grada, kao jedinice lokalne samouprave, valja saobraziti sa Evropskom poveljom o lokalnoj samoupravi. Teritorijalna organizacija opština,a time i gradova,kao segmenta lokalne samouprave je složen problem za razvoj lokalne samouprave. Posebnu pažnju zavređuju ideje o potrebi da Parlamentarna skupština Bosne i Hercegovine donese zakon o osnovama lokalne samouprave. Ovim bi se ujednačile osnove i uspostavili isti standardi razvoju lokalne samouprave na cijelom prostoru države BiH. U zakonskom regulisanju lokalne samouprave poseban segment bi se odnosio na organizaciju gradova kao jedinica lokalne samouprave. U tom smislu izdvaja se ideja o potrebi uređenja grada Sarajeva posebnim zakonom. Radi se o tome da je grad Sarajevo glavni grad i Federacije Bosne i Hercegovine i glavni grad države Bosne i Hercegovine. Ideja da grad Sarajevo ponovo bude domaćin zimskih olimpijskih igara pretpostavlja njegovu teritorijalnu cjelovitost, a to znači da u svojoj strukturi ima svih deset predratnih opština: Centar, Stari Grad, Novo Sarajevo, Novi Grad, Ilidžu, Ilijaš, Vogošću, Hadžiće, Trnovo i Pale. Potrebno je pronaći i zakonska rješenja za druge veće gradove. I Zenica, i Tuzla, i Travnik, i Bihać, i Trebinje, i Prijedor, i Livno, i Goražde, i drugi gradovi, mogu biti predmet zakonskog definisanja u smislu organizovanja ovih gradova kao jedinica lokalne samouprave. U predratnom vremenu bile su urađene studije za gradove: Zenicu, Banja Luku, Tuzlu i Mostar da se organizuju kao gradske zajednice. Nužan je potpuniji tretman organizacije gradova u Bosani i Hercegovini. Postoje manji gradovi, veći gradovi i glavni grad. Potrebno je riještiti pitanje njihove organizacije kao jedinica lokalne samouprave i time doprinjeti reformi sistema lokalne samouprave u Bosni i Hercegovini. Rezime Gradovi su se koz istoriju razvijali kao autonomna organizacija. Imali su sopstvene političke i upravne ustanove. Nastanak velikih gradova vezan je za industrijsku eru. Kao pokretači razvoja gradovi su postojali i regionalni centri u savremenim društvima i državama. Tokom istorijskog razvoja u Bosni i Hercegovini su se razvili gradski centri koji su postali i regionalni centri. Radi se o gradovima: Sarajevu, Mostaru, Banja Luci, Bihaću, Travniku, Tuzli. U vremenu industralizacije Bosne i Hercegovine, a to je vrijeme od 1878.godine. zapravo vladavine Austrougarske, razvila su se dva veća gradska i regionalna centra: Zenica i Doboj. U Bosni i Hercegovini se tokom IXX i XX stoljeća razvila i skupina malih gradova velićine od 10.000 do 50.000 stanovnika. Ovi gradovi su postali opštinski centri i nosioci razvoja svoga okruženja. To su gradovi: Prijedor, Brčko, Trebinje, Ljubuški, Bijeljina, Visoko, Goražde, Zvornik, Drvar, Lukavac, Kiseljak, Derventa, Konjic, Novi Travnik, Gračanica, Velika Kladuša, Stolac, Čapljina, Višegrad, Orašje, Rogatica, Vitez, Jajce, Bugojno, Livno, Široki Brijeg, Foča, Modriča, Bosanski Novi, Bosanska Gradiška i Duvno. Svi ovi gradovi imaju razvijenu urbanu, ekonomsku, kulturnu i obrazovnu infrastrukturu.Više od polovine stanovništva Bosni i Hercegovine živi u gradovima. Sve do 1992.godine, zapravo do početka rata, samo je grad Sarajevo, kao glavni grad Bosne i Hercegovine, imao status grada u svojstvu posebne društveno-politićke zajednice. Imao je nadležnost i sopstvenu organizaciju lokalne gradske vlasti na svom urbanom teritoriju. Sve do početka osamdesetih godina grad su činile četiri opštine užeg urbanog jezgra: Centar, Novo Sarajevo, Ilidža i Vogošća. U pripremi za 14.Olimpijske igre grad Sarajevo je uspostavljen na urbanoj i široj teritorijalnoj cijelini koju je činilo 10 opština: Centar, Stari Grad, Vogošća, Novo Sarajevo, Ilidža, Novi Grad, Hadžići, Ilijaš, Trnovo i Pale. U godinama pred rat bile su pokrenute ideje i urađeni projekti da se gradovi: Banja Luka, Mostar, Tuzla i Zenica organizuju i formiraju strukturu sopstvene gradske lokalne vlasti .Ove zamisli omeo je i odgodio početak rata 1992.godine. Nakon 48

Vašingtonskog i Dejtonskog mirovnog sporazuma 1994.i 1995.godine u Federaciji Bosne i Hercegovine formirana su dva grada sa statusom jedinice lokalne smouprave. To su gradovi Sarajevo i Mostar. Tokom ratnog vremena u Republici Srpskoj gradovi sa statusom jedinice lokalne samouprave postali su gradovi Banja Luka i to bez opština u svojoj strukturi i Srpsko Sarajevo sa opštinama u svojoj stukturi. Drugi veći gradovi i u Federaciji i u Republici Srpskoj ostali su izvan mogućnosti konstituisanja u statusu jedinice lokalne samouprave. U pitanju su gradovi: Tuzla, Zenica, Bihać, Travnik, Livno, Prijedor, Bijeljina, Trebinje, Goražde, Doboj. U cijelini ideja organizovanja većih srednjih gradova u obliku jedinice lokalne samouprave bitno je sužena u Bosni i Hercegovini i nije primjerena principima Evropske povelje o lokalnoj samoupravi. I sam grad Sarajevo je Protokolom o njegovom formiranju iz 1996.godine redukovan na četiri opštine: Centar, Stari Grad, Novo Sarajevo i Novi Grad. Izvan urbane cijeline izostavljene su opštine Ilidža i Vogošća, a iz šireg prostornog obuhvata: Ilijaš, Hadžići i Trnovo. Bez organizacije grada Sarajeva na prostoru koji čini njegovu urbanu cijelinu nije moguće postići autonomiju u vršenju gradske lokalne vlasti. Ovo tim više što se grad Sarajevo kandidovao za Zimske olimpijske igre 2010.godine i što njegova teritorijalna organizacija postaje bitan element uspjeha u postupku dobijanja Zimskih olimpijskih igara. U procesu reforme lokalne samouprave u Bosni i Hercegovini, naročito u aspektu teritorijalne oraganizacije nužno je utemeljiti nova ustavno-pravna zakonska rješenja po kojima bi Sarajevo kao glavni grad Bosne i Hercegovine i veći gradovi imali status JEDINICE LOKALNE SAMOUPRAVE. Ovim bi se unaprijedio proces razvoja lokalne samouprave u Bosni i Hercegovini i u oba njena entiteta. Osnovu ovog zalaganja čine ovi elementi: organizovanje gradova kao jedinica lokalne samouprave bez opština u unutrašnjoj strukturi i organizovanje gradova sa opštinama u unutrašnjoj strukturi. Za grad Sarajevo, kao glavni grad države Bosne i Hercegovine, valjalo bi usvojiti poseban zakon i onemogučiti rješenje njegove specifične uloge kao jedinice lokalne samouprave u teritorijalnom obuhvatu od deste opština iz predratnog vremena.

MODEL ORGANIZACIJE GLAVNIH GRADOVA ZEMALJA CENTRALNE I JUGOISTOČNE EVROPE - KOMPARATIVNI PRIKAZ SA OSVRTOM NA ISKUSTVA GRADA SARAJEVA Uvodni pristup Krajem XIX i početkom XX stoljeća sociološka teorija pokazuje izuzetno interesovanje za razvoj gradova kao velikih urbanih aglomeracija življenja ljudi i zadovoljavanja njihovih potreba. U tome se posebno afirmisala čikaška sociologija grada sa svojim ekološkim pristupom gradskom životu 

Rad objavljen u časopisu: Lokalna samouprava; Centar za promociju civilnog društva, Sarajevo, oktobar 2006.

49

(najistaknuti sociolog među osnivačima čikaške škole bio je A.W.Smoll). Druga generacija čikaških sociologa poćetkom XX. stoljeća obrazovala je školu čiji je zajednički predmet istraživanja, pod vođstvom Roberta E. Parka, bila ekološka problematika i zajedničko istraživačko polje - ČIKAGO KAO DRUŠTVENA LABARATORIJA. U to doba grad Čikago se smatrao kao najpotpunija društvena labaratorija svijeta. Imao je jednu od najvećih različitosti tipičnih socijalnih problema. U prvoj fazi istraživanja sociolozi su ustanovili neadekvatnost administrativnog principa u podjeli grada. U drugoj fazi istraživači uočavaju podjelu grada na prirodna područja, a u trećoj fazi se statistički podaci iz popisa koriste u sociološke svrhe. U sociološkom definisanju grada polazimo od Virtovog određenja grada iz 1938. godine kao: RELEVANTNO VELIKE, GUSTE I STALNE NASEOBINE SOCIJALNO HETEROGENIH INDIVIDUA. MODERNA VREMENA, A TO ZNAČI INDUSTRIJSKO I POSTINDUSTRIJSKO DOBA KARAKTERIŠE KONCENTRACIJA LJUDI U VELIKIM AGLOMERACIJAMA IZ KOJIH ZRAČI CIVILIZACIJA. OD SREDNJEG VIJEKA DO MODERNOG DOBA GRADOVI SU SREDIŠTA RAZVOJA PRIVREDE, NAUKE, OBRAZOVANJA, KULTURE, GRADITELJSTVA, SPORTA, ZDRAVSTVENE I SOCJALNE ZAŠTITE. Grad se javlja kao projekcija globalnog društva u prostoru (Anri Lefevr), zapravo, grad je bio žarište najznačajnijih ljudskih tekovina, nosilac integrirajućih funkcija u društvu, simbol duhovnih dostignuća. U Maks Veberovom poimanju grada nalazimo određenje po kome je grad (riječ je o osobenosti zapadnoevropskog grada) ekonomska jedinica. Po Veberu, orginalnost zapadnoevropskog grada je u tome što on SAČINJAVA OPŠTINU. Od svih KARAKTERISTIKA OPŠTINE ZA VEBERA JE NAJVAŽNIJE POSTOJANJE AUTONOMNE UPRAVE. JEDAN OD TVORACA LIBERALNO-DEMOKRATSKOG KONCEPTA DRUŠTVA DŽON STJUART MIL, u lokalnoj upravi i samoupravi, vidi osnovu za ispoljavanje i potvrđivanje participacije građana u odlučivanju o javnim poslovima u lokalnoj zajednici. Po Džonu Stjuartu Milu aktivno i obavješteno građanstvo (demos-svi građani), učešćem u vršenju vlasti na lokalnom nivou ostvaruju svoje interese i utiču na socijalni, ekonomski i kulturni razvoj. Evropsko iskustvo organizacije lokalne samouprave u velikim gradovima Potkraj XX. stoljeća (1985.godine), na temelju stečenog iskustva u razvoju lokalne samouprave u evropskim zemljama, ustanovljena je Vijeću Evrope Evropska povelja o lokalnoj samoupravi. Od više principa, koji su definisani u Evropskoj povelji o lokalnoj samoupravi,izdvajamo ove:  Princip supsidijarnosti ( u vršenju javnih poslova primat imaju organi koji su bliži građanima);  Princip autonomnosti lokalnih vlasti u upravljanju javnim poslovima od interesa za građane u lokalnoj zajednici;  Princip da se javni poslovi po pravilu vrše od strane onih organa vlasti koji su najbliži građanima;  Princip diskrecionog prava lokalnih vlasti da urede i rješavaju sva pitanja od zajedničkog interesa koja nisu u nadležnosti viših organa. U vršenju uloge jedinice lokalne samouprave gradske vlasti su autonomne u uspostavljanju svoje organizacije i upravljanju društvenim razvojem na svom području. Grad je socijalna i lokalna zajednica 50

urbanog tipa u kojoj žive velike skupine ljudi. Urbanizacija je dovela do koncentracije ljudi, dobara i usluga u jednom gradu. U gradovima se ukrštava veliki broj organizacija institucija i društvenih grupa. U evropskim zemljama glavni gradovi su centri života državnih zajednica. U njima su skoncentrisani ljudski, intelektualni, materijalni i kulturni resursi. U glavnim gradovima zemalja centralne i jugoistočne Evrope koncentrisano je stanovništvo, privreda, bankarski, obrazovni i upravni potencijal. U ustavnom sistemu i zakonodavstvu, osobito u zakonima o lokalnoj i regionalnoj samoupravi, glavni gradovi imaju poseban pravni status. U pravilu imaju i autonomiju u uspostavljanju svoje samoupravne organizacije. Organizacija glavnih gradova u evropskim zemljama javlja se u različitim modelitetima: 1. Model grada koji nije podjeljen na uže jedinice:za primjer se uzima Štokholm.Grad ima status i okruga i primarne opštine. 2. Grad podijeljen na uže administrativne jedinice koje nisu autonomne: Kao na primjer se uzimaju Beč i Pariz. Beč je podijeljen na 33 sreza (bezirke). Srezovi imaju vijeća koja obavljaju samo poslove od lokalnog značaja, a koji su im delegirani od Grada (funkcionisanje gradskih službi i gradske infrastrukture). Na čelu sreza je komesar kao službeni predstavnik. Srezovi su gradski dijelovi i nemaju svoju administaraciju, osim onih koji su na periferiji. Pariz je opština i departman. Funkciju gradonačelnika vrši prefekt, koga imenuje ministarski savjet. Arondismani (kao gradska područja ) nemaju svog izbornog tijela. Na čelu se nalazi funkcioner koga imenuje ministar unutrašnjih poslova ( maire ). 3. Grad podijeljen na uže jedinice sa većom autonomijom: kao na primjer se uzima organizacija Grada Londona. Gradski savjet upravlja donošenjem makro planova društveno-ekonomskog i prostornog razvoja i vrši koordinaciju u funkcionisanju javnih službi. Sve ostale poslove razvoja komunalnih javnih službi obavljaju vijeća gradskih četvrti. 4. Grad podijeljen na uže jedinice - opštine koje imaju visok stepen autonomije: kao primjer se uzimaju glavni gradovi republika u bivšoj socijalističkoj Jugoslaviji: Skoplje, Beograd, Sarajevo. U Ljubljani, Zagrebu i Podgorici izvedena je reforma na temelju koje je uspostavljena njihova nova organizacija, primjerena modelu organizacije gradova u zapadnoevropskim zemljama. Većina zemalja centralne i jugoistočne Evrope je prošla ili prolazi kroz process integracije u Evropsku uniju. Od 2004.godine članice Evropske unije postale su: Poljska, Češka, Slovačka, Mađarska, Slovenija. Rumunija i Bugarska su kandidati za prijem u članstvo. Hrvatska, Makedonija i Albanija imaju potpisane sporazume o pridruživanju i stabilizaciji. Hrvatska je država koja se približila dobijanju statusa kandidata za prijem u članstvo Evropske unije. Bosna i Hercegovina, Srbija i Crna Gora su u procesu ispunjavanja uslova za potpisivanje sporazuma o pridruživanju i stabilizaciji. Modeli organizacije glavnih gradova u centralnoj i jugoistočnoj Evropi Unutar procesa integracije u Evropsku uniju izvode se brojne reforme, a među njima i reforme uprave i organizacije lokalne samouprave. U ovom kontekstu odvija se i proces reforme organizacije lokalne samouprave u glavnim gradovima. Za ilustraciju uzimamo glavne gradove : MAĐARSKE, ČEŠKE REPUBLIKE, SLOVENJIE I HRVATSKE. 51

Model organizacije grada Budimpešte Status Budimpešte kao glavnog grada Mađarske uređen je Zakonom o lokalnoj samoupravi iz 1991.godine, a koji je modifikovan 1994.godine. Upravljanje gradom ustanovljeno je na dva nivoa ( sistem dvojnog samoupravljanja ):  Gradska samouprava;  Samouprava 23 distrikta: Distrikt ima načelnika i predstavničko tijelo.Vlada glavnog grada i njegovih distrikta imaju nezavisne funkcije i nadležnosti.Gradska uprava obavlja obavezne i dobrovoljno prihvaćene obaveze, koje se odnose na cio grad ili više njegovih distrikta. Gradska uprava obavlja i nadležnosti koje se odnose na posebnu ulogu glavnog grada u okviru okruga. Poslove gradske samouprave obavlja generalna skupština Budimpešte i gradonačelnik. Organizacija grada Praga Status iorganizacija Praga uređeni su Zakonom o glavnom gradu Pragu iz 2000.godine. Prag se u cijelini smatra jednom opštinom: Grad čini jedinstvenu upravnu i samoupravnu cijelinu. Prag je podijeljen na 22 gradske opštine i 57 gradskih dijelova. Grad Prag izvršava zadatke koji čine neovisnu nadležnost grada Praga, a to podrazumjeva da vodi brigu o cjelokupnom razvoju svog teritorija. Kad izvršava prenesene nadležnosti grad Prag se smatra administrativnom jedinicom Češke Republike. Upravljačku strukturu grada Praga čini:    

Skupština Grada: ima 57 zastupnika; Vijeće Glavnog grada: izvršni je organ Skupštine; Gradonačelnik Grada; Magistrat (UPRAVA).

U izvršavanju svojih neovisnih nadležnosti Grdskom opštinom upravlja:  Skupština opštine;  Vijeće Gradske opštine;  Gradonačelnik Gradske opštine Organizacija grada Ljubljane Republika Slovenjia je donijela Zakon o glavnom gradu. Ovim Zakonom je usklađeno izvođenje zadataka iz nadležnosti državnih organa i organa gradske opštine u sljedećim pitanjima: 1. Uređenje uslova za djelovanje državnih organa i organizacija; 2. Usklađivanje interesa državnih organa i gradske opštine u oblasti prostornog planiranja; 3. Predstavljanje glavnog grada u protokolarnim i promocijskim aktivnostima i pitanjima međudržavne i međunarodne saradnje,i 4. Organizacija priredbi i proslava od državne važnosti. 52

Predsjednik Vlade i gradonačelnik potpisuju dogovor sa kojim se opredjeljuju i operacionaliziraju zadaci gradske opštine i državnih organa. Grad Ljubljana ima organizaciju zasnovanu na konceptu da je grad po sebi društvena, urbana i ekonomska cijelina. Na ovom konceptu izveden je model organizacije grada, koga čini funkcionalna i racionalna struktura unutrašnje organizacije i organizacije upravljanja društveno-ekonomskim i komunalnim razvojem gradske opštine Ljubljana. Obuhvat nadležnosti i unutrašnja organizacija uređeni su Statutom mjesne opštine Ljubljana. Statutom je definisano 11 pitanja u kojima je gradska opština nadležna: 1. normativno uređivanje lokalnih poslova od javnog značaja (Statut,proračun,planovi,prostorni razvoj,propisi oporezivanju); 2. upravljanje imovinom; 3. stvaranje uslova za privredni razvoj; 4. prostorno i urbanističko planiranje; 5. stvaranje uslova za izgradnju stanova; 6. upravljanje lokalnim javnim službama; 7. razvoj vaspitno-obrazovne djelatnosti; 8. razvoj zdravstvene i socijalne zaštite; 9. razvoj kulture, naučne i društvene djelatnosti; 10. očuvanje okoliša: 11. poduzimanje mjera za sigurnost od prirodnih i drugih nesreća; 12. uređenje javnog reda. Unutrašnju teritorijalnu organizaciju čine uži dijelovi gradske četvrti, kojih ima 37. Ove gradske četvrti imaju status pravnog lica. Organ gradske četvrti je Savjet koga biraju građani neposredno. Njegove nadležnosti su sadržane u tome da razmatra i usvaja prijedloge građana o pitanjima o kojima odlučuje SAVJET GRADA, a odnose se na interese građana u gradskoj četvrti. Organizacionu strukturu gradske vlasti opštine Ljubljana čine:    

Gradski savjet: najviši organ odlučivanja iz nadležnosti Gradske opštine Ljubljana; Gradonačelnik: saziva i vodi sjednice Gradskog savjeta bez prava glasa a bira se neposredno. Nadzorni odbor: vrši nadzor nad upravljanjem imovinom i sredstvima proračuna; Izborna komisija: brine o provođenju izbora i referenduma.

Organizacija neposrednog sudjelovanja građana u odlučivanju o pitanjima iz samoupravnog djelokruga Grada ustanovljena je ovim oblicima: 1. Referendum (obavezujući i konsultativni) 2. Zbor građana (saziva se na zahtjev 5% birača): 3. Građanska incijativa (najmanje 5 % birača može zahtjevati poništenje opšteg akta) Iskustva zemalja koje su u procesu dobijanja članstva u Evropskoj uniji Organizacija grada Zagreba

53

Grad Zagreb, prema Zakonu o glavnom gradu Republike Hrvatske, iz 2001.godine obavlja poslove iz djelokruga grada i djelokruga županije. Grad čini jedinstvenu teritorijalnu i upravnu cijelinu. Unutrašnju teritorijalnu organizaciju Grada čine gradske četvrti i mjesni odbori. Gradske četvrti imaju svoja vijeća (biraju ih građani), koja odlučuju o pitanjima iz nadležnosti Skupštine Grada i o uslovima života i rada građana u gradskoj četvrti. Gradske četvrti su pravne osobe. Grad ima 17 četvrti. Samoupravni djelokrug grada Zagreba obuhvata :privredni razvoj i komunalnu privredu; prostorno i urbanističko planiranje; stanovanje i uređenje naselja; odgoj i obrazovanje; zdravstvo; socijalno staranje; kulturu i sport; planiranje razvoja mreže obrazovnih, zdravstvenih, socijlanih i kulturnih ustanova; saobraćajna infrastruktura; zaštita čovjekove okoline; civilna i protivpožarna zaštita; održavanje javnih cesta; izdavanje građevinskih dozvola. Upravljačku strukturu Grada Zagreba čine: -

Gradska skupština (51 gradski zastupnik); Vijeća gradskih četvrti (11-19 članova), označava se kao mjesna samouprava; Gradonačelnik (bira ga Skupština Grada), ima i položaj župana; Gradsko poglavarstvo( ima 11 članova), obavlja izvršne poslove; Gradska upravna tijela (postoji 17 gradskih upravnih tijela).

UPRAVA JE PRIBLIŽENA GRAĐANIMA PREKO 11 PODRUČNIH UREDA Gradske uprave (pokrivaju jedni ili više gradskih četvrti). Istovremeno, vršenje uloge Zagrebačke županije uređuje se sporazumom Grada Zagreba i zagrebačke županije. Predstavnička tijela Grada Zagreba i Zagrebačke županije osnivaju Zajedničko vijeće radi rješavanja pitanja od zajedničkog interesa .Vijeće čine gradonačelnik Grada Zagreba i župan Zagrabačke županije i po dva člana iz obje jedinice, koje biraju predstavnička tijela. U vršenju poslova Zagrebačke županije Grad Zagreb se približio modelu organizacije Grada Beča, s tom razlikom da u Beču Gradsko a ne zajedničko vijeće kao u Zagrebu vrši i ulogu pokrajinske skupštine. Organizacija grada Skoplja Status glavnog grada utvrđen je Zakonom o Gradu Skoplje iz 2004.godine. Unutrašnju teritirijalnu organizaciju Grada Skoplje čini 10 opština: Aerodrom, Butel, Gazi Baba, Gorče Petrov, Karpoš, Kisela Voda, Saraj, Centar, Čair išuto Orizari. Nadležnost između Grada Skoplja i njegovih opština strogo su podijeljene. Usljed veličine stanovništva i velike koncentracije administartivnih, obrazovnih, ekonomskih, kulturnih i drugih institucija nadležnosti vlasti Grada Soplja ustanovljene su u širem obuhvatu i čine ih: -

program razvoja; budžet i platni bilans: prostorno i urbanističko planiranje; upravljanje građevinskim zemljištem; izgradnja i održavanje gradskih saobraćajnica; uređenje i funkcionisanje komunalnih službi u pogledu snadbijevanja vodom, održavanje gradske čistoće, održavanje zelenih površina i ulične rasvjete; organizacija gradskog saobraćaja ; razvoj ustanova u oblasti kulture, sporta, socijalne sigurnosti i brige o djeci i osnovne zdravstvene zaštite; razvoj zanatstva, turizma i ugostiteljskih usluga; civilna zaštita; 54

-

osnivanje javnih komunalnih preduzeća ;

Strukturu odlučivanja i upravljanja poslovima iz samoupravnog djelokruga Grada čine:  Sovet na gradot Skopje-Skupština Grada;  Gradonačelnik;  Posebna tijela Grada: Komisija za odnose među zajednicama; Savjet za zaštitu potrošača; Participativno tijelo za oblast urbanizma. Organizacija grada Beograda Prema zakonu o lokalnoj samoupravi u Republici Srbiji, Grad obavlja izvorne poslove opštine kao i provjerene poslove iz okvira prava duznosti Republike. Osim Zakona o lokalnoj samoupravi predviđeno je da se donese poseban zakon koji uređuje položaj Grada Beograda. Statutom Grada Beograda ustanovljene su gradske opštine i razgraničeni su poslovi koje obavljaju Grad i opštine. Grad Beograd ima 17opština. Sa 17opština Grad Beograd, u svom teritorijalnom obuhvatu ima kako urbanizirani prostor tako i prostor iz okruženja Grada koji ekonomski i komunikaciski pripada Gradu Beogradu kao velikom urbanom, kulturnom i ekonomskom centru. Statutarno koncipiranje nadležnosti gradskih i opštinskih vlasti izvedeno je tako da primat imaju nadležnost Grada. Gradske nadležnosti su ustanovljene u širokom obuhvatu: ukupno Grad ima 24 pitanja u svojoj nadležnosti. To su pitanja od donošenja programa razvoja, budžeta Grada, prostornog i urbanističkog planiranja, stambene izgradnje, komunalne djelatnosti, pa sve do uređivanja javnog informisanja od značaja za Grad. Finansiranje izvršenja nadležnosti Grada i opštine zasniva se na jedinstvenom budžetu. Budžet donosi skupština Grada. Nadležnosti opština unutar Grada koncipirane su tako da one vrše poslove u oblasti komunalnih djelatnosti, zaštite čovjekove sredine i organizacije mjesne samouprave. Upravljačku strukturu Grada Beograda čine:  Skupština Grada - ima 90 odbornika;  Gradonačelnik: bira se kao i odbornici neposrednim tajnim glasanjem građana (gradonačelnik je istovremeno predsjednik Gradskog vijeća kao izvršnog organa);  Gradsko vijeće: sa gradonačelnikom priprema i provodi odluke Skupštine Grada i vrši nadzor na radom Gradske uprave;  Gradska uprava vrši upravne poslove u okviru prava i dužnosti Grada. Postoje tri oblika nposrednog učešća građana u obavljanju poslova iz nadležnosti Grada. 1. Građska incijativa; 2. Zbor građana: 3. Referendum; Specifičnost položaja i organizacije grada Sarajeva u postdejtonskom periodu Status i organizaciju Grada Sarajeva posmatramo u dva historijska perioda do rata (19921995.god.):Postratni-postdejtonski period (1996-2006.god.) Sarajevo kao glavni grad Socijalističke Republike Bosne i Hercegovine imalo je status posebne društveno političke zajednice. Do 1978. godine 55

Grad Sarajevo je unutar svog teritorijalnog obuhvata imao četiri opštine: Centar, Novo Sarajevo, Ilidžu i Vogošcu. To je bio uži urbani prostor Grada Sarajeva. U okviru ideje kandidovanja Sarajeva za XIV zimske olimpijske igre, oblikovan je projekt proširenja teritorijalnog obuhvata Grada Sarajeva. U Grad Sarajevo su integrisane opštine: Hadžići, Ilijaš, Trnovo i Pale. Tako je bliže okruženje urbanog prostora Grada Sarajeva postalo sastavni dio teritorije Grada Sarajeva. U teritorijalnom obuhvatu Grada Sarajeva našle su se olimpijske planine: Igman, Bjelašnica, Trebević i Jahorina. Održavanje XIV zimskih igara u Sarajevu 1984. godine, označilo je veliko dostignuće u svim oblastima razvoja Grada Sarajeva: Broj stanovnika je porastao na pola milona; izveden je projekt gasifikacije i na toj osnovi zaštite čovjekove okoline. Izgrađena je nova komunalna infrastruktura. U obliku olimpijskog naselja izgrađene su nove četvrti. Do rata grad je imao 10 opština.Glavne funkcije i komunalne djelatnosti bile su nadležnosti Grada Sarajeva. Budžet Grada i opština bio je jedinstven. Odlučivanje o prostornim urbanističkim planovima bilo je zajedničkoj nadležnosti gradskih i općinskih vlasti. Postojale su snažne gradske institucije u obliku zavoda komunalnih javnih službi i javnih ustanova u oblasti razvoja društvenih djelatnosti. U četvereogodišnjoj opsadi tokom rata (1992-1995) Grad Sarajevo je imao enormno uništenje privrede, komunalne infrastrukture, stambenog fonda. Od stalnog granatiranja stradalo je preko 12.000 civila. Dejtonskim mirovnim sporazumom omogućena je reintegracija Sarajeva na prostoru devet predratnih opština. Izvan Grada je ostala samo opština Pale i djelovi općina Novo Sarajevo, Trnovo, Ilidža i Stari Grad. Nakon potpisivanja Dejtonskog mirovnog sporazuma 1995. godine, Grad Sarajevo je u Dejtonskom ustavu BiH zadržao predratni status glavnog grada. U tačci 5. člana 1 ustava BiH definisano je: Glavni grad Bosne i Hercegovine je Sarajevo. Razrada ove ustavne odrednice nije uslijedila u postratnom periodu u vidu donošenja posebnog zakona o statusu i organizaciji Sarajeva kao glavnog grada. Oblikovanje pozicije Sarajeva kao jedinice lokalne samouprave odvijalo se unutar postratne obnove bosansko hercegovačkog društva. U cijelini postratnog političkog razvoja Bosne i Hercegovine izostalo je traganje za zakonskim definisanjem položaja gradova, a u tom kontekstu i Sarajeva kao glavnog grada u razvoju sistema lokalne samouprave. Umjesto državnog definisanja pozicije, nadležnosti i teritorijalnog obuhvata Sarajava kao glavnog grada izvedena je jedna vrsta redukcije i negacije Grada Sarajeva u odnosu na predratno stanje. Ta redukcija se odnosi na:  Redukcija teritorijalnog obuhvata Grada Sarajeva u statusu jedinice lokalne samouprave samo na četiri opštine užeg urbanog prostora Sarajeva;  Redukciju obuhvata nadležnosti i za autonomno vršenje uloge gradskih vlasti, kojom je ukinuta predratna nadležnost Grada Sarajeva;  Nepostojanje interesa institucija države BiH: Parlamenta i Vlade, da zakonski urede status, organizaciju i položaj Sarajeva kao glavnog grada BiH. Redukcija nadležnosti i teritojalnog oobuhvata Sarajeva kao autonomne jedinice lokalne samouprave na jedinstvenom gradskom urbanom prostoru izvršena je Donošenjem Ustava Kantona Sarajevo, u martu mjesecu 1996.godine, kada su usvojene odredbe na osnovu kojih je prestala da radi Skupština Grada Sarajeva, njen izvšni odbor i njena uprava. Sva javna produzeća i javne ustanove, čiji je osnivač bio Grad Sarajevo nastavile su sa radom kao kantonalna javna produzeća. Na ovaj način Kanton Sarajevo preuzeo je funkciju, ustanove i imovinu Grada Sarajeva. Protokolom o organizaciji Sarajeva, potpisanim 25.10.1996. godine, od strane dvije tada vladajuče stranke – SDA i HDZ i Ureda Visokog pretstavnika međunarodne zajednice za BiH, predviđena je organizacija Sarajeva na samo četiri opštine: Centar, Stari Grad, Novo Sarajevo i Novi Grad. Ovim se Grad Sarajevo u teritojalnom obuhvatu reducira sa 10 predratnih opština na četiri opštine što čini samo dio urbane, istorijske i društveno-ekonomske cjeline Grada Sarajeva kroz vijekove oblikovanja. Donošenjem amandmana na Ustav Kantona Sarajevo iz 1997.godine je ustanovljeno postojanje Grada 56

Sarajeva kao jedinice lokalne samouprave i to samo na prostoru četiri opštine(Centar, Stari Grad, Novo Sarajevo i Novi Grad). Nadležnosti grada nisu definisane Ustavom Kantona već se predviđa da budu uređene Statutom Grada Sarajeva. Uređivanje nadležnosti Grada Sarajeva putem Statuta ostalo je bez ustavnog osnova i stvarne sadržine. Sve bitne komunalne djelatnosti i javne ustanove ostale su u nadležnosti Kantona. Opštine na području Grada nisu prenosile svoje nadležnosti na gradske vlasti. Tako je Grad Sarajevo ostao bez svoje teritorijalno - urbane cjelovitosti i bez svog autonomnog samoupravnog djelokruga u vršenju funkcije jedinice lokalne samouprave. To stanje ilustuju ove činjenice: Nije uspostavljna međusobna saradnja od zajedničkog interesa između Grada i organa opština koje čine Grad; Prema zakonu o komunalnim djelatnostima Kantona Sarajeva osnovne komunalne djelatnosti zadržane su u nadležnosti Kantona: snadbjevanje vodom, otpadne vode, gas, toplotna energija, javni prevoz, komunalni otpad, sanitarna deponija, parking prostor i garaže, tržnice i pijace, čistoća javnih površina, grobalja i javna rasvjeta. Osnovne prihode Grada Sarajeva čine donacija od Kantona Sarajeva u godišnjem fiksnom iznosu koji predstavlja 50% ukupnog buđeta Grada. Druga polovina buđeta Grada obezbjeđuje se iz prihoda poreza na promet na podučju četiri gradske opštine. Rezime U liberalnom-demokratskom konceptu organizacije društva i funkcionisanja demokratije definisan je status i uspostavljena racionalna organizacija glavnog grada države. Kao model racionalne organizacije gradske opštine, čije Vijeće i uprava istovremeno vrše ulogu pokrajinskih organa vlasti, uzima se organizaciona struktura i funkcionisanje glavnog grada Austrije-Beča. Tokom reformi za prijem u članstvo Evropske unije izvršene s i reforme u definisanju satusa i unutrašnje organizacije glavnih gradova u ovim zemljama: Poljskoj,Češkoj, Slovačkoj, Mađarskoj i Sloveniji. Kao izrazito racionalni model organizacije gradske samouprave može se uzeti Grad Ljubljana. Slične reforme su izvedene u zemljama koje su u procesu dobijanja kandidature za prijem u članstvo Evropske unije: Bugarska, Rumunija, Hrvatska, Makedonija i Albanija. Države koje se nalaze u procesu pridruživanja i stabilizacije naspram integracije u Evropsku uniju a još nisu ostvarile uslove za potpisivanje sporazuma: Bosna i Hercegovina, Srbija i Crna Gora imaju različita rješenja statusa i organizacije svojih glavnih gradova. Glavni grad Bosne i Hercegovine – Sarajevo usljed ratnih posljedica, a i usljed sporosti u izvođenju reformi u razvoju gradske samouprave još uvjek nije zakonski definisan kao glavni grad Bosne i Hercegovine u okviru nadležnosti Parlamentarne skupštine BiH. Dovođenje Grada Sarajeva na nivo statusa i organizacije koje imaju Zagreb, Ljubljana, Prag i drugi gradovi pretpostavlja: 1. Donošenje zakona o glavnom gradu BiH u Parlamentarnoj skupštini BiH; 2. Promjenu Ustava Kantona Sarajevo koja bi osigurala teritorijalnu cjelovitost Grada Sarajeva (obuhvat svih devet opština koje su prije rata bili u sastavu Grada) 3. Prenošenje nadležnosti sa Kantona Sarajevo na Grad Sarajevo u oblasti komunalnih djelatnosti, komunalne infrastrukture, lokalnog biznisa, mreže obrazovnih i kulturnih ustanova, prostornog i urbanističkog planiranja; 4. Promjene nadležnosti i organizacije gradskiih opština u korist organizacije jedinstvene gradske samouprave Grada Sarajeva.

57

REFORMA LOKALNE SAMOUPRAVE U PROCESU INTEGRACIJE BOSNE I HERCEGOVINE U EVROPSKU UNIJU 1. Određenje pojma lokalna samouprava



Rad objavljen u časopisu: Pravna misao, br.11-12 (novembar – decembar), Sarajevo: Federalno ministarstvo pravde, 2004.godina

58

U određenju pojma lokalna samouprava polazimo od opšteprihvaćene definicije lokalne samouprave. Zapravo, lokalna samouprava označava oblik ostvarivanja političkog prava građana na učešće u upravljanju određenim JAVNIM POSLOVIMA U LOKALNIM ZAJEDNICAMA i da je ovo pravo zagarantovano ustavom i zakonom1. Sama lokalna samouprava znači više u odnosu na lokalnu zajednicu. Lokalna zajednica je sociološka datost u obliku jednog ili više povezanih naselja. Kroz istorijski razvoj društva oblikovala su se dva tipa naselja: grad i selo. Lokalna zajednica dobija status lokalne samouprave kad se u njoj uspostavi LOKALNA VLAST u obliku pravno-sistemske i političke institucije. Otuda pojam lokalne samouprave sadrži dvije komponente: a) sociološku komponentu – lokalnu zajednicu i b) pravno-sistemsku i političku komponentu – lokalnu samoupravu Da bi u socijalnoj zbilji egzistirala lokalna samouprava neophodno je postojanje demokratski izabranog predstavničkog organa (vijeća ili skupštine) od strane građana na neposrednim,tajnim izborima i da ovo tijelo ima mjesnu nadležnost. Takođe lokalna samouprava podrazumijeva teritorijalnu omeđenost i autonomiju u finansiranju. Sve savremene države u svijetu imaju izvedenu teritorijalnu organizaciju jedinica lokalne samouprave.U ovom kontekstu opština ima značenje osnovne teritorijalne jedinice lokalne samouprave.Teritorijalni obuhvat(prostor) svake jedinice lokalne samouprave utvrđuje se zakonom države. Vršenje poslova od zajedničkog interesa za građane u jedinici lokalne samouprave znači stvaranje uslova za život i rad ljudi u lokalnoj zajednici,odnosno u mjestu stalnog življenja.Radi se o brojnim potrebama koje čovjek zadovoljava u svojoj lokalnoj zajednici:stanovanje, rad, obrazovanje, stambena izgradnja, socijalna i zdravstvena zaštita, kultura i fizička kultura, javni saobraćaj, snabdijevanje vodom i energentima, zaštita čovjekove okoline, urbanizacija prostora i drugo. Ove potrebe se realizuju svjesnom aktivnošću ljudi u lokalnim organima vlasti koje građani biraju na neposrednim i slobodnim izborima. Poznati teoretičar liberalno-demokratskog koncepta upravljanja društvom John Stewart Mill je još u devetnaestom stoljeću promovisao ideju participacije građana u upravljanju lokalnim javnim poslovima.Široka uključenost građana u lokalnu upravu prema John Stewart Mill-u jeste način koji vodi najboljem obliku političke zajednice.2

3. Značaj principa Evropske povelje o lokalnoj samoupravi za uspostavu odgovornih lokalnih vlasti u Bosni i Hercegovini Kada je Vijeće Evrope 1985. godine ustanovilo programski dokument: EVROPSKU POVELJU O LOKALNOJ SAMOUPRAVI definisani su osnovni principi za RAZVOJ LOKALNE SAMOUPRAVE u svim državama članicama Vijeća Evrope. Zapravo, u Evropskoj povelji o lokalnoj samoupravi postignuta je sinteza iskustava evropskih zemalja u pogledu učešća građana u upravljanju JAVNIM POSLOVIMA NA LOKALNOM NIVOU. U kontekstu iskustva evropskih zemalja sa razvijenom demokratijom, lokalna samouprava ima bitnu ulogu u socijalnom i ekonomskom razvoju, kao i razvoju civilnog društva. Koja stanovišta u vezi sa ulogom lokalne samouprave u razvoju demokratije i 1

Vidi:Dr. Janez Šmidovnik “Lokalna samouprava”,Univerzitetska knjiga Sarajevo 1999 godina,str.23,24 i 25. Mill se zalagao za snažnu demokratiju kao protutežu opasnostima prejake,suviše intervencionističke države.”Najbolji štit protiv nepoštivanja prava pojedinaca jeste kad on ili ona može istinski sudjelovati u njihovoj artikulaciji”.Vidi: DAVID HELD:”Modeli demokracije”,Školska knjiga Zagreb 1999 god. ,Str. 99 2

59

civilnog društva promoviše Evropska povelja o lokalnoj samoupravi? Prvo stanovište označava lokalne organe vlasti kao jedan od glavnih temelja svakog demokratskog sistema. Drugo stanovište promoviše pravo građana da učestvuju u upravljanju JAVNIM POSLOVIMA. Ovo pravo je jedan od DEMOKRATSKIH PRINCIPA koji je zajednički svim državama članicama Vijeća Evrope. Treće stanovište polazi od spoznaje potvrđene u praksi da je ostvarivanje prava učešća građana u upravljanju javnim poslovima moguće najneposrednije na lokalnom nivou. Četvrto stanovište ima u vidu činjenicu da postojanje lokalnih organa vlasti omogućava UPRAVU koja je efikasna i bliska građanima.Peto stanovište u jačanju lokalne samouprave u različitim evropskim zemljama vidi važan doprinos izgradnji Evrope utemeljene na načelima DEMOKRATIJE I DECENTRALIZACIJE VLASTI3. Sama Evropska povelja o lokalnoj samoupravi sadrži više principa na kojima se temelji ustavna i zakonska pozicija lokalnih organa vlasti i njihova odgovornost u ostvarivanju zajedničkih interesa građana u lokalnim zajednicama. Neki od tih principa su osobito važni za uspostavu strukture lokalne vlasti i demokratske procese u lokalnim zajednicama. Riječ je o onim principima koji se odnose na ustavne i zakonske garancije lokalne samouprave, koncept lokalne samouprave,samoupravni djelokrug lokalne samouprave i financijsku autonomiju jedinica lokalne samouprave. Potrebno je podvući VAŽNOST PRINCIPA SUPSIDIJARNOSTI koji, na temelju Evropske povelje o lokalnoj samoupravi, ustanovljava primarnu poziciju nižih u odnosu na više organe vlasti u organizaciji vlasti i vršenju javnih poslova u državi. Ono što može u upravljanju javnim poslovima da vrši niža vlast kao lokalna vlast bliska građanima ne treba biti u domenu više vlasti. Na osnovi principa SUPSIDIJARNOSTI Evropska povelja o lokalnoj samoupravi definiše polazište po kome će se javni poslovi, po pravilu, vršiti od onih vlasti koje su najbliže građanima. Prava koja pripadaju lokalnoj vlasti ne smiju biti uskraćena ili ograničena od strane neke druge – centralne ili regionalne vlasti sem kad je to predviđeno zakonom. Unutar ovakvog koncepta lokalne samouprave afirmisan je PRINCIP po kome LOKALNI ORGANI VLASTI, u granicama zakona imaju PUNO DISKRECIJSKO PRAVO PROVODITI SVOJE INICIJATIVE u vezi sa svim pitanjima koja nisu isključena iz njihove nadležnosti niti stavljena u nadležnost neke druge vlasti. Zbog toga se u Evropskoj povelji o lokalnoj samoupravi pod lokalnom samoupravom podrazumijeva PRAVO I OSPOSOBLJENOST lokalnih organa vlasti, da u granicama zakona regulišu i rukovode znatnim dijelom JAVNIH POSLOVA, NA OSNOVU VLASTITE ODGOVORNOSTI I U INTERESU LOKALNOG STANOVNIŠTVA.Ovim određenjem lokalne samouprave daje se okvir koncepta lokalne samouprave i cilj njegove primjene u zakonodavstvu svake države članice Vijeća Evrope. 4. Zakonska pozicija i razvoj lokalne samouprave u Bosni i Hercegovini u postdejtonskom vremenu Za razliku od drugih postkomunističkih zemalja Bosna i Hercegovina, uslijed četverogodišnjeg rata, nije mijenjala zatečenu teritorijalnu organizaciju opština kao jedinica lokalne samouprave kao ni ustavni i zakonski tretman lokalne samouprave. Neznatna promjena teritorijalne organizacije jedinica lokalne samouprave izvršena je uz liniju međuentitetskog razgraničenja: formiran je jedan broj novih opština, ali u pravilu bez poštivanja osnovnih kriterija u obrazovanju jedinice lokalne samouprave. Tako su nastale enormno male i ekonomski neodržive opštine kao što su: Srpski Drvar, Srpski Mostar, Srpsko Goražde, Srpski Stari Grad u Republici Srpskoj ili Sapna, Dobretići, Ustikolina i još neke 3

“ …odbrana i jačanje lokalne samouprave u različitim evropskim zemljama važan je doprinos u izgradnji Evrope utemeljene na načelima demokratije i decentralizacije vlasti.”Vidi:Evropska povelja o lokalnoj samoupravi,Misija OSCE za BiH,Sarajevo 2003 god.,str 11.

60

opštine u Federaciji BiH. Do 1992. godine Bosna i Hercegovina je imala 109 opština i jedan grad (Sarajevo), a u postdejtonskom vremenu ima 146 opština i četiri grada. Nakon ukidanja opština u okviru Grada Mostara početkom 2004.godine, broj opština u BiH je smanjen na 140. U Federaciji status grada imaju Sarajevo i Mostar, a u Republici Srpskoj Banja Luka i Srpsko Sarajevo. U poratnom vremenu doneseni su zakoni o lokalnoj samoupravi u Federaciji BiH – Zakon o osnovama lokalne samouprave 1995. godine na temelju Vašingtonskog mirovnog sporazuma i Ustava Federacije Bosne i Hercegovine od 1994 godine. Zakon o lokalnoj samoupravi u Republici Srpskoj donesen je 1998 godine.Ovakav tretman lokalne samouprave proističe iz činjenice da je lokalna samouprava u Bosni i Hercegovini u isključivoj nadležnosti entiteta. I jedan i drugi zakon u entitetima Bosne i Hercegovine o lokalnoj samoupravi,nastali u ratnom i poratnom vremenu, nisu u potpunosti primijenili principe Evropske povelje o lokalnoj samoupravi. Veoma je nizak stepen poznavanja Evropske povelje o lokalnoj samoupravi i kod samih građana. To su potvrdila i izvedena istraživanja u Federaciji Bosne i Hercegovine4. Cjelokupni sistem lokalne samouprave i u Republici Srpskoj i u Federaciji Bosne i Hercegovine razvijao se tokom postdejtonskog vremena u nedostatnim zakonskim okvirima i nepovoljnim odnosima u institucionalnoj strukturi entiteta i države Bosne i Hercegovine. U Federaciji Bosne i Hercegovine kantoni imaju široka ovlaštenja u vršenju javnih poslova, posebno u sferi fiskalne politike i prostornog planiranja. Ovakva ustavna pozicija kantona uskratila je mogućnost uspostave i razvoja širokog samoupravnog djelokruga jedinica lokalne samouprave, kao i mogućnost pune autonomije u obezbjeđivanju vlastitih izvora finansiranja. U Republici Srpskoj, zbog visokog stepena centralizacije vlasti na nivou entiteta, opštine nisu imale dovoljan zakonski i stvarni osnov za punu autonomiju lokalne samouprave. Ono što je bio poseban problem u razvoju lokalne samouprave i Federaciji BiH i u Republici Srpskoj jeste restriktivan odnos prema mogućnosti da veći gradovi dobiju status jedinice lokalne samouprave. U Republici Srpskoj zadržana su rješenja iz vremena rata: Banja Luka je postala gradska jedinica lokaolne samouprave na predratnom prostoru opštine Banja Luka. Zadržano je i ratno političko rješenje po kome šest opština i bez jednog većeg urbanog centra čine grad Srpsko Sarajevo kao jedinicu lokalne samouprave (opštine: Pale, Srpsko Novo Sarajevo, Srpska Ilidža, Trnovo, Srpski Stari Grad, Sokolac). Grad Sarajevo je u statusu jedinice lokalne samouprave formiran samo na dijelu urbanog prostora Grada Sarajeva:zapravo na prostoru četiri opštine: Stari Grad, Centar, Novo Sarajevo i Novi Grad. Valja podvući činjenicu da je do 1992. godine Grad Sarajevo bio na prostoru 10 opština:Centar,Novo Sarajevo, Ilidža, Novi Grad, Stari Grad,Hadžići,Trnovo,Vogošća, Ilijaš i Pale. Ovim je ideja grada kao urbane, kulturne, ekonomske i istorijske cjeline destruirana na primjeru Grada Sarajeva. Uređenje i preraspodjela nadležnosti u korist Grada Sarajeva nije obavljena valjano između Grada Sarajeva i njegovih opština, na jednoj strani i vlasti Kantona Sarajevo na drugoj strani.Od ideja da Grad Sarajevo bude distrikt a potom Grad sa deset predratnih opština,Grad Sarajevo je sa četiri opštine i sa svojom stvarnom nadležnošću sveden na imitaciju gradske vlasti.U stvarnosti vlast Grada Sarajeva nema ustavnu,zakonsku i statutarnu poziciju da upravlja najvažnijim javnim poslovima od interesa za sve građane Sarajeva.Ovakav položaj Grada Sarajeva odgovara političkim snagama koje vladaju na principu jednoetničke teritorijalizacije vlasti5 . 4

Na pitanje: Koliko ste upoznati sa Poveljom o lokalnoj samoupravi 58,23% ispitanika u Federaciji BiH odgovorilo je da nije upoznato.Vidi: Nijaz Musabegović,Jelenka Vočekić-Avdagić,Asad Nuhanović:”Lokalna samouprava-traganja i iskustva”,Centar za promociju civilnog društva,Sarajevo 1999 god.,str. 156 5 O položaju i ustrojstvu gradova u Federaciji BiH vrši se šira elaboracija u saopštenjima prof.dr.Omera Ibrahimagića,prof.dr.Slave Kukića i prof.dr.Mirka Pejanovića,što su podnesena na Okruglom stolu:”Položaj i ustrojstvo gradova u Federaciji BiH sa posebnim osvrtom na razvoj lokalne samouprave u Gradu Mostaru”,održanom 24.maja 2003 godine.Vidi:”Položaj i ustrojstvo gradova u FBiH sa posebnim osvrtom na razvoj lokalne samouprave u gradu Mostaru”,Zbornik saopštenja i diskusija,Centar za razvoj lokalne I regionalne samouprave Fakulteta političkih nauka u

61

Struktura zaposlenih u organima uprave opština, tokom ratnih i poratnih godina, bitno je posredovana stranačkim uticajem i preferiranjem podobnosti umjesto stručnosti. Stručno ovladavanje informatičkom tehnologijom kao i tehničko opremanje uprave nije dobilo onaj tok koji bi ubrzao izgradnju evropskih standarda. Rijetke su opštine koje su dobile certifikate za standarde kvaliteta ISO: 2009-2000. Istraživanja pokazuju da je velika neefikasnost u izvršenju zahtjeva građana, posebno u oblasti stambene izgradnje. Građani sve više ispoljavaju nepovjerenje u organe uprave u opštinama.To su pokazali svojom apstinencijom u izborima za lokalne organe vlasti u BiH u oktobru mjesecu 2004 godine.(Izlazak građana na izbore je bio oko 46% od ukupnog izbornog tijela.) Poseban problem je stanje zaštite ljudskih prava, naročito pravo na povratak i prava na ravnopravnu zastupljenost konstitutivnih naroda i ostalih u organima uprave. Na prostorima sa većinom jednog naroda, zastupljenost drugih naroda u organima uprave kreće se od 1-2%. Ovim se potvrđuje da je opštinska uprava i dalje jednoetnička,kako na prostoru Republike Srpske tako i na prostoru Federacije BiH. U pogledu razvoja ekonomskog poduzetništva, zapošljavanja i stambene izgradnje, pružanja usluga građanima u upravi postoje opštine u Bosni i Hercegovini koje su uspješno promovisale socijalni i ekonomski razvoj i novi menadžment u upravljanju javnim poslovima. U ovom kontekstu izdvajaju se opštine: Gračanica, Laktaši, Prijedor, Gradačac, Modriča, Tuzla, Vitez, Centar Sarajevo, Ljubuški, Čitluk, Široki Brijeg, Tešanj, Kiseljak i druge. 5. Glavni sadržaji reforme lokalne samouprave u Bosni i Hercegovini Kao važno pitanje postavlja se zašto reforma lokalne samoprave? U kojim sadržajima je moguća reforma lokalne samouprave?Glavne tokove socijalnog, ekonomskog i kulturnog razvoja evropskih zemalja determiniše ISTORIJSKI PROCES INTEGRACIJE EVROPSKIH DRŽAVA U EVROPSKU UNIJU. Sve zemlje članice Evropske unije imaju uspješan ekonomski i kulturni razvoj na temelju zajedničkih evropskih vrijednosti i standarda. Bosna i Hercegovina kao država na evropskom prostoru ima dvostruki interes da bude primljena u članstvo Evropske unije. To je interes uspostave stabilnog mira zatim interes ekonomskog razvoja i razvoja demokratskih institucija. Postratni uslovi dodatno otežavaju ostvarivanje ovog interesa. Sve strukture vlasti: institucije države BiH, entitetske, kantonalne i opštinske imaju svoju ulogu u postizanju uslova za prijem Bosne i Hercegovine u Evropsku uniju. Ali, lokalni nivoi vlasti, zapravo jedinice lokalne samouprave imaju izuzetno važnu ulogu u postizanju uslova koji omogućuju prijem Bosne i Hercegovine u članstvo Evropske unije. To su, prije svega, uslovi koji se odnose na stepen zaposlenosti, zatim na kvalitet pružanja usluga građanima u lokalnim organima vlasti, izgrađenost komunalne infrastrukture, funkcionisanje komunalnih javnih ustanova, prostorno planiranje, kvalitet življenja u lokalnim zajednicama, izgrađeni mehanizmi zaštite ljudskih prava i zaštite čovjekove okoline. Izgraditi uspješan model lokalne samouprave znači usvojiti i realizovati projekte reforme sadašnjeg sistema lokalne samouprave. Ta reforma podrazumijeva više segmenata: a) Reformu zakonske i normativne pozicije lokalne samouprave; b) Funkcionalnu reformu u smislu jačanja kapaciteta za pružanje kvalitetnije usluge građanima c) Reformu teritorijalne organizacije opština Još uvijek u Bosni i Hercegovini ne postoji cjelovit društveni program reforme lokalne samouprave koji bi podrazumijevao programe Vijeća ministara BiH i programe Vlade Republike Srpske i Vlade Sarajevu,Sarajevo 2003 god.,str. 14,23 i 34.

62

Federacije BiH. Dosadašnji pokušaji izvođenja reforme lokalne samouprave zasnovani su na parcijalnim projektima i na aktivnostima parlamentarnih tijela,posebno u Federaciji BiH. Ove aktivnosti se planiraju i odvijaju uz posredovanje međunarodne zajednice – institucije Visokog predstavnika. a. Reforma zakonske i normativne pozicije lokalne samoprave Šta podrazumijeva reforma zakonske i normativne pozicije lokalne samouprave? Ova reforma se primarno odnosi na promjene u ustavnom, zakonskom i statutarnom zasnivanju pozicije lokalne samouprave. Ovdje se radi o postizanju cilja koji znači harmonizaciju zakonske i statutarne osnove lokalne samouprave sa principima Evropske povelje o lokalnoj samoupravi i u Republici Srpskoj i u Federaciji BiH. Republika Srpska je pristupila donošenju novog Zakona o lokalnoj samoupravi i došla je do usvajanja zakona.Preostaje samo usaglašavanje podnesenih amandmana u Vijeću naroda Narodne skupštine Republike Srpske kojim se reguliše proporcionalna zastupljenost naroda u lokalnim organima vlasti na temelju principa o konstutitivnosti naroda na cijelom prostoru države Bosne i Hercegovine i popisa stanovništva iz 1991 godine.6 Federacija Bosne i Hercegovine je pristupila pripremi amandmana na Ustav Federacije BiH kojim će se proširiti ustavna osnova za razvoj lokalne samouprave u Federaciji Bosne i Hercegovine7. Takođe se u Federaciji Bosne i Hercegovine pristupilo izradi novog zakona o lokalnoj samoupravi. U Komisiji za lokalnu samoupravu Parlamenta Federacije BiH usvojen je 27.septembra 2004 godine Nacrt zakona o principima lokalne samouprave u Federaciji Bosne i Hercegovine. Postavlja se pitanje ima li istovjetnih konceptualnih rješenja u organizaciji i nadležnosti lokalnih vlasti u Federaciji BiH i Republici Srpskoj. Ono što je zajednička odlika pripremljenih zakonskih rješenja o lokalnoj samoupravi u Federaciji BiH i Republici Srpskoj jeste cjelovito situiranje PRINCIPA Evropske povelje o lokalnoj samoupravi . U oba entiteta postoji koncept jedinice lokalne samouprave koji podrazumijeva da se JEDINICE LOKALNE samouprave obrazuju kao opštine i kao gradovi. Kriteriji za formiranje Grada kao jedinice lokalne samouprave su istovjetni, sa nekim manjim razlikama. Na primjer, u federalnom Nacrtu zakona o principima lokalne samouprave predviđa se da urbano područje grada uz ostale kriterije ima i najmanje 10.000 stanovnika, kako bi moglo steći status grada kao jedinice lokalne samouprave. Po ovom rješenju u Federacii Bosne i Hercegovine veći broj gradova steći će status grada kao jedinice lokalne samouprave. Tu mogućnost će imati: Tuzla, Zenica, Bihać, Travnik, Tešanj, Livno, Goražde, Konjic, Široki Brijeg, Ljubuški, Bugojno, Jajce, Orašje, Sanski Most, Gradačac,Lukavac, Živinice, Zavidovići i drugi urbani centri.Bosna i Hercegovina je još 1947 godine, u prvim godinama nakon drugog svjetskog rata imala 13 gradova sa statusom autonomne gradske samouprave. Po konceptu federalnog zakona o principima lokalne samouprave grad čini prostornu urbanu, ekonomsku, kulturnu i upravnu cjelinu. Grad se ne dijeli na opštine da bi imao status jedinice lokalne samouprave.Zbog postojanja uslova o podjeli grada na više opština da bi se mogao steći status grada kao jedinice lokalne samouprave u ranijem vremenu bila je blokirana mogućnost razvoja gradske samouprave u Federaciji BiH. Grad ima gradska područja. Svoju unutrašnju organizaciju, grad u statusu jedinice lokalne samouprave, uređuje svojim statutom. Ovim rješenjem se promoviše ideja grada kao nosioca ekonomskog i urbanog razvoja, razvoja kulture i civilizacije uopšte. U osnovi grad kao jedinica lokalne 6

Radi se o šest amandmana koje su podnijeli predsjednik i potpredsjednik Vijeća naroda Narodne skupštine Republike Srpske iz bošnjačkog i hrvatskog naroda.U tekstu amandmana se predlaže rješenje po kome predsjednik i potpresjednik Skupštine opštine ne mogu biti iz istog naroda.Načelnici odjeljenja u upravi opštine moraju biti proporcionalno zastupljeni iz reda konstutitivnih naroda i ostalih.Vidi:Amandmani na Zakon o lokalnoj samoupravi,Banja Luka, 04.10.2004 godine. 7 Amandmanom CVIII na Ustav Federacije BiH predviđa se situiranje odredbe po kojoj Federacija utvrđuje principe sistema lokalne samouprave.Vidi: Amandmani na Ustav Federacije BiH,Ustavna komisija Predstavničkog doma,Sarajevo 23.09.2004 godine.

63

samouprave ima zakonske nadležnosti kao i opština, s tim što se te nadležnosti ostvaruju u uslovima mnoštva socijalnih i ekonomskih procesa i upravljanja jedinstvenim urbanim sistemima kao što je gradski saobraćaj, snabdijevanje vodom, zaštita prirodne okoline, uređenje naselja, razvoj kulture, održavanje javnih površina, sportskih i rekreacijskih objekata. Zakonsko rješenje u Republici Srpskoj predviđa da se Grad može uspostaviti na urbanom području koje čini koherentnu geografsku,socijalnu,ekonomsku,istorijsku i teritorijalnu cjelinu sa odgovarajućim nivoom razvoja. Grad može biti formiran sa i bez više opština. Za grad Sarajevo u federalnom Zakonu o principima lokalne samouprave predlaže se rješenje po kome će status Sarajeva kao glavnog grada države biti uređen posebnim zakonom. Ovdje se zadržava ideja koja se se odnosi na tretman organizacije i statusa glavnih gradova u evropskim demokratskim državama. Druga istovjetnost u entitetskim zakonima o lokalnoj samoupravi postoji u pogledu koncepta nadležnosti jedinica lokalne samouprave. U definisanju sadržaja nadležnosti jedinica lokalne samouprave osiguran je širok okvir pitanja o kojima će odlučivati lokalne strukture vlasti.U Nacrtu Zakona o principima lokalne samouprave u Federaciji BiH nadležnost jedinica lokalne samouprave obuhvata trideset pitanja.8 U Zakonu o lokalnoj samoupravi u Republici Srpskoj nadležnosti opštine su određene kao poslovi opštine u širokom obuhvatu od člana 12 do člana 26.9 Samoupravni djelokrug jedinica lokalne samouprave omogućuje samostalnost u obavljanju svih javnih poslova koji nisu izričito stavljeni u nadležnost neke druge vlasti. Prava, ovlaštenja i poslovi iz samoupravnog djelokruga jedinica lokalne samouprave ne mogu biti uskraćivana od viših organa vlasti, što znači da je izvršeno potpuno usaglašavanje sa odredbama Evropske povelje o lokalnoj samoupravi. Međusobni odnosi u vršenju nadležnosti između opštinskog vijeća i opštinskog načelnika uređeni su na temelju odgovornosti za izvršenje zakonom definisane nadležnosti i odgovornosti prema građanima u obavljanju javnih poslova od interesa za stanovništvo u lokalnoj zajednici.U Nacrtu Zakona o principima lokalne samouprave u Federaciji BiH ustanovljena je i odredba po kojoj načelnik kao nosilac izvršne funkcije ima pravo raspustiti općinsko vijeće ako vijeće u zakonskom roku ne donese budžet opštine.Zapravo načelnik opštine u takvoj situaciji,u skladu sa Zakonom u vremenu od 60 dana donosi odluku o rapisivanju prijevremenih izbora.Ovim rješenjem u federalnom Zakonu spriječava se blokada u odlučivanju u opštinskom vijeću o najvažnijem aktu za funkcionisanje vlasti u interesu svih građana. Zakonskim rješenjima u Federaciji BiH uvodi se više oblika neposrednog učešća građana u odlučivanju o javnim poslovima: referendum, građanska inicijativa, mjesni zbor građana, inicijativa nevladinih organizacija. U Republici Srpskoj predviđeno je šest oblika neposrednog sudjelovanja građana u lokalnoj samoupravi:referendum,zbor građana,građanska inicijativa,mjesna zajednica,paneli i sati građana u Skupštini opštine.Postupci i procedure neposrednog učešća građana u odlučivanju o poslovima iz samoupravnog djelokruga opštine i grada uređuju se statutom jedinice lokalne samouprave. U zakonskim rješenjima osigurana je i veća autonomija u finansiranju lokalne samouprave i upravljanju opštinskom imovinom.Zakonskom regulativom u oba bosanskohercegovačka entiteta uređuje se osnova po kojoj su finansijski resursi jedinica lokalne samouprave srazmjereni datim nadležnostima a koje su im predviđene zakonima.Finansijska sredstva jedinice lokalne samouprave osigurat će se po osnovu lokalnih poreza,lokalnih taksi,naknada za građevinsko zemljište,prihoda od imovine uključujući i prihode od samodoprinosa građana. U strukturi organa Federacije BiH ne postoji tijelo koje se bavi pravnim statusom i problemima razvoja lokalne samouprave. U Republici Srpskoj postoji posebno ministarstvo za upravu i lokalnu samoupravu. Posmatrano u cjelini, novi entitetski zakoni o lokalnoj samoupravi uspješno definišu odredbe Evropske povelje o lokalnoj samoupravi i stvaraju osnovu za reformu zakonskog koncepta lokalne samouprave u BiH. 8

Nacrt Zakona o principima lokalne samouprave u Federaciji BiH,član 9,Komisija za lokalnu samoupravu Predstavničkog doma Parlamenta Federacoje BiH,Sarajevo,septembar 2004 godine 9 Zakon o lokalnoj samoupravi Republike Srpske,Banja Luka 13.septembar 2004.godine.Predviđeno je da se Zakon primjenjuje od 01.01.2005.godine.

64

B. Funkcionalna reforma lokalne samouprave - jačanje kapaciteta za pružanje kvalitetnije usluge građanima Ova reforma lokalne samouprave podrazumijeva projekte i rješenja za veći stepen kvaliteta u vršenju usluga građanima u lokalnim organima uprave, zatim u vršenju usluga građanima u komunalnim javnim preduzećima i ustanovama. U domen funkcionalne reforme lokalne samouprave ulazi i kompleks izgradnje i održavanja komunalne infrastrukture: lokalne ceste, lokalni vodovodi, kanalizacioni sistemi, odvoz i prerada otpadi, snabdijevanje energentima i sl. Reforma uprave kao važnog segmenta upravljanja javnim poslovima u lokalnoj zajednici pretpostavlja visoko stručno osoblje koje radi u upravi. Zatim pretpostavlja profesionalnost i odgovornost za efikasno pružanje usluga uspostavljanjem sistema upravljanja kvalitetom u skladu sa zahtjevom norme ISO 9001 : 2000. Nadalje, reforma uprave na lokalnom nivou nije moguća bez potpune primjene informatičke tehnologije, odnosno uspostave elektronske uprave. Dobra uprava za građane podrazumijeva i primjenu savremenog menadžmenta u vođenju javnih poslova. Širi reformski poduhvati u reformi uprave u jedinicama lokalne samouprave podrazumijevaju zajednička projektna rješenja u entitetima Bosne i Hercegovine što podrazumijeva da ti projekti jesu programi vlada entiteta. Komunalna javna preduzeća i ustanove čine one institucije za građane od čijeg uspješnog i profesionalnog rada ovisi kvalitet života ljudi u lokalnoj zajednici.Građani žele bolje usluge u lokalnoj zajednici,zapravo hoće bolji lokalni saobraćaj,bolje održavanje naselja,bolje održavanje lokalnih cesta,žele uspješnije škole,bolju zdravstvenu zaštitu i slično. Biće neophodno razvijati veću odgovornost za kvalitet usluge komunalnih preduzeća kroz uvođenje i tržišne konkurencije. Vršenje usluga u komunalnoj djelatnosti može se putem koncesija povjeravati većem broj uslužnih organizacija. Izgradnja i održavanje komunalne infrastrukture čini veoma bitnu ulogu lokalne vlasti. Radi se o većim investicijama za koje su zainteresovani građani. U rješavanju ovog pitanja, osobito u uslovima postratne obnove, neophodno je iznaći mogućnosti zaduživanja jedinica lokalne samouprave i dobijanja kredita pod povoljnijim uslovima. Ovo je osobito važno za finansiranje programa urbanizacije prostora i uređenja građevinskog zemljišta,zatim zaštite čovjekove okoline i izgradnje energetskih, vodovodnih i kanalizacionih sistema kao i objekata za kulturu i fizičku kulturu. C. Reforma teritorijalne organizacije opština Švicarska je država koja ima veoma razvijenu lokalnu samoupravu. Proučava se kao model razvijenih oblika participacije građana u odlučivanju o javnim poslovima u lokalnoj zajednici. Na njenoj teritoriji koja je približna veličini teritorije Bosne i Hercegovine postoji preko 3.000 opština. Opština je u Švicarskoj, sem u velikim gradovima, mala teritorijalna jedinica u kojoj se ostvaruje lokalna samouprava građana. U Bosni i Hercegovini, tokom proteklih 150 godina, radikalno se mijenjao broj jedinica lokalne samouprave. U vrijeme austrougarske vladavine bilo je oko 3.000 tadašnjih opština. Nakon drugog svjetskog rata Bosna i Hercegovina je imala oko 400 opština da bi 1992. godine imala 109 opština. Postoje enormne razlike između broja stanovnika, veličine teritorije, prirodnih resursa i ekonomske moći opština u Bosni i Hercegovini. Iskustva drugih zemalja ukazuju da valja tražiti nova rješenja u teritorijalnoj organizaciji opština, posebno u procesu tranzicije i integracije u Evropsku uniju. Vodeća ideja jeste u činjenici da nije ideal građanina da živi u ekonomski siromašnoj opštini koja ne može izgraditi komunalnu infrastrukturu i uslužne djelatnosti kako bi zadovoljila potrebe građana u mjestu življenja. Ali, razvoj društva stvara nove socijalne i ekonomske uslove, nova naselja, nove potrebe ljudi. Zato je reforma teritorijalne organizacije opština dinamička kategorija. Traži rješenja 65

politološke, sociološke, ekonomske i pravne struke. Ali, traži i projekte vlada kantona i entiteta. Međutim, ovaj segment reforme lokalne samouprave ne može izbjeći interese građana i političkih stranaka i uspostavu konsensusa vladajućih partija. Ovo pitanje se ne može u nedogled odgađati. Na primjer, svi kantoni u Federaciji BiH mogli bi, uz pomoć struke, doći do optimalnih rješenja u teritorijalnoj organizaciji opština.Veoma je bitno imati u vidu opštine koje su nastale uspostavom linije međuentitetskog razgraničenja a koje nemaju ni demografsku ni prostornu ni ekonomsku osnovu za samoodrživ razvoj. Institucije države Bosne i Hercegovine i lokalna samouprava Jedno od pitanja koje se pokretalo u stručnim krugovima, ali nije imalo nikakav ishod, jeste mogućnost donošenja zakona o osnovama lokalne samouprave u Parlamentarnoj skupštini BiH. Država Bosna i Hercegovina ne može zanemariti svoju ulogu u vezi sa razvojem lokalne samouprave. U čekanju ustavnih promjena i stvaranja ustavnog osnova za nadležnost države BiH da uređuje lokalnu samoupravu mogla bi imati koristi ideja da Parlamentarna skupština BiH donese svoju rezoluciju o provođenju principa Evropske povelje o lokalnoj samoupravi u BiH. To bi bio i osnov za formiranje stručne službe ili agencije za razvoj lokalne samouprave u institucijama države BiH.Ove službe bi doprinijele uspostavi međuopštinske saradnje na prostoru cijele države i učešča asocijacije opština i gradova u Komitetu lokalnih i regionalnih vlasti Vijeća Evrope. Rezime Svi projekti reformi a u tom kontekstu i reforma lokalne samouprave u Bosni i Hercegovini determinisani su isorijskim procesom koji je označen integracijom Bosne i Hercegovine u Evropsku uniju.Unutar ovog procesa Bosna i Hercegovina,u cjelini svoje društvene strukture i strukture vlasti postiže uslove koji omogučuju prijem u članstvo Evropske unije.Postizanje ovih uslova odvija se u znatnoj mjeri unutar reforme lokalne samouprave.Zapravo okvir i sadržaj reforme lokalne samouprave u Bosni i Hercegovini čini onaj socijalni sadržaj koji osposobljava bosanskohercegovačko društvo preko njegovih jedinica lokalne samouprave da ovlada evropskim standardima u vršenju vlasti na lokalnom nivou.Riječ je o upravljanju javnim poslovima od interesa za građane u njihovoj lokalnoj zajednici.U poimanju lokalne zajednice uvijek se ima u vidu jedno ili više povezanih naselja koja čine teritorijalnu društvenu zajednicu življenja ljudi.Kad lokalna zajednica zadobije status lokalne samouprave onda se u njoj vrši upravljanje javnim poslovima od zajedničkog interesa za građane.Lokalni organi vlasti su jedan od glavnih temelja svakog demokratskog sistema.Pravo građana da učestvuju u upravljanju javnim poslovima moguće je neposredno ostvariti samo na lokalnom nivou.Zbog toga je važen princip supsidijarnosti kojim se daje primarna pozicija lokalnim nivoima vlasti u vršenju javnih poslova,naspram viših organa vlasti.U ovom kontekstu sve što može da vrši niža vlast kao lokalna vlast,bliska građanima,ne treba biti u domenu više vlasti. Veoma je važan i princip Evropske povelje o lokalnoj samoupravi po kome lokalni organi vlasti,u granicama zakona,imaju puno diskrecijsko pravo provoditi svoje inicijative na temelju svoje mjesne nadležnosti ustanovljene statutom jedinice lokalne samouprave. Kao glavno pitanje u pogledu mogućnosti reforme lokalne samouprave u Bosni i Hercegovini postavlja se kako postići osposobljenost lokalnih organa vlasti,da na temelju zakona i regulišu i rukovode znatnim dijelom javnih poslova i to na osnovu vlastite odgovornosti i u interesu građana u lokalnoj zajednici?Imati odgovorne,transparentne i uspješne lokalne organe vlasti znači imati efikasno zadovoljavanje interesa i potreba građana u njihovim 66

lokalnim zajednicama. U pristupu kreaciji koncepta lokalne samouprave u Bosni i Hercegovini neglašavaju se tri najvažnija segmenta: a.) Reforma zakonskog i statutarnog osnova lokalne samouprave; b.) Funkcionalna reforma-reforma uprave i komunalnih ustanova sa ciljem pružanja bolje usluge građanima; c.) Reforma teritorijalne organizacije jedinica lokalne samouprave; I u Republici Srpskoj i u Federaciji Bosne i Hercegovine prišlo se reformi zakonskog okvira pozicije i nadležnosti jedinica lokalne samouprave.U Republici Srpskoj Zakon o lokalnoj samoupravi je usvojen u Narodnoj skupštini u septembru mjesecu 2004.godine.Predstoji još i usaglašavanje amandmana na Zakon u Vijeću naroda Narodne skupštine Republike Srpske. Federalni Zakon o principima lokalne samouprave u Federaciji BiH pripremljen je u obliku Nacrta tokom septembra 2004.godine.I jednim i drugim zakonom se u znatnoj mjeri postiže harmonizacija zakonskih rješenja sa principima Evropske povelje o lokalnoj samoupravi.Uvedena su nova zakonska rješenja koja obezbjeđuju primarnu poziciju lokalnim vlastima u vršenju javnih poslova.Veoma je bitno da su zakonskim rješenjima osigurane nove osnove za obrazovanje gradova u statusu jedinice lokalne samouprave.Te osnove znače da gradovi jesu jedinice lokalne samouprave time što čine urbanu,društvenu i kultulorošku cjelinu sa dostignutim nivoom razvoja koji opredjeljuje razvoj svog okruženja.Nova rješenja su uvedena i u pogledu oblika participacije građana u upravljanju javnim poslovima u jedinici lokalne samouprave kao i u pogledu finansiranja lokalne samouprave i upravljanja opštinskom imovinom. Zakonski koncepti daju samo osnovu i čine pretpostavku da institucije a u ovom kontekstu lokalna vlast,dobije svoju potvrdu u praksi.Mogućnost da lokalna samouprava dobije potvdu u praksi bitno će ovisiti od rezultata funkcionalne reforme.Ovaj aspekt reforme podrazumijeva novu organizaciju,novu materijalnu poziciju i novi menadžment kako u opštinskoj upravi tako i u komunalnim javnim preduzećima i ustanovama.Ovdje je riječ o predpostavkama za pružanje dobre usluge građanima.Jedna od predpostavki je i uvođenje finansiranja komunalne infrastrukture putem kreditnog zaduživanja jedinica lokalne samouprave.U ovoj domeni reforme lokalne samouprave neophodni su cjeloviti programi vlade Federacije BiH i vlade Republike Srpske.Ovim se stvaraju ne samo efikasnije ustanove već kvalitetnija infrastruktura što će omogućiti bolje uslove življenja građanima u Bosni i Hercegovine. Upravljanje javnim poslovima u jedinicama lokalne samouprave dobija predpostavke i u novoj poziciji opštinskog načelnika koji neposrednim izborom od građana postaje glavni stub u funkcionisanju lokalne vlasti.Reforma lokalne samouprave koja se odnosi na teritorijalnu organizaciju opština u prošlosti je odlagana zapravo u proteklih devet postdejtonskih godina.U procesu integracije Bosne i Hercegovine u Evropsku uniju aspekt reforme teritorijalne organizacije ne može biti odlagan. Razvijene zemlje unutar Evropske unije imaju iskustva u izvedenim reformama teritorijalne organizacije opština tokom osamdesetih godina prošlog stoljeća. Najoptimalniji model postaje onaj koji jedinice lokalne samouprave formira na osnovi pune samoodrživosti u socijalnom razvoju i zadovoljavanju interesa i potreba građana.Za Bosnu i Hercegovinu je, možda,najprihvatljiviji model veličine i broja opština u Švedskoj.Ali Švedska ima i drugi nivo lokalne samouprave - okruga.Uzeti zajedno, opštine i okruzi čine optimalni okvir za učešće građana u upravljanju javnim poslovima u jedinicama lokalne samouprave. Cjelovit projekt reforme teritorijalne organizacije opština u Bosni i Hercegovini još uvijek nije moguć bez posredovanja i uticaja međunarodne zajednice. Engleski teoretičar Mac Iver je za lokalnu zajednicu ustvrdio da u njoj ljudi pletu mrežu međusobnih odnosa i kad se raduju i kad tuguju. Mreža lokalne vlasti na prostoru Bosne i Hercegovine sa upravom i javnim ustanovama čije će se funkcionisanje odvijati po ISO standardu daje najširu osnovu u ispunjavanju uslova za prijem Bosne i Hercegovine u članstvo Evropske unije.

67

LITERATURA I IZVORI Knjige: 1. David Held, Modeli demokracije, Školska knjiga, Zagreb, 1990; 2. Entoni Gidens:Sociologija,Čugura Print, Beograd 2005. godine; 3. Eugen Pusić, S. Ivanišević, Z. Pavić, Ramljak, Upravni sistemi, Knjiga I, Školska knjiga, Zagreb, 1997. god.; 4. Eugen Pusić: Komuna i općina,Informator,Zagreb,1980.god; 5. Jačanje lokalne samouprave, grupa autora, Magna agenda, Beograd, 2001. god.; 6. Janez Šmidovnik, Lokalna samouprava, Univerzitetska knjiga, Sarajevo, 2003.god.; 7. Lokalna i regionalna samouprava, grupa autora, Centar za promociju civilnog društva, Sarajevo, 2001. godine.; 68

8. Mirko Pejanović, Politički razvitak Bosne i Hercegovine u postdejtonskom periodu, TKD Šahinpašić, Sarajevo, 2005.god.; 9. Muhamed Filipović, Bosna i Hercegovina – najvažnije geografske, demografske, historijske, kulturne i političke činjenice, Compact, Sarajevo, 1997.god. 10. Nijaz Musabegović, Jelenka Voćkić-Abdagić , Asad Nuhanović: Lokalna samouprava-traganja i iskustva, Centar za promociju civilnog društva,Sarajevo,1999. 11. Radivoje Marinković, Lokalna samouprava, Institut za političke studije, Beograd, 1988. god.; 12. Robert Dal, Demokratija i njeni kritičari, CID, Podgorica, 1998.god. 13. Sead Dedić, Lokalna samouprava u Federaciji BiH, Studentska štamparija, Sarajevo, 1998.god.; 14. Sreten Vujović:Osnovni teorijski pravci u sociologiji grada Beograda,1988.godine; 15. Stipe Šuvar:Između zaseoka i megapolisa, Zagreb,1973.godine; 16. Uporedna iskustva lokalnih samouprava:grupa autora, Magna agenda,Beograd,2002 godina; Zbornici: 1. Lokalna i regionalna samouprava, Zbornik radova, Centar za promociju civilnog društva, Sarajevo, 2001.god. 2. Neđo Miličević, Hilmo Pašić, Zdravko Zlokapa, Anton Štitić:Lokalna samouprava u Bosni i Hercegovini,OSCE- Ured za demokratiju,Sarajevo.1999.god. 3. Položaj i ustrojstvo gradova u Federaciji BiH sa posebnim osvrtom na razvoj lokalne samouprave u Gradu Mostaru, Zbornik saopštenja i diskusija, Fakultet političkih nauka – Centar za razvoj lokalne i regionalne samouprave, Sarajevo, 2003.god.; Članci u časopisima: 1. Mirko Pejanović, Reforma lokalne samuprave u procesu integracije BiH u Evropsku uniju, Pravna misao, 11-12, Federalno ministarstvo pravde: Sarajevo, 2004.god; 2. Mirko Pejanović: Gradovi kao jedinice lokalne samouprave – izlaganje na Okruglom stolu: ”Stanje i razvoj lokalne i regionalne samouprave u svjetlu demokratizacije odnosa u BiH”, Forum građana Tuzle, Tuzla,1998.god. 3. Mirko Pejanović: Komunikacija građana i opštinskog vijeća sa osvrtom na praksu u opštini Novo Sarajevo, Lokalna samouprava, Centar za promociju civilnog društva: Sarajevo, septembar, 2003. godine. 4. Neđo Miličević, Državna vlast i lokalna samouprava u svjetlu evropskih demokratskih standarda, Lokalna samouprava, br. 12/2004.god.; Sarajevo: Centar za promociju civilnog društva. 5. Odnos općinskog/opštinskog načelnika općinskog vijeća/skupštine opštine, Lokalna samouprava – tematski broj, 1/2005.god.; Sarajevo: Centar za promociju civilnog društva. 6. Omer Ibrahimagić: Konstituiranje i izmjena granica opštine, u knjizi ”Bosna i Bošnjaci”, ”Svjetlost”, Sarajevo, 1995.god. 7. Slavo Kukić, Opštinski izbori u Federaciji BiH, Lokalna samouprava, br.10/2004.god.; Sarajevo: Centar za promociju civilnog društva. 8. Stane Vlaj, Lokalna samouprava, Ljubljana, 2001. god; 9. Suad Arnautović, Lokalni izbori u Bosni i Hercegovini, Lokalna samouprava, br.10/2004.god.; Sarajevo: Centar za promociju civilnog društva. 10. Tretman grada u ustavno–pravnoj praksi, Časopis: Pravna misao - tematski broj, juli 2002 godine; Sarajevo: Federalno ministarstvo pravde. 11. Zdravko Zlokapa, Lokalni izbori u Republici Srpskoj, Lokalna samouprava, br.10/2004.god.; Sarajevo: Centar za promociju civilnog društva. 69

12. Zdravko Zlokapa, Skupština opštine i načelnik – rivali ili partneri, Lokalna samouprava, br. 12/2004.god.; Pravni akti: 1. Evropska povelja o lokalnoj samoupravi, OSCE –Misija u BiH, Sarajevo, 2003.god.; 2. Odluka o jedinstvenim kriterijima za konstituiranje novih općina ili izmjena granica postojećih općina u Federaciji Bosne i Hercegovine, Sl.novine FBiH br.4/96 3. Statut Opštine Centar Sarajevo 4. Statut Opštine Novo Sarajevo 5. Statut Opštine Travnik 6. Ustav Federacije BiH – Amandmani II – ČXIV, Službeni list, Sarajevo, 1996.god.; 7. Ustavi Bosne i Hercegovine, Federacije BiH i Republike Srpske, Federalno ministarstvo pravde, Sarajevo, 1997. 8. Zakon o konstituiranju novih općina u Federaciji Bosne i Hercegovine i izmjeni područja općina podjeljenih međuentitetskom i međukantonalnom-međužupanijskom crtom, Sl.novine F BiH, br.6/98 9. Zakon o lokalnoj samoupravi Rebublike Srpske, Sl.novine RS br.35. 10. Zakon o osnovama lokalne samouprave, Sl.novine Federacije BiH broj 6/95.

70

IV. INSTITUCIJE LOKALNE SAMOUPRAVE

ZNAČAJ NEPOSREDNOG BIRANJA NAČELNIKA OPŠTINE Uvodni pristup Izbori za lokalne vlasti: opštinsko vijeće i opštinskog načelnika, kao i za gradska vijeća i gradonačelnike, planirani za oktobar 2004. godine, u bosanskohercegovačkim političkim, socijalnim i ekonoomskim prilikama pokreću veliko interesovanje građana, nevladinih organizacija i političkih stranaka. Prije više od 150 godina idejni tvorac liberalno-demokratskog koncepta razvoja društva John Stewart Mill u lokalnoj samoupravi je vidio institucionalnu mogućnost samopotvrđivanja građanina kao individue u upravljanju javnim poslovima od značaja za socijalni i kulturni razvoj njegove lokalne zajednice, a građanin živi u konkretnoj (datoj) lokalnoj zajednici, koja u političko-pravnom obliku kao jedinica lokalne samouprave omogućuje ispoljavanje i zadovoljavanje zajedničkih potreba. Koje su to zajedničke potrebe? 

Rad objavljen u Časopisu: “Lokalna samouprava”, broj 3, mart 2004. godine. Sarajevo: Centar za promociju civilnog društva.

71

1. zapošljavanje, 2. školovanje, 3. socijalna zaštita, 4. snabdijevanje: od roba za prehranu preko snabdijevanja vodom do energenata, 5. stambena izgradnja 6. uređenje naselja 7. kultura, 8. fizička kultura, 9. lokalni saobraćaj 10. zaštita čovjekove okoline, 11. zaštita javnog reda i mira, itd. Ove potrebe su socijalna osnova, zapravo, socijalni okvir za uspostavu nadležnosti lokalnih vlasti i svih komunalnih institucija za javnu djelatnost u zadovoljavanju potreba građana u mjestu njihovog življenja. Kvalitet zadovoljavanja ovih potreba građana u lokalnoj zajednici određuje i kvalitet življenja ljudi uopšte. Građani svoje interese primarno vežu za svoju lokalnu zajednicu, odnosno jedinicu lokalne samouprave u kojoj žive. Otuda i snažna motivacija građana da učestvuju u izboru lokalnih vlasti. Na ovoj osnovi nastaje i uočljiva i postojana socijalna komunikacija građana s nosiocima javnih ovlaštenja u lokalnoj zajednici. Prostorna blizina ljudi u lokalnoj zajednici omogućuje građanima da poznaju osobine i sposobnosti ljudi koji se kandiduju za vršenje vlasti u lokalnoj zajednici. Iskustva razvoja lokalne samouprave u evropskim demokratskim državama, na temelju principa iz Evropske povelje o lokalnoj samoupravi da lokalne vlasti djeluju efikasno i odgovorno pod kontrolom građana, jeste i najvrjedniji element participacije građana u vršenju vlasti i demokratije uopšte. Šta žele i šta očekuju građani od izbora za lokalne organe vlasti u oktobru 2004. godine? Iako građani Bosne i Hercegovine žive u izuzetno teškim socijalnim i ekonomskim uslovima u svim poratnim i postdejtonskim godinama, oni su u dovoljnoj mjeri svjesni činjenice da odgovorne i sposobne vlasti u lokalnoj zajednici mogu značajno mijenjati uslove života i stvarati nove šanse za sigurnu egzistenciju i standard. Prema najvažnijim parametrima ekonomskog i socijalnog razvoja u proteklih osam godina postdejtonskog vremena, na desetine bosanskohercegovačkih opština uspjele su stvoriti povoljne uslove za razvoj biznisa i za zapošljavanje.Vlasti u ovim opštinama uspjele su pokrenuti i ujediniti energiju građana za uspostavu vlastitih komunalnih službi koje su podigle kvalitetu življenja građana na zavidan nivo. Do sada nisu u pogledu ekonomskog razvoja lokalnih zajednica u BiH izvršena cjelovita istraživanja i o tome ne postoji komparativni pogled. Međutim, postoji spoznaja i u javnosti je promovisana da su rezultati u razvoju opština kao što su: Laktaši, Tuzla, Centar – Sarajevo, Gradačac, Gračanica, Vitez, Široki Brijeg, Čitluk, Prijedor i druge nešto što vuče naprijed, što pokazuje da opštine jesu najvažniji i pokretači i subjekti socijalnog i ekonomskog razvoja. Kada se izvrše ustavne i zakonske promjene i kada opštine dobiju više ovlaštenja i materijalnih pretpostavki, što je predmet započete reforme lokalne samouprave i uprave, opštine u BiH će ostati najvažniji nosioci ekonomskog razvoja svog područja, razvoja participacije građana u upravljanju javnim oslovima i, što je veoma bitno, postat će glavni nosioci unutrašnje reintegracije Bosne i Hercegovine kao pretpostavke za prijem države Bosne i Hercegovine u Evropsku uniju. U kontekstu ova tri aspekata dolazimo do mogućnosti i problematizacije i elaboracije pitanja: značaj neposrednog biranja načelnika od samih građana. Koji momenti opredjeljuju značaj neposrednog biranja načelnika opštine?

72

Ima više momenata. Onaj koji ima opšte značenje odnosi se na jačanje utjecaja i moći građana da izaberu svog načelnika direktno, odnosno bez posredništva. Još jedan momenat ima opšte značenje: mijenja se socijalna motivacija i za izlazak građana na izbore i za vlastiti izbor svog načelnika. Ovo će biti prvi lokalni izbori u kojima će građani direktno birati načelnika u Bosni i Hercegovini. Postavlja se pitanje: šta će biti preovladavajuće u individualnoj odluci građanina da izabere osobu «A» a ne osobu «B» sa liste kandidata za opštinskog načelnika? Na ovoj ravni dolazimo do posebnih i konkretnih momenata koji će biti vodilje građanima da se odluče i da izaberu svog načelnika. Polazimo od pretpostavke da u prvom planu neće biti političke stranke i njihovi programi. Predviđamo mogućnost po kojoj će građani sebe identifikovati sa programima kandidata za opštinske načelnike i to za rješavanje razvojnih problema u lokalnoj zajednici. Drugi vid identifikacije građana sa kandidatom za načelnika bit će povjerenje u moralni integritet ličnosti. Ovaj momenat se javlja kao važan, jer je širenje korupcije u bosanskohercegovačkom društvu dovelo do pada povjerenja građana u mnoge nosioce javnih funkcija u strukturi lokalne vlasti i vlasti uopšte. Nadalje, dolazi treći momenat. To je onaj momenat sa kojim će se građani zasigurno identifikovati u odlučivanju za izbor svog načelnika. Radi se o menadžerskoj sposobnosti ličnosti načelnika opštine da inicira, oblikuje i realizuje razvojne projekte u oblasti privrede i zapošljavanja, stambene izgradnje, pružanja javnih komunalnih usluga i funkcionisanja društvenih službi i opštinske uprave. U rješavanju razvojnih pitanja koja su u lokalnoj zajednici konkretnije naravi načelnik opštine je jednostavno uspješan ili neuspješan. Menadžerske sposobnosti načelnika opštine podrazumijevaju: -

organizatorske sposobnosti, ekonomsko znanje i iskustvo, sposobnosti političkog objedinjavanja ljudi i institucija, kooperativnost u odnosima sa opštinskim vijećem.

Kao peti momenat koji se javlja u identifikaciji građanina i načelnika za koga se u svom izboru odlučuje građanin jeste sposobnost komunikacije sa građanima, njihovim udruženjima i sa medijima. Načelnik koji ne umije ili neće da pokrene javnost za projekte koje predlaže ne može uspjeti u objedinjavanju kadrovskih, finansijskih i prirodnih resursa u korist ubrzanog ekonomskog razvoja svoje lokalne zajednice. Zašto je važno da načelnika opštine građani biraju neposredno? Načelnik opštine je, na temelju ustavnih i zakonskih ovlaštenja, glavni stub u strukturi lokalnih vlasti. On je nosilac najveće društvene moći u jedinici lokalne samouprave. O čemu se radi? Načelnik opštine predlaže opštinskom vijeću politiku razvoja u svim oblastima u kojima je opština nadležna po svom statutu. Nadalje, načelnik opštine predlaže budžet opštine bez čega nema materijalne osnove za finansiranje razvojnih projekata. Uz ovo, načelnik opštine postavlja svoje zamjenike, imenuje šefove službi i izdaje rješenja za zapošljavanje službenika u opštinskoj upravi. Najzad, načelnik opštine ima odgovornost za izvršavanje opštinske politike koju, kroz konkretne programe, utvrđuje opštinsko vijeće. U okviru ove odgovornosti načelnik opštine informiše opštinsko vijeće i građane o izvršenju utvrđene politike razvoja. Uz sve ove aspekte moći i odgovornosti opštinskog načelnika dolazimo i do onog aspekta koji je sadržan u svim drugim. Opštinski načelnik predstavlja opštinu. U politološkom određenju načelnik opštine je istovremeno i vođa izvršne vlasti i ambasador svoje lokalne zajednice u odnosima sa entitetskim i državnim vlastima kao i institucijama međunarodne zajednice. Zbog toga je i institucija i ličnost načelnika opštine najvažnija za odgovorno funkcionisanje lokalne vlasti, za ostvarivanje potreba građana u mjestu življenja. Otuda i činjenica da građani imaju veliki i konkretan interes za neposredan izbor načelnika. Načelnik u svijesti građana nije samo najuspješnija politička 73

ličnost već i ličnost najvećeg povjerenja i ponosa na prvog građanina u svojoj jedinici lokalne samouprave.

IZBORNA VOLJA GRAĐANA KAO OSNOVA DRUŠTVENE MOĆI I ODGOVORNOSTI OPŠTINSKOG NAČELNIKA 1.) Zajedničke potrebe i interesi građana u lokalnoj zajednici U pripremi za lokalne izbore održane u oktobru 2004.godine pitanje načina izbora opštinskog načelnika javilo se kao krucijalno pitanje sa stanovišta iskazivanja izborne volje građana i razvoja demokratije u lokalnim zajednicama. Zapravo u kreaciji modela izbora opštinskog načelnika bile su uključene političke stranke, međunarodne institucije, nevladine organizacije, struka i nauka. U oblikovanju modela izbora opštinskog načelnika ispoljene su dvije opcije: a.) izbor opštinskog načelnika neposredno od građana i b.) izbor opštinskog načelnika od opštinskog vijeća. Većina političkih stranaka u Federaciji BiH u početnoj fazi diskusija o uvođenju neposrednog izbora opštinskog načelnika nije prihvatala ovu ideju. Među subjektima koji su od početka podržavali ideju 

Rad objavljen u časopisu: Pravna misao, broj 3-4, Sarajevo: Federalno ministarstvo pravde, 2005.godina

74

neposrednog izbora opštinskog načelnika bili su nevladine organizacije, građanska udruženja, stručna udruženja i nauka. U drugoj fazi diskusije i uz pritisak međunarodne zajednice prihvaćeno je rješenje neposrednog izbora opštinskog načelnika u Bosni i Hercegovini. Zakonskim oblikovanjem i primjenom neposrednog izbora opštinskog načelnika i gradonačelnika grada Banja Luke u lokalnim izborima 2004.godine. Bosna i Hercegovina se našla u krugu zemalja koje imaju model neposrednog izbora opštinskog načelnika nakon uvođenja višepartijskog sistema. Postavlja se pitanje šta su bili argumenti koje je imala struka i nauka u zagovaranju modela neposrednog izbora opštinskog načelnika od samih građana? U odgovoru na ovo pitanje najprije posmatramo poziciju čovjeka kao društvenog bića u lokalnoj zajednici. Svaki čovjek kao individua živi u naseljenom mjestu – selu ili gradu, jer su se kroz istoriju oblikovala ova dva tipa naselja. U ovim naseljima ljudi su, živeći na istom prostoru, oblikovali svoju društvenu zajednicu koju nazivamo: LOKALNA ZAJEDNICA. U lokalnoj zajednici ljudi, zbog prostorne blizine, uslovljene stanovanjem na jednom prostoru, imaju istovjetne zajedničke potrebe. Zadovoljavanje tih potreba pretpostavlja ljudske aktivnosti, socijalne odnose i društvene institucije. Te potrebe se javljaju kao svakodnevne – trajne životne potrebe. Radi se o ovim potrebama:              

stanovanje; privređivanje (ekonomska osnova života); školovanje djece i omladine; zdravstvena zaštita stanovništva; snabdijevanje robama za prehranu; snabdijevanje vodom i energijom, socijalna zaštita; uređenje naselja; stambena izgradnja; kultura; sport i fizička kultura; lokalni saobraćaj; zaštita čovjekove okoline, zaštita javnog reda i mira.

Ovo nije zatvorena lista čovjekovih potreba u lokalnoj zajednici, ali jeste lista primarnih potreba čovjeka u mjestu njegovog življenja. Kad jedna lokalna zajednica ili više međusobno povezanih lokalnih zajednica uspostave instituciju za zadovoljavanje zajedničkih potreba onda ta institucija postaje političko-pravna institucija. Njena primarna uloga jeste vršenje javnih poslova od interesa za sve građane u lokalnoj zajednici. Ta institucija se u političko-pravnoj teoriji definiše kao lokalna samouprava. Sve lokalne zajednice koje konstituišu političko-pravnu instituciju za vršenje javnih poslova radi zadovoljavanja zajedničkih interesa na prostoru jedne ili više lokalnih zajednica dobijaju status lokalne samouprave. Kao primarna teritorijalna jedinica lokalne samouprave javlja se opština/općina u svim državama svijeta. Da bi se u jedinici lokalne samouprave vršili javni poslovi ona treba imati svoju stvarnu mjesnu nadležnost i svoje izabrane organe. Izabrani organi su opštinsko vijeće/ opštinska skupština kao predstavničko tijelo i opštinski načelnik kao nosilac izvršne funkcije. Prema Evropskoj povelji o lokalnoj samoupravi lokalne vlasti su najbliže građanima. Od njihove osposobljenosti i odgovornosti najviše zavisi zadovoljavanje interesa i potreba građana u lokalnoj zajednici. Zapravo, u pravilu, od efikasnosti lokalnih vlasti ovisi kvalitet življenja građana u njihovim opštinama. Otuda se po principu supsidijarnosti lokalnim vlastima daje primat za vršenje javnih poslova od interesa za građane. Zadovoljavanje svojih potreba građani vežu za lokalnu zajednicu, odnosno jedinicu lokalne 75

samouprave u kojoj žive. Svaka jedinica lokalne samouprave u Bosni i Hercegovini ima svoje razvojne probleme, ima svoju socijalnu zbilju. U postratnom vremenu opštine/općine se mogu grupisati u izrazito nerazvijene, srednje razvijene i razvijene. Ali istovremeno opštine/općine se mogu grupisati u skupine koje imaju u realizaciji razvojne projekte: infrastrukturne i privredne i opštine/općine koje nemaju razvojnih inicijativa i projekata. 2.) Socijalno-interesna motivacija građana za neposredni izbor opštinskog načelnika Najveći interes građani jeste ubrzavanje ekonomskog i socijalnog razvoja: zapošljavanje, kvalitetno školovanje djece, razvijenu zdravstvenu službu, efikasnu upravu i komunalne službe. Na ovom interesu građana javlja se SNAŽNA MOTIVACIJA za biranje i izbor opštinskog/općinskog načelnika. Usljed prostorne blizine življenja ljudi u lokalnoj zajednici uspostavlja se i postojana socijalna komunikacija građana sa nosiocima javnih funkcija u opštini/općini. Građani imaju sopstvenu spoznaju o sposobnostima kandidata koji pretenduju da budu opštinski/općinski načelnici. Prostorna blizina, socijalna komunikacija i interes građana za ekonomski razvoj i kvalitet življenja u lokalnoj zajednici determinišu posebnu društvenost unutar izbornog procesa neposrednog izbora opštinskog načelnika.U čemu se ispoljila ova društvenost tokom izbora za loklne organe vlasti u oktobru 2004.godine? Općina/opština čini zaokruženu cjelinu ekonomskog, socijalnog i urbanog razvoja, kao i razvoja komunalne infrastrukture i komunalnih usluga. Kreacija kao i realizacija razvojnih projekata u općini/opštini bitno ovisi od menadžerske sposobnosti ličnosti načelnika opštine. Načelnik opštine je, ili uspješan ili neuspješan u osmišljavanju inicijativa građana, promocije socijalnog razvoja i objedinjavanju kadrovskih, financijskih i prirodnih resursa svoje jedinice lokalne samouprave. Postoje opštine u Bosni i Hercegovini, u kojima su načelnici opština osigurali društveni ambijent i desetine razvojnih projekata. U tome su se u proteklim postdejtonskim godinama izdvojile općine/opštine gračanica, Vitez, Gradačac, Laktaši, Tuzla, Centar-Sarajevo, Široki Brijeg, Čitluk, Bjeljina, Visoko, Kiseljak i druge. Građanin posjeduje svijest o pripadnosti svojoj lokalnoj zajednici o uslovljenosti kvaliteta njegovog življenja od sposobnosti i odgovornosti nosioca vlasti u jedinici lokalne samouprave. A u strukturi vlasti jedinice lokalne samouprave opštinski načelnik po svojoj ustavnoj i zakonskoj poziciji čini izvršnu funkciju vlasti. Izvršna funkcija opštinskom načelniku omogućuje da predlaže općinsku politiku na razmatranje općinskom/opštinskom vijeću. Kad općinsko/opštinsko vijeće usvoji politiku razvoja u svim oblastima u kojima je nadležna općina/opština načelnik sa upravom provodi utvrđenu politiku. Načelnik općine/opštine upravlja finansijama, na temelju usvojenog budžeta. Prema tome opštinski načelnik u vođenju opštinske politike ima najvažnije poluge vlasti u svojim rukama. Ima informacije, finansije i kadrove opštinske uprave. Imajući spoznaju o ovakvoj ulozi općinskog/opštinskog načelnika građani su iskazali interes za neposredni izbor opštinskog načelnika. Tokom diskusije o uvođenju modela neposrednog izbora opštinskog načelnika uspostavljena je hipoteza da će većina kandidata za opštinske načelnike dobiti veći procenat glasova od građana nego stranačke liste odbornika/vijećnika za općinska vijeća. Ova hipoteza se potvrdila u lokalnim izborima 2004.godine. Tako, na primjer u 109 općina/opština od ukupno 139, kandidati za načelnike opština/općina dobili su više glasova od glasova partije koja ih je kandidovala. Odnos broja glasova koje je osvojio načelnik i broja glasova koje je osvojila njegova stranka posmatramo u šest opština: Bosanska Dubica, Stari Grad Sarajevo, Teslić, Novi Grad Sarajevo, Tuzla i Živinice. Bosanska Dubica: - Socijalistička partija osvojila je 5,73 % glasova; - kandidat socijalističke partije za načelnika osvojio je 54, 71%, odnosno; 76

-

48,98 % više glasova od stranke

Stari Grad Sarajevo: - Socijaldemokratska unija BiH osvojila je 10,57 % glasova dok je njen kandidat za načelnika osvojio 37,10 % ili za 26,53 % više glasova. Teslić: - Socijalistička partija Republike Srpske osvojila je 19,12 % glasova, a kandidat stranke za načelnika osvojio je 41% glasova ili 21,88 % više od svoje stranke. Novi Grad sarajevo: - Socijaldemokratska partija BiH osvojila je 27,92 % glasova, a kandidat stranke za načelnika osvojio je 47,59 % glasova ili za 19,67 % više od svoje stranke. Tuzla: - Socijaldemokratska partija BiH osvojila je 43,67 % glasova, a kandidat stranke za načelnika osvojio je 62,86 % glasova ili za 19,19 % više od svoje stranke. Živinice: - Socijaldemokratska partija BiH osvojila je 30,85 % glasova, a kandidat za načelnika osvojio je 46,29 % glasova ili za 15,44 % više od svoje stranke. Budući da su građani u izboru kandidata za načelnike opština pokazali svoj usmjeren i prepoznatljiv interes mogu se izdvojiti i zajedničke odlike ovog interesa: -

GRAĐANI SU IMALI PREPOZNATLJIVU MOTIVACIJU NEPOSREDNO ZA OPŠTINSKOG NAČELNIKA;

DA

GLASAJU

-

U OPREDJELJIVANJU ZA KANDIDATE ZA OPŠTINSKOG/OPĆINSKOG NAČELNIKA GRAĐANI SU PREFERIRALI LIČNOST I NJENE SPOSOBNOSTI DA VRŠI JAVNE POSLOVE U JEDINICI LOKALNE SAMOUPRAVE. TIME SU PREFERIRALI SVOJ INTERES ZA SOCIJALNI RAZVOJ;

-

STAVLJAJUĆI U PRAVI PLAN LIČNOST KANDIDATA ZA NAČELNIKA OPŠTINE/OPĆINE I NJEGOV MORALNI INTEGRITET I POVJERENJE U JAVNOSTI GRAĐANI SU U DRUGI PLAN POTISNULI STRANAČKU PRIPADNOST KANDIDATA;

-

IDENTIFICIRAJUĆI SE SA LIČNOŠĆU KANDIDATA I NJEGOVIM OSOBENOSTIMA GRAĐANI SU PROMOVISALI ONE KANDIDATE KOJI MOGU ODGOVORNO I USPJEŠNO POKRETATI I USMJERAVATI SOCIJALNI RAZVOJ LOKALNE ZAJEDNICE I STVARATI BOLJE USLOVE ZA ŽIVOT I ZAPOŠLJAVANJE;

-

U IZBORU OPĆINSKIH/OPŠTINSKIH NAČELNIKA PREVLADALA JE SOCIJALNO-INTERESNA MOTIVACIJA. TO JE OMOGUĆILO DA KANDIDATI ZA OPŠTINSKE NAČELNIKE POSTANU IZBORNO USPJEŠNIJI U ODNOSU NA STRANKE KOJE SU IH KANDIDIRALE;

-

SVOJIM ODNOSOM PREMA IZBORU OPĆINSKOG/OPŠTINSKOG NAČELNIKA GRAĐANI SU ISKAZALI POVJERENJE U LOKALNU SAMOUPRAVU I U TOM KONTEKSTU OJAČALI PARTICIPACIJU U UPRAVLJANJU JAVNIM POSLOVIMA.

77

3.) Nova pozicija opštinskog načelnika u strukturi lokalnih vlasti Na temelju zajedničkih odlika interesa građana u izboru opštinskog načelnika dolazimo do pitanja: Jeli neposrednim izborom općinski/opštinski načelnik dobio novu poziciju u sistemu lokalne samouprave? Na temelju ovog pitanja moguće je problematizirati poziciju opštinskog načelnika u procesu odlučivanja o javnim poslovima iz samoupravnog djelokruga općine u četvorogodišnjem vremenu koji traje od izbora 2004.godine. Postoji više aspekata koji određuju poziciju opštinskog/općinskog načelnika. Najprije to je ustavno zakonski, zatim statutarni I najzad politički aspekt. I ustavno-zakonska i statutarna pozicija općinskog/opštinskog načelnika u biti ostaje u okvirima koji opštinskog načelnika definišu kao nosioca izvršne funkcije. Radi se o tome da je načelnik opštine pozicioniran tako da u vršenju izvršne funkcije ima ovlašćenja predlagati općinsku politiku i provoditi općinsku politiku. Načelnik općine/opštine u obliku svoga programa rada: -

predlaže opštinskom vijeću na usvajanje politiku razvoja u svim pitanjima u kojima je nadležna općina/opština; provodi politiku koju utvrdi opštinsko/općinsko vijeće; uspostavlja organizaciju općinskih službi I rukovodi njihovim radom.

Prema ovim ovlaštenjima opštinskom načelniku pripadaju svi segmenti u vođenju politike lokalnih vlasti, sem onog što pripada opštinskom/općinskom vijeću, a to je utvrđivanje politike. Međutim, u pogledu uticaja na utvrđivanje politike općinskog/opštinskog vijeća, općinski načelnik se javlja kao subjekt sa najviše uticaja. U pravilu načelnik je uticajniji subjekt, od vijećnika i pojedinačno i od stranačke skupine općinskih vijećnika. Načelnik opštine komunicira, preko organa mjesne zajednice sa interesima građana na cijelom prostoru općine. Odbornik/vijećnik komunicira sa strankom ili sa jednom ili više mjesnih zajednica. Istraživanja pokazuju da je neznatan broj općinskih vijećnika aktivan u procesu donošenja odluka u općinskom vijeću. Sa neposrednim izborom općinskog načelnika od strane građana općinski načelnik je dobio novu društvenu moć. Ova moć proističe iz izborne volje građana. U tom kontekstu slabiće ovisnost opštinskog načelnika od njegove i drugih stranaka, a jačaće ovisnost od građana i javnosti. Dobijena moć od izborne volje građana daje i nove sadržaje u poziciji opštinskog/općinskog načelnika. Proširen je i ojačan politički aspekt pozicije opštinskog načelnika. Načelnik opštine/općine na temelju moći koju stiče izbornom voljom građana postaje i kao institucija i kao ličnost najvažniji i najmoćniji subjekt u vršenju vlasti iz nadležnosti jedinice lokalne samouprave: opštine ili grada. Na ravni ovakvog pozicioniranja općinskog načelnika postavlja se pitanje kakve će odnose imati sa građanima, političkim strankama, općinskim vijećem i lokalnom javnošću. Ovakvi odnosi postaju glavna preokupacija u prvim mjesecima funkcionisanja novih saziva opštinskih vijeća u Bosni i Hercegovini nakon lokalnih izbora u oktobru 2004.godine. Najučestalija neslaganja vijećničkih stranačkih skupina ispoljena je u procesu donošenja opštinskih budžeta. Svi opštinski načelnici koji u općinskom vijeću nemaju većinu svoje stranke u koaliciji sa drugim strankama veoma su teško došli do usvajanja opštinskih budžeta. Sa stanovišta okvira svoje pravno-političke pozicije općinski načelnik svoju izvršnu ulogu obavlja u odnosima sa sljedećim subjektima: s građanima u mjesnim zajednicama; s političkim partijama i nevladinim organizacijama; s opštinskim vijećnicima i lokalnom javnošću u opštini. Građani u MZ Političke stranke Nevladine organizacije

Opštinski načelnik

Opštinski vijećnici

78

Lokalna javnost

4.) Upotreba moći opštinskog načelnika Problematizacija pozicije opštinskog načelnika u politološkom diskursu pretpostavlja pitanje u čemu će se potvrditi moć opštinskog načelnika stečena neposrednim izborom građana. Hipotetički ta moć može ići putanjom kreacije razvojnih projekata i rješavanja razvojnih potreba općine. Na ovoj ravni programska aktivnost opštinskog načelnika može korespondirati sa interesima građana. Na razvojnim pitanjima uspostavlja se SOCIJALNA IDENTIFIKACIJA INTERESA GRAĐANA, s jedne strane i programske aktivnosti opštinskog načelnika, s druge strane. Ako su razvojna putanja u programu rada opštinskog načelnika definisana onda će cijeli proces odlučivanja u opštinskom vijeću biti okrenut građanima, njihovim problemima i zahtjevima. Tada će međustranačke političke borbe biti zamjenjene promocijom razvojnih projekata, a lokalna vlast će imati atribut odgovorne vlasti. Ali društvena moć opštinskog načelnika, takođe hipotetički, može krenuti smjerom birokratizacije što znači zloupotrebe moći za stranačke i grupne interese, može ići u samovolju, a to znači izolaciju lokalne zajednice, izostajanje ekonomski i nezadovoljstva građana. Na ovoj osnovi dolazimo i do pitanja: Kako upotrijebiti moć po osnovu izborne volje i po osnovu instrumenata vlasti koju načelnik svojom izvršnom ulogom ima u strukturi lokalne vlasti? Odgovor je višedimenzionalan: 

  

Stalna komunikacija sa građanima u njihovim mjesnim zajednicama na ravni rješavanja njihovih razvojnih problema: školstvo, zdravstvo, uređenje naselja, saobraćaj, stambena izgradnja, razvoj biznisa, zapošljavanje, zaštita okoline. U ovom smjeru valjalo bi uvesti i afirmisati: TRIBINE NAČELNIKA SA GRAĐANIMA u mjesnim zajednicama, a koje bi se odvijale na teme razvojnih problema i uz prisustvo medija. Komunikacija sa nevladinim organizacijama i udruženjima građana. Uvesti stalne vidove artikulacije prijedloga nevladinih organizacija putem savjeta nevladinih organizacija. Ove organizacije vrlo uspješno artikulišu interese određenih skupina građana. komunikacija sa medijima. Uvesti sedmične susrete sa lokalnim medijima, u obliku stalnih konferencija za štampu. Na ovaj način vršenje funkcije opštinskog načelnika postaje transparentno. U odnosima sa opštinskim vijećem razvijati saradnju i odgovornost u izvršenju zakonskih i statutarnih ovlaštenja. Ovo se postiže realizacijom programa razvoja pojedinih oblasti koje su predložili građani i usvojilo opštinsko vijeće/skupština.

5.) Općinsko vijeće – mjesto odlučivanja o cjelini interesa građana u jedinici lokalne samouprave

U pogledu odnosa opštinskog načelnika i opštinskog vijeća javlja se pitanje kako riješiti problem kad dođe do blokade u odlučivanju opštinskog vijeća. Ovdje se uključuje i pravni aspekt i politološki 79

aspekt. Vijeće je najviši organ političkog predstavljanja građana i odlučivanje o opštinskoj politici. Ono je nosilac utvrđivanja politike socijalno-ekonomskog razvoja opštine. Načelnik opštine provodi utvrđenu politiku opštinskog vijeća/skupštine. Ako se u zakonskom predviđenom, roku ne može donijeti budžet opštine kako to riješiti? Tada se propituju odgovornosti u kontekstu ovlaštenja i vijeća/skupštine i načelnika opštine. Ako opštinski načelnik ne pripremi nacrt budžeta, onda je to njegova odgovornost. Ako općinsko vijeće ne može postići potrebnu većinu za usvajanje budžeta, onda je to odgovornost vijeća. Vijeće odgovornost načelnika može provjeriti pokretanjem postupka za opoziv i nove izbore. Načelnik ne može inicirati postupak za opoziv vijećnika i vijeća. Nakon neposrednog izbora opštinskog načelnika na lokalnim izborima 2004.godine otvorilo se pitanje većinske podrške u opštinskom vijeću/skupštini realizaciji programa rada opštinskog načelnika. Stranke koje u opštinskom vijeću/skupštini imaju (glasačku) većinu, a nemaju načelnika opštine iz svoje stranke pretvaraju opštinska vijeća u arenu političkih borbi i nadmetanja stranaka. U takvim odnosima zapostavljaju se interesi građana za ubrzan socijalni i ekonomski razvoj. Gubi se energija za rješavanje razvojnih pitanja. Na osnovi iskustava višemjesečnog rada opštinskih vijeća i ispoljenih teškoća u donošenju najvažnijih akata: budžeta, planova razvoja pojedinih oblasti, te urbanističkih i regulacionih planova vidljiva je opasnost koja može dovesti do blokade funkcionisanja lokalne samouprave u opštinama. Pitanje se postavlja kako pronaći rješenja koja isključuju blokadu odlučivanja u opštinskom vijeću/skupštini. U traženju odgovora valja problematizirati i politički i pravni aspekt. Kad je u pitanju politički aspekt promatra se osnova društvene moći i legitimiteta i opštinskog načelnika i opštinskog vijeća. I jedna i druga institucija lokalne samouprave imaju osnovu društvene moći, a time i odgovornosti prema izbornoj volji građana. Ova izborna volja građana je prag preko kojeg se ne prelazi kad se odlučuje u opštinskom vijeću. To onda znači da parcijalni stranački interesi, na primjer, u donošenju budžeta ili planova izgradnje lokalnih saobraćajnica, trebaju biti usklađeni sa zajedničkim interesima građana. Ako su i vijećnici/odbornici i opštinski načelnik okrenuti interesima građana onda će se u odlučivanju opštinskog vijeća doći do konsensusa, po mjeri interesa građana. U pripremi i predlaganju odluke ili akta opštinski načelnik obezbjeđuje cjelinu, zapravo sintezu interesa građana kroz praćenje rasprave u svim mjesnim zajednicama, strankama i nevladinim organizacijama. Na ovaj način dolazimo do stajališta po kome stranke političku borbu završavaju sa izbornom kampanjom. Izabrano opštinsko vijeće/skupština nije arena za stranačke političke borbe, već arena za nadmetanje projekata koji pretpostavljaju i omogućuju rješavanje razvojnih pitanja od interesa za sve građane u opštini. Ovim se izjednačava odgovornost lokalnih vlasti prema građanima, odnosno propituje se partnerstvo u odgovornosti opštinskog vijeća i opštinskog načelnika. Drugi aspekt je pravne naravi, što podrazumjeva da se u izbornom zakonu i u entitetskim zakonima o lokalnoj samoupravi kao i u statutima opština osiguraju procedure unutar kojih će se izbjeći totalna blokada odlučivanja u opštinskom vijeću i funkcionisanju lokalne samouprave. Rezime Zajedničke potrebe i interesi građana ispoljavaju se i oblikuju u mjestu življenja svakog čovjeka kao individue. Te potrebe su višestruke i uslovljene su prostornom blizinom življenja ljudi u naselju. Prostor svoga življenja, ljudi su kroz istoriju, oblikovali u dva tipa naselja:selo i grad. U ovim naseljima uspostavljaju se društvene zajednice na teritorijalnoj osnovi i određuju se kao lokalne zajednice. Kad jedna ili više lokalnih zajednica uspostavi društvenu instituciju za zadovoljavanje zajedničkih potreba onda one dobijaju status lokalne samouprave. U svim državama svijeta lokalna samouprava se uspostavlja i razvija u vidu jedinice lokalne samouprave, zapravo opštine. Evropsko iskustvo u razvoju lokalne samouprave utemeljeno je u Evropskoj povelji o lokalnoj samoupravi. 80

Prema principima ustanovljenim u Evropskoj povelji o lokalnoj samoupravi lokalne vlasti su najbliže građanima. Od njihove osposobljenosti bitno ovisi zadovoljavanje potreba i interesa građana u lokalnoj zajednici. U strukturi lokalne vlasti dva subjekta imaju najveću odgovornost za upravljanje lokalnim javnim poslovima. To su opštinsko vijeće/skupština i opštinski načelnik. Vijeće je nosilac utvrđivanja opštinske politike u svim segmentima razvoja.Opštinski načelnika je nosilac izvršne funkcije. Po svojim ustavnim, zakonskim i statutarnim ovlaštenjima opštinski načelnik ima sve poluge u vršenju lokalne vlasti sem utvrđivanja opštinske politike što pripada opštinskom vijeću. Po tome je opštinski načelnik veoma bitna institucija lokalne samouprave. Građani kao interesni subjekt u biranju i izboru opštinskog načelnika u lokalnim izborima 2004.godine potvrdili su svoj interes za razvoj i funkcionisanje lokalne samouprave. Taj interes su građani potvrdili dajući veću izbornu podršku kandidatima za načelnika opštine nego njihovim strankama. Od 139 opština u 109 su kandidati za načelnika opštine dobili više glasova od građana u odnosu na glasove, koji su građani dali njihovim stranačkim listama za opštinsko vijeće. Građani su imali socijalno-interesnu, a ne političku motivaciju da biraju onu ličnost za opštinskog načelnika koja po njihovoj spoznaji može najuspješnije rješavati njihove razvojne probleme. Građani su svojim izborom promovisali one kandidate koji posjeduju menadžerske sposobnosti i morali ugled u lokalnoj sredini. Na temelju izborne volje građana institucija opštinskog načelnika dobila je novu društvenu moć. Kako će biti upotrebljena ta moć? U socijalnom i političkom razvoju u neposrednom izboru stečena društvena moć opštinskog načelnika može biti upotrebljena za iniciranje i realizaciju razvojnih projekata od interesa za građane a može ići i u pravcu birokratizacije, izolacije i nezadovoljstva građana. Kao najmoćniji subjekt lokalne vlasti opštinski načelnik svoju izvršnu funkciju realizuje u komunikaciji sa: građanima u mjesnim zajednicama; nevladinim organizacijama;političkim strankama; opštinskim vijećnicima i lokalnom javnošću. Odnos opštinskog načelnika i opštinskog vijeća javlja se kao poseban problem u onim opštinama u kojima opštinski načelnik nema svoju stranačku većinu u vijeću. Ali opštinski načelnik ima izbornu volju (većinu) građana za vršenje svoje uloge. Tu istu izbornu volju (većinu) imaju i opštinski vijećnici, zapravo opštinsko vijeće. Prema tome i opštinski načelnik i opštinsko vijeće imaju istu političku osnovu svoga mandata – volju građana. Njihovi partnerski odnosi u procesu odlučivanja javljaju se u istoj ravni, a to je u istorijskoj odgovornosti naspram interesa građana za socijalni, ekonomski i kulturni razvoj, za što bolji kvalitet življenja. Ali i uz određivanje uzajamne odgovornosti prema građanima odnosa opštinskog načelnika i opštinskog vijeća, u cilju sprečavanja mogućih blokada procesa odlučivanja, valja urediti i odgovarajućim zakonskim rješenjima u izbornom zakonu i entitetskim zakonima o lokalnoj samoupravi.

81

KOMUNIKACIJA GRAĐANA I OPŠTINSKOG VIJEĆNIKA SA OSVRTOM NA STATUTARNI MODEL I PRAKSU U OPŠTINI NOVO SARAJEVO

Lokalna samouprava nije samo ideja o učešću građana u odlučivanju o javnim poslovima u lokalnoj zajednici, a to znači u zajednici življenja unutar jednog ili više povezanih naselja. Lokalna samouprava je u svim državama savremenog doba političko – pravna institucija. U njoj građani odlučuju o svojim interesima, zapravo o lokalnim poslovima iz samoupravnog djelokruga opštine kroz dva osnovna oblika: a. neposredno i b. putem predstavničkog organa Neposredno odlučivanje poznaje: a.) referendum; b.) mjesni zbor građana; i c.) građansku inicijativu. Prema statutu opštine Novo Sarajevo (član 30.) o svakom pitanju iz djelokruga vijeća (Općinskog vijeća) može se pokrenuti rasprava putem građanske inicijative. Najmanje 50 građana može pokrenuti inicijativu. Drugi oblik odlučivanja građana jeste odlučivanje preko predstavničkog tijela. Općinsko vijeće je predstavničko tijelo građana. Ono je nosilac političke vlasti građana iskazane kroz izbornu 

Rad objavljen u časopisu:”Lokalna samouprava”, septembar, 2003.godine. Sarajevo: Centar za promociju civilnog društva.

82

volju u izboru opštinskih vijećnika, na opštim, tajnim i neposrednim izborima. Vijeće čine izabrani vijećnici u broju koji je utvrđen Statutom opštine (Opštinsko vijeće Novo Sarajevo ima 31 vijećnika). Težište odlučivanja u lokalnim zajednicama jeste na predstavničkom organu, a to je Opštinsko vijeće, Vijeće je legitimni nosilac političke moći o odlučivanju o svim najznačajnijim javnim poslovima u lokalnoj zajednici. Predstavničko tijelo lokalne zajednice, po pravilu, ima u rukama svu vlast i sva ovlaštenja lokalne zajednice, a koja su omeđena samoupravnim djelokrugom opštine. Riječ je o kategoriji nadležnosti Opštinskog vijeća. U načelnom definisanju nadležnosti Opštinskog vijeća uzima se nekoliko skupina pitanja. Jednu skupinu pitanja čini normativno uređivanje odnosa i ustrojstva institucija u lokalnoj zajednici. To je donošenje Statuta, odluka i drugih propisa. Sljedeću skupinu pitanja čine ona pitanja koja se odnose na osnivačka prava. To je osnivanje preduzeća, javnih ustanova za obavljanje društvenih i komunalnih djelatnosti od interesa za građane u opštini. Posebnu skupinu pitanja iz nadležnosti Opštinskog vijeća čini osnivanje organa uprave i organizacija službi za potrebe opštine. Osiguranje uslova za uređivanje prostora i vođenje urbanističko – stambene politike jeste takođe važan krug pitanja iz nadležnosti Opštinskog vijeća. U nadležnost opštinskog vijeća spadaju i osiguranje javnog reda, mir i sigurnost ljudi i imovine. Statut Opštine novo sarajevo ustanovljava da Opštinsko vijeće u svojoj nadležnosti ima 21 pitanje. Iz ovog spektra pitanja kao najvažnija se izdvajaju deset pitanja: -

donošenje Statuta opštine; izbor Predsjedavajućeg vijeća; donošenje budžeta i usvajanje izvještaja o izvršenju budžeta; donošenje programa razvoja za pojedine djelatnosti; donošenje propisa o opštinskim porezima i naknadama; osnivanje javnih preduzeća i javnih ustanova; raspisivanje referenduma; raspisivanje javnih zajmova i odlučivanje o zaduženju opštine; osnivanje organa uprave; donošenje odluka o javnom redu i miru.

Iz ovog se vidi da sva najvažnija pitanja za razvoj lokalne zajednice jesu u nadležnosti Opštinskog vijeća. Opštinsko vijeće jeste kolektivno tijelo. Ono djeluje kroz svoje sjednice i sjednice komisija koje obrazuje. Ali, Vijeće čine vijećnisi kao individue i kao nosioci političkog mandata. To znači i onog mandata koji su dali građani na izborima kroz svoje povjerenje konretnom stranačkom političkom programu i ljudima koji su nosioci tih programa. Sa stanovišta cjelovite pozicije Opštinskog vijeća kao nosioca političke vlasti u upravljanju lokalnim poslovima aktivnost opštinskog vijećnika se javlja kao pretpostavka uspješnog ostvarivanja uloge opštinskog vijećnika. U čemu je bit uloge opštinskog vijećnika u procesu odlučivanja o društvenom razvoju lokalne zajednice? Ona je višestruko određene. Određena je najprije sposobnošću individue da učestvuje u vrešenju javnih poslova od interesa za lokalnu zajednicu. Gdje se čovjek kao individua susreće sa javnim poslovima? Njaprije tamo gdje se interesi ljudi oblikuju kao interesi javnog značenja. To su nevladine organizacije, udruženja građana. To su političke stranke. To su oblici slobodnog organizovanja građana u njihovim mjesnim zajednicama. To su javna sredstva informisanja građana, zapravo mediji. Razvoj demokratije u ljudskom društvu oblikovao je ideju slobodnog izbora. U njima se na principu konkurencije ideja i programa oblikuje povjerenje građana u izboru ljudi za svoje predstavnike. Upravo na ovoj ravni građanin i njegov predstavnik u opštinskom vijeću kao nosiocu političke vlasti (one vlasti koja pokreće i opredjeljuje društveni i ekonomski razvoj lokalne zajednice) začinje odnos građana i 83

vijećnika u opštinskom vijeću. U izbornom procesu svi kandidati se predstavljaju građanima. Predstavljaju se programom (obično svoje stranke) kojim se nudi riješavanje određenih pitanja za koje postoji interes građana. Povjerenje građana se dobija za politički program. To povjerenje je politička sadržina dobijenog mandata na izborima. Kako to povjerenje opštinski vijećnik može sačuvati? Kako ga može potvrditi? Načelan odgovor je da može tako što će održavati stalnu komunikaciju sa građanima. Ne sa građanima apstraktno, već unutar procesa donošenja odluka u opštinskom vijeću. Šta podrazumijeva komunikacija građana i vijećnika? Da li je to upoznavnje sa donesenim odlukama ili je odgovarajući vid konsultacije o prijedlozima odluka koje će donositi opštinsko vijeće? Istražiavnja pokazuju da, nakon izborne kampanje, zapravo izbornog procesa prestaje direktna komunikacija vijećnika sa građanima. Izabrani vijećnici, svoju aktivanost u pripremi odluka opštinskog vijeća primarno svode na stranački klub vijećnika. Dakle, aktivnost vežu za stranački život. To jeste nezaobilazno da vijećnik komunicira sa stranačkim strukturama. Ali nije i dovoljno. Jer vijećnik ima politički mandat svih građana. Kako je moguće to u praksi ostvariti? Koji su vidovi komunikacije vijećnika sa građanima na raspolaganju? Ima ih više. Pitanje je da li se stvaraju pretpostavke za komunikaciju sa građanima. Pitanje je da li tom teže i na tome istrajavaju opštinski vijećnici? Jedan od najzanačajnijih vidova komunikacije sa građanima jeste neposredni dijalog, razgovori, konsultacije. Dakako, nije to moguće bez povezanosti i saradnje sa onim što čini građansku aktivnsot u mjesnom naselju, zapravo u mjensoj zajednici. Vijećnik ne mora čekati godišnje izvještaje o radu Vijeća da bi u neposrednoj komunikaciji sa građanima spoznao njihovo mišljenje i njihove interese. Dakle, osnovni vid komunikacije vijećnika sa građanima jeste direktan razgovor sa građanima u tijelima koja čine strukturu mjesne zajednice. To su zborovi građana. To je Skupština mjesne zajednice. To je izvršni organ Skupštne mjesne zajednice. To su organi nevladinih organizacija. Mogu to biti i interesne skupine građana u mjesnom naselju, koje žele riješiti svoj zasebni problem u naselju (regulacioni plan, komunalna infrastruktura, snabdijevanje vodo i energentima, javni saobraćaj i slično). Ako građani poznaju opštinskog vijećnika, ako imaju povjerenje u njegovu aktivnost, oni će sami tražiti komunikaciju sa vijećnikom. Na ovaj uklon mogu se čuti i suprostavljeni argumenti: građani u urbanim sredinama (mjesnim zajednicama) sa riješenim uslovima za življenje nemaju interesa, niti motivacije za okupljanje u mjesnoj zajednici i razgovore sa opštinskim vijećnikom. Međutim, i u urbani sredinama dijelovi grada kao mjesna naselja imaju mnoštvo životnih i razvojnih problema (javna rasvjeta, stambena izgranja, održavanje uslica, saobraćaj, odvoz smeća i sl.). Prema tome primarni vid komunikacije sa građanima u procesu donošenja odluka opštinskog vijeća vijećnici mogu ostvariti unutar samouprave strukture mjesne zajednice. Da građani imaju interesa da ispolje svoje zahtjeve putem izbora građana potvrđuje jedno istraživanje. Istraživanje je provedeno 2001. godine u 18. mjesnih zajednica – po dvije iz svake opštine u Kantonu Sarajevo. Anketirano je 200 građana. Iz Novog Sarajeva u uzorku su bili dvije mjesne zajednice: Grbavica I i Malta. Istraživanje je provedeno u okviru izrade jednog magistarskog rada na temu: Primjena Evropske povelje o lokalnoj samoupravi u Kantonu Sarajevo. Evo prikaza stavova ispitanika o tome koliko se u mjesnoj zajednici koristi zbor građana kao neposredni oblik odlučivanja građana. Samo 17% ispitanika u 9 opština Kantona Sarajevo smatra da se zbor građana koristi uvijek kada je to potrebo; 39% smatra da se on koristi samo ponekad; dok 32% ne zna da li se zbor građana uopšte koristi kao oblik neposredne participacije građana u odlučivanju. Posmatrano uporedno u Novom sarajevu ispitanici imaju ove stavove: 14% građana smatra da se zbor građana koristi kada je to potrebno; 27% smatra da se koristi ponekad; 23% smatra da se ne koristi nikada i o tome ne zna ništa 36% građana. Zanimljivi su i stavovi ispitanika o tome na čiji prijedlog je održavan zbor građana. U devet opština Kantona Sarajevo zborovi građana su održavani na prijedlog Savjeta mjesne zajednice, smatra 23% ispitanika; 1% na prijedlog udruženja građana; 30% na prijedlog opštinskog načelnika i opštinskog vijeća; a 46% ispitanika ne zna na čiji prijedlog se održavaju mjesni zborovi građana. 84

Drugi vid neposredne komunikacije vijećnika sa građanima mogu biti tribine opštinskog vijećnika za građane u mjesnim zajednicama. Tribine se mogu vezati tematski za godišnje izvještaje o radu opštinskog vijeća. Činile bi sastavni dio programa aktivnosti vijećnika u toku jednogodišnjeg rada Vijeća. Zakazivale bi se na inicijativu opštinskog vijećnika (jednog ili više vijećnik) i organizovale bi se u sardanji sa organima mjesne zajednice (jedne ili više mjesnih zajednica). Tribine bi bile otvorene za javnost. Uz medijsku podršku one bi mogle postati za građane privlačan vid neposredne komunikacije sa opštinskim vijećnicima. Ovakve jednogodišnje tribine bi, zasigurno, ojačale poziciju opštinskog vijećnika u procesu donošenja odluka opštinskog vijeća. Prijedlozi opštinskog vijećnika imali bi više uticaja na sadržaj odluka vijeća, a građani bi iskazivali više povjerenja naspram vijećnika. Stanje poznavanja rada opštinskih vijećnika od strane građana, ustanovljeno kroz navedeno istraživanje u devet opština Kantona sarajevo pokazuje da samo 36% ispitanika poznaje svoje izabrane vijećnike. Nadalje, 39% ispitanika je imalo priliku upoznati svoje opštinske vijećnike samo pred opštinske izbore. Istovremeno 25% anketiranih građana uopšte ne poznaje vijećnike. Ovo daje osnovu zaključka daaktivnost opštinskog vijećnika u smislu direktne komunikacije sa građanima uglavnom prestaje završetkom izborne kampanje. Tako, na primjer, u opštini Novo Sarajevo samo je 23% anketiranih građana upoznato sa opštinskim vijećnicima. Nije upoznato 41% ispitanika. Pred opštinske izbore upoznato je samo 36% anketiranih građana. U pogledu zadovoljstva angažmanom opštinskih vijećnika u devet opština Kantona sarajevo samo 10% ispitanih građana u potounosti je zadovoljno angažmanom opštinskih vijećnika. 18% je prilično zadovoljno. Djelomično je zadovoljni 38% ispitanika a nije zadovoljno 34% ispitanika. Usporedba: u Novom Sarajevu, sa radom vijećnika u potpunosti je zadovoljno 5% građana. Prilično je zadovoljno 14% ispitanika. Djelomično je zadovoljno 36% ispitanika a sasvim nezadovoljno 45% ispitanika (skoro polovina). U definisanju razloga nezadovoljstva građana sa radom opštinskih vijećnika vidno je da u opštini Novo Sarajevo sljedeće: 32% ispitanika je nezadovoljno time što vijećnici nisu aktivni na sjednicama opštinskog vijeća; 50% ispitanika je nezadovoljno time što se vijećnici ne zalažu za razvoj njihove mjesne zajednice; a za ostale razloge se opredjelilo 18% ispitanika. Uz izvještaj o radu opštinskog vijeća Novo Sarajevo predložene su i mjere za poboljšanje sadržaja i metoda rada opštinskog vijeća. Jedna od tih mjera glasi:“Predlaže se da vijećnici direktno komuniciraju sa građanima ili putem savjeta mjesnih zajednica tamo gdje žive, a naročito u pripremama za sjednicu Vijeća, kako bi na Vijeću jače zastupali interese građana“. Dakle u središtu ovog zalaganja je građanin, njegov interes i uticaj. Opštinski vijećnik je zaparvo opunomoćenik građana i zbog toga mu valja biti tokom trajanja mandata u neposrednoj komunikaciji sa građanima. Tako se približavamo postignućima participacije građana u upravljanju javnim poslovima u lokalnoj zajednici, poput onog što imaju zemlje razvijene demokratije u Evropi.

85

LITERATURA I IZVORI: Knjige: 1. Decentralizacija i sudjelovanje građana na lokalnoj razini – iskustva i problemi zemalja jugoistočne Evrope“, Friedrich Ebert Stifftung, Zagreb, 2002.godine. 2. Eugen Pusić, S. Ivanišević, Z.Pavić, Ramljak, Upravni sustavi, knjiga I, Školska knjiga, Zagreb 1997.godine 3. Jačanje lokalne vlasti, grupa autora, Magna agenda, Beograd 2001.godine 4. Janez Šmidovnik, Lokalna samouprava, Sarajevo, 1999.godine 5. Lokalna i regionalna samouprava, Grupa autora, Centar za promociju civilnog društva, Sarajevo, 2001.godina 6. Slaviša Orlović, Političke partije i moć, Čigoja štampa, Beograd 7. Snežana Đorđević, Renesansa lokalne vlasti – uporedni modeli, Beograd, 2002. god. Članci u časopisima: 1. Mirko Pejanović, Reforma lokalne samouprave u procesu integracije Bosne i Hercegovine u Evropsku uniju, Pravna misao, 11-12, Sarajevo 2004.godine 86

2. Mirko Pejanović, Značaj neposrednog biranja načelnika opštine, Lokalna samouprava, mart 2004.godine, br.3. 3. Oblikovanje izbornog sistema, Rabic, Sarajevo, 1997. godine 4. Odnos Općinskog/opštinskog načelnika i općinskog vijeća/skupštine opštine, Lokalna samouprava – tematski broj, broj 1/2005.godine 5. Položaj i ustrojstvo gradova u FBiH sa posebnim osvrtom na razvoj lokalne samouprave u gradu Mostaru, Grupa autora, Centar za razvoj lokalne i regionalne samouprave, Fakultet političkih nauka, Sarajevo, 2003. god. 6. Slavo Kukić, Općinski izbori u Federaciji BiH, Lokalna samouprava, br.10/ 2004.godina 7. Suad Arnautović, Lokalni izbori u Bosni i Hercegovini, Lokalna samouprava, br.10/ 2004.godina 8. Zdravko Zlokapa, Lokalni izbori u Republici Srpskoj, Lokalna samouprava, br. 10/ 2004.godina 9. Zdravko Zlokapa, Skupština opštine i načelnik-civili ili partneri, Lokalna samouprava, br. 12/2004.godine

87

V. REGIJE I REGIONALNA SAMOUPRAVA

REGIONALIZACIJA BOSNE I HERCEGOVINE KAO PRETPOSTAVKA INTEGRACIJE U EVROPSKU UNIJU

Bosna i Hercegovina u procesu postsocijalističke tranzicije prolazi kroz nekoliko značajnih društvenohistorijskih procesa. Najznačajniji je svakako proces integracije u Evropsku Uniju. Da bi se postigao taj cilj neophodno je primjeniti evropske standarde kako bi se ispunili uslovi za prijem u članstvo Evropske unije. Jedan od tih standarda je i uspostvaljanje regionalne državne strukture. Svaka država članica Evropske Unije ima uspostavljenu regionalnu strukturu. Regije su značajni subjekti ekonomskog i socijalnog razvoja Evropske unije i imaju sve važniju ulogu u procesu proširenja Evropske Unije i stvaranja jedinstvenog evropskog tržišta. Evropska Unija poslednjih decenija posebnu pažnju posvećuje regionalnom razvoju i podsticanju međuregionalne saradnje. To potvrđuje i činjenica da se 1/3 budžeta Evropske Unije usmjerava na regionalni razvoj, međuregionalnu saradnju a posebno na razvoj manje razvijenih regija. S obzirom da je pitanje regionalizacije, prema konceptu kojeg je prihvatila Evropska Unija, složen proces koji obuhvata različite ekonomske, socijalne, historijske, političke i druge momente u ovom radu ćemo naznačiti osnovne elemente koji se odnose na teorijsko 

Rad objavljen u časopisu: „Pravna misao“, broj 1-2, Sarajevo: Federalno ministarstvo pravde, 2006 godina.

88

određenje pojmova regije i regionalizacije i koncepta euroregije, zatim na ciljeve, institucije i instrumente evropske regionalne politike, te na osnovne dokumente i sporazume kojima je utvrđena zajednička politika regionalnog razvoja na nivou Evropske Unije. Na kraju ćemo pokušati dati odgovor na pitanje o mogućim oblicima regionalizacije Bosne i Hercegovine i primjene koncepta euroregije. U unutrašnjoj strukturi svih zapadno-evropskih država pored centralnih i lokalnih organa vlasti postoji razvijen model regija54 (regija, lat. regio – određena teritorija sa posebnim i specifičnim karakteristikama). Regionalizam se na evropskom kontinentu pojavljuje krajem 18.st. u Francuskoj. U svom izvornom obliku predstavljao je pokret koji je zastupao ideju decentralizacije vlasti sa ciljem očuvanja fizičkog, prirodnog, kulturnog i historijskog identiteta starih francuskih provincija. Krajem 19 st. u Francuskoj se pojavio Union Regionaliste Bretogne a početkom 20.st. Federation Regionaliste Francaise kao organizovani regionalni pokreti koji su se zalagali za svoju autonomiju 55. Kasnije je do sličnih pokreta došlo u Velikoj Britaniji, Španiji, Švicarskoj, Belgiji i drugim evropskim zamljama. Kao politološki pojam regionalizam izražava sistem vrijednosti i političku dinamiku koja se odnosi na organizaciju političkog sistema. Historijski gledano regionalizam se razvijao kao odgovor na državni centralizam i najsnažniji je bio u centralistički uređenim državama kakva je Francuska. Njemački politolog Wilfried Koninski smatra da centralizam i birokratizam razaraju kulturnu raznolikost i da to ne može proći bez interakcijskih i protesnih reakcija 56. Postmoderne varijate regionalizma orijentisane su protiv koncepcije nacionalnih država. Tako danas evropski federalisti regionalizaciju vide kao najbolju alternativu nacionalnom konceptu države kojeg smtraju glavnim uzrokom ratova i sukoba na evropskom kontinentu. Regije se takođe mogu definisati kao administrativne, ekonomske i prirodne jedinice u kojima postoji jedan grad kao regionalni centar. Tako teoretičari Alden i Morgam regiju vide kao relativno homogeno područje koncentrisano oko jednog ili više centara sa jakim društvenim ili privrednim aktivnostima i funkcionalnim interakcijama.57 Regionalizam može biti odgovor na heterogenost društva. Posredstvom regionalnih institucija mogu se efikasnije rješavati društveni konflikti, tako da sama regija može biti u funkciji demokratizacije. Prema evropskom konceptu regionalizam kao subjekt političkog, kulturnog i ekonomskog razvoja, osigurava autonomiju stanovništvu regije uvažavajući njegov kulturni, jezički, religijski, etnički i svaki drugi identitet. Regije se pozicioniraju kao spone između države i lokalnih zajednica i u sebi uvijek nose određen korpus decentralizacije političkog sistema. Regionalizacija podrazumijeva preraspodjelu ekonomskih, zakonodavnih, izvršnih, finansijkih i drugih ovlaštenja i time uvodi potpuno novi vid odnosa između različitih nivoa vlasti unutar jedne države. Proces regionalizacije odnosno uspostavljanja regionalnog nivoa vlasti u političkom sistemu države je složen proces koji ne smije ugrožavati autonomiju lokalnih vlasti i taj proces mora biti praćen mjerama koje štite interese i prava lokalnih vlasti. Regionalizaciju možemo shvatiti ne samo u institucionalnom smislu kao oblik organizacije jedne države nego i kao 54

Za ilustraciju možemo uzeti: Italiju, Holandiju, Španiju i Finsku. ITALIJA: Ima 20 regija. Pet regija ima poseban status: (Friuli Venecija, Sardinija, Sicilija, Trento-Alto Adigo i Vale Dosta). Regije imaju svoja ovlašćenja i organe koji se biraju na opštim i slobodnim izborima. HOLANDIJA: Podijeljena je na 12 provincija. Provincije imaju naglašenu administrativnu moć u planiranju urbanog i teritorijalnog razvoja, zaštite okoline i planiranja razvoja infrastrukture (Provincije na državnom nivou predstavlja Senat).ŠPANIJA: Ima 17 regiona. Motivi regionalizacije bili su istorijski, etnički, ekonomski i drugi. Regije imaju status političko-teritorijalne jedinice sa širokim ovlaštenjima u planiranju ekonomskih aktivnosti. Glavni cilj regionalne politike u Španiji i jeste razvoj najsiromašnijih regija.FINSKA: Regije u Finskoj predstavljaju određen tip sindikata opština (udruženja opština) i formiraju se spontano. Svrha formiranja regija je planiranje razvoja. Regionalno planiranje ima obaveznost na cijeloj teritoriji države. 55 Der Regionalismus und seine geschichtlichen Grunlagen, Karl Mockel, Munchen 1978 56 Wilfried Koninski, Neo – Nationalismus in den pheripheren Regionen Europas, Rossford, Helen M. Birkenhaus Verlag, 1982, str.17. 57

Ogledi o regionalizaciji, Centar lokalne demokratije, Subotica 2001.

89

jedan funkcionalni proces izgradnje kompleksne strukture društva sa različitim nivoima odlučivanja, uz zagarantovanu autonomiju lokalnih i regionalnih institucija i subjekata.58 U zapadno-evropskim zemljama proces institucionalne regionalizacije je započeo 50-tih god. 20-tog st. a poseban zamah je dobio 80-tih.god. Tada je Evropska Unija kao značajan dio svoje politike prihvatila ideju evropskih regija.59 Na ravni evropskog koncepta regije, regija je područje koje predstavlja zaokruženu geografsku cjelinu nastanjenu stanovništvom kojeg karakterišu određeni zajednički, kulturni, historijski, privredni, saobraćajni i drugi elementi. Lokalne i regionalne vlasti zastupljene unutar Vijeća Evrope tokom četrdeset godina saradnje razmjenjivale su iskustva koja se odnose na organizaciju, pravni položaj i probleme funkcionisanja lokalnih i regionalnih vlasti.60 Evropsko iskustvo je u proteklim decenijama potvrdilo da lokalni i regionalni savezi mogu učiniti mnogo na uspostavi mira, tolerancije i solidarnosti te da pružaju solidnu osnovu za razvoj demokratije i uspostavu demokratskih institucija. Regije kao politički i ekonomski subjekti postaju sve važnije u procesu proširenja Evropske Unije i stvaranja jedinstvenog evropskog tržišta. Osim toga, regije se preuzimanjem odgovornosti za svoj privredni razvoj posebno osposobljavaju za saradnju izvan granica nacionalnih država. Unutar Evropske Unije regionalizacija i integracija se smatraju usko povezanim procesima jer se polazi od toga da je regionalizacija najbolji način za što veću prihvatljivost Evropske Unije najširim slojevima stanovništva. Gledajući sa ekonomskog aspekta, globalizacija svjetske ekonomije povećava konkuretnost ne samo između država već i između konkretnih područja – regija. S obzirom da sve regije u Evropi ne posjeduju jednake privredne, komunikacijske, geografske i druge pretpostavke za uspješan ekonomski i socijalni razvoj, Evropska Unija je kao jedan od svojih osnovnih ciljeva postavila smanjenje dispariteta između regija u državama članicama Evropske Unije i to uspostavljanjem zajedničke politike regionalnog razvoja i međuregionalne saradnje.61 Uporedo sa proširenjem Evropske Unije i prenošenjem nadležnosti sa država članica na evropske institucije, koncept euroregije se razvijao i kao protivteža tendenciji centralizacije vlasti na nivou Unije. 62 Koncept regionalizacije kojeg zagovara i sprovodi Evropska Unija, obzirom na specifičnost identiteta regija unutar svake države, ima prevashodno političke ciljeve, posebno u pogledu etničkih i kulturnih specifičnosti, ekonomske racionalizacije i modernizacije državne strukture. U dokumentima Kongresa lokalnih i regionalnih vlasti Evrope može se naći definicija regija koja glasi: „ Regije se formiraju pod otkriljem centralne vlasti, sa predstavničkim i političkim ovlaštenjima, koja su prenesena na regionalnu skupštinu i lokalne oblasti koje su konstituisane na regionalnoj ravni, a imaju ulogu koordinacije lokalnih oblasti“.63 Uloga i značaj regionalizacije u ekonomskim i političkim procesima u Evropi stvorila je potrebu za njenom institucionalizacijom. Evropska Unija je na temelju decenijske sinteze iskustava osnovala nekoliko važnih institucija koje se bave različitim aspektima regionalizacije i regionalnog razvoja. Pored toga Evropska Unija je uspostavila zakonski okvir kojim se regulišu prava i obaveze regija te je različitim poveljama, multilaterarnim sporazumima i konvencijama stvorila pretpostavke za 58

Lokalna demokratija – stanje i perspektive, Magna agenda, Beograd 2002 god. U članu 2 i 3 Ugovora o osnivanju Evropske Unije između ostalog se navodi da je zadatak zajednice“...postizanje i unapređenje harmoničnog i izjednačenog privrednog razvoja, zaposlenosti, socijalne zaštite, životnog standarda, privredne i socijalne saradnje i solidariteta među državama članicama“. 60 Bosna i Hercegovina je aprila 2002 godine postala 44 -ta članica Vijeća Evrope a članstvo je bilo uslovljano nizom zahtjeva od kojih je jedan bio poštivanje principa Evropske povelje o lokalnoj samoupravi. 59

61

Poglavlje XVII, Članovi 158 – 162, Ugovora o osnivanju Evropske Unije koji predviđaju podršku Evropske Unije u razvoju manje razvijenih regija, naćin podrške kroz Strukturne fondove kao i obavezu Evropske Komisije da svako tri godine podnosi izvještaj o rezultatima i napretku u regionalnom razvoju kao i o mjerama koje je neophodno poduzeti kako bi se taj razvoj unaprijedio. 62 Dr. Duško Milidragović, Regionalizacija Evrope, Pravni savjetnik, Centar za promociju civilnog društva, Sarajevo, mart 2005. god. 63 Regionalizam v Sloveniji, Zbornik „Pravo i politika“, Ljubljana 1997 god.

90

unapređenje regionalnog razvoja i međuregionalne saradnje. Najznačajniji organ za koordinaciju i planiranje regionalnog razvoja na nivou Unije je Komitet regija (The Committee of the Regions) koji je osnovan Mastrihtskim ugovorom a praktično ja počeo djelovati 1994 god.64 Preteča ovog tijela je Konsultativni savjet regija i lokalnih vlasti kojeg je Evropska Komisija osnovala krajem 80-tih godina a koji je prestao sa radom osnivanjem Komiteta regija 21.04.1994.godine. Komitet regija je nastao kao odgovor na sve izraženiji pritisak da se na nivou Unije regulišu i zaštite interesi lokalnih i regionalnih vlasti. Komitet regija je savjetodavno tijelo od 222 predstavnika regionalnih i lokalnih vlasti koje na period od četiri godine imenuje Evropsko Vijeće na prijedlog država članica Evropske Unije. Zastupljenost svake države članice u Komitetu regija odražava njen broj stanovnika. 65 Članovi Komiteta regije su birani opštinski i regionalni lideri, predsjednici regija, regionalni parlamentarci, gradski vijećnici, gradonačelnici velikih gradova. Iako ih nominiraju vlade država oni rade politički nezavisno. Komitet regija iz svojih redova imanuje Predsjednika Komiteta na period od dvije godine. Primarna uloga Komiteta regija je zaštita interesa lokalnih i regionalnih vlasti posebno kada se radi o zakonima koje donosi Evropska Unija. Prema Mastrihtskom ugovoru Komitet regija mora biti konsultovan kada se rješavaju pitanja regionalne politike. Komitet regija može samoinicijativno zauzimati stavove i davati preporuke neposredno Evropskoj Komisiji, Evropskom Vijeću i Parlamentu. Komitet regija u pravilu godišnje održi pet plenarnih sjednica na kojima se definira opšta politika ali i usvajaju konkretni stavovi i daju određene preporuke zakonodavnim i izvršnim organima Evropske Unije. Komitet regija ima šest specijalizovanih komisija koje pripremaju plenarne sjednice. To su Komisija za politiku teritorijalne kohezije (COTER), Komisija za ekonomsku i socijalnu politiku (ECOS), Komisija za održivi razvoj (DEVE), Komisija za kulturu i obrazovanje (EDUC), Komisija za ustavna pitanja i evropsku upravu (CONST) i Komisija za vanjske poslove (RELEX). 66 Preko Komiteta regija, lokalne i regionalne vlasti se uvijek konsultuju prije nego što Evropska Unija donese odluke koje se njih neposredno tiču (obrazovanje, zdravstvo, transport, zaštita okoliša itd). Administrativne poslove ovog tijela obavlja poseban biro koji ima oko četrdeset zaposlenih. Prvi saziv Komiteta regija je bio u periodu od 1994 do 1998 godine. U tom periodu ovo tijelo je bilo inicijator donošenja nekoliko važnih odluka na nivou Unije kao što su pitanja reorganizacije strukturnih fondova, donošenje odluke kojom se svim građanima Evropske Unije daje pravo da glasaju i da se kandiduju na lokalnim izborima u svim državama članicama u kojima imaju stalno prebivalište.67 Na prijedlog Komiteta regija osnovan je Kongres lokalnih i regionalnih vlasti Evrope koji broji 400 predstavnika oko 300 regiona iz 23 zemlje i saziva se jednom godišnje u Strassbourg-u. Sastoji se od dvije komore: Komore lokalnih vlasti i Komore regija. Zadaci kongresa su da zastupa interese lokalnih i regionalnih vlasti u Vijeću Evrope, da organizuje javne tribine i rasprave na kojima lokalni i regionalni predstavnici razgovaraju o problemima sa kojima se susreću te daju savjetodavne preporuke svojim vladama kako te probleme riješiti. Nadalje, da daje preporuke Vijeću ministara Evropske unije i Parlamentarnoj skupštini Vijeća Evrope o svim aspektima lokalne i regionalne politike te da sarađuje sa 64

Mastrihtski ugovor o Evropskoj Uniji (Treaty of the European Union) usvojen je 9 i 10. decembra 1991.god. a stupio je na snagu 1.novembra 1993 g. nakon ratifikacije u parlamentima tadašnjih dvanaest država članica Evropske Unije. Ovim ugovorom uspostavljena je ekonomska i monetarna unija i definisani su ciljevi zajedničke vanjske i sigurnosne politike, uvedena je kategorija evropskog državljanstva itd. Ovaj ugovor je predstavljao prvu značajniju dogradnju Rimskog ugovora iz 1957 god. čime je formalno-pravno Evropska zajednica prerasla u Evropsku Uniju. 65 Njemačka, Francuska, Italija i Velika Britanija imaju po 24 predstavnika, Belgija, Grčka, Nizozemska, Austrija, Portugal i Švedska po 12, Španija 21, Danska, Irska i Finska po 9 i Luksemburg 6. Ovi brojevi neće se promjeniti sa proširenjem, već će se predstavnici novih država pridružiti komitetu i to: Poljska 21 predstavnik, Rumunija 15, Bugarska Češka i Mađarska po 12, Litvanija i Slovačka po 9, Estonija, Latvija i Slovenija po 7, Kipar 6 i Malta 5;Vidi: Kako funkcionira Evropska unija, Ured za službene publikacije Evropskih zajednica, Luksemburg 2003 god. 66 67

http://www.cor.eu.int Vidi: Dr. Nevenko Misita, Osnovi prava Evropske Unije, Magistrat, Sarajevo 2002.

91

nacionalnim i međunarodnim organizacijama koje predstavljaju i zastupaju interese lokalnih i regionalnih vlasti. U skoro svim zemljama članicama Vijeća Evrope djeluje „Evropska mreža za obuku lokalnih i regionalnih vlasti“ (ENTO). Osnivač ENTO-a je Vijeće Evrope. Ovo tijelo djeluje kao nevladina organizacija a finansira se iz članarina i podrške Vijeća Evrope. Misija ovog tijela je podsticanje stručnih rasprava i razmjena informacija i iskustava o pitanjima od interesa za lokalne vlasti i institucije. U ostvarivanju svoje misije ENTO uživa široku podršku kroz aktivnosti Vijeća Evrope i Evropske Unije, namjenjene unapređenju standarda funkcionisanja javne uprave na području cijele Evrope. Posebna pažnja u poslednjih deset godina se posvećuje uključivanju ove agencije u programe pomoći regijama centralne i istočne Evrope. Drugo značajno tijelo Kongresa lokalnih i regionalnih vlasti Evrope osnovano 1993 godine su Agencije lokalne demokratije. Ove Agencije su osnovane u okviru mirovnih napora za područje bivše Jugoslavije. Osnovni zadatak ovog tijela je promocija poštivanja ljudskih prava i demokratije, prekogranične saradnje, interkulturalnog dijaloga i razvoja lokalnih zajednica u jugoistočnoj Evropi. Krajem rata na području bivše Jugoslavije, fokus Agencije je preusmjeren sa kontrolisanja krize prema demokratskoj reformi, sa naglaskom na promovisanje tolerancije te na koordinaciji saradnje između deset Agencija lokalne demokratije u zemljama nastalim raspadom Jugoslavije. Kroz saradnju sa regijama, gradovima i nevladinim organizacijama ovo tijelo realizira projekte iz oblasti privredne revitalizacije, pomoći izbjeglim i raseljenim, zaštiti životne sredine, kulture, slobode medija itd. Najznačajniji evropski dokument kojim se utvdio pravni okvir regionalizacije je Evropska povelja o regionalizaciji koju je 18.novembra.1988. godine usvojio Evropski Parlament. Evropska povelja o regionalizaciji definiše regije prevashodno kao prirodne zajednice, određujući okvire pravnog statusa regija, njihove organe i određujući minimalne standarde za uspostavljanje regija u okviru država članica Evropske Unije. Prema Evropskoj povelji o regionalizaciji regije trebaju biti institucionalno uspostavljene kao subjekti i nosioci razvoja na evropskom prostoru i shodno tome moraju imati određen pravni status utvrđen zakonima svake države. Prema evropskim standardima regije moraju imati demokratski izabrane organe, jasno definisane nadležnosti, osiguranu finansijsku autonomiju i zagarantovano pravo na međuregionalnu saradnju. Evropska konvencija o međugraničnoj saradnji između lokalnih zajednica i vlasti usvojena je 1980 godine i sastoji se od dva protokola koji imaju za cilj uspostavu prekogranične saradnje lokalnih i regionalnih vlasti. Postoji više opštih ciljeva, koji na temelju ove konvencije čine sadržaj prekogranične saradnje među kojima su najznačajniji regionalni, urbani i ruralni razvoj, zaštita čovjekove okoline, unapređenje javnih službi i pomoć lokalnim i regionalnim vlastima u vanrednim okolnostima. Osnovni motiv saradnje je brži razvoj pograničnih regija i unapređenje njihove međusobne saradnje. Pored navedenih, doneseno je i nekoliko drugih dokumenata kao što su: Evropska konvencija o učešću stranih državljana u javnom životu na lokalnom nivou (1992), Evropska povelja o pravu na regionalne/manjinske jezike (1992), Povelja o urbanoj Evropi (1992), Konvencija o evropskim pejsažima (2000). Ovim dokumentima i konvencijama sintetizirana su iskustva, utvrđeni zajednički standardi i vrijednosti kao i jedinstven interes svih država za uspostavljanjem zajedničke politike regionalizacije i razvoja koncepta „euroregije“. Posebnu pažnju Evropska Unija je posvetila prekograničnoj i međuregionalnoj saradnji kako bi se prevazišle neprirodne prepreke i državne granice koje presjecaju jedinstven evropski prostor. Posebno je na pograničnim područjima u Evropi dolazilo u prošlosti do iseljavanja stanovništva sa tih područja koja su zaostajala u privrednom razvoju. Od kraja 80-tih godina u Evropi se razvilo više procesa koji su imali neposredan uticaj na razvoj međuregionalne saradnje i uspostavu transgraničnih regija. Najznačajniji je svakako bio ukidanje granica unutar zemalja članica Evropske Unije početkom 1993 godine. U zadnjim godinama programi Evropske Unije su podržavali razvoj međuregionalne saradnje 92

na načelima partnerstva, supsidijarnosti i postojanja prekogranične razvojne strategije. Posebnu ulogu u evropskoj regionalnoj politici ima načelo supsidijarnosti.68 Ovo načelo podrazumijeva jačanje lokalnih i regionalnih vlasti kroz delegiranje nadležnosti na najnižu moguću administrativnu razinu, jer je iskustvo pokazalo da se prekogranična saradnja najbolje i najuspješnije odvijala u područjima u kojima su inicijativu poduzimale lokalne i regionalne vlasti. 69 Evropska regionalna politika je prije svega politika solidariteta usmjerena prioritetno prema nerazvijenim regijama. Ona je i konkretna politika od koje neposrednu korist imaju građani kroz razvoj infrastrukture, otvaranje novih radnih mjesta i općenito podizanje životnog standarda. Po ovom konceptu Evropska Unija se ne temelji samo na državama članicama već neposredno i na evropskim regijama. Osnovni institucionalni i finansijski instrumenti sprovođenja evropske regionalne politike su Evropski fond za regionalni razvoj (EFRR),osnovan 1975 godine, Evropska investiciona banka, Evropska zajednica za ugalj i čelik, Evropski socijalni fond, Evropski fond za usmjeravanje poljoprivrede, Finansijski instrument za razvoj ribarstva i Kohezioni fond koji je osnovan Ugovorom iz Mastrihta 1992 a počeo je da djeluje od 1994 godine. 70 Njegove aktivnosti su usmjerene prema članicama Evropske Unije čiji je BDP po glavi stanovnika ispod 90% prosjeka Unije a investicije iz ovog fonda su prvenstveno usmjerene na zaštitu okoline i razvoj saobraćajne infrastrukture. U novembru 2002 godine Evropska unija je osnovala Fond solidarnosti(SFEU), sa ciljem pomoći regijama pogođenim težim prirodnim katastrofama. Preko ovih fondova Evropska Unija će kroz regionalne projekte od 2000 do kraja 2006 godine u regionalni razvoj investirati oko 213 milijardi eura, što iznosi jednu trećinu budžeta Evropske Unije.71 Osnovni cilj regionalne politike Evropske Unije je da poboljša konkurentnost zaostalih regija s ciljem njihove efikasnije integracije u jedinstven tržišni prostor. Strukturni fondovi ( Evropski fond za regionalni razvoj, Evropski socijalni fond, Evropski fond za usmjeravanje poljoprivrede i Kohezioni fond ) djeluju od 1989 godine i njihove ciljeve podrške tadašnja Evropska zajednica je regulisala posebnom Uredbom. Razvoju infrastrukture namjenjeno je 30% Strukturnih fondova, 30 % jačanju sistema školovanja i obrazovanja a ostalih 40 % usmjerava se na proizvodne investicije i razvoj industrijskog i poslovnog okruženja. Kao sistem raspodjele resursa i finansijskih sredstava koje stoje na raspolaganju koristi se nomenklatura statističkih teritorijalnih jedinica (NUTS – Nomenclature des Unites Territoriales Statistique). NUTS djeluje po principu teritorijalnog ujednačavanja i sukladno razvojnim prioritetima. 72 Subvencije koje mogu pružati Strukturni fondovi imaju dopunjujuću ulogu, odnosno regije koje traže subvencije moraju imati vlastite izvore prihoda. Važno je pravilo da godišnje subvencije koje se mogu dobiti iz ovih fondova ne mogu premašiti 4% BDP zemlje primaoca. Institucionalni sistem Evropske Unije još je u fazi razvoja i postoje različite vizije o pravcima njegovog daljeg razvoja posebno u procesu proširenja Evropske Unije. Nakon skupa u Kopenhagenu u decembru 2002 godine otvorena su vrata za prijem deset novih država u članstvo Evropske unije ( Estonija, Litvanija, Latvija, Malta, Poljska, Slovačka, Slovenija, Češka, Mađarska i Kipar). Prijem ovih država zahtjeva dodatna finansijska sredstva. Razlika u dohodku među regijama unutar Evropske Unije je enormna a prijemom novih, relativno nerazvijenih država u članstvo Evropske Unije regionalni disparitet je još više došao do izražaja. Stoga je Evropska Unija osigurala 68

Princip supsidijarnosti podržan je i uključen u dokumente Vijeća Evrope, prvo ugovorom u Mastrihtu 1982, zatim je implementiran kao temeljni princip Evropske povelje o lokalnoj samoupravi. 69 Anđelko Milardović, Regionalizam, autonomaštvo, federalizam ili separatizam, Pan liber Osijek, 1995. 70 Evropska investiciona banka je osnovana Rimskim ugovorom sa ciljem osiguranja dugoročnih izvora kapitala za velike razvojne programe. Vlasnički doprinosi kapitalu su srazmjerni ekonomskoj snazi zemalja. Više o ovome vidi : European Community Law, West Publishing Co., St. Paul, 1993. 71

http://www.cor.eu.int Vidi: Andraš Vigvari, Osnovi teorije državnog budžeta i finansijski poslovi samouprava (poglavlje 7.2. Budžet Evropske Unije, sistem finansijskih instrumenata njene regionalne politike, str 193, Prometej, Novi Sad 2003. 72

93

dodatnih 21,7 milijardi eura u Strukturnim fondovima za podsticanje regionalnog razvoja. Proširenje Evropske Unije je bez sumnje najvažniji događaj koji će u bitnoj mjeri odrediti evropsku politiku u narednim decenijama. Nakon prijema novih članica pred evropsku regionalnu politiku su se postavila tri velika izazova. Kao prvo, liberalizacija trgovine je znatno povećela konkuretnost na tržištu. Globalizacija i razvoj informatičke tehnologije, zahtjeva od pojedinaca, privrednih subjekata i regija sve veću fleksibilnost i sposobnost prilagođavanja tržištu. I najzad, u članstvo Evropske Unije su primljene države koje su u ekonomskom pogledu znatno manje razvijene od najnerazvijenijih dosadašnjih država članica, što posebno dovodi u izazov kohezionu politiku Evropske Unije. 73 Kako bi uspješno odgovorila ovim izazovima Evropska Unija je još prije proširenja pristupila reformi regionalne politike. U tom smislu pojednostavljena je procedura provođenja regionalne politike i osiguran je direktniji pristup Strukturnim fondovima samim regijama. Evropska unija će zadržati samo ulogu koordinatora i kontrolora upotrebe sredstava iz fondova u skladu sa njenim zakonima. Pored toga u skoroj budućnosti se planira trostrano potpisivanje Ugovora o regionalnom razvoju između Evropske Unije, država članica i organa evropskih regija, kojima bi se jasno definisali ciljevi evropske regionalne politike.74 Sa reformom Strukturnih fondova regionalna politika Evropske Unije prioritetno je utvrdila pet ciljeva: 1. Pomoć regijama sa razvojnim zaostatkom čiji unutrašnji bruto proizvod ne seže više od 75% prosjeka Evropske unije; 2. Pomoć regijama sa zastarjelom industrijom odnosno u kojima je industrijska nezaposlenost znatno iznad prosjeka Evropske unije; 3. Suzbijanje dugotrajne nezaposlenosti; 4. Prekvalifikacija i prilagođavanje radne snage promjenama u industriji i proizvodnim sistemima i 5. Poticanje agrara i razvoja seoskih područja. Proširenje Evropske Unije otvara nove političke i ekonomske perspektive za razvoj Evrope u cjelini. Evropsko tržište je sa 370 miliona stanovnika povećano na 455 miliona, što će svakako ojačati političku i ekonomsku poziciju Evropske Unije na svjetskom tržištu. Kako bi se adekvatno pripremila za proširenje, Evropska unija je prije prijema novih članica izvršila reformu funkcionisanja svojih organa i institucija, što je utvrđeno ugovorom iz Nice, februara 2003.godine i poduzela aktivnosti na prilagođavanju novih država članica evropskom tržištu rada. Potrebe novih zemalja članica su u svim društvenim i privrednim sektorima velike. Posebno u industriji, saobraćaju, poljoprivredi, sektoru pružanja usluga, zaštiti okoline te kvalifikaciji radne snage. U pogledu evropske regionalne politike proširenje će poseban izazov predstavljati za evropsku kohezionu politiku. Naime prijemom novih članica u Evropsku Uniju javlja se grupa država čiji je BDP po glavi stanovnika ispod 40% prosjeka Evropske Unije. S obzirom da je evropska regionalna politika politika solidariteta, što je utvrđeno i u svim dokumentima, Evropska Unija mora pomagati zaostale regije pri čemu skoro čitavo područje novoprimljenih država pripada ovoj kategoriji. Priključenjem novih država stanovništvo Evropske Unije je poraslo za 20% a socijalni i ekonomski dispariteti između regija su postali veći nego ikada prije. Prema procjeni Komiteta regija neophodno je u narednih sedam godina 75 osigurati 336 milijardi 73 74

BDP deset novih država članica je ispod 40% prosjeka EU. Vidi više na: www.cor.eu.int Regionen und Gemeinden Europas, Mitteilungsblatt des Ausschusses der Regionen, Nr. 47, Brussel, marz 2005

75

2007 godine Evropska Unija će usvojiti budžet za period 2007-2013 god. 10. februara 2004 godine Evropska Komisija je predložila da se za regionalni razvoj za period 2007 – 2013 iz budžeta Evropske Unije osigura 0,41% bruto dohodka Unije, uključujući, pored deset novih članica, Rumuniju i Bugarsku što bi iznosilo oko 336 milijardi eura; Dritter Bericht uber den wirtschaftlichen und sozialen Zusammenhalt: Vorschlage fur die Regionalpolitik, , Mitteilungsblatt des Ausschusses der Regionen, Nr. 47, Brussel, marz 2005

94

eura da bi se došlo do minimalne harmonizacije posredstvom evropske kohezione politike. 76 Dodatan problem predstavlja i razlika u razvijenosti regija unutar petnaest dosadašnjih država članica Evropske unije, kao i izvjesna stagnacija evropske ekonomije u zadnjih desetak godina. 77 Bez obzira na sve poteškoće regije će i dalje dobivati značajnu finansijsku podršku iz Strukturnih fondova i programa koje provodi Evropska Unija. Bosna i Hercegovina u procesu integracije u Evropsku Uniju susreće se sa izazovima regionalizacije, međuregionalne saradnje sa susjednim državama ali i mogućnostima ekonomskog i socijalnog razvoja naše zemlje kroz podršku Strukturnih fondova koje nudi Evropska unija. Regionalizacija je ne samo preduslov za pristup sredstvima za regionalni razvoj kojima raspolaže Evropska Unija već i sve značajniji faktor u procesu ukupnih evropskih integracija pred kojima je i Bosna i Hercegovina. Postavlja se pitanje: kako izvesti regionalizaciju Bosne i Hercegovine a time ostvariti pristup Strukturnim fondovima Evropske Unije za regionalni razvoj? Postoji nekoliko osnova na kojima se može izvesti regionalizacija Bosne i Hercegovine. Prva osnova je historijsko iskustvo regionalizacije Bosne i Hercegovine. Od polovine XIX vijeka Bosna i Hercegovina je prošla kroz više teritorijalnih transformacija. U periodu Osmanske vladavine znatno je izmjenjena teritorijalna organizacija srednjovjekovne bosanske države. Prema Uredbi o teritorijalizaciji iz 1864. godine Bosna i Hercegovina je bila podijeljena na sedam sandžaka, odnosno okruga: Banjalučki (sjedište Banjaluka), Bihaćki (sjedište Bihać), Hercegovački (sjedište Mostar), Novopazarski (sjedište u Sjenici, koji je kasnije pripojen Prizrenskom vilajetu), Sarajevski (sa sjedištem u Sarajevu), Travnički (sa sjedištem u Travniku) i Zvornički (sa sjedištem u Zvorniku). Dolaskom Austro-Ugarske vlasti zadržana je teritorijalna podjela koja je naslijeđena iz vremena Osmanske vladavine s tim da je industralizacija i urbanizacija imala uticaj na formiranje novih regija u Bosni i Hercegovini. Aktom austro-ugarskog ministarstva finansija u Bosni i Hercegovini je uspostavljeno šest okruga, koji su činili regionalnu organizaciju Bosne i Hercegovine od 1878.-1918. godine. To su bili okruzi Banja Luka, Bihać, Hercegovina, Sarajevo, Travnik i Zvornik. Na temelju Vidovdanskog ustava iz 1921. godine, Bosna i Hercegovina je imala šest okruga s tim da je usljed industrijskog razvoja sjedište okruga Zvornik pomjereno je u Tuzlu. Ova organizacija je ostala sve do uvođenja šestojanuarske diktature 1929. godine. Oktroisanim Ustavom Kraljevine Jugoslavije od 1931. godine, uvedeno je devet banovina, koje su ukinule podjelu Bosne i Hercegovine na šest okruga. Nakon 1945. godine zadržana je historijska teritorijalna podjela Bosne i Hercegovine na šest okruga stim da je prema Zakonu o novoj teritorijalnoj organizaciji Bosne i Hercegovine dodat sedmi, Dobojski okrug. Ova organizacija je zadržana do 1949. godine, kada se uvode četiri oblasti: Banjalučka, Mostarska, Sarajevska i Tuzlanska. Tokom 1952. godine ukidaju se oblasti, zadržavaju srezovi i postepeno uvodi nova teritorijalna organizacija opština. Time je ukinut regionalni nivo vlasti i uspostavljena teritorijalna organizacija Bosne i Hercegovine sa 109 opština. Privredna komora Bosne i Hercegovine je i u tom periodu bila organizovana po principu sedam regionalnih privrednih komora: Bihać, Banja Luka, Mostar, Tuzla, Sarajevo, Zenica i Doboj. Uslijed industrijskog razvoja u drugoj polovini XIX i XX stoljeća Zenica i Doboj su postali centri regionalnih privrednih komora. Drugu osnovu regionalizacije nalazimo u teorijskim analizama bosanskohercegovačkih autora. Za primjer uzimamo stanovišta dva autora. Prof. Ilijas Bošnović, na temelju provedenih istraživanja razvio 76

„U našem je interesu da svim evropskim gradovima i regijama i njihovim vladama do juna pokažemo da je evropska koheziona politka ojačala konkurentnost, razvoj i zaposlenost i koliki je njen potencijal da poveća ekonomsko i društveno blagostanje država članica Evropske Unije u narednih sedam godine.“, Sir Albert Bore,Prvi vicepredsjednik Odbra regija u Izvješataju o finansijskom planu za 2007 – 2013 god., Regionen und Gemeinden Europas, Mitteilungsblatt des Ausschusses der Regionen Nr. 47, Brisel, Mart 2005.godine. 77 Odnosi u pogledu razvijenosti između članica Evropske unije za 1998 god. kretali su se u rasponu od 10.290 USD dohodtka per capita u Portugalu do 42.500 USD u Luksemburgu. Stopa nezaposlenosti kretala se od 3,2% u Luksemburgu do 20% u Španiji; The Economist, London, oktobar 1999.

95

je koncept regionalizacije i regionalnog razvoja Bosne i Hercegovine sa četiri makro-regije: 1) Banjalučku, 2) Tuzlansku, 3) Mostarsku i 4) Sarajevsku. Izvedene na funkcionalno-gravitacionoj regionalizaciji ove četiri regije bi imale prostornu veličinu od 10.000 - 15.000 km2 i demografsku od 700.000 do milion stanovnika.78 Prof. Omer Ibrahimagić polazi od stanovišta funkcionalne regionalne organizacije Bosne i Hercegovine, u kojoj će svaka regija biti ekonomski i socijalno održiva, te oslonjena na teritorijalno-administrativno-političku tradiciju Bosne i Hercegovine. U svojoj analizi prof.Omer Ibrahimagić dolazi do koncepta od četiri regije: Sarajevska, Tuzlanska, Banjalučka i Mostarska.79 Treću osnovu moguće regionalizacije Bosne i Hercegovine nalazimo u konceptu Regionalnih razvojnih agencija (RRA). Uz finansijsku podršku Evropske komisije, Svjetske banke, UNDPa,OHR-a i drugih međunarodnih institucija te podršku lokalnih vlasti u Bosni i Hercegovini od 2001 godine započela je realizacija projekta formiranja Regionalnih razvojnih agencija u Bosni i Hercegovini (EURED). Regionalne razvojne agencije su ključni instrument u implementaciji jedinstvenih regionalnih razvojnih projekata ali i ekonomskih reformi u procesu priključenja Bosne i Hercegovine Evropskoj Uniji. Do sada je formirano pet Regionalnih razvojnih agencija za pet makroregija u Bosni i Hercegovini. Sjedišta ovih makroregija su u Sarajevu, Banja Luci, Mostaru, Zenici i Tuzli. Sarajevska ekonomska makroregija sa sjedištem u Sarajevu predstavlja zasebnu ekonomsku cjelinu, koju čine 32 opštine sa područja Sarajevske ekonomske regije i Gornje-drinske regije ( 18 opština iz Federacije BiH i 13 iz Republike Srpske). Ova regija ima površinu od 8.699,9 km2 sa približno 703.912 stanovnika. Ekonomsku makroregiju Hercegovina sa sjedištem u Mostaru čini 27 opština (21 opština iz Federacije BiH i 6 opština iz Republike Srpske). U ovoj regiji, prema procjenama, živi 383.000 stanovnika. Sjeveroistočna ekonomska regija sa sjedištem u Tuzli obuhvata 34 opštine sa područja sjeveroistočne Republike Srpske (18 opština) i Federacije BiH (16 opština) te Brčko Distrikt BiH. Na području ove regije živi 1.003.921 stanovnik. Sjeverozapadna ekonomska regija ima sjedište u Banja Luci. Nju čine 34 opštine sa područja sjeverozapadne Republike Srpske (21 opština) i Federacije BiH (13 opština). Ova regija zauzima povrsinu od 17.077,45 km2, sa približno 1.101.704 stanovnika. Ekonomska regija Centralna Bosna sa sjedištem u Zenici obuhvata 16 opština sa područja centralne Bosne, od toga 15 opština iz Federacije BiH i 1 opština iz Republike Srpske. Regija zauzima površinu od 5.367,80 km2, sa približno 575.000 stanovnika. Ove regije predstavljaju integrisane ekonomske cjeline i u njihov sastav ulaze opštine i gradovi koje imaju prirodno-geografske, sabraćajne, historijske i ekonomske veze. Dosadašnja realizacija projekta formiranja Razvojno ekonomskih agencija u Bosni i Hercegovini koju provodi Evropska komisija već ima dobre rezultate. Ove agencije su prevazišle međuentitetske granice jer su formirane na bazi interesnog udruživanja opština iz Federacije Bosne i Hercegovine i Republike Srpske. U procesu integracije Bosne i Hercegovine u Evropsku Uniju Regionalne razvojne agencije će imati sve značajniju ulogu. Četvrtu osnovu moguće regionalizacije Bosne i Hercegovine možemo tražiti u konsensusu političkih stranaka zastupljenih u Parlamentu Bosne i Hercegovine. Prihvatanje i primjena koncepta euroregije u Bosni i Hercegovini pored toga što bi otvorila mogućnost pristupa sredstvima Evropske Unije za regionalni razvoj doprinijela bi unutrašnjoj političkoekonomskoj integraciji Bosne i Hercegovine ali i ispunjavanju uslova za prijem naše zamlje u članstvo Evropske Unije.

78 79

Dr. Ilijas Bošnjović, Regionalizacija Bosne i Hercegovine, Ekonomski fakultet Sarajevo 1992 god. Dr. Omer Ibrahimagić, Državno uređenje Bosne i Hercegovine, Minens Lukavac 2005;

96

ISTORIJSKO OBLIKOVANJE REGIJA I MOGUĆNOSTI USPOSTAVE REGIONALNE STRUKTURE BOSNE I HERCEGOVINE U POSTDEJTONSKOM PERIODU

Istorijsko oblikovanje regionalnih centara Tokom istorijskog razvitka, još od srednjeg vijeka, preko četiri stotine godina otomanske vladavine, austrougarske uprave i egzistencije u Kraljevini Jugoslaviji, potom u Socijalističkoj Federativnoj Republici Jugoslaviji (SFRJ), kao i u postdejtonskom vremenu, u Bosni i Hercegovini su se oblikovali regionalni gradski centri. Ti gradski centri su se razvijali u interakciji sa svojim okruženjem. Tako su se oblikovale zasebne regionalne cjeline. U srednjem vijeku kao zasebne prirodno-geografske cjeline izdvajaju se: – – – – – – –

Centralni dio Bosne od Vranduka do Vrhbosne (Sarajevo) Soli – sjeveroistočni dio Bosne Usora – Posavina Donji Kraji – Dolina Vrbasa i Sane Zapadne strane ili Završje – Livanjsko područje Primorje, Humska zemlja – Hercegovina Gornje Podrinje i Polimlje



Rad objavljen u Zborniku: Euroregije i jugoistočna Evropa, Sarajevo: Akademija nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine, Centar za razvoj lokalne i regionalne samouprave Fakulteta političkih nuaka u Sarajevu, Ekonomski institut, 2008.godina.

97

Mapa 1. Teritorijalno širenje Bosne Dolaskom Osmanlija u Bosnu i Hercegovinu uspostavlja se teritorijalna organizacija vlasti koja se zasniva na uvažavanju prirodno-geografskih cjelina. Prema uredbi iz 1864. godine Bosna i Hercegovina je podijeljena na sedam sandžaka – okruga. Bili su to sljedeći sandžaci – okruzi: – – – – – – –

Banjalučki – sa sjedištem u Banjoj Luci Bihaćki – sa sjedištem u Bihaću Hercegovački – sa sjedištem u Mostaru Sarajevski – sa sjedištem u Sarajevu Travnički – sa sjedištem u Travniku Zvornički – sa sjedištem u Zvorniku Novopazarski – sa sjedištem u Sjenici

98

Novopazarski sandžak Osmanlije će 1877. godine pripojiti Kosovskom vilajetu. Uspostavom austrougarske vlasti u Bosni i Hercegovini, aktom Ministarstva finansija iz 1878., formirani su ovi okruzi: 1. 2. 3. 4. 5. 6.

Banjalučki Bihaćki Mostarski Sarajevski Travnički Zvornički

Uslijed razvitka industrije i grada Tuzle kao industrijskog centra, Zvornik prestaje od 1906. godine biti središtem okruga. Umjesto Zvornika, središte okruga postaje Donja Tuzla. Prema tome, u dužem vremenskom razdoblju, od XV do početka XX stoljeća, na prostoru Bosne i Hercegovine istorijski je oblikovano šest regionalnih cjelina, a s njima i šest regionalnih gradskih centara: 1. 2. 3. 4. 5. 6.

Bihać Banja Luka Mostar Travnik Tuzla Sarajevo

99

Mapa 2. Teritorijalna podjela Bosne i Hercegovine na sandžake – okruge (1864)

U Kraljevini Jugoslaviji sve do 1929. godine zadržani su okruzi, koji su činili regionalnu strukturu Bosne i Hercegovine oblikovanu u prethodnim stoljećima. Uvođenjem banovina 1929. godine Bosna i Hercegovina gubi svoju istorijsko-teritorijalnu zasebnost, a time i svoju, kroz istorijski razvitak, oblikovanu regionalnu strukturu. Sporazumom Cvetković-Maček iz 1939. godine, kojim se formira Banovina Hrvatska, Bosna i Hercegovina je bila podijeljena između velikohrvatskog i velikosrpskog nacionalnog interesa. Ova podjela nije realizirana uslijed početka Drugog svjetskog rata. Nakon Drugog svjetskog rata, u prve dvije decenije razvitka socijalističke vlasti u Bosni i Hercegovini uspostavlja se najprije teritorijalna organizacija sa sedam okruga: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

Bihaćki Banjalučki Tuzlanski Dobojski Travnički Sarajevski Mostarski

Ova podjela zadržala se od 1945. do 1949. godine. Zakonom o administrativno-teritorijalnoj podjeli Bosne i Hercegovine iz 1949. godine uspostavljene su četiri oblasti: 1. 2. 3. 4.

Banjalučka (sa 20 srezova) Mostarska (sa 14 srezova) Sarajevska (sa 15 srezova) Tuzlanska (sa 18 srezova)

I pored toga što je kratko trajala, ovo je bila teritorijalna organizacija regija koja je po naučnim kriterijima mogla biti optimalno rješenje za Bosnu i Hercegovinu. Ove četiri regionalne cjeline imaju prirodno-geografske, istorijske, ekonomske, saobraćajne, kulturološke i demografske pretpostavke za samoodrživost u ekonomskom, socijalnom i kulturnom razvitku. Oblasti su ukinute 1952. godine. Od 1955. godine uvodi se komunalni sistem i nova teritorijalna organizacija – opština. Dolazi do integracije manjih opština u veće opštinske teritorijalne cjeline. Uspostavlja se 106 opština, a od 1978. godine 109 opština. Sa 109 opština Bosna i Hercegovina je 1992. godine postala suverena i nezavisna država. Ovo je bio jedini oblik unutarnje teritorijalne organizacije Bosne i Hercegovine do izbijanja rata 1992. godine. Posljednja organizacija srezova imala je 15 srezova. Podjela Bosne i Hercegovine na 15 srezova postojala je sve do 1965. godine.

100

Mapa 3. Teritorijalna podjela Bosne i Hercegovine na srezove (1963) Od početka pedesetih pa do 1992. godine postojala je regionalna struktura samo unutar Privredne komore BiH. Radi se o sedam osnovnih privrednih komora, kao regionalnih i zasebnih cjelina unutar Privredne komore Bosne i Hercegovine: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

Bihaćka Banjalučka Tuzlanska Mostarska Sarajevska Zenička Dobojska

Uočljivo je da je razvoj Zenice kao industrijskog centra doveo do toga da je Travnik prestao biti regionalnih centar u drugoj polovini XX stoljeća.

101

Mapa 4. Teritorijalna podjela Bosne i Hercegovine na opštine i osnovne privredne komore (1978) Početkom 1980-ih provedena su naučna istraživanja. Na temelju izvedenih istraživanja oblikovan je prostorni plan Bosne i Hercegovine. Unutar prostornog planiranja situiraju se četiri makroekonomske regije: Banjalučka, Tuzlanska, Sarajevska i Mostarska.

102

Mapa 5. Teritorijalna podjela Bosne i Hercegovine na makroekonomske regije (1978)

Tokom 1990. godine u Bosni i Hercegovini se uspostavlja pluralni politički sistem. Na ovom osnovu uspostavlja se višestranačka vlast. Na prvim višestranačkim izborima 1990. godine većinu u Parlamentu BiH osvojile su etničke stranke: Stranka demokratske akcije (SDA), Hrvatska demokratska zajednica (HDZ) i Srpska demokratska stranka (SDS). Unutar pluralne vlasti nastaju i novi koncepti uspostave regionalne teritorijalne organizacije Bosne i Hercegovine. Pritom vodeći kriterij postaje etnički kriterij i stvaranje etnički zaokruženih cjelina iako je Bosna i Hercegovina prostor s multietničkom strukturom stanovništva. Srpska demokratska stranka je tokom 1991. godine inicirala stvaranje srpskih autonomnih regija na etničkom osnovu: Hercegovina, Bosanska krajina, Romanija, Birač, Semberija i sl.

103

Mapa 6. SAO oblasti i hrvatske zajednice (1992) Svi mirovni sporazumi oblikovani tokom rata u Bosni i Hercegovini od 1992. do 1995. godine imali su za osnovu dominaciju etničkog kriterija u zasnivanju unutarnje teritorijalne organizacije Bosne i Hercegovine. Radi se o sljedećim mirovnim planovima: Vance-Owenov plan, Owen-Stoltenbergov plan, Vašingtonski sporazum, Plan Kontakt-grupe i Dejtonski mirovni sporazum. Vance-Owenov plan (1993) je unutrašnju teritorijalnu organizaciju Bosne i Hercegovine zasnivao na deset provincija. Tri provincije su bile s većinskim bošnjačkim stanovništvom i obuhvaćale su 26,36% površine Bosne i Hercegovine. Tri provincije su bile s većinskim hrvatskim stanovništvom i sa 25,87% obuhvata površine Bosne i Hercegovine. Tri su bile s većinskim srpskim stanovništvom, a obuhvaćale 104

su 42,23% prostora Bosne i Hercegovine. Sarajevo je imalo poseban status i obuhvaćalo je 5,54% prostora Bosne i Hercegovine.

Mapa 9. Vance-Owenov plan (1993); (Preuzeto: Begić, 1997) Owen-Stoltenbergov plan (1993) zasnovan je na konceptu podjele Bosne i Hercegovine na tri etničke republike: hrvatsku (16,59% teritorija), srpsku (52,08% teritorija) i bošnjačku (28,29% teritorija). Gradovi Sarajevo i Mostar imali su poseban status.

105

Mapa 10. Owen-Stoltenbergov plan; (Preuzeto: Begić, 1997)

106

Vašingtonski sporazum (1994) je mirovni plan kojim se obrazuje federacija hrvatskog i bošnjačkog naroda. Federacija Bosne i Hercegovine je teritorijalno ustrojena sa deset kantona: pet s bošnjačkom većinom, tri s hrvatskom većinom i dva mješovita.

Mapa 11. Vašingtonski mirovni sporazum (1994) (Preuzeto: Begić, 1997)

107

Plan Kontakt-grupe (1994) zasniva se na ideji razgraničenja teritorija Bosne i Hercegovine na Federaciju Bosne i Hercegovine i teritorij s većinskim srpskim narodom i u odnosima 49% za Federaciju Bosne i Hercegovine, 48% za teritorij s većinskim srpskim stanovništvom i 3% za Sarajevo kao distrikt.

Mapa 12. Plan Kontakt-grupe (1994)(Preuzeto: Begić, 1997)

108

Dejtonski mirovni sporazum (1995) unutarnje ustrojstvo Bosne i Hercegovine zasniva na dva entiteta: Federaciji Bosne i Hercegovine s deset kantona i Republici Srpskoj. Grad Brčko je dobio status distrikta nakon provedene arbitraže. Dok se u zapadnoevropskim demokratskim zemljama tokom osamdesetih i devedesetih godina XX stoljeća oblikuje, i to na principu supsidijarnosti, regionalna struktura zemalja članica Evropske unije, a time i prekogranična međuregionalna saradnja na konceptu euroregije, Bosna i Hercegovina se vraća na princip etnicizacije prostora. Time su negirane istorijske, ekonomske, komunikacijske i kulturološke osnove oblikovanja regionalnih cjelina u prošlosti Bosne i Hercegovine. Uvid u istorijski tok oblikovanja regija i regionalnih centara u Bosni i Hercegovini omogućuje zasnivanje sljedeće hipoteze: Tokom višestoljetnog oblikovanja regionalnih cjelina u Bosni i Hercegovini se uspostavilo šest prirodno-geografskih, istorijskih i kulturoloških regija: Bihaćka, Banjalučka, Tuzlanska, Mostarska, Sarajevska i Zenička. Tako su gradovi Bihać, Banja Luka, Tuzla, Mostar, Sarajevo i Zenica postali gravitacijski centri svojih regija. Tokom industrijalizacije u XIX i XX stoljeću Zenica je postala gravitacijski centar, a Travnik je izgubio tu ulogu. Istorijski oblikovane regije u Bosni i Hercegovini čine jednu od osnova za projekte uspostave regionalne strukture koja će biti primjerena konceptu euroregije unutar izgradnje standarda za prijem Bosne i Hercegovine u članstvo Evropske unije.

Mapa 13. Dejtonski mirovni sporazum (1995) (Preuzeto: Begić, 1997) 109

Ideje za regionalizaciju Bosne i Hercegovine u postdejtonskom razdoblju

Tokom političkog razvitka Bosne i Hercegovine u postdejtonskom razdoblju uspostavljen je proces postizanja uslova za integraciju Bosne i Hercegovine u Evropsku uniju. Unutar tog procesa izvode se reforme u ekonomskoj i političkoj sferi. Za reforme, u pogledu dogradnje ustavnog i političkog ustrojstva države Bosne i Hercegovine na evropskim standardima, ne postoji konsenzus u Parlamentarnoj skupštini Bosne i Hercegovine. Ideja regionalizacije Bosne i Hercegovine postoji u programskim opredjeljenjima većine političkih stranaka. Unutar aktivnosti međunarodne zajednice, zapravo Evropske unije, u Bosni i Hercegovini je iniciran i prihvaćen projekt formiranja regionalnorazvojnih agencija. Koncept regionalno-razvojnih agencija zasniva se na dobrovoljnom udruživanju opština. Na ovom konceptu formirano je pet ekonomsko-razvojnih agencija u regionalnim područjima i njihovim centrima u Sarajevu, Tuzli, Mostaru, Banjoj Luci i Zenici. Posredstvom regionalnih razvojnih agencija potiče se ekonomski razvitak na osnovu razvojnih pretpostavki koje postoje u svakoj od regionalnih oblasti i po osnovu sredstava fondova, programa i projekata Evropske unije. To je stvarnost koja nema institucionalnu podršku Vlade Republike Srpske, ali ima potporu svih opština s područja ovog entiteta, koje aktivno sudjeluju u organima i tijelima ovih regija. Postoje i drugi prijedlozi međunarodnih organizacija i institucija, kao i prijedlozi nevladinih organizacija. Programske koncepcije političkih stranaka Programi i platforme bosanskohercegovačkih političkih stranaka sadrže ideje regionalizacije Bosne i Hercegovine. Evidentno je da znatan broj političkih stranaka koje participiraju u državnoj vlasti ali i opozicionih predlaže u svojim programskim dokumentima uspostavu regionalne strukture Bosne i Hercegovine. Socijaldemokratska partija BiH (SDPBiH)80 u svom programu predviđa regionalno uređenje Bosne i Hercegovine. “SDPBiH smatra da Bosnu i Hercegovinu treba organizirati kao decentraliziranu državu regija koje su utemeljene prvenstveno na funkcionalnim, ekonomskim, prostornim, geografskim i komunikacijskim kriterijima, ali i kulturnim i tradicijskim kriterijima, odnosno regionalizacija treba da bude po mjeri evropskih standarda. Takva regionalizacija osnova je ekonomskog razvoja, ali i unutarnje političko-teritorijalne organizacije države. Regionalne i lokalne zajednice nisu samo oblik decentralizirane državne vlasti, nego imaju i Ustavom zagarantiranu lokalnu autonomiju. Za razliku od kantona, kao federalnih jedinica sa elementima državnosti, jedinice regionalne samouprave imale bi svoje zakonodavne i izvršne organe, statut, i obavljale bi Ustavom utvrđene poslove od regionalnog značaja (školstvo, zdravstvo, prostorno i urbanističko planiranje, privredni razvoj, promet i prometnu infrastrukturu, razvoj mreže obrazovnih, zdravstvenih, kulturnih, socijalnih i drugih ustanova), kao i poslove koje bi na njih prenijeli organi države, općina i gradova. To podrazumijeva ukidanje entiteta i kantona.”81 Socijaldemokratska partija BiH prva je od stranaka u Parlamentarnoj skupštini BiH uputila u proceduru prijedlog izmjena i dogradnje Ustava BiH koji u nekoliko tačaka predviđa regionalizaciju BiH82. Te tačke u Prijedlogu glase: “Mijenja se tačka 3. člana I. Ustava BiH i glasi: Bosna i 80

81 82

www.sdp-bih.org.ba/documents/main/ program_sdpbih_5februar2005.pdf www.sdp-bih.org.ba Klub SDP-a je 9. 9. 2004. podnio prijedlog izmjena Ustava Bosne i Hercegovine.

110

Hercegovina je decentralizirana država sa visokim stepenom regionalne i lokalne samouprave. Regije su utemeljene prvenstveno na funkcionalnim, ekonomskim, prostornim, geografskim i komunikacijskim kriterijima, ali i kulturnim i tradicijskim, kao i evropskim kriterijima regionalizacije. Regionalne zajednice imaju ustavom zagarantiranu autonomiju. Regije imaju zakonodavne i izvršne organe i statut kojim se utvrđuje struktura i funkcioniranje regionalne vlasti. Broj regija i njihova teritorija utvrđuje se posebnim zakonom. U sistemu vlasti općine i gradovi su jedinice lokalne samouprave.” Dodati novu tačku 2. koja glasi: “U nadležnosti regija su pitanja od regionalnog značaja, a posebno poslovi koji se odnose na zdravstvo, školstvo, prostorno i urbanističko planiranje, privredni razvoj, promet i prometnu infrastrukturu, te planiranje i razvoj mreže obrazovnih, zdravstvenih i kulturnih institucija.” Ovim bi se ukinuli entiteti, kao i kantoni kako su sada uspostavljeni. Predloženo je da se posebnim zakonom utvrdi broj i teritorija regija. Imajući u vidu teritorijalno-političku organizaciju BiH kroz njenu istoriju, kao i naučna istraživanja regionalizacije u drugoj polovini XX stoljeća, kao optimalno rješenje regionalizacije, primjereno konceptu euroregije, bile bi sljedeće regije: Sarajevska, Tuzlanska, Banjalučka i Mostarska. Regije bi trebalo da potaknu ubrzaniji ekonomski razvoj i veću regionalnu solidarnost.83 U platformi za izbore 2000. godine, Stranka za Bosnu i Hercegovinu (SBiH) uvodi ideju regionalizacije Bosne i Hercegovine. Stranka za BiH naglašava da regionalna komponenta treba da bude polazna osnova pri definiranju razvitka Bosne i Hercegovine kao cjeline. Prema platformi Stranke za BiH, univerzalni standardi nužno pretpostavljaju organizaciju države regija s izraženom decentralizacijom funkcija i jačanjem lokalne samouprave. Takva organizacija Bosne i Hercegovine treba da polazi od uspostave regija kao zaokruženih privrednih, geografskih, komunikacijskih i društvenih cjelina koje se odlikuju specifičnim privrednim orijentacijama, strukturom proizvodnih snaga i odnosa, uz uvažavanje specifičnosti unutarnjih i vanjskih veza i mogućnosti međusobnog povezivanja kako unutar BiH tako i na principima udruživanja regija u Evropi. U toku procesa ustavnih promjena Stranka za BiH prezentirala je 2006. godine i Nacrt ustava Bosne i Hercegovine84 koji u svom trećem dijelu, u članu 14 (država i regije), definira da je država jedna i nedjeljiva, i priznaje i promovira regionalnu i općinsku autonomiju. Regije će se formirati prema geografskim, ekonomskim, saobraćajnim i kulturnim kriterijima. Regije neće i ne mogu narušiti suverenitet države preuzimajući neke od njenih suverenih prerogativa. U pogledu nadležnosti Nacrt ustava predviđa da regije imaju zakonodavnu moć u vezi s pitanjima koja država nije regulirala. Regionalni organi su: regionalno vijeće sa zakonodavnim funkcijama dodijeljenim regiji, regionalna vlada kao izvršna vlast regije i njen predsjednik. Nacrt ustava predviđa da svaka regija mora imati statut koji određuje formu vlade i osnovne principe organizacije i funkcioniranja regije, u skladu sa ustavom. Stranka demokratske akcije (SDA) BiH u okviru diskusije o ustavnim promjenama počela se opredjeljivati za regionalizaciju Bosne i Hercegovine. Tako Predsjedništvo SDA na jednoj od svojih sjednica zauzima stav o dosljednoj provedbi Odluke Ustavnog suda Bosne i Hercegovine o ravnopravnosti sva tri naroda na cijeloj teritoriji Bosne i Hercegovine, sa simetričnim rješenjima i popisom stanovništva iz 1991. godine kao osnovom za nacionalnu zastupljenost. Ako Odluka Ustavnog suda BiH ne bude dosljedno provedena, SDA će predložiti uređenje Bosne i Hercegovine kao države multietničkih regija bez entiteta. Regionalizacija bi se temeljila prvenstveno na ekonomskim parametrima koji bi podrazumijevali i smanjenje administracije. Predsjedništvo stranke izražava uvjerenje da bi regionalizacija Bosne i Hercegovine doprinijela intenziviranju procesa povratka. 85 U 83

Prijedlog izmjena i dogradnje Ustava Bosne i Hercegovine

84

Nacrt ustava Bosne i Hercegovine, Stranka za BiH Za više informacija vezanih za ovu temu vidjeti: www. sda.ba

85

111

ekspozeu na 4. kongresu Stranke demokratske akcije 86 predsjednik SDA je iznio stav da će se stranka zalagati za republiku Bosnu i Hercegovinu kao građansku, decentraliziranu državu, sa tri nivoa vlasti: lokalnim, regionalnim i državnim. U Programu Stranke demokratske akcije, usvojenom na Kongresu, stoji da je SDA čvrsto opredijeljena za savremenu, cjelovitu i politički nezavisnu Bosnu i Hercegovinu, te da se između ostalog zalaže za ustavnu integraciju Bosne i Hercegovine, koju vidi kao decentraliziranu državu multietničkih regija i lokalne samouprave prema evropskim standardima. Hrvatska demokratska zajednica BiH (HDZBiH) na 9. saboru87 se opredijelila da Bosna i Hercegovina bude demokratska, decentralizirana i socijalna država jednakih i standardiziranih kolektivnih prava naroda. Asimetrično državno ustrojstvo (dva entiteta, tri konstitutivna naroda) zasigurno je jedan od temeljnih uzroka nefunkcionalnosti države i njezinih institucija. Zato se HDZBiH zalaže za državu jasno definiranih ovlasti i međusobnih odnosa i odgovornosti s najmanje tri nivoa vlasti, od kojih svaki treba imati zastupnička, izvršna i sudbena tijela vlasti. Iz programske konvencije HDZ-a BiH vidljivo je opredjeljenje za tri nivoa vlasti u državi Bosni i Hercegovini. Srednji nivo vlasti zasniva se na ideji regionalizacije prostora države Bosne i Hercegovine. Na Programskoj konvenciji održanoj 4. 12. 2005. godine u Mostaru Hrvatska stranka prava BiH Đapić – dr. Jurišić opredijelila se za snažnu evropsku regionalizaciju Bosne i Hercegovine i jaku lokalnu samoupravu. Ova stranka predlaže podjelu Bosne i Hercegovine na osam regija, i to: Unsko-sansku, Banjalučku, Livanjsko-širokobriješku, Mostarsko-travničku, Sarajevsku, s posebnim statusom grada Sarajeva, Zeničko-tuzlansku, Bijeljinsko-trebinjsku i Posavsku regiju88. U Temeljnim načelima, programu i ciljevima političkog rada i djelovanja usvojenim na Izbornoj skupštini u Velikoj Kladuši 1. 10. 2005. godine Demokratska narodna zajednica BiH se zalaže da unutarnje ustrojstvo države Bosne i Hercegovine bude rezultat konsenzusa njenih konstitutivnih naroda na principima racionalne i efikasne države kompatibilne s evropskom porodicom država koja je uređena na principima zajednice regija89. Jedna od karakteristika političkog sistema BiH prema Izbornoj platformi Bosanskohercegovačke patriotske stranke (BPS) jest da se “u Ustavu Bosne i Hercegovine i ustavnim zakonima mogu unositi izmjene i usavršavanja kao što su decentralizacija, regionalizacija (ekonomska, a ne teritorijalnoetnička), dostignuća u razvoju političkih sistema i razvoja demokracije, ljudskih prava, kao i integracija BiH u evropsku i svjetsku civilizaciju”.90 Narodna stranka Radom za boljitak u svojim Programskim načelima jednu stavku posvećuje supsidijarnosti gdje se spominje ideja regija. “Potrebno je preispitati postojeću podjelu zadaća te rasteretiti državu od onih zadaća koje druge državne ustanove mogu jednako dobro ili bolje provesti. Mi zastupamo stajalište da pojedinac od zajednice treba zahtijevati samo ono što vlastitom snagom ne može učiniti. Političko postavljanje zadaća zahtijeva jasno razgraničenje, odnosno podjelu zadaća koja se proteže od lokalne do međunarodne razine. Princip federalizma i autonomije općina i regija kroz srastanje država i naroda u Europsku uniju dobiva prioritetno značenje.”91 86

Za iscrpan pregled vidjeti materijale i komentare Četvrtog kongresa SDA, 26. 5. 2005.

87

Za analizu vidjeti dokumente Devetog sabora HDZ-a BiH, Mostar 4. 6. 2005.

88

Oslobođenje, 1. 12. 2005. Vidjeti: dokumente za Izbornu skupštinu DNZ-a BiH, Velika Kladuša, 1. 10. 2005, www.dnzbih.ba 90 Za više informacija vidjeti: Izborna platforma Bosanskohercegovačke patriotske stranke. 89

91

Vidjeti: Programska načela Narodne stranke Radom za boljitak, Prvi sabor stranke, Sarajevo, 31. 7. 2004, www.zaboljitak.ba

112

Pokret za promjene Bosne i Hercegovine “podržava razvoj i jačanje lokalne samouprave kao jedan od programskih ciljeva. Lokalnoj samoupravi je neophodno prepustiti sve poslove koje može uspješno vršiti a koje vrši i centralna vlast. Pokret za promjene se zalaže za istinsku decentralizaciju vlasti u oba smisla – i u funkcionalnom i u teritorijalnom”.92 Pokret za promjene usvojio je Platformu za novi demokratski ustav republike Bosne i Hercegovine, ekspertne grupe Džihanović, Kukić, Kozarac, Pejanović, Šehić i Živanović, koji predviđa uspostavu pet regija u BiH, a što će biti predmetom posebne analize u nastavku poglavlja kao ideje nezavisnih skupina i pojedinaca. Prema Programu Stranke nezavisnih socijaldemokrata (SNSD) RS, “Republika Srpska je uslov opstanka srpskog naroda, a istovremeno je, po svom ustavnom određenju, država svih građana koji u njoj žive i ima perspektivu čije vrijednosti pripadaju svim njenim građanima. Dejtonski sporazum je minimum političkog dogovora u BiH i bilo kakva revizija bi dovela do novih tenzija i sukoba na ovom prostoru”.93 Na identičnom je stajalištu i Partija demokratskog progresa (PDP) Republike Srpske. “Glavni cilj PDPa RS je očuvanje stepena državnosti i subjektiviteta Republike Srpske u okvirima Dejtonskog sporazuma, borba za ravnopravan položaj srpskog naroda na međunarodnoj političkoj sceni, borba za ravnopravnost svih građana u RS i BiH, bez obzira na vjersku, nacionalnu i političku pripadnost, borba za pravnu državu i vladavinu prava, tržišnu privredu, te održiv i prosperitetan ekonomski razvoj. Do tog cilja moguće je doći političkim sredstvima i striktnim poštivanjem Dejtonskog sporazuma, koji predstavlja solidnu osnovu za izgradnju demokratskih institucija kao osnovne pretpostavke za slobodan politički, ekonomski, kulturni i svaki drugi razvoj srpskog naroda i svih građana Republike Srpske. U tom kontekstu politička orijentacija PDP-a RS bit će usmjerena na stvaranje istinskog demokratskog ambijenta, na bazi pluralističke koncepcije društva, uz uvažavanje interesa svih aktera na političkoj sceni i izraženoj volji naroda.”94 Koncept ustavnopravnog preustroja Bosne i Hercegovine, za šta se zalaže Hrvatska seljačka stranka (HSS) BiH, podrazumijeva izgradnju samoodržive državne strukture s tri nivoa vlasti. Prvi je državni, drugi ili srednji nivo činili bi kantoni ili regije, i treći je lokalni, koji bi činile opštine. Ova stranka inače u svom programu ranije nije predviđala regionalizaciju Bosne i Hercegovine, ali je u toku pregovora o ustavnim promjenama javno iznijela svoje viđenje budućeg unutarnjeg uređenja Bosne i Hercegovine.95

92

Vidjeti: Programske orijentacije Pokreta za promjene Bosne i Hercegovine, Osnivačka konvencija političke organizacije građana Pokreta za promjene Bosne i Hercegovine, Sarajevo, 11. 2. 2006. 93

Vidjeti: www.snsd.tripod.com, Drugi opšti sabor SNSD RS, Banjaluka, 27. 6. 1998.

94

Za opširniju diskusiju mogu poslužiti dokumenti PDP-a.

95

Izvor informacija: Hrvatska seljačka stranka o ustavnim promjenama, dnevne novine SAN od 17. 3. 2006.

113

Naučne koncepcije za regionalizaciju Bosne i Hercegovine

Ranih 1970-ih pojavljuje se istraživački rad „Regionalizacija i centri društvenoekonomskog razvoja“, čije su teorijsko uporište regionalizacije osnovne ideje i elementi teorija polova razvitka. Bazni princip ove regionalizacije je funkcionalno-gravitacijski, a cilj je funkcionalna regionalizacija područja Bosne i Hercegovine. Autor ove koncepcije je prof. dr. Ilijas Bošnjović. Po ovoj koncepciji Bosna i Hercegovina bi imala četiri makroekonomske regije. To su: 1. 2. 3. 4.

Bosanska krajina (Banja Luka) Sjeveroistočna Bosna (Tuzla) Sarajevsko-zenička (Sarajevo) Hercegovina (Mostar)

Prof. dr. Omer Ibrahimagić polazi od stanovišta funkcionalne organizacije Bosne i Hercegovine u kojoj će svaka regija biti ekonomski i socijalno održiva, te oslonjena na teritorijalno-administrativnopolitičku tradiciju Bosne i Hercegovine. Ibrahimagić zagovara koncept četiriju regija: 1. Sarajevska 2. Tuzlanska 3. Banjalučka 4. Mostarska Ove regije su multietničke, s gradskim centrima koji su kroz istoriju postali gravitacijski centri svojih regija. Po popisu stanovništva iz 1991. godine Mostarska regija obuhvaća blizu 500.000 stanovnika, Banjalučka regija ima preko 1.000.000 stanovnika, Sarajevska regija ima 1.400.000 stanovnika i Tuzlanska regija ima 1.300.000 stanovnika. Zaključna razmatranja

U Bosni i Hercegovini je tokom njene višestoljetne istorijske opstojnosti kao zasebnog administrativnoteritorijalnog i cjelovitog entiteta zasnovana regionalna struktura u obliku svoje regionalne posebnosti. Prirodni, geografski, kulturološki, ekonomski i komunikacijski faktori su dominantno utjecali da se regionalna struktura uspostavi i učvrsti tokom 400 godina osmanske uprave i kasnije. Kada je Otomanska imperija provodila reforme u upravljanju Bosnom i Hercegovinom polovinom XIX stoljeća, strukturiran je teritorij Bosne i Hercegovine sa šest regija (sandžaka): Bihaćka, sa centrom u Bihaću; Banjalučka, sa centrom u Banjoj Luci; Hercegovačka, sa centrom u Mostaru; Travnička, sa centrom u Travniku; Zvornička, sa centrom u Zvorniku; i Sarajevska, sa centrom u Sarajevu. Dolaskom austrougarske uprave, nakon Berlinskog kongresa 1878. godine, započinje proces industrijalizacije Bosne i Hercegovine, a u tom kontekstu i urbanizacije. Unutar ovog procesa nastaju novi industrijski centri kao što su Tuzla, Zenica i Doboj. Na osnovu razvoja Tuzle kao industrijskog centra i činjenice da je Tuzla postala centar svog šireg okruženja austrougarska uprava početkom XX stoljeća svojim zakonodavstvom, umjesto Zvornika, ustanovljava Tuzlu kao centar okruga odnosno regije.

114

Bosna i Hercegovina će u doba Kraljevine Jugoslavije postati prostorom podjela, u čemu su se nadmetala dva velikodržavna nacionalna interesa: srpski i hrvatski. Velikosrpski interes je to činio na konceptu podjele jugoslovenske teritorije na devet banovina, od kojih je samo jedna (Vrbaska banovina sa sjedištem u Banjoj Luci) svojim cijelim obuhvatom bila na prostoru Bosne i Hercegovine. Velikohrvatski interes je između dva svjetska rata opredijeljen sporazumom Cvetković-Maček 1939. godine. Po ovom sporazumu znatan dio Bosne i Hercegovine našao se u sastavu Hrvatske banovine. Početak Drugog svjetskog rata onemogućio je primjenu sporazuma Cvetković-Maček. Nakon pobjede antifašističkih snaga u Drugom svjetskom ratu i obnove državnosti Bosne i Hercegovine na temeljima ZAVNOBiH-a, socijalistička vlast uspostavlja regionalnu strukturu sa sedam okruga: Bihaćki, Banjalučki, Tuzlanski, Dobojski, Mostarski, Travnički i Sarajevski, da bi u vremenu od 1949. do 1952. godine bosanskohercegovački prostor bio strukturiran sa četiri oblasti: Tuzlanska, Banjalučka, Mostarska i Sarajevska. Poslije ukidanja srezova 1965. godine bosanskohercegovački prostor ima samo opštinsku teritorijalnu organizaciju (106, a od 1978. godine 109 opština). Osim ove teritorijalne strukture Bosne i Hercegovine, postajala je organizacija i unutrašnja struktura Privredne komore Bosne i Hercegovine. Bitno je podvući činjenicu da je unutrašnja organizacija Privredne komore imala sedam regionalnih komora: Bihaćku, Banjalučku, Dobojsku, Tuzlansku, Zeničku, Sarajevsku i Mostarsku. Uočljiva je činjenica da se umjesto Travnika javlja Zenica kao sjedište regionalne privredne komore. A javlja se uslijed ubrzanog industrijskog razvoja Zenice kao centra razvoja metalurgije. Oblikovanje regija i njihovih centara u Bosni i Hercegovini kroz ekonomski, kulturološki i istorijski razvoj dovelo je do uspostave regionalnog identiteta na prostoru Bosne i Hercegovine. Građani posjeduju svijest o svom regionalnom identitetu (Krajišnik, Hercegovac, Istočnobosanac). Izazovi koji su uslijedili u istorijskom vremenu pluralizacije bosanskohercegovačkog društva početkom 1990-ih dovode do nastajanja fenomena koji se do tada nije javljao u istorijskom razvitku Bosne i Hercegovine, a u tom kontekstu i oblikovanja regionalne strukture. Radi se o fenomenu etnicizacije bosanskohercegovačkog prostora, do čega dolazi nakon pobjede nacionalnih stranaka na prvim višestranačkim izborima 1990. godine. Etnicizaciju je najprije započela Srpska demokratska stranka 1991. godine na konceptu srpskih autonomnih pokrajina. Takav vid teritorijalnog grupisanja stanovništva na etnički izmiješanom prostoru doveo je do nasilnog progona stanovništva i etničkog čišćenja. Ratno vrijeme od 1992. do 1995. godine je izgubljeno vrijeme sa stanovišta istorijskog razvoja Bosne i Hercegovine i afirmacije regionalne komponente u razvoju. Dok su evropske zemlje, na principu supsidijarnosti, uspostavljale i razvijale regionalnu strukturu, dotle je Bosna i Hercegovina išla u ponore etničkih podjela i etničkog zaokruživanja prostora. Dominacija etničkog kriterija postala je glavna odrednica svih mirovnih planova nastalih u vremenu rata (1992-1995). Istorijski proces integracije Bosne i Hercegovine u Evropsku uniju pretpostavlja uspostavu regionalne strukture koja bi bila primjerena politici regionalnog razvoja unutar Evropske unije. Kao i svi drugi složeni projekti, i projekt uspostave regionalne strukture zavisi od mogućnosti kreacije društvenog i političkog konsenzusa u ovom pitanju u Parlamentarnoj skupštini Bosne i Hercegovine. Njegov ishod će bitno zavisiti od pomoći međunarodne zajednice. Osim istorijske geneze oblikovanja regija, ono što stoji izvan koncepta etnonacionalnih politika u pogledu kreacije regionalne strukture jesu naučne koncepcije za uspostavu regionalne strukture Bosne i Hercegovine. Obavljena naučna istraživanja tokom 1970-ih i 1980-ih preferiraju koncept regionalne strukture Bosne i Hercegovine sa četiri regije: Banjalučko-bihaćka; Tuzlansko-dobojska, Sarajevskozenička i Mostarsko-trebinjska. Ove regije imaju preduslove da budu ekonomski samoodržive i 115

primjerene konceptu euroregije. Bile bi multietničke i nosioci razvoja svoga područja i međuregionalne saradnje u Evropskoj uniji.

116

PREKOGRANIČNA SARADNJA OPŠTINA I GRADOVA U REGIJI JUGOISTOČNA EVROPA Opšti pristup pitanju saradnje opština Vangranična saradnja opština, gradova i regija jeste JEDAN OD ASPEKATA ispoljavanja incijative lokalnih i regionalnih struktura vlasti u procesu ekonomskog, kulturnog i političkog razvoja demokratskih država i njihovog međusobnog povezivanja na IDEJI INTEGRACIJE unutar evropske zajednice država i naroda. Saradnja izvan državnih granica, osobito u pograničnim područjima i u regijama koje se protežu izvan granica postala je tradicijom u Evropi. Svakako ova tradicija saradnje ima svoju društvenu, političku i kulturološku osnovu. Ona je nastala na IDEJI EVROPSKIH INTEGRACIJA koje su započele polovinom XX stoljeća, odmah nakon Drugog svjetskog rata. Institucionalni vidovi integracijski procesa u Evropi označeni su Vijećem Evrope i Evropskom unijom. Tamo gdje je saradnja, povezivanje i integracija država dobila svoj konkretni politički i institucionalni oblik, u tim državama se razvijala i razvila izvangranična saradnja opština, gradova i ragija. Tokom 50 godina prošlog stoljeća, a to je neposredno nakon Drugog svjtskog rata, sastajali su se predstavnici mnogih evropskih POGRANIČNIH lokalnih ZAJEDNICA i POGRANIČNIH REGIJA kako bi razgovarali o ponovnoj izgradnji svojih djelomično uništenih zajednica i uklanjanju GRANIČNIH PREPREKA. Motiv koji je sve pokretao bila je želja i odlučnost da se poveća životni standard i sačuva trajni mir. Od osamdesetih godina minulog vijeka pokrenute su aktivnosti u Vijeću Evrope i Evropskoj uniji koje su omogućile nove vidove izvangranične saradnje lokalnih i regonalnih zajednica. Društvenu osnovu, međusobne saradnje lokalnih vlasti u svim njenim aspektima definiše EVROPSKA POVELJA O LOKALNOJ SAMOUPRAVI. Budući da su LOKALNE VLASTI jedan od OSNOVNIH TEMELJA SVAKOG DEMOKRATSKOG REŽIMA i da je pravo GRAĐANA da učestvuju u vođenju javnih poslova NA LOKALNOM NIVOU DEMOKRATSKI PRINCIP, koji važi u svim zemljama članicama Vijeća Evrope, u Evropskoj povelji o lokalnoj samoupravi, u članu 10. definiše se pravo lokalnih vlasti na UDRUŽIVANJE. Dva su oblika saradnje i udruživanja koje predviđa Evropska povelja o lokalnoj samoupravi. Prvi vid udruživanja odnosi se na međusobno udruživanje opština radi vršenja poslova od ZAJEDNIČKOG INTERESA unutar svake države. U ovom kontekstu Povelja predviđa obavezu svakoj državi članici Vijeća Evrope, da prizna PRAVO LOKALNIM VLASTIMA o pripadanju UDRUŽENJU (savezu) lokalnih vlasti, kao i da pripadaju MEĐUNARODNOJ ORGANIZACIJI LOKALNIH VLASTI. Drugi vid udruživanja znači pravo lokalne vlasti da pod uslovima, koji mogu biti propisani zakonom, sarađuju a odgovarajućim lokalnim vlastima drugih zemalja. U ovom drugom obliku saradnje definisana je osnova za izvangraničnu saradnju opština, gradova i regionalnih zajednica. Sve zemlje članice Vijeća Evrope u svojim ustavima i zakonima o lokalnoj samoupravi, predviđaju pravo lokalnih i regionalni vlasti da učestvuju u vangraničnoj saradnji sa lokalnim vlastima drugih dražava. Tako, na primjer, i Zakon o osnovama lokalne samouprave u Federaciji Bosne i Hercegvine i Zakon o lokalnoj samoupravi u Republici Srpskoj, kao entitetima države Bosne i Hercegovine sadrže odredbe kojim se uređuje pravo udruživanja opštine sa lokalnim jedinicama drugih država. U federalnom Zakonu o osnovama lokalne samouprave previđeno je da: „općine mogu pristupiti međunarodnim udruženjima lokalnih jedinica i sarađivati s odgovarajućim lokalnim jedinicama drugih država u skladu s Ustavom...“96.U Zakonu o lokalnoj samoupravi u Republici Srpskoj i to u dijelu  96

Rad objavljen u časopisu: Pravna misao: Federalno ministarstvo pravde. Sarajevo, januar 2002.godine. Zakon o osnovama lokalne smaouprave, član 16. Sl. novine Federacije BiH, br.6/95.

117

odredbi o nadležnosti skupštine opštine i nadležnosti skupštine grada, pedviđeno je donošenje odluke o članstvu opštine i grada u savezu opština i gradova kao i odluka o udruživanju u druge saveze i organizacije.97 Opštine i gradovi, kao i regionalne zajednice, imaju autonomiju u pokretaju incijative i razvijanju oblika izvangranične saradnje. Ova saradnja je primarno u funkciji DRUŠTVENE INTEGRACIJE,OČUVANJA MIRA I EKONOMSKOG I KULTUROG NAPRETKA. Evropski model i praksa izvangranične saradnje lokalnih i regionalnih zajednica Na ideji podsticanja međusobne saradnje država članica Vijeća Evrope nastala je 1989.g. Evropska konvencija o prekograničnoj saradnji između teritorijalnih zajednica il vlasti (Izraz „teritorijalne zajednice ili vlasti“ ima značenje tijela koje obavljaju lokalne i regoinalne funkcije). Postoji više opštih ciljeva koji na temelju ove konvencije čine sadržaj prekogranične saradnje lokalnih i regionalnih vlasti. Ovi ciljevi su :a) regionalni, urbani i ruralni razvoj; b) zaštita čovjekove okoline; c) unapređenje javnih službi; d) pomoć u vanrednim okolnostima. Dakako, ovi se ciljevi najviše fokusiraju na lokalne i regionalne zajednice u međugraničnom prostoru dvije ili više država. Osnovni motiv saradnje je brži razvoj POGRANIČNIH REGIJA, te jačanja susjedskih odnosa. Glavne vrijednosti koje se postižu prekograničnom saradnjom u evropskim pograničnim regijama imaju ovu skalu: 1. UKLANJANJE GRANIČNIH PREPREKA 2. POVEĆAVANJE ŽIVOTNOG STANDARDA 3. ČUVANJE TRAJNOG MIRA 4. SMANJIVANJE VAŽNOSTI GRANICA 5. UBLAŽVANJE NEGATIVNIH UČINAKA GRANICA 6. POLITIKA ZAŠTITE MANJINA 7. ŠIRENJE DEMOKRATIJE 8. VIŠI STEPEN AUTONOMIJE 9. BRŽE UKLJUČIVANJE U UJEDINJENU EVROPU 10. PARTNERSTVO 11. SUPSIDIJARNOST 12. PEKOGRANIČNA RAZVOJNA STRATEGIJA98 Postizanje ovih vrijednosti kroz vangraničnu saradnju traje već pola stoljeća. Zato je prostor zapadne i centralne Evrope sve više DRUŠTVENO INTEGRISANI PROSTOR. Državne granice nisu više zidovi razdvajanja. Prirodni resursi i očuvanje čovjekove okoline postali su predmet zajedničke razvojne politike više država i njihovih opština, gradova i regionalnih zajednica. Model transgraničnih regija, unutar koncepta „EVROPA REGIJA“, što ga razvija Evropska unija donosi nove efekte u društvenom razvoju. Ponajviše se ti efekti javljaju u sferi razvoja privrede, zatim razvoja infrastrukture, te jačanja demokratije slabljenjem državnog centralizma i moći upravljačke strukture Evropske unije. Koncept regionalizacije u Evropskoj uniji razvijao se u okviru istorijskog procesa evropskih integracija. Proces integracije je omogućio stvaranje koncepta „Euroregije“,odnosno regionalizacije zemalja članica Evropske unije. Evropska regionalna politika ustanovljena je 1975.g. sa naglaskom na brzi rast 97

Vidi: Zakon o lokalnoj samoupravi, član 12 i član 47. Sl. glasnik Republike Srpske, broj 35/99 Dokumenti o transgraničnim regijama u Evropi iz knjige: Regionalizam, autonomaštvo, federalizam ili separatizam, str.107 i 108, Pan Liber, osijek, 1995 godine. 98

118

fondova za lokalne i regionalne oblasti Evrope. Postoji više prioriteta u razvoju regija. Prvi je: razvoj regija ispod prosjeka Unije.99 Ideja Pakta stabilnosti jugoistočne Evrope i razvijanje vangranične saradnje opština, gradova i regija Istovremeno kada integracija zapadno-evropskih zemalja, u protekloj deceniji, zapravo potkraj devedesetih godina XX stoljeća, bilježi uzlet, uzimanjem eura kao jedinstvenog novca članica EU i zajedničkim rješenjem graničnog režima u smislu slobodnog kretanja ljudi i roba, prostor jugoistočne Evrope bio je prostor ratnih sukoba i razaranja. U vremenu od 1990.godine do 2000.godine, zapravo početkom novog milenija porušena su ne samo materijalna dobra, već je razoren sistem veza i odnosa ekonomiji, politici, kulturi. Porušene su mnoge niti saradnje opština, gradova i regija u izgradnji zajdničke infrastrukture, razvoja turizma, kulture ,nauke. Nastale su nove države, a njihove međusobne granice postaju ne mali bedemi za građane. Povjerenje je potisnuto nepovjerenjem, saradnja je zamjenjena etničkom mržnjom i izolacijom. Svakako, rat je bio društveno stanje opšteg razaranja, posebno na prostorima gdje je u sebi imao elemente etničkog progona i genocida. Uz pomoć međunarodne zajednice pobjedila je ideja mira, demokratskih reformi i ekonomske tranzicije, kako u zemljama koje su bile zahvaćene ratom, tako i u zemljama postkomunističke tranzicije (Albanija,Bugarska,Rumunija). Ideja pakta stabilnosti za jugoističnu Evropu jeste strateška ideja za ustanovjene istovremenog procesa međusobne saradnje i povezivanja država na ovom prostoru, te pojedinačnog uključivanja zemalja jugoistočne Evrope u Evropsku uniju. U ovom i u ovakom integracijskom procesu za zemlje jugoistočne Evrope prekogranična saradnja opština, gradova i regija, unutar prostora jugoistočne Evrope može postati faktor OBNOVE MEĐUETNIČKOG POVJERENJA, zatim ubrzanog razvoja infrastrukture, a osobito cestovnog saobraćaja od zajedničkog interesa, razvoja privrede, turizma, nauke, zaštite čovjekove okoline. Mnoštvo incijativa koje mogu pokrenuti gradovi i opštine, posebno u pograničnim prostorima i mediteranskom pojasu, kao i riječnim slivovima, donijeće novu, kvalitetnu sadržinu u ukupnim međudržavnim odnosima zemalja jugoistočne Evrope. Protekle su dvije godine od formiranja Pakta stabilnosti jugoistočne Evrope, a primjeri vangranične saradnje opština, gradova i regija su malobrojni. Šta su prepreke uspješnijoj vangraničnoj saradnji lokalnih i regionalnih zajednica na prostoru jugoistočne Evrope? Ima ih više. Jednu skupinu čine on prepreke koje nastaju usljed trajanja ratnih dejstava i opšte nestabilnosti u zemljama jugoistočne Evrope. Donedavno, to su bili sukobi na Kosovu. Zatim su usljedili vojni sukobi u Makedoniji tokom 2001.g. Sporost u pronalaženju političkih rješenja u odnosima Srbije i Crne Gore takođe negativno djeluje u moguće procese vangranične saradnje opština i gradova. U skupini faktora opšte nestabilnosti jeste i nerješeno pitanje saradnje država u regiji jugoistočna Evropa u ostvarivanju prava izbjeglica na povratak na mjesta u kojima su živjeli do izbijanja ratnih sukoba. U pitanju su zemlje: Hrvatska, Bosna i Hercegovina, Srbija, Crna Gora, Kosovo i Makedonija. Stvaranje uslova za regionalni pristup u rješavanju povratka izjeglica znači istovremeno izgradnju evropskih standarda zaštite temeljnih ljudskih prava na dom, imovinu, građanski i nacionalni indentitet. Ostvarivanje prava povratka izbjeglica samo po sebi testira i volju za saradnju kako i lokalnih i regionalnih, tako i nacionalnih političkih elita na prostoru jugoistočne Evrope. Na povratku izbjeglica testira se, takođe, i snaga demokratskih institucija i odgovornosti rada pravne države.

99

Vidi: Dr. Jasmina osmanković, Regionalizacija – teorija i praksa, str.44 i 45, Beta, Sarajevo, 2001 godine.

119

Osim faktora opšte nestabilnosti u regiji jugoistočna Evropa prisutni su i oni faktori koji imaju značenje NEPOSTOJANJA VOLJE ZA SARADNJU UNUTAR POLITIČKE STRUKTURE. Države na prostoru Pakta stabilnosti za jugoistočnu Evropu još nemaju međusobne ugovore o trgovinskoj i kulturoj saradnji, a donedavno nisu postojali ni diplomatski odnosi, na primjer, između Bosne i Hercegovine i Savezne Republike Jugoslavije. U skupini subjektivnih zapravo političkih prepreka, jeste sporo odvijanje reforme položaja lokalne samouprave i struktura vlasti u lokalnim, gradskim i regionalnim zajednicama. Sem Hrvatske, u kojoj postoji regionalna struktura u obliku ŽUPANIJA, te kantonizacije samo jednog entiteta (Federacija BiH) unutar Bosne i Hercegovine na eks jugoslovenskom prostoru nisu uspostavljene regije i regionalne vlasti kao decentralizovani oblik upravljanja društvenim razvojem i dražavom. Položaj osnovnih jedinica lokalne samouprave – dakle, opština, u svim zemljama jugoistočne Evrope nije riješen u duhu Evropske povelje o lokalnoj samoupravi. Nije ni riješena autonomija lokalnih vlasti u sveri prava na izvorne javne prihode, u sferi planiranja prostora i upravljanja građevinskim zemljištem kao i u sferi slobode preduzetništva i razvoja komunalne inrastrukture. Ovim se samo potcrtavaju glavni aspekti u kojima je NUŽNO izvršiti REFORMU teritorijalnog organizovanja i ustavnozakonskog pozicioniranja autonomije lokalne samouprave. Pod pretpostavkom ubrazane i cijelovite reforme zakonskog položaja osnovnih jedinica lokalne samouprave može se očekivati dinamični proces vangranične saradnje opština na prostoru jugoistočne Evrope. I pored svih prepreka IDEJA Pakta stabilnosti za jugistočnu Evropu,pokrenula je nove energije za saradnju i stvara ambijent za nove procese sveukupne saradnje dražava jugoistoka Evrope i u tom kontekstu i vangranične saradnje lokalnih i regionalnih zajednica. Ovaj tek započeti proces mogao bi se i ubrzati, pogotovo ako bi mogle uslijediti nove incijative za vangraničnu saradnju opština iz strukture upravljanja Paktom stabilnosti jugoistočna Evropa. Riječ je o ovim incijativama: a) Donošenje posebne KONVENCIJE o razvoju prekogranične saradnje opština i regija u zemljama jugoistočne Evrope. Po uzoru na Evropsku konvenciju o prekogrančnoj saradnji lokalnih i regionalnih vlasti,podstakle bi se nove incijative za saradnju opština, posebno u međugraničnim prostorima zemalja jugoistočne Evrope. b) Definisanje posebnog protokola saradnje opština u zemljama jugoistočne Evrope na ostvarivanju prava povratka izbjeglica na cijelom prostoru regije. Ovim bi se uspješnije riješila baza podataka za izbjeglice i materijalna osnova za obnovu kuća i komunalne infrastrukture u naseljima povratnika. c) Ustanovljene dokumenta o podsticajnim mjerama lokalnih vlati za formiranje i razvoj mreže nevladinih organizacija u lokalnim zajednicama. Po svom biću nevladine organizaije mogu brže i uspješnije artikulisati interese građana u ekonomiji, kulturi i zaštiti ljudskih prava. Iskustvo je pokazalo da su nevladine organizacije stvarale prve mostove saradnje na prostoru jugoistočne Evrope. Vangranična saradnja opština i gradova Bosne i Hercegovine u postdejtonskom vremenu Od 1995.godine, zapravo od potpisivanja Dejtonskog mirovnog sporazuma, međusobna saradnja i udruživanje opština, bila je samo jedan od segmenata, u širem procesu izgradnje mira, obnove međuetničkog povjerenja, kao i uspostavljanja demokratskih institucija na lokalnom, entitetskom i državnom nivou. Lokalni nivo učešća grđana u upravljanju javnim poslovima jedan je od najvažnijih 120

momenata razvoja demokratije,u svakom društvu, a posebno u bosanskohercegovačkom društvu u vremenu poratne obnove. Za razliku od centralnih i entitetskih državnih institucija, koje su imale teškoće i prepreke u funkcionisanju, neposredno nakon potpisivanja Dejtonskog mirovnog sporazuma (Predsjedništvo se sastajalo u Zemaljskom muzeju) opštinska vijeća i opštinska uprava su zadovoljavajuče funkcionisala. Izuzetak je bio dugo čekanje implementacije izbornih rezultata u opštini Srebrenica. Upravljanje javnim poslovima u lokalnoj zajednici interesuje i motiviše građane na određenu aktivnost. Radi se o njihovim interesima koji znače bolji standard, bolje komunalne usluge, povoljne uslove za privređivanje, dobre uslove školovanja dijece, uslove za zdravstvenu i socijalnu zaštitu. Lokalna samouprava i participacija građana u procesu donošenja odluka opštinskih vijeća u Bosni i Hercegovini imaju tradiciju. Svijest o pripadnosti lokalnoj zajednici i svijest o važnosti lokalne vlasti za svakodnevne uslove života i razvoja prepoznatljiva je među građanima. Lokalna samouprava u Bosni i Hercegovini je institucionalno uspostavljena u 146 opština ( 82 opštine u Federaciji BiH i 64 u Republici Srpskoj) i četiri grada sa statusom jedinice lokalne samouprave ( Sarajevo,Mostar,Banja Luka,Srpsko Sarajevo). Međusobno udruživanje opština institucionalno je uspostavljeno u okviru entiteta kao savezi,odnosno asocijacije opština i gradova.100 Uz pomoć Vijeća Evrope, zapravo Kongresa lokalnih i regionlnih vlasti Evrope, sredinom1999.g .u Strasburgu potpisan je Sporazum o saradnji između Saveza opština gradova Republike Srpske i Saveza općina i gradova Federacije Bosne i Hercegovine. Ovim sporazumom su definisane oblasti saradnje,među kojima želimo potcrtati razvoj lokalne samouprave u oba entiteta,u skladu sa Evropskom poveljom o lokalnoj samoupravi;jačanje međusobne saradnje,te razmjena iskustava u razvoju lokalne samouprave. Na temelju Sporazuma o saradnji entitetskih saveza obrazovano je Koordinacijsko tijelo i izabrana delegacija Bosne i Hercegovine u Kongresu lokalnih i regionalnih vlasti Vijeća Evrope. Nekoliko gradova iz Bosne i Hercegovine ušli su u projekat partnerstva s gradovima Evrope.Na temelju ove aktivnosti uspostavljene su ambasade lokalne demokratije u Sarajevu, Tuzli i Zavidovićima. U podsticanju jačanja lokalne samouprave asocijacija dva saveza opština i gradova je inicirala i Deklaraciju.Otvoreni gradovi u više od 30 opština. Ovim je ubrzan proces povratka izbjeglih i prognanih osoba. Podsticanju pogranične i vangranične saradnje opština u Bosni i Hercegovini, značajno su doprinjele preporuke gospodarskog foruma regije Evrope između Istoka i Zapada koga je organizovao Kongres lokalnih i regionalnih vlasti Evrope. Ovim preporukama Asocijaciji lokalnih vlasti u Bosni i Hercegovini prdloženo je regionalno povezivanje i uključivanje gradova i regija u procesu evropske ekonomske i kulturne integracije. Iskustvo vangranične saradnje gradova Tuzle, Sarajeva i Mostara Za ilustraciju obima i sadražaja vangranične saradnje uzeli smo iskustva gradova Tuzle,Sarajeva i Mostara. Ovi gradovi imaju status jedinice lokalne samouprave,ali su i centri sa razvijenom privredom,naukom,sportom. Tuzla je još polovinom1996.godine. potpisala Povelju o prijateljstvu i saradnji sa gradom Osijekom u Republici Hrvatskoj. Poveljom se uređuje saradnja između dva grada i to kroz međusobnu saradnju njihovih društvenih, kulturnih, obrazovnih, privrednih, komunalnih i sportskih institucija. Tokom 1998.grad Tuzla,ta Tuzlansko-podrinjski kanton,zajedno sa privrednom komorom Tuzle,uključili su se u saradnju sa gradovima Osijekom i Pečuhom, kao i sa županjiama i 100

U Federaciji BiH formiran je Savez općina i gradova, a u Republici Srpskoj, takođe, Savez opština i gradova Republike Srpske

121

privrednim komorama čiji su centri ovi gradovi. Time je nastala saradnja regija u Bosni i Hercegovini, Hrvatskoj i Mađarskoj. Potpisana je izjava o namjerama interegionalne saradnje Dunav –Drava-Sava. Kasnije je ustanovljen i Status euroregionalne saradnje Dunav-Drava-Sava. Osnovni ciljevi ove saradnje usmjereni su na proširivanje privrednih i kulturnih veza, te uključivanje u Srednjoevropske i Euroatlanske integracije. Tu je još i povezivanje naučnih i obrazovnih institucija, ekološka zaštita i stvaranje uslova da regija postane privlačna za ulaganje. Krajem 1999.godine,grad Tuzla je zaključio i Dokument o partnerstvu sa mađarskim gradom Pečuh. Dokumentom o saradnji ustanovljeni su zajednički ciljevi u sferi privrede,kulture,ekologije i sporta. Grad Sarajevo,kao glavni grad Federacije i države Bosne i Hercegovine,ima razvijenu prekograničnu,odnosno međunarodnu saradnju. Kao olimpijski grad i grad koji je privukao solidarnost mnogih gradova u svijetu u ratnim godinama stradanja, Sarajevo ima uspostavljenu saradnju sa više gradova u Evropi i svijetu, kao i najavljeni interes većeg broja gradova za potpisivanje sporazuma o saradnji. Ukupno 24 grada imaju sporazum o bratimljenju sa gradom Sarajevom, ali, samo polovina od ovog broja su gradovi sa kojima postoji aktivna saradnja. To su gradovi: Magdeburg i Fridrichshafen (Njemačka), Ferara, Venecia, Collegno, Prato ( Italija), Istanbul i Bursa (Turska ), Insbruk (Austrija), Tianjin (Kina ), Serre Chevalier ( Francuska),Barcelona (Španija).101 Osim ovih gradova Sarajevo je potpisalo sporazume o posebnim vezama sa gradovima Zagrab, Ljubljana i Novi Sad. Saradnja se najviše realizuje u oblasti visokog obrazovanja i sporta. Do sada je slaba realizacija saradnje u oblasti privrede. Grad Mostar, uz sve teškoće i specifičnosti svog funkcionisanja, integracije i razvoja, uspijeva inicirati i razvijati vangraničnu saradnju. Prihvaćena je aplikacija da grad Mostar dobije članstvo svjetske alijanse gradova u saradnji sa svjetskom bankom. Član je alijanse zdravih gradova. Grad Mostar, ima bilateralne veze sa gradovima: Saragoza (Španija), Montegroto Terme, Firenca (Italija). Sa ovim gradovima postoje sporazumi o prijateljstvu i saradnji.Sa francuskim gradom Bordo postoje samo početi kontakti.102 Rezime Prekogranična saradnja opština, gradova i regija u zemljama jugoistočne Evrope još uvijek nema pretpostavki za puni razvoj. U cilju bržeg razvoja procesa izvangranične saradnje lokalnih i regionalnih zajednica u zemljama jugoistočne Evrope valja otkloniti dvije prepreke: a) opštu nestabilnost uslovljenu ranijim i sadašnjim ratnim sukobima i b) neizvršna reforma strukture lokalne samouprave na temelju Evropske povelje o lokalnoj samoupravi. Mnoštvo incijativa opština, gradova i regija, posebno međugraničnim prostorima država, jeste put da se stvori široka mreža veze i odnosa koji će biti u funkciji razvoja dobrosusjedskih odnosa među državama, razvoju infrastrukture, te razvoju privrede, turizma, kulture, nauke i zaštite čovjekove okoline. Tek započeti oblici pekogranične saradnje u poratnim godinama pokazuju da je mali broj opština koje imaju sporazumima ustanovljenu saradnju. Za ubrzanje prekogranične saradnje predlaže se upravljačkoj strukturi Pakta stabilnosti za jugoistočnu Evropu da inicira donošenje zajedničkih akata za podsticanje razvoja prekogranične saradnje. Radi se o ideji donošenja posebne konvencije o razvoju prekogranične saradnje opština i regija u zemljama jugoistočne Evrope, zatim o definisanju posebnog protokola saradnje opština na ostvarivanju prava povratka izbjeglica na cijelom prostoru regije, kao i o ustanovljenju dokumenta o podsticajnim mjerama lokalnih vlasti za formiranje i razvoj mreže nevlaldinih organizacija u lokalnim zajednicama. LITERATURA I IZVORI: 101 102

Izvor: Izvještaji o međugradskoj saradnji Gradske uprave Grada Sarajeva za 2001. godine Izvor: Izvještaji o međugradskoj saradnji Gradske uprave Grada Mostara za 2001. godinu

122

1. Anđelko Milardović, Regionalizam, autonomaštvo, federalizam ili separatizam, Pan liber Osijek, 1995. 2. Andraš Vigvari, Osnovi teorije državnog budžeta i finansijski poslovi samouprava, Prometej, Novi Sad 2003. 3. Duško Milidragović, Međuopštinska saradnja, Službeni list SRBiH, 1990. 4. Duško Milidragović, Regionalizacija Evrope, Pravni savjetnik, Centar za promociju civilnog društva, Sarajevo, mart 2005. god. 5. European Community Law, West Publishing Co., St. Paul, 1993. 6. Ilijas Bošnjović, Regionalizacija Bosne i Hercegovine, Ekonomski institut Sarajevo, Sarajevo, 1992. 7. Ilijas Bošnjović, Regionalizacija Bosne i Hercegovine, Ekonomski fakultet Sarajevo 1992 god. 8. Jasmina Osmanković i Mirko Pejanović, Euroregije i Bosna i Hercegovina, Fakultet političkih nauka - Centar za lokalnu i regionalnu samoupravu, Sarajevo, 2007. 9. Jasmina Osmanković, Regionalizacija – teorija i praksa, Beta, Sarajevo, 2001 godine. 10. Karl Mockel, Der Regionalismus und seine geschichtlichen Grunlagen, Munchen, 1978. 11. Kasim Begić, Bosna i Hercegovina od Vanceove misije do Daytonskog sporazuma, Bosanska knjiga, Sarajevo, 1997. 12. Lokalna demokratija – stanje i perspektive, Magna agenda, Beograd 2002 god. 13. Mirko Pejanović, Politički razvitak Bosne i Hercegovine u postdejtonskom periodu, TDK „Šahinpašić“, Sarajevo, 2005. 14. Muhamed Filipović, Bosna i Hercegovina – najvažnije geografske, demografske, historijske, kulturne i političke činjenice, Compact, Sarajevo, 1997. 15. Nevenko Misita, Osnovi prava Evropske Unije, Magistrat, Sarajevo 2002. 16. Ogledi o regionalizaciji, Centar lokalne demokratije, Subotica 2001. 17. Omer Ibrahimagić, Državno uređenje Bosne i Hercegovine, Minens Lukavac 2005; 18. Wilfried Koninski, Neo – Nationalismus in den pheripheren Regionen Europas, Rossford, Helen M. Birkenhaus Verlag, 1982 19. Pravna misao: Sarajevo, januar 2002.godine: Federalno ministrarstvo pravde, Sarajevo. 20. Regionalizam v Sloveniji, Zbornik „Pravo i politika“, Ljubljana 1997 god.

123

21. Regionen und Gemeinden Europas, Mitteilungsblatt des Ausschusses der Regionen, Nr. 47, Brussel, marz 2005 22. Regionen und Gemeinden Europas, Mitteilungsblatt des Ausschusses der Regionen Nr. 47, Brisel, Mart 2005.godine. 23. The Economist, London, oktobar 1999. 24. Dritter Bericht uber den wirtschaftlichen und sozialen Zusammenhalt: Vorschlage fur die Regionalpolitik, Mitteilungsblatt des Ausschusses der Regionen, Nr. 47, Brussel, marz 2005 25. Zbornik: Euroregije i jugoistočna Evropa, Akademija nauka i umjetnosti BiH, Centar za razvoj lokalne i regionalne samouprave Fakulteta političkih nuaka u Sarajevu, Ekonomski institut Sarajevo, Sarajevo 2008.godine. 26. http://www.cor.eu.int

124

PRILOZI

125

EVROPSKA POVELJA O LOKALNOJ SAMOUPRAVI Preambula Zemlje Savjeta Evrope potpisnice ove Povelje; Imajući u vidu to da je cilj Savjeta Evrope da postigne veće jedinstvo među svojim članicama u svrhu očuvanja i postizanja ideala i principa koji predstavljaju njihovo zajedničko naslijeđe; Imajući u vidu to da je jedan od metoda kojima je ovaj cilj moguće postići – sporazumijevanje na administrativnom planu; Imajući u vidu da su lokalne vlasti jedan od osnovnih temelja svakog demokratskog režima; Imajući u vidu to da je pravo građana da učestvuju u vođenju javnih poslova demokratski princip koji važi u svim zemljama – članicama Savjeta Evrope; Uvjerene da je najneposrednije ostvaranje ovog prava moguće upravo na lokalnom nivou; Uvjerene da postojanje lokalne vlasti sa stvarnim odgovornostima mogu da osiguraju upravu koja će biti i efikasna i bliska građanima; Svjesne da je očuvanje i jačanje lokalne samouprave u različitim evropskim zemljama značajan doprinos izgradnje Evrope zasnovane na načelima demokratije i decentralizacije vlasti; Ocjenjujući da sve ovo podrazumijeva postojanje lokalne vlasti koje posjeduju demokratski obrazovane organe za donošenje odluka i raspolažu visokim stepenom autonomije, u skladu sa svojim odgovornostima, i kojima stoje na raspolaganju odgovarajući putevi i načine da ove odgovornosti realiziraju, kao i sredstva potrebna za njihovu realizaciju; Dogovorile su se kako slijedi: Član 1. Zemlje potpisnice će se smatrati obaveznim da poštuju slijedeće članove ove Povelje, na način i u obimu predviđenim članom 12. Povelje: DIO 1. Član 2. Ustavna i zakonska osnova lokalne samouprave Princip lokalne samouprave bit će utvrđen zakonodavstvom zemlje potpisnice i gdje je to moguće – ustavom. Član 3.



Ured Vijeća Evrope/OSCE Misija u BiH, Sarajevo 2003. god

126

Koncept lokalne samouprave 1. Lokalna samouprava podrazumijeva pravo i osposobljenost lokalnih vlasti da, u granicama zakona, reguliraju i rukovode znatnim dijelom javnih poslova, na osnovu vlastite odgovornosti i u interesu lokalnog stanovništva. 2. Ovo pravo lokalne vlasti će vršiti putem savjeta i skupštine, sastavljenih od članova izabranih na slobodnih izborima, tajnim glasanjem, na bazi neposrednog, opšteg, za sve jednakog biračkog prava, a koji (savjeti odnosno skupštine) mogu da imaju izvršne organe koji su im odgovorni. Ovo pravo neće ni u kome smislu derogirati zborove građana, referendume ili bilo koji drugi oblik neposrednog učešća građana u odlučivanju – tamo gdje su ini predviđeni Statutom. Član 4. Djelokrug lokalne samouprave 1. Osnovna prava i dužnosti lokalnih vlasti bit će utvrđeni ustavom ili statutom, time se, međutim, ne spriječava prenošenje na lokalne vlasti prava i odgovornosti za specifične zadatke, u skladu sa zakonom. 2. Lokalne vlasti će, u granicama zakona, imati puno diskreciono pravo da provode svoje inicijative u vezi sa svim stvarima koje nisu isključene iz njihove nadležnosti, niti stavljene u nadležnost neke druge vlasti. 3. Javi poslovi će se po pravilu, vršiti prije svega od strane onih vlasti koje su najbliže građanima. Prilikom prenošenja odgovornosti na neke drugu vlast vodit će se računa o obimu i prirodi posla, kao i o zahtjevima efikasnosti i ekonomičnosti. 4. Prava povjerena lokalnim vlastima će po pravilu biti puna i isključiva. Ona ne smiju biti uskraćena ili ograničena od strane neke druge – centralne ili regionalne vlasti, osim u slučajevima predviđenim zakonom. 5. U slučajevima prenošenja ovlašženja sa centralnih i regionalnih na lokalne vlasti, lokalnim vlastima će, u što je moguće većoj mjeri, biti dozvoljeno da prilagođavaju njihovo provođenje u lokalnim uslovima. 6. Lokalne vlasti će biti konsultovane, u najvećoj mogućoj mjeri, pravovremeno i na odgovoarajući način, u procesu planiranja i donošenja odluka o svim stvarima koje ih se direktno tiču. Član 5. Zaštita granica lokalna vlasti Promjene granica lokalne vlasti neće biti izvršene bez predhodne konsultacije sa lokalnim zajednicama kojih se to tiče, vjerovatno putem referenduma gdje je to predviđeno statutom. Član 6. Odgovarajuća organizacija uprave i izvori sredstava 127

za obavljanje poslova lokalne vlasti 1. U mjeri u kojoj to nije u sukobu sa opštim statutarnim odredbama, lokalne vlasti će imati mogućnost da određuju vlastitu internu upravnu strukturu, u cilju njenog prilagođavanja lokalnim potrebama i efikasnog rukovođenja radom organa uprave. 2. Uslovi rada zaposlenih u lokalnim vlastima bit će takvi da omoguće zapošljavanje visokokvalitetnog osoblja, sposobnog i kompetentnog. U tom cilju, osigurat će se odgovarajući uslovi i mogućnosti za obuku zaposlenih u u pravi, njihovo odgovarajuće nagrađivanje, kao i mogućnost napredovanja u službi. Član 7. Uslovi vršenja funkcija lokalnih vlasti 1. Uslovi rada izabranih lokalnih funkcionera moraju biti takvi da osiguravaju slobodno vršenje njihovih funkcija. 2. Ti uslovi podrazumijevaju i odgovarajuću finansijsku kompenzaciju troškova nastalih u vršenju ovih dužnosti kao i, gdje je to potrebno, nadoknadu za izgubljenu zaradu, odnosno naknadu za obavljanje dužnosti, uz odgovarajuće socijalno osiguranja. 3. Sve funkcije i aktivnosti koje se smatraju inkompatibilnim sa vršenjem dužnosti lokalnog funkcionera bit će predviđene statutom ili osnovnim pravnim načelima. Član 8. Upravni nadzor nad radom lokalnih vlasti 1. Sve vrste upravnog nadzora nad radom lokalnih vlasti mogu se vršiti isključivo u slučajevima i po postupku predviđenim ustavom ili stat. Svaki obpravnog nadzora nad radom lokalnih vlasti će, po pravilu, imati za cilj jedino da osigura usklađenost rada lokalnih vlasti sa zakonom i ustavnim načelima. Upravni nadzor nad radom lokalnih vlasti mogu vršiti viši nivoi vlasti radi osiguravanja ekspeditivnosti u obavljanju onih poslova koji su delegirani lokalnim vlastima. 2. Upravni andzor nad radom lokalnih vlasti vršit će se na način kojem će se osigurati da intervencija kontrolnog organa bude u srazmjeri sa značajem interesa koji se štiti. Član 9. Izvori finansiranja lokalnih vlasti 1. Lokalne vlasti će, u skladu sa ekonomskom politikom zemlje, imati pravo na odgovarajuće vlastite izvore finansiranja, kojima će raspolagati slobodno, u okviru svojih ovlašćenja. 2. Izvori finansiranja lokalnih vlasti će biti primjereni njihovim dužnostima koje propisuju ustav ili zakon. 3. Najmanje jedan dio sredstava lokalnih vlasti će poticati od lokalnih taksi i naknada za koje lokalne vlasti, u mjeri utvrđenoj statutom, imaju pravo da utvrđuju stope. 4. Sistemi finansiranja na kojima se zasnivaju izvori sredstava lokalnih vlasti treba da budu dovoljno raznoliki i elastični kako bi omogućili usklađivanje, u najvećoj mjeri, sa stvarnom procjenom troškova za obavljanje njihovih aktivnosti. 128

5. Potreba zaštite finansijski slabih lokalnih vlasti nalaže uspostavljanje odgovarajućih postupaka ili mjera finansijskog izjednačavanja, sa ciljem ispravljanja posljedica nejednake distribucije izvora finansiranja odnosno finansijskog opterećenja lokalnih vlasti. Takvim postupcima ili mjerama se ne mogu sužavati prava lokalnih vlasti koje one imaju u okviru svoje nadležnosti. 6. Lokalne vlasti će, na odgovarajući način, biti konsultovane u pogledu metoda na osnovu kojeg će im biti dodjeljeni redistribuirani izvori finansiranja. 7. Koliko god je to moguće, sredstva koja se prenose lokalnim vlastima neće imati karakter namjenskih sredstava. Dodjelom tih sredstava ne može se ugroziti diskreciono pravo lokalnih vlasti da vode politiku u okviru svojih ovlaštenja. 8. Kako bi im se omogućilo uzimanje kredita za kapitalne investicije, lokalnim vlastima je prijeko potrebno omogućiti pristup nacionalnom tržištu kapitala, u skladu sa zakonom. Član 10. Pravo lokalnih vlasti na udruživanje 1. Lokalne vlasti imaju pravo da, u vršenju svojih dužnosti međusobno sarađuju i da se, u skladu sa zakonom, udružuju sa drugim lokalnim vlastima radi vršenja poslova od zajedničkog interesa. 2. Svaka zemlja mora priznati pravo lokalnim vlastima da pripadaju udruženj (savezu) lokalnih vlasti – radi zaštite i unapređenja njihovih zajedničkih interesa i da pripadaju međunarodnoj organizaciji lokalnih vlasti. 3. Lokalne vlasti imaju pravo da, pod uslovima koji mogu biti propisani zakonom, sarađuju sa odgovarajućim lokalnim vlastima drugih zemalja. Član 11. Zakonska zaštita lokalne samouprave Lokalne vlasti imaju pravo na pravna sredstva radi osiguranja slobodnog obavljanja svojih dužnosti i poštovanja načela lokalne samouprave uspostavljenih ustavom ili zakonom zemlje kojoj pripadaju. DIO 2. Ostale odredbe Član 12. Preuzimanje obaveza 1. Svaka od potpisnica se obavezuje na poštivanje najmanje 20 stavova Dijela 1. Povelje, od kojih najmanje 10 mora biti među slijedećim stavovima: - član 2. - član 3. stav 1. i 2. - član 3. stav 1., 2. i 4 - član 5. - član 7. stav 1. 129

- član 8. stav 2. - član 9. stav 1., 2. i 3. - član 10. stav 1. - član 11. 2. Svaka od potpisnica će, prilikom deponovanja svog instrumenta ratifikacije, prihvatanja ili pristanka, obavijestiti Generalnog Sekretara Savjeta Evrope o stavovima odabranim u skladu sa odredbama stava 1. ovog člana. 3. Svaka od potpisnica može, u bilo koje vrijeme, obavijestiti Generačnog Sekretara da se smatra obaveznom da poštuje i druge stavove ove Povelje koje prije toga nije prihvatila prema uslovima propisanim stavom 1. ovog člana. Ovo naknadno preuzimanje obaveza smatrat će se integralnim dijelom ratifikacije, prihvaćanja ili pristanka od strana zemlje koja o ovome obavijesti Generalnog Sekretara, i stupit će na snagu prvog dana u mjesecu koji slijedi po isteku perioda od tri mjeseca od datuma kada Generalni Sekretar Savjeta Evrope primi ovakvo obavještenje. Član 13. Vlasti na koje se Povelja odnosi 1. Načela lokalne samouprave, sadržana u ovoj Povelji odnose se na sve kategorije lokalnih vlasti koje postoje na teritoriji zemlje potpisnice. Međutim, svaka od potpisnica može, prilikom deponiranja svog instrumenta ratifikacije, prihvaćanja ili pristanka, da odredi kategoriju lokalnih ili regionalnih vlasti na koje ne namjerava da primjenjuje odredbe Povelje. Ona, isto tako, može da uključi i druge kategorije lokalnih ili regionačnih vlasti pod odredbe ove Povelje – naknadnim obavještenjem Generalnog Sekretara Savjeta Evrope. Član 14. Dostavljanje informacije Svaka od zemalja potpisnica će dostaviti Generalnom Sekretaru Savjeta Evrope sve relevantne informacije koje se odnose na zakonodavne odredbe i druge mjere koje budu preuzeli radi usaglašavanja svoje regulative sa odredbama ove Povelje. DIO 3. Član 15. Potpisivanje, ratifikacija i stupanje na snagu 1. Ova je Povelja otvorena za potpis zemalja članica Savjeta Evrope. Ona je podložna ratifikaciji, prihvaćanju ili pristanku. Instrumenti ratifikacije, prihvaćanja ili pristanka će biti deponovani kod Generalnog Sekretara Savjeta Evrope. 2. Ova Povelja stupa na snagu prvog dana mjeseca po isteku perioda od tri mjeseca poslije datuma kojeg četiri zemlje članice Savjeta Evrope izraze svoj pristanak da budu obavezne Poveljom, u skladu sa odredbama predhodnog paragrafa. 3. U slučaju kada bilo koja zemlja – članica naknadno izrazi svoj pristanak da bude obavezna obom Poveljom, Povelja će stupiti na snagu prvog mjeseca koji slijedi poslije isteka perioda od tri mjeseca od datuma deponovanja instrumenata ratifikacije, prihvaćanja ili pristanka. 130

Član 16. Teritorijalna klauzula 1. Svaka država može, u momentu potpisivanja ili prilikom deponovanja instrumenata ratifikacije, prihvaćanja ili pristanka, da odredi teritoriju, ili teritorije na koje će se odnositi ova Povelja. 2. Svaka država može, bilo kog kasnijeg datuma, putem deklaracije upućene Generalnom Sekretaru Savjeta Evrope, da proširi primjenu ove Povelje na bilo koju drugu teritoriju koju imenuje u toj deklaraciji. Za tu teritoriju Povelja će stupiti na snagu prvog dana mjeseca počev od datuma prijema takve deklaracije od strane Generalnog Sekretara. 3. Svaka deklaracija koja se dostavi u skladu sa predhodna dva stava može, za svaku od teritorije navedenih u skaldu sa predhodna dva stava, za svaku od teritorija navedenih u takvoj deklaraciji, da bude povučena putem posebnog obavještenja upućenog Generalnom Sekretaru. Ovaj akt o povlačenju će stupiti na snagu prvog dana mjeseca koji slijedi po isteku perioda od šest mjeseci poslije prijeme takvog obavještenja od strane Generalnog Sekretara. Član 17. Otkazivanje 1. Svaka od potpisnica može da povuče svoj pristanak na ovu Povelju u svakom momentu po isteku perioda od pet godina od dana kada je Povelja stupila na snagu za tu zemlju. U tom smislu, Generalnom Sekretaru Savjeta Evrope je potrebno dostaviti posebnu izjavu sa otkaznim rokom od šest mjeseci. Ovakvo otkazivanje neće uticati na važenje Povelje za druge zemlje – potpisnice, pod uslovom da ni u jednom momentu ne bude manje od četiri zemlje – potpisnice Povelje. 2. Svaka od potpisnica može, u skladu sa odredbama predhodnog stava, da otkaže bilo koji stav Dijela 1. i Povelje koje je prihvatila, pod uslovom da ostane obavezna, po broju i vrsti, članova predviđenim u članu 12. stava 1. Za svaku potpisnicu koja, otkazavši svoju saglasnost na određeni stav, prestane da ispunjava zahtjev člana 12. stav 1. smatrat će se da je otkazala i Povelju u cijelosti. Član 18. Notifikacije Generalni Sekretar Savjeta Evrope će obavijestiti zemlje članice Savjeta Evrope: a.) svakom potpisu b.) deponovanju svakog instrumenta ratifikacije, prihvaćanja ili pristanka c.) svakom datumu stupanja na snagu ove Povelje, u skladu sa članom 15., d.) svakom obavještenju primljenom u skladu sa odredbama člana 12. paragrafa 2. i 3. e.) svakom obavještenju primljenom u skaldu sa odredbama člana 13., f.) o svakom drugom aktu, obavještenju ili saopštenju koje se odnosi na Povelju. U potvrdu ovo dijela dolje potpisani, koji su za to propisno ovlašteni, potpisali su ovu Povelju. Sačinjeno u Strazburgu, 15-og dana oktobra 1985. na engleskom i francuskom, pri čemu su oba teksta podjednako vjerodostojna, u jednom primjerku koji će biti deponovan u arhivu Savjeta Evrope. 131

Generalni Sekretar Savjeta Evrope će proslijediti ovjerene kopije svakoj zemlji – članici Savjeta Evrope.

132

ZAKON O PRINCIPIMA LOKALNE SAMOUPRAVE U FEDERACIJI BOSNE I HERCEGOVINE I. OSNOVNA ODREDBA Član 1. Ovim zakonom uređuju se: definicija lokalne samouprave, samoupravni djelokrug, organi jedinica lokalne samouprave, međusobni odnosi vijeća i načelnika/ca jedinica lokalne samouprave, mjesna samouprava, finansiranje i imovina, javnost rada, neposredno učestvovanje građana u odlučivanju, upravni nadzor, saradnja jedinica lokalne samouprave i viših organa vlasti, odnos i saradnja federalnih i kantonalnih vlasti i jedinica lokalne samouprave, nadzor nad primjenom zakona, kao i druga pitanja. II. DEFINICIJA LOKALNE SAMOUPRAVE Član 2. Lokalna samouprava podrazumijeva pravo i osposobljenost jedinica lokalne samouprave da, u granicama zakona, reguliraju i upravljaju određenim javnim poslovima na osnovu vlastite odgovornosti i u interesu lokalnog stanovništva. Član 3. Lokalna samouprava se organizira i ostvaruje u općinama i gradovima kao jedinicama lokalne samouprave (u daljnjem tekstu: jedinice lokalne samouprave), a izvršavaju je organi jedinice lokalne samouprave i građani, u skladu sa Ustavom i zakonom i statutom jedinice lokalne samouprave. Član 4. Općina je jedinica lokalne samouprave koja je na osnovu ispunjavanja propisanih kriterija uspostavljena zakonom. Član 5. Grad je jedinica lokalne samouprave koja predstavlja urbanu, infrastrukturnu cjelinu povezanu svakodnevnim potrebama stanovništva. Grad se, osim ustavom, uspostavlja federalnim zakonom na osnovu sporazuma o udruživanju dviju ili više općina, odnosno odluke općinskog vijeća općine koja ispunjava propisane kriterije stava 1. ovog člana, a koja ima najmanje 30.000 stanovnika, odnosno u čijem gradskom središtu kao zaokruženom urbanom području živi najmanje 10.000 stanovnika. Grad u smislu ovog zakona predstavlja sjedište kantona i u slučaju neispunjavanja uvjeta iz stava 2. ovog člana. Izuzetno od uvjeta iz st. 1. i 2. ovog člana, gradom se može proglasiti općina od posebnog historijskog i kulturnog značaja. Član 6. 

Službene novine FBiH“, broj 49/06

133

Jedinica lokalne samouprave ima svojstvo pravnog lica. Član 7. Jedinica lokalne samouprave ima pravo slobodnog i samostalnog raspolaganja svojom imovinom u skladu sa zakonom. Jedinica lokalne samouprave samostalno raspolaže finansijskim sredstvima u skladu sa zakonom. III. SAMOUPRAVNI DJELOKRUG JEDINICE LOKALNE SAMOUPRAVE Član 8. Jedinica lokalne samouprave ima vlastite nadležnosti ustanovljene ustavom i zakonom i ima pravo baviti se svim pitanjima od lokalnog značaja koja nisu isključena iz njene nadležnosti, niti dodijeljena u nadležnost neke druge vlasti na osnovu ustava i zakona. Ona će biti samostalna u odlučivanju o pitanjima iz vlastitih nadležnosti, koje ne mogu biti ograničene ili uskraćene od federalnih ili kantonalnih vlasti, osim u slučajevima i u okvirima utvrđenim ustavom i zakonom. U vlastite nadležnosti jedinice lokalne samouprave posebno spadaju: -

osiguranje i zaštita ljudskih prava i osnovnih sloboda u skladu sa Ustavom; donošenje budžeta jedinice lokalne samouprave;

-

donošenje programa i planova razvoja jedinice lokalne samouprave i stvaranje uvjeta za privredni razvoj i zapošljavanje;

-

utvrđivanje i provođenje politike uređenja prostora i zaštite čovjekove okoline;

-

donošenje prostornih, urbanističkih i provedbenih planova, uključujući zoniranje;

-

utvrđivanje i provođenje stambene politike i donošenje programa stambene i druge izgradnje;

-

utvrđivanje politike korištenja i utvrđivanje visine naknada za korištenje javnih dobara;

-

utvrđivanje i vođenje politike raspolaganja, korištenja i upravljanja građevinskim zemljištem;

-

utvrđivanje politike upravljanja i raspolaganja imovinom jedinice lokalne samouprave;

-

utvrđivanje politike upravljanja prirodnim resursima jedinice lokalne samouprave i raspodjele sredstava ostvarenih na osnovu njihovog korištenja;

-

upravljanje, finansiranje i unapređenje djelatnosti i objekata lokalne komunalne infrastrukture;

134

-

vodosnabdijevanje, odvođenje i prerada otpadnih voda, prikupljanje i odlaganje čvrstog otpada, održavanje javne čistoće, gradska groblja, lokalni putevi i mostovi, ulična rasvjeta, javna parkirališta, parkovi;

-

organiziranje i unapređenje lokalnog javnog prijevoza;

-

utvrđivanje politike predškolskog obrazovanja, unapređenje mreže ustanova, te upravljanje i finansiranje javnih ustanova predškolskog obrazovanja;

-

osnivanje, upravljanje, finansiranje i unapređenje ustanova osnovnog obrazovanja;

-

osnivanje, upravljanje, unapređenje i finansiranje ustanova i izgradnja objekata za zadovoljavanje potreba stanovništva u oblasti kulture i sporta;

-

ocjenjivanje rada ustanova i kvaliteta usluga u djelatnosti zdravstva, socijalne zaštite, obrazovanja, kulture i sporta, te osiguranje finansijskih sredstava za unapređenje njihovog rada i kvaliteta usluga u skladu sa potrebama stanovništva i mogućnostima jedinice lokalne samouprave;

-

analiza stanja javnog reda i mira, sigurnosti ljudi i imovine, te predlaganje mjera prema nadležnim organima za ova pitanja;

-

organiziranje, provođenje i odgovornost za mjere zaštite i spasavanja ljudi i materijalnih dobara od elementarnih nepogoda i prirodnih katastrofa;

-

uspostavljanje i vršenje inspekcijskog nadzora nad izvršavanjem propisa iz vlastitih nadležnosti jedinice lokalne samouprave;

-

donošenje propisa o porezima, naknadama, doprinosima i taksama iz nadležnosti jedinice lokalne samouprave;

-

raspisivanje referenduma za područje jedinice lokalne samouprave;

-

raspisivanje javnog zajma i odlučivanje o zaduženju jedinica lokalne samouprave;

-

preduzimanje mjera za osiguranje higijene i zdravlja;

-

osiguravanje uvjeta rada lokalnih radio i TV stanica u skladu sa zakonom;

-

osiguravanje i vođenje evidencija o ličnim stanjima građana i biračkih spiskova;

-

poslovi iz oblasti premjera i katastra zemljišta i evidencija o nekretninama;

-

organiziranje efikasne lokalne uprave prilagođene lokalnim potrebama;

-

uspostavljanje organizacije mjesne samouprave;

-

zaštita životinja. 135

Osim ukoliko zakon ne odredi da neku nadležnost treba smatrati povjerenom, nadležnost, ustanovljena ili predviđena zakonom, smatra se vlastitom nadležnosti jedinice lokalne samouprave. Član 9. Poslove iz okvira vlastitih nadležnosti, kao i poslove iz okvira povjerenih poslova jedinice lokalne samouprave mogu obavljati i putem zajedničkih organa, službi, organizacija i institucija s javnim ovlaštenjima i putem drugih vidova saradnje jedinice lokalne samouprave. Član 10. Poslovi federalnih i kantonalnih vlasti mogu biti povjereni jedinici lokalne samouprave zakonom nakon konsultovanja organa lokalnih vlasti kojima se navedeni poslovi povjeravaju, uzimajući u obzir princip supsidijarnosti i sposobnosti lokalnih vlasti i njihove administracije da te poslove efikasno obavljaju. Član 11. Prijenos i povjeravanje novih poslova jedinicama lokalne samouprave bit će praćeni dodjelom sredstava potrebnih za njihovo efikasno obavljanje. IV. ORGANI JEDINICE LOKALNE SAMOUPRAVE Član 12. Organi jedinice lokalne samouprave su vijeće i načelnik/ca. Član 13. Organ odlučivanja jedinice lokalne samouprave je općinsko vijeće u općini, a gradsko vijeće u gradu (u daljnjem tekstu: vijeće). Vijeće u okviru svojih nadležnosti: - priprema i dvotrećinskom većinom glasova usvaja statut jedinice lokalne samouprave; - usvaja budžet i izvještaj o izvršenju budžeta jedinice lokalne samouprave; - donosi razvojne, prostorne i urbanističke planove i programe, te provedbene planove, uključujući zoniranje; - donosi propise o porezima, taksama, naknadama i doprinosima jedinice lokalne samouprave u skladu sa zakonom; - donosi odluke o upravljanju i raspolaganju imovinom jedinice lokalne samouprave; - donosi odluke o zaduživanju; - donosi programe uređenja građevinskog zemljišta; - donosi plan korištenja javnih površina; - donosi odluke o organizaciji mjesne samouprave i nazivima ulica, trgova i dijelova naseljenih mjesta; - donosi odluke o udruživanju jedinica lokalne samouprave u savez i druge oblike organiziranja; - donosi odluke o proglašenju praznika jedinice lokalne samouprave; - donosi odluke o nagradama i priznanjima jedinica lokalne samouprave; - bira i razrješava predsjedavajućeg i zamjenika predsjedavajućeg vijeća; - donosi odluke o raspisivanju referenduma; - razmatra godišnje izvještaje o provođenju politike jedinice lokalne samouprave i aktivnostima načelnika/ce; 136

- osniva preduzeća i ustanove za obavljanje poslova od interesa za jedinicu lokalne samouprave; - donosi poslovnik o svom radu; - obavlja i druge poslove utvrđene zakonom i statutom. Članovi vijeća odgovaraju za ustavnost i zakonitost akata koje vijeće donosi u okviru svojih nadležnosti. Član 14. Izvršni organ jedinice lokalne samouprave je općinski načelnik/ca u općini a gradonačelnik/ca u gradu (u daljnjem tekstu: načelnik/ca). Član 15. Načelnik/ca u okviru svoje nadležnosti: - predstavlja i zastupa jedinicu lokalne samouprave; - donosi akte iz svoje nadležnosti; - izrađuje i vijeću na usvajanje podnosi nacrt i prijedlog budžeta, ekonomske planove, razvojne planove, investicione programe, prostorne i urbanističke planove i ostale planske i regulatorne dokumente koji se odnose na korištenje i upravljanje zemljištem, uključujući zoniranje i korištenje javnog zemljišta; - predlaže odluke i druge opće akte vijeću; - provodi politiku jedinice lokalne samouprave u skladu sa odlukama vijeća, izvršava budžet jedinice lokalne samouprave i osigurava primjenu odluka i drugih akata vijeća; - izvršava zakone i druge propise čije je izvršenje povjereno jedinici lokalne samouprave; - utvrđuje organizaciju službi za upravu i drugih službi jedinice lokalne samouprave; - donosi pravilnik o unutrašnjoj organizaciji službi jedinice lokalne samouprave; - realizira saradnju jedinice lokalne samouprave s drugim općinama, gradovima, međunarodnim i drugim organizacijama u skladu sa odlukama i zaključcima vijeća i njegovih radnih tijela; - podnosi izvještaj vijeću o ostvarivanju politike jedinice lokalne samouprave i svojim aktivnostima. Načelnik/ca odgovara za ustavnost i zakonitost akata koje donosi, odnosno predlaže vijeću. V. MEĐUSOBNI ODNOSI VIJEĆA I NAČELNIKA/CE Član 16. Međusobni odnosi vijeća i načelnika/ce zasnivaju se na principima međusobnog uvažavanja i saradnje, uz pojedinačnu odgovornost za ostvarivanje vlastitih nadležnosti i zajedničku odgovornost za funkcioniranje jedinica lokalne samouprave. Član 17. Načelnik/ca je dužan dostaviti prijedlog budžeta vijeću u roku propisanom budžetskim kalendarom. Član 18. Vijeće većinom od ukupnog broja vijećnika usvaja budžet u roku predviđenom budžetskim kalendarom. Do usvajanja novog budžeta, najduže 90 dana nakon početka budžetske godine, finansiranje jedinice 137

lokalne samouprave ne može biti veće od realizacije budžeta za isti period prethodne godine umanjenog za kapitalne investicije, izuzevši kapitalne investicije čija se realizacija nastavlja u tekućoj godini. Ukoliko vijeće ne usvoji budžet u roku od 90 dana od početka budžetske godine, načelnik/ca proglašava budžet. Budžet stupa na snagu nakon objavljivanja u službenom glasilu jedinice lokalne samouprave. Član 19. Ukoliko načelnik/ca, vijeće ili jedna trećina vijećnika smatraju da usvojeni budžet u određenoj poziciji može ugroziti funkcioniranje jedinice lokalne samouprave, mogu u roku od sedam dana tražiti arbitražu. Arbitražu će u roku od mjesec dana vršiti tijelo koje će formirati Federalno ministarstvo finansija, čiji je nalaz obavezujući. Arbitražno tijelo činit će predstavnici Federalnog ministarstva finansija, kantonalnog ministarstva finansija, općinskog vijeća i općinskog načelnika/ce, nezavisni ekspert iz oblasti finansija i predstavnik Saveza općina i gradova Federacije Bosne i Hercegovine. Do donošenja arbitražne odluke budžet se izvršava. Član 20. Vijeće, odnosno, načelnik/ca može u roku od tri dana nakon donošenja odluke zatražiti da vijeće, odnosno načelnik/ca preispita odluku ili akt koji smatra neustavnim ili nezakonitim. U slučaju iz prethodnog stava nadležni organ dužan je preispitati svoju odluku, odnosno akt u roku od 30 dana i obavijestiti vijeće, odnosno načelnika o svojoj odluci do kada se taj akt neće izvršiti. Kada vijeće, odnosno načelnik/ca potvrdi svoju odluku, odnosno akt, vijeće, odnosno načelnik/ca može u roku od 15 dana pokrenuti postupak preispitivanja odluke, odnosno akta pred nadležnim organom u skladu sa ustavom i zakonom. Član 21. Vijeće, odnosno načelnik/ca može u roku od tri dana nakon donošenja odluke zatražiti da vijeće, odnosno načelnik/ca preispita odluku, ili akt koji smatra štetnim po jednicu lokalne samouprave, a čije izvršenje može proizvesti nepopravljivu štetu po interese ili imovinu jedinice lokalne samouprave. Organ koji je donio odluku preispitat će je nakon 15 dana do kada se ona ne primjenjuje. Član 22. Načelnik/ca dužan je redovno informirati vijeće o ostvarivanju politike jedinice lokalne samouprave, odgovarati na zastupnička pitanja i inicijative, na način i u rokovima utvrđenim statutom. Član 23. Vijeće je dužno razmotriti prijedlog odluke, odnosno informaciju koju podnese načelnik/ca i o tome se izjasniti u rokovima utvrđenim statutom. VI. MJESNA SAMOUPRAVA Član 24. 138

Mjesna samouprava u jedinici lokalne samouprave ostvaruje se u mjesnoj zajednici kao obaveznom obliku mjesne samouprave koju osniva vijeće, te u gradskim četvrtima i drugim oblicima mjesne samouprave u skladu sa statutom jedinice lokalne samouprave. Odlukom o osnivanju mjesne zajednice utvrđuju se: naziv, sjedište, područje mjesne zajednice, mjesna područja, odnosno drugi dijelovi mjesne zajednice, kao i druga pitanja u vezi sa ostvarivanjem mjesne samouprave. Član 25. Građani u mjesnoj zajednici putem organa mjesne zajednice odlučuju o poslovima značajnim za život i rad na području mjesne zajednice, a naročito: - pokreću i učestvuju u javnoj raspravi kod pripreme i donošenja urbanističkih planova na području mjesne zajednice, pokreću inicijative, daju mišljenja i učestvuju u izgradnji komunalnih objekata i objekata u općoj upotrebi; - pokreću i učestvuju u raspravama o inicijativama i aktivnostima za razvoj privrede i društvenih djelatnosti; - brinu o zaštiti osoba kojima je potrebna pomoć i u tu svrhu pokreću saradnju sa stručnim organima u oblasti socijalne zaštite; - staraju se o razvoju kulture i sporta i stvaraju uvjete za dostupnost ustanova i objekata kulture i sporta svim građanima, a pogotovo mladim; - stvaraju uvjete i preduzimaju mjere za očuvanje i zaštitu prirodnih i radom ostvarenih vrijednosti čovjekove sredine; - drugim poslovima utvrđenim statutom i pravilima mjesnih zajednica vodeći računa o vrsti i obimu potreba, raspoloživim sredstvima, kao i interesima građana u cjelini. Član 26. Mjesna zajednica može biti osnovana za jedno naseljeno mjesto, više međusobno uvezanih manje naseljenih mjesta, ili za veći dio naselja koji u odnosu na ostale dijelove naselja čini cjelinu. Inicijativu za osnivanje mjesne zajednice mogu pokrenuti građani, udruženja građana sa područja naseljenog mjesta za čije se područje predlaže osnivanje nove mjesne zajednice, vijeće ili načelnik/ca jedinice lokalne samouprave. Mjesna zajednica osniva se na način i po postupku utvrđenom statutom jedinice lokalne samouprave u kojoj se osniva mjesna zajednica. Član 27. Mjesna zajednica ima svojstvo pravnog lica u okviru prava i dužnosti utvrđenih statutom i odlukom o osnivanju. Član 28. Statutom mjesne zajednice, u skladu sa statutom jedinice lokalne samouprave i aktom o osnivanju, utvrđuju se poslovi koje obavlja mjesna zajednica, organi, kao i postupak izbora, organizacija i rad organa, način odlučivanja i druga pitanja od značaja za rad mjesne zajednice. Član 29.

139

Organi mjesnih zajednica bit će obavezno konsultovani o pitanjima o kojima vijeće jedinice lokalne samouprave odlučuje dvotrećinskom većinom i u postupku donošenja planova jedinice lokalne samouprave, kao i o drugim pitanjima o kojima je zatražena konsultacija od vijeća ili načelnika/ce jedinice lokalne samouprave. Organi mjesnih zajednica mogu davati inicijative o pitanjima iz nadležnosti mjesne zajednice, jedinice lokalne samouprave i institucija koje vrše javne ovlasti. Član 30. Odlukom vijeća jedinice lokalne samouprave može se svim ili pojedinim mjesnim zajednicama povjeriti obavljanje određenih poslova iz izvornog djelokruga lokalne samouprave, uz osiguranje za to potrebnih sredstava. Član 31. Sredstva za rad mjesne zajednice, odnosno drugog oblika mjesne samouprave su: 1) mjesne zajednice imat će prihode srazmjerne ovlaštenjima predviđenim zakonom i statutom; 2) sistem finansiranja mjesnih zajednica mora biti dovoljno raznovrstan i evolutan kako bi mogao slijediti, koliko je praktički moguće, promjene stvarnih troškova obavljanja poslova iz ovlaštenja mjesne zajednice; 3) sredstva osigurana iz sredstava samodoprinosa; 4) sredstva za usluge koja svojim aktivnostima ostvaruje mjesna zajednica; 5) pokloni i druga sredstva. Mjesna zajednica koristi sredstva u skladu sa svojim programima i planovima. Član 32. Nadzor nad radom organa mjesne zajednice vrši vijeće jedinice lokalne samouprave na način utvrđen statutom. VII. FINANSIRANJE I IMOVINA JEDINICE LOKALNE SAMOUPRAVE Član 33. Jedinice lokalne samouprave imaju pravo na pokretnu i nepokretnu imovinu i na odgovarajuće izvore finansiranja kojima slobodno raspolažu u okviru svojih ovlasti, kao i na sredstva za obavljanje delegiranih ili prenesenih poslova iz okvira prava i dužnosti viših tijela vlasti. Član 34. Jedinice lokalne samuoprave imaju pravo na odgovarajuće sopstvene finansijske izvore kojima lokalni organi mogu slobodno raspolagati u okviru svoje nadležnosti u skladu sa zakonom. Jedan dio finansijskih izvora jedinica lokalne samouprave ostvarivat će se od lokalnih taksi i naknada čiju stopu jedinica lokalne samouprave utvrđuje u okviru zakona. Finansijska sredstva jedinica lokalne samouprave bit će srazmjerna njihovim nadležnostima koje su im dodijeljene zakonom. Svaki prijenos novih funkcija bit će praćen finansijskim sredstvima potrebnim za njihovo efikasno izvršavanje. Zakonodavac je dužan pribaviti mišljenje od Saveza općina i gradova o svim pitanjima koja se odnose 140

na dodjelu sredstava, kao i o svim promjenama zakona koje mogu utjecati na finansijske obaveze jedinica lokalne samouprave. U skladu sa utvrđenom fiskalnom politikom, zakonom se utvrđuju vrste poreza, naknada, doprinosa i taksi koji u cijelosti ili djelimično pripadaju jedinicama lokalne samouprave kao izvorni prihodi. Član 35. Imovinom u vlasništvu općine mora se upravljati u skladu sa zakonom i drugim propisima, te u interesu lokalnog stanovništva i s pažnjom dobrog domaćina. Postupak utvrđivanja i prijenosa vlasništva i rješavanje međusobnih potraživanja u vezi s prijenosom vlasništva, kao i druga imovinska potraživanja uređuju se zakonom. Vijeće odlučuje o pribavljanju, korištenju, upravljanju i raspolaganju imovinom jedinice lokalne samouprave. Član 36. U zakonom propisanim okvirima jedinice lokalne samouprave donose propise o naknadama i taksama, kao i provedbene propise o oporezivanju. Član 37. Jedinicama lokalne samouprave pripadaju prihodi: a) vlastiti prihodi: - porezi za koje jedinice lokalne samouprave samostalno određuju stopu u skladu sa zakonom, - lokalne takse i naknade čije iznose utvrđuje vijeće u skladu sa zakonom, - kazne i kamate u skladu sa zakonom, - prihod od upotrebe i prodaje imovine, - prihod od preduzeća i drugih pravnih lica u vlasništvu jedinice lokalne samouprave, kao i prihod od koncesija u skladu sa zakonskim propisima, - darovi, nasljedstva, pomoći i donacije, - prihodi od samodoprinosa, - prihodi od budžetskih korisnika, - drugi prihodi utvrđeni zakonom ili odlukom vijeća; b) drugi prihodi: - prihodi od dijeljenih poreza, definirani zakonom, - transferi i grantovi od viših nivoa vlasti, - dug u skladu sa zakonom. Član 38. Raspodjela sredstava jedinicama lokalne samouprave vršit će se na osnovu kriterija i formula za dodjelu koji će biti utvrđeni posebnim zakonom, uvažavajući princip solidarnosti i fiskalnog izjednačavanja. VIII. JAVNOST RADA ORGANA LOKALNE SAMOUPRAVE Član 39. 141

Jedinica lokalne samouprave dužna je, na način utvrđen ovim Zakonom, kao i preduzimanjem drugih mjera i aktivnosti, osigurati, razvijati i jačati javnost rada kao preduvjet efektivnog političkog nadzora i garancije da će organi jedinice lokalne samouprave provoditi svoje dužnosti u interesu lokalne zajednice. Član 40. Sjednici vijeća mogu prisustvovati građani na način i pod uvjetima propisanim poslovnikom o radu u skladu sa zakonom. Obavještenja i informacije o obavljanju poslova organa jedinice lokalne samouprave mogu davati predstavnici načelnika/ce i predstavnici vijeća. U cilju informiranja javnosti organi jedinice lokalne samouprave podnosit će javnosti godišnje izvještaje u kojima će se uporediti postignuti rezultati s planiranim pogramskim ciljevima. Vijeće će statutom regulirati javnost rada pravovremenim, istinskim, potpunim i objektivnim informiranjem javnosti o svom radu. Član 41. Službenici lokalne samouprave koji su ovlašteni davati odgovarajuće informacije lično su odgovorni za njihovu tačnost i pravovremenost. Neovlašteno davanje informacija ili davanje netačnih informacija predstavlja težu povredu službene dužnosti. Član 42. Predstavnik načelnika/ce i vijeća mogu odlučiti da se u postupku pripreme i donošenja općeg akta objavi njegov tekst u svim fazama donošenja putem sredstava javnog informiranja, kao i da se odredi rok za davanje pisanih primjedbi na odnosni tekst općeg akta. I X. NEPOSREDNO UČESTVOVANJE GRAĐANA U ODLUČIVANJU U JEDINICAMA LOKALNE SAMOUPRAVE Član 43. Građani neposredno odlučuju o pitanjima iz nadležnosti organa jedinica lokalne samouprave putem referenduma, mjesnog zbora građana i drugih oblika neposrednog izjašnjavanja. Postupak i procedure neposrednog odlučivanja građana iz samoupravnog djelokruga jedinica lokalne samouprave uređuju se zakonom i statutom. Svoje prijedloge građani podnose putem građanske inicijative, udruženja građana, nevladinih organizacija, kao i na drugi način utvrđen statutom. Jedinice lokalne samouprave mogu uvoditi bilo koje druge mehanizme participatorne demokratije koji nisu zabranjeni zakonom. Član 44. Referendum se može raspisati radi odlučivanja o prijedlogu o promjeni statuta, o prijedlogu općeg akta ili drugih pitanja iz organa jedinica lokalne samouprave, kao i o drugim pitanjima određenim zakonom i statutom. Odluka donesena na referendumu obavezna je za vijeće jedinice lokalne samouprave. Član 45. 142

Građani imaju pravo organu jedinice lokalne samouprave podnositi inicijative za donošenje određenog akta ili rješavanje određenog pitanja iz njegovog djelokruga. O inicijativi iz stava 1. ovog člana vijeće mora raspravljati ako ga potpisom podrži određeni broj građana upisanih u birački spisak jedinice lokalne samouprave, što se utvrđuje statutom. Ovaj broj neće biti veći od 5% ukupnog broja građana upisanih u birački spisak. Član 46. Organi jedinica lokalne samouprave dužni su omogućiti građanima i pravnim licima podnošenje podnesaka i pritužbi na svoj rad, kao i na rad njihovih institucija i tijela, te na nepravilan odnos zaposlenih u tim tijelima kada im se obraćaju radi ostvarivanja svojih prava i interesa ili izvršavanja svojih građanskih dužnosti. Na podnesene podneske i pritužbe organi jedinica lokalne samouprave dužni su građanima i pravnim licima dati odgovor u roku od 30 dana od dana podnošenja prigovora ili podnesaka. X. UPRAVNI NADZOR NAD RADOM JEDINICA LOKALNE SAMOUPRAVE Član 47. Upravni nadzor nad aktivnostima jedinica lokalne samouprave vrše nadležni federalni i kantonalni organi u okviru svojih odgovarajućih područja nadležnosti. Upravni nadzor nad aktivnostima jedinica lokalne samouprave vrši se samo u slučajevima utvrđenim zakonom. Upravni nadzor nad aktivnostima jedinica lokalne samouprave ne ograničava pravo lokalnih vlasti da samostalno i u skladu sa zakonom upravljaju javnim poslovima koji spadaju u djelokrug njihovih vlastitih nadležnosti. Nadzor nad vršenjem vlastitih nadležnosti jedinica lokalne samouprave ograničava se na nadzor nad zakonitošću preduzetih aktivnosti. Nadzor u pogledu zakonitosti i ekspeditivnosti donesenih odluka može se vršiti u odnosu na poslove čije je obavljanje povjereno jedinicama lokalne samouprave. Federalni i kantonalni organi mogu zajednički vršiti nadzor nad ekspeditivnošću u donošenju odluka. Intervencija nadzornih organa bit će srazmjerna važnosti interesa koji štiti. Sve konačne odluke koje se odnose na poništavanje ili preinačavanje akata jedinica lokalne samouprave, usvojenih u okviru njihovih vlastitih nadležnosti, donosi nadležni sud. Postupak vršenja upravnog nadzora nad aktivnostima jedinica lokalne samouprave utvrđuje se zakonom. Član 48. Upravni nadzor nad radom organa jedinice lokalne samouprave u vršenju vlastitih nadležnosti jedinice lokalne samouprave uređuje jedinica lokalne samouprave statutom, na način da se ojača uloga nezavisnih tijela, te unutrašnji mehanizmi nadzora, posebno u oblastima finansija i upravljanja. Član 49. Organi jedinice lokalne samouprave odgovorni su za hitnu i potpunu provedbu privremene mjere i sudske odluke koje sud donese u okviru svoje nadležnosti u vezi s nadzorom nad radom organa jedinice lokalne samouprave. 143

XI. SARADNJA JEDINICA LOKALNE SAMOUPRAVE Član 50. Jedinice lokalne samouprave imaju pravo da u vršenju svojih dužnosti međusobno sarađuju radi obavljanja poslova od zajedničkog interesa. O oblicima i načinu saradnje iz prethodnog stava jedinice lokalne samouprave zaključuju sporazum. Član 51. U cilju zaštite zajedničkog interesa, kao i promoviranja i unapređenja lokalne samouprave, gradovi i općine mogu formirati saveze na nivou Bosne i Hercegovine i Federacije BiH. Savez na nivou Federacije ima pravo: 1. djelovati kao zakonski zastupnik svojih članica pred vlastima u Federaciji BiH; 2. pripremati prijedloge zakona i amandmane na prijedloge zakona u cilju poboljšanja zakona i propisa koji reguliraju rad jedinica lokalne samouprave; 3. davati mišljenja i prijedloge u vezi s raspodjelom javnih prihoda u dijelu koji se odnosi na finansiranje jedinica lokalne samouprave; 4. uspostavljati kontakte i saradnju sa sličnim organizacijama u zemlji i inozemstvu, te postati član međunarodnih asocijacija; 5. obavljati druge funkcije u skladu sa statutom Saveza. Prava navedena u ovom članu mogu biti korištena ako Savez na nivou Federacije BiH okuplja više od dvije trećine gradova i općina u Federaciji BiH. XII. ODNOS I SARADNJA FEDERALNIH I KANTONALNIH VLASTI I JEDINICA LOKALNE SAMOUPRAVE Član 52. U vršenju vlasti i ostvarivanju prava i dužnosti građana kantonalne i vlasti jedinica lokalne samouprave djeluju zajednički na partnerskim osnovama, izuzev u oblasti administrativnog nadzora koji veže federalne i kantonalne vlasti u pogledu rada vlasti jedinica lokalne samouprave. Član 53. Federalne, odnosno kantonalne vlasti dužne su razmotriti inicijative, prijedloge i sugestije jedinica lokalne samouprave i o svom stavu i preduzetim aktivnostima obavijestiti jedinice lokalne samouprave u roku od 30 dana od dana prijema inicijative, prijedloga ili sugestije. Član 54. U vršenju povjerenih ovlasti jedinice lokalne samouprave primjenjuju sva uputstva i smjernice koje dobiju od federalnih i kantonalnih vlasti. Član 55. Jedinica lokalne samouprave ima pravo da izvršenje prenesenih nadležnosti prilagodi lokalnim uvjetima kada to predviđa zakon, ili kada ih za to ovlaste nadležne federalne ili kantonalne vlasti. 144

Član 56. Federalne, odnosno kantonalne vlasti dužne su u najvećoj mogućoj mjeri konsultovati jedinice lokalne samouprave u postupku donošenja propisa koji ih se direktno tiču. Konsultovanje, u smislu iz prethodnog stava ovog člana, federalne, odnosno kantonalne vlasti vrše putem saveza općina i gradova. XIII. NADZOR NAD PRIMJENOM ZAKONA Član 57. Nadzor nad primjenom ovog zakona vrši Federalno ministarstvo pravde i Federalno ministarstvo finansija, svako u okviru svojih nadležnosti. XIV. PRIJELAZNE I ZAVRŠNE ODREDBE Član 58. Danom stupanja na snagu ovog zakona prestaje da važi Zakon o osnovama lokalne samouprave ("Službene novine Federacije BiH", br. 6/95). Federacija BiH i kantoni dužni su uskladiti svoje zakone sa ovim zakonom, te izvršiti prijenos poslova i nadležnosti, kao i odgovornosti dodijeljenih jedinicama lokalne samouprave ovim zakonom u roku od šest mjeseci od dana njegovog stupanja na snagu. Jedinice lokalne samouprave dužne su uskladiti svoje statute sa ovim zakonom u roku od 12 mjeseci od dana njegovog stupanja na snagu. Stupanjem na snagu ovog zakona prestaju da važe odredbe kantonalnih zakona o lokalnoj samoupravi i odredbe statuta jedinica lokalne samouprave koje su u suprotnosti sa odredbama ovog zakona. Član 59. Prijenos poslova i nadležnosti dodijeljenih ovim zakonom, kao i odgovornost jedinica lokalne samouprave za njihovo vršenje, počet će istovremeno s prijenosom sredstava potrebnih za njihovo obavljanje. Član 60. Odredbe ovog zakona primjenjivat će se i na Grad Sarajevo i na Grad Mostar, osim onih koje su u suprotnosti sa odredbama Ustava Federacije BiH koje su regulirale status Grada Sarajeva i Grada Mostara. U Kantonu Sarajevo, ustavom, zakonom i statutom, uredit će se pitanja nadležnosti i teritorijalne organizacije Grada Sarajeva, općina u sastavu Grada Sarajeva, kao i općina koje nisu u sastavu Grada Sarajeva, njihovi međusobni odnosi i način finansiranja, s obzirom na specifičnosti organizacije Sarajeva, u roku od 12 mjeseci od dana donošenja ovog zakona. Član 61. Ovaj zakon stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenim novinama Federacije BiH".

145

Z A K O N O LOKALNOJ SAMOUPRAVI U REPUBLICI SRPSKOJ  I OSNOVNE ODREDBE Član 1. Ovim zakonom uređuju se jedinice lokalne samouprave, način i uslovi njihovog obrazovanja, poslovi lokalne samouprave, organi, imovina i finansiranje, akti organa jedinica lokalne samouprave, javnost rada organa jedinice lokalne samouprave, administrativni nadzor nad radom jedinica lokalne samouprave, saradnja jedinica lokalne samouprave, zaštita prava lokalne samouprave, oblici učešća građana kao i prava, obaveze i odgovornosti zaposlenih u administrativnoj službi jedinice lokalne samouprave. Član 2. Lokalna samouprava je pravo građana da neposredno i preko svojih slobodno i demokratski izabranih predstavnika učestvuju u ostvarivanju zajedničkih interesa stanovnika lokalne zajednice, kao i pravo i sposobnost organa lokalne samouprave da regulišu i upravljaju, u granicama zakona, javnim poslovima koji se nalaze u njihovoj nadležnosti, a u interesu lokalnog stanovništva. Lokalna samouprava ostvaruje se u opštinama i gradovima, a izvršavaju je građani i organi jedinica lokalne samouprave.



” Službeni glasnik RS“, broj 101/04

146

Član 3. Na osnovu rezultata na posljednjem popisu stanovništva, jedinice lokalne samouprave obezbjeđuju, u skladu sa ovim zakonom, proporcionalnu zastupljenost konstitutivnih naroda i grupa Ostalih u organima jedinice lokalne samouprave, uključujući funkcionere jedinica lokalne samouprave koji se ne biraju direktno: zamjenika načelnika jedinice lokalne samouprave, predsjednika skupštine i potpredsjednika skupštine jedinice lokalne samouprave. Predsjednik skupštine jedinice lokalne samouprave i načelnik jedinice lokalne samouprave ne mogu biti iz reda istog konstitutivnog naroda i grupa Ostalih, osim ako jedan konstitutivni narod ima natpolovičnu većinu prema posljednjem popisu stanovništva. Statutom i propisima jedinice lokalne samouprave, uključujući i propise koji se odnose na organizaciju administrativne službe jedinice lokalne samouprave i zapošljavanje u administrativnoj službi, utvrđuju se konkretni načini obezbjeđenja proporcionalne zastupljenosti. Član 4. Jedinica lokalne samouprave ima svojstvo pravnog lica. Član 5. Jedinica lokalne samouprave ima jedan ili više simbola. Simbol izražava istorijsko, kulturno i prirodno nasljeđe jedinice lokalne samouprave. Grb jedinice lokalne samouprave mora biti sačinjen i opisan po pravilima heraldike. Oblik, sadržaj i upotreba simbola regulišu se statutom jedinice lokalne samouprave u skladu sa zakonom. Član 6. Jedinica lokalne samouprave ima svoju imovinu. Imovinom jedinice lokalne samouprave upravljaju organi jedinice lokalne samouprave, u skladu sa zakonom. II

OPŠTINA Član 7.

Opština je osnovna teritorijalna jedinica lokalne samouprave, koja se obrazuje za dio naseljenog mjesta, za jedno naseljeno mjesto ili više od jednog naseljenog mjesta. Član 8. Opština ima naziv. Naziv opštine određuje se zakonom, u pravilu prema nazivu naseljenog mjesta u kojem je sjedište opštine. Naziv opštine ne može sadržavati imena ličnosti. Sjedište opštine utvrćuje se statutom opštine u skladu sa zakonom. Član 9. 147

Područje jedinice lokalne samouprave utvrđuje se posebnim zakonom koji definiše teritorijalnu organizaciju Republike Srpske. Kod utvrđivanja područja jedinica lokalne samouprave, zakonom iz stava 1. ovog člana u pravilu se uzima u obzir:  da se, u okviru prirodnih granica, svaka opština sastoji od jednog naseljenog mjesta ili više naseljenih mjesta međusobno povezanih transportnim komunikacijama;  da opštine imaju ujednačeniju veličinu u pogledu broja stanovnika i fiskalnog kapaciteta;  da opštine imaju finansijske, fiskalne i druge resurse koji im omogućavaju da efikasno obavljaju svoje funkcije i  da opštine mogu obezbijediti održavanje i razvoj osnovne infrastrukture i drugih relevantnih uslova, koji su u funkciji pružanja osnovnih lokalnih usluga. Promjena granica opština vrši se u skladu sa objektivnim kriterijima utvrđenim Zakonom o teritorijalnoj organizaciji Republike Srpske, kao što su prirodne granice, istorijske i ekonomske veze, udaljenost perifernih naselja do novog centra opštine i elementima od kojih zavisi mogućnost ispunjavanja osnovnih nadležnosti. Opštine koje ne ispunjavaju kriterije predviđene Zakonom o teritorijalnoj organizaciji Republike Srpske spajaju se, uz prethodne konsultacije sa odnosnim opštinama, na način propisan tim zakonom. Član 10. Postupak spajanja, razdvajanja i promjene granica opštine, uključujući i izradu elaborata opravdanosti, diobne bilanse i drugih aktivnosti uređuju se Zakonom o teritorijalnoj organizaciji Republike Srpske. 1. Poslovi opštine Član 11. Opština ima sve nadležnosti sadržane u ovom zakonu, kao i druge nadležnosti koje joj se prenose drugim zakonom. Opština ima pravo da se bavi svim pitanjima od lokalnog interesa koja nisu isključena iz njene nadležnosti, niti dodijeljena nekom drugom nivou vlasti. Opština ostvaruje svoje nadležnosti u skladu sa Ustavom, zakonom i statutom. 1.1 Samostalni poslovi Član 12. Samostalne nadležnosti opština obuhvataju sljedeće: a) -

na planu regulatornih radnji i upravljanja opštinom: usvajanje programa razvoja opštine, usvajanje razvojnih, prostornih, urbanističkih i provedbenih planova, donošenje budžeta i završnog računa budžeta, uređenje i obezbjeđenje korištenja građevinskog zemljišta i poslovnog prostora, organizovanje komunalne policije, poslove inspekcijskog nadzora, u skladu sa zakonom, upravljanje i raspolaganje imovinom opštine, obrazovanje opštinskih organa, organizacija i službi i uređenje njihove organizacije, vršenje katastarskih, geodetskih i imovinsko pravnih poslova, u skladu sa zakonom, 148

-

naplatu, kontrolu naplate i prinudnu naplatu izvornih prihoda opštine, poslove pravnog zastupanja opštine i obezbjeđivanje izvršavanja zakona i drugih propisa.

b) na planu pružanja usluga: - obavljanje specifičnih funkcija u oblasti kulture, obrazovanja, sporta, zdravstva i socijalne zaštite, civilne zaštite, informacija, zanatstva, turizma, ugostiteljstva i zaštite okoline, - uređenje i obezbjeđenje obavljanja komunalnih djelatnosti: proizvodnja i isporuka vode, gasa, toplotne energije, javni prevoz putnika, održavanje čistoće, prečišćavanje i odvodnja otpadnih voda, održavanje grobalja i pružanje pogrebnih usluga, održavanje ulica, saobraćajnica, parkova, zelenih, rekreacionih i drugih javnih površina, odvođenje atmosferskih voda i drugih padavina i čišćenje javnih površina, - osnivanje preduzeća, ustanova i drugih organizacija radi pružanja usluga iz njihove nadležnosti, uređenje njihove organizacije i upravljanje i - uređivanje i obezbjeđivanje izgradnje, održavanja i korištenja javnih objekata i komunalne infrastrukture za obavljanje funkcija opštine. Član 13. Opština, u oblasti urbanističkog planiranja i građenja, ima sljedeće nadležnosti: -

-

usvajanje urbanističkih planova i obezbjeđivanje njihovog provođenja, praćenje stanja uređenja prostora i naselja na svojoj teritoriji, izdavanje urbanističke saglasnosti i odobrenja za građenje, obezbjeđivanje korištenja građevinskog zemljišta, davanje građevinskog zemljišta na korištenje, utvrđivanje naknade za uređivanje i korištenje građevinskog zemljišta i staranje o njegovom uređivanju, unapređivanju i zaštiti, obezbjeđivanje uslova za uređenje naselja i korištenje javnih i drugih površina, određivanje prostora za parkiranje i uređivanje uslova i način njihovog korištenja i upravljanja, uređivanje načina odlaganja komunalnog otpada i određivanje područja na kojima se mogu obavljati određene vrste poslovnih djelatnosti i obezbjeđivanje uslova i određivanje načina izgradnje, odnosno postavljanje i uklanjanje objekata na javnim površinama u naseljenim mjestima i na neizgrađenom građevinskom zemljištu i određivanje uslova za uklanjanje objekata koji predstavljaju neposrednu opasnost za život i zdravlje ljudi, za susjedne objekte i bezbjednost saobraćaja. Član 14. Opština, u oblasti stambeno-komunalnih djelatnosti, ima sljedeće nadležnosti:

-

propisuje pravila održavanja reda u stambenim zgradama, odlučuje o uvođenju posebne naknade za etažne vlasnike, pod uslovima propisanim posebnim zakonom, radi obezbjeđenja sredstava za radove hitnih intervencija u stambenim zgradama, propisuje uslove i obezbjeđuje nadzor nad održavanjem stambenih zgrada, određuje visinu zakupnine za korištenje stanova kojima upravlja, te visinu zakupnine za državne stanove na svom području pod uslovima posebnog zakona kojim je uređeno njihovo korištenje,

149

-

odlučuje o organizovanju poslova odžavanja stambenih zgrada kojima upravlja, visini naknade za održavanje kao i kriterijume i načine plaćanja troškova održavanja poslovnih prostorija i stanova u kojima se obavlja poslovna djelatnost, obezbjeđuje postupak iseljenja bespravno useljenih lica u državne stanove i zajedničke prostorije u stambenim zgradama i obavlja i druge zakonom utvrđene poslove u oblasti stanovanja, obezbjeđuje obavljanje komunalnih djelatnosti, organizacionih, materijalnih i drugih uslova za izgradnju i održavanje komunalnih objekata i komunalne infrastrukture, obezbjeđuje organizacione i druge uslove za pregled umrlih lica i stručno utvrđivanje vremena i uzroka smrti za lica umrla izvan zdravstvene ustanove, obezbjeđuje lokacije i uslove za izgradnju i održavanje grobalja i određuje uslove i načine sahranjivanja kao i načine organizovanja tih poslova, obezbjeđuje uslove za izgradnju i održavanje ulica i trgova, lokalnih puteva, seoskih, poljskih i drugih nekategorisanih puteva, uređuje i obezbjeđuje upravljanje tim putevima i ulicama i odobrava njihovu izgradnju, obezbjeđuje organizaciju i način obavljanja javnog prevoza putnika koji se obavlja na teritoriji opštine i auto-taksi prevoza i obezbjeđuje nadzor nad obavljanjem komunalnih djelatnosti i inspekcijski nadzor. Član 15. Opština, u oblasti kulture, ima sljedeće nadležnosti:

-

zaštita kulturnih dobara, osim kulturnih dobara utvrđenih zakonom kao dobara od značaja za Republiku, obezbjeđuje zaštitu i održavanje spomenika i spomen-obilježja od značaja za kulturno-istorijsku tradiciju, ako njihova zaštita i održavanje nisu uređeni drugim propisima, organizuje manifestacije i obilježavanje jubileja u oblasti kulture od značaja za opštinu i razvoj kulturno-umjetničkog amaterizma u opštini, obezbjeđuje uslove za prikupljanje, obradu, čuvanje i davanje na korištenje knjiga i drugih publikacija i uslove za rad biblioteka čiji je ona osnivač i izgradnja, rekonstrukcija i održavanje objekata kulture u kojima se ostvaruju potrebe kulture u opštini. Član 16.

Opština, u oblasti osnovnog, srednjeg i visokog obrazovanja ima nadležnosti propisane zakonom. Član 17. Opština, u oblasti zdravstvene zaštite stanovništva ima nadležnosti propisane zakonom. Član 18. Opština, u oblasti socijalne zaštite, ima sljedeće nadležnosti:

150

-

prati socijalne potrebe građana, porodica i pojedinih ugroženih grupa i saglasno njima definiše politiku proširene socijalne zaštite na svom području, donosi opštinski program razvoja socijalne zaštite i podstiče razvoj socijalno zaštitnih programa u opštini, stvara uslove za kvalitetno pružanje socijalnih usluga svojim građanima (usluge djeci, starijim, onesposobljenim, porodicama sa problemima i drugim socijalno ugroženim licima), osniva Centar za socijalni rad i brine se o obezbjeđenju kadrovskih, prostornih, finansijskih i tehničkih uslova za njegov rad, obezbjeđuje sredstva za isplatu prava utvrđenih zakonom, prati i pomaže rad socijalno humanitarnih organizacija i građana u obavljanju humanitarne djelatnosti i razvija druge specifične sadržaje u skladu sa potrebama i mogućnostima u socijalnoj zaštiti. Član 19. Opština, u oblasti društvene brige o djeci, ima sljedeće nadležnosti:

-

-

obezbjeđuje uslove za boravak djece u predškolskoj ustanovi, predškolsko vaspitanje i obrazovanje, preventivnu zdravstvenu zaštitu djece predškolskog uzrasta, boravak djece u predškolskim ustanovama u skladu sa zakonom, odmor i rekreaciju djece do 15 godina u dječijim odmaralištima, regresiranje troškova boravka djece u predškolskim ustanovama, odmor i rekreaciju djece i obezbjeđuje uslove za održavanje, izgradnju, dogradnju i opremanje objekata ustanova društvene brige o djeci i omladini čiji je osnivač i uslova za rad tih ustanova kojima se obezbjeđuje ostvarivanje prava u ovoj oblasti iz nadležnosti opštine. Član 20. Opština, u oblasti sporta i fizičke kulture, ima sljedeće nadležnosti:

-

obezbjeđuje uslove za izgradnju, održavanje i korištenje sportskih i rekreativnih objekata, obezbjeđuje i usmjerava realizaciju školskih i studentskih sportskih takmičenja, opštinskog i međuopštinskog nivoa, obezbjeđuje posebne uslove za povećanje kvantiteta i kvaliteta rada sa mladim sportskim talentima, obezbjeđuje uslove za razvoj i unapređenje amaterskog sporta, obezbjeđuje uslove i izdaje licence za organizaciju i održavanje sportskih takmičenja i manifestacija od značaja za opštinu i izdaje licence za rad sportskih stručnjaka u organizacijama u oblasti sporta na području opštine. Član 21. Opština, u oblasti turizma, ugostiteljstva, zanatstva i trgovine, ima sljedeće nadležnosti:

-

obezbjeđuje uslove za razvoj turizma, turističkih mjesta i razvoj i unapređenje komunalnih, sportsko-rekreativnih i drugih djelatnosti koje doprinose razvoju turizma, kao i uslove za organizovanje turističko-informativne i propagandne djelatnosti i

151

-

obezbjeđuje uslove za razvoj i unapređenje ugostiteljstva, zanatstva i trgovine i propisuje radno vrijeme i druge uslove njihovog rada i poslovanja kojima se ostvaruju zahtjevi građana u okviru tih djelatnosti. Član 22. Opština, u oblasti zaštite prirodnih dobara i životne sredine, ima sljedeće nadležnosti:

-

usvaja osnove zaštite, korištenja i uređenja poljoprivrednog zemljišta i stara se o njihovom provođenju, određuje erozivna područja i propisuje protiverozivne mjere, određuje uslove i načine korištenja pašnjaka i njihovog privođenja drugoj kulturi, obezbjeđuje uslove korištenja i način upravljanja prirodnim jezerima, izvorima, javnim bunarima i javnim česmama i stara se o njihovoj zaštiti, te stvara opšte uslove za očuvanje čistoće obala rijeka i jezera, na ovom području, obezbjeđuje opšte uslove i načine izgradnje i održavanja vodovoda u seoskim naseljima, njihovo korištenje i utvrđuje sanitarno-tehničke uslove za ispuštanje otpadnih voda, određuje vodoprivredne uslove, izdaje vodoprivredne saglasnosti i vodoprivredne dozvole za objekte i radove određene zakonom, obezbjeđuje uslove za očuvanje, korištenje i unapređenje područja sa prirodnim ljekovitim svojstvima i upravlja područjima sa prirodnim ljekovitim svojstvima na kojima je uspostavljen poseban režim zaštite, propisuje granične vrijednosti emisije za pojedine štetne i opasne materije u slučajevima utvrđenim zakonom, objavljuje podatke o stanju kvaliteta vazduha, stara se o poboljšanju kvaliteta vazduha i sanaciji za područja sa ugroženim kvalitetom vazduha i preduzima odgovarajuće mjere, preduzima mjere za zaštitu od buke i obezbjeđuje njeno sistematsko mjerenje, obezbjeđuje očuvanje prirodnih vrijednosti na svom području i donosi akta o stavljanju pod zaštitu određenog prirodnog dobra, određuje i obezbjeđuje određene uslove za držanje i zaštitu domaćih životinja i utvrđuje mjere za njihovo organizovano i neškodljivo uklanjanje, obezbjeđuje uslove karantina za životinje u unutrašnjem prometu, određuje ispunjenost uslova za obavljanje određenih poslova na evidenciji o kvalitetu stoke, odabranim muškim priplodnim grlima, propisuje uslove i načine držanja pčela i postavljanja pčelinjaka, određuje područja za selekciju pčela i druge poslove na unapređenju stočarstva. Član 23. Opština organizuje službu za pružanje pravne pomoći građanima na svom području. Organizacija službe pravne pomoći bliže će se urediti statutom opštine. Član 24.

Opština obezbjeđuje prostor i uslove za rad poslaničke kancelarije za sve poslanike izabrane sa svog područja, u Narodnu skupštinu Republike Srpske i Parlamentarnu skupštinu Bosne i Hercegovine.

152

Član 25. Opština obezbjeđuje informisanje i javno obavještavanje o pitanjima od značaja za život i rad građana u opštini. Član 26. Opština, u oblasti zaštite građana i materijalnih dobara od elementarnih i drugih većih nepogoda, ima sljedeće nadležnosti: -

usvaja procjenu moguće ugroženosti od elementarnih i drugih većih nepogoda, određuje preventivne mjere za slučaj neposredne opasnosti od elementarnih i drugih većih nepogoda, određuje mjere kad nastupi elementarna ili druga veća nepogoda i određuje mjere za ublažavanje i otklanjanje neposrednih posljedica od elementarnih i drugih većih nepogoda. Član 27.

Zakoni za pojedine oblasti utvrđuju nadležnosti koje su obavezne, u skladu sa veličinom opštine i postojećim resursima, a koje će opštine izvršavati po prioritetnoj osnovi. Poslove samostalnog djelokruga utvrđene ovim zakonom opštine mogu obavljati putem zajedničkih opštinskih organa ili drugim vidom međuopštinske saradnje. 1.2 Preneseni poslovi Član 28. Poslovi državne uprave mogu se prenijeti na opštine zakonom, po obavljenim konsultacijama sa odnosnim jedinicama lokalne samouprave, a posebno na osnovu, sljedećih elemenata: - prirode i sadržaja poslova; - broja stanovnika, teritorijalne veličine i finansijske snage opštine; - interesa da se odlučivanje približi građanima, u skladu sa principom subsidijarnosti, i - sposobnosti opštine da poslove iz svog djelokruga uspješno izvršava. Prenošenje poslova državne uprave na opštine biće praćeno dodjelom finansijskih sredstava i obezbjeđivanjem drugih potrebnih uslova za njihovo efikasno izvršavanje. 2. Organi opštine Član 29. -

Organi opštine su: Skupština opštine, Načelnik opštine. 2.1 Skupština opštine Član 30. 153

Skupština opštine je organ odlučivanja i kreiranja politike opštine. Njene najvažnije nadležnosti su sljedeće: - donosi statut opštine, - donosi odluke i druga opšta akta i daje njihovo autentično tumačenje, - donosi budžet i završni račun budžeta, - donosi ekonomski plan, plan razvoja i investicione programe, - donosi razvojne, prostorne i urbanističke planove i programe, - donosi program uređenja građevinskog zemljišta, - donosi provedbene planove, - donosi odluke i druga opšta akta o obavljanju funkcija iz oblasti kulture, obrazovanja, sporta, zdravstva, socijalne zaštite, informacija, zanatstva, turizma, ugostiteljstva i zaštite okoline, - donosi odluke o komunalnim taksama i drugim javnim prihodima, kada je ovlašćena zakonom, - donosi odluke i druga opšta akta u oblasti civilne zaštite u skladu sa zakonom i preduzima mjere za funkcionisanje civilne zaštite, - donosi odluke o pribavljanju, upravljanju i raspolaganju imovinom opštine, - donosi odluku o određivanju naziva ulica, trgova i dijelova naseljenih mjesta, - donosi odluku o proglašenju praznika opštine, - donosi odluku o upotrebi simbola opštine, - donosi odluku o članstvu opštine u savezu opština i gradova i o udruživanju u druge saveze i organizacijacije, - donosi plan korištenja javnih površina, - donosi odluku o proglašenju počasnih građana i uređuje prava i obaveze iz te odluke, - donosi odluku o nagradama i priznanjima, - bira i razrješava predsjednika skupštine opštine, potpredsjednika skupštine opštine, zamjenika načelnika opštine, sekretara skupštine opštine i članove stalnih i povremenih radnih tijela skupštine opštine, - obrazuje stručnu službu za potrebe skupštine i njenih radnih tijela, - odlučuje o zaduženju opštine, - usvaja poslovnik, - razmatra godišnji izvještaj o radu načelnika opštine i o istom zauzima svoj stav, - odlučuje o pokretanju inicijative za opoziv načelnika opštine, u skladu sa zakonom kojim se uređuje izbor načelnika opštine, - osniva preduzeća i ustanove komunalnih i drugih djelatnosti za obavljanje poslova od interesa za opštinu i upravlja istim u skladu sa zakonom, - raspisuje javni zajam i samodoprinos, - raspisuje referendum, - daje mišljenje o metodologiji za utvrđivanje naknade za vršenje povjerenih poslova i - vrši i druge poslove utvrđene zakonom i statutom. Član 31. Skupštinu opštine čine opštinski odbornici koji se biraju na period od četiri godine. Broj odbornika skupštine opštine utvrđuje se statutom opštine, u skladu sa Izbornim zakonom. Član 32.

154

Skupština opštine odlučuje o pitanjima iz svoje nadležnosti većinom glasova odbornika, osim kada je drugačije propisano zakonom i statutom opštine. Član 33. Predsjednik skupštine opštine zastupa i predstavlja skupštinu opštine, saziva sjednice skupštine i njima predsjedava. Potpredsjednik skupštine opštine obavlja poslove utvrđene statutom i poslovnikom skupštine opštine i zamjenjuje predsjednika skupštine opštine u slučaju njegove spriječenosti. Član 34. Skupština opštine bira i imenuje sekretara skupštine na vrijeme trajanja mandata skupštine, iz reda diplomiranih pravnika, sa odgovarajućim iskustvom i položenim stručnim ispitom za rad u administrativnoj službi jedinice lokalne samouprave ili pravosudnim ispitom. Sekretar skupštine opštine rukovodi stručnom službom skupštine opštine i obavlja druge poslove utvrđene statutom i poslovnikom skupštine opštine. Član 35. Na prijedlog načelnika opštine, odnosno gradonačelnika, skupština opštine bira i imenuje načelnike odjeljenja administrativne službe jedinice lokalne samouprave, na vrijeme trajanja mandata skupštine opštine. Načelnik odjeljenja rukovodi odjeljenjem i odgovara za njegov rad. Za načelnika odjeljenja može biti imenovano lice koje ima visoku stručnu spremu, pet godina radnog iskustva u struci i druge uslove utvrđene zakonom i pravilnikom o organizaciji i sistematizaciji radnih mjesta. Načelnik odjeljenja za svoj rad odgovara načelniku opštine, odnosno gradonačelniku. Član 36. Skupština opštine može za izvršenje svojih zadataka osnivati stalne i povremene komisije, odbore i savjete kao radna tijela skupštine. Broj članova stalnih radnih tijela utvrđuje se poslovnikom skupštine opštine. Članovi radnih tijela skupštine opštine imaju pravo naknade u skladu sa odlukom skupštine opštine. Član 37. Način rada, sazivanje, utvrđivanje dnevnog reda, odlučivanje i druga pitanja značajna za rad skupštine i radnih tijela, uređuju se poslovnikom skupštine opštine. Sjednice skupštine opštine održavaju se u sekularnom ambijentu. 2.2 Funkcioneri opštine Član 38. Funkcioneri opštine u smislu ovog zakona su: 1. Načelnik opštine, 2. Zamjenik načelnika opštine, 155

3. Predsjednik skupštine opštine, 4. Potpredsjednik skupštine opštine. Član 39. Plate i druga prava opštinskim funkcionerima utvrđuju se odlukom skupštine opštine u skladu sa Zakonom o statusu opštinskih funkcionera. 2.3 Načelnik opštine Član 40. Načelnik opštine zastupa i predstavlja opštinu, nosilac je izvršne vlasti u opštini. Načelnik rukovodi opštinskom administrativnom službom i odgovoran je za njen rad. Član 41. Načelnik ima zamjenika koji mu pomaže u vršenju dužnosti. Zamjenika načelnika bira skupština opštine, na prijedlog načelnika, u postupku predviđenom za izbor predsjednika skupštine opštine, utvrđen statutom i poslovnikom skupštine opštine. Mandat zamjenika načelnika traje do kraja mandata načelnika opštine, odnosno skupštine opštine. Procedura izbora, opoziva i razrješenja zamjenika načelnika reguliše se statutom opštine. Zamjenik načelnika izvršava dužnosti koje mu/joj povjeri načelnik. Zamjenik načelnika zamjenjuje načelnika i djeluje u njegovo/njeno ime kada je ovaj drugi odsutan ili spriječen u izvršavanju svojih dužnosti. Član 42. Načelnika opštine biraju građani na opštim neposrednim izborima za period od četiri godine u skladu sa Izbornim zakonom. Razrješenje prije isteka mandata i opoziv načelnika opštine provodi se u skladu sa Izbornim zakonom. U slučaju ostavke i trajne spriječenosti načelnika da obavlja funkciju, a preostalo je više od godinu dana mandata, raspisuju se izbori u roku od 60 dana. Član 43. -

-

Nadležnosti načelnika opštine su sljedeće: predlaže statut opštine, predlaže odluke i druga opšta akta skupštini, izrađuje nacrt i podnosi skupštini na usvajanje godišnji budžet, godišnji bilans stanja, ekonomski plan, razvojni plan, investicioni program, prostorni i urbanistički plan i ostale planske i regulatorne dokumente koji se odnose na korištenje i upravljanje zemljištem, uključujući i korištenje javnog zemljišta, obavještava skupštinu o svim pitanjima iz nadležnosti opštine, njenih prava i obaveza, provodi lokalnu politiku u skladu sa odlukama skupštine, izvršava lokalni budžet i obezbjeđuje primjenu odluka i drugih akata skupštine, izvršava zakone i druge propise republike i grada čije je izvršenje povjereno opštini, 156

-

donosi odluku o osnivanju opštinske administrativne službe, donosi pravilnik o organizaciji i sistematizaciji radnih mjesta opštinske administrativne službe, donosi plan civilne zaštite opštine i obezbjeđuje njegovu realizaciju, realizuje saradnju opštine sa drugim opštinama, gradovima, međunarodnim i drugim organizacijama, u skladu sa odlukama i zaključcima skupštine opštine i njenih odgovarajućih radnih tijela, daje saglasnost na statute i druga opšta akta preduzeća i ustanova čiji je osnivač opština, podnosi izvještaj skupštini o svom radu i radu opštinske administrativne službe, pokreće inicijativu da se do odluke nadležnog suda obustavi od izvršenja propis skupštine opštine, opšti ili pojedinačni akt, ako smatra da je suprotan Ustavu i zakonu, zaključuje ugovore u ime opštine, u skladu sa aktima skupštine opštine, rješava u drugom stepenu po žalbi na prvostepena rješenja opštinske administrativne službe, ukoliko za rješavanje nisu nadležni republički organi, odgovoran je za zakonitost svih akata koje predlaže skupštini opštine, donosi odluke o raspolaganju novčanim sredstvima na način utvrđen statutom i obavlja druge poslove utvrđene zakonom i statutom opštine. 2.4 Opštinska administrativna služba Član 44.

Načelnik opštine ima slobodu da samostalno utvrdi strukturu i unutrašnju organizaciju opštinske administrativne službe u zakonom utvrđenim opštim granicama. Opštinska administrativna služba se organizuje i djeluje u skladu sa kriterijima efikasnosti, djelotvornosti i ekonomičnosti; koji obuhvataju, između ostalog, poštivanje sljedećih najvažnijih principa: - objedinjavanje istih ili sličnih, odnosno međusobno povezanih poslova u odgovarajuće organizacione jedinice, - zakonito i blagovremeno odlučivanje o pravima i obavezama i na zakonu zasnovanim pravnim interesima fizičkih i pravnih lica, - stručno i racionalno obavljanje poslova i ostvarivanje odgovornosti zaposlenih i postavljenih lica za njihovo obavljanje, - efikasno rukovođenje organizacionim jedinicama i stalni nadzor nad obavljanjem poslova. Kod donošenja pravilnika o organizaciji i sistematizaciji radnih mjesta opštinske administrativne službe, načelnik opštine vodi računa o finansijskim ograničenjima i javnom interesu kada se radi o administrativnim troškovima, i uzima u obzir smjernice koje izdaje Vlada u cilju unapređenja ekonomičnosti rada opštinske administrativne službe. Član 45. -

Poslovi opštinske administrativne službe su: izvršavanje i provođenje propisa skupštine opštine i načelnika opštine, pripremanje nacrta odluka i drugih akata koje donosi skupština opštine i načelnik opštine, izvršavanje i provođenje zakona i drugih propisa i obezbjeđenje vršenja poslova čije je izvršenje povjereno opštini i vršenje stručnih i drugih poslova koje im povjeri skupština opštine i načelnik opštine. Član 46.

157

Sukob nadležnosti između opštinske administrativne službe i organizacija koje vrše poslove od interesa za opštinu rješava načelnik opštine. Član 47. O izuzeću službenog lica opštinske administrativne službe odlučuje načelnik opštine. Član 48. Radi efikasnijeg izvršavanja zakonskih i statutarnih obaveza opštinske administrativne službe, načelnik opštine može u pojedinim naseljenim mjestima obrazovati mjesne kancelarije. Član 49. Zaposleni u opštinskoj administrativnoj službi obavljaju stručne i druge poslove za potrebe skupštine i načelnika opštine, kao i poslove republičke uprave, koji su zakonom povjereni opštini. Prava i obaveze zaposlenih u opštinskoj administrativnoj službi ostvaruju se u skladu sa zakonom i kolektivnim ugovorom. 2.5 Nadzorni odbor Član 50. -

Skupština opštine može obrazovati nadzorni odbor kao stalno radno tijelo koje je nadležno za: kontrolu javne potrošnje u opštini i nadzor nad upravljanjem i raspolaganjem imovinom opštine. Član 51.

Nadzorni odbor svoje izvještaje, preporuke i prijedloge podnosi organima opštine. Organi opštine razmatraju izvještaje, preporuke i prijedloge iz stava 1. ovog člana preduzimaju mjere u okviru svoje nadležnosti.

i

Član 52. Rad nadzornog odbora je javan. Nadzorni odbor je u svom radu dužan čuvati lične podatke, službene i poslovne tajne utvrđene odgovarajućim propisima i poštovati dostojanstvo, dobro ime i integritet pojedinca. Član 53. Članove nadzornog odbora imenuje skupština opštine iz reda stručnjaka ekonomske i pravne struke. Za članove nadzornog odbora ne mogu se imenovati načelnik opštine i zamjenik načelnika, odbornici skupštine opštine, poslanici Narodne skupštine Republike Srpske, poslanici Parlamentarne skupštine Bosne i Hercegovine, članovi Vlade Republike Srpske i Savjeta ministara Bosne i 158

Hercegovine, javni službenici, službenici opštinske administrativne službe i ostala lica koja bi mogla imati sukob interesa. Član 54. Načelnik opštine i skupština opštine obezbjeđuju da nadzorni odbor ima omogućen pristup svim administrativnim aktima i dokumentima koje treba ispitati da bi ispunio svoju funkciju, uz uvažavanje svih zakonom utvrđenih ograničenja. III G R A D Član 55. Grad se može uspostaviti zakonom na urbanom području koje čini koherentnu geografsku, socijalnu, ekonomsku, istorijsku i teritorijalnu cjelinu sa odgovarajućim nivoom razvoja. Član 56. Grad koji u svom sastavu nema više opština ima nadležnosti koje se ovim zakonom dodjeljuju opštini. Zakonom se gradu mogu dodijeliti i dodatne nadležnosti. Član 57. -

Grad koji u svom sastavu ima više opština: ima cjelokupne regulatorne nadležnosti na planu urbanog planiranja, korištenja zemljišta, zaštite okoline, i urbanističkih planova; izvršava sve nadležnosti koje su zakonom dodijeljene opštinama na području vodosnabdijevanja, kanalizacije, javnog transporta, upravljanja otpadom, srednjeg obrazovanja, zdravstvene zaštite, turizma i trgovine, protivpožarne i civilne zaštite; prikuplja i naplaćuje sopstvene prihode i upravlja gradskom imovinom; organizuje inspekcijski nadzor koji se zakonom dodjeljuje opštini; provodi zakone i propise grada; uspostavlja odgovarajuće mehanizme koordinacije kojima se osigurava da opštine u njegovom sastavu ostvaruju svoje funkcije na koherentan i efikasan način i ostvaruje i ostale nadležnosti utvrđene zakonom i statutom grada. Član 58.

Opštine u sastavu grada imaju pravo da obavljaju sve nadležnosti opštine koje zakonom ili statutom nisu dodijeljene gradu. Statutom grada i statutima opština u njegovom sastavu uređuju se pitanja iz stava 1. ovog člana. Član 59. Poslovi državne uprave mogu se prenijeti na grad zakonom, nakon obavljenih konsultacija sa organima grada i na osnovu, naročito, sljedećih elemenata: - prirode i sadržaja poslova; 159

-

broja stanovnika, veličine područja i finansijskih mogućnosti grada; interesa da se odlučivanje približi građanima, u skladu sa principom subsidijarnosti i sposobnosti organa grada da uspješno izvršavaju svoje nadležnosti. Prenošenje poslova državne uprave na grad biće praćeno dodjelom finansijskih sredstava i obezbjeđivanjem drugih potrebnih uslova za njihovo efikasno izvršavanje. Član 60. Ako nije drugačije propisano zakonom, odredbe ovog zakona koje se odnose na opštine primjenjuju se i na grad. Član 61. Opština koja ispunjava uslove predviđene članom 55. može zatražiti da joj se dodijeli status grada. Odluku o pokretanju procedure iz stava 1. ovog člana donosi skupština opštine. Odluka iz stava 2. ovog člana dostavlja se Vladi, a sadrži relevantne informacije i podatake koji opravdavaju zahtjev i prijedlog dopunskih zadataka koji se mogu dodijeliti ili prenijeti gradu. Vlada razmatra zahtjev i ukoliko su ispunjeni uslovi, podnosi Narodnoj skupštini nacrt zakona o gradu. Član 62. Dvije ili više susjednih opština koje čine jedinstveno urbano područje i ispunjavaju druge uslove iz člana 55., mogu zatražiti da im se dodijeli status grada. Odluka za pokretanje procedure iz stava 1. ovog člana usvaja se na referendumu koji se organizuje u svakoj zaiteresovanoj opštini u skladu sa zakonom. U slučaju pozitivnog rezultata na referendumu iz stava 2. ovog člana, u svim zainteresovanim opštinama, skupštine opština nastavljaju postupak i dostavljaju zahtjev Vladi. Uz zahtjev se dostavljaju: - odgovarajuće informacije i podaci kojima se opravdava zahtjev; - nacrt statuta grada u kojem se detaljno navode nadležnosti koje će izvršavati organi grada i finansijski aranžmani između grada i opština u njegovom sastavu; - popis imovine koja pripada gradu i - prijedlozi dopunskih zadataka koji se mogu dodijeliti ili delegirati na grad. Vlada razmatra zahtjev i ukoliko su ispunjeni uslovi, podnosi Narodnoj skupštini nacrt zakona o gradu. IV IMOVINA I FINANSIRANjE JEDINICA LOKALNE SAMOUPRAVE Član 63. Sva pokretna i nepokretna imovina potrebna za izvršavanje obaveznih funkcija jedinica lokalne samouprave, dodjeljuje se jedinicama lokalne samouprave u vlasništvo, a nju između ostalog čine objekti komunalne infrastrukture, poslovni i drugi objekti javnih komunalnih preduzeća, čiji je osnivač jedinica lokalne samouprave, odnosno objekti koji su finansirani iz budžeta jedinice lokalne samouprave ili putem samodoprinosa građana, druga imovina koju je jedinica lokalne samouprave stekla kao pravni sljednik ustanova i institucija koje su prestale da postoje. Postupak utvrđivanja i prenosa imovine iz stava 1. ovog člana uređuje se posebnim zakonom. 160

Svaki prenos neke nove obavezne funkcije na jedinice lokalne samouprave praćen je dodjelom imovine koja je potrebna za izvršenje tih funkcija. Jedinice lokalne samouprave imaju u vlasništvu, koriste i raspolažu svojom imovinom u skladu sa zakonom, a u interesu lokalnog stanovništva. Član 64. Finansijski resursi jedinica lokalne samouprave su srazmjerni njihovim nadležnostima koje su im dodijeljene zakonom. Svaki prenos novih funkcija praćen je dodjelom finansijskih sredstava potrebnih za njihovo efikasno izvršavanje. Jedinice lokalne samouprave konsultuju se na odgovarajući način o svim pitanjima koja se odnose na dodjelu sredstava, kao i o svim promjenama zakona koje mogu uticati na finansijske aranžmane lokalne samouprave. Budžet jedinice lokalne samouprave prioritetno usmjerava raspoložive resurse na pokrivanje troškova obaveznih funkcija. Član 65. Prihodi lokalne samouprave uključuju: a) Lokalne poreze: -

porez na nekretnine, porez na prihod od poljoprivrede i šumarstva, porez na dobit od igara na sreću i ostali lokalni porezi utvrđeni zakonom. b) Lokalne takse:

-

opštinske administrativne takse, takse za komunalije i ostale lokalne takse utvrđene zakonom. c) Lokalne naknade:

-

naknadu za uređenje građevinskog zemljišta, naknade za korištenje prirodnih i drugih dobara od opšteg interesa, naknada za prostorno i urbanističko planiranje i ostale lokalne naknade. d) Prihode od imovine:

-

prihodi od najma, prihodi od kamata, prihodi od prodaje imovine koja ne ugrožava javne funkcije i nadležnosti opštine. e) Prihode od samodoprinosa. f) Prihode od novčanih kazni izrečenih u prekršajnom postupku, utvrđenih aktima opština. 161

g) Ostale zakonom utvrđene prihode. Član 66. Vlastiti izvori prihoda lokalne samouprave utvrđuju se zakonom. Jedinice lokalne samouprave imaju pravo na dovoljne sopstvene finansijske resurse, kojim lokalni organi mogu slobodno raspolagati u okviru svoje nadležnosti, u skladu sa zakonom. Jedan dio finansijskih resursa jedinice lokalne samouprave ostvaruju od lokalnih poreza i taksa čiju stopu ima pravo utvrditi u okviru zakona. Sva sredstva iz vlastitih izvora prihoda jedinice lokalne samouprave pripadaju budžetu jedinice lokalne samouprave. Član 67. Zakonom se utvrđuje raspodjela sredstava između Republike i jedinica lokalne samouprave, u skladu sa stepenom razvijenosti opština. Cilj raspodjele je da se dopunjavaju vlastiti izvori finansiranja jedinica lokalne samouprave, kako bi se obezbijedilo efikasno izvršavanje njihovih nadležnosti. Raspodjela sredstava iz stava 1. ovog člana je stabilna i takva da se može planirati iznos sredstava kojim organi jedinice lokalne samouprave raspolžu od jedne do druge godine. Pravila za redistribuciju sredstava iz budžeta Republike Srpske na jedinice lokalne samouprave zasnivaju se na objektivnim, transparentnim i potvrdivim kriterijima koje utvrdi Narodna skupština. Prema kriterijima iz prethodnog stava, jedinice lokalne samouprave dijele se na: - razvijene opštine, - srednje razvijene opštine, - nerazvijene opštine i - izrazito nerazvijene opštine. Stepen razvijenosti opština utvrđuje Vlada, na osnovu kriterija koje utvrdi Narodna skupština. Kriteriji za utvrćivanje stepena razvijenosti, donose se svake tri godine. Stepen razvijenosti opština utvrđuje se do 30. septembra tekuće godine za narednu godinu. Republika pruža posebnu podršku finansijski nerazvijenim i izrazito nerazvijenim opštinama, uvodeći odgovarajuće procedure ujednačenja ili druge ekvivalente, da bi se ispravile posljedice nejednake distribucije potencijalnih izvora finansiranja i finansijskog opterećenja koji moraju podržavati. Ovakve procedure ne umanjuju diskreciona ovlaštenja koje jedinice lokalne samouprave izvršavaju u okviru vlastitih nadležnosti. Član 68. Jedinice lokalne samouprave imaju pravo da uzimaju kredite u skladu sa procedurama i u granicama utvrđenim zakonom. Član 69. Sredstva za finansiranje povjerenih poslova jedinice lokalne samouprave utvrđuju se u okviru budžeta Republike. Visina sredstava iz stava 1. ovog člana utvrđuje se u zavisnosti od vrste, složenosti i obima povjerenih poslova. Isplatu sredstava po ovom osnovu vrši Minstarstvo finansija, na osnovu ispostavljenog računa odnosne jedinice lokalne samouprave.

162

Metodologiju utvrđivanja visine sredstava za vršenje povjerenih poslova propisuje Vlada na prijedlog Ministarstva finansija i Ministarstva uprave i lokalne samouprave, uz prethodno pribavljeno mišljenje jedinica lokalne samouprave. Član 70. U pogledu visine sredstava za obavljanje povjerenih poslova, u slučaju spora jedinice lokalne samouprave, odnosno Vlada, mogu pokrenuti spor pred arbitražom. Arbitraža se sastoji od jednakog broja predstavnika jedinice lokalne samouprave i Vlade. Arbitraža utvrđuje pravila po kojima će se voditi postupak. Odluka postignuta arbitražom je konačna i izvršna. Ako se spor ne riješi arbitražom, odlučuje Vrhovni sud Republike Srpske u upravnom sporu. V AKTI ORGANA JEDINICA LOKALNE SAMOUPRAVE Član 71. Jedinica lokalne samouprave ima statut. Statutom se uređuju poslovi jedinice lokalne samouprave, organizacija i rad organa jedinice lokalne samouprave, akti, finansiranje, učešće građana u lokalnoj samoupravi, saradnja jedinice lokalne samouprave sa drugim jedinicama, postupak za donošenje i promjenu statuta i druga pitanja utvrđena zakonom. Član 72. Organi jedinice lokalne samouprave u vršenju poslova iz svoje nadležnosti donose: statut, poslovnik, odluke, pravilnike, naredbe, rješenja, uputstva, zaključke, preporuke i rezolucije. Skupština jedinice lokalne samouprave donosi statut, poslovnik, odluke, zaključke, preporuke i rezolucije. Načelnik opštine, odnosno gradonačelnik, u vršenju poslova donose odluke, pravilnike, naredbe, uputstva, rješenja i zaključke. Član 73. Prijedlog za donošenje akta iz nadležnosti skupštine jedinice lokalne samouprave mogu podnijeti načelnik opštine, odnosno gradonačelnik, svaki odbornik, radna tijela skupštine i 10% birača ili 1000 birača sa područja jedinice lokalne samouprave. Inicijativu za donošenje akata iz nadležnosti organa jedinice lokalne samouprave, mogu pokrenuti građani i udruženja građana, u skladu sa postupkom predviđenim statutom jedinice lokalne samouprave. Član 74. Prijedlog za donošenje, izmjene i dopune statuta mogu podnijeti načelnik opštine, odnosno gradonačelnik, najmanje 1/3 odbornika skupštine jedinice lokalne samouprave i 20% birača ili 1500 birača sa područja jedinice lokalne samouprave. Član 75.

163

Odluke i drugi opšti akti organa jedinice lokalne samouprave objavljuju se u službenom glasilu jedinice lokalne samouprave. Pojedinačni akti organa jedinice lokalne samouprave objavljuju se u službenom glasilu jedinice lokalne samouprave u skladu sa statutom. Načelnik opštine, odnosno gradonačelnik, dostavljaju Ministarstvu uprave i lokalne samouprave službeni glasnik u roku od 15 dana od dana njihovog objavljivanja. VI JAVNOST RADA ORGANA LOKALNE SAMOUPRAVE Član 76. Organi jedinice lokalne samouprave obezbjeđuju javnost rada redovnim davanjem informacija sredstvima javnog informisanja, redovnim održavanjem konferencija za štampu, redovnim objavljivanjem podataka o broju zaposlenih u administrativnoj službi po kategoriji osoblja, obezbjeđivanjem uslova za neometano informisanje javnosti o izvršavanju poslova iz svoje nadležnosti, i o svim promjenama organizacije, djelokruga poslova, rasporeda radnog vremena i drugim promjenama u organizaciji i radu administrativne službe. Objavljivanje određenih izvještaja može se uskratiti samo kada je to propisano zakonom. Skupština jedinice lokalne samouprave usvaja odluke o uskraćivanju informacija u skladu sa zakonom. Organi jedinice lokalne samouprave podnose javnosti godišnje izvještaje u kojima se porede postignuti rezultati sa planiranim programskim ciljevima. Član 77. Obavještenja i informacije o obavljanju poslova organa jedinice lokalne samouprave mogu davati načelnik opštine, odnosno gradonačelnik i predsjednik skupštine opštine, odnosno grada. Načelnik opštine, odnosno gradonačelnik, može za davanje odgovarajućih informacija ovlastiti pojedine službenike. Ovlašteni službenici iz stava 2. ovog člana su lično odgovorni za tačnost i pravovremenost informacija. Neovlašteno davanje informacija ili davanje netačnih informacija predstavlja težu povredu službene dužnosti. Član 78. Načelnik opštine, odnosno gradonačelnik, predsjednik skupštine opštine, odnosno grada, ili ovlašteni službenik, redovno organizuju konferencije za štampu o pitanjima izvršavanja poslova u nadležnosti lokalnih organa. Načelnik opštine, odnosno gradonačelnik, može odlučiti da se u postupku pripreme i donošenja opšteg akta objavi njegov tekst u svim fazama donošenja putem sredstava javnog informisanja, kao i da se odredi rok za davanje pismenih primjedbi na odnosni tekst opšteg akta. Član 79. Organi jedinice lokalne samouprave dužni su svoj rad i poslovanje urediti na način da fizička i pravna lica mogu na jednostavan i efikasan način ostvarivati svoja Ustavom zagarantovana prava i zakonom zaštićene interese, te ispunjavati svoje dužnosti. Član 80. 164

Organi jedinice lokalne samouprave dužni su omogućiti fizičkim i pravnim licima podnošenje prigovora i pritužbi na rad organa jedinica lokalne samouprave, kao i na nepravilan odnos službenika administrativne službe kada im se obraćaju radi ostvarivanja svojih prava i interesa, ili izvršavanja svojih dužnosti. Na podnešene prigovore i pritužbe načelnik opštine ili gradonačelnik, dužni su fizičkim i pravnim licima dati odgovor u roku od 30 dana od dana podnošenja prigovora ili pritužbe. Prigovore, odnosno pritužbe na rad načelnika opštine, odnosno gradonačelnika, razmatra skupština opštine, odnosno skupština grada, i o njima zauzima stav. Član 81. Sjednice skupštine, komisija, odbora i savjeta su javne, ako nije drugačije predviđeno zakonom. Sjednici skupštine jedinice lokalne samouprave mogu prisustvovati zainteresovani građani, na način i pod uslovima propisanim poslovnikom skupštine. Član 82. Na zgradama u kojima su smješteni organi jedinice lokalne samouprave mora biti istaknut naziv organa. Na prikladnom mjestu u zgradi mora biti istaknut raspored prostorija organa jedinice lokalne samouprave. Na ulazu u službene prostorije moraju biti istaknuta lična imena službenika i oznaka poslova koje obavljaju. VII ADMINISTRATIVNI NADZOR NAD RADOM JEDINICA LOKALNE SAMOUPRAVE Član 83. Ministarstvo uprave i lokalne samouprave (u daljem tekstu: Ministarstvo) je nadležno za vršenje administrativnog nadzora nad radom organa jedinica lokalne samouprave. Administrativni nadzor nad radom organa jedinica lokalne samouprave vrši se samo u zakonom utvrđenim slučajevima. Administrativni nadzor nad radom organa jedinica lokalne samouprave ne može ograničiti njihovo pravo da nezavisno i u skladu sa zakonom upravljaju javnim poslovima koji spadaju u njihove samostalne nadležnosti. Nadzor nad izvršenjem poslova iz samostalnog djelokruga organa jedinica lokalne samouprave ograničava se na zakonitost preduzetih radnji. Nadzor u odnosu na zakonitost i ekspeditivnost donesenih odluka može se izvršavati u odnosu na zadatke čija je realizacija prenesena na organe jedinica lokalne samouprave. Republički organi uprave mogu u okviru svog djelokruga vršiti nadzor nad ekspeditivnošću odluka organa jedinica lokalne samouprave. Intervencija nadzornog organa ostvaruje se u obimu koji je proporcionalan značaju interesa koji se njome namjerava zaštititi. Postupak administrativnog nadzora nad radom organa jedinica lokalne samouprave koji nije regulisan ovim zakonom, vrši se u skladu sa Zakonom o opštem upravnom postupku. 165

Član 84. Predmet nadzora zakonitosti su: a) opšti akti, koje donosi skupština jedinice lokalne samouprave, b) normativni akti načelnika jedinice lokalne samouprave, v) odluke koje se odnose na organizaciju javnih tendera i dodjelu opštinskog zemljišta, g) odluke o prijemu na rad i prestanku rada zaposlenih u administrativnoj službi, d) odluke o finansijskoj obavezi od 10.000 KM ili više i đ) akti doneseni u postupku provođenja povjerenih poslova državne uprave. Ministarstvo vrši nadzor nad aktima iz stava 1. ovog člana u roku od 90 dana od dana njihovog donošenja. Član 85. Skupština jedinice lokalne samouprave može tražiti od Ministarstva da kontroliše zakonitost akata koje donosi načelnik opštine. Načelnik jedinice lokalne samouprave može tražiti od Ministarstva da kontroliše zakonitost nekog akta kojeg donese skupština. Zahtjev se podnosi u roku od 30 dana od usvajanja osporenog akta. Organ koji podnosi zahtjev ukazuje na zakonske osnove na osnovu kojih se osporava akt. Ministarstvo, u roku od 30 dana od podnošenja zahtjeva, postupa u skladu sa članom 87. ovog zakona. Član 86. Pravno ili fizičko lice koje smatra da su njegova prava ili pravni interesi povrijeđeni aktom organa jedinice lokalne samouprave može tražiti da Ministarstvo obavi nadzor nad zakonitošću odnosnog akta. Zahtjev se podnosi u roku od 30 dana od dana saznanja o osporenom aktu, odnosno najkasnije u roku od godinu dana. Ministarstvo, u roku od 30 dana od podnošenja zahtjeva, postupa u skladu sa članom 87. ovog zakona. Član 87. Ako Ministarstvo smatra da je akt organa jedinica lokalne samouprave nezakonit, obavijestiće donosioca akta o osnovama za nezakonitost osporenog akta i zatražiti da se izmijeni, ukine ili poništi osporeni akt, u roku od 30 dana od dana dostavljanja osporenog akta. Organ jedinice lokalne samouprave mijenja, ukida ili poništava osporeni akt u roku od 45 dana od dana prijema obavijesti iz stava 1. ovog člana. U slučaju odbijanja zahtjeva iz stava 1. ovog člana, Ministarstvo će osporiti odnosni akt na nadležnom sudu, u roku od 30 dana od prijema obavijesti o odluci. U slučaju da organ ne donese odluku po zahtjevu iz stava 1. ovog člana, Ministarstvo će osporiti akt na nadležnom sudu u roku od 60 dana od dana kad je otpremljena obavijest iz stava 1. ovog člana. Član 88.

166

Ako Ministarstvo smatra da određeni akt može imati ozbiljne posljedice, ili postoji rizik od nenadoknadive štete, može da ospori odnosni akt na nadležnom sudu. Ministarstvo će odmah nakon saznanja o aktu iz stava 1. ovog člana obavijestiti njegovog donosioca da započinje postupak nadzora. Vlada će na prijedlog Ministarstva, do odluke nadležnog suda, obustaviti od izvršenja propis, opšti ili pojedinačni akt organa jedinice lokalne samouprave, ako smatra da je u suprotnosti sa Ustavom i zakonom i ozbiljno ugrožava javni interes i predstavlja rizik od nanošenja nepopravljive štete. Odgovarajuću odluku Vlada će donijeti u roku od 8 dana. Član 89. Republički organi koji su nadležni za vršenje nadzora nad ekspeditivnošću akata koje donesu organi jedinice lokalne samouprave u okviru ovlaštenja u vršenju povjerenih poslova, imaju pravo tražiti, u roku od 15 dana od saznanja za osporeni akt, da organi jedinica lokalne samouprave izmijene, ukinu ili ponište osporeni akt na osnovu uvažavanja ekspeditivnosti. Ako organi jedinica lokalne samouprave ne postupe u skladu sa zahtjevom iz stava 1. ovog člana, republički organi, nadležni za vršenje nadzora nad ekspeditivnošću, će usvojiti odnosni akt umjesto organa jedinica lokalne samouprave. Organ koji vrši nadzor će obavijestiti organe jedinice lokalne samouprave o odluci koju donese u roku od 8 dana od dana donošenja odluke. Ako organ jedinice lokalne samouprave smatra da je odluka koju je donio organ u vršenju nadzora nezakonita, ima pravo da kod nadležnog suda protiv iste odluke pokrene upravni spor u roku od 30 dana od prijema obavještenja o donijetoj odluci. Organ jedinice lokalne samouprave će obavijestiti organ koji vrši nadzor da je pokrenuo upravni spor kod nadležnog suda. Ukoliko organ jedinice lokalne samouprave smatra da usvajanje akta od strane organa koji vrši nadzor može dovesti do nanošenja nepopravljive štete, može zatražiti od nadležnog suda da obustavi od izvršenja navedeni akt ili da donese neke druge administrativne mjere. Organ jedinice lokalne samouprave će obavijestiti organ koji vrši nadzor o svom zahtjevu za donošenje privremenih administativnih mjera. Sud donosi odluku o obustavljanju od izvršenja osporenog akta, odnosno donosi druge privremene administativne mjere u roku od 8 dana od podnošenja zahtjeva i nakon razmatranja argumenata svih zainteresovanih strana. Član 90. Organ jedinice lokalne samouprave dostavlja organu koji vrši nadzor, u roku od 10 dana od podnošenja zahtjeva, kopije svih dokumenata i sve druge informacije koje se odnose na osporeni akt. Načelnik opštine i sekretar skupštine opštine su nadležni za dostavljanje dokumenata i informacija nadležnim organima. Organ jedinice lokalne samouprave dužan je dopustiti vršenje nadzora u službenim prostorijama, staviti na uvid traženu dokumentaciju i dati sva potrebna objašnjenja na postavljena pitanja organu koji vrši nadzor. Republički organ koji vrši nadzor ne može davati direktne instrukcije službenicima lokalne administrativne službe. Član 91.

167

U slučaju da organ jedinice lokalne samouprave duže vrijeme ne izvršava svoje nadležnosti u skladu sa zakonom, i time ugrožava ostvarivanje osnovnih prava građana, Ministarstvo će upozoriti nadležni organ jedinice lokalne samouprave i zatražiti preduzimanje odgovarajućih mjera. Ako organ jedinice lokalne samouprave ne preduzme odgovarajuće mjere u roku od 8 dana od dana upozorenja, Ministarstvo će podnijeti tužbu nadležnom sudu, koji će u roku od 8 dana izreći odgovarajuće privremene mjere kojima će se obezbijediti izvršavanje osporenih nadležnosti nakon razmatranja argumenata svih zainteresovanih strana. Organ jedinice lokalne samouprave može osporiti radnje Ministarstva iz stava 1. i 2. ovog člana i žaliti se na odluku nadležnog suda o privremenim administrativnim mjerama. Član 92. Ministarstvo do kraja marta podnosi izvještaj o izvršenom administrativnom nadzoru nad radom organa jedinice lokalne samouprave izvršenom tokom prethodne godine. Izvještaj se podnosi Vladi, Narodnoj skupštini Republike Srpske i javnosti. VIII SARADNjA JEDINICA LOKALNE SAMOUPRAVE Član 93. Jedinice lokalne samouprave imaju pravo, da u obavljanju svojih dužnosti međusobno sarađuju, radi izvršavanja poslova od zajedničkog interesa. O oblicima i načinu saradnje iz stava 1. ovog člana, jedinice lokalne samouprave zaključuju sporazum. Član 94. Jedinice lokalne samouprave mogu se udruživati u Savez opština i gradova Republike Srpske, radi unapređenja i zaštite njihovih zajedničkih interesa. Savez opština i gradova Republike Srpske iz stava 1. ovog člana može pristupiti međunarodnim udruženjima lokalnih vlasti i sarađivati sa odgovarajućim udruženjima lokalnih vlasti Federacije BiH i u inostranstvu u skladu sa zakonom. Član 95. Jedinice lokalne samouprave mogu pristupiti domaćim i međunarodnim udruženjima lokalnih vlasti i sarađivati sa odgovarajućim jedinicama lokalne samouprave u Federaciji Bosne i Hercegovine i u inostranstvu u skladu sa zakonom. IX ZAŠTITA PRAVA LOKALNE SAMOUPRAVE Član 96. Organi jedinice lokalne samouprave mogu pred nadležnim sudom da pokrenu postupak za ocjenu ustavnosti i zakonitosti zakona, propisa i drugih opštih i pojedinačnih akata kojima se povređuju prava jedinice lokalne samouprave. Član 97. 168

Ako organ jedinice lokalne samouprave smatra da je radnjom, opštim ili pojedinačnim aktom državnog organa učinjena povreda zakonom garantovanih prava jedinice lokalne samouprave može podnijeti u roku od 30 dana od dana saznanja zahtjev nadležnom sudu za zaštitu prava jedinice lokalne samouprave. Nadležni sud može poništiti akt organa iz stava 1. ovog člana, zabraniti dalje vršenje radnje ili odbiti zahtjev za zaštitu prava. U postupku za rješavanje po zahtjevu shodno se primjenjuju odredbe zakona kojima se uređuje postupak u upravnim sporovima. X OBLICI NEPOSREDNOG UČEŠĆA GRAĐANA U LOKALNOJ SAMOUPRAVI Član 98. U interesu lokalnog stanovništva, jedinice lokalne samouprave razvijaju odgovarajuće oblike direktnog učešća građana koji nisu izričito zabranjeni zakonom. Član 99. -

Oblici neposrednog učešća građana u lokalnoj samoupravi su: referendum, zbor građana, građanska inicijativa, mjesna zajednica, paneli građana, šeme prijedloga, ˝sati građana˝ u skupštinama opština i drugi oblici koji nisu zabranjeni zakonom. Član 100.

-

Građani neposredno učestvujući u lokalnoj samoupravi odlučuju o: izgradnji komunalnih objekata, načinu obezbjeđivanja finansijskih sredstava za izgradnju tih objekata, kao i o načinu korištenja i upravljanja tim objektima, pokretanju inicijative za donošenje i izmjenu propisa i opštih akata iz nadležnosti lokalne zajednice, upućivanju preporuka i prigovora na rad organa lokalne samouprave, pokretanju inicijative za izdvajanje i pripajanje naseljenih mjesta iz sastava opštine, kao i o drugim pitanjima utvrđenim statutom lokalne zajednice. Član 101.

Građani odlučuju putem referenduma u skladu sa zakonom i statutom jedinice lokalne samouprave. Član 102.

169

Zbor građana može sazvati načelnik opštine, odnosno gradonačelnik, predsjednik skupštine opštine, odnosno grada, predsjednik savjeta mjesne zajednice i svaki odbornik na području mjesne zajednice na kojoj ima prebivalište. Sazivanje i način rada zbora građana reguliše se posebnom odlukom skupštine jedinice lokalne samouprave. Predsjednik savjeta mjesne zajednice dužan je sazvati zbor građana na pismeni zahtjev najmanje 50 birača. Član 103. Građani jedinice lokalne samouprave pokreću inicijativu za: donošenje ili promjenu statuta jedinice lokalne samouprave, donošenje ili promjenu akta kojim se uređuje određeno pitanje iz samostalnog djelokruga i raspisivanje referenduma. Skupština je dužna da u roku od 60 dana od dana dobijanja inicijative iz stava 1. ovog člana obavi raspravu i građanima dostavi obrazložen odgovor. -

Član 104. Skupština jedinice lokalne samouprave ima dužnost da razmotri svaku inicijativu koju dobije, pod uslovom da je pokrenuta na način i u obliku propisanim statutom jedinice lokalne samouprave. Inicijativa mora sadržavati određeni broj potpisa građana. Broj potpisa će se utvrditi statutom, ali ne može biti manji od 5% ili 500 birača niti veći od 7% ili 700 birača, od ukupnog broja glasača. Organi jedinice lokalne samouprave obezbjeđuju javnu raspravu o nacrtu statuta, nacrtu odluka o budžetu i o drugim aktima utvrđenim zakonom i statutom. Član 105. Postupak i način neposrednog izjašnjavanja građana utvrđuje se statutom jedinice lokalne samouprave. 1. Mjesne zajednice Član 106. Područje jedinice lokalne samouprave može se podijeliti na mjesne zajednice ako je to zasnovano na prostornim, istorijskim, privrednim ili kulturnim razlozima i ako je to u interesu stanovnika jedinice lokalne samouprave. Interes stanovnika za obrazovanje mjesne zajednice utvrđuje se na zboru građana. Član 107. Mjesna zajednica se obrazuje odlukom skupštine jedinice lokalne samouprave. Odlukom iz stava 1. ovog člana utvrđuje se: naziv, područje, poslovi koje vrši mjesna zajednica i druga pitanja od značaja za rad mjesne zajednice. Član 108. Mjesna zajednica ima savjet, koji broji najviše 11 članova. 170

Predsjednika i članove savjeta mjesne zajednice biraju birači koji imaju prebivalište na području mjesne zajednice, neposredno na zboru građana na način propisan statutom jedinice lokalne samouprave. Predsjednik i članovi savjeta mogu biti razriješeni dužnosti i prije isteka mandata u skladu sa odredbama statuta jedinice lokalne samouprave. Član 109. Statutom jedinice lokalne samouprave propisuje se organizacija, način rada i finansiranje mjesne zajednice. Jedinica lokalne samouprave budžetom utvrđuje posebna sredstva za finansiranje mjesne zajednice. Administrativne i stručne poslove za mjesne zajednice obavlja administrativna služba jedinice lokalne samouprave. XI ZAPOSLENI U ADMINISTRATIVNOJ SLUŽBI JEDINICE LOKALNE SAMOUPRAVE 1. Radna mjesta Član 110. U administrativnoj službi jedinice lokalne samouprave poslove obavljaju opštinski, odnosno gradski službenici (u daljem tekstu: službenici), tehnički i pomoćni radnici. Član 111. Službenicima u smislu ovog zakona smatraju se lica koja obavljaju sljedeće poslove: 1. Sekretar skupštine jedinice lokalne samouprave, 2. Načelnik odjeljenja, 3. Šef odsjeka, 4. Stručni savjetnik, 5. Samostalni stručni saradnik, 6. Viši stručni saradnik i 7. Stručni saradnik. Član 112. Šef odsjeka rukovodi odsjekom i odgovara za njegov rad. Šef odsjeka za svoj rad odgovara načelniku odjeljenja. Član 113. Stručni savjetnik obavlja poslove za koje je potrebno posebno stručno znanje. Stručni savjetnik o svom radu podnosi izvješaj načelniku odjeljenja. Član 114.

171

Samostalni stručni saradnik obavlja najsloženije stručne poslove iz određene oblasti rada utvrđene pravilnikom o organizaciji i sistematizaciji radnih mjesta. Samostalni stručni saradnik o svom radu podnosi izvještaj neposrednom rukovodiocu. Član 115. Viši stručni saradnik obavlja složene stručne poslove iz određene oblasti rada utvrđene pravilnikom o organizaciji i sistematizaciji radnih mjesta. Viši stručni saradnik o svom radu podnosi izvještaj neposrednom rukovodiocu. Član 116. Stručni saradnik obavlja tehničke, administrativne i druge poslove utvrđene pravilnikom o organizaciji i sistematizaciji radnih mjesta. Član 117. Zaposleni u administrativnoj službi jedinice lokalne samouprave koji nemaju status službenika su lica raspoređena na tehničke, pomoćne i druge poslove. 2. Upražnjena radna mjesta i zapošljavanje Član 118. Da bi lice steklo svojstvo službenika mora ispunjavati opšte uslove: 1. da je državljanin Republike Srpske, odnosno Bosne i Hercegovine, 2. da je stariji od 18 godina, 3. da ima opštu zdravstvenu sposobnost i 4. da nije osuđivan za krivično djelo na bezuslovnu kaznu zatvora od najmanje šest mjeseci ili za krivično djelo koje ga čini nepodobnim za obavljanje poslova u administrativnoj službi jedinice lokalne samouprave. Pored opštih uslova, potrebno je da lice ispunjava i sljedeće posebne uslove: 1. odgovarajuća školska sprema, 2. položen stručni ispit za rad u administrativnoj službi, 3. odgovarajuće radno iskustvo i 4. da ispunjava druge uslove utvrđene zakonom, drugim propisima ili Pravilnikom o organizaciji i sistematizaciji radnih mjesta u administrativnoj službi jedinice lokalne samouprave. Član 119. Upražnjeno radno mjesto u administrativnoj službi jedinice lokalne samouprave popunjava se putem javnog konkursa. Prednost kod zapošljavanja imaju pripadnici drugih konstitutivnih naroda, ukoliko ispunjavaju uslove iz javnog konkursa, saglasno članu 3. ovog zakona. Član 120. 172

Načelnik opštine, odnosno gradonačelnik, oglašava upražnjeno radno mjesto. Oglas, odnosno javni konkurs, o upražnjenom radnom mjestu sadrži: 1. opis upražnjenog radnog mjesta i broj izvršilaca, 2. opšte uslove za prijem u radni odnos, 3. spisak potrebnih dokumenata, rok i mjesto njihovog podnošenja, 4. posebne akademske i profesionalne uslove za radno mjesto koje se popunjava i 5. druge propisane uslove. Javni konkurs se objavljuje u sredstvima javnog informisanja sa rokom od 30 dana za prijavljivanje kandidata. Član 121. Prilikom sprovođenja postupka za prijem službenika, skupština jedinice lokalne samopurave, na prijedlog načelnika, odnosno gradonačelnika, imenuje posebne i nepristrasne komisije. Komisiju sačinjava najmanje pet članova, od kojih su najmanje dva člana službenici koji imaju profesionalno iskustvo, dok se tri člana imenuju sa liste stručnjaka koju utvrđuje skupština jedinice lokalne samouprave. Sastav komisije iz stava 1. ovog člana, mora obezbijediti zastupljenost konstitutivnih naroda i grupa Ostalih, saglasno članu 3. stav 1. i 3. ovog zakona. Postupak za prijem službenika podrazumijeva ulazni intervju sa kandidatom i kontrolu ispunjavanja uslova. Postupak za prijem službenika obavlja se u roku od 30 dana od isteka roka za prijavljivanje kandidata. Član 122. U sprovođenju postupka za izbor službenika komisija provjerava i utvrđuje redosljed kandidata na osnovu stručnih sposobnosti. Odluku o izboru kandidata donosi načelnik opštine, odnosno gradonačelnik, na osnovu utvrđenog redosljeda iz stava 1. ovog člana i poštovanja nacionalne zastupljenosti. Načelnik opštine, odnosno gradonačelnik, objavljuje rezultate javnog konkursa i pismeno obavještava sve kandidate. Član 123. Načelnik opštine, odnosno gradonačelnik, može odrediti da kandidat, prije prijema u administrativnu službu jedinice lokalne samouprave na neodređeno vrijeme, provede određeno vrijeme na probnom radu. Probni rad može trajati od 30 do 60 dana i određuje se zavisno od vrste i složenosti poslova na radnom mjestu. Prilikom prijema na probni rad kandidat se upoznaje sa sadržajem poslova i zadataka radnog mjesta, kao i načinom praćenja i ocjenjivanja rezultata njegovog rada. Ukoliko je ocjena rada kandidata: a) zadovoljavajuća, načelnik opštine, odnosno gradonačelnik, potvrđuje prijem službenika; b) nezadovoljavajuća, načelnik opštine, odnosno gradonačelnik, razrješava dužnosti službenika. Razriješeni službenik ima pravo da traži od načelnika opštine, odnosno gradonačelnika, preispitivanje odluke o svom razrješenju. 173

Član 124. Kandidat koji se prima u administrativnu službu jedinice lokalne samouprave u svojstvu pripravnika dužan je da istekom određenog vremena položi stručni ili ispit za rad u administrativnoj službi. Neposredni rukovodilac administrativne službe jedinice lokalne samouprave dužan je da pripravnika upozna sa sadržinom programa i načinom praćenja njegovog osposobljavanja. Pripravnički staž za lica sa završenom srednjom stručnom spremom traje šest mjeseci, za lica sa završenom višom stručnom spremom devet mjeseci, a visokom stručnom spremom godinu dana. Program stručnog osposobljavanja i načina polaganja ispita pripravnika donosi načelnik opštine, odnosno gradonačelnik. 3. Ocjena rada i napredovanje Član 125. Ocjenu rada službenika vrši neposredno nadređeni rukovodilac kroz nadzor, vrednovanje rada i uspješnosti vršenja poslova u okviru njegovog radnog mjesta za vrijeme trajanja službe, a na osnovu pravilnika o ocjenjivanju. Ukoliko su dvije uzastopne ocjene rada negativne, načelnik opštine, odnosno gradonačelnik, donosi rješenje za razrješenje službenika. Službenik može protiv rješenja iz stava 2. ovog člana podnijeti žalbu Odboru za žalbe (u daljem tekstu: Odbor). Odluka Odbora je konačna. Član 126. Napredovanje u administrativnoj službi vrši se na osnovu pozitivne ocjene o radu. Prijedlog za napredovanje službenika daje rukovodilac koji rukovodi organizacionim dijelom administrativne službe u kojoj je službenik zaposlen. 4. Raspoređivanje službenika Član 127. Raspoređivanje službenika na radna mjesta u administrativnoj službi vrši načelnik opštine, odnosno gradonačelnik. Službenik može biti privremeno raspoređen na drugo radno mjesto, bez njegove saglasnosti u skladu sa stručnom spremom službenika zbog povećanog obima poslova i iz drugih razloga utvrđenih Pravilnikom o organizaciji i sistematizaciji radnih mjesta. 5. Višak službenika Član 128. Ako je u administrativnoj službi jedinice lokalne samouprave došlo do smanjenja poslova ili ukidanja radnih mjesta službenici se raspoređuju na radna mjesta koja odgovaraju njihovoj stručnoj spremi. Odluku o raspoređivanju službenika iz stava 1. ovog člana donosi načelnik opštine, odnosno gradonačelnik. 174

Ukoliko službenik ne prihvati radno mjesto na koje je raspoređen, u skladu sa stavom 1. i 2. ovog člana, prestaje mu radni odnos. Ukoliko se službenik ne može rasporediti, u skladu sa stavom 1. i 2. ovog člana, načelnik opštine, odnosno gradonačelnik, donosi rješenje kojim se utvrđuje da mu je prestao radni odnos uz obavezu isplate otpremnine u skladu sa zakonom i kolektivnim ugovorom. 6. Radno vrijeme, odmori i odsustva Član 129. Puno radno vrijeme službenika iznosi 40 časova sedmično, raspoređenih na pet radnih dana, izuzev subote i nedjelje. Skraćeno radno vrijeme službenika određuje se u skladu sa zakonom. Prekovremeni rad službenika može uvesti načelnik opštine, odnosno gradonačelnik, u slučajevima neplaniranog povećanja obima posla, u prilikama prouzrokovanim višom silom i u drugim slučajevima utvrđenim zakonom. Prekovremeni rad može trajati najviše 10 časova sedmično, odnosno 150 časova u toku jedne kalendarske godine. Član 130. Službenik koji radi s punim radnim vremenom ima pravo na odmor u toku radnog vremena u trajanju od 30 minuta. Raspored korištenja ovog odmora utvrđuje načelnik opštine, odnosno gradonačelnik. Član 131. Službenik ima pravo na sedmični odmor u trajanju od najmanje 24 časa neprekidno. Član 132. Službenik koji ima najmanje šest mjeseci neprekidnog radnog staža ima pravo na godišnji odmor u trajanju od najmanje 18 radnih dana. Godišnji odmor iz stava 1. ovog člana uvećava se za jedan dan za svake tri navršene godine radnog staža, s tim da ukupan godišnji odmor ne može iznositi više od 30 radnih dana. Član 133. Službenik koji nije navršio šest mjeseci neprekidnog radnog staža ima pravo na godišnji odmor u trajanju od jednog radnog dana za svaki mjesec rada. Član 134. Godišnji odmor, po pravilu, koristi se neprekidno. Godišnji odmor može se izuzetno koristiti u dijelovima, u skladu sa mogućnostima i potrebama administrativne službe, s tim što jedan dio godišnjeg odmora mora iznositi neprekidno najmanje 12 dana. Plan korištenja godišnjih odmora donosi načelnik opštine.

175

Član 135. Kod ostvarivanja prava na godišnji odmor i drugih prava čije ostvarivanje zavisi od neprekidnog rada, sva odsustvovanja s rada za koja je službenik ostvario naknadu plate, neće se smatrati prekidom u radu. Član 136. Službenik ima pravo na plaćeno odsustvo u toku jedne kalendarske godine u sljedećim slučajevima: 1. sklapanja braka - pet radnih dana, 2. smrti člana uže porodice - pet radnih dana, 3. smrti člana šire porodice - dva radna dana, 4. teže bolesti člana porodice - jedan radni dan, 5. preseljenja u drugi stan - dva radna dana, 6. rođenja djeteta - pet radnih dana, 7. obilježavanja dana svog vjerskog praznika - dva radna dana i 8. polaganja stručnog ispita - dva radna dana. Plaćeno odsustvo iz stava 1. ovog člana ne može biti duže od šest radnih dana u toku kalendarske godine. Načelnik opštine, odnosno gradonačelnik, može na zahtjev službenika, u opravdanim slučajevima, odobriti plaćeno odsustvo i duže od šest dana u toku kalendarske godine. Član 137. Službenik ima pravo na neplaćeno odsustvo radi: 1. 2. 3. 4. 5.

obavljanja neodložnih ličnih i porodičnih poslova, koje je dužan obrazložiti u svom zahtjevu, pripremanja i polaganja ispita na fakultetu, drugoj obrazovnoj, naučnoobrazovnoj ili naučnoistraživačkoj ustanovi, posjete članu uže porodice koji živi u inostranstvu, stručnog ili naučnog usavršavanja u inostranstvu i njege teško oboljelog člana uže porodice.

Neplaćeno odsustvo može iznositi do tri mjeseca, osim u slučajevima stručnog i naučnog usavršavanja u inostranstvu, koje može trajati do jedne godine. Troškove penzijskog i invalidskog osiguranja snosi korisnik neplaćenog odsustva. Za vrijeme neplaćenog odsustva prava i obaveze službenika po osnovu rada miruju. 7. Odgovornost službenika Član 138. Zbog neizvršavanja zadataka i poslova utvrđenih ovim zakonom i drugim propisima, službenik odgovara materijalno i disciplinski. 176

Krivična, odnosno prekršajna odgovornost ne isključuje disciplinsko kažnjavanje za isto djelo koje je bilo predmet krivičnog, odnosno prekršajnog postupka, bez obzira na to da li je službenik oslobođen krivične, odnosno prekršajne odgovornosti. 7.1 Materijalna odgovornost Član 139. Službenik je odgovoran za štetu koju je na radu ili u vezi s radom, namjerno ili iz krajnje nepažnje prouzrokovao jedinici lokalne samouprave. Postojanje štete, njenu visinu, okolnosti pod kojima je nastala, učinioca štete i način njene naknade utvrđuje posebna komisija koju obrazuje načelnik opštine, odnosno gradonačelnik, u skladu sa pravilnikom o disciplinskoj i materijalnoj odgovornosti iz člana 165. ovog zakona. 7.2 Disciplinska odgovornost Član 140. Službenik je disciplinski odgovoran za povrede radnih dužnosti. Član 141. Povrede radnih dužnosti su: 1. neizvršavanje ili nesavjesno, odnosno neblagovremeno izvršavanje radnih dužnosti, 2. izražavanje ili zastupanje političkih opredjeljenja u izvršavanju zadataka i poslova u administrativnoj službi, 3. nedostojno, uvredljivo ili na drugi način neprimjereno ponašanje prema strankama, 4. odbijanje davanja podataka, 5. zloupotreba službenog položaja ili prekoračenje ovlašćenja, 6. nezakonito raspolaganje materijalnim sredstvima, 7. radnje koje ometaju stranke u ostvarivanju njihovih prava i interesa, 8. odbijanje poslova radnog mjesta na koje je raspoređen ili odbijanje naloga neposrednog rukovodioca, 9. neopravdano izostajanje sa posla pet radnih dana u toku šest mjeseci ili neopravdano izostajanje s posla tri dana uzastopno i 10. dolazak na rad u pijanom stanju ili uživanje alkohola ili drugih opojnih sredstava. Član 142. Za povrede radne dužnosti iz člana 141. mogu se izreći disciplinske mjere: 1. obustavljanje isplate plate u iznosu do 35% za period od najviše tri mjeseca i 2. prestanak rada. Član 143. Službenici mogu dati inicijativu za pokretanje disciplinskog postupka, koja mora biti obrazložena. Disciplinski postupak protiv službenika pokreće načelnik opštine, odnosno gradonačelnik, neposredno ili na inicijativu iz stava 1. ovog člana. 177

Disciplinski postupak protiv službenika vodi disciplinska komisija. Disciplinsku komisiju imenuje načelnik opštine, odnosno gradonačelnik, iz reda službenika. Komisija broji od tri do pet članova, s tim što načelnik opštine, odnosno gradonačelnik, i načelnici odjeljenja ne mogu biti članovi komisije. Član 144. Disciplinske mjere izriče načelnik opštine, odnosno gradonačelnik, uzimajući u obzir mjesto, vrijeme, način i posljedice koje proizlaze iz učinjene povrede. Član 145. Bliže odredbe o pokretanju, vođenju, zastarjelosti postupka za utvrđivanje povrede radnih dužnosti i druga pitanja od značaja za zaštitu radne discipline, uređuju se Pravilnikom o disciplinskoj i materijalnoj odgovornosti iz člana 164. ovog zakona. 7.3 Plate službenika Član 146. Službenik ima pravo na platu koja odgovara njegovom radnom mjestu, složenosti poslova koje obavlja, vremenu provedenom na radu i rezultatima rada, u skladu sa zakonom i kolektivnim ugovorom. 7.4 Prestanak rada Član 147. Službeniku prestaje rad u sljedećim slučajevima: dobrovoljnog istupanja iz administrativne službe, ispunjavanja zakonom propisanih uslova za penzionisanje, nezadovoljavajućeg probnog rada, nezadovoljavajuće ocjene stručnog ispita iz člana 124., dvije uzastopne negativne ocjene rada, ako službenik bude osuđen na bezuslovnu kaznu zatvora ili na mjeru bezbjednosti, vaspitnu ili zaštitnu mjeru u trajanju dužem od 6 mjeseci – sa danom početka ivršenja kazne, odnosno mjere, ako zbog izvršenja mjere službenik mora odsustvovati s rada, i 7. izrečene disciplinske mjere prestanka rada u administrativnoj službi. Službenika razrješava načelnik opštine, odnosno gradonačelnik. Ukoliko je službenik nezadovoljan ovom odlukom može podnijeti žalbu Odboru za žalbe. 1. 2. 3. 4. 5. 6.

8. Odbor za žalbe Član 148. Ministarstvo osniva Odbor za žalbe, koji se sastoji od tri člana. Odbor, u skladu sa zakonom i drugim propisima, razmatra žalbe službenika protiv odluka i drugih akata organa jedinice lokalne samouprave. 178

Odluke Odbora dostavljaju se podnosiocu žalbe u roku od osam dana od dana donošenja. Odluke Odbora su konačne a mogu se preispitivati od strane nadležnog suda. Odbor donosi poslovnik kojim uređuje pravila i postupak odlučivanja po žalbi. Članovi Odbora su nezavisni i nepristrasni u svom radu. Odbor ima predsjednika koji se bira na konstitutivnoj sjednici Odbora na prijedlog ministra uprave i lokalne samouprave. Članove Odbora, na osnovu javne konkurencije i konsultacija sa Savezom opština i gradova Republike Srpske, imenuje Ministarstvo iz reda istaknutih stručnih radnika, na rok od četiri godine sa mogućnošću ponovnog izbora. 9. Prava i dužnosti službenika Član 149. Službenik ima pravo: 1. na stalno zaposlenje do ispunjenja uslova za penziju, osim ako ovim zakonom nije drugačije određeno, 2. na odsustvo utvrđeno zakonom i nastavak rada na istom ili sličnom radnom mjestu po isteku odsustva, 3. na naknadu u skladu sa službenim dužnostima i rezultatima rada, na način utvrđen ovim zakonom, 4. na pomoć u stručnom obrazovanju i profesionalnom usavršavanju; 5. na zaštitu svog fizičkog i moralnog integriteta, tokom obavljanja svojih službenih dužnosti, 6. na korektan odnos nadređenih prema njemu, uz poštovanje njegovog moralnog integriteta i ljudskog dostojanstva, 7. službenik ima pravo i na pošten i pravedan tretman u kadrovskoj politici, bez obzira na njegova politička opredjeljenja, nacionalnu pripadnost, prebivalište, starosnu dob, invalidnost, pol i vjersku pripadnost, 8. na osnivanje ili učlanjenje u sindikat ili profesionalno udruženje, u skladu sa zakonima, 9. na štrajk u skladu sa zakonom i 10. druga prava određena zakonom, kolektivnim ugovorom i opštim aktom. Član 150. Službenik je dužan da: 1. primjenjuje i izvršava odredbe Ustava, zakona, statuta jedinice lokalne samouprave i drugih propisa; 2. izvršava poslove i radne zadatke predviđene pravilnikom o organizaciji i sistematizaciji radnih mjesta; 3. izvršava naloge načelnika opštine, odnosno gradonačelnika i neposrednog rukovodioca, a po nalozima koje smatra nezakonitim postupa na sljedeći način: - ukazaće izdavaocu naloga na njegovu nezakonitost, - ako izdavalac naloga ponovi nalog, službenik će zatražiti pismeni nalog u kojem se navodi identitet izdavaoca naloga i precizan sadržaj naloga, - ako je nalog potvrđen, službenik je dužan da ga izvrši, osim ako nalog predstavlja krivično djelo, u kom slučaju će odbiti izvršenje naloga i slučaj prijaviti nadležnom organu; 4. čuva ugled administrativne službe; 179

5. djeluje bez predrasuda i da je politički nepristrasan, pri čemu naročito: - izbjegava aktivnosti, odnosno propuste u vršenju svoje profesionalne dužnosti, koji su u suprotnosti ili su nespojive sa dužnostima utvrđenim ovim zakonom i uzdržava se od javnog izražavanja svojih političkih ubjeđenja, - ne traži i ne prihvata za sebe ili svoje srodnike bilo kakvu dobit, povlasticu, naknadu u novcu, uslugama i slično, osim onih koje su dozvoljene ovim zakonom; 6. u svom radu i odlučivanju vodi računa o javnom interesu, a naročito: - pruža pomoć u ostvarivanju javnog interesa, - daje zainteresovanim strankama, javnim institucijama i javnosti uopšte informacije iz oblasti poslova koje obavlja, u skladu sa zakonom; 7. ispunjava i druge dužnosti utvrđene ovim zakonom. 10. Nespojivost Član 151. Službenik ne može obavljati dužnost ili biti na položaju koji je u suprotnosti sa njegovim službenim dužnostima. Službenik ne može biti član upravnih i drugih odbora i organa političkih stranaka, odbornik u skupštini jedinice lokalne samouprave, niti u obavljanju svojih poslova može ispoljavati privrženost političkim strankama. Službenik se ne može baviti samostalnom djelatnošću, niti biti vlasnik privatnog ili nekog drugog preduzeća. Službenik je dužan da prilikom svog prijema na rad predoči sve podatke o imovnom stanju, kao i informacije o djelatnostima i funkcijama članova uže porodice. 11. Ostvarivanje i zaštita prava službenika Član 152. Radi ostvarivanja svojih prava službenici se pismeno obraćaju načelniku opštine, odnosno gradonačelniku. Protiv rješenja ili drugog pojedinačnog akta kojim je odlučeno o njegovim pravima ili obavezama, službenik ima pravo da podnese prigovor. Prigovor se podnosi načelniku opštine, odnosno gradonačelniku, u roku od osam dana od dana dostavljanja rješenja ili drugog pojedinačnog akta, koji je dužan da o njemu odluči u roku od 30 dana od dana podnošenja prigovora. U postupku odlučivanja o podnesenom prigovoru, načelnik opštine, odnosno gradonačelnik, preispituje svoju odluku i može je izmijeniti, ukinuti ili poništiti. Službenik može protiv odluke iz stava 3. ovog člana podnijeti žalbu Odboru za žalbe, u roku od 15 dana od dana dostavljanja odluke ili isteka roka za njeno donošenje. Odbor za žalbe je dužan odlučiti po žalbi u roku od 30 dana od dana podnošenja žalbe. Ako je službenik nezadovoljan odlukom Odbora, ili Odbor nije odlučio u roku iz stava 6. ovog člana, službenik može podnijeti tužbu nadležnom sudu u roku od 30 dana od dana dostavljanja odluke iz stava 5. ovog člana. Član 153. Radi zaštite svojih prava, službenik se može obratiti i upravnom inspektoru. 180

Ako upravni inspektor nađe da je povrijeđeno pravo službenika, o tome će obavijestiti načelnika opštine, odnosno gradonačelnika, i preduzeti druge mjere utvrđene zakonom. 12. Finansiranje Član 154. Sredstva za finansiranje administrativne službe čine: 1) sredstva za isplatu zarada službenika, 2) sredstva za materijalne troškove, 3) sredstva za posebne namjene, 4) sredstva za nabavku i održavanje opreme i 5) sredstva za regresiranje godišnjih odmora i druge posebne naknade i solidarne pomoći (u daljem tekstu: posebne naknade). Sredstva iz stava 1. ovog člana obezbjeđuju se u budžetu jedinice lokalne samouprave. Član 155. Administrativna služba može ostvariti određene prihode svojom djelatnošću, pod uslovima utvrđenim zakonom. Član 156. Pri utvrđivanju visine sredstava za finansiranje poslova administrativne službe polazi se, u prvom redu, od potrebe obezbjeđivanja potpunog i efikasnog vršenja tih poslova, njihove prirode, obima i od drugih uslova utvrđenih posebnim zakonom. Član 157. Sredstva za isplatu zarada službenicima obezbjeđuju se za: 1) plate službenika; 2) naknade neraspoređenim službenicima i 3) naknade službenicima i drugim zaposlenim za čijim je radom prestala potreba. Obezbjeđivanje sredstava za plate i utvrđivanje visine plata zaposlenih u administrativnoj službi vrši se na osnovu zakona i kolektivnog ugovora. Član 158. Sredstva za materijalne troškove obezbjeđuju se za: 1) troškove nabavke potrošnog materijala i sitnog inventara, ogreva, osvjetljenja, zakupa i održavanja poslovnih prostorija, poštansko-telegrafskih usluga, 2) troškove nabavke stručnih publikacija, literature i štampanja materijala, 3) troškove osiguranja i održavanja sredstava opreme, 4) putne i druge troškove koji ne predstavljaju lična primanja, a koji se administrativnoj službi priznaju u materijalne troškove i 181

5) druge troškove potrebne za vršenje poslova administrativne službe, koji prema namjeni spadaju u materijalne troškove. Član 159. Sredstva za posebne namjene obezbjeđuju se za: 1) određene potrebe u vezi sa radom administrativne službe (naknade svjedocima, vještacima, tumačima, troškove postupka i sl.), 2) otpremnine zaposlenih kojima prestaje radni odnos zbog odlaska u penziju, 3) stručno osposobljavanje i usavršavanje zaposlenih, 4) sredstva za modernizaciju administrativne službe, 5) naknade po ugovoru sa naučnoistraživačkim i drugim organizacijama i 6) ostale namjene utvrđene zakonom i drugim propisima. Član 160. Sredstva opreme čine inventar i druge potrebne stvari koje administrativnoj službi služe za vršenje njenih poslova, a čiji je vijek trajanja, pod normalnim uslovima korištenja duži od jedne godine, ako zakonom nije drugačije određeno. Sredstva opreme čine i novčana sredstva namijenjena za nabavku opreme. Član 161. Za zakonito korištenje sredstava za zarade zaposlenih, materijalne troškove, posebne naknade, nabavku i održavanje opreme i sredstava za posebne namjene, odgovoran je načelnik opštine, odnosno gradonačelnik. Naloge i druge akte za isplatu i korištenje sredstava iz stava 1. ovog člana potpisuje načelnik opštine, odnosno gradonačelnik, ili lice koje on ovlasti. XII KAZNENE ODREDBE Član 162. Novčanom kaznom od 300 do 1.000 KM kazniće se za prekršaj odgovorno lice: 1. ako onemogući vršenje administrativnog i inspekcijskog nadzora, (član 89.) 2. ako ne donese pravilnik o organizaciji i sistematizaciji radnih mjesta (član 43). XIII PRELAZNE I ZAVRŠNE ODREDBE Član 163. Vlada Republike Srpske dužna je u roku od 3 mjeseca od dana stupanja na snagu ovog zakona donijeti akte određene odredbama ovog zakona. Član 164.

182

Ministarstvo uprave i lokalne samouprave dužno je u roku od 3 mjeseca od dana stupanja na snagu ovog zakona, osnovati Odbor za žalbe i donijeti standarde obuke i stručnog usavršavanja službenika. Ministarstvo, uz prethodno pribavljeno mišljenje Saveza opština i gradova Republike Srpske, dužno je u roku iz stava 1. ovog člana donijeti: - kodeks ponašanja službenika, - program polaganja stručnog ispita za rad u administrativnoj službi, - pravilnik o disciplinskoj i materijalnoj odgovornosti i - pravila o ocjeni rada službenika. Član 165. Skupština jedinice lokalne samouprave dužna je da, u roku od 6 mjeseci od dana stupanja na snagu ovog zakona, usaglasi statut jedinice lokalne samouprave sa odredbama ovog zakona. Član 166. Jedinica lokalne samouprave će primjeniti odredbe člana 3. ovog zakona u odnosu na funkcionere organa jedinice lokalne samouprave u postupku konstituisanja organa jedinice lokalne samouprave poslije izbora 2004. godine. U roku od godinu dana od dana stupanja na snagu ovog zakona izvršiće se primjena člana 3. ovog zakona u administrativnoj službi jedinice lokalne samouprave. Član 167. Zakoni i drugi propisi Republike i jedinica lokalne samouprave će se uskladiti sa odredbama ovog zakona u roku od godinu dana, od dana njegovog stupanja na snagu. Član 168. Danom stupanja na snagu ovog zakona prestaje da važi Zakon o lokalnoj samoupravi („Službeni glasnik Republike Srpske“, broj 35/99, 20/01 i 51/01), i propisi doneseni na osnovu ovog zakona i odredbe članova 54. do 62. Izbornog zakona Republike Srpske („Službeni glasnik Republike Srpske“, broj 34/02 i 35/03). Član 169. U roku od šest mjeseci od dana stupanja na snagu ovog zakona donijeće se Zakon o statusu funkcionera jedinice lokalne samouprave. Do usvajanja zakona iz stava 1. ovog člana, status funkcionera jedinice lokalne samouprave regulisaće se odlukom skupštine jedinice lokalne samouprave. Član 170. Načelnik će izvršiti reviziju svih rješenja i utvrditi status službenika i drugih zaposlenih u administrativnoj službi, u roku od godinu dana od dana stupanja na snagu ovog zakona. Licima koja ne ispunjavaju uslove utvrđene zakonom i propisima jedinice lokalne samouprave, prestaje radni odnos, u skladu sa zakonom i kolektivnim ugovorom. 183

Član 171. Ovaj zakon stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Službenom glasniku Republike Srpske", a primjenjuje se od 01.01.2005. godine.

Broj: 01- 837 /04 Datum: 11. novembar 2004. godine

PREDSJEDNIK NARODNE SKUPŠTINE Dušan Stojičić

Na osnovu poglavlja VI čl. 4. i 2. Ustava Federacije Bosne i Hercegovine («Sl. novine Federacije BiH», broj: 1/94, 13/97, 16/02, 22/02, 52/02 i 20/04) i člana 13. Zakona o principima lokalne samouprave u Federaciji Bosne i Hercegovine («Sl. novine Federacije BiH», broj: 49/06), Općinsko vijeće Gračanica na sjednici održanoj dana 29. 04. 2009. godine, d o n o s i STATUT OPĆINE GRAČANICA I - OPĆE ODREDBE Član 1. Ovim statutom u skladu sa ustavom i zakonom bliže se uređuju pitanja: samoupravni djelokrug općine, organi općine, međusobni odnosi Općinskog vijeća i Općinskog 

Službeni glasnik općine Gračanica, broj 4/09

184

načelnika, općinsko pravobranilaštvo, mjesna samouprava, neposredno učestvovanje građana u odlučivanju, oblici saradnje sa drugim općinama, finansiranje i imovina općine, propisi i drugi akti općine, odnosi saradnje sa federalnim i kantonalnim vlastima, javnost i transparentnost, postupak za donošenje i izmjene i dopune Statuta i prelazne i završne odredbe. Član 2. Općina Gračanica je jedinica lokalne samouprave uspostavljena zakonom u kojoj građani ostvaruju lokalnu samoupravu u poslovima utvrđenim ustavom, zakonom i statutom. Član 3. Naziv općine je: Općina Gračanica. Sjedište općine je u Gračanici, ulica Mula Mustafe Bašeskije br.1. Član 4. Općina Gračanica (u daljem tekstu: Općina) je pravno lice, sa pravima i obavezama utvrđenim ustavom, zakonom i statutom. Član 5. Općina obuhvata područje u granicama utvrđenim zakonom i drugim propisima kojim se određuju naseljena mjesta i u kojima se ostvaruje mjesna samouprava i to: Babići, Buk, Doborovci, Doborovci Gornji, Džakule, Gračanica, Lendići, Lohinja Donja, Lohinja Gornja, Lukavica, Malešići, Miričina, Orahovica Donja, Orahovica Gornja, Piskavica, Pribava, Prijeko Brdo, Rašljeva, Skipovac Donji-dio, Skipovac Gornji-dio, Soko, Stjepan Polje, Škahovica, Trnovci i Vranovići. Član 6. Službeni jezici općine su bosanski, hrvatski i srpski. Službeno pismo je latinica i ćirilica. Ostali jezici mogu se koristiti kao sredstvo komunikacije i nastave. Član 7. Organi općine imaju pečat u skladu sa zakonom. Član 8. Općina može imati grb i zastavu o čijem izgledu i načinu korištenja, u skladu sa zakonom, posebnom odlukom odlučuje Općinsko vijeće.

185

Član 9. U obavljanju poslova iz svoje nadležnosti Općina će poštovati temeljna prava i slobode svakog građanina i u tom cilju osigurati jednaka prava i zalagati se za jednake životne uvjete svih građana uvažavajući nacionalni, vjerski i kulturni identitet. II - SAMOUPRAVNI DJELOKRUG OPĆINE Član 10. Općina u okviru samoupravnog djelokruga, u skladu sa ustavom i zakonom ima vlastite nadležnosti, u okviru kojih naročito: 1. osigurava uslove i preduzima sve potrebne mjere za dosljedno poštivanje i zaštitu ljudskih prava i sloboda u skladu sa Ustavom; 2. donosi budžet Općine; 3. donosi programe i planove razvoja Općine i stvara uslove za privredni razvoj i zapošljavanje; 4. utvrđuje i provodi politiku uređenja prostora i zaštite čovjekove okoline; 5. donosi prostorne, urbanističke i provedbene planove, uključujući zoniranje; 6. utvrđuje i provodi stambenu politiku i donosi programe stambene i druge izgradnje Općine; 7. utvrđuje politiku korištenja kao i visinu naknade za korištenje javnih dobara Općine; 8. utvrđuje i vodi politiku raspolaganja, korištenja i upravljanja grañevinskim zemljištem na svom teritoriju; 9. utvrđuje politiku upravljanja i raspolaganja svojom imovinom; 10. utvrđuje politiku upravljanja prirodnim resursima Općine i raspodjelu sredstava ostvarenih na osnovu njihovog korištenja; 11. upravlja, finansira i unapreñuje djelatnosti i objekte komunalne infrastrukture: vodosnabdijevanje, odvođenje i prerada otpadnih voda, prikuplja i odlaže čvrsti otpad, održava javnu čistoću, lokalna groblja,lokalni putevi i mostovi, ulična rasvjeta, javna parkirališta, parkovi; 12. organizira i unapređuje lokalni javni prevoz; 13. utvrđuje politiku predškolskog obrazovanja, unapređuje mrežu ustanova, te upravlja i finansira javne ustanove predškolskog obrazovanja; 14. osniva, upravlja, finansira i unapređuje ustanove osnovnog obrazovanja;

186

15. osniva, upravlja, unapređuje i finansira ustanove i izgradnju objekata za zadovoljavanje potreba stanovništva u oblasti kulture i sporta; 16. ocjenjuje rad ustanova i kvalitet usluga u djelatnosti zdravstva, socijalne zaštite, obrazovanja, kulture i sporta, te osigurava finansijska sredstva za unapređenje njihovog rada i kvaliteta usluga u skladu sa potrebama stanovništva i mogućnostima Općine; 17. analizira stanje javnog reda i mira, sigurnosti ljudi i imovine, te predlaže mjere prema nadležnim organima za ova pitanja; 18. organizira, provodi i odgovorna je za mjere zaštite i spašavanja ljudi i materijalnih dobara od prirodnih i drugih nesreća; 19. uspostavlja i vrši inspekcijski nadzor nad izvršavanjem propisa iz vlastitih nadležnosti Općine; 20. donosi propise o porezima, naknadama, doprinosima i taksama iz nadležnosti Općine; 21. raspisuje referendum za područje Općine; 22. raspisuje javni zajam i odlučuje o svom zaduženju; 23. preduzima mjere za osiguranje higijene i zdravlja; 24. osigurava uvjete rada lokalnih radio i TV stanica u skladu sa zakonom; 25. osigurava i vodi evidenciju o ličnim stanjima građana i biračkim spiskovima; 26. obavlja poslove iz oblasti premjera i katastra zemljišta i evidencije o nekretninama; 27. organizira efikasnu lokalnu upravu prilagoñenu lokalnim potrebama; 28. uspostavlja organizaciju mjesne samouprave; 29. brine o zaštiti životinja; 30. obavlja i druge poslove koji su od značaja za Općinu, a utvrđeni su ustavom i zakonom. Općina se bavi svim pitanjima od lokalnog značaja koja nisu isključena iz njene nadležnosti, niti dodijeljena u nadležnost neke druge vlasti na osnovu ustava ili zakona. Član 11. Općina je samostalna u odlučivanju o pitanjima iz vlastite nadležnosti. Član 12.

187

Općina pored vlastitih nadležnosti izvršava poslove federalnih i kantonalnih vlasti koje joj te vlasti povjere, s tim da prenos povjerenih poslova bude praćen dodjelom sredstava potrebnih za efikasno obavljanje prenesenih poslova. III - ORGANI OPĆINE Član 13. Organi Općine su Općinsko vijeće i Općinski načelnik. 1. OPĆINSKO VIJEĆE Član 14. Općinsko vijeće je predstavnički organ građana i organ odlučivanja, izabran na način i po postupku utvrđenim Izbornim zakonom, koji funkciju vlasti vrši u skladu sa ustavom, zakonom i ovim statutom. Općinsko vijeće broji 30.(trideset) vijećnika. Član 15. Općinski vijećnici obavljaju dužnost za vrijeme mandata na koji su izabrani, a mandat im prestaje u slučajevima utvrđenim Izbornim zakonom. U slučaju ratnog stanja, neposredne ratne opasnosti ili vanrednih prilika mandat općinskih vijećnika izabranih na posljednjim izborima produžava se za vrijeme trajanja tog stanja do sprovođenja narednih općinskih izbora. Član 16. Općinsko vijeće u okviru svoje nadležnosti: 1. priprema i usvaja statut Općine; 2. usvaja budžet i izvještaj o izvršenju budžeta Općine; 3. donosi razvojne, prostorne i urbanističke planove i programe, te provedbene planove, uključujući zoniranje; 4. donosi propise o porezima, taksama, naknadama i doprinosima Općine u skladu sa zakonom; 5. donosi odluke o upravljanju i raspolaganju imovinom Općine;

188

6. donosi odluke o zaduživanju; 7. donosi programe uređenja građevinskog zemljišta; 8. donosi plan korištenja javnih površina; 9. donosi odluke o organizaciji mjesne samouprave i nazivima ulica, trgova i dijelova naseljenih mjesta; 10. donosi odluke o udruživanju jedinica lokalne samouprave u savez i druge oblike organiziranja; 11. donosi odluke o proglašenju praznika Općine; 12. donosi odluke o nagradama i priznanjima Općine; 13. bira i razrješava predsjedavajućeg i zamjenika predsjedavajućeg Općinskog vijeća; 14. donosi odluke o raspisivanju referenduma; 15. razmatra godišnje izvještaje o provođenju općinske politike i aktivnostima načelnika; 16. osniva preduzeća i ustanove za obavljanje poslova od interesa za Općinu, razmatra i usvaja njihove izvještaje o radu i finansijskom poslovanju; 17. imenuje upravne odbore i nadzorne odbore u javnim preduzećima i javnim zdravstvenim ustanovama čiji je osnivač Općinsko vijeće u skladu sa odredbama zakona iz ove oblasti i odredbama Zakona o ministarskim, vladinim i drugim imenovanjima u Federaciji BiH; 18. donosi poslovnik o svom radu; 19. razmatra godišnje programe i finansijske planove rada kao i izvještaje o radu i realizaciji programa i finansijske izvještaje mjesnih zajednica; 20. obavlja druge poslove utvrđene zakonom i statutom.

Član 17. Organizacija i način rada Općinskog vijeća detaljnije se uređuju Poslovnikom o radu. Član 18. Rad Općinskog vijeća je javan.

189

Izuzetno, Općinsko vijeće može odlučiti da određena pitanja razmatra bez prisustva javnosti u skladu sa zakonom. Član 19. Općinsko vijeće donosi odluke i druge akte većinom glasova ukupnog broja vijećnika. Statut Općine, odluke o izmjeni i dopuni Statuta i amandmane koji se odnose na prijedlog Statuta i prijedlog Odluke o izmjeni i dopuni Statuta, Općinsko Vijeće donosi dvotrećinskom većinom glasova ukupnog broja vijećnika. 1.1. Vijećnik Član 20. Općinski vijećnik (u daljem tekstu: Vijećnik) je predstavnik građana Općine u Općinskom vijeću, izabran neposrednim i tajnim glasanjem, sa mandatom, dužnostima, pravima i odgovornostima propisanim ustavom, zakonom, ovim statutom i Poslovnikom. Član 21. Vijećnik vrši svoju dužnost u skladu sa ustavom, zakonom i ovim statutom na primjeren i etičan način, savjesno i isključivo za dobrobit građana Općine. Član 22. Vijećnik ima pravo i dužnost prisustvovati sjednicama Općinskog vijeća, učestvovati u njihovom radu i odlučivanju. Član 23. U vršenju svojih dužnosti vijećnik ima pravo podnositi prijedloge za donošenje odluka i drugih akata i pokretati rasprave o određenim pitanjima iz nadležnosti Općinskog vijeća, izjašnjavati se o svim pitanjima koja su na dnevnom redu Općinskog vijeća, postavljati vijećnička pitanja koja se odnose na rad Općinskog načelnika, službi za upravu, javnih ustanova i preduzeća i institucija koje imaju javna ovlaštenja u izvršavanju zakona i drugih propisa i poslova iz njihovog djelokruga i nadležnosti. Član 24. Vijećnik za svoj rad u Općinskom vijeću ima pravo na naknadu u skladu sa posebnom odlukom Općinskog vijeća. Član 25. Vijećnik odgovara za ustavnost i zakonitost akata koje Općinsko vijeće donosi u okviru svojih nadležnosti. 190

1.2. Predsjedavajući i zamjenik predsjedavajućeg Član 26. Predsjedavajući Općinskog vijeća predstavlja radom u okviru prava i dužnosti Općinskog vijeća.

Općinsko

vijeće

i

rukovodi

njegovim

Zamjenik predsjedavajućeg Općinskog vijeća zamjenjuje predsjedavajućeg Općinskog vijeća pri njegovoj spriječenosti za rad i odsutnosti ili kad mu predsjedavajući povjeri poslove iz svog djelokruga. Član 27. Na prvoj sjednici Općinskog vijeća vrši se izbor predsjedavajućeg i zamjenika predsjedavajućeg Općinskog vijeća iz reda vijećnika tajnim glasanjem na način propisan Poslovnikom, a može se vršiti i javnim glasanjem, ukoliko se o tome izjasni Općinsko vijeće. Izbor predsjedavajućeg i zamjenika predsjedavajućeg vrši se na osnovu prijedloga kandidata koji predlaže Komisija za izbor i imenovanje nakon konsultacija s političkim subjektima koji imaju svoje vijećnike u Vijeću. Komisija može predložiti jednog ili više kandidata. Za predsjedavajućeg i zamjenika predsjedavajućeg Općinskog vijeća izabran je kandidat koji dobije natpolovičnu većinu glasova od ukupnog broja vijećnika. Ako nijedan kandidat nije dobio propisanu većinu, glasanje se ponavlja za dva kandidata sa najvećim brojem glasova. Ukoliko u ponovljenom glasanju nijedan od kandidata ne dobije propisanu većinu, provodi se treći krug izbora. U trećem krugu izbora izabran je kandidat koji dobije najveći broj glasova. Ako je broj glasova isti, izabran je mlađi kandidat. Član 28. Mandat predsjedavajućeg i zamjenika predsjedavajućeg Općinskog vijeća traje do isteka mandata vijećnika, osim u slučaju razrješenja zbog ostavke ili smjene. Predsjedavajući i zamjenik predsjedavajućeg Općinskog vijeća mogu podnijeti ostavku ili biti smijenjeni, u kom slučaju se razrješavaju dužnosti prije isteka mandata na način propisan Poslovnikom. Inicijativu za smjenjivanje daje najmanje jedna trećina ukupnog broja članova Vijeća. Općinsko vijeće tajnim glasanjem smjenjuje predsjedavajućeg i zamjenika predsjedavajućeg Općinskog vijeća, a može se vršiti i javnim glasanjem ukoliko se o tome izjasni Općinsko vijeće. Smjenjivanje se vrši natpolovičnom većinom ukupnog broja članova Vijeća. Član 29. Predsjedavajući Općinskog vijeća svoju dužnost obavlja predsjedavajućeg svoju dužnost obavlja na volonterskoj osnovi.

profesionalno,

a

zamjenik

191

Član 30. Predsjedavajući Općinskog vijeća u okviru djelokruga poslova obavlja sljedeće: 1. saziva i predsjedava sjednicama Općinskog vijeća; 2. potpisuje akte koji se donose na sjednicama Općinskog vijeća; 3. prati realizaciju odluka i zaključaka Općinskog vijeća i najmanje dva puta informiše Općinsko vijeće o njihovoj realizaciji; 4. saziva i predsjedava sjednicama Kolegija Općinskog vijeća; 5. po zahtjevu i potrebi učestvuje u radu klubova vijećnika političkih partija; 6. prati rad radnih tijela Općinskog vijeća; 7. učestvuje u pripremama sjednica Općinskog vijeća; 8. ostvaruje saradnju sa Općinskim načelnikom, općinskim vijećnicima i predsjednicima radnih tijela Općinskog vijeća, općinskim vijećima drugih općina te drugim organima i organizacijama; 9. koordinira i nadzire rad vijeća mjesnih zajednica i po potrebi prisustvuje njihovim sjednicama; 10. pokreće postupak pred nadležnim organima odluka i drugih akata Općinskog vijeća;

u

slučaju

kršenja

i

neprovođenja

11. obezbjeñuje javnost rada Općinskog vijeća; 12. vrši i druge poslove utvrđene zakonom, ovim statutom i Poslovnikom o radu Općinskog vijeća. 1.3. Sekretar Općinskog vijeća Član 31. Općinsko vijeće ima sekretara. Sekretar Općinskog vijeća pomaže predsjedavajućem Općinskog vijeća u pripremanju sjednica i osiguravanju uslova za rad Općinskog vijeća, te obavlja i druge poslove i zadatke prema Pravilniku o sistematizaciji. Sekretar Općinskog vijeća je rukovodeći državni službenik, koji se postavlja u skladu sa Zakonom o državnoj službi. 1.4. Radna tijela Općinskog vijeća

192

Član 32. Općinsko vijeće može obrazovati komisije, odbore, savjete, radne grupe kao stalna i povremena radna tijela, čiji se sastav, djelokrug i način rada ureñuje Poslovnikom i posebnom odlukom Općinskog vijeća. Članovi radnih tijela imaju pravo na naknadu za svoj rad u skladu sa posebnom odlukom Općinskog vijeća. 2. OPĆINSKI NAČELNIK Član 33. Općinski načelnik je izvršni organ Općine, koji funkciju vlasti vrši u skladu sa ustavom, zakonom i ovim statutom. Izbor Općinskog zakonom.

načelnika

vrši

se

neposredno

na

način

i

po

postupku

utvrđenim

Član 34. Općinski načelnik obavlja dužnost za vrijeme mandata na koji je izabran i vezan je za mandat saziva Općinskog vijeća. Općinski načelnik može podnijeti ostavku. Općinski načelnik može biti opozvan u skladu sa zakonom. U slučajevima navedenim u stavu 2. i 3. ovog člana Općinskom načelniku prestaje mandat. Član 35. Općinskog načelnika u slučaju privremene odsutnosti ili spriječenosti obaljanja svoje dužnosti zamjenjuje uposlenik općinskih organa uprave, kojeg on ovlasti. U slučaju prestanka mandata Općinskog načelnika iz razloga propisanih zakonom, u slučaju opoziva u skladu sa zakonom i u slučaju ostavke dužnost Općinskog načelnika, do ponovnog izbora Općinskog načelnika, vrši osoba izabrana od strane Općinskog vijeća natpolovičnom većinom od ukupnog broja članova Općinskog vijeća. Član 36. Općinski načelnik, kao izvršni organ Općine, u okviru svoje nadležnosti: 1. predstavlja i zastupa Općinu u skladu sa ustavom, zakonom i statutom; 2. donosi akte iz svoje nadležnosti;

193

3. izrađuje i vijeću na usvajanje podnosi nacrt i prijedlog budžeta, ekonomske planove, razvojne planove, investicione programe, prostorne i urbanističke planove i ostale planske i regulatorne dokumente koji se odnose na korištenje i upravljanje zemljištem, uključujući zoniranje i korištenje javnog zemljišta; 4. predlaže odluke i druge opće akte vijeću; 5. provodi politiku Općine u skladu sa odlukama vijeća, izvršava budžet Općine, osigurava i odgovoran je za provoñenje odluka i drugih akata vijeća; 6. izvršava zakone i druge propise čije je izvršenje povjereno Općini; 7. utvrđuje organizaciju službi za upravu i drugih službi Općine; 8. donosi pravilnik o unutrašnjoj organizaciji službi Općine; 9. realizira saradnju općine kao jedinice lokalne samouprave s drugim općinama, gradovima, međunarodnim i drugim organizacijama u skladu sa odlukama i zaključcima Općinskog vijeća; 10. podnosi izvještaj vijeću o ostvarivanju politike Općine, i svojim aktivnostima; 11. provodi proceduru imenovanja upravnih i nadzornih odbora u javnim ustanovama, javnim zdravstvenim ustanovama i javnim preduzećima čiji je osnivač Općinsko vijeće, u skladu sa zakonom i Odlukom o utvrđenim kriterijima i imenuje upravne odbore i nadzorne odbore u javnim ustanovama čiji je osnivač Općinsko vijeće u skladu sa odredbama zakona iz ove oblasti i Zakona o ministarskim, vladinim i drugim imenovanjima u Federaciji BiH, prati rad javnih ustanova, javnih zdravstvenih ustanova, javnih preduzeća i preduzima odgovarajuće mjere u skladu sa zakonom; 12. obrazuje stalne i povremene komisije ili radne grupe; 13. obavlja i druge poslove utvrđene zakonom, drugim propisima, ovim statutom i aktima Općinskog vijeća. Član 37. Poslove iz prethodnog člana Općinski načelnik vrši samostalno i putem službi za upravu i ostalih općinskih službi. Općinski načelnik rukovodi svim službama za upravu. Član 38. Općinski načelnik je odgovoran za ustavnost i zakonitost akata koje donosi, odnosno predlaže Općinskom vijeću. 2.1. Općinski organi uprave 194

Član 39. Općinski organi uprave su općinske službe za upravu (u daljem tekstu: Službe za upravu). Član 40. Službe za upravu, iz okvira svoje nadležnosti, samostalno i u skladu sa zakonom neposredno obavljaju sljedeće upravne i stručne poslove: 1. izvršavaju zakone, općinske propise i druge opće akte, 2. rješavaju u upravnom postupku o pravima, obavezama i pravnim interesima građana i pravnihosoba, 3. obavljaju nadzor nad djelatnošću javnih preduzeća i ustanova koje obavljaju poslove na osnovu javnih ovlaštenja utvrđenih propisima Općine, 4. daju inicijative za rješavanje određenih pitanja, 5. za Općinsko vijeće pripremaju nacrte i prijedloge odluka i drugih općinskih akata, 6. daju odgovore na vijećnička pitanja, na pitanja Općinskog načelnika, te na pitanja pravnih i fizičkih lica, 7. obavljaju i druge upravne i stručne poslove odreñene zakonom, statutom i općinskim propisima. Službe za upravu neposredno izvršavaju propise koje donosi Općinsko vijeće iz oblasti lokalne samouprave općine, kao i upravne poslove koji se federalnim i kantonalnim zakonima i drugim propisima i propisima Bosne i Hercegovine prenesu ili delegiraju na vršenje općinskim organima uprave. Član 41. Općinske službe za upravu dužne su sarađivati sa ombudsmenima, te im pružati traženu potrebnu pomoć u vršenju njihove dužnosti u skladu sa zakonom. Član 42. Radom službi za upravu neposredno rukovode ovlaštenjima koja na njih prenese Općinski načelnik.

pomoćnici

Općinskog

načelnika

sa

Pomoćnici Općinskog načelnika su rukovodeći državni službenici, koji se postavljaju u skladu sa Zakonom o državnoj službi. IV - MEĐUSOBNI ODNOSI OPĆINSKOG VIJEĆA I OPĆINSKOG NAČELNIKA Član 43.

195

Međusobni odnosi Općinskog vijeća i Općinskog načelnika zasnivaju se na principima međusobnog uvažavanja i saradnje, uz pojedinačnu odgovornost za ostvarivanje vlastitih nadležnosti i zajedničku odgovornost za funkcionisanje i razvoj Općine. Član 44. Općinsko vijeće, odnosno Općinski načelnik može, u roku od tri dana nakon donošenja odluke ili drugog akta zatražiti da Općinsko vijeće, odnosno Općinski načelnik preispita odluku ili akt koji smatra neustavnim ili nezakonitim. U slučaju iz prethodnog stava nadležni organ dužan je preispitati svoju odluku, odnosno akt u roku od 30 dana i obavijestiti Općinsko vijeće, odnosno Općinskog načelnika o svojoj odluci do kada se taj akt neće izvršiti. Kada Općinsko vijeće, odnosno Općinski načelnik potvrdi svoju odluku, odnosno akt, Općinsko vijeće, odnosno Općinski načelnik može u roku od 15 dana pokrenuti postupak preispitivanja odluke, odnosno akta pred nadležnim organom u skladu sa ustavom i zakonom. Član 45. Općinsko vijeće, odnosno Općinski načelnik može u roku od tri dana nakon donošenja odluke ili drugog akta zatražiti da Općinsko vijeće, odnosno Općinski načelnik preispita odluku, ili akt koji smatra štetnim po Općinu i čije izvršenje može proizvesti nepopravljivu štetu po interese ili imovinu Općine. Organ koji je donio odluku preispitat će je u roku od 15 dana do kada se ona ne primjenjuje. Član 46. Općinski načelnik je dužan redovno izvještavati Općinsko vijeće o ostvarivanju općinske politike i svome radu svake godine, a najkasnije do marta mjeseca, odgovarati na vijećnička pitanja i inicijative usmeno ili pismeno, što prije a najkasnije u roku od 30 dana. Član 47. Općinsko vijeće je dužno da razmotri prijedlog odluke, drugog akta, odnosno informaciju koju podnese Općinski načelnik i da se o istom izjasni što prije, a najkasnije u roku od 30 dana. V - OPĆINSKO PRAVOBRANILAŠTVO Član 48. Pravobranilaštvo je poseban organ Općine koji preduzima zakonom određene mjere pravna sredstva radi pravne zaštite imovine i imovinskih interesa Općine.

i

Član 49.

196

Pravnu zaštitu imovine i imovinskih interesa općine obavlja Općinsko pravobranilaštvo. Općinsko pravobranilaštvo obavlja i druge poslove odreñene zakonom. Općinsko pravobranilaštvo osniva Općinsko vijeće posebnom odlukom. Općinsko pravobranilaštvo dužno podnositi izvještaj o svom radu.

je

Općinskom

vijeću

najmanje

jedanput

godišnje

Član 50. Općinsko pravobranilaštvo svoju funkciju vrši samostalno u skladu sa ustavom, a na osnovu zakona, drugih propisa i općih akata. Član 51. Općinski organi, preduzeća (društva) i druga pravna lica dužni su Općinskom pravobranilaštvu dostavljati tražene podatke, obavještenja i spise koji su mu potrebni za preduzimanje radnji za koje je ovlašten. VI - MJESNA SAMOUPRAVA Član 52. Mjesna samouprava u Općini ostvaruje se u mjesnoj zajednici kao obaveznom obliku mjesne samouprave. Član 53. Mjesna zajednica ima svojstvo pravnog lica u okviru prava i dužnosti utvrñenih ovim statutom i odlukom o osnivanju. Član 54. Mjesna zajednica nadležna je za obavljanje poslova značajnih za život i rad građana na području mjesne zajednice, te grañani putem organa mjesne zajednice odlučuju o tim poslovima, a naročito: 1. pokreću i učestvuju u javnoj raspravi kod pripreme i donošenja urbanističkih planova na području mjesne zajednice, pokreću inicijative, daju mišljenja i učestvuju u izgradnji komunalnih objekata i objekata u općoj upotrebi; 2. pokreću i učestvuju u raspravama o inicijativama i aktivnostima za razvoj privrede i društvenih djelatnosti; 3. brinu o zaštiti osoba kojima je potrebna pomoć i u tu svrhu pokreću saradnju sa stručnim organima u oblasti socijalne zaštite;

197

4. staraju se o razvoju kulture i sporta i stvaraju uvjete za dostupnost ustanova i objekata kulture i sporta svim građanima, a pogotovu mladima; 5. stvaraju uvjete i preduzimaju mjere za očuvanje i zaštitu prirodnih i radom ostvarenih vrijednosti čovjekove sredine; 6. organizira, provodi i odgovorna je za mjere zaštite i spašavanja ljudi i materijalnih dobara od prirodnih i drugih nesreća; 7. drugim poslovima utvrđenim ovim statutom i statutom mjesne zajednice vodeći računa o vrsti i obimu potreba, raspoloživim sredstvima, kao i interesima građana u cjelini. Član 55. Da bi se pristupilo osnivanju mjesne zajednice bitan je uslov, da područje mjesne zajednice čije se osnivanje predlaže ima najmanje 200 registriranih birača i da predstavlja takvu prostornu cjelinu u kojoj su grañani upućeni jedni na druge u svakodnevnom životu i radu i u kojoj se mogu neposredno dogovarati i sporazumijevati o zadovoljavanju zajedničkih interesa i potreba. Mjesnu zajednicu, kao obavezni oblik mjesne samouprave, osniva Općinsko vijeće. Odlukom o osnivanju mjesne zajednice utvrđuje se naziv, sjedište, područje mjesne zajednice, mjesna područja odnosno drugi dijelovi mjesne zajednice (naselja), kao i druga pitanja u vezi sa ostvarivanjem mjesne samouprave. Član 56. Mjesno područje je teritorijalno određen dio mjesne zajednice, koji čini dio naselja ili jedno naselje ili više meñusobno povezanih naselja, a što će se odrediti statutom mjesne zajednice. Član 57. Mjesna zajednica se osniva, na način i po postupku utvrđenim ovim statutom. Inicijativu za osnivanje nove mjesne zajednice mogu pokrenuti građani i udruženja građana sa područja naseljenog mjesta za čije se područje predlaže osnivanje nove mjesne zajednice, Općinsko vijeće i Općinski načelnik uz obezbjeđenje najmanje 20% potpisa birača tog područja. Inicijativa za osnivanje nove mjesne zajednice sadrži podatke o području za koje se predlaže osnivanje nove mjesne zajednice, način osnivanja (izdvajanje, razdvajanje, spajanje), razloge zbog kojih se predlaže osnivanje nove mjesne zajednice i spisak sa potpisima birača koji pokreću inicijativu. Inicijativa za osnivanje nove mjesne zajednice upućuje se Općinskom vijeću koje je dužno u roku od 60 dana razmotriti da li postoje uslovi i opravdanost osnivanja nove mjesne zajednice, nakon čega Općinsko vijeće donosi akt o prihvatanju ili odbijanju inicijative za osnivanje nove mjesne zajednice.

198

Ako Općinsko vijeće odbije inicijativu o osnivanju nove mjesne zajednice obavijestit će o tome podnosioca inicijative. Ako Općinsko vijeće prihvati inicijativu o osnivanju nove će o tome Vijeće mjesne zajednice na čijem području treba da se ova je dužna da raspiše referendum bez prijedloga Nakon odluke donesene na referendumu, Općinsko vijeće mjesne zajednice.

mjesne zajednice, obavjestit osnuje nova mjesna zajednica a iz čl. 81. ovog statuta. donosi Odluku o osnivanju

Član 58. Nakon osnivanja nove mjesne zajednice na zboru građana bira se osnivački odbor od pet članova. Osnivački odbor dužan je pripremiti statut mjesne zajednice i provesti izbore za Vijeće mjesne zajednice u roku od 60 dana od dana osnivanja mjesne zajednice. Izbori za Vijeće nove mjesne zajednice vrše se u skladu sa članom 68. i 70. ovog statuta. Član 59. Općina može, uz obezbjeñenje potrebnih sredstava, prenijeti na mjesnu zajednicu izvršavanje odreñenih poslova iz svoje nadležnosti, a naročito izgradnju, održavanje i upravljanje objektima za potrebe komunalne infrastrukture, obrazovanja, sporta, kulture, kao i drugih sadržaja. Odluku o prenosu poslova iz prethodnog stava donosi Općinsko vijeće. Član 60. Prava i dužnosti mjesnih zajednica utvrđena zakonom i ovim statutom, ne mogu biti uskraćena ili ograničena od općinske ili druge vlasti. Član 61. Mjesna zajednica ima statut. Statut mjesne zajednice, kao i izmjene i dopune statuta, donosi i usvaja Vijeće mjesne zajednice dvotrećinskom većinom ukupnog broja članova. Vijeće mjesne zajednice obavezno je prije usvajanja provesti javnu raspravu o statutu mjesne zajednice kao i o izmjenama i dopunama statuta. Saglasnost na statut mjesne zajednice, kao i na izmjene i dopune statuta daje Općinsko vijeće. Statut mjesne zajednice, kao i izmjene i dopune statuta stupaju na snagu danom objavljivanja u «Službenom glasniku Općine Gračanica». Član 62. Organi mjesne zajednice su Vijeće mjesne zajednice i predsjednik Vijeća mjesne zajednice. Član 63.

199

Vijeće mjesne zajednice je organ konsultovanja i odlučivanja o pitanjima od neposrednog interesa za grđane mjesne zajednice koja su utvrđena zakonom, ovim statutom i statutom mjesne zajednice. Član 64. Vijeće mjesne zajednice donosi Poslovnik o radu, program i finansijski plan rada kao i izvještaj o radu i finansijski izvještaj za svaku godinu a i za duži vremenski period, koje dostavlja Općinskim organima, a na zahtjev dostavlja im i druge tražene podatke sa kojima raspolažu, odlučuje o upravljanju i raspolaganju imovinom mjesne zajednice i na osnovu Odluke Općinskog vijeća učestvuje u pripremama i sprovođenju izbora za novo vijeće mjesne zajednice. Član 65. Vijeće mjesene zajednice odlučuje o poslovima koji se finansiraju iz sredstava koja se neposredno prikupljaju od građana ili na drugi način i prenesenim poslovima iz čl. 59. ovog statuta, kao i inicijativi za raspisivanje referenduma. Član 66. Prije donošenja godišnjih programa rada, finansijskog plana i izvještaja o radu i finansijskog izvještaja, Vijeće mjesne zajednice je dužno provesti javnu raspravu na zboru građana mjesne zajednice. Član 67. Vijeće mjesne zajednice će biti obavezno konsultovano o pitanjima o kojima Općinsko vijeće odlučuje dvotrećinskom većinom i u postupku donošenja budžeta i planova Općine. Konsultovanje iz prethodnog stava vrši se u fazi priprema i u postupku donošenja odgovarajućih odluka. Vijeće mjesne zajednice je obavezno dati mišljenje i o drugim pitanjima o kojima je zatražena konsultacija od Općinskog vijeća ili Općinskog načelnika. Član 68. Broj članova Vijeća mjesne zajednice utvrđuje se statutom mjesne zajednice, a on ne može biti manji od 7 niti veći od 17 članova, u zavisnosti od broja registriranih birača u određenoj mjesnoj zajednici, i to: - za mjesne zajednice do 600 registriranih birača 7 članova; - za mjesne zajednice od 601 do 1200 registriranih birača 9 članova; -za mjesne zajednice od 1201 do 2000 registriranih birača 11 članova; -za mjesne zajednice od 2001 do 3000 registriranih birača 13 članova; 200

-za mjesne zajednice od 3001 do 5000 registriranih birača 15 članova; -za mjesne zajednice preko 5000 registriranih birača 17 članova. Član 69. Građani koji su upisani u birački spisak mjesne zajednice za koju se provode izbori mogu birati i biti birani u Vijeće mjesne zajednice. Izbori za Vijeće mjesne zajednice provode se u roku od 60 dana nakon zvaničnog proglašenja rezultata izbora za Općinsko vijeće na zboru građana, na osnovu Odluke Općinskog vijeća, tajnim glasanjem za kandidate na jednoj od predloženih listi političkih subjekata. Mandat članova Vijeća vezan je za mandat saziva Općinskog vijeća. Odlukom Općinskog vijeća iz stava 2. ovog člana utvrđuje se naročito: način glasanja, mjesto i vrijeme održavanja izbora, organi za sprovođenje izbora, sredstva potrebna za sprovođenje izbora, način utvrđivanja i proglašavanja rezultata izbora i druga pitanja u vezi sa izbornim procesom. Član 70. Na osnovu rezultata za Općinsko vijeće na području mjesne zajednice politički subjekti predlažu liste kandidata za Vijeće mjesne zajednice koje su obavezno uvećane najmanje za 1/3 od broja mjesta koja pripadaju političkom subjektu, pri čemu je potrebno voditi računa o teritorijalnoj zastupljenosti predloženih kandidata. Politički subjekti koji na općinskim izborima za Općinsko vijeća za područje mjesne zajednice ostvare izborni rezultat veći od 3% važećeg broja glasova sudjeluju u raspodjeli mandata za Vijeće mjesne zajednice, a mandati se raspodjeljuju po političkim subjektima na način kako se to radi za Općinsko vijeće, odnosno metodom neparnih količnika. Ukoliko se na prvom zboru građana zbog nedostatka kvoruma ne izabere Vijeće mjesne zajednice ponavlja se zbor građana u roku od 15 dana od dana održavanja prvog zbora i izbori se vrše bez obzira na kvorum. Ako se građani nisu izjašnjavali za neku od lista, članovi Vijeća mjesne zajednice će biti kandidati sa listi političkih subjekata iz stava 1. ovog člana prema utvrđenom redosljedu. Postupak kandidovanja za članove Vijeća mjesne zajednice i zamjena izabranih članova Vijeća mjesne zajednice bliže će se regulisati statutom mjesne zajednice. Član 71. Prva sjednica Vijeća mjesne zajednice će biti održana najkasnije u roku od trideset dana od dana izbora članova Vijeća mjesne zajednice. Vijeće mjesne zajednice na prvoj sjednici bira predsjednika iz reda svojih članova, po postupku i na način propisan statutom mjesne zajednice. Predsjednik Vijeća mjesne zajednice predstavlja mjesnu zajednicu. 201

Član 72. Nadzor nad radom Vijeća mjesne zajednice vrši Općinsko vijeće i Općinski načelnik. Predsjedavajući Općinskog vijeća ili Općinski načelnik imaju pravo i obavezu predložiti Općinskom vijeću da raspusti Vijeće mjesne zajednice, odnosno tražiti od vijeća mjesne zajednice da razriješi dužnosti predsjednika Vijeća mjesne zajednice, ako se utvrdi da u svom radu krše statut mjesne zajednice, ovaj statut i propise Općine ili ne izvršavaju povjerene poslove. U slučaju raspuštanja Vijeća mjesne zajednice i u slučaju nepoštovanja roka iz člana 69. stav 2. ovog statuta, Općinsko vijeće će imenovati povjerenike koji će organizovati i provesti izbore za novo vijeće mjesne zajednice. Član 73. Sredstva za finansiranje djelatnosti i poslova mjesne zajednice osiguravaju se: 1. u budžetu Općine u skladu sa planovima i programima rada; 2. od građana za određene akcije, projekte i programe; 3. iz sredstava samodoprinosa; 4. od naknada za usluge koje svojim aktivnostima ostvaruje mjesna zajednica; 5. od poklona, donacija i drugih sredstava koja u skladu sa zakonom ostvari mjesna zajednica.

Član 74. Sredstva za finansiranje troškova rada i funkcionisanja Vijeća mjesne zajednice obezbjeđuju se u budžetu Općine i zavise od broja stanovnika i broja vijećnika u mjesnoj zajednici. Način utroška sredstava iz prethodnog stava utvrñuje se statutom mjesne zajednice. Član 75. Stručne i administrativno-tehničke poslove za potrebe mjesne zajednice na način propisan statutom mjesne zajednice.

mjesne

zajednice

vrši

sekretar

Član 76. Ostala pitanja od značaja za funkcionisanje mjesne zajdenice i njenih organa, uređuju se statutom mjesne zajednice. VII - NEPOSREDNO UČESTVOVANJE GRAĐANA U ODLUČIVANJU O LOKALNIM POSLOVIMA Član 77. 202

Građani Općine mogu neposredno učestvovati u odlučivanju o lokalnim poslovima iz samoupravnog djelokruga Općine i to putem referenduma, zbora građana, građanske inicijative i drugih oblika. Referendum Član 78. Građani sa područja općine mogu putem referenduma neposredno odlučivati o pitanjima koja su od njihovog zajedničkog interesa kao što su: 1. zavođenje samodoprinosa za cijelu općinu, mjesnu zajednicu ili više mjesnih zajednica, 2. predlaganje donošenja akata o pitanjima koja su od interesa za život i rad građana kao što je izgradnja objekata komunalnog značaja, urđñenje prostora, održavanja higijene i čistoće javnih površina na području općine, uvođenje samodoprinosa za određene namjene i druga pitanja od zajedničkog interesa za građane, 3. izjašnjavanje građana o pitanjima od općeg interesa za općinu, ako Općinsko vijeće zatraži takvo izjašnjavanje, 4. inicijativa o konstituisanju novih općina, 5. osnivanje novih mjesnih zajednica, 6. druga pitanja predviñena zakonom ili propisom Općine. Član 79. Referendum se može raspisati za cijelo područje općine ili za područje jedne ili više mjesnih zajednica ili jedno ili više naselja. Referendum za područje jedne mjesne zajednice, jedno ili više naselja, može se, po pravilu raspisati radi: uvoñenja lokalnog samodoprinosa, za rješavanje određenih neophodnih životnih potreba građana na tom području ili radi rješavanja drugih potreba značajnih za život građana na tom području u skladu sa zakonom i propisima Općine. Referendum za područje cijele mjesne zajednice raspisuje se radi izjašnjavanja o osnivanju nove mjesne zajednica i izjašnjavanja o izdvajanju ili pripajanju naselja drugom području. Član 80. Referendum za područje cijele općine ili za područje dvije ili više mjesnih zajednica raspisuje Općinsko vijeće. Referendum za područje jedne mjesne zajednice ili za jedno ili više naselja s područja iste mjesne zajednice (lokalni referendum) raspisuje Vijeće te mjesne zajednice. Referendum o izjašnjavanju o izdvajanju i pripajanju jedne ili više mjesnih zajednica ili naselja području druge općine raspisuje Općinsko vijeće. 203

Član 81. Prijedlog za raspisivanje referenduma iz stava 1. i stava 3. prethodnog člana može podnijeti jedna trećina članova Općinskog vijeća, Općinski načelnik ili Vijeće mjesne zajednice za čije se područje traži raspisivanje referenduma. Prijedlog za raspisivanje referenduma iz stava 2. prethodnog člana može podnijeti većina članova Vijeća mjesne zajednice ili većina zbora grañana s područja mjesne zajednice, odnosno većina zborova građana naselja za koje se traži raspisivanje referenduma. Član 82. Prijedlog za raspisivanje referenduma sadrži pitanja o kojima se građani trebaju izjasniti na referendumu i područje na kojem treba provesti referendum. Član 83. Odlukom o raspisivanju referenduma odreñuje se pitanje o kojem se na referendumu građani trebaju izjasniti, te dan i način održavanja referenduma i područja na kojem će se provoditi referendum. Član 84. Referendum provodi komisija za provoñenje referenduma koju imenuje Općinsko vijeće, odnosno Vijeće mjesne zajednice. Komisija za provoñenje referenduma odreñuje biračka mjesta u naseljima u kojima će se grañani izjašnjavati na referendumu. Referendum se provodi u skladu sa zakonom i ovim statutom, odnosno statutom mjesne zajednice. Član 85. Pravo glasanja na referendumu imaju građani koji imaju prebivalište na području općine, odnosno na području za koje se raspisuje referendum, koji imaju biračko pravo i upisani su u birački spisak. Odluka je donesena na referendumu ako se za istu izjasni natpolovična većina birača upisanih u birački spisak za područje za koje se provodi referendum i obavezna je za Općinsko vijeće, odnosno Vijeće mjesne zajednice. Zbor građana Član 86. Zbor građana se konsultuje o pitanjima o kojima Vijeće mjesne zajednice zatraži mišljenje ili stav zbora građana, kao i o pitanjima o kojima odlučuje Općinsko vijeće 204

dvotrećinskom većinom, te u postupku donošenja budžeta i planova općine koji se odnose na područje mjesne zajednice. Član 87. O svim pitanjima iz samoupravnog djelokruga Općine građani mogu raspravljati na zboru građana, te predlagati način rješavanja odreñenog pitanja, odnosno donošenje akta iz samoupravnog djelokruga Općine. Građani na zboru mogu inicirati i organizovanje poslova koji neposredno utiču na svakodnevne potrebe života i rada građana kao što su: izgradnja i održavanje puteva, kanalizacije, vodovoda i drugih komunalnih potreba i infrastrukture; uređenje naselja, izgradnju i uređenje parkova, nasada, dječijih igrališta, sportskih i drugih objekata; zaštita okoliša i slično. Član 88. Zbor građana se saziva po potrebi. Zbor građana saziva predsjednik Vijeća mjesne zajednice samostalno ili na prijedlog većine članova Vijeća ili na zahtjev Općinskog vijeća, Općinskog načelnika, kao i na pismeni zahtjev najmanje 20 grañana mjesnog područja za koje se održava zbor. Član 89. Zbor građana se održava jedinstveno za mjesnu zajednicu ili po dijelovima za mjesno područje, što će se propisati statutom mjesne zajednice. Član 90. Obavještenje o sazivanju zbora građana objavljuje se isticanjem oglasa, tako da građani budu blagovremeno upoznati sa dnevnim redom, mjestom i vremenom održavanja zbora. Član 91. Građani na zboru biraju radno predsjedništvo: predsjedavajućeg i dva člana koji rukovode radom zbora. O radu zbora vodi se zapisnik, koji sadrži mjesto i vrijeme održavanja zbora, broj prisutnih, dnevni red, te zaključke i stavove koje zbor donosi. Da bi se zbor građana mogao održati potrebno je prisustvo najmanje 5% grañana upisanih u birački spisak, a za punovažan rad potrebno je da se za odluke, zaključke i stavove izjasni natpolovična većina prisutnih na zboru. Ukoliko zbor građana ne bude održan zbog nedostatka kvoruma, zakazuje se drugi po redu zbor građana po istim pitanjima u roku od 15 dana. U slučaju drugog neuspješnog održavanja zbora grañana, Vijeće mjesne zajednice će odlučiti po istim pitanjima. 205

Građanska inicijativa Član 92. O svakom pitanju iz djelokruga Općine i Općinskog vijeća građani mogu pokrenuti raspravu putem građanske inicijative. Građani mogu Općinskom vijeću uputiti inicijativu za donošenje propisa i drugih akata iz djelokruga Općine i Općinskog vijeća, u cilju rješavanja određenog pitanja. Ukoliko su za realizaciju građanske inicijative sadržavati prijedlog načina njihovog obezbjeđivanja.

potrebna

sredstva,

inicijativa

mora

Općinsko vijeće je dužno, što prije a najkasnije u roku od 60 dana, raspravljati i razmotriti građansku inicijativu koju je svojim potpisom podržalo najmanje 3% birača upisanih u birački spisak općine. Predstavke i pritužbe Član 93. Svaki građanin i pravna lica mogu Općinskom vijeću i predstavke i pritužbe na njihov rad kao i na rad njihovih tijela, kada im se obraćaju radi ostvarivanja svojih prava i interesa dužnosti. Na podnesene predstavke i pritužbe organi iz stava 1.ovog roku od 30 dana, od dana podnošenja predstavke i pritužbe.

Općinskom načelniku podnijeti te na nepravilan odnos zaposlenih ili izvršavanja svojih građanskih člana dužni su dati odgovor u

Slobodni oblici udruživanja Član 94. Općina afirmiše društvene inicijative i aktivnosti na polju razvoja civilnog društva, socijalne brige, očuvanja okoline, kulturne i umjetničke baštine preko organizacija i udruženja građana, čiji su ciljevi humanitarnog, obrazovnog, naučnog, sportskog, rekreativnog i kulturnog karaktera. Dajući značaj navedenim oblicima udruživanja građana, Općina obezbjeđuje: 1. informacije i pristup administrativnim procedurama; 2. pristup strukturama i općinskim uslugama, prezentaciju projekata ili dokumentovanje drugih aktivnosti; 3. prezentiranje Općinskom načelniku i Općinskom vijeću prijedloga, primjedbi i sugestija. Prijedlozi i primjedbe

206

Član 95. Građani pojedinačno ili udruženo mogu upućivati Općinskom načelniku ili Općinskom vijeću prijedloge i primjedbe s ciljem da promoviraju aktivnosti za postizanje zajedničkih interesa. Prijedlozi i primjedbe koji su izvan samoupravnog djelokruga Općine, Općinski načelnik i Općisnko vijeće prosljeđuju na rješavanje nadležnim organima. Odgovor na podnesene prijedloge i primjedbe Općinski načelnik i Općinsko vijeće su dužni dati u što kraćem roku, a najkasnije u roku od 60 dana. Savjetovanje Član 96. Općina, sa ciljem da poboljša aktivno i efikasno učestvovanje građana u odlučivanju i transprentnost administrativnih poslova, promovira razne oblike savjetovanja putem: zbora građana; organizacija korisnika javnih usluga; javnog poziva građanima da prezentiraju prijedloge i zapažanja u odnosu na mjere i rad organa vlasti; ankete javnog mnijenja; javnog informisanja. Konsultativni sastanci Član 97. Putem konsultativnih sastanaka Općina može, prije donošenja određenih odluka, da promovira razne oblike savjetovanja sa asocijacijama i udruženjima građana, građanima, stručnjacima i naučnim radnicima koji mogu doprinijeti kvalitetnoj pripremi prijedloga odluke u interesu građana i Općine u cjelini. Pravo pristupa Član 98. Općina zainteresovanim građanima osigurava pristup administrativnim procedurama, dokumentima i informacijama, strukturama i uslugama, na način i pod uslovima propisanim zakonom. VIII - OBLICI SARADNJE SA DRUGIM OPĆINAMA Član 99. U obavljanju poslova iz samoupravnog djelokruga Općine, Općina ostvaruje saradnju sa drugim općinama, a ponajprije sa susjednim. Saradnja se ostvaruje u onim poslovima koji su od njihovog zajedničkog interesa. O oblicima i načinu saradnje Općine zaključuju sporazum. Član 100. 207

Općina se može udruživati u zajednicu općina za određeno područje u skladu sa zakonom. Općina se može udruživati u odgovarajući Savez općina Federacije, odnosno Savez općina Bosne i Hercegovine, o čemu odlučuje Općinsko vijeće samostalno ili na prijedlog Općinskog načelnika. Udruživanje iz prethodnog stava ima za cilj da se unapređuju određeni zajednički interesi općina. Član 101. Općina može pristupiti međunarodnim udruženjima lokalnih zajednica i sarađivati sa lokalnim jedinicama drugih država u skladu sa ustavom i zakonom, o čemu odluku donosi Općinsko vijeće samostalno ili na prijedlog Općinskog načenika. IX - FINANSIRANJE I IMOVINA OPĆINE Član 102. Finansijskim sredstvima i imovinom Općine mora se upravljati u skladu sa zakonom i drugim propisima u interesu građana Općine i s pažnjom dobrog domaćina. Član 103. Finansiranje Općine vrši se iz poreza, taksi, prihoda od pokretnih i nepokretnih stvari, koncesija, dotacija, naknada, zaduživanja kod banaka i drugih finansijskih organizacija, donacija i drugih prihoda utvrđenih zakonom i dugim propisima. Član 104. Općini pripadaju prihodi u skladu sa zakonom, i to: a) Vlastiti prihodi: 1. porez na imovinu, porez od poljoprivredne djelatosti, porez na promet nekretnina kao i drugi porezi u skladu sa zakonom za koje Općina samostalno određuje stopu; 2. komunalne takse, druge takse i naknade čije iznose utvrđuje Općinsko vijeće u skladu sa zakonom; 3. kazne i kamate u skladu sa zakonom i naplaćene po Općinskim propisima; 4. prihodi ostvareni upravljanjem i prodajom imovine Općine; 5. prihodi od preduzeća i drugih pravnih lica u vlasništvu Općine; 6. prihodi od koncesija u skladu sa zakonom; 7. darovi, nasljedstva, pomoći i donacije; 208

8. prihodi od samodoprinosa; 9. prihodi od budžetskih korisnika; 10. drugi prihodi u skladu sa zakonom ili odlukom Općinskog vijeća. b) Drugi prihodi: 1. prihodi od dijeljenih poreza u skladu sa zakonom; 2. transferi i grantovi od viših nivoa vlasti; 3. dug u skladu sa zakonom. Član 105. Općina može radi zadovoljavanja potreba građana prikupljati sredstva građana na osnovu potpisane izjave o zadovoljavanju potreba i visini izdvojenih sredstava za te potrebe. Odluku o pokretanju postupka prikupljanja sredstava donosi Općinsko vijeće na prijedlog: jedne trećine vijećnika Općinskog vijeća, Općinskog načelnika, jedne ili više mjesnih zajednica na osnovu odluka donosenih od vijeća mjesnih zajednica. Član 106. Ostvarenim prihodima Općina samostalno raspolaže kroz budžet koji, za svaku kalendarsku godinu, donosi Općinsko vijeće na prijedlog Općinskog načelnika u skladu sa zakonom i drugim propisima. Član 107. Imovinu općine čine sve pokretne i nepokretne stvari, prava i novčana sredstva koja u skladu sa zakonom pripadaju Općini. Imovinom Općine upravlja i raspolaže Općinsko vijeće samostalno ili na prijedlog Općinskog načelnika na način i pod uslovima propisanim zakonom i propisima donesenim na osnovu zakona. X - PROPISI I DRUGI AKTI OPĆINE Član 108. Općinsko vijeće u izvršavanju poslova iz svoje nadležnosti donosi propise i druge akte u skladu sa ustavom, zakonom i ovim statutom. Općinsko vijeće donosi sljedeće propise i druge akte: statut, poslovnik o radu, budžet, odluke, pravilnike, planske akte, programe, smjernice, deklaracije, rezolucije, strategije i druge propise utvrđene Poslovnikom Općinskog vijeća.

209

Općinsko vijeće donosi rješenja i zaključke kao pojedinačne akte. Poslovnikom Općinskog vijeća utvrñuju se sadržaj i način donošenja propisa i akata Općinskog vijeća i autentično tumačenje propisa koje donosi Općinsko vijeće, kao i način izrade prečišćenog teksta. Član 109. Propisi i drugi akti Općinskog vijeća objavljuju se u «Službenom Gračanica», a stupaju na snagu danom objavljivanja u Službenom glasniku.

glasniku

Općine

Član 110. Općinski načelnik u izvršavanju poslova iz svoje nadležnosti donosi propise i druge akte u skladu sa ustavom, zakonom i ovim statutom ili odlukom Općinskog vijeća. Član 111. Općinski načelnik donosi sljedeće propise i druge akte: odluke, naredbe, uputstva, programe i druge propise, te rješenja i zaključke kao pojedinačne akte.

pravilnike,

Član 112. Propisi i drugi akti Općinskog načelnika objavljuju se u «Službenom glasniku Općine Gračanica», a stupaju na snagu danom donošenja. Protiv prvostepenih akata Općinskog načelnika i Općinskog vijeća, donesenih na osnovu propisa Općinskog vijeća i Općinskog načelnika, u drugom stepenu po žalbi rješava Drugostepeni organ za žalbe, kojeg obrazuje Općinsko vijeće. Pri donošenju rješenja i drugih akata iz prethodnog upravnog postupka utvrđena Zakonom o upravnom postupku.

člana,

primjenjuju

se

pravila

XI - ODNOSI I SARADNJA SA FEDERALNIM I KANTONALNIM VLASTIMA Član 113. Općinske i kantonalne vlasti djeluju zajednički na partnerskim osnovama, osim u oblasti administrativnog nadzora koji vrše federalne i kantonalne vlasti u pogledu rada organa Općine. Član 114. U vršenju povjerenih ovlašćenja i izvršavanju prenesenih nadležnosti na Općinu primjenjuju se uputstva i smjernice koji se dobiju od federalnih i kantonalnih vlasti u skladu sa zakonom. XII - JAVNOST I TRANSPARENTNOST

210

Član 115. Općina obezbjeđuje javnost rada u postupku donošenja odluka, uključivanjem javnosti, odnosno omogućavanjem građanima da neposredno učestvuju u postupku donošenja odluka i odlučivanju u skladu sa zakonom i ovim statutom, te da prisustvuju sjednicama Općinskog vijeća u skladu sa Poslovnikom Općinskog vijeća. U cilju informisanja javnosti organi Općine podnose javnosti godišnje izvještaje u kojima će se uporediti postignuti rezultati s planiranim programskim ciljevima. Obavještenja i informacije o obavljanju poslova organa Općine mogu davati predstavnici Općinskog načelnika i predstavnici Općinskog vijeća. Član 116. Transparentnost rada Općina ostvaruje kroz otvorenost postupka realizacije općinskih propisa i akata, primjenu zakona i drugih propisa, te kroz upoznavanje javnosti sa njihovom primjenom. Transparentnost se obezbjeđuje kroz slobodu pristupa informacijama i informisanje javnosti, objavljivanje budžeta i drugih propisa i akata Općine u «Službenom glasniku Općine Gračanica», putem sredstava javnog informisanja, općinske web stranice, informativnog biltena i drugih oblika informisanja. Član 117. Općina će objaviti i na drug način učiniti javno dostupnim svoje propise i akte. Općina neće objaviti ili na drugi način učiniti javno dostupnim propise i akte čije bi objavljivanje bilo u suprotnosti sa zakonom, drugim propisima i aktima Općinskog vijeća, kao ni informacije koje uključuju lične interese koji se odnose na privatnost trećeg lica, osim ako je to opravdano javnim interesom. XIII - POSTUPAK ZA DONOŠENJE I IZMJENE I DOPUNE STATUTA Član 118. Statut općine vijećnika.

usvaja

Općinsko

vijeće

dvotrećinskom

većinom

glasova

ukupnog

broja

Član 119. Izmjene i dopune Statuta vrše se Odlukom dvotrećinskom većinom glasova ukupnog broja vijećnika.

Općinskog

vijeća,

koja

se

usvaja

Prijedlog za donošenje novog Statuta ili izmjene i dopune Statuta (u daljem tekstu: promjene Statuta) može podnijeti jedna trećina vijećnika Općinskog vijeća, Općinski načelnik, Komisija za Statut i propise ili građani putem građanske inicijative.

211

Prijedlog iz prethodnog stava mora Općinskog vijeća u pismenoj formi.

biti

obrazložen,

a

podnosi

se

predsjedavajućem

Član 120. O prijedlogu za promjenu Statuta raspravlja se na sjednici Općinskog vijeća o čemu se donosi odluka. Nakon donošenja odluke o promjeni Statuta, prijedlog promjene Statuta u formi nacrta dostavlja se vijećnicima Općinskog vijeća, vijećima mjesnih zajednica, parlamentarnim političkim partijama, udruženjima radi vođenja javne rasprave o predloženim promjenama i davanja primjedbi i prijedloga. Ako se predložena promjene Statuta ne prihvati, isti prijedlog se ne može ponovo staviti na dnevni red sjednice općinskog vijeća, prije isteka šest mjeseci, osim ako su promjene obavezne shodno zakonu. XIV - PRIJELAZNE I ZAVRŠNE ODREDBE Član 121. Danom stupanja na snagu ovog statuta prestaje da važi Statut Općine GračanicaPrečišćen tekst («Sl. glasnik Općine Gračanica», broj: 1/01), te Odluke o izmjenama i dopunama Statuta Općine Gračanica («Sl. glasnik Općine Gračanica», broj: 3/01 i 9/02). Član 122. Općina će uskladiti svoje propise i akte sa ovim statutom u roku od tri mjeseca od dana njegovog stupanja na snagu. Član 123. Mjesne zajednice su dužne uskladiti svoje Statute sa ovim statutom u roku od tri mjeseca od dana njegovog stupanja na snagu. Stupanjem na snagu ovog statuta prestaju da važe odredbe statuta mjesnih zajednica koje su u suprotnosti sa odredbama ovog statuta. Član 124. Ovaj Statut Gračanica».

stupa

na

snagu

Bosna i Hercegovina Federacija Bosne i Hercegovine

danom

objavljivanja

u

«Službenom

glasniku

Općine

PREDSJEDAVAJUĆI OPĆINSKOG VIJEĆA 212

Tuzlanski kanton OPĆINA GRAČANICA

Muharem Musić

OPĆINSKO VIJEĆE Broj: 01-05-1647/09 Datum: 29. 04. 2009. godine

Na temelju članka VI 4a) Ustava Federacije Bosne i Hercegovine ("Službene novine Federacije BiH", broj 1/94, 13/97, 16/02, 22/02, 52/02, 18/03, 63/03 i 20/04) i članka 58. Ustava Županije Zapadnohercegovačke ("Narodne novine Županije Zapadnohercegovačke", broj 1/96, 2/99, 14/00, 17/00, 1/03 i 10/04), te članka 58.Zakona o načelima lokalne samouprave u FBiH ("Službene novine Federacije BiH", broj 49/06) i članka 4. Zakona lokalne samouprave ("Narodne novine Županije Zapadnohercegovačke", broj 2/99, 9/00, 5/03 i 10/04), Općinsko vijeće Ljubuški na XVI.sjednici održanoj 09.11.2006.godine,d o n o s i S T A T U T OPĆINE LJUBUŠKI I. OPĆE ODREDBE Članak 1. Statutom općine Ljubuški (u daljnjem tekstu: Statut) sukladno Ustavu Federacije Bosne i Hercegovine (u daljnjem tekstu:Ustav Federacije), Ustavu Županije Zapadnohercegovačke (u daljnjem tekstu:Ustav Županije) i zakonodavstvu, uređuju se ostvarivanje i zaštita ljudskih prava i temeljnih sloboda, suradnja s ombudsmanima, samoupravni djelokrug općine Ljubuški, ustroj općinske vlasti,izravno sudjelovanje građana u odlučivanju o lokalnim poslovima, mjesna samouprava, suradnja s drugim općinama i udruživanje općina, imovina i financiranje lokalne samouprave, propisi i drugi akti općine Ljubuški, 

“Službeni glasnik općine Ljubuški, broj 4/2006

213

upravni nadzor, donošenje Statuta općine Ljubuški i druga pitanja od značenja za ostvarivanje lokalne samouprave. Članak 2. Općina Ljubuški (u daljnjem tekstu:Općina) je jedinica lokalne samouprave, koja je temeljem ispunjavanja propisanih kriterija,uspostavljena zakonom. Članak 3. Područje, naziv i sjedište Općine uređuje se posebnim Zakonom, a promjena granica lokalne vlasti ne može se obaviti bez prethodne konsultacije lokalnih zajednica Općine (naseljenih mjesta i općina) kojih se to tiče. Općina obuhvaća područja naseljenih mjesta: Bijača, Cerno, Crnopod, Crveni Grm,Dole, Grab, Grabovnik, Gradska, Greda,Grljevići, Hardomilje, Hrašljani, Humac,Kašče, Klobuk, Lipno, Lisice, Ljubuški,Miletina, Mostarska Vrata, Orahovlje, Otok, Pregrađe, Proboj, Prolog, Radišići, Stubica, Studenci, Šipovača, Teskera, Vašarovići, Veljaci, Vitina, Vojnići, Zvirići. Članak 4. Sastav svih tijela vlasti Općine mora odražavati nacionalnu strukturu pučanstva na području Općine sukladno amandmanima na Ustav Federacije i Ustav Županije. Članak 5. Službeni naziv Općine je: Općina Ljubuški. Sjedište Općine je u Ljubuškom, Zrinsko-Frankopanska 71. Općina ima svojstvo pravne osobe. Članak 6. Dan Općine je 21. veljače. Članak 7. Općina ima svoj grb i zastavu, kao i druge simbole o kojima odlučuje Općinsko vijeće. Članak 8. Grb Ljubuškog predstavljen je u srcoliku štitu, obrubljen žutom crtom unutar dvije crne crte. Unutar štita na brdu sive boje diže se srednjovjekovni grad Ljubuški prikazan žutom bojom i opcrtan crno. Grad je rekonstruiran kako je mogao izgledati u srednjem vijeku kada je Ljubuški bio na vrhuncu moći. Ispod grada je predstavljena rijeka Trebižat, prikazana krivudavom modrom crtom. Pozadina kule je nebeska svjetloplava boja. Na vrhu štita izvučena su tri crvena četverokuta, između kojih se mogu nazrijeti dva bijela polja. Ispod štita je svečana usukana vrpca s natpisom Ljubuški i godina prvoga spomena: 1444-MCDXLIV. Članak 9. 214

Zastava je dvobojna: plava i bijela boja, ali po okomici razdijeljena u tri polja, od čega su prvo i zadnje plavo, a srednje bijelo. U sredini je grb. Odnos širine polja: 28% ukupne širine prvo plavo polje, 44% srednje bijelo polje i 28% zadnje plavo polje. Ministarstvo pravosuđa i uprave Županije daje suglasnost na sadržaj grba i zastave Općine. Općinsko vijeće sukladno propisima općine može odobriti uporabu zastave, grba kao i dijelova grba, fizičkim i pravnim osobama, ako ocijeni da je to u interesu općine. Članak 10. Za iznimne zasluge u unapređenju pojedinih djelatnosti (gospodarskih, povijesnih, kulturnih, športskih, obrambenih i drugih), za promicanje ugleda i imena Općine, zaslužnim pojedincima i pravnim osobama mogu se dodijeliti priznanja, zahvalnice, plakete… Postupak dodjele priznanja regulirat će se posebnom odlukom Općinskog vijeća. II. OSTVARIVANJE I ZAŠTITA LJUDSKIH PRAVA I TEMELJNIH SLOBODA I SURADNJA S OMBUDSMANIMA Članak 11. Općina će stvarati uvjete da građani s područja Općine u cjelini i na demokratskih način ostvaruju sva prava i slobode utvrđene u odredbama članka II. A 1. do 7. Ustava Federacije i međunarodnim instrumentima sadržanim u Aneksu Ustava Federacije, o čemu će brinuti sva općinska tijela, svaki u okviru svoje nadležnosti. Članak 12. Sva općinska tijela vlasti, općinske službe za upravu, ustanove koje vrše javne ovlasti obvezni su u obavljanju poslova iz svoje nadležnosti primjenjivati i dosljedno poštovati prava i slobode građana predviđene u odredbama članka II .A. 1. do 7. Ustava Federacije i međunarodnim instrumentima Aneksa Ustava Federacije. Sva općinska tijela i ustanove iz stavka 1. ovog članka obvezni su u svom radu poduzimati sve potrebne mjere i djelatnosti u svrhu osiguranja uvjeta za ostvarivanje i zaštitu prava i sloboda utvrđenih u Ustavu Federacije i međunarodnim instrumentima Aneksa Ustava Federacije. Članak 13. Sva općinska tijela i ustanove iz članka 12. stavak 1. ovog Statuta, obvezni su, na zahtjev ombudsmana i njihovih zamjenika omogućiti ispitivanje djelatnosti od bilo kojeg tijela općine, kao i bilo koje druge ustanove ili osobe koje su negirale ljudsko dostojanstvo, prava i slobode, uključujući provođenje etničkog progona ili održavanja njegovih posljedica, dati potrebne informacije, dokumente i spise, omogućiti uvid u sve službene dokumente, uključujući i tajne, kao i sudske i upravne spise i omogućiti suradnju od svake osobe, uključujući bilo kog službenika, posebno u pribavljanju potrebnih informacije, dokumenata i spisa i time omogućiti ostvarivanje funkcije ombudsmana u zaštiti ljudskih prava i osnovnih sloboda na području općine Općinski sud i općinske službe za upravu, kao i ustanove koje vrše javne ovlasti obvezni su omogućiti ombudsmanima nazočnost sudskim, odnosno upravnim postupcima kao i pristup svim mjestima gdje su osobe lišene slobode zatvorene ili rade. Članak 14. 215

Sva nadležna općinska tijela obvezni su, u okviru svojih prava i dužnosti, surađivati sa svim međunarodnim promatračkim tijelima za ljudska prava osnovana za Bosnu i Hercegovinu i Federaciju, kao i sa nadzornim tijelima osnovanim instrumentima navedenim u Aneksu Ustava Federacije. Članak 15. Općinski načelnik je odgovoran za suradnju i omogućavanje rada ombudsmana i međunarodnih nadzornih tijela u Općini, a posebno suradnju općinskih službi za upravu i institucija koje imaju javne ovlasti na način predviđen ovim Statutom. III. SAMOUPRAVNI DJELOKRUG OPĆINE Članak 16. Općina je nadležna za obavljanje poslova lokalne samouprave utvrđene zakonom i ovim Statutom. Lokalna samouprava podrazumijeva pravo i osposobljenost jedinica lokalne samouprave da u granicama zakona regulira i rukovode znatnim dijelom javnih poslova, temeljem vlastite odgovornosti i u interesu lokalnog stanovništva. Općina se može proglasiti gradom na način propisan Zakonom Zaštita prava na lokalnu samoupravu osigurava Ustavni sud. Takav postupak pred Ustavnim sudom može pokrenuti općina kao i udruženja općina i gradova Federacije Bosne i Hercegovine. Ustavni sud odlučuje o sporovima između jedinica i županije ili Federacije na zahtjev Općinskog vijeća, Općinskog načelnika ili udruženja općina i gradova Federacije. Članak 17. U okviru samoupravnog djelokruga, Općina obavlja naročito sljedeće poslove lokalne samouprave: 1. osiguranje i zaštita ljudskih prava i temeljnih sloboda sukladno ustavu, 2. donošenje proračuna jedinice lokalne samouprave, 3. donošenje programa i planova razvitka jedinice lokalne samouprave i stvaranje uvjeta za gospodarski razvitak i upošljavanje, 4. utvrđivanje i provođenje politike uređenja prostora i zaštite čovjekove okoline, 5. donošenje prostornih, urbanističkih i provedbenih planova, uključujući zoniranje, 6. utvrđivanje i provođenje stambene politike i donošenje programa stambene i druge gradnje, 7. utvrđivanje politike korištenja i utvrđivanje visine naknada za korištenje javnih dobara, 8. utvrđivanje i vođenje politike raspolaganja, korištenja i upravljanja građevnim zemljištem, 9. utvrđivanje politike upravljanja i raspolaganja imovinom jedinice lokalne samouprave, 10. utvrđivanje politike upravljanja prirodnim resursima jedinice lokalne samouprave i raspodjele sredstava ostvarenih temeljem njihovoga korištenja, 11. upravljanje, financiranje i unaprjeđenje djelatnosti i objekata lokalne komunalne infrastrukture: vodoopskrba, odvodnje i prerada otpadnih voda, prikupljanje i odlaganje čvrstog otpada, održavanje javne čistoće, gradska groblja, lokalni putovi i mostovi, ulična rasvjeta, javna parkirališta, parkovi 12. organiziranje i unaprjeđenje lokalnoga javnog prijevoza, 13. utvrđivanje politike predškolskoga obrazovanja, 14. unaprjeđenje mreže ustanova, te upravljanje i financiranje javnih ustanova predškolskoga obrazovanja, osnivanje, upravljanje, financiranje i unaprjeđenje ustanova osnovnog obrazovanja, 216

15. osnivanje, upravljanje, unaprjeđenje i financiranje ustanova i gradnja objekata za zadovoljavanje potreba stanovništva u djelatnosti kulture i športa, 16. ocjenjivanje rada ustanova i kvalitete usluga u djelatnosti zdravstva, socijalne zaštite, obrazovanja, kulture i športa, te osiguravanje financijskih sredstava za unapređenje njihovoga rada i kvalitete usluga, sukladno potrebama stanovništva i mogućnostima jedinice lokalne samouprave, 17. analiza stanja javnog reda i mira, sigurnosti ljudi i imovine, te predlaganje mjera prema nadležnim tijelima za ova pitanja, 18. organiziranje, provođenje i odgovornost za mjere zaštite i spašavanja ljudi i materijalnih dobara od elementarnih nepogoda i prirodnih katastrofa, 19. uspostavljanje i vršenje inspekcijskog nadzora nad izvršavanjem propisa iz vlastitih nadležnosti jedinica lokalne samouprave, 20. donošenje propisa o porezima, naknadama, doprinosima i pristojbama iz nadležnosti jedinice lokalne samouprave, 21. raspisivanje referenduma za područje jedinice lokalne samouprave, 22. raspisivanje javnog zajma i odlučivanje o zaduženju jedinica lokalne samouprave, 23. poduzimanje mjera za osiguranje higijene i zdravlja, 24. osiguranje uvjeta rada lokalnih radio TV stanica, sukladno zakonu, 25. osiguranje i vođenje evidencija o osobnim stanjima građana i biračkih popisa, 26. poslovi iz oblasti premjera i katastra zemljišta i evidenciju o nekretninama, 27. organiziranje djelotvorne lokalne uprave prilagođene lokalnim potrebama, 28. uspostavljanje organizacije mjesne samouprave, 29. zaštita životinja Općina može obavljanje pojedinih poslova iz samoupravnog djelokruga u skladu sa Zakonom povjeriti ustanovama, poduzećima i drugim pravnim osobama osnovanim radi obavljanja javnih službi putem drugih vidova suradnje o čemu odluku donosi Općinsko vijeće. Članak 18. Općina je samostalna u odlučivanju u poslovima iz svog samoupravnog djelokruga, sukladno Ustavu Federacije, Ustavu Županije, te federalnim i županijskim zakonom i osobno je odgovorna za obavljanje tih poslova. Općina obavlja i poslove u djelokrugu obrazovanja, kulture, turizma, lokalnog poslovanja i karitativne djelatnosti te radija i televizije, ako ovlasti u tom djelokrugu, Županija prenese na općinu, sukladno odredbi stavka 2. Amandmana XV na Ustav Federacije. Pored poslova iz stavka 1. ovog članka, Općina obavlja i druge poslove koje Županija svojim zakonom ili drugim propisom prenese u nadležnost Općine, kao i poslove koje federalna vlast federalnim zakonom ili drugim federalnim propisom, sukladno Ustavu Federacije, prenese u nadležnost općine. IV. OPĆINSKA TIJELA VLASTI Članak 19. Općinsko vijeće i Općinski načelnik su tijela vlasti u Općini koji svoju funkciju obavljaju sukladno ustavu, zakonu i Statutu Općine. Općinsko vijeće a) Opće odredbe 217

Članak 20. Općinsko vijeće Ljubuški (u daljnjem tekstu: Općinsko vijeće) je tijelo odlučivanja koje donosi općinske propise i druge akte u okviru prava i obveze Općine, iz samoupravnog djelokruga Općine, te obavlja i druge poslove, sukladno zakonu i ovom Statutu. Članak 21. Općinsko vijeće obavlja poslove iz svoje nadležnosti samostalno, na osnovi i u okviru Ustava Federacije, Ustava Županije, zakona i ovog Statuta. Članak 22. Općinsko vijeće se sastoji od 19 članova. Članak 23. Mandat članova Općinskog vijeća izabranih na redovitim izborima traje četiri godine i teče od dana konstituiranja tijela. Ako izabrani nositelji mandata u tijeku trajanja mandata istupi iz političke stranke, koalicije ili liste neovisnih kandidata koji su sudjelovali na izborima i na čijoj je kandidatskoj listi bio izabrani nositelj mandata, postaje samostalni vijećnik. Članovi Općinskog vijeća izabrani sukladno Izbornom zakonu osim u slučajevima utvrđenim člankom 1.10. Zakona, ne mogu se opozvati, a prava i dužnosti započinju im danom konstituiranja Općinskog vijeća. Članak 24. Izbor članova Općinskog vijeća obavlja se na osnovi općeg i jednakog biračkog prava neposrednim i tajnim glasovanjem na cijelom području Općine, sukladno Izbornom zakonu BiH ("Sl. glasnik BiH", broj 23/01, 7/02, 9/02, 20/02, 25/02, 4/04, 20/04, 25/05, 52/05, 77/05 i 24/06) (IZBORNI ZAKON). Svaki birač može biti biran za vijećnika, u skladu s odredbama Zakona. Da bi ostvario svoje biračko pravo državljanin mora biti upisan u Središnji birački popis sukladno Zakonu. Državljani Bosne i Hercegovine koji imaju biračko pravo sukladno Izbornom zakonu, imaju pravo osobno glasovati, ukoliko žive u inozemstvu i ima biračko pravo ima pravo osobno glasovati ili putem pošte za općinu, u kojoj je imao prebivalište prije odlaska u inozemstvo, ako u toj općini ima prijavljeno prebivalište i u trenutku podnošenja prijave za glasovanje izvan zemlje. Državljani BiH koji ima dvojno državljanstvo u skladu sa člankom I 7d Ustava BiH ima pravo glasovati, samo, samo da je BiH država njegovog prebivališta. Jedna osoba može obnašati najviše jednu izravno izabranu javnu dužnost ili najviše jednu izravno i jednu neizravno izabranu dužnost osim ako Izbornim zakonom nije drugačije propisano. Članak 25. Prije svakih izbora da bi sudjelovali na izborima, političke stranke, neovisni kandidati, koalicije ili liste nezavisnih kandidata ovjeravaju se kod Središnjeg izbornog povjerenstva BiH po proceduri predviđenoj Izbornim zakonom. Kandidat mora biti upisan u Središnji birački popis u općini najkasnije do dana raspisivanja izbora, kandidat se može kandidirati samo za funkciju u jednoj izbornoj jedinici na bilo kojem nivou vlasti i pojaviti se samo ispred jednog političkog subjekta . Mandati za Općinsko vijeće dodjeljuju se u skladu sa člankom 95. Izbornog zakona. Politička stranka, koalicija, lista nezavisnih kandidata i nezavisni kandidat ne može sudjelovati u raspodjeli mandata, ako ne osvoji više 218

od 3% od ukupnog broja važećih glasačkih listića u izbornoj jedinici. Zamjene za vijećnike kojima je prestao mandat prije isteka mandata Općinskog vijeća obavlja se od osoba koje slijede na ostatku izborne liste političkog subjekta čiji je vijećnik u pitanju sukladno odredbama članka 135. stavak 4. Izbornog zakona. Ako mandat nezavisnog kandidata koji se nije kandidirao na listi nezavisnih kandidata prestane u skladu sa člankom 1.10 Izbornog zakona. mandat ostaje upražnjen do slijedećih redovito raspisanih izbora. Članak 26. Vijećnici u Općinskom vijeću dužni su podnijeti ostavku na svaku od nespojivih dužnosti prije preuzimanja dužnosti sukladno odredbama Izbornog zakona i Zakona o sukobu interesa u institucijama vlasti BiH ("Sl. glasnik BiH", broj 16/02, 14/03 i 12/04). Članak 27. Prva sjednica novog saziva Općinskog vijeća održava se najkasnije 30 dana nakon što Središnje Izborno povjerenstvo ovjeri i objavi izborne rezultate. Prvu sjednicu Vijeća u novom sazivu saziva predsjedavajući prethodnog saziva Vijeća i njome predsjedava do izbora novog predsjedavajućeg. Ako predsjedavajući prethodnog saziva ili njegov zamjenik ne može, ne sazove konstituirajuću sjednicu u roku iz stavka 1. ovog članka, sjednicu će sazvati najstariji vijećnik novog saziva. b) Izbor predsjednika i zamjenika predsjednika Općinskog vijeća Članak 28. Predsjednik i zamjenik predsjednika biraju se na mandatno razdoblje do isteka mandata vijećnika. Kandidati za izbor predsjednika i zamjenika predsjednika Vijeća, biraju se iz reda vijećnika, većinom glasova od ukupnog broja izabranih vijećnika tajnim glasovanjem. Na prvoj sjednici Vijeća vrši se izbor predsjednika Vijeća. Dužnost predsjednika Općinskog vijeća obavlja se profesionalno, ukoliko Vijeće ne odluči drugačije. Članak 29. Izbor predsjednika i zamjenika predsjednika Vijeća obavlja se na temelju liste kandidata na kojoj su jedan ili više kandidata za predsjednika i zamjenika predsjednika Vijeća. Listu kandidata iz stavka 1. ovog članka može predložiti svaki vijećnik, grupa vijećnika i Povjerenstvo za izbor i imenovanje, nakon prethodno obavljenih konzultacija političkih stranaka i koalicija zastupljenih u Vijeću. Ako je za predsjednika i zamjenika predsjednika Vijeća predloženo onoliko kandidata koliko se bira, izabran je onaj kandidat koji je dobio većinu glasova ukupnog broja izabranih vijećnika. Ako kandidat za predsjednika i zamjenika predsjednika Vijeća ne dobije većinu iz prethodnog stavka, ponavlja se glasovanje, a ako i u ponovnom glasovanju kandidat ne dobije potrebitu većinu, ponavlja se cijeli postupak za utvrđivanje prijedloga kandidata. Ako je za predsjednika i zamjenika predsjednika Vijeća predloženo više kandidata, izabran je onaj kandidat koji je dobio većinu glasova ukupnog broja izabranih vijećnika. Ako ni jedan od predloženih kandidata za predsjednika i zamjenika predsjednika Vijeća ne dobije većinu glasova ukupnog broja izabranih vijećnika u idućem glasovanju glasuje se za dvojicu kandidata koji su dobili najveći broj glasova. Ako ni u ponovljenom glasovanju nijedan kandidat ne dobije potrebnu većinu glasova, ponavlja se cijeli izborni postupak. Ako ni u najviše dva 219

ponovna glasovanja niti jedan od kandidata ne dobije većinu glasova ukupnog broja izabranih vijećnika, izbor predsjednika i zamjenika predsjednika se obavlja na idućoj sjednici. Predsjednik Vijeća i njegov zamjenik mogu podnijeti ostavku. Predsjednik i zamjenik predsjednika Vijeća mogu biti razriješeni prije isteka mandata odlukom Vijeća. Predsjednik i zamjenik predsjednika se razrješuju na isti načini po istom postupku po kojem su izabrani. Članak 30 Predsjednik Općinskog vijeća predstavlja Općinsko vijeće, sudjeluje u pripremama, saziva i predsjedava sjednici Općinskog vijeća, potpisuje akte koje donosi Općinsko vijeće, sudjeluje u pripremama saziva i vodi sjednice Kolegija Općinskog vijeća, inicira stavljanje na dnevni red sjednica Općinskog vijeća, Kolegija Općinskog vijeća i radnih tijela pitanja iz nadležnosti Općinskog vijeća, osigurava poštivanje načela i odredaba ovog Statuta, osigurava realiziranje prava i dužnosti klubova vijećnika, vijećnika tijekom pripreme i održavanja sjednica Općinskog vijeća i Kolegija Općinskog vijeća, Vodi sjednice sukladno s principima najboljih praksi demokratskog parlamentarizma i odredaba Statuta i Poslovnika Općinskog vijeća, osigurava suradnju Općinskog vijeća i tijela izvršne vlasti te prati realizaciju odluka Općinskog vijeća, radi na ostvarivanju suradnje s općinskim vijećima drugih općina, te drugim organima i organizacijama, vrši i druge poslove utvrđene zakonom, Statutom i Poslovnikom Općinskog vijeća. Predsjednika Općinskog vijeća u odsutnosti zamjenjuje zamjenik predsjednika. Članak 31. Općinsko vijeće ima tajnika. Tajnik Općinskog vijeća postavlja se sukladno Zakonu. Tajnik Općinskog vijeća pomaže predsjedatelju Općinskog vijeća u pripremi i organiziranju sjednica, stara se o pravnotehničkoj obradi akata usvojenih na sjednicama Općinskog vijeća, vrši i druge poslove utvrđene zakonom, Statutom, Poslovnikom i drugim propisima. Članak 32. Općinsko vijeće zasjeda javno, osim u iznimnim okolnostima predviđenim u Poslovniku o radu. O tijeku sjednice vodi se zapisnik i o donesenim odlukama. Članak 33. Članovi Općinskog vijeća ne uživaju imunitet u smislu odredbi Zakona o imunitetu F BiH ("Sl. novine F BiH", broj 19/03). Članak 34. Članovi Općinskog vijeća za svoj rad u Općinskom vijeću imaju pravo na naknadu troškova, odnosno izgubljenu zaradu čiju visinu posebnom Odlukom utvrđuje Općinsko vijeće. c) Nadležnost Općinskog vijeća Članak 35. Općinsko vijeće nadležno je za slijedeće poslove: priprema i dvotrećinskom većinom glasova usvaja status jedinice lokalne samouprave, usvaja proračun i izvješće o izvršenju proračuna jedinica lokalne 220

samouprave, donosi razvojne, prostorne i urbanističke planove i programe, te provedbene planove, uključujući zoniranje, donosi propise o porezima, pristojbama, naknadama i doprinosima jedinice lokalne samouprave sukladno zakonu, donosi odluke o upravljanju i raspolaganju imovinom, jedinice lokalne samouprave, donosi odluke o zaduživanju, donosi programe uređenja građevnoga zemljišta, donosi plan korištenja javnih površina, donosi odluke o organizaciji mjesne samouprave i nazivima ulica, trgova i dijelova naseljenih mjesta, donosi odluke o udruživanju jedinica lokalne samouprave u savez i druge oblike organiziranja, donosi odluke o proglašenju blagdana, praznika jedinica lokalne samouprave, bira i razrješava predsjedatelja i dopredsjedatelja Vijeća donosi odluke o raspisivanju referenduma, razmatra godišnja izvješća o provođenju politike jedinice lokalne samouprave i aktivnostima načelnika, osniva poduzeća i ustanove za obavljanje poslova od interesa za jedinicu lokalne samouprave, donosi Poslovnik o svom radu, obavlja i druge poslove utvrđene zakonom i Statutom. Članovi Vijeća odgovaraju za ustavnost i zakonitost akata koje Vijeće donosi u okviru svojih nadležnosti. Članak 36. Općinsko vijeće može donositi odluke iz svoje nadležnosti ako je na sjednici nazočna većina od ukupnog broja izabranih članova Vijeća, a odlučuje većinom glasova izabranih članova Općinskog vijeća, osim ako je za pojedina pitanja ovim Statutom drukčije predviđeno. Statut Općine smatra se donesenim ako je glasovala dvotrećinska većina članova Vijeća. Članak 37. Na sjednicama Općinskog vijeća glasuje se javno, ako Vijeće ne odluči da se o pojedinim pitanjima glasuje tajno. Članak 38. Poslovnikom o radu Općinskog vijeća uređuju se pitanja koja se odnose na prava i obveze vijećnika, njihovu odgovornost, postupak sazivanja prve sjednice Općinskog vijeća i njegovog konstituiranja, potvrđivanje mandata izabranih vijećnika, način izbora predsjedavajućeg Općinskog vijeća, njegova prava i obveze, polaganje svečane prisege vijećnika, sadržaj svečane prisege, postupak sazivanja sjednice Općinskog vijeća, utvrđivanje dnevnog reda, održavanje reda na sjednici, utvrđivanje rezultata glasovanja, određivanje ovlaštenih predlagača sazivanja sjednice, postupak donošenja općinskih propisa, obavješćivanje javnosti o sjednici, donošenje programa rada Općinskog vijeća, radna tijela Općinskog vijeća, njihov sastav, nadležnost i način rada, sadržaj i način vođenja zapisnika o radu sjednice Općinskog vijeća i druga pitanja od značenja za organiziranje i rad Općinskog vijeća. 2. Općinski načelnik Članak 39. Nositelj izvršne vlasti, u okviru prava i dužnosti Općine, je Općinski načelnik, koji predstavlja i zastupa Općinu u skladu s Ustavom, zakonom, Statutom i drugim propisima. Općinski načelnik svoju dužnost obavlja profesionalno. Mandat Općinskog načelnika je četiri godine. Članak 40. 221

Općinski načelnik predstavlja i zastupa Općinu. Općinski načelnik odgovoran je Općinskom vijeću za obavljanje povjerenih poslova iz nadležnosti samoupravnog djelokruga Općine. Općinski načelnik nadležan je za slijedeće poslove iz samoupravnog djelokruga Općine: predstavlja i zastupa jedinicu lokalne samouprave, donosi akte iz svoje nadležnosti, izrađuje i Vijeću na usvajanje podnosi nacrt i prijedlog proračuna, ekonomske programe, prostorne i urbanističke planove i ostale planske i regulacijske dokumente koji se odnose na korištenje i upravljanje zemljištem, uključujući zoniranje i korištenje javnog zemljišta, predlaže odluke i i druge opće akte Vijeću, provodi politiku jedinice lokalne samouprave sukladno odlukama Vijeća, izvršava proračun jedinice lokalne samouprave i osigurava primjenu odluka i drugih akata vijeća, izvršava zakone i druge propise čije je izvršenje povjereno jedinici lokalne samouprave, donosi pravilnik o unutarnjoj organizaciji službi jedinice lokalne samouprave, realizira suradnju lokalne samouprave s drugim općinama, gradovima, međunarodnim i drugim organizacijama sukladno odlukama i zaključcima Vijeća i njegovih radnih tijela, podnosi izvješće Vijeću o ostvarivanju politike jedinice lokalne samouprave i svojim aktivnostima, izvršenje drugih poslova utvrđenih zakonom i drugim propisima. Načelnik odgovara za ustavnost i zakonitost akata koje donosi, odnosno predlaže Općinskom vijeću. Članak 41. U obavljanju prenesenih poslova županijske uprave Općinski načelnik vrši poslove utvrđene zakonom kojim se uređuje županijska uprava. Članak 42. Općinskog načelnika biraju demokratskim putem birači na izravnim i tajnim izborima na cijelom području općine na način utvrđen Zakonom. Svaki birač sukladno zakonu može biti biran za Općinskog načelnika. Kada Općinskom načelniku prestane mandat sukladno zakonu, sredstva za provedbu novih izbora osigurat će se u Proračunu općine. Postupak opoziva Općinskog načelnika provest će se sukladno Zakonu o izravnom izboru načelnika i Izbornom zakonu BiH. Inicijativa s obrazloženjem za pokretanje postupka opoziva Općinskog načelnika može biti pokrenuta od Općinskog vijeća putem 1/3 vijećnika Općinskog vijeća ili 10% registriranih birača na području općine. Općinsko vijeće je dužno sve inicijative za pokretanje postupka opoziva Općinskog načelnika iz prethodnog stavka ovog članka staviti na dnevni red naredne sjednice. Odluka o pokretanju postupka opoziva Općinskog načelnika donosi se većinom glasova od ukupnog broja vijećnika u Općinskom vijeću. U slučaju prihvaćanja inicijative, Općinsko vijeće dužno je donijeti odluku o pokretanju postupka opoziva Općinskog načelnika u roku od 30 dana. Ako Općinsko vijeće donese odluku o prihvaćanju inicijative za pokretanje postupka opoziva Općinskog načelnika, sprovodi se postupak u kojem građani odlučuju izravnim tajnim glasovanjem. Mandat Općinskog načelnika prestaje ukoliko natpolovična većina građana koji su glasovali donese odluku o opozivu Općinskog načelnika. Odluka građana je obvezujuća za Općinsko vijeće i Općinskog načelnika. Nakon izglasavanja opoziva novi izbori za Općinskog načelnika raspisuju se u roku od 60 dana. Općinskog načelnika, u slučaju spriječenosti obavljanja dužnosti privremeno mijenja predsjedatelj Općinskog vijeća, a u slučaju spriječenosti predsjednika, Općinskog načelnika mijenja vijećnik kojeg većinom glasova izabere Općinsko vijeće. Općinske službe za upravu Članak 43. 222

Za obavljanje poslova iz samoupravnog djelokruga Općine, kao i upravnih i stručnih poslova koji se zakonom Federacije i zakonom Županije prenesu na Općinu, osnivaju se općinske službe za upravu (u daljnjem tekstu: Općinske službe). Općinske službe osniva Općinsko vijeće na prijedlog Općinskog načelnika. Službe za upravu mogu imati odsjek, ako se unutar Službe za upravu obavljaju naročiti složeni poslovi. Odlukom o osnivanju Općinskih službi uređuju se pitanja koja se odnose na naziv, broj, nadležnost, rukovođenje, odgovornost i način rada Općinskih službi. Članak 44. Radom svih općinskih službi za upravu rukovodi Općinski načelnik i koordinira i usmjerava njihov rad, s ovlastima predviđenim Ustavom, zakonom, Statutom i drugim propisima. Poslove rukovodnog obilježja unutar pojedine općinske službe za upravu obavljaju pomoćnici Općinskog načelnika s ovlastima koje na njega prenese Općinski načelnik. Pomoćnik načelnika za svoj rad i upravljanje odgovara Općinskom načelniku. Članak 45. Pomoćnike načelnika općinskih službi postavlja Općinski načelnik sukladno Zakonu o državnoj službi u F BiH. Za pomoćnika načelnika općinske službe može biti postavljena osoba koja ispunjava uvjete utvrđene u Pravilniku o unutrašnjoj organizaciji jedinstvenog općinskog organa uprave. Članak 46. Unutarnji ustroj općinskih službi uređuje se Pravilnikom o unutarnjem ustroju jedinstvenog općinskog organa uprave. Pravilnik o unutarnjem ustroju sadrži djelokrug službi njihovu nadležnost, ustrojbene jedinice i njihovu nadležnost, sistematizaciju radnih mjesta koja obuhvaća naziv radnih mjesta, opis poslova, uvjete za vršenje poslova, vrstama djelatnosti i uvjete u pogledu školske izobrazbe, radnog iskustva, stručnog ispita i broja izvršitelja, rukovođenje službom i odgovornost za njen rad, programiranje i planiranje broja vježbenika koji se primaju u radni odnos i druga pitanja. Pravilnik o unutarnjem ustroju donosi Općinski načelnik, uz suglasnost Općinskog vijeća. Članak 47. Općinske službe za upravu izravno obavljaju posebno sljedeće poslove: 1. izvršavaju općinske propise i druge opće akte iz samoupravnog djelokruga Općine, 2. rješavaju o pravima, obvezama i pravnim interesima građana i pravnih osoba iz samoupravnog i upravnog djelokruga Općine, 3. obavljaju nadzor nad djelatnošću javnih poduzeća i ustanova koje obavljaju poslove na osnovi javnih ovlasti, 4. daju inicijative za rješavanje određenih pitanja iz samoupravnog i upravnog djelokruga Općine, 5. pripremaju nacrte općinskih propisa i drugih općih akata iz svoje nadležnosti, 6. obavljaju i druge poslove određene ovim Statutom i pozitivnim propisima. Pored poslova iz stavka 1. ovog članka Općinske službe obavljaju upravne i druge stručne poslove koji su Federalnim zakonom odnosno zakonom Županije preneseni na Općinu. Članak 48. 223

Rad Općinskih službi je javan. Općinske službe samostalno obavljaju poslove iz svoje nadležnosti, a za svoj rad su odgovorni Općinskom načelniku. Članak 49. Za obavljanje određenih poslova iz nadležnosti općinskih službi mogu se za jedno ili više naseljenih mjesta osnivati mjesni uredi izvan sjedišta općinskih službi. Mjesne urede osniva Općinsko vijeća na prijedlog Općinskog načelnika. Odlukom o osnivanju mjesnih ureda određuje se nadležnost, sjedište, područje, broj izvršitelja i nadzor nad obavljanjem prenesenih poslova. Članak 50. U nadležnosti mjesnih ureda mogu se predvidjeti poslovi koji se odnose na: vođenje matičnih knjiga i obavljanje matične službe, ovjeravanje prijepisa raznih isprava, izdavanje uvjerenja ili potvrda o činjenicama o kojima se vode službene evidencije kod općinskih službi, izdavanje propisanih isprava za stoku, primanje molbi i drugih podneska koje građani upućuju općinskim službama, davanje raznih obavijesti i pravnih savjeta koje traže građani, obavljanje službe dostave raznih pismena građanima i druge poslove od izravnog interesa za ostvarivanje prava i obveza građana kod općinskih službi. Članak 51. Sredstva za rad Općinskih službi i mjesnih ureda osiguravaju se u proračunu Općine. Plaće i druge naknade općinskih službenika i namještenika uređuju se sukladno Zakonu posebnim propisom. Koeficijente koji se odnose na platne razrede i unutar platnih razreda utvrđuje Općinsko vijeće sukladno radnim mjestima u općinskoj organizaciji uprave. Općinski sud Članak 52. Sudbenu vlast u Općini obavlja Općinski sud, sukladno Zakonu. Nadležan je u svim građanskim i kaznenim stvarima osim ako ustavom ili zakona Federacije i Županije izvorno nadležnost nije dodijeljena nekom drugom sudu. Članak 53. Općinski sud se osniva Zakonom Županije i financira ga županijska vlast. Suce općinskih sudova uključujući i predsjednika suda odabira, imenuje i provodi stegovni postupak, smjenjuje Visoko sudsko i tužiteljsko vijeće Federacije sukladno Zakonu. Članak 54. Svi općinski organi vlasti dužni su izvršavati i pomagati u izvršavanju odluka sudova. V. MEĐUSOBNI ODNOSI OPĆINSKOG VIJEĆA I OPĆINSKOG NAČELNIKA Članak 55 224

Međusobni odnosi Općinskog vijeća i Općinskog načelnika temelji se na načelima međusobnog uvažavanja i suradnje, uz pojedinačnu odgovornost za ostvarivanje vlastitih nadležnosti i zajedničku odgovornost za funkcioniranje jedinica lokalne samouprave. Članak 56 Načelnik je dužan dostaviti prijedlog proračuna Općinskom vijeću u roku propisanom proračunskim kalendarom. Članak 57. Vijeće, većinom ukupnog broja vijećnika, usvaja proračun u roku predviđenom proračunskim kalendarom. Do usvajanja novog proračuna, a najdalje devedeset dana nakon početka proračunske godine, financiranje jedinice lokalne samouprave ne može biti veće od realizacije proračuna za isto razdoblje prethodne godine umanjenog za kapitalne investicije, izuzevši kapitalne investicije čija se realizacija nastavlja u tekućoj godini. Ukoliko Općinsko vijeće ne usvoji proračun u roku od devedeset dana od početka proračunske godine, Općinski načelnik proglašava proračun. Proračun stupa na snagu nakon objave u Službenom glasniku općine Ljubuški. Članak 58. Ukoliko Općinski načelnik, Općinsko vijeće ili jedna trećina vijećnika smatraju da usvojeni proračun u određenoj poziciji može ugroziti funkcioniranje jedinice lokalne samouprave, mogu u roku od sedam dana tražiti arbitražu. Arbitražu će u roku od mjesec dana vršiti tijelo koje će uspostaviti Federalno ministarstvo financija, čiji je nalaz obvezujući. Arbitražno tijelo činit će predstavnici Federalnog ministarstva financija, Županijskog ministarstva financija, Općinskog vijeća i Općinskog načelnika, neovisni ekspert iz oblasti financija i predstavnik Saveza općina i gradova Federacije Bosne i Hercegovine. Do donošenja arbitražne odluke proračun se izvršava. Članak 59 Općinsko vijeće, odnosno Općinski načelnik, može, u roku od tri dana nakon donošenja odluke, zatražiti da Općinskog načelnik, odnosno Općinsko vijeće, preispita odluku ili akt koji smatra neustavnim ili nezakonitim. U slučaju iz prethodnog stavka nadležno tijelo dužno je preispitati svoju odluku, odnosno akt, u roku od 30 dana i izvijestiti vijeće, odnosno načelnika o svojoj odluci, do kada se taj akt neće izvršiti. Kada vijeće, odnosno Općinski načelnik potvrdi svoju odluku, odnosno akt, Općinski načelnik, odnosno Općinsko vijeće, može u roku od 15 dana prekinuti postupak preispitivanja odluke, odnosno akta pred nadležnim tijelom sukladno ustavu i zakonu. Članak 60 Općinsko vijeće, odnosno Općinski načelnik, može u roku od tri dana nakon donošenja odluke zatražiti da Općinski načelnik, odnosno Općinsko vijeće, preispita odluku ili akt koji smatra štetnim po jedinicu lokalne samouprave, a čije izvršenje može proizvesti nepopravljivu štetu po po interesu ili imovinu općine. Tijelo koje je donijelo odluku preispitat će je nakon 15 dana, a do tada se ta odluke ne primjenjuje. Članak 61 225

Općinski načelnik je dužan redovito informirati Općinsko vijeće o ostvarivanju politike Općine, odgovarati na zastupnička pitanja i inicijative, pismeno ili usmeno dati odgovor u roku od 30 dana od zatražene informacije. Članak 62 Općinsko vijeće je dužno razmotriti prijedlog odluke odnosno informaciju koju podnese načelnik i o tome se očitovati najkasnije u roku 60 dana.

VI. IZRAVNO SUDJELOVANJE GRAĐANA U ODLUČIVANJU O O LOKALNOJ SAMOUPRAVI Članak 63. Građani sa područja Općine mogu izravno sudjelovati u odlučivanju o lokalnim poslovima samoupravnog djelokruga Općine. Oblici izravnog odlučivanja građana su: referendumom, mjesnim zborom građana i građanskim poticajom (inicijativom) sukladno zakonu i Statutu. a) Referendum Članak 64. Građani Općine referendumom izravno odlučuju o pitanjima koja su od njihovog zajedničkog interesa. Referendum se može raspisati: 1. o utvrđivanju prijedloga za promjenu općinskog Statuta, 2. o utvrđivanju prijedloga za promjenu ili donošenje općinskog propisa ili drugog općeg akta o pitanjima iz samoupravnog djelokruga Općine, 3. radi predlaganja donošenja akata o pitanjima koja su od interesa za život i rad građana kao što je: izgradnja objekata komunalnog značenja, uređenje prostora, održavanje higijene i čistoće javnih površina na području Općine, uvođenje samodoprinosa za određene namjene i druga pitanja od zajedničkog interesa građana, 4. kada Općinsko vijeće zatraži prethodno izjašnjavanje građana o pitanjima od općeg interesa za Općinu. Članak 65. Referendum se može raspisati za cijelo područje Općine ili za područje jedne ili više mjesnih zajednica ili za jedno ili više naselja. Referendum za područje jedne mjesne zajednice ili jedno ili više naselja može se, po pravilu, raspisati radi uvođenja lokalnog samodoprinosa za rješavanje određenih životnih potreba građana na tom području ili izjašnjavanja o izdvajanju ili pripajanju naselja drugom području ili radi rješavanja drugih potreba značajnih za život građana na tom području, sukladno zakonu i propisima Općine. Članak 66. 226

Referendum za područje cijele Općine ili za područje dvije ili više mjesnih zajednica raspisuje Općinsko vijeće. Referendum za područje jedne mjesne zajednice ili za jedno ili više naselja sa područja iste mjesne zajednice (lokalni referendum) raspisuje Vijeće te mjesne zajednice, uz suglasnost Općinskog vijeća. Članak 67. Prijedlog za raspisivanje referenduma iz članka 65. stavka 1. ovog Statuta, može podnijeti jedna trećina članova Općinskog vijeća, Općinski načelnik ili mjesne zajednice za čije se područje traži raspisivanje referenduma. Prijedlog za raspisivanje referenduma iz članka 65. stavka 2. ovog Statuta, može podnijeti vijeće mjesne zajednice ili većina zborova građana sa područja mjesne zajednice odnosno većina zborova građana naselja za koja se traži raspisivanje referenduma. Članak 68. Prijedlog za raspisivanje referenduma sadrži pitanja o kojima se građani trebaju izjasniti na referendumu i područje na koje treba provesti referendum. Članak 69. Pravo glasovanja na referendumu imaju građani koji imaju prebivalište na području Općine, koji imaju biračko pravo i upisani su u popis birača za područje gdje je raspisan referendum. Odluka donesena na referendumu obvezna je za Općinsko vijeće odnosno vijeće mjesne zajednice i građane. Članak 70. Aktom o raspisivanju referenduma, određuju se pitanja o kojima se na referendumu građani trebaju izjasniti, te dan i način održavanja referenduma i područje na kojem će se provoditi referendum. Članak 71. Referendum provodi Povjerenstvo za provedbu referenduma kojeg imenuje Općinsko vijeće odnosno vijeće mjesne zajednice. Povjerenstvo za provedbu referenduma određuje upisna mjesta u naseljima u kojima će se građani izjašnjavati na referendumu. Referendum se provodi sukladno Zakonu i ovom Statutu, odnosno statutu mjesne zajednice. b) Zborovi građana Članak 72. Općinsko vijeće može tražiti mišljenje od mjesnog zbora građana o prijedlogu općinskog propisa ili drugog općeg akta ili drugog pitanja iz samoupravnog djelokruga općine, odnosno donošenje akata iz djelokruga Općinskog vijeća. c) Građanska inicijativa Članak 73. 227

O svakom pitanju iz djelokruga Općinskog vijeća građani imaju pravo na mjesnom zboru građana pokrenuti inicijativu za donošenje određenog akta ili rješavanje određenog pitanja iz djelokruga Općinskog vijeća. O građanskoj inicijativi iz stavka 1. ovog članka Općinsko vijeće mora raspravljati ako je inicijativa podržana potpisom od strane najmanje deset posto birača upisanih u popis birača općine, mjesne zajednice, naselja i dijela naselja i dati odgovor podnositeljima inicijative najkasnije u roku tri mjeseca od prijema prijedloga, odnosno inicijative. Članak 74. Svaki građanin ima pravo Općinskom vijeću i Općinskom načelniku slati predstavke i pritužbe i davati prijedloge za rješavanje određenih pitanja iz nadležnosti lokalnih poslova Općine. Organi iz stavka 1. ovog članka dužni su dati odgovor na podnesenu predstavku ili pritužbu odnosno prijedlog najkasnije u roku 30 dana od prijema predstavke ili pritužbe odnosno prijedloga. VI. MJESNA SAMOUPRAVA Članak 75. Mjesna samouprava podrazumijeva pravo građana da izravno sudjeluju u odlučivanju o određenim lokalnim poslovima koji neposredno utiču na njihov svakodnevni život i rad. Kao organizacijski oblik za ostvarivanje poslova iz stavka 1. ovog članka, građani imaju pravo pokrenuti inicijativu i postupak za osnivanje mjesne zajednice. Mjesna zajednica osniva se za jedno naseljeno mjesto, više međusobno povezanih manjih naselja ili za veći dio većeg naselja, koji u odnosu na ostale dijelove čini zasebnu razgraničenu cjelinu (dio naselja). Član 76. Mjesnu zajednicu osniva svojom odlukom Općinsko vijeće. Članak 77. Inicijativu za osnivanje mjesne zajednice mogu pokrenuti građani, udruge građana s područja naseljenog mjesta za čije se područje predlaže osnivanje nove mjesne zajednice. Inicijativu mogu pokrenuti Općinsko vijeće ili Općinski načelnik. Članak 78. O inicijativi za osnivanje mjesne zajednice glasuje se na zborovima građana u naselju, dijelu naselja ili više naselja za koje se osniva mjesna zajednica. Glasovanje na zborovima građana provodi se javno. Inicijativa za osnivanje mjesne zajednice je prihvaćena ako je za nju izjasni 10% birača od ukupno upisanih u popis birača naselja za čije se područje predlaže osnivanje mjesne zajednice. Usvojena inicijativa se dostavlja Vijeću. Članak 79. Na zboru građana koji je prihvatio inicijativu za osnivanje mjesne zajednice izabire se osnivački odbor od tri do pet članova. Osnivački odbor dužan je pripremiti statut i druge akte mjesne zajednice i provesti izbore za vijeće mjesne zajednice najkasnije u roku 60 dana od dana osnivanja mjesne 228

zajednice. Nakon što dobije narečene akte Vijeće je dužno da u roku od 60 dana od pokrenute inicijative donese svoj stav o pravnoj valjanosti i osnovanosti pokrenute inicijative za osnivanje mjesne zajednice. Ukoliko Vijeće ocijeni da je procedura oko usvajanja prijedloga na Zboru građana provedena na pravno valjan i demokratski način, da postoje materijalni i ostali uvjeti za pravilno i efikasno funkcioniranje mjesne samouprave putem mjesne zajednice, isto će donijeti odluku o prihvaćanju inicijative za osnivanje mjesne zajednice. Odluku o osnivanju mjesne zajednice i promjeni naziva mjesne zajednice donosi Vijeće. Članak 80. Mjesna zajednica kroz tijela je nadležna za obavljanje poslova koji izravno utječu na svakodnevne potrebe i život i rad građana, kao što su : 1. pokreću i sudjeluju u javnoj raspravi u pripremi i donošenju urbanističkih planova na području mjesne zajednice, 2. pokreću inicijative, daju mišljenja i sudjeluju u gradnji komunalnih objekata i objekata u općoj uporabi, 3. pokreću i sudjeluju u raspravama o inicijativama i aktivnostima za razvitak gospodarstva i društvenih djelatnosti, 4. brinu o zaštiti osoba kojima je potrebna pomoć i s tom svrhom pokreću suradnju sa stručnim tijelima iz djelatnosti socijalne zaštite, 5. staraju se o razvitku kulture i športa i 6. stvaraju uvjete za dostupnost ustanova i objekata kulture i športa svim građanima, a naročito mladeži, 7. stvaraju uvjete i poduzimaju mjere za očuvanje i zaštitu prirodnih i radom ostvarenih vrijednosti čovjekove sredine, 8. drugim poslovima utvrđenim statutom i pravilima mjesnih zajednica, vodeći računa o vrsti i obujmu potreba, raspoloživim sredstvima, kao i interesima građana u cjelini. Članak 81. Posebnom odlukom Općinskog vijeća, a na prijedlog Općinskog načelnika mogu se na mjesnu zajednicu prenijeti određeni poslovi iz samoupravnog djelokruga Općine koji su od izravnog interesa za prava i obveze građana, kao što su: dostavljanje podataka za plaćanje komunalnih naknada i drugih prihoda Općine, vođenje određenih evidencija i drugih poslova koji su od značenja za rad općinskih službi. Na mjesnu zajednicu u tom slučaju odlukom Općinskog vijeća, prenose se i odgovarajuća sredstva. Članak 82. Mjesna zajednica ima statut. Statut mjesne zajednice donose građani na svom zboru. Statut je donesen ako je za njega glasovala 2/3 nazočnih građana što se utvrđuje Statutom mjesne zajednice. Članak 83. Statutom mjesne zajednice, sukladno zakonu i ovom Statutu, uređuje se inicijativa i postupak za osnivanje mjesne zajednice, nadležnost mjesne zajednice (sadržaj lokalnih poslova), organi mjesne zajednice, način njihovog izbora i razrješenja, njihova nadležnost, način financiranja djelatnosti mjesne 229

zajednice, postupak provedbe lokalnog referenduma iz članka 65. stavak 2. ovog Statuta, odnos prema Općini i njenim tijelima, kao i odnos prema pravnim osobama na području mjesne zajednice i druga pitanja od značenja za ustroj i rad mjesne zajednice. Članak 84. Tijela mjesne zajednice su: 1. Zbor građana, 2. Vijeće mjesne zajednice. Članak 85. Broj članova vijeća mjesne zajednice utvrđuje se statutom mjesne zajednice, ne može biti manji od 7 ni veći od 15 članova, a određuje se ovisno o veličini, razvijenosti i broju stanovnika svakog naselja ili dijela naselja na području mjesne zajednice. Prigodom izbora članova vijeća mjesne zajednice mora se osigurati razmjerna zastupljenost članova vijeća mjesne zajednice prema broju birača u pojedinom naselju ili dijelu naselja. Članak 86. Vijeće mjesne zajednice biraju građani s područja mjesne zajednice koji imaju biračko pravo, i prebivalište na području mjesne zajednice sukladno Statutu mjesne zajednice, ovom Statutu i odluci o osnivanju mjesne zajednice. Mandat članova vijeća mjesne zajednice traje četiri godine. Članak.87. Vijeće mjesne zajednice donosi program rada vijeća mjesne zajednice, financijski plan, poslovnik o svom radu i izvješće o svom radu, te obavlja i druge poslove koji su od značenja za ostvarivanje zajedničkih interesa i potreba građana s područja mjesne zajednice utvrđene statutom mjesne zajednice. Vijeće mjesne zajednice donosi odluke iz svoje nadležnosti većinom glasova ukupnog broja izabranih članova Vijeća. Članak 88. Vijeće mjesne zajednice iz reda svojih članova bira predsjednika vijeća mjesne zajednice na razdoblje od četiri godine. Predsjednik vijeća mjesne zajednice predstavlja mjesnu zajednicu, saziva sjednice vijeća i predsjedava im, izvršava program rada i financijski plan i obavlja i druge poslove utvrđene statutom mjesne zajednice. Predsjednik vijeća mjesne zajednice za svoj rad odgovara Vijeću mjesne zajednice, a općinskom načelniku za obavljanje onih poslova iz samoupravnog djelokruga općine koji su preneseni mjesnoj zajednici. Članak 89. Program rada i financijski plan potreba mjesne zajednice obvezno se razmata na zborovima građana u naseljima na području mjesne zajednice. Članak 90. 230

Vijeće mjesne zajednice može sukladno ovom Statutu i statutu mjesne zajednice sazvati mjesne zborove građana radi raspravljanja o određenim potrebama i interesima građana te davanja prijedloga za rješavanje pitanja od mjesnog značenja. Način sazivanja mjesnih zborova građana, njihovog rada i odlučivanja, izbora predsjednika zbora građana i druga pitanja u svezi rada zborova građana uređuju se statutom mjesne zajednice. Zbor građana MZ je organ konsultiranja o lokalnim poslovima. Na Zboru građana MZ provodi se javna rasprava i daje mišljenje o pitanjima o kojim odlučuje Općinsko vijeće dvotrećinskom većinom kao i o postupku donošenja planova općine koji se donose na teritoriju MZ. Zbor građana se konsultira o pitanjima o kojima odlučuje Vijeće MZ. Zbor građana može davati inicijative o pitanjima iz nadležnosti MZ, općine i institucija koje vrše javne ovlasti. Inicijativa Zbora građana MZ koju je podržalo najmanje 10% građana MZ upisanih u birački popis obvezuje Vijeće MZ i organe općinske vlasti da se o njoj izjasne. Zbor građana saziva Vijeće MZ po potrebi, a obvezno na zahtjev Općinskog vijeća, Općinskog načelnika kao i na inicijativu najmanje 10% građana mjesnog područja za koje se održava Zbor. Članak 91. Sredstva za financiranje djelatnosti mjesne zajednice se: 1. mjesne zajednice imat će prihode razmjerne ovlastima predviđenim Zakonom i Statutom, 2. sustav financiranja mjesnih zajednica mora biti dovoljno raznolik i evolutan kako bi mogao slijediti, koliko je praktički moguće, promjene stvarnih troškova vršenja poslova iz ovlasti mjesne zajednice, 3. sredstva osigurana iz sredstava samodoprinosa, 4. sredstva za usluge koja svojim aktivnostima ostvaruje mjesna zajednica, 5. pokloni i druga sredstva. Mjesna zajednica koristi sredstva sukladno svojim programima i planovima. Članak 92. Nadzor nad zakonitošću rada tijela mjesne zajednice obavlja Općinsko vijeće. Općinski načelnik ima pravo i obvezu predložiti Općinskom vijeću da raspusti vijeće mjesne zajednice odnosno razriješi dužnosti predsjednika vijeća mjesne zajednice ako u svom radu opetovano krše statut mjesne zajednice i ne izvršavaju povjerene poslove. Članak 93. Mjesna zajednica ima svojstvo pravne osobe u pogledu prava i obveza utvrđenih statutom općine. Odlukom o utemeljenju i zakonom. IX. SURADNJA S DRUGIM OPĆINAMA, GRADOVIMA I UDRUŽIVANJE U ZAJEDNICE / SAVEZE/ OPĆINA Članak 94. U obavljanju poslova i samoupravnog djelokruga Općina ostvaruje suradnju s drugim općinama, a ponajprije sa susjednim općinama. Suradnja iz stavka 1. ovog članka planira se i ostvaruje u onim poslovima koji su od njihovog zajedničkog interesa, o čemu se zaključuje sporazum. Suradnju sa 231

drugim općinama, sukladno odredbama st. 1. i 2. ovog članka, ostvaruje Općinsko vijeće odnosno Općinski načelnik, svaki u pitanjima iz svog djelokruga. Članak 95. Općina se može udruživati u zajednicu općina za određeno područje, sukladno zakonu. Odluku o udruživanju Općine u zajednicu općina donosi Općinsko vijeće samostalno ili na prijedlog Općinskog načelnika. Odlukom o udruživanju utvrđuju se ciljevi udruživanja, način ostvarivanja tih ciljeva u zajednici općina i druga pitanja od značenja za rad u zajednici općina. Članak 96. Općina može pristupiti međunarodnim udruženjima lokalnih zajednica i surađivati s odgovarajućim lokalnim jedinicama drugih država, sukladno Ustavu Federacije i federalnom zakonu, o čemu odlučuje Općinsko vijeće. Članak 97. Općina može pristupiti formiranju saveza na razini BiH i F BiH, o čemu odlučuje Općinsko vijeće. Udruživanje iz stavka 1. Ovog članka ima za cilj da se u Savezu općina Federacije ostvaruju i promiču određeni zajednički interesi i osigurava njihova zaštita. Savez na razini Federacije BiH ima pravo: 1. Djelovati kao zakonski zastupnik svojih članica pred vlastima u Federaciji, 2. Pripremati prijedloge zakona i amandmane na prijedloge zakona s ciljem poboljšanja zakona i propisa koji reguliraju rad jedinica lokalne samouprave, 3. Davati mišljenje i prijedloge u svezi s raspodjelom javnih prihoda, u dijelu koji se odnosi na financiranje jedinica lokalne samouprave, 4. Uspostaviti kontakte i suradnju sa sličnim organizacijama u zemlji i inozemstvu, kao i postati članom međunarodnih asocijacija, 5. Obavljati druge funkcije sukladno statutu saveza. Prava navedena u ovome članku mogu biti korištena ako savez na razini Federacije okuplja više od dvije trećine gradova i općina u F BiH. VIII. IMOVINA I FINANCIRANJE LOKALNE SAMOUPRAVE 1. Imovina Općine Članak 98. Sve pokretne i nepokretne stvari koje pripadaju Općini, kao što su zgrade i drugi objekti u kojima su smješteni općinski organi vlasti, kao i prava i novčana sredstva koja im pripadaju, čini imovinu Općine. Imovina u vlasništvu Općine, mora se upravljati i raspolagati brižno sukladno zakonima i drugim propisima. O stjecanju, otuđivanju ili davanju u zakup imovine u vlasništvu Općine odlučuje Općinsko vijeće. Članak 99. 232

Nepokretna imovina Općine može se dati u najam poduzećima i drugim pravnim osobama, kao i građanima. O davanju nekretnina u najam raspisuje se oglas. Način korištenja nepokretne imovine Općine date u najam i obveze korisnika imovine utvrđuje se ugovorom sukladno zakonu. Članak 100. Općinsko vijeće može, ako to opće potrebe nalažu u oblasti poslova iz samoupravnog djelokruga Općine osnovati javno poduzeće, javnu ustanovu u skladu sa zakonom. Aktom o osnivanju javnog poduzeća, odnosno javne ustanove propisuje se način upravljanja poduzećem, odnosno ustanovom, prava osnivača, korištenje ostvarene dobiti i druge obveze poduzeća prema Općini, sukladno sa zakonom. Općini pripadaju prihodi za obavljanje dužnosti i ovlaštenja, u skladu sa zakonom. 2. Financiranje lokalne samouprave. Članak 101. Općina ima, sukladno Ustavu i zakonu, svoje prihode kojima, u okviru samoupravnog djelokruga, samostalno raspolaže. Prihodi Općine razmjerni su poslovima koje, sukladno ustavu, zakonu i ovom Statutu, obavljaju tijela vlasti Općine. Članak 102. Općina ima pravo da, u granicama određenim zakonom, samostalno svojim propisima uređuje poreze, naknade, pristojbe i takse i ostala davanja koji čine prihod Općine. Općina uređuje i druge načine osiguranja potrebnih financijskih sredstava za financiranje svojih potreba koje nije osigurala županijska ili federalna vlast. Propise o reguliranju pitanja iz st. 1.i 2. ovog članka, sukladno zakonu, donosi Općinsko vijeće na prijedlog Općinskog načelnika. Općina može radi zadovoljenja potreba građana prikupljati sredstva na osnovu neposrednog izjašnjavanja građana a sukladno sa zakonom i ovim Statutom. Odluku o pokretanju postupka prikupljanja sredstava na način utvrđen prethodnim stavkom donosi Općinsko vijeće na prijedlog: 1. 1/3 ukupnog broja izabranih vijećnika Općinskog vijeća, 2. Općinskog načelnika, 3. 1/5 mjesne zajednice Općine, o čemu odluku donosi Vijeće tih mjesnih zajednica. Općini pripadaju prihodi: a) vlastiti prihodi: 1. porezi za koje jedinica lokalne samouprave samostalno određuje stopu, sukladno zakonu, 2. lokalne pristojbe i naknade čije iznose utvrđuje Općinsko vijeće sukladno zakonu, 3. kazne i kamate sukladno zakonu, 4. prihod od uporabe i prodaje imovine, 5. prihod od poduzeća i drugih pravnih osoba u vlasništvu jedinice lokalne samouprave, kao i prihod od koncesija sukladno zakonskim propisima, 6. darovi, nasljedstva, pomoći i donacije, 7. prihodi od samodoprinosa, 8. prihodi od proračunskih korisnika, 9. drugi prihodi utvrđeni Zakonom i Odlukom vijeća 233

b) Drugi prihodi: 1. prihodi od dijeljenih poreza, definirani zakonom, 2. transferi i grantovi od viših razina vlasti, 3. dug sukladno zakonu. Raspodjela sredstava općini vrši se temeljem kriterija i formula za dodjelu koje će biti utvrđene posebnim zakonom, uvažavajući načela solidarnosti i fiskalnog izjednačavanja. Članak 103. Svi prihodi i rashodi Općine uređuju se godišnjim proračunom Općine. Godišnji proračun općine kao i njegove izmjene i dopune donosi Općinsko vijeće na prijedlog Općinskog načelnika. Godišnji proračun općine donosi se prije početka godine za koju se proračun donosi. Članak 104. Ukoliko se godišnji proračun općine za iduću godinu ne može donijeti prije početka godine za koju se donosi, vrši se privremeno financiranje i to najduže do tri mjeseca. Odluku o privremenom financiranju donosi Općinsko vijeće na prijedlog Općinskog načelnika. Članak 105. Općinsko vijeće donosi odluku o izvršenju godišnjeg proračuna Općine kojom se uređuju uvjeti, način i postupak raspolaganja prihodima i rashodima. Ova odluka donosi se uz godišnji proračun Općine. Članak 106. Iz godišnjeg proračuna Općine financiraju se djelatnosti Općinskog vijeća i njegovih radnih tijela, Općinskog načelnika i općinskih službi, određene djelatnosti u djelokrugu komunalnih i društvenih službi radi zadovoljavanja temeljnih potreba građana, zaštita prirode i okoliša, mjesni uredi, mjesne zajednice i druge potrebe iz područja samoupravnog djelokruga Općine, o čemu odlučuje Općinsko vijeće. Članak 107. Općina može udruživati svoja sredstva sa sredstvima drugih općina radi izgradnje objekata od zajedničkog interesa. Aktom o udruživanju sredstava utvrđuje se visina sredstava i njihova namjena, način osiguranja, rokovi i druge obveze Općine u svezi udruživanja tih sredstava. Članak 108. Općinsko vijeće obavlja poslove nadzora nad materijalnim i financijskim poslovanjem organa vlasti Općine putem odgovarajućeg povjerenstva kojeg osniva svojim posebnim aktom. U okviru nadzora iz stavka 1. ovog članka, Općinsko vijeće obustavit će od izvršenja, poništiti odnosno ukinuti nezakoniti akt o materijalnom odnosno financijskom poslovanju koje je donijelo tijelo vlasti općine. Nadzor nad materijalnim i financijskim poslovanjem tijela vlasti općine, sukladno zakonu, obavlja i nadležni 234

organa Županije odnosno nadležni federalni organ, sukladno zakonu Županije, odnosno federalnom zakonu i Vijeće u skladu s ustavom i zakonom. X. PROPISI I DRUGI AKTI OPĆINE 1.Propisi i drugi akti Općinskog vijeća Članak 109. Općinsko vijeće, u obavljanju poslova iz samoupravnog djelokruga Općine, donosi općinske propise i druge akte, sukladno ovom Statutu. Općinsko vijeće donosi općinske propise i druge opće akte i o pitanjima koja su zakonom Županije, odnosno zakonom Federacije prenesena na Općinu, ako je zakonom o prenošenju tih poslova predviđeno donošenje općinskog propisa. Općinski propisi donose se u obliku Statuta, odluke, naredbe, upute, (naputka) poslovnika, preporuke i deklaracije. Članak 110. Odlukom se uređuju pitanja i odnosi iz samoupravnog djelokruga Općine, osnivaju općinske službe za upravu i druga tijela općine, uređuju pitanja koja se odnose na prihode i financijska sredstva Općine, osnivaju poduzeća, ustanove, i druge pravne osobe, utvrđuju određena pitanja i određuju mjere u okviru nadležnosti Općinskog vijeća, uređuju određena pitanja koja su zakonom Federacije odnosno zakonom Županije prenesena na Općinu, a predviđeno je donošenje općinskog propisa te u drugim pitanjima određenim ovim Statutom. Naredbom se, radi izvršavanja određenih pitanja iz samoupravnog djelokruga Općine, naređuje ili zabranjuje postupanje u određenoj situaciji koja ima opće značenje na području Općine. Naputkom se propisuje način rada i izvršavanja poslova iz samoupravnog djelokruga Općine od Općinskog načelnika ili općinskih službi, koja su uređena odlukama ili naredbama iz stavka 1 i 2. ovog članka. Članak 111. U obavljanju poslova iz svoje nadležnosti, Općinsko vijeće donosi rješenja i zaključke, kao pojedinačne akte. Rješenjem se odlučuje o imenovanju, postavljanju i razrješenju odnosno smjenjivanju, kao i o drugim pojedinačnim pitanjima iz nadležnosti Općinskog vijeća. Zaključkom se utvrđuju stajališta o pitanjima od značenja za provedbu utvrđene politike i propisa iz članka 110. ovog Statuta, određuju zadaci za Općinskog načelnika ili općinske službe prigodom razmatranja pitanja iz njihovog djelokruga i drugim pojedinačnim pitanjima iz nadležnosti Općinskog vijeća o kojima se ne odlučuje rješenjem. Akti radnih tijela Općinskog vijeća su rješenja i zaključci. 2. Akti Općinskog načelnika Članak 112. Općinski načelnik može donositi provedbene opće akte radi primjene općinskih propisa iz članka 109. ovog Statuta. Provedbeni opći akti su: pravilnik, instrukcija i naredba. Općinski načelnik može donositi opće akte iz stavka 2. ovog članka, ako je za to ovlašten propisom iz članka 109. ovog Statuta ili Zakonom. Opći akti iz stavka 2. ovog članka objavljuju se u Sl. glasniku općine. Članak 113. 235

Pravilnikom se razrađuju pojedine odredbe odnosno pitanja uređena propisima iz članka 109. ovog Statuta, radi osiguranja odgovarajuće primjene tog propisa. Instrukcijom se utvrđuju pobliža pravila i upute za rad općinskih službi i drugih institucija za provedbu i primjenu propisa iz članka 109. ovog Statuta. Naredbom se naređuje ili zabranjuje postupanje u određenoj situaciji koja ima opći značaj za područje Općine. Članak 114. U izvršavanju općinskih propisa iz članka 109. ovog Statuta, Općinski načelnik donosi rješenja i druge pojedinačne akte kojima se u upravnom postupku rješava o pravima, obvezama i pravnim interesima fizičkih i pravnih osoba koja su uređena u tim općinskim propisima. Priprema nacrta rješenja i drugih pojedinačnih akata iz stavka 1. ovog članka obavljaju općinske službe. Općinski načelnik može ovlastiti pomoćnika načelnika da donese rješenja i druge pojedinačne akte iz stavka 1. ovog članka o čemu se mora donijeti posebno rješenje o prijenosu te ovlasti. Protiv prvostupanjskih rješenja i drugih pojedinačnih akata iz stavka 1. i 3. ovog članka, koja donosi Općinski načelnik odnosno pomoćnik načelnika, zainteresirana osoba ima pravo izjaviti žalbu nadležnom organu za upravu, sukladno federalnom zakonu kojim je uređen upravni postupak kao i specijalnom zakonu. Članak 115. Rješenja i druge pojedinačne akte Općinski načelnik odnosno pomoćnik načelnika općinske službe donosi i u slučajevima kada odlučuje u upravnom postupku o pravima, obvezama i pravnim interesima građana i pravnih osoba na temelju federalnog ili županijskog zakona kojim su upravni i stručni poslovi preneseni na Općinu. Protiv prvostupanjskih rješenja i drugih pojedinačnih akata donesenih u poslovima iz stavka 1. ovog članka, može se izjaviti žalba i to : 1. na rješenja i druge pojedinačne akte koji su doneseni na osnovi zakona ili drugog propisa Županije – nadležnom organu za upravu Županije, ako zakonom Županije nije drukčije određeno, 2. na rješenja i druge pojedinačne akte koji su doneseni na osnovi zakona ili drugog pripisa Federacije – nadležnom organu za upravu Federacije, ako federalnim zakonom nije drukčije određeno. Članak 116. Pri donošenju rješenja i drugih pojedinačnih akata iz članka 114. i 115. ovog Statuta primjenjuju se pravila upravnog postupka koja su utvrđena federalnim Zakonom o upravnom postupku, a u pogledu upravnog spora - Federalni Zakon o upravnim sporovima. Članak 117. Općinski propisi iz članka 109. i opći akti iz članka 112. Ovog Statuta, stupaju na snagu kao što je u njima propisano, ali ne prije nego što budu objavljeni. Propisi i opći akti iz stavka 1. ovog članka objavljuju se u Službenom glasniku općine Ljubuški. XI. UPRAVNI NADZOR Članak 118. 236

Nadzor nad zakonitošću rada općinskih tijela vlasti, sukladno ustavu i zakonu, obavljaju nadležni organi Federacije odnosno Županije. Nadzor nad zakonitošću općinskih propisa i pojedinačnih akata, koja sukladno zakonu i ovom Statutu donose nadležna općinska tijela vlasti, obavljaju i to: 1. za općinske propise i pojedinačne uprave akte koji su doneseni na temelju federalnog zakona i drugog federalnog propisa kojima su određeni poslovi preneseni na Općinu - nadzor obavlja nadležni federalni organ za upravu određen federalnim zakonom, ako federalnim zakonom nije drukčije određeno, 2. za općinske propise i pojedinačne upravne akte koji su doneseni na temelju županijskog zakona ili drugog propisa kojima se određeni poslovi preneseni na općinu odnosno pojedinačne upravne akte donesene na temelju općinskog propisa - nadzor obavlja nadležni županijski organ za upravu određen zakonom županije. Općinski načelnik je dužan organima iz stavka 2. ovog članka, omogućiti ostvarivanje nadzora i postupiti po nalozima tih organa. Postupak vršenja upravnog nadzora nad aktivnostima Općine utvrđuje se zakonom. Upravni nadzor nad radom tijela općine utvrđuje Općina posebice u djelatnostima financija i upravljanja. Članak 119. Općinski načelnik je obvezan temeljem ustava, zakona i statuta općine savjesno i i odgovorno obnašati povjerenu mu dužnost i osobno je odgovoran za njeno obnašanje, kao za rad službi kojima rukovodi. Članak 120. Izvješće organa iz članka 118. stavak 1. i 2. ovog Statuta, povodom obavljenog nadzora nad zakonitošću rada i zakonitošću općih i pojedinačnih upravnih akata, razmatra Općinsko vijeće sukladno svojim ovlastima utvrđuje odgovarajuće zaključke radi otklanjanja utvrđenih nezakonitosti i nepravilnog postupanja. XII. POSTUPAK ZA DONOŠENJE I PROMJENU STATUTA Članak 121. Statut općine priprema i dvotrećinskom većinom glasova donosi Općinsko vijeće. Članak 122. O promjeni Statuta Općine odlučuje Općinsko vijeće. Prijedlog za promjenu Statuta može podnijeti 1/3 članova Općinskog vijeća, odnosno Općinski načelnik. Prijedlog mora biti obrazložen, a podnosi se predsjedniku-predsjedatelju Općinskog vijeća u pisanoj formi. Prijedlog za promjenu Statuta Općine mogu dati građani na mjesnim zborovima građana kao građansku inicijativu. Članak 123. O prijedlogu za promjenu Statuta općine raspravlja se na sjednici Općinskog vijeća. Općinsko vijeće može raspisati referendum za promjenu Statuta općine. Ako se ne prihvati prijedlog za promjenu Statuta, isti se prijedlog ne može ponovno staviti na dnevni red Općinskog vijeća prije isteka šest 237

mjeseci od dana zaključivanja rasprave o prijedlogu. Prihvaćeni prijedlog za promjenu Statuta općine dostavlja se svim članovima Općinskog vijeća, mjesnim zajednicama, političkim strankama zastupljenim u Vijeću, radi raspravljanja i davanja primjedbi i prijedloga. Promjena Statuta općine je usvojena ako je za promjenu glasovalo dvije trećine članova Općinskog vijeća Promjene Statuta općine vrše se odlukom. Članak 124. Promjenama Statuta općine ne mogu se ukinuti niti umanjiti ni jedno od ljudskih prava i sloboda utvrđenih u Ustavu Federacije i instrumentima predviđenim u Aneksu Ustava Federacije. XIII. PRIJELAZNE I ZAVRŠNE ODREDBE Članak 125. Do donošenja općinskih propisa iz samoupravnog djelokruga Općine predviđenih ovim Statutom, primjenjivat će se zakoni i drugi propisi koji su bili na snazi u Federaciji, na dan stupanja na snagu Ustava Federacije. Zakoni i drugi propisi iz stavka 1 ovog članka, primjenjivat će se u Općini, sukladno odredbi članka IX 5. Ustava Federacije. Članak 126. Na službeničke dužnosti u općinske organe vlasti mogu biti postavljene osobe koje ispunjavaju uvjete predviđene odredbama Zakona o državnoj službi u F BiH ("Sl. novine F BiH", broj 29/03, 39/04, 54/04), a namješteničke osobe koje ispunjavaju uvjete sukladno Zakonu o namještenicima u organima državne službe u F BiH ("Službene novine F BiH", broj 49/05). Članak 127. Danom stupanja na snagu ovog Statuta, prestaje važiti Statut općine Ljubuški (“Službeni glasnik općine Ljubuški”, broj 1/98). Članak 128. Ovaj Statut stupa na snagu danom objave u “Službenom glasniku općine Ljubuški”. OPĆINSKO VIJEĆE LJUBUŠKI Broj: 01/2- 02-132/06 Ljubuški,09.11. 2006. godine,

PREDSJEDNIK Davorin Medić, v.r.

238

S T A T U T GRADA BANJA LUKA I - OPŠTE ODREDBE Član 1. Ovim Statutom uređuju se poslovi Grada Banja Luka, kao jedinice lokalne samouprave, organizacija i rad organa Grada, akti i finansiranje, sudjelovanje građana u lokalnoj samoupravi, saradnja sa drugim jedinicama lokalne samouprave, postupak za donošenje i izmjenu Statuta, i druga pitanja od lokalnog interesa . Član 2. Grad Banja Luka je teritorijalna jedinica lokalne samouprave (u daljem tekstu Grad), u kojoj građani zadovoljavaju svoje potrebe i sudjeluju u ostvarivanju zajedničkih i opštih interesa, neposredno i preko demokratski izabranih predstavnika. Grad Banja Luka, ima nadležnosti koje su zakonom dodijeljene Opštini. Član 3. Područje grada Banje Luke obuhvata teritoriju grada Banje Luke, sa naseljenim mjestima: Agino Selo, Barlovci, Bastasi, Bistrica, Bočac, Borkovići, Bronzani Majdan, Cerici, Čokori, Debeljaci, Dobrnja, Dragočaj, Drakulić, Dujakovci, Goleši, Potkozarje, Jagare, Kmećani, Kola, Kola Donja, Krmine, Krupa na Vrbasu, Kuljani, Lokvari, Lusići, Ljubačevo, Melina, Motike, Obrovac, Pavići, Pavlovac, Pervan 

Službeni glasnik Grada Banjaluka, broj 25/05

239

Donji, Pervan Gornji, Piskavica, Ponir, Prijakovci, Priječani, Prnjavor Mali, Radmanići, Radosavska, Ramići, Rekavice, Slavićka, Stratinska, Stričići, Subotica, Šargovac, Šimići, Šljivno, Verići, Vilusi, Zalužani i Zelenci. Član 4. Sjedište Grada je u Banjoj Luci. Član 5. Grad je pravno lice. Grad predstavlja i zastupa Gradonačelnik. Član 6. Grad ima simbole - grb i zastavu, koji simboliziraju istorijsko, kulturno i prirodno naslijeđe Banje Luke. Grb Grada predstavlja plavo polje, u obliku štita, oivičeno zlatnom trakom, s vizure Banskog dvora - u gornjem dijelu, te listom kestena (simbolom banjalučkih aleja), Kastelom (Kastrum) - starom rimskom tvrđavom, u dnu štita-stiliziranom linijom rijeke Vrbasa. Središnji dio grba simbolizuje temelje Saborne crkve, u bijeloj boji, a u sredini temelja je krst, sa ocilima, u crvenoj boji. Zastava grada Banje Luke je plave boje, pravougaonog oblika, odnosa strana: dva prema jedan, sa Grbom Grada u sredini zastave, i tekstom ispod Grba: «Grad Banja Luka». Upotreba simbola i imena Grada biće regulirana posebnom odlukom Skupštine grada. Član 7. Organi Grada imaju pečate, u skladu sa zakonom. Član 8. Grad ustanovljava i dodjeljuje nagrade i priznanja. Vrste nagrada i priznanja, kriteriji i postupak za dodjeljivanje utvrđuju se posebnom odlukom Skupštine grada. Član 9. U Gradu, građani ostvaruju ljudska prava i slobode, koja su im garantovana međunarodnim aktima, Ustavom i zakonom, bez diskriminacije po bilo kojoj osnovi. Svatko ima pravo pristupa svim javnim institucijama i objektima u Gradu, pravo da se slobodno kreću i određuju svoje mjesto prebivališta i boravka, pravo poslovanja, ili rada-na cijeloj teritoriji grada, pravo da prodaje i kupuje pokretnu i nepokretnu imovinu, u skladu sa zakonom. Svi građani mogu ravnopravno učestvovati u vršenju javnih poslova, u skladu sa zakonom. Svi građani i pravna lica koja obavljaju poslovnu djelatnost, ili ostvaruju dobit, obvezna su da učestvuju u finansiranju funkcija i ovlasti jedinice lokalne samouprave putem poreza, taksa, doprinosa i drugih prihoda, u skladu sa zakonom. Člana 10. 240

Službeni jezici su: jezik srpskog naroda, jezik bošnjačkog naroda i jezik hrvatskog naroda. Službena pisma su ćirilica i latinica. Član 11. Organi Grada osiguravaju proporcionalnu zastupljenost konstutitivnih naroda i grupa "Ostalih" u tijelima Grada, a na temelju rezultata posljednjeg popisa stanovništva. Odlukama i drugim aktima organa Grada, osigurat se primjena principa proporcionalne zastupljenosti konstitutivnih naroda i grupa "Ostalih". II - POSLOVI GRADA Član 12. Poslovi Grada obuhvataju poslove iz samostalne nadležnosti, i poslove prenesene posebnim zakonom. Poslovi iz samostalne nadležnosti Grada obuhvataju poslove iz oblasti normativne djelatnosti, poslove upravljanja gradom, i poslove na planu pružanja usluga. Grad ima pravo da se bavi i svim drugim pitanjima od lokalnog interesa, koja nisu isključena iz njegove nadležnosti, niti su dodijeljena nekom drugom nivou vlasti. a) SAMOSTALNI POSLOVI GRADA Član 13. Grad, u okviru normativne djelatnosti i upravljanja gradom, obavlja sljedeće poslove: -

usvaja program razvoja Grada; usvaja razvojne, prostorne, urbanističke i sprovedbene planove; donosi budžet i završni račun budžeta; uređuje i osigurava korištenje građevinskog zemljišta i poslovnog prostora; organizuje komunalnu policiju; obavlja poslove inspekcijskog nadzora, u skladu sa zakonom; upravlja i raspolaže imovinom Grada; obrazuje Administrativnu službu Grada i Stručnu službu Skupštine grada, i uređuje njihovu organizaciju; vrši katastarske, geodetske i imovinsko-pravne poslove, u skladu sa zakonom; vrši naplatu, kontrolu naplate i prisilne naplate izvornih prihoda Grada; vrši poslove pravnog zastupanja Grada; osigurava izvršavanje zakona i drugih propisa, čije je izvršenje povjereno Gradu, i obavlja i druge poslove iz oblasti normativne djelatnosti i upravljanja Gradom, u skladu sa zakonom i drugim propisima. Član 14.

Grad-na planu pružanja usluga, obavlja sljedeće poslove: 241

-

-

vrši specifične poslove u oblasti: kulture, obrazovanja, sporta, zdravstva i socijalne zaštite, civilne zaštite, zanatstva, turizma, ugostiteljstva i zaštite okoline; uređuje i osigurava obavljanje komunalnih djelatnosti: proizvodnju i isporuku vode, toplotne energije, pročišćavanje i odvod otpadnih voda, održavanje javne higijene, javni prijevoz putnika, održavanje ulica, saobraćajnica, parkova, grobalja i pružanje pogrebnih usluga; odvođenju atmosferskih voda i drugih oborina i čišćenje javnih površina; osniva poduzeća, ustanove i druge organizacije za obavljanje poslova od interesa za Grad, uređuje njihovu organizaciju i upravljanje; uređuje i osigurava izgradnju, održavanje i korištenje javnih objekata komunalne infrastrukture, obavlja druge poslove iz oblasti pružanja usluga, u skladu sa zakonom i drugim propisima. Član 15.

Grad ostvaruje politiku uređenja prostora, na sljedeći način: -

donosi urbanistički plan i regulacione planove, prati i osigurava njihovo provođenje;

-

izdaje urbanističke saglasnosti i odobrenja za građenje;

-

osigurava korištenje građevinskog zemljišta, daje građevinsko zemljište na korištenje, utvrđuje naknadu za uređenje i korištenje građevinskog zemljišta, i stara se o njegovom uređenju i zaštiti;

-

osigurava uslove za uređenje naselja i korištenje javnih i drugih površina, određuje prostor za parkiranje i uređuje uslove i način njihovog korištenja i upravljanja;

-

uređuje način odlaganja komunalnog otpada;

-

određuje područja na kojima se mogu obavljati određene vrste poslovnih djelatnosti;

-

osigurava uslove i određuje način izgradnje, odnosno postavljanja i uklanjanja objekata na javnim površinama - u naseljenim mjestima i na neizgrađenom građevinskom zemljištu, i određuje uslove za uklanjanje objekata koji predstavljaju neposrednu opasnost za život i zdravlje ljudi, za susjedne objekte i bezbjednost saobraćaja,

-

Obavlja i druge poslove iz oblasti prostornog uređenja, u skladu sa zakonom. Član 16.

Grad-u komunalnoj i stambenoj oblasti, obavlja sljedeće poslove: -

propisuje pravila održavanja reda u stambenim zgradama;

-

odlučuje o uvođenju posebne naknade za etažne vlasnike, pod uslovima propisanim posebnim zakonom-radi osiguranja sredstava za radove hitnih intervencija u stambenim zgradama;

-

propisuje uslovte i osigurava nadzor nad održavanjem stambenih zgrada, 242

-

određuje visinu zakupnine za korištenje stanova kojima upravlja, te visinu zakupnine za državne stanove na svom području, pod uslovima propisanim posebnim zakonom-kojim je uređeno njihovo korištenje;

-

odlučuje o organizovanju poslova održavanja stambenih zgrada kojima upravlja, visini naknade za održavanje, utvrđuje kriterije i način plaćanja troškova održavanja poslovnih prostorija i stanova, u kojim se obavlja poslovna djelatnost;

-

osigurava postupak iseljenja bespravno useljenih lica u državne stanove i zajedničke prostorije u stambenim zgradama, i druge zakonom utvrđene poslove u oblasti stanovanja;

-

osigurava obavljanje komunalnih djelatnosti, te organizacijske, materijalne i druge uslove za izgradnju i održavanje komunalnih objekata i komunalne infrastrukture;

-

osigurava lokacije i uslove za izgradnju i održavanje grobalja, određuje uslove i načine sahranjivanja, i

-

osigurava sredstva za sahranjivanje socijalno nezbrinutih lica, umrlih na području grada;

-

osigurava uslove za izgradnju i održavanje ulica i trgova, lokalnih puteva, seoskih, poljskih i drugih nekategorisanih puteva, uređuje i osigurava upravljanje tim cestama i ulicama i odobrava njihovu izgradnju;

-

uređuje način držanja domaćih životinja i kućnih ljubimaca na području grada;

-

osigurava organizaciju i način obavljanja javnog prevoza putnika, koji se obavlja na tertoriji grada, i auto-taksi prevoza;

-

osigurava nadzor nad obavljanjem komunalnih djelatnosti, i inspekcijski nadzor,

-

obavlja i druge poslove u oblasti komunalnih i stambenih djelatnosti. Član 17.

U oblasti kulture, Grad ima sljedeće nadležnosti: -

Osigurava zaštitu kulturnih dobara, osim onih koji su zakonom utvrđeni kao dobra od značaja za Republiku;

-

Osigurava zaštitu i održavanje spomenika i spomen obilježja od značaja za kulturno-istorijsku tradiciju, ako njihova zaštita i održavanje nisu uređeni drugim propisima;

-

Organizuje manifestacije i obilježavanje jubileja u oblasti kulture od značaja za grad i razvoj kulturno-umjetničkog stvaralaštva u gradu;

-

Osigurava uslovee za prikupljanje, obradu, čuvanje i davanje na korištenje knjiga i drugih publikacija i uslovee za rad biblioteka čiji je Grad osnivač; 243

-

Osigurava izgradnju, rekonstrukciju i održavnje objekata institucija kulture u gradu čiji je osnivač Grad;

-

Obavlja i druge poslove iz oblasti kulture, u skladu sa zakonom. Član 18.

Grad u području osnovnog, srednjeg i visokog obrazovanja vrši sljedeće poslove: -

Predlaže broj i prostorni raspored osnovnih škola na teritoriji grada;

-

Predlaže upisna područja za osnovne škole na teritoriji grada;

-

Imenuje članove školskih odbora, u ime Grada Banja Luka;

-

Osigurava sredstva za podmirenje materijalnih troškova srednjeg obrazovanja, sredstva za tekuće i investicijsko održavanje objekata srednjeg obrazovanja;

-

Osigurava i druga sredstva propisana zakonom;

-

Prati stanje u oblasti nauke i naučno-istraživačke djelatnosti, i preduzima mjere u cilju poticanja razvoja tih djelatnosti;

-

Osigurava sredstva za izradu naučno-istraživačkih projekata od interesa za grad;

-

Osigurava sredstva, i propisuje uslove za stipendiranje učenika i studenata:

-

Obavlja i druge poslove iz oblasti obrazovanja, u skladu sa zakonom. Član 19.

Grad u oblasti zdravstvene zaštite stanovništva, obavlja sljedeće poslove: -

Osigurava unapređenje i očuvanje zdravlja stanovništva, suzbijanje i sprečavanje zaraznih i drugih oboljenja koja se pojavljuju u epidemiološkom obliku;

-

Osigurava provođenje mjera preventivne i primarne zaštite stanovništva;

-

Utvrđuje planove i osigurava provođenje dezinfekcije, dezinsekcije i deratizacije na području grada, u cilju sprečavanja nastanka i širenja zaraznih bolesti;

-

Prati zdravstveno stanje stanovništva i epidemiološku situaciju na području grada, i poduzima mjere za njihovo unapređenje;

-

Osigurava uslove za pregled umrlih osoba, za stručno utvrđivanje vremena i uzroka smrti izvan zdravstvene ustanove, organizuje i finansira poslove mrtvozorstva; 244

-

Osigurava sredstva za provođenje cijepljenja, i zbrinjavanje oboljelih od bolesti ovisnosti, u skladu sa zakonom;

-

Osigurava sredstva za pokrivanje troškova zdravstvene zaštite socijalno ugroženih kategorija stanovništva, u skaldu sa mogućnostima;

-

Obavlja druge poslove iz oblasti zdravstvene zaštite stanovništva, u skladu sa zakonom. Član 20.

Grad-u oblasti zaštite prava boraca, vojnih invalida, porodica poginulih i nestalih boraca i civilnih žrtava rata, obavlja sljedeće poslove: -

Utvrđuje status i prava boraca, vojnih invalida, porodica poginulih i nestalih boraca, i civilnih žrtava rata, u skladu sa zakonom;

-

Osigurava sredstva za poboljšanje materijalnog položaja boraca, vojnih invalida, porodica poginulih i nestalih boraca, i civilnih žrtava rata, u skadu sa raspoloživim sredstvima;

-

Uređuje i osigurava rješavanje stambenih potreba boraca, vojnih invalida, porodica poginulih i nestalih boraca i civilnih žrtava rata, u skladu sa zakonom;

-

Obavlja i druge poslove iz oblasti boračko-invalidske zaštite. Član 21.

Grad u oblasti socijalne zaštite, vrši sljedeće poslove: -

Donosi program razvoja socijalne zaštite u gradu;

-

Osigurava uslove za kvalitetno pružanje socijalnih usluga građanima;

-

Osniva Centar za socijalni rad, i osigurava kadrovske, prostorne, finansijske i tehničke uslove za njegov rad;

-

Prati socijalne potrebe građana, osigurava ravnopravne uslove osobama s invaliditetom, utvrđuje programe poboljšanja kvaliteta života ovih osoba, njihovih porodica i drugih ugroženih grupa, definiše politiku proširene socijalne zaštite na području Grada;

-

Prati i pomaže rad socijalno-humanitarnih organizacija, u obavljanju humanitarne djelatnosti;

-

Osigurava finansijska sredstva za ostvarivanje prava iz oblasti socijalne zaštite, utvrđenih zakonom;

-

Razvija i druge oblike socijalne zaštite, u skladu sa potrebama i mogućnostima Grada;

-

Obavlja i druge poslove iz oblasti socijalne zaštite, u skladu sa zakonom. 245

Član 22. Grad-u oblasti društvene brige o djeci i omladini, obavlja sljedeće poslove: -

Osigurava uslove za boravak djece u predškolskim ustanovama;

-

Utvrđuje mrežu ustanova za predškolsko vaspitanje i obrazovanje djece na području grada;

-

Osigurava uslove za održavanje, izgradnju, dogradnju, opremanje i osavremenjivanje uslova za rad ustanova društvene brige o djeci;

-

Donosi srednjoročne i kratkoročne planove omladinske politike za područje grada;

-

Vodi registar omladinskih organizacija koje imaju sjedište na području grada;

-

Planira i osigurava sredstva za rad omladinskih vijeća, i sudjeluje u finansiranju programa omladinske politike na nivou grada;

-

Osigurava objekte i uslove u kojima mladi obavljaju omladinske aktivnosti na temelju utvrđenih kriterija;

-

Priprema i realizuje godišnji program stručnog usavršavanja iz oblasti omladinskog rada i aktivnosti od interesa za grad;

-

Obavlja i druge poslove iz oblasti društvene brige o djeci i omladini, u skladu sa zakonom. Član 23.

Grad u oblasti sporta i fizičke kulture, obavlja sljedeće poslove: -

Osigurava uslove za razvoj i unapređenje sporta i fizičke kulture;

-

Osigurava uslove za izgradnju i korištenje sportskih i rekreacijskih objekata;

-

Osigurava uslove za organizaciju i održavanje sportskih takmičenja, i drugih sportskih manifestacija od značaja za grad;

-

Osigurava uslove za razvoj i unapređenje amaterskog sporta;

-

Osigurava posebne uslove za povećanje kvaliteta rada sa mladim sportskim talentima;

-

Osigurava uslove i izdaje licence za organizaciju i održavanje sportskih takmičenja i manifestacija od značaja za grad;

-

Izdaje licence za rad stručnjaka u sportskim organizacijama na području grada;

-

Obavlja i druge poslove iz oblasti sporta i fizičke kulture, u skladu sa zakonom. 246

Član 24. Grad u oblasti turizma, ugostiteljstva, zanatstva i trgovine, obavlja sljedeće poslove: -

Osigurava uslove za razvoj i unapređenje turističkih resursa, i turističke ponude grada;

-

Utvrđuje visinu boravišne takse;

-

Osigurava uslove za razvoj turističke informativno-propagandne djelatnosti;

-

Osigurava uslove za razvoj i unapređenje ugostiteljstva, propisuje radno vrijeme i druge uslove za rad ugostiteljskih objekata;

-

Osigurava uslovee za razvoj i unapređenje zanatstva i trgovine, potiče razvoj deficitarnih zanata, u skladu sa interesima i potrebama građana;

-

Obavlja i druge poslove iz oblasti turizma, ugostiteljstva, zanatstva i trgovine, u skladu sa zakonom. Član 25.

Grad u oblasti razvoja privrede, privatnog poduzetništva i poljoprivrede, obavlja sljedeće poslove: -

Osigurava uslove za poticanje i razvoj malih i srednjih preduzeća, i drugih oblika privatnog poduzetništva;

-

Osigurava adekvatnu informisanost poduzetnika o postupku i uslovima za osnivanje srednjih i malih preduzeća;

-

Utvrđuje Program korištenja sredstava od naknade za pretvaranje poljoprivrednog zemljišta u nepoljoprivredne svrhe;

-

Donosi Program zdravstvene zaštite životinja na području grada;

-

Donosi Plan proljetne sjetve;

-

Donosi šumsko-privrednu osnovu za šume u državnom vlasništvu, i godišnji plan gazdovanja u privatnim šumama;

-

Podstiče razvoj poljoprivrede, stočarstva, voćarstva na teritoriji grada;

-

Obavlja i druge poslove iz ovih oblasti, u skladu sa zakonom. Član 26.

Grad u oblasti zaštite prirodnih dobara i životne sredine, obavlja sljedeće poslove:

247

-

Donosi osnove zaštite korištenja i unapređenja poljoprivrednog zemljišta, i stara se o njihovom sprovođenju;

-

Osigurava aktivnosti i mjere koje imaju za cilj sprečavanje štetnih aktivnosti, oštećenja ili zagađivanja prirode, kao i smanjenje ili eliminisanje nastale štete;

-

Osigurava korištenje prirodnih resursa na ekonomičan i prikladan način, u cilju očuvanja ekološkog sistema, i osigurava poboljšanje kvaliteta životne sredine;

-

Osigurava sticanje i unapređivanje saznanja o životnoj sredini grada, i osigurava stalnu edukaciju iz ove oblasti;

-

Donosi program zaštite;

-

Propisuje i poduzima dugoročne mjere i aktivnosti na planu zaštite životne sredine koje su od interesa za grad, a naročito sljedeće: * Osigurava čistoću životne sredine na području grada; * Vrši drenažu bujičnih voda, prikupljanje i pročišćavanje kanalizacije na području grada; * Vrši adekvatno tretiranje otpadnih voda na teritoriji grada; * Vrši zaštitu od buke, vibracija i zagađenosti vazduha, nastalih kao posljedica obavljanja određenih djelatnosti, i vrši njihovo mjerenje; * Osigurava snabdijevanje grada vodom za piće; * Upravlja zelenim površinama i zaštićenim prirodnim područjima;

-

Osigurava uslovee korištenja, i način upravljanja prirodnim jezerima, izvorima, javnim bunarima i javnim česmama, i stara se o njihovoj zaštiti, te stvara opšte uslove za očuvanje čistoće obala rijeka i jezera;

-

Osigurava opšte uslove i načine izgradnje i održavanja vodovoda u seoskim naseljima, njihovo korištenje, i utvrđuje sanitarno-tehničke uslove za ispuštanje otpadnih voda;

-

Određuje vodoprivredne uslove, izdaje vodoprivredne saglasnosti i vodoprivredne dozvole za objekte i radove, određene zakonom;

-

Osigurava uslove za očuvanje, korištenje i unapređenje područja s prirodnim ljekovitim svojstvima, i upravlja područjima s prirodnim ljekovitim svojstvima na kojima je uspostavljen poseban režim zaštite;

-

Propisuje granične vrijednosti emisije za pojedine štetne i opasne tvari, u slučajevima utvrđenim zakonom;

-

Objavljuje podatke o stanju kvaliteta vazduha;

-

Stara se o poboljšanju kvaliteta vazduga, za područja sa ugroženim kvalitetom vazduha, poduzima odgovarajuće mjere;

-

Utvrđuje mjere za organizovano i neškodljivo uklanjanje životinja, osigurava uslove karantina za životinje, s područja grada; 248

-

Obavlja poslove evidencije o kvalitetu stoke, odabranim muškim priplodnim grlima, propisuje uslove i načine držanja pčela i postavljanja pčelinjaka, i određuje područja za selekciju pčela;

-

Osigurava vršenje inspekcijskog nadzora iz oblasti zaštite životne sredine;

-

Ostvaruje saradnju s drugim jedinicama lokalne samouprave, na planu zaštite i unapređenja životne sredine;

-

Osigurava očuvanje prirodnih vrijednosti na svom području, i donosi akte o stavljanju pod zaštitu određenog prirodnog dobra, i

-

Obavlja druge poslove iz oblasti zaštite prirodnih dobara i okoliša, u skladu sa zakonom. Član 27.

Grad osigurava informisanje i javno obavještavanje o pitanjima od značaja za život i rad građana, a naročito: -

Redovito objavljuje odluke Skupštine gada i Gadonačelnika, i druge akte u Službenom glasniku Grada, na web-stranici, i na oglasnoj ploči;

-

Osigurava i organizuje kontinuirano obavljanje poslova informisanja;

-

Omogućuje-predstavnicima medija, udruženjima građana, i drugim zainteresiranim licima, uvid u dokumente organa Grada;

-

Osigurava održavanje konferencija za štampu, i druge vidove obavještavanja javnosti putem medija;

-

Osigurava i uspostavlja punktove za informisanje građana;

-

Organizuje i održava službenu internet-stranicu Grada;

-

Organizuje poseban sistem obavještavanja-u slučaju elementarnih nepogoda, epidemija, ili drugih situacija opasnih po život i zdravlje stanovništva i

-

Na druge načine razvija i unapređuje sistem informisanja i javnog obavještavanja. Član 28.

Grad u području zaštite građana i materijalnih dobara od elementarnih i drugih većih nepogoda, obavlja sljedeće poslove: -

Donosi Program civilne zaštite grada;

-

Donosi Plan zaštite od požara za područje grada;

-

Organizuje civilnu zaštitu i zaštitu od požara, provodi mjere civilne zaštite i zaštite od požara; 249

-

Određuje preventivne mjere za slučaj neposredne opasnosti od elementarnih i drugih većih nepogoda;

-

Planira i utvrđuje izvore finansiranja i izvršavanja zadataka civilne zaštite, i zaštite od požara;

-

Formira štabove, jedinice, i određuje povjerenike civilne zaštite;

-

Određuje mjere za ublažavanje i otklanjanje neposrednih posljedica od elementarnih i drugih većih nepogoda;

-

Određuje preduzeća i druga pravna lica, koja su obavezna donijeti planove zaštite od požara, i druga opšta akta, u skladu sa zakonom i Planom zaštite grada od požara;

-

Obavlja i druge poslove iz oblasti civilne zaštite, i zaštite od požara, u skladu sa zakonom. Član 29.

Grad organizuje Službu za pružanje pravne pomoći radi zaštite i ostvarivanja prava i interesa građana na području grada. Organizacija i poslovi Službe pravne pomoći regulišu se aktom kojim se uređuje organizacija Administrativne službe Grada. b) PRENESENI POSLOVI GRADA Član 30. Grad obavlja i poslove državne uprave, kada mu se zakonom prenesu u nadležnost. Kada se poslovi državne uprave prenose u nadležnost Grada, prije donošenja zakona kojim se ti poslovi prenose u nadležnost Grada, Skupština grada će zahtijevati prethodne konsultacije sa nadležnim republičkim organima. III - ORGANIZACIJA I RAD ORGANA GRADA Član 31. Organi grada su: - Skupština grada, i - Gradonačelnik. A) SKUPŠTINA GRADA Član 32. Skupština grada je predstavničko tijelo građana grada, i organ odlučivanja i kreiranja politike Grada. U okrivu svog djelokruga, Skupština grada: 1. donosi statut Grada; 250

2. donosi odluke i druga opšta akta, i daje njihovo autentično tumačenje; 3. donosi budžet, završni račun budžeta i usvaja izvještaj o realizaciji budžeta; 4. donosi ekonomski plan, plan razvoja i investicione programe; 5. donosi razvojne, prostorne i urbanističke planove i programe; 6. donosi program uređenja građevinskog zemljišta; 7. donosi sprovedbene planove; 8. donosi odluke, i druga opšta akta o obavljanju funkcija iz oblasti kulture, obrazovanja, sporta, zdravstva, boračko-invalidske zaštite, socijalne zaštite, društvene brige o djeci i omladini, informisanja, zanatstva, turizma, ugostiteljstva, privrede, privatnog poduzetništva, poljoprivrede, šumarstva i zaštite životne okoline; 9. utvrđuje gradske takse, naknade za uređenje i korištenje građevinskog zemljišta, naknadu za korištenje poslovnog prostora, i druge lokalne izvore javnih prihoda, koji po zakonu pripadaju Gradu; 10. donosi odluke i druga opšta akta u oblasti civilne zaštite, i zaštite od požara, u skladu sa zakonom, i poduzima mjere za funkcionisanje istih; 11. donosi odluke o pribavljanju, upravljanju i raspolaganju imovinom Grada; 12. donosi odluku o određivanju naziva ulica, trgova, dijelova naseljenih mjesta i mjesnih zajednica; 13. donosi odluku o proglašenju praznika grada; 14. donosi odluku o upotrebi simbola grada; 15. donosi odluku o članstvu grada u Savezu opština i gradova, o udruživanju u druge saveze i organizacije, uspostavlja i ostvaruje saradnju s drugim opštinama i gradovima; 16. donosi plan korištenja javnih površina; 17. donosi odluku o nagradama i priznanjima; 18. bira i razrješava predsjednika Skupštine grada, potpredsjednika Skupštine grada, zamjenika gradonačelnika Grada, sekretara Skupštine grada i članove stalnih i povremenih radnih tijela Skupštine grada; 19. bira, imenuje i razrješava načelnike organizacionih jedinica Administrativne službe Grada, na prijedlog Gradonačelnika; 20. obrazuje stručnu službu za potrebe Skupštine i njenih radnih tijela; 251

21. odlučuje o zaduženju Grada; 22. usvaja poslovnik; 23. razmatra godišnji izvještaj o radu Gradonačelnika, i o istom zauzima svoj stav; 24. odlučuje o pokretanju inicijative za opoziv Gradonačelnika, u skaldu sa zakonom; 25. osniva preduzeća i ustanove komunalnih i drugih djelatnosti-za obavljanje poslova od interesa za Grad, i upravlja istim u skladu sa zakonom; 26. raspisuje javni zajam i samodoprinos; 27. raspisuje referendum; 28. donosi odluke o obrazovanju mjesnih zajednica na području grada; 29. daje mišljenje o promjeni granica grada; 30. imenuje i razrješava organe upravljanja i rukovođenja-u javnim poduzećima i ustanovama čiji je osnivač Grad, u skladu sa zakonom; 31. razmatra izještaj o radu, i programe rada preduzeća i ustanova čiji je osnivač Grad; 32. razmatra i odlučuje o građanskim inicijativama, 33. odlučuje o uspostavljanju saradnje s drugim opštinama i gradovima; 34. obavlja druge poslove, u skladu sa zakonom. Član 33. Skupština grada ima 31 odbornika. Pripadnicima svih nacionalnih manjina garantuje se jedno odborničko mjesto u Skupštini Grada Banjaluka. Odbornici Skupštine grada biraju se na neposrednim tajnim izborima, u skladu sa Zakonom, na period od 4 godine. Član 34. Odbornik ne može biti pozvan na krivičnu odgovornost, pritvoren ili kažnjen za izraženo mišljenje ili davanje glasa u Skupštini grada. Član 35. Skupština grada donosi odluke-većinom glasova od ukupnog broja vijećnika, na način reguliran Poslovnikom. Član 36. 252

Skupština grada ima predsjednika, potpredsjednika i sekretara, koje bira na vremenski period trajanja mandata Skupštine. Član 37. Predsjednik i potpredsjednik Skupštine-biraju se na konstituirajućoj sjednici, iz reda vijećnika, većinom glasova od ukupnog broja vijećnika, sukladno zakonu. Član 38. Predsjednik Skupštine zastupa, i predstavlja Skupštinu grada, saziva sjednice, i njima predsjedava, i potpisuje akte Skupštine. Član 39. Potpredsjednik Skupštine grada obavlja poslove, utvrđene Statutom i Poslovnikom Skupštine grada, i zamjenjuje predsjednika Skupštine grada, u slučaju njegove spriječenosti. Član 40. Prva sjednica Skupštine grada, u novom sazivu, održat će se najkasnije 30 dana nakon objavljivanja rezultata izbora, u skladu sa zakonom. Član 41. Prvu sjednicu Skupštine grada-u novom sazivu, saziva predsjednik Skupštine grada-ranijeg saziva, i njom predsjedava do izbora radnog predsjedništva. Radno predsjedništvo obavlja konsultacije s predstavnicima političkih stranaka čiji su odbornici izabrani u Skupštinu grada, i predlaže sastav Komisije za verifikaciju mandata, i Komisije za izbor i imenovanje. Ostala pitanja vezana za konstitutivnu sjednicu Skupštine grada, regulišu se Poslovnikom Skupštine grada. Član 42. Poslovnikom o radu Skupštine grada regulišu se pitanja koja se odnose na prava i obveze odbornika, njihovu odgovornost, način izbora i razrješenja predsjednika Skupštine grada, i njegova prava i obaveze; način i postupak imenovanja i razrješenja dopredsjednika Skupštine grada-i njegova prava i obaveze, način i postupak imenovanja i razrješenja zamjenika gradonačelnika; način izbora tajnika Skupštine grada-i njegova prava i dužnosti; postupak sazivanja sjednice Skupštine grada, utvrđivanje dnevnog reda sjednice, utvrđivanje rezultata glasanja, ovlaštenje predlagača sazivanja sjednice-ukoliko je ne sazove predsjednik; postupak predlaganja i donošenja opštih akata, obavještavanje javnosti o radu Skupštine grada, izbor radnih tijela Skupštine grada, njihov sastav, nadležnost i način rada; program rada Skupštine grada i način vođenja zapisnika, kao i druga pitanja od značaja za organizaciju i rad Skupštine grada. Član 43. 253

Funkcija odbornika Skupštine grada nespojiva sa funkcijom gradonačelnika, zamjenika gradonačelnika, sekretara Skupštine i zaposlenih u Administrativnoj službi Grada i u područnim jedinicama republičkih organa. Član 44. Skupština grada može obrazovati stalne komisije, odbore i savjete, druga stalna i povremena radna tijela čiji se sastav, djelokrug i način rada uređuje Poslovnikom Skupštine grada, odnosno, odlukom o obrazovanju. Član 45. Skupština grada bira i imenuje sekretara Skupštine grada, na vrijeme trajanja mandata Skupštine, iz reda diplomiranih pravnika s položenim stručnim ispitom za rad u Administrativnoj službi, ili sa pravosudnim ispitom, i sa pet godina radnog iskustva u struci. Član 46. Sekretar Skupštine grada svoju dužnost obavlja profesionalno, na način utvrđen Poslovnikom. Sekretar Skupštine vrši dužnost do isteka mandata Skupštine grada, a poslove iz djelokruga poslova sekretara obavlja do izbora sekretara novog saziva Skupštine. Sekretar Skupštine grada rukovodi Stručnom službom Skupštine grada, i odgovara Skupštini grada za svoj rad, i za rad Stručne službe. Sekretar Skupštine je glavni urednik Službenog glasnika Grada. Član 47. Sekretar Skupštine, u saradnji s predsjednikom Skupštine i gradonačelnikom, priprema Prijedlog dnevnog reda, i osigurava uslove za rad Skupštine. Sekretar pruža stručnu pomoć predsjedniku Skupštine, odgovara za zakonitost rada Skupštine, i vrši druge poslove utvrđene Poslovnikom Skupštine. Član 48. Na prijedlog gradonačelnika, Skupština grada bira, imenuje i razrješava načelnike organizacijskih jedinica Administrativne službe Grada, na vrijeme trajanja mandata Skupštine grada, u skladu sa zakonom. Načelnik organizacijske jedinice Administrativne službe Grada rukovodi organizacionom jedinicom, i odgovoran je za njen rad. Za načelnika organizacijske jedinice Administrativne službe Grada, može biti imenovano lice koje ima visoku stručnu spremu, pet godina radnog iskustva u struci, i druge uslove-utvrđene zakonom i aktom o organizaciji i sistematizaciji radnih mjesta u Administrativnoj službi Grada. 254

Načelnik organizacijske jedinice Administrativne službe Grada, za svoj rad, odgovara gradonačelniku i Skupštini grada, u skladu sa zakonom. B) FUNKCIONERI GRADA Član 49. Funkcioneri Grada su: - Gradonačelnik, - Zamjenik gradonačelnika, - Predsjednik Skupštine, i - Potpredsjednik Skupštine. V) GRADONAČELNIK Član 50. Gradonačelnik je nosilac izvršne vlasti u Gradu, rukovodi Administrativnom službom Grada, i odgovoran je za njen rad. Gradonačelnik zastupa i predstavlja Grad. Član 51. Gradonačelnik se bira na period od četiri godine, neposrednim tajnim izborima, u skladu sa zakonom. Razrješenje, prije isteka mandata, i opoziv gradonačelnika provodi se sukladno zakonom. Član 52. Ukoliko gradonačelnik svoju funkciju ne vrši u skladu sa zakonom, ili ne provodi odluke Skupštine grada, jedna trećina odbornika može pokrenuti pitanje njegovog opoziva. Postupak opoziva može pokrenuti i 10 posto birača, upisanih u birački popis grada. Skupština grada je dužna da svaku inicijativu za opoziv gradonačelnika stavi na dnevni red, i, u roku od 30 dana od dana prijema inicijative donese odluku. Član 53. Ako Skupština grada donese odluku o pokretanju postupka opoziva gradonačelnika, provodi se postupak opoziva, o čemu građani odlučuju neposrednim tajnim glasanjem, u roku od 30 dana od dana donošenja odluke. Gradonačelniku prestaje mandat ako se za njegov opoziv izjasni natpolovična većina od broja birača koji su izašli na glasanje za opoziv. 255

Član 54. U slučaju ostavke i trajne spriječenosti gradonačelnika da obavlja funkciju, a do isteka mandata je preostalo više od godinu dana, raspisuju se izbori u roku od 60 dana, u skladu sa zakonom. Član 55. Gradonačelnik je nadležan da: 1. predlaže Statut Grada; 2. predlaže odluke i druge akte koje donosi Skupština grada, 3. izrađuje Nacrt, i podnosi Skupštini na usvajanje, godišnji budžet i odluke o izvršenju budžeta, u skladu sa zakonom; 4. predlaže Skupštini donošenje razvojnih planova, prostornih i urbanističkih planova i ostalih planskih dokumenata; 5. izvršava zakone i druge propise Republike; 6. provodi politiku Grada i izvršava odluke i druge akte Skupštine grada; 7. donosi odluke o raspologanju sredstvima budžeta Grada, u skladu sa Odlukom o izvršenju budžeta, i 8. odgovara Skupštini grada za zakonito i namjensko trošenje sredstava budžeta; 9. obavještava Skupštinu o svim pitanjima iz nadležnosti Grada, njegovih prava i obaveza; 10. odgovoran je za zakonitost akata koje predlaže Skupštini grada; 11. donosi odluku o osnivanju Administrativne službe Grada; 12. donosi Pravilnik o organizaciji poslova i sistematizaciji radnih mjesta Administrativne službe Grada; 13. donosi plan civilne zaštite, i osigurava njegovu realizaciju; 14. naređuje mjere za ublažavanje i otklanjanje neposrednih posljedica od elementarnih i drugih većih nepogoda; 15. poduzima operativne i druge mjere u slučaju poremećaja ili prekida u obavljanju komunalnih djelatnosti; 16. donosi pojedinačne akte-za koje je ovlašten zakonom, Statutom i drugim opštim aktima;

256

17. realizuje saradnju Grada s drugim opštinama, gradovima, međunarodnim i drugim organizacijama, u skladu sa odlukama i zaključcima Skupštine grada; 18. daje saglasnost na statute, i druge opšte akte preduzeća i ustanova čiji je osnivač Grad; 19. podnosi izvještaj Skupštini grada o svom radu, io radu Administrativne službe Grada; 20. pokreće inicijativu da se, do odluke nadležnog suda, obustavi od izvršenja propis Skupštine grada, opšti ili pojedinačni akt ako smatra da je suprotan Ustavu ili zakonu; 21. zaključuje ugovore u ime Grada; 22. odlučuje o sukobu nadležnosti između Administrativne službe Grada i organizacija koje vrše poslove od interesa za Grad; 23. rješava-u drugom stepenu po žalbama na prvostepena rješenja Administrativne službe Grada, ukoliko za rješavanje nisu nadležni republički organi; 24. obavlja i druge poslove, utvrđene zakonom i Statutom. Član 56. Gradonačelnik ima zamjenika. Zamjenik gradonačelnika zamjenjuje gradonačelnika u poslovima koje mu on povjeri, a u slučaju spriječenosti i odsustva gradonačlenika, zamjenjuje ga u svim poslovima. Zamjenika gradonačelnika bira Skupština grada, na prijedlog gradonačelnika, na način i po postupku propisanom Poslovnikom. Član 57. Zamjenik Gradonačelnika može biti razriješen dužnosti i prije isteka mandata ako: podnese ostavku, ako zbog izdržavanja kazne zatvora mora biti odsutan sa rada šest mjeseci, ili duže, s danom stupanja na izdržavanje kazne, zbog duge i teške bolesti koja ga onemogućava da obavlja dužnost, zbog nemoralnog i nedoličnog ponašanja, zbog većih propusta u radu ili zloupotrebe funkcije koju obavlja, i u drugim slučajevima, utvrđenim zakonom. Prijedlog za razrješenje zamjenika gradonačelnika-Skupštini grada, može podnijeti gradonačelnik, ili 10 odbornika, u pisanoj formi, sa obrazloženjem. Skupština grada je dužna odlučiti o prijedlogu za razrješenje u roku od 30 dana od dana prijema prijedloga. Skupština grada je dužna, u roku od 30 dana od dana razrješenja, provesti postupak izbora novog zamjenika gradonačelnika. Postupak razrješenja zamjenika gradonačelnika uređuje se Poslovnikom. Član 58.

257

Gradonačelnik, samostalno, utvrđuje strukturu i organizaciju Administrativne službe Grada, u skladu sa kriterijima i principima propisanim zakonom. Član 59. Aktom o osnivanju Administrativne službe Grada, gradonačelnik je dužan osigurati primjenu načela efikasnosti, djelotvornosti i ekonomičnosti administracije. IV - IMOVINA I FINANSIRANJE GRADA Član 60. Imovinu Grada Banja Luka čine: pokretne i nepokretne stvari i imovinska prava, u skladu sa zakonom. Imovinom Grada upravlja i raspolaže Skupština grada. Skupština je dužna upravljati i raspolagati imovinom Grada, u interesu građana, pažnjom dobrog domaćina i privrednika, u skladu sa zakonom . Član 61. Za obavljanje poslova utvrđenih Ustavom, zakonom i ovim Statutom, Gradu pripadaju prihodi, određeni zakonom. Član 62. Grad ima budžet, u kojem su iskazani svi prihodi i rashodi Grada. Prihodi Grada su: - Prihodi ostvareni od poreza, taksa, naknada i drugih prihoda, u skladu sa zakonom; - Prihodi ostvareni od taksi, naknada, koje Grad propisuje u skladu sa zakonom; - Prihodi od imovine i imovinskih prava Grada; - Prihodi koje Grad ostvari po osnovu povjerenih poslova; - Prihodi od samodoprinosa; - Prihodi od novčanih kazni, izrečenih u prekršajnom postupku, utvrđenim aktima Grada; - I ostali zakonom utvrđeni prihodi. Član 63. Korisnici sredstava budžeta Grada, čiji je osnivač Grad, dužni su, Skupštini grada, podnijeti godišnji izvještaj o svom radu, ostvarivanju Programa rada i korištenju sredstava budžeta. Zakonski korisnici sredstava budžeta Grada dužni su, na zahtjev tijela Grada, podnijeti izvještaj o svom radu, i o korištenju sredstava budžeta. Član 64. Budžet Grada se donosi za kalendarsku godinu, prije njenog početka. Ako se, u roku iz prethodnog stava, budžet ne donese, Skupština grada donosi odluku o privremenom finansiranju, u skladu sa zakonom. 258

Odluku iz prethodnog stava donosi Skupština grada, na prijedlog gradonačelnika. Član 65. Gradonačelnik, utvrđuje Nacrt budžeta Grada, i osigurava provođenje javne rasprave o istom. Prijedlog budžeta gradonačelnik podnosi Skupštini grada, na usvajanje, u skladu sa zakonom. Član 66. Izvještaj o izvršenju budžeta, razmatra i usvaja Skupština grada, u skladu sa zakonom. V - AKTI ORGANA GRADA Član 67. Organi Grada, u vršenju poslova iz svoje nadležnosti, donose: Statut, Poslovnik, odluke, pravilnike, naredbe, rješenja, upute, zaključke, preporuke i rezolucije. Član 68. Skupština grada donosi: Statut, Poslovnik, odluke, programe, naredbe, rješenja, zaključke, preporuke i rezolucije. Član 69. Gradonačelnik-u vršnju poslova, donosi: odluke, pravilnike, naredbe, upute, rješenja i zaključke. Član 70. Građani i udruženja građana mogu podnositi, tijelima Grada, inicijative za donošenje akata-iz njihove nadležnosti. Inicijativa se dostavlja u pisanom obliku-s obrazloženjem, naznakom organa kojem se upućuje i akta čije donošenje se inicira. Organ kojem je inicijativa dostavljena dužan je istu razmotriti, i obavijestiti podnositelja u roku od 60 dana od dana podnošenja. Član 71. Prijedlog za donošenje akta iz nadležnosti Skupštine grada podnosi gradonačelnik. Prijedlog za donošenje akta iz nadležnosti Skupštine grada mogu podnijeti i druga lica, u skladu sa zakonom. Član 72. Odluke i druga opšta akta Skupštine grada i gradonačelnika objavljuju se u Službenom glasniku Grada Banja Luka, a stupaju na snagu osmog dana od dana objavljivanja. Izuzetno, opštim aktom se može iz opravdanih razloga, utvrditi da stupa na snagu prije objave, s danom 259

donošenja. Odluke i druga opšta akta organa Grada ne mogu imati povratno djelovanje. U Službenom glasniku Grada, osim odluka i drugih opštih akata, objavljuju se: autentična tumačenja akata tijela Grada, odluke Ustavnog suda koje se odnose na zakonitosti akata tijela Grada, programi i planovi od interesa za informisanje građana, odluke o izborima i imenovanjima, akti raspolaganja nekretninama na teritoriji grada, te drugi akti-kada o tome odluče organi Grada. Član 73. Gradonačelnik je dužan u roku od 15 dana od dana objavljivanja Službenog glasnika Grada Banja Luka, Službeni glasnik Grada Banja Luka dostavi Vladi Republike Srpske, Ministarstvu uprave i lokalne samouprave. VI - JAVNOST RADA Član 74. Rad organa Grada je javan. Organi Grada dužni su upoznati javnost o obavljanju poslova iz svog djelokruga, i izvještavati o svom radu-putem sredstava javnog informisanja, ili na drugi prikladan način. Načini obavještavanja javnosti o radu tijela Grada-utvrdiće se posebnim aktima organa Grada. Član 75. Službena saopštenja i izjave za sredstva javnog infosmiranja daju: 1. predsjednik Skupštine o radu Skupštine grada, 2. Gradonačelnik-o radu izvršne vlasti u Gradu. Predsjednik Skupštine grada i gradonačelnik mogu ovlastiti i druga lica za davanje službenih saopštenja o radu tijela Grada. Član 76. Javnost rada organa Grada osigurava se kroz slobodu pristupa informacijama svim fizičkim i pravnim licima, u skladu sa zakonom. Član 77. Sredstvima javnog informisanja dostavljaju se pozivi i materijali za sjednice organa Grada-radi informiranja javnosti. Predstavnici sredstava javnog informisanja mogu prisustvovati sjednicama Skupštine grada. Izuzetno, sjednica Skupštine grada se može održati bez prisustva javnosti, na način propisan Poslovnikom. 260

VII - UČEŠĆE GRAĐANA U LOKALNOJ SAMOUPRAVI Član 78. Oblici neposrednog sudjelovanja građana u lokalnoj samoupravi su: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.

referendum, zbor građana, građanska inicijativa, mjesna zajednica, javna rasprava, paneli građana, sati građana u Skupštini grada, drugi oblici sudjelovanja . Član 79.

Građani, neposredno sudjelujući u lokalnoj samoupravi, odlučuju o: - Izgradnji komunalnih objekata, načinu osiguravanja financijskih sredstava za izgradnju tih objekata, i o načinu korištenja i upravljanja tim objektima; Pokretanju inicijative za donošenje i izmjenu propisa i općih akata iz nadležnosti lokalne zajednice; Upućivanju preporuka i prigovora na rad organa lokalne samouprave; Pokretanju inicijative za izdvajanje i pripajanje naseljenih mejsto iz sastava Grada. 1) REFERENDUM Član 80. Skupština grada može raspisati referendum za teritoriju grada, za jednu ili više mjesnih zajednica, i za dio mjesne zajednice, o pitanjima iz nadležnosti Skupštine grada, koja se odnose na posebne potrebe i interese građana. Član 81. Prijedlog za raspisivanje referenduma mogu podnijeti: 1. 1 / 3 odbornika Skupštine grada, 2. gradonačelnik, 3. zbor građana mjesne zajednice na čijem području se traži raspisivanje referenduma. Član 82. Odluku o raspisivanju referenduma donosi Skupština grada, u roku od 30 dana od dana podnošenja prijedloga. 261

Odlukom iz prethodnog stavka, određuje se pitanje o kojem će se građani izjasniti na referendumu, dan i područje na kojem se provodi referendum. Član 83. Pravo odlučivanja na referendumu imaju građani koji imaju prebivalište na području grada, i koji su upisani u birački spisak. Član 84. Referendum provodi posebna komisija, koju imenuje Skupština grada, na prijedlog gradonačelnika. Komisiju iz prethodnog stava čine predsjednik, sekretar i pet članova. Član 85. Referendum se provodi po postupku propisanim zakonom, i ovim Statutom. Odluka donesena na referendumu je obavezujuća, i objavljuje se u Službenom glasniku Grada. Član 86. Odluka je donesena na referendumu ako se za nju izjasnila većina od ukupnog broja upisanih glasača s područja za koje je referendum raspisan. 2) ZBOR GRAĐANA Član 87. Na zboru, građani mogu raspravljati o svim pitanjima iz djelokruga samostalnih poslova Grada, inicirati i predlagati načine rješavanja određenih pitanja, i donošenje akata iz djelokruga Skupštine grada. Zbor građana se održava za područje mjesne zajednice. Član 88. Zbor građana može sazvati gradonačelnik, predsjednik Skupštine grada, predsjednik savjeta mjesne zajednice, i svaki odbornik na području mjesne zajednice na kojoj ima prebivalište. Predsjednik savjeta mjesne zajednice dužan je sazvati zbor građana-na pismeni zahtjev najmanje 50 birača. Član 89. Sazivanje i način rada zbora građana utvrdiće se posebnom odlukom Skupštine grada. Član 90. Zaključci-doneseni na zboru građana, dostavljaju se organima Grada i institucijama na koje se odnose. 262

Nadležni organi, iz prethodnog stava dužni su razmotriti zaključke sa zbora građana, i o svom stavu, odnosno preduzetim mjerama, - obavijestiti zbor građana, najkasnije u roku od 60 dana, od dana prijema zaključka. 3) GRAĐANSKA INICIJATIVA Član 91. Skupština grada je dužna razmotriti građansku inicijativu, koju je potpisom podržalo 5% birača, upisanih u birački spisak. Inicijativa građana se podnosi u pismenom obliku; mora biti obrazložena, uz potpise građana i uz jedinstvene matične brojeve. Ukoliko su za realizaciju građanske inicijative potrebna sredstva, inicijativa mora sadržavati prijedlog načina njihovog osiguravanja. Skupština grada je dužna donijeti odluku o dostavljenoj građanskoj inicijativi, najkasnije 60 dana od dana prijema inicijative. Član 92. Svaki građanin ili udruženje građana, ima pravo upućivati tijelima Grada predstavke i pritužbe, i davati prijedloge za rješavanje određenih pitanja iz njihovog djelokruga. Organi iz prethodnog stava dužni su, u roku od 30 dana od dana podnošenja predstavke, pritužbe ili prijedloga, dati odgovor podnosiocima. 4) MJESNA ZAJEDNICA Član 93. Mjesna zajednica se obrazuje odlukom Skupštine grada, za područje na kojem postoji interes stanovnika, koje predstavlja teritorijalnu i funkcionalnu cjelinu, a na kojem postoji međusobna povezanost građana i mogućnost ostvarivanja zajedničkih interesa i potreba. Odlukom iz prethodnog stava utvrđuje se: naziv, područje i poslovi koje vrši mjesna zajednica, i druga pitanja od značaja za rad mjesne zajednice. Nacrt odluke iz prethodnog stava, dostavlja se na javnu raspravu-po postupku, propisanim Poslovnikom Skupštine grada. Član 94. U mjesnoj zajednici, građani zadovoljavaju zajedničke interese i potrebe u oblastima: uređenja naselja, stanovanja, komunalnih djealtnosti, zdravstvene i socijalne zaštite, zaštite životne sredine, obrazovanja, odgoja, fizičke kulture, kao i u drugim područjima koje građani u mjesnoj zajednici smatraju bitnim. Putem savjeta mjesne zajednice građani sudjeluju u postupku utvrđivanja prijedloga planova izgradnje objekata komunalne infrastrukture na području mjesne zajednice. 263

Član 95. Interes stanovnika za obrazovanje, promjenu područja ili naziva mjesne zajednice utvrđuje se na zboru građana. Inicijativu za obrazovanje, promjenu područja i naziva mjesne zajednice, može pokrenuti najmanje 5% birača-ss područja za koje se predlaže obrazovanje, promjena područja ili naziva mjesne zajednice. Član 96. Inicijativa za obrazovanje mjesne zajednice, za promjenu njenog područja ili naziva, obavezno sadrži: -

Podatke o području za koje se predlaže obrazovanje mjesne zajednice, promjena njenog područja ili naziva mjesne zajednice, granice mjesne zajednice, broj stanovnika i drugo;

-

Način na koji se predlaže obrazovanje, promjena područja ili naziva mjesne zajednice;

-

Razloge zbog kojih se predlaže obrazovanje mjesne zajednice, promjena područja ili naziva mjesne zajednice.

Inicijativa iz stava 1. mora biti obrazložena, i da sadrži i druge podatke koji će omogućiti da se, o pokrenutoj inicijativi, u utvrđenom postupku, donese odluka. Član 97. Predsjednik Savjeta mjesne zajednice je dužan da u roku od 30 dana od dana prijema inicijative, sazove zbor građana, radi odlučivanja o pokrenutoj inicijativi. Zbor građana može punovažno odlučivati o inicijativi za obrazovanje mjesne zajednice, promjenu područja ili naziva mjesne zajednice, ako je na zboru prisutno: - U mjesnoj zajednici koja ima do 3.000 birača - najmanje 150 birača, - U mjesnoj zajednici koja ima od 3.000 do 10.000 birača - najmanje 250 birača, i - U mjesnoj zajednici koja ima preko 10.000 birača - najmanje 350 birača. O inicijativi iz prethodnog stavka glasuje se javno - na zboru građana, a inicijativa je prihvaćena ako se za istu izjasni većina od ukupnog broja prisutnih na zboru građana. Član 98. Zbor građana donosi odluku o prihvatanju inicijative, koju dostavlja Skupštini grada na razmatranje. Skupština grada je dužna da, u roku od 60 dana od dana prijema odluke o prihvatanju inicijative, istu razmotri u pogledu postojanja uslova za obrazovanje, promjenu područja ili naziva mjesne zajednice. Ukoliko Skupština grada zauzme stav da su ispunjeni uslovii za obrazovanje, promjenu područja ili naziva mjesne zajednice, donosi odluku o prihvatanju inicijative za obrazovanje, promjenu područja ili naziva mjesne zajednice. Ako Skupština grada zauzme stav da ne postoje uslovi za obrazovanje, promjenu područja ili naziva mjesne zajednice, o tome će obavijestiti Zbor građana, kao podnosioca inicijative. 264

Član 99. Organ mjesne zajednice je Vijeće mjesne zajednice, koji broji najviše 11 članova. Vijeće ima predsjednika i zamjenika predsjednika, koji se biraju na razdoblje od četiri godine. Član 100. Savjet mjesne zajednice biraju građani, koji imaju prebivalište na području mjesne zajednice, neposredno-na zboru građana, na način propisan odlukom. Član 101. Odluku o raspisivanju izbora za savjete mjesnih zajednica donosi Skupština grada. Član 102. Poslovi koje vrši mjesna zajednica, postupak izbora organa mjesne zajednice, način finansiranja, i druga pitanja od značaja za rad mjesne zajednice, regulisaće se odlukom. Član 103. Sredstva za finansiranje rada mjesnih zajednica osiguravaju se u budžetu Grada. Član 104. Stručne i administrativne poslove za potrebe organa mjesne zajednice, obavlja Administrativna služba Grada. 5) JAVNA RASPRAVA Član 105. Javna rasprava obvezno se provodi o Nacrtu Statuta Grada, Nacrtu Odluke o budžetu, Planu razvoja, Nacrtu urbanističkog i regulacionih planova, kao i o drugim aktima koja Skupština grada uputi na javnu raspravu. Član 106. Bliže odredbe o provođenju javne rasprave regulisaće se Poslovnikom Skupštine grada. 6) OSTALI OBLICI SUDJELOVANJA GRAĐANA U LOKALNOJ SAMOUPRAVI Član 107. Paneli građana, sati građana u Skupštini grada, i drugi oblici sudjelovanja građana u lokalnoj samoupravi propisaće se Poslovnikom Skupštine grada. 265

VIII - SARADNJA GRADA SA DRUGIM SUBJEKTIMA Član 108. U obavljanju poslova lokalne samouprave, Grad ostvaruje saradnju s drugim gradovima i opštinama, a prvenstveno sa susjednim opštinama. Saradnja iz prethodnog stava planira se i ostvaruje u poslovima koji su od zajedničkog interesa. Član 109. Grad se može udružiti u Savez opština i gradova Republike Srpske radi unapređenja i zaštite interesa Grada, o čemu odluku donosi Skupština grada. Odlukom iz prethodnog stava, utvrđuju se ciljevi udruživanja, način ostvarivanja tih ciljeva, i druga pitanja od značaja za rad Saveza. Član 110. Grad može pristupiti domaćim i međunarodnim udruženjima lokalnih zajednica, i sarađivati s jedinicama lokalne samouprave u Federaciji BiH, i u drugim državama, u skladu sa Zakonom. Odluku o pristupanju, odnosno ostvarivanju saradnje iz prethodnog staka, donosi Skupština grada. Na temelju odluke iz prethodnog stava, Skupština grada može zaključiti sporazum, protokol ili povelju o saradnji, odnosno partnerstvu. Član 111. Organi Grada mogu ostvarivati saradnju i sa drugim subjektima, kao što su vjerske zajednice, udruženja građana i drugi. IX - POSTUPAK ZA DONOŠENJE I PROMJENU STATUTA GRADA Član 112. Statut Grada donosi Skupština Grada, većinom glasova od ukupnog broja odbornika. Statut Grada se mijenja statutarnom odlukom, ili donošenjem novog Statuta. Član 113. Inicijativu za promjenu Statuta može podnijeti 1 / 3 odbornika Skupštine grada, predsjednik Skupštine Grada, i stalno radno tijelo Skupštine, u čijem su djelokrugu statutarna pitanja. Inicijativa se podnosi gradonačelniku, u pismenom obliku, s obrazloženjem. Inicijativu za promjenu Statuta mogu dati građani-putem zbora građana i u formi građanske inicijative, na način propisan Statutom. 266

Član 114. Prijedlog za donošenje, izmjene i dopune Statuta, mogu podnijeti gradonačelnik, najmanje 1 / 3 odbornika Skupštine Grada , 20% birača ili 1.500 birača s područja grada. Prijedlog Statuta ili Odluke o promjeni Statuta utvrđuje gradonačelnik, i dostavlja Skupštini grada, na odlučivanje. Član 115. Ako Skupština grada ne prihvati prijedlog za promjenu Statuta, isti se ne može staviti na dnevni red Skupštine, prije isteka 6 mjeseci od dana zaključenja rasprave o prijedlogu promjene Statuta. X - PRELAZNE I ZAVRŠNE ODREDBE Član 116. Nakon stupanja na snagu Statuta Grada, organi Grada su dužni usaglasiti sve propise, koji nisu u skladu sa odredbama ovog Statuta. Član 117. Stupanjem na snagu ovog Statuta, prestaje važiti Statut Grada Banja Luka (Službeni glasnik Grada Banja Luka, br.4/2000.). Član 118. Izgled simbola iz člana 6. stava 2. i 3. je privremenog karaktera, i utvrdit će se posebnom statutarnom odlukom, nakon provedenog - zakonom propisanog postupka. Član 119. Ovaj Statut stupa na snagu osmog dana od dana objave u Službenom glasniku Grada Banja Luka. Broj: 07-022-4/05. PREDSJEDNIK SKUPŠTINE GRADA Slobodan Gavranović, dipl.pravnik, vr

267

268