Kostolačka kultura - D. Koljić

Univerzitet u Sarajevu Filozofski fakultet Odsjek za historiju Katedra za arheologiju Kameno doba BiH

Kostolačka kultura na tlu BiH Seminarski rad

Mentor: prof. dr. Tihomila Težak-Gregl Kandidat: Koljić Dijana

Seminarski rad – Kostolačka kultura na tlu BiH

Sarajevo, maj 2011. Sadržaj

Uvod ..............................................................................................................2 I OSNOVNE ODREDNICE KOSTOLAČKE KULTURE.......................................3 I-1. Historijat istraživanja...............................................................................3 I-2. Rasprostranjenost i lokaliteti...................................................................4 I-3.Topografija i tipologija kostolačkih naselja i naseobinski elementi.........5 I-4. Sahranjivanje u kostolačkoj kulturi.........................................................6 I-5. Materijalna kultura..................................................................................7 I-6.Porijeklo kulture i hronologija..................................................................7 II LOKALITETI KOSTOLAČKE KULTURE NA TLU BiH..................................9 II-1. Pivnica kod Odžaka ...............................................................................11 II-2. Donja Mahala.........................................................................................16 II-3. Ostali lokaliteti kostolačke kulture.........................................................17 Zaključak....................................................................................................................18 Literatura....................................................................................................................19

2

Seminarski rad – Kostolačka kultura na tlu BiH

Uvod Kostolačka kultura, specifična eneolitska manifestacija, razvijena na temelju kasnoneolitičkih kultura se počela razvijati oko 3250 godine BC1 na području jugoistočne Evrope, posebno na prostoru današnje Šumadije, sjeverne Bosne, Slavonije i Srijema, a postepeno se širila na sjever do Slovačke, na istoku do Erdelja i Oltenije u današnjoj Rumunjskoj, sve do 3000-te godine BC. Ime je dobila po eponimnom lokalitetu Kostolac u Srbiji. Kostolačka kultura je koegzistirala sa badenskom kulturom, a prethodi vučedolskoj na koju je izvršila snažan uticaj.2 Kao samostalna kulturna pojava, od strane Vladimira Milojčića, definisana je 1943. godine na osnovu nalaza iz jugoslavenskog Podunavlja, koji se čuvaju u Arheološkoj zbirci Univerziteta u Marburgu.3 On ju je datirao u bakarno doba, poslije badenske kulture. U ovom seminarskom radu, posebna pažnja će biti posvećena sistematičnom pristupu analize kostolačke kulture, uz poseba akcenat na nalaze kostolačke kulture u Bosni.

1

Before Christe (prije Krista) Dimitrijević, Težak-Gregl, Majnarić-Pandžić, Zagreb, 1998, 128 3 Tasić, 1979, 235 2

3

Seminarski rad – Kostolačka kultura na tlu BiH

I

OSNOVNE ODREDNICE KOSTOLAČKE KULTURE I-1.Historijat istraživanja 1906. godine prve ulomke keramike sa lokaliteta Kostolac objavio je M.M. Vasić, koji je pozornost obratio na osobit način ukrasa koji je nazvao “Stichkanal-technik” (tehnika ubodnih kanala), ali se nije bavio pitanjem kulturnog određenja spomenutih nalaza. Slične nalaze je otkrio i na lokalitetima Vinča i Žuto Brdo. 1935. na 1936. godinu na lokalitetu Čardak otkriveni su slični keramički nalazi koje je A. Oršić-Slavetić objavio i pripisao vučedolskoj kulturi. Nedugo nakon toga (1938.-1945.) R.R. Schmidt je u Vučedolu i Sarvašu otkrio sličnu keramiku, ali ju je on pripisao badenskoj kulturi. 4Tek 1943. objavljivanjem nalaza iz Šuplje Stene V. Milojčić ukazuje na samostalnost nove kulture sa specifičnom keramikom, koju je nazvao kostolačkom prema prvom poznatom nalazištu (Kostolac) te ju je datirao u bakarno doba i odmah nakon badenske kulture. Pokušavajući da uradi potpunu tipologiju keramike novootkrivene kulture, na osnovu nalaza iz zbirke Univerziteta u Marburgu, upoređujući slojeve Vinče i Vučedola došao je do saznanja da je ona mlađa od ranih faza badenske kulture, a istovremena sa srednjom i kasnom fazom badenske kulture i ranom fazom vučedolske kulture. Samostalnost kostolačke kulture u potpunosti su potvrdili nalazi A. Benca iz 1962. sa lokaliteta Pivnica u Bosni. Na pomenutom lokalitetu nema miješanja kostolačke keramike sa drugim kulturama niti ima elemenata badenske kulture. 5

4 5

Dimitrijević, Težak-Gregl, Majnarić-Pandžić, 1998, 130 Tasić, 1979, 235

4

Seminarski rad – Kostolačka kultura na tlu BiH

I-2. Rasprostranjenost i lokaliteti Kostolački kulturni elementi su zastupljeni na prostorima istočne Srbije sa srpskim Podunavljem, potom središnje Srbije sa Pomoravljem, Srijem, Slavonija, Banat, Bačka i širi se prema Transilvaniji i Olteniji, a na sjeveru seže preko Mađarske sve do slovačkih planina. Kao što je navedeno elemente kostolačke kulture imamo na prostorima i današnje Srbije, Hrvatske i Bosne i Hercegovine. Od lokaliteta pronalazimo u: Srbiji:

Hrvatskoj:

1.

Zlotska i Bogovinska pećina

1. Vučedol

2.

Klokočevac

2. Vukovar

3.

Crnajka *

3. Lovas

4.

Manastir kod Gospođinog vira

4. Sarvaš

5.

groblje Padina

5. Klisa

6.

Kostolac

6. Kozarac (Beli Manastir)

7.

Korbovo

7. Cerići kod Vinkovaca

8.

Kostol *

8. Grabovac (Đakovo)

9.

Kragujevac (Korićane i Šot)

9. Ašikovci

10.

Jelenac kod Aleksinca

10. Slavča (Nova Gradiška)

11.

Srijem: a.

Gradoš

Bosni i Hercegovini:

b.

Dobanovci

1. Alihodže

c.

Belegiš

2. Obre II

d.

Stari Slankamen

3. Pivnica

e.

Gomolava

4. Donja Mahala

f.

Petrovaradin

5. Vis kod Dervente

g.

Mađarski brijeg u Rumi

6. Dvorovi kod Bijeljine

h.

Vinča

U ovom seminarskom radu bit će dat akcenat na lokalitete kostolačke kulture u Bosni i Hercegovini, s nekim osnovnim naznakama i osobinama kostolačke kulture.6

6

*sa elementima Cotofeni kulture Dimitrijević, Težak-Gregl, Majnarić-Pandžić, 1998, 129-130

5

Seminarski rad – Kostolačka kultura na tlu BiH

Slika 1: Karta rasprostranjenosti kostolačke i Cotofeni kulture7 I-3. Topografija i tipologija kostolačkih naselja i naseobinski elementi Prema izboru terena za podizanje naselja, razlikuju se tri osnovna tipa: a. neka vrsta tel-naselja kraj rijeka, podizana na ljesnim gredama b. naselja u planinskim oblastima Bosne i Srbije, zabačena i van prirodnih komunikacija c. naselja u pećinama8 Prvi tip nalazišta karakteriše srijemsko-slavonsku zonu. To su naselja tipa Gomolava, Vučedol, Sarvaš i druga, pretežno višeslojna nalazišta na kojima se kostolačko naselje formira na osnovama starijih neolitskih i eneolitskih horizonata. Drugi 7 8

Tasić, 1979, 241 Tasić, 1979, 247

6

Seminarski rad – Kostolačka kultura na tlu BiH

tip naselja planinsko-brdski ili gradinski nastao je iz potrebe nosilaca kulture za stočnim ispašama. Njihovo postojanje je zabilježeno u Bosni, centralnoj i istočnoj Srbiji. Tipični predstavnici ove grupe naselja su: Pivnica kod Odžaka, Korićane kod Kragujevca, Čot kod Rače Kragujevačke i nalazišta u istočnoj Srbiji. U posljednju grupu kostolačkih nalazišta spadaju pećine: Šuplja Stena, Zlotska pećina i Bogovinska pećina. Arhitektonski ostaci na kostolačkim naseljima su skromni, nešto više informacija nam daju naselja kod Pivnice u Bosni. Tehnike građenja kostolačke kulture u Bosni i Srbiji se zasnivaju na tome da su podizane na strmim padinama i na terenu gdje nije bilo mogućnosti za dobijanje većih horizontalnih površina zbog čega se primjenjuje nivelacija terena nanošenjem gline ili se zasijeca padina i formiraju ravne platforme. I-4. Sahranjivanje u kostolačkoj kulturi 9 U kostolačkoj kulturi je zastupljeno skeletno sahranjivanje i spaljivanje pokojnika. Kod skeletnog sahranjivanja pokojnik je stavljan u raku u zgrčenom položaju, dok za drugi slučaj imamo dvije varijante: - spaljivanje i stavljanje pepela, odnosno nagorjelih kostiju u urne - stavljanje spaljenih ostataka u jame koje su pokrivane poklopcem.

Slika 2: Grob kostolačke kulture sa Gomolave9

9

Tasić, 1979, 251

7

I-5. Materijalna kultura Od materijalnih ostataka kostolačke kulture važno je spomenuti keramičke i bakrene ostatke. Osnovna je stilska odrednica kostolačke kulture keramičko posuđe vrlo dobre fakture i kvalitete, tamne sivosmeđe boje, a tek vrlo rijetko izrazito crne. Karakteristika kostolačke keramike više se veže za tehnike ukrašavanja i kompoziciju ukrasa nego za oblike. Karakteristične su tehnika ukrašavanja brazdasto urezivanje te fino žigosanje tupim predmetom. Najzastupljeniji su oblici kalotastih zdjela bez izražena dna i zdjela izvučena vrata te osebujan oblik šalice s ručkom koja i do nekoliko puta nadvisuje njezin rub. Za razliku od tipološki bogatije badenske i vučedolske, kostolačka keramika siromašnija je u oblicima, što se može tumačiti načinom života te jednostavnom i donekle jednoličnom prehranom. Od ostalih tragova kulture sa kostolačkih nalazišta bitno je spomenuti bakarne predmete, alatke od kosti, pršljenke od pečene zemlje i veći broj sileksnih i kamenih alatki. I-6. Porijeklo kulture i hronolgija Kostolačka kultura se formirala pod jakim uticajima badenske kulture, na njenoj južnoj periferiji. Sremsko-slavonsko područje i nalazišta južno od Save i Dunava činila bi matičnu oblast stila odakle se on raširio po cijelom Karpatskom bazenu. Većina autora polazi od stratigrafskog položaja kostolačke kulture u odnosu na badensku te određenih sličnosti u keramičkom materijalu (što bi ukazivalo na njihovu genetsku povezanost), pa pretpostavljaju da kostolačka kultura nastaje na temeljima badenske. Ali pritom zanemaruju različite tehnike ukrašavanja, karakter naselja, stambenih objekata i vjerojatno gospodarstva. Porijeklo brazdastog urezivanja Dimitrijevićiz Retz-Gajary kulture i D. Nikolić dovode u vezu s vrpčastom (Schnurkeramik) keramikom smatrajući da se brazdasto urezivanje razvija pod utjecajem ili kao imitacija tog načina ukrašavanja. U tumačenju podrijetla D. Nikolić polazi od pretpostavke da je matično područje nastanka kostolačke kulture južno od Dunava na teritoriju središnjeg Balkana (gdje su kostolački lokaliteti stariji od onih sjeverno od Save i Dunava) neposredno nakon prodora

Seminarski rad – Kostolačka kultura na tlu BiH

kulture Černavoda III i pod njezinim utjecajem što ujedno pomiče položaj kostolačke kulture na hronološkoj skali –ona dakle nastaje istovremeno ili neposredno nakon formiranja badenske i Coţofeni kulture (smatra da se time rješavaju hronološke neusklađenosti i praznine koje se javljaju ako se nastanak kostolačke stavlja tek nakon badenske kulture). 10 Hronologija:

10

Dimitrijević, Težak-Gregl, Majnarić-Pandžić, 1998, 130.

5

Seminarski rad – Kostolačka kultura na tlu BiH

II

LOKALITETI KOSTOLAČKE KULTURE U BiH Već je navedeno da su lokaliteti kostolačke kulture u BiH: a. Pivnica kod Odžaka b. Alihodže, u dolini Bile kod Travnika c. Vis kod Dervente d. Obre II kod Kaknja e. Donja Mahala na Savi11 Prvi navedeni lokalitet, Pivnica kod Odžaka je najznačajniji od ovdje pobrojanih. Donji sloj je čista kostolačka kultura, a uz to je pružio i ogroman broj podataka o životu stanovnika na tome prostoru, u eneolitu. Ima indicija da i Vis naselje također daje integralni sloj ove kulturne grupe, a na njemu je ustanovljen i stratigrafski odnos kostolačke kulture prema vučedolskoj i lasinjskoj. U slučaju Obre II imamo otkrivene jame, u kojima se nalazio inventar kostolačke kulture, koji je bio ukopan u sloj butmirske kulture neolita, te se može zaključiti da su i ovdje, bar neko izvjesno vrijeme, boravili nosioci kostolačke kulturne grupe. Što se tiče ostale dvije lokacije, Donje Mahale i Alihodža, tu je teže reći nešto, a da imamo neki siguran zaključak. Pripadnici kostolačke kulture su najvjerovatnije boravili izvjestan vremenski period u Donoj Mahali, no za Alihodže je to malo teže reći. To je zbog toga jer je u Alihodžama nađen samo minimalan broj ostataka kostolačke kulture, zajedno sa vučedolskom keramikom. Ipak, ovaj lokalitet se ne smije zaobići12. Iz svega navedenog, da se zaključiti da su nositelji kostolačke kulture izabrali regiju oko rijeke Bosne ( da budemo precizniji njenog donjeg toka , i uz njegovu zapadnu stranu ), te tu izgradili svoje nastambe. Sa tog područja njihov prodor se odvijao do Kaknja , a možda i do doline Lašve i Bile. Donja Mahala se nalazi na samoj obali Save, te je odatle bilo lako uspostaviti prirodni put za kontakte sa naseobinama koje su se nalazile između Save, Dunava i Drave.

11 12

Benac, 1979, 132 Benac, 1979, 133

6

Seminarski rad – Kostolačka kultura na tlu BiH

Slika 4: Karta rasprostranjenosti kostolačke kulture u bivšoj Jugoslaviji13

13

Benac, 1962, 36

7

Seminarski rad – Kostolačka kultura na tlu BiH

II-1. Pivnica kod Odžaka Lokalitet se nalazi u selu Potočani, blizu Odžaka, u Posavskom kantonu. Pored naziva Pivnica, ovaj lokalitet nosi i naziv Gradić, što je obilježje i mnogih drugih praistorijskih naselja u Bosni.14 Čini ga jedan izduženi brežuljak, a njegova istočna i zapadna strana se strmo spuštaju prema potocima koji su u blizini. Sa brežuljka se pruža odličan pogled na ravnicu, a lokalitet pripada donjem toku rijeke Bosne. Sama gradina se može okarakterisati kao dominantna lokacija, srednje visine, sa tri strane odvojena od okolnog terena, a samo jednom stranom vezana za zaleđe. 15 Oranjem na Pivnici na površinu su izašli brojni fragmenti keramike, a na šta je pažnju prvi put skrenuo fra Anto Tolić, lokalni župnik, a koji je prikupio i prve primjerke kostolačke keramike. 1958. godine kustos Z . Marić je objavio prve nalaze o Pivnici, u Glasniku Zemaljskog muzeja. Pažnju je posvetio samo gornjem sloju, iz vrlo jasnog i očitog razloga : građu za proučavanje je imao samo iz toga sloja, jer je tada samo on bio dostupan. Probna iskopavanja od strane Zemaljskog muzeja su preduzeta iste godine. Tada su se dobili i podaci o postojanju dva sloja, od kojih je mlađi pripadao kasnom dobu, a stariji kostolačkoj kulturi. Sredinom 1960. godine vršeno je i sistematsko iskopavanje Pivnice, a koje je pružilo zaključne podatke o samoj lokaciji, karakteru naselja, te osobinama samog kulturnog sloja. Iskopavanja je vodio Alojz Benac, uz pomoć Đure Baslera. Tokom radova na Pivnici iskopana je površina od 233 m2. Prema topografskoj slici se da primijetiti da je većina iskopavanja vršena na istočnoj padini brijega, dok je na zapadnoj strani otkrivena samo jedna sonda od 25 m2.

14 15

Benac, 1964, 124 Tasić, 1979, 248

8

Seminarski rad – Kostolačka kultura na tlu BiH

Slika 5: Topografski prikaz Pivnice kog Odžaka Kulturni ostaci mlađeg sloja. Oranje zemljišta je dovelo do destrukcije lokaliteta, te zbog toga gornji sloj ne sadrži neki bogatiji kulturni inventar. A ako ga i ima, to su onda uglavnom djelići keramike (sitniji), dok drugi materijal gotovo uopšte i ne postoji (izuzetak su slučajni nalazi bronzanog kelta, te kalupa za lijevanje od pečene zemlje). Sva keramika pripada grubim primjercima, mada su zidovi posuda tanki i pravilno izvedeni. Površinski tonovi su svijetlosivi, tamnosivi, smećkasti i crvenkasti, dok pod prstima možemo osjetiti hrapavost, zbog primjesa sitnih zrna pijeska. Ukrasi na posudama su izvedeni tehnikom urezivanja. Sadrže dva osnovna motiva, a to su girlande i cik – cak linije, u kombinaciji sa urezanim horizontalnim crtama. U većini slučajeva girlande su sastavljene od dvije urezane linije, imaju prema gore okrenute vrhove ; tek ponegdje se radi o trostruko urezanim linijama ; ukrasi se obavezno nalaze na gornjem dijelu posude, a izvijeni obodi su ukrašeni višestrukim cik –cak linijama. Karakter keramičkih nalaza iz gornjeg stratuma ovoga lokaliteta, a poglavito se to ogleda u ukrasnim motivima, dobro se slaže sa kasno brončanodobnim slojem sa lokaliteta Vis kod Dervente.16 Z. Marić je analiziravši kulturni sloj u Visu ustanovio da početak života u tome naselju datira u stariji dio HaA, a da bi se kraj mogao pripisati vremenu koje pripada kraju HaB.

16

Marić, 1960, 151

9

Seminarski rad – Kostolačka kultura na tlu BiH

Stariji i mlađi sloj nemaju nikakvu međusobnu vezu, te se mogu promatrati kao dvije odvojene kulturne cjeline. Stariji sloj Pivnice sadrži kremeno, koštano i bakarno oruđe i oružje. Kod kremenog oruđa preovladavaju obični nožići, trouglastog i trapezoidnog presjeka i lošije obrade. Rijetko se mogu sresti strugači. Može se stoga izvesti zaključak da je ovdje riječ o završetku poznavanja obrade kremena, dolazi do degeneracije u radu sa njima. To se ne može reći za koštano oruđe i oružje. Njihova izrada je na visokom nivou, a u prvom redu se može govoriti o šilima i glačalicama, a onda i bodežima od životinjskih rogova. Od metalnih predmeta imamo bakarne igle. Iskopavanjem su nađene dvije kompletne igle, te nekoliko dijelova igala. Igle su dobro zašiljene sa obje strane, a zadebljani centralni dio ima četvrtasti presjek. Od nalaza se još mogu spomenuti pršljenovi i grijalice od pečene zemlje, a koji bi se možda mogli uvrstiti u alatke. Ovaj stratum Pivnice je posebno zanimljiv zbog toga što njegova keramika pripada isključivo kostolačkoj kulturi. Ne postoji nikakva druga mješavina. Zato se može, s pravom reći, da je ovo jedno od prvih nalazišta na Balkanu, na kojem se kostolačka kultura može razmatrati u svom čistom obliku. 17 Keramika. Možemo je podijeliti na ukrašenu i neukrašenu keramiku.18 Neukrašeni tip keramike se kreće od velikog i slabije uglačanog posuđa, koje ima debele zidove, i finijih glačanih posuda, a koje su identičnog oblika kao one ukrašene. Boja varira od svjetlosive,tamnosive, sivosmeđe, tamnosmeđe do crvenkaste . Oblici neukrašenog posuđa su : ℘ plitke zdjele malo uvučenijeg oboda ℘ bikonične zdjele kosog, vani izbačenoga vrata ℘ bikonične šolje sa višim, vani izbačenim vratom ℘ trbušaste posude malo izvijenog oboda, svih dimenzija ℘ trbušaste posude uskoga grla ℘ niske posude okomitih stijenki ℘ konične posude ℘ ovalne i okrugle kašike sa zadebljanim produžetkom

17 18

Benac, 1964, 122 Benac, 1962, 34

10

Seminarski rad – Kostolačka kultura na tlu BiH

Ukrašena vrsta keramike

19

je izvanredno čvrsta, tankih zidova i odlične glačane

površine, te se često ima osjećaj da je površina masna. Najčešće su posude tamnosivog tona, a tek potom imamo svijetlosive, sivosmeđe, smeđe i crvenkaste posude. Dominantne su plitke bikonične zdjele, vrata izbačenog van, zaobljenog ramena, a dno ima u sredini udubljeni umbo, koji se tu nalazi kako bi povećao stabilnost posude. Nakon toga imamo sljedeće vrste posuda : ℘ visoke, bikonične zdjele sa oštrim ili zaobljenim ramenom ℘ bikonične šolje, oštroga ili zaobljenoga ramena ℘ veće trbušaste posude visokoga, konkavnoga vrata ℘ trbušaste posude sa višim, ka unutra zakošenim vratom ℘ trbušaste posude malo izvijenog oboda trbušaste posude ℘ poluloptaste zdjele zaravnjenog oboda

Slika 6: Primjeri ukrašenih posuda iz Pivnice

19

Benac, 1962, 33

11

Seminarski rad – Kostolačka kultura na tlu BiH

Ukrasni motivi na keramici su izvedeni sljedećim tehnikama : ℘ ubadanjem ℘ brazdastim urezivanjem (Furchenstich) ℘ crticama ℘ udubljenim linijama ℘ žigosanim i metličastim motivim Pored toga se u velikoj mjeri upotrebljava i bijela inkrustacija, kojom se ispunjavaju ubodi i brazdasti urezi.

Slika 7: Ukrasni motivi na keramici iz Pivnice Dr. Alojz Benac kaže da " na osnovu svega smijem tvrditi da je do danas čista kostolačka kultura nađena jedino u sjevernoj Bosni, dok se u drugim krajevima za sada može govoriti samo o miješanju ove kulture sa drugim kulturama". 20

20

Benac, 1962, 35

12

Seminarski rad – Kostolačka kultura na tlu BiH

II-2. Donja Mahala Arheološki lokalitet Kucišta u Donjoj Mahali nalazi se neposredno pokraj savskoga nasipa, otkriven , a djelomice i uništen, prilikom iskopa zemlje za gradnju savskog nasipa u maju 1924. godine. Ostatke materijalne kulture i važnije podatke o tom lokalitetu prikupio je i objavio dr. Jozo Petrović 1925. Nakon toga, u avgustu 1926. godine izvršeno je na lokalitetu manje arheološko iskopavanje. Utvrđeno je da se naselje prostiralo u dužinu 100 do 350, a u širinu 50-60 metara. Na lokalitetu su pronadeni različiti keramički predmeti. Osim toga, pronađeno je dosta kostiju domaćih (ovaca, koza, govedo, pas) i divljih (vepar, jelen) životinja. Nalazi kostiju divljih životinja pokazuju da se stanovništvo tog naselja, izmedu ostalog, bavilo također i lovom. Keramičke nalaze s lokaliteta Kucišta u Donjoj Mahali, A. Benac opisuje kao keramiku tamnosivog, svijetlosivog ili svijetlosmeđega tona, koja ne spada u grubu, nego se nalazi negdje izmedu grube i fine keramike. Jedno od posebnih obilježja keramike pronadene na Kucištima su brojne kljunaste drške vertikalno probušene. Tipološka analiza keramičkih nalaza ukazuje na postojanje dva odvojena kulturna i hronološka horizonta (stratuma) od kojih donji pripada sopotskoj kulturi mladeg neolitika, a gornji pak kostolačkoj kulturi eneolitičkog razdoblja.21 Čini se da nije bilo jačih dodira stanovnika Donje Mahale s naseljima vinčanske kulture. Nove nalaze čine ulomci keramičkog posuđa, uteg stožastog oblika dva kamena dlijeta, kameni čekić te jedan lonac. Opis pronađenog lonca. Visina posude iznosi 20, promjer otvora 7 cm. Lonac ima nizak bikonični trbuh s visokim i suženim vratom. Prijelaz iz donjeg u gornji konus je izrazit. Ima dvije drške vertikalno položene nešto malo ispod oboda. Ukrasa nema, ali postoje svijetle i tamne mrlje nabacane bez odredenog sistema, tako da je boja posude svijetlo siva. Slično ukrašavanje utvrđeno je i na drugim nalazima na lokalitetu Kucišta. Svi ti nalazi mogu se okvirno datirati u neoliticko razdoblje Kucišta lokaliteta Donja Mahala.

21

Benac, 1962, 36

13

Seminarski rad – Kostolačka kultura na tlu BiH

II-3. Ostali lokaliteti kostolačke kulture Pored prethodno dva obrađena lokaliteta u Bosni su još tri lokaliteta kostolačke kulture, a to su Obre II kod Kaknja, Alihodže kod Travnika i Vis kod Dervente. Ova tri lokaliteta, baš kao i Donja Mahala na Savi su slabo istražena, kako zbog nedostatka sredstava za iskopavanja tako i zbog manjeg značaja u odnosu na Pivnicu. Ovi lokaliteti sadržavaju sve elemente, koji karakterišu kostolačku kulturu, ali zbog nedostatka literature i pomanjakanja ispitanosti neolitskog i eneolitskog perioda na ovim lokalitetima, oni nećee biti obrađeni kao Donja Mahala i Pivnica kod Odžaka.

14

Seminarski rad – Kostolačka kultura na tlu BiH

Zaključak Kostolačka kultura, kao samostalna kulturna manifestacija je potvrđena nalazima Alojza Benca iz 1962. godine sa lokaliteta Pivnica kod Odžaka, gdje se nije miješala sa drugim kulturama, što se vidi u nedostaku elemenata badenske kulture, kakvi su cik-cak ukrasi i mrežasti uzorci. V. Milojčić je prvi tvrdio da je kostolačka kultura samostalna kulturna manifestacija. Čak šta više, A. Benca u Pivnici kod Odžaka i nekim problemima kostolačke kulture (Glasnik Zemaljskog muzeja, posebni otisak, 1962.) kaže da „na osnovu svega smijem tvrditi da je do danas čista kostolačka kultura nađena jedino u sjevernoj Bosni, dok se u drugim krajevima za sada može govoriti samo o miješanju ove kulture sa drugim kulturama.“ Kostolačka kultura, pored toga što je samostalna pojava ima svoj povezanost sa srugim kulturama, koja se ogleda u keramičkim proizvodima, motivima, ukrasima itd. Rossenska kultura je sigurno bila insipracija za ornamentne motive izvedene tehnikom uboda, ali pored ove kulture znatan uticaj je imala i Stich keramika iz jugozapadne Njemačke. Paralele između ove kulture, posebno sa lokaliteta Pivnica, postoje i sa bockanom keramikom iz Češke, te nordijskom keramikom iste oblasti.22 A. Benac u Studij o kamenom i bakarnom dobu u sjeverozapadnom Balkanu (Sarajevo, 1964. godina) navodi da „smio bih bez rezerve tvrditi da je kostolačka civilizacija u Pivnici doprla ovamo sa sjevera,...,ovaj prodor u dolinu rijeke Bosne desio se svakako u jednom kasnom stadiju Rossenske kulture, odnosno njene Stichkeramik faze,..., vrlo zanimljivo je da je ova kultura prodrla samo do Pivnice u svom čistom obliku.“ Pored Pivnice, značajni lokaliteti su i Donja Mahala, Obre II, Alihodže i Vis, koji također predstavljaju dokaz o raširenosti ove kulutre na bosanskom prostoru. Kao kulturana manifestacija kostolačka kultura je ostavila trajni pečat na ovim lokalitetima, a svi elementi ove kulture su je učinili zamimljivom i interesantom pojavom za izučavanje.

22

Benac, 1964, 124

15

Seminarski rad – Kostolačka kultura na tlu BiH

Literatura [1]

Benac, A., Eneolitsko doba, Glasnik Zemaljskog muzeja, Nova serija XXXIV, Sarajevo, 1979, 132-133

[2]

Marić, Z., Vis kod Dervente naselje kasnog bronzanog doba, Glasnik Zemaljskog muzeja, Sarajevo, 1960, 151

[3]

Benac, A., Pivnica kod Odžaka i neki problemi kostolačke kulture, Posebni otisak Glasnika Zemaljskog muzeja, Sarajevo, 1962, 32-36

[4]

Tasić, N.: Kostolačka kultura. U: Benac, A. ur. Praistorija jugoslavenskih zemalja, III, Eneolit, Sarajevo, 1979, 235-266

[5]

Dimitrijević, S., Težak-Gregl, T., Majnarić-Pandžić, N., Prapovijest, Zagreb, 1998, 128-130

[6]

Benac, A., Studije o kamenom i bakarnom dobu u sjeverozapadnom Balkanu, Sarajevo, 1964, 120-125

16