Kuptimi i Pergjithshem i Sigurimeve Shoqerore

Kuptimi i pergjithshem i sigurimeve shoqerore

Kuptimi i te drejtes se sigurimeve shoqerore • Per te analizuar kuptimin e te drejtes se sigurimit shoqeror duhet te analizojme kuptimin e mbrojtjes shoqerore. • Per percaktimin e termit “mbrojtje shoqerore” ka patur mendime te ndryshme ne literaturen bashkekohore. • Termi “mbrojtje shoqerore” eshte perkthim i termit te njohur ne literaturen e huaj si “social security”.

Kuptimi i te drejtes se sigurimeve shoqerore-1 • Termi “social security” e ka origjinen e tij ne vitin 1934 kur presidenti Rusvelt paraqiti platformen e “New Deal”, pjese e rendesishme e se ciles ishte edhe ligji per mbrojtjen sociale. • Perkufizimi me i pershtatshem per kete term eshte ai i dhene nga ILO: “Mbrojtja shoqerore eshte pergjigja ndaj nevojes per siguri ne kuptimin me te gjere te kesaj fjale, permes nje procesi te solidaritetit social dhe jo thjesht nje sistemi instrumentesh qe garantojne kete siguri”

Kuptimi i te drejtes se sigurimeve shoqerore-2 • Nepermjet keti perkufizimi verejme se mbrojtja shoqerore: -eshte pjese e rendesishme e jetes se organizuar shoqerore, e cila synon permbushjen e nevojave baze, pa te cilat nuk mund te kete siguri; -eshte nje veprimtari e vazhdueshme e shoqerise per t’i dhene siguri anetareve te saj ndaj humbjes apo reduktimit te burimeve te jeteses (p.sh te ardhurave per shkak te papunesise, pleqerise, paaftesise etj)

Kuptimi i te drejtes se sigurimeve shoqerore-3 -ka nje rol te rendesishem ne per mbeshtetjen ne rast te nevojes per kujdes mjeksor apo per sherbime sociale ne pergjithesi. •

Sistemet e mbrojtjes shoqerore permbushin disa funksione sociale te rendesishme per mbeshtetjen e ndersjellte ndermjet paleve ne nje marredhenie juridike sociale, si dhe integrimin e individeve ne jeten sociale.

Kuptimi i te drejtes se sigurimeve shoqerore-4 • Funksionet baze te sistemit te mbrojtjes shoqerore jane: -funksioni parandalues, i cili lejon personat ekonomikisht aktiv, ose ata qe kane qene te tille, apo personat qe banojne ne nje vend, te kene te drejten e nje standarti jetese te caktuar si dhe te permriesimit te vazhdueshem te tij;

Kuptimi i te drejtes se sigurimeve shoqerore-5 -Funksionin mbrojtes qe ju siguron te gjithe anetareve te shoqerise minimumin e nje niveli te ardhurash, sherbimesh sociale dhe shendetesore. • Sigurimet shoqerore jane pjese e sistemit te mbrojtjes sociale te cilat synojne shperndarjen e te ardhurave tek individet ne rast pakesimit te te ardhurave te tyre.

Kuptimi i te drejtes se sigurimeve shoqerore-6 • Marredheniet juridike te sigurimeve shoqerore rregullohen nga e drejta e sigurimeve shoqerore, e cila eshte nje dege e re e se drejtes. • E drejta e sigurimeve shoqerore zhvillohet dhe ecen njekohesisht me dinamiken e zhvillimit te degeve te tjera te se drejtes me te cilat ajo eshte e lidhur (e drejta e punes, legjislacioni i punesimit etj.)

Kuptimi i te drejtes se sigurimeve shoqerore-7 • E drejta e sigurimeve shoqerore ndryshon ne vazhdimesi si rrjedhoje e zgjerimit te objektit dhe subjekteve te saj. (shembuj) • E drejta e sigurimeve shoqerore dhe realizimi i saj ne sistemet e brendshme te sigurimeve shoqerore, ndikon ne jeten ekonomike, politike dhe shoqerore te vendit.(shembuj)

Kuptimi i te drejtes se sigurimeve shoqerore-8 • Rendesia politike e te drejtes se sigurimeve shoqerore buron nga fakti se problemet sociale ne shtet jane teper te rendesishme, dhe perbejne çeshtje shqetesuese te shtruara per zgjidhje ne politikat sociale.(shembuj) • Rendesia sociale e te drejtes se sigurimeve shoqerore verehet ne objektin e saj dhe subjektet qe ajo mbulon. (shembuj)

Kuptimi i te drejtes se sigurimeve shoqerore-9 • Rendesia ekonomike e te drejtes se sigurimeve shoqerore rezulton nga lidhja e ngushte qe kane normat e kesaj te drejte me marredheniet e punes dhe me zhvillimin ekonomik te vendit. • Zhvillimi ekonomik ndikon ne menyre te drejteperdrejte ne rritjen e : -personave te mbuluar nga sigurimet shoqerore; -te ardhurave ne fondin e sigurimeve shoqerore

Raporti i te drejtes se sigurimeve shoqerore me dege te tjera te se drejtes • Per te vleresuar vendin dhe rendesine qe ka e drejta e sigurimeve shoqerore ne sistemin e brendshem te se drejtes ne RSh, duhet te behet nje analize e raportit qe ka kjo e dege e se drejtes me deget e tjera te se drejtes. • Vleresimi do te mbeshtetet ne krahasimin e objektit dhe subjekteve te kesaj dege te se drejtes

Raporti i te drejtes se sigurimeve shoqerore me te drejten kushtetuese • Kushtetuta si akti themeltar i shtetit percakton parimet thelbesore te rendit ekonomiko shoqeror, si dhe parimet ne te cilat do te mbeshtetet legjislacioni shqiptar. • Ne kapitullin e te drejtave dhe lirive themelore, kreu te drejtat dhe lirite social ekonomike, ne nenin 53 te Kushtetutes se RSh eshte sanksionuar “Kushdo gezon te drejten e sigurimeve shoqerore ne pleqeri ose kur behet i paafte per pune sipas nje sistemi te percaktuar me ligj”.

Raporti i te drejtes se sigurimeve shoqerore me te drejten kushtetuese-1 • Ne Kushtetute eshte sanksionuar mbulimi i çdo personi me sigurime shoqerore, ne perputhje me nje sistem, pra disa kritere te percaktuara me ligj. • Mbulimi i personave sipas Kushtetutes behet nese vertetohen situata te cilat u shkaktojne atyre:

Raporti i te drejtes se sigurimeve shoqerore me te drejten kushtetuese-2 -paaftesine e perkohshme ne pune, -reduktim te ardhurash si rezultat iarritjes se nje moshe te caktuar; -papunesine • Ky parim kushtetues ka gjetur shprehjen e tij ne objektin e te drejtes se sigurimeve shoqerore, si dhe ne subjektet qe mbulohen prej saj.(shembuj)

Raporti i te drejtes se sigurimeve shoqerore me te drejten e punes • E drejta e sigurimeve shoqerore eshte e lidhur ngushtesisht me te drejten e punes, per arsye se objekti i te drejtes se sigurimeve shoqerore eshte pjese e objektit qe mbulohet nga e drejta e punes. • Objekti i se drejtes se punes jane: - teresia e normave juridike qe rregullojne marredheniet juridike te punes se varur; -normat qe percaktojne mbrojtjen sociale te punemarresve ne marredhenien juridike te punes.

Raporti i te drejtes se sigurimeve shoqerore me te drejten e punes-1 • E drejta per sigurime shoqerore eshte nje element i rendesishem dhe i domosdoshem i kontrates individuale te punes. • Ne kontrate percaktohen te drejtat dhe detyrimet e paleve ne fushen e sigurimeve shoqerore. • Gjithashtu Kodi i Punes ka parashikuar ne brendi te tij, dispozita te cilat trajtojne perfitimet qe marrin punemarresit nga sigurimet shoqerore nese behen te paafte perkohesisht (per shkak semundje, barrelindje etj)

Raporti i te drejtes se sigurimeve shoqerore me te drejten e punes-2 • Pra mund te themi qe objekti i te drejtes se sigurimeve shoqerore eshte i perfshire ne objektin e te drejtes se punes. • Subjektet e se drejtes se punes dhe subjektet e te drejtes se sigurimeve shoqerore nuk kane te njejten shtrirje. • E drejta e punes ka si subjekte te saj punemarresit qe?

kryejne nje pune te varur

Raporti i te drejtes se sigurimeve shoqerore me te drejten e punes-3 • E drejta e sigurimeve shoqerore ka si subjekte te saj te gjithe personat ekonomikisht aktiv: -punemarres; -punedhenes -te vetepunesuarit ne qytet dhe ne bujqesi. • Kategorite e mesiperme mbulohen me sigurime shoqerore jo ne te njejtat dege sigurimi (shembuj).

Raporti i te drejtes se sigurimeve shoqerore me te drejten e punes-4 • Nje raport i rendesishem i te drejtes se sigurimeve shoqerore me te drejten e punes ka te beje me qellimin perfundimtar per te cilin punemarresi hyn ne nje marredhenie juridike pune? Shperblimi i punes, Paga • Paga e punes eshte nje element i rendesishem i marredhenies juridike te punes, ne baze te te ciles kryhet edhe pagesa e sigurimeve shoqerore

Raporti i te drejtes se sigurimeve shoqerore me te drejten e punes-5 • Jo gjithmone paga e punes eshte e perputhur me pagen ne baze te te ciles kryhet pagesa e sigurimeve shoqerore. • Ne pagat me nje nivel mbi pagen maksimale per efekt te pageses se kontributit te sigurimeve shoqerore, nuk kemi nje perputhje te pages se punes dhe pages se sigurimeve shoqerore.

Raporti i te drejtes se sigurimeve shoqerore me te drejten civile • E drejta e sigurimeve shoqerore ka nje raport te caktuar lidhur me te drejten civile, duke vleresuar se ne vetvete subjektet e saj permbajne ne kuptim te pergjithshem te drejta dhe detyrime reciproke (e drejta per te perfituar – detyrimi per te derdhur kontribute). • Keto te drejta dhe detyrime marrin formen e shkruar ne nje kontrate sigurimi. (shembuj)

Raporti i te drejtes se sigurimeve shoqerore me te drejten civile-1 • Megjithate ne permbajtjen e te drejtes se sigurimeve shoqerore verehen elemente te trajtimit te ndersjellte te paleve ne kete marredhenie juridike, ku pala punedhenese shfaq edhe te drejta autoritare ndaj punemarresit. • Nje dimensioni i tille i raportit punedhenes-punemarres eshte i lidhur ngushtesisht me faktin qe kjo marredhenie ne fushen e sigurimeve shoqerore buron nga marredhenia juridike autoritare punedhenes-punemarres.

Raporti i te drejtes se sigurimeve shoqerore me te drejten civile-2 • Gjithashtu ne permbajtjen e te drejtes se sigurimeve shoqerore gjenden edhe institute te rendesishme te se drejtes civile si: -parashkrimi (shembuj) -kthimi i shumave te marra teper padrejtesisht (shembuj) • Ne te drejten e sigurimeve shoqerore elementet pasuror ndikojne ne percaktimin e marredhenies juridike ndermjet paleve, elemente keto te cilet gjenden edhe ne te drejten civile. (shembuj paga)

Raporti i te drejtes se sigurimeve shoqerore me te drejten civile-3 • Ekzistojne dallime ndermjet te drejtes civile dhe te drejtes se sigurimeve shoqerore, te cilat konsistojne ne: -objektin e ndryshem te marredhenieve juridike qe ato mbulojne; -rregullimin juridik qe ekziston lidhur me to;

Raporti i te drejtes se sigurimeve shoqerore me te drejten civile-4 -marrjen pjese ne nje marredhenie juridike civile si individ me te drejta individuale, ne/jo ne kuader te nje organizimi dhe te nje rregulli te brendshem te percaktuar nga punedhenesi ( per rastet e punemarresve); -karakterin vazhdues i marredhenieve te sigurimeve shoqerore/e kunderta ne marredheniet juridike civile (per rastet e punemarresve).

Raporti i te drejtes se sigurimeve shoqerore me te drejten administrative • E drejta e sigurimeve shoqerore dhe e drejta administrative jane ne korelacion me njera tjetren ne drejtim te subjekteve ne te cilat shtrihen normat juridike te tyre. • E drejta e sigurimeve shoqerore rregullon: -edhe te drejtat e personave te cilet jane subjekte te te se drejtes administrative ne ushtrim te funksioneve te caktuara qe ata kane ne zbatim te ligjit. (shembuj pens.shtet.supl) -normat administrative per realizimin e te drejtes per te perfituar.

Raporti i te drejtes se sigurimeve shoqerore me te drejten administrative-1 • Dallimi i te drejtes se punes nga e drejta administrative: -objekti i ndryshem i marredhenieve juridike. E drejta administrative nuk rregullon lindjen, ndryshimin apo shuarjen e marredhenieve juridike te sigurimeve shoqerore, por te drejtat dhe detyrimet e personave te administrates per zbatimin e rregullimeve ligjore qe trajtojne keto marredhenie. -rregullimi juridik qe ekziston lidhur me to ;

Kuptimi i sigurimit shoqeror • Sigurimet shoqerore: -mbulojne te gjithe personat ekonomikisht aktiv, per: -paaftesine e perkohshme ne pune (semundje te pergjithshme, barrelindje, aksidenti ne pune dhe semundje profesionale), -pensione (pleqerie, invaliditeti dhe familjare), -papunesine; -perfitimet familjare

Kuptimi i sigurimit shoqeror-1 • Personat subjekte te sistemeve te sigurimeve shoqerore per tu lindur e drejta per perfitimet e parashikuara ne keto sisteme duhet te kene plotesuar disa kushte kryesore: -Plotesimi i nje periudhe te caktuar sigurimi, e cila ne varesi te sistemit mund te jete mbi baza kontributive (i mbeshteur ne faktin nese personi eshte ekonomikisht aktiv) apo rezidenciale;

Kuptimi i sigurimit shoqeror-2 -arritja e nje moshe te caktuar ligjore (per pensionet e pleqerise dhe ato familjare); -vertetimi i njeres prej rrethanave ne baze te te cilave ai duhet domosdoshmerisht te mbulohet (semundja, barrelindja, aksidenti ne pune, papunesia).

Kuptimi i sigurimit shoqeror-3 • Duke patur parasysh menyren e organizimit dhe funksionimit, sistemin e sigurimeve shoqerore do e studiojme ne dy drejtime: -si Fond i Sigurimeve Shoqerore; -si Kontrate me te drejta dhe detyrime

Fondi i sigurimeve shoqerore • Fondi i sigurimeve shoqerore perbehet nga kontributet qe paguhen nga: -punedhenesit, punemarresit, te vetepunesuarit (per skemen e sigurimit te detyrueshem shoqeror; sigurimin vullnetar dhe sigurimin suplementar); - dhe individet e siguruar (per skemen e sigurimit vullnetar dhe skemen e sigurimit suplementar).

Fondi i sigurimeve shoqerore-1 • Te ardhurat qe paguhen ne forme kontributesh mbi: -pagat per efekt pagese kontributesh per sigurimet shoqerore; -te ardhurat qe kane individet qe sigurohen; grumbullohen ne Fondin e Sigurimit Shoqeror

Fondi i sigurimeve shoqerore-2 • Te ardhurat mblidhen duke percaktuar perqindje te caktuara mbi pagen referuese per efekt kontributesh, per çdo dege sigurimi. • Te ardhurat e grumbulluara do te shperndahen ne deget perkatese te sigurimit shoqeror, per te paguar perfitimet qe i takojne peronave te siguruar nga keto dege sigurimi. • Nuk lejohet perdorimi i te ardhurave te nje dege sigurimi per pagesen e perfitimeve te nje dege tjeter sigurimi. (shembuj)

Fondi i sigurimeve shoqerore-3 • Fondi i sigurimeve shoqerore administrohet ne baze te disa rregullave rigoroze te cilat nuk lejojne perdorimin e tyre jashte sistemit te sigurimit shoqeror ku ato jane grumbulluar (shembuj). • Te ardhurat e grumbulluara nga çdo individ, jane te rregjistruara dhe te evidentuara si rekorde te personave te cilet kane kontribuar ne skeme.

Sigurimi shoqeror si kontrate • Ne skemat kontributive, sigurimi shoqeror eshte nje kontrate qe lidhet ndermjet subjekteve te perfshira ne skeme: -punedhenesve; -punemarresve; -te vetepunesuarve; -individeve te siguruar dhe institutit qe i eshte ngarkuar administrimi i skemes se sigurimeve shoqerore.

Sigurimi shoqeror si kontrate-1 • Objekt i kontrates eshte mbulimi me perfitime nga skema e sigurimeve shoqerore, per te gjithe personat e siguruar, per deget qe ata jane te siguruar (shembuj nga skemat e ndryshme te sigurimit). • Per te marre perfitimet subjektet duhet te paguajne kontributin qe vjen si detyrim nga legjislacioni i sigurimeve shoqerore, legjislacioni i punes dhe kontrata e punes.

Sigurimi shoqeror si kontrate-2 • Subjektet do te vazhdojne te derdhin kontribute si persona ekonomikisht aktiv, per aq kohe sa ata te jene ne nje status te tille. • Nese nje person nuk eshte me ekonomikisht aktiv, atehere kontrata e tij e sigurimi shoqeror me autoritetin perkates, nderpritet dhe personi nuk konsiderohet si person i siguruar ne skemen e sigurimit shoqeror.

Zhvillimi historik i sigurimeve shoqerore • Ne vitet kur zhvillimi ekonomiko- shoqeror nuk ishte i konsiderueshem, viheshin re forma te shperndarjes se te ardhurave ne drejtim te individeve ne nevoje. • Shperndarja e te ardhurave behej nga kisha, e cila konsiderohej si i vetmi institucion me karakter mbrojtes. • Perveç shperndarjes se te ardhurave vereheshin edhe forma te tjera te shperndarjes se ndihmave si ne ushqim, veshmbathje etj.

Zhvillimi historik i sigurimeve shoqerore-1 • Zhvillimet ekonomiko-shoqerore, lindja e formacioneve industriale, u pasuan edhe me zhvillimin e marredhenieve juridike te punes, por edhe me rritjen e kerkesave te punetoreve per tu ndjere te mbrojtur ne situata te tilla si: -paaftesia per pune; -papunesia; -demshperblimet per demitmet ne pune -arritja e nje moshe te caktuar.

Zhvillimi historik i sigurimeve shoqerore-2 • Per te plotesuar kerkesat e punetoreve shtetet ne shekullin e XIX u detyruan te benin reforma per krijimin e sistemeve te tyre sociale. • Ne keto reforma u percaktuan subjektet qe do te perfitonin nga sistemet e mbrojtjes sociale si edhe çeshtjet per te cilat ata do te mbuloheshin.

Sistemi Bismark • Sistemi i pare i sigurimeve shoqerore eshte krijuar nga qeveria e Gjermanise ne drejtimin e Kancelarit Bismark ne mes te viteve 1883-1889. • Keshtu ne kete kohe disa qeveri lokale ndertuan fonde per semundje per punetoret, te cilet kontribuonin ne to. • Me vone u krijuan disa skema kontributive te cilat trajtonin aksidentet ne pune, invaliditetin dhe moshat e thyera.

Sistemi Bismark-1 • Parimi i cili ishte ne baze te ketyre skemave ishte parimi i solidaritetit, pra kontribo per ate qe do te perfitoj sot.

Sistemet e asistences sociale • Shtetet Skandinave e filluan sistemin e sigurimit shoqeror bazuar ne programe te ndryshme ndihme. • Keto sisteme u krijuan nga shteti dhe financoheshin nga fonde buxhetore dhe jo nga kontributet personale te cilet do te kerkonin ndihme ne nje periudhe te ardhme. • Perfitimet qe ofroheshin ishin pleqerie, familjare, invaliditeti, semundje etj. • Me vone u kalua ne skema kontributive.

Sistemet e asistences sociale-1 • Sistemet qe nuk mbeshteten ne skema kontributive ofrojne nje nivel te njejte perfitimi per te gjithe, pavaresisht nese nje person ka realizuar gjate jetes se tij te ardhura me te larta se nje person tjeter. • Perfitimi llogaritet duke i dhene shtesa mbeshtetur ne numrin e anetareve te familjes, detyrimet qe ka personi ndaj te treteve (kredi etj). • Perfitimet financohet nga te ardhurat e pergjithshme te grumbulluara nga shteti.

Sistemi i perfitimeve familjare • Perfitimet familjare jane nje lloj i caktuar i perfitimeve qe ofrohen nga skemat e sigurimeve te detyrueshme shoqerore. • Keto perfitime jo gjithmone kane qene pjese e ketyre skemave, por ne kushtet kur shteti perpiqet gjithnje e me teper qe te marre nje rol te rendesishem ne mbeshtetjen me te ardhura te familjes, dhe kur kushtet ekonomike e lejojne nje diçka te tille, nje perfitim i tille eshte pare si e sukseshme.Shqiperia nuk e ka ne sistemin e vet kete lloj perfitimi.