Laporan Kasus ca mammae

LAPORAN KASUS Ca Mammae

Dokter Pembimbing  : Dr. Budi Suanto Sp.B

Disusun Oleh : Rimenda Dwirana Barus

(11.201.10!

BAGIAN ILMU BEDAH FAUL! FAUL!AS AS ED"!ERAN ED"!E RAN UNI#ERSI!AS RIS!EN RIDA $ACANA $ACANA RUMAH SAI! IMANUEL% BANDAR LAM&UNG E&ANI!ERAAN E&ANI!ERAAN LINI  LA&"RAN ASUS ILMU BEDAH

FAUL!AS ED"!ERAN URIDA SMF ILMU BEDAH RUMAH SAI! IMANUEL% BANDAR LAM&UNG

 N"m" #"h"sis$"

: Rimen%" D$ir"n" &"rus

 N'# : 11 201 10 Dokter )embimbing : %r. &u%i Su"nto S).&

"n%" "ng"n ..... .......... .....

I. IDEN!I!AS &ASIEN

 N"m" : N*.# N*.# Umur : ,0 t"hun Pen%i%ik"n : D Peke Pekerr-"" ""n n : guru guru SD  No /# : 1, "ngg"l "ngg"l %ik"susk"n : 22 +uli 201,

+enis kel"min : Perem)u"n St"tus )erk"$in"n : K"$in Ag"m" : 'sl"m Al"m Al"m"t "t:: Dusu Dusun n 1 #"rg #"rgo o Agung gung +"ti +"ti Agung gung L"m) L"m)un ung g Sel" Sel"t" t"n n "ngg"l "ngg"l m"suk RS : 22 +uli 201,

II. ANAMNESIS Autoanamnesis  t"ngg"l 2 +uli 201, e'u(an utama

P"sien %"t"ng ke )oliklinik be%"h Rum"h S"kit 'm"nuel %eng"n keluh"n kontrol keluh"n setel"h o)er"si )eng"ngk"t"n tumor )"*u%"r". Riwa)at &en)a*it Se*aran+

Se-" Se-"k k  bul" bul"n n S#RS S#RS )"si )"sien en meng" meng"t" t"k" k"n n ter% ter%") ")"t "t ben-o ben-ol" l"n n )"%" )"%" )"*u%" )"*u%"r" r" k"n" k"n"n. n. &en-ol"n ter"b" ker"s %"n ti%"k n*eri. P"sien ti%"k ing"t ")"k"h ben-ol"n tersebut mu%"h "t"u sulit sulit %iger"kk"n. %iger"kk"n. P"sien ti%"k ing"t ")"k"h )ermuk""n )ermuk""n ben-ol"n li3in li3in "t"u ti%"k. i%"k ter%")"t keluh"n l"in. P"sien ti%"k melih"t "%"n*" )erub"h"n )erub"h"n bentuk m"u)un ukur"n )"*u%"r" b"ik kiri m"u)un k"n"n. Puting susu ti%"k men%es"k m"suk ke %"l"m. i%"k "%" 3"ir"n *"ng kelu"r %"ri  )"*u%"r" kiri m"u)un k"n"n. P"sien ti%"k mer"s" n*eri )"%" ) "%" )"*u%"r" kiri %"n k"n"n. i%"k "%"  )enurun"n ber"t b"%"n sebelum m"u)un setel"h )"sien menemuk"n ben-ol"n tersebut. P"%" t"ngg"l t"ngg"l 2 #ei 201, )"sien )"sien mel"kuk mel"kuk"n "n )emeri )emeriks" ks""n "n )enun-" )enun-"ng ng beru)" beru)" m"mogr" m"mogr"4i 4i *"ng *"ng menun-ukk"n h"sil t"n%" keg"n"s"n )"%" )"*u%"r" k"n"n. P"%" t"ngg"l 25 #ei 201, )"sien men-"l"ni o)er"si )eng"ngk"t"n %"n bio)si tumor   )"*u%"r" k"n"n. P"sien meng"t"k"n h"sil )emeriks""n tumor menun-ukk"n "%"n*" k"nker   )"*u%"r" k"n"n. P"sien kemu%i"n memeriks"k"n %iri %"n %iberi s"r"n untuk mel"kuk"n  )eng"ngk"t"n seluruh )"*u%"r" k"n"n. 1

FAUL!AS ED"!ERAN URIDA SMF ILMU BEDAH RUMAH SAI! IMANUEL% BANDAR LAM&UNG

 N"m" #"h"sis$"

: Rimen%" D$ir"n" &"rus

 N'# : 11 201 10 Dokter )embimbing : %r. &u%i Su"nto S).&

"n%" "ng"n ..... .......... .....

I. IDEN!I!AS &ASIEN

 N"m" : N*.# N*.# Umur : ,0 t"hun Pen%i%ik"n : D Peke Pekerr-"" ""n n : guru guru SD  No /# : 1, "ngg"l "ngg"l %ik"susk"n : 22 +uli 201,

+enis kel"min : Perem)u"n St"tus )erk"$in"n : K"$in Ag"m" : 'sl"m Al"m Al"m"t "t:: Dusu Dusun n 1 #"rg #"rgo o Agung gung +"ti +"ti Agung gung L"m) L"m)un ung g Sel" Sel"t" t"n n "ngg"l "ngg"l m"suk RS : 22 +uli 201,

II. ANAMNESIS Autoanamnesis  t"ngg"l 2 +uli 201, e'u(an utama

P"sien %"t"ng ke )oliklinik be%"h Rum"h S"kit 'm"nuel %eng"n keluh"n kontrol keluh"n setel"h o)er"si )eng"ngk"t"n tumor )"*u%"r". Riwa)at &en)a*it Se*aran+

Se-" Se-"k k  bul" bul"n n S#RS S#RS )"si )"sien en meng" meng"t" t"k" k"n n ter% ter%") ")"t "t ben-o ben-ol" l"n n )"%" )"%" )"*u%" )"*u%"r" r" k"n" k"n"n. n. &en-ol"n ter"b" ker"s %"n ti%"k n*eri. P"sien ti%"k ing"t ")"k"h ben-ol"n tersebut mu%"h "t"u sulit sulit %iger"kk"n. %iger"kk"n. P"sien ti%"k ing"t ")"k"h )ermuk""n )ermuk""n ben-ol"n li3in li3in "t"u ti%"k. i%"k ter%")"t keluh"n l"in. P"sien ti%"k melih"t "%"n*" )erub"h"n )erub"h"n bentuk m"u)un ukur"n )"*u%"r" b"ik kiri m"u)un k"n"n. Puting susu ti%"k men%es"k m"suk ke %"l"m. i%"k "%" 3"ir"n *"ng kelu"r %"ri  )"*u%"r" kiri m"u)un k"n"n. P"sien ti%"k mer"s" n*eri )"%" ) "%" )"*u%"r" kiri %"n k"n"n. i%"k "%"  )enurun"n ber"t b"%"n sebelum m"u)un setel"h )"sien menemuk"n ben-ol"n tersebut. P"%" t"ngg"l t"ngg"l 2 #ei 201, )"sien )"sien mel"kuk mel"kuk"n "n )emeri )emeriks" ks""n "n )enun-" )enun-"ng ng beru)" beru)" m"mogr" m"mogr"4i 4i *"ng *"ng menun-ukk"n h"sil t"n%" keg"n"s"n )"%" )"*u%"r" k"n"n. P"%" t"ngg"l 25 #ei 201, )"sien men-"l"ni o)er"si )eng"ngk"t"n %"n bio)si tumor   )"*u%"r" k"n"n. P"sien meng"t"k"n h"sil )emeriks""n tumor menun-ukk"n "%"n*" k"nker   )"*u%"r" k"n"n. P"sien kemu%i"n memeriks"k"n %iri %"n %iberi s"r"n untuk mel"kuk"n  )eng"ngk"t"n seluruh )"*u%"r" k"n"n. 1

Riwa)at Reprodu*si

". Ri$"*"t h"i%: P"sien )ert"m" k"li h"i% usi" 12 t"hun. 6"i% ter"tur seti") bul"n ti%"k "%" n*eri  )erut *"ng mengg"nggu "kti7it"s s""t )erio%e h"i%.  b. Ri$"*"t K& : P"sien menggun"k"n K& )ert"m" k"li s""t berusi" 2, t"hun. P"sien )ern"h menggun"k"n K& suntik  bul"n sel"m"  t"hun K& )il sel"m"  t"hun K& susuk sel"m"  t"hun %"n K& s)ir"l sel"m" , t"hun (hingg" sek"r"ng!. 3. Ri$"*"t mel"hirk"n: )"sien memiliki  or"ng "n"k m"sing8m"sing berusi" 2, t"hun 21 t"hun %"n 19 t"hun. Ketig" "n"k )"sien l"hir %eng"n )ers"lin"n norm"l %"n %iberi AS' s"m)"i m"sing8m"sing r"t"8r"t" berusi" 1, t"hun.

Riwa)at &en)a*it Da(u'u

Ri$"*"t "sm" (8! Ri$"*"t "lergi (8! Ri$"*"t & (8! Ri$"*"t 6 (8! Ri$"*"t D# (8! Ri$"*"t m""g (8! Ri$"*"t he)"titis (8!

Riwa)at &en)a*it e'uar+a

i%"k "%" kelu"rg" *"ng memiliki ri$"*"t s"kit tumor m"u)un k"nker sebelumn*". Ri$"*"t "sm" (8! Ri$"*"t "lergi (8! Ri$"*"t & (8! Ri$"*"t 6 (8! Ri$"*"t D# (8! Ri$"*"t m""g (8! Ri$"*"t he)"titis (8!

Riwa)at Sosia' E*onomi

P"sien P"sien memiliki memiliki ri$"*"t sosi"l ekonomi meneng"h meneng"h %im"n" %im"n" )eker-""n )eker-""n )"sien %"n su"mi  )"sien seb"g"i guru Sekol"h D"s"r.

III. &EMERISAAN 1. Pemeriksaan Pemeriksaan Fisik  eadaan umum : "m)"k s"kit ring"n esadaran : /om)os mentis : !anda ,ita' ek"n"n ek"n"n %"r"h : 1050 mm6g  N"%i : 9;menit reguler ku"t "ngk"t isi %"n teg"ng"n 3uku)  N"4"s : 1;menit s)ont"n.

2

Suhu Berat -adan !in++i -adan epa'a Mata

: 99P ,82 3 m62O.

Hidun+ !e'in+a Mu'ut Le(er !(ora 'ns)eksi

: &entuk thor"; norm"l b"rrel 3hest (8! )erger"k"n %"%" simetris s""t st"tis

P"l)"si

%"n %in"mis ti)e )ern")"s"n thor"3o"b%omin"l retr"ksi sel" ig" '/S (8! P"%" )"*u%"r" k"n"n ter%")"t luk" bek"s -"hit"n o)er"si. : Sel" ig" ti%"k meleb"r n*eri tek"n (8! m"ss" (8!

&u'mo

Anterior Posterior   Simetris k"n"n %"n kiri ti%"k "%" >ertebr" : Norm"l Kulit ti%"k "%" 'ns)eksi

%"%" tertingg"l.

lesi )"tologis

Sel" ig" ti%"k meleb"r 4remitus Sel" ig" ti%"k meleb"r 4remitus P"l)"si

t"ktil

k"n"n

%"n

kiri

norm"l t"ktil k"n"n

simetris n*eri tek"n (8! Pulmo %e;tr" et sinistr" : sonor Perkusi

norm"l

simetris n*eri tek"n (8! Pulmo %e;tr" et sinistr" : Sonor 

Pulmo %e;tr" et sinistr" :

Su"r" n"4"s 7esikuler $hee?ing Su"r" n"4"s 7esikuler $hee?ing (88! rhonki (88!

Cor 'ns)eksi P"l)"si Perkusi Auskult"si A-domen 'ns)eksi P"l)"si

kiri

se)"n-"ng line" s3")ul"ris. Pulmo %e;tr" et sinistr" :

Auskult"si

%"n

(88! rhonki (88!

: '3tus 3or%is ti%"k terlih"t : '3tus 3or%is ter"b" %i '/S '> line" mi%3l"7i3ul" sinistr" : ti%"k %il"kuk"n )emeriks""n : &+ '8'' regul"r murni murmur (8! g"llo) (8! : D"t"r ti%"k ter%")"t lesi kulit ben-ol"n (8! luk" bek"s o)er"si (8! : n*eri tek"n ku"%r"n k"n"n "t"s n*eri tek"n e)ig"strium (8! 

6"ti Lien @in-"l Perkusi Auskult"si Genita' Co'o* Du-ur E*stremitas

: i%"k ter"b" : i%"k ter"b" : i%"k ter"b" : im)"ni : &U (=! normo)erist"ltik  : i%"k %il"kuk"n )emeriks""n : i%"k %il"kuk"n )emeriks""n :

Sianosis Edema A*ra' (an+at

Su)erior 88 88 ==

'n4erior   88 88 ==

#"m"e De;tr" &en-ol"n (8! retr"ksi )uting

#"m"e Sinistr" &en-ol"n (8! retr"ksi )uting

Status Lo*a'is

Inspe*si

(8!

nipple

discharge

(-) nipple discharge (8! lesi (8!

er%")"t lesi beru)" luk"  -"hit"n   3m )"%" %"er"h &a'pasi

su)erol"ter"l #"ss" (8! /"ir"n (8!

#"ss" (8! 3"ir"n (8!

2. Pemeriksaan Penunjang  &emeri*saan La-oratorium tan++a' /0 1u'i /203

Hemato'o+i Len+*ap 6emoglobin

10 g%l

L: 1281

6em"tokrit Critrosit rombosit Leukosit Segmen

9 B ,, -ut"uL 21 ribuuL 0 uL  B

P: 1181, 8, ,8,, 1,08,0 ,000810.000 ,080

Lim)osit

20 B

2,80

#onosit

,B

28



Cosin

2B

28

#/6/

9 g%L

189

#/6

29 )g

282

#/>

29 4l

85

#P>

10 4l

812

Gam-aran:

Hemostasis :

Critrosit

norm"l

rombosit

norm"l

"ktu Per%"r"h"n

010E ('>F! menit

Duke 18 '7* 18,

"ktu Pembeku"n

1000E

581,

menit

imia Dara(

Di"betes @DS

10 mg%l

08200

S@O

1 uL

L: H I P: H 2

S@P

1 uL

L: 589 I P: 58

Gungsi h"ti

@in-"l J 6i)ertensi Ure"

21

mg%l

108,0

&UN

10

mg%l

9820

/re"tinin0,

mg%l

L: H 1 I P: 11

&emeri*saan Mammo+rap() tan++a' /4 Mei /203

#"m"e De;tr" 8 8 8

/utis %"n sub3utis t"k meneb"l "k t"m)"k retr"ksi )")ill" m"m"e "m)"k lesi o)" te)i ireguler berukur"n sekit"r 2 3m ; 1 3m %i ku"%r"n in4erol"ter"l

8

%eng"n stell"te 4orm"tion. "k t"m)"k mikrok"lsi4ik"si t"m)"k lesi o)" te)i regul"r t"k t"m)"k h"lo sign ber%i"meter sekit"r 0, 3m %i

ku"%r"n su)erome%i"l. "k t"m)"k mikrok"ls4ik"si m"u)un stell"te 4orm"tion. #"m"e Sinistr" 8 /utis %"n sub3utis t"k meneb"l 8 "k t"m)"k retr"ksi )")ill" m"m"e 8 Densit"s -"ring"n 4ibrogl"n%ul"r norm"l. "k t"m)"k lesi o)" mikrok"lsi4ik"si m"u)un stell"te 4orm"tion. Kes"n : #"ss" 3en%erung m"lign" %i ku"%r"n in4erol"ter"l m"m"e %e;tr" ,

#"ss" 3en%erung benign %i su)erome%i"l m"m"e %e;tr" "k t"m)"k kel"in"n %i m"m"e sinistr"

&emeri*saan &ato'o+i Anatomi tan++a' /5 Mei /203 Lok"si #"mm"e /"r" )eroleh"n &io)si Keter"ng"n Klinik  umor #"m"e #"krosko)ik  Diterim" 1 )otong -"ring"n ;2,;2 3m ken*"l )"%"t kuning ke3okl"t"n. P"%" l"mil"si

t"m)"k # )utih )"%"t b"t"s ti%"k teg"s. #ikrosko)ik  Se%i""n m"ss" tumor ter%iri %"ri sel8sel bentuk bul"t o7"l )ol*gon"l berkelom)ok. 'nti  )olimor4i khrom"tin k"s"r mitosis %itemuk"n. Sel8sel tumor mengin7"si -"ring"n sekit"rn*". Kesim)ul"n  Invasive ductal carcinoma mammae grade III  &emeri*saan radio'o+i tan++a' // 1u'i /203

/or

: t"m)"k se%ikit membes"r (/R  ,2 B!

Pulmo : ti%"k t"m)"k in4iltr"te  3r"ni"lis"si  konsoli%"si Sinus %"n %i"4r"gm" : norm"l Kes"n : @"mb"r"n k"r%iomeg"li ring"n Pulmo t"m)"k m"sih %"l"m b"t"s norm"l Resume

Seor"ng $"nit" berusi" ,0 t"hun %"t"ng ke )oliklinik be%"h Rum"h S"kit 'm"nuel %eng"n keluh"n ingin )emeriks""n )"*u%"r" sesu%"h o)er"si )eng"ngk"t"n %"n bio)si tumor   )"*u%"r". Se-"k  bul"n S#RS ter%")"t ben-ol"n )"%" )"*u%"r" k"n"n )"sien *"ng ter"b" ker"s. P"sien mel"kuk"n )emeriks""n m"mogr"4i )"%" t"ngg"l 2 #ei 201, %eng"n h"sil "%"n*" m"ss" 3en%erung m"lign" )"%" m"m"e %e;tr" %"n m"ss" 3en%erung benign )"%" m"m"e sinistr". P"sien kemu%i"n %il"kuk"n o)er"si )eng"ngk"t"n %"n bio)si tumor t"ngg"l 25 #ei 201, %eng"n h"sil "%"n*" invasive ductal carcinoma mammae grade III 

9

Dia+nosa *er6a

/" %u3t"l in7"si7e m"m"e %e;tr" )ost eksision"l bio)si.

&enata'a*sanaan

#o%i4ie% R"%i3"l #"stektomi #"m"e De;tr" /e4t"?i%ime 1 gr '>

Fo''ow Up !an++a' 22 +uli 201,

Fo''ow up S : ti%"k "%" keluh"n " : KU  t"m)"k s"kit ring"n Kes"%"r"n  /om)os mentis D  1200 mm6gI 6R  ;menitI RR  20; )ermenitI Suhu  9. R"niti%ine 2 ; 1 "m)ule '> /"rb"?o3rome  ; 1 "m)ule '>

2 +uli 201,

S : n*eri %isekit"r luk" o)er"si " : KU  t"m)"k s"kit ring"n Kes"%"r"n  /om)os mentis D  1200 mm6gI 6R  ;menitI RR  20; )ermenitI Suhu  9.9 /"rb"?o3rome  ; 1 "m)ule '> 2, +uli 201,

S : n*eri %isekit"r luk" o)er"si m"sih bis" %itoler"nsi " : KU  t"m)"k s"kit ring"n Kes"%"r"n  /om)os mentis D  1200 mm6gI 6R  ;menitI RR  20; )ermenitI Suhu  9. /"rb"?o3rome  ; 1 "m)ule '> P"sien boleh )ul"ng kontrol r"$"t -"l"n



!IN1AUAN &US!AA CARCIN"MA MAMAE Latar Be'a*an+

/"r3inom" m"mm"e "t"u k"nker )"*u%"r" "%"l"h tumor g"n"s *"ng ber"s"l %"ri kelen-"r   )"*u%"r". erm"suk s"lur"n kelen-"r "ir susu %"n -"ring"n )enun-"ngn*" *"ng tumbuh in4iltr"ti4 %estrukti4 sert" %")"t bermet"st"se. K"nker )"*u%"r" meru)"k"n s"l"h s"tu m"s"l"h keseh"t"n %i %uni".1 &er%"s"rk"n l")or"n %"ri 6O t"hun 200 %i)erkir"k"n ,15.000 $"nit" meningg"l k"ren" k"nker )"*u%"r" %"n %"ri "ngk" itu 95B kem"ti"n ter-"%i %i neg"r" berkemb"ng. P"%" t"hun 2005 %i)erkir"k"n 152.0 k"sus b"ru %"ri in7"si7e 3"r3inom" m"mm"e %i%i"gnosis %i Amerik" Serik"t %"n 92.20 k"sus b"ru 3"r3inom" m"mm"e insitu.1  D"t" %i 'n%onesi" k"nker   )"*u%"r" men%u%uki tem)"t ke%u" (11,B! setel"h k"nker leher r"him. Di 'n%onesi" %i)erkir"k"n ter%")"t 20.000 k"sus b"ru k"nker )"*u%"r" )ert"hun %"n lebih %"ri ,0B k"sus  ber"%" %"l"m st"%ium l"n-ut.2 Ctiologi *"ng belum %iket"hui %eng"n )"sti )er-"l"n"n )en*"kit *"ng ti%"k %")"t %i)erkir"k"n sert" us"h" )en3eg"h"n *"ng sulit %il"kuk"n sert" "%"l"h m"s"l"h *"ng s"m)"i s""t ini belum ter"t"si. N"mun %emiki"n us"h"8us"h" untuk men%eteksi %ini %")"t %il"kuk"n %eng"n  b"ik %eng"n mengikutsert"k"n m"s*"r"k"t mel"lui )en*uluh"n. Sel"in itu kem"-u"n %"l"m %eteksi %ini *"ng %ilengk")i %eng"n kem"-u"n ter")i b"ik teknik o)er"si r"%i"si ter")i hormon"l sert" khemoter")i *"ng %i%"s"rk"n )"%" kete)"t"n )enentu"n st"%ium %"n )engen"l"n si4"t8si4"t biologis k"nker sem"kin memb"$" h"r")"n b"ru untuk )en%erit" k"nker )"*u%"r" ini.

Anatomi &a)udara

P"*u%"r" %e$"s" norm"ln*" terlet"k %i hemithor"ks k"n"n %"n kiri %eng"n %"s"rn*" terlet"k  %"ri kir"8kir" ig" ke%u" s"m)"i ig" keen"m. &"gi"n me%i"l )"*u%"r" men3")"i )inggir sternum %"n %i l"ter"l se-"-"r g"ris "ksil"ris "nterior. P"*u%"r" melu"s ke "t"s mel"lui su"tu ekor "ksil"  berbentuk )ir"mi%. P"*u%"r" terlet"k %i "t"s l")is"n 4"s3i" otot )ektor"lis m"*or )"%" %u" )ertig" su)erome%i"l %"n otot ser"tus "nterior )"%" se)ertig" l"ter"l b"$"h. P"%" 1,B k"sus -"ring"n  )"*u%"r" melu"s ke b"$"h g"ris te)i ig" %"n 2B mele$"ti )inggir "nterior otot l"tissimus %orsi. P"*u%"r" *"ng "simetri sering %i-um)"i %i"nt"r" $"nit" norm"l %"n )en%erit" ti%"k begitu men*"%"rin*" "t"u mungkin menerim"n*" seb"g"i 7"ri"si norm"l. Seteng"h $"nit" mem)un*"i

5

 )erbe%""n 7olume 10B "nt"r" )"*u%"r" kiri %"n k"n"n %"n se)erem)"tn*" %eng"n )erbe%""n 20B. P"*u%"r" kiri sel"lu lebih bes"r %ib"n%ing *"ng sebel"h k"n"n. P"*u%"r" ter%iri %"ri berb"g"i struktur *"itu )"renkim e)iteli"l -"ring"n lem"k )embuluh %"r"h s"r"4 %"n s"lur"n get"h bening sert" otot %"n 4"s3i". P"renkim e)iteli"l %ibentuk oleh kur"ng lebih 1,820 lobus. #"sing J m"sing lobus %i"liri oleh sistem %uktus %"ri sinus l"kti4erous (bil" %istensi mem)un*"i %i"meter , J  mm! terbuk" )"%" ni)el %"n m"sing8m"sing sinus menerim" su"tu %uktus lobulus %eng"n %i"meter 2 mm "t"u kur"ng. Di %"l"m lobus ter%")"t 0 "t"u lebih lobulus. S"tu lobulus mem)un*"i %i"meter 2J mm %"n %")"t terlih"t %eng"n m"t" tel"n-"ng. #"sing8m"sing lobulus meng"n%ung 10 s"m)"i 100 "l7eoli ("3ini! *"ng meru)"k"n unit %"s"r sekretori. P"*u%"r" %ibungkus oleh 4"s3i" )ektor"lis su)er4isi"lis *"ng b"gi"n "nterior  %"n )osteriorn*" %ihubungk"n oleh lig"mentum /oo)er seb"g"i )en*"ngg".29 A Du3tus B Lobulus C Sinus l"3ti4erous D Puting susu (ni))le! E +"ring"n lem"k  F Otot )e3tor"lis m"*or  G ul"ng 'g"

&em-esaran: A sel norm"l B membr"ne b"s"l C lumen (s"lur"n teng"h!

10

>"skul"ris"si P"*u%"r"2, ".

Arteri P"*u%"r" men%")"t )er%"r"h"n %"ri: 1.

/"b"ng83"b"ng )er4or"ntes ". m"mm"ri" intern" *"ng mem)er%"r"hi te)i me%i"l gl"n%ul" m"mm"e

2.

R"mi )ektor"lis ". thor"ko"kromi"lis *"ng mem)er%"r"hi gl"n%ul" m"mm"e  b"gi"n %"l"m (deep surface!

.

A. thor"k"lis l"ter"lis (". m"mm"ri" ekstern"! *"ng mem)er%"r"hi b"gi"n l"ter"l  )"*u%"r"

Pembuluh %"r"h l"in *"ng -ug" )enting "rtin*" meski)un ti%"k mem)er%"r"hi gl"n%ul" m"mm"e "%"l"h ". thor"ko%ors"lis. P"%" tin%"k"n r"%ik"l m"stektomi )er%"r"h"n *"ng ter-"%i "kib"t )utusn*" "rteri ini sulit %ikontrol sehingg" %"er"h ini %in"m"k"n Mthe bloody angleE.

 b. >en" P"%" %"er"h )"*u%"r" ter%")"t tig" gru) 7en" *"itu: 1. /"b"ng 3"b"ng )er4or"ntes 7. m"mm"ri" intern" 2. /"b"ng83"b"ng 7. "ksil"ris ". 7. thor"ko8"kromi"lis  b. 7. thor"ko8%ors"lis 3. 7. thor"ko l"ter"lis . >en"87en" ke3il *"ng bermu"r" )"%" 7.interkost"lis >en" interkost"lis bermu"r" )"%" 7. 7ertebr"lis kemu%i"n bermu"r" )"%" 7. "?*gos (mel"lui 7en"87en" ini met"st"se %")"t l"ngsung ter-"%i %i )"ru!.

Pers"r"4"n P"*u%"r"2, 11

Kulit )"*u%"r" %i)ers"r"4i oleh 3"b"ng )leksus ser7ik"lis %"n n. interkost"lis se%"ngk"n  -"ring"n gl"n%ul" m"mm"e sen%iri %i)ers"r"4i oleh sistem sim)"tis. Pers"r"4"n sensoris %i b"gi"n su)erior %"n l"ter"l ber"s"l %"ri ner7us su)r"kl"7ikul"r (/ %"n /! %"ri 3"b"ng l"ter"l ner7us interkost"l tor"sik (J !. &"gi"n me%i"l )"*u%"r" %i)ers"r"4i oleh 3"b"ng "nterior ner7us interkost"l

tor"sik. Ku"%r"n

l"ter"l

"t"s )"*u%"r" %i)ers"r"4i

terut"m" oleh ner7us

interkostobr"ki"lis ( / %"n 1 !. P"%" m"stektomi %eng"n %iseksi "ksil" n. interkostobr"ki"lis %"n n. kut"neus br"kius m"%i"lis *"ng mengurus sensibilit"s %"er"h "ksil" %"n b"gi"n me%i"l leng"n "t"s se%")"t mungkin %i)ert"h"nk"n "g"r ti%"k ter-"%i m"ti r"s" %i %"er"h tersebut.

Sistem Lim4"tik P"*u%"r"29 ". Pembuluh get"h bening 1. Pembuluh get"h bening "ksil" 2. Pembuluh get"h bening m"m"ri" inten" . Pembuluh get"h bening %i %"er"h te)i me%i"l ku"%r"n me%i"l b"$"h )"*u%"r"  b. Kelen-"r get"h bening "ksil" er%")"t beber")" gru) kelen-"r get"h bening "ksil": 1. Kelen-"r get"h bening m"mm"ri" ekstern" @ru) ini %ib"gi %"l"m %u" kelom)ok: i.

Kelom)ok su)erior setinggi interkost"l ''8'''

ii. Kelom)ok in4erior setinggi interkost"l '>8>' 2. Kelen-"r get"h bening sk")ul" . Kelen-"r get"h bening sentr"l (central nodes! Kelen-"r get"h bening ini meru)"k"n kelen-"r "ksil" *"ng terbes"r %"n terb"n*"k   -uml"hn*" terlet"k %i %"l"m -"ring"n lem"k %i )us"t keti"k. &eber")" %i "nt"r"n*" terlet"k s"ng"t su)er4isi"l %i b"$"h kulit %"n 4"s3i" kir"8kir" )"%" )erteng"h"n li)"t keti"k sehingg" rel"ti4 )"ling mu%"h %ir"b". . Kelen-"r get"h bening inter)ektor"l  (Rotter’s nodes! ,. Kelen-"r get"h bening 7. Aksil"ris 9. Kelen-"r get"h bening subkl"7ikul" . Kelen-"r get"h bening )re)ektor"l 12

. Kelen-"r get"h bening m"mm"ri" intern"

#et"st"sis K"nker P"*u%"r"1 #et"st"sis k"nker )"*u%"r" %")"t ter-"%i mel"lui %u" -"l"n: ". #et"st"sis mel"lui sistem 7en" #el"lui sistem 7en" k"nker )"*u%"r" %")"t bermet"st"sis ke )"ru8)"ru 7ertebr" %"n org"n8org"n l"in. >. m"mm"ri" intern" meru)"k"n -"l"n ut"m" met"st"sis k"nker )"*u%"r" ke  )"ru8)"ru mel"lui sistem 7en" se%"ngk"n met"st"sis ke 7ertebr" ter-"%i mel"lui 7en"87en" ke3il *"ng bermu"r" ke 7.interkost"lis *"ng sel"n-utn*" bermu"r" ke %"l"m 7. 7ertebr"lis.  b. #et"st"sis mel"lui sistem lim4e #et"st"sis mel"lui sistem lim4e )ert"m" k"li "k"n mengen"i K@& region"l terut"m" K@& "ksil". K@& sentr"l (central nodes! meru)"k"n K@& "ksil" *"ng )"ling sering (50B! terken" met"st"sis se%"ngk"n K@& m"mm"ri" ekstern" "%"l"h *"ng )"ling -"r"ng terken". K"nker   )"*u%"r" -ug" %")"t bermet"st"sis ke K@& "ksil" kontr"l"ter"l t")i -"l"nn*" m"sih belum  -el"s %i%ug" mel"lui deep lymphatic fascial plexus %i b"$"h )"*u%"r" kontr"l"ter"l mel"lui kol"ter"l lim4"tik. +"lur ini men-el"sk"n meng")" bis" ter-"%i met"st"sis ke kelen-"r "ksil" kontr"l"ter"l t"n)" met"st"sis ke )"*u%"r" kontr"l"ter"l. 3. #et"st"sis ke K@& su)r"kl"7ikul" %")"t ter-"%i se3"r" l"ngsung m"u)un ti%"k l"ngsung. Pen*eb"r"n l"ngsung *"itu mel"lui kelen-"r subkl"7ikul" t"n)" mel"lui sentinel no%es. Pen*eb"r"n ti%"k l"ngsung mel"lui sentinel no%es *"ng terlet"k %i sekit"r grand central  lim4"tik terminus *"ng men*eb"bk"n st"sis "lir"n lim4e sehingg" ter-"%i "lir"n b"lik menu-u ke K@& su)r"kl"7ikul". %. #et"st"sis ke kelen-"r get"h bening m"mm"ri" intern" ter-"%i lebih sering %"ri *"ng %i%ug". &i"s"n*" ter-"%i )"%" k"rsinom" m"mm" %i sentr"l %"n k$"%r"n me%i"l. Di"n  bi"s"n*"ter-"%i setel"h ter-"%i met"st"sis ke "ksil". e. #et"st"sis ke he)"r sel"in mel"lui sistem 7en" %")"t -ug" ter-"%i mel"lui sistem lim4e. Ke"%""n ini %")"t ter-"%i bil" tumor )rimer terlet"k %i te)i me%i"l b"gi"n b"$"h )"*u%"r" 1

%"n ter-"%i met"st"sis ke kelen-"r )re)erik"r%i"l. Sel"n-utn*" ter-"%i st"sis "lir"n lim4e *"ng  ber"kib"t "%"n*" "lir"n b"lik lim4e ke he)"r.

Epidemio'o+i

K"nker )"*u%"r" )"%" $"nit" men%u%uki tem)"t nomor %u" setel"h k"rsinom" ser7iks uterus. Di Amerik" Serik"t k"nker )"*u%"r" meru)"k"n 2B k"nker )"%" $"nit" kulit )utih %"n 2,B )"%" $"nit" kulit hit"m. Kur7" insi%ens usi" berger"k n"ik terus se-"k usi" 0 t"hun. K"nker ini -"r"ng sek"li %itemuk"n )"%" $"nit" usi" %ib"$"h 20 t"hun. Angk" tertinggi ter%")"t )"%" usi" ,899 t"hun. 'nsi%ens k"nker )"*u%"r" )"%" lel"ki h"n*" 1B %"ri ke-"%i"n )"%" )erem)u"n., Etio'o+i an*er &a)udara

K"nker )"*u%"r" meru)"k"n h"sil %"ri mut"si )"%" s"l"h s"tu "t"u beber")" gen. Du" %i "nt"r"n*" terlet"k )"%" kromosom 1. @en *"ng )"ling ber)eng"ruh %isebut %eng"n &R/A81 ()"%" lokus 121! *"ng l"inn*" "%"l"h gen ), ()"%" lokus 1)1!. @en ketig" "%"l"h &R/A8 2 *"ng terlet"k )"%" kromosom 1. @en keem)"t *"ng -ug" terlib"t "%"l"h gen rese)tor "n%rogen  )"%" kromosom F. #ut"si gen ini berhubung"n %eng"n insi%en k"nker )"*u%"r" )"%" )ri". Ctiologi k"nker )"*u%"r" m"sih belum %iket"hui %eng"n )"sti hingg" sek"r"ng n"mun *"ng  )"ling %i*"kini seb"g"i )en*eb"b "%"l"h )")"r"n terh"%") mut"gen. #ut"gen ini bis" beru)" mut"gen en%ogen *"itu r"%ik"l beb"s se)erti li)i% )eroksi%"se %"n m"lon%*"l%ehi%" (#DA! -ug" mut"gen eksogen *"itu r"%i"si. >irus -ug" %i%ug" seb"g"i )en*eb"b n"mun belum %")"t %ibuktik"n )"%" m"nusi".9

Fa*tor Resi*o an*er &a)udara

S""t ini )en*eb"b )"sti k"nker )"*u%"r" belum %iket"hui se3"r" )"sti n"mun berb"g"i  )eneliti"n %"n )engum)ul"n bukti8bukti e)i%emiologi tel"h % il"kuk"n untuk men3"ri t"hu 4"ktor8 4"ktor *"ng meningk"tk"n risiko terken" k"nker )"*u%"r". &erb"g"i 4"ktor itu "nt"r" l"in : ".Usi" K"nker )"*u%"r" -"r"ng %i-um)"i )"%" usi" %i b"$"h 0 t"hun t")i insi%enn*" meningk"t t"-"m hingg" usi" sekit"r ,0 t"hun (0,B!. Setel"h usi" ,0 t"hun 4rekuensin*" tet")

1

meningk"t t")i )erl"h"n. Perbe%""n insi%en ber%"s"rk"n usi" ini %iinter)ret"sik"n seb"g"i e4ek  %"ri hormon o7"rium )"%" )erkemb"ng"n )en*"kit.2 Sekit"r 1 hingg"  ke-"%i"n k"nker )"*u%"r" *"ng in7"si4 %itemuk"n )"%" $"nit" *"ng lebih mu%" %"ri usi" , t"hun se%"ngk"n 2 hingg"  ke-"%i"n %itemuk"n )"%" $"nit" berusi" ,, t"hun ke"t"s.  b.

@eogr"4i 'nsi%en k"nker )"*u%"r" s"ng"t ber7"ri"si %i "nt"r" neg"r"8neg"r" %iseluruh %uni". "nit" "si"n8his)"ni3 memiliki risiko ke-"%i"n k"nker )"*u%"r" *"ng lebih ren%"h %"ri)"%" $"nit" "4i3"n8"meri3"n. Angk" ke-"%i"n k"nker )"*u%"r" %i Amerik" Ut"r" sekit"r lim" k"li lebih tinggi %"ri)"%" %i +e)"ng. &"hk"n %i %"l"m s"tu neg"r" insi%en k"nker )"*u%"r"  berbe%"8be%". #is"ln*" %i 'sr"el keturun"n +e$s mem)un*"i risiko em)"t k"li lebih tinggi %"ri)"%" non8+e$s %"n %i 't"li" ter%")"t )erbe%""n "ngk" ke-"%i"n sekit"r %u" k"li li)"t "nt"r" %"er"h ut"r" %"n sel"t"n. >"ri"si geogr"4is ini lebih %iseb"bk"n oleh 4"ktor lingkung"n %"ri)"%" genetik k"ren" )en%u%uk *"ng bermigr"si %"ri neg"r" berisiko ren%"h ke neg"r"  berisiko tinggi meng"l"mi )eningk"t"n 4rekuensi k"nker )"*u%"r".2

3.+enis kel"min K"nker )"*u%"r" 100 k"li lebih sering ter-"%i )"%" )erem)u"n %"ri)"%" l"ki8l"ki. Al"s"n ut"m"n*" "%"l"h k"ren" )"%" $"nit" sel8sel )"%" )"*u%"r" lebih sering tereks)ose oleh hormon8hormon estrogen %"n )rogesteron *"ng mem)eng"ruhi )eertumuh"n sel8sel )"%"  )"*u%"r". Angk" ke-"%i"n k"nker )"*u%"r" )"%" l"ki8l"ki h"n*" 1 B.2 %. #enstru"si #en"r3he )"%" usi" %ini %"n meno)"use *"ng terl"mb"t %")"t meningk"tk"n risiko k"nker )"*u%"r". #en"r3he sebelum usi" 12 t"hun mem)un*"i risiko k"nker )"*u%"r" 20B lebih bes"r %"ri men"r3he setel"h usi" 1, t"hun. Risiko k"nker )"*u%"r" berkur"ng sekit"r  seteng"hn*" -ik" meno)"use ter-"%i sebelum usi" , t"hun %ib"n%ingk"n -ik" meno)"use ter-"%i setel"h usi" ,, t"hun.

29

6"l ini mungkin %iseb"bk"n k"ren" eks)osure hormon

estrogen %"n )rogesterone *"ng berke)"n-"ng"n *"ng mem)eng"ruhi )ertumbuh"n sel8sel  )"*u%"r". e.Re)ro%uksi St"tus re)ro%uksi -ug" mem)eng"ruhi risiko terken" k"nker )"*u%"r". "nit" *"ng ti%"k )ern"h mel"hirk"n (nulli)"r"! "t"u *"ng )ert"m" k"li mel"hirk"n "n"k )"%" usi" lebih 1,

%"ri 1 t"hun mem)un*"i risiko tig" hingg" em)"t k"li lebih bes"r %ib"n%ingk"n )erem)u"n *"ng mel"hirk"n "n"k )ert"m"n*" sebelum berusi" 1 t"hun. "nit" *"ng mem)un*"i b"n*"k  "n"k (multi)"r"! %i"sosi"sik"n %eng"n berkur"ngn*" risiko k"nker )"*u%"r" tentun*" setel"h mem)erhitungk"n usi" s""t mel"hirk"n "n"k )ert"m". #en*usui lebih l"m" -ug" %i"ngg") %")"t menurunk"n risiko k"nker )"*u%"r".29 4. Diet Perbe%""n insi%en k"nker )"*u%"r" %i berb"g"i bel"h"n %uni" menun-ukk"n b"h$" %iet mungkin memeg"ng )er"n"n )enting %"l"m )erkemb"ng"n k"nker )"*u%"r". &ukti8bukti *"ng "%" men*ebutk"n b"h$" tinggin*" konsumsi k"lori lem"k %"ging %"n "lkohol %")"t meningk"tk"n risiko se%"ngk"n tinggin*" konsumsi ser"t s"*ur bu"h 7it"min %"n  phytoestrogens %")"t menurunk"n risiko. Diet %i neg"r"8neg"r" &"r"t bi"s"n*" meng"n%ung lem"k %"n gul" *"ng tinggi se%"ngk"n %i Asi" %"n neg"r" *"ng belum berkemb"ng %ietn*" lebih b"n*"k meng"n%ung 7it"min %"n ser"t. "nit"8$"nit" %"ri neg"r" &"r"t mem)un*"i risiko terken" k"nker )"*u%"r" en"m k"li lebih tinggi %ib"n%ingk"n $"nit"8$"nit" Asi" %"n neg"r" berkemb"ng l"inn*". Risiko ini "k"n  berub"h -ik" )en%u%uk %"ri neg"r" berisiko ren%"h migr"si ke neg"r" berisiko tinggi %"n meng"%")t"si )ol" m"k"n %i neg"r" tersebut. #eski)un %emiki"n )eng"ruh %iet )"%" insi%en k"nker )"*u%"r" t"m)"kn*" ter-"%i )"%" usi" mu%" se)erti "n"k8"n"k %"n rem"-". i%"k "%" %"t" *"ng membuktik"n b"h$" )erub"h"n )ol" m"k"n %"ri %iet tinggi lem"k ke %iet ren%"h lem"k )"%" usi" )erteng"h"n %"n tu" %")"t menurunk"n risiko k"nker )"*u%"r".29 g. Ukur"n tubuh Ukur"n tubuh *"ng men3ermink"n st"tus gi?i %"n )ol" m"k"n %eng"n sen%irin*" %")"t mem)eng"ruhi risiko terken" k"nker )"*u%"r". Usi" ter-"%in*" men"r3he s"ng"t %i)eng"ruhi oleh ukur"n tubuh %eng"n %emiki"n gi?i )"%" m"s" "n"k8"n"k "k"n mem)eng"ruhi )"%" usi"  ber")" men"r3he ter-"%i. inggi b"%"n *"ng lebih *"ng -ug" %itentuk"n oleh ke"%""n nutrisi %iteliti %")"t se%ikit meningk"tk"n risiko k"nker )"*u%"r" terut"m" setel"h meno)"use. P"%" usi" %e$"s" tubuh *"ng kurus %")"t meningk"tk"n risiko k"nker )"*u%"r" sebelum meno)"use se%"ngk"n obesit"s %")"t meningk"tk"n risiko sesu%"h meno)"use. Lem"k tubuh "%"l"h situs kon7ersi androstenedione  men-"%i oestradiol  s"tu8s"tun*" sumber en%ogenik  estrogen setel"h meno)"use mungkin inil"h *"ng meme%i"si e4ek ber"t b"%"n terh"%") risiko k"nker )"*u%"r" )"%" $"nit" )ost8meno)"use.29 19

h. Ri$"*"t kelu"rg" 'nsi%en or"ng8or"ng %"l"m s"tu kelu"rg" bes"r terken" k"nker )"*u%"r" ter-"%i )"%" sekit"r 1B k"sus ,B %i "nt"r"n*" ben"r8ben"r %i$"risi se3"r" 4"mili"l ber%"s"rk"n "n"lisis  pedigree. Deng"n %emiki"n in%i7i%u *"ng memiliki ri$"*"t kelu"rg" k"nker )"*u%"r" berisiko tinggi untuk terken" k"nker )"*u%"r". inggin*" risiko ini %i)eng"ruhi oleh -uml"h "nggot" kelu"rg" *"ng men%erit" k"nker )"*u%"r" se-"k usi" ber")" merek" men%erit" k"nker %"n hubung"n merek" terh"%") in%i7i%u tersebut. Risiko k"nker )"*u%"r" meningk"t kir"8kir" %u" k"li )"%" "n"k )erem)u"n *"ng ibun*" men%erit" k"nker %"n )"%" $"nit" *"ng s"u%"r" )erem)u"nn*" men%erit" k"nker. K"nker  4"mili"l ini 3en%erung ter-"%i )"%" usi" lebih mu%" %"n bil"ter"l. Peningk"t"n risiko seb"gi"n  bes"r %iseb"bk"n oleh )e$"ris"n gen8gen *"ng mem)re%is)osisi k"nker )"*u%"r". P"%" kelu"rg" berisiko tinggi %eng"n em)"t "t"u lebih "nggot" kelu"rg" terken" k"nker )"*u%"r" B %i "nt"r"n*" meng"l"mi mut"si &R/A81. Su"tu stu%i )o)ul"si menemuk"n mut"si &R/A81 )"%" 12 %"ri 15 $"nit" (92B! *"ng terken" k"nker )"*u%"r" sebelum usi" , t"hun %"n )"%" 1, %"ri 20 $"nit" (2B! %eng"n ri$"*"t k"nker )"*u%"r" )"%" "nggot" kelu"rg" tingk"t )ert"m" ( first-degree relatives!. K"nker )"*u%"r" 4"mili"l -ug" sering berhubung"n %eng"n keg"n"s"n )"%" org"n l"in se)erti 3olon o7"rium %"n uterus.29 i. 6ormon G"ktor menstru"si %"n re)ro%uksi *"ng tel"h %i-el"sk"n sebelumn*" menun-ukk"n )er"n hormon seks %"l"m )erkemb"ng"n k"nker )"*u%"r". 6ormon seks mem)eng"ruhi )roli4er"si sel8sel %"n -"ring"n )"*u%"r" sert" meningk"tk"n k"rsinogenesis )"*u%"r" )"%" he$"n  )er3ob""n n"mun bukti8bukti e)i%emiologisn*" )"%" m"nusi" m"sih meru)"k"n kon4lik. #ungkin h"l ini %iseb"bk"n oleh kesulit"n %"l"m )engukur"nn*". Sebu"h stu%i )o)ul"si )"%" $"nit" )ostmeno)"use *"ng ber"s"l %"ri neg"r" berisiko tinggi menun-ukk"n le7el serum oestradiol r"t"8r"t" sekit"r 20B lebih tinggi %"ri)"%" $"nit"8$"nit" *"ng ber"s"l %"ri neg"r"  berisiko ren%"h. Stu%i case-control  l"in menun-ukk"n $"nit" %eng"n k"nker )"*u%"r" mem)un*"i le7el  progesterone  *"ng lebih tinggi %"ri kelom)ok kontrol )"%" "n"lisis *"ng terb"t"s )"%" s""t o7ul"si.  Prolactin "%"l"h mitogen %"l"m -"ring"n )"*u%"r" %"n meru)"k"n hormon *"ng )enting untuk )erkemb"ng"n tumor )"*u%"r" )"%" he$"n )er3ob""n t")i )er"nn*" )"%" k"nker   )"*u%"r" m"nusi" belum -el"s. #eski)un %emiki"n ter%")"t bukti8bukti *"ng me*"kink"n 1

 b"h$" le7el )rol"ktin %i)eng"ruhi oleh se-uml"h e7en *"ng -ug" mem)eng"ruhi risiko k"nker   )"*u%"r". Sel"in hormon seks en%ogen hormon seks eksogen se)erti ter")i )engg"nti hormon %"n kontr"se)si or"l -ug" %i"ngg") ber)eng"ruh terh"%") risiko k"nker )"*u%"r". er")i )engg"nti hormon meningk"tk"n risiko k"nker )"*u%"r" )"%" or"ng8or"ng *"ng  b"ru "t"u se%"ng menggun"k"n (%"l"m -"ngk" $"ktu lim" t"hun!. Risiko meningk"t sekit"r 2B untuk seti") s"tu t"hun )enggun""n. Kontr"se)si or"l -ug" %ik"t"k"n %")"t meningk"tk"n risiko bil" %igun"k"n -"ngk" )"n-"ng. P"%" )eneliti"n terbukti kontr"se)si or"l h"n*" se%ikit meningk"tk"n risiko k"nker )"*u%"r" *"itu sebes"r 12B )"%" or"ng *"ng se%"ng menggun"k"n %"n sebes"r 119B )"%" or"ng *"ng tel"h berhenti menggun"k"n 18 t"hun sebelumn*".29  -. R"%i"si P"%" he$"n )er3ob""n terbukti "%"n*" )er"n"n sin"r r"%i"si seb"g"i 4"ktor )en*eb"b k"nker )"*u%"r". D"ri )eneliti"n e)i%emiologi setel"h le%"k"n bom "tom "t"u )eneliti"n )"%" or"ng setel"h )"-"n"n sin"r rontgen )er"n"n sin"r ionis"si seb"g"i 4"ktor )en*eb"b )"%" m"nusi" lebih -el"s.2

Dia+nosis an*er &a)udara

". An"mnesis An"mnesis %imul"i %eng"n )en3"t"t"n i%entit"s )en%erit" se3"r" lengk") %il"n-utk"n %eng"n keluh"n ut"m". Keluh"n ut"m" )en%erit" %")"t beru)": "%"n*" ben-ol"n )"%"  )"*u%"r"I r"s" n*eriI kelu"r 3"ir"n %"ri )uting susuI retr"ksi )uting susuI "%"n*" ek?em" %i sekit"r "reol"I keluh"n kulit beru)" dimpling  7enekt"si ulser"si "t"u "%"n*" peau d’orangeI "%"n*" ben-ol"n %i keti"kI e%em" leng"n %"n t"n%" met"st"sis -"uh mis"ln*" n*eri tul"ng (7ertebr"e 4emur! r"s" )enuh %i ulu h"ti b"tuk ses"k %"n s"kit ke)"l" heb"t.29 &en-ol"n )"*u%"r" %")"t %i%eteksi )"%" 50B )"sien %eng"n k"nker )"*u%"r" %"n meru)"k"n t"n%" *"ng )"ling umum. &en-ol"n k"nker 3en%erung soliter unil"ter"l )"%"t ker"s ireguler ti%"k %")"t %iger"kk"n (nonmobile! 3e)"t membes"r %"n ti%"k n*eri. /"ir"n *"ng kelu"r se3"r" s)ont"n %"ri )uting susu (nipple discharge! "%"l"h t"n%" ke%u" *"ng  )"ling umum %"ri k"nker )"*u%"r". K"r"kter nipple discharge %")"t memb"ntu meneg"kk"n %i"gnosis. /"ir"n se)erti susu men"n%"k"n g"l"ktore 3"ir"n )urulen %iseb"bk"n oleh in4eksi %"n 3"ir"n multi$"rn" "t"u lengket men"n%"k"n ekt"si" %uktus (comedomastitis!. /"ir"n 1

serous seros"nguinus ber%"r"h "t"u se)erti "ir mungkin men"n%"k"n )")ilom" (0B! "t"u k"rsinom" intr"%ukt"l (20B!.9 Sel"in itu -ug" )erlu %it"n*"k"n mengen"i )eng"ruh siklus menstru"si terh"%") keluh"n tumorI menstru"si )ert"m" )"%" usi" ber")"I bil" su%"h meno)"use )"%" usi" ber")"I usi" s""t )ert"m" k"li mel"hirk"n "n"kI men*usui "t"u ti%"kI ri$"*"t k"nker )"*u%"r" "t"u k"nker l"inn*" %"l"m kelu"rg"I ri$"*"t )em"k"i"n ob"t8ob"t hormon"lI ri$"*"t o)er"si tumor )"*u%"r" "t"u tumor ginekologikI %"n ri$"*"t r"%i"si %i %"er"h %"%". G"ktor84"ktor  risiko ini )erlu %it"n*"k"n "g"r %okter %")"t mem)ertimb"ngk"n untuk mel"kuk"n  )emeriks""n m"mogr"4i )"%" )en%erit" *"ng berisiko tinggi %"n b"gi )"sien "g"r lebih $"s)"%" %"n rutin mel"kuk"n )emeriks""n )"*u%"r" sen%iri. Keluh"n )"sien %i org"n l"in *"ng berhubung"n %eng"n met"st"sis )erlu %it"n*"k"n se)erti b"tuk ses"k r"s" )enuh %i ulu h"ti n*eri tul"ng %"n s"kit ke)"l" heb"t. "n%"8t"n%" umum tent"ng n"4su m"k"n %"n  )enurun"n ber"t b"%"n -ug" )erlu %it"n*"k"n.2  b. Pemeriks""n Gisik  P"%" st"tus gener"lis sel"in t"n%" 7it"l )erlu -ug" %i)eriks" performance status )en%erit". K"ren" )"*u%"r" %i)eng"ruhi oleh 4"ktor hormon"l "nt"r" l"in estrogen %"n )rogesteron m"k" seb"ikn*" )emeriks""n )"*u%"r" %il"kuk"n s""t )eng"ruh hormon ini seminim"l mungkin *"itu setel"h lebih kur"ng s"tu minggu %"ri h"ri )ert"m" menstru"si. Deng"n  )emeriks""n 4isik *"ng b"ik %"n teliti kete)"t"n )emeriks""n untuk k"nker )"*u%"r" se3"r" klinis 3uku) tinggi. eknik )emeriks""n2 Pen%erit" %i)eriks" %eng"n b"%"n b"gi"n "t"s terbuk" 1. Posisi teg"k (%u%uk! Leng"n )en%erit" -"tuh beb"s %i s"m)ing tubuh )emeriks" ber%iri %i %e)"n %"l"m  )osisi *"ng lebih kur"ng s"m" tinggi. P"%" ins)eksi %ilih"t simetri )"*u%"r" kiri %"n k"n"nI )erub"h"n kulit beru)" peau d’orange kemer"h"n dimpling  e%em" ulser"si %"n no%ul s"telitI kel"in"n )uting susu se)erti retr"ksi erosi krust" %"n "%"n*" discharge. 2. Posisi berb"ring Pen%erit" berb"ring %"n %ius"h"k"n "g"r )"*u%"r" -"tuh terseb"r r"t" %i "t"s l")"ng"n %"%" -ik" )erlu b"hu "t"u )unggung %ig"n-"l %eng"n b"nt"l ke3il terut"m" )"%" )en%erit" *"ng )"*u%"r"n*" bes"r. P"l)"si %il"kuk"n %eng"n mem)ergun"k"n 4"l"ng %ist"l %"n 15

4"l"ng me%i"l -"ri '' ''' %"n '> *"ng %iker-"k"n se3"r" sistem"tis mul"i %"ri kr"ni"l setinggi ig" ke%u" s"m)"i ke %ist"l setinggi ig" keen"m -ug" %il"kuk"n )emeriks""n %"er"h sentr"l sub"reol"r %"n )")il. P"l)"si -ug" %")"t %il"kuk"n %"ri te)i ke sentr"l (sentri4ug"l! ber"khir %i %"er"h )")il. er"khir %i"%"k"n )emeriks""n k"l"u "%" 3"ir"n kelu"r %eng"n menek"n %"er"h sekit"r )")il. Pemeriks""n %eng"n r"b""n h"lus "k"n lebih teliti %"ri)"%" %eng"n r"b""n ku"t k"ren" r"b""n h"lus "k"n %")"t membe%"k"n ke)"%"t"n m"ss" )"*u%"r". P"%" )emeriks""n ini %itentuk"n lok"si tumor ber%"s"rk"n ku"%r"n )"*u%"r" (l"ter"l "t"s l"ter"l b"$"h me%i"l "t"s me%i"l b"$"h %"n %"er"h sentr"l! ukur"n tumor  (%i"meter terbes"r! konsistensi )ermuk""n bentuk %"n b"t"s8b"t"s tumor -uml"h tumor  sert" mobilit"sn*" terh"%") -"ring"n sekit"r )"*u%"r" kulit m.)ektor"lis %"n %in%ing %"%". 3. Pemeriks""n kelen-"r get"h bening region"l 1. Aksil" Seb"ikn*" %"l"m )osisi %u%uk k"ren" %"l"m )osisi ini 4oss" "ksil" -"tuh ke b"$"h sehingg" mu%"h untuk %i)eriks" %"n lebih b"n*"k *"ng %")"t %i3")"i. P"%" )emeriks""n "ksil" k"n"n t"ng"n k"n"n )en%erit" %ilet"kk"n "t"u %i-"tuhk"n lem"s %i t"ng"nb"hu k"n"n )emeriks" %"n "ksil" %i)eriks" %eng"n t"ng"n kiri )emeriks". Dir"b" kelom)ok  K@& m"mm"ri ekstern" %i b"gi"n "nterior %"n %i b"$"h te)i m.)ektor"lis "ksil"I K@& subsk")ul"ris %i )osterior "ksil"I K@& sentr"l %i b"gi"n )us"t "ksil"I %"n K@& ")ik"l %i u-ung "t"s 4oss" "ksil"ris. P"%" )er"b""n %itentuk"n ukur"n konsistensi -uml"h ")"k"h ter4iks"si s"tu s"m" l"in "t"u ke -"ring"n sekit"rn*". 2. Su)r" %"n in4r"kl"7ikul" sert" leher ut"m" b"gi"n b"$"h %i)"l)"si %eng"n 3erm"t %"n teliti. Sel"in )"*u%"r" %"n K@& org"n l"in *"ng ikut %i)eriks" "%"l"h )"ru tul"ng he)"r %"n ot"k untuk men3"ri met"st"se -"uh. %. Pemeriks""n Penun-"ng 1. #"mmogr"4i #"mmogr"4i meru)"k"n su"tu )emeriks""n %eng"n  soft tissue technic  *"ng %")"t men%eteksi ,B k"nker )"*u%"r". #eski)un 1,B k"nker )"*u%"r" ti%"k bis" %i7isu"lis"sik"n %eng"n m"mmogr"4i ,B k"nker )"*u%"r"

%")"t %ilih"t )"%"

m"mmogr"4i sebelum merek" %")"t %ir"b". A%"n*" )roses keg"n"s"n "k"n memberik"n 20

t"n%"Jt"n%" )rimer %"n sekun%er. "n%" )rimer beru)" 4ibrosis re"kti4 comet sign mikrok"lsi4ik"si %e)osit k"lsium b"ik %"l"m )ol" mulberrr* "t"u 3ur7iline"r %"n %istorsi %uktus m"m"ri". "n%"8t"n%" sekun%er beru)" bert"mb"hn*" 7"skul"ris"si "%"n*" bridge of tumor   %"n -"ring"n 4ibrogl"n%uler ti%"k ter"tur. #"mmogr"4i s"ng"t b"ik %igun"k"n untuk %i"gnosis %ini %"n skrining h"n*" s"-" untuk skrining h"rg"n*" m"h"l sehingg" %i"n-urk"n )enggun""n *"ng selekti4 *"itu untuk $"nit"8$"nit" %eng"n risiko tinggi. Sensiti4it"s m"mmogr"4i sekit"r ,B %"n s)esi4isit"sn*" h"m)ir 50B. 9 Ultr"sonogr"4i bergun" terut"m" untuk membe%"k"n lesi )"%"t "t"u kistik -ug" untuk  mem"n%u GNA& %"n core-needle biopsy. #"mmogr"4i %"n US@ )"*u%"r" %il"kuk"n )"%" tumor *"ng berukur"n H 3m. Pemeriks""n termogr"4i %itemuk"n oleh L"$son t"hun 15,9. Deng"n menggun"k"n sin"r in4r" mer"h )emeriks""n ini mem"n4""tk"n )erbe%""n suhu %i m"n" suhu k"nker   )"*u%"r" lebih tinggi %ib"n%ing -"ring"n sekit"rn*". erogr"4i meru)"k"n )emeriks""n *"ng menggun"k"n sistem )en3itr""n 4oto elektrik. Kete)"t"nn*" men3")"i 5,B %eng"n 4"lse )ositi7e  ,B. S3intim"mogr"4i meru)"k"n teknik )emeriks""n r"%ionuklir menggun"k"n r"%ioisoto) 3 55m. Sensiti4it"sn*" %"l"m menil"i "kti4it"s sel k"nker )"*u%"r" 3uku) tinggi. Pemeriks""n ini -ug" %")"t men%eteksi lesi *"ng multi)el %"n "%"n*" keterlib"t"n K@& region"l. 2. Pemeriks""n histo)"tologi -"ring"n  (gold standard ! Pemeriks""n histologi -"ring"n meru)"k"n 3"r" untuk meneg"kk"n %i"gnosis )"sti k"nker )"*u%"r". &"h"n )emeriks""n %")"t %i"mbil mel"lui bio)si eksision"l (untuk  ukur"n tumor H 3m! "t"u bio)si insision"l (untuk tumor o)er"bel %eng"n ukur"n  3m sebelum o)er"si %e4initi4 %"n untuk tumor *"ng ino)er"bel! *"ng kemu%i"n %i)eriks"  )otong beku "t"u PA. Untuk bio)si kel"in"n *"ng ti%"k %")"t %ir"b" se)erti temu"n )"%" m"mmogr"4i %")"t %il"kuk"n ultrasound   "t"u stereotactic core biopsy *"itu )ungsi %eng"n  -"rum bes"r *"ng "k"n mengh"silk"n su"tu silin%er -"ring"n *"ng 3uku) untuk )emeriks""n term"suk teknik biokimi".29 . Pemeriks""n sitologi

21

Pemeriks""n sito)"tologi %il"kuk"n %eng"n GNA&  (fine needle aspiration biopsy). Sensiti7it"sn*" %"l"m men%i"gnosis keg"n"s"n %il")ork"n sebes"r 5085,B bil" te)"t 3"r"  )eng"mbil"n %"n %ieks)ertise oleh "hlin*".2 . Pemeriks""n l"bor"torium Pemeriks""n l"bor"torium rutin %"n kimi" %"r"h %il"kuk"n sesu"i %eng"n )erkir""n met"st"sis mis"ln*" "lk"li 4os4"t"se %"n liver function tests untuk met"st"sis ke he)"r "t"u k"%"r k"lsium %"n 4os4or untuk met"st"se tul"ng.29 ,. Pemeriks""n met"st"se -"uh Pemeriks""n l"in se)erti 4oto thor"ks bone scanning   %"n"t"u bone survey US@ "b%omen %"n / s3"n %il"kuk"n untuk men3"ri met"st"sis -"uh. Pemeriks""n *"ng %irekomen%"sik"n oleh PCRA&O' "%"l"h 4oto thor"ks %"n US@ "b%omen se%"ngk"n bone  scanning  %"n"t"u bone survey (bil" sitologi %"n"t"u klinis s"ng"t men3urig"k"n )"%" lesi  ,3m! %"n / s3"n %il"kuk"n "t"s in%ik"si. #et"st"sis %i )"renkim )"ru )"%" 4oto rontgen mem)erlih"tk"n g"mb"r"n coin lesion *"ng multi)el %eng"n ukur"n *"ng berm"3"m8m"3"m. #et"st"sis %")"t )ul" mengen"i  )leur" *"ng "k"n menimbulk"n e4usi )leur". #et"st"sis ke tul"ng 7ertebr" "k"n terlih"t  )"%" 4oto rontgen seb"g"i g"mb"r"n osteolitik%estruksi *"ng %")"t men*eb"bk"n 4r"ktur   )"tologis.2 9. Pemeriks""n )en"n%" tumor (tumor marker ! %"n imunohistokimi" Pemeriks""n k"%"r /CA %"n /A 2.25 (/A 1,8! mungkin bergun" untuk mem"nt"u res)on terh"%") ter")i )"%" )en*"kit *"ng su%"h l"n-ut. Pemeriks""n imunohistokimi" se)erti CR PR 38erb82 (6CR82 neu! 3"the)sin8D %"n ), bersi4"t situ"sion"l.9

'asi7i*asi an*er &a)udara

". Sistem N# 2 umor )rimer (! ; : umor )rimer ti%"k %")"t %inil"i 0 : i%"k ter%")"t tumor )rimer is : K"rsinom" insitu •

is (D/'S! : k"rsinom" in situ h"n*" %u3t"l

•

is (L/'S! : k"rsinom" in situ h"n*" lobul"r  22

is (P"get! : )en*"kit P"get %"ri )uting susu t"n)" tumor (/"t"t"n: P"get

•

 )en*"kit *"ng terk"it %eng"n tumor %ikl"si4ik"sik"n menurut ukur"n tumor  1 : umor  23m •

 T1a : Tumor ≤ 0,5 cm.

•

 T1b : Tumor ≥ 0,5 cm dan ≤ 1 cm.

•

 T1c : Tumor ≥ 1 cm dan ≤ 2 cm.

2 : umor  23m %"n H ,3m.  : umor  ,3m  : &er")")un ukur"n tumor %eng"n ekstensi l"ngsung ke %in%ing %"%" "t"u kulit. •

 T4a : Ekstensi ke dinding dada tidak termasuk otot pektoralis

•

 T4b : Edema (termasuk peau d’orange atau ulserasi kulit pa!udara, atau satelit nodul pada kulit.

•

 T4c : "abungan T4a dan T4b

•

 T4d : #arsinoma in$amasi (mastitis karsinomatosa

Kelen-"r get"h bening region"lNo%ul (N!  N; : K@& region"l ti%"k bis" %inil"i  N0 : i%"k ter%")"t met"st"se K@& region"l.  N1 : Di-um)"i met"st"se K@& "ksil" i)sil"ter"l *"ng mobile.  N2 : er"b" K@& "ksil" i)sil"ter"l ter4iks"si berkonglomer"si "t"u se3"r" klinis "%"  )embes"r"n K@& m"m"ri intern" i)sil"ter"l t"n)" "%"n*" met"st"se ke K@& "ksil". •

%2a :Teraba #"& aksila !ang ter'ksasi atau berkonglomerasi atau melekat ke struktur lain.

•

%2b : ecara klinis metastase )an!a di*umpai pada #"& mamari interna ipsilateral dan tidak terdapat metastase pada #"& aksila.

 N : #et"st"se )"%" K@& in4r"kl"7ikul" i)sil"ter"l %eng"n "t"u t"n)" keterlib"t"n K@& "ksil" "t"u klinis ter%")"t met"st"se )"%" K@& m"m"ri" intern" i)sil"ter"l %"n se3"r" klinis terbukti "%"n*" met"st"se )"%" K@& "ksil" "t"u "%"n*" met"st"se )"%" K@& su)r"kl"7ikul" i)sil"ter"l %eng"n "t"u t"n)" keterlib"t"n K@& "ksil" "t"u m"m"ri" intern" •

%+a : etastase pada #"& in-raklaikula ipsilateral

•

%+b : etastase pada #"& mamaria interna ipsilateral dan #"& aksila

2

•

%+c : etastase pada #"& supraklaikula

#et"st"se -"uh (#! #; : #et"st"se -"uh belum %")"t %inil"i #0 : i%"k ter")"t met"st"se -"uh. #1: Di-um)"i met"st"se -"uh

St"%ium klinis St"%ium 0

is

N0

#0

St"%ium '

1

N0

#0

St"%ium '' A

0

N1

#0

1

N1

#0

2

N0

#0

St"%ium '' &

2

N1

#0



N0

#0

St"%ium ''' A

0

N2

1

N2

#0

2

N2

#0



N1

#0



N2

#0

St"%ium ''' &



N0



N1

#0



N2

#0

#0

#0

St"%ium ''' /

Semu" 

N

#0

St"%ium '>

Semu" 

Semu" N

#1

( merican !oint "ommittee on "ancer  2002!

 b. 6isto)"tologi K"nker )"*u%"r" mem)un*"i beber")" ti)e histologi khusus *"ng turut mem)eng"ruhi  )rognosis meski)un st"%ium klinis lebih ber)eng"ruh. P"%" st"%ium ' t"n)" keterlib"t"n 2

K@& region"l #-year survival rate sekit"r 0B untuk k"rsinom" %ukt"l in7"si4 %"n sekit"r 508 5,B untuk k"rsinom" lobul"r koloi% %"n comedocarcinoma. 2  $alignant (carcinoma) %. &on invasive carcinoma a. &on invasive ductal carcinoma b. 'obular carcinoma in situ

. Invasive carcinoma a. Invasive ductal carcinoma -

papillobular carcinoma

-

solid-tubular carcinoma

-

schirrous carcinoma

b. pecial types -

mucinous carcinoma

-

medullary carcinoma

-

invasive lobular carcinoma

-

adenoid cystic carcinoma

-

s*uamous cell carcinoma

-

spindel cell carcinoma

-

apocrine carcinoma

-

carcinoma +ith cartilaginous and or osseous metaplasia

-

tubular carcinoma

-

secretory carcinoma

-

others

c. Paget’s disease

i)e 6isto)"tologi - In situ Paget’s disease - NOS

(no

specifed)

otherwise

- Mucinous - Papillary

(predominantly

micropapillary 

 pattern)

2,

- Intraductal - Paget’s

- "u#ular 

disease

and

intraductal

- $o#ular  - Paget’s disease and infltrating

- Invasive carcinomas

- %ndi&erentiated

- NOS

- S'uamous cell

- Ductal

-  denoid cystic

- Inammatory 

- Secretory 

- Medullary! NOS

- ri#ri*orm

- Medullary

with

lymphoid

stroma 8

@r"%"si histologis (@! 8

"/

: grading tidak dapat dinilai

8

"

: low grade

8

"2

: intermediate grade

8

"+

: high grade

&erikut )en-el"s"n beber")" ti)e histologis %"ri k"nker )"*u%"r": 29 K"rsinom" %ukt"l K"rsinom" %ukt"l in7"si4 meru)"k"n kelom)ok terbes"r (B! %"ri seluruh tumor  g"n"s )"*u%"r". Se3"r" mikrosko)ik t"m)"k )roli4er"si "n")l"stik e)itel %uktus *"ng %")"t memenuhi %"n men*umb"t %uktus. K"rsinom" %ukt"l nonin7"si4 (k"rsinom" %ukt"l in situ "t"u k"rsinom" intr"%ukt"l! bi"s"n*" ter-"%i t"n)" membentuk m"ss" k"ren" ti%"k  "%" kom)onen scirrhous.  b. K"rsinom" lobul"r (5B! Se)"ruh k"sus k"rsinom" lobul"r %itemuk"n in situ t"n)" t"n%"8t"n%" in7"si lok"l sehingg" sering %i"ngg") )rem"lign" %"n %isebut neo)l"si" lobul"r. Se3"r" histologi menun-ukk"n g"mb"r"n sel8sel "n")l"stik *"ng semu"n*" terlet"k %i %"l"m lobulus8 lobulus. c. "omedocarcinoma (,B! Duktus *"ng %iisi oleh tumor sel ke3il %"n %ebris sentr"l. %. K"rsinom" me%ul"r (B! @"mb"r"n histologi menun-ukk"n strom" *"ng se%ikit %"n )enuh berisi kelom)ok sel *"ng belum ber%i44erensi"si ti%"k ter"tur %"n ti%"k -el"s membentuk kelen-"r "t"u 29

 )ertumbuh"n k")iler. er%")"t b"n*"k sebuk"n lim4osit *"ng men-olok )"%" strom" %i %"l"m tumor. e. K"rsinom" koloi% (B! Duktus %ih"mb"t oleh sel8sel k"rsinom" %"n kist" )roksim"l berkemb"ng. 4. K"rsinom" mukoi%musinus (B! umor ini tumbuh )erl"h"n8l"h"n %"n se3"r" mikrosko)ik sel tumor *"ng mengh"silk"n musin tersusun membentuk "sinus )"%" beber")" tem)"t. +ug" t"m)"k sel8 sel 3in3in stem)el (signet ring 3ells!.

g. K"rsinom" skirus ( schirrous! P"%" )emeriks""n mikrosko)ik tumor ter%iri %"ri strom" *"ng )"%"t %eng"n kelom)ok sel e)itel *"ng terle)"s "t"u membentuk kelen-"r. Sel8sel berbentuk bul"t "t"u  )oligon"l hi)erkrom"tik. h. K"rsinom" in4l"m"si (1B! K"rsinom" ini memiliki )rognosis )"ling buruk. Sistem lim4" %i)enuhi oleh tumor  memi3u )erub"h"n )"*u%"r" %"n kulit *"ng miri) in4eksi. i.

Pen*"kit P"get (1B! #eru)"k"n k"rsinom" intr"%uktus )"%" s"lur"n ekskresi ut"m" *"ng men*eb"r ke kulit )uting susu %"n "reol" sehingg" ter-"%i kel"in"n men*eru)"i ek?em" *"itu "%"n*" krust" %i %"er"h )")il %"n "reol". +ik" ti%"k %itemuk"n m"ss" tumor %i b"$"hn*"  )en*"kit ini term"suk k"rsinom" insitu t")i -ik" "%" m"ss" tumor term"suk k"rsinom" %ukt"l in7"si4. Kel"in"n ini %itemuk"n )"%" $"nit" berusi" lebih tu" %"ri )en%erit" k"nker )"*u%"r" umumn*" %"n bersi4"t unil"ter"l. "n%" kh"s "%"l"h "%"n*" )en*ebuk"n e)i%ermis oleh sel g"n"s *"ng %isebut sel )"get. (#"ngunkusumo 1552 6"rris 155!.

Dia+nosis Bandin+ an*er &a)udara

".Gibro"%enom" Gibro"%enom" "%"l"h su"tu tumor -in"k %"n meru)"k"n golong"n terbes"r %"ri tumor   )"*u%"r" *"itu ,2B8,0B %i RS Dr. Soetomo (Suk"r%-"!. Gibro"%enom" m"mm"e (GA#! ini se3"r" klinis %iket"hui seb"g"i tumor %i )"*u%"r" %eng"n konsistensi )"%"t ken*"l %")"t %iger"kk"n %"ri -"ring"n sekit"rn*" berbentuk bul"t lon-ong %"n berb"t"s teg"s. 2

Pertumbuh"nn*" l"mb"t ti%"k "%" )erub"h"n )"%" kulit %"n ti%"k %isert"i r"s" n*eri. GA# ter%")"t )"%" usi" mu%" *"itu 1,80 t"hun %")"t %i-um)"i bil"ter"l "t"u multi)el (1,B!. Seb"g"i tumor -in"k ti%"k "%" met"st"se region"l %"n -"uh )engob"t"nn*" 3uku) %eng"n eksisi tumorn*".  b. Pen*"kit 4ibrokistik   ,ibrocystic disease  (G/D! bi"s"n*" multi)el %"n bil"ter"l %isert"i r"s" n*eri terut"m" men-el"ng h"i%. Ukur"nn*" %")"t berub"h ter"s" lebih bes"r )enuh %"n n*eri men-el"ng h"i% %"n "k"n menge3il sert" n*eri berkur"ng setel"h h"i% seles"i. 6"l ini ter-"%i k"ren" G/D %i)eng"ruhi oleh keseimb"ng"n hormon"l. umor -enis ini umumn*" ti%"k berb"t"s teg"s ke3u"li kist" soliter. Konsistensin*" )"%"t ken*"l %")"t )ul" kistik. +enis *"ng )"%"t k"%"ng8 k"%"ng suk"r %ibe%"k"n %eng"n k"nker )"*u%"r" %ini. Kel"in"n ini %")"t -ug" %i-um)"i t"n)" m"ss" tumor *"ng n*"t" hingg" -"ring"n )"*u%"r" ter"b" )"%"t )ermuk""n gr"nul"r. c.

"ystosarcoma philloides @"mb"r"n klinis "ystosarcoma philloides %")"t se)erti GA# *"ng bes"r. &entukn*" bul"t lon-ong )ermuk""n berben-ol b"t"s teg"s ukur"n bis" men3")"i 2080 3m. Konsistensin*" %")"t )"%"t ken*"l t")i "%" b"gi"n *"ng kisteus. "l"u)un ukur"nn*" bes"r ti%"k "%"  )erlek"t"n ke %"s"r "t"u kulit. Kulit )"*u%"r" teg"ng berkil"t %"n t"m)"k 7enekt"si. "ystosarcoma philloides ti%"k bermet"st"se k"ren" ini "%"l"h kel"in"n -in"k t")i se-uml"h ke3il (2B! %itemuk"n %"l"m bentuk g"n"s *"ng %isebut malignant cystosarcoma philloides. Pengob"t"nn*" "%"l"h  simple mastectomy untuk men3eg"h resi%i4. P"%" or"ng mu%" "t"u  belum berkelu"rg" %")"t %i)ertimb"ngk"n untuk m"stekstomi subkut"n.

%.

@"l"3to3ele @"l"ktokel buk"n kel"in"n neo)l"sm" "t"u )ertumbuh"n b"ru mel"ink"n su"tu m"ss" tumor kistik *"ng timbul "kib"t tersumb"tn*" %uktus l"kti4erus )"%" ibu8ibu *"ng se%"ng "t"u  b"ru seles"i m"s" l"kt"si. umor ini berb"t"s teg"s bul"t %"n kisteus k"ren" berisi "ir susu *"ng mengent"l.

e.

#"stitis #"stitis "%"l"h su"tu in4eksi )"%" kelen-"r )"*u%"r" *"ng bi"s"n*" ter%")"t )"%" $"nit" *"ng se%"ng men*usui. Ditemuk"n t"n%"8t"n%" r"%"ng %"n sering su%"h men-"%i "bses.2

&enata'a*sanaan an*er &a)udara

2

". #o%"lit"s ter")i Untuk k"nker )"*u%"r" ter%")"t beber")" mo%"lit"s ter")i *"ng bis" %i)ilih: 1. O)er"si 2 er%")"t beber")" -enis o)er"si untuk ter")i *"itu &/S (breast conserving surgery!  simple mastectomy modified radical mastectomy %"n radical mastectomy. Di "nt"r"  beber")" -enis o)er"si tersebut meto%e *"ng )"ling tu" "%"l"h m"stektomi r"%ik"l kl"sik  %"ri 6"lste%. P"%" m"stektomi r"%ik"l %il"kuk"n )eng"ngk"t"n )"*u%"r" %eng"n seb"gi"n  bes"r kulitn*" m.)ektor"lis m"*or m.)ektor"lis minor %"n semu" kelen-"r keti"k  sek"ligus. Pembe%"h"n ini meru)"k"n st"n%"r b"ku se-"k "$"l "b"% ke820 hingg" t"hun ,08"n n"mun sek"r"ng su%"h -"r"ng %il"kuk"n ke3u"li bil" "%" tumor )"*u%"r" *"ng s"ng"t  bes"r %"n melek"t ke otot )ektor"lis. Setel"h t"hun 908"n m"stektomi r"%ik"l mul"i %ig"ntik"n oleh m"stektomi r"%ik"l *"ng tel"h %imo%i4ik"si oleh P"te*. P"%" m"stektomi r"%ik"l mo%i4ik"si ini m.)ektor"lis m"*or  %i)ert"h"nk"n sehingg" su)l"i )ers"r"4"nn*" ti%"k terg"nggu %"n e4ek kosmetik )"%" %in%ing %"%" *"ng ter-"%i bil" %il"kuk"n m"stektomi r"%ik"l %")"t %ikur"ngi. #.)ektor"lis minor %")"t )ul" %i)ert"h"nk"n "t"u %i"ngk"t "t"u %iretr"ksi untuk men%")"tk"n "kses ke "ksil". P"%" m"stektomi sim)el %il"kuk"n )eng"ngk"t"n )"*u%"r" s"-" t"n)" meng"ngk"t lim4ono%us "t"u otot. Pembes"r"n K@& "ksil" %ir"$"t %eng"n r"%ioter")i. #eto%e ini %i)o)ulerk"n oleh #"3hirter %i 'nggris. &il" %il"kuk"n )eng"ngk"t"n )"*u%"r"  )ertimb"ngk"n kemungkin"n rekonstruksi m"mm"e %eng"n im)l"nt"si )rostesis "t"u 3"ngkok 4l") muskulokut"n. Rekonstruksi ini %")"t %il"kuk"n sek"ligus %eng"n be%"h kur"ti4 "t"u beber")" $"ktu setel"h r"%ioter")i "t"u kemoter")i "%-u7"n. &il" h"l ini ti%"k  %")"t %il"kuk"n us"h"k"n )rostesis ekstern". Sek"r"ng bi"s"n*" %il"kuk"n )embe%"h"n kur"ti4 %eng"n mem)ert"h"nk"n )"*u%"r" *"ng %isebut %eng"n breast conserving surgery (&/S!. &/S meru)"k"n s"tu )"ket *"ng ter%iri %"ri tig" tin%"k"n *"itu )eng"ngk"t"n tumor (lum)ektomi lu"s "t"u tumorektomi "t"u segmentektomi "t"u ku"%r"ntektomi! %it"mb"h %iseksi kelen-"r "ksil" %"n r"%ioter")i  )"%" sis" )"*u%"r" tersebut. Pen*in"r"n %i)erluk"n untuk men3eg"h k"mbuhn*" tumor %i  )"*u%"r" %"ri -"ring"n tumor *"ng tertingg"l "t"u %"ri s"r"ng tumor l"in (k"rsinom" multisentrik!. &/S se3"r" kosmetik lebih b"ik %"ri m"stektomi b"hk"n *"ng tel"h %irekonstruksi sek"li)un. ")i %iseksi "ksil" %isini lebih sulit %iker-"k"n k"ren" otot8otot 25

 )ektor"l tet") intact  %"n -"ring"n )"*u%"r" m"sih "%" sehingg" )embuk""n l")"ng"n o)er"si "ksil" terh"mb"t. 'n%ik"si &/S: •

:  3m (st"%ium ' "t"u ''!

•

P"sien ingin mem)ert"h"nk"n )"*u%"r"n*" S*"r"t &/S: •

Keingin"n )en%erit" setel"h %il"kuk"n informed consent 

•

Pen%erit" %")"t mel"kuk"n kontrol rutin setel"h )engob"t"n

•

umor terlet"k ti%"k sentr"l

•

Perb"n%ing"n ukur"n tumor %"n 7olume )"*u%"r" 3uku) b"ik untuk kosmetik   )"s3" &/S #"mmogr"4i ti%"k mem)erlih"tk"n mikrok"lsi4ik"si "t"u t"n%" keg"n"s"n l"in

•

*"ng %i4us •

umor ti%"k multi)el

•

&elum )ern"h ter")i r"%i"si %i %"%"

•

i%"k men%erit" SLC "t"u )en*"kit kol"gen

•

er%")"t s"r"n" r"%ioter")i *"ng mem"%"i (meg"7olt!

2. R"%i"si R"%ioter")i untuk k"nker )"*u%"r" %")"t %iberik"n seb"g"i ter")i )rimer "%-u7"n "t"u  )"li"ti4. R"%ioter")i kur"ti4 tungg"l ti%"k begitu e4ekti4 tet")i r"%ioter")i "%-u7"n 3uku)  berm"n4""t. R"%ioter")i )"li"ti4 %")"t %il"kuk"n %eng"n h"sil b"ik untuk $"ktu terb"t"s bil" tumor su%"h ti%"k o)er"bel. R"%ioter")i "%-u7"nt %iberik"n bil" %itemuk"n ke"%""n seb"g"i berikut: •

Setel"h tin%"k"n o)er"si terb"t"s (&/S!

•

e)i s"*"t"n %ek"t ( Q 2! "t"u ti%"k beb"s tumor 

•

umor sentr"l "t"u me%i"l

•

K@& (=! %eng"n ekstensi ekstr" k")suler  A3u"n )emberi"n r"%ioter")i: 0

•

P"%" %"s"rn*" %iberik"n r"%i"si lokoregion"l ()"*u%"r" %"n "ksil" besert" su)r"kl"7ikul"! ke3u"li: 8 )"%" ke"%""n   2 bil" 3N  0 %"n )N m"k" ti%"k %il"kuk"n r"%i"si

)"%"

K@& "ksil" su)r"kl"7ikul" 8 )"%" ke"%""n tumor %i me%i"lsentr"l %iberik"n t"mb"h"n r"%i"si )"%" m"mm"ri" intern" •

Dosis lokoregion"l )ro4il"ksis "%"l"h ,0 @* booster %il"kuk"n seb"g"i berikut: 8 )"%" *"ng )otensi"l ter-"%i resi%i4 %it"mb"hk"n 10 @* (mis"ln*" te)i s"*"t"n %ek"t tumor "t"u )ost &/S! 8 )"%" *"ng ter%")"t m"ss" tumor "t"u resi%u )ost o) (mikrosko)ik "t"u m"krosko)ik! m"k" %iberik"n booster %eng"n %osis 20 @* ke3u"li untuk "ksil" 1, @*

. Kemoter")i Kemoter")i meru)"k"n s"l"h s"tu ter")i sistemik *"ng %")"t %igun"k"n seb"g"i ter")i "%-u7"n "t"u )"li"ti4. Kemoter")i "%-u7"n %")"t %iberik"n )"%" )"sien )"s3"m"stektomi *"ng  )"%" )emeriks""n histo)"tologik %itemuk"n met"st"sis %i sebu"h "t"u beber")" kelen-"r. Kemoter")i -ug" %")"t %iberik"n sebelum )embe%"h"n )"%" k"nker )"*u%"r" *"ng bes"r  n"mun m"sih o)er"bel )"%" st"%ium lok"l l"n-ut. &er%"s"rk"n )eneliti"n kemoter")i *"ng %isebut kemoter")i neo "%-u7"n ini %")"t menge3ilk"n ukur"n tumor sehingg" memu%"hk"n  )embe%"h"n. Kemoter")i )"li"ti4 %")"t %iberik"n )"% " )"sien *"ng tel"h men%erit" met"st"sis sistemik. Ob"t kemoter")i %iberik"n %"l"m bentuk kombin"si se)erti /AG (/CG! /#G %"n A/. 29

. 6ormon"l D"s"r %"ri )emberi"n ter")i hormon"l "%"l"h 4"kt" b"h$" 080B k"nker )"*u%"r" "%"l"h hormon %e)en%en. er")i ini sem"kin berkemb"ng %eng"n %itemuk"nn*" rese)tor estrogen %"n )rogesteron. K"nker )"*u%"r" %eng"n rese)tor estrogen %"n )rogesteron *"ng meres)ons  )ositi4 ter")i hormon"l men3")"i B. er")i hormon"l meru)"k"n ter")i ut"m" st"%ium '> %i s"m)ing kemoter")i k"ren" ke%u"8%u"n*" meru)"k"n ter")i sistemik. er")i hormon"l

1

 bi"s"n*" %iberik"n sebelum kemoter")i k"ren" e4ek ter")in*" lebih l"m" %"n e4ek  s"m)ingn*" lebih se%ikit. Sebelum )emberi"n ter")i hormon"l %il"kuk"n u-i rese)tor (estrogen re3e)torCR )ositi4  "t"u )rogesteron re3e)torPR )ositi4! %"n %i)ertimb"ngk"n st"tus hormon"l )en%erit" ()remeno)"use 18, t"hun meno)"use %"n )"s3"meno)"use!. Setel"h itu %")"t %itentuk"n ")"k"h ter")i hormon"l "k"n %iberik"n se3"r" "%%iti4 "t"u "bl"ti4. er")i "%%iti4 beru)"  )emberi"n ob"t8ob"t"n ("ntiestrogen "rom"t"se inhibitor megestrol "3et"te %"n "n%rogen "t"u estrogen! %il"kuk"n )"%" )"sien )"s3"meno)"use. F"ng tergolong "ntiestrogen "%"l"h t"mo;i4en 3itr"te toremi4ene %"n r"lo;i4ene t")i r"lo;i4ene lebih b"n*"k %igun"k"n untuk   )engob"t"n osteo)orosis. Arom"t"se inhibitor se)erti "n"stro?ole %"n letro?ole mengh"mb"t kon7ersi "n%rogen men-"%i estrogen. er")i "bl"ti4 beru)" o7"rektomi bil"ter"l %il"kuk"n  bil" t"n)" )emeriks""n rese)tor )"%" $"nit" )remeno)"use %"n $"nit" *"ng su%"h 18, t"hun meno)"use %eng"n CR (=! %"n )"%" )en*"kit *"ng bersi4"t slo+  gro+ing   %"n intermediate  gro+ing . 29 ,. 'munologik Sekit"r 1,82,B tumor )"*u%"r" menun-ukk"n "%"n*" )rotein )emi3u )ertumbuh"n "t"u 6CR2 se3"r" berlebih"n %"n untuk )"sien se)erti ini trastuumab "ntibo%i *"ng se3"r" khusus %ir"n3"ng untuk men*er"ng 6CR2 %"n mengh"mb"t )ertumbuh"n tumor bis" men-"%i  )ilih"n ter")i. P"sien seb"ikn*" -ug" men-"l"ni tes 6CR2 untuk menentuk"n kel"*"k"n ter")i %eng"n trastuumab.  b. Pilih"n ter")i ber%"s"rk"n st"%ium P"%" st"%ium ' '' %"n ''' "$"l (st"%ium o)er"bel! si4"t )engob"t"n "%"l"h kur"ti4 %eng"n  )embe%"h"n seb"g"i ter")i )rimer ter")i l"inn*" h"n*" bersi4"t "%-u7"n. Sem"kin 3e)"t %il"kuk"n )embe%"h"n sem"kin tinggi kur"sin*". Se%"ngk"n untuk st"%ium ''' "khir %"n '> si4"t )engob"t"nn*" "%"l"h )"li"ti4 *"itu terut"m" untuk mengur"ngi )en%erit""n )"sien %"n mem)erb"iki ku"lit"s hi%u). 1. K"nker )"*u%"r" st"%ium 0 Dil"kuk"n &/S "t"u m"stektomi sim)el. er")i %e4initi4 )"%" 0 terg"ntung )"%"  )emeriks""n blok )"r"4in lok"sin*" %i%"s"rk"n )"%" h"sil )emeriks""n imaging . 2. K"nker )"*u%"r" st"%ium %inio)er"bel

2

Dil"kuk"n &/S (h"rus memenuhi s*"r"t! "t"u m"stektomi r"%ik"l mo%i4ik"si "t"u m"stektomi r"%ik"l %eng"n "t"u t"n)" ter")i "%-u7"n. er")i "%-u7"n %iberik"n  ber%"s"rk"n "%" "t"u ti%"kn*" met"st"se ke kelen-"r get"h bening "ksil" rese)tor  estrogen "t"u rese)tor )rogesteron %"n usi" )remeno)"use "t"u )ostmeno)"use "t"u usi" tu". "bel 1. er")i "%-u7"n )"%" node negative (K@& histo)"tologi neg"ti4! St"tus meno)"use Premeno)"use Postmeno)"use Usi" tu"

Rese)tor hormon"l CR (=!  PR (=! CR (8!  PR (8! CR (=!  PR (=! CR (8!  PR (8! CR (=!  PR (=! CR (8!  PR (8!

Risiko tinggi Ke = "m  O7 Ke "m = Kemo Ke "m = Kemo Ke

"bel 2. er")i "%-u7"n )"%" node positive (K@& histo)"tologi )ositi4! St"tus meno)"use Premeno)"use Postmeno)"use Usi" tu"

Rese)tor hormon"l CR (=!  PR (=! CR (8!  PR (8! CR (=!  PR (=! CR (8! %"n  PR (8! CR (=!  PR (=! CR (8! %"n PR (8!

Risiko tinggi Ke = "m  O7 Ke Ke = "m Ke "m = Kemo Ke

. K"nker )"*u%"r" lok"l l"n-ut locally advanced  ". perable locally advanced  #"stektomi sim)el#R# = r"%i"si kur"ti4 = kemoter")i "%-u7"nt = ter")i hormon"l  b.  Inoperable locally advanced  8

R"%i"si kur"ti4 = kemoter")i = ter")i hormon"l

8

R"%i"si = o)er"si = kemoter")i = ter")i hormon"l

8Kemoter")i neo"%-u7"n = o)er"si = kemoter")i = r"%i"si = hormon"l ter")i .

K"nker )"*u%"r" l"n-ut met"st"se -"uh



 er")i )rimer )"%" st"%ium '> "%"l"h ter")i sistemik *"itu ter")i hormon"l %"n kemoter")i. er")i lokoregion"l se)erti r"%i"si %"n )embe%"h"n h"n*" %il"kuk"n bil"  )erlu. R"%i"si k"%"ng %i)erluk"n untuk )"li"si )"%" %"er"h8%"er"h tul"ng +eight  bearing  *"ng meng"n%ung met"st"se "t"u )"%" tumor bed   *"ng ber%"r"h %i4us %"n  berb"u *"ng mengg"nggu sekit"rn*". 2 &ro+nosis an*er &a)udara

Prognosis k"nker )"*u%"r" %")"t %itentuk"n ber%"s"rk"n beber")" 4"ktor *"itu9: ". St"%ium klinik  "bel . Prognosis k"nker )"*u%"r" ber%"s"rk"n st"%ium klinik  St"%ium Klinik 0 ' '' '''A '''& '>

, t"hun (B!  50 0 90 ,0 , 10

10 t"hun (B! 50 9, , 0 20 ,

 b. Keterlib"t"n histologik K@& "ksil" "bel . Prognosis k"nker )"*u%"r" ber%"s"rk"n keterlib"t"n histologik K@& "ksil" K@& "ksil" i%"k "%" 18 K@&   K@&

, t"hun (B! 0 9, 0

10 t"hun (B! 9, 0 1,

3. Ukur"n tumor  "bel ,. Prognosis k"nker )"*u%"r" ber%"s"rk"n ukur"n tumor  Ukur"n tumor (3m! H1 8 ,8,

10 t"hun (B! 0 ,, ,

%. 6istologi K"nker *"ng poor differentiated  met")l"si" %"n grade tinggi mem)un*"i )rognosis *"ng lebih buruk %ib"n%ingk"n k"nker *"ng +ell differentiated. e.

Rese)tor hormon



P"sien %eng"n k"nker *"ng bersi4"t CR )ositi4 mem)un*"i $"ktu sur7i7"l *"ng lebih l"m" %ib"n%ingk"n )"sien %eng"n k"nker *"ng bersi4"t CR neg"ti4. S9reenin+ dan Dete*si Awa' an*er &a)udara

K"nker )"*u%"r" tergolong %"l"m keg"n"s"n *"ng %")"t %i%i"gnosis se3"r" %ini. Ameri3"n /"n3er So3iet* (A/S! merekomen%"sik"n us"h" untuk mel"kuk"n %i"gnosis %ini *"itu %eng"n2: ". Periks" )"*u%"r" sen%iri (SADAR'! "t"u breast-self examination Peneliti"n menun-ukk"n ,B %"ri k"sus k"nker )"*u%"r" %iket"hui "t"u %itemuk"n lebih %ulu oleh )en%erit". Oleh k"ren" itu )enting b"gi $"nit" untuk menget"hui 3"r" memeriks" )"*u%"r" *"ng ben"r "g"r bil" "%" su"tu kel"in"n %")"t %iket"hui seger". SADAR' seb"ikn*" mul"i bi"s" %il"kuk"n )"%" usi" sekit"r 20 t"hun minim"l sek"li sebul"n. SADAR' %il"kuk"n  h"ri setel"h h"i% berhenti "t"u  hingg" 10 h"ri %"ri h"ri  )ert"m" menstru"si ter"khir. Untuk $"nit" *"ng su%"h meno)"use SADAR' %il"kuk"n )"%" t"ngg"l *"ng s"m" seti") bul"n.

 b.

Pemeriks""n oleh ten"g" keseh"t"n "t"u clinical breast examination Pemeriks""n oleh %okter se3"r" lege "rtis seb"ikn*" %il"kuk"n seti")  t"hun untuk  $"nit" berusi" 2080 t"hun %"n seti") t"hun untuk $"nit" berusi" lebih %"ri 0 t"hun.

3. #"mmogr"4i "nit" berusi" ,85 t"hun seb"ikn*" mel"kuk"n s"tu k"li baseline mammography. "nit" berusi" 085 t"hn seb"ikn*" mel"kuk"n m"mmogr"4i seti") 2 t"hun %"n $"nit"  berusi" lebih %"ri ,0 t"hun seb"ikn*" mel"kuk"n m"mmogr"4i seti") t"hun. esimpu'an /"r3inom" m"mm"e "t"u k"nker )"*u%"r" "%"l"h tumor g"n"s *"ng ber"s"l %"ri kelen-"r 

 )"*u%"r". erm"suk s"lur"n kelen-"r "ir susu %"n -"ring"n )enun-"ngn*" *"ng tumbuh in4iltr"ti4 %estrukti4 sert" %")"t bermet"st"se. @en *"ng )"ling ber)eng"ruh %isebut %eng"n &R/A81 ()"%" lokus 121! *"ng l"inn*" "%"l"h gen ), ()"%" lokus 1)1!. @en ketig" "%"l"h &R/A82 *"ng terlet"k )"%" kromosom 1. Peneg"kk"n %i"gnosis 3" m"m"e %il"kuk"n ber%"s"rk"n "n"mnesis  )emeriks""n 4isik %"n )emeriks""n )enun-"ng. &en-ol"n k"nker )"*u%"r" 3en%erung soliter unil"ter"l )"%"t ker"s ireguler ti%"k %")"t %iger"kk"n (nonmobile! 3e)"t membes"r %"n ti%"k  n*eri. er%")"t 3"ir"n *"ng kelu"r se3"r" s)ont"n %"ri )uting susu (nipple discharge!. &eber")" ,