knjiga

Darko Grundler Sanda Šutalo

RAČUNALSTVO udžbenik za 1. i 2. razred trogodišnjih strukovnih škola

RAČUNALSTVO

IZVADAK IZ UDŽBENIKA

1

Cijenjeni! Ova knjižica je sažeti prikaz novog udžbenika kojeg možete rabiti od iduće školske godine. Ove godine nudimo uz udžbenik za četverogodišnje strukovne škole i udžbenik za trogodišnje strukovne škole. Do sada su za nastavni predmet Informatika i Računalstvo ponuđeni udžbenici koji su trebali zadovoljiti potrebe svih profila obrazovanja: trogodišnjih strukovnih, četverogodišnjih strukovnih škola te raznih gimnazija. Između gore navedenih profila obrazovanja postoje znatna odstupanja vezana uz nastavni predmet Informatika i Računalstvo. Najveće su razlike u broju nastavnih godina tijekom kojih se predmet obrađuje, pa tako neki profili obrazovanja nastavni predmet obrađuju dvije godine, a neki samo jednu, a osjetno se razlikuje i predviđena satnica tijekom jedne školske godine. Kupnjom takvog univerzalno uporabivog udžbenika učenici trogodišnjih strukovnih škola dobivali su sadržaje koji nisu prilagođeni njihovoj satnici ni njihovim potrebama. Gotovo polovina sadržaja takvih udžbenika bila je bespotrebna i nije je bilo moguće obraditi unutar zadane satnice. Smatrali smo zato da treba ponuditi poseban udžbenik prilagođen trogodišnjim strukovnim školama.

RAČUNALSTVO

Posebno ističemo ova obilježja udžbenika:

• • • •

udžbenik je napisan prema metodičko-didaktičkim zahtjevima

• •

udžbenik upućuje učenike na samostalni rad s računalom

• • • • •

obilje ilustracija u boji

udžbenik poštuje najvažnije ciljeve suvremene nastave informatike aktivno sudjelovanje učenika u nastavnom procesu postizanje takve razine znanja o razvoju, građi i načinu rada računala koja će omogućiti samostalan rad i uporabu računala te prilagodbu promjenama informatičke tehnologije, doživljaj uspjeha, zadovoljstvo u radu i osjećaj vlastite vrijednosti

nastavne se cjeline nastoje objašnjavati kroz konkretne primjere i zadatke što učenje čini zornijim i lakšim

ključne riječi na početku svakog poglavlja mozgalice kojima učenike želimo potaknuti na stvaranje osobnih zaključaka i stajališta sažetke, pitanja za ponavljanje i zadatke za vježbu na kraju svakog poglavlja priloženi CD s obiljem dodatnog obrazovnog materijala za nastavnika i učenika. Autori

2

SADR@AJ 1. INFORMATIKA ..........................................................................................................................................................11 2. POVIJESNI RAZVOJ RAČUNALA .......................................................................................................................17 3. ZAPIS PODATAKA .................................................................................................................................................. 24 4. OSNOVNA GRAĐA RAČUNALA ........................................................................................................................ 31 5. ULAZNI I IZLAZNI UREĐAJI ............................................................................................................................... 37 6. UREĐAJI ZA POHRANU ....................................................................................................................................... 46 7. POVEZIVANJE RAČUNALA .................................................................................................................................53 8. PROGRAMSKA PODRŠKA ................................................................................................................................... 63 9. OPERACIJSKI SUSTAV MICROSOFT WINDOWS ........................................................................................ 68 10. PROGRAM ZA OBRADBU TEKSTA MICROSOFT WORD ...................................................................... 88 11. INTERNET I ELEKTRONIČKA POŠTA ..........................................................................................................110 12. PROGRAM ZA IZRADBU PREZENTACIJA MICROSOFT POWERPOINT ..................................... 137 13. PROGRAM ZA TABLIČNO RAČUNANJE MICROSOFT EXCEL ..........................................................159

RAČUNALSTVO

14. PROGRAM ZA OBRADBU BAZA PODATAKA MICROSOFT ACCESS .............................................181

3

1. INFORMATIKA .......................................................................11 Podatak i informacija ................................................................11 Dokument i publikacija ............................................................12 Pohrana informacija ..................................................................12 Baza podataka .............................................................................13 Znanje i mudrost ........................................................................13

RAČUNALSTVO

Informatika i računalstvo .........................................................14

4

2. POVIJESNI RAZVOJ RAČUNALA ....................................17 Mehanički strojevi ......................................................................18 Elektromehanički strojevi ........................................................18 Elektronički strojevi ...................................................................19

RAČUNALSTVO

Osobna računala.........................................................................20

5

3. ZAPIS PODATAKA ................................................................24 Položajni brojevni sustav .........................................................24 Dekadski brojevni sustav.........................................................24 Binarni brojevni sustav .............................................................25 Bit i bajt ..........................................................................................26 Kôd i kodiranje ............................................................................27

RAČUNALSTVO

ASCII kôd .......................................................................................27

6

4. OSNOVNA GRAĐA RAČUNALA .....................................31 Sklopovlje računala ...................................................................31 Središnja jedinica za obradbu – CPU...................................31 Memorija .......................................................................................32 Ulazno - izlazni uređaji .............................................................33 Sabirnice ........................................................................................33

RAČUNALSTVO

Vrste računala ..............................................................................34

7

RAČUNALSTVO

5. ULAZNI I IZLAZNI UREĐAJI .............................................37

8

Ulazni uređaji ...............................................................................37

Skener .............................................................................................39

Tipkovnica .....................................................................................37

Crtični kôd.....................................................................................39

Miš....................................................................................................37

Digitalni fotoaparat ...................................................................40

Upravljačka palica ......................................................................37

Monitor ..........................................................................................40

Osjetilna ploha ............................................................................38

Pisač ................................................................................................41

Zaslon osjetljiv na dodir ...........................................................38

Crtalo .............................................................................................43

Grafička ploča ..............................................................................39

Zvučna kartica .............................................................................43

CD mediji .......................................................................................48

Magnetski mediji ........................................................................46

CD-ROM .........................................................................................48

Disketa............................................................................................47

CD-R ................................................................................................49

Tvrdi disk........................................................................................47

CD-RW ............................................................................................49

Magnetska kartica ......................................................................47

DVD .................................................................................................49

Optički mediji ..............................................................................48

Poluvodički mediji .....................................................................50

RAČUNALSTVO

6. UREĐAJI ZA POHRANU .....................................................46

9

RAČUNALSTVO

7. POVEZIVANJE RAČUNALA ...............................................53

10

Svrha povezivanja ......................................................................53

Širokopojasna digitalna telefonska mreža ........................57

Prijenosni kanal ...........................................................................53

DSL i ADSL.....................................................................................57

Prijenosni kanal uspostavljen

Vrste mreža ..................................................................................58

javnom telefonskom mrežom................................................55

LAN ..................................................................................................58

Modem ..........................................................................................55

WAN.................................................................................................59

Digitalna mreža integriranih usluga ....................................56

Zagušenje mreže ........................................................................59

ISDN.................................................................................................56

Korisnik-poslužitelj mreža ......................................................59

11

RAČUNALSTVO

8. PROGRAMSKA PODRŠKA ................................................63 Operacijski sustavi .....................................................................63 Namjenski programi (korisnički programi, aplikacije) ............................................64 Računalni virusi ...........................................................................64

RAČUNALSTVO

Autorska prava i distribucija programa ..............................65

12

9. OPERACIJSKI SUSTAV MICROSOFT WINDOWS ......68 Uključivanje računala................................................................68

Poništavanje radnji ....................................................................78

Vrpca sa zadaćama ....................................................................69

Svojstva raznih objekata ..........................................................78

Početni izbornik ..........................................................................69

Windows Explorer ......................................................................80

Upravitelj zadataka (engl. Task Manager) ..........................70

Promjena načina prikaza objekata .......................................81

Ikone ...............................................................................................70

Naredba Search ...........................................................................82

Ikone koje instalira operacijski sustav.................................71

Pomoćni programi ...................................................................84

Datoteka ........................................................................................71 Mapa ...............................................................................................72 Prečac .............................................................................................72 Podešavanje postavki računala .............................................73 Osnovni izgled prozora ............................................................74 Pohrana datoteke na željeno mjesto...................................75 Stvaranje nove mape ................................................................76 Stvaranje prečaca .......................................................................76 Radnje s objektima ....................................................................77 Označivanje objekata ...............................................................77 Premještanje i kopiranje objekata........................................77

RAČUNALSTVO

Promjena imena i brisanje objekata ....................................78

13

14

RAČUNALSTVO

15

RAČUNALSTVO

10. PROGRAM ZA OBRADBU TEKSTA MICROSOFT WORD ...........................................................88 Pokretanje programa ................................................................88

Tablice.......................................................................................... 103

Prozor programa Word .............................................................89

Crtanje ......................................................................................... 105

Temeljni pojmovi ........................................................................90

Slike .............................................................................................. 106

Pohrana dokumenta .................................................................91

Tekstualni okviri i WordArt ................................................... 107

Otvaranje i zatvaranje dokumenta ......................................92

Ispis dokumenta ...................................................................... 108

Pogled na sadržaj dokumenta ...............................................93 Označivanje teksta .....................................................................94 Oblikovanje izgleda slova .......................................................94 Premještanje i kopiranje teksta .............................................95 Oblikovanje odlomka ...............................................................97 Oblikovanje odlomka – promjene poravnanja................97 Oblikovanje odlomka – razmak između redaka teksta.............................................98 Oblikovanje odlomka – uvlake ..............................................98 Pretraživanje teksta ...................................................................99 Grafičke oznake i numeriranje ..............................................99 Simboli ........................................................................................ 100 Postavke stranice ..................................................................... 101 Prijelom stranice ...................................................................... 101 Automatsko numeriranje stranica..................................... 102

RAČUNALSTVO

Zaglavlje i podnožje ............................................................... 102

16

17

RAČUNALSTVO

18

RAČUNALSTVO

11. INTERNET I ELEKTRONIČKA POŠTA ....................... 110 Računalni informacijski sustav ........................................... 110

Kataloške tražilice.................................................................... 123

Internet ....................................................................................... 111

Web portal ................................................................................. 123

Internet – ustrojstvo korisnik-poslužitelj ........................ 112

Chat – brbljaonica ................................................................... 123

Internet – paketna mreža ..................................................... 112

Internetski forum ..................................................................... 124

Mrežni protokol ....................................................................... 112

Ftp ................................................................................................. 124

TCP/IP protokol ........................................................................ 112

Internetska telefonija ............................................................. 125

IP adresa čvora ......................................................................... 113

Telekonferencija ....................................................................... 125

Simbolička adresa čvora ...................................................... 113

Blog .............................................................................................. 126

Usluge interneta ...................................................................... 114

Elektronička pošta................................................................... 126

Web (WWW) .............................................................................. 114

Microsoft Outlook ................................................................... 127

Hipertekst i hipermedija ....................................................... 115

Prozor programa Microsoft Outlook ................................ 128

Web preglednik........................................................................ 115

Pristup korisničkom računu ................................................. 128

URL ............................................................................................... 115

Pristigle poruke ........................................................................ 129

HTTP ............................................................................................ 116

Nova poruka .............................................................................. 130

Internet Explorer...................................................................... 117

Adresar ........................................................................................ 131

Prozor programa Internet Explorer ................................... 117

Web pošta .................................................................................. 132

Početna stranica....................................................................... 119

Spam ............................................................................................ 132

Adrese posjećenih stranica .................................................. 119 Adrese važnih stranica........................................................... 120 Pohrana web stranice ............................................................ 120 Pretraživanje interneta .......................................................... 121 RAČUNALSTVO

Web tražilica .............................................................................. 121

19

20

RAČUNALSTVO

21

RAČUNALSTVO

12. PROGRAM ZA IZRADBU PREZENTACIJA MICROSOFT POWERPOINT ........................................ 137

Prijelazi prozirnica ................................................................... 154

Temeljni pojmovi ..................................................................... 137

Pogled Slide Sorter ................................................................ 155

Pokretanje programa ............................................................. 138

Spremanje prezentacije ........................................................ 156

Prozor programa PowerPoint.............................................. 138

Ispis prezentacije ..................................................................... 156

Okvir zadataka ......................................................................... 139 Okvir prozirnica ..................................................................... 139 Različiti pogledi na prezentaciju ........................................ 140 Pogled Slide Show .................................................................. 141 Nova prezentacija.................................................................... 142 Prazna prezentacija ................................................................ 143 Nova prezentacija prema zadanom predlošku ............ 143 Umetanje prozirnice............................................................... 145 Izgled prozirnice (raspored sadržaja) ............................... 145 Tekst ............................................................................................. 145 Izgled znakova.......................................................................... 146 Poravnanje ................................................................................. 146 Prored .......................................................................................... 146 Grafičke oznake i numeriranje ........................................... 146 Slike .............................................................................................. 147 Crtanje u PowerPointu .......................................................... 148 Zaglavlje i podnožje ............................................................... 148 RAČUNALSTVO

Animacije .................................................................................. 151

22

Tablica.......................................................................................... 153 Grafikon ...................................................................................... 153

23

RAČUNALSTVO

24

RAČUNALSTVO

13. PROGRAM ZA TABLIČNO RAČUNANJE MICROSOFT EXCEL ............................ 159 Pokretanje programa ............................................................. 159 Temeljni pojmovi ..................................................................... 159 Prozor programa Excel .......................................................... 160 Pohrana dokumenta .............................................................. 161 Označivanje ćelija.................................................................... 162 Vrste podataka ........................................................................ 162 Tekstualni podatci ................................................................... 162 Oblikovanje podataka i ćelija .............................................. 163 Brojevni podatci....................................................................... 165 Oblikovanje brojevnih podataka ....................................... 165 Umetanje i brisanje redaka i stupaca ............................... 166 Formule ....................................................................................... 166 Operatori .................................................................................... 167 Pisanje formule ........................................................................ 167 Unos sadržaja oznakom ispune ......................................... 168 Popunjavanje istim sadržajem ........................................... 168 Popunjavanje ćelija brojevnim nizom ............................. 168 Popunjavanje nizom datumskih podataka .................... 169 Redanje podataka ................................................................... 170 ispis radne tablice ................................................................... 170 Grafikoni ..................................................................................... 171 Vrste grafikona (engl. Chart Type) ...................................... 171 Oblikovanje grafikona (engl. Chart Options) ................. 173 Smještaj grafikona (engl. Chart Location) ....................... 173 Funkcije ....................................................................................... 175

RAČUNALSTVO

Izvor podataka (engl. Source Data) ................................... 171

25

26

RAČUNALSTVO

27

RAČUNALSTVO

14. PROGRAM ZA OBRADBU BAZA PODATAKA MICROSOFT ACCESS ..................................................... 181 Tablica.......................................................................................... 181 Jednostavne (plošne) baze ................................................. 181 Relacijski model baze podataka......................................... 182 Povezivanje tablica ................................................................. 182 Upravljanje bazom podataka.............................................. 183 Microsoft Access ...................................................................... 183 Izradba nove baze podataka ............................................... 184 Prozor za rad s bazom podataka ....................................... 184 Objekti baze podataka .......................................................... 185 Radni, izvršni prikaz objekta................................................ 186 Osnovni prikazi objekata ...................................................... 186 Radni, izvršni prikaz objekata ............................................. 186 Tablica.......................................................................................... 187 Oblikovanje nove tablice ...................................................... 188 Indeksirana polja (Indexed) ................................................. 189 Duljina tekstualnog polja (Field Size) ............................... 190 Primarni ključ ........................................................................... 191 Promjena prikaza..................................................................... 192 Unos podataka ......................................................................... 192 Promjena redoslijeda polja .................................................. 193 Svrstavanje zapisa .............................................................194

RAČUNALSTVO

Izdvajanje zapisa ................................................................... 194

28

Izdvajanje na temelju označenog uvjeta ....................... 195 Izdvajanje na temelju uvjeta zadanog odabirom ........ 195 Pohrana filtra............................................................................. 196 Pokretanje pohranjenog filtra ............................................ 197 Kartica Lookup ......................................................................... 197 Odnosi između tablica........................................................... 200 Brisanje odnosa ........................................................................ 201 Obrasci (Forms) ........................................................................ 202 Vezani i nevezani obrasci i polja ........................................ 202 Rad s obrascima ....................................................................... 203 Izradba obrasca uporabom čarobnjaka za obrasce .... 203 Izradba obrasca uporabom naredbe AutoForm .......... 204 Izradba obrasca u konstrukcijskom prikazu .................. 204 Upiti (Queries) .......................................................................... 205 Rad s upitima ............................................................................ 205 Izradba upita u konstrukcijskom prikazu ....................... 205 Izvještaji (Reports)................................................................... 208 Rad s izvještajima .................................................................... 209 Izradba izvještaja uporabom čarobnjaka ...................... 209 Izradba izvještaja uporabom naredbe AutoForm ....... 210 Izradba izvještaja u konstrukcijskom prikazu ............... 210

29

RAČUNALSTVO

30

RAČUNALSTVO

POJMOVNIK A abak 17 Access AutoForm 210 indeks 189 izdvajanje zapisa 194 izvještaji 186, 208 Lookup 197 obrasci 185, 202 pravilo referencijalnog integriteta 201 svrstavanje zapisa 194 tablica 185, 187 upiti 185, 205 adresar 131 ADSL 58 antivirus 65 aplikacije 64 ASCII kôd 27 autorska prava 65 B bajt 26 bar code 39 BASIC 20 baza podataka 13, 181, 183 bežične mreže 54 binarni brojevni sustav 25 bit 26 blog 126 brbljaonica 123 brojevni sustav 24 bušene kartice 18

Č čvor mreže 53

E E-mail Accounts 128 electronic mail 126 elektronička adresa 126 elektronička pošta 126 ENIAC 19 Excel brojevni podatci 165 ćelija 159 cell 159 funkcije 175 grafikoni 171 radna knjiga 159 radne tablice 161 redanje podataka 170 tekstualni podatci 162 F favorites 120 favoriti 120 FD 47 fields 181 file 71 folder 72 forum 124 ftp 124 G glavna domena 113 Google 121 grafička ploča 39

Ovo je izvadak iz pojmovnika.

RAČUNALSTVO

C CD-R 49 CD-ROM 48 CD-RW 49 chat 123 client-server 59,112 clipboard 77 copy 78 CPU 31 CRT 41 crtalo 43 cut 77

D datoteka 71 davatelji internetske usluge 111 DB 181 DBMS 183 dekadski brojevni sustav 24 delete 78 Device Manager 79 digitalni fotoaparat 40 disketa 47 dokument 12 domena 114 drag and drop 77 DSL 57 DVD 49

31

Uz udžbenik je priložen CD s mnogo korisnog obrazovnog materijala. Na njemu su prozirnice koje mogu poslužiti nastavnicima pri izvođenju nastave i učenicima za učenje, ponavljanje i provjeru znanja. Na CD-u su mnogo podrobnije objašnjeni pojmovi koji zbog ograničenja opsega knjige nisu mogli biti uvršteni u tiskano izdanje. Uz to, na CD-u su brojni zadatci za vježbu i pitanja za provjeru znanja, primjeri i sl. Zato autori savjetuju nastavnike i učenike na što češću i opsežniju uporabu CD-a.

Dodatne nastavne materijale možete naći na web stranicama:

RAČUNALSTVO

http://racunalstvo.info

32