Kesintisiz Öğrenme (12. Baskı) - Mümin Sekman

1

Kesintisiz Öğrenme (12. Baskı) - Mümin Sekman Üstbilgi:

-

Kahverengi renklendirilmiş satırlar “öykücük” (anekdot) içeriyor.

İndigo ile renklendirilmiş satırlar “önemli gördüğüm satırlar”ı içeriyor.

-

Turuncu renkte kalınlaştırılmış satırlar “uygulama” bilgilerini içeriyor. Bu kitabın atasözleri alıntılanmıştır.

Mümin Sekman Kesintisiz Öğrenme 12. Baskı Okul için değil, hayat için öğrenmeliyiz. Seneca

2

KESİNTİSİZ ÖĞRENME Mümin Sekman 1. Basım: 1998 8. Basım 2007 Gözden Geçirilmiş 9 - 12. Basım : Kasım 2008 ISBN : 978-975-316-107-7 Yayıncı ve Genel Yayın Yönetmeni M. Faruk Bayrak Yayın Yönetmeni Rana Gürtuna Pazarlama ve Satış Müdürü Vedat Bayrak Kapak Tasarımı Sefa Karahan © 2008, ALFA Basım Yayım Dağıtım Ltd. Şti. Kitabın Türkçe yayın hakları Alfa Basım Yayım Dağıtım Ltd. Şti.’ne aittir. Yayınevinden yazılı izin alınmadan kısmen ya da tamamen alıntı yapılamaz, hiçbir şekilde kopya edilemez, çoğaltılamaz ve yayımlanamaz. Baskı ve Cilt Melisa Matbaacılık Tel: (212)6749723 Faks: (212) 674 9729 Alfa Basım Yayım Dağıtım Ltd. Şti. Ticarethane Sokak No: 53 34410 Cağaloğlu, İstanbul/Turkey Tel: (212)5115303-5138751 -5123046 Faks:(212)5193300 www.alfakitap.com [email protected]

3

MÜMİN SEKMAN Kişisel gelişim ve sosyal başarı türünde kitapların yazarıdır. “Başarılı olmak öğrenilebilir” düşüncesini savunan yazarın kitapları: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.

Ya Bir Yol Bul, Ya Bir Yol Aç, Ya Da Yoldan Çekil! (24. baskı) Kesintisiz Öğrenme (9. baskı) Türk Usulü Başarı (8. baskı) Başarı Üniversitesi (14. baskı) Kişisel Ataleti Yenmek (15. baskı) Çevik Şirketler (5. baskı) Her Şey Seninle Başlar (2 yılda 500.000 adet) Limit Sizsiniz (4 ayda 150.000 adet)

Bu kitaplardan başka, sıfırdan zirveye başarı öykülerinin anlatıldığı “İnsan İsterse: Azmin Zaferi Öyküleri” dizisinin de konsept danışmanlığını yapıyor. İstanbul’da doğan yazar, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ni bitirdi; ama hukuk alanında hiç kariyer yapmadı. Bir dönem Çocuklar Duymasın dizisinin senaryo danışmanlığı yaptı. Çok sayıda özel şirket, kamu kurumu ve üniversitede başarı üzerine seminer verdi. Kendi alanında ilk üçte olan bazı lider, star ve işadamlarına “öyküsü yazılmaya değer bir iş başarma” danışmanlığı yaptı. Kişisel Gelişim Merkezi’nin kurucusudur. Kigem.com Türkiye’nin ilk kişisel gelişim içerikli internet sitesidir ve Türkiye’de “Beyin Haftası” kutlamalarını yürütmektedir. Türkiye’de “kişisel gelişim uzmanı” titrini ilk kullanan kişi olan Mümin Sekman, dünyanın metrekaresine düşen başarılı insan sayısını artırmayı kişisel misyonu sayıyor. Rakamlarla Mümin Sekman’ın Kariyeri (Eylül 2008) • • • • • • •

İlk kitabını 21 yaşında yazdı. Bugüne kadar 8 kitabı yayınlandı. Türkiye’nin 40 şehrinde seminer verdi. Kitaplarının toplam satışı 850.000’i geçti. Seminerlerine 60.000’den fazla kişi katıldı. Web sitesi Kigem.com’a 70.000 kişi üye oldu. “Her Şey Seninle Başlar” kitabı 2 yılda 500.000 baskı yaptı.

www.kigem.com www.muminsekman.com

4

Kurnaz insanlar okumayı küçümserler. Basit insanlar ona hayran olurlar. Akıllı insanlar ise ondan yararlanırlar. *

*

*

Yalanlamak ve reddetmek için okuma. İnanmak ve her şeyi kabul etmek için de okuma. Sadece konuşmak ve nutuk çekmek için de okuma. Tartmak, kıyaslamak ve düşünmek için oku. Francis Bacon

Cesaret, bilgelik ve iyilik adına… Albay Savaş Uzel’e…

5

İÇİNDEKİLER

Önsöz..........................................................................................................................................6 Bu Kitabı Kimler İçin Yazdım?..................................................................................................6 Bizler Okumayı Öğrendik; Ama Öğrenme Üzerine Yeterince Okumadık!................................8 Gönüllü Öğrenenlerden misiniz, Zorunlu Öğrenenlerden mi?.................................................10 Öğrenmeyi Öğrenmenin Yararları: Niçin Öğrenmeyi Öğrenmeliyiz?......................................13 Öğrenmenin Aşamaları: Bilgi Beynimizin İçinde Nasıl Akıyor?.............................................16 1. Bilgiyi Beyne Almak: Bilgi Kafamıza Nasıl Girer?.............................................................18 2. Bilgiyi Beyinde İşlemek: Öğrendiklerimizi Kafamıza Nasıl Yerleştiriyoruz?.....................22 3. Bilgiyi Kullanmak: Öğrendiğimiz Bir Bilgiyi Beynimizden Nasıl Çağıracağız?.................28 Beynimizi Öğrenmeye Hazırlamak İçin Gereken “Isınma Hareketleri” Neler?.......................30 En Yaygın Öğrenme Yolu: Okumak.........................................................................................34 Okuma Hızı ve Anlama Düzeyi Nelere Bağlıdır?.....................................................................37 Soyut ve Yabancı Kelimeleri Nasıl Öğrenmeli?.......................................................................39 Dinleyerek Öğrenme Becerileri Nasıl Geliştirilebilir?.............................................................41 Akronimlerle Öğrenme: Anahtar Kelimelerden “Şifreler” Yaparak Akılda Tutmak...............45 Kavrama Kapasitesini Artırmak: Daha Hızlı ve Kolay Anlamak İçin Neler Yapmalı?...........46 Listeleri Hafızaya Kaydetmenin Yolu: Hafıza Klipleri!...........................................................49 Pratik Öğrencinin Rehberi: Ders Çalışmadan Önce Bunlara Çalışın!......................................51 Önce Kendinizi Öğrenin: Hayat Amaçlarınız Neler?...............................................................53 Başarmak İçin Öğrenmek: Neyi Bilmeniz Gerektiğini Nasıl Bileceksiniz?.............................59 Bilgi Girişimciliği: Öğrenme Üzerine Kurulu Kariyerler.........................................................62 Çıkış: Öğrenmek, Yaşama Sanatını Keşfetmektir....................................................................64 İlgili Türkçe Kaynaklar ve Okuma Önerileri............................................................................67

6

ÖNSÖZ BU KİTABI KİMLER İÇİN YAZDIM? Amacımız; imkânsızı mümkün, mümkünü kolay, kolayı da zarif ve zevkli yapmanın yollarını bulmaktır. Dr. Feldenkrais Yaşlı bir adam, emekliliğini huzurla geçirme ümidiyle küçük bir ev almıştı. Evindeki ilk günleri gayet mutlu geçiyordu. Derken bir gün, çok sayıda çocuğun gürültüsüyle uyandı. 0 gün yeni evinin yanında bir okul olduğunu ve öğrencilerin ders yılının başladığını keşfetti! Öğrenciler sokaktan çöp kutularını tekmeleyip, bağırıp şarkı söyleyerek geçiyor, dayanılmaz gürültü yapıyorlardı. Bir gün yaşlı adam onları çağırdı. “Çocuklar sizi çok sevdim, bana gençliğimi hatırlatıyorsunuz, bu neşeli halinizi ne olur devam ettirin!” dedi. Çocuklar şaşırdılar. Bir de teklifte bulundu: “Eğer her gün böyle gürültü yaparak geçerseniz, size günlük 10 dolar veririm!” Çocuklar bu tekliften hoşlandılar. Daha çok gürültü yaparak geçmeye devam ettiler. Yaşlı adam da söz verdiği gibi onlara ödemesini yaptı. Sonra bir gün yaşlı adam, “Çocuklar enflasyon beni çok etkiledi, bundan sonra size ancak 5 dolar ödeyebilirim.” dedi. Çocuklar biraz bozuldular ama gürültü yapmaya devam ettiler. Yaşlı adam da ödemeye devam etti. Birkaç gün sonra yaşlı adam, “Kusura bakmayın çocuklar.” dedi, “Maaşımı alamadım, bundan sonra size ancak 1 dolar ödeyebilirim!” Çocuklar bu duruma çok kızdılar, “İmkânsız bayım,” dediler, “bu paraya bu işi hayatta yapamayız!” Gürültü yaparak geçme “işini” bıraktılar!.. Hiçbir şey eğitimin ulaşamayacağı yerde değildir. Zekice tasarlanmış bir eğitim, mucizeyi bir şekilde insan davranışlarını değiştirir. Mark Twain, “Eğitimin yapamayacağı hiçbir şey yoktur. Hiçbir şey onun ulaşamayacağı yerde değildir.” Su, nasıl içine konduğu kabın şeklini alıyorsa, insan da kafasının içindeki eğitime göre hareket eder. Eğitim iki boyutludur: Öğrenme ve öğretme. Dünyayı değiştiren güç, zorunlu “öğretme” değil, gönüllü “öğrenme”dir. Gönüllü öğrenme merak etmekle başlar. Merak ilgiyi oluşturur. İlgi, insanı bilgiye götürür. (B)ilgi: Bilginin ücreti ilgidir! Peter Drucker, “Önümüzdeki dönem bilgi çağı değil, bilgiyi kullanma çağı olacaktır.” demişti. Bu sözün altında yatan anlam nedir? Paranın kapısı herkese açık değildir, bir bankaya gidip bütün paraları isteseniz vermezler. Makam kapıları herkese açık değildir, bir kuruma girip oradaki en üst makam koltuğuna oturmak istediğinizi söyleseniz bunu size hemen vermezler. Buna karşın bir kütüphaneye gidip oradaki bütün bilgileri almak/öğrenmek istediğinizi söylediğinizde, size engel olunmaz. 0 bilgiyi öğrenip, kafanızda işleyip, onunla hayatınıza yeni bir yön ve biçim verebilirsiniz. 0 bilgiyi ürün ve hizmete çevirip başkalarının hayatını da değiştirebilirsiniz. Bill Gates bilgisayar yazılımını 6 günde yazdı. Bu, bilgiye dayalı bir üründü ve dünyayı değiştirdi. Bilginin kapıları herkese açıktır ve ödenecek en önemli ücret birazcık ilgidir. Öğrenme, insanları eşit kılar! Öğrenme, bir fırsat eşitliği sağlayıcısıdır. Doğuştan gelen bazı haksız eşitsizlikleri kapatma aracıdır. Güzel doğmayabilirsiniz, zengin olmayabilirsiniz ama alanında en “bilgili” insan olduğunuzda tüm bunların size sunulmaya başlandığını görürsünüz. Öğrenme, hayatımızı şekillendirme aracımızdır. Hiçbirimiz olduğumuz gibi kalmak zorunda değiliz, mevcut halimize katlanmak zorunda değiliz, öğrenerek kendimizi ve hayatımızı istediğimiz şekle sokabiliriz. Bilgiyle kendimizi yeniden biçimlendirebiliriz. Bu kitap bunu nasıl yapabileceğimizi anlatmak için yazılmıştır. Bu kitabın anafikri şudur: Başarılı bir şekilde öğrenebilir ve iyi öğrenerek daha başarılı olabiliriz.

7

Kesintisiz Öğrenme’de, başarılı öğrenmek ve öğrenerek başarmak için bilinmesi gerekenleri anlattım.1 Nasıl başarılı bir şekilde öğrenebileceğini ve öğrenme gücünü kullanarak nasıl daha başarılı olabileceğini merak edenlerin işine yarayacağına inanıyorum. Bilgi, öğrenme ve başarı üçgeninde neyi nasıl yapmak gerektiğini beyin temelinde sunmaya çalıştım. Önce öğrenmeyi öğrenip, sonra bunu öğrenme davranışımıza uygulayarak neler yapabilirsiniz? Şu an olduğunuzdan daha hızlı okuyabilirsiniz. Okuduğunuzu daha iyi anlayabilirsiniz. Anladıklarınızı aklınızda daha uzun süre tutabilirsiniz. Öğrendikleriniz arasında daha iyi bağlantılar kurup bildiklerinizden daha kaliteli fikirler üretebilirsiniz. Hafızanızdaki bilgileri ihtiyaç duyduğunuzda daha hızlı ve kolay bir şekilde hatırlayıp kullanabilirsiniz. Aklınızın ve beyninizin gücünden daha fazla yararlanabilirsiniz. Tüm bunlar önce düşünme kalitenizi sonra yaşam kalitenizi artıracaktır. Bu kitap kimler için yazıldı? Hayatımız iki bölümden oluşu yor: Okul hayatı ve hayat okulu. Ömrümüzün dörtte biri okul hayatında, dörtte üçü hayat okulunda geçiyor. Okul hayatının amacı, hayat okuluna hazırlamak. Aradaki müfredat uyuşmazlığından, hayat okulunda gerekli pek çok bilgiyi okul hayatında öğrenemiyoruz. Okul hayatına devam eden “öğrenciler” ile hayat okuluna devam eden “öğreniciler” bu kitaptan yararlanabilir. Sıkılmadan ve zorlanmadan derslerinde başarılı olmak isteyen öğrenciler de, öğrenmeyi okul hayatıyla sınırlamayıp hayat boyu severek öğrenmek isteyen yetişkinler de kitabın “kapsama alanı” içerisinde. Bu kitapta okul hayatında derslerle mücadele edenler ile yaşam mücadelesi için kitaplardan dersler çıkarmayı sevenlere etkin, kolay ve kalıcı bir şekilde öğrenmenin yollarını sunmak istedim. Kesintisiz Öğrenme’nin gözden geçirilmiş yeni halini okuyorsunuz. Kesintisiz Öğrenme benim ikinci kitabım. Şu anda kitabın gözden geçirilmiş ikinci versiyonunu okuyorsunuz. Kitabın 1998 yılındaki ilk yayınından yaklaşık on yıl sonra 2008’de içini ve kapağını yeniden düzenledim. Bu gözden geçirme sırasında tarihi bir eseri restore etme titizliğiyle çalıştım. Bir yandan o ilk yazımdaki ruhu korumaya, bir yandan da günümüzün ihtiyaçlarını karşılayacak hale getirmeye çalıştım. Kitaptaki bölümler birbirini tamamlasa da, her bölüm kendi içinde bağımsızdır. Bir bölümün içinde anlatılanlar ilginizi çekmezse ya da bir ihtiyacınızı gidermezse, bir sonraki ilginizi çeken/ihtiyacınızı gideren kısma geçebilirsiniz. Son olarak, kitapta bazı fikir, özdeyiş veya öneriler birkaç kez tekrar edilmiştir. En temel bilgileri öğretmek için “sıkıcı” bulunmak pahasına birkaç kez tekrarladığım oldu. Bu kritik bilgilerin kitabı sonuna kadar okuyan herkesin zihnine yerleşmiş olacağına inanıyorum.

1

Kitabın konusunu açıklayan birkaç tümcedir. (İG)

8

BİZLER OKUMAYI ÖĞRENDİK; AMA ÖĞRENME ÜZERİNE YETERİNCE OKUMADIK! Hukuk fakültesine başladığım ilk gün, ilk oturduğum sıranın üzerinde şöyle yazıyordu: “İnsanı insan eder gayret ile çalışmak, fakat işin zor yanı çalışmaya alışmak!” Bizler okullarda okumayı öğreniyoruz, öğrenmeyi değil. Nasıl okuyacağımızı öğreniyoruz ama nasıl öğreneceğimiz üzerine fazla bir şey okumadan mezun oluyoruz. Sadece eğitim sistemimiz değil, bizler de “öğretilme” merkezliyiz. Öğrenmeyi istemek yerine, öğretilmeyi beklemek eğilimindeyiz. Bu yüzden çoğumuz okumayı öğrendikten sonra, öğrenme üzerine bir şeyler okumayı gereksiz bulabiliyoruz. Sizler bu konuda farklı bir şeyler yapmanız gerektiğini düşünmeye başlamış olmalısınız ki, bu kitabı aldınız. Bu, başlangıç için olumlu bir adım! Öğrenme üzerine yeni şeyler öğrenmemiz lâzım. Aksi takdirde öğrenmeyi öğrenmeden bir şeyler öğrenmeye zorlandıkça, öğrenirken sıkılıyor, öğrenmeden soğuyor, hayat okulun- da ve okul hayatında başarısız oluyoruz. Nasıl öğrendiğimizi iyice öğrenirsek, öğrenirken daha az zorlanırız. Peki olması gereken nedir? Nasıl öğrendiğimizi ne kadar iyi bilirsek, o kadar iyi ve verimli öğreniriz. Ne kadar iyi ve verimli öğrenirsek, öğrenmeyi o kadar çok severiz. Öğrenmeyi ne kadar çok seversek, öğrenme işlerinde ve öğrenmeye dayalı işlerde o kadar başarılı oluruz. O halde işe öğrenmeyi öğrenmekten başlamalıyız. Öğrenmeyi öğrenmek nedir? İnsanın nasıl öğrendiğini öğrenmesi demektir. Daha iyi nasıl öğrenebileceğini bilmek ve bu bilgileri kendi öğrenme sürecine uygulayıp kullanabilmektir. Öğrenirken kafasının içinde olanların farkında olmaktır. Niçin öğrenmeyi öğrenmeliyiz? Daha az zamanda, daha az yorularak daha çok şey öğrenebilmek, öğrenmenin keyfini çıkarabilmek, okuduklarımızı daha iyi sindirebilmek, bilgiye dayalı mesleki rekabet üstünlüğü kazanmak ve nihayetinde öğrenmeyi bir yaşam tarzına dönüştürebilmek için öğrenmeyi öğrenmeliyiz. Peki öğrenmeyi öğrenmek için neleri bilmek gerekir? Öğrenmeyi öğrenmenin “müfredatı” nedir? Öğrenmeyi öğrenmek, “okuryazarlık”la başlar; ama orada kalmaz. Okumayı öğrendikten sonra, öğrenme üzerine bir şeyler okumayı gerektirir. Öğrenmeyi öğrenmek, okumanın, kavramanın, hafızanın mekanizmasının nasıl çalıştığını bilmek demektir. Bilgi hakkında bilgi sahibi olmak, kafamızın nasıl çalıştığı üzerine kafa yormaktır. “Zihinsel okuryazar” mısınız, yoksa sadece “bakar-imzalar” mı? Okuryazarlık kavramı günümüzde ikiye ayrılmaktadır. Birincisi, geleneksel “alfabetik okuryazarlık”tır. Yani A-BC’yi okuyup yazabilmek. İlkokulun ilk sınıflarında öğretilen derslerdir. İkincisi ise “zihinsel okuryazarlık”tır. Yani beynin nasıl çalıştığını bilerek, ona göre öğrenmek. Maalesef bu, okullarda henüz öğretilmemektedir. Beyin üzerine çalışmalarıyla tanınan Tony Buzan bu iki okuryazarlık türünü şöyle ayırıyor: 1) Alfabetik okuryazarlık (Okuldaki klasik okumayı öğrenme)

9

A) Sözel okuryazarlık (Kelimelerle işlem yapabilmek. Örneğin adını yazabilmek) B) Sayısal okuryazarlık (Rakamlarla işlem yapabilmek. Örneğin dört işlem) 2) Zihinsel okuryazarlık (Beynin nasıl öğrendiğini öğrenmek) A) Beynin fiziksel (fizyolojik) yapısını anlamak. Örneğin beyin hücrelerini tanımak. B) Beynin zihinsel (psikolojik) yapısını anlamak. a) Hafızanın nasıl çalıştığını bilmek, b) Gözün okuyuşunu, beynin kavrayışını bilmek, c) Yaratıcılığın, düşünmenin, zekânın nasıl çalıştığını bilmek. Alfabetik okuryazarlık oranı her geçen gün artarken zihinsel okuryazarlık o kadar hızlı artmıyor. Toplumun %90’ı alfabetik anlamda “okuryazar” olmasına rağmen, zihinsel okuryazarlığın oranının %10’u geçmediğini düşünüyorum. Alfabetik okuryazarlığın bilgi toplumundaki yerini gelecek bilimci Alyin Toffler şöyle tanımlıyor: “Geleceğin cahili, okuyamayan kişi olmayacaktır. Nasıl öğreneceğini bilmeyen kişi olacaktır.” Bilgi toplumunda “okur-imzalar” olmak yetmiyor, “okur, düşünür, uygular, sonuç alır” bir insan olmak gerekiyor. Başkalarından öğrenebileceğimiz gibi, kendimizden de bir şeyler öğrenebiliriz. Zihinsel okuryazarlığın amacı, kişinin beyninin içindeki Öğrenme sürecini tanıyarak öğrenme verimini artırmasıdır. Öğrenmenin Öğrenilmesi için önce Öğrenmenin ne olduğunun tanımlanması gerekir. Öğrenmenin onlarca edebi ve estetik tanımı yapılabilir. Buna karşın teknik anlamda Öğrenme, dış dünyadaki verilerin, duyu organlarımız aracılığıyla iç dünyamıza aktarılması ve sonra iç dünyamızda bu verilerin işlenerek gerekli görülenlerin hafızaya kaydedilmesi ve gerektiğinde hafızadan çağrılarak amaca göre kullanılmasıdır. Dışarıdan/başkalarından öğrenmenin tarifi bu şekildedir ama insan kendi içinde düşünme yoluyla da çok şey öğrenir. Bu, kendinden Öğrenmedir. Düşünürken, dış dünyadan alınıp iç dünyamızda arşivlenen verilen kullandığımız gibi, kendi hayal gücümüzle arşiv kayıtlarımızda olmayan şekilde tasarlayabiliriz. İki türlü öğrenme var: Açık öğrenme ve gizli öğrenme! Bazen ne öğrendiğimizi bilerek öğreniriz ki buna açık öğrenme denir. Okullardaki Öğretim bu tarzdadır. Bazen de öğrendiğimizin farkında olmadan bir şeyler öğreniriz. Buna gizli öğrenme denir. Sınıfta yapılan dersler açık öğrenmedir, arkadaşlarımızla yaptığımız sohbetlerde öğrendiklerimiz gizli öğrenme. Arkadaşımız, “Gel sana bir şey öğreteceğim,” demeden bir şeyler anlatır ve anlattıkları ilgimizi çekerse hafızamıza kaydederiz. Bu gizli öğrenmedir. Hatta toplumun çoğunluğu bu yolla öğrenir! İnsan “yaşayarak” öğrenebileceği gibi, başkalarının yaşadıklarını okuyarak da öğrenebilir. Acı çekmeden, bedelini başkasına ödeterek Öğrenmenin yolu, başkalarının tecrübelerinden kendi hayatına ders çıkarmaktır. İnsanın öğrendikleri onda düşünce düzeyinde değişiklik yapabileceği gibi, davranış düzeyinde de değişiklik yapabilir. Davranışı değiştirip düşünceyi değiştirmeyen eğitim de, düşünceyi değiştirip davranışı değiştirmeyen eğitim de eksiktir. Önemli bir nokta da, sindirilmiş öğrenme ile ezberlenmiş bilginin farkıdır. İngilizcede bu fark information ve knowledge kavramlarıyla ayrılır. Information “bilgi” demektir ama knowledge “içselleştirilmiş bilgi” demektir. Yani, sindirilmiş, öğrenenle bütünleşmiş bilgi. Information insanı bilgili yapar, bilge olmak içinse knowledge gerekir.

10

GÖNÜLLÜ ÖĞRENENLERDEN MİSİNİZ, ZORUNLU ÖĞRENENLERDEN Mİ? Ünlü eğitim profesörü John Dewey insanın bir şey yapması için onu yapmayı istemesi gerektiğini savunurdu. Bir gün Dewey ve küçük oğlu çamurlu suyun içinde yürüyordu. Sıradan bir insanın bu durumda ne yapacağı belliydi; ama ünlü eğitim filozofunun yüzünde ne yapacağını bilmemenin acizliği okunuyordu. Onun bu halini gören bir arkadaşı, “Çocuğu sudan çıkar John, yoksa üşütecek!” dedi. Bunun üzerine, “Biliyorum, biliyorum,” dedi Dewey, “ama onu bu çamurlu sudan benim çıkarmamın bir faydası olmayacak. Onun, bu çamurlu sudan çıkmayı kendi kendine istemesi için ne yapmam gerektiğini düşünüyorum!” Ben de bu kitapta, size aynı şeyi yapmak istiyorum. “Öğrenmeyi öğrenme”yi istemenizi istiyorum. Yaşamak için öğrenmeyi aşıp, öğrenmek için yaşayan biri olmanızı istiyorum. Öğrenmeyle nefrete değil, sevgi ve meraka dayalı bir ilişkiniz olsun isterim. Okul süresince değil, yaşadıkça öğrenin isterim. Çok şey istediğimin farkındayım; ama bunu “sizin iyiliğiniz için” istiyorum! Gönüllü öğrenenlerden misiniz, zorunlu öğrenenlerden mi? Öğrenmeyi ikiye ayırabiliriz: Gönüllü Öğrenme ve Zorunlu Öğrenme. Gönüllü öğrenme, kişinin kendi isteğiyle öğrenmesidir. Zorunlu öğrenme ise, dışarıdan zorlamayla gerçekleşen öğrenmedir. Öğretme genellikle bir zorunlu öğrenme ilişkisidir. Öğrenciler çoğunlukla “zorunlu öğrenen” kategorisine girer. Zorunlu öğrenmeler daha sorunludur. Zorunlu öğrenme, genellikle öğrenmeden soğutur. Konferanslarıma katılan bazı öğrenciler, “Ders çalışmam gerektiğini biliyorum; ama canım ders çalışmak istemiyor, ne yapmalıyım?” diye soruyorlar. Onlara şöyle diyorum: “Üzülmeyin! Ders çalışmak istemiyorsunuz ama ders çalışma isteğine sahip olmayı istiyorsunuz. Nerede istek varsa, orada umut vardır. Bir yerde istek varsa, başarının yeşerme şansı da var demektir. İstemeyi istemek asgari bir başlangıç için kabul edilebilir bir kaldıraçtır.” Gördüğüm kadarıyla öğrenciler ders çalışma isteklerine göre üç gruba ayrılıyorlar: 1) Ders çalışmayı isteyenler. 1) Ders çalışmayı istemeyen ancak istemeyi isteyenler 2) Ders çalışmayı istemeyen ve istemeyi de istemeyenler! Bu sonuncu grup, öğrenmeyle ilişkisi problemli olan, en zor durumdaki gruptur. Bu gruptakiler derslerden nefret etmelerinden dolayı derslerin zorluğunu gerçekte olduğundan daha ağır hissedecektir. İstek zorlukları kolaylaştıran bir güce sahiptir. İstek gücü yoksa irade gücü vardır! Eminim, pek çok öğrenci okurda içten içe şu soru kaynamaya başladı: “Bir insan sevmediği bir konuyu ne kadar istekle öğrenebilir ki?” Başkalarının belirlediği konuda, başkalarının belirlediği içeriği öğrenmek için çabalayıp zorlanan bir insan, öğrenmeyi ne kadar sevebilir ki? Üstelik notları da düşükse, o dersi çalışmayı nasıl isteyebilir ki? Sevmediği bir işte düşük maaşla çalışan birinin işini sevmesi kadar zor değil midir bu? Böyle düşünmekte haklı olabilirsiniz ama böyle düşünmek doğru değil! Neden mi? Çünkü sonuca götürmeyen düşünce doğru da değildir. Yani haklı olduğunuzu sandığınız düşünce sizi sınırlandırıyor, kafesiniz oluyorsa, o düşüncenin içine sığınmamanız gerekir. Aksi takdirde “haklı haklı kaybeden” olursunuz. Mesela sevmediği işte düşük maaşla çalışan bir işçi işini sevmemekte haklı olabilir ama bu tavrı onu başarılı yapmaz. Bu kişi söylenir, suçlar, direnir ama tüm bunları yapması onu başarılı yapmaz. Başarı, bir entelektüel tartışma değildir, disiplinli eylemler dizisiyle sonuca gitmektir. Haklı ya da haksız olmanız bir tartışmadır, başarı programı değil. Bir kişi bu tartışmada haklı da çıksa, haksız da çıksa, başarının gereğini yapmadığı sürece(o bir “kaybeden”dir.

11

Başarı hak değil görev merkezli yaşamayı gerektirir. Tartışmayı değil, eylemi gerektirir. Hayat sadece teorik haklar üzerine kurulu olsaydı, dünya bir adliye sarayı olurdu! Hayatta bazen “haklı” olmayı değil, “başarılı” olmayı seçmek gerekir. Seçmediği dersleri sevmemek bir öğrencinin hakkı olabilir ama bu hakkı kullanıp o dersleri öğrenmemek insanı başarıya değil, başarısızlığa götürür. Sevmese de o dersi çalışıp geçmek görevidir. Zaten başarılı insanları başarısızlardan ayıran da budur. Sevdiği işi herkes aynı şekilde yapar, sevmediği halde başarısı için gerekli olanı yapanlar ise başarılı olur. Hayat hep sevdiğimiz şeyleri yapacak kadar eğlenceli olmak zorunda değildir. Hayatın eğlenceli boyutları vardır; ama tamamı eğlenceli olmak zorunda değildir. O halde nasıl düşünmeli? Hayatta bazı durumlarda hak yok, görev vardır. Bazı şeyleri, sevmesek de yapmamız görevimizin gereğidir. Görev duygumuz ve sorumluluk bilincimiz irade gücümüzden, yani iç disiplinden beslenir. Neyse ki dünyadaki her şey isteğin insafına kalmamıştır. Bu dünyada irade gücü denilen ve isteği yönetmek için kullanılabilecek bir mekanizmamız daha bulunuyor. Bir şeyi yapmanız gerekiyor; ama yapmak istemiyorsanız, kendinizi yönetmek için muhtaç olduğunuz güç iradenizde mevcuttur. İrade gücü şarkı söylemek gibi kişiye özel bir yetenek değildir, her insanda mevcut olan bir özelliktir. Bir öğrenci, içinde ders çalışma isteği duymasa da, irade gücüyle kendini içten zorlayarak harekete geçirebilir İçten zorlamalı bu çabasını verimli öğrenme teknikleriyle de destekleyerek başarılı bir öğrenci olabilir. İstekle yapmak, irade gücüyle yapmaktan daha kolaydır ama hayatta her zaman istekle ilerlenmez. İsteğin sorunu istikrarsız oluşudur, bir gelir bir kaybolur. Bu da irade gücünü yedek kuvvet olarak kullanmayı gerektirir. Fabrikalarda nasıl elektrik kesildiğinde jeneratör devreye giriyorsa, insanda da istek kesildiğinde irade gücü devreye girmelidir. Böylece üretim/çalışma aksamadan yürür. İçten gelen bir istekle ders çalışırken, istek aniden kesiliyorsa, irade gücü devreye girmelidir. Burada ilginç olan nokta şudur: Bir davranış içten zorlamalı da olsa tekrar tekrar yapıldıkça alışkanlık oluşturur. Alışanlık haline gelince de o davranış gittikçe kolaylaşır. Alışkanlık kendini tekrarlatmaya eğilimlidir. Alışkanlığa dönüşen davranış, başlangıçta zorlamayla da olsa, sonraları istekle yapılabilir hale gelebilir. Zorlamayla yapılan ders çalışma da zamanla alışkanlık oluşturur, insana alışkanlığı kolay geldiği için, kişi zamanla zorlanmadan ders çalışabilir. Başlangıçtaki zorlama sonda kolaylığa dönüşür. Hatta bazen kişi alışkanlık etkisiyle ders çalışmayı bile sevebilir! Başarılı öğrenme iki şeye bağlıdır: İstek ve teknik! Öğrenme başarısı temelde iki şeye bağlıdır: Öğrenme isteği ve öğrenme tekniği. Öğrenme anında içinde bulunulan psikolojik durum ve kullanılan öğrenme metotları öğrenme performansını belirler. Yani öğrenme anında motivasyonun yüksek olması ve etkili öğrenme tekniklerinin kullanılması öğrenme başarısını getirir. Bir kişi etkin öğrenmenin stratejilerini bilmese bile yeterli moral-motivasyona sahipse bir yere kadar başarılı olabilir. Ama bu durum sürdürülebilir değildir. Moral, tekniksiz ilerler ama fazla değil! Aynı şey teknik için de geçerlidir. Moralsiz teknik de ilerler ama hedefe istenilen performans- ta ulaşamaz. Önemli olan motivasyon ile metotlu çalışmayı bir arada kullanmaktır. Güçlü bir öğrenme isteği, güçlü bir öğrenme tekniğiyle birleştiğinde mucizeler yaratır. Başarı istekle başlar, teknikle sonuca ulaşır.

12

Ders çalışma isteği olan ve ders çalışma tekniklerini de öğrenmiş birinin işi kolaydır. Bu durumdaki bir okurun, kitaptaki bilgiler ışığında kendi öğrenme tekniğini gözden geçirmesi ve öğrenme isteğini güçlendirmesi yeterli olacaktır. Peki isteği de tekniği de olmayanlar ne yapabilir? Öncelikle kitabın tamamını okumaları gerekiyor! Çünkü böylece öğrenmeye bakış açılarını değiştirecek ve öğrenme tekniklerini geliştirecek fikirler öğrenecekler. Bu da daha iyi öğrenmelerini sağlayacak. İnsan iyi yapabildiği şeyi sever ve tekrar tekrar yapmak ister. Öğrenme tekniklerini öğrenip zorlanmadan öğrenmeye başlayan bir öğrencinin isteği de artmaya başlar. İsteksizliğin nedeni, öğrenirken yaşanan zorluklar ve sıkıntılardır. Öğrenme tekniklerini öğrenip kullandıkça öğrenme isteğiniz de artmaya başlayacaktır. Sevmesem de (ç)alışırım! Bir İngiliz atasözü söyle der: “Atı suyun kenarına götürebilirsiniz ancak ona su içirtemezsiniz.” Başkaları sizin için, sizin istemediğiniz şeyleri size yaptıramaz. Kendi hayatınız için sorumluluk almalısınız. İradeli bir insan olup, başarınız için yapmanız gerekenleri yapmalısınız. Başkalarıyla kapışmak yerine, içinizdeki tembel tarafınızı yenmeye çalışmalısınız. Biliyorsunuz ki, tüm stratejilerin başladığı ve bittiği yer sizsiniz. Eğer siz kendiniz için bir şeyler yapmak isterseniz, başkaları da sizin için bir şeyler yapabilir. Sizi başarılı ya da başarısız yapacak olan, sizsiniz. Seçim sizin!

13

ÖĞRENMEYİ ÖĞRENMENİN ÖĞRENMELİYİZ?

YARARLARI:

NİÇİN

ÖĞRENMEYİ

Bir Amerikalı işadamı ile Japon meslektaşı orman içerisindeki bir otelde düzenlenen, iş hayatında rekabet yollarını anlatan bir seminere katılmışlardı. Seminer arasında ormanda dolaşmaya çıktılar. Duydukları vahşi bir sesle ikisi de irkildi. Dönüp arkalarına baktıklarında, aç bir aslanın üzerlerine doğru koşmaya başladığını gördüler. Her ikisi de hızla kaçmaya başladı. Kaçarken Japon aniden durdu ve çömelerek çantasından bir şeyler çıkarmaya başladı. Bu sırada Amerikalı hızla uzaklaşıyordu. Japon’un ne yaptığını merak eden Amerikalı geriye dönüp baktığında gözlerine inanamadı! Japon işadamı, aç aslanın hızla üzerine yaklaşmasına rağmen, çantasından spor ayakkabılarını çıkarmış giyiyordu! Amerikalı, “O spor ayakkabılarını giyerek aç bir aslandan daha hızlı koşabileceğini mi sanıyorsun?” diye bağırarak kaçmaya devam etti. Spor ayakkabılarını giymeyi başaran Japon, ok gibi yerinden fırlayarak koşmaya başladı. Amerikalı iş ayakkabılarıyla koşarken, Japon spor ayakkabılarıyla koştuğu için, Amerikalıyı önce yakaladı, sonra da geçti. Amerikalı’nın gerilerde kaldığını ve aslana yem olmak üzere olduğunu gören Japon Amerikalı’ya dönüp cevabını verdi: “Evet, ben bu spor ayakkabılarımla aç bir aslandan daha hızlı koşamayabilirim; ama senden daha hızlı koşarım!” Bu hikâyeden çıkarılabilecek dersler neler? Bu öykünün bize mesajı nedir? Ders bir: Asla bir Japon’un yoldaşlığına güvenerek tehlikeli ormanlarda dolaşmaya çıkma! Ders iki: Başkalarından farklı sonuçlar almak istiyorsak, onlardan farklı şeyler yapmalıyız. Önde olmak için önce bizi öne geçirerek farklara sahip olmamız gerekir. Yıllar önce bir seminerime katılan ve üniversite adayı olduğunu söyleyen bir genç şöyle demişti: “Bütün arkadaşlarım Tarih, Türkçe, Matematik çalışırken, benim burada öğrenmeyi öğrenme seminerine katılmam ne kadar doğru?” Ona yukarıdaki hikâyeyi anlattıktan sonra, “Sen doğru olanı yapıyorsun. Rakiplerin Tarih, Türkçe, Matematik çalışırken sen öğrenmeyi öğreniyorsun. Bir fark yaratıyorsun. Bir avantaj geliştiriyorsun. Öğrenmeyi öğrenme sınav maratonunda, spor ayakkabılarını giyerek koşmak gibidir” dedim. Şimdi bu genç istediği bölümde okuyor. Rakipleriniz ders çalışıyorken, siz nasıl ders çalışmanız gerektiğini öğrenip sonra hızla çalışmaya başlayın. Bu sizi öne geçirecek bir rekabet üstünlüğü demektir. Sadece okul hayatında değil, hayat okulunda da öğrenmeyi öğrenme, rekabet üstünlüğü sağlar. Pek çok mesleki başarının çekirdeğinde bilgi bulunur. İş hayatında gördüğümüz pek çok mesleğin çekirdeğinde bilgi bulunur. Avukatlar hukuk bilgileri nedeniyle, futbolcular top oynama konusundaki bilgi ve becerileriyle değer görürler. Mühendisler ve mimarlar “bir binanın nasıl yapılması gerektiği” konusundaki uzman teknik bilgilerini insanlara sunarlar. Kuaförler saçın nasıl kesileceğini, cerrahlar insan anatomisini, marangozlar ağaçların nasıl şekillendirileceğini normal bir insandan daha fazla bilirler. Birçok mesleki başarının ve kariyerin temeli, bir konuda uzmanlaşmış teknik bilgi sahibi olmak ve o işi ortalama insandan birkaç kat daha iyi (yapa)bilmektir. Eğer bir insan büyük bir başarı kazanmışsa bunun ardında bir uzmanlaşmış teknik bilgi vardır. O kişi o işin en iyi şekilde nasıl yapılacağını bilmeseydi muhtemelen başaramazdı. Bundan dolayı sık

14

sık, “Eğer bir insan büyük bir iş başarmışsa, orada benim öğrenmem gereken bir şey var demektir,” diye düşünürüm. Başarıyı getiren bilgi, neyin nasıl yapılacağının bilgisidir. Her bilgi başarı getirmez. Dedikodu da bir bilgidir ama başarı getirmez. Başarı getiren bilgiye “uzmanlaşmış teknik bilgi” (know how) denir. Bu kavrama “neyin, nasıl yapılacağının bilgisi” de diyebiliriz. Bir konuda “know how” sahibi insanlar o işin “uzmanı” olmuş sayılırlar. Uzman “az şey hakkında çok şey bilen kişi” olarak tanımlanır. Nasıl uzman olunur? Önce neyin nasıl yapılacağını öğrenir, sonra da bu bilgiyi beceriye dönüştürerek uzman olursunuz. Uzmanlığın gücüyle de bir iş(lev) görür, performansınız ölçüsünde başarılı olursunuz. Uzmanlıkta önemli olan noktalardan biri, insanların hayatını kolaylaştırmak için kullanılabilecek bilgi sahibi olmaktır. Eğer cerrah olmak istiyorsanız çok ister ve çabalarsanız, öğrenme kapasiteniz de yeterli ise, siz de “nasıl cerrah olunabileceğini” öğrenebilir, bir cerrah olarak çalışabilirsiniz. Eğitim insana fırsat eşitliği sağlar. Öğrenmenin gücü buradan gelir. Öğrenme varoluşu anlamlandırır: Öğreniyorum, o halde varım! Öğrenmeyle ilgilenmemizin tek nedeni başarılı olmak değildir. Hayatın ve insanın doğasını anlamak için de öğrenmeyi öğrenmek gerekir. Bir düşünür, “Öğrenme toplu iğnenin başı ile boyalı bir camı kazıma sanatıdır” diyor. Bu benzetme, üzerine biraz düşünmeye değer. İnsanın dünyaya geldiğinde kendini camdan bir fanusun içinde bulduğunu, bu fanusun içten boyalı olduğunu, doğum anından itibaren camın dışındaki dünyayı merak ettiğim izi, ancak o camı içten kazıyarak dışarıyı görebileceğimizi düşünelim. Fanusun içi karanlıktır. İnsan karanlıkta bir toplu iğne bulur. İğne ile boyalı camın yüzeyini içten kazımaya başlar. Bu, öğrenmedir. O boyalı camı kazıdıkça kendimize küçük bir pencere açarız. Bu pencereden ilk ışık içeri sızar. Fanusun içi daha “aydın”lıktır artık. Bazılarımızın penceresi küçüktür, bazılarımızınki ise büyük. Bazıları köşeli, bazıları yuvarlak pencere açar. Açtığımız o pencereden dışarı bakarak olan biteni anlamaya, bilmeye, görmeye, “dünyanın sırrına ermeye” çalışırız. Merak ederiz. Keşfetmeye, haberdar olmaya çalışırız. Einstein, “Hissedebileceğimiz en güzel duygu, bilinmeyen karşısındaki heyecandır,” der. Öğrenme aşkıdır bu. Fanusun dışındakileri öğrenmek için, boyalı camı kazıyarak açtığımız pencereden gelen ışıkla, fanusun içindekileri de görmeye başlarız. Dış dünyayı öğrendikçe, iç dünyamızı da keşfederiz. Bazılarımız boyalı camda açtığı pencereye gözünü dayar ve dışarıyı seyretmeye dalar, içine hiç ışık düşmez. Bazıları ise arada bir kendi fanusunun içine çekilir, dışarıdaki ışığın pencereden sızarak fanusun içini aydınlatmasıyla ortaya çıkan “iç gerçeklerini” seyreder. Bazıları kendi iç dünyasını seyretmekle de kalmaz, onu dekore eder, düzenler, güzelleştirir. Bilginin son kullanma tarihi kısalıyor. Modern çağı karakterize eden kavramlardan biri kesintisiz ve hızlı değişimin getirdiği sürekli öğrenme mecburiyetidir. Öğrenme artık okul ile sınırlı tutulmuyor. “Okul için değil, hayat için öğrenin” kültürü ve “yaşadıkça öğrenme” anlayışı yaygınlaşmaya başlıyor.

15

Okul hayatının müfredatı hayat okuluna uymuyor. Okul sonrası, hayatı yeniden okumak gerekiyor. Bu da öğrenmenin okulla sınırlı olmaması gereğini gösteriyor. Artık dünya çok hızlı değişiyor. Bilginin son kullanma tarihi kısalıyor. Okullardan alınan diplomalar hayatın muazzam değişim hızı nedeniyle birkaç yılda geçersiz hale geliyor. Yapılan bilimsel araştırmalara göre üniversite mezunu bir genç 1 yıl içinde sahip olduğu mesleki bilgiden % 1O’unu kaybediyor. Oysa bir alanda uzman olmak için ortalama 10 yıllık bir çaba gerekiyor. Eski bir Çin atasözü her geçen gün daha fazla gerçek oluyor: “Öğrenme akıntıya karşı yüzmeye benzer, ilerlemezseniz gerilersiniz.” Yaşadıkça öğrenme mecburiyeti: Artık öğrenme dönemsel bir uğraş değil, bir yaşam tarzı olmak zorunda! Bilginin çok hızlı üretildiği ve dağıtıldığı bir dünyada öğrenmeyi öğrenmek bir tercih değil, zorunluluktur. Bilgi toplumunda belirleyici güç bilgidir. Modern hayata tutunmak istiyorsanız 1 ya öğrenirsiniz ya öğrenirsiniz! Eskiden insanlar monoton yaşama biçimleri nedeniyle, yeni bilgiye fazla ihtiyaç duymayabiliyordu. Bir köylü 18 yaşında öğrendikleriyle 80 yaşına kadar idare edebilirdi ama artık o köylü bile bazen şehirle ilişki kuran çocuğunu anlamak için, bazen TV dünyasında olan biteni takip etmeye çalışırken sürekli yeni şeyler öğreniyor. Öğrenmeyi öğrenmek, öğrenme veriminizi artırıyor. Nasıl öğrendiğimizi öğrenmek öğrenme kalıplarımızı da değiştirir. Beyin nasıl çalıştığı hakkındaki bildiklerine göre çalışır. İnsan nasıl öğrendiğinin farkında olarak öğrendiğinde, öğrenme verimi artmaktadır. Prof. Dr. Adil Türkoğlu’na göre; “Öğrenen öğrenme sürecinde kafasında olup bitenlerin farkında olursa, öğrenme daha iyi oluşmaktadır. İşte bu ‘düşünmeyi düşünme’ ya da öğrenmeyi zihinde kontrol etme sürecine bilişsel farkındalık (meta cognition) denilmektedir.” Öğrenme hakkında bir şeyler öğrenerek kendi öğrenme stratejilerimizi geliştirebilir, kullandığımız tekniklerin doğru mu, yoksa yanlış mı olduğunu daha sağlıklı bir şekilde değerlendirebiliriz.

16

ÖĞRENMENİN AŞAMALARI: BİLGİ BEYNİMİZİN İÇİNDE NASIL AKIYOR? Üç papaz kendi aralarında konuşuyorlardı. Biri sordu: “Eğer dünya bir anda kapkaranlık bir zindan olsaydı ne yapardınız?” Dinleyenlerden biri atıldı: “Hemen cennetin kapılarını açması için tanrıya dua ederdim!” Öteki devam etti: “Tanrıya yalvarır, benim için hangi cezayı uygun görürse, onu çekmeye hazır olduğumu söylerdim” Son cevabı üçüncüsü verdi: “Ben de karanlıkta nasıl yaşayacağımı öğrenmeye çalışırdım!” İnsanların yaşamın belirsizlikleri karşısındaki tavırları da, bu üç papazın yaptığına benzer. Hayatın öngörülemeyen durumlarıyla karşılaştıklarında, bazıları çilekeşçe söylenir. Bazıları kaderine sığınır. Bazıları da değişen şartlara uygun bir yaşamı nasıl oluşturacağını düşünmeye başlar. Aslına bakarsanız öğrenme yaşamın değişen koşullarına uyum sağlama sürecidir. Bu açıdan öğrenme iç dünyanın değişen dış dünyaya uyum sağlamasıdır. İç dünyamız harita, dış dünya ise bir araziye benzer. İnsan için tabiatta bulunan her şey bilgi mönüsünü oluşturur. Bu mönüden yaralanmamız aklımız ve öğrenme gücümüz nispetindedir. Dış dünyadaki bu mönü ile iç dünyamız arasındaki ilişkiyi, duyu organlarımız aracılığıyla kurarız. Dış dünyadaki gerçeklik hakkındaki bilgileri okuyarak, dinleyerek veya dokunarak beynimize alırız. Böylece dış dünyadaki “dış gerçek” (realite) ile beraber bir de zihnimizde “iç gerçek” oluşur. Zihnimizdeki “iç gerçek” haritaya, dış dünyadaki gerçeklik ise araziye benzetilir. Bundan da “gerçek” üzerine üç gerçek ortaya çıkar: 1. Harita arazinin kendisi değil bir kopyasıdır. Bu bazen yanılabileceğimizi, bildiklerimizin hayata uymayabileceğini ifade eder. 2. Arazi değiştiği halde harita değişmeden aynı kalabilir. Bu, “bilgi yanlışlığı” demektir ve sık sık bilgi güncellemesi yapılarak aşılabilir. Gözünüzü dış gerçeklerden ayırmamanız gerekir. 3. Arazide olan bazı bölümler haritada olmayabilir. Bu, bilgi eksikliği demektir. Haritanın sınırları vardır ve hiçbir, zihin haritası hayatın tüm arazilerini’ kapsa(ya)maz. Başka bir ifadeyle kelimeler ve onların temsil ettiği içerik gerçeğin kendisi değil, haritasıdır. Dış dünyadaki gerçekleri, algılarımızın sınırları ve saptırmaları ile iç dünyamıza taşırız. İnsan algısının yapısı gereği, gerçekleri tam olarak bilemeyiz, çünkü biz içimizde(n) gerçekleri değil, onun zihin aynamızdaki görüntüsünü görüyoruz. Öğrenme ve düşünme yoluyla, iç dünyamızdaki gerçekleri, dış dünyadakilerle uyumlu hale getirmeye çalışırız. Bir bütün olarak öğrenme süreci nasıldır? Öğrenme, dış dünyadan iç dünyaya veri transferidir. Gözümüzün görüp, kulağımızın dinleyip, tenimizin hissedip beynimize gönderdiği bir enformasyon beyinde bir hareketlilik başlatır. Buna genel olarak “anlam(lam)a uğraşı” denilebilir. Beyin ilk önce gelen bilgiyi tanımlar. Ona sınır görevlileri gibi “kimlik tespiti” işlemi uygular. Onun ne olduğunu, ne olmadığını, “anlamlı” olup olmadığını tespit eder. Bu adımda gelen bilginin “eldiven” mi, yoksa “merdiven” mi olduğu tespit edilir. Bu, beynin bilgiyi tanımlama adımıdır. Bu etabı geçen bilgi içeriğine ve yapısına göre beyin tarafından tasnif edilir. İşe yaramayacağı ve önemli olmadığı düşünülen bilgiler bilinçaltına ya da bilinç dışına atılır. Önemli olan ve işe yarayacağına inanılan bilgiler arşiv odasında ait oldukları bölmelere yerleştirilir. Buna kayıt (bilgiyi beyne yerleştirme) adımı diyoruz. Bu adımda “kıta sahanlığı” coğrafya kısmındaki bilgilere, “sahanda yumurta” ise beslenme kısmında var olan bilgilere bağlanacaktır. Yeni gelen bilgi, beyindeki mevcut bilgi tabanınca tanınmayınca “misafir” muamelesi görür. Bağlantılar gerektiği gibi kurulamazsa ya da o konuda bağlantı kurulacak ilgili ön bilgi tabanı yoksa, bu bilgilere “misafir muamelesi” yapılır. Bu durumda yeni gelen bilgiler 20 saniye ile 20 dakika

17

içerisinde bilinçaltı denilen beynin çöplüğüne atılacaktır. Bilgiler böyle durumlarda “bir kulaktan girip öteki kulaktan çıkmış” olurlar! Çok kısa süreli hafızanın 20 saniyelik ve kısa süreli hafızanın 20 dakikalık eleme eleği engelini geçen yeni bir bilgi, beyne kaydedilmiş olur. Ancak sorun burada da bitmez. Eğer pekiştirme yapılmamışsa ve izlenim zayıf ise, o zaman bu bilgi ya unutulacak ya da hafızada yer aldığı halde hatırlanamayacaktır. Nitekim yapılan araştırmalara göre öğrendiklerimizin % 80’ini 24 saat içerisinde unuturuz. Elbette beyin gibi görkemli bir organın içinde gerçekleşen, öğrenme gibi karmaşık bir süreç bu kadardan ibaret değildir, hala çözülememiş boyutlara sahiptir. Benim burada anlattığım, bugüne kadarki araştırmaların sonucunda “bildiğimiz kadarıyla” beyinde gerçekleşen öğrenme sürecin in anlaşılır bir tarifidir. Beynimizi incelerken de beynimizi kullanıyor olmamız, beynin öğrenme sürecini de beynimiz içinde öğrenerek ilerliyor olmamız bazen kör noktalar oluşturan bir dezavantajdır. Bilginin beynimizdeki vize işlemleri neler? Öğrenmenin ana hatlarını düşündüğümüzde, bir bilginin “öğrenilmiş” olması ve beyne kaydedilmesi için birkaç aşamayı “başarıyla” geçmesi gerekir. Beyne alınmaya değer görülüp hafızanın eleğinin üzerinde kalan bir bilgi kaç engeli aşmış olur? 1) Duyu organları o bilgiyi algılamayabilirdi. 2) Beyin onu tanımayabilirdi 3) Beyin onun önemsiz olduğunu düşünüp eleyebilir, bilinçaltına gönderebilirdi. 4) Beyin yeteri kadar iyi kaydetmeyebilir veya bağlantı kurulabilecek “ilgili ön bilgi” bulunamayabilirdi. 5) Hafızaya kaydedilse de 24 saat içerisinde unutulan % 80’lik dilimde yer alabilirdi. 6) Unutulmasa bile zayıf izlenim veya bilgi karışıklığı dolayısıyla hatırlanamayabilirdi. 7) Tüm bu engelleri aşıp hafızada capcanlı ve “hatırlanmaya hazır” bir biçimde beklerken, içinde bulunduğu kafanın sahibi tarafından kullanılmayabilirdi de! Sırada öğrenmenin aşamalarının detaylı açıklamaları var. Bu aşamalar açıklanırken, ağırlıklı olarak en yaygın öğrenme yolu olan okumaya göre anlatım yapılacaktır. Alternatif yollar ise yeri geldiğinde açıklanacaktır. Şimdi oldukça kapsamlı bir bölüme giriyoruz, ağır sıklet metinleri sevmeyen okurlar detaylar arasında yorulabilirler. Bu okurlar kitabı bırakmaktansa, ileride tekrar dönmek üzere bir sonraki bölüme geçiş yapabilirler. Önümüzdeki iç bölüm hariç her bölüm kendi içinde bağımsızdır.

18

1. BİLGİYİ BEYNE ALMAK: BİLGİ KAFAMIZA NASIL GİRER? Yıllar önce Konfüçyüs insanın iç dünyasındaki bilgi eksikliği ve bunun nasıl kapatılabileceği üzerine ince ince düşünmüş, sonunda şuna karar vermiş: “Bilmeyen ve bilmek isteyen çocuktur, öğretin ona. “Bilen ama bildiğini bilmeyen uykudadır, uyandırın onu. Bilmeyen ve bilmediğini de bilmeyen akılsızdır, sakının ondan. Bilen ve bildiğini de bilen liderdir, izleyin onu.” Bu bölümde bilginin içimizdeki ilerleyişi hakkında bilgi sahibi olacağız. Şu anda üzerinizdeki giysilerin ağırlığı, nefesinizi verirken burnunuzdan çıkan ses, çevreden geçen araçların gürültüsü, odanızdaki koku, oturduğunuz sandalyenin verdiği his gibi pek çok şey duyu organlarınız tarafından beyninize gönderiliyor. Tabii bu “duyu verilen” çok fazla olduğundan, beyin hepsini değerlendiremediği için “algı filtreleri” kullanır. Beyin dünyadan gelen verilerin içinden “kafasına göre seçim yaparak” algılar. Gelen duyu verilerinin çoğunluğu üzerinde işlem yapmaz. Buna da algıda seçicilik denir. Duyu organlarımız nasıl çalışır? Her duyu organının çevredeki enerji değişimine hassas bir alıcısı (reseptör) vardır. Mesela göz çevredeki ışık ve renk değişikliğini algılar. Okumak elinizdeki kitabın beyaz zeminli olan sayfalarının üzerine, siyah renkte yazılmış olan resimlerin (kelimeler göz için resimdir) sayfaya çarpan ışık tarafından, renk farklılaşması halinde göze taşınması ile gerçekleşir. Bize bilgiyi getiren şey ışıktır. Beyaz zemine çarpan ışık beyaz renkle gözümüze dönerken, hemen yanındaki harflerin olduğu yere çarpan ışık siyah renkle döner. Bu renk farklılığı sayfa üstündeki kelimeleri beyne aktarır. Gözümüzün ağırlığı yedi-sekiz gram olmasına rağmen 80 metre uzaklıktaki nesneleri net olarak tanıyabilir. Gece karanlığında 27 kilometre uzaklıktaki mum ışığını fark edebilecek kadar hassastır. Bir milyondan fazla rengi ayırabilir. Bir yıl içerisindeki gözyaşı sarfiyatı bir kola kutusunu doldurabilir. Ortalama bir ömürde erkekler 300 milyon, kadınlar 336 milyon kez göz kapaklarını açıp kapatırlar. Kadınların hayata erkeklerden daha çok “göz kırptıkları” fizyolojik bir gerçektir! Göz sağlığını korumak için neler yapılabilir? Okurken kullandığımız en önemli aygıt gözdür. Bu nedenle ona “gözümüz gibi” bakmalıyız. Gözün okuma gücünü korumak için bazı şeylere dikkat etmek gerekir. 1) Işığın doğrudan gözünüze değil, okuduğunuz kitaba vurmasını sağlayacak şekilde pozisyon almalısınız. 2) Uykusuz olduğunuz zamanlarda uzun süre kitap okumamaya özen göstermelisiniz. 3) İçerisindeki etil alkol nedeniyle mümkün olduğunca yüzünüze kolonya sürmemeniz önerilir. 4) Gözünüzün ihtiyaç duyduğu vitaminleri içeren besinlerin başında havuç ve maydanoz geliyor. 5) Beslenme uzmanlarının göz için önerdiği vitamin takviyesi ise A, B2 ve B6 vitaminlerinden oluşuyor. Gözleri yoran ışık olduğu için onu dinlendirecek olan şeylerden biri de karanlıktır. Uzun okumalar gerektiğinde, arada gözlerinizi kapatıp bir süre dinlendirmeniz yararlı olacaktır. Gözümüz nasıl okur? Öncelikle şunu bilmekte yarar var: Göz sadece bakar, okuvan beyindir! Göz gördüklerinin fotoğrafını çeker ve beyne yollar, o verilen anlamlandıran beyindir. Gözün okurken yaptığı iki temel hareket vardır. Göz okurken önce bir kelimenin üzerinde durarak onun fotoğrafını çeker (saptama hareketi), sonra da diğer kelime ile aradaki boşluğu geçerek (sıçrama hareketi) yeni saptama noktasına yerleşir ve oradaki kelimeyi görür. Sanılanın aksine, göz satır üzerinde soldan sağa seri halde gitmez, atlamalar ve duraklamalar yaparak ilerler. 1) Saptama hareketi: Buna tespit etme hareketi de denir. MeLindeki kelime ve rakam karakterlerinin bir bölümü üzerine gözün odaklanmasıdır. Göz bu pozisyondayken, yani sabitlendiği sırada okur. Okurken kullanılan zamanın yaklaşık % 94’ü bu esnada, yani üzerinde durup bir

19

kelimenin fotoğrafı çekilirken harcanır. %6 ise bir sonraki saptama noktasına sıçranırken harcanır. Eğitilmemiş bir okuyucunun gözü bir duruşta (bir bakışta) bir kelime görebilir, oysa bu eğitim ile 23 kelimeye kadar çıkarılabilir. 2) Sıçrama (geçiş) hareketi: Gözün bir sonraki saptama noktasına geçmek için yaptığı harekettir. Göz sırasıyla bir saptama, bir sıçrama hareketi yapar. Göz sıçrama durumunda, hareket halinde olduğu için göremez. Göz duran şeyleri durarak, hareket eden şeyleri ise onunla beraber aynı yönde ve hızda hareket ederek görür. Okumada göz etkinliği ve beyin etkinliği Okuyarak öğrenmede iki kritik unsur vardır: birincisi bakış kalitesi, ikincisi ise görüş kalitesi. Bakış kalitesi göze, görüş kalitesi beyne bağlıdır. Hem bakış kalitesi hem de görüş kalitesi geliştirilebilir. İleride göreceğimiz üzere, okuma hızı iki şeye bağlıdır. 1) Gözün bilgi toplama hızı 2) Beynin bilgi işleme hızı Gözün okuma sırasındaki görevi beyni “kesintisiz” bir şekilde veri ile beslemektir. Eğer göz, beynin bilgi işleme hızının altında bilgi gönderirse, aradaki boşlukta, beyin o konudan kopar ve başka şeylerle ilgilenmeye başlar. Böylece “dikkat dağılması” gerçekleşir. Hızlı okuma beynin kesintisiz bir şekilde bilgi ile beslenmesini sağladığı için konsantrasyon bozukluğu ve dikkat kaymalarını biraz daha azaltır. Ne kadar yavaş okursanız, dikkatiniz o kadar çabuk dağılır. Beyin, gözün bilgi toplama hızından 3-4 kat daha yüksek bir hızda bilgi işleyebilir. Ancak bu, okunan konunun içeriğine de bağlıdır. Beynimize en fazla “duyusal malzeme” sağlayan organlarımızın başında gözümüz gelir. Beyin gözden gelen verilerden daha çok etkilenir. Göz ile beyin arasındaki sinir hatları kulak ile beyin arasındakine göre 20-25 kat daha güçlü olduğu için, yeni tanıştığımız insanların yüzünü hatırlarız ama ismini unuturuz. Televizyonun radyoya göre daha etkileyici olmasının nedeni de görselliğin gücüdür. Tanışanların dış görünüşe önem vermelerinin ve “cilalı imaj devri”nin nedeni de budur. Güzel kadınlara ve yakışıklı erkeklere olan talebin açıklaması da budur. Mankenlerin öğretmenlerden daha fazla kazanabilmelerinin açıklaması da budur! Görsellikten etkilenmek insanın bir tercihi olmaktan öte, “yapısal” bir zayıf noktasıdır. Çok boyutlu kayıt yapmanın gücü Bilginin beyinde derin izler bırakabilmesi için onu çok boyutlu kaydetmek gerekmektedir. Yani hem görüntüsü, hem sesi, hem hissi, hem tadı, hem de kokusuyla! Bazen ilk üç kanaldan yapılan bilgi girdisi de yeterli olabilir. Buna çok kanallı kayıt denir. Çok kanallı kayıt iki şekilde yapılabilir. Birincisi bilgiyi hayali olarak (zihinde) görmek, konuşturmak (dinlemek), tadına bakmak, koklamak ve onun nasıl bir şey olduğunu hissetmektir. Bu kolay ye maliyetsiz bir yoldur. İkincisi ise o bilginin olduğu ortamda gerçekten yaşamaktır. Laboratuvar deneyleri, keşif gezileri bunun için yapılır. Buna yaşayarak öğrenme/yaşatarak öğretme de denebilir. Dersi deneyime dönüştürmek, birkaç duyu organıyla deneyimlemek amaçtır. Çok konulu kayıt yaparak dersi deneyime dönüştürün. Çok kanallı kaydedilen bir bilgi beyinde daha çok çağrışım yapacak ve diğer bilgilerle ilişki kuracaktır. Dinlediğiniz bir derste not tutarak ve anlatılanları görsel şemalara çevirerek bilginin hem kulaktan hem de gözden alınmasını sağlayabilirsiniz. O bilgileri yüksek sesle okuyarak göz ile beraber kulak yoluyla da kaydedebilirsiniz. Bir arkadaşınızla beraber önce konuyu ayrı ayrı okuyup, sonra birbirinize anlatabilirsiniz. Bu da iki duyunun birlikte kullanılmasını sağlar. Unutmayın ki dersi deneyime dönüştürmenin yolu çok kanallı kayıttır. Ana çerçevemizi tekrarlayacak olursak, öğrenme birbirini takip eden ve biri olmadan diğerine geçilmeyen 3 aşamada gerçekleşir. Bunlardan birincisi bilgiyi beyne almak, ikincisi alınan bilgiyi işlemek ve beyne kaydetmek, son adım ise bilgiyi saklamak ve lazım olduğu anda kullanmaktır.

20

Bu konuda ilginç olan bir boyut da algıladığımız her şeyin zihnimizde küçük ya da büyük bir iz bırakmasıdır. Bu konuyu fark etmiş olan Goethe şöyle der: “Her bakış bir gözlem, her gözlem bir düşünce, her düşünce bir bağlantı ve ilişki doğurur. Öyle ki, her dikkatli bakışınızda bir teori kurduğunuz söylenebilir.” Beyindeki imaj bankasının gücü: “İnsan ne yerse odur!” Eğer uçaktan korkuyorsanız bunun nedeni, izlerken çok etkilendiğiniz bir filmdeki uçak kazası sahnesi olabilir. Tıpkı korku filmi seyrettikten sonra karanlıktan korkunuzun daha da artması gibi. Beynimize giren bazı görüntü ve sesler, beynimizin içinde bazı düşünceleri tetikler. Bir Çin atasözü şöyle der: “İnsan ne yerse odur.” Beynimizi mutfağa, aklımızı da aşçıya benzetebiliriz. Beynimize hangi malzemeleri verirsek ona göre yemekler yaparak bize verecektir. Verdiğimiz malzemeleri, farklı kombinasyonlarıyla, yemeklere çevirip bize sunacaktır. Yemekler düşüncelerimizdir. Aşçıya yumurta, domates, biber ve tereyağı verirseniz size menemen yapıp verebileceği gibi (menemen verdiğiniz malzemelere tam benzemez ama onlardan yapılır) üzerine haşlanmış yumurta doğranmış bir çoban salatası da yapıp verebilir! Aynı malzemenin farklı bir kullanım şeklidir bu. Beynimiz duyu organlarımızın algılayıp gönderdiği “malzemeleri”, aklın tarifleriyle mutfakta işlenerek bilgi, teori, davranış,, inanç, yargı, tutum gibi şeylere dönüştürür. Bu da zihinsel arşiv kayıtlarının gücünü gösterir. İnsan düşünürken, zihinsel arşivlerindeki görüntü, ses ve his kalıplarını kullanma eğilimindedir. Bir televizyonun ana haber bülteni nasıl ki bir konuda haber yaparken arşivlerindeki görüntü ve ses kayıtlarını kullanıyorsa, aynı şekilde beyin de kendi arşivleriyle hareket eder. Madem arşivlerimiz bu kadar önemli o halde, beynimizden almak istediklerimize göre onu beslemeliyiz. Beyninize mutluluğun malzemelerini yükleyin! Beynimizin bu özelliğini mutlu olmak için nasıl kullanabiliriz? Beynimizden almak istediğimiz ürün mutluluk ise, mutluluğun yapıldığı malzemeleri beynimizin mutfağına vermemiz gerekir. Bunun için de kulaklarımızdan güzel sesler almalıyız beynimize. Müzik bunun için icat edilmiştir. Gözümüzden güzel görüntüler göndermeliyiz beynimize. Resim sanatı da, güzellik uğraşı da bunun için vardır. Tenimizden tatlı hisler çekmeliyiz beynimize, dokunmak bunun için icat edilmiştir. Damağımızdan lezzetli tatlar göndermeliyiz beynimize. Yemek kültürü bunun için icat edilmiştir. Duyu organlarımızın haz veren duyular göndermesi keyif almak için yeterlidir ama mutlu olmak için bunlar da yetmez. Beynimizi bizi mutluluğa ve olumlu düşünmeye götürecek düşüncelerle de beslemeliyiz. Pozitif düşünme literatürü bunun için icat edilmiştir. Kişiler beğeni yapılarına göre, edebi eserler seçerek de beyinlerini mutluluk veren düşüncelerle besleyebilirler. Peki çoğunluk ne yapar? Beyinlerini de mideleri gibi abur-cubur şeylerle besleyerek ruh sağlıkları ile oynarlar. Sonra da başarılı ve mutlu olmaya çalıştıklarında, içlerindeki bir şeyin kendilerini neden sürekli geriye çektiğini bir türlü anlayamazlar. Zihinsel arşiv kayıtlarındaki negatif veriler, mutluluğa ve başarıya giderken iç sabotaj yaparlar. İçinizden size çelme takar, en güçlü anınızda iç kargaşa çıkartıp sizi bunalıma sokarlar. Beyninizi neyle besleğinize de en az mideniz kadar özen göstermenizi rica ediyorum. Zararlı filmler izlemeyin. Ruhunuzu kötü etkileyecek kitaplar okumayın. Beyninizi başarıya götürecek bilgiyle besleyin! Başarılı olmak için beynimizi hangi malzemelerle beslemeliyiz? Mantık yine aynıdır. Beyninize ne verirsen iz, size onu geri verir. Beyninizi başarıya götüren bilgilerle beslerseniz başarıya, diğer durumda ise başarısızlığa yönelirsiniz. Beynimizi başarıya yönlendirmek için iki ana yol vardır:

21

1. Gerçek yaşantılarla beyni beslemek. Eğer hayat amacınız pop müzik sanatçısı olmak ise, beyninizi en iyi konserlerdeki görüntü, ses ve his ile beslemeniz gerekir. Kaptan olmak istiyorsanız gemicilerle ve gemilerle, yönetmen olmak istiyorsanız sanatçılarla beraber zaman geçirmeye çalışmanız gerekir. Eğer yazar olmak istiyorsanız, büyük imza günlerinde orada olmalısınız. Olmak istediğiniz yeri önceden kendinize yaşatın. Eğer Boğaziçi Üniversitesi’ni kazanmayı hedef olarak seçmişseniz, sınava hazırlanmaya başlamadan önce gidip orayı bir görmeniz beyninizi besleyecektir. Hayal ettiğiniz bazı üniversiteleri ise görmeseniz daha iyi olabilir! Beyni gerçek başarı görüntüleriyle beslemeye çalışmanın en kötü yanı, bazen umduğunu bulmayıp hayal kırıklığı yaşamaktır. 2. Hayal gücüyle beyni beslemek. İdeal hayatımızı, kendi en iyi halimizi zihnimizde canlandırmak, onu akli gözlerimizle görmektir. Gelecekte hayatımızda görmek istediğimiz sonuçları önceden yaşamaktır. Olmak istediğiniz yeri tam ayrıntılarıyla hayal edin. Hayalimizde canlandırdıklarımız da, hafızamıza gerçek görüntüler gibi kaydedilip arşivlenebilir. Yapılan bazı araştırmalar hayal edilen (zihinde canlandırılan) görüntüler ile gerçek görüntüler arasında, beyni ve dolayısıyla bedeni etkileme bakımından önemli bir fark olmadığını göstermiştir. Çocuklar üzerinde yapılan bir araştırmada, küçük çocukların % 50’sinin Süpermen’in “gerçek” olduğuna, bir yerlerde yaşadığına inandıklarını göstermiştir!

22

2. BİLGİYİ BEYİNDE İŞLEMEK: ÖĞRENDİKLERİMİZİ KAFAMIZA NASIL YERLEŞTİRİYORUZ? Bu adımda birinci aşamadan geçmiş bilgiler, bir “kimlik tespiti” sürecinden geçer. Duyu organlarımız tarafından gönderilen veriler tanımlandıktan sonra hemen bir tasnife tabi tutulurlar. Gereksiz ve önemsiz bilgiler bu etapta elenir ve bilinçaltına gider. Bu yüzden bu aşamaya bilgi seçme ve yerleştirme süreci diyebiliriz. Bütün bu işlemler bir tutuklunun yargılanma süreci içerisindeki yaşadıklarına benzetilebilir. Bir zanlı önce polis tarafından yakalanır. Polis duyu organları gibidir. Zanlı tutuklandıktan sonra ilk önce karakolda kimlik tespitine tabi tutulur, sabıka kaydı incelenir, ondan sonra mahkeme karşısına çıkarılır. Yargıç onun tutuklanmasına veya serbest bırakılmasına karar verir. Eğer tutuklanmasına karar verdiyse işlediği suça göre hapishanede ilgili bir yere konur. Beyin tarafından tutuklanan bir duyu verisi (bilgi) de önce tanınır, sonra gerekli görülürse beyindeki ilgili bilgilerin olduğu yere konur. Tabii bu bilgilerin bazılarının tek isteği bulduğu ilk fırsatta dışarı kaçmaktır! Tanıma işlemi nasıl yapılır? Beyin için kelime ve rakamlar birer şifredir. Tanıma, kelimelerin ve rakamların içlerinde taşıdıkları anlamlardan ayrılmasıdır. Daha önceden beyne girmiş, hafızada kaydı olan bilgiler, daha kolay tanınır. “Kineka” gibi daha önce hiç duymadığı bir kelimeyle karşılaşınca, beyin o kelimeye “yabancı” muamelesi yapar, “vize” ister. Beyin de bir ülke gibidir. Yabancı kelimeler, pasaportla giriş yapmak zorunda olan turistler gibidir. Bir insanın kelime hazinesinin geniş olmasının önemi buradadır. İnsanın beyninde ne kadar kelime ve bilgi yer alırsa, okuduklarını o kadar çok anlar. Bir kitabı beş yılda arayla iki kez okuduğunuzda her defasında anladıklarınız bu yüzden değişir. Kelime hazinesinin geniş olması gibi, anlatılan şeyi kişinin kendi ifadeleriyle tekrarlaması da bilgi girişini, dolayısıyla anlamayı hızlandırmaktadır. Duyu organlarının algılayarak beyne aktardığı bütün bilgiler beyne yerleştirilir mi? Beynimiz ruhumuzun evidir. Beynimiz bizim iç evrenimizdir, ruhumuzun evidir. Bazı yönlerden ev gibi yönetilir. Tıpkı bir evin en önemli eşyalarının odalara konup, atılamayacak kadar gerekli ama evde kullanılamayacak kadar önemsiz eşyaların depoya konması, gereksiz ve önemsiz şeylerin çöpe atılması gibi, beyin de duyuların gönderdiği verilen bu şekilde eler. Duyu organlarımız bazı verileri beyne hiç iletemez. Duyularımız “algı eşiklerimiz” ölçüsünde dünyada olan biteni beyne aktarır.2 Algı eşiklerimizin alt ve üst sınırları bulunur. Örneğin kurbağa ayak sesini duyar; ancak kulağının dibinde ateşlenen top sesini duymaz! Çünkü bu ses üst duyma eşiğini aşmıştır. Tasnif işlemi nasıl yapılır? İlgi alanımıza giren, hakkında ön bilgi sahibi olduğumuz, bir ihtiyacımızı gidereceğine inandığımız, daha önce öğrenmiş olduklarımızla ilgili olan, çarpıcı, büyük, olağanüstü görünen, çevresiyle zıtlık teşkil eden bilgiler aklımızda daha çok kalacaktır. Bilgilerin bu eleme sınavından yukarıdaki özellikleri taşımayan bilgiler geçemeyecek, 20 saniye ile 20 dakika arasında bilinçaltına gidecektir. Hafıza sistematiği içine kaydedilmedikleri için hatırlanmaları da kolay olamayacaktır. Beyine girmek için “tanıdık” bulan bilgi ve “hemşehrisiz bilgi” Duyu verilerini ikiye ayırabiliriz: Referanslılar ve referanssızlar.

2

İG Sorusu: Peki bu veri doğruysa subliminal konuşmalar beyne nasıl ulaşır?

23

•

Referanslı bilgi: Daha önce beyne bir kez giriş yapmış veya girmemiş olsa bile hafızada kendisiyle ilişkili, hemen çağrışım yapabileceği birçok enformasyon bulunan bilgilere denir.

•

Referanssız bilgi: Beyne daha önce girmemiş ve beyinde hemen çağrışım yapıp, ilişkiler kurabileceği ön enformasyon bulunmayan bilgilere denir. Bu bilgiler beyinde “misafir muamelesi” görürler.

Referanslı bilgi daha kolay anlaşılır, daha uzun süre hatırlanır. Bu da ne kadar geniş bir bilgi ve kültür tabanına sahip olursanız, o kadar geniş bir kavrayış kapasitesine sahip olacağınız an- tamına gelir. Beynin tanıma ve tasnif yeteneği eğitilebilir. Eğer kişi neyi aradığını biliyor ise beyni o amaca göre bilgileri sınıflayacak, gerekli gereksiz ayrımını o kritere göre yapacaktır. Hayatta ne istediğini bilmenin önemi buradan gelir. Yeni bir işe girdiğinizde bir anda beyniniz o işle ilgili her şeyi “görmeye” başlar. Daha önce görememenize şaşarsınız. Bu ilgi ve ihtiyacın, öğrenmeye etkisine bir örnektir. Unutmayın, ne aradığını bilmenin heyni onu bulmak için ne yapması gerektiğini de bilemez! Beyninize aradığınız bilginin “eşkalini” verin, o size onu yakalayıp getirecektir. Öğrenmede bilinç ve bilinçaltının rolü Öğrenme sürecinde elemeleri geçemeyen bilgilerin bilinçaltına atıldığını yazmıştım. Öğrenme anında bilinç ile bilinçaltının rolü üzerine kısaca değinmek gerekiyor. Bilinç ile bilinçaltının karşılaştırmalı incelemesi şöyle yapılabilir. 1) Bilinçaltı bilinçten daha güçlüdür. Her ne kadar “bilinçli insan” olduğumuzu iddia etsek de, bilinçaltındaki güç ve onun etkisi, çoğumuzda bilinç gücünden daha yüksektir. 2) Bilinçaltı sınırsız bir kapasiteye sahiptir. Oysa bilinç bilgi işleme bakımından iki sınıra sahiptir. • Zaman bakımından sınırlıdır. Şu anda düşünürken kullandığınız “bilinçli hafızanız” yaklaşık 20 saniye ile sınırlıdır. Bir şeyi düşünür, sonra başka bir şeye ya da o şeyin başka bir boyutuna geçeriz. Yani bizler çok kısa süreli hafıza süresi içerisinde düşünürüz. Bu sürede kısa süreli hafızaya geçemeyen bilgi unutulmuş olur. • Kapsam bakımından sınırlıdır (kavrayış limiti özelliği). Beynin herhangi bir anda düşünürken işleyebileceği bilgi sınırı 7± 2’dir. Yani bilinç, yedinin iki fazlası ya da iki eksiği arasında farklı bilgiyi bir arada işleyebilir, yorumlayabilir, anlamlandırabilir. Bu limitlerin üzerindeki bilgileri aynı anda işleyemez. 3) Bilinç daha “seçici”dir, bilinçatı her şeyi kabul eder. Bilinç tanıma, tasnif gibi aşamalardan geçirerek verilen elerken, bilinçaltı anlamadan, tanımadan, yorumlamadan, değerlendirmeden, büyük-küçük, önemli-önemsiz, işe yarar veya yaramaz demeden her şeyi içinde tutar. Bilinç, üniversite gibidir, başvuranları sınavla eleyerek alır. Bilinçaltı Mevlana’nın dergâhına benzer, “Ne olursan ol yine de gel” anlayışındadır! Bu kadar farklı türden algı malzemesinin bir arada bulunması bilinçaltı gücünün gizemli kaynağıdır. Sağ ve sol lobun öğrenmedeki rolü Beyin sağ lob ve sol lob diye ikiye ayrılmıştır. Sağ lob bilginin bütününü görür, sol lob detaylarla ilgilenir. Sağ lob hayal gücü ve görsel ilişkilerle bilgileri organize eder, sol lob ise konuşma ve mantıksal ilişkiler kurarak bilgileri organize işler. Sağ lob boyutlar, hareket ve şekiller yoluyla, sol lob mantık ve matematik yoluyla çalışır. Sanat, müzik gibi uğraşlar sağ lobun, analizler, muhakemeler sol lobun faaliyetidir. Ana karakter olarak sağ lob eğlenceli ve yaratıcı işlerde yoğunlaşırken, sol lob stresli ve yorucu faaliyetlerde yoğunlaşmıştır. Ezberci eğitim sistemlerinde yoğun olarak sol lob kullanılır, bundan dolayı soyut öğrenme tipine sahip kişiler daha başarılı olur. Oysa öğrenmeyi öğrenmiş bir kişi ideal olanı yapar; her iki beyin lobunu da bir arada dengeli kullanır. Bilginin beyne yerleştirilmesi (kayıt) işlemi nasıl yapılır? Algılama, tanımlama ve tasnif adımlarını başarıyla geçen bilgiler, beyinde bulunan Hipokamp adlı merkez tarafından hafızaya kaydedilir. Kayıt, bilginin beyne yerleştirilmesidir. Bu yerleştirme bazen tekrarla yapılır, bazen görsel bağlantılarla. Bazen de mantık örgüsü içinde hafızaya kaydedilir.

24

Bazen otomatik bellek tarafından bilinçsiz kayıt yapılır. Bazı bilgiler, beynimize kaydetmek için bilinçli bir çaba harcamadığımız halde kendiliğinden hafızamıza yerleşirler. Gittiğimiz bir düğünün bütün detaylarını ders çalışır gibi ezberlemeye çalışmayız, bir gün sonra bu konuda sınava da girmeyeceğizdir ama yine de birçok detay aklımızda kalır. Hafızaya kayıt işlemine iki türlü müdahale edebiliriz, etmeliyiz. Beynimizi neyi kaydedip, neyi kaydetmemesi gerektiği konusunda biz yönlendirebiliriz. Öğrenme hedefleri belirleyerek, nelerin akılda tutulmasının daha iyi olacağına biz karar verebiliriz. İkincisi beynimize hafıza ya bilgileri nasıl kaydedebileceğini ve daha iyi hatırlayabilmesi için nasıl kaydetmesi gerektiğini öğretebiliriz. Bunu hafızanın nasıl çalıştığını anlayarak ve bilgiyi hafızanın çalışma şekline uygun bir şekilde kaydederek yapabiliriz. Böylece kontrolü ele alabilir, daha bilinçli bir öğrenen olabiliriz. Bilinçli öğrenme neyi, nasıl yapması gerektiğini beyne öğretmektir. Böylece beynimizin doğuştan getirdiği “amatör” öğrenme performansını artırıp “profesyonelce” öğrenen bir beyin sahibi olabiliriz. Hiçbirimiz doğal hafıza gücümüze mahkûm değiliz, kendi eğitilmiş hafıza gücümüzü geliştirebiliriz. Beyin unutma ile maluldür! Bilginin beyinde öğren(il)me sürecine girmesinden itibaren unutma süreci de başlar. İlk eleme, çok kısa süreli hafızada gerçekleşir. Bu süre içerisinde beyinde tutunabilecek, ilişki kurabilecek ilgili ön bilgi bulamayanlar bilinçte kendine yer bulmakta zorlanır. Kısa süreli hafızanın ilk elemesini geçen bilgiler 20 dakikalık ikinci eleğe konurlar. Bu eleği de geçenler uzun süreli hafıza denilen kısma gönderilir. Bu kısımda da silinme veya izlenim zayıflaması olur ancak diğerlerine kıyasla çok azdır. Hafızaya kaydetmede kullanılan biçim ve yöntemler neler? Bir bilgiyi hafızaya kaydetmenin temelde iki yolu vardır. Birincisi ezberci eğitimin yoğun olarak kullandığı tekrarlamadır. İkinci yol ise, ezbersiz öğrenme için kullanılmakta olan, ilişki ve bağlantı kurma metodudur. Bu bağlantılar iki türlüdür. Birincisi mantıksal (içerik yönüyle kurulmuş) bağlantılar, ikincisi ise biçimsel (görsel yapı boyutunda kurulmuş) bağlantılardır. Esasen, öğrenme de bilgiler arasında bağlantılar kurmak demektir. Beynin bir bilgiyi hafızaya yerleştirirken kullandığı 3 temel yol bunlardır. Şimdi bunların ne olduklarını ve bu yollan daha iyi nasıl kullanabileceğimizi araştıralım. a) Ezbere dayalı tekrar yoluyla hafızaya kaydetme. Ezberleme, bir bilginin tekrar tekrar beyne gönderilerek hafızada daha derin bir iz bırakmasının sağlanmasıdır. Bir şey ilk defa öğreniliyorsa bir miktar tekrar kaçınılmazdır. Çünkü tekrar, güçlü bir ilk izlenim oluşmasını sağlar. Ezbersiz öğrenme tekrarın hiç yapılmaması değil, gerektiği zamanda ve yerde, gerektiği kadar yapılması demektir. Bir kişi ezberlemekten daha iyi yollar öğrenirse muhtemelen ezberlemeyi daha az kullanacaktır. Çünkü insanlar, herhangi bir işi yaparken1 bildikleri metotlar arasından en iyi olanını seçer ve kullanırlar. Başarılı bir öğrenen olmak için bir miktar ezber kaçınılmaz olduğu için ezberi doğru yapmanın yöntemini öğrenmemiz gerekir. ABD’de yapılan bir araştırma periyodik (aralıklı) tekrarın, kesintisiz tekrara göre yaklaşık % 50 daha verimli olduğunu göstermiştir. Araştırmaya göre, ilk defa öğrendikleri yabana kelimeleri hiç ara vermeden tekrarlayanlar 68 tekrarda öğrenirken belirli aralar vererek tekrarlaYania1h11, (örneğin 10 tekrar yapıp sonra 10 dakika başka şeyle ilgilenip sonra bir daha 10 tekrar yapanlar) 68 yerine 38 tekrarda ezberlediği görülmüştür. İmam Hatip Liselerinde okuyanların da, Arapça kelimeleri ezberlerken, tesbihin 33 boncuğunu kullanarak, yani 33 defa aynı kelimeyi tekrar ederek ezberlemesi ilginçtir. Tekrarı daha bilinçli yapmak için nelere dikkat etmeliyiz? • Tekrar kesintisiz değil periyodik aralıklarla yapılmalıdır. • Tekrar için en ideal zaman, öğrenmenin bittiği andan itibaren ilk 10 dakikadır.

25

• Öğrendiklerimizin % 70’ini bir saat içerisinde unuturuz. Uyku anında ise unutma faaliyetleri yavaşlar, durur. Gün içinde çalışılan dersleri, uyumadan önce toplu halde tekrar etmek akıllıca bir stratejidir. • Tekrarı, “birisine öğretiyormuş gibi” anlatarak yapmak bilginin pekişmesini sağlar. • Yazılı özet çıkararak yapılan tekrar, hem “derin düzeyde kavramayı” hem de tekrarı sağlar. • Şema çıkararak yapılan tekrar, bilginin resim haline gelerek, göz yoluyla algılanmasını ve beynin görüntü merkezine de kaydedilmesini sağlar. • Tekrar sırasında anahtar kelimelerin bir listesinin çıkarılması, konunun özüne istenildiği anda ulaşabilmeyi ve gerektiğinde hızla anafikirlerin çağrılmasını sağlar. • Okunan bir konunun yüksek sesle tekrarlanması, bilginin iki duyu organından (çift kanallı) kaydını sağlayacaktır. • Bir bilgi beyne ilk defa gönderiliyorsa, en az 3-5 kez tekrarlayarak ilk izlenimi güçlendirmek ve gerekli “ezber tabanı”nı sağlam oluşturmak gerekir. • Tekrar sırasında bilgi bir bütün olarak görülmelidir. • Tekrar sırasında, bilgi parçalarının kendi aralarındaki ve ait oldukları bütün ile ilişkilerine dikkat etmek, bu ilişkileri bilinçli olarak kurmak gerekir. • Dinleyerek öğrenme tipine sahip kişilerin, konuyu birileriyle konuşarak tekrarlaması daha yararlıdır. b. Görsel canlandırma yoluyla hafızaya kaydetme Tekrar yoluyla ezberleme, bazı insanlara zor gelir çünkü tekrar tekrar aynı şeylerle ilgilenmek insanlarda sıkılmaya neden olabilmekte, ezber yüzünden öğrenmenin keyfi kaçabilmektedir. Ayrıca ezberlenerek öğrenilmiş bilgiyi yorumlayarak kullanmak gerektiğinde yorumlama zorluğu yaşanabilmektedir. Neyse ki -tamamen vazgeçmek mümkün olmasa da- bir bilgiyi beyne yerleştirmede tek yol ezber değildir. Bilginin beyne “görsel canlandırmalarla” kaydedilmesine dayalı bir yol da son yıllarda gittikçe popüler olmaktadır. Bu yöntem hayal gücünü öğrenme sürecine katan bir yaklaşımdır. Ezberde beynin sol lobu aktifken, bu yöntemde beynin sağ lobu daha çok kullanılmaktır. Yeni öğrendiğimiz bilgi ile daha önceden öğrenmiş bilgiler arasında abartılı, saçma, komik, renkli, hareketli görsel bağlantılar kurarak bu metot kullanılır. Özellikle birkaç şeyden oluşan listelerin ezberlenmesinde çok işe yarar. Size bir örnek: Gümüş bir servis kaşığı, altı su bardağı, muz, bir kalıp beyaz sabun ve yumurtadan oluşan bir listeyi hayal gücünüzü kullanarak, görsel bir biçimde birbirine nasıl bağlayabilirsiniz? Tony Buzan “Bellek Eğitimiyle Anımsama Yöntemleri” adlı kitabında ne yapmanız gerektiğini şöyle anlatıyor: “Şimdi kendinizi kapıdan dışarı çıkarken şaşırtıcı bir denge numarası yapan biri olarak düşün ünüz. Ağzınızda, sapını dişlerinizin arasına sıkıştırdığınız gümüş renkli bir servis kaşığı tutmaktasınız. Ağzınızda metal tadını hissedin! Kaşığın üstünde sıralanmış altı tane kristal su bardağı var. Bu şahane, müthiş bardaklar güneşte pırıl pırıl parlayarak gözlerinizi kamaştırıyor. Hayran hayran bu bardakları dengede tutmaya çalışırken, birbirlerine hafifçe dokunup çıkardıkları çin, çin seslerini duyuyorsunuz. Tam sokağa adımınızı atacakken kocaman, kahverengi benekli sapsarı bir muz kabuğunun üstüne basıyorsunuz. Ayağınızın altındaki muz kabuğu bir paten gibi kayıyor. Fakat siz usta bir denge uzmanısınız. Düşmemek için hemen öbür ayağınızı da kaldırıp ikinci adımınızı atıyorsunuz, ama tam da bir kalıp beyaz sabunun üstüne! Sizin gibi bir usta bile artık bu durumla başa çıkamaz. Sırt üstü düşmeniz kaçınılmaz. Bu yumurta yığını da nereden çıktı? Üstüne düştüğünüz yumurta kabukları çıtır çıtır kırılıyor. Sarıları bir tarafa beyazları bir tarafa...” Bu teknikte, renkli, parlak, hareketli hayaller kullanılarak, bilgi “fotoğrafik” olarak beyne kaydedilir. Görsel bir kayıt sistemidir. Bilgileri bu şekilde görsel olarak birbirine bağlamak, hem eğlenerek öğrenmeyi, hem de bilgilerin uzun süreli hafızaya yerleştirilmesini sağlar. Bu konuda ayrıntılı bilgileri, ileride “hafıza kipleri” kısmında bulabilirsiniz. Görsel (resimli) kayıtlar neden güçlü iz bırakırlar? Daha önce anlattığım gibi, göz ile beyin arasındaki sinir hatları, kulak ile beyin arasındakine oranla kat be kat daha güçlüdür. Bu yüzden görmek inanmayı sağlar. Hayalde canlandırmak da gerçekte görmek kadar etkili midir? Bunun cevabını da önceden öğrenmiştik! Bir şeyi hayalde canlandırmak ile onu gerçekten görmek arasında, hafızada iz bırakmak bakımından önemli bir fark yoktur. Beyin gerçek ile gerçeğe yakın bir şekilde yapılmış bir canlandırma arasındaki farkı tam olarak ayıramamakta,

26

hayalde canlandırılana da ger çekmiş gibi tepki verebilmektedir. Komedi filminden çıkmış kişilerin, yolda yürürken kendi kendilerine gülmelerinin nedeni budur! Unutmayın, bizler kafamızda tekrar tekrar canlandırdığımız, hayali resimlerdeki halimize dönüşürüz. Nasıl olmak istiyorsak, kendimizi öyle olmuş gibi hayal etmeliyiz çünkü hayal gücü kendini gerçekleştirebilen, kendi gerçeğini yaratabilen bir kabiliyete sahiptir. Bu gücü kendi amaçlarınız için kullanmak ise sizin tercihinize bağlıdır. c) Mantık örgüsü yoluyla hafızaya kaydetme Yeni öğrenilmiş bir bilgi, mevcut bilgilerle mantıksal yolla da bağlanabilir. Mantıksal ilişki kurabilmek için, önce konunun “mantığını anlamak” ve kafada bir bilgi sistematiği oluşturmak gerekir. Bir “örnek” yapalım! Ülkenizdeki hukuk sistemi hakkında temel bilginizin olduğunu ama kefaletle serbest bırakılmanın ne demek olduğunu bilmediğinizi varsayalım. Kefalet nedir? Kefalete niçin ihtiyaç duyulmuş? Kefalet, tutuklu bir kişinin, kendisi için önemli olan bir para karşılığında tutuksuz yargılanmak üzere serbest bırakılmasıdır. Niçin kefalet sistemine ihtiyaç duyulmuş? Suç işleme zannı ile tutuklanan bir kişinin, delilleri ortadan kaldırabilme durumu yoksa (delillerin tamamı toplanmış ise) ve işlediği suç da çok büyük değilse, o kişi, kendi mal varlığı içinde önemli bir yer tutan miktarda para ödeyerek serbest dolaşabilir. Amaç beraat edebilecek kişileri hapishanenin kötü şartları ve kişileri arasında fazla tutmamak, insanları suçlu psikolojisine alıştırmamaktır. Kefaletle serbest kalan bir kişi yargılanmaya devam eder ve bu süre içerisinde yurtdışına çıkamayabilir. Temel amaç masum olabilecek kişileri fazla mağdur etmemektir. Bu da adaletin ve hukuk devletinin gereğidir. İşte böylece bir mantık örgüsü ile yeni öğrendiğimiz “kefalet” kavramını, mantığını anlayarak kafamıza yerleştirmiş olduk. Bu bir mantıksal kayıt örneğidir. Bilginin mantıki kaydını yapabilmek için, konuyla ilgili biraz ön bilgi sahibi olmak çok önemlidir. İnsan anlamasa da bir kelimeyi ezberleyebilir ama mantıklı kayıt için detay gereklidir. Bu detaylandırma 5N+1K formülüyle yapılabilir. Bir konunun ne ve kim hakkında olduğu, niçin öyle olduğu, nasıl öyle olduğu, ne kadar olduğu, nerede olduğu, ne zaman olduğu kritik temel bilgilerdir. Mantıki kayıtları iyi yapmanın yolları nelerdir?

•

Mantıki ilişkiler bir sistematik içerisinde kurulur. Konunun başlığı, yan konular, örnekler ve alt başlıkları bir sistematik içerisinde kavrayarak hafızanıza yerleştirin.

•

Önceden belirlenmiş bazı sorulara cevap arayacak şekilde okumak anlama ve hatırlama düzeyini artırır. Sorular hazırladıktan sonra okumak, cevap olan bilgilere ulaşıncaya kadar hem dikkati uyanık tutmakta, hem de beynin ne aradığını bilmesini sağlamaktadır.

•

Metindeki düşünce parçaları ile bütün arasındaki ilişkileri kurmak çok önemlidir. Anafikir ile yan fikirler, parça ile bütün, bir parça ile diğer parçalar arasındaki ilişkilere dikkat etmek ve bilinçli olarak önemli bilgiler arasında bağlantılar kurmak gerekir. Anahtar kelimeler ile anafikirler arasında çağrışım ilişkileri kurmak da yararlı bir yöntemdir. Anahtar kelimeleri ve fikirleri sayfanın kenarına yazarak tekrar etmek ya da sayfadaki anahtar kelimelerin altını çizip, okuma bitiminde o kelimelere bir göz atmak yararlıdır.

•

•

Mantıksal bağlantıları, kişinin zihninin açık ve mantık kalitesinin yüksek olduğu zamanlarda kurması daha verimli sonuçlar almayı Sağlar.

•

Her zihin destek sistemlerine ihtiyaç duyar. Öğrenciler için derste not tutmak, çalışanlar için ise bir ajanda kullanmak ideal bir yardımcı olabilir. Unutmayın “Âlim unutur, kalem unutmaz.”

•

Mantıksal ilişki kurmanın temeli tanımları iyi bilmektir. Güçlü bir tanım tabanına sahip olmak, öğrenme kalitesini artırır.

•

Bir bilginin nerede kullanılabileceğini bilmek veya bilgiyi öğrenirken bunu düşünmek o bilginin uzun süre hafızada tutulmasını sağlar. Bir fıkrayı nerede, kimlere karşı kullanacağınızı düşünerek hafızanıza kaydederseniz, o kişi veya yerlerle karşılaştığınızda fıkra daha kolay aklınıza gelecektir. Konsantre olabiliyorum, o halde varım!

27

Bir kitap okurken, ihtiyaç duyacağımız en önemli şeylerden biri konsantrasyondur. Metne konsantre olamayınca okuduklarımızı anlayamaz, anlayamadığımızı da hatırlayamayız. Çoğu insanın sorunu, öğrendiklerini hatırlayamamaları değil, daha öğrenirken beyinlerine bilgiyi zayıf bir şekilde yerleştirmeleridir. Çoğumuz hatırlayamamaktan daha çok, bilgiyi beyne yanlış yerleştirme sorunu yaşıyoruz. Beyninizde doğru yere kaydetmediğiniz bir bilgiyi ihtiyaç duyduğunuzda hemen bulmasını beyninizden isteyemezsiniz. Daha doğrusu istersiniz de, alamazsınız! Bu arada konsantrasyon sorununa karşı iyi bir yol, yazarak öğrenmektir. Okuduklarınızın yazılı özetini çıkararak öğrenirseniz, konsantre olamama sorununuzun öğrenme veriminizi etkilemesini en aza indirmiş olursunuz.

28

3. BİLGİYİ KULLANMAK: ÖĞRENDİĞİMİZ BİR BİLGİYİ BEYNİMİZDEN NASIL ÇAĞIRACAĞIZ? Hafızaya ilk kaydın yapıldığı anlarda gerçekleşen unutmalar gibi, iyi kaydedilmemiş bilgiler de zamanla unutulabilir ya da izlenimler hatırlanamayacak kadar zayıflayabilir. Bu da bilginin beyinde saklama süreciyle ilgilenmemizi gerektirir. 1) Bilgiyi beyinde depolama (saklama) süreci Daha önce anlatılanlardan hatırlarsınız. Duyu organlarınca algılanan bir bilgi, ilk önce “duyusal hafıza” da denilen, çok kısa süreli hafızada tutuluyor. Bu süre 20 saniye kadardır. Bu sürede, okunan bir cümlenin içinde geçenler akılda tutulur ve o cümlenin anlamı çözülür. Rehberden okuduğunuz bir telefon numarasını çevirinceye kadar aklınızda tutarken, çok kısa süreli hafızanızı kullanırsınız. Bu etaptan geçen bilgiler, 20-30 dakika arasındaki kısa süreli hafızaya aktarılır. Bu hafızanın diğer adı çalışan hafızadır. Yani bilgileri belleğe götürüp kaydeden, çağrışımların gerçekleştiği, bellekten ilgili bilgilerin çağrıldığı, hatırlandığı aşamadır bu. Bu aşamayı da geçen bilgiler uzun süreli hafızaya kaydedilir. Bu aşamada bilgi “göçebe” hayatı bırakarak, bellekte yerleşik hayata geçecek ve çağrılacağı günü bekleyecektir. Belleğin tüm bu etaplarında, unutma süreci de devam edecektir. Unutma doğal bir süreçtir ve eğer özel bir çaba göstermezsek öğrendiklerim izin % 80’ini 24 saat içerisinde unuturuz. Unutmayı engellemenin temeli doğru kayıt yapmaktır. Hangi tür bilgiyi nasıl kaydedebileceğinizi önceki bölümlerde açıklamıştım. Öğrenmenin bittiği andan itibaren ilk 10 dakika içerisinde yapılan tekrar, konunun bitiminden hemen sonra başlayan unutma sürecini azaltır. Tekrar programını unutma sürecinin arttığı zamanlara paralel olarak yapmak gerekir. Prof. Acar Baltaş “Üstün Başarı” adli kitabında bu durumu şöyle açıklıyor: “Hatırlanan miktarın hemen düşmeye başlayacağı noktada, düzenli tekrarlardan oluşan bir programın uygulanması gerekir. Örneğin ilk tekrar 20-40 dakikalık bir öğrenme seansının sonunda yapılmalı ve 10 dakika sürmelidir. Bu tekrar, hatırlanan miktarın bir gün daha aynı düzeyde kalmasını sağlar ve 2-4 dakika sürecek ikinci tekrar yaklaşık 24 saat sonra yapılmalıdır. Bundan sonra bilgi hafızada bir hafta kadar saklanır ve 2 dakikalık üçüncü tekrarın yapılması gerekir. Dördüncü tekrar bir ay sonra, 2-4 dakikalık bir süreyle yapıldıktan sonra bilgiler uzun süreli hafıza ya son derece kuvvetli bir biçimde yerleştirilmiş olur.” 2) Hafızada Kayıtlı Bilgiyi Hatırlama süreci Hatırlama, hafızada kayıtlı bilginin, ihtiyaç duyulduğu zamanda ve yerde hafızadan çıkarılarak kullanılmasıdır. Bir bilgi hafızamıza kayıtlı olduğu halde onu hatırlamayabilir miyiz? Evet, bu mümkündür. Hafızaya bilgilerin bir sistematiğe göre kaydedilmemesi, onları hatırlarken birbirine karıştırmaya, dolayısıyla sağlıklı bir şekilde hatırlayamamaya neden olur. Ayrıca hafızaya kaydedilmiş bir bilgi orada bulunduğu halde izlenimlerin zayıflığından “dilinizin ucuna” kadar gelir ama aklınıza gelmeyebilir! Tüm bu işlemler bilgisayar diliyle nasıl anlatılabilir? Hafızaya bir şey kaydetmek, bilgisayarda bir konuya özel dosya açmaya benzer. Bir dosya açar ve ona bir adres verirsiniz. İkinci adım depolama (saklama) aşamasıdır. Bu adımda bilgiyi “hard diskte” saklarsınız. Üçüncü adım ise, o bilgiye ihtiyaç duyduğunuz anda onu bulup çıkarmaktır. Bilgiyi bellekte bulmak için, istenen bilginin ne olduğunu ve onun nerede kayıtlı olduğunu bilmeniz gerekir. Buraya kadar daha çok öğrenenin ne yapması gerektiği üzerinde durduk. Hafızaya kaydedilirken, öğrenilen bilginin özellikleri de çok önemlidir. Bazı konular daha kolay hatırlanır, bazıları daha zor. Peki neler kolay, neler zor hatırlanır?

29

Çabuk unutulup zor hatırlananlar • • • • • • • • • • • • • •

Tam anlaşılmamış konular Rakamlar ve isimler Bilinçsizce, rastgele öğrendiklerimiz Aralıksız uzun süre çalışma ile öğrenilenler Tekrarlanmayan bilgiler Mutsuz anlarda öğrendiklerimiz İstemeden, zorunluluk hissiyle öğrenilenler Düşünülmeden ezberlenenler İnançlarımıza ters düşen bilgiler Soyut, ilişkilendirmenin zor olduğu bilgiler Uykusuzken öğrendiklerimiz Bir işe yaramayacağına inanılan konular Stresli bir durumda öğrenilenler Çağrışım ilişkileri zayıf bilgiler Pasif dinleme ile öğrenilenler

Kolay hatırlanıp daha az unutulanlar • • • • • • • • • • • • • • • • •

Kişiye anlamlı gelen, tam anlaşılmış bilgiler Duygusal anılar, hoşlanılan hatıralar Bilinçli olarak hafızaya kaydedilenler Çok tekrarlanan bilgiler Mutlu, neşeliyken öğrenilenler İsteyerek, yüksek motivasyonla öğrenilenler Üzerinde düşünülerek öğrenilenler Düşüncelerimizi onaylayan bilgiler Hep aynı zaman ve yerde Öğrenilenler Olumlu, çarpıcı, ilginç, renkli bilgiler Somut, bağlantılar kurulabilecek, görsel bilgiler Uykudan önce ve uyandıktan hemen sonra öğrenilenler Kişiye başarıyı çağrıştıran bilgiler İlgi ve bilgi alanımıza giren bilgiler Nerede, ne zaman ve nasıl kullanılacağı bilinen bilgiler Stressiz bir ortamda öğrenilenler Önemli olduğu düşünülen fikirler Aktif dinleme ile öğrenilenler Bilgiyi hafızada taşımak değil kullanmak insanı başarılı yapar.

Buraya kadar anlatımdan hareketle, ne kadar çok şeyi öğrenir, kafanızda ne kadar çok bilgi taşırsanız o kadar başarılı ve “kültürlü” olduğunuzu düşünmüş olabilirsiniz. Bu düşünceniz “geleneksel” eğitim anlayışına göre doğru olabilir ama modern dünyada artık “kafada çok bilgi taşımak” büyük bir üstünlük anlamına gelmemektedir. Artık bilgiyi taşımak değil kullanmak üstünlüktür. Çünkü bilgi internet arama motorları aracılığıyla istenildiğinde hızla bulunabilmektedir. Bilginin “adresini” bilmek, ihtiyaç duyduğunda onu nerede bulacağını bilmek gittikçe önem kazanmaktadır. Hafızanızda taşıdığınız bilgi değil, bu bilgiyi kullanarak ürettiğiniz fikir ve projeler sizi başarılı yapacaktır. Hafıza gücü kadar, yaratıcı düşünme ve entelektüel üretim gücü de önemlidir. Bilgiyi hafızaya kaydetmek amaç değil, bolca fikir üretmek ve akılcı davranmak için araçtır. Bilgiyi başarıya çevirmek herkesin öğrenmesi gereken bir sanattır.

30

BEYNİMİZİ ÖĞRENMEYE HAREKETLERİ” NELER?

HAZIRLAMAK

İÇİN

GEREKEN

“ISINMA

Birçoğumuz beynimizin % 3-5’ini kullandığımızı, daha fazlasını kullanırsak daha büyük işler başarabileceğimizi düşünüyor, içimizde “uyuyan bir dev” olduğuna inanıyoruz. İçimizdeki bu dev beynimizde yatıyor. Aslında “dev” diye sembolize ettiğimiz şey “konsantre olmuş beyin gücü”dür. Beyin tüm dikkatini bir noktaya odakladığında devleşir. Pencere camı güneş ışığını aynen geçirirken, mercek aynı ışığı toplayıp bir ağacı bile tutuşturacak kadar yakıcı güç elde eder. Dağınık ve odaksız bir beyin, pencere camı gibi güçsüzdür. Odaklanmış beyin gücü mercek gibi yakıcıdır. Bu devin yönetimi için yapılması ve yapılmaması gerekenler vardır. Bu dev bizden ne ister? 1) Beyin kendisinden tam, net ve kesin olarak ne istendiğini bilmek ister. İçinizdeki deyin istediğinizi yapabilmesi için önce “siparişlerinizi” tam ve kesin olarak bilmesi gerekir. Ona “Bana yiyecek bir şeyler getir” demeyin, “Bana hamburger getir” demelisiniz. İstediğiniz ne kadar net ise, beyniniz de size o kadar hızlı geri dönüş yapacaktır. 2) Beyin renklilik ve çeşitlilik ister. Uzun süre sıkıcı bir konu ile ilgilenince beynin gücü zayıflar. Sıradan, basit, monoton-tekdüze bir işi konsantre bir şekilde uzun süre yaparsak beynimiz sıkılır ve yorulur. Beyin kas sistemiyle çalışmadığı için fiziksel anlamda yorulmaz. Beynin yorgunluğu tekdüzelikten kaynaklanır. İnsanları hipnoz yoluyla uyutmak için bir nesneye uzun süre baktırılır. Uzun süre aynı nesneye bakan beyin yorulur ve uyku durumuna benzer bir hale geçer. Pek çok insan da sıkıcı ve monoton işlerini yaparken hipnotik bir yavaşlıkla hareket ederler. 3) Beyin bir amaç ister. Beyin gücünü zayıflatan veya “israf” eden şey, beynin sahibinin bir amacının olmamasıdır. İçinizdeki dev “Dile benden ne dilersen” derken ona “Canım hiçbir şey istemiyor” derseniz sizin için ne düşünür? Beyin köpek gibidir, oyalanması için olabildiğince uzağa plastik kemik atmalısınız, yoksa dönüp sizi rahatsız eder. Çok zeki, yüksek enerjili insanları uyarmak istiyorum. İnsan beyni ya inşa eder ya da tahrip. Ona inşa edeceği bir hedef vermezseniz, döner sizi tahrip eder. Bir kap dolusu keskin sirke gibi, içine eritecek bir şey koymazsanız kabına zarar verir. Gücü ne kadar keskinse o kadar zarar verir. Zeki ve yüksek enerjili birçok insanın hayatında tutkuyla izlediği bir hedefi olmadığı için, dönüp tüm o keskin zekâsıyla “özyıkım” yaptığına, kendisine derin acılar çektirip kendini bunalıma soktuğuna defalarca tanık oldum. Bu kitap beyni, öğrenme boyutuyla ele alıyor. Başka bir kitapta, beyni diğer boyutlarıyla incelemek istiyorum. Şimdi ana konumuza dönelim, beynimizi öğrenmeye nasıl hazırlayabileceğimizi ele alalım. Beyin de otomobil gibidir, konuya karşı “soğuk” olduğu zamanlarda motorunu ısıtmak gerekir! Otomobil motorunun soğuk havada bir süre çalıştırılarak “ısıtılması” gibi, insan beyni de öğrenmeye önceden hazırlanabilir. Bu hazırlığın önemini bir Çin atasözü, “En fazla ileriye giden ok, en çok geriye çekilmiş yaydan çıkar” diye anlatır. Atlar yarıştan, mankenler yürüyüşten, boksörler maçtan, pazarlamacılar satış görüşmelerinden önce bazı “ısınma hareketleri” yaparlar. Yazarlar bir şey yazmadan önce, bir takım ritüelleri yerine getirir, yazıya zihinsel hazırlık yaparlar. Hazırlıktan amaç, beyni ve bedeni o konuya ısındırmaktır. Bir insanın kendini öğrenmeye hazırlamasının iki boyutu vardır: Birincisi fiziksel hazırlık, ikincisi ise zihinsel hazırlıktır. Tam bir hazırlık hem fizyolojik (bedensel) hem de psikolojik (beyinsel) hazırlık gerektirir. Şimdi bu iki tür hazırlığı daha yakından inceleyelim. 1) Öğrenmeye fizyolojik (bedensel) hazırlık. Burada amaç bedeni öğrenmeye hazır hale getirmektir. Bir kişinin, en yüksek potansiyel gücüne ulaşabilmesi için, ruh ve beden hazır olmalıdır. Bunlar karşılıklı etkileşim içindedir. Beyin, düşünce gücü ve vücut kim yası ile bedeni kontrol eder. Beden de salgı ve tepki mekanizmalarıyla beyni

31

etkiler. Bedenimizi bizi destekleyecek ve güçlendirecek hale getirmenin yollarından bazılarını inceleyelim. Vücudunuzu doğru pozisyona getirin. Her vücut hareketinin (pozisyonunun) duygusal bir karşılığı vardır. Bedeninizi nasıl kullanırsanız, beyniniz ona göre duygusal cevaplar oluşturur. Örneğin şu anda omuzlarınız çökmüş durumda ise beyin için bu duruşun anlamı yorgunluktur. Beyin bu mesajı uzun süre alınca uykunuzu getirebilir. İsterseniz hemen şimdi sırtınızı dikleştirebilir, omurganızı dik tutabilir, başınızı yukarı çevirebilir, beş defa derin nefes alarak kendinizi canlandırabilirsiniz. Böyle yaparak bedeninizi bir süreliğine pozitif enerji duruşuna getirmiş oluyorsunuz. İyi bir sonuç için iyi bir başlangıç yapmak gerekir. Yatakta yan gelip yatarak kitap okursanız, eğer sadece keyif için okumuyorsanız, fazla bir yararını göremezsiniz. Okurken zamanla duruşunuz bozulabilir ama en azından okuma sürecinin başında doğru bir duruşla başlamaya çalışmalısınız. Sağlık durumu ve beslenme biçiminize özen gösterin. İnsanın çok aç olması da, çok tok olması da öğrenme açısından istenmeyen durumdur. Çok aç olunması durumunda, beyin midedeki açlık sinyallerine odaklanıp dikkatini toplayamayabilir. Çok tokluk durumunda ise, vücuttaki kan sindirim sistemine tahsis edildiği için, beynin öğrenme performansı düşer. Ne kadar yediğiniz gibi, ne yediğiniz de öğrenme verimin izi etkiler. Genel olarak sağlığa zararlı, aşırı asitli, aşırı yağlı yiyecekler öğrenme verimini de olumsuz etkileyecektir. Yiyecekler kadar içecekler de öğrenme kalitesinde etkilidir. Portakal suyu gibi pozitif içeceklerle bedenimizi beslemek idealdir. Bununla birlikte maalesef çoğumuz çay ve kahve gibi, kafein etkisi ile ilk anda zihnimizi açan ama fazla alındığında bir süre sonra ilk andaki uyarılmışlığın tersine uyku getiren içecekleri tercih ediyoruz. Doğru olan ile alışkanlığımız olan çatışabiliyor. Beslenme ile ilgili temel kurallar nelerdir? Çok değil, çeşitli yiyin. Çok yaşamak istiyorsanız daha az yiyin! Can boğazdan gidiyor! Bolca sebze ve meyve yiyin. Kilo almamak için, akşam 18.00’den sonra yemek yememeye özen gösterin. Öğrenme verimini etkileyen temel unsurlardan birisi de göz sağlığıdır. Çok kitap okuyanların belli dönemlerde göz muayenesinden geçmesi gerekir. Bilge insanlar insanların sağlık konusundaki hatalarını iki cümleyle özetlemişler. Birincisi “Sağlığımızı kendimizi en sağlıklı sandığımız anlarda kaybederiz.” İkincisi ise “İnsanlar önce para kazanmak için sağlığını harcar, sonra da sağlığını geri kazanmak için parasını!” Öğrenme başarınız için sadece fiziksel sağlığınızı değil, ruh sağlığınızı da korumalısınız. Ruh sağlığı bozuk bir insan, ne kadar iyi öğrenebilir ki? Sağlam hafıza sağlıklı kafada bulunur! Fiziksel hareketlilik ile öğrenme verimini artırın. Kitap okurken belirli bir pozisyonda uzun süre durduğumuz için kaslarımız gerilir ve kan dolaşımı yavaşlar. Bu da beyne daha az kan gitmesi demektir. Bunun sonucunda öğrenme, düşünme veya konuşma kalitesinde düşüş olabilir. Okumaya başlamadan önce ve okumaya ara verildiğinde, okuma jimnastiği yapmak yararlı olacaktır. Bu, okuma sırasında hareketsiz duran organlarımızı çalıştırmayı amaçlar. Okuma jimnastiğinin temel hareketleri nelerdir? Ayaklarınızla yere “5” çizmeye çalışabilirsiniz. Başınızla havaya “8” çizmeye çalışabilirsiniz. Kollarınızla uçmaya çalışır gibi hareketler yapabilirsiniz. Yapılan bazı araştırmalar insan beyninin ayaktayken, oturmadaki durumuna göre % 10 ile % 15 daha iyi çalıştığını ortaya koymuştur. Bu tesadüf değildir, yürürken vücutta kan dolaşımı hızlanmaktadır. Aykırı bilge Sokrat bunu keşfetmiş olmalı ki, hiç oturduğu yerde ders yapmaz, hep “çekirgelerini” arkasına alıp yürüyerek bir şeyler anlatırdı. Öğrenirken uygun aralar verip, aralarda mutlaka masadan kalkıp hareket etmek gerekir.

32

2) Öğrenmeye psikolojik (zihinsel) hazırlık Beden gibi beynin de öğrenmeye hazır hale getirilmesi gerekir. Öğrenmeye fizyolojik hazırlık gibi, psikolojik hazırlık da yapmak gerekir. Bazen insan beyni “doğal olarak” öğrenmeye hazırdır. Örneğin sabahın erken saatlerinde beynimiz daha “alıcı” moddadır. Sabah saatlerinin dışında, insan ilgi duyduğu konuları öğrenirken zihinsel olarak daha kolay hazırlanır. Bununla birlikte ilgi duyulmayan ama öğrenmek zorunda kalınan metinlere karşı zihinsel hazırlık yapmak önemlidir. Zihinsel-psikolojik hazırlığın amacı beyni bilgi alıcı bir pozisyona sokmaktır. Beynimizin bir konuda öğrenmeye açık pozisyona gelmesi için aşağıdaki soruların cevabı üzerine bilinçli olarak düşünmeliyiz. 1) 2) 3) 4) 5) 6)

Tam olarak ne öğrenilecek? Bu öğrenmedeki amaç nedir? Bu konunun ilginç yanı neresi? Bu konu neden önemli? Bu konu en iyi nasıl öğrenilebilir? Nereden başlamalı?

Zihinsel-psikolojik hazırlığın iki kritik unsuru vardır. Hazırlıktan amaç bu iki noktayı gerçekleştirebilmektir. 1) Motivasyon oluşturmak. Amaç öğrenme isteği yaratmaktır. 2) Konsantrasyon oluşturmak. Amaç konuya tam odaklanabilmek, sadece o konuyla ilgilenmeyi sağlamaktır. Başarılı öğrenmenin psikolojik temeli öğrenilecek konuya karşı istek ve ilgi duymaktır. İstek ve ilgi konsantrasyonu genellikle beraberinde getirecektir. Aslında her konunun ilginç ve istenebilir bir yanı vardır. Matematiğin bile! Her ne kadar, siz ve ben sevmesek de, matematiği seven milyonlarca insan var. Einstein gibi zeki bir insanın fizik ve matematik bilimine âşık olmasına ne dersiniz? O halde sevimlilik veya sevilmezlik derslerin doğasında yoktur. Onlara bu anlamları biz yükleriz. Eğer bir matematik profesörü gözüyle matematiğe baksaydınız, belki siz de matematiği çok severdiniz. Aslında bir dersi sevmeniz de gerekmez. Siz yapmanız gerekeni yapın. Sevmediğiniz bir ders sizin hayat amaçlarınıza ulaşmanızı engelliyorsa, yapmanız gereken şey o engeli aşmaktır. Bir engelden kurtulmanın en iyi yolu onu aşmaktır. O dersin üzerinden atlamadığınız sürece, tekrar tekrar onu yeniden öğrenmek zorunda kalacaksınız. Önünüze çıkan engellerle boğuşmanın hiçbir anlamı yok, onlardan kurtulmanın yolu, üzerinden atlayıp geçmektir. Beyninizi öğrenmeye hazırlamak için yapabileceğiniz başka şeyler de vardır. Okuyacağınız konunun çerçevesini önce beyninize yerleştirin. Siz hiç kaç metre koşacağınızı bilmediğiniz bir yarışa katıldınız mı? 100 metre mi, yoksa 5000 metre mi koşmanız gerektiğini bilmediğiniz bir yarışta kondüsyonunuzu nasıl düzenlerdiniz? Okumaya başlarken neyi, nereye kadar, ne kadar zamanda okuyup bitirmeniz gerektiğini tespit etmezseniz, beyniniz de kaç metre yarışına katıldığını bilmeyen bir atlet gibi kararsız kalır. Enerjisini doğru ayarlayamaz. Ne yapmalısınız? Öğrenmeniz gereken konuyu açın. Başını-sonunu, konunun ne hakkında olduğunu, üst ve alt başlıkları, ne kadar sürede bitirebileceğinizi inceleyin. Süreyi belirlemenin en önemli faydası öğrenme performansınızı ve kendinize verdiğiniz sözleri tutma becerinizi ölçülebilir hale getirmesidir. Öğreneceğiniz konuyu yönelik ilgi ve istek oluşturun. Beynin bir süngere benzediğini düşünürsek, ilgi ve istek oluşturmak süngeri sıkmak gibidir. Bir süngeri sıktıktan sonra suya atarsanız, alabileceği en yüksek miktarda suyu çeker, içine alır.

33

Peki beynin ilgisi ve isteği nasıl kışkırtılır? Bir konuya karşı kendimizi meraklandırabilmenin yolu nedir? Bazı insanlar “doğuştan” meraklıdır. Her şeyi bilmek, anlamak, çözmek isterler. Bunarın işi daha kolaydır. Bazılarının merakı ise harekete geçirilmeyi bekler. Eğer “doğuştan meraklı” değilsek, önümüzdeki konu da ilgimizi çekmiyorsa, bize konuyu ilgimizi çekecek şekilde anlatacak birileri de yoksa, o zaman “kendi merakını kendin kışkırt” tarzını benimsememiz gerekir Bunu yapmanın yolu, konunun en ilginç yanlarını bilinçli bir şekilde aramaktır. Tarih dersinden İstanbul’un fethini öğreniyorken sıkıldığınızı varsayalım. İstanbul’un fethinin ilginç ve karikatürize taraflarını aramaya karar verdiniz. Gemilerin karadan yüzdürülmesine ne dersiniz? Olayların arka planını düşünmeyi ister misiniz? Örneğin gemilerin tarlalardan “yüzdürülmesini” gören civardaki çocuklar neler düşünüyordu acaba? Gemiyi çekenler gemiyi çektirenler hakkında ne düşünüyordu? Gemiyi çekenler niçin gemileri karadan yürüttüklerini biliyorlar mıydı? Bir konuyu kendiniz için ilginç ve anlaşılabilir hale getirmek istiyorsanız onu kişiselleştirin. Konunun içine insani duyguları ve gündelik ilişkileri katın. Kendinizi olayların içine katın. Bu okuma hızınızı düşürür ama kavrama düzeyinizi artırır. Okuma öncelikleriniz doğrultusunda ne yapmanız gerektiğine karar verin. Konunun önemini belirleyin. Bir şey okurken doğal olarak “Bu bana ne kazandıracak?” diye kendimize sorarız. Eğer öğrenciysek, genellikle aklımıza gelen cevap “Hayatta hiçbir şeye yaramaz bunlar!”dır. Dünyanın her yanında, var olan tüm ülkelerde eğitim müfredatları eleştirilir. Gereksiz şeyler öğrettikleri, gereklileri öğretmedikleri söylenir. Neyin gerekli, neyin gereksiz olduğuna karar vermenin kesin bir yolu bulunamadığı -daha da kötüsü bulunamayacağı- için bu tartışma devam edecek. Bu arada öğrencilerden bazıları başarıyla, bazıları başarısızlıkla o sistem içinden geçip gidecek. Başaranlar okulda öğretilenin ötesine geçip, kendi kendine öğrenebildikleriyle başaracak. Ben konuya başka bir açıdan bakıyorum. Okulda öğrendiğimiz konulardan daha çok, o konuları öğrenirken gösterdiğimiz çabayla gelişen beyin adalelerimizin bizi başarılı yaptığına inanıyorum. Boşuna kürek çekiyorum diye üzülmeyin, o anda kol kaslarınız gelişiyor! Okulda öğretilen konuların önemini ve yararını düşünürken acele etmemek gerekir. Acelecilik çocukların babalarının bilgileri hakkındaki yorumları gibi yanıltabilir. İnsanların çoğu 5 yaşındayken “Babam her şeyi biliyor”, 20 yaşındayken “Babam hiçbir şey bilmiyor!” 40 yaşındayken “Babam da bayağı şeyler biliyormuş!”, 50 yaşındayken de “Babam bu kadar çok şeyi nasıl da biliyormuş!” dediği söylenir! Sonuç olarak, öğrenilmeye çalışılan bir konunun önemli olduğunu ve hayat amaçlarına ulaşmakta işe yarayacağını düşünmek, dikkatin o konuya daha fazla odaklanmasını sağlayacaktır. Hazırlığa çok fazla takılıp kalmayın, harekete geçin! Hazırlık amaç değil araçtır. Hazırlık sürecini eylem takip etmelidir. Düşünceler eyleme geçince “varlık” değeri kazanır. Birçok kişi için sorun planlamak değil, plan doğrultusunda harekete geçip bir şeyler yapmaktır. Planlama ve hazırlık yapmalı ama bunlara takılıp kalmamalıyız. Bize plan kadar pilav da lazım!

34

EN YAYGIN ÖĞRENME YOLU: OKUMAK Öğrenme üzerine yapılan araştırmalar bilgi almada en baskın kanalın göz olduğunu ortaya koymuştur. Akademik dünyada, sahip olduğumuz bilgilerin % 85’inin göz yoluyla alındığı kabul edilmektedir. Okuma hakkında yeni şeyler öğrenerek okuma kalitemizi artırabiliriz. Okumak hakkında doğru bildiğiniz yanlışları ve yanlış bildiğiniz doğruları gözden geçirmeye ne dersiniz? Daha önce yaptığım tanımı tekrarlarsak; okuma, satır üzerinde bulunan kelime ve rakamların, göz tarafından fotoğraflarının çekilerek beyne gönderilmesiydi. Sayfa üzerinde bulunan kelime ve rakamlar göz için birer resimdir. Gerçek bir ağaç da, sayfa üzerindeki “ağaç” kelimesi de göz için bir resimdir. Okumada üç kritik faktör vardır: Gösteren, gören ve görülen. Gören gözdür. Gösteren ışıktır. Görülen ise kelimeler ve şekiller. Işık sayfaya çarparak, kelime ve rakamları göze taşır, göz de beyne aktarır. Gözün görme kalitesi, ışığın taşıma kalitesi ve görülenlerin yapısı okuma kalitesini belirler. Şu anda bu kelimeleri okumanızı sağlayan yazı ile sayfa arasındaki şekil-zemin renk farkıdır. Okumada iki temel etkinlik vardır. Bunlardan birincisi göz etkinliği, diğeri ise beyin etkinliğidir. Göz etkinliği görme netliğine, beyin etkinliğinin ise, entelektüel donanıma bağlıdır. Göz bakar, gören beyindir. Amaca göre okuma biçimleri Okumadan beklentimize göre farklı farklı okuma metotları kullanabiliriz. 1) İzlenim için okuma Bir metnin içinde ana hatlarıyla neyin olup neyin olmadığını anlamak için yapılan okumadır. İzlenim için okumanın en yaygın türü gazete okumalarıdır. İzlenim için okuyanlar, öğrendiklerinden sınava çekilmeyeceklerini bilirler. Metin taranır, ne hakkında olduğu ve önemli noktaları seçilerek alınır. İzlenim için okumaya bir anlamda “anafikir için okuma” da diyebiliriz. İzlenim edinmek için okuyanın en önemli amacı anafikirleri yakalamaktır. Gündelik hayatımızda izlenim almak için okumanın örnekleri nelerdir? Kitapçıda satın almak istediğimiz bir kitabı, izlenim edinmek için yüzeysel olarak okuruz. Gazete ve dergiler de genellikle yüzeysel olarak taranır ancak ilgi duyulan konular derinlemesine okunur. İzlenim için okuma bir seçici öğrenme stratejisidir. Her şey hakkında bir şeyler bilmek için yeterlidir ama bir şey ile ilgili her şeyi bilmek (derin okuma) için yetersizdir. 2) Derin okuma Derin okuma, tam öğrenmek için okumadır. Öğrenciler sınava hazırlandıkları konuları, yetişkinler sözleşme metinlerini ve inceleme kitaplarını tam öğrenmek için “derinlemesine” okur. Metni eksiksiz anlamak esastır. Bunun için gerekirse, metnin “satır araları” da okunur. Yazarın dediği kadar, demek istediği de keşfedilmeye çalışılır. Tam öğrenmek için derinlemesine okuma, üç aşamada gerçekleştirilebilir. Bu etapları ön okuma, derinlemesine okuma ve son okuma diye ayırabiliriz. Ön okuma bir kitap veya makalenin göz gezdirmeli olarak taranmasıdır. Ön okumada, gözler akıncı birlikleri gibi “keşfedici bir açıdan” bakarlar. Derinlemesine okuma ise, metnin tamamının “suyunun son damlasını çıkarırcasına” okunmasıdır. Kelime atlanmaz ve anlama ağırlıklı okunur. Son okuma, okunan metin bittiği anda, tekrar amacıyla, altı çizilen veya işaretlenen yerlerin yeniden okunmasıdır. Amaç tekrar etmek yoluyla daha iyi anlamak ve iyi hatırlamaktır. 3) Düşünmek için okuma

35

Düşünmek için okuma, okudukları üzerine uzun uzun düşünüp sindirerek okumaktır. Düşünmek için okumada amaç çok yemekten ziyade, daha iyi sindirmektir. Özellikle fikir kitapları bu yöntemle okunur. Bir kitaptan okuduklarımız değil, okuduklarımızın bize düşündürdükleri bizi büyütür. Peki bir kitabı okuyan herkes aynı şeyi mi düşünür? Aynı yerlerin mi altını çizer? Roman kahramanlarının yüzünü aynı şekilde mi canlandırır? Okudukları bir romanın, sonradan filmini seyreden insanlar bu sorunun cevabını çok iyi bilirler! Romanı okurken olayları ve kahramanların davranışlarını siz kafanızda kurgularsınız. Okuduğunuz romanın zihninizdeki canlandırmasında yönetmen sizsiniz. Sizin “kafa sinemanızdaki film” ile, aynı romana ait sinemada oynayan film aynı olamayacaktır. Çünkü sinemadaki film yönetmenin kafa sinemasının eseridir. Düşünmek için okumak ya da düşünerek okumak bilge olmak için çok önemlidir. Tam öğrenme ile bilgili olabilirsiniz ancak bilge olmak için, öğrendikleriniz üzerine düşünmek zorundasınız. Beyine giren bir bilgi, beyin içindeki düşünme faaliyeti ile sindirilmekte ve çoğaltılmaktadır. Düşünmek işleminde kullanılan hammadde bilgidir. Bu anlamda beyne “bir bilgi koyup üç fikir alma”nın yolu çok düşünmektir. Öğrenme ile düşünme arasındaki ilişkiyi düşünürken, iki cümleyi aktarmadan geçemeyeceğim. Bilgiye dayalı düşünmenin önemini anlatıyorlar. 1. Konfüçyüs der ki, “düşünmeden öğrenmek gereksiz, Öğrenmeden düşünmek tehlikelidir.” 2. Uğur Mumcu der ki “bir konuda bilgi sahibi olmadan fikir sahibi olmamak gerekir.” İşte düşünmek için okuma, yorum yaparak, sindire sindire okumadır. Düşünerek okuduğumuz kitaplar kişiliğimizin bir parçası olurlar. Bundan dolayı kişiliğin izi etkilemesini istediğiniz kitapları, tekrar tekrar ve düş üne düşüne okumanız gerekir. Ben hayatımı en çok etkilemesini istediğim 10 kitabı her yılbaşından Önce mutlaka bir kez daha okuyorum. Düşünerek okumayı başarılı bir şekilde yapmanın bir yolu, yeni bir teknik öğrendiğinde hemen “bunu hayatımın neresinde, nasıl kullanabilirim?” gibi sorular sorarak düşünmektir. Düşünmek bilgileri birbirine bağlamanın en hızlı ve etkili yoludur. İki kavramı ne kadar bir arada düşünürseniz, onlar arasında o kadar çok bağ kurarsınız. 4) Eğlenmek için okuma Eğlenmek için okuma, roman-hikâye, şiir türlerinde yaygın olarak kullanılır. Amaç yeni bilgiler öğrenmekten çok, hoşça vakit geçirmektir. Eğlenmek için okumada amaç bir yere varmak değil, güzel bir yolculuk yapmaktır. Roman doğrudan bilgilendirme işlevi görmez. Eğitimden çok duygulandırma ve düşündürme aracıdır. Kelime hazinesine katkılar yapar. Farklı açılardan baktırır. Düşünme dinamiklerini harekete geçirir. Farklı ve derin bazı duyguları tetikler. Bazı okurlar “gerçekleri” anlatan inceleme ve araştırma kitapları severken, bazıları “gerçek olmasını istediklerini” anlatan kurgu romanları daha çok tercih eder. Bu konu doğru ve yanlıştan öte entelektüel tercih meselesidir. Hayatta başarı için araştırma kitapları daha yararlıdır ama bazıları romanları daha keyifli bulabilir. Okur için hangisinin daha doğru olduğu okumadan beklentisine göre değişmektedir. Metni taramak için seçmeli okuma Yetişkinler iş çokluğundan, okumaya fazla zaman bulamadıkları için seçmeli okuma metodunu da kullanırlar. Elbette sözleşme gibi kritik metinler ve sonunda bilgi testine girilecek konular seçmeli okunamaz. Seçmeli okumanın diğer bir adı “taramalı” okumadır. Ayrıca göz gezdirmeli okuma veya “kaymağını alma metodu” gibi isimler de verilmektedir. Seçmeli okumanın temel varsayımı bir konuyu anlamak için metinde geçen her kelimeyi bilmek zorunda olmadığımızdır. Seçmeli okumada zor olan taraf bir metni okurken aynı anda nerelerin atlanacağına, nerelerin ise derinlemesine okunacağına karar vermektedir. Seçmeli okuma yaparken italik cümleler, tırnak içindeki kelimeler, şekiller-grafikler, ilk ve son paragraflar, koyu yazılı kısımlar, paragrafların giriş ve bitiş cümlesi gibi “anlam yataklarına” dikkat etmek gerekir.

36

Artık “neyi bilmediğini bilmek” değil, “neyi bilmesi gerektiğini bilmek” başarı getiriyor. Dünya son yıllarda bir bilgi üretimi patlamasına sahne oluyor. Artık hiç kimse her şeyi (bile)bilmek şansına sahip değil. Dünyadaki tüm “medeniyet bilgileri”, ilk defa 4000 yılda kendini ikiye katlamıştı. Günümüzde ise her 50 yılda bir toplam bilginin ikiye katlandığı ve ikiye katlanma hızının da gittikçe kısaldığı görülüyor. Üretilen bu dev bilgi yığını, televizyon, gazete, radyo gibi araçlarla hızla yayılmaktadır. Internet gibi hızlandırılmış bilgi yayma araçları sayesinde herkes insanlığın bilgi bankasına katkıda bulunabiliyor. Bu yoğun bilgi bombardımanından kafası karışmadan çıkmanın yolu “kişisel bilgi politikası” oluşturmaktır. Ülkenin eğitim politikasını eleştiri yorsanız, sizin de “kişisel” bilgi politikanızın olması gerekir. Kişisel bilgi politikasının temeli kişinin neleri bilmesi gerektiğini biliyor olmasıdır. Sizin hayat amaçlarınızı gerçekleştirebilmeniz için neleri biliyor olmanız gerekiyor? Sokrat’a göre, bilmeyen ama bilmediğini bilen insan erdemliydi. Çünkü o dönemde dünyada fazla bilgi yoktu. Aristo kurbağalar üstüne de, anayasal sistemler üstüne de kitap yazmıştı! Artık bir değil, yüz insan ömründe öğrenilemeyecek kadar çok bilgi var. Bu yüzden artık neyi bilmediğini bilmek değil, neyi bilmesi gerektiğini bilmek erdemdir. Sokrat yaşasaydı, şöyle derdi: “Bildiğim bir tek şey var, o da neyi bilmem gerektiğini bilmek zorundayım!” Neleri bilmemiz, neleri ise “bilmememiz” gerektiğine bilinçli olarak biz karar verebiliriz, vermeliyiz. Sınırsız bilgi mönüsünden ihtiyacımızı giderecek ve amaçlarımıza ulaşmamızı sağlayacak besleyici bilgileri seçmek zorundayız. Oburluk ederek her şeyi yemeye kalkarsak, obezleşen beynimiz bir süre sonra hiçbir işe yaramaz hale gelecektir. Her insan öğrenirken seçici olabilir, olmalıdır. Önemli olan nokta, yaptığımız seçimin bizi çok fazla sınırlamamasıdır.

37

OKUMA HIZI VE ANLAMA DÜZEYİ NELERE BAĞLIDIR? Okumada iki temel faktör önemlidir: Anlama ve hız. Hangisinin öncelikli olduğu okuma amacına göre değişir. Bazen hız ağırlıklı okuruz, bazen anlama ağırlıklı. Okuma hızı sonradan kazanılmıştır. Bu yüzden eğitimle arttırılabilir. Bu bölümde okuma hızı üzerine biraz bilgi vereceğim. Daha hızlı okumak, bir noktaya kadar anlama kabiliyetini artırır. Bunun nedeni hızımız artırdıkça dikkatimizin de artmasıdır. Şehir içinde otomobil kullanan bir kişi, düşük bir hızla giderken aklından yüzlerce şey geçtiği için dikkati bölünmüştür. Oysa şehirlerarası yolda saatte 160 km ile giden bir otomobil sürücüsü sadece yolu düşünür. Hız, konsantrasyonu zorlar. 0 anda beyin yola kilitlenmiş durumdadır. İşte bir noktaya kadar, hız artışı dikkati uyarır ancak aşırı hız durumunda dikkat yetmezliği başlar. Hız ağırlıklı okuma ve anlama ağırlıklı okuma Hız ağırlıklı okumanın yolu şu an okuduğunuzdan daha hızlı ancak düşünce akışını yitirmen ize sebep olacak olan hızdan daha düşük bir düzeyde okumaktır. Şu anda dakikada kaç kelime okuduğunuzu bularak ona % 25 fazlasını ilave edip bir dakikada o kadar kelime okumaya çalışabilirsiniz. Hız ağırlıklı okumanın tersi anlama ağırlıklı okumadır. Normal okuma % 50 hız + % 50 anlama oranıyla gider. Oysa hız ağrılıklı okumada % 70 hız + % 30 anlama gibi bir oranla gidilir. Anlama ağırlıklı okuma, bir metnin önemli kısımlarını anlamına yoğunlaşarak okumaktır. Anlama ağırlıklı okuma % 70 anlama ile % 30 hızın karışımı olabilir. Bu oranlar okurun önceliklerine göre değişebilir. Bazı metinler yapıları gereği anlama ağırlıklı olarak okunmak zorundadır. Bazı metinler yapıları gereği hız ağırlıklı okunabilir. Aynı metnin bazı kısımları anlama ağırlıklı, bazıları hız ağırlıklı okunabilir. Bu da bizi okuma esnekliği, diğer deyişle “esnek okuma” kavramına götürür. Esnek okuma ve okuma esnekliği Okuma esnekliği düşünce akışına, okunan metne veya okuma amacına göre hız ile anlama arasındaki dengeyi kurabilmektir. Başarılı okumada amaç, mümkün olan en yüksek hızda okumak ve okunanı mümkün olduğunca iyi anlamaktır. Ancak bir noktadan sonra, hız ile anlama arasındaki ilişki, terazinin kefeleri gibi, biri artınca diğeri azalmaya başlar. Anlama ile hız arasındaki ilişki otomobildeki gaz ile direksiyon dengesine benzer. Gaz hızı artırır, hız direksiyon hâkimiyetini zorlaştırır. Esneklik, doğru oranı bulmak için ayarlamalar yapmaktır. Esnek okuyucu düşünce akışına göre hız ya da anlama ağırlıklı okur. Örneğin ana fikirlerde anlama ağırlıklı, diğer kısımlarda hız ağırlıklı okur. Bir gazete okurken hangi haberleri anlama ağırlıklı, hangilerini ise hız ağırlıklı okuyacağım bilir. Esnek okuyucu aynı zamanda hangi metinleri tam okuma ile hangi kısımları seçmeli okuma metoduyla okuyacağını o metni okurken anlar ve kararını hemen verir. Okuma esnekliği zamanla gelişen bir beceridir. En zor tarafı metni okurken aynı anda neyin önemli, neyin önemsiz olduğuna karar verip hızlı seçim yapabilmektir. Kritik unsur ise üstten okuma yapabilmektir. Metni okurken, bir yandan da o metne üstten bakabilmektir. Metnin içinde kaybolmayıp metnin yapısını ve anlam bütünlüğünü izleyebilmektir. Esnek okuyucu dikkatli bir şoförün araba kullanması gibi kitap okur. Bazen yavaşlar, bazen hızlanır. Kırmızı ışıkta durur, yeşil ışığa geldiğinde geçer. Yolun durumuna ve yolculuk amacına göre otomobilin hızı değişir. Özetle esnek okuyucu, okuma amacına, okunan metne ve metnin düşünce akışına göre okuma metodu seçer ve kullanır. Bunu metni okurken, okuduğu metni tanıyarak yapar. Okuma ile ilgili temel varsayımlar

38

1) Her insan şu anda olduğundan daha hızlı okuyabilir. Okuma hızı sonradan kazanılmış bir yetenek olduğu için geliştirilebilir, artırılabilir. Tıpkı cambazların ip üzerinde yürüyebilmesi gibi, okuma hızı da üzerinde bilinçli bir dikkatle çalışılırsa artırılabilir. 2) Her insanın birden fazla okuma hızı vardır. Her insanın üç ayrı okuma hızının olduğunu düşünebiliriz. Bunlardan birincisi en yavaş okuma hızı, ikincisi ortalama okuma hızı, üçüncüsü ise en yüksek okuma hızı. Yorgun ve isteksiz olduğunuz anlarda genellikle en yavaş hızınızla okursunuz. Her şeyin normal olduğu durumlarda ortalama okuma hızınızla okursunuz. Yoğun bir konsantrasyon ve moral ile okuduğunuz metinlerde, en yüksek hız potansiyelinize ulaşırsınız. Dünya şampiyonu bir atle6n bakkaldan ekmek almaya giderken, yarıştaki kadar hızlı koşmaması gibi, hızlı okumada da önemli olan her şeyi hızla okuyup geçmek değildir, gerektiğinde ne kadar hızlı okuyabileceğinizdir. 3) Hızlı okumak gibi yavaş okumak da öğrenilir. Okumanın bir davranış olduğunu ve sonradan öğrenildiğini biliyoruz. Okuma davranışının bir parçası olan okuma hızı da, her alışkanlık gibi, bir davranışın tekrar tekrar yapılmasıyla oluşur. Yani yavaş okuma alışkanlığı da öğrenme ve tekrarın sonucu oluşur. Okuma Hızını Artırmak İçin Neler Yapmak Gerekir? Hızlı okuma tekniği üzerine ülkemizde çok sayıda kitap yazıldı. Bu kitapların temeli, okuru içten seslendirme alışkanlığından kurtarma üzerine kuruludur. Birçoğu okurun okuma hızını artırmak konusunda biraz da abartılı iddialarda bulunur. Hızlı okuma üzerine yerli ve yabancı çok sayıda kitap mevcut. Bu yüzden bu konunun detayına girmeyi gerekli görmüyorum. Bu kitaplardan ciddi olan birini alıp okuyabilirsiniz.* * Mustafa Ruşen’in yazdığı “Hızlı Okuma” adlı kitap bu alandaki kitapların öncüsü ve en çok satanıdır.

39

SOYUT VE YABANCI KELİMELERİ NASIL ÖĞRENMELİ? Sınava giren pek çok öğrencinin korkulu rüyası sınavlarda tarihlerin, yabancı isimlerin, soyut kelimelerin sorulmasıdır! Bu konuda biraz talihsiz bir toplumuz. Kültüre yeterince önem vermememizden dolayı yeterince gelişmemiş olan dilimiz artık neredeyse yabancı kelimelerden oluşuyor. Bir araştırmada, içinde “M” harfiyle başlayan 1300 kelime bulunan bir Türkçe sözlük incelenmiştir. “M” harfiyle başlayan 1300 kelimenin 700 tanesinin Arapça ve Farsça, 300 tanesinin Avrupa kökenli olduğu, geriye kalan 300 kelimenin ise Öztürkçe olduğu görülmüştür. Bu göçebe kültürünün bir sonucu olsa gerek! Bu kadar çok yabancı kelimenin bulunduğu bir dilde, yabancı kelime öğrenme tekniği de önem kazanmaktadır. Bu kısımda soyut ve yabancı kelimeleri öğrenmek için kullanacağınız bir tekniği anlatacağız. Soyut kelimeyi böl, anlamlandır ve yut tekniği! Bu tekniğe “böl, anlamlandır ve yut tekniği” diyebiliriz. Bu teknikte, yabancı kelime önce hecelerine ayrılıyor, sonra aynı hecelerden anlamlı bir Türkçe cümle kuruluyor ve sonra o cümle aracılığıyla o yabancı kelime hatırlanıyor. Time Dergisi, 1997 yılı içerisinde “Dopamin” adlı bir salgının bulunuşunu kapak yapmıştı. Habere göre, uyuşturucu kullananlar, beyinlerinde dopamin salgılaması fazla olan kişilerdi. Dopamin uyuşturucu, seks, sigara, dans gibi haz uyandıran davranışları yaparken, bol miktarda salgılanıyordu. Haberin önemi şuydu; şimdiye kadar insanların uyuşturucu kullanması karakter zayıflığına, bilinçsizliğe, kötü yaşanmış çocukluğa, kısacası sosyal nedenlere bağlanmıştı. Oysa bu haberde uyuşturucu kullananlar “biyolojik yapılarının kurbanı” olan “genetik talihsizler” olarak sunuluyordu. Şimdi eğer “dopamin” kelimesini unutmayacak şekilde öğrenmeniz gerekseydi ne yapardınız? Birinci yol, o kelimeyi defalarca kafanızda tekrarlayarak ezberlemektir. Bu geleneksel yoldur, çaba ister. Kafadan tekrar ederken bir yandan da kâğıda yazmak, ezber süresini daha da kısaltır. Bu teknikle nasıl öğreniliyor? Alternatif bir yol; böl, anlamlandır ve yut tekniğidir. Bu tekniğe göre bu kelimeyi nasıl öğrenebiliriz? 1) Kolay unuttuğunuz bir isim, kavram, soyut ve yabancı kelime bulun. (Örneğin: Dopamin.) 2) Kelimeyi anlamlı hecelere ayırın. (Do-Pa-Min) 4) Bu kelimelerden oluşan anlamlı bir cümle kurun. (Örneğin: DOğulu PArlamenterler MİNdere!)* 5) Kelimenin anlamı ile cümle arasında abartılı, komik, saçma, kanlı-canlı, görsel, renkli bir bağ kuran senaryo oluşturun. * Dipnot; bu örnek için gazeteci Ali Kırca’ya teşekkür ederim! Örneğin, Doğulu milletvekillerinin Kızılderili kıyafetleri giymiş bir şekilde TBMM salonuna koydukları bir minderin üzerine oturarak Güneydoğudaki çatışmaların sona ermesi dileğiyle, içinde keyif verici maddeler bulunan (dopaminin anlamı-işlevi) “barış çubuğu” tüttürdüğünü hayalinizde canlandırabilirsiniz. Tekniğin uygulamasına başka nasıl örnekler verilebilir? Böl, anlamlandır ve yut tekniğine başka örnekler de verebiliriz. 1. Fabulozo bir deterejan markasıdır. “FArabinin, BUlduğU LOkumdan ZOrdayım” cümlesini, içine deterjan katılmış lokumları yemiş bir insanın haliyle canlandırabilirsiniz. 2. ‘Siyak-sibak’ Osmanlıca “sezgisel kavrama” gibi bir anlama gelir. Aklınızda tutmak isteseydiniz ne yapardınız? “Sİgarayı YAK, Sİgaraya BAK” diye bir cümle kurabilirdiniz. 3. Televizyon programlarındaki “az sonra” stratejisinin adı “teaser”dir. Bunu nasıl bölebiliriz? TEyzem ASkerliğini ER olarak yaptı!

40

Böl, anlamlandır ve yut tekniği, bazı kelimelerde işe yaramayabilir. Çünkü onların hecelenmesinden anlamlı cümleler çıkmayabilir. Bu durumda başka bazı teknikler kullanmak gerekir. Bu teknikler beynin yapısına uygunluğu ölçüsünde işe yarayacaktır. Soyut kelimeleri beyne yerleştirmek için kullanılabilecek diğer yollar Soyut kelimeleri akılda tutmak için yapılabilecek bir yol da, o kelimeyi kafiyeli benzerleriyle beynimize yerleştirmektir. Örneğin Yargıtay’daki duruşmalara “mürafaa” denir. Mürafaanın kafiyelisi olan kelime nedir? Zürafaa! Yargıtay binasındaki işlerin hızlanması için binanın ön bahçesine zürafaların konulduğunu, zürafaların bir duruşma salonundan aldığı evrakı başka bir salona boynunu hızla çevirerek ulaştırdığını hayal edin. Ben bunu hukukta okurken gerçekten kullanmıştım ve 10 puan getirerek o dersten sınıfı geçmemi sağlamıştı. Bir diğer yol empati kurmaktır. Elektrik mühendisliğinde okuyan bir öğrenci, derslerine konsantre olamıyor, dolayısıyla başarısı düşük çıkıyordu. Bir gün önündeki elektrik devrelerine bakıp “Bu tellerin içinden geçen elektrik akımı neler hisse- diyor olabilir?” diye düşünmeye başladı. Kablonun içindeki elektrik akımının serüvenini, empatik iletişimle algılayınca, bir anda derslere olan ilgisi arttı ve başarılı sonuçlar almaya başladı. Soyut kavramlara karşı yapılabileceklerden biri de, onları kişiselleştirmek ve beş duyu organı ile algılanabilir hale getirmektir. Burada sizden istenen, soyut kavramın anlamım hayatınızla ilişkilendirmeniz ve bu ilişkiyi hayali olarak yaşamanızdır. Örneğin “monalitik mantık” kaya gibi, tek yönlü, değişmez bir mentaliteye sahip “düşünceleri betona yazılmış” kişilerin zihniyetini tanımlamak için kullanılır. Şimdi bu kavramın anlamını kişiselleştirelim. Hayatınızdaki en “beton fikirli” insan kim? Siz hangi konularda “sabit fikirli” birisiniz? Hangi politikacılar sizce monalitik mantık sahibi? Kişisel örnekler, zamanla bu kavramı size çağrıştıran görsellere dönüşecektir. Soyut kelimeleri veya yabancı kavramları, hafıza ya yerleştirme‘3 nin bir yolu da o kelimeyi zihinde görsel olarak canlandırmaktır. Örneğin “Koniçiva” Japonca “hoşça kal” demektir. Bu kelimeyi hafızanıza kaydetmek için onu neon ışıklarıyla yazılmış bir otel/casino tabelası gibi hayal edin. Sonra görüntüyü yakma getirin, büyütün, parlak, renkli ve net hale getirin. Işıkların birkaç defa yanıp sönmesini seyredin. Tüm bu işleri yeteri kadar kendinizi vererek yaparsanız, beyniniz de görsel düşünmeye yatkınsa, o kelimeyi unutmanız daha zordur.

41

DİNLEYEREK ÖĞRENME BECERİLERİ NASIL GELİŞTİRİLEBİLİR? Öğrenmenin en yaygın yolu okumak olsa da, en kolay yolu dinlemektir. Masal dinlerken, roman okumaya göre daha az yoruluruz. Bir yabancı dili o ülkede yaşayarak öğrenmeye çalışmak, kitaptan öğrenmeye çalışmaktan çok daha kısa sürede sonuca götürür. Tüm bunlar kulaklarda büyük bir öğrenme potansiyeli olduğunu gösterir. Eskiler “Dilin müşterisi kulaktır” derlerdi. Kitabın bu kısmında dinleyerek öğrenme performansımızı nasıl artırabileceğimizi öğreneceğiz. Dinlemenin türleri nelerdir? Dinleme türleri içerisinde en yaygın olanı seçici dinlemedir. Bu tür dinlemede konuşmanın bazı kısımları “can kulağıyla” dinlenirken, ilginç olmayan kısımları “yarım kulak” dinlenir. Dinleyici konuşmacının söylediklerinin bazı kısımlarını aktif dikkat ile bazı kısımlarını ise pasif dikkat ile takip eder. Bir diğer dinleme yolu tam dinlemedir. Bu tarzda dinleyici her söyleneni takip eder ve notlar alır. Tam dinleyen bir kişi, söylenenleri değerlendirir ve aralarındaki ilişkileri görmeye çalışır. Tam dinleyen bir kişinin tersi, ilgisiz ve “kopuk” bir dinleyicidir. Bu tür dinleyiciler konuya ve kişiye ilgi duymazlar. Genellikle “mecburiyetten” orada bulundukları için, dinleme anında kafaların içinde tam bir “iç gürültü” yaşanır. Bu iç gürültü “karşı yayın” da denilen, söylenenlere ters veya ilgisiz düşüncelerin kafanın içinde seslendirilmesidir. Dinlemek neden bazı insanlara zor gelir? Dinlemenin birçok insana zor gelmesinin bir nedeni ortalama konuşma hızının, beynin düşünme hızına oranla gerilerde olmasıdır. Beynin bilgi işleme ve düşünme hızı, konuşma hızının yaklaşık 3-4 katı fazladır. Bu nedenle konuşmacının dudaklarından çıkanlar beynimizi kesintisiz bir şekilde bilgiyle besleyemediği için, beynimiz aradaki boşlukta ilgilenecek daha iyi şeyler bulmaktadır. Unutmayın, beyin boşluğu sevmez. Siz onu yararlı şeylerle beslemezseniz, o kendi kendine bir şeyler bulacaktır. İkinci bir neden bazı insanların ana beyin modelleridir. Özellikle görsel beyinli kişiler beyinlerini sürekli görüntüyle besleme ihtiyacı duyduklarından, hareketsiz duran bir konuşmacıyı uzun süre dinleyemezler. Ayrıca görsel insanlar hızlı düşündükleri için, yavaş konuşanlardan nefret ederler. “Kelime arası çay molası” veren yavaş konuşmacılar, görsel beyinli insanları çileden çıkartır. Toplumdaki en yaygın beyin modeli de görsel tiptir. İlgi alanı dar kişiler, aşırı hareketli (hiperaktif) kişiler, konsantre olma zorluğu yaşayan kişiler de sık sık dinleme güçlüğü yaşar. Dinleme zorluğunun bir nedeni de, konuşmacının uzaktan kumandasının olmamasıdır! Kitapta sıkıldığınız sayfaları geçebilirsiniz. TV izlerken beğenmediğiniz programlardan “zapping” yapabilirsiniz. Ama bir sınıfta birini dinlerken, bildiğiniz bir şeyi sıkıcı bir şekilde tekrarlasa da onu dinlemek zorunda kalırsınız. Dinleme(me) kendini gözlerde ele verir. Başarılı bir dinlemenin en önemli göstergesi konu şanın gözle takip edilmesidir. Gözler için “ruhun penceresi” denir. Eğer perdeleri kapatırsanız, hem siz dışarıyı göremezsiniz hem de dışarıdakiler sizi göremez. Perdenin kapatılması gibi, ilginin kapalı olması da dışarıdan anlaşılır. Deneyimli kişiler, “dinleme taklidi” yapan dinleyicileri kolaylıkla tanır. Bunun için gözlere bakmak bile yeterlidir. Aklı başka yerde olan insanın gözleri donuk bakar. İyi bir dinleyici, rahatsız etmeden konuşmacının gözlerine bakarak konuşmayı takip eder. Anlatılanlardan kafasına yatanları başıyla onaylayarak konuşmacıya “geri bildirim” sunar. Dinleyicinin başının duruş şekli bile onun iç halleri üzerine ipuçları verir. Eğer dinleyici sürekli önüne bakıyorsa, duygusal yoğunluğu yüksek bir ruh hali içinde demektir. Yukarıya doğru bakan kişiler, beyinlerinde bir görüntü canlandırmaya çalışıyor demektir. Bir kişi dinlerken başı ortada - kafasıyla omuzları arasında telefon tutar gibi- ve hafif yana eğik ise, dinleme modundadır. Bu pozisyondaki

42

bir dinleyici ya söylenenleri anlamaya çalışıyordur ya da söylenenlere karşı içinden cevap hazırlıyordur! Arka sıradakiler, en ilgisizler olarak kabul edilir. Dinleme verimini artıran bir diğer nokta mesafedir. Tembel öğrenciler genellikle en arkada oturmayı tercih eder! İlgisi az ve öğrenme özgüveni yetersiz kişiler en arkalara otururlar. Bu tür insanların sayısının çokluğundan dolayı, konferans salonları hep arkadan öne doğru dolar! Eğitmenler, öğrencilerin birbirlerinin arkasına oturarak “gizlenmelerini” önlemek için, sandalyeleri yarım ay şeklinde (buna “U düzeni” denir) dizerler. Böylece her dinleyicinin, önündeki diğer dinleyicinin oluşturduğu barikat olmadan, derse doğrudan katılması sağlanabilir. Her dinleyicinin farklı kopma noktası vardır. Dinlemenin en önemli eşiği “kopma noktası” dediğimiz andır. İnsanlar doğaları gereği, dinlenirken periyodik aralıklarla konudan kopartır. Dikkat, özelliği gereği bazen yoğunlaşılır, sonra dağılır, bazen tekrar yoğunlaşılır, tekrar dağılır ve bu böyle sürüp gider. Yoğunlaşma ne kadar yüksek ise, konsantre kalınan süre o kadar kısa olur. Yoğunlaşmanın daha az olması uzun sürmesini sağlar. Bir konuşmacıyı dinlerken, kişiye göre farklı olmakla beraber, ortalama olarak her 5 dakikada bir dikkatimiz dağılır. 20 dakikada dikkat zayıflar. İdeal dinleme süresinin 45 dakikayı geçmemesi gerekir. Bu rakamlar, konuşmacıya, dinleyiciye, konuya ve ortama göre değişmekle beraber, genel ortalamayı temsil ederler. Herkes kendi kopma eşiğini bulmalı ve dikkatini buna göre yönetmelidir. Önemli olan dinlerken konudan kopmanız değil, koptuğunuzu anladıktan sonra hemen geri dönmenizdir. Dinlerken bazen konudan kopup başka şeyler düşünmek kaçınılmazdır ama kişi kendi iç disipliniyle kendini toplayıp konuya dönebilir. Dinleme disiplini, dinleyerek öğrenme başarısının temelidir. Topluluğa hitap eden bir konuşmacıyı dinlerken, beyin konudan uzaklaşmak için bazen öyle hoş şeyler bulur ki, dinleyici o ilginçlikleri bırakıp konuşmacının sözlerini dinlemek istemez. Burada bir iç disiplin mücadelesi başlar. Akıllı, iç disiplin sahibi, kendine söz geçirmesini bilen kişiler “Bu iç konuşmayı çok seviyorsam1 bunu konuşma bittikten sonra da yapabilirim” der, kendi iç diyaloğuna son verir ve konuşmacıyı dinlemeye devam eder. Tabii bu arada konuşmacıların da ses tonu, sınıf içi uygulamaları, beden dili veya sunum cihazlarıyla kopma noktasındaki kişilerin dikkatini yeniden konuya çekerek “zihinsel sadakatlerini” sağlaması gerekir. Dinlemede önemli nokta, sorumluluğun bizde olduğunu bilmektir. Eğer dinliyorsanız kendiniz için dinliyorsunuz. Konuşmacının size kendini dinlettirmesini beklemeyin, o kötü bir konuşmacı da olsa, ondan yararlanmak sizin kazancınızadır. Hayat bir TV programı değildir! Kimsenin sizin daha iyi öğrenmeniz için her şeyi sizin istediğiniz gibi sunmak zorunda olmadığını bilin. Dinlerken konuşmacının konuyu dağıtmasını denetlemek ve konuyu istediğimiz düzleme çekmek için elimizdeki silah nedir? Soru sormak. Soru sormak, sizin öğrenme sürecine aktif katılımınızı sağlar. Soru sorarak öğrendikleriniz sizin için ezberlenmiş bir bilgi değil, hatıra gibidir. Sorarak öğrenilenler yaşanmış bilgi sayılırlar. Not tutmak da dikkatli dinlemenin temelidir. Anlatılanları not etmek birçok yönden faydalıdır. En önemlisi, dikkat dağılmasını büyük ölçüde ortadan kaldırmasıdır. Çünkü not alan kişi dikkatini bir işe yöne1terek beynini kontrol eder ve denetler. Tutulan notlar daha sonra tekrarlamalarda kolaylık Sağlar. Ayrıca not tutmak, yazılı öğrenmeyi sağladığı için hatırlama miktarını artırır. Soru sorarak ve not tutarak dikkatinizi canlı tutabilirsiniz. Burada değin ilmesi gereken konulardan biri de empatik dinlemedir. Empati kurmak, kendimizi karşımızdaki kişinin yerine koyarak, onun penceresinden dünyaya bakmaktır. Karşımızdaki kişi ile tek ve bir olmak, onun gördüklerini görmek, işittiklerini işitmek, hissettiklerini hissetmek demektir. Dinler menin en etkin yollarından biri empati kurmaktır. Bir kimseyi dinlerken sadece onun ne söylediğiyle ilgilenmeyin. Onun söylediklerini niçin söylediğini, neden öyle bir üslupla söylediğini,

43

söylerken neler hissettiğini, anlatırken aklından geçenleri de gözlemlemeye çalışın. Bu, hem dikkatinizi uyanık tutacaktır hem de konuşana karşı olumlu bir tavır geliştirmenizi sağlayacaktır. Pasif değil aktif bir dinleyici olmaya çalışın. Dinlerken pasif kalmamak, araştırmacı ve aktif bir zihin haliyle dinlemek gerekir. Buna aktif dinleme denir. Pasif dinleyici kendisini misafir gibi görür ve anlatılanları sadece dinler. Oysa aktif dinleyici, önce konuyla ilgili ön bilgi toplayarak veya eski bilgilerini kafasında canlandırarak dinlemeye geldiği kişiye zihinsel hazırlık yapar. Ayrıca konuşmacıyı sadece kelimeleriyle değil, niyeti ve beden diliyle de dinler. Anlatılanların yorumunu yapar. Tüm bunları yapmak dikkati sürdürmeyi sağlar ve öğrenme verimini artırır. Dinlerken, anlatılanların önceden anlatılmış olanlarla ilişkisini kurarak dinlemek gerekir. Aynı şekilde, anlatılanlardan hareketle konuşmacının neler söyleyeceğini tahmin etmeye çalışmak da yararlıdır. Bunun yararı iki türlüdür. Birincisi dikkati uyanık tutar. İkincisi bilgiler arasındaki ilişkileri görmenizi sağlar. Dinlediklerimiz üzerine düşünerek bilgileri birbirine bağlayabiliriz. En kolay hatırladığımız bilgiler, aralarındaki bağlantıları bizim kurduğumuz bilgilerdir. Dinlerken anlatılan bilgi parçalarının birbirleriyle ve anafikirle olan ilişkilerine bilinçli olarak dikkat etmek gerekir. Bir konuyu dinlerken kurduğumuz düşünce bağları, gelecekte “hatırlama köprüleri” olarak bizlere hizmet edecektir. İnsanları dinlerken kollarınızı bağlamanız, aranıza psikolojik demir perde çekmeniz anlamına gelir! Bir diğer önemli nokta, dinlerken kolları bağlamamaktır. Kollarınızı bağladığınız anda konuşmacı ile aranıza psikolojik bir “demir perde” çekmiş olursunuz. Kolları kavuşturmak konuşmacı ile dinleyici arasına girmiş bir barikattır. İnsanlar niçin kollarını bağlar? İnsanlar genellikle konu ilgisini çekmez ise, canı sıkılırsa veya konuşmacının sözlerinden farklı düşüncelere sahipse kollarım bağlayarak dinler. Kolların bağlanması, dinleyicinin algısını konuşmacıya kapatır. Araştırmalar bu tür durumlarda %40’a varan öğrenme kaybı yaşandığını ortaya koymuştur. İlginç nokta şudur; bir kişi cam sıkıldığı için kollarını bağlar fakat kollarını bağladığı için canı daha da çok sıkılır! Sizlere önerim, sadece ders dinlerken değil, hayatınızın her anında kollarınızı bağlamamaya çalışmanızdır. Sürekli kolları bağlı duran insanlar, soğuk, sorunlu ve içi sıkıntılı görünürler. Bu kişiler, öğrenen değil, söylenen, sızlanan, sürekli her şeyi sorgulayan tiplerdir. Anadolu’da ne derler: “Kollarını bağlama kızım kısmetin kapanır!” Dinlerken kafanızın içindeki iç gürültüyü azaltın! Dinleyici konudan veya konuşmacıdan sıkıldığı zaman ya da konuşmacının sözlerine katılmayıp içinden itiraz etmek istediğinde, dinlemeyi keser ve kafasının içinde kapalı devre karşı yayına başlar. Bu noktada beynin ilginç bir özelliği devreye girer. Beynin görme veya konuşma merkezi, aynı anda hem içe hem de dışa dönük faaliyet yapamaz. Yani, eğer kendi kafanızın içinde ateşli bir iç konuşma yapıyorsanız, işitme duyunuzun içe yönelmesi nedeniyle yakındaki bir arkadaşınız sizi çağırdığında onu duyamayabilirsiniz. Benzer şekilde başka birini dinlerken, aynı anda iç konuşma yapamazsınız. O anda yaptığınız iç konuşma dinleme kalitenizi düşürür. Beyin aynı işlevi, aynı anda, hem içe hem dışa dönük yapamaz. Başarılı dinleme yolundaki ilk engel, ilgisizlik gibi görünür. Zamanla, iç konuşma da devreye girer. Bu etapta dinleyici işitir ama dinlemez. Kişi o anda dinleme taklidi yapar. Özellikle ikili tartışmalarda insanlar genellikle, karşı taraf konuşurken onu dinlemek yerine içlerinden ona verecekleri cevabı hazırladıklarından, karşıdakinin ne söylediğini tam olarak dinlemez ve sonra da söze, “Ama beni dinlemiyorsun ki...” diye başlayarak düşüncelerini anlatırlar. Muhtemelen karşı taraftaki de aynı şeyi yapmaktadır! İç gürültüyle baş etmenin yolu, saygılı, olgun ve iradeli davranmaktır. İç konuşmanız eğer çok gerekliyse onu ders veya konferans bittikten sonra da yapabilirsiniz. Olgun insanlar, karşısındakini yargılamadan önce bütünüyle anlamaya çalışır. Bir fikri hoşuna gitmeli diye oraya takılıp, diğer düşünceleri dinlemezlik etmez. Bütün zamanını insanları eleştirmek için

44

harcayanların, kendilerini geliştirmek ve diğer insanları sevmek için çok az zamanlarının kalacağını unutmamak gerekir. Birini dinlerken hemen yargılamaya başlamayın. İsterseniz kafanıza takılan noktaları not edebilir, konuşma bitiminde sorabilirsiniz. Dinlemesini bilmek kadar dinletmesini bilmek de bir sanattır. Öğrenmeyi sevdikçe daha çok okursunuz. Okumak da insanı doldurur. Sık sık fikriniz gelmeye başlar! Doldukça taşmak, içinizdekileri paylaşmak istersiniz. Bunu yaparken bazen dışarıdan “gevezelik” ettiğiniz, bilginizle “gösteriş yaptığınız” gibi suçlamalara maruz kalabilirsiniz. Öğrenmeyi sevmeyen insanlara ısrarla bir şeyler öğretmeye kalkanların başına sık sık gelir bu! Bu tür durumlarda Lord Chesterfield’in şu sözünü unutmamak gerekir: “Öğrendiklerini bir saat gibi cebinde taşı, iki de bir saati olduğunu göstermek isteyen insanlar gibi ortaya çıkarma. Biri sana saati sorarsa söylersin. Her saat başında sorulmadan saat kulesi gibi ötme!”

45

AKRONİMLERLE ÖĞRENME: ANAHTAR YAPARAK AKILDA TUTMAK

KELİMELERDEN

“ŞİFRELER”

Onu ilk defa mahcup âşıklar keşfetti. Sevgililerine sürprizli şiirler yazarken kullanıyorlardı. Bu şiirlerin en ünlüsü şöyleydi: Seviyorum ama kimi, En tatlı birisini, Nasıl an/atsam sana, İlk harflerine baksana! Şiirin ilk harflerine bakınca “SENİ” diye bir kelime çıkıyordu! Bu teknik, öğrenmede de çok yaygın olarak kullanılan ve işe de yarayan bir yoldur. Bu tekniğe akromin (daha popüler adıyla “akrostiş”) denir. Bu tekniğin temeli, akılda tutulması gereken kelimelerin baş harflerinden anlamlı bir kelime meydana getirmektir. Bu kelime bilgiyi içinde saklayan bir şifre gibidir. Eğitim alanında hem öğretmek hem de öğrenmek açısından akronim (acronym) çok yararlı bir tekniktir. İş dünyasında da anlaşılması ve hatırlaması kolay olduğundan akronim çok yaygın olarak kullanılır. Örneğin devlet dairelerinde ‘3Y Yasası’ vardır. Bunlar “Yok, Yarın gel, Yavaş yavaş!” Bir kurumu batıran 3-Y’dir. Bunlar; Yağcılık, Yeteneksizlik ve Yavaşlık. Bir Japon şirketinin eleman seçme kuralı SMILE (gülünise) akronimifli oluşturur. Bunlar Skil (yetenek), Management Ability (yönetim becerisi), Internal flexibility (esneklik), Language facility (yabancı dil bilgisi) ve Endeavour (gayret)dir. Başarılı bir yönetimin “4 M”e ihtiyacı olduğu söylenir. Bunlar Man (insan), Machine (makine), Money (para) ve Management (sevk ve idare). Halkla ilişkiler dünyasında ise bir kişi, ürün veya hizmetin kitlelere nasıl sunulması gerektiğini gösteren ünlü A.l.D.A. formülü vardır. Attention (dikkat çek), Interest (ilgi uyandır) Desire (arzulat) ve Action (eyleme geçir.) Sürücü kurslarında, öğrenicilerin hiç unutmaması gereken, otomobilin günlük bakım kuralları “HAYRET” diye bir akronimle anlatılır. Bunlar Hava, Akaryakıt, Yağ, Radyatör, Elektrik ve Tedbirlerin kontrol edilmesi gerektiğini gösterir. En ünlü akronim: ASPAVA! Orta sınıf restoranların tabelalarında sıklıkla görülen ASPAVA da bir akronimdir. Açılımı Allah, Saadet, Para, Aşk, Versin, Amin’dir. Askeriyede de birçok akronim kullanılır. Bunlardan biri Hurda-Enkaz-Köhne’nin ilk harflerinden oluşan “HEK”tir. Askerin ödevini gösteren diğer bir akronim de “VDAK”tır (Vazife, Düşman, Arazi, Kamuflaj). Askeri araçların bakımı için “GESTAY” kullanılır. (Gözetle, Elle, Sıkıştır, Temizle, Ayarla Yağla) Bir akronim nasıl oluşturulur? Bir DAKİKA uğraşarak! Akronim üretmenin akronimi DAKİKA’dır. Açılımı “Düşünce, Anahtar kelime, Kafiye, ilişki, Konsept, Ayarlama”dır. Akronim oluşturabilmek için ilk adım, o konu ile ilgili düşüncelerin toplanmasıdır. O düşünceleri temsil edebilecek anahtar kelimelerin bulunması ikinci adımdır. Sonrasında kelimelerin ilk harflerinin kafiyeli, mantıklı veya ilginç bir ilişki oluşturacak şekilde bir araya getirilmesi gerekir. Bunun için de konu ile ilgili bir konsepte (bağlam, çerçeve) ihtiyaç vardır. İlk denemede uyumlu bir sonuç elde edilemeyeceğinden yeniden denemek, değiştirmek, ayarlamalar yapmak gerekir. Bu son adım en iyiye ulaşıncaya kadar denemeye dayanan “yap boz” oyununa benzetilebilir.

46

KAVRAMA KAPASİTESİNİ ARTIRMAK: DAHA HIZLI VE KOLAY ANLAMAK İÇİN NELER YAPMALI? Bütün ülke aynı iddiayı konuşuyordu! Bazıları “Olur mu öyle şey?” derken, bazıları “Hocadır, bir bildiği vardır!” diyordu. Çok geçmeden İmparator Timur da bu iddiayı duydu. Hemen iddianın sahibi Nasrettin Hoca’yı çağırttı. Ona “Hoca eşeğe bile okumayı öğretebileceğini söylemişsin, doğru mudur?” diye sordu. Nasrettin Hoca da, “Emredin öğreteyim hünkârım,” diye karşılık verdi. Timur pek de inanmadığını gösteren bir tavırla, “Öğret de görelim,” dedi. Hoca işe koyuldu. Kitabın arasına ot ve yaprak koyarak eşeğine kitap sayfalarını çevirmeyi öğretti. İddiasını kanıtlamak için huzura çıktı. Eşeğin sayfaları çevirip geçmesini gören Timur, “Hoca sen buna okumak mı diyorsun?’ diye sorunca, Nasrettin Hoca cevabi yapıştırdı: “Eee hünkârım! Okuyan eşek olunca, ancak bu kadar anlayabiliyor?” Bu hikâye bize baktığımız şeyleri görmemizin, okuduğumuz şeyleri anlamamızın, anladığımız şeyleri de sindirmemizin önemini gösteriyor. Bu konuda Bacon’ın “Denemeler” adlı harika kitabında çok güzel bir tespiti yer alır: “Bizi güçlü yapan yediklerimiz değil, sindirdiklerimizdir; bizi zengin yapan kazandıklarımız değil tasarruflarımızdır; bizi bilgili yapan okuduklarımız değil, kafamıza yerleştirdiklerimizdir. Bizi önder yapan da başkalarına verdiğimiz öğütler değil, onları kendimizde uygulamamızdır.” Anlama kapasitesi nasıl artırılır? Okuduğumuz metni anlama kapasitemizi artırmak için bir yandan okuma motivasyonumuzu ve konsantrasyonumuzu artırmalı, diğer yandan da bilgi tabanımızı genişletip kültür seviyemizi yükseltmeliyiz. Ne kadar bilirsek, o kadar anlayabiliriz. Anlayabileceklerimizin limiti entelektüel kapasitemize, anladıklarımızın limiti ise psikolojik durumumuza (özellikle de motivasyon, stres ve konsantrasyon seviyesine) bağlıdır. Her iki sınırın da yükseltilebileceğini bilmek önemlidir. Aşağıda okuduğunuz metni daha kaliteli bir şekilde kavramak için neyi nasıl yapmanız gerektiğine dair öneriler bulacaksınız: 1) Günlük bir gazete okuyun. Bir araştırmaya göre, bir lise mezunu, 5 yıl boyunca “kesintisiz” bir şekilde ciddi bir referans gazeteyi okursa, üniversite mezununa denk genel kültür seviyesine ulaşabiliyor. Gazeteye verilen para harcama değil entelektüel yatırımdır. 2) Mutlaka bir ansiklopedi bitirin. Her alandan bir şeyler öğrenmenin ve zihninizdeki haritayı zenginleştirmenin en iyi yollarından biri bir ansiklopediyi baştan sona okumaktır. Ansiklopedi okumak, bilgi ve kültür yelpazenizi genişletmenin, doğru bir bilgi temeli kurmanın bilinen en iyi yollarından biridir. Günümüzde basılı ansiklopedilerin yerini, elektronik ansiklopediler almaktadır. Kaynak güvenilmezliği nedeniyle, internetteki “Vikipedi” tarzı siteleri okumak ansiklopedi okumak sayılmaz! Bilgi güvenliği de gıda güvenliği kadar önemlidir. 3) Felsefe kitapları okuyun. Düşünce adalelerini geliştirmenin en iyi yollarından biri de felsefe kitapları okumak- tır. Felsefenin insana soru sordurmaya yönelmiş olması, beynin kavrayış çevikliğini artırır. Felsefe kitabı derken, illa ki, felsefe anlatan kitap kastedilmemekte, derin düşünceler anlatan, derin düşünmeye iten kitaplar kastedilmektedir. 4) Düşünmek için, düşünerek okuyun. Okuduklarınızın içindeki önemli bilgileri kafanızın içindeki düşünce sistematiğinize yerleştirin. Konuşmalarınızda kullanın. Hakkında bir şeyler yazarak, o bilgiyi iyice içselleştirin.’ 5) Sözlük okuyun. Sözlük okumak, beyninizin yeni düşünceleri Öğrenirken temel olarak kullanacağı bir “tanım tabanı” oluşturacaktır. Sözlük okurken ne kadar çok kelimenin bildiğinizden farklı anlamlara geldiğini de göreceksiniz. Bir insanın, neyi ne kadar bildiğini anlaması için yapması gereken ilk şey sözlük okumaktır.

47

6) Ne kadar çok okursanız, o kadar yüksek anlama kapasitesine ulaşırsınız. Bildiğiniz kadar anlarsınız, anladığınız kadar bilirsiniz. İçinde yaşadığınız toplumun diğer üyelerinin zihin haritaları ile ortak paydalar oluşturmak için, en çok okunan kitapları siz de okuyun, en çok izlenen filmleri siz de izleyin. Beğenmek için değil, yargılamak için değil, sadece bilmek ve anlamak için bunları takip edin. 7) Başkasına öğretecekmiş gibi öğrenmek anlama seviyesini artırır. Bir konuyu Öğrendikten sonra gidip birilerine Öğretmek iyi bir yoldur. Bilginin “çift dikişle” (öğrenme ve Öğretme boyutu) beyne kaydedilmesini sağlar. İsteyen hayal gücünü kullanarak yastıklara ya da oyuncaklarına da anlatmayı deneyebilir! Benzer amaç ve motivasyon düzeyine sahip kişilerden oluşan bir “Öğrenme arkadaşlığı grubu”yla birlikte çalışmak da bazı kişilerde işe yarar. 8) Bir konuyu yazılı olarak tekrar etmek o bilginin anlaşılma düzeyini artırır. Bir konu hakkında ne kadar şey bildiğinizi anlamanın en iyi yollarından birisi de o konu hakkında bir şeyler yazmaya kalkışmaktır. Bir metni okuyup aklımızda kalanlardan bir yazı yazmaya kalkmak, neyin aklımızda kaldığını ve kafamızdaki bilgi boşluklarını gösterir. 7) Altını çizerek okumak anlama düzeyini artıra bilir. Okunan bir metindeki önemli yerlerin altını ya da üstünü çizerek işaretlemek, dikkati keskinleştirerek kavramayı artırmaktadır. Altını çizmenin iki önemli yararı vardır. Birincisi, tekrar ederken önemli kısımları hemen bulmanızı sağlar. İkincisi ise, renkli kalemlerin kullanılmasıyla okuma monotonluğunun yarattığı sıkıcılığı azaltır. İlginç bir diğer nokta da, beynin “Pavlov’un köpeği” gibi zamanla renklere şartlanmasıdır. Bir insan sürekli önemli gördüğü yerlerin altını kırmızıyla çizerse, bir süre sonra beyni kırmızı kalemle çizilen yerlere daha fazla önem vermeye şartlanacaktır. Böylece kırmızı kalemle çizilen yerlere dikkatini kendiliğinden yönlendirir, o bilgiyi önemseyip kaydeder. 8) Dersaneciler arasında yaygın bir kanaate göre, bir konuyu sadece derste dinleyerek, onun % 20’sini öğrenebilirsiniz. Eğer aynı konuyu bir de kitaptan okursanız % 40’ını kavrarsınız. Daha önce hem dinleyip hem de okuduğunuz bir konunun bir kez de yazılı özetini çıkarırsanız, % 60’ına sahip olduğunuz düşünülür. Eğer bu konuyu bir de başkasına anlatırsanız % 80’ine sahip olursunuz. 9) Düzenli ve sık aralar vermek, uzun süre aralıksız okumaktan daha çok anlamayı sağlamaktadır. Öğrenme araştırmaları göstermiştir ki dört şey daha çok akılda kalıyor: Metnin başında anlatılanlar, metnin sonunda anlatılanlar, arada sık sık tekrar edilenler ve ortalarda anlatılsa da çok ilginç olanlar. Metnin başındakiler beyin henüz diri ve alıcı durumda olduğu için akılda kalır. Sondakiler, zaman avantajıyla hatırlanır. Okurken düzenli ve sık aralar vermek, başlangıç ve bitiş sayısını artırdığı için, anlama ve hatırlamayı artırabilir. Tabii ara verdikten sonra tekrar çalışma masasının başına gelmek şartıyla! Metinde sık tekrarlananlar ise, yenileme ve ezber etkisiyle hatırlanır. İlginç olan şeyleri ise beyin kendi kendine “otomatik” kaydeder. Beynin bu huyu biraz tuhaftır, çünkü işimiz beynimizin kendi kendine yaptığı otomatik kayıtlarına kalsa, sadece ilginç ve renkli şeyleri hatırlardık! Çok “magazin düşkünü” bir beynimizin olması gariptir. Bu huyu yüzünden beyin, “en gerekli şeyleri sokağa atıp, en renkli ve paçavra şeyleri eve toplayan çılgın bir kadına” benzetilir! Öğrenirken yaşanan can sıkıntısının temeli, beyin için “renkli” ve “ilginç” olamayan şeylerin beyne “zorla” yüklenmeye çalışılmasıdır. Öğretmen zoruyla nefret ettiği dersi çalışan bir öğrencinin kafatasında, başkalarının zoruyla sevmediği bir şeyi sıkılarak öğrenmeye çalışan bir beyin vardır! 10) Anahtar kelime özeti çıkarmak, anlama düzeyini ve öğrenme kalitesini artırır. Anahtar kelimeler bilgi taşıyıcısıdır. Metindeki kritik noktaları çağrıştırır. Anahtar kelimeleri işaretlemekle yetinmeyip, onları kitabın kenarındaki boşluklara yazmak da iyi bir yoldur. 11) Konuyu bir bütün halinde ve görsel olarak gösteren bir şema, bilginin anlaşılırlığını artırır, hatırlamayı kolaylaştırır. Bunun iki nedeni vardır. Birincisi konuyu bütün olarak “kuşbakışı” görmek, o bilginin parçalarının kendi arasındaki ve parçalarla bütün arasındaki ilişkileri görmemizi sağlar. İkincisi ise görsel bir şema beynimize “bilginin resmi”ni gönderir. Bir resim de bin söze bedeldir. 12) Bir konunun anlatılış sistematiğinden farklı bir sistematikle yeniden düzenlenmesi anlama ve yorumlama becerisini çok geliştirir. Bilginin veriliş biçimi ile almış biçimi farklı olabilir. Öğrenciler için bir konunun veriliş biçimi derste anlatılanlara, almış biçimi ise sınavdaki soru tipine bağlıdır. Bir konunun anlatılış biçimi ile soru biçimi aynı ise, iş kolaydır, konuyu ezberleyen geçer Zorluk yorum isteyen sorulardadır. Yorum soruları anlatılan farklı bir açıdan görmeyi gerektirir.

48

Bir konunun sistematiğini yeniden düzenlemeyi bir örnekle anlatayım. Tarih kitabı veya öğretmeni Osmanlı tarihini şöyle bir sistematikte anlatıyor olabilir. A) Klasik sistematik 1) Kuruluş dönemi a) Savaşlar b) Padişahlar c) Gelir kaynakları 2) Yükselme dönemi a) Savaşlar b) Padişahlar c) Gelir kaynakları. Aynı konu başka bir sistematikle nasıl anlatılabilirdi? B) Alternatif (çapraz) bir sistematik. 1) Savaşlar a) Kuruluş dönemi b) Yükselme dönemi 2) Padişahlar a) Kuruluş dönemi b) Yükselme dönemi 3) Gelir kaynakları a) Kuruluş dönemi b) Yükselme dönemi Bu alternatif sistematiği hazırlamanın üç önemli faydası vardır. Birincisi bilginin çapraz sistematiğinin kurulmasıyla bilgi parçalarının ait oldukları bütünle aralarındaki ilişkiler daha net görülür. Bu yeni bağlar sarsılmaz öğrenme ağları kurulmasını sağlar. İkincisi, bu çalışma yazılı tekrar imkânı sağlar. Üçüncüsü, genellikle sınavlardaki soru tipi alternatif sistematiğe uygundur. Öğretmen konuyu A şıkkındaki sistematiğe göre anlattıktan sonra “Kuruluş dönemi savaşları ile yükselme dönemi savaşlarını karşılaştırın, benzerliklerini/ farklılıklarını yazın” gibi bir soru sorar. Amaç öğrencinin ezber becerisini değil, öğrendiklerini yorumlama becerisini test etmektir. Eğer alternatif bir sistematiğe göre özet çıkarmışsanız bu soru sizin için çok kolaydır. Böyle bir sistemle çalışmamış bir kişi, önce her iki dönemin savaşlarını detaylarıyla hatırlayacak, sonra bu savaşların benzerlik ve farklılıklarını yorumlamaya çalışacaktır. Bunu sınav anında en iyi şekilde yapmak zor bir iştir. Sadece öğrenciler için değil, yetişkinler için de okudukları metnin alternatif sistematiğini oluşturabilmek, parçalar arasında ve her bir parçanın bütünle ilişkisini yeniden kurabilmek çok önemlidir.

49

LİSTELERİ HAFIZAYA KAYDETMENİN YOLU: HAFIZA KLİPLERİ! Tibet tapınaklarındaki öğrencilere şöyle bir soru sorulurmuş: “Şişenin içine girmiş bir fil nasıl dışarı çıkar?” Birisi bu soruyu bana ilk sorduğunda, “Fil içine girdiği şişeyi yutarak dışarı çıkar!” demiştim. İstenen ve doğru kabul edilen cevap şöyledir: “Fil şişenin içine nasıl girdiyse öyle çıkar. Yani hayal gücü ile girdiğine göre, yine hayal gücü ile çıkar.” Bu kısımda hayal gücümüzü kullanarak birkaç maddelik bir listeyi uzun süre akılda tutmanın renkli bir yolunu öğreneceğiz. Hayal gücünün öğrenme performansını artırmak için kullanılmasına “hafıza klipleri” diyoruz. Hafıza kliplerinin temeli, hafızanın ve hayal gücünün çalışma ilkelerine uygun öğrenmedir. Bilgiyi beyne işlemenin en kolay ve renkli yollarından biri budur. Öğrenmenin, bilgileri birbirine bağlamak olduğunu biliyoruz. Bu bağlamanın değişik şekillerde yapıldığını da daha önce öğrenmiştik. Birinci yol, bilgi parçaları arasında mantıklı bağlantılar kurmaktı. İkinci bir yol bilgilerin şekilleri (biçimleri, dış görünüşleri) yoluyla görsel bağlantılar kurmaktı. Görsel bağlantılarda, beynin diğer duyu merkezlerinden çok daha üstün olan görüntü merkezi yoğun olarak kullanılır. İçimizdeki bu potansiyel yetenekten yararlanmak için, hafızanın doğasındaki görsel bağlantılar kurma biçiminin nasıl çalıştığını anlamak ve yeni bilgileri hafızanın doğasına uygun bir biçimde beyne kaydetmek gerekir. Hafıza için “reyting”i yüksek bir klip nasıl çekilir? Hatırlamanız gereken birkaç maddelik bir liste varsa ve bunları ezberlemeden hatırlamak istiyorsanız, görsel hafıza klipleri ile birbirine bağlayabilirsiniz. Yapılması gerekenler çok basittir. Önce listedeki maddeleri okuyun. Sonra onları bir senaryo ile birleştirin. Listedeki maddeler tespih tanelerine, senaryonuz ise tespihin ipine benzer. Senaryonuz içerinden geçerek onları bir arada tutmalıdır. Sonra işiniz yönetmenliğe kalıyor. Senaryonuza uygun hareket ederek abartılı, komik, saçma, olağanüstü, kanlı canlı, renkli özellikler gösteren bir klip çekip listeyi kafanıza yerleştirebilirsiniz. Bu konuda bir örneği daha önce yapmıştık. Bilgiyi işlemek kısmında, bilginin beyne görsel yolla kaydı anlatırken, Tony Buzan’ın bir alışveriş listesini (sayfa 40-41)3 görsel bir senaryoyla akılda tutma örneğine yer vermiştik. Uygulamayı kendinizi vererek yaptıysanız, listeden bazı maddeleri hatırlıyor olmanız gerekir. Hafıza klipleri, birkaç maddelik listelerin, birbiriyle bağlantılı birkaç bilginin bir arada hatırlanmasını Sağlar ama tüm entelektüel birikiminizi görsel bir senaryo üzerine yerleştiremezsiniz. Her zaman olduğu gibi, her tekniğin işe yaradığı ve yaramadığı yerler olacaktır. Önemli olan doğru zamanda zihinsel alet çantanızdan” doğru tekniği bulup kullanabilmektir. Hafızanın doğasına en uygun kayıtlar nasıl yapılır? Bilgileri beyne görsel olarak kaydetmek için yapılması gerekenler şunlardır: Fikirleri görselleştirin. Bilgileri şemalar veya şekiller aracılığıyla resim haline getirdikten sonra, bilgiyi “manzara resmi gibi” beyninize yerleştirin. • Soyut kavramları sembollerle somutlaştırın. Amerika’yı özgürlük heykeli, delileri huni, Hıristiyanlığı haç ile sembolize etmek onları somutlaştırmamızı sağlar. Bilgiyi sembollerle görselleştirin. • Hafızada kurulan bağlantıların renkli ve cıvıl cıvıl olması kalıcılığı artırır. Hayalinizde çektiğiniz klipler, siyah beyaz değil renkli olmalıdır.

3

Bu e-kitaptaki 25. sayfaya gönderme yapılıyor.. (İG)

50

• Hayalinizde canlandırdığınız görüntüler fotoğraf gibi durgun değil film gibi hareketli olmalıdır. İçinde hareket olan hayaller, duyguları harekete geçirerek o bilginin ders olmaktan çıkıp deneyime dönüşmesini sağlar. • Kanlı canlı sahneler, abartılı ve büyük hayaller daha etkileyicidir. Hayalinizde canlandırdığınız görüntülerin çerçevelerini kaldırın. Pireyi deve büyüklüğüne, deveyi pire küçüklüğüne getirin. Abartılı, olağanüstü bağlantılar kurun. • Bağlantıların mantık dışı, saçma, garip olması onların ilginçliğini artırdığı için mümkün olduğunca abartın, saçmalaştırın, tuhaf ilişkiler kurun. • Komik bağlantılar da duyguları harekete geçirerek, bilginin daha kalıcı bir şekilde kaydedilmesini Sağlar. Kliplerinize mizah katın. • Zihninizde canlandırdığınız görüntünün, büyük olması kadar, parlak ve net olması da onun kalıcılığını artırır. • Duygusal bir yoğunlukla, “içinde yaşıyormuş gibi” hissederek kurulan bağlantılar, beyinde fizyolojik değişiklikler yapmakta, adeta bilgiyi hafızaya kazımaktadır. Hayalinizde canlandırdığınız görüntünün içine girerek her şeyi hissedin. • Aynı görüntüyü 2-3 defa tekrarlamak bilginin daha güçlü bir şekilde kaydedilmesini sağlar. • Hızlı bir biçimde canlandırmak, görüntüleri yavaş yavaş canlandırmaktan daha fazla etkili olmaktadır. Büyük İskender, Galatasaray’ın stadyumunu kuşatsaydı neler yaşanırdı? Şimdi aşağıdaki ikili kelimeler arasında, yukarıdaki özelliklere sahip bağlantılar kuran klipler çekebilir misiniz? 1) Tilki ve çorap 2)Tişört ve hedef 3) Konserve ve sarhoş 4) Martı ve sepet 5) Topuz ve tencere 6) Uçak ve gazete 7) İskender ve Galatasaray 8) Temel Reis ve balık 9) Köpek ve hindi 10) Televizyon ve ayna. 2) Önce kendi kliplerinizi çekip sonra aşağıda verilenlerle karşılaştırabilirsiniz. Şöyle klipler çekebilirsiniz; 1) Tilki kafasına kadın çorabı geçirmiş kümes soymaya gidiyor (hayalinizde canlandırın!) 2) William Tell, elma yerine tişörtünün üzerinde hedef tahtası olan birine ok atıyor 3) Sarhoş, konserve kapağını dişleriyle açmaya kalkınca, gece vakti tüm mahalleyi uyandırıyor. 4) Anneniz, sizi bir martının sepet içinde getirdiğini söylüyor, itiraz ediyorsunuz! 5) Malazgirt savaşında topuzu olmayanlar, sopa taktıkları tencereleri kullanarak düşmanı korkutuyorlar. 6) Uçak düşmeye başlayınca paraşüt bulamayan yolcular gazeteleri paraşüt gibi kullanarak aşağıya atlıyorlar. 7) Büyük İskender Galatasaray’ın stadyumunu kuşatıyor! 100 000 kişilik ordusu, il kişilik fuybolcuyla topu ele geçirmek için kapışıyor. 8) Temel Reis, üniversite sınavından önce, sınavı kazanmak için ton balıklı ıspanak yiyor. Ya da Karadenizli Temel, çay bardağı içerisinde balık avlıyor! 9) Çiftliğin köpeği hindinin kendisine çelme takmasına sinirlenince, gidip sahibini kandırmak için takvim yapraklarını kopararak sayfayı 1 Ocak’a getiriyor. 10) Bir televizyon, koltuğuna kurulmuş aynada kendi içindeki programları seyrediyor. Bu ve benzeri klipleri canlandırabilirsiniz.

abartarak

komik

bir

hale

getirebilir,

çizgi

film

gibi

zihninizde

Bu egzersizlerle yetinmek zorunda değilsiniz. Sözlükten rastgele 3-5 kelime seçerek abartılı, komik, saçma, olağanüstü, görsel, kanlı canlı, renkli özellikler gösteren kliplerle birbirine bağlamaya çalışabilirsiniz. Ezberlemeniz gereken listeleri de aynı şekilde birbirine bağlayarak akılda tutabilirsiniz.

51

PRATİK ÖĞRENCİNİN REHBERİ: DERS ÇALIŞMADAN ÖNCE BUNLARA ÇALIŞIN! Bu kısımda özellikle öğrencilerin ders çalışmaya başlamaları, sürdürmeleri ve başarıyla sonuçlandırmaları için bazı ipuçlarına yer verilmiştir. Bu ipuçları maalesef mucize vaat etmemektedir! Sadece ders çalışma sürecinde neleri yapmak, nelerden ise kaçınmak gerektiğinin bir listesini sunuyorum. Bazıları zaten bildiğiniz şeylerken, bazıları üzerine kafa yorduğunuz ama henüz “çözemediğiniz” bir konu hakkında olabilir. • Okulda ders dinlerken, kimin söylediğiyle değil, ne söylendiğiyle ilgilenmeye çalışın. • Bir derste iki defa söylenen her bilgi önemlidir. • Sınavlarda çıkabilecek soruları tahmin etmenin en iyi yolu, derste öğretmenin vurgulamalarına dikkat etmektir • Okuduğunuz kitap sayfalarının 1 /10’i kadar yazılı özet çıkarmamışsanız, o konuyu tam olarak içselleştirememişsiniz demektir. Yazarak öğrenmeyi alışkanlık haline getirin. • Dersi derste öğrenmenin yolu, derste dersi düşünmektir. Ders dışı zamanlarınızda dersleri “kara kara” düşünmek zorunda kalmak istemiyorsanız, derste dışarısını düşünmeyin! Anı yaşayın (Carpe Diem!), derste dersi düşünün:) • Anafikri yakalamak için ilk ve son paragraflara, italik ve bold yazılmış kısımlara hemen bir göz gezdirin. • O gün işlenecek konuya, dersten önce bir göz atmak, beyni o konuya hazırlar ve dolayısıyla öğrenme verimini artırır. • Öğrenmenin monotonluğunu yenmek ve beyninizin sıkılmasını engellemek için, farklı renklerde kalemlerle satırların altını/üstünü çizebilirsiniz. Ayrıca not alırken de renkli kâğıtlar kullanabilirsiniz. Böylece ders hayatınızın şekli sıkıcı olsa da, zemini eğlenceli olur! • En verimli çalıştığınız zamanları keşfettikten sonra o saatlerde çalışmaya (ç)alışın. • Gece ders çalışmayı alışkanlık haline getiren bir kişinin hiç uyumaksızın sınava girmesi bir şeyler bilmesini sağlasa da bildiğini hatırlayabilme yeteneğini zayıflatır. Bu tür durumlarda, birkaç saat uyuduktan sonra sınava girilmelidir. • Beyninizin ve bedeninizin ihtiyaç duyduğu enerjiyi portakal suyu gibi “pozitif içeceklerden” sağlamak idealdir. Tabii çoğunluğumuz çay ve kahveyi tercih ediyor. Ben ikisini de yapıyorum! Kahve kafein etkisiyle ilk önce uyarıp canlandırır ama çok fazla içildiğinde birkaç saat sonra ilk etkisinin tersine uyku getirir. • Sınavlardan önceki son tekrarları, notlardan yapmanız gerekir. Sınavdan önceki son dakikalarda yeni bir konunun öğrenilmeye çalışılması veya arkadaşlarla bir konunun tartışılması daha da kafa karışıklığına sebep olabilir. • Bir kişi ne kadar çok soru çözerse, test yapısından yararlanma ve “tesadüfe isabet” yeteneği o kadar fazla olur. • Öğrenmede rol oynayan unsurlar birbirinden bağımsız değildir. Okuma hızı, anlama düzeyi, not tutma alışkanlığı, hafıza gücü, konsantrasyon derecesi, öğrenme isteği gibi unsurlar karşılıklı etkileşim halindedir. Yapılması gereken tek bir yönde değil, her açıdan kendimizi geliştirmektir. • Öğrenilen yeni bir bilginin, sınavda nasıl sorulabileceğinin -yapılabiliyorsa- o anda düşünülmesi, sınav anında hatırlamayı kolaylaştırabilmektedir. • Yığılmış dersleri bitirebileceğinize yönelik inancınız kaybolursa, moral gücünüzü toplamak için, o süre içerisinde, o dersleri bitirebileceğinizi gösteren bir zaman planlaması yapın. • Ders çalışma ile ilgili yanlış alışkanlıklarınızı bir liste halinde yazın. Sonra da onlardan kurtulmak için, her birine en az bir hafta süre ayırarak, onları bilinçli bir şekilde ele alın. • Sınav test tarzındaysa önce yanlış seçenekleri “ayıklamak’ gerekir. Geriye kalan seçeneklerden, genellikle akla ilk gelen cevap doğrudur. Bu durum özellikle çok eskiden öğrenip de unuttuğumuz konularda geçerlidir. • Sınavda karşılaşılan zor soruların yanına bir işaret koyarak, ü soruyla boğuşup tüm zamanı tüketmeden, ileride zaman kalırsa dönüp bakılmak üzere geçmek gerekir. Kalan zaman içerisinde, bu sorulara tekrar dönülebilir. • Öğretici kişi ile kurulacak iyi ve yakın ilişkiler, onun söylediklerine daha çok ilgi ve dikkat gösterilmesine sebep olur. Buna “nezaketen öğrenme” de diyebiliriz! Öğretmenin bize verdiği bilginin içeriğini onunla ilişkimize bağlı olarak algılarız. Olması gereken bu olmasa da, çoğumuz için geçerli olan budur. • Eğer ders çalışmak için zaman yetmiyorsa, bunun nedeni daha önceleri zamanınızı ders çalışmak için yeterince kullanmamanızdır! Tüm öğrencilerin bir günü 24 saattir. • Hangi faaliyete ne kadar zaman ayırmanız gerektiğine karar verebilmeniz için bir çalışma planı yapmanız gerekir. Çalışma planına uymasanız da, bu plan sayesinde, neyi ne kadar geriden veya eksik yaptığınızı anlayabilirsiniz.

52

• Uykusuz ve yorgun olduğunuz günlerde, uykusuzluk ve yorgunluğun derecesi yüksekse uyuyun, duş alın ve dinlenin. Konunun önemi yüksekse ve yorgunluk düzeyi düşükse kahve veya çay gibi uyarıcılarla çalışmanızı sürdürmeyi seçebilirsiniz. • Öğrenci verimini ve motivasyonunu artıran yaklaşımlardan birisi de öğrencinin yaşadığı ilerlemeyi hemen görmesidir. Başarınızı kendinize gösterin! Başarılarınızda kendini ödüllendirin. • Zararlı bir alışkanlıktan kurtulmanın yolu, o alışkanlığı kullanmamaktır. Kullanılmayan alışkanlık körelir. Öğrenme başarınızı çok etkileyen 3 kötü alışkanlığınızı tespit edin ve onları köreltin. • Kullandığınız doğru ve etkin bir alışkanlıktan daha çok faydalanmanın yolu, onu daha çok kullanmaktır. Ne kadar çok tekrarlarsanız, olumlu alışkanlık o kadar çok güçlenir ve dolayısıyla faydası o oranda artar. • Kendi doğal öğrenme hızınızı belirleyin. Bir günde ve bir saatte kaç sayfa öğrenebiliyorsunuz? Plan ve programlarınızı bu gerçekler üzerine kurmalısınız. • Okurken anlamayı artırmanın bir yolu da yazının yapısını okumaktır. Bunu yapabilmek biraz çaba ve biri- kim gerektirir. Yazarın öne sürdüğü ana düşünce ne? Bunu nasıl kanıtlıyor? Örnekleri ne? Başka hangi örnekler olabilirdi? Ana düşünceler ile yan düşüncelerin örgüsü nasıl? Kullandığı anahtar kelimeler neler? Kullandığı metaforlar neler? • Eğer bir yazıyı okurken kafanızda o metnin anafikri yoksa, gereksiz bir çaba içerisindesiniz demektir. Bir metni okurken herhangi bir yerinde aniden durun ve “şu anda aklımdaki anafikir ne?” diye kendinize sorun. Eğer bir anafikir yoksa, hemen göz gezdirmeli okuma ile anafikri bulun ve anafikir ile yazının akışında karşınıza çıkan fikirleri ilişkilendirerek okuyun. • Yanlış okuma alışkanlıkları edinmemek ve yerleşik okuma biçiminizi bozmamak için dikkatli olmalısınız. Eğer uyumadan önceki uyku rehavetinde kitap okumayı uzun süre tekrarlarsanız, Pavlov’un köpekle yaptığı şartlanma deneyinde olduğu gibi, bir süre sonra kitabı her elinize alışınızda uykunuz gelmeye başlar. Beyin uyku ile kitabı birbirine bağlamıştır. • Eğer okurken çabuk yoruluyorsanız “okuma maratonu” yapmamış olmanızdandır. Ne kadar çok okursanız, okuma kondisyonunuz o kadar gelişir. • Ders çalışmayı öğrenmek kadar eğlenmeyi bilmek de gerekir. İş hayatı neden 5 gün çalışma, iki gün tatil şeklinde bölünmüştür? Neden insanlar 7 gün çalıştırılmayıp iki gün tatil yaptırılır? Diğer 5 gün daha iyi çalışsınlar diye:) • İyi notlar alan öğrencilere “ne kadar çalışıyorsun” diye sorduğunuzda bazıları çok az çalıştıklarını, dersi derste dinleyip sınavdan önceki son iki saatte tekrar yaptıklarını söyleyebilirler. Buna inanıyorsanız, tembel olduğunuz kadar safsınız da demektir! Çalışkan öğrenciler rekabetçi bir ruh yapısına sahip olduklarından kendi çalışma miktarlarını genellikle ya fazla ya eksik gösterirler. • Düzenli bir uyku, verimli öğrenmenin temelidir. Uykunuza düzen kazandırmanın ve kaliteli bir uyku gerçekleştirmenin yolu, her gün aynı saatlerde uyumaktır. Beyin uykunun standartlaşmasını ister. İdeal olan gece uykusudur ancak gece çalışmayı sevenler için sınav dönemleriyle sınırlı olarak gündüz uykusu da ihtiyacı giderebilir. Uykudan önce gerginlik yaratan kahve ve çay gibi uyarıcılardan uzak durmak gerekir. Tabii bunları çok tüketip, bunlardan hiç etkilenmeden uyuyabilen “kahve kahramanları” da görülmektedir. • Ders çalışmak için hazırladığınız “ideal” çalışma programlarına bir türlü uyamıyorsanız, yapabileceğiniz bir şey de, gündelik hayattaki kendi çalışma ritminize göre bir planlama yapmaktır. Bu idealist yaklaşımın tersine, realist yaklaşımdır. İdeale göre gerçeğinizi uyduramıyorsanız, gerçeğinize uyan bir ideal belirlemekle işe başlayabilirsiniz. Ona ulaştığınızda hedefinizin bir beden daha büyütebilirsiniz. Bir gün, bu yolla bir zamanlar ideal gördüğünüz eşikleri de geçtiğinizi görebilirsiniz. • Her gün bir adım daha! Hepsi bu kadar. Yeter ki, kararlı olarak o adımları atın. Sonunda Çin’e ulaşmayı hayal etmeseniz de, o yönde her gün bir adım atmak sizi oraya götürür. Hayattan gözü kork(utul)muşlar için en iyi başarı modeli budur. Büyük hayaller yerine aynı yönde küçük ama azimli adımlarla ilerlemek.

53

ÖNCE KENDİNİZİ ÖĞRENİN: HAYAT AMAÇLARINIZ NELER? Hayat amaçlarını belirlemenin önemini biliyoruz. Bir amacı olup, o amaca uygun yaşamanın yararları anlatmakla bitmez. Öğrenme açısından bile çok önemlidir amaçlı bir insan olmak. Ne olmak istediğine karar verememiş bir insan, neyi bilmesi gerektiğine de karar veremeyecektir. Beyni onun için gerekli bilgiyi gereksiz bilgiden ayıracak bir ölçüye sahip olamayacaktır. Bu kısımda hayat amaçlarımızı kesin olarak nasıl belirleyebileceğimizi adım adım öğreneceğiz. İlk kitabım “Ya Bir Yol Bul, Ya Bir Yol Aç Ya Da Yoldan Çekil”in ana konusu hayat amaçlarının belirlenmesiydi. Bu konuyu o kitabımda çok yönlü olarak anlatmıştım. Şimdi ana adımları özetlemek istiyorum. Hayat amaçlarını belirlemek aktif okumayı gerektirir. Sizden istenilen uygulamaları yapmanızı yararınızadır. Biliyorsunuz ki, bilmek başarı için gereklidir ama tek başına yeterli değildir, bildiklerinizi gündelik hayata uygulamak, öğrendiklerinizin hakkını vermek de gerekir. 1. Kendinizi tanıyın, kim olduğunuzu karar verin. Siz nasıl birisiniz? Karakter özellikleriniz neler? Kendinizi geliştirmeniz gereken eksik yönleriniz neler? Güçlü yönleriniz neler? Belli başlı alışkanlıklarınız neler? Heraclitius “Karakteri insanın kaderidir” der. Sizin karakteriniz amaçlarınız için uygun mu? Ya da amaçlarınız karakteriniz için uygun mu? Bir kişinin kendisini tanıyabilmesi için kişiliğini, inanç ve düşüncelerini, tutumlarını, arkadaş çevresini, alışkanlıklarını, başarı ve başarısızlıklarını, tecrübelerini çok iyi analiz etmesi gerekir. İsterseniz hemen kendinizi tanımlayan beş kelimenin ne olduğuna karar vermekle işe başlayabilirsiniz. Başka insanlardan sizi “üç kelimeyle” anlatmalarını isteyebilirsiniz. Böylece içten ve dıştan nasıl göründüğünüzü keşfetmeye başlayabilirsiniz. Sonunda tüm bu verilen dikkate alarak kim olduğunuza karar vermelisiniz. 2. Şu anda durumunuz nasıl? Hayatınızdan memnun musunuz? Hayatınızda değişmesi gereken noktalar neler? Değişmemesi gereken noktalar neler? Gelecekte olabilecekleri yönlendirebilmek için, önce şu anda hayatınızda neler olduğunu görmeniz gerekir. Hayatınızı gözden geçirmeniz için kendinize sormanızı istediğim bazı sorular var: • Nereden yola çıktım? • Bugünkü durumum nasıl? • Şu anda hayatım nereye doğru akıyor? Nereye gidiyorum? • Önümde hangi engeller var? 3. Ne istiyorsunuz? Kesin-net ve tam olarak kim olmak, neler yapmak, nasıl bir hayat yaşamak istiyorsunuz? Bu istediğinizi ne kadar zaman içinde, hangi bedeller karşılığında, nasıl elde edebilirsiniz? 10 yıl sonra nasıl bir hayat yaşamak istediğinizi hayal edin ve yazın. 5 yıl içerisinde neler yapmak istediğinizi düşünün ve yazın lütfen. İş ve eğitim hayatınızın nasıl olmasını isterdiniz? Özel yaşamınızın nasıl olmasını isterdiniz? Ruhsal durumunuz nasıl olsun isterdiniz? Nasıl bir bedene sahip olmak isterdiniz? İnsanlarla ilişkilerinizin nasıl olmasını isterdiniz? Ekonomik durumunuzun nasıl olmasını isterdiniz? Tüm bunları beyaz bir sayfaya “Hayattan ne istiyorum?” başlığının altına yazabilirsiniz. Pek çoğumuz hayattan istediklerimizi belli belirsiz bırakmak isteriz, böylece eğer istediklerimiz olmazsa kesin bir hayal kırıklığı yaşamaktan kendimizi koruyacağımızı düşünürüz. Oysa belirsiz istekler beynimizin gücünün bize hizmet etmesini engelleyen, beynin sisli havada otomobil kullanır gibi ilerlemesine neden olan bir durumdur. İstediklerin izi ne kadar kesinleştirebilirseniz, onlara ulaşmak için nelere ihtiyacınız olduğuna beynin iz o kadar kolay karar verecektir. Ne istediğinizi düşündüğünüzde aklınıza çok şey geliyorsa, öncelikle ve gerçekten ne istediğinizi anlamak için “6 ay kuralı”na göre düşünebilirsiniz. Bu kural, 6 aylık ömrünüzün kaldığını düşünmenize dayalıdır. O zaman ne yapardınız? Ne yapmazdınız?

54

Yapmak istediklerinizi hangi öncelikle yapardınız? Neyi başarmayı, neleri başarmamayı seçerdiniz? (110. s.) 4. Niçin istiyorsunuz? Ne istediğini bilmek yetmez, onu niçin istediğinizi de belirlemeniz gerekir. Bu adımda başarı gerekçelerinizi oluşturmanızı amaçlıyoruz. Her bir hedefiniz için, niçin onu başarmak istediğinize karar vermelisiniz. Bunun için “hayattan ne istiyorum” metninden en çok istediğiniz birkaç hedefi seçebilirsiniz. Bu hedeflerin her biri için, “Bunun benim için önemi ne?”, “Bunu niçin başarmış olmak istiyorum?” diye düşünün. Yeterince güçlü nedenler aklınıza gelmiyorsa, o hedef iniz iktidarsız demektir. istediklerinizi gözden geçirin, gerçekten tutkuyla istiyor musunuz, yoksa sadece “heves” mi ediyorsunuz? Köklü tutkulara dayanan isteklerin, içimizde güçlü gerekçeleri vardır. Bu gerekçeler bizi harekete geçirir ve hedefe ulaşıncaya kadar yolda tutar. 5. Hayatınızda neleri istemediğinizi belirleyin Neler istediğinizi belirledikten sonra, yapmanız gereken diğer işlem neleri “artık” istemediğinizi belirlemektir. Nelerin artık hayatınızda olmasını istemezsiniz? Cevabınız hayatınızın “artıkları”, yükleri, prangalarıdır. Hayatınızda “asla ve asla” neleri yapmak istemezsiniz? Hangi durumda olmak istemezsiniz? Ne tür insanlar hayatınızdan uzak dursun istersiniz? Neyiniz hiç eksik kalmasın istersiniz? Neyi hayatınızda istemezsiniz? Devlet memuru olmak mı istemezsiniz, yoksa arabasız bir hayata mı tahammül edemezsiniz? Şimdi hemen hayatınızda hiç olmasını istemediğiniz kişi, kurum, durum, davranış, alışkanlık, mekan vs.’leri yazın. Bunlar sizin hayatınızın asgari katlanılabilirlik sınırını oluşturacaktır. Başarısızlık bölgesini gösteren, kırmızı çizgilerinizi çekiyorsunuz. 6. Temel hayat amaçlarınızı belirledikten sonra, beyninizi amaçlarınızı gerçekleştirmeye şartlandırın! Kim olduğunuzu ve kim olmadığınızı, ne istediğinizi ve ne istemediğinizi, nerede olduğunuzu ve nerede olmak istediğinizi, başladığınız yeri ve bitirmek istediğiniz yeri kararlaştırdıktan sonra, beyninizi amaçlarınızı gerçekleştirmeye yoğunlaştırmalısınız. Başarılı insanların başlangıç sermayesi beyinleridir. Hiçbir şeyiniz yoksa, her şeyi çözebilecek bir tek şeyiniz var demektir, beyniniz. Aklınızı amaçlarınıza gitmek için kullanın. Beyniniz el fenerine benzetilir. Baş kısmı geniş açıya ayarlanırsa, geniş bir alanı, az bir ışıkla aydınlatır. Fenerin başı daraltılıp odaklandığında, az bir alana yoğunlaştırıldığında, ışığın gücü artar, yolu daha iyi aydınlatır. Kendinizi bir madenci kabul ederseniz, aklınızın ışığı tepenizdeki fener gibidir. Kafanızı nereye çevirirseniz orayı aydınlatır. Beyin gücünüzü abuk subuk şeylere harcayıp “telef etmeyi” bırakın, aklınızın ışığını başarı yoluna çevirin. Ne yapmalısınız? Kendinizi başarıya şartlandırmalısınız. Beyninizi kesintisiz bir şekilde başarıya götüren bilgiyle beslemelisiniz. Başarıya götüren kitaplar okumalı, başarılı insanlarla zaman geçirmelisiniz. Başarıya götüren alışkanlıklarla donanmalısınız. Beyninizin bütün arama motorlarını kullanarak, nasıl başarılı olabileceğinizi 7/24 düşünmelisiniz. Harcadığınız her dakikanın sizi amacınıza ne kadar yaklaştırdığının hesabını yapmalısınız. Sizi amaçlarınızdan uzaklaştıran kişi, yer ve durumları hayatınızdan uzaklaştırmalısınız. Başarı savaşçılığı kesin tavırlar ister. Tereddütle kalanlar ortalama olurlar. 7. Bir yıllık amaçlarınızı kesinleştirin. Başarı yoluna girmiş insanların çoğu hemen bir sonuç görmek ister. İnsan bir şeyler yapabildiğine, küçük de olsa bir iş başarabildiğine kendini inandırdığında daha büyüğünü denemek için kendi içinde güç üretir. Büyük bir hedefi denemeden önce, onun küçük bir boyunu gerçekleştirmeye çalışmaya “güven hedefi” denir.

55

Ömürlük hedefler belirlediğinizde, o sonuçlara ulaşmak on yıllar aldığından, bir an önce neler yapıp neler yapamadığınızı görmek isteyebilirsiniz. Bunun yolu bir yıllık hedef koymaktır. Hayat boyu izleyeceğiniz hedefinize ters düşmeyen bir yıl içinde gerçekleştirilebilir hedefler belirlemektir. “Hayattan neler istiyorum” metninizden, bir yıl içinde yapmak istediklerinizi seçerek yazabilirsiniz. Bir yıl içinde neleri başarmak istiyorsunuz? Onları başardığınızı nasıl anlayabilirsiniz? Onları nasıl gerçekleştirebilirsiniz? Tüm bunlara karar vererek, bir yıllık hedeflerinizi netleştirin. Hayat boyu izleyeceğiniz hayallerinizin ilk adımını, pilot uygulamasını başlatın. 8. Amaç ödevlerinizi (yap-yapma listesi) belirleyin. Amaçlarınız sizden ne ister? Eğer üniversite sınavını kazanmayı amaç edinmişseniz; bir çalışma programı hazırlamanız, o programa uymanız, azimli olmanız, sayfalarca bilgi ezberlemeniz vb. gerekir. Bunlar amacın izin size verdiği ev ödevidir. Genel olarak her amacın bizden iki isteği vardır. Bunlar o amaca ulaşmanın ön koşulu gibidir. 1. Amaca ulaşmak içi yapılması gerekenler (Amaç ödevleri) 2. Amaca ulaşmak için yapılmaması gerekenler (Yoldan çıkaranlar) Sınavı kazanmak için sadece yapmanız gerekenleri yapmanız yetmez, yapmamanız gereken -fazla TV seyretmek gibi- davranışlardan da uzak durmanız gerekir. Düşünün lütfen, genel olarak hayat amacınıza ya da özel bir hedefe ulaşmanız için yapmanız gereken ve yapmamanız gerekenler neler? Bunları bilmenin yararı, yapmanız gerekeni yaptığınızda ya da yapmadığınızda en azından bunun farkında olmanızdır. Başarı bir yolun sonundaki durağa varmak ise, yolda hedefe doğru attığınız her bir adım başarıya ilerlediğinizin göstergesidir. İleride başaracağınızın kanıtı, hedefe her gün bir adım daha yaklaştığınızı bilmektir. 9. Amaçlarınıza ulaşmak için irade gücünüzle kendinizi içten zorlayın. Başarı disiplin ister. Bir amaca ulaşmak için yapılması ve yapılmaması gerekenleri belirlemek akıl meselesidir; ama yapılması gerekenleri -dışarıdan zorlama olmaksızın- kendine yaptırabilmek irade gücüne bağlıdır. Gündelik hayatın onlarca keyifli ve karışık meşguliyetleri içinde, kendine amaç ödevlerini hatırlatıp onlara uygun yaşayan kişi “idealist” bir insandır. İdealist insanların en büyük iç desteği, irade gücüdür. Yöneticiler insanı dıştan zorlar oysa irade gücü içten zorlar. Başarı bizden, yapmamız gerekenleri yapmamızı ister. Tembel tarafımız ise gündelik yaşayıp gitmek ister. Burada yapmamız gereken, irade gücümüzü harekete geçirip iç disiplin ile kendimizi başarıya zorlamaktır. İç disiplin/irade gücü yapmamız gerekenler ile yaptıklarımız arasındaki farkı kapatabilecek en büyük araçtır. İç disiplininizi geliştirmek için kendinize bir “amaç emri” oluşturmanızı önereceğim. Amaç emri duyduğunuz zaman sizde iç disiplin (ödeve sahip çıkma) duygusu uyandıran slogandır. Benim üniversite sınavına hazırlanırken iki tane amaç emrim vardı. Bir yandan zihnimde yüksek sesle tekrarlarken, aynı anda kalemle “bastıra bastıra” amaç emrimi kâğıda yazınca, bir anda kendimi yapmam gereken ödevlere karşı istek duyar halde buluyordum. Bu durum askerlerin “her şey vatan için” diye bağırarak yürürken hissettikleri cesaret ve vatanseverlik duygusuna benzer. Benim sloganlarım “Yapman gerekeni yap!” ve “Benim için kendi sözüm yasadır!” şeklindeydi. 10. Düzenli faaliyetlerinizi amaçlarınıza uygun hale getirin. Geleceğimizi, her gün, düzenli olarak yaptığımız gündelik faaliyetlerimizle şekillendiririz. Bana son bir yıldır normal bir gününüzü nasıl geçirdiğinizi söyleyin, size aynı şekilde devam ederseniz gelecekte ne olacağınızı söyleyeyim.

56

Eğer dünya çapında bir bilim adamı olmak istiyorsanız ancak gününüzün 8 saatini TV dizileri izlemekle geçiriyorsanız, gelecekte olacağınız yeri görmek için kariyer kâhini olmaya gerek yok! Ne istiyorsanız onu değil, ne yapıyorsanız onu olursunuz. Hayatı hayaller tasarlar ama eylemler şekillendirir. Bu konuda kendinizi değerlendirmek için düşünün lütfen. • Hayat amaçlarıma ulaşabilmem için günlerimi nasıl geçirmem gerekirdi? Şu anda nasıl geçiriyorum? • Amaçlarıma ulaşabilmem için, her gün düzenli olarak yapmam gerekenler ne? Ben ne yapıyorum? • Hayat amaçlarıma bir adım daha yaklaşmak için, şimdiden başlayarak ne yapabilirim? • Beni yapmam gerekenleri yapmaktan alıkoyan ne? Alıkoyanlar kim? Sorun nerede? 11. Kişiliğinizi amaçlarınıza ya da amaçlarınızı kişiliğinize uygun hale getirmeye çalışın. Başarı önemli ölçüde kişilik meselesidir. Farklı alanlarda başarılı olmuş insanların ortak bazı kişilik özelliklerinin olduğu görülür. Mücadelecilik, akılcılık, ne istediğini bilmek gibi. Öte yandan her hedef ona özel bazı kişilik özellikleri gerektirir. Bazı kişilik özelliğine sahip in.şanlar bazı hedefleri daha kolay gerçekleştirir. Başarısız olmanın en garantili yolu, kariyer ile kişiliğin uyumsuz olmasıdır. Gölgesinden bile korkan bir kişinin general olmayı amaçlaması, başarısını imkansız hale getirmese de, çok zorlaştırır. Amaçlar ile kişilik uyumsuz ise, yapılabilecek iki şey vardır. Birincisi amacı kişiliğe uydurmak (kişiliğine uygun yeni bir amaç seçmek), ikincisi ise kişiliği amaca uydurmak. Seçim sizin! Şu anda sahip olduğunuz kişilik özellikleri neler? Amaçlarınıza ulaşabilmeniz için sahip olmanız gereken kişilik özellikleri neler? Siz kişiliğinizde bu yönde bir değişiklik yapmak istiyor musunuz? Eğer istiyorsanız, nasıl yapacasınız? Kişiliğinizi hedeflerinize göre nasıl şekillendireceksiniz? Tüm bu soruların derin cevapları var. Bu kitap öncelikle öğrenme tekniğini anlatmak amacıyla yazıldığı için, bu konuda ayrıntılı açıklamalara giremeyeceğim. Diğer kitaplarımda bu konularda bilgi bulabilirsiniz. 12. Kendinize bir başarı modeli/örneği seçin. Bugün kahraman olarak gördüğümüz pek çok insanın küçükken bir kahramanı vardı. Sizin kahramanlarınız kim? Hayallerinizi sizin koşullarınızdan gelerek başarmış kişiler kimler? Hayatınıza etkide bulunmuş olan yakınınızdaki veya uzaklardaki kişiler kim? Amaçlarınıza benzer amaçları olmasa da, kendi hayat amaçlarını gerçekleştirmiş kişilerin hayatlarını okuyun. Onlarla yapılmış röportajları izleyin. Yapabildikleriyle size cesaret ve ilham veren bir insan seçin ve onu başarı örneği olarak kullanın. 13. Kendinize bir misyon belirleyin. Bu dünyada niçin varsınız? Varlığınızla uğruna hizmet etmek istediğiniz yüce değerler/düşünceler neler? Asırlardır göçebe yaşamış bir toplum olarak, sonunda hepimiz bir mesleğimizin olması gerektiğini artık öğrendik. Mesleğimiz başkalarına hizmet ederek para kazanmamızı sağladı. Bu sayede karnımızı doyurduk. Karnımızı doyurunca fark ettik ki, doyurulması gereken bir de ruhumuz var. Bazılarımızın ruhunun gıdası dindir, ama bazılarımıza din de yetmez. Kendimize bir yaşam anlamı üretmek isteriz. Tüm bunlar kendimize bir meslek seçmenin ötesine geçip, bir misyon da seçmemiz gerektiğini gösteriyor. Başarımız bize hizmet eder, misyonumuz ise bizim başkaları için karşılık beklemeksizin yapabileceklerimizle ilgilidir. Her türlü imkânınız olsaydı, kimler için ne yapardınız? Misyonunuz bu cevapta gizli olabilir. Benim misyonum, hayalleri olan ve bunları gerçekleştirmek isteyenlere ihtiyaç duydukları başarı tekniklerini üretmek. Mesleğim ile misyonum iç içe geçmiş durumda. Siz bu dün yayı hangi konuda bulduğunuzdan daha iyi bırakmak istersiniz? 14. Kendinize bir başarı sloganı bulun.

57

Slogan saatlerce süren bir konuşmadan daha güçlü bir etkiye sahiptir. Güçlü bir başarı sloganı, kişinin başarı yolunda ilerlerken ihtiyaç duyacağı moral ve cesareti verebilir. Elbette her şey slogandan beklenmemelidir ancak slogansızlık eksik bir durumdur. Üniversiteye hazırlanırken bana da “kazanamazsın” diyenler oluyordu! Büyük hayal kurmamam gerektiğini, sonra hayal kırıklığı yaşayabileceğimi söylüyorlardı. Moral bozan bu tür insanların sözlerine karşı panzehirim, “Başarınca ya kadar her başarı hayaldir” diye bir slogandı. Bugün bana basit gelebilir ama o gün ruhuma işliyordu. Kuyuya düştüğünüzde gördüğünüz tek yıldız, gökyüzündeki en parlak yıldızdır. O sözü belki de yüzlerce kez yazdım, söyledim, duvara astım. Her tekrarlayışımda, özgüvenim artıyor, cesaretimi topluyor, kelimenin tam anlamıyla “kendime geliyordum”. 0 benim başarı sloganımdı. Benim kitaplarımda onlarca başarı sloganı bulabilirsiniz. Onlardan en hoşunuza gideni seçip kullanabilirsiniz. Size birkaç örnek: • “Çaresizseniz çareniz sizsiniz.” • “Ya bir yol bulurum ya da bir yol açarım.” • “Amaçları olmayanlar amaçları olanlarındır.” • “Hayatta ya tozu dumana katarsın ya da tozu dumanı yutarsın.” • “Gerçek başarı başarısız olma korkusunu yenmektir.” 15. “Acaba neler olurdu” oyunu oynayın. Şimdi arkanıza yaslanın ve düşünün. Hayallerinizin tümünü gerçekleştirmiş olsaydınız neler olurdu? Hayatınız hangi yönde, nasıl değişirdi? Çevrenizdeki insanlar sizden nasıl bahsederdi? Siz kendinizi nasıl hissederdiniz? Neler değiştirdi çevrenizde? İnsanlarla ilişkileriniz nasıl olurdu? Arkadaşlarınız size nasıl davranırdı? Karşı cinsten insanların tavrı nasıl değişirdi? Başarı hayatınızı nasıl değiştirirdi? Nasıl bir evde yaşardınız? Ne tür elektronik cihazlarınız ve evcil hayvanlarınız olurdu? Büyük düşünmekten korkmayın, hayal kurmanın faturası yoktur! “Başarılı olmak istiyorum” gibi genel bir cümleden beyin pek bir şey anlamaz. Ona daha somut ve görsel şeylerden bahsetmelisiniz. Yukarıdaki sorular sizi bu tür cevaplara götürecektir. 16. Başarabilirim inancı ve özgüven geliştirip heyecanla harekete geçin. Hedef koyup, plan yapıp, yol haritası çıkardıktan sonra heyecanla harekete geçmek gerekir. Emerson, “Heyecan duyulmaksızın büyük işler başarılamaz” der. İçinizde güçlü bir heyecan oluşturmanız, sizi mevcut duygusal durumunuzun üstüne çıkaracak eyleme geçmenizi sağlayacaktır. Hedefinizi gerçekleştirebileceğinize dair kanıtlarınızı toplayarak, başarabilirim inancı oluşturmaya çalışabilirsiniz. Şunu da unutmayın, başarı öykü anlatan kitaplar kanıtı olmasa da yine de başarabileceğine inanan ve bu inancı sayesinde sonuç alan insanlarla doludur. Yapabildiklerinizden hareketle, yapabilecekleriniz için güven üretmeye çalışabilirsiniz. Başarıyı bir yaşam biçimine çevirmek gerek. Rüyalarını gerçekleştirenler o rüyaları uyanıkken de akıllarından çıkarmayanlardır! Başarıyı uğruna fazladan çaba harcanan bir iş olmaktan çıkarıp, yaşam tarzına çevirmelisiniz. Bunun için yapılabilecek çok şey var. İnsanlarla amaçlarınız üzerine konuşun. Başarı ile ilgili kitaplar okuyun, başarıyı her yönüyle iyice öğrenin. Sizinle benzer amaç ve motivasyona sahip kişilerle birlikte vakit geçirin, bu kişilerle “kişisel gelişim arkadaşlığı” oluşturun. Hedefleriniz hayatınızın kutup yıldızıdır. Gözünüzü hayatınızın üzerindeki yıldızdan ayırmayın. Başarılı kişiler her sabah uyandıklarında hayat gemilerini güneşe göre yeniden ayarlayan insanlardır. Hayatımız gemi, kılavuzumuz güneş, kaptan ise biziz. Geminiz daima amacın rotasının sağına soluna sapacaktır. Her gün onu amacınıza göre düzenlemeniz, ayarlamanız gerekir.

58

Bir diğer önemli nokta da başarı saptırıcılarıdır. Bunlar bir bir istek, bir kişi veya herhangi bir şey olabilir. TV’den, uygun olmayan bir arkadaşa, ani isteklerinizden, komşularınıza kadar birçok şey amacınıza ulaşmak yönünde sizi engelleyebilir, sizi yolunuzdan saptırabilir, oyalayabilir. Eğer bir forvet oyuncusuysanız ve top sizin ayağınıza gelmişse h?men rakip kaleye bakarsınız. Çünkü nihai amaç topu filelere göndermektir. Ancak topu filelere gönderinceye kadar birçok futbolcuyu atlatmanız, seyircilerin ıslıklarından şaşırmamanız, birkaç kez yere düşüp kalkmanız gerekebilir. Bir amaç varsa engeller ve “yoldan çıkarıcılar” da olacaktır. Başarı engellerin mi sizi yoksa sizin mi engelleri yendiğinize bağlıdır. Amaç ne kadar büyük olursa, o amaca ulaşmak için aşılması gereken engel o kadar küçük görünür. Hayatta başarılı olmak için amaç belirlemek gereklidir, ancak yeterli değildir. O amaca layık olacak şekilde kendini geliştirmek, amaca nasıl ulaşılacağının planlarını yapmak, plan yapmakla yetinmeyip eyleme geçmek, eyleme geçtikten sonra karşılaşılan zorluklarda yılmamak, yorulsa dahi sağduyusunu yitirmeyip kararlı bir şekilde hedefine ulaşmaya çalışmak gerekir. Amacın olması kadar, amacın ebatları da önemlidir. Çünkü engellerin psikolojik büyüklüğü amaçlara bağlıdır. Amacınız büyüdükçe engelleriniz küçülmeye başlar. Çünkü amaç büyüdükçe motivasyon da büyür. Büyük amaçlar büyük hırslar üretir. Eğer önünüzde aslında küçük olduğu halde sizin aşılamaz zannettiğiniz engeller varsa, bu küçük amaçlara sahip olduğunuz içindir. Konfüçyüs, “Eğer ağaçlara tırmanma yı istiyorsanız, yıldızlara tırmanmayı hayal edin” diyor. Büyük amaç seçerken de, ölçüyü kaçırmamak gerekir. Amaçlarınız kadar bacaklarınızın boyu da önemlidir. Aşırı büyük amaçlar, onlara ulaşabileceğinize yönelik hevesinizi kırarak sizi atalete sürükleyebilir. Amacımız, heyecan verecek kadar büyük; ama gözümüzü korkutup eylemsizliğe itmeyecek kadar ulaşılabilir olmalıdır.

59

BAŞARMAK İÇİN ÖĞRENMEK: NEYİ BİLMENİZ GEREKTİĞİNİ NASIL BİLECEKSİNİZ? Bilirsiniz, insan dünyaya gelmesine aracılık eden ailesini kendisi seçemez. Buna karşın ailesinin imkânları, gencin ilk limitini belirler. Bazıları “gariban” çocuğudur, bazıları “zengin” çocuğu. Bazılarının güçlü akrabaları vardır, bazılarının kimsesi yoktur. Eğer en alt sınıfta yaşayan bir ailenin çocuğu olarak doğduysanız, hayatın ilk yıllarında büyük zorluklar sizi bekliyor demektir. Şimdi gerçeklerle yüzleşme ve düşünme zaman. Yokluklar içinden binbir zorluğu yenerek zirveye çıkmak için kullanılabilecek en onurlu ve akla dayanan yol hangisidir? Hiçbir şeyi yokken çok büyük işler başarmak isteyen bir insanın en büyük silahı “öğrenme gücü”dür. Eğer aileniz varlıklı değilse, gündelik ihtiyaçlarınızı ve ders araç gereçlerini alacak paranız bile sınırlıysa, “mücadele içinde, mücadele için çalışan” birisiniz demektir. Bu durumda sizin kullanabileceğiniz en uygun, en zekice yol, eğitim ve Öğrenmedir. Neden mi bu kadar kes(k)inim, çünkü kendimden biliyorum! Eğer paranız, çevreniz, tecrübeniz, bilginiz yok ise, bir tek şansınız var demektir; iyi bir “öğrenici” olmak. Şimdi ne demek istediğimi bir örnekle anlatmak istiyorum. Öğrenmenin gücünü kullanarak yükselmiş, yokluktan başarıya ulaşmış bir gencin hikâyesi: “Çocukluğumu Sürmene’nin bir dağ köyünde geçirdim. Bizim köyde, şehre gitmek bile bir hayaldi. Bütün hayatımı köyde geçireceğimi zannederdim. Hayatımda düşlediğim en büyük şey, istediğim kadar kavurma yiyebilecek paraya sahip olmaktı. Oralarda yılda bir kere ancak et yiyebilirdik. Üstelik biz köyün güya hali vakti yerinde ailesiydik. Hiçbir zaman bırakın İstanbul’u, Ankara’yı veya yurtdışını, Trabzon’a bile gidebileceğimi sanmazdım. Köyde iken ortaokula ve liseye gitmeyi bile hayal edemezdim. Devlet bursu olmasaydı, herhalde üniversiteyi okumam mümkün olmazdı.” Çocukken kendisine kişisel amaç olarak düşünebildiği en büyük şey “istediği kadar kavurma yiyebilecek paraya sahip olmak” olan bu kişi, hiçbir şeye sahip olmadığında bir tek şeye sahipti: Ders çalışma yeteneği! Azim ve akıl gücüyle bütün zorlukları yendi. Köyünde okul yoktu ama o yine de okuyacaktı. Azimle çalıştı, devlet parasız yatılı okulunu kazandı. Devlet bursuyla yatılı okudu. Lise bitince üniversite sınavına girdi ve Türkiye şampiyonu oldu. Üniversite sınavında kazandığı bu birincilik ona hem Türkiye’deki, hem de yurtdışındaki eğitimi için gerekli olan parasal desteğin, devlet bursu olarak verilmesini sağladı. Yurtdışındaki eğitimi sırasında da sıkıntılar çekti; ama o vazgeçmedi, içindeki öğrenme tutkusunu izledi: “1974 yılında Türkiye’de döviz sıkıntısı başlayınca burslarımızı zamanında alamadık. Amerika’da üç gün aç kaldığımı hiç unutmam. Öğrenci yurduna bulaşıkçı olarak girdim...” Buraya kadar hikâyesini okuduğunuz insan Adnan Kahveci’dir. Kahveci, yurtdışı eğitimini de tamamladıktan sonra Özal’ın daveti üzerine Türkiye’ye dönüp bakan oldu. Bakan olduğu zaman bile kendi evini kullanan mütevazı bir insandı. O, bir öğrenen insandı. Hızlı okuma eğitimi almış, başarı ve araştırma metotları çalışmıştı. Öğrenmenin gücüne inanıyordu. “Türkiye’de en sevdiğim şey budur: En fakir çocuk bile çalışkan olduğu sürece başarabiliyor ve yükselebiliyor. Türkiye’nin hayran olduğum tarafı budur. Kişinin zengin veya fakir olması önemli değil; kişinin doğudan veya batıdan olması da önemli değil. Türkiye’de çalışan, gayret gösteren engelsiz yükselebiliyor.” Öğrenmek için yaşayan insan sonunda “bilgi imparatoru” olur. Bu kitapta sizi öğrenen adam yapmayı umuyorum. Öğrenen adam hayattan ne istediğini bilen, o amacına ulaşmak için neleri bilmesi gerektiğini bilen, bu bilgileri nereden, ne zaman, nasıl

60

alabileceğini bilen ve tüm bunları gerçekleştirmek için eyleme geçen kişidir. Öğrenen adam, bilginin imparatorudur. Bilgiyi alır ve amaçlarına göre şekillendirerek kullanır. Adnan Kahveci’nin başlangıçta öğrenme gücü ve çalışkanlığından başka bir şeyi yoktu. Ölümünden önce Türkiye’nin ikinci adamlığına yükselmişti. Her şeyden önemlisi milyonlarca insan onu iyilikle anıyordu. O bilgiyi iyiliğe, kariyere, başarı öyküsüne çevirmeyi başarmıştı. O mütevazı biriydi; ama onun başarısı öğrenmenin güç gösterisiydi. Öğrendikçe başardı, başardıkça öğrendi. Bakmakla yetinmedi, gören oldu. Maliye Bakanı olduğu dönemde, kendisine “Sayın Bakanım...” diye hitap edildiğinde hemen müdahale ederdi: “Ben bakan değil görenim!” Öğrenerek başarı için neyi, hangi sırayla yapmalı? Yıllar önce kendim için bir “öğrenerek başarı modeli” geliştirmiştim. Bu model şu sorularla başlıyordu: Ne yapmak, neyi başarmak istiyorum? Bunları başarabilmem için neleri bilmem gerekiyor? Bu bilmem gerekenleri nereden ve nasıl öğrenebilirim? Bunları ne zaman öğrenebilirim? Bir önceki bölümde hayat amaçlarınızı belirlemeye çalışmıştınız. gerçekleştirmek için, neleri nasıl öğrenmeniz gerektiğini ele alacağız.

Şimdi

o

amaçlarınızı

Öğrenerek başarı modelini kullanarak, kendinizi nasıl eğitebileceğinizi, başarı için kendinizi nasıl yetiştirebileceğinizi anlatmak istiyorum. 1. Adım: Temel hayat amaçlarınızı belirleyin. Hayatta neyi, niçin, nasıl yapmak istiyorsunuz? Tam, kesin ve net olarak ne yapmak, kim olmak, nereye varmak istiyorsunuz? Hayat amaçlarını belirleme kısmındaki cevaplarınızı bunun için de kullanabilirsiniz. 2. Adım: Amaçlarınıza ulaşabilmek için, sahip olmanız gereken bilgi ve becerileri belirleyin. Amaçlarınızı gerçekleştirebilmek için neleri bilmeniz gerekiyor? Eğer hâkim olmak istiyorsanız hukuk öğrenimi görmeniz, doktor olmak istiyorsanız tıp bilgileriyle donanmanız, general olmak istiyorsanız askeri okula kaydolmanız gerekir. Bilgi gibi beceri de önemlidir. Politikacı olmak istiyorsanız güzel konuşmayı, satıcı olmak istiyorsanız ikna etmeyi, psikolog olmak istiyorsanız iletişim becerilerini öğrenmeniz gerekir. Hangi bilgi ve becerilere sahip olursanız amaçlarınız için “uygun” bir insan haline gelirsiniz? Düşünün ve yazılı olarak yanıtlamaya çalışın lütfen. Yazılı yanıtlama düşünce netliği sağlayacaktır. 3. Adım: İhtiyacınız olan bilginin kaynağını bulun. Hayat amaçlarınızı gerçekleştirmek için ihtiyacınız olan bilgiyi nereden öğrenebilirsiniz? 0 bilgilere sahip kişiler ve yerler neresi? Üniversitede mi okumanız gerekiyor? Kursa ya da seminere mi gitmelisiniz? Yoksa kitap okumak yeterli mi? Belki de bir kütüphane işinizi görür. Bu gibi soruları kolaylıkla cevaplayabilmeniz için, hangi bilginin nerede olduğunu iyi biliyor olmanız gerekir. Internet bu konuda işinizi çok kolaylaştıracaktır. Bundan sonra, nereden neyi öğrenebileceğinize dikkat etmelisiniz. Sizin ihtiyacınız olan bilgi nerede saklı? 0 kasanın anahtarı kimde? 4. Adım: İhtiyaç duyduğunuz bilgiyi en kolay, en etkin biçimde nasıl öğrenebileceğinizi öğrenin. Ne olmak istediğinize, bunun için neyi bilmeniz gerektiğine, o bilgiyi nereden öğrenebileceğinize karar verdiğinizi varsayalım. 0 bilgiyi en iyi ve verimli şekilde nasıl öğrenebilirsiniz? Kaynak olan şey bir kitap ise okumanız, CD-DVD ise seyretmeniz, bir insan ise onunla iletişim kurmanız ve onu dinlemeniz gerekecek. Kitabı veya kursu en iyi şekilde nasıl öğreneceksiniz? İngilizce kursuna gitmek İngilizce Öğrenmeye yetmez. Bir kitabı okuyan herkes aynı şeyleri öğrenmez. Hukuk veya tıp fakültesini kazanmış olabilirsiniz. Bu dersleri en iyi şekilde nasıl öğreneceksiniz? Önemli olan genel stratejilerden hareketle kendi tarzınıza uyan stratejilerinizi geliştirmenizdir.

61

5. Adım: Faaliyetlerinizi planlayın ve takvime bağlayın. Tüm bu istediklerinizi ne zaman gerçekleştireceksiniz? Atacağınız kesin adımları bulun ve onları takvime bağlayın. Böylece en azından, kendinize verdiğiniz sözü tutup tutmadığınızı anlarsınız. Örneğin uçuş hostesi olmak istediğinizi, bunun için kursa gitmeyi kararlaştırdığınızı varsayalım. Sonra hemen bir “eylem planı” yapmanız lazım. Kursun ücretini nasıl karşılayacaksınız? Alternatifler neler, daha ekonomik kurs yapan başka yerler var mı? Kursun başladığı ve devam edeceği günler iş günlerinizle çatışıyor mu? Konuyu şu anki patronunuza ne zaman, nasıl anlatmalısınız? 6. Adım: Harekete geçin ve sonuç alıncaya kadar yeni yollar deneyin. Sadece planlayarak başarıya ulaşamazsınız. Biliyorsunuz ki, “oturduğu yerde başarıya ulaşan tek yaratık tavuktur!” Kalkın ve bir şeyler yapmak için, bir yerlerden başlayın. Bazı planlarınız gerçeklere uymayacaktır, o zaman hemen gerçeklere uyan, revize edilmiş yeni bir plan düşünün. Başarılı insanlar kusursuz planlamacılar değil, yılmaz eylemcilerdir. Her planda, öngörülemeyen durumlar çıksa da, plan plansızlıktan daha iyidir. Planlarda öngörülmemiş şeyler mutlaka çıkacaktır. Önceden fark edilmemiş engeller mutlaka olacaktır. Yılmayın, pes etmeyin, zorlayın. Akıl ve azim gücüyle ilerleyin. İlerlerken bazen hedefinizin sizden küçük olduğunu görüp yeni hedeflere de yönelebilirsiniz. Aslolan temel başarı içgüdünüzü kaybetmemektir. Yol haritası amaç değil araçtır. Tek önemli nokta, karşılaştığınız azimle aşılabilir zorluklarda planı bir kenara atmamaktır. Planınızı acı çektiğiniz için değil, gerçekten mantıksız olduğu için kenara atabilmelisiniz. Başarı yolunda giderken, bazen kaybetmekten korkarken kazanacak, bazen kazanacağınızdan eminken kaybedebileceksiniz. Kazanmak da, kaybetmek de bu yolun doğasında var. İkisini de yaşayın ve geçin. Ne başarı sizi baştan çıkarsın ne de başarısızlık sizi içinize gömsün.

62

BİLGİ GİRİŞİMCİLİĞİ: ÖĞRENME ÜZERİNE KURULU KARİYERLER Dünyada hızla yayılan iki şey var: Elektrikle çalışan aletler ve bilgiyle çalışan insanlar! Bu kalıcı ve yapısal bir dönüşüm süreci. Dünya gittikçe bilgi toplumuna dönüşüyor. Bilgi endüstrileri, bilgi işçileri ve bilgi yönetimi yapan şirketler öne çıkıyor. Ülkeler ve şirketler entelektüel sermayeleri kadar gelecek vaat ediyor. Bu da beraberinde bilgiye dayalı kariyerleri getiriyor. Başarı geçmişte hiç olmadığı kadar bilgiye dayalı artık. Bilgiyi başarıya çevirenlerin çağında yaşıyoruz. Bir inşaat işçisinin başarısı hiil kas gücüne dayalı olabilir ama o bile işini iyi yapmayı öğrenip önce ustalığa, oradan da patronluğa geçiş yapabilir. Bir yandan inşaatlarda çalışırken bir yandan da üniversitelerin devam gerektirmeyen bölümlerinde okuyup mühendis olabilir. Eğitime dayalı kariyerlerin düşünmemizi gerektiriyor.

artması,

bilgiyi

kariyer

başarımız

için

nasıl

kullanabileceğimizi

Bilgi sahibi olmak değil, onu kullanmak yarar getir. Peter Drucker, “21. yüzyıl bilgi çağı değil, bilgiyi kullanma çağı olacaktır” demişti. Bilgiyi kullanmak nedir? Bir bilgiyi doğru kaynaktan almak, değerini artıracak şekilde onu işlemek ve insanların ihtiyacını giderecek ürün ve hizmetlere dönüştürmek demektir. Bilgi işlemeye dayalı kariyeri olanlar için bilgi bir hammaddedir. Bilgiye dayalı kariyerlerde başarılı olanlar, bir alanda çok şey bilmenin yanında bu bilgiyi kullanmayı da iyi bilen insanlardır. Bu tür kişiler neleri bilmeleri gerektiğini, neleri ise bilmeyebileceklerini iyi bilirler. Bildiklerini kime karşı, ne zaman, ne miktarda ve nasıl kullanacaklarını çok iyi bilirler. Beyinlerini rastgele değil, seçilmiş bilgilerle beslerler. Amaçlı öğrenirler. Bilginin de son kullanma tarihi olduğunu bilir, son kullanma tarihi geçmiş bilgiyle fikir üretip “dinazor” suçlamasına maruz kalmamaya özen gösterirler. Bilgi üstüne kariyer kurmak: Bilgi girişimciliği! Kariyerinde başarılı olmak için bilgiyi kullananlardan başka, sırf bilgi üzerine kan yer kuranların sayısı da hızla artmaktadır. Bir marangoz işinde başarılı olmak için bilgiyi kullanır ama danışmanlık gibi meslekler doğrudan bilgi üzerine kuruludur. İş dünyasında bilgiye dayalı bir iş kurmaya, bilgi girişimciliği deniyor. Bilgi girişimcisi olmanın yolları herkese açıktır. Bilgi kütüphaneden alınıp, kafada işlenip, kariyere çevrilebilir bir hammaddedir. Bilgi girişimcisi olmak için, ne kadar çok şey bildiğiniz değil, bildiklerinizin kimin, ne işine yaradığı önemlidir. Ömrünüzün 25 yılını deniz yosunlarının yaşamını araştırmak için harcayabilirsiniz. Bu konuda çok şey bilseniz de bilginizin işe yararlılık değeri düşüktür. İşe yarar bir şeyler bilmek de yetmez, o bilgiyi işlemek, “paketlemek” ve insanlara uygun formlarda sunmak gerekir. Peki bu nasıl yapılır? Bir bilgi girişimcisi de diğer girişimciler gibi, ya ihtiyaçtan uzmanlığa ya da uzmanlıktan ihtiyaca doğru gider. Bilgi girişimciliği de, normal girişimcilik gibi, ihtiyaçtan ünü- ne ya da üründen ihtiyaca doğru hareket edebilir. Önce kola ya da bilgisayar gibi bir ürün icat edip sonra onun reklamım yaparak ihtiyacını yaratabilirsiniz. Bu üründen ihtiyaca/talebe gidiştir. İkinci yol tersten gider. İnsanların giyinmek gibi temel bir ihtiyacım gidermek için gidip bir konfeksiyon fabrikası kurabilirsiniz. Bu ihtiyaçtan ürüne gitmektir. Bu iki yolun çeşitli özellikleri ve farkları vardır: a. Birinci yol, ihtiyaçtan ürüne gitmek. Toplumda bir konuda ihtiyaç gözlenir, sonra da sıkı bir çaba ile o ihtiyacı giderecek bir uzmanlaşmış bilgi oluşturulur. Bu bir hizmet olarak insanlara sunulur. Girişimciler bilir ki, iş hayatının birinci kuralı “Bir ihtiyacı tespit edin ve onu gidenin”dir. Bir işte çalışan her insan müşterilerin bir ihtiyacını giderir. Gazeteciler haberdar olma, müzisyenler eğlenme, öğretmenler eğitilme, futbolcular heyecan yaşama ihtiyacımızı giderir. Bir ihtiyacı gideriyoruz, o halde varız.

63

b. İkinci yol ise, üründen talebe gitmektir. Eğer şu anda bir uzmanlık alanınız varsa, bu yol sizin için idealdir. Kural şudur: En iyi yapa”bildiğiniz” işi belirleyin, onu ürün veya hizmete çevirin ve ihtiyaç duyanlara sunun. Hemen her bilginin gidereceği bir ihtiyaç vardır. Amerikalı bir veteriner, kurbağalar üzerindeki uzmanlığını kullanarak, kurbağalara dans etmeyi öğretip dans eden kurbağaları yüksek fiyattan satmıştı! İster ihtiyaçtan uzmanlığa, ister uzmanlıktan ihtiyaca gidin, size tüm kitaplarımda yazdığım, bir numaralı MS kuralını (Mümin Sekman kuralı) unutmamanızı isterim: Ne iş yaparsanız yapın o işi 70 milyon kişi içinde en iyi yapa”bilen” siz olun!

64

ÇIKIŞ: ÖĞRENMEK, YAŞAMA SANATINI KEŞFETMEKTİR Kitaplar da hayat gibidir, girişleri, gelişmeleri, sıkıcı anları, ilginç yanları ve çıkış noktalan vardır. Yazarlar “giriş” yazma- yı önemserler ama nedense çoğu çıkışta okura veda etmeyi unuturlar. Ben başlangıçlar kadar bitişleri de önemserim. Aşkta da, işte de, kitapta da düzgün başlayıp, düzgün bitirmeyi severim. Bitirmeyi de bir sanat olarak görürüm. Ne zaman bir kitabın sonuna gelsem, konuyla ilgili aklımda olan ama o kitapta yer bulamayan fikirler birden sağanak yağmur gibi gelir. Kendilerini gösterebilmek için son şanslarıdır sanki. O kitapta yer alamazlarsa, bilinmezlikte yok olacaklarmış gibi panik yaparlar. Bana içten baskı yaparlar. Şimdi, bir yandan size veda ederken, bir yandan da aklıma gelen bazı “son sözler”i paylaşmak istiyorum. Önce buraya kadar okuduklarınızı nasıl kullanmanız gerektiği ile ilgili bazı açıklamalarım olacak. Kitaptaki önerileri uygularken ne yapabilirsiniz? Bu kitapta anlatılan onlarca metot ve uygulamalıyım diye şaşırmış olabilirsiniz.

taktik

içinde

hangisini

yapmalıyım,

hangi

sırayla

Şöyle düşünmelisiniz; 1. 2. 3. 4.

İdeal öğrenme tarzı şudur... Benim mevcut öğrenme tarzım budur.. Aralarındaki farklar şunlardır... Bunları kapatmak için yapmam gerekenler şunlardır...

Bu “yapmanız gerekenler” çok olursa ne yapmalısınız? Önce kafanıza yatanları uygulamanızı önereceğim. Onlardan alacağınız sonuçların verdiği cesaretle diğerlerine de geçebilirsiniz. Kitaptaki bazı önerileri uygularken kişisel farklılıkların izi dikkate almalısınız. Malum insanlar türlü türlüdür. Birine uyan diğerine uymayabilir. Bazıları tek başına, bazıları grup içinde daha iyi öğrenir. Bazıları okuyarak daha iyi öğrenir, bazıları dinleyerek. Kimisi altını çizerek daha iyi anlar, kimisi kitabı “kirlenir” korkusuyla kaplayarak okur! En iyisi kendi tarzınızı dikkate alarak, ona göre hareket etmektir. Bu kitapta gördüğünüz ve ilgin izi çeken yöntemleri alışkanlık haline getirinceye kadar kullanmanızı önereceğim. Alışkanlık haline geldikten sonra, otomatik olarak kullanmaya başlarsınız. Bu durum otomobil kullanmaya benzer. İlk başta bir sürü kural öğrenirsiniz, kaf anız karışır, uygulamak zor gelir. Başlangıçta her bir kural üzerine düşünerek hareket edersiniz. Zamanla, birçok şeyi düşünmeden yapmaya başlarsınız. Bilginin beceriye dönüştüğü, becerinin ise alışkanlık haline gelip “otomatik pilota” bağlandığı düzeydir bu. Önerilen bir yöntem ile yerleşik bir alışkanlık çatışırsa? Kitapta ideal yol olarak önerilen bir yöntem ile sizin şu anda sahip olduğunuz bir alışkanlığınız çatışabilir. Mesela normalde müzik dinleyerek ders çalışmak “verimsiz çalışma” sayılır ama bazı öğrenciler tersine verimli olabildiğini iddia eder! Önerilen yeni yöntem ile yerleşik alışkanlık çatışırsa, hangisine göre hareket etmek gerektiğine duruma göre karar vermek gerekir. Eğer yerleşik yanlış alışkanlık çok zararlı değilse sürdürülebilir. Çünkü alışanlık olmasının verdiği rahatlık, zararını kapatabilir. Temel öneme sahip bir yanlış alışkanlık varsa, bir süreliğine alışkanlığı terk etmenin gerginliğini yaşamak pahasına onu değiştirmek gerekir. “Öğrenme tarzınızdaki” temel öğrenme ilkelerine çok ters düşen şeyleri elemelisiniz. Verimli ve aktif öğrenme sürekli olarak, neyin öğrenme verimini artırdığı, neyin ise düşürdüğüne dikkat etmeyi gerektirir. Böylece kişi kendi stratejilerini geliştirebilir veya önerilen stratejileri test edebilir. Neyin işe yarayıp neyin yaramadığını anlamak için yöntemleri hayatınıza tam olarak uygulamalı ve sonuçlarını kendinizde gözlemlemelisiniz. Sizde işe yarayan başkasında

65

yaramayabilir, başkasında işe yarayan sizde yaramayabilir. Önemli olan, kendi öğrenme tarzınızı tanımlayıp kademeli olarak geliştirmektir. Öğrenmeyi seven insanın zihni akarsu gibi berrak akar. Öğrenmeye olan ilginiz, sizi bu kitaba getirdi. Ben de kitap içinde bu ilgiyi, bilgiyle beslemeye çalıştım. Eğlene öğrene bir yolculuk yaptığınızı umuyorum. Öğrenmeyi seven insanın beyni akarsu gibidir. Bilgiler bir yerden girer, diğer yerden çıkar ama akan suyun o canlı şırıltısı nehrin yatağına huzur verir. Akarsu suyunu sakınmaz. Kuşları, ceylanları, ağaçları, bulutları besler. Yararlı olduğu kadar, temizdir de. Atasözüdür: “Akan su pislik tutmaz.” Öğrenmeyi sevmeyen insanların beyinleri ise durgun ve küçük bir göl gibidir. Dışarıdan su almaz, dışarıya su vermez. Korkusundan sakınır suyunu, içindeki balıklardan bile saklamaya çalışır. Dünyada o sudan başka yok sanır. Bilmez ki, her küçük göl bir gün çöl olma tehdidi altındadır. Akmayan suyun ne kadar kirlendiğini de fark edemez. Kötü kokan tek suyun, uzun süre aynı, yerde “duran su” olduğunu da kabullenmek istemez. Zamanla güneş, durgun suyu buharlaştırır. Zemini önce bataklığa dönüşür, sonra da çöle. Hayatı bataklık olarak görenler, içlerindeki bu bataklığı görmeyenlerdir. İçimizdeki “küresel ısınma” ve zihinsel çölleşme tehdidine dikkatinizi çekebilmişimdir umarım.* Öğrenmek, yaşama sanat ini keşfetmektir. İnsanlar öğrenme ve yaşama şekline göre üç gruba ayrılır. Birinci grup, önce öğrenir sonra yaşar. Bunlar bilgiye değer veren insanlardır. Bilginin ve öğrenmenin gücüne inanırlar. Hayatın getirebileceklerine, önceden düşünerek veya öğrenerek hazırlık yapar, belirsizliklere boş yakalanmazlar. İkinci grup, önce yaşar sonra öğrenir. Bunlar, “acılı öğrenme”yi seven insanlardır. Sık sık “yaşamadan bilemezsin” derler, okuldaki eğitimi küçümserler. Sobaya ellerini sürüp yakmadan öğrenmezler. Düşmeyince düşünmezler. Yeterince düşünmedikleri için düştüklerini de göremezler tabii! Bilgiye değil tecrübeye inanırlar. Oysa tecrübe en pahalı bilgidir! Carlye, “Tecrübeler en iyi öğretmenlerdir ama okul masrafları biraz pahalıdır” derken, Benjamin Franklin, “Tecrübe çok pahalı bir okuldur ama kafasını fazla kullanmayanlar başka okulda öğrenmezler” der. Üçüncü bir grup, bir şeyler yaşar; ama hiçbir şey öğrenemez. Bunlar suçlamaktan, söylenmekten, sızlanmaktan öğrenmeye vakit bulamayan insanlardır. Kendilerini “kurban” olarak görürler. Öğrenmeden bir şeyler dener, sonra doğal olarak yanılır ve sonuçta yanılgılarını kaderleri olarak benimserler. İki kitap arasından yeni bir insan ol! Ünlü bilge Sadi, “Bildiklerine göre hareket etmeyen insan, elinde meşale tutan köre benzer. Bildikleri başkasının yolunu aydınlatsa da kendi yolu karanlıktır” der. Bilgili olmak, kafasında çok sayıda bilgi taşımaktır, bilge olmak ise bildiğine uygun yaşamaktır. Bildiklerini sindirdikçe bilgeleşir insan. Umuyorum ki, sizler de bilgili olmanın ötesine geçip bilge olmaya çalışacaksınız. Bilginin taşıyıcısı olmakla yetinmeyip kullanıcısı olacaksınız. Kitapları okumakla yetinmeyip öğrendiklerinizi yaşamınıza uygulayacaksınız. Thomas Hery Huxley, “Her alanda bir şeyler bilin, bir alanda her şeyi bilin” der. Her alanda bir şeyler bilmek genel kültürünüzü artıracaktır, bir alanda her şeyi bilmek ise sizi uzman yapacaktır. Genel kültürü geniş bir uzman olmak da sizi başarıya yaklaştıracaktır.

66

Son olarak, Gandi, “Gerçek eğitim insanın kendisindeki en iyiyi meydana çıkarmasıdır.” der. Kendi en iyi versiyonunuzu bulup yaşayıncaya kadar öğrenmeye devam etmelisiniz. Fikirlerimi sizinle paylaşmama izin verdiğiniz için, teşekkür ederim. Hayatınızdan zekayı ve merhameti eksik etmemeniz dileğiyle... MS * Kesintisiz Öğrenme’nin ilk baskısının kapağında “çöl kafalı” bir insan resmi vardı. 0 resmin mesajı zihinsel kuraklıklar ve beyin çölleşmeleriydi.

67

İLGİLİ TÜRKÇE KAYNAKLAR VE OKUMA ÖNERİLERİ Baltos Acar; Üstün Başarı / Remzi Kitabevi Buzan Tony; Bellek Eğitimiyle Anımsama Yöntemleri! Epsilon Yayınları. Buzan Tony; Aklını En İyi Şekilde Kullan/Arion Yayınları. Bono Edward de; Rekabet Üstü/Remzi Kitabevi. Buscaglia Leo; Yaşamak, Sevmek, Öğrenmek / İnkılap Yayınları. Fidan Prof. Dr. Nurettin; Okulda Öğrenme ve Öğretme / Alkım Yayınları. Osmay Nüvit; Düşünce Atlası/Atlas Pazarlama. Robbins Anthony, Sınırsız Güç / İnkılap Yayınları Ruşen Mustafa; Hızlı Okuma / Alfa Yayınları. Recan Ali; Adnan Kahveci: Sorunlar Çözümler/Alfa Yayınları. Sekman Mümin; Ya Bir Yol Bul, Ya Bir Yol Aç, Ya da Yoldan Çekil / A1- fa Yayınları. Simonet, Renee ve Jean; Not Alma Teknikleri / Arion Yayınları. Titiz, Tınaz; İnsan Ne Yerse Odur! /İnkılap Yayınları. Türkkan, Reha Oğuz; Kolay ve İyi Öğrenme T/ Alfa Yayınları. Türkoğlu Prof. Dr. Adil; Ders Çalışma Becerileri / Baki Yayınları.

68

69