Literatura y Sociedad

 

Hjluan Kolan Mukhëo

 

Njtarkturk y Pg`jadkd6 An Ravês da nk Trkhk  

Nk racnaxjðo sgbra nk rank`jðo aotra nk k`tjvjdkd krtèstj`k y nk raknjdkd sg`jkn prgbkbnahaota as tko kotjluk `ghg nk `jvjnjzk`jðo. Astë prasaota ao nk trkdj`jðo jotana`tukn da g``jdaota dasda nk pgêtj`k da Krjstðtanas mkstk nk k`tuknjdkd. Dasda su kpkrj`jðo, nk prë`tj`k `raktjvk mk joqujatkdg k nk `gna`tjvjdkd muhkok y an ra`ursg da jodklkr ao tgrog k su grjlao, pkrk dasaotrkûkr su hjstarjg, mk sjdg cra`uaota. Ksè sa mko djsaûkdg djcaraotas êocksjs qua, `aotrkdgs ao an prgdu`tgr, jotaotkrgo raspgodar k nks jotarrglkotas qua sus`jtkbk. Nks axpnj`k`jgoas gs`jnkrgo aotra nk hkljk g djvjojdkd mkstk nk taodao`jk nödj`k `gookturkn kn sar muhkog, pkskodg pgr su `gosjdark`jðo prgdu`tjvk g su okturknazk njlkdk kn trkbkfg. Lrk`jks kn surljhjaotg da nk hgdarojdkd y an cngra`jhjaotg da nk jdak da krta g njtarkturk, tgdks astks nèoaks racnaxjvks sa pra`jpjtkrgo mk`jk nk cjlurk dan kutgr jodjvjdukn g `gna`tjvg `ghg `rakdgr jospjrkdg. An lrko hgvjhjaotg Ptruol uod Drkol (Èhpatud y tahpastkd), pra`ursgr pra`ursgr dan aspèrjtu rghëotj`g y an prgpjg rghkotj`jshg cghaotkrgo an ok`jhjaotg da aocgquas bjglrkcjstks a jhprasjgojstks, qua aocraotkbko an aojlhk njtarkrjg da nk `raktjvjdkd jospjrkdk y k nk grjljokn. `go Arkonks ngskrhks tjahpgs dgoda sa dabktèk ao tgrog okturknazk da dg`uhaotg g hgouhaotg ao tgrog k nks

 

gbrks. Durkota nks öntjhks dê`kdks dan sjlng pkskdg, nk na`turk dan caoðhaog njtarkrjg astuvg dghjokdk pgr ngs aocgquas prgvaojaotas da nk ok`jaota `jao`jk da nk sg`jadkd y ngs n gs hgdangs pgsjtjvjstks. Mjpðnjtg Tkjoa `go su trèkdk bësj`k ‐ hghaotg, y hadjg‐ hkr`k uok jocnaxjðo pkra`èk cjoknhaota rkzk sgnu`jgokr nks dudks. Og cua ksè. Nkqua prgpjk prgdu``jðo da gbrks sa ahpaûð ao oalkr ngs asquahks y nk jrrup`jðo da nks vkolukrdjks ‐k `ghjaozgs dan sjlng ]]‐, sðng kmgodð an prgbnahk. @go an mgrjzgota `rètj`g hkrxjstk, nk parspa`tjvk sg`jgnðlj`k craota k nk njtarkturk cua prë`tj`khaota dghjokota. Nk jostruhaotknjzk`jðo dan paoskhjaotg `rakdgr bkfg andapasg da ng jdagnðlj`g jovgnu`rð og sðng k nk prgdu``jðo nks gbrks, sjog jo`nusg k nk prgpjk racnaxjðo ao tgrog k annks. Arko ngs tjahpgs `ukodg sa mkbnkbk da pkrtjdjshg ao an krta y, gbvjkhaota, da `rètj`k ravgnu`jgokrjk y rak``jgokrjk. An `rjtarjg da `nksa raahpnkzð k ng jodjvjdukn y an têrhjog prgdu``jðo da rkjlkhbra hktarjknjstk k tgdk hatkcèsj`k qua knudjark k nk `rak`jðo. Kn hkrlao da astgs cuodkhaotknjshgs, lrko pkrta da ngs ok`jaotas astudjgs njtarkrjgs `gotahpgrëoags dabao su astktutg k nk jocnuao`jk qua afar`jargo ao su hghaotg ngs hgdangs da gtrks `jao`jks, aotra annks nks `jao`jks mjstðrj`g-sg`jknas.. Tgdg astkbk ao`khjokdg mk`jk an nglrg mjstðrj`g-sg`jknas n glrg da uok kutgoghèk ao an saog da nks nnkhkdks `jao`jks dan aspèrjtu lrk`jks kn jhpunsg da nk sg`jgnglèk njtarkrjk `ukodg kpkra`jð nk njolþèstj`k y krrujoð nk cjastk. Fuotg `go nk ravgnu`jðo rusk aotrk ao as`aok an hgvjhjaotg cuodkrèkanancgrhknjshg `gog`jhjaotg `jaotècj`g ao an tarraog da nkqua njtarkturk6 rusg. An hgdang da nk ok`jaota njolþèstj`k sarvjrë da pkrkdjlhk durkota ngs

 

prðxjhgs kûgs y hadjkodg an sjlng ]] sarë malahðoj`g. Ngs crko`asas trkfargo nk vaolkozk tkrdèk da ngs cgrhknjstks rusgs `gotrk an Urgnatiunt, Ptknjo y Vdkogv. An cgrhknjshg da Pingvsij, Aj`miaobkuh, Tjojkogv y Fkigbsgo vjog da nk hkog dan astru`turknjshg da Tgdgrgv, Bkrtmas y Laoatta. Astkhgs ao pnaok sa acarvas`ao`jk acarvas`ao` jk da hkyg ao Ukrès y nks racnaxjgoas ao`khjoko k dacjojr kquanng qua mk`a njtarkrjk k uok gbrk6 nk njtarkrjadkd. An johkoaotjshg `rètj`g sapuntk bkfg an pasg da rank`jgoas jo prasao`jk a jo kbsaotjk tgdk nk knusjðo djra`tk g vadkdk k nk raknjdkd. Oj mkbnkr da nk sg`jadkd `gosjdarkdk `ghg `koðoj`khaota axtrèosa`k. Nk ax`usk6 an vjafg Pkussura y su sjo`rgoèk9 nk fustjcj`k`jðo jdðoak6 an sjlog njolþèstj`g y su krbjtrkrjadkd. [uadkrèk ao an saotjdg `ghöo da prgcasgras sa`uodkrjgs y da hu`mgs `jaotècj`gs sg`jknas kquan vjafg hjtg qua ngs aspa`jknjstks ao astudjgs njtarkrjgs `knjcj`ko `ghg nk "cknk`jk racarao`jkn"6 nk njtarkturk axprask (racjara) ouastrk sg`jadkd. Ao an `khjog aotra Naojo, Nuië`s y Lgndhkoo ‐pgr uo nkdg‐ y Kntmussar, Hk`maray y Sarojar ‐pgr an gtrg‐, uok As`uank6 nk da Crkoicurt, vardkdarg oudg lgrdjkog ao nk qua nk vjafk trkdj`jðo da Das`krtas, Mardar,Majdallar, @ghta, Malan y Hkrx sa `goa`tk `go nk da Ikot, Craud, Mussarn y Ojatsz`ma. @unturk da hksks, vkolukrdjk y hgdarojdkd/pgshgdarojdkd hgdarojdkd/pgs hgdarojdkd da pgr hadjg `ghg tahks pra`ursgras ‐aotra gtrgs‐ mk`ao k nk gbrk da Kdgrog, Baofkhjo, Mgrimajhar y Hkr`usa cuodkhaotkn cuodkhaotkn pkrk aotaodar an `khbjg da parspa`tjvk ao tgrog k nk rank`jðo njtarkturk-sg`jadkd. Rj`k trkdj`jðo da nk tagrèk `rètj`k da nk sg`jadkd qua kpra`jk an vkngr dan krta y nk njtarkturk `ghg rutk da k``asg prjvjnaljkdg pkrk nk na`turk sg`jkn. Urgya`tg kbjartg ao nks `godj`jgoas mgrrgrgsks dan parjgdg aotra luarrks huodjknas, ao hadjg da nk bkrbkrja

 

cks`jstk y stknjojstk, y `unhjokodg ‐tkn vaz `arrkodg‐ `go Mkbarhks g Pngtardjfi. Ng jhpgrtkota hës knnë da asta pgnêhj`g nalkdg rkdj`k ao nk jovarsjðo da ngs têrhjogs. Og sa trktk da pkrtjr da nk sg`jadkd pkrk var `ðhg sa racnafk ao nk n k njtarkturk, sjog ao var `ðhgannkpksg njtarkturk jo`jda aosg`jgnðlj`k nk `gna`tjvjdkd muhkok. As da`jr, da uok `rètj`k bësj`khaota vkngrktjvk, jdagnðlj`k y trks`aodaotknjstk k uok sg`jgnglèk da nk njtarkturk asao`jknhaota koknètj`k, dasjdagngljzkdk a johkoaotjstk. Hu`mgs da ngs tahks qua sgo pko da `kdk dèk pkrk ngs `jaotècj`gs sg`jknas ao nk n k k`tuknjdkd (vjgnao`jk, kutgrjtkrjshg, hkrljoknjdkd, jodustrjk `unturkn, at`.) astëo pra`ursgrkhaota trktkdgs pgr astk As`uank. Ksèrank`jðo nnalkhgs, ao an astk rëpjdk hjrkdk, nk aotra caoðhaog njtarkrjgkynknkracnaxjðo raknjdkd sgbra sg`jkn ao nks djs`jpnjoks muhkoèstj`ks, kn hghaotg qua ogs jotarask6 nk `rjsjs dan astru`turknjshg. Parë k pkrtjr da asta parjgdg qua nk na`turk sg`jgnðlj`k qua mkbèk sjdg subgrdjokdk pgr nk hkygr jhpgrtko`jk qua sa na `go`adèk k ngs kspa`tgs taxtuknas a jotarogs da nks gbrks njtarkrjks, kn puotg da `ksj mk`ar var k uo Nuië`s g uo Lgndhkoo `ghg djogskurjgs, navkotkrë ouavkhaota `kbazk a jokulurkrë k cjoas sjlng ]] uo ouavg mgrjzgota ao an `gog`jhjaotg da nk dan rank`jðo njtarkturk/sg`jadkd. njtarkturk/sg`ja dkd. Ugr supuastg qua dj`mg prg`asg tuvg nks khbjvknao`jks y `gotrkdj``jgoas jhkljokbnas. Ugr afahpng, nk prgpjk trkdj`jðo `rètj`k hkrxjstk sa ao`kroð ao an huodg kolngskfðo `go `grrjaotas kpkraotahaota kdvarskrjks `ghg an psj`gkoënjsjs ao ngs trkbkfgs da Aklnatgo, Nawjs g Fkhasgo. Ogs racarjhgs k ngs nnkhkdgs astudjgs `unturknas qua tjaoao ao Rkyhgod \jnnjkhs su cjlurk pra`ursgrk. Og ogs g`upkrahgs hkygrhaota da dj`mks `gotjoujdkdas sjog hës bjao ogs `aotrkrahgs ao tras `grrjaotas qua ogs pkra`ao afahpnjcj`kdgrks da asta

 

ratgrog dan êocksjs sg`jkn ao ngs astudjgs njtarkrjgs6 nk As`uank da Tkrtu, nk nèoak bkftjojkok y nk prklhëtj`k njtarkrjk. Djrahgs ao prjo`jpjg qua astks taodao`jks sa jhbrj`ko ao sus grèlaoas an joj`jg dan dan hjshg sjlng ]], pkrk gcra`ar ng ao hafgr da su racnaxjðo `go k hadjkdgs y gbtaoar ra`jêo ngs kûgs cjoknas dan sjlng uo ra`gog`jhjaotg qua kdqujara vjsgs da malahðoj`g. As pgsjbna ubj`krnks `ghg jotalrkdks k nk `rjsjs da ngs hgdangs astru`turknjstks ao dgs saotjdgs6 prg`asko jotarjgrhaota `ghg pgêtj`ks taxtuknas nk `rètj`k kn hgdang njolþèstj`g ‐`ksg As`uank da Tkrtu y Bkftèo‐ g ahpnkzko axtarokhaota dj`mg aocgqua ‐`ksg nk prklhëtj`k‐. Astk `rjsjs jotarok y axtarok dan hgdang nj olþèstj`g njolþèstj`g cgodg nks djcj`untkdas pkrk danjhjtkr an gbfatg da ngsaxpraskbk astudjgs ao an njtarkrjgs. Nks pgêtj`ks astru`turknjstks jhpunskrgo hêtgdgs da koënjsjs a jotarpratk`jðo `aotrkdgs ao ngs rkslgs dan sjstahk njtarkrjg aotaodjdg `ghg uo `upg `arrkdg. Nk `rjsjs dan hgdang jhpnj`ð nk puastk ao dudk da nk n k njtarkrjadkd `ghg gbfatg da koënjsjs, puas an ra`gog`jhjaotg da uok gbrk g taxtg `ghg njtarkrjg og gbada`a k `jartks prgpjadkdas jotaroks aspa`ècj`ks aspa`ècj`ks da tjpg njolþèstj`g sjog k su cuo`jðo y usg sg`jg`unturkn. Ao asa saotjdg, astks tras `grrjaotas cgrhko pkrta da uo `khbjg ao nk rank`jðo njtarkturk y sg`jadkd, kn pgoar ouavkhaota an k`aotg ao an ck`tgr sg`jkn. Hkojcastkrèko uo qujabra dan hgdang dan sjlog njtarkrjg qua da su `gosjdark`jðo kn hkrlao dan jotarpratkota g usukrjg `krk`tarèstj`gs dan astru`turknjshg, ao dgoda an kspa`tg da nk racarao`jk og ark `gosjdarkdg, pkskrèk k uok `go`ap`jðo jospjrkdk ao hgdangs `ghuoj`ktjvgs a jocgrhëtj`gs. Anng jhpnj`ð uo trëosjtg dasda uok pgêtj`k da nk njtarkrjadkd k gtrk dan usg njtarkrjg. Nks racnaxjgoas da nk nnkhkdk As`uank da Tkrtu prgvjaoao dan pgscgrhknjshg sgvjêtj`g y daskrrgnnkrëo uok prgpuastk dan taxtg

 

krtèstj`g dgoda sa kpra`jk uok supark`jðo dan `go`aptg da njtarkrjadkd. Mkrëo racarao`jk k nk jodjspaoskbna axtaosjðo mjstðrj`g-`unturknn pkrk nk `grra`tk axpnj`jtk`jðo da ng qua as mjstðrj`g-`unturk njtarkturk, qua aotaodarëo og sðng `ghg `ðdjlg njolþèstj`g sjog tkhbjêo axtrknjolþèstj`g g ogrhk psj`gsg`jkn qua `knjcj`k g brjodk su vknao`jk njtarkrjk k uo djs`ursg datarhjokdg. Ngs trkbkfgs da ngs prjo`jpknas jotalrkotas da astk As`uank, aotra ngs qua dastk`ko Jurj Ngthko y Bgrjs Qspaoij, raskntko qua astk vknao`jk njtarkrjk og sa puada kjsnkr g sapkrkr dan prg`asg da prgdu``jðo y ra`ap`jðo sg`jkn. An jotaotg da jotalrkr nk jovastjlk`jðo ao tgrog k ngs ra`ursgs varbknas y an astudjg da nks `godj`jgoas da cuo`jgokhjaotg dan taxtg njtarkrjg ao tkotg sjlog `unturkn dacjoa an rkslg `krk`tarèstj`g da nk prgpuastk da Tkrtu `ghg uok sahjðtj`k taxtukn. Ngthko an krta naolukfa y kn taxtg krtèstj`g `ghg uo sjstahk dacjoa grlkojzkdg da`ghg naolukfa qua `knjcj`k da hgdanjzkdgr sa`uodkrjg, pkrk pra`jskr qua sa trktk da uo sjstahk da sjlogs qua sa `gostjtuya sgbra an hgdang da nks naoluks okturknas (sjstahk prjhkrjg) y salöo ngs hgdgs, hgdangs y `ktalgrèks dan naolukfa. Ao asa saotjdg an taxtg krtèstj`g sarèk uo taxtg dgbnahaota `gdjcj`kdg, `gdjcj`kdg, as da`jr, uo naolukfa ma`mg da naolukfas, da kmè su sahafkozk `go an fualg. An taxtg njtarkrjg sarèk uo dgbna  fualg ao an an qua sa raknjzko raknjzko sjhuntëoakhaota sjhuntëoakhaota dgs pnkogs da da `godu`tk6 pgr uo nkdg sa skba qua sa astë ao sjtuk`jðo `govao`jgo `govao`jgokn kn parg sa fualk k og skbarng. An ra`aptgr tjaoa `go`jao`jk da nk raknjzk`jðo da dgs sjstahks da rank`jgoas sjhuntëoags6 sjhuntëoags6 nk naoluk okturkn qua k`tök `ghg hktarjkn y nks ogrhks, `govao`jgoas, `ðdjlgs sg`jknas a jdagnglèks qua jo`grpgrkdks k nk astru`turk kpgrtko sus hktarjknas axtrksjstêhj`gs. axtrksjstêhj` gs. Asta as an grjlao da nk daosjdkd sahëotj`k dan taxtg krtèstj`g y nk `kusk da su djvarsjdkd da saotjdgs g pgnjsahjk. Gtrk da nks `gotrjbu`jgoas da nk As`uank da Tkrtu ao nk racnaxjðo ao tgrog k nk rank`jðo njtarkturk y sg`jadkd mk sjdg su Pahjðtj`k da nk @unturk aotaodjdk `ghg uok tagrèk da ngs `gotaxtgs y ngs hgdgs

 

da josar`jðo dan taxtg. Ukrk Ngthko nk `unturk og as gtrk `gsk qua uo ha`kojshg da astru`turk`jðo dan huodg, laoarkdgr da vjsjgoas g hgdangs. As da`jr, uo `gofuotg da `ðdjlgs g taxtgs qua `gocjlurko uok sahjðscark, ao `uyg oö`nag sa ubj`k nk naoluk okturkn g sjstahk prjhkrjg. Nks prgpuastks da Hjfkjn Bkftèo hkr`ko uo `khbjg da puotg da vjstk sgbra nk rank`jðo aotra njtarkturk y sg`jadkd. Lrk`jks k sus trkbkfgs sa pksk da nk `gosjdark`jðo da nk njtarkturk `ghg prgdu`tg k su jovastjlk`jðo `ghg prgdu``jðo, da hkoark qua an `krë`tar sg`jkn da nk njtarkturk sa hkojcjastk ao ngs hktarjknas y ao an prg`asg qua nk `gostjtuyao, `gosjdarkodg nk k`tjvjdkd njtarkrjk jotalrkdk k nks prë`tj`ks sg`jknas y dacjojaodg su astktutg pgr an `krë`tar aspa`ècj`g da su prë`tj`k. @go nk nèoak bkftjojkok, nk trkdj`jgokn parspa`tjvk sg`jgnðlj`k sg`jgnðlj`k hkrxjstk Nuië`s sucra uo ljrg `gparoj`kog. Nk vjafk tagrèk danda racnafg sa tkhbjêo hgdjcj`krë sustkotjvkhaota kn pnkotakrsa qua ao an `gog`jhjaotg nk `go`jao`jk og dasahpaûk uok cuo`jðo pksjvk ao tkotg racnafg ha`ëoj`g, sjog qua as k`tgrk da uo prg`asg y an prgdu`tg da su k`tjvjdkd as uo racnafg. Da hkoark qua k `ghjaozgs da sjlng y hu`mg kotas qua Barlar/Nu`ihkoo, sa `go`abèk nk `gostru``jðo sg`jkn da nk raknjdkd y an pkpan qua tjaoa ao dj`mg prg`asg an jhkljokrjg njtarkrjg. An `go`aptg da nk pgnjcgoèk taxtukn as gtrg da kngs da Bkftjo pkrk parspa`tjvk sg`jkn craota nk sustkotjvgs njtarkturk. Ankpgrtas puotg bësj`g dasao`kdaokota da astk `gotrjbu`jðo as an aocgqua bkftjojkog ao rank`jðo kn sufatg y kn naolukfa. Qo aocgqua tgtknjzkdgr ao tgrog k khbgs kspa`tgs aotratafa nks rank`jgoas qua pnkotako an pkpan k`tjvg dan "gtrg" ao an prg`asg da nk `ghuoj`k`jðo muhkok, nk okturknazk djknðlj`k da nk `go`jao`jk muhkok. Dasda astk parspa`tjvk an taxtg og as uo aspk`jg `arrkdg sjog qua sa ao`uaotrk ktrkvaskdg, jocnujdg y `gocjlurkdg pgr gtrgs taxtgs. Astk tagrèk dan naolukfa n aolukfa `ghg aouo`jkdg sg`jknhaota grjaotkdg y da nk `ghuoj`k`jðo `ghg uo ma`mg sg`jgjdagnðlj`g `gocjara k nk

 

prgpuastk su rkslg pgsastru`turkn y pgsnjolþèstj`g, rkzðo pgr nk `ukn sa na `knjcj`k `ghg trkosnjolþèstj`k ao ktao`jðo k ngs kspa`tgs axtrknjolþèstj`gs k ngs qua ktjaoda ao `gotrkdj``jðo `go nk grtgdgxjk ao nk `jao`jk dan naolukfa. Uarg nk `gosjdark`jðo dan sjlog njtarkrjg `ghg uo `khpg da bktknnk, uok kraok da taosjgoas y vkngras, `gostjtuya uo cuodkhaotkn qujabra da ngs aocgquas ha`koj`jstks `krk`tarèstj`gs `krk`tarèstj`gs da nk vjsjðo hkrxjstk grtgdgxk. K djcarao`jk da anngs nk pgnjcgoèk bkftjojkok jostknk nk nu`mk da `nksas ao nk prgpjk `gocjlurk`jðo sahjðtj`k y ng jdagnðlj`g `ghg uok `go`jao`jk axpnj`kbna sðng ao uok sjtuk`jðo g `gotaxtg. Ua`krèkhgs da sjhpnjcj`kdgras sj jotaotërkhgs pra`jskr ao tko radu`jdg aspk`jg ngs puotgs `aotrknas da nks prgpuastks bkftjojkoks, nks hjshks qua dèk k dèk `go`jtko nk ktao`jðo da djvarsgs jovastjlkdgras da djs`jpnjoks djcaraotas ao tgdg an huodg. Nk prklhëtj`k njtarkrjk aocraotk nk `rjsjs dan hgdang astru`turkn rahkr`kodg nk parspa`tjvk dan astktutg `ghuoj`ktjvg da nk njtarkturk. An grjlao da nk prklhëtj`k sa rahgotk k ngs trkbkfgs pra`ursgras da @mkrnas P. Uajr`a y, pkrk `gosgnjdkr uok prgpuastk ao an tarraog da ngs astudjgs njtarkrjgs, mubg oa`asjdkd da nk jotarhadjk`jðo da nk njolþèstj`k prklhëtj`k. Astk djs`jpnjok, `gosjdarkdk k su vaz `ghg nk `aoj`jaotk ao nks `jao`jks dan naolukfa, jhpunsð uo daskrrgnng ao an `gog`jhjaotg da ngs sjlogs kn raskntkr an pkpan `ru`jkn qua fualk an usukrjg da nk `ghuoj`k`jðo. Maradark da nk njolþèstj`k prklhëtj`k, nk prklhëtj`k njtarkrjk ao nk k`tuknjdkd kbkr`k dgs taodao`jks6 uok, grjaotkdk mk`jk nk tagrèk da ngs `gotaxtgs y gtrk, mk`jk uok tagrèk da nk k``jðo. Kuoqua khbks `ghpkrtao ngs hjshgs pgstunkdgs joj`jknas, sus prg`asgs y êocksjs hës qua `gotrkpuastgs as oa`askrjg varngs da hkoark `ghpnahaotkrjk. Pgo raprasaotkotas raprasaotkotas da nk prjhark taodao`jk, `aotrkdk ao an astudjg da ngs `gotaxtgs da prgdu``jðo y ra`ap`jðo da ngs taxtgs, ksè `ghg da nks datarhjok`jgoas `gotaxtuknas da okturknazk mjstðrj`k, sg`jkn, `unturkn g jdagnðlj`k, jovastjlkdgras `ghg vko

 

Djfi y Urktt. Ngs raprasaotko raprasaotkotas tas hës ogtgrjgs da nk saluodk taodao`jk, vjo`unkdgs k nk cjngsgcèk dan naolukfa y su dacjoj`jðo da ngs k`tgs da mkbnk, sgo Kustjo y Pakrna. Jotaotkrahgs prasaotkr prasaotkr bravahaota khbks taodao`jks. Nk prklhëtj`k njtarkrjk sa aotjaoda ao laoarkn `ghg uok sahjðtj`k dastjokdk k as`nkra`ar y dacjojr nks `krk`tarèstj`ks da nk `ghuoj`k`jðo da nk `rak`jðo varbkn, aotaodjdk `ghg uo tjpg aspa`ècj`g da rank`jðo aotra ahjsgr y ra`aptgr. Ngs hgdangs y aocgquas prklhëtj`gs prklhëtj`gs ao nk njtarkturk og ojalko ngs kpgrtas pravjgs da nks marhaoêutj`ks y dan astru`turknjshg, ao asa saotjdg og tjaoao uok pgsj`jðo purkhaota oalktjvk da nk njtarkrjadkd, sjog qua ngs jo`grpgrk ao uok `go`ap`jðo qua sjtök an prgbnahk ao cuo`jðo da nk sjtuk`jðo `ghuoj`ktjvk. As pgsjbna kpra`jkr ng njtarkrjg `ghg uo sjstahk, uo mjparsjlog, qua jhpnj`k hu`mg hës qua `ghg nk sjhpna suhk da djoëhj`g aouo`jkdgs. Avjdaotahao Avjdaotahaota ta kn kpra`jkrng uo `gofuotg da `govao`jgoass y `gdjcj`k`jgoas sjtök an dabkta ao tgrog kn usg da `govao`jgoa ngs prgdu`tgras y ra`aptgras. Astk khpnjk`jðo pgr ao`jhk dan aouo`jkdg y da nk crksa raspgoda k nk jhpgsjbjnjdkd da dacjojr astëtj`k y sjo`rðoj`khaota, k bksa da nk `gosjdark`jðo dan naolukfa njtarkrjg `ghg uo tjpg aspa`jkn da naolukfa g `ghg uok pkrtj`unkr astru`turk u grlkojzk`jðo da sjlogs, kn ma`mg njtarkrjg. Okdk mkyaspa`ècj`g, ao an taxtgpuas njtarkrjg qua nk puadk gtgrlkrna su rkslg sðng jotarokhaota as pgsjbna dacjojr njtarkturk sgbra nk bksa da ngs `godj`jgokhjaotgs sg`jg`unturknas ao ngs qua astë jostknkdg. Nk prklhëtj`k njtarkrjk dacjoa, pgr ng hjshg, nk njtarkturk `ghg uok `gocjlurk`jðo da uo `ðdjlg y uo astktutg `ghuoj`ktjvg suprkjodjvjdukn, pra`adaota pra`adaota y praaxjstaota kn taxtg hjshg, qua danjhjtk g pracjlurk ngs aca`tgs ao an ra`aptgr. Mky `uktrg rkslgs lngbknas qua `krk`tarjzko nk njtarkturk `ghg caoðhaog `ghuoj`ktjvg `ghuoj`ktjvg y k ngs qua prastk aspa`jkn ktao`jðo nk vjsjðo prklhëtj`k6 nk daskutghktjzk`jðo, an `krë`tar djcarjdg, nk cj``jgoknjzk`jðo y nk trkosdu``jðo. Jotaotahgs rëpjdkhaota pra`jskr astgs kspa`tgs.

 

K djcarao`jk qua `uknqujar gtrg aouo`jkdg an ra`aptgr g na`tgr da uo taxtg njtarkrjg pgodrë da ranjava `jartgs anahaotgs ‐jo`nusg og `gdjcj`kdgs‐ ubj`ëodgngs ao uo `gotaxtg jocgrhktjvg kda`ukdg. Cuark da ask suparastru`turk `rakdk, og pgsaao dj`mk vjrtud y sa ao`uaotrko kutghktjzkdgs pkrk aca`tgs da nk `ghuoj`k`jðo `gtjdjkok u grdjokrjk. Ugr anng nk gbrk njtarkrjk gtgrlk k tgdgs sus anahaotgs,, k nk tgtknjdkd da sus `ghpgoaotas cgrhknas, uok anahaotgs vknao`jk tahëtj`k jhpnè`jtk qua sa vuanva jrradu`tjbna. Gbvjkhaota og pgdahgs radu`jr uo taxtg njtarkrjg sjhpnahaota k nk jocgrhk`jðo g `gotaojdg qua pgsaa. Ugr gtrg nkdg, hjaotrks qua ao nk `ghuoj`k`jðo grkn ngs jotarng`utgras (ahjsgr/ra`aptgr) (ahjsgr/ra`aptgr) sa ao`uaotrko prasaotas djra`tkhaota,, pgsjbjnjtkodg uok jotark``jðo johadjktk, an taxtg djra`tkhaota njtarkrjg pnkotak an `krë`tar djcarjdg da nk rank`jðo aotra kutgr g prgdu`tgr jodjvjdukn y an na`tgr g ra`aptgr. Ugr anng, `uknqujar jhklao dan kutgr g dan na`tgr n a`tgr astkrë ktrkvaskdk pgr uo mgrjzgota da axpa`tktjvks da okturknazk djk`rðoj`k qua raspgoda k nks datarhjok`jgoas datarhjok`jgo as sg`jg`unturknas. Nk cj``jgoknjzk`jðo g cj`tjvjzk`jðo as uo rkslg bësj`g dan taxtg njtarkrjg y supgoa nk `ggpark`jðo taxtukn da na`tgr, puas sðng k bksa da su `ghpatao`jk taxtukn nk `ghuoj`k`jðo njtarkrjk sarë prklhëtj`khaota pgsjbna. Da ma`mg, astk datarhjok`jðo pnkotak uok `uknjdkd djcarao`jkn k ngs aouo`jkdgs njtarkrjgs, `uyg vkngr og as `gostktktjvg sjog raknjzktjvg, as da`jr, og saynas n as puada avknukr `ghg vardkdargs g cknsgs, sjog `ghg axjtgsgs raknjzkdgs g og. Cjoknhaota, ngs taxtgs njtarkrjgs og cuo`jgoko `go an öoj`g gbfatjvg da trkoshjtjr jocgrhk`jðo, sjog qua raknjzko uok trkoscgrhk`jðo g trkosdu``jðo da ngs sjlojcj`kdgs qua pgsaao. Ao asta saotjdg, sarë ao ngs taxtgs y k trkvês da anngs qua sa `gocjlurko y `gostjtuyao `gostjtuyao ngs prgpjgs sufatgs, da hkoark qua ng sg`jgmjstðrj`g og sarë uok `godj`jðo axtarok sjog jotarok da ngs prg`asgs sahjðtj`gs. Ao laoarkn ngs astudjgs prklhëtj`gs jo`jdao da`jdjdkhaota ao uok dacjoj`jðo a jovastjlk`jðo da ng njtarkrjg `ghg uo usg ao `jr`uostko`jks aspa`jknas, aspa`jknas, sjo ralnks g `godj`jgoas prgpjks da

 

okturknazk njolþèstj`k. @go asta aocgqua dacjojtjvkhaota sa prgdu`a uok supark`jðo da ngs vjafgs hgdangs njolþèstj`gs y pgr kûkdjdurk uo ratgrog, nualg da knluogs kûgs, kn êocksjs da ng sg`jkn craota k nk njtarkturk. Pa `ghpnatk ksè uok pkrkdðfj`k ravko`mk da nk vjafk y grtgdgxk sg`jgnglèk da cuodkhaotk`jðo cuodkhaotk`jðo hktarjknjstk djknê`tj`k. Asta sgharg ra`uaotg da nk racnaxjðo ao ngs astudjgs njtarkrjgs ao tgrog k nk rank`jðo njtarkturk y sg`jadkd ogs pnkotak nk jotarrglkota sgbra ng k`gota`jdg ao Nktjogkhêrj`k y an Uarö. Ngs daskrrgnngs `rètj`gs kn raspa`tg kharjtko uok axpgsj`jðo jodapaodjaota, mkbrë gtrk g`ksjðo hës knnë da astks bravas nèoaks pkrk kbg`krogs k dj`mk tkrak. Ksjhjshg, quadk paodjaota nk prasaotk`jðo prasaotk`jðo da gtrk da nks nèoaks da racnaxjðo qua, pgr nk hklojtud da nks jovastjlk`jgoas axjstaotas ykpkrta. nk rjquazk sus pnkotakhjaotgs pnkotakhjaotgs, hara`a uo trktkhjaotg Ogs da astkhgs racjrjaodg k nk, nnkhkdk `grrjaota da nk Astêtj`k da nk Ra`ap`jðo, `uyks prjo`jpknas cjlurks (Fkuss a Jssar) lgzko k su vaz da uo lrko prastjljg pgr sus `gotrjbu`jgoas ao tgrog k ng qua pgdahgs `knjcj`kr nk hgdarok k`tuknjdkd da nk sg`jgnglèk da nk njtarkturk pgsastru`turkn y pgsnjolþèstj`k. Da hës astë saûknkr, pkrk `go`nujr, qua asta pkogrkhk ax`asjvkhaota ax`asjvkhao ta sjhpnjcj`kdg mk prataodjdg sgnkhaota daspartkr an jotarês y an astudjg pgr astk ërak da ngs astudjgs njtarkrjgs, `uyk `gotjoujdkd y prgcuodjzk`jðo sa ao`uaotrk ao pnaog kula. Bkstk hao`jgokr kn raspa`tg, `go `krlg k uo daskrrgnng `ghpnahaotkrjg `ghpnahaotkrjg pgstarjgr, ngs sjolunkras kpgrtas da nk sg`jg`rètj`k da Adhgod @rgs g an ra`jaota njbrg da Nujs Bantrëo Knharèk, kutgras astgs `ghg tkotgs gtrgs qua ogs mkbnko da hkoark `gotuodaota da nk sknud `go qua lgzk an k`ar`khjaotg sg`jkn dan caoðhaog njtarkrjg.

Bjbnjglrkcèk

KQPTJO, F. N. Uknkbrks y k``jgoas. @ðhg mk`ar `gsks `go

 

pknkbrks. Bkr`angok, Ukjdðs, ;::5. BKFTÈO, Hjfkjn H. Urgbnahks da nk pgêtj`k da Dgstgjavsij. Hêxj`g, Cgodg da @unturk A`goðhj`k, ;:=3. BKFTÈO, Hjfkjn H. Urgbnahks njtarkrjgs y astêtj`gs. Nk Mkbkok, Krta y njtarkturk, ;:=3. BKFTÈO, Hjfkjn H. "Nks pkrtj`unkrjdkdas da `ghpgsj`jðo y lêoarg ao nks gbrks da Dgstgjavsij". Ao Pg`jgnglèk da nk njtarkturk. Bglgtë, Krluhaotgs, ;:=1. BKFTÈO, Hjfkjn H. Nk `unturk pgpunkr ao nk Adkd Hadjk y Raok`jhjaotg. Bkr`angok, Bkrrkn, ;: