Logistyka Zaopatrzenia, Produkcji, Dystrybucji, Transportu i Magazynowania

6. LOGISTYKA ZAOPATRZENIA, PRODUKCJI, DYSTRYBUCJI, TRANSPORTU I MAGAZYNOWANIA

prof. nz. dr hab. inż. Franciszek Mroczko

Zagadnienia 1. Wprowadzenie 2. Funkcje procesów zaopatrzenia 3. Metody sterowania przepływami w procesie produkcji 4. Logistyka procesów dystrybucji

1. Wprowadzenie

System logistyczny przedsiębiorstwa to planowanie, kontrola i regulacja strumieni materiałowych od źródeł zaopatrzenia, poprzez produkcję aż do momentu sprzedaży wyrobów gotowych. Ogniwami systemu są: zakłady produkcyjne, transport, magazyny.

W analizie systemu należy uwzględnić następujące własności i założenia logistyki w przedsiębiorstwie: • koncepcje planowania, sterowania i realizacji fizycznego obiegu materiałów i informacji należy ująć systemowo, • przepływy materiałów i informacji tworzą system, który może rozciągać się na dowolną liczbę faz i ogniw, • systemy logistyczne są określone przez odpowiednie struktury, funkcje i procesy (układy strukturalne, funkcjonalne, strategiczne), • integracja komponentów realnych logistyki, takich jak: transport, magazynowanie, kształtowanie zapasów, czynności obsługi odbiorców.

Analiza obejmuje następujące elementy systemu: a) fizyczny przepływ strumieni materiałów w czasie i przestrzeni:

• na wejściu przedsiębiorstwa, (ilość surowców na wejściu, asortyment, stan zapasów...), • w procesie produkcji podstawowej i pomocniczej, (ilość wszelkich surowców i półfabrykatów na wejściu i wyjściu każdego z działów, wykorzystanie mocy produkcyjnych, środków transportowych ...), • na wyjściu przedsiębiorstwa, (wyroby gotowe wg asortymentów, ich zapasy, zamówienia), b) przepływ informacji towarzyszący przepływowi materiałów z odwzorowaniem rodzaju dokumentów i miejsca ich powstania, treści, drogi obiegu, sposobu ich zbierania, przechowywania, przetwarzania i wykorzystania, c) technikę i technologię przepływów materiałów i informacji, d) podsystem logistyczny utrzymania ruchu (gospodarka remontowa i częściami zamiennymi), e) koszty logistyczne przepływu materiałów.

W kształtowaniu efektów strategicznej działalności logistycznej firmy duże znaczenie odgrywa jakość logistyczna, rozumiana jako: zintegrowana koncepcja działania, która odpowiada zapotrzebowaniom klienta, stanowi potencjał efektywnościowy firmy, integruje wszystkie funkcje przedsiębiorstwa, odnosi się do całego personelu firmy.

Kryteria i wskaźniki jakości logistycznej firmy Kryterium

Wskaźnik

Rola wskaźnika

Jakość dostawy

Wielkość dostawy akceptowanej przez klienta do całkowitej wielkości dostawy

Mierzy poziom satysfakcji klienta z jakości otrzymanej dostawy, określa stopień jego zadowolenia

Niezawodność dostawy

Udział i częstotliwość dostaw, które są reklamowane w ogólnej liczbie dostaw

Mierzy poziom reklamacji i uszkodzeń w odniesieniu do rodzaju i ilości występujących podczas przesyłki

Czas potwierdzenia zamówienia - czas dostawy fizycznej, tj. między zarejestrowaniem a realizacją zamówienia

Określa średni czas potwierdzenia zamówienia i realizacji dostawy oraz standardowe odchylenie od średniego czasu dostawy

Szybkość dostawy

Terminowość dostawy

Gotowość dostawy

Elastyczność dostawy

Klasyczność dostawy

Stopień prawdopodobieństwa dotrzymania uzgodnionego terminu dostawy

Określa niezawodność procesu pracy, tj. właściwą realizację wszystkich czynności w trakcie cyklu zamówienia

Udział zamówionych produktów, które mogą być natychmiast wydane z magazynu

Określa poziom dyspozycyjności produktów dla odbiorcy

Poziom reakcji na zmiany wymagań ze strony klienta przy przekazywaniu zleceń

Określa otwartość przedsiębiorstwa na zmiany w zamówieniach i potrzebach ze strony odbiorcy

Poziom nowej oferty towarowej w ogólnej, dotychczasowej ofercie

Mierzy i ocenia nowoczesność dostępnej oferty towarowej

Reakcyjność dostawy

Rytmiczność dostawy

Liczba elementów dostawy dostarczonej przed czasem do ogólnej liczby elementów

Dystrybutorzy wyprzedzając normalny czas dostawy prowokują elastyczność producentów-im ten wskaźnik jest większy tym producent przyznaje większy rabat

Stosunek liczby dni Określa regularność dostaw w badanym okresie do liczby w przyjętym okresie dostaw Udział satysfakcjonującej klienta informacji o stanie zamówienia do wszystkich informacji z tego zakresu

Informowanie partnera o postępie w realizacji zamówienia jest niezbędne do osiągnięcia efektywnej obsługi, wzajemnego zaufania i pokonywania problemów

Naturalność dostawy

Udział surowców wtórnych możliwych do odzysku w elementach ochronnych przesyłki

Określa przystosowanie firmy do wymogu czasów związanych z ochroną środowiska

Rzetelność dostawy

Stosunek „nieregulowanych” Informuje o kompleksowości zwrotów towarów do ogółu załatwiania zwrotu towarów zwrotu

Otwartość dostawy

Kompleksowa ocena poziomu jakości logistycznej (koncepcja amerykańska) w oparciu o tzw. doskonałość logistyczną obejmuje: • • • • • • • •

partnerstwo z dostawcą i odbiorcą, opracowanie i realizację planów strategicznych, pełną integrację funkcji przedsiębiorstwa, systematyczny transfer nowych technologii, kompleksową mobilizację personelu firmy, zintegrowany system informacji, realizację kontroli jakości, stałą ocenę poprzez kryteria i wskaźniki jakości logistycznej.

Droga tworzenia systemu TQM jest rozpoznaniem wymogów jakościowych klienta. Można wyróżnić 10 poziomów jakości w przedsiębiorstwie: • • • • • • • • • •

Jakość kierownictwa w przedsiębiorstwie. Jakość służb kadrowych. Jakość procesów wewnątrzzakładowych, kooperacji i koordynacji (punktów sprzężeń). Jakość wewnątrzzakładowej struktury organizacyjnej. Jakość planowania i kontroli finansów. Jakość systemu komunikacji. Jakość usług serwisowych i obsługi klienta. Jakość dokumentacji techniczno – ruchowej. Jakość projektów reklamowo – promocyjnych. Techniczna jakość produktu (funkcjonalność), jakość ekologiczna.

2. Funkcje procesów zaopatrzenia Pod względem funkcjonalnym w obrębie systemu logistycznego wewnątrz przedsiębiorstwa wyodrębnia się logistykę: zaopatrzenia, produkcji i dystrybucji.

Zadania logistyki różnią się od zadań innych sfer działalności przedsiębiorstwa – zbytu, produkcji i zaopatrzenia. Zadania logistyki koncentrują się na operacjach przepływu produktów i informacji w przedsiębiorstwie.

Zasady logistyki w zaopatrzeniu: • Tworzenie między dostawcami a odbiorcami stosunków opartych na współdziałaniu i zaufaniu. • Wykorzystanie możliwości wynikających z rozwoju rynku zaopatrzenia. • Tworzenie wspólnej infrastruktury informatycznej i systemów informacyjnych. • Prowadzenie wspólnych rachunków ekonomicznych i sprawiedliwy podział zysków. • Doradztwo techniczne i transfer technologii. • Logistycznie zorientowany wybór dostawcy. • Kooperacja w systemie logistycznym zaopatrzenia.

Do głównych rodzajów konfliktów w kanałach logistycznych zalicza się: 1) konflikt celów- osiągnięcie celu przez jednego z partnerów uniemożliwia realizację celu przez drugiego, 2) konflikt roli – wynikający z niezgodności wyobrażeń co do funkcji spełnianej w kanale, 3) konflikt władzy – nadużywanie władzy i kontroli rynku przez liderów, 4) konflikt komunikacyjny – podejmowanie decyzji na podstawie różnych źródeł informacji.

Proces zaopatrzenia zapewnia zasilanie przedsiębiorstwa w niezbędne dobra rzeczowe.

Marketing zakupów (zaopatrzenia) zdefiniować można jako: z góry przemyślany zespół decyzji i działań przedsiębiorstwa, określający jego politykę i strategię w zakresie zaopatrzenia materiałowego oraz wynikający z nich wybór najbardziej korzystnych z rozpoznanych przez kupującego źródeł i form zakupu każdego konkretnego asortymentu.

Fazy marketingu sprzedaży i zakupów Marketing sprzedaży

Marketing zakupów

Analiza rynku z punktu widzenia popytu na określony wyrób

Analiza rynku z punktu widzenia podaży określonego wyrobu

Promocja

Zapytanie ofertowe

Znalezienie (zdobycie) nabywców

Znalezienie (zdobycie) najkorzystniejszego dostawcy

Proces negocjacyjny: zawarcie umowy - sprzedaży

Proces negocjacyjny: zawarcie umowy – zakup

Cel pośredni: najkorzystniej sprzedać

Cel pośredni: najkorzystniej kupić

Cel końcowy: maksymalizacja zysku

Cel końcowy: maksymalizacja zysku

W logistyce zaopatrzenia wyróżnia się procesy fizycznego przepływu oraz procesy informacyjne. Do właściwego zaplanowania potrzeb niezbędne są informacje: •plan produkcji oraz sprzedaży gotowych wyrobów, •normy zużycia materiałów, niezbędne zapasy materiałowe, wykazy części typowych i specjalnych, •katalogi materiałów, cenniki, informatory, oferty, prospekty... •wykaz komórek odbierających materiały. System planowania potrzeb materiałowych MRP (Material Requirements Planning) polega na unikaniu zapasów w ogniwie produkcji.

Dążąc do obniżenia kosztów przepływu produktów należy: określić wielkość zakupów, wyznaczyć źródło zaopatrzenia. Całkowite koszty zaopatrzenia: DS TCi = PiD + Qi

+

ICi Qi 2

TCi – koszt całkowity zaopatrzenia dla wielkości Qi Pi – cena jednostkowa wielkości Qi D – średni roczny popyt w jednostkach, S – koszt zrealizowania zamówienia, Qi – wielkość zaopatrzenia, I - roczny koszt przemieszczenia dostawy, Ci – koszt jednostkowy magazynowania.

Jakość systemu logistycznego Zabezpieczenie jakości ze strony działów zaopatrzenia jest nieodłącznym składnikiem systemu Total Quality Menagement – TQM, bez którego nie ma skutecznie funkcjonujących systemów logistycznych.

Podział zadań wydziału zaopatrzenia Przygotowanie zaopatrzenia określenie zapotrzebowania materiałowego, ustalenie źródeł zaopatrzenia, zapytanie ofertowe (gromadzenie ofert), ocena dostawców (porównanie ofert), negocjacje z oferentami, podpisywanie kontraktów.

Realizacja zaopatrzenia złożenie zamówienia, kontrola zamówienia (kontrola dostaw), sprawdzenie faktur, postępowanie w przypadku zakłóceń w realizacji, zmiany (reklamacje), statystyka dostaw

Kryteria logistyczne doboru dostawców: • terminowość i niezawodność dostaw, • gotowość do magazynowania towarów, • jakość systemu kontroli przepływu towarów i procesów produkcyjnych, • poziom zdolności produkcyjnych i elastyczności systemu produkcyjnego, • realizacja strategii bezwzględnej dyspozycyjności i koncepcji typu TQM, • gotowość do realizacji inżynierii współzadaniowej, • gotowość do obsługi JiT, • wspólne sterowanie zapasami, • gotowość do implementacji ponadzakładowych systemów informatycznych.

3. Metody sterowania przepływami w procesie produkcji

• Procesy produkcyjne zależą od typu produkcji czyli skali i stopnia specjalizacji komórek produkcyjnych. Wyróżnia się następujące typy produkcji: masowa, seryjna i jednostkowa. Od typu produkcji zależy stopień specjalizacji poszczególnych stanowisk roboczych oraz ich obciążenie wykonaniem części i operacji. • Forma organizacji produkcji to sposób przepływu części, zespołów i wyrobów między stanowiskami roboczymi w cyklu produkcyjnym (produkcja potokowa, w gniazdach produkcyjnych i fazowa). Cykl produkcyjny zależy od technologii jaka obowiązuje w przedsiębiorstwie, a cykl zaopatrzenia jest pochodną cyklu produkcyjnego.

Zależność między typem produkcji a elastycznością planowania

Typ produkcji Masowa

Elastyczność planowania przedsiębiorstwa 

Wytwarzanie stale takich samych wyrobów o wąskim asortymencie, znaczne rozmiary  produkcji dostosowane do stałego i dużego  popytu lub produkcja kilku wyrobów (np.  konserw) wg podobnej technologii.



Ciągła – specyficzny wariant produkcji masowej, np. produkcja drutu, kabli

Planowanie małoelastyczne wynikające ze specjalizacji produkcji, Plany łatwi do ustalenia, Plany powtarzalne, Scentralizowane plany produkcji odpowiadające sprzedaży

Seryjna Okresowe wytwarzanie oznaczonej liczby (serii) Plany o większej elastyczności podobnych wyrobów przy zastosowaniu Potrzeba wyznaczania serii podobnych metod i środków produkcji (np. procesy odlewnicze, budowy maszyn) optymalnej, Specjalizacja przedmiotowa, Wydłużenie serii, gdy podaż nie Wielkoseryjna – 1-10 operacji na nadąża za popytem, poszczególnych stanowiskach produkcyjnych, Rynek cechuje duża elastyczność Średnioseryjna – 10-20 operacji na popytu. stanowiskach produkcyjnych, Małoseryjna – ponad 20 operacji na stanowiskach produkcyjnych i krótkie odstępy czasu. Jednostkowa Wytwarzanie pojedynczych egzemplarzy wyrobów różniących się konstrukcją, rozmiarami, wyposażeniem, oprzyrządowaniem, długością czasu użytkowania Niepowtarzalne wyroby, Wyroby bardzo złożone i mające wysoką wartość.

Plany niepowtarzalne, Duża zmienność zależnie od popytu Zamówienia adresowane, Rozbudowane zaplecze, Powiązania kooperacyjne oraz procesy normowania i planowania utrudnione.

Dążenie do systemów zintegrowanych to ciągłe usprawnianie metod logistycznych poprzez integrację sprzętu, metod, procedur i danych. Efektem tej integracji jest łańcuch dostaw. Logistyka jest procesem zarządzania całym łańcuchem dostaw. Łańcuch dostaw rozumie się jako całą działalność związaną z przepływem materiału (towaru) od jednego oryginalnego źródła, poprzez wszystkie jego zmiany, aż do tej postaci, w której jest konsumowany przez ostatniego klienta. (S.Dworecki).

Kanał (łańcuch) logistyczny to zespół pewnej liczby jednostek (przedsiębiorstw i instytucji), które działają wspólne w sposób zintegrowany w celu dostarczenia właściwego produktu we właściwe miejsce, we właściwym czasie, zachowując odpowiednią jakość przy możliwie najniższym koszcie. (D.J.Bowerson).

Rozróżnia się procesy produkcyjne: •aparaturowe (np. przemysł chemiczny), •obróbczo – montażowe (np. przemysł maszynowy). Rodzaj tych procesów rzutuje na procesy logistyczne produkcji i stopień złożoności sterowania nimi. Procesy aparaturowe to procesy różnicujące (dywersyfikujące) asortyment produktów (z małej liczby surowców). Po „wejściu” surowców do pierwszej fazy produkcyjnej nie mamy wpływu na kształtowanie dalszych przepływów rzeczowych.

Procesy obróbczo – montażowe to procesy scalające asortyment produktów (z wielu produktów wytwarza się określony produkt finalny. W tych procesach dominującą rolę odgrywa technologia mechaniczna (kucie, tłoczenie, spawanie, montaż...). Najczęściej spotykanymi rozwiązaniami organizacji przepływów produkcyjnych o tym charakterze są: •linie potokowe stałe zsynchronizowane tworzone przez grupę stanowisk, na których wytwarzany jest jeden rodzaj wyrobu, przy czym każde z nich służy do wykonania jednej operacji o czasie trwania równym w przybliżeniu taktowi produkcji (czas pracy/liczba wytworzonych wyrobów); •linie potokowe stałe niezsynchronizowane, charakteryzujące się brakiem synchronizacji pracy stanowisk; •linie potokowe zmienne, umożliwiające na jednej linii – po jej przezbrojeniu obrabianie różnych przedmiotów; •gniazda przedmiotowe o produkcji powtarzalnej, gdzie praca przebiega według wzorcowych harmonogramów obciążeń stanowisk o powtarzalnej i ustabilizowanej produkcji; •gniazda o produkcji niepowtarzalnej, dominujące w organizacji procesu produkcji niepotokowej.

Nowoczesne metody sterowania przepływami

Z logistyką jest ściśle związana koncepcja JiT. Istota koncepcji JiT sprowadza się do organizowania procesów zaopatrzenia, wytwórczych i dystrybucji oraz takiego zarządzania nimi aby wszystkie te procesy były realizowane terminowo w najkrótszym czasie. Koncepcja JiT nakazuje logistyczne traktowanie procesu wytwarzania wyrobu, co oznacza: • poddawać analizie systemowej cały przepływ materiałowo - informacyjny, • koszt tego przepływu traktować kompleksowo.

Sedno koncepcji JiT stanowi ekonomika czasu – rozpatrywanie decyzji zarządczych z punktu widzenia kosztów ze szczególnym uwzględnieniem zamrożonego kapitału obrotowego i szybkości jego obiegu. Czas jest rozpatrywany łącznie na wytworzenie produktu w odpowiedniej ilości, asortymencie i miejscu. Odnosi się to także do informacji technicznej, produkcyjnej i ekonomicznej wykorzystywanej w procesach decyzyjnych zarządzania przedsiębiorstwem.

System JiT wymaga wielu przedsięwzięć organizacyjno-technicznych: •jasne określenie celu, •określenie bazy tj.: dostawców, materiałów, części, półproduktów, tras logistycznych, oceny opóźnień, niezbędnych elementy kosztów... •zintegrowanie czynności prognostycznych, planistycznych, sterujących, zapewniając powiązanie popytu, produkcji i zaopatrzenia.

Koncepcja JiT wywodzi się z metody sterowania produkcją kanban japońskiej firmy Toyota. Polegała ona na tym aby każda komórka w każdym momencie wytwarzała tyle produktów ile akurat potrzeba. Nie ma magazynów przedprodukcyjnych, zapasów międzyoperacyjnych, nie ma magazynów gotowych wyrobów (synchronizacja produkcji z zamówieniami). Koncepcje te zmierzają do unikania strat czasu w procesach wytwórczych.

Założenia systemu kanban: •konieczność dotrzymania wysokiej jakości produkowanych części, podzespołów i zespołów, •maksymalne skracanie czasu niezbędnego do przezbrojenia linii, •minimalizacja liczebności partii produkcyjnych. Najistotniejsze zalety to uniknięcie strat: •z tytułu przedterminowego zgromadzenia materiałów, •z tytułu oczekiwania produktu (materiału, części, wyrobu) na zwolnienie stanowiska, transport, dokumentację, •w procesie magazynowania na każdym etapie produkcji, •spowodowanych niewłaściwym i zbędnym przemieszczaniem się pracowników oraz wykonywaniem niepotrzebnych czynności, •z tytułu produkcji wybrakowanej.

4. Logistyka procesów dystrybucji Funkcje dystrybucji są zróżnicowane w zależności od rodzaju przedsiębiorstwa (przemysłowe, handlowe, usługowe). Przedmiotem dystrybucji są: surowce, materiały, maszyny, paliwa, produkty konsumpcyjne... Ogniwa pośredniczące w dystrybucji: magazyny centralne, własne magazyny, hurtownie, sklepy detaliczne, punkty terenowe (serwis)... Różnorodne konfiguracje tych ogniw tworzą kanały dystrybucji. Logistyka dystrybucji jest elementem marketingu mix.

Przedmiotem logistyki dystrybucji jest przeniesienie surowców, materiałów, wyrobów gotowych itp. od miejsc ich wytworzenia na rynek lub bezpośrednio do użytkownika lub konsumenta. O kształcie logistyki dystrybucji decydują: czas, serwis i koszty. Niezakłócony przepływ optymalizuje czas i jakość, koszty i zadowolenie klienta. Czas – coraz ważniejsze wyzwanie logistyki dystrybucji. Decyduje o kosztach, dostosowuje przedsiębiorstwo do przemian zewnętrznych, gwarantuje stabilność na rynku, oraz rozwój zgodnie z jego zasadami. Serwis – to poziom cen świadczonych usług, krótkie terminy dostaw, wysoki standard jakościowy, gwarantowane terminy dostaw.

Literatura: 1.S. Abt, Zarządzanie logistyczne w przedsiębiorstwie, PWE, Warszawa 1998. 2.P. Blaik, Logistyka, PWE, Warszawa 2001. 3.S. Dworecki, Zarządzanie logistyczne, Wyższa Szkoła Humanistyczna, Pułtusk, 1999. 4.E. Gołembska, Kompendium wiedzy o logistyce, PWN, Warszawa 1999. 5.H. Mokrzyszczak, Logistyka, Wyd. WIG, Białystok 1998. 6.S. Niziński, Logistyka, ART., Olsztyn, 1999. 7.C. Skowronek, Z. Saryusz – Wolski, Logistyka w przedsiębiorstwie, PWE, Warszawa 1999.