ISBN 975-10-1528-6
1111 111
9 789751 015280
KORUYUCU TILSIMLAR UGURLAR,
MUSKALAR,
NAZARLIKLAR
Desmond Morris Türkçeye çeviren:
MEHMET HARMANCI
..
:ii=İNKILAP
Ankara Caddesi 'o:95 Sirkeci 3+ıl0
İSTA.'IBLL
Tel.:(0 212) 514 06 10 -11 Fax:(O 212) 51ı 06 12 www.inkilap.com
e-mail : posı
[email protected]
(': Elemem
Book• Lımncd 199')
\lelin () 0e,n10nd \lom'
1999
Türkiye'de yayın hakkı
C iP� Publishıng '>en·K� ümiı�-ayfa 1':lsanmı
THE BRIOÜrücü araba>.ında kendisini kazalardan ve be
o
ladan koruyacak olan �ans getiren maskotlar aı kem gözdür. Bazı insan
Özel obrak sözü edilmesi gereken bir te rim de ·kem göz· veya ·nazar dır. Muskalar sa hiplerini tÜ ve düşman bir kuvvetin et kisiyledir.
lar kendi kontrollerinde olmayan kem göze ... ahip olmakla ün salar. Bunun nedeni genel likle giltikleri bir }'erden çıktıktan sonra orada :ı ni ve beklenme dik
bir
felaketle
karşılaşılmasıdır. lnsnnlar başka bır nılanı seyrederken bir kartalın suya dalıp
ın
bir
bahk yakaladığını göriir.
Bugün e:;ki Mısır. Yunan ve Roma·nınki
Avcı nehirde yiyecek ol
lere çok benzeyen biçimlerde yılan yüzükler
duğunu anlayınca kartalı
veya bilezikler bulmak hala mümkündür. Ak
taklit eder ve balık Jramak
deniz
için :;uya atlar. Ancak ne
n.•
Ortadoğu'nun incik boncuk saran
Zambesi nehrinde kullanılmaktan kayganlaşmış bir Nyami-Nyami muskası.
dükkanlarında pek çok ucuz çeşic bulunmak
yazık ki bir timsah onu
tadır ve ciddi kuyumcular yılanlı altın ve gü
yer ve nıhu yılan nehir
müş takılar sunmaktadır. Ancak bunların rolü
tanrısı Nyami-Nyaıni olarak yeniden varolur.
artık daha çok dekoratiftir, eski Koruyucu gö
Bu olaydan sonra kabile avcılıktan balıkçJığa
revleri, zehirli sürüngenlere duyulan çağdaş
döner ve Nyanıi-Nyami onları Zambesi nehri-
nefretle unutulup bir kenara atılmıştır.
nin tehlikelerine karşı korur.
Zambesl'nin tehlikeli sularında boğuşanlar için Nyami-Nyami muskası takmak çok önemlidir.
19
.....
TAVŞAN AYA G I Tavşatı ayağınm günümüz uğurlarının en popüleri olması gerçekten ilgitıçtir. 1960'larda yalmz ABD'de yılda on milyon adet satıldığı bilimnektedir, ancak mantıken bunların fazla bir koruma sağlayamayacağı ortadadır. California'da bir trafik kvhasında bu gayet iyi özetlenmiştir: «önünde virajb yol var, unutma ki tavşan ayağı tavşanı kurtaramadı."
20
U HALDE ölü bir wvsarun
Tavşan ayağı muskasının
kesilen ayağı, baul inanç
popülerliğinin azalması
lılar için neden bu kadar ç
tavşanlar için iyi
ci gelmektedir? Bunun için
olmuştur.
be:;; ayrı fikir ileri sürülebilir:
� Cadılar bazen tavşan
kılığına
Ta\'şan ayağı yirminci yüzyılın
girdikleri için. Balıkçılar ve denizciler tavşa
ilk yamında çok popüler bir ulsımdı, özelJikle
nı 'kötüye alamet' olarak görürlerdi ve kimi
Birinci ve İkinci Dünya Savaşı'nda doruk nok
zaman denize açılmadan önce adının söy
caya ulaşcı. Ançak yüzyılın sonuna geldiğimiz
lenmesine izin vermezlerdi. Bu nedenli ölü
şu günlerde 'hayvan hakları' ve vejeteryanlığın
bir tavşanm ayağını taşımak "cadıyı öldür düm, işte bu da kamtım� anlamına gelirdi. + Tavşanlar çok hızlı ürediklerinden bereketi
temsil c-. derler, bu nedenle de doğurganlık sembolüdürler. Bu yüzden onlardan bir par ça taşıyan daha verimli, yaratıcı
ve
varlıklı
olur. Bazı ülkelerde hamile kalmak isteyen
yaygınlaşmasıyla her halde eski önemini yitir rrıeye başlamıştır. Ölü bir hayvanın herhangi bir parçasını taşıyor olm�tk Cikri, arlık 'ahlaken yanlış' kabul edildiğine göre, Lavşan ayağı da kürk mantoyla birlikle ortadan kalkacaktır sa nmm. Değişen gerçeklere ve düşüncelere rağ
kadınlar iizerlerinde bir yere -özellikle iç ça maşırlarının içinde- bir tavşan ayağı gizler. + Tavşanlar gözleri açık doğdukları için onla
rın hep tetikte olan gözlerinin kem göz iize rinde özel güç sağladığına inanılır. + Tavşanlar koşarken yere arka ayaklarının
men hala lJ\'şan ayağına sahip olmak isteyen ler, en etkilisinin ha)'\'anın sol arka ayağı ol duğunu unucmamalıdır. Daha da açık konuş mak gerekirse, hu ayak dolunayda ,.e şaşı bi ri
ramfından kesilmdidir' \'e saun alırken kür
önüne ön ayaklarıyla bastıklarından arka
kün boyanınamı� olmasına dikkac etmelisiniz.
ayağın her nasılsa benzersiz ve sihirli oldu
Amerika'da hir arn a>•ığın daha hoş \'e mezba ha anığı gibi göıi.inmeınesi imı nın
kendilerine
o hayvanın gücünün
geçtiğine
kişiye geçtiğine
inanır. Ahın ya da gümü momüre
yerleşcirilip
inanılır.
bo
yunda taşınan bir ayı dişi veya kaplan penlüdür.
Kt4ZU Balık ve haç gibi kuzu da yüzyıllardır fu. İsa'nın sembolü olamk görülmüştür. Bu ne-
Yunus Denizciler :ımsında popüler olan yunus denizdeki tehlikelere. ö:tcllikle gemi kazaları na karşı tılsım olar.ık kullanılmıştır.
•
51
TA ŞLAR RİSTALLER ve bazı taşlar güzellikleri ve
hirli bir niteliğe sahip oldukl�ın için değil. za
çok nadir bulunmaları nedeniyle yüz
K
r.ıfetleri nedeniyle aranır oldu. Süslenmenin
yıllardır tılsım olaf"Jk kullanılnuştır. As
ardındaki itici güç olan batıl inançlar estetler
lında hemlO yeni müşteri çekmesi için fahişeler arasın
na benzer bir şeyin bizim türümüzde de ola
da pek gözde olduğu söylenir.
Taş sadakatsizliğe karşı da kullamlmıştır.
bileceğini düşünmek fazla bir haralgücü ge rektirmez. Bunu kabul edersek bir doğal mık
Eğer se' ilen ki�inin sadakatsizlik ettiğinden
natıs taşımanın hassas manyetik tepkileri art
ku�kulanılıyorsa yapılacak cek şey bu taşı yas
tırmaktan çok bozacağına inanmak da güc de
tığının altına koymaktı. Kadın gerçekten koca
ğiJdir. Ancak �u a�am:ıdaki bilgimizle bundan
sına ihanet etmişse rasın etki iyle yataktan dü-
emin olamayız.
60
B A K I R TAŞ I
(Mala kit)
ŞİL BAKIR taşı çocuklar icin çok güç
!eri ve renkleri anımsatmasından kaynaklandı
ti bir Koruyucu olarak kuUaruJmıştır.
ğı kuşkusuzdur. Bu nedenle bakır taşına İtal
Beşiklere konulan taşın köıü ruhlan
ya'da 'Tavuskuşu Taşı' denir ve tavusku:�u da
uzaklaşrıracağı ve bebeklere rahat bir uyku
tıbımlı ünü ülkeden ülkeye çok büyük farklı
vereceğine inanılırdı. Yeşil taştaki helezoni
lıklar gösteren bir kuştur. Bazı yerlerde kötü
çizgilerin özellikle nazara iyi geldiği söylenir di. Bakır mşının takı olarak kullanılması ya da
lüğe karşı koruma sağlarken bazı yerlerde ise kötülüğün a t kendisidir. Bakır taşının birbirine
taşınması insanı sakinleştirir, depresyona en
zıı iki inanışı da barındırması. bu egzotik ku
gel olur inancı yaygındır.
şa olan benzerliğinden kaynaklanmaktadır.
Bazı yazarlar ise onun uğurunu reddedip tam aksi
Afrlka'nın malakitten
ni dile getirerek, bakır taşı
yumurtaları, koyu ve
nın esrarengiz güçlere sahip
açık yeşil desenleriyle
olmasından
dolayı
taşın
kendisinin başlı başına bir
bu �a özelliğini
verir.
kem göz olduğunu iddia et mişlerdir. Bu çelişkinin taş taki doğal çizgilerin tavus kuşu kuyruğundaki desen-
61
KANTAŞI
Aı\S ' TAŞ I , üzerinde kırmızı nokcalar olan
-V- �oyu ye. Büyücülük ve çocuk kurban etmeye karış· maktan itibar kaybı.
y·ararlı olduğuna inanılmıştır. Armağan olarak
3 Linç ve kafası kesilme.
alınan bir elmasın satın alınandan daha güçlü
4 Soygun ve ardından sefalet içinde ölüm.
olduğu sö}lenir. (Bu da akıl sağlığının, başarı
6 5
idam.
ğını !'iöylemt!nin bir başka yoludur.) Elmas
7
Esrarengiz ölümler.
ınancı, ilhanu. dayanıklılığı
8 Evlilik ardından sefalet içinde ölüm.
nın. kU\'Yet \'C cesaretin parayla alınamayaca
\'C
konsantrasyonu
güdendinnek için de kullanılır \e bu kadarı yt·cmezmjş gibi takanı büyüden, zehirden. ve badan, karabasandan, öfkeden. dost kaybın
İntihar.
10 İflas.
9 İntiharla sonuçlanan delilik.
11
Cinayete kurban gitme.
dan ve başkalarının elim.le oyuncak olmaktan
12
da korur.
13 Taht kaybı.
'Kristallerin Kr-Jlı' olarak bilinen elmas
Uçunımdan aşağı atılarak öldürülme.
14 Boğularak ölüm.
bir kadınla erk"'k arasındaki se\'giyi arttırma
15 Elması almaya giderken Titanik'in batma
gücüne sahip olduğuna da ınanıldığmdan ni
16
san yüzük.lerinde kullanımı çok popülerdir. El mas daha fazla etkili olması için vücudun sol yanında bulundurulmalı ve özellikle altın içi elmasın
Koruyuculuğunun.
bü
yüklüğüyle doğru or-Jntılı şekilde antığını dü \>Ünebilirsiniz. Sanıldığının aksine çok büyük elmaslar uğursuzluk getirir \'e asla cakılmamalıdır. Hatta bazı larının lanetli olduğu bile söylenir. En ünlüleri olan Regent,
Koh-i
Noor ve
1 Iope Elmasları taş kendi lerindeyken
sahiplerine
akla gelebilecek her türlü talihsizliği getirmişlerdir. En karanlık tarihçesi olan lIope Elması.dır. Sa hipleri ya da elması takan ların
başlarından
sonra
ana, oğul ve iki hizmetçinin ölümü. Delirme.
18 Kız evladın intiharı.
ne yerleştirilmelidir. Şimdi,
17
sıyla boğularak öüm. l Elm�ı satın aldıktan kısa bir süre
\>unlar
geçmiştir:
19 Bıçaklanarak ölüm. Birkaç yüzyıla yayılmış olan bunca reta keııen sonrn Hope Elması'nm lanetli olduguna inanılmasına
:,..ı�manıak
gerekır.
Elmaslar konusunda pek garip bir Fr-ansız gele neği vardır: eğer kadının yasrığı altına bir elına!'i ko nulacak
olursa
kocasına
sadakacsizlik edip etmedi ği
ortaya
karara
çıkacaktır.
nasıl
hakkında
Bu
' arılacağı
bır
açıkl.ıma
yokcur. Bir cahmin; ertesı gün hem elmas hem ka dın
ortadan
takdirde,
karbolduğu
kocasına
sada
Marilyn Monroe
kalSizliği kusursuza yakın
şarkısında,'Elmaslar bir
bir derecede doğrulanmış
kızın en iyi dostudur,'
olacağıdır.
demişse de sonunda hüsrana uğramıştır.
65
.
KARA K E H R I BAR
YOGUN bir biçimi olan bu
yanlık öncesi tüccarların. herhalde Fenikeli
�ış Ortaçağda ·Kara Kehribar' olarak
ler'in, bu Yorkshire caşını uğur getiren lllsım
ÖMÜRÜ
V _[�ilinirdi
ve takanı çeşitli hastalıklara,
lar yapılması için w Ortadoğu'ya kadar taşıma
büyüye, cinlere ve melankoliye karşı korudu
ları eski uygarlıklarda bu nesnelere verilen
ğu için çok popülerdi. En büyük etkisinin de
önemi vurgulamakadır. t
lilik durumunda onaya çıkllğı söylenirdi. Ta
Kömürün yakıt olarak kullanılması fikri
şın zchirc, yılan ısırmasma, sara hastalığına ve
nin bile sihir törenlerinde küçük kara kehribar
karabasanlara da iyi geldiğine inanılırdı. O yo
parçalannın yakılmasıyla doğduğu iddia edil
ğun kam rengiyle negatif etkileri emip ortadan
miştir. Kara kehribarın kendisi yakıt olarak
kaldırdığı düşünülürdü.
ku!Jarulmayacak
kadar değerliyse de, arasıra
Kara kehribar İtalya'da boynuz veya incir
küçük parçaları yakılırdı ve çıkan dumanın yı
ş i areti yapan eller şeklinde küçük ulsım yapı
lanları kovduğuna inanılırdı. Kara kehribarın
mı için en gözde maddelerden biriydi. Bu bir
daha yaygın bulunan biçiminin -yani kömü
leşim karanlık güçlerine çifte bir mesaj gön
ıün- yakıt olarak kullanılabileceğinin keşfi, es
dermiş oluyordu: hem taş, hem biçim, nazar
ki gezginlerin bunların roprak üstünde kayalar
dan en üstün korumayı sağlamaktaydı.
halinde bulundukları yerlere ulaşmasıyla baş
İnsanların cılsım yapmak için bu taşı elde
lamıştır. Gezginler ülkelerine döndüklerinde
etme �-abaları inanılır gibi değildir. Hz. İsa'run
kuzey bölgelerinde yaşayan yerlilerin ·Kara
doğumundan yüzyıllar önce eski Mezopotam
Kehribar'ın değerini bilmedikleri için bunları
ya'da kullanılan bu taşlarm Kuzey İngiltere'de
ısınmak için yaktıklarını büyük bir şaşktnlıkla
Whitby'den çıkarıldığı kanıtlanmıştır. Hırisci-
çevrelerindeki insanlara anlaımışlardır.
66
LAC İ V E R T TAŞ I
( L a p i s La z u l i )
M İ İ ZAMAN 'Gece Taşı' ya da 'Gerçek
v ;aşı' olarak da anılan bu güzel mineral .l�inlerce yıldır kuyumcuların gözdesi
Kimi zaman 'Çocuk Taşı' ela denilen lapis lazuli küçük çocukları korkudan ve solunum yolları hasralıklarından uzak tutar. Eski Mı
olmuştur. Lacivert renginden dolayı göklerin
sır'da çocukları ensestten ve neden olduğu
sembolü olarak kabul edilmiştir. Zaten 'lapis
ruhsal lx>zukluklardan koruduğuna inanılırdı.
lazuli' de ·Göklerin Taşı' anlamma gelir.
Daha genel bir görevi de utangaçlık ve içeka
Taşın takanı her türlü zarardan korudu ğuna, daha özel olarak depresyondan, üzün
panıklığı önlemek, otistik çocuklara yardımcı olmaktır.
tüden ve kederden uzaklaştırdığına, sadakati,
Lapis lazuli'nin bunların dışında doğur
sevgiyi ve ruhsal duyarlılığı arttırdığına inanı
ganlık tLlsımı olarak kullanılması da yaygındır.
lır. Lacivert rengi mavi gözle ilişkilendirildiği
'Durdurma Taşı' diye de anılır. Bunun nedeni,
için göz hastalıklarına karşı koruma sağladığı
bazı kadınların, ı:aşı, çocuk düşüm1cye karşı
da düşünülür.
korunmak üzere takmalanndandır.
67
K I RM I Z I A K İ K
B
(Cornelian)
U \Jİ. ERAL iyileştirici güce sahip oldu-
ğu'daki İslam ülkelerinde üzerine Kuran'dan
ğu için 'Dost Taş' diye de anılır. İnsanı
ayetler yazmak için seçilen taşların başında
pek çok hastalıkıan, bedensel ve ruhsal
gelir.
apolyon'un Mısır'dayken,
üzerinde
enerji kaybından, dikkatsizlikten, anti sosyal
Arapça bir y�ızı olan bir kırmızı akik taşı aldı
duygulardan koruduğuna inanılır. Özellikle
ğı ve bunun Koruyucu gücü nedeniyle yanın
insanı başkalarının kıskançlığından korur. Ay
dan hiç ayırmadığı söylenir.
rıca konuşma yeteneğini güçlendirdiği ileri sü rü lmckıedir.
Parılulı turuncumsu rengi, onun, eski Mı
Taşın adı konusunda bazı tereddütler vardır: Günümüzde pek çok kişi buna yanlış olarak 'carneliaıı · derler. Bu yanlışın nedeni
sır'clan bu yana pek gözde bir Koruyucu taş
sözcüğün Latincede 'et' demek olan carne
olmasına yol açmışrır. Mısır'da kalp biçiminde
den geldiğinin sanılmasıdır. Oysa sözcüğün
ki tılsımlar için bu taş tercih edilirdi. Orrado-
kökeni Larincede kalp demek olan cordur.
68
•
Z Ü M RÜT
B
L
KRİSTALİN. yeşil olduğu için, yağ
meye kar\>ı etkili okluğuna inanılırdı. Doğum
mur }imdi sadece
kullanılmıştır.
olarak anıl:.ın hilfü :;.eklindeki çöreği i crossaııı
İki ucu arasında bir tek yık.lız olan hilal
yemckwdirlcr.
de Türkiyl''nin Koruyurn sembolüdür Yüzyıl !ardır b:ırrakbnnda tasıdıkları ı.ınboldür hi lal. Bu lxığl:ınıda kullanılması on beşinci yüz yılın ortalarında Türkler'in İsıanhul'u fedıine l er kente ilk girdiklerinde kadar uzanır. Türk bu şekli o .,ırada Henıte adını almış olan ve kentin Konı} ucusu olan İsis'in bir heykelinin kaidesinde görmüşlerdir. Dişı olın;tsına rağmen hilal şekli çok yay· gın bir İslami sembol haline gelmiştir. Türki
\Jaldi" Adaları. \loriranya. •
n:·nin yanısıra Cezayir, Azerbaycın. Koınor Adaları. f\lal
} cnic.lt:n doğuştur. Tekerlek bütün hunlar
Büyük tanrıça Fonuna simdi 'hayan şans' H�
daha pek çok
-.e) olduğu için en C'>ki ınc.la bir deliği ohm yeşim tasından yuvarlak
geçerek cennete varılabilir. Diske dikkatle ba
ve düz hir diskıir. Bunun Çin çennct sembolü olduğu, adının pi diski olduğu ve sizi sıkıntılı
karak o delikten geçip göklere yükseldiğinizi
günlerden koruyacağı söylenecektir. Eğer bir
Ölülere öteki dünyaya geçişlerinde yar
hayal edebilirsiniz.
sıkınu bekliyorsanız bundan korunmak için
dımcı olmanın yansıca bu diskler ilk Çin İmpa
bu diski parınnklarını.da ovuşıurmalı ve tehli
raıorları tarafından hayvan kurbanlarını içeren
ke geçene kadar ovuşturmaya devam etmeli-
sar ay törenlerinde de kullanılırdı. Bugün bu
siniz.
Koruyucu pi diski geleneği yüzyılların
ulvi amaçlı sıatülcrini kaybetmiş ve popüler
ötesinden gelmekte, hatta bu Çin'de beş bin yıl
nedeniyle kullamın herkeste kalıcı bir etki bı
önceki Neolitik çağ�ı kadar uzanmaktadır. Mi-
rakan esrarengiz bir niteliğ
