James F. Balch - Super antyoksydanty.pdf

JAMES BALCH

SUPER ANTYOKSYDANTY (THE SUPER ANTIOXIDANS. WHY THEY WILL CHANGE THE FACE OF HEALTHCARE IN THE 21ST CENTURY.)

LEKI XXI WIEKU W NASZYM JEDZENIU (TŁUMACZYŁA STANISŁAWA PROCYK)

WST P Gratulacje! Jestem z ciebie bardzo dumny. Moim zdaniem obecnie najwa niejsze dla ciebie jest dowiedzie si jak najwi cej o swoim zdrowiu. By zdrowym to m dry i rozwa ny cel. Wspaniał rzecz jest wzi cie osobistej odpowiedzialno ci za swoje zdrowie. Ksi ka ta pomo e ci to osi gn . Wybieraj c j , zrobiłe pierwszy mały krok w kierunku poprawy jako ci swego ycia, poniewa postanowiłe ponosi odpowiedzialno Znajdziesz tu bezcenne informacje, które pomog osi gn jak ogromne znaczenie maj

za własne zdrowie.

ten cel, bo ułatwi ci zrozumienie,

antyoksydanty zwane równie

przeciwutleniaczami, w

utrzymaniu zdrowia i zapobieganiu chorobom. Ksi ka ta przedstawia bardzo interesuj cy paradoks - fakt, e tlen jest niezb dny do ycia, a jednocze nie ten sam tlen przyczynia si do starzenia i mierci. Zetkn łem si z t zagadk , kiedy choroba zaatakowała moich bliskich ponad dwadzie cia lat temu. W ko cu lat 70. moja

ona i dzieci zacz ły przewlekle chorowa ; cho

do wiadczonym lekarzem, nie potrafiłem ustali

byłam

przyczyny choroby. W poszukiwaniu

sposobów ich wyleczenia opierałem si na medycynie tradycyjnej, trac c wiele czasu i pieni dzy. I cho zwróciłem si o porad do najlepszych specjalistów, nie mogłem odkry przyczyny choroby. W ko cu zdałem sobie spraw , e w tym wypadku tradycyjna medycyna nie jest w stanie pomóc. W ko cu udałem si

do sławnego lekarza, specjalisty w dziedzinie medycyny

alternatywnej i metod naturalnych. Zasugerował, e przyczyn choroby mo e by alergia, stanowi ca reakcj na spo ywane produkty. Byłem zdumiony, kiedy zapytał: „Czy nie s dzi pan,

e to potrawy spo ywane przez pa sk

rodzin

spowodowały chorob ?". Jeszcze

bardziej zdziwiło mnie, kiedy dodał: „Czy pan wie, e po ywienie pa skiej rodziny mo e przywróci jej zdrowie?". Prostota tych słów zdziwiła mnie i zaszokowała, ale stanowiła jednocze nie przesłanie wskazuj ce, e organizm staje si tym, co przyjmuje w po ywieniu. W tamtym czasie taka koncepcja była mi zupełnie obca. Nigdy nie uczono mnie podstawowej prawdy, e zdrowie człowieka jest bezpo rednio zwi zane z ywno ci , któr zjada lub której nie zjada, oraz e po ywienie mo e zatruwa organizm. Ale kiedy zobaczyłem, jak poprawia si zdrowie ony i dzieci, a w ko cu dochodzi do całkowitego ich wyleczenia dzi ki zmianom diety i wspomaganiu jej składnikami uzupełniaj cymi, postanowiłem zbada ten problem. Rozpocz łem poszukiwania, maj ce na celu zrozumienie alternatywnych metod uzdrawiania.

Szybko doszedłem do wniosku, odporno ciowy, zwany te

e podstaw

dobrego stanu zdrowia jest układ

immunologicznym, i jego wydolno . Bez odpowiedniego

systemu obronnego organizm staje si podatny na atak ogromnej ilo ci chorobotwórczych mikroorganizmów (zarazków) i niszcz cego działania wolnych rodników (oksydantów, czyli utleniaczy). Wolne rodniki? Nikt mi nigdy o nich nie mówił. Co to jest? Wkrótce dowiedziałem si , e wolne rodniki s zwalczane przez antyoksydanty (przeciwutleniacze). Ale co to s antyoksydanty? Upraszczaj c, an-tyoksydanty to sprzymierze cy, wolne rodniki za to wrogowie. Przeczytałem wiele prac, zawieraj cych liczne dowody przemawiaj ce za tym, e antyoksydanty skracaj przebieg wielu chorób, zapobiegaj im, a w niektórych wypadkach powoduj wyleczenie. Stopniowo zacz łem rozumie , e teorie na temat choroby, których uczono mnie na studiach medycznych, s niekompletne. Wielu chorób, z którymi miałem cz sto do czynienia, jak rak i choroby serca, nie mo na było wyja ni za pomoc teorii zarazków, której mnie uczono. Musiało by co wi cej. W miar dalszych docieka , szeroki problem zacz ł si zaw a . Potwierdzało si , e zaburzenia układu odporno ciowego s odpowiedzialne za rozwój raka i chorób serca - głównych miertelnych chorób w społecze stwach krajów wysoko rozwini tych gospodarczo. Jednocze nie zdałem sobie spraw ze znaczenia antyoksydantów w zwalczaniu stresu oksydacyjnego. Koncepcja „stresu oksydacyjnego" wywołanego przez reaktywne substancje utleniaj ce - wolne rodniki niszcz ce nasz organizm, b d ce wa nym czynnikiem przedwczesnego starzenia si , choroby i mierci - była mi nie znana, zanim rozpocz łem moje poszukiwania. W ostatnich latach nast pił zwrot w pojmowaniu procesu chorobowego. Współczesna medycyna konwencjonalna przyj ła, e wi kszo

chorób jest wywołana przez zarazki, które

nale y zniszczy , aby doszło do wyzdrowienia chorego. W tym celu stosuje si

leki,

antybiotyki, chemioterapi , radioterapi , a nawet zabiegi chirurgiczne. Jednak szkoła my lenia, której stałem si zwolennikiem, uznaje inne formy sztuki uzdrawiania, które nie wchodz

w skład tradycyjnej praktyki medycznej. Dopiero teraz

zaczynamy w pełni rozumie , e choroba powstaje w wyniku utraty równowagi w organizmie z powodu zaburze od ywiania lub „zatrucia". Aby odzyska zdrowie, nale y przywróci równowag organizmu, działaj c na jego korzy , nie za przeciwko niemu. W ci gu 35 lat praktyki lekarskiej jako chirurg i urolog stosowałem u pacjentów tradycyjne leczenie, jednak w wielu wypadkach jego wyniki rozczarowywały mnie, zwłaszcza wyniki leczenia raka p cherza moczowego i gruczołu krokowego.

Kiedy zacz łem, oprócz tradycyjnego leczenia chirurgicznego i innych metod, zaleca pacjentom zmian sposobu od ywiania i wspomaganie diety uzupełniaj cymi substancjami od ywczymi, stwierdziłem, e nie tylko ich stan ulegał poprawie, ale tak e wielu z nich zostało wyleczonych w niemal cudowny sposób! W rezultacie byli o wiele bardziej szcz liwi ni ci leczeni jedynie za pomoc radykalnych zabiegów operacyjnych, chemioterapii i (lub) radioterapii. Nigdy nie uwa ałem siebie za nauczyciela, ale w istocie lekarze s nauczycielami i wkrótce przekonałem si , e uczenie pacjentów, jak mog osi gn zmian

popraw zdrowia przez

diety i wspomaganie jej uzupełniaj cymi substancjami od ywczymi, owocowało

wyzdrowieniem, jakiego do tej pory nigdy nie byłem wiadkiem. To naprawd

robiło

wra enie. Po pierwsze, stwierdziłem, e podstaw ka dego programu uzdrawiania musi by prawidłowe od ywianie i dieta prowadz ca do uzyskania homeostazy, czyli równowagi rodowiska wewn trznego organizmu. Odpowiednie od ywianie i prawidłowo funkcjonuj cy układ odporno ciowy s niezb dne do zwalczania nie tylko bakterii chorobotwórczych, ale tak e wewn trznych szkodliwych skutków działania wolnych rodników. Kluczem do wyzdrowienia jest równowaga i antyoksydacja. Drug rzecz , której si nauczyłem, równie wa n jak pierwsza, jest konieczno eliminowania z organizmu substancji truj cych. Odtruwanie stanowi podstawow procesu zdrowienia. Wreszcie, po trzecie, uznałem,

cz

e dla zdrowia niezb dne jest

umiarkowanie. Tak wi c okazało si , e ka de skuteczne leczenie musi odnosi si do człowieka jako cało ci. Strona fizyczna jest - oczywi cie -wa na, ale nale y bra pod uwag równie dusz i ycie duchowe. Umysł, emocje i wola człowieka oraz stresy zwi zane z codzienn egzystencj mog by przyczyn powa nej choroby. Co niszczy organizm? Według Stevena C. Denka, autora New Health Resources Manual (Podr cznik nowych mo liwo ci zachowania zdrowia), „s

to dieta i czynniki

rodowiskowe, zakłócaj ce równowag od ywiania i homeostaz , prowadz ce w efekcie do zakwaszenia i niedotlenienia. Jednocze nie dochodzi do zastoju chłonki (limfy), co zwi ksza niezdolno

organizmu do uwalniania białek krwi i prowadzi do nagromadzenia toksyn oraz

ogólnego zatrucia pokarmowego. S to podstawowe czynniki, które uruchamiaj biologiczne zmiany

zwyrodnieniowe,

powoduj ce

rozpad

i

rozpocz cie

si

procesów

biochemiczno/elektronicznych, daj cych efekt korodowania" - stwierdza Denk. „Do produktów ywno ciowych i u ywek, które wpływaj niekorzystnie na organizm, nale herbata, kawa, nadmiar alkoholu, tyto , napoje orze wiaj ce z koła, leki (zarówno

recepturowe, jak i dost pne bez recepty), nadmiar soli, cukru, cukierków, ciast, lodów, napoje musuj ce z kofein , potrawy o wysokiej zawarto ci

tłuszczów, nadmiar gotowanych i

przetworzonych potraw i mi sa, a przy tym nale y zdawa sobie spraw , e s to potrawy i produkty spo ywane przez nas codziennie". Po prostu „rozpadamy si i korodujemy", a do ko ca ycia, jedynie z powodu potraw i u ywek, które jemy b d których nie jemy, pijemy czy którymi oddychamy. Pocieszaj cy jest fakt, e zespołowi rozpadu-korozji mo na zapobiega , mo na go zatrzyma , a nawet cofn ! Istnieje stary dowcip o m czy nie zgłaszaj cym si do lekarza; lekarz dla ratowania zdrowia zaleca pacjentowi rezygnacj ze wszystkich prawie rado ci jego ycia. Usłyszawszy, e powinien przesta pi , pali , kła

si pó no spa , za to dobrze si od ywia , m czyzna

pyta: „Je li to zrobi , czy pan doktor zagwarantuje mi, e b d

ył 100 lat?". Lekarz, patrz c

mu prosto w oczy, odpowiada: „Nie, ale gwarantuj , e b dzie si pan czuł tak, jakby ju miał pan 100 lat!". y pełni nadaje

ycia w stanie zdrowia wcale nie oznacza rezygnacji ze wszystkiego, co

yciu warto ; wymaga jednak, aby my zobowi zali si

dba

o własne dobro,

podejmuj c odpowiednie decyzje dotycz ce od ywiania i stylu ycia. Pami taj, e to, co jesz, wpływa na to, kim si stajesz. Je li przez wskazanie ci wła ciwej drogi, ksi ka ta pomo e ci w osi gni ciu celu, jakim jest długie ycie w zdrowiu, uznam, e czas i energia po wi cone napisaniu tej ksi ki zostały dobrze wykorzystane. Z pewno ci zgodzisz si ze mn , e jest rzecz m dr i przezorn zachowa dobre zdrowie, ale trzeba wiedzie , jak je utrzyma , a w razie choroby, jak je odzyska . Zrozumienie zasad antyoksydacji i stosowanie sprzymierze ców - antyoksy-dantów zawartych w po ywieniu i w uzupełniaj cych substancjach od ywczych dla zapewnienia sobie doskonałego zdrowia - wymaga czasu, ale - moim zdaniem -powinien to by cel ka dego rozs dnego człowieka. Niech ci si

powiedzie w tym najbardziej owocnym

przedsi wzi ciu. A teraz ycz ci długich lat ycia w zdrowiu!

1. DWIE TEORIE CHOROBY UWAGI AUTORA Miałem ogromne szcz cie - moim ojcem był najwspanialszy na wiecie człowiek. Ubóstwiałem go. Był doskonałym chirurgiem urologiem i chciałem pój dziecko zreszt

w jego lady. Jako

cz sto robiłem to dosłownie - chodziłem z nim na obchody do szpitala.

Przej łem od niego delikatno

i wra liwo

w stosunku do chorego, gdy sam zostałem

ekarzem. Jednak zrozumiałem, e do wyleczenia pacjenta trzeba czego wi cej ni wła ciwe zachowanie wobec chorego czy najwy sze kwalifikacje w danej dziedzinie medycyny. Trzeba jeszcze wiedzie , dlaczego pacjent jest chory, i umie zwalcza chorob , a nie tylko jej objawy. Nie rezygnuj! Nie pozwól, eby zniech ciło ci takie słowo jak „teoria". Zapoznanie si z teoriami jest wa ne, poniewa zadecyduje ono o twoim wyborze sposobu dbania o własne zdrowie. Poznanie teorii wa ne jest równie

dlatego,

e dotycz

one ciebie osobi cie.

Współczesna medycyna opiera si głównie na tzw. teorii zarazków. Post powałem zgodnie z ni , podobnie jak mój ojciec oraz wi kszo

lekarzy sprawuj cych nad tob opiek . Wa ne

jest wi c, eby i ty j poznał, ale uwa am, e równie wa ne jest zrozumienie, jak zmienia si medycyna i w jaki sposób te zmiany mog dotyczy ciebie i twojej rodziny. Istnieje równie teoria traktuj ca organizm jako cało , zwana holistyczn . Teoria ta zmieniła moje pogl dy i sposób wykonywania praktyki lekarskiej, poniewa przekonałem si , e to wła nie ona w sposób decyduj cy wpłyn ła na popraw zdrowia moich pacjentów. Ta alternatywna teoria wnosi rewolucyjne pogl dy w nowoczesn

medycyn

i

radykalnie wpływa na popraw zdrowia ludzi na całym wiecie.

TEORIA ZARAZKÓW Wi kszo

współczesnych nauk medycznych opiera si

na teorii zarazków

zaproponowanej przez Ludwika Pasteura (1822-1895). Teoria ta traktuje organizm jak steryln maszyn , która dopóty b dzie działa prawidłowo, dopóki nie dostan si do niej ciała obce. Tak wi c s dzi si , e kiedy wtargn do organizmu specyficzne mikroorganizmy, spowoduj powstanie specyficznej choroby. Aby przywróci pacjentowi zdrowie, stosuje si antybiotyki i ró ne substancje chemiczne w celu zniszczenia tych mikroorganizmów. Nie ma zarazków - nie ma choroby. Zdrowie okre la si tu jako brak wszelkich zarazków mog cych wywoła chorob .

Teoria ta sprzyja ujmowaniu organizmu w podziale na układy narz dów. A wi c pewne wirusy atakuj przewód pokarmowy, pewne bakterie powoduj zaka enie układu oddechowego, a choroba lokalizuje si wła nie w zaatakowanym układzie. Nawet podział specjalno ci medycznych odzwierciedla taki pogl d na chorob . Ga-stroenterolog nie pomo e ci w zapaleniu zatok, aden za urolog nie miałby podj

si leczenia pacjenta chorego na

astm . Podstaw tego my lenia jest pogl d, e choroba ograniczona jest do jednego układu i mo na przywróci zdrowie, je li usunie si z niego zaka ne mikroorganizmy. Zakłada si , e reszta ciała jest zdrowa, a tylko jego cz

wymaga leczenia. Przyjmuje si równie , e

zarazki s intruzem, zakłócaj cym prawidłowy stan i czynno ci organizmu. Celem medycyny przyjmuj cej t

teori

jest upewnienie si ,

e ka dy układ organizmu funkcjonuje

prawidłowo, czego warunkiem jest brak zaka enia bakteryjnego czy wirusowego. Claude

Bernard

(1813-1878),

słynny francuski

fizjolog,

przyj ł

koncepcj

przedstawiaj c organizm jako cało . Podkre lał on znaczenie wewn trznego rodowiska organizmu. W przeciwie stwie do panuj cej doktryny Pasteura głosił,

e mikroby (jak

bakterie i wirusy) nie s w stanie wywoła choroby, dopóki nie dojdzie do zaburzenia równowagi tego wewn trznego rodowiska, co ułatwia rozwój choroby. Jego teoria zakładała, e cały organizm musi by chory, zanim jakikolwiek zarazek wywoła chorob . Z t „wi kszo

podstawow

zasad

zgadzał si

mikrobiolog Rene Dubos, twierdz c,

e

chorób spowodowanych przez mikroby wywołuj bakterie lub wirusy ju obecne

w normalnym organizmie. Staj si one przyczyn choroby, kiedy powstaj ce zaburzenie niszczy równowag

organizmu". Innymi słowy, to nie obecno

bakterii czy wirusów

wywołuje chorob ; to zaburzenie prawidłowych funkcji organizmu wyzwala chorobowe działanie mikroorganizmów. S one zawsze obecne w organizmie - w rzeczywisto ci cz

z

nich jest absolutnie niezb dna do prawidłowego funkcjonowania organizmu - ale powoduj one chorob jedynie wówczas, kiedy dojdzie do osłabienia lub zaburzenia jego funkcji. Royal R. Rife, genialny histopatolog lat 30. XX wieku, stwierdził,

e zmiana

rodowiska mo e zmieni bakterie niechorobotwórcze w bakterie zagra aj ce yciu. I co jeszcze wa niejsze, e istnieje mo liwo

zmiany potencjalnie miertelnych mikrobów z

powrotem w nieszkodliwe dzi ki uregulowaniu stanu wewn trznego rodowiska. To prawda, istniej gro ne bakterie, których nie potrafi zwalczy nawet najzdrowszy organizm (jak bakterie gru licy czy mikroorganizmy wywołuj ce nowotwory zło liwe), jednak nawet i w tych przypadkach stopie zaawansowania i przebieg choroby jest zawsze odwrotnie proporcjonalny do stanu wewn trznego rodowiska organizmu i jego układu obronnego (tzn. odporno ci).

Zaburzenie wewn trznej równowagi powoduje zmniejszenie odporno ci i ci szy przebieg choroby. Choroba zwyrodnieniowa - polegaj ca na post puj cym niszczeniu narz du lub układu narz dów, taka jak rak, cukrzyca czy choroba Alzheime-ra - jest wynikiem braku równowagi

rodowiska wewn trznego, działanie za

szkodliwych

mikroorganizmów jest w niej efektem wtórnym. Choroba zwyrodnieniowa powstaje na skutek zaburzenia równowagi organizmu jako cało ci, jest wynikiem chaosu i zaburzenia jego rodowiska wewn trznego. Ciekawe,

e Pasteur na ło u mierci odwołał własn teori :

„Bernard miał racj . Zarazek jest niczym. Najwa niejsze jest rodowisko".

TEORIA HOLISTYCZNA Zachowanie równowagi całego organizmu to klucz do lepszego zdrowia. Je li dojdzie do zaburzenia rodowiska wewn trznego - odchylenia od jego stanu prawidłowego - choroba jest nieunikniona. I to nie tylko w wyniku działania obcych mikroorganizmów wnikaj cych do organizmu, ale tak e z powodu naruszenia równowagi rodowiska wewn trznego i nieprawidłowego od ywiania organizmu jako cało ci. Przywrócenie równowagi całemu organizmowi mo na zdefiniowa jako powrót do zdrowia. Dochodzi do stabilizacji wewn trznego

rodowiska. Równowaga panuje na

wszystkich poziomach, od całego organizmu do ka dego układu, ka dego narz du i ka dej komórki, ka dej reakcji chemicznej w komórce. To wła nie zmiany na najni szym poziomie s najbardziej niebezpieczne, bo kiedy komórki przestaj pracowa prawidłowo, cały narz d funkcjonuje le. Jednak wiele zaburze na poziomie przemian chemicznych jest rezultatem dokonanego przez nas wyboru stylu ycia. Wszystkie skuteczne metody leczenia choroby musz wi c bra pod uwag cało od zrozumienia,

organizmu. Przywracanie zdrowia cało ci rozpoczyna si

e nale y zapewni

organizmowi trojakiego rodzaju korzy ci, b d ce

podstaw jego zdrowia. Teoria holistyczna uwzgl dnia wi c: l. Co jest dobre dla ciała, 2. Co jest dobre dla duszy i 3. Co jest dobre dla ducha.

CO JEST DOBRE DLA CIAŁA Przywracanie zdrowia musi rozpocz

si

od zaspokojenia wszystkich potrzeb

organizmu i dostarczenia mu wszystkiego, co jest konieczne dla prawidłowego funkcjonowania. Znaczy to,

e musimy zachowa

równowag

mi dzy aktywno ci

odpoczynkiem, gor cem i zimnem, potrawami tłustymi i chudymi, poniewa

i

ka da

kra cowo

prowadzi do zaburzenia równowagi i do choroby. Zm czenie i przegrzanie

stanowi wielki stres dla organizmu; stajemy si wówczas o wiele bardziej podatni na choroby. Musimy równie zapewni sobie odpowiednie nawodnienie i zrównowa on diet , co jest potrzebne do prawidłowej czynno ci komórek ciała. Dla wi kszo ci z nas oznacza to konieczno

wspomagania diety uzupełniaj cymi substancjami od ywczymi, poniewa nasza

dieta nie mo e zapewni tego, co jest dla nas niezb dne. Silnie przetworzona

ywno

produkowana przez człowieka nie jest w stanie

zaspokoi potrzeb organizmu pod wzgl dem utrzymania jego stabilno ci i stanu zdrowia. Nie osi gnie si dzi ki niej powrotu do zdrowia. Nie daj si zwie . Chocia obecne produkty ywno ciowe wygl daj dobrze i maj dobry smak, brak im substancji od ywczych, a cz sto zawieraj

substancje toksyczne, które uszkadzaj

i niszcz

wewn trzne

rodowisko.

Zapami taj, e siła yciowa tkwi w po ywieniu danym nam przez natur , zawieraj cym niezb dne składniki od ywcze, enzymy itd., konieczne do utrzymania w organizmie sił uzdrawiaj cych. Bez nich organizm ulegnie przedwcze nie zniszczeniu. Naturalne po ywienie zapobiega chorobom i leczy je. Wysiłki człowieka, aby ulepszy Bo e dary, zawiodły. Paradoksalnie, te przetworzone przez człowieka produkty ywno ciowe cz sto s przyczyn chorób, z którymi współcze nie mamy do czynienia.

CO JEST DOBRE DLA DUSZY Oprócz stresów fizycznych podlegamy tak e stresom emocjonalnym. Podobnie jak stresy fizyczne, wywieraj one du y wpływ na organizm, niekiedy jeszcze wi kszy ni tamte! Zwró uwag , e to ciało ponosi skutki stresu emocjonalnego. Dla zachowania zdrowia musimy si nauczy karmi równie dusz i dostarcza jej wszystkiego, co jest niezb dne do zachowania równowagi. Nikt nie mo e

y

yciem

pozbawionym emocji. Ci, którzy tego próbuj , po prostu tłumi swoje uczucia, co nasila stres emocjonalny, reakcj za ciała jest wówczas pojawienie si takich chorób, jak zapalenie jelita grubego, migreny, choroba wrzodowa, rak i wiele innych. Ale mo na nauczy

si

równowa enia emocji negatywnych emocjami pozytywnymi. Oto kilka prostych zalece : • Nie tra czasu na martwienie si . Przeznacz około godziny tygodniowo na intensywne martwienie si i ciesz si • Podtrzymuj przyja

yciem przez reszt tygodnia.

z lud mi, którzy s dla ciebie oparciem i podnosz ci na duchu, ty za

- ich. • Muzyka jest pokarmem duszy. Wyzwala reakcj

emocjonaln , nie odnosz c

konkretnych problemów yciowych, i wzmacnia twoj wi

z ludzko ci .

si

do

• Poddaj si masa owi. Wprawdzie traktuje si go jako terapi fizyczn , ale dokonuje on cudów w sferze emocji. Uspokaja i rozładowuje emocjonalne napi cie nagromadzone w mi niach. • miej si - gło no, długo i mocno. Szukaj równowagi. Im gorzej si czujesz, tym bardziej pomo e ci dobry, uzdrawiaj cy miech.

CO JEST DOBRE DLA DUCHA Najlepsza definicja duchowo ci to poszukiwanie pełnej zgodno ci ze

wiatem.

Człowiek stworzony na podobie stwo Boga (Ducha) jest duchem przebywaj cym w ciele obdarzonym dusz . Równowag zapewni przyznanie, e istnieje pot ga wi ksza od ludzkiej, która nas stworzyła. Doprawdy, jeste my stworzeni w sposób niepoj ty i cudowny. Nast pnie musimy uzna ,

e nie jeste my Bogiem. To On jest niesko czenie dobry, wszechwiedz cy i

wszechwładny. A my dysponujemy pewn ilo ci dobroci, wiedzy i mocy, ale wi kszo naszego ycia sp dzamy na walce ze skutkami szkód, które wyrz dzili my sobie sami w wyniku naszej ignorancji i braku samokontroli. Je li to wszystko jest prawd , nast pnym krokiem b dzie szukanie pomocy. Nie odnajdziemy prawdy sami ani nie b dziemy w stanie, znaj c j , zmieni na lepsze naszych stosunków z otoczeniem. Potrzebujemy o wiecenia i pomocy, eby si zmieni . Dopóki nie rozpoczniemy procesu przemiany dla potwierdzenia prawdy, nie odzyskamy równowagi. Jak to si ma do naszego zdrowia? Gdy nasz umysł jest ska ony kłamstwem i dokonujemy wyborów na podstawie fałszywych informacji, zaczynamy oszukiwa siebie i uzasadnia nasze nieprawidłowe decyzje, oddalaj c si coraz bardziej od prawdy. To z kolei powoduje zafałszowanie naszych stosunków z otoczeniem, co prowadzi do zmiany naszych zachowa a do samozniszczenia wł cznie. Musimy wi c y ze skutkami naszych wyborów w sytuacji emocjonalnego stresu, uczucia winy i wstydu. Wpływa to bezpo rednio na nasz stan emocjonalny, co prowadzi do zmiany procesów chemicznych w mózgu i całym organizmie, daj c w efekcie chorob w wymiarze fizycznym. Droga do zdrowia duchowego nie jest okryta tajemnic . Wymaga modlitwy, medytacji i czasu przeznaczonego na nauk i refleksj . Wymaga te pracy dla innych, poniewa nie wiemy, kim jeste my, dopóki nie wyjdziemy poza własny egoizm i nie nauczymy si dawa . Ale przede wszystkim wymaga woli, aby podj

odpowiedzialno

za własne ycie i si

zmieni . Musimy przemy le ponownie nasze ycie w całkiem inny sposób - tak, by my mogli zmieni nasz przyszło .

Osi gni cie zdrowia, a nast pnie utrzymanie go, jest zadaniem na całe ycie. Nie ma tu szybkich efektów, adnego prostego rodka czy cudownego rozwi zania. Musimy sta si odpowiedziami za nasze ciała, nasze dusze i nasz duchowo . Mo e to wymaga przemiany naszych serc i nowego spojrzenia na ciało i pokarm konieczny do utrzymania go w zdrowiu.

CZŁOWIEK JAKO CAŁO Kiedy Bóg stworzył człowieka, zaopatrzył go równie

w pokarm zawieraj cy

wszystkie rodki od ywcze konieczne do utrzymania ciała w zdrowiu. Nie ukrył ich przed nami, nie zapakował ich oddzielnie ani nie napisał ksi ki z dokładnym wyja nieniem, jak one działaj . Po prostu zapewnił obfito

rodków od ywczych w pokarmie, który mieli my

spo ywa . Nie był on przetworzony, opakowany, poddany sztucznemu dojrzewaniu, zmieniony genetycznie czy te

wymagaj cy długiej kuchennej obróbki. Był to pokarm

gotowy, podarowany nam do spo ycia przez Boga, który wiedział, e musi on utrzyma nas przy yciu, a wi c musi zawiera wszystko, czego człowiek potrzebuje. Nale ało jedynie spo ywa go co pewien czas w całej jego ró norodno ci. Zdrowie i jego utrzymanie nie jest i nie mo e by ograniczone jedynie do ciała. Główny kierunek pomocy moim pacjentom polegał na nauczeniu ich zdrowego od ywiania. Odkryłem jednak, e wszystkie elementy istoty ludzkiej (ciało, dusza i ycie duchowe) s od siebie bezpo rednio zale ne i oddziałuj

na siebie. Dlatego nale y mie je wszystkie na

uwadze, gdy inaczej nie b dzie mo liwy powrót do zdrowia. W rozdziale tym krótko omawiam alternatywn holistyczn koncepcj medyczn . „Co jest dobre dla ciała" (tzn. antyoksydanty, obejmuj ce witaminy, składniki mineralne, zioła, aminokwasy,

enzymy,

bioflawonoidy,

karotenoidy

i

inne

rodki

uzu-peł-niaj ce)

przedstawiam w tym rozdziale, a omawiam szczegółowo w rozdziale 5. Do zagadnie stanowi cych odpowied na pytania „Co jest dobre dla duszy" i „Co jest dobre dla ducha" powracam ponownie w rozdziale 6.

WPŁYW WOLNYCH RODNIKÓW HISTORIA Po raz pierwszy teori starzenia si w wyniku działania wolnych rodników przedstawił w roku 1954 dr Denham Harman, który stwierdził, e „za starzenie si i mier wszystkich ywych organizmów odpowiedzialny jest jeden wspólny proces, podlegaj cy wpływom czynników genetycznych i rodowiskowych". Okre lił go jako „reakcje wywołane działaniem wolnych rodników zwi zanych ze rodowiskiem, chorob

czy wewn trznymi reakcjami

zachodz cymi w trakcie samego procesu starzenia si ". Wi kszo

twierdze

Harmana,

sformułowanych ponad 40 lat temu, obecnie ostatecznie uznano za prawdziwe. Teoria starzenia si w wyniku działania wolnych rodników opiera si na badaniach pocz tków

ycia i ewolucji, działania promieniowania jonizuj cego na

ywy organizm,

wpływu rodzaju diety na endogenne wolne rodniki oraz na coraz wi kszej liczbie bada wykazuj cych,

e reakcje wywołane przez wolne rodniki wyst puj

w patogenezie

okre lonych chorób. Jednak praca Harmana była przewa nie ignorowana lub odrzucana. Jeszcze w roku 1977 autorytety w dziedzinie chemii nie były ostatecznie przekonane,

e rodnik

ponadtlenkowy „działa jako substancja niszcz ca i cytotoksyczna wobec ywych komórek". A

do roku 1969 dla wi kszo ci biologów była nie do przyj cia my l,

e

niebezpieczne wolne rodniki s obecne w biologicznym układzie człowieka. Uwa ali, e ródła choroby znajduj si poza organizmem i e nie j est ona produktem ubocznym normalnych czynno ci biologicznych. W tym czasie wyizolowano z krwinek czerwonych białko o nieokre lonej funkcji, zawieraj ce mied . Wykryto nast pnie, e białko to zawiera równie cynk. Był to enzym ł cz cy dwie cz steczki rodnika ponadtlenkowego, w wyniku czego powstawała jedna cz steczka nadtlenku wodoru i jedna cz steczka tlenu. Białko to nazwano dysmutaz

ponadtlenkow

(ang. Superoxide Dismutase - SOD) dzi ki jej

wła ciwo ciom ł czenia dwóch cz steczek rodnika ponadtlenkowego. Poniewa podjednostk SOD jest rodnik ponadtlenkowy, czyli wolny rodnik, stało si oczywiste, e w układzie biologicznym wyst puje normalnie co najmniej jeden wolny rodnik. Dzi ki temu rewelacyjnemu odkryciu rozpocz ły si intensywne badania w tej dziedzinie biologii, otwieraj c now drog dalszym odkryciom. Wkrótce wykryto inne wolne rodniki. Odkryto tak e substancje, które je usuwały (tzw. wymiatacze wolnych rodników). Co wa ne, stwierdzono, e wolne rodniki maj wpływ nie tylko na prawidłow przemian tlenu, ale tak e na zdolno ci zwalczania chorób wykazywane przez krwinki białe, wytwarzane specjalnie w celu neutralizacji atakuj cych mikroorganizmów. Stwierdzono wówczas, e rodnik ponadtlenkowy i rodnik hydroksylowy s czynnikami stanowi cymi przyczyn nie tylko wielu chorób zwyrodnieniowych, ale tak e procesu starzenia si . A wi c w ko cu wrócili my do punktu wyznaczonego w roku 1954 przez dra Harmana. Test HLB: po stwierdzeniu roli wolnych rodników w biologii człowieka, mo liwo wykrycia ich, poprzez badanie pozostawionych przez nie

ladów, nabrała ogromnego

znaczenia dla lekarzy. Prostym badaniem jest test HLB krwi. Dzi ki zmianom zachodz cym w skrzepie krwi, badanie to wykrywa aktywno

takich reaktywnych substancji utleniaj cych,

jak rodnik ponadtlenkowy, nadtlenek wodoru i rodnik hydroksylowy. Podło e biochemiczne

tych zmian mo na wytłumaczy naukowo i okre li klinicznie przez porównanie testów próbek krwi osób zdrowych i pacjentów cierpi cych na ró ne choroby zwyrodnieniowe. Typowym przykładem s zmiany obserwowane u pacjentów z post puj cym procesem nowotworowym. Test HLB nie tylko stanowi badanie wykazuj ce obecno

utleniaczy, ale tak e słu y do

kontrolowania post pów leczenia.

WPROWADZENIE DO ZAGADNIENIA PARADOKSU TLENOWEGO Przyjmuj c teori

holistyczn

„organizmu jako cało ci" - b d c

zachowania jak najlepszego zdrowia, lekarze zaczynaj

zwraca

si

kluczem do ku teoriom

alternatywnym. Jednym z fascynuj cych nowych odkry jest paradoks tlenowy i próby wykorzystania go dla dobra organizmu. Kiedy zrozumiesz, na czym polega i jak jemu przeciwdziała , dosłownie zmieni to ycie twoje i twoich najbli szych. W rozdziale 2 omówiono badania nad tlenem i wyja niono, dlaczego mo e by on dla organizmu człowieka jednocze nie korzystny i potencjalnie toksyczny. Je li chcesz zrozumie paradoks tlenowy, po prostu odwró stron .

2. OKSYDOLOGIA Oksydologia, nauka o tlenie i wykorzystaniu go przez organizm, odkryła fascynuj cy paradoks. Wiemy wszyscy, e tlen jest niezb dny do ycia dla ludzi, jednak gdy organizm go wykorzystuje, tlen zaczyna by zarówno błogosławie stwem, jak i przekle stwem, poniewa powstaj niebezpieczne wolne rodniki. Dlaczego tlen, tak niezb dny dla naszego istnienia, mo e by jednocze nie naszym wrogiem?

METABOLIZM TLENOWY Metabolizm tlenowy (aerobowy) albo przemiana tlenowa to proces, w którym organizm zamienia tlen w energi . Wdychamy powietrze, a nasze płuca pobieraj z niego tlen. Krew (a ci le - hemoglobina) wychwytuje tlen i przenosi go do ka dej komórki ciała. Ka da komórka zu ywa tlen do wytworzenia energii potrzebnej do wykonywania swoich zada . Jest to przyczyna, dla której we wszystkich kasetach z nagranymi

wiczeniami

fizycznymi przykłada si tak wielk wag do aerobiku -jest to bowiem ten rodzaj wicze , który pobudza przemian tlenow , a ta z kolei daje nam energi do działania. UTRATA TLENU Tlen jest ródłem yciowej energii, ale mamy z nim kłopoty. Nie otrzymujemy go w dostatecznej ilo ci. Lasy wytwarzaj ce tlen w ostatnich latach ulegaj

zniszczeniu.

Nowoczesna technologia przemysłowa zanieczyszcza powietrze, zmniejszaj c jeszcze bardziej zasoby tlenowe Ziemi. W ci gu minionych kilkuset lat zapasy tlenu w atmosferze ziemskiej zmniejszyły si prawie o 50%. Wi kszo

chorób nie mogłaby rozwija

si

w

rodowisku bogatym w tlen.

Udowodniono to w odniesieniu do raka. Je li w komórkach znajduje si dostateczna ilo tlenu, rak i inne choroby zwyrodnieniowe nie mog si rozwija . Jak wi c wpływa na nas ten brak tlenu? W rzeczywisto ci powoduje powstanie wi kszej ilo ci wolnych rodników. Dostarczenie organizmowi wi kszej ilo ci tlenu pozwala nam łatwiej pozbywa si wolnych rodników, ale poniewa

yjemy w warunkach zmniejszania

si ilo ci tlenu, nasz metabolizm zaczyna zmienia si w beztlenowy - tak, jakby my w ogóle nie oddychali. Zamiast wytwarza energi z tlenu, organizm próbuje znale energii, co ko czy si

inne ródła

produkowaniem ró nych rodzajów toksyn, które nasilaj

szkody

spowodowane przez wolne rodniki.

SZKODY SPOWODOWANE PRZEZ PROCES UTLENIANIA W procesie przemiany tlenu w energi w organizmie powst j produkty uboczne. Podobnie jak przy spalaniu drewna wytwarza si ciepło, ale tak e dym jako produkt uboczny,

tak przy spalaniu przez organizm tlenu jako produkty uboczne po-wstaj tzw. reaktywne substancje utleniaj ce (ang. Reactive Oxygen Species - ROS). S to niebezpieczne wolne rodniki - utleniacze, powoduj ce szkody w komórkach. To aktywny chemicznie charakter tych produktów ubocznych decyduje o ich szkodliwo ci. Je li pami tasz chemi z zakresu szkoły redniej, wiesz, e atom zbudowany jest z neutronów, protonów i elektronów, elektrony za tworz wi zania, ł cz c si w pary. W czynnych (reaktywnych) cz steczkach utleniaj cych na zewn trznej orbicie atomu znajduje si

pojedynczy niesparowany elektron. Ten pojedynczy elektron poszukuje drugiego

elektronu do poł czenia si w par i usiłuje ukra

z s siedztwa jaki elektron, a nawet cały

atom wodoru. Na nieszcz cie dookoła niego znajduj si komórki naszego ciała. Wybija on otwór w

cianie komórki albo zmienia układ chemiczny mitochondriów w komórce

(b d cych

ródłem energii komórki) lub te

odrywa niewielk

cz

DNA z j dra

komórkowego. Nie s to wielkie szkody, ale dotycz bardzo wa nych struktur. Je li pomno y si te niewielkie szkody przez miliony wolnych rodników, powstaj cych w ka dej sekundzie, mo na uzna organizm za rejon katastrofy. Reaktywne substancje utleniaj ce powoduj „korozj " lub „rozpad" twojego ciała w sensie dosłownym. I tutaj wkraczaj do akcji antyoksydanty. U suwaj

one (wymiataj ) tyle wolnych

rodników, ile potrafi , zanim powstan szkodliwe zmiany. A nawet kiedy ju te zmiany powstan , działanie antyoksydantów mo e te szkody naprawi . Czasami antyoksydanty oddaj reaktywnym substancjom utleniaj cym elektron, aby doszło do stabilizacji cz steczki. Innym razem antyoksydanty neutralizuj wolne rodniki przez ł czenie si z nimi, co daje w efekcie

powstanie

nowego

trwałego

zwi zku

chemicznego.

Istniej

równie

przeciwutleniaj ce enzymy, które po rednicz w reakcji reaktywnych substancji utleniaj cych z innymi zwi zkami w celu utworzenia bezpiecznej cz steczki. Je li w twoim organizmie znajduje si

dostateczna ilo

antyoksydantów (sprzymierze ców), dochodzi do ich

zwyci stwa i zachowujesz zdrowie. Je li ich nie posiadasz, zwyci aj wrogowie (wolne rodniki - ROS), wywołuj c jedn z licznych chorób. Teraz paradoks tlenowy nie jest ju dla ciebie taki dziwny, jakim si wydawał. Powoli si o tym przekonasz. Czy kiedy kroiłe banany lub jabłka, aby doda je do sałatki? Co si z nimi dzieje, je li pozostawisz je przez jaki czas na powietrzu? Zmie-niaj kolor na br zowy. To wła nie jest utlenianie (oksydacja) - działaj tu wolne rodniki. Powoduj one zniszczenie cian komórkowych i uwolnienie płynu komórkowego, a nast pnie atakuj dalsze komórki, tworz c warstw br zowej substancji na powierzchni owocu. Jak sprzedawca zapobiega temu i co robi, eby utrzyma

wie y wygl d owoców pozostawianych godzinami na zewn trz?

Skrapia je sokiem cytrynowym - wita-min C! Zapobiega szkodliwemu działaniu oksydantów (utleniaczy) stosuj c antyoksy-danty (przeciwutleniacze). A wi c co to jest antyoksydant? Mówimy, e s nim witaminy, składniki mineralne, hormony, zioła, zwi zki chemiczne, enzymy i ró ne rodzaje ywno ci. Jednak prawidłowe okre lenie antyoksydantu jest nast puj ce -jest to ka da substancja, która mo e pomóc w zwalczaniu zespołu korozji-rozpadu wywołanego szkodliwym działaniem wolnych rodników. Wi kszo

antyoksydantów to substancje od ywcze pochodz ce z ywno ci, ale jest kilka

wyj tków, jak hormony melatonina i dehydro-epiandrosteron (DHEA) oraz niektóre enzymy wytwarzane w sposób naturalny przez organizm. Nie ma znaczenia, sk d pochodzi dana substancja, je li tylko zd y usun

wolne rodniki, zanim doprowadz one nasz organizm do

zguby.

JAKIE USZKODZENIA POWODUJ WOLNE RODNIKI S one bardzo liczne! Wiemy, e u podło a wi kszo ci chorób zwyrodnieniowych kryje si

szkodliwe działanie wolnych rodników. S

to takie schorzenia, jak zapalenie

stawów, za ma, cukrzyca i ka da choroba, w której dochodzi powoli do wył czenia z prawidłowej czynno ci pewnej cz ci ciała. Wolne rodniki mog równie zaatakowa mózg i cały o rodkowy układ nerwowy, wywołuj c takie choroby, jak zespół Downa, stwardnienie rozsiane czy choroba Alzheimera. Reaktywne substancje utleniaj ce maj równie udział w powstawaniu chorób serca i wszystkich rodzajów nowotworów zło liwych. W ró ny sposób powoduj one tak e osłabienie naszego układu odporno ciowego. Dr Richard A. Passwater jest znanym na wiecie autorem i badaczem problemów walki ze starzeniem si . Rozwin ł on koncepcj „biologicznego synergizmu antyoksydantów" słu c temu celowi. Jego teoria okazała si słuszna. Poł czone działanie antyoksydantów jest kluczowe dla naszego zdrowia i długowieczno ci. Wolne rodniki maj tendencj do atakowania pewnych cz ci komórki. Uszkodzenia powstałe w tych strukturach daj charakterystyczne zespoły zaburze . • Błona komórkowa. W warunkach prawidłowych jest ona porowata, co pozwala na przechodzenie do komórki substancji od ywczych i wydalanie z niej zb dnych produktów przemiany materii. W przypadku zaatakowania błony komórkowej mo e doj

do jej

rozerwania i wypływu zawarto ci wn trza komórkowego lub do jej zablokowania. Ka de z tych uszkodze powoduje przedwczesn

mier komórki.

• DNA. Gdy wolne rodniki znajd si w j drze komórkowym, łatwo im zaatakowa materiał genetyczny niezb dny do podziału komórki. Czasami wolny rodnik atakuje tylko gen i

powoduje zakłócenie informacji genetycznej zakodowanej dzi ki subtelnym powi zaniom chemicznym. Inny rodzaj uszkodzenia to sprz enie krzy owe, w którym dochodzi do trwałego poł czenia DNA z ła cuchem białka, co nie pozwala na jego replikacj . Mechanizm ten uwa a si obecnie za przyczyn rozwoju nowotworów. • Lipidy (tłuszcze) krwi i tkanek. W procesie okre lonym jako peroksydacja lipidów (tworzenie grup nadtlenkowych) nadtlenek wodoru lub nadazotan (obydwa zwi zki to reaktywne substancje utleniaj ce) atakuje substancje tłuszczowe krwi i tkanek. Przykładem jest cholesterol o niskiej g sto ci (LDL), który po uszkodzeniu przez wolne rodniki i w wyniku zmian w układzie odporno ciowym przemienia si w nap czniał , lepk drobin , tworz c blaszk zw aj c stanowi

cian t tnicy. To stwardnienie ciany t tnic (mia d yca)

ródło chorób serca i udarów mózgu. Peroksydacja tłuszczów jadalnych

powoduje, e staj si zjełczałe i truj ce dla organizmu. • Lizosomy. S to drobne skupienia enzymów wewn trz komórki. Ich rol jest trawienie ró nych substancji poza błon , która je otacza. Kiedy wolne rodniki uszkodz t otoczk , enzymy niszcz

wn trze komórki, a nast pnie s siednie komórki - w procesie tym

dochodzi równie do powstania kolejnych wolnych rodników. • Mitochondria. S to siłownie komórki, gdzie powstaje jej energia. Gdy ich czynno zostanie przerwana przez wolne rodniki, komórka traci energi potrzebn jej do pracy. W miar zwi kszania si liczby komórek o niskiej energii zmniejsza si ilo

energii całego

ciała, które jest stale zm czone i ma trudno ci ze zwalczaniem choroby. To wszystko jest wystarczaj co niepomy lne. A w miar upływu czasu szkody staj si coraz wi ksze. W miar osłabiania si układu odporno ciowego niekorzystne zmiany przebiegaj

coraz szybciej. W rzeczywisto ci uszkodzenia wywołane przez reaktywne

substancje utleniaj ce powoduj wszystkie zaburzenia zwi zane ze starzeniem si .

UTLENIANIE I STARZENIE SI Wolne rodniki i starzenie si s ze sob zwi zanych ze starzeniem si

ci le powi zane. W ponad 80 chorobach

mo na uzyska

popraw , stosuj c antyoksydan-ty,

neutralizuj ce substancje utleniaj ce. Choroby, które zdaniem lekarzy s zwi zane ze staro ci , tak naprawd niewiele zale skumulowania si

nieodł cznie

od upływu czasu, ale bezpo rednio od

w komórkach organizmu szkód wywołanych przez wolne rodniki.

Starzenie si ma zwi zek z upływem czasu jedynie poprzez tempo, w jakim stres oksydacyjny zbiera niwo w twoim organizmie. Mamy jednak antyoksydanty, które potrafi radykalnie opó ni starzenie si twojego ciała!

Podobnie jak w ci gu ostatnich 50 lat XX wieku antybiotyki pozwoliły na zwalczenie wielu chorób zaka nych, tak w XXI wieku antyoksydanty pozwol na wyleczenie wielu do tej pory nieuleczalnych chorób i zdecydowane opó nienie starzenia si . S to dobre wie ci, ale niewielu z nas, ł cznie z lekarzami, słyszało kiedykolwiek o tej rewolucji, jak

mog

wywoła antyoksydanty. Je li zastosujesz si do rad zawartych w tej ksi ce, odkryjesz, jakie ogromne korzy ci mo e da

spowolnienie procesu starzenia si , z których wcale nie

najwa niejsze to dobry wygl d i dobre samopoczucie. Je li nie zwracasz uwagi na takie korzy ci, to zastanów si , ile ty i twoi najbli si mog zaoszcz dzi na rachunkach za wizyty u lekarzy i pobyty w szpitalu. Starzenie si mo na okre li jako proces yciowy, w którym dochodzi do powolnego, lecz stałego zmniejszania si liczby zdrowych komórek w organizmie. Starzenie si nie jest, jak si powszechnie uwa a, nieuniknionym zu ywaniem si poszczególnych cz ci ciała, jak gdyby organizm był samochodem wymagaj cym gruntownego remontu. To nagromadzenie uszkodze

w poszczególnych komórkach ciała powoduje choroby, z którymi mamy do

czynienia w miar

starzenia si . Gdy coraz wi cej komórek ulega uszkodzeniu przez

utlenianie, objawy starzenia si mog jeszcze nie by widoczne, ale organizm traci rezerw zdrowych komórek niezb dnych do reagowania w nagłych sytuacjach. W sytuacji kryzysowej dany narz d lub układ nie dysponuje zapasem sił potrzebnych do prawidłowego funkcjonowania. To z kolei prowadzi do zaburzenia panuj cej do tej pory równowagi mi dzy układami narz dów. Po zburzeniu homeostazy (stanu równowagi) zawodz wszystkie układy, rozpadaj c si jak przysłowiowy domek z kart na wietrze. Choroba i przedwczesna mier staj si wówczas nieuniknione. Ale scenariusz ten mo na zmieni , je li zwalczymy stres oksydacyjny, zanim powstan powikłania. Tak wi c starzejemy si nie z ka dym dniem, ale z ka d zniszczon komórk . To korzystna wiadomo , poniewa nie mo emy cofn

zegara, natomiast mo emy zapobiec

dalszemu niszczeniu komórek naszego ciała przez wolne rodniki. W miar

dalszego

zapoznawania si z tre ci ksi ki zrozumiesz, e wiele chorób zwyrodnieniowych powstaje po prostu w wyniku nagromadzenia si szkód spowodowanych przez wolne rodniki. Ale mo emy ju zadecydowa o ich wpływie na nasze ycie. Mo emy si przed nimi broni . GLIKACJA I STARZENIE SI Nale y przyzna , e oksydacja (utlenianie) nie jest jedyn przyczyn starzenia si . Innym wa nym czynnikiem starzenia si jest proces zwany glikacj . Wyst puje on wówczas, kiedy białka reaguj

z nadmiarem cukrów. Zmiany powstaj ce w białkach s

tak

destrukcyjne, jak skutki działania wolnych rodników. W wyniku uszkodzenia protein przez

cukry powstaj kompleksy cukrowo-białkowe, tzw. ko cowe produkty zaawansowanej glikacji (ang. Advanced Glycation End Products - AGE), których akronim dokładnie odzwierciedla ich działanie (ang. age - wiek), poniewa wpływaj one na starzenie si . Według dr Anthony Cerami, autora pracy The Glycation Hypothesis ofAging (Hipoteza wpływu glikacji na starzenie si ), „tempo wytwarzania produktów AGE wzrasta w miar podwy szania si poziomu cukru we krwi i upływu czasu, w jakim ono wyst puje". W okresie starzenia si dochodzi do stopniowego wzrostu poziomu cukru we krwi, przede wszystkim dlatego, e tkanki staj si mniej wra liwe na insulin . A wi c w miar upływu czasu podnosi si poziom cukru we krwi, co przyspiesza powstawanie produktów AGE. Podwy szony i zmieniaj cy si poziom cukru we krwi wyzwala powstawanie szkodliwych poł cze z kolagenem i innymi wa nymi białkami, obserwowane w starzej cych si tkankach. Zmiany te prowadz po pewnym czasie do chorób stawów, utraty energii i osłabienia mi ni, zaniku władz umysłowych, trudno ci z kontrol masy ciała oraz do wielu chorób, które towarzysz starzeniu si . Glikacj mo na zwalcza podobnie jak utlenianie. Rada jest prosta, ale mo e ci si ona nie podoba . Cukier nie jest dla ciebie korzystny. Unikaj go, je li tylko jest to mo liwe. Nigdy nie dodawaj go do jedzenia. Je li bardzo lubisz słodkie potrawy, u ywaj bezpiecznego słodziku. Mo esz dodawa go równie do potraw gotowanych. Innym sposobem opanowania ch ci jedzenia słodyczy jest pokrycie potrzeb ywieniowych, co zmniejszy ch

na słodkie

produkty. Skuteczne jest tak e stosowanie wspomagaj cej dawki soli chromowej kwasu pikolinowego

(200

mikrogra-mów

dziennie),

która

ułatwia

przemian

tłuszczów,

w glowodanów i białek. Jednocze nie dodaje organizmowi energii i powoduje zahamowanie łaknienia.

NAPRAWIANIE USZKODZE WYWOŁANYCH PRZEZ WOLNE RODNIKI Chocia

nie mo na zmniejszy

szkód wywoływanych przez oksydacj , nale y

wiedzie , e organizm ma własne metody walki z utlenianiem. Pierwsz lini obrony przed wolnymi rodnikami jest układ enzymów wytwarzanych przez organizm w celu ich neutralizowania. Nale

do nich dysmutaza ponadtlenkowa (SOD), katalaza i peroksydaza

glutationowa. Ponadto w przeciwdziałaniu szkodliwym skutkom reaktywnych substancji utleniaj cych organizm posługuje si witaminami, składnikami mineralnymi i substancjami zawartymi w ywno ci i ro linach leczniczych. Doskonałymi wymiataczami reaktywnych substancji utleniaj cych s witaminy A, E i C. Inne wa ne substancje przeciwutleniaj ce zawarte w po ywieniu to:

• Proantocyjanidyny zawarte w nasionach (pestkach) winogron. • Ro liny lecznicze jak miłorz b dwuklapowy (Ginkgo biloba) i czosnek (Al-lium cepa). • Kwercetyna, wyst puj ca w cukinii, dyni i zielonej herbacie. • Likopen zawarty w pomidorach. • Pierwiastki ladowe selen i german oraz wiele innych substancji naturalnych, z których cz

pozostaje nadal nie zidentyfikowana. Te i inne substancje przeciwutleniaj ce oraz ich działanie omówimy w rozdziale 5. Ale jak i dlaczego reaktywne substancje utleniaj ce atakuj komórki? I jak działa

system antyoksydantów w przeciwdziałaniu temu atakowi? Odpowiem na to, omawiaj c oddzielnie ka d toksyczn substancj . PARADOKS TLENOWY Teraz, kiedy wiemy, jak produkty uboczne przemiany tlenowej szkodz organizmowi, mo emy zastanowi

si

nad znaczeniem

wicze

naszemu

fizycznych, zwłaszcza

aerobiku. Wiemy, e zwi kszenie ilo ci tlenu w tkankach jest korzystne dla organizmu i e wiczenia powinny trwa co najmniej 20 minut, w czasie których przyspiesza si czynno serca i dochodzi do przyspieszenia i pogł bienia oddechu. Aby wyja ni paradoks tlenowy, nale y pami ta , e to nie tlen jest toksyczny, ale uboczne produkty jego metabolizmu, powstaj ce w czasie zu ywania tlenu przez organizm. Wzrost poziomu tlenu w organizmie jest korzystny, ale musimy da sobie rad z produktami ubocznymi powstaj cymi w przemianie tlenowej. Paradoks tlenowy próbuje si

rozwi zywa

przez zwi kszenie poziomu

antyoksydantów w organizmie, co pomaga układowi odporno ciowemu w produkcji naturalnych wymiataczy wolnych rodników. Antyoksydanty zwalczaj

wolne rodniki ł cz c si

z nimi, usuwaj c je lub

uniemo liwiaj c im zaatakowanie komórek. Aby wspomóc działanie antyoksydantów, musimy dostarcza organizmowi odpowiednie pierwiastki, niezb dne do ich syntezy. S to: mied , elazo, magnez, siarka, selen, mangan i cynk. Je li dopływ tych pierwiastków nie jest dostateczny, system obronny ulega osłabieniu i nie jest w stanie zwalczy nadmiaru toksyn. Im wi cej tlenu metabolizuje organizm, tym wi ksze jest zapotrzebowanie na te pierwiastki.

REAKTYWNE SUBSTANCJE UTLENIAJ CE I NATURALNE SUBSTANCJE BIOLOGICZNE, CBRONIACE ORGANIZM PRZED ICB SZKODLIWYM WPŁYWEM RODNIK PONADTLENKOWY (O2— *) Rodnik ponadtlenkowy, wolny rodnik, powstaje w czasie normalnej czynno ci

organizmu, polegaj cej na przemianie cz steczkowego tlenu. Rodnik ponadtlenkowy to cz steczka tlenu z jednym dodatkowym elektronem. I wła nie ten dodatkowy elektron czyni z niej wolny rodnik. Rodnik ponadtlenkowy jest najcz ciej spotykanym wolnym rodnikiem. W warunkach prawidłowych jest on natychmiast usuwany przez dysmutaz

ponadtlenkow

(SOD). Enzym ten katalizuje (przyspiesza) reakcj mi dzy dwiema cz steczkami rodnika ponadtlenkowego i dwiema cz steczkami wodoru. Jednak je li ten proces detoksykacji nie nast puje do

szybko (np. przy braku dostatecznej ilo ci SOD); rodnik ponadtlenkowy

usiłuje uzyska elektron z ka dego dost pnego ródła. Ulubionym celem ataku jest błona komórkowa oraz mitochondria i chromosomy. A wi c mamy wroga, który nie tylko mo e doprowadzi

przedwcze nie do

nieprawidłow , zdoln

mierci komórki, ale tak e mo e utworzy

komórk

do przemiany nowotworowej. Do wytworzenia i prawidłowej

czynno ci SOD, naszego sprzymierze ca, konieczna jest obecno

miedzi, cynku i magnezu.

NADTLENEK WODORU (H2O2) Nadtlenek wodoru (3-procentowy roztwór to woda utleniona) jest jednym z produktów ubocznych usuwania rodników ponadtlenkowych. Nie jest on tak gro ny jak rodnik ponadtlenkowy, ale nie jest tak e nam przyjazny. Prawdopodobnie zdajesz sobie spraw , jak działa na otwart ran 3-procentowy roztwór tej substancji. Wyobra asz sobie cał sił tego zwi zku zamkni tego wewn trz komórki? Nadtlenek wodoru ulega unieczynnieniu przez katalaz

lub peroksydaz

gluta-

tionow . Katalaza działa w rodowisku wodnym, peroksydaza glutationowa -w tłuszczach. Pod koniec reakcji nadtlenek wodoru ulega przemianie w wod i tlen (H20 i 02). Uwa a si , e nadtlenek wodoru bierze udział w procesie uczynnienia utajonego wirusa Epstein-Barra, uznawanego za przyczyn zespołu przewlekłego zm czenia i starzenia si . Jeszcze wi ksze wra enie wywołało odkrycie, uszkodzi

e nadtlenek wodoru jest w stanie

główny DNA matrycowy (kieruj cy przekazywaniem cech dziedzicznych),

decyduj cy o sposobie podziału komórek. Jak w przypadku nadtlenku, mutacje umo liwiaj przemiany prowadz ce do rozwoju nowotworów zło liwych (kancerogeneza), powstania zespołu Downa i innych chorób genetycznych. Przyczyn raka w troby upatruje si bezpo rednio w działaniu nadtlenku wodoru. Na nast pnych stronach przeczytasz wiele o peroksydacji lipidów. Nadtlenek wodoru pozostaje głównym sprawc tego przest pstwa, które w ró ny sposób powoduje wiele chorób. Selen i L-cysteina odgrywaj wa n rol w usuwaniu nadtlenku wodoru i przeciwdziałaniu peroksydacji lipidów. S one konieczne do wytwarzania i uzupełniania glutationu, odgrywaj cego podstawow

rol

w usuwaniu

nadtlenku wodoru w obr bie tłuszczów.

RODNIK HYDROKSYLOWY (HO*) Co si

dzieje, kiedy zabraknie glutationu lub selenu do wytworzenia enzymów

antyoksydacyjnych? Je li nadtlenek wodoru nie ulegnie przemianie w produkt ostateczny, jakim jest woda, powstaje wolny rodnik hydroksylowy, bardzo toksyczny. Zdarza si to wtedy, gdy obecne s wolne atomy metali, takich jak elazo i rt . Rodnik hydroksylowy powstaje równie w czasie wysiłku fizycznego. Rodnik hydroksylowy jest najbardziej toksyczny ze wszystkich wolnych rodników. Jego szkodliwo

polega na ogromnej reaktywno ci - w ci gu tysi cznej cz ci sekundy

dochodzi do reakcji, w której rodnik ten kradnie atom wodoru z najbli szego s siedztwa. Przez to niszczy komórk tak szybko, jak si rozprzestrzenia. Wydawałoby si , e w tak krótkim czasie nie zd y wyrz dzi du ych szkód, ale adna komórka nie mo e sobie pozwoli na utrat atomu wodoru. I nie jest to jedynie jedna cz steczka pozbawiona atomu wodoru - trac go miliony cz steczek jednocze nie. Badania naukowe wykazały,

e enzym reduktaza metioninowa potrafi usuwa

z

naszego organizmu ten wolny rodnik. Inny skuteczny wymiatacz rodników hydroksylowych to amygdalina podana w zastrzyku. Glukozyd amygdalin uzyskuje si z migdałów, pestek brzoskwi ,

liwek

i

wi ni.

Ponadto

niebezpiecznym

rodnikom

hydroksylowym

przeciwdziałaj równie proantocyjanidyny zawarte w wyci gach z nasion winogron i z kory sosnowej.

TLEN SINGLETOWY (1O2) Czy wiedziałe , e tlen istnieje w wi cej ni jednej postaci? Normalny tlen O2 jest dla nas korzystny, natomiast tlen singletowy 'O2 mo e by ogromnie niebezpieczny O2 jest cz steczk bardzo stabiln , ale po ekspozycji na promieniowanie słoneczne dochodzi do zerwania wi za chemicznych i cz steczka ta staje si zagro eniem dla zdrowia. Tlen singletowy bierze udział w powstawaniu chorób stawów (zapalenie stawów), ale najbardziej uszkadzaj cy wpływ ma na ludzkie oko. Mo e on uszkodzi

soczewk ,

powoduj c za m lub zwyrodnienie plamki ółtej siatkówki. W obu przypadkach to wła nie promieniowanie słoneczne wyzwala szkodliwe działanie tej reaktywnej substancji utleniaj cej. Obecnie odkryto, e wiele substancji hamuje działanie tlenu singletowego. Nale

do

nich karotenoidy, jak beta-karoten i likopen. Ze wszystkich rodków hamuj cych działanie tlenu singletowego najsilniej działa likopen. Ponadto w neutralizacji tego wolnego rodnika

bior udział tokoferole (witamina E) oraz aminokwas histydyna. Równie cholesterol mo e działa jako wymiatacz tlenu singletowego.

JAKIE CZYNNIKI ZWI KSZAJ WYTWARZANIE WOLNYCH RODNIKÓW Powstawanie wolnych rodników jest procesem w 100% normalnym. Zachodzi on jednocze nie z oddychaniem. Ale jest wiele przyczyn sprawiaj cych, e wytwarzamy wi cej wolnych rodników, ni powinni my. A oto krótka ich lista: • Stres. Emocjonalny lub fizyczny stres hamuje oddychanie, zwi ksza za utrat energii. Stres karmi si metabolizmem beztlenowym, nie tlenem. • Ozon w powietrzu. To wa ny czynnik nadmiernego utleniania. • Spaliny samochodowe. Wdychasz tlenek w gla i kwas chlorowodorowy, a nie tlen. • Dym tytoniowy. Ten sam mechanizm, co wy ej. •

Stany zapalne. Układ odporno ciowy wytwarza wi cej wolnych rodników w okresie zwalczania chorobotwórczych mikroorganizmów.

•

Promieniowanie.

Poprzez

delikatne

zmiany

w

cz steczkach

promieniowanie

zapocz tkowuje wytwarzanie wolnych rodników. •

wiatło słoneczne. Jest to forma promieniowania.

• Zanieczyszczenie wody. Wi kszo ciekami dostaj cymi si

wody wodoci gowej jest zanieczyszczona albo

do niej, albo

rodkami chemicznymi, słu cymi do jej

uzdatniania. Uwa aj - woda butelkowana mo e by wod wodoci gow ! • Przetworzone produkty ywno ciowe. Nie uzyskasz substancji od ywczych z produktów wytworzonych przez człowieka; organizm zmienia swój metabolizm na beztlenowy, próbuj c co z nich wydoby . • Truj ce metale. Znajduj

si

w glebie, wodzie i powietrzu i charakteryzuj

si

przyci ganiem wolnych rodników. • Przemysłowe zwi zki chemiczne. Wi kszo

zwi zków chemicznych wytworzonych przez

człowieka jest dla niego niekorzystna. • Leki. Nawet leki bezpieczne, przepisane przez lekarza, zmieniaj

zdolno

do

prawidłowego metabolizmu tlenu. Teraz wiemy ju , kim s nasi wrogowie. Istniej inne jeszcze wolne rodniki, o których b dziemy mówi , ale te s najwa niejsze. Wspomniałem te , e wojna nie jest przegrana. Istnieje sposób przeciwdziałania zniszczeniom wywołanym przez substancje utleniaj ce; musimy tylko mie wła ciwych sprzymierze ców, którzy b d dla naszego dobra pracowa .

Dopóki b dziemy mieli dostatecznie du o anty-oksydantów w naszym organizmie - co znaczy, e b dziemy w stanie zwalczy wi ksz od wytwarzanej ilo

reaktywnych substancji

utleniaj cych - dopóty zachowamy nie tylko zdrowie, ale równie młodo

i witalno .

W nast pnym rozdziale dowiesz si , jakie czynniki zwi kszaj stres oksydacyjny i jak go zwalcza .

3. WROGOWIE DŁUGOWIECZNO CI Liczni wrogowie obecni w

rodowisku zewn trznym i wewn trznym człowieka

zwi kszaj ryzyko przedwczesnego starzenia si . Kiedy w okresie konfliktu wietnamskiego słu yłem w Marynarce Stanów Zjednoczonych, nauczyłem si

od marynarzy,

e przed

wyborem najlepszego sposobu zwalczania wroga trzeba dobrze pozna samego wroga i jego taktyk . Zasada ta mo e równie by zastosowana w walce, jak nale y wyda pladze wolnych rodników atakuj cej współczesny wiat. Poznajmy tych wrogów, którzy zwi kszaj wytwarzanie w organizmie wolnych rodników. S to wrogowie długowieczno ci i zdrowia.

PROCESY BIOLOGICZNE STARZENIE SI Starzenie si dotyczy ka dego człowieka i jest nieuniknione, ale nie musisz pomaga organizmowi w tym procesie. Chcemy wydłu y nasze ycie, cieszy si nim i by zdrowi. Przede wszystkim pragniemy mie dobre zdrowie i pozytywne, pogodne podej cie do ycia. Pami taj, e jeste tak młody, jak si czujesz! Musisz mie pozytywne podej cie do ycia i nie mo esz pozwoli , eby wiek odebrał ci to, co sprawia ci rado . A dzi ki wła ciwemu od ywianiu i uzupełnianiu składników pokarmowych b dziesz mógł opó ni starzenie si . Nie musisz ju

oczekiwa staro ci, w której b d

ci

dr czyły sztywne, bol ce stawy,

bezsenno , zaburzenia pami ci, choroba serca, za ma lub zwyrodnienie siatkówki. Oczywi cie, w miar starzenia si wzrok nie b dzie ju tak ostry, a ciało spr yste, jak kiedy . Ale czy wiesz, e 85% populacji w wieku ponad 65 lat w krajach uprzemysłowionych to ludzie przewlekle chorzy? Łatwo godzimy si z tym, uznaj c, e przewlekłe choroby s nieodł czne od starzenia si i nieuniknione. Ale tak nie jest! W miar zbli ania si do „złego wieku" przychodzi czas,

eby upewni

si , czy stosujemy zdrow

diet , zapewniaj c

maksimum substancji od ywczych w produktach dostarczaj cych nam du ych ilo ci witamin A, C i E oraz składników mineralnych. S to przede wszystkim ro linne substancje od ywcze, maj ce wła ciwo ci antyoksydantów. Mo esz wydłu y swoje ycie, zmieniaj c nawyki i styl ycia. Tak, wymaga to wysiłku, ale mo esz tego dokona , je li naprawd chcesz... tylko działaj systematycznie, krok po kroku. 1. Pierwsz i najwa niejsz spraw jest nastawienie psychiczne, poniewa to umysł mo e sprawi , e b dziesz zdrowy lub chory. Ma on wielk sił ! Musisz my le pozytywnie. Spróbuj by szcz liwy. Nie martw si ! Je li twoje my li s stale negatywne, osłabia to twój układ odporno ciowy i zaczynasz chorowa . Pami taj - pierwsz

lini

obrony

organizmu jest prawidłowo działaj cy układ odporno ciowy. 2. Umiarkowane, regularne wiczenia fizyczne na powietrzu (korzystne jest spacerowanie) s bardzo wa ne dla prawidłowego zaopatrzenia w tlen organizmu. Dzi ki wiczeniom tlen i substancje od ywcze dostaj si do komórek ze strumieniem krwi. Pami taj, e choroba nie mo e egzystowa w rodowisku boga-tym w tlen. Tak wi c szybki codzienny spacer czyni cuda. Wzmacnia serce i poprawia kr enie krwi. Poprawia tak e ruchomo oraz ogóln

sprawno

i wytrzymało . Przeci ganie si

stawów

i spacerowanie pomaga w

usuwaniu z organizmu toksyn i wolnych rodników - powoduj cych starzenie si . 3. W utrzymaniu optymalnego stanu zdrowia pomaga zdrowa dieta bogata w substancje od ywcze i przeciwutleniaj ce. Zdrowa dieta daje wiele korzy ci: lepsz pami , wi cej energii, pozytywne nastawienie i dobre samopoczucie. Je li zdołasz utrzyma dobry stan układu odporno ciowego, powstrzyma to atak chorób zwyrodnieniowych, które mog skróci twoje ycie. A oto wytyczne dotycz ce zdrowego od ywiania, pomocne w walce ze starzeniem si : l. Jedz wie e owoce, sałaty i warzywa - zwłaszcza zielonolistne oraz ółte i czerwone - tak cz sto, jak to jest mo liwe. Ten surowy, nie przetworzony pokarm zawiera yciowo wa ne enzymy. Spróbuj je

je w stanie surowym, je li jest to mo liwe. Soki z nich sporz dzone

s tak e bardzo zdrowe. Korzystne jest spo ywanie owoców i warzyw wyhodowanych tam, gdzie mieszkasz. Jednak e w niektórych regionach gleba jest uboga w pewne pierwiastki (np. selen) i witaminy, konieczne dla zachowania zdrowia. Dlatego od ywianie nale y

wspomaga

uzupełniaj cymi

preparatami,

zawieraj cymi

wiele

witamin,

składników mineralnych i pierwiastków ladowych. wie e owoce i warzywa dostarczaj we wła ciwych proporcjach wi kszo enzymów - s

witamin i pierwiastków, a tak e błonnikai

to ro linne substancje od ywcze, których uzdrawiaj ce działanie jest

synergistyczne (razem działaj korzystniej). Spróbuj je polubi . 2. W prawidłowo zbilansowanej diecie konieczne s równie zbo a pełnoziarni-ste, nasiona, orzechy i ro liny str czkowe. Dostarczaj

one błonnika niezb dnego do prawidłowej

czynno ci przewodu pokarmowego. S tak e lepszym ródłem białka ni mi so i zawieraj wszystkie potrzebne aminokwasy, które s

podstawowymi składnikami budulcowymi

białek. Jedz mniej mi sa czerwonego i upewnij si , czy jest ono chude. Doskonałym ródłem białka s tak e ryby i drób. 3. Twoja dieta powinna by mieszana i składa si z tak wielu ró norodnych produktów, jak to jest mo liwe. 4. Produkty takie, jak chudy ser, jajka i nabiał, powinny by spo ywane w niewielkich

ilo ciach. 5. Aby zapobiec chorobom przewodu pokarmowego, nale y je

produkty zawieraj ce tzw.

przyjazn flor bakteryjn , głównie Lactobacillus acidophilus. Do takiej ywno ci nale : jogurt, kiszona kapusta, kefir i sery. Bez udziału tych bakterii niemo liwe jest przyswajanie substancji od ywczych. W efekcie dochodzi do niedo ywienia, spadku odporno ci i rozwoju choroby zwyrodnieniowej. 6. Pij du o wie ej, czystej wody. Najlepsza jest woda destylowana lub filtrowana. 7. Korzystne jest uzyskanie w organizmie odczynu zasadowego dzi ki jedzeniu warzyw i owoców oraz piciu zielonych napojów. Zielone sproszkowane substancje mo na kupi w sklepach ze zdrow

ywno ci (w rozdziale 5 znajdziesz wi cej wiadomo ci na temat

ywno ci zielonej). 8. Najlepsze s tłuszcze i oleje pochodzenia ro linnego. Wyeliminuj z diety nasycone tłuszcze zwierz ce. Aby prze y w ci kich czasach zanieczyszczonego rodowiska, musimy nasz diet wspomaga preparatami uzupełniaj cymi, które zawieraj witaminy, składniki mineralne, zioła i enzymy. Uzbroj

ci

one do walki ze stresem oksydacyjnym, powoduj cym

przedwczesne starzenie si . Rozdział 5. „Superantyoksydanty" pomo e ci opracowa plan własnej batalii o zdrowie.

LEKI Lekarstwo jest lekarstwem, bez wzgl du na to, czy b dzie przepisane przez lekarza, czy znajduje si

w ogólnej sprzeda y, czy te

jest stosowane dla poprawy samopoczucia.

Wszystkie leki wpływaj na przemian chemiczn komórek organizmu, co cz sto powoduje niedobór ró nych substancji od ywczych, które te leki unieczynniaj lub niszcz . Leki powoduj niszczenie substancji od ywczych w ró ny sposób: przez wydalanie z moczem, eliminacj

ze stolcem, zablokowanie przył czania si

uniemo liwienie ich przyswajania w wyniku ł czenia si

ich do komórek lub

z nimi, unieczynnia-nia,

przyspieszania ich przemiany. Wszystkie leki s potencjalnie niebezpieczne! Pami taj - im wi cej leków stosujesz dłu ej, tym bardziej jeste zagro ony deficytem substancji od ywczych. Wa ne substancje od ywcze, jak witaminy A, C, E, B6 i kwas foliowy oraz pierwiastki takie jak magnez, potas, selen i cynk, wszystkie tak wa ne dla aktywno ci antyoksydacyjnej, łatwo ulegaj zniszczeniu przez leki. Wtedy zaczynaj si mno y

wolne rodniki. Je li bierzesz lub brałe

który z wymienionych ni ej leków,

prawdopodobnie masz niedobór wa nych przeciwu-tleniaj cych substancji od ywczych.

• Aspiryna. Jak na ironi aspiryna jest stosowana w zapobieganiu zawałom serca i udarom mózgu, a jednak powoduje ona niedobór antyoksydantów, prowadz cy wła nie do zawału serca lub innych chorób. Osobi cie zamiast aspiryny stosuj antyoksydanty (tj. witamin C i czosnek). Proponuj , eby robił to samo! • Leki zoboj tniaj ce kwasy. S to tagamet, peptal, novocimetine. • Cholestyraminy. S to leki obni aj ce poziom cholesterolu - cholybar, qu-estran. • Leki przeciwzakrzepowe. Jednym z nich jest coumadin (warfaryna). Interakcja paracetamolu z warfaryna wywołuje krwawienie. Jest to niebezpieczne poł czenie. • Antybiotyki o szerokim spektrum. S nimi ciprofloksacyna, noroksyna i wiele innych. • Leki przeciwhistaminowe. Sudafed, actifed, benedryl. • Leki przeciwdrgawkowe. Dilantin. •

Antybiotyki stosowane w stanach zapalnych układu moczowego. Macro-dantin

(nitrofurantoina). • Kortykosteroidy. Kortyzon i pochodne. To tylko cz ciowa lista leków znajduj cych si w ogólnej sprzeda y i leków recepturowych, które mog

spowodowa

deficyt substancji antyoksydacyjnych w organizmie. Znaczny

ubytek substancji od ywczych mog równie spowodowa leki przyjmowane systematycznie, takie

jak

sprzedawane

bez

recepty

rodki

przeczyszczaj ce,

aspiryna

i

leki

przeciwhistaminowe. Produkty zawieraj ce olej parafinowy ł cz si z witaminami A, D, E i K, rozpuszczalnymi w tłuszczach, i równie prowadz do ich niedoboru. A wi c widzisz, jak wa ne jest spo ywanie produktów od ywczych i za ywanie preparatów uzupełniaj cych dla odbudowy i wzmocnienia organizmu. Zamiast wzmacnia organizm, leki osłabiaj go, poniewa osłabiaj układ odporno ciowy -nasz pierwsz lini obrony. B d ostro ny! Dowiedz si , jak działaj leki, które stosujesz. Nigdy nie przerywaj stosowania leku nagle i bez porozumienia si ze swoim lekarzem! Ucz si sam, przekazuj zdobyte wiadomo ci lekarzowi i farmaceucie. Przejmij kontrol nad swoim zdrowiem.

STAN ZAPALNY We wszystkich reakcjach zapalnych w organizmie dochodzi do uwalniania wolnych rodników na pocz tku lub w trakcie tego procesu. Stan zapalny to naturalna reakcja organizmu na zaka enie lub zranienie. Najcz ciej to krwinki białe wyzwalaj wolne rodniki, aby zniszczy atakuj ce bakterie lub wirusy, ale kiedy dochodzi do zaczerwienienia i obrz ku podra nionych tkanek, uwalniaj one dodatkowe wolne rodniki i powoduj przeci enie organizmu. Je li brakuje dostatecznej ilo ci anty-oksydantów, eby przeciwdziała zapaleniu,

przechodzi ono w stan przewlekły, który stanowi stałe obci enie organizmu niszcz cymi go wolnymi rodnikami. Przykładem cz stej przewlekłej choroby zapalnej jest zapalenie stawów. Mo na jednak zapobiega

powikłaniom zapalnym, stosuj c rozs dne od ywianie i

uzupełnianie substancji przeciwutleniaj cych, zwłaszcza witamin A, C i E. Najlepsze post powanie dietetyczne to spo ywanie produktów, które wzmacniaj stawy i pozwalaj odbudowywa doprowadzi

mi nie i tkank

ł czn . I odwrotnie, niewła ciwa dieta mo e zawsze

bezpo rednio do zaostrzenia powikła

ograniczeniem ruchomo ci. Poniewa

zapalnych z nasileniem bólów i

kwa ny odczyn sprzyja stanom zapalnym, bardzo

wa ne staje si ograniczenie spo ywania mi sa, jajek, nabiału i produktów przetworzonych przez człowieka, które po zmetabolizowaniu zwi kszaj kwa -ny odczyn organizmu. Poni ej podajemy kilka wskazówek, jak przeciwdziała

zapaleniu przez odpowiednie

od ywianie: • Jedz du o tłustych ryb, jak sardynki i łoso . • Wł cz do diety potrawy zawieraj ce du o substancji przeciwutleniaj cych. Witaminy A, C i E skutecznie zwalczaj stan zapalny. • Aby dostarczy organizmowi dostateczn ilo

witaminy C, jedz owoce awo-kado, szparagi

i pestki słonecznika, a nie tylko owoce cytrusowe. • Oliwa z oliwek zawiera du o witaminy E i nale y j stosowa - zamiast innych, mniej zdrowych olejów. • Jedz surow marchew i brokuły, a tak e brzoskwinie, kantalup (odmiana melona) i kapust . • Zapewnij w diecie odpowiedni ilo

selenu - antyoksydanta, który jest obecny w takiej

ywno ci jak skorupiaki, gruboziarniste kasze i dro d e piwne. Wymienione produkty s bogate w enzymy, aminokwasy, kwasy tłuszczowe i antyoksydanty. Szczególnie wa ne s : Enzymy. Białka te, zwłaszcza proteazy, pomagaj zwalczy stan zapalny. Enzymy stosowane w tym celu powinny by

przyjmowane mi dzy posiłkami, aby mogły si

wł czy

w

metabolizm zapalnie zmienionych tkanek, a nie przewodu pokarmowego. Leczenie za pomoc enzymów pomaga opanowa stan zapalny, poniewa enzymy trawi i usuwaj zb dne martwe tkanki. Szczególnie skuteczny w zwalczaniu stanu zapalnego jest wymiatacz wolnych rodników - enzym dysmutaza ponadtlenkowa (SOD). Cynk. Pierwiastek ten współdziała w procesach antyoksydacyjnych i odgrywa du zarówno w gojeniu tkanek, jak i w zwalczaniu stanu zapalnego.

STRES

rol

Nie ma jeszcze godziny 9 rano, a ju zanosi si na to, e b dziesz miał zły dzie . Dzieci nie chciały wsta

do szkoły, a kiedy w ko cu zostały ubrane, nakarmione i

przygotowane do wyj cia, wysiadł akumulator. Na szcz cie s siad miał kable do uruchomienia samochodu, ale, po podrzuceniu dzieci tu przed ostatnim dzwonkiem do szkoły, utkn łe w korku na drodze, która, eby było mieszniej, nazywa si drog szybkiego ruchu. Po ponad 30 minutach wleczenia si jak limak docierasz do parkingu w miejscu pracy. Wła nie zacz ło pada i jedyne pozostawione wolne miejsce, jakie mo esz znale , znajduje si 50 metrów od wej cia do budynku biura. Zasłaniaj c si płaszczem, kierujesz si do drzwi i ju by dotarł w miar suchy, ale drog zagradza mały rw cy strumie . W mokrych butach i skarpetkach stoisz oczekuj c na wind , która oczywi cie ka e ci czeka . I kiedy wreszcie dotarłe do swojego biurka, dostrzegasz wiadomo

z poczty elektronicznej, e szef

chce ci zaraz widzie . Bierzesz gł boki oddech, liczysz do dziesi ciu i mówisz sobie, e wszystko b dzie dobrze. Ale okazuje si ,

e jest to dzie

pełen nieprzyjemnych

niespodzianek. Ostatecznym ciosem jest wdepni cie w prezent pozostawiony przez psa s siada przed bezpiecznymi drzwiami twojego domu. Ka dy miał takie dni. Odczuwamy wówczas silniej stresy. Ale czy zdajemy sobie z tego spraw , czy nie, nawet zwykły dzie bez kryzysów pozostawia trwały lad na ciele, umy le i duszy. Stres to cichy intruz. Opisany poranek jest przykładem kra cowym, natomiast cz sto stres powoduje napi cie, z którego w ogóle nie zdajemy sobie sprawy. Jest to cz codziennego ycia i mo e wpływa na stan naszego ciała, umysłu i ducha. W obecnym zagonionym, skomplikowanym wiecie jeste my stale poddawani napi ciu wywołanemu przez prac , nieporozumienia, konieczno

podejmowania decyzji i nie ko cz ce si kłopoty

finansowe. Stres jest nieunikniony! Równie warunki otoczenia, nawet tak zwyczajne jak gor co czy zimno, wywołuj stres. Uraz z kolei to długotrwały ci ki stres dla organizmu, podobnie jak choroby i zatrucia. Organizm jest przygotowany na wyrównywanie codziennych stresów, ale stresy nasilaj si w miar narastania problemów. Tak wi c wszyscy mamy do czynienia w ró nym stopniu ze stresami. Niewyrównany stres mo e skróci twoje ycie i zabi ci ! Zachowanie dobrego zdrowia jest bardzo wa ne, bo wówczas łatwiej jest pokona stresy, z którymi zawsze b dziemy si spotyka . Obecny styl ycia sprzyja gwałtownemu szerzeniu si chorób wywołanych stresem. Stres powoduje stan napi cia wszystkich narz dów organizmu, zwłaszcza nadnerczy,

prowadz c do ich wyczerpania i osłabienia układu odporno ciowego. Aby wzmocni układ odporno ciowy i wyczerpane gruczoły i narz dy, stosuje si anty-oksydanty. Celem ich jest zwalczanie wolnych rodników. Jak ju wiesz, do zniszczenia komórek przez wolne rodniki dochodzi w najsłabszej cz ci ciała, co prowadzi do powa nych uszkodze i rozwoju ró nych chorób zwyrodnieniowych. Brak mo liwo ci zwalczenia stresu jest powodem zawału serca, nadci nienia t tniczego, astmy, zapalenia stawów i wielu innych chorób. Istniej dwa sposoby zwalczania stresu. Pierwszy to przestrzeganie zasad dobrego od ywiania w celu wspierania układu odporno ciowego. Drugi to wł czenie do diety wi kszej ilo ci białek ro linnych dla zwi kszenia zasobów aminokwasów, a tak e wi kszej ilo ci ywno ci zawieraj cej du o witamin i składników mineralnych, takiej jak młode p dy ro linne i ciemnozielone warzywa, soja, ro liny morskie, ro liny str czkowe, zbo a pełnoziarniste, nasiona i orzechy. Stres i stan od ywienia s ze sob

ci le powi zane.

Nadmierny stres powoduje gorsze od ywianie, a to z kolei daje zubo enie organizmu w zwi zki przeciwutleniaj ce i osłabia układ odporno ciowy. Prawdopodobnie n jsłuszniejsz

decyzj

podj t w celu zwalczania stresu jest

wspomaganie uzupełniaj cymi antyoksydantami. Witaminy A, C i E oraz selen i german doskonale zwalczaj stres. Zespół witamin B pomaga uspokoi zszarpane nerwy. Konieczne jest tak e podtrzymywanie czynno ci nadnerczy przez stosowanie witaminy B5 (kwasu pantotenowego). Nadnercza maltretowane przez stresy mo na wzmocni przez stosowanie zielonych napojów, spo ywanie ro lin morskich, korzenia lukrecji, pyłku pszczelego, galaretek ro linnych i korzenia e -szenia. Wiele ro lin leczniczych ma wła ciwo ci antyoksydacyjne, które pozwalaj zwalcza szkody wywołane przez wolne rodniki, zwłaszcza wpływaj ce na czynno ci układu odporno ciowego osłabionego przez stres. Przykładem jest tutaj czosnek i miłorz b dwuklapowy. Dokładne omówienie tych wspaniałych leczniczych ro lin znajduje si w rozdziale 5. Działanie przeciwutleniaj ce innych ro lin leczniczych obejmuje układ nerwowy. Kocimi tka, chmiel, korze

kozłka lekarskiego (waleriany),

polinezyjski krzew kava kava i m czennica (Passiflora) to zioła, na które nale y zwróci uwag . Mówi c po prostu, najlepszym sposobem zwalczania stresu jest lepsze od ywianie. Jedz wi cej surowych owoców i jarzyn. Pij ich soki w celu szybkiego uzupełnienia witamin, składników mineralnych i enzymów. Unikaj produktów przetworzonych, nabiału, alkoholu, kofeiny oraz ywno ci starej lub zepsutej. W ko cu, aby zwalczy

stres, trzeba si

- mówi c j zykiem młodzie owym -

wyluzowa . Niezale nie od metody, jak wybierzesz, musisz troch odpocz

i odreagowa .

Mo na to robi stosuj c wiczenia fizyczne, gł bokie oddychanie, uprawianie jakiego hobby, a nawet po prostu miej c si . Osobi cie, kiedy jest mi ci ko i czuj

si

wszystkim

przytłoczony, rozmy lam nad Pismem w. Inne metody zwalczania stresu to joga, medytacje, techniki relaksacyjne, zmiana stylu ycia i to, co najtrudniejsze ze wszystkiego - trzeba powiedzie NIE! B d ostro ny ze stosowaniem leków uspokajaj cych, które uzale niaj i wymagaj stopniowego zwi kszania dawek dla uzyskania efektu. Leki te daj objawy niepo dane, które nasilaj si w miar zwi kszania dawek. Stosuj je tylko wtedy, kiedy naprawd musisz! Zamiast leków, spróbuj diet zwalczaj c stres. Oto kilka wskazówek. • Zrezygnuj ze rodków pobudzaj cych, takich jak kofeina, coca-cola, pepsi-cola. • Jedz produkty zawieraj ce serotonin , takie jak banany, ananasy, awokado, pomidory, bakła any i orzechy włoskie. • Zapewnij w diecie udział w glowodanów zło onych. Zawieraj one du o tryp-tofanu, który w organizmie ulega przemianie w serotonin - naturalny hormon wyrównuj cy nastrój, o działaniu uspokajaj cym. Mi so indyka, chleb, makaron i ziarna zbó zawieraj obfit ilo •

tryptofanu.

niadanie jest podstaw do opanowania stresów. Twój pierwszy posiłek w ci gu dnia powinien składa

si

z produktów zawieraj cych zbo a pełnoziarni-ste, przetworów

zbo owych, chleba osłodzonego miodem oraz suszonych owoców albo soku owocowego. • B d ro lino erny! Pilnuj, eby twoje posiłki zawierały odpowiedni ilo

w glowodanów

zło onych. • U ywaj do potraw ziół zmniejszaj cych stres. Rozmaryn, werbena, mi ta, tymianek, gałka muszkatołowa i bazylia s ziołami doskonale zmniejszaj cymi stres. • Pij ziołowe herbaty z chmielu, m czennicy lub kozłka lekarskiego. Pami taj, e zioła maj silne działanie antyoksydacyjne. CZTERY RODZAJE STRESÓW, KTÓRE MOG

WYST POWA

W RÓ NYM

STOPNIU W TYM SAMYM CZASIE - Chemiczny - powoduj go m.in. pestycydy, rodki owadobójcze, zanieczyszczenie powietrza i wody, metale ci kie, takie jak rt

(plomby z bowe), ołów (farby, rury wodociajgowe), azbest

(materiały izolacyjne) i odpady radioaktywne. - Emocjonalny - nieporozumienia w rodzinie, problemy finansowe i w miejscu pracy, choroby i mier . - Fizyczny - urazy, jak rany, stłuczenia, złamania itp. - Infekcyjny - zapalenie płuc, AIDS, tocze , grzybica i zaka enie wirusem Ep-stein-Barra.

Wszystkie stresy wywołuj

osłabienie układu odporno ciowego. Tylko od nas zale y, czy

spróbujemy je zwalczy przez wzmacnianie naszej odporno ci odpowiednim od ywianiem. Je li nie nauczymy si

zwalcza

yciowych stresów, doprowadzimy do niepotrzebnego

zniszczenia komórek, wywołanego przez wolne rodniki, którym nie potrafili my si przeciwstawi .

RODOWISKO ZANIECZYSZCZENIE POWIETRZA SPALINY SAMOCHODOWE Codzienne dojazdy do pracy z okolicy podmiejskiej to w du ej cz ci jazda w okresie szczytowego nasilenia ruchu. Poruszanie si w korku ulicznym stanowi podwójny stres dla układu odporno ciowego. Maksymalnie zdenerwowani, nie mamy adnego wyboru, jak tylko oddycha powietrzem nasyconym tlenkami azotu, ozonem i innymi truciznami. Ska enie ołowiem pozostaje nadal powa nym zagro eniem rodowiska, mimo powszechnego ju na wiecie u ywania benzyny bezołowiowej. Spaliny dra ni nas, ale dodatkowo powoduj uczulenie na alergeny i zwi kszaj produkcj cytokin, wywołuj cych reakcje alergiczne. Do nadmiernego wytwarzania cytokin dochodzi w przewlekłych chorobach zapalnych, zaburzeniach procesów odporno ciowych, mia d ycy i nowotworach zło liwych. Badania naukowe wykazały jednak, e antyoksydanty, zwłaszcza witamina E i kwasy tłuszczowe omega-3, neutralizuj cytokiny.

PALENIE PAPIEROSÓW Od wielu lat kardiolodzy wskazuj , e palenie papierosów jest wrogiem numer jeden naszego zdrowia. Media przekazuj na czołowym miejscu wiadomo ci o licznych procesach s dowych prowadzonych przeciwko kompaniom tytoniowym, w wielu krajach ostrze enie o szkodliwo ci palenia tytoniu zamieszczane jest na ka dej sprzedawanej paczce papierosów, a jednak bardzo du a cz

społecze stwa pali papierosy.

Palenie jest zabójcze nie tylko dla samego palacza, ale tak e dla ka dego, kto znajdzie si

w pobli u niego na tyle blisko,

eby wdycha

szkodliwy dym papierosowy. Dym

papierosowy, zawieraj cy ponad 4000 trucizn, w tym wiele kance-rogenów, powoduje ska enie powietrza wewn trz pomieszcze . Zawarto

w surowicy krwi kotyniny - metabolitu

nikotyny, przebadano w du ej grupie aktywnych i biernych palaczy, w domu i w miejscu pracy. Liczba pal cych w domu i godziny ekspozycji w czasie przebywania w pracy były w sposób istotny i niezale ny zwi zane z podwy szonymi poziomami kotyniny w surowicy krwi. Przyczyna -faza gazowa dymu papierosowego obfituje w wolne rodniki, wł cznie z truj cym kadmem, tlenkiem azotu, tlenkiem w gla i aldehydami. Niedawne przygn biaj ce

publikacje w „Journal of the American Medical Association" donosiły o licznych skomplikowanych działaniach prawnych i społecznych, maj cych na celu uchronienie społecze stwa przed chorobami wywołanymi paleniem papierosów. Publikacje te wskazały równie ,

e ameryka skie kompanie tytoniowe od co najmniej 30 lat wiedziały o

kancerogennych wła ciwo ciach tytoniu i nałogowym uzale nieniu od papierosów. Korzystn stron tego problemu jest fakt, e antyoksydanty pozwalaj na zmniejszenie szkodliwych skutków tych wszystkich truj cych wolnych rodników. W licznych badaniach stwierdzano, e poziom antyoksydantów u palaczy jest stale poni ej normy. Jednak w ci gu kilku dni po zaprzestaniu palenia poziom ten wzrasta. Wpływ palenia na powstawanie raka nie jest tajemnic . Wolne rodniki zawarte w dymie tytoniowym uszkadzaj DNA - kod genetyczny komórek. W wyniku tego uszkodzenia powstaj zmienione przez mutacje komórki, które z czasem mog zapocz tkowa rozwój raka. Wyniki bada klinicznych grupy 100 m czyzn, opublikowane w „Science News" w marcu 1996 roku, dowodz ,

e u 50 pal cych, którzy otrzymywali antyoksydanty,

uszkodzenia DNA białych krwinek były mniej sze o 50% w porównanu z grup kontroln , która nie otrzymywała antyoksydantów. Je li chodzi o DNA i płodno , stwierdzono, niekorzystnie na g sto

nasienia oraz ruchliwo

główki plemników. Istnieje

cisła zale no

e palenie papierosów wpływa

i wa ny dla ywotno ci plemnika kształt mi dzy powstawaniem plemników (sper-

matogenez ) a paleniem papierosów. Faktem jest, e bezpłodno

u m czyzn oraz wady

wrodzone potomstwa zwi zane s z paleniem papierosów przez ojca. W okresie wczesnych lat mojej praktyki urologicznej interesowałem si niepłodno ci u m czyzn. Przekonałem si , e zawodziły wszelkie wysiłki maj ce na celu posiadanie potomstwa, je li pacjent nadal palił papierosy. Wiadomo, dlaczego! Za najwi kszych wrogów prawidłowego nasienia wymienia si kadm - truj cy metal wyst puj cy w dymie papierosowym - oraz nikotyn . Antyoksydanty - witamina C i E oraz koenzym Q-10 - to substancje ochraniaj ce nasienie, niezb dne do zachowania jego genetycznej nienaruszalno ci, która zapobiega mutacjom prowadz cym do nowotworów i wad wrodzonych u potomstwa. Palenie papierosów jest bardzo niebezpieczne dlatego,

e ujemnie wpływa na

wszystkie systemy obrony przed jego niekorzystnym wpływem. Jak ju

wspomniano,

uszkadza krwinki białe i osłabia układ odporno ciowy. Obni a poziom witaminy C i E we krwi. U palaczy obni ony jest równie we krwi poziom wa nych yciowo karotenoidów (tzn. beta-karotenu i likopenu). Je li chodzi o choroby serca, palenie papierosów prawie natychmiast wywołuje

przyleganie leukocytów do ciany naczy krwiono nych i powstanie wewn trznaczyniowego złogu, składaj cego si

z leukocytów i płytek krwi, wyja nia dr Hans-Anton Lehr.

Twierdzisz, e to za trudne? Mówi c po prostu, palenie uszkadza wn trze twojego układu kr enia i czyni ci podatnym na powstanie zakrzepu krwi (przyczyn zawału serca i udaru mózgu). Lehr wykazał równie , e witamina C przeciwdziała tym zmianom. Nale y mocno podkre li , e palenie papierosów jest bardzo niebezpieczne, ale je li nie potrafisz zerwa z tym nałogiem, przyjmuj przynajmniej witamin C (2000-4000 mg dziennie). Dlaczego nie mo esz zerwa z tym nałogiem? Papierosy zawieraj nikotyn , silny rodek powoduj cy uzale nienie wskutek działania na mózg. Kiedy nikotyna opanuje nasz mózg, jest z ni tak trudno zerwa , jak z heroin ! Jak stwierdził dr Leslie Iverson w „Natur " z 18 lipca 1996, „95% palaczy, którzy zrywaj z paleniem, wraca do nałogu w ci gu 12 miesi cy, podobnie jak narkomani za ywaj cy heroin ". Zmiana chemicznych poł cze w mózgu, nasilaj cych pragnienie palenia, wymaga czasu i wielkiego wysiłku. Je li palisz, spróbuj rzuci palenie lub chocia je ograniczy . Liczba poni ej l0 papierosów dziennie wydaje si

liczb

krytyczn , pozwalaj c

na zmniejszenie ryzyka

choroby. W ka dym wypadku przyjmij zestaw silnych antyoksydantów. Jest bardzo du o dowodów na to, e antyoksydanty mog uratowa

ycie twoje, a tak e członków twojej

rodziny! Pij du o soków owocowych i jarzynowych, jedz tak e zup sojow , wszystko to przeciwdziała nikotynie i usuwa j

z krwi. Wł cz do diety du o białek pochodzenia

ro linnego, zawartych w fasoli, ry u, ro linach str czkowych i ziarnach zbó . Zwolennicy mi sa byliby zdziwieni, e wła ciwy dobór tych produktów ro linnych zapewnia tak sam ilo

białka, jak befsztyk. Wł cz do swojego po ywienia ywno

bogat w magnez, tak jak

zielonoli ciaste warzywa, zbo a pełnoziamiste, ro liny pochodzenia morskiego, ro liny str czkowe i skorupiaki. Jedz du o marchwi, selerów i owoców cytrusowych, a unikaj czekolady, szpinaku i ółtej rzepy, które zawieraj du o kwasu szczawiowego. Oto kilka faktów na temat palenia papierosów: 1. Je li pal twoi rodzice, mogłe odziedziczy skłonno

do palenia, wchłaniaj c nikotyn w

łonie matki. 2. Zgaga i choroba wrzodowa wyst puj cz ciej u palaczy. 3. Palenie wywołuje skurcz t tnic - jedn z głównych przyczyn nadci nienia t tniczego krwi. A teraz troch zatrwa aj cych danych statystycznych: l . Ka dy wypalony papieros skraca twoje ycie o 8 minut. 2. Jedna paczka wypalonych papierosów dziennie skraca o miesi c ka dy rok twojego ycia.

3. Dwie paczki wypalanych papierosów dziennie skracaj twoje ycie o 12-15 lat. Jednak, w zale no ci od tego, jak szybko rzucisz palenie, wzrasta mo liwo

przedłu enia

ycia o 2-5 lat. ucie tytoniu jest równie bardzo niebezpieczne. U m czyzn, którzy uj tyto , wyst puje du a liczba nowotworów zło liwych jamy ustnej i j zyka. Kobiety, które s biernymi palaczami, choruj

cz ciej na raka szyjki macicy i płuc. Dym tytoniowy w

otoczeniu jest równie bardzo niebezpieczny dla rozwijaj cego si płodu i dla dzieci. Zerwanie z paleniem jest bardzo trudne, ale jest to okropny nałóg i choroba. Mo esz rzuci palenie. Mo esz to zrobi ! Od tego zale y twoje ycie. ZANIECZYSZCZENIE POWIETRZA WEWN TRZ POMIESZCZE Termin „ska enie powietrza" przywodzi na my l chmur dymu, z której opadaj trucizny na bezbronne miasto, a południowe sło ce zasnuwa brudna, przemysłowa mgła. Jednak teraz, gdy o systematycznym zanieczyszczeniu wody, atmosferycznego donosz

nagłówki gazet, mniej uwagi zwraca si

ywno ci i powietrza na zanieczyszczenie

powietrza wewn trz pomieszcze , zwłaszcza w miejscu pracy, co stało si równie powa nym zagro eniem zdrowia. l rzeczywi cie, czasami lepiej jest przebywa na zewn trz ni wewn trz mieszka . Powietrze w pomieszczeniach zajmuje pi te miejsce na li cie najwi kszych zagro e dla zdrowia ze strony rodowiska i według ameryka skiej Agencji Ochrony rodowiska mo e by ono do 100 razy bardziej zanieczyszczone ni powietrze na zewn trz. Jest wiele ródeł tego zanieczyszczenia: kurz, maszyny biurowe, rodki czyszcz ce oraz papierosy (chocia w ostatnich latach sytuacja znacznie si poprawiła przez wprowadzenie w miejscach pracy całkowitego zakazu palenia lub wydzielenie do tego celu specjalnych pomieszcze ). Zanieczyszczone powietrze jest przyczyn bólów i zawrotów głowy, podra nienia oczu, nosa i gardła. Działaj c przez dłu szy okres, mo e przyczyni si do powstania choroby serca, raka, astmy i innych przewlekłych chorób.

OZON Wi kszo

z tych, którzy urodzili si przed i w latach szczytu demograficznego, jest

na tyle szcz liwa, e pami ta przezroczyste, bł kitne niebo i wod tak rodowiska wskazuj ,

e około 70 ró nych pestycydów, stosowanych obecnie

powszechnie, jest podejrzanych o wywoływanie ró nych typów nowotworów zło liwych. Badania przeprowadzone na zwierz tach dzikich i laboratoryjnych dowodz ,

e

ekspozycja na pewne pestycydy mo e wywoła raka, wady wrodzone oraz powikłania w

obr bie przewodu pokarmowego i układu nerwowego. Ponadto zapadalno

na wiele ró nych

chorób, jak białaczka, nieziarniczy chłoniak zło liwy oraz rak mózgu, oł dka i gruczołu krokowego, jest wy sza w ród farmerów, którzy regularnie stosuj pestycydów. W niektórych badaniach stwierdzono,

wi ksze dawki

e ekspozycja nawet na małe dawki

pestycydów, trwaj ca przez dłu szy okres, mo e wywoła powa ne powikłania chorobowe. Według ameryka skiej Narodowej Akademii Nauk zagro enie zdrowia przez pestycydy jest znacznie wi ksze u dzieci, poniewa proporcjonalnie do masy ciała zjadaj one wi cej po ywienia ni doro li. Organizm dziecka znajduje si w ci głym rozwoju i jest bardziej wra liwy na działanie ró norodnych substancji toksycznych. Wczesne działanie pestycydów na organizm dzieci cy mo e w istotny sposób wpłyn

na zahamowanie rozwoju

układu nerwowego, zaburzenia układu odporno ciowego i wi ksze ryzyko powstania nowotworów zło liwych. Bardzo wa na jest równie znajomo

miejsca, sk d pochodzi po ywienie. Nawet

łoso , pstr g, oko , czy sum mog by niebezpieczne, je li połowy odbywaj si w wodach zanieczyszczonych. Ale i ywno

importowana - zbo a, mi so, owoce i warzywa - mo e w wi kszym

jeszcze stopniu, w porównaniu z ywno ci wyprodukowan na miejscu, stanowi ryzyko ska enia niebezpiecznymi substancjami. Nale y o tym pami ta , poniewa wiele owoców tropikalnych pochodzi z krajów, w których nie ma instytucji odpowiedzialnej za kontrol stosowania pestycydów. eby przyspieszy wzrost bydła i zwi kszy produkcj mleka, podaje si zwierz tom hodowlanym hormony wzrostu i hormony e skie. Hormony te dostaj si do organizmu człowieka wraz z mi sem, mlekiem, serem i innymi produktami nabiałowymi. Łatwo sobie wyobrazi , jaki to ma wpływ na człowieka. Hormony e skie stosowane u bydła mog by odpowiedzialne za raka macicy i piersi, bolesne miesi czki oraz przedwczesne dojrzewanie u dziewczynek. Ale i m czy ni nie s wcale odporni na działanie tych hormonów. Wykazano, e u m czyzn hormony te powoduj zarówno przedwczesne starzenie si , jak i impotencj . Poczekaj, to nie wszystko! Rozwa my spraw wosków. Tak, wosków. Co powiemy o wszystkich owocach i warzywach pokrywanych woskiem? Metod

t

stosuje si

dla ochrony ich przed

wysychaniem i aby mo na było je dłu ej przechowywa . Obecnie w Stanach Zjednoczonych Ameryka ski Urz d ds.

ywno ci i Leków (FDA) udzielił zezwolenia na stosowanie 6

rodzajów wosków. Ciekawe,

e s to te same woski, których u ywamy do piel gnacji

samochodów, mebli i podłóg. Zawieraj one pochodne oleju palmowego, szelak, parafin i

niektóre ywice syntetyczne. Woskami tymi powleka si jabłka, ogórki, papryk , bakła any, owoce cytrusowe, melony, dynie, pomidory i cebul . Zalecam namoczenie wszystkich tych produktów w wodzie z mydłem bez detergentów lub obieranie ich ze skórki przed jedzeniem. Pomo e to usun

szkodliwe woski.

W zapobieganiu ska eniu i psuciu si

ywno ci, któr

produkuje si

w du ych

ilo ciach, przechowuje, a nast pnie przewozi do krajów całego wiata, stosuje si ró norodne rodki chemiczne. Wiele z nich ma poprawi zapach i wygl d produktów ywno ciowych. Do powstania szkodliwych substancji mo e doj

w trakcie stosowania nietórych metod

przetwarzania ywno ci, jak w dzenie, pieczenie i marynowanie. I pami taj, e obecnie wiele produktów poddaje si napromienianiu, co wywołuje dalsze zmiany w ywno ci, które mog by niebezpieczne dla naszego zdrowia. Dodatki do produktów

ywno ciowych mo na ogólnie podzieli

na dwie grupy:

stosowane celowo i te, które znalazły si w nich przypadkowo. Producenci ywno ci dodaj do niej barwniki, cyklaminiany, sztuczne rodki słodz ce, azotany i wiele innych potencjalnie szkodliwych substancji. Badania naukowe wskazuj , e substancje te mog by wi zane z powstawaniem takich chorób, jak rak, zaburzenia koncentracji uwagi i zespoły upo ledzenia odporno ci. Dodatki przypadkowe to produkty uboczne powstaj ce w czasie przechowywania i przygotowywania ywno ci. Nale

do nich: aflatoksyny (grzyby, wyst puj ce cz sto w

orzeszkach ziemnych) i inne grzyby, paso yty, bakterie Escherichia coli, wyst puj ce w niewła ciwie przygotowanych produktach mi snych, i bakterie z grupy Salmonella, wyst puj ce w drobiu, które po spo yciu przez człowieka powoduj powa ne powikłania jelitowe. Chocia ska enie ywno ci i dodatki do niej odpowiadaj za niewielki odsetek chorób, powoduj one dodatkowy stres, z którym codziennie musi walczy nasz organizm. NADU YWANIE PESTYCYDÓW W Stanach Zjednoczonych Agencja Ochrony

rodowiska zabroniła stosowania wielu

niebezpiecznych pestycydów, ale w kontrolnym przegl dzie przeprowadzonym przez Instytut Badawczy Triangle ocenia si , e zakazane produkty, takie jak chlordan, sil-vex, heptachlor i DDT, znajduj si nadal w domach około miliona Amerykanów. Spo ród 2674 obywateli, którzy wzi li udział w ogólnonarodowej ankiecie „Przegl du Stosowania Pestycydów w Ogrodzie i w Domu", 60% odpowiedziało, e jedyne stosowane przez nich rodki ostro no ci to umycie r k po u yciu chemikaliów. Ogromna liczba, bo a 67%, odpowiadaj cych przyznała, e pozbyła si st onych pestycydów wyrzucaj c je do

mietnika, a 17% respondentów wylało je do zlewu, toalety lub na ziemi poza domem. MYCIE OWOCÓW I WARZYW Chocia najdokładniejsze mycie czy obieranie nie usunie z owoców i warzyw wszystkich substancji szkodliwych, metody te pomagaj pozby si brudu, bakterii i pestycydów z ich powierzchni. Skuteczne jest mycie w pojemniku z ciepł wod i dodatkiem kropli niezbyt silnego detergentu do mycia naczy , ale nast pnie trzeba dokładnie spłuka wszystkie jego pozostało ci. Ponadto do oczyszczenia ziemniaków, marchwi i innych owoców i warzyw, które chcesz zjada ze skórk , nale y posługiwa si specjaln szczotk do warzyw. Odetnij i wyrzu zewn trzne li cie kapusty i sałaty, które nie mog by tak dobrze oczyszczone jak twarde warzywa i owoce. Odetnij równie łody ki i ko ce selerów. Warzywa, których nie mo na w cało ci dobrze umy , jak kalafior i brokuły, nale y podzieli na mniejsze cz ci i dobrze oczy ci .

PRZEMYSŁOWE RODKI CHEMICZNE Zatrucie przemysłowymi rodkami chemicznymi mo e wyst pi bez wzgl du na to, czy stykasz si z nimi w pracy zawodowej, czy te nie stykasz. Byłby zdumiony wiedz c, jak bardzo te trucizny przenikn ły do twojego

ycia. Mo e mieszkasz blisko zakładu

przemysłowego, produkuj cego rodki chemiczne, i wdychasz produkty uboczne, znajduj ce si w powietrzu, lub w pobli u terenu, gdzie wyrzuca si odpady chemiczne. Przypadkowo wprowadzone do układu pokarmowego zwykłe rodki czysto ci mog wywoła ostre zatrucie. rodki chemiczne mog przedosta si do organizmu przez skór , z wdychanym powietrzem lub zjadanym pokarmem. Substancje takie, jak chlor, rodki dezynfekcyjne, metale ci kie, rodki chwastobójcze i owadobójcze, produkty otrzymywane z ropy naftowej i rozpuszczalniki, staj si cz ci codziennego ycia. Wnikaj do organizmu człowieka i upo ledzaj prawidłow czynno

narz dów, gruczołów, tkanek i komórek!

Nasz najlepsz lini obrony jest zwi kszenie ilo ci spo ywanych antyoksy-dantów oraz post powanie chroni ce w trob

i nerki. S

to bowiem filtry naszego organizmu.

Korzystne jest stosowanie nast puj cych antyoksydantów: -

Ostropest plamisty, mahonia ostrolistna, czosnek i napoje zielone wzmacniaj

i

chroni w trob . - SOD przeciwdziała wolnym rodnikom i chroni organizm przed substancjami zanieczyszczaj cymi. - Wyci g z nasion winogron działa jak bardzo silny antybiotyk. - Cysteina i L-metionina usuwaj toksyny.

-

Witamina E jest silnym antyoksydantem, wzmacnia organizm.

-

Selen współdziała z witaminami C i E w odtruwaniu organizmu.

NAPROMIENIANIE Wy miewamy si

teraz z fantastycznonaukowego filmu Godzilla nakr conego w

połowie lat 50., w którym olbrzymi potwór, mutant powstały po ska eniu radioaktywnym na skutek wybuchu bomby atomowej, wydostaje si z Oceanu Spokojnego, eby przynie zagład miastu Tokio. A przecie film ten stanowi przesłanie dla ludzi zajmuj cych si zbrojeniami atomowymi, a jednocze nie ukazuje przera aj c prawd - wiat jest pełen radioaktywnych wolnych rodników, z których wi kszo

to wynik post pu w dziedzinie

nowoczesnych technologii. W

yciu codziennym prawdopodobnie stykasz si

bardzo cz sto z najbardziej

szkodliwymi rodzajami napromieniania i, prawie jak ka dy, nie wyobra asz sobie bez nich ycia. Na przykład silne promieniowanie z twojego telewizora działa w zasi gu do 3 metrów. Znaczne ilo ci promieniowania emanuj z ekranów komputerów, przed którymi wielu z nas pracuje cały dzie , a tak e z kuchenek mikrofalowych, słu cych do odgrzewania potraw. W zimne zimowe wieczory ch tnie otulamy si ogrzewaj c,

obdarzaj

nas

jednocze nie

ciepłymi elektrycznymi kocami, które

(ju

to

zgadujesz)

odpowiedni

dawk

promieniowania. Nie

chcemy

my le

o

przewodach

elektrycznych

wysokiego

napi cia,

przeprowadzonych w naszym s siedztwie. Ale wiele danych wiadczy o tym, e wyst puje wi ksza zapadalno

na raka i białaczk

u dzieci na terenach w pobli u przewodów

elektrycznych o wysokim napi ciu. Powinno to nauczy nas sceptycyzmu, podobnie jak to si stało ze mn , wobec zapewnie tak zwanych autorytetów twierdz cych, e „wszystko jest w porz dku". Nawet medycyna ponosi win ka dym razem, kiedy stosuje si

za wysyłanie promieniowania do rodowiska. Za urz dzenia elektromagnetyczne w post powaniu

diagnostycznym, czy to b dzie tomografia komputerowa, magnetyczny rezonans j drowy lub mammografia czy zdj cie rentgenowskie klatki piersiowej, uwalnia si do atmosfery du e ilo ci potencjalnie szkodliwych wolnych rodników. I, jak na ironi , zarówno do rozpoznawania, jak i do leczenia raka u ywamy promieniowania, co do którego nie mamy cienia w tpliwo ci, e jest czynnikiem rakotwórczym. Ekspozycja na promieniowanie radioaktywne ogromnie zwi ksza zapotrzebowanie na antyoksydanty, które zwalczaj jego skutki. Mo na zapobiega wielu chorobom zwi zanym z

napromienianiem dzi ki stosowaniu takich antyoksydantów jak witaminy A, C i E, karoteny, selen, cynk i kwas foliowy. Je li wiesz, e czeka ci ekspozycja na napromienianie, zastosuj antyoksydanty tu ywno

z du

przed lub natychmiast po ekspozycji. Wła ciwie dieta, zawieraj ca ilo ci

antyoksydantów, powinna by

podstaw

twojego codziennego

od ywiania i programu zachowania zdrowia.

WIATŁO SŁONECZNE Ka dego lata miliony wczasowiczów pod aj tłumnie na pla e, wielu z nich w poszukiwaniu wspaniałej, lecz zgubnej opalenizny. Ciemnozłoty kolor opalonej skóry przez wiele lat był uwa any za seksowny i atrakcyjny, i pozostało tak do dzisiaj, nawet po odkryciu, e nadmierna ekspozycja na sło ce mo e przyczyni si do powstania raka skóry. W roku 1985 naukowcy wykryli du , stale powi kszaj c si dziur w cienkiej warstwie ozonu otaczaj cej kul ziemsk . Ten ozonowy baldachim stanowi naturaln ochron przed szkodliwymi promieniami nadfioletowymi, które upo ledzaj odporno

komórkow i

zwi kszaj ryzyko ró nego typu zaka e . Ale na nieszcz cie natura nie jest w stanie obroni przed nami tego ozonowego baldachimu. Przez dziesi tki lat napełniali my powietrze pochodnymi w glowodorów z pojemników zawieraj cych aerozole do spryskiwania, rodkami chłodz cymi jak freon i inne fluorowane w glowodory i bardzo aktywnymi odpadami chemicznymi, które niszcz warstw ozonow . Ameryka ska Agencja Ochrony rodowiska ocenia, e utrata 40% warstwy ozonowej w roku 2075 b dzie przyczyn 154 milionów przypadków raka skóry i 3,4 miliona zgonów na całym wiecie. S

to ponure wyliczenia, ale nie jest to jedyny problem zwi zany ze wiatłem

słonecznym. Sło ce jest tak e bezpo redni

przyczyn

za my. Dwukrotne zwi kszenie

ekspozycji na obecne promieniowanie w zakresie nadfioletu UVB zwi ksza zapadalno

na

za m o 60%; na wiecie jest ju 20 milionów chorych na za m , co stanowi połow wszystkich przypadków lepoty. Leczenie chirurgiczne za my w Stanach Zjednoczonych pochłania 12% całego bud etu przeznaczonego na ochron zdrowia. Niewielu zdaje sobie spraw ze skutków zdrowotnych i finansowych tego wroga - promieni słonecznych. Ale jeszcze bardziej alarmuj cy jest fakt, e UVB zmniejsza odporno

komórkow i nasz

obron przed ró nego typu zaka eniami. Co mamy robi , ziemi ? Pami tajmy,

eby si

chroni

przed promieniami sło ca? Przenie

si pod

e potrzebujemy wiatła słonecznego do uczynnienia witaminy D,

niezb dnej, aby mie zdrowe ko ci i z by i chroni cej przed nowotworami zło liwymi. Balansujemy na bardzo cienkiej linie - troch

promieni słonecznych, ale nie za du o.

Najwa niejsze jest umiarkowanie! A oto kilka propozycji: 1. Ogranicz przebywanie na sło cu do krótkich okresów, najlepiej w godzinach rannych. Nie nale y nigdy dopu ci do powstania oparze słonecznych. Prowadzi to bowiem do raka skóry, zwłaszcza czerniaka, który jest jednym z najbardziej gro nych nowotworów zło liwych. 2. Je li ju

musisz przebywa

na sło cu, chro

twarz, zwłaszcza nos, poniewa

tam

najcz ciej rozwija si rak skóry. No kapelusze z szerokim rondem, które zasłaniaj twarz. Wa ne jest tak e noszenie na sło cu wła ciwego ubrania. Najlepsz ochron daje jedwab i bawełna. Ciemne kolory pochłaniaj wi cej promieni UVB, dlatego no ubrania białe lub w jasnych kolorach. 3. Stosuj kremy z filtrem. Skutecznie chroni

one przed zmianami skóry mog cymi

prowadzi do raka. 4. Wspomagaj diet

uzupełniaj c

antyoksydanty chrom

skór

dawk

antyoksydantów. Wykazano,

i jednocze nie wzmacniaj

e nast puj ce

nasz układ odporno ciowy:

karotenoidy (beta-karoten i likopen), witaminy C i E, kwasy tłuszczowe (kwas liponowy), koenzym Q-10. Je li w ogóle nie mo esz przebywa na sło cu, przyjmuj witamin D3.

TOKSYCZNE METALE Zanieczyszczenie metalami ci kimi jest plag wielu krajów i zagra a zdrowiu i yciu milionów ludzi. Naukowcy wykrywaj w glebie i w wodzie wysokie st enia miedzi, ołowiu, kobaltu, rt ci, aluminium i kadmu. Kosmetyki, naczynia kuchenne, chemiczne

rodki

zmi kczaj ce, niektóre farby, wyroby plastikowe, lakiery, rozpuszczalniki i plomby z bowe mog tak e zawiera te niebezpieczne metale. Metale ci kie s dlatego tak niebezpieczne, e maj wła ciwo

kumulowania si w

organizmie. Kiedy ju dostan si do organizmu, pozostaj w nim. Pewne metale maj tendencj do gromadzenia si w okre lonych cz ciach ciała, gdzie siej zniszczenie: rt

-w

o rodkowym układzie nerwowym, aluminium - w mózgu. Ołów przyczynia si do obni enia poziomu inteligencji u dzieci. Obecno

metali ci kich w tkankach blokuje dopływ

substancji od ywczych do komórek i nie pozwala na usuwanie zb dnych produktów przemiany materii. Metale te niszcz

antyoksydanty, likwiduj c pierwsz

lini

obrony

naszego organizmu. Na zatrucie metalami ci kimi nara eni s szczególnie denty ci, jubilerzy, malarze, mechanicy, robotnicy drogowi, arty ci, a tak e dializowani pacjenci. Ołów mo e si dosta do organizmu bardzo łatwo. Pozostało ci ołowiu z benzyny znajduj si w glebie w pobli u dróg.

Mo na go przynie

do domu na podeszwach butów. Gotowanie w naczyniach pokrytych

pewnymi rodzajami polewy mo e sprzyja wypłukiwaniu z niej ołowiu do potraw. I nie zapominajmy o wodoci gach. Cz

starych domów jest wyposa ona w rury ołowiane lub

miedziane spawane ołowiem. Ołów przes cza si do wody pitnej. Farby z ołowiem i małe dzieci to bardzo niebezpieczne poł czenie, gdy małe dzieci bior wszystko do ust! Ołów nie jest jednak jedynym winowajc . Mied - inny metal szeroko stosowany w Stanach Zjednoczonych - znajduje si w instalacjach w milionach domów i podobnie jak ołów przedostaje si do wody pitnej. Je li masz w z bach plomby z rt ci , to za ka dym razem, kiedy ujesz, małe cz steczki metalu przedostaj si do twojego organizmu. Aluminium metal ci ki u ywany najcz ciej -jest wa nym czynnikiem w powstawaniu choroby Alzheimera i mo e si przedosta do organizmu w ró ny sposób. Z aluminium produkowane s naczynia kuchenne, folia aluminiowa, w któr zawijamy ywno , zawieraj je te leki zoboj tniaj ce kwasy oraz dezodoranty, którymi spryskujemy si codziennie rano. Kadm, który powoduje zubo enie rezerw cynku w w trobie i nerkach, wypieraj c go z nich i zajmuj c jego miejsce, jest szczególnie niebezpieczny, poniewa wywiera bardzo szkodliwy wpływ na układ odporno ciowy. Dym papierosowy, nawet wdychany biernie, zawiera kadm i, mo esz temu wierzy lub nie, kadm jest obecny w ziarnach zbó , w ry u, kawie, herbacie i napojach bezalkoholowych. Inne cz ste ródła kadmu to plastik, nawozy, pestycydy, gleba, woda, któr pijemy, i powietrze, którym oddychamy. Poniewa metale ci kie w coraz wi kszych ilo ciach trafiaj do organizmu człowieka i całego

rodowiska, dla przeciwdziałania skutkom zatrucia tymi metalami decyduj ce

znaczenie ma zwi kszenie dawek substancji antyoksydacyjnych. A oto kilka porad, które warto zapami ta . Zwi kszenie dawek antyoksydantów ma decyduj ce znaczenie w przeciwdziałaniu skutkom zatrucia metalami ci kimi. • Cysteina tworzy we krwi poł czenia z miedzi i wspomaga usuwanie jej z niektórych narz dów. • Glutation i L-metionina bior udział w usuwaniu z organizmu skutków zatru tymi metalami. • Selen neutralizuje skutki działania toksycznych metali. • Witamina E współdziała z selenem w neutralizacji toksycznych metali. • Du e dawki witaminy C neutralizuj cz steczki tych metali i pomagaj w usuwaniu ich z organizmu. • Czosnek i pektyny jabłek wychwytuj cz stki metali ci kich.

• Wap

przeciwdziała odkładaniu si

ołowiu w organizmie i zapobiega wchłanianiu

aluminium. • Cynk zapobiega zwi kszaniu si poziomu kadmu.

WODA „Woda, wsz dzie woda i ani kropli do picia". I nie cytuj tutaj słów marynarza z rozbitego okr tu. Odnosi si to prawdopodobnie tak e do twojej miejscowo ci, zwłaszcza je li mieszkasz w du ym miecie. W roku 1988 ameryka ski Departament Zdrowia Publicznego ostrzegł, e 85% wody w Stanach Zjednoczonych jest wod

w pewnym stopniu ska on . W niektórych

miastach woda mo e zawiera nawet do 500 gatunków ró nych chorobotwórczych bakterii, wirusów i paso ytów. Niestety, w ci gu ostatnich 10 lat statystyki te nie uległy poprawie. Woda, któr pijemy, jest nie tylko ska ona, ale jest równie chlorowana, fluorowana, a w niektórych przypadkach dodaje si do niej nawet amoniak. Z zasobami wody s jeszcze inne problemy. Nie tylko zawodz systemy oczyszczania wody, ale dodatkowo z rur wodoci gowych i ich spawów uwalnia si do wody truj cy ołów, który ostatecznie dostaje si do organizmu człowieka. A wiadomo ju , jak bardzo ołów i mied s toksyczne dla naszego organizmu. Ponadto chlor reaguje z substancjami organicznymi, tworz c substancje rakotwórcze, takie jak chloroform; równie pestycydy i przemysłowe substancje chemiczne zatruwaj wody gruntowe. Wi kszo

wielkich podziemnych akwenów, a by mo e wszystkie, jest

zanieczyszczona. Wszystkie te trucizny s rakotwórcze i powoduj powstawanie wolnych rodników w organizmie. ZATRUCIE WÓD Wi kszo

z nas chciałaby wierzy , e woda płyn ca z kranu jest wolna od zanieczyszcze .

Ale w rzeczywisto ci cz sto pijemy wod tak zanieczyszczon , e przeczy to standardom bezpiecze stwa. Znajduje si w niej tak du o ołowiu, substancji radioaktywnych, odchodów i innych zanieczyszcze , e zaleca si osobom z osłabionym układem odporno ciowym picie jedynie wody przegotowanej lub przefiltro-wanej w domu. Obok tlenu woda jest najwa niejszym czynnikiem potrzebnym do utrzymania nas przy yciu. Mo emy prze y jaki czas bez jedzenia, ale bez wody - tylko 48 godzin. Woda stanowi do 70% masy ciała dorosłego człowieka. Woda ma ogromne znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania naszego organizmu. Zwil a, pełni c rol

smaru, wszystkie przesuwaj ce si

wzgl dem siebie powierzchnie

wewn trz ciała. Stanowi podło e wszystkich procesów zachodz cych w organizmie, takich jak trawienie, wydalanie, kr enie i wchłanianie. Woda równie

przenosi substancje

od ywcze w ciele, rozcie cza toksyny i wypłukuje zb dne produkty przemiany materii. Jest równie niezb dna do regulowania ciepłoty ciała. Je li dziennie nie wypijemy dostatecznej ilo ci wody, b dziemy odwodnieni. Odwodnienie powoduje: zm czenie, bóle głowy w okolicy czołowej, choroby nerek, zaparcie, zapalenie stawów, choroby układu kr enia, przezi bienia. Pami taj, e woda wodzie nierówna. Wyeliminuj wod wodoci gow ze swojej diety, je li jest to mo liwe. Chlor i fluor s truciznami. Wypijaj codziennie co najmniej 8 szklanek (o obj to ci ok. 250 ml) dobrej, czystej wody. Zainstaluj w domu dobry filtr wodny lub u ywaj wody butelkowanej. Osobi cie od dawna u ywam wody destylowanej. Woda destylowana jest zdrowsza, ma lepszy smak i nie wypłukuje pierwiastków z ko ci i narz dów.

4. REAKTYWNE SUBSTANCJE UTLENIAJ CE PRZYCZYN CHORÓB W rozdziale tym zostan omówione choroby, których przyczyn jest działanie reaktywnych substancji utleniaj cych. Znajdziesz tu nieco danych o ka dej z tych chorób, ich zwi zku z utlenianiem oraz o ródłach superantyoksydantów, które mog im przeciwdziała .

RAK W Stanach Zjednoczonych ka dego dnia w ka dej minucie umiera jeden pacjent z powodu raka. Co najmniej 3-4 miliony Amerykanów choruje na raka i spo ród nich prawdopodobnie co trzeci umrze. Chocia istnieje wiele rodzajów raka, tym, co je wszystkie ł czy, s wolne rodniki, które przyczyniaj si w znacznym stopniu do powstania chorób nowotworowych. Bardzo wa ny jest fakt,

e antyok-sydanty s

skuteczne zarówno w

zapobieganiu, jak i leczeniu raka. Ogólnie dzieli si nowotwory zło liwe na cztery du e grupy: • Raki, które rozwijaj

si

w obr bie skóry, błon

luzowych, gruczołów i narz dów

wewn trznych. • Białaczki, które powstaj

w wyniku nowotworowego rozwoju tkanek wytwarzaj cych

elementy krwi. • Chłoniaki, atakuj ce układ limfatyczny, pokrewne białaczkom. • Mi saki, które rozwijaj si w tkance ł cznej, mi niach i ko ciach. Jednym z silniejszych bod ców, które skłoniły mnie do poszukiwania zwi zków mi dzy zdrowiem a od ywianiem, były moje niepowodzenia w chirurgicznym leczeniu raka. Jako urolog cz sto miałem pacjentów chorych na raka nerki, p cherza i gruczołu krokowego. Chocia byłem dobrze przygotowany do radykalnego chirurgicznego leczenia tych chorób, wkrótce odkryłem, e nie mo na wyleczy raka no em, podobnie jak ju wcze niej inni lekarze odkryli, e nie mo na wyleczy no em gru licy. Przyczyna niepowodzenia tkwi w tym, e rak jest raczej chorob uogólnion , nie za schorzeniem, które zajmuje najpierw jeden narz d, a nast pnie przenosi si na inne. Choroba ta od pocz tku jest uogólniona i tak powinna by traktowana. Dwadzie cia lat temu zetkn łem si z pacjentem choruj cym na uogólnion posta raka gruczołu krokowego, u którego uzyskałem popraw , a nast pnie wyleczenie dzi ki wspomaganiu diety uzupełniaj cymi dawkami ró nych substancji od ywczych, co miało ogromny wpływ na moje podej cie do medycyny i zmusiło mnie do zrewidowania pogl dów

na temat leczenia raka. Podstaw

choroby

nowotworowej

jest

nieprawidłowa

czynno

układu

odporno ciowego, z czym ci le wi e si zmniejszone działanie antyoksydacyjne. Badania naukowe wykazały, e poziom antyoksydantów u pacjentów z nowotworami zło liwymi jest drastycznie obni ony. Na przykład u chorych na raka gruczołu krokowego stwierdza si niski poziom likopenu - silnego antyoksydanta, który zapobiega powstaniu raka gruczołu krokowego. Podstawowe znaczenie w profilaktyce i leczeniu raka ma prawidłowa czynno w troby. Wielu naukowców uwa a, e prawie 90% wszystkich przypadków raka powstaje w wyniku działania czynników rakotwórczych obecnych w rodowisku, takich jak substancje zawarte w dymie papierosowym, przetworzona ywno , zanieczyszczone woda i powietrze. W sytuacji nadmiernej ekspozycji na działanie tych kancero-genów niedobór substancji od ywczych koniecznych do usuwania ich z organizmu przez w trob i do prawidłowego działania układu odporno ciowego prowadzi do wzrostu zagro enia chorob nowotworow . Po prostu ekspozycja na wysokie st enie czynników rakotwórczych w poł czeniu z nieprawidłow

czynno ci

zwi ksza nasz podatno

w troby i znajduj cych si

w niej odtruwaj cych enzymów

na raka.

Dr Michael Murray w ksi ce Encyclopedia ofNatural Medicine (Encyklopedia medycyny naturalnej) stwierdza: „Zwi zku mi dzy skuteczno ci systemu odtruwaj cego w organizmie człowieka a podatno ci na wyst puj ce w rodowisku toksyny dowodzi badanie kliniczne przeprowadzone w grupie robotników fabryki chemicznej w Turynie we Włoszech, u których stwierdzono niezwykle wysok zapadalno

na raka p cherza moczowego. Kiedy u

wszystkich robotników przebadano system odtruwaj cy w troby, okre laj c aktywno enzymów, stwierdzono, e robotnicy z najsłabiej działaj cym systemem odtruwaj cym to byli ci, u których rozwin ł si rak p cherza moczowego". Innymi słowy, wszyscy byli nara eni na ten sam poziom czynników rakotwórczych, ale rak rozwin ł si u tych, u których czynno w troby była upo ledzona. Odtruwaj ce funkcje w troby s trojakiego rodzaju. Pierwsza to filtrowanie krwi w celu oddzielenia bakterii, endotoksyn i kompleksów antygen-przeciwciało powstaj cych w przewodzie pokarmowym. „Prawidłowo funkcjonuj ca w troba potrafi oczy ci krew z 99% bakterii i innych toksyn, zanim przedostan si ponownie do kr enia ogólnego". Druga funkcja odtruwaj ca w troby to wytwarzanie i wydzielanie ółci do przewodu pokarmowego, gdzie wi e si ona z włóknami błonnika i ostatecznie ulega wydaleniu z organizmu. Oczywi cie, je li w naszej diecie brakuje błonnika, toksyny zawarte w ółci

pozostaj w przewodzie pokarmowym i mog by w nim wchłaniane ponownie, powoduj c dodatkowe zatrucie. Trzecia funkcja obejmuje skomplikowany proces enzymatyczny - neutralizowanie toksyn. Ten szczególny proces dotyczy neutralizacji skutków działania substancji chemicznych, hormonów i innych zb dnych zwi zków. I znów zacytuj Michaela Murraya: „Istotnym efektem ubocznym całej tej działalno ci metabolicznej jest wytwarzanie wolnych rodników w miar neutralizacji toksyn. Bez odpowiedniej obrony przed wolnymi rodnikami, za ka dym razem, kiedy w troba neutralizuje toksyny, podlega ona jednocze nie uszkodzeniu przez wyprodukowane wolne rodniki". Nast pnie Murray opisuje glutation (GSH) jako „najwa niejszy antyoksydant, który neutralizuje wyprodukowane wolne rodniki". Glutation składa si z trzech aminokwasów: cysteiny, kwasu glutaminowego i glicyny. Ogromn

rol

w procesie odtruwania,

zachodz cym w w trobie, odgrywaj tak e pierwiastki cynk i mied oraz magnez i wa ny antyoksydant, jakim jest witamina C. UWAGA Glutation przyjmowany doustnie prawdopodobnie nie wpływa na zwi kszenie jego poziomu w tkankach. Jednak witamina C pomaga organizmowi w wytwarzaniu własnego glutationu. Syntez

glutationu wspomagaj

inne zwi zki, jak N-acetylocysteina (NAC), glicyna i

metionina, za pomoc witaminy C. l znowu okazuje si , e witamina C oddaje znaczne usługi w produkcji glutationu, gdy z wymienionych zwi zków tylko ona i NAC podnosz poziom glutationu w tkankach. ywno

bogata w glutation to:

• Szparagi • Brukselka • Awokado • Kapusta • Brokuły • Orzechy włoskie ywno

bogata w składniki ochraniaj ce komórki w troby przed uszkodzeniem to:

• Czosnek • Ro liny str czkowe • Cebula • Jajka Wszystkie wymienione ni ej produkty zawieraj du e ilo ci siarki. Jako składnik glutationu, jest ona bardzo wa na dla ogólnej ochrony w troby. • Włókna rozpuszczalne w wodzie, wyst puj ce w otr bach owsianych, ro linach str czkowych, jabłkach i gruszkach • Brokuły, brukselka i kapusta • Karczochy, buraki, mniszek lekarski i wiele innych ro lin, jak ostropest, ostry (kurkuma), cynamon i korze lukrecji

Oczywi cie, bardzo wa ne jest, aby nie uszkadza w troby przez nadmierne spo ywanie alkoholu. Pij umiarkowanie (za umiarkowane ilo ci uwa a si dwie szklanki wina lub piwa albo około 60 ml mocniejszego alkoholu dziennie). UWAGA Sylimaryna (otrzymywana z owoców ostropestu plamistego) to zwi zek chemiczny z grupy flawonolignanów, który w szczególny sposób działa osłaniaj ce na komórki w troby. Sylimaryna zapobiega uszkodzeniu w troby, działaj c jako antyoksydant, i to o wiele silniej ni witaminy E lub C. Ponadto wzmacnia ona procesy odtruwania, zapobiegaj c zubo eniu w troby w glutation. POMIDORY Zdania na temat korzy ci, jakie daje jedzenie pomidorów, s podzielone, ale jedno jest pewne - nale y zwróci na nie wi cej uwagi. Pomidory, które s owocami ro liny o nazwie pomidor jadalny, to nadzwyczaj warto ciowe ródło antyoksydantów, zwłaszcza karotenoidów- likopenu i beta-karotenu. Pomidory charakteryzuj si niskim poziomem sodu, natomiast du potasu, dzi ki czemu mog

przyczyni

si

zawarto ci witamin C i E oraz

do obni enia ci nienia krwi i zapobiega

zatrzymywaniu płynów w organizmie, chroni c w ten sposób układ sercowo-naczyniowy. Ale niektórym ludziom jedzenie pomidorów szkodzi. Pomidor jadalny nale y do rodziny psiankowatych (Solanaceae) i, jak wszystkie ro liny z tej rodziny, zawiera gorzki, krystaliczny alkaloid, który mo e wywoła reakcje alergiczne i nasili bóle w zapaleniu stawów. Osoby z nawracaj cymi owrzodzeniami jamy ustnej i wypryskiem powinny wykre li pomidory z jadłospisu. Pracuj c przez wiele lat jako urolog, obserwowałem licznych pacjentów z rakiem gruczołu krokowego. Jest to niedobra choroba! Ale mo na jej zapobiega ! Wykazano, e pomidory i produkty z nich wytwarzane (jak pasty i sosy pomidorowe) przeciwdziałaj powstaniu raka gruczołu krokowego. A wi c, m czy ni, byłoby m drze zwi kszy

porcje zjadanych

pomidorów.

CHOROBY UKŁADU SERCOWO-NACZYNIOWEGFO Niemal połow zgonów w Stanach Zjednoczonych i w innych krajach rozwini tych gospodarczo powoduje jedna przyczyna: choroba układu sercowo-naczy-niowego. Zawał serca to główny zabójca naszych czasów, udar mózgu - trzeci (drugie miejsce zajmuj nowotwory zło liwe). Nazywa si je „skrytymi zabójcami", poniewa cz sto pierwszy objaw choroby jest zarazem objawem ko cowym - nast puje zgon chorego. Mo na jednak w pełni

zapobiega

najbardziej

niebezpiecznemu

objawowi

tej

choroby- mia d ycy, czyli

stwardnieniu t tnic. Naprawd mo na łatwo zidentyfikowa wi kszo

czynników ryzyka

wywołuj cych t współczesn plag i w pełni im przeciwdziała . Twoje serce bije z cz sto ci przepływał ci gły strumie

około 100 000 razy na dob . Gdyby przez serce

krwi, tłoczyłoby ono ka dej doby 20 000 litrów krwi przez

naczynia krwiono ne licz ce 30 000 km. W czasie przeci tnie długiego ycia serce człowieka uderza 2-3 miliardy razy; serce bije, a my zupełnie nie zdajemy sobie z tego sprawy ani nie zastanawiamy si , jak szybko powinno ono pracowa . Czynno

serca jest całkowicie

samoreguluj ca si i automatyczna - dopóty, dopóki nie dojdzie do choroby. Jak powstaje choroba układu sercowo-naczyniowego? Istnieje wiele ró nych mechanizmów wpływaj cych na rozwój choroby tego układu, ale najbardziej oczywist i najcz stsz przyczyn jest stwardnienie t tnic. Nazwa ta jest troch myl ca. Stwardnienie naczy polega raczej na wypełnieniu ich wiatła. Zmiany polegaj

na zatykaniu t tnic przez

nagromadzone w nich złogi zawieraj ce cholesterol, tłuszcze i substancje odpadowe - tworz one tzw. blaszk mia d ycow . Zmniejsza to ilo

krwi przepływaj c przez naczynie, co

podwy sza ci nienie t tnicze krwi i doprowadza ostatecznie do całkowitego zamkni cia t tnicy. Istnieje równie niebezpiecze stwo oderwania si cz ci takiego złogu i przedostanie si jej do mózgu, co powoduje udar mózgu, lub do naczy wie cowych serca, co z kolei powoduje „krótkie spi cie" w układzie kieruj cym miarow prac serca. Pierwszy etap w procesie twardnienia t tnic polega na uszkadzaniu przez stres oksydacyjny ródbłonka wy ciełaj cego t tnice. Jest to proces ci gły. Gdyby wło ył odcinek zdrowej t tnicy do naczynia z wod

utlenion

(nadtlenek wodoru), która powoduje

uszkodzenie oksydacyjne, zaobserwowałby , jak rozpuszcza si

ród-błonek t tnicy. Taka

zmiana - niewielki ubytek błony - sprzyja osadzaniu si wewn trz t tnicy ró nego rodzaju substancji, zwłaszcza cholesterolu. Teraz nast puje drugi etap procesu. Te same wolne rodniki, które uszkadzaj ródbłonek, uszkadzaj

równie lipoproteiny o małej g sto ci, znane jako cholesterol LDL

(„zły"). Do miejsca uszkodzenia układ odporno ciowy wysyła natychmiast komórki w celu naprawy uszkodzenia. W efekcie powstaje du a, p kata komórka tłuszczowa, okre lana jako „komórka piankowata", która ma tendencj do przyklejania si do ciany t tnicy zamiast przepływa z krwi dalej. Lipoproteiny o du ej g sto ci (HDL) („dobry cholesterol") reaguj inaczej i nawet pomagaj w usuwaniu zmian powstałych po uszkodzeniach w wyniku utleniania LDL. W warunkach prawidłowych organizm mógłby da sobie rad z LDL, ale komórki piankowate i

uszkodzony LDL zaczynaj przykleja si do błony naczynia i wszystko blokuj . Etap trzeci to po prostu kontynuacja opisanego procesu, co prowadzi do nagromadzenia si warstw blaszki mia d ycowej wewn trz t tnicy. Zmniejsza to zdolno t tnic do wspomagania przepływu krwi. Głównym motorem powoduj cym przepływ krwi jest praca serca, ale ka de naczynie krwiono ne pomaga w kr eniu krwi dzi ki własnemu ruchowi pulsacyjnemu. Je li mi dzy tym naczyniem a pr dem krwi znajdzie si warstwa twardej substancji podobnej do wosku, ten pulsacyjny ruch nie mo e wiele zdziała . To tak, jakby si poddawał masa owi otulony grub g bk . W ko cu ruchy naczy ustaj zupełnie, poniewa t tnice zostaj usztywnione przez swoj zawarto . W miar

powi kszania si

blaszki mia d ycowej,

wiatło t tnicy i ilo

przepływaj cej przez ni krwi ulegaj stopniowemu zmniejszeniu. A co si stanie, kiedy cz ciowo zatkasz palcem wylot w a z wod ? Wypływa z niego mniej wody, ale pod tak du ym ci nieniem, e mo esz zmy wszystkie owady z przedniej szyby samochodu. To samo dzieje si , kiedy twoje t tnice ulegn zw eniu - przepływa przez nie mniej krwi, ale poziom ci nienia krwi skacze pod niebo. Wpływa to na twoje serce, które musi teraz pracowa szybciej, eby dostarczy t sam ilo

krwi, do której organizm był przyzwyczajony, a tak e

musi bi silniej, eby pokona narastaj cy opór. Smutn stron tego procesu jest fakt, e prawdopodobnie nie b dziesz zdawał sobie sprawy, co si dzieje, dopóki nie nast pi 90procentowe unie-dro nienie t tnicy! Co dzieje si

dalej? Je li rozpozna si

objawy, zanim dojdzie do powa nego

powikłania, zmiana diety i stylu ycia mo e dokona cudów i likwidowa powstałe szkody. Je li nie, mo na pewne rodzaje niedro no ci naczy usuwa operacyjnie, ale ka da operacja niesie ze sob ryzyko. Najgorsze przypadki to chorzy, którzy nie dowiedzieli si o swojej chorobie, zanim było ju za pó no na ratunek. NADCI NIENIE T TNICZE KRWI Nazywa si je „skrytym zabójc ", poniewa codziennie, niepostrze enie, w wielu przypadkach anonimowo, pomału u mierca. Nadci nienie t tnicze lub wysokie ci nienie krwi, jak si je powszechnie nazywa, tylko w Stanach Zjednoczonych ma ponad 50 milionów ludzi. Nie rozpoznane lub nie leczone niszczy powoli narz dy wewn trzne i mo e prowadzi do udaru mózgu lub zawału serca. Ale organizm dysponuje sekretn broni do walki z nadci nieniem krwi - koenzymem Q-10 (Co-Q-10), który pomaga zmniejszy nadci nienie. W ksi ce HeartDi-sease andHigh Blood Pressure (Choroba serca i nadci nienie t tnicze krwi) Micha-el Murray wykazuje, e u 39% pacjentów z nadci nieniem krwi stwierdza si niedobór tego wytwarzaj cego energi enzymu.

Chocia przyznaje, e mechanizm działania enzymu nie jest poznany, s dzi, e kluczem jest korzystny wpływ Co-Q-10 na poziom cholesterolu i stabilizacj

cian naczy

krwiono nych dzi ki jego wła ciwo ciom

antyoksydacyjnym. W ka dym razie badania potwierdziły obawy licznych lekarzy - wielu ludzi nie zmienia swojej diety, eby skutecznie walczy z chorob nadci nieniow . W efekcie lekarze lecz u pacjentów powikłania zwi zane z chorob serca, choroby nerek i udary mózgu, wszystkie poprzedzone wyst pieniami nadci nienia krwi. A przecie walka z nadci nieniem nie jest zadaniem niewykonalnym. Mo esz obni y ryzyko nadci nienia krwi, wprowadzaj c troch zmian w swoich codziennych nawykach. • Staraj si utrzyma niedu

mas ciała. Ka dy dodatkowy kilogram zmusza serce do ci szej

pracy, co podwy sza ci nienie krwi. • Nie pal papierosów. • Unikaj nadmiernego spo ycia alkoholu. • Wiadomo powszechnie, e wegetarianie maj ni sze ci nienie krwi i mniej powikła ze strony serca ni osoby jedz ce mi so. Spo ywaj wi cej potraw o niskiej zawarto ci tłuszczów, w tym owoce i warzywa, ziarna zbó oraz chudy nabiał. • Stosuj

wiczenia fizyczne, przynajmniej przez 4 godziny tygodniowo. Mo na to łatwo

osi gn , wprowadzaj c poranny lub wieczorny spacer jako cz

rutynowych czynno ci w

ci gu dnia. • Zmniejszaj stresy przez uprawianie medytacji. • Nie dodawaj automatycznie soli do potraw i ogranicz dzienne spo ycie soli do 2,4 grama (jedna ły eczka). Stosuj rodki zast puj ce sól (sproszkowana trawa morska o słonym smaku).

CZYNNIKI RYZYKA PALENIE PAPIEROSÓW Istnieje kilka czynników ryzyka zwi kszaj cych mo liwo

rozwoju choroby

sercowo-naczyniowej. Pierwsze miejsce na ich li cie zajmuje palenie papierosów. Palacze maj 5 razy wi ksz szans zachorowania na serce ni osoby niepal ce. Ale osoby niepal ce, które przebywaj w jednym pomieszczeniu z pal cymi, s zagro one w takim samym stopniu, co palacze. W dymie papierosowym znajduj

si

tysi ce zwi zków chemicznych,

przyczyniaj cych si do powstania choroby serca. Przedostaj si one z płuc do strumienia krwi, gdzie dokonuj szkodliwych zmian oksydacyjnych w błonie wewn trznej t tnic i w cholesterolu LDL, wyzwalaj c proces mia d ycowy. Palaczom radzi si przede wszystkim

zerwa z paleniem, a nast pnie przyjmowa codziennie przynajmniej jeden gram witaminy C i 400 j.m. witaminy E. To samo dotyczy osób stale nara onych na bierne wdychanie dymu papierosowego w pracy i w domu.

NIEUPRAWIANIE WICZE FIZYCZNYCH Innym kluczowym czynnikiem ryzyka jest fizyczna bezczynno . Zamienili my aktywno

fizyczn na emocjonalny stres. Zamiast bardzo ci ko pracowa , udajemy si do

pracy i naprawd bardzo si martwimy, siedz c przed komputerami, po czym wracamy wyczerpani do domu i zasypiamy przed ekranem telewizyjnym. Naszym najwi kszym wysiłkiem fizycznym mo e by zmienianie pozycji ruchomego fotela, nawet z niego nie wstaj c. Tak e ten czynnik ryzyka mo na usun

w 100 procentach. Wysiłek fizyczny b dzie

najlepszym remedium na stresy emocjonalne w pracy. Wi c dlaczego nie zaczynamy? Przede wszystkim dlatego, e s dzimy, i to b dzie za trudne. Nie mo emy wyobrazi siebie w roli Claudii Schiffer z szerokim u miechem na ustach prezentuj cej kostium k pielowy. W porz dku. Dla tych, którym nie odpowiadaj podskoki w kostiumie k pielowym, mam dobr

wiadomo . Nie musicie tego robi .

Dwudziestominutowy spacer dookoła domu 3 lub 4 razy tygodniowo pozwoli na wykre lenie ciebie z grupy wysokiego ryzyka. Badania wykazały, e pod wieloma wzgl dami spacer jest równie skuteczny dla utrzymania zdrowia jak bieganie. Jest nawet lepszy, poniewa , spaceruj c, nie wywierasz dodatkowego nacisku na stawy i nie grozi ci ryzyko przetrenowania. Trzeba zaznaczy ,

e zbyt intensywne

wiczenia fizyczne powoduj

wytwarzanie w organizmie szkodliwych wolnych rodników. Spacer nie wymaga kosztownego wyposa enia, specjalnego członkostwa, kr puj cych strojów, podnoszenia ci arów czy intensywnych wysiłków. Wymaga jedynie troch samodyscypliny. Drug przeszkod wydaje si czas. Czy nasze skargi na brak czasu potrzebnego do wicze fizycznych nie s

mieszne,

je li jednocze nie ogl damy w telewizji ulubione widowiska rozrywkowe i wszystkie szeroko reklamowane filmy? Zawsze znajdziemy czas na to, co uwa amy za naprawd wa ne. Czy rzeczywi cie s dzimy, e ogl danie po raz kolejny jakiego filmu akcji jest wa niejsze ni przedłu enie sobie ycia o dziesi Trzeci

przeszkod

lat?

stanowi to,

e cz sto zapracowujemy si

zapominamy o rozrywkach. Wybierz sobie

dla samej pracy i

wiczenia fizyczne, które lubisz. Najlepsze

wiczenia to takie, które na pewno b dziesz wykonywa . Je li pływanie sprawia ci rado , pływaj. Pomy l o wodnym aerobiku. Je li lubisz koszykówk , zawie obr cz na cianie gara u i wrzucaj tam piłk . Gorzej, je li lubisz kr gle; to wiczenie si nie liczy. Nale y

uprawia

wiczenia, w których b dzie co najmniej 20 minut ruchu, a nie 2 godziny stania i 2

minuty wysiłku. Mo esz te uprawia po trochu wszystko. Ciesz si tym. Pami taj, e siedzenie w fotelu mo e ci zabi . To jest naprawd kwestia podj cia decyzji i nast pnie wytrwanie przy niej przez miesi c. Potem wiczenia fizyczne stan si nawykiem, a dobre nawyki s wszak nagradzane.

OSOBOWO

TYPU A

Jednym z czynników ryzyka, o którym wiele słyszeli my w latach 70. XX wieku, jest osobowo

typu A. Reprezentuje j osoba, która za wszelk cen musi osi gn

sukces, jest

perfekcjonist , pracuje 60 godzin tygodniowo, jest bardzo stanowcza i nie rozumie, dlaczego wszyscy nie s do niej podobni. Chocia rzadko zdradza swoje emocje, mo e by skłonna do wybuchów gniewu. Jest to osoba, która zorganizowała sobie ycie w emocjonalnym stresie, o którym mówili my, poniewa s dzi, e to praca nadaje jej warto . Musi uzyska sukces, bo w przeciwnym razie czuje si bezwarto ciowa. Jest pod wpływem wielkich napi . Stres emocjonalny dotyczy nie tylko umysłu. Działa równie na serce i podnosi ci nienie krwi. U takiej osoby raczej napi cie emocjonalne, a nie zablokowanie naczy krwiono nych przez cholesterol (chocia i to mo e równie wyst powa ), ogranicza dopływ krwi z serca i jej kr enie. Poniewa ludzie z osobowo ci typu A nie zwracaj uwagi na własne zdrowie i własne emocje, mog dosłownie zapracowa si na mier . „Ale to jest moja osobowo . Wła nie taki jestem. Nie mog tego zmieni ". Wr cz przeciwnie, bracie. Je li ludzie nie potrafi

si

zmienia , niepotrzebnie próbujemy

resocjalizowa kryminalistów, a ka dy ko ciół, grupy AA, poradnie psychologiczne i szkoły w całym kraju nale y zaraz pozamyka . Zmieniamy si stale, czasami pod wpływem grupy ludzi, z którymi przebywamy. Zmiana jest jedynym stałym elementem ycia. Ale mo esz wybra okre lony kierunek tej zmiany albo tylko płyn

z pr dem i pozwoli na to, eby

czynniki zewn trzne decydowały, kim jeste . Czasami mylimy osobowo

z charakterem. Nie mo emy zmieni swego charakteru;

decyduje on o tym, jacy jeste my. Natura obdarza nas pewnymi cechami charakteru. My limy, czujemy, wybieramy. Jest to cecha natury ludzkiej. Osobowo

to suma wszystkich

przemy le , uczu i wyborów dotycz cych wszystkiego, co si nam zdarzyło do okre lonego momentu naszego ycia. Charakter okre la, jacy jeste my, osobowo

- kim si stajemy.

Poprzez ni wyra amy swój charakter i stale si ona zmienia. Chocia nie mo emy zmieni prze ytych do wiadcze , mo emy spojrze

na nie inaczej i dokona

wyboru, aby je

przemy le i inaczej je odczuwa . Mo emy tak e zmniejszy ich nat enie, wprowadzaj c do

nich nowe przekazy, dzi ki czemu przestaj one by tak wa ne, jak w okresie, kiedy je prze ywali my. Mo emy równie czerpa korzy ró nych rzeczy i poszerza

z przeszło ci, ucz c si z niej nowych,

własne perspektywy. Zawsze jest przed nami wybór, jak

odpowiemy na to, co jest w naszym umy le, i mo emy wybra decyzj , e si zmieniamy. To charakter czyni z nas warto ciowe jednostki. Jest to zdolno staniemy. Osobowo

dokonania wyboru, kim si

jest po prostu wynikiem naszego charakteru.

A teraz krótko - mo esz dokona wyboru, e nie b dziesz ju osobowo ci typu A. Mo esz si nauczy wychodzi z biura o godzinie pi tej. Mo esz nauczy si mniejszego krytycyzmu w stosunku do własnej osoby. Mo esz nauczy si akceptowa sprawy, które od ciebie nie zale . Jest to sprawa wyboru, a twoje serce podzi kuje, e mu ul yłe . Mo emy równie

zmniejszy

gro ce nam ryzyko dzi ki wielu zmianom, które

wprowadzimy do naszego od ywiania. Najwa niejsze dotycz ilo ci tłuszczu w diecie i zawarto ci antyoksydantów w spo ywanych produktach. Ponadto musimy pami ta , e do choroby serca przyczynia si niski poziom magnezu i potasu. Chorzy na cukrzyc s trzy razy bardziej nara eni na chorob

sercowo-naczyniow , poniewa

maj

nieprawidłowy

metabolizm cukrów i tłuszczów. Agregacja płytek krwi, tworzenie fibrynogenu i podwy szony poziom homocysteiny we krwi to zmiany stwierdzane w chorobie serca, które równie mo na regulowa diet .

PODWY SZONY POZIOM CHOLESTEROLU Cholesterol jest zbudowany z cz steczek protein, które przenosz we krwi tłuszcz (w formie trójglicerydów). S

cztery rodzaje cholesterolu: VLDL (ang. very low-density

lipoproteins - lipoproteiny o bardzo małej g sto ci), LDL (low-density li-poproteins lipoproteiny o małej g sto ci), HDL (high-density lipoproteins - lipoproteiny o du ej g sto ci) i bardzo niebezpieczna lipoproteina A, która ma budow LDL, ale jest otoczona przylegaj c do niej cz steczk białka nazywan apolipo-protein A. S to uszkodzone cz steczki LDL, o których ju mówili my. Spróbujmy to upro ci . „Zły" jest zbyt wysoki poziom (st enie) LDL i VLDL. LpA to zmieniona cz steczka LDL. Tak wi c do wrogów mo emy zaliczy te trzy substancje, a jedynym naszym sprzymierze cem pozostaje HDL. Zarówno lipoproteiny o małej, jak i o du ej g sto ci pełni w organizmie wa ne funkcje, ale to wła nie LDL mo e by zmieniona przez uszkadzaj cy wpływ oksydantów i przyczynia

si

do powstania „komórek

piankowatych", które działaj jak zabójcy. Zadanie LDL polega na transporcie tłuszczów z w troby do komórek ciała. HDL

odprowadza tłuszcze z powrotem do w troby. Całkowita ilo

wszystkich rodzajów

cholesterolu we krwi powinna wynosi około 200 mg/dl. St enie LDL powinno by ni sze od 130 mg/dl, HDL - wy sze od 35 mg/dl. Całkowita ilo

przenoszonych przez nie

trójglicerydów powinna wynosi mniej ni 150 mg/dl. Je li poziom LDL jest u ciebie za wysoki, oznacza to zwi kszenie ryzyka zawału serca i udaru mózgu. Celem wi c b dzie podwy szenie poziomu HDL, obni enie za poziomu LDL. Jak mo na to zrobi ? Najszybszym sposobem zmiany rodzaju tłuszczu kr

cego we

krwi jest zmiana rodzaju tłuszczu, który zjadasz. Jest to przyczyna, dla której ludzie dyskutuj c tłuszczach nasyconych, wielonienasyconych i jednonienasyconych. Tłuszcze nasycone powoduj podwy szenie poziomu cholesterolu LDL, kropka! Tłuszcze nasycone łatwo rozpozna , poniewa w temperaturze pokojowej wyst puj w stanie stałym. Najgorsze s tłuszcze do pieczenia oraz margaryna. Do tłuszczów nasyconych nale y tak e ta biała warstewka tłuszczyku wokół steku z ko ci . Najcz ciej tłuszcze nasycone s mieszane z nienasyconymi i w ten sposób ukrywane, dlatego nale y dokładnie czyta

etykiety na

opakowaniach produktów tłuszczowych. Najlepsze oleje u ywane do celów kuchennych to olej canola, zawieraj cy najwi ksz ilo

jednonienasyconych kwasów tłuszczowych, i oliwa

z oliwek, która zajmuje wprawdzie drugie miejsce, ale ma dobry zapach i inne warto ci. U ywanie tych tłuszczów do potraw, unikanie tłuszczów do pieczenia i margaryny oraz ograniczenie ogólnej ilo ci spo ywanego tłuszczu pozwoli na zmian twojego profilu krwi. Innym sposobem jest u ywanie tłuszczów, które obni aj poziom LDL i trójglicerydów. Nale y do nich olej rybny, zawieraj cy kwasy tłuszczowe omega-3. Otrzymuje si go z takich ryb, jak łoso , makrela, led

i halibut, pochodz cych z wód pomocnych

(zimnych). Najwi ksz liczb chorób serca spotyka si u ludzi z najni szym poziomem kwasów tłuszczowych omega-3. I odwrotnie, nie słyszy si wiele o chorobach serca w Japonii, poniewa

jedn

połow

diety stanowi tam susi, a drug - gotowane na parze

warzywa. Kwasy tłuszczowe omega-3 obni aj zmniejszaj agregacj płytek krwi i obni aj

poziom LDL i trójglicerydów we krwi,

ci nienie krwi. Mo esz dostarczy organizmowi

kwasy tłuszczowe omega-3, jedz c wymienione ryby przynajmniej 2 razy w tygodniu lub uzupełniaj c diet olejem w postaci kapsułek. Uwaga: przy stosowaniu kapsułek mo e ci si odbija olejem rybnym. Zapobiega temu ucie tabletki z lecytyn w czasie przyjmowania kapsułki.

NIEKORZYSTNE ZMIANY CHEMICZNE WE KRWI Czynniki ryzyka, które równie daje si zwalcza wła ciwym od ywianiem, mog

dotyczy zaburze

składu chemicznego krwi. Płytki krwi to komórki odpowiedzialne za

tworzenie skrzepu krwi. W warunkach prawidłowych s one rozmieszczone równomiernie we krwi, ale kiedy dochodzi do ich skupiania si (agregacji), tworz mi kki zakrzep w druj cy ze strumieniem krwi. Je li nie ulegnie on rozpadowi przed doj ciem do drobnego naczynia krwiono nego, mo e je zablokowa . Jest to szczególnie niebezpieczne, je li naczynie znajduje si w mózgu. Zaleca si wówczas przywrócenie prawidłowych warto ci frakcji cholesterolu przez spo ywanie kwasów tłuszczowych omega-3 i utrzymanie wysokiego poziomu antyoksydantów. Szczególnie po yteczny w tych zaburzeniach jest wspaniały anty-oksydant, jakim jest czosnek, zwłaszcza w postaci preparatu Kyolic. Witamina B6 (pirydoksyna) równie hamuje agregacj płytek i obni a poziom cholesterolu całkowitego we krwi. Drug nieprawidłowo ci krwi, zwi zan ze zwi kszonym ryzykiem choroby układu sercowo-naczyniowego, jest nadmierne wytwarzanie fibrynogenu. Fibrynogen jest to wa ne białko, bior ce równie udział w procesie krzepni cia krwi, ale je li jest ono wytwarzane w nadmiarze, powoduje zag szczenie krwi i wyzwala powstawanie blaszek mia d ycowych. I znów wiczenia fizyczne, czosnek, tłuszcze omega-3 i witamina B6 mog wyeliminowa ten czynnik ryzyka. Trzecie zaburzenie chemiczne krwi to podwy szony poziom homocysteiny. Homocysteina jest to aminokwas, powstaj cy w procesie przemiany metioniny w cystein (jeden aminokwas przemienia si w drugi). Normalnie ulega ona przemianie w cystein i jej poziom we krwi pozostaje prawidłowy, ale je li proces ten zatrzyma si w fazie przej ciowej, homocysteina zaczyna si gromadzi we krwi. Najcz ciej spotyka si to u osób, które maj za mało kwasu foliowego, witaminy B6 (pirydoksyny) i witaminy B12koniecznych do zako czenia przemiany homocysteiny w cystein . Zwi kszona ilo

homocysteiny uszkadza

bezpo rednio t tnic i jej ródbłonek. Nieprawidłowy poziom homocysteiny spotyka si u około 40% pacjentów z chorob

serca. Rozwi zaniem problemu jest przyjmowanie

codziennie 400 mikrogramów kwasu foliowego, 100 miligramów witaminy B6 i 1000 mikrogramów witaminy B12.

NISKI POZIOM ANTYOKSYAANTÓW Niski poziom antyoksydantów zawsze wi zano ze zwi kszonym ryzykiem choroby układu sercowo-naczyniowego. Jak powiedzieli my, pierwotna przyczyna mia d ycy naczy krwiono nych polega na uszkodzeniu oksydacyjnym ciany naczy

ł cznie ze zmianami

cholesterolu LDL. Tkanki i komórki tłuszczowe s wra liwe na peroksydacj lipidów, co stwarza zapotrzebowanie na rozmaite antyoksy-danty, z których najwa niejsze to witaminy E

i C, selen i karotenoidy: beta-karoten i likopen. By mo e witamina E jest jedynym antyoksydantem koniecznym dla zdrowia serca. Jest ona szybko doł czana do cz steczki cholesterolu LDL i chroni j

przed uszkodzeniem

wywołanym przez wolne rodniki. Zmniejsza równie poziom cholesterolu LDL, zwi ksza poziom HDL, hamuje agregacj płytek krwi i wywołuje rozpad nadmiaru fibrynogenu. W celach zapobiegawczych wystarczaj ce s małe dawki witaminy E, natomiast eby skutecznie zwalcza istniej ce powikłania, konieczne jest stosowanie dawek powy ej 400 j.m. dziennie. „Komórki mi ni gładkich" to jeszcze inny problem wi

cy si z chorob ser-cowo-

naczyniow . Chodzi tu o nieprawidłowe komórki wyst puj ce w cianie t tnic i aktywno enzymu kinazy białkowej C. Enzym ten odgrywa główn

rol

w tworzeniu owych

nieprawidłowych komórek. Wykazano, e witamina E (naturalny d-alfa-tokoferol, nie za syntetyczny d-1 alfa-tokoferol) zastosowana u szczurów, królików i ludzi blokuje kinaz białkow C i zapobiega powstawaniu tych nieprawidłowych komórek mi ni gładkich. Na podstawie poziomu witaminy E mo na łatwiej przewidywa zawał serca ni na podstawie poziomu cholesterolu. Niski poziom witaminy E prawie zawsze poprzedza powikłania ze strony serca. U 90 000 piel gniarek, którym podawano przez 2 lata 100 j.m. witaminy E, stwierdzono zmniejszenie o 50% liczby zachorowa na choroby serca. Podobnie u m czyzn, pracuj cych zawodowo w słu bie zdrowia, którzy przyjmowali umiarkowane dawki witaminy E, wykazano zmniejszenie o 40% zachorowa

na choroby sercowo-

naczyniowe. Dzi ki swoim ró norakim wła ciwo ciom witamina C pozostaje najbardziej podstawowym antyoksydantem. Nie tylko sama działa jako antyoksydant, ale wspomaga równie działanie enzymów antyoksydacyjnych i regeneracj witaminy E. Zwi ksza to ogólne mo liwo ci antyoksydacyjne organizmu i pozwala na zmniejszenie poda y witaminy E. Witamina C równie obni a poziom cholesterolu i ci nienie krwi, hamuje agregacj płytek krwi i wzmacnia naczynia krwiono ne. Potrafi równie

zablokowa

we krwi działanie

wolnych rodników, zanim zaatakuj cz steczki LDL. Dopiero niedawno odkryto, e karotenoidy wykazuj wła ciwo ci korzystne dla serca. Wyniki s zach caj ce. Obserwowano grup 22 osób pal cych i niepal cych, zach caj c ich do jedzenia warzyw bogatych w karotenoidy: marchwi zawieraj cej beta-karoten, pomidorów z likopenem oraz fasoli, kapusty i szpinaku zawieraj cych lutein . Warzywa te wnosiły do ich diety dodatek około 30 miligramów karoteno-idów. Ju

po 2 tygodniach poziom

karotenoidów we krwi uległ podwy szeniu o 23% u pal cych i o 11% u osób niepal cych. U pal cych stwierdza si zazwyczaj niedobór karotenoidów, wi c ró nica ta ma charakter

znamienny. Oznacza to podniesienie oporno ci na oksydacj LDL o 14% u pal cych, a o 28% u niepal cych. Stanowi to dodatkowy or

w walce z tworzeniem si

blaszek

mia d ycowych. Równie wa ne w zmniejszaniu ryzyka zawaha serca mog

okaza

si

proanto-

cyjanidyny. Te bardzo silne substancje antyoksydacyjne, wyst puj w licznych produktach ywno ciowych, ale w sprzeda y s dost pne preparaty uzyskiwane z wyci gów z kory sosny morskiej i nasion winogron. Uwa a si , e działanie ich w zakresie neutralizacji wolnych rodników jest 20-50 razy wi ksze od działania witamin C i E. Proantocyjanidyny s rozpuszczalne w wodzie i dzi ki temu uzupełniaj działanie witaminy C. Udowodniono równie , e maj ochronny wpływ na cian t tnic, obni aj poziom cholesterolu i zmniejszaj złogi cholesterolowe w

cianach t tnic. Przeci tne zalecane dawki wynosz

50-100

miligramów dziennie, ale w celach leczniczych powinno sie je zwi kszy do 200-300 miligramów dziennie. Obecnie wielu lekarzy, w tym kardiologów, zaleca stosowanie aspiryny jako rodka zapobiegaj cego zawałowi serca. Podkre la si przeciwzakrzepowe działanie aspiryny, co zmniejsza ryzyko ataku wie cowego, a stosowane dawki wynosz 300-900 miligramów dziennie. Jednak przy tych dawkach istnieje du e niebezpiecze stwo powstania krwawi cego owrzodzenia trawiennego. Nie wydaje si , eby to był dobry interes, zwłaszcza e s inne, lepsze rozwi zania. Utrzymaniu prawidłowego składu krwi i zapobieganiu agregacji płytek słu

omówione wy ej takie naturalne substancje, jak witamina C, kwasy tłuszczowe omega-

3, witamina E i zespół witamin B. Szczególnie korzystne jest przeciwzakrzepowe działanie czosnku. Osobi cie zalecam dodatkowo stosowanie wyci gu z miłorz bu dwuklapowego, poniewa wiem, e wspomaga on kr enie mózgowe oraz mikrokr enie obwodowe. Zamiast działa bezpo rednio na krew, wspomaga rozkurcz naczy krwiono nych i zwi ksza przepływ krwi. Jeste my w stanie kontrolowa ka dy aspekt choroby serca. Tak, b dzie to wymagało od ciebie zmian stylu ycia, ale có jest wart styl ycia, je li trzeba za niego zapłaci

yciem?

Uwa am, e musisz dokona tych zmian. WARZYWA A JEDZENIE MI SA Nie musisz koniecznie sta si wegetarianinem, eby si zdrowo od ywia , ale coraz wi cej dowodów naukowych wskazuje, e b dziesz czuł si lepiej, je li befsztyk czy hamburger stanie si raczej wyj tkiem ni reguł

w twoim jadłospisie. Dieta bogata w owoce i warzywa

odgrywa znacz c rol w ograniczeniu podstawowych przyczyn zgonów. Jednak mimo e przewa aj

dowody o korzy ciach diety bez mi snej, lepszej ni

dieta przeładowana

tłuszczami zwierz cymi, nie oznacza to, e musisz całkowicie wykre li mi so ze swojego jadłospisu. Pami taj jednak, e mi so nie chroni twojego organizmu, a przy tym powoduje pewne szkody, natomiast twoim wiernym sojusznikiem w walce z chorob pozostaj owoce i warzywa. A oto cztery główne przyczyny, niektóre czerwonego mi sa, przemawiaj ce na korzy

ci le zwi zane ze spo ywaniem

diety bogatej w owoce i warzywa.

Choroba serca. Od dwudziestu lat naukowcy zalecaj diet bogat w warzywa i owoce ze wzgl du na nisk

zawarto

w niej cholesterolu i tłuszczów nasyconych. Prowadzone

równolegle badania wykazuj

ponadto,

e rozpuszczalne włókna błonnika zawarte w

j czmieniu, owsie, grochu i fasoli aktywnie obni aj poziom cholesterolu. Rak. Je li ju zupełnie nie mo esz odzwyczai si od rosyjskiej ruletki z paleniem papierosów, zabezpiecz si przynajmniej spo ywaniem du ej ilo ci owoców i warzyw. Pozwoli to na ograniczenie nie tylko ryzyka zachorowania na raka płuc, ale równie zmniejszy zapadalno na inne rodzaje nowotworów zło liwych, jak rak oł dka, jamy ustnej, gruczołu krokowego, układu pokarmowego i jelita grubego. Badanie przeprowadzone przez Wydział Medyczny Uniwersytetu Harvarda, obejmuj ce grup 50 000 m czyzn, wykazało, e m czy ni, którzy jedz czerwone mi so 5 razy w tygodniu, choruj 4 razy cz ciej na raka jelita grubego w porównaniu z m czyznami, którzy jedz czerwone mi so raz w miesi cu. W tym samym badaniu stwierdzono, e m czy ni jedz cy mi so codziennie byli 2 razy bardziej zagro eni powstaniem raka gruczołu krokowego w porównaniu z m czyznami, którzy nie jedli mi sa regularnie. Zanieczyszczenie wody i powietrza. Mo esz w to wierzy lub nie, ale mi so wpływa po rednio na zanieczyszczenie naszego

rodowiska. Poza wszystkimi

rodkami chemicznymi,

pestycydami i innymi truciznami dostaj cymi si do wody pitnej i uwalnianymi do powietrza, którym oddychamy, do wody dostaj si równie odpady z terenów hodowlanych, fabryk drobiu i innych zakładów słu cych produkcji zwierz cej. Ponadto ocenia si , e w atmosferze ziemskiej znajduje si 30 milionów ton metanu - gazu stanowi cego jeden z głównych czynników sprzyjaj cych globalnemu wzrostowi temperatury, wydostaj cego si z nawozów zwierz cych i składowisk odpadów. Bezpieczna ywno . Nie ma co do tego adnych w tpliwo ci - jedzenie mi sa stanowi dla ciebie wi ksze ryzyko ni

posiłek składaj cy si

ze zdrowych owoców i warzyw. W

rzeczywisto ci niektóre najgro niejsze dla człowieka choroby s skutkiem jedzenia pokarmów zwierz cych. Wołowina, prawdopodobnie najcz ciej jedzone mi so w Stanach Zjednoczonych, stanowi najcz stsze ródło bakterii Esche-richia coli. Poza tym nieprawidłowo przygotowany drób jest dobr po ywk d la bakterii Salmonella i

Campylobacter. Te zarazki, gro ne dla człowieka i zwierz t, mog znajdowa si równie w surowych warzywach i owocach, ale najcz ciej wykrywa si je w drobiu. Nawet „owoce morza", je li s ska one lub nieodpowiednio przygotowane, mog by przyczyn powa nej choroby.

CUKRZYCA Kto mógłby si

zdziwi , dlaczego omawia si

cukrzyc

w ksi ce o superan-

tyoksydantach. S dwie przyczyny. Pierwsza - to fakt, e uszkodzenie przez wolne rodniki komórek beta, produkuj cych insulin , uwa a si za główn przyczyn cukrzycy. Druga - to mo liwo

ogromnego

zmniejszenia

powikła

cukrzycy

dzi ki

zastosowaniu

antyoksydantów. Cukrzyca polega na przewlekłym zaburzeniu metabolizmu w glowodanów, tłuszczów i białek, objawiaj cym si cukrzyca przyczynia si

podwy szeniem poziomu cukru we krwi na czczo. Ponadto do znacznego wzrostu zagro enia chorob

naczyniowym mózgu, chorob

nerek i tzw. neuropati

serca, udarem

cukrzycow , która polega na

powa nym uszkodzeniu czynno ci nerwów. W cukrzycy trzustka nie wydziela dostatecznej ilo ci insuliny albo komórki ciała staj si oporne na działanie insuliny, przez co cukier z krwi nie mo e przedosta si do komórek i powstaj powa ne powikłania. Obecnie na wiecie ro nie liczba chorych na cukrzyc (w Stanach Zjednocznych jest w przybli eniu 5 milionów chorych na cukrzyc , liczb za osób z nie rozpoznan cukrzy-c ocenia si na dalsze l0 milionów). Siane s dwa podstawowe rodzaje cukrzycy: typ Ijest to cukrzyca insulinozale n , wyst puj ca głównie u dzieci i młodzie y, typ II to cukrzyca insulinoniezale na, na któr choruj przewa nie osoby w wieku powy ej 40 lat. Objawy s z reguły takie same; do klasycznych objawów cukrzycy nale y cz ste oddawanie moczu, nadmierny apetyt i nadmierne pragnienie. Inne to pogorszenie widzenia, wi d skóry, zm czenie, powolne gojenie si dr twienie stóp. Na cukrzyc

mog

ran i zaka enia skóry oraz mrowienie i

tak e wskazywa

przewlekaj ce si

objawy

grypopodobne, utrata włosów na skórze nóg, nadmierny wzrost włosów na skórze twarzy i pojawianie si

ółtych k pek (okre lanych jako ółtaki) na skórze ciała. Pierwszym objawem

cukrzycy u m czyzn mo e by zapalenie oł dzi i napletka. Nie rozpoznana cukrzyca w sposób tragiczny doprowadza u milionów osób do utraty wzroku, a powikłania cukrzycy stanowi

jedn

z głównych przyczyn zgonów w Stanach Zjednoczonych. Do wykrycia

cukrzycy, pozornie bez-objawowej, wystarczy zwykłe badanie cukru w moczu.

Dokładna przyczyna cukrzycy I typu nie jest znana. Przyjmuje si

obecnie,

e

przyczyn mo e stanowi uszkodzenie komórek beta trzustki, produkuj cych insulin , z jednoczesnym upo ledzeniem ich zdolno ci do regeneracji. W cukrzycy typu I układ odporno ciowy organizmu w sposób oczywisty atakuje trzustk . Ta choroba autoimmunologiczna jest ci le zwi zana z wolnymi rodnikami, które uszkadzaj komórki beta trzustki. 90% chorych ma typ II cukrzycy - cukrzyc insulinoniezale n . W tej grupie poziom insuliny jest podwy szony, co wskazuje na utrat przez komórki wra liwo ci na insulin . Otyło

stanowi tutaj czynnik sprzyjaj cy chorobie, poniewa 90% pacjentów z tym typem

cukrzycy wykazuje nadwag . Bardzo wa ne jest, e osi gni ciu prawidłowej masy ciała towarzyszy normalizacja poziomu cukru we krwi u wi kszo ci tych pacjentów.

ZMIANY BIOCHEMICZNE Dwie wa ne uwagi. Pierwsza dotyczy glikozylacji, czyli wi zania si glukozy z proteinami, co prowadzi do zmian struktury i czynno ci białek organizmu. U chorego z cukrzyc

nast puje nadmierna glikozylacja białka czerwonych krwinek, soczewek oka i

osłonek mielinowych otaczaj cych komórki układu nerwowego. Glikozylacja nie jest zjawiskiem korzystnym. Druga dotyczy wytwarzania w cukrzycy sorbitolu, po redniego produktu metabolizmu glukozy. Powstaje on w komórce w wyniku działania enzymu reduktazy aldozowej. U osób zdrowych sorbitol tworzy si tak e, ale szybko ulega przemianie we fruktoz , inny cukier prosty, co pozwala na wydalanie go z komórki. Jednak u chorych na cukrzyc , cz sto maj cych wysoki poziom cukru we krwi, sorbitol gromadzi si w komórce, przyczyniaj c si w du ym stopniu do powikła cukrzycy. Nast puj ce choroby wi

si

ci le z cukrzyc :

mia d yca naczy krwiono nych, neuropatia cukrzycowa, retinopatia cukrzycowa, nefropatia cukrzycowa (choroba nerek) i owrzodzenia stóp na tle cukrzycy. Chorzy na cukrzyc

s

obci eni potrójnym ryzykiem przedwczesnej

mierci z

powodu stwardnienia t tnic w porównaniu z osobami nie choruj cymi na cukrzyc . Dlatego tak bardzo wa ne jest zmniejszanie tego ryzyka przez zapobieganie mia d ycy. Omówiono to w podrozdziale „Choroby układu sercowo-naczyniowego", s. 61. Bardzo cz ste niekorzystne objawy towarzysz ce cukrzycy to zaburzenie czynno ci nerwów obwodowych z towarzysz cym mrowieniem, dr twieniem i bólem oraz osłabieniem mi ni. Neuropatia cukrzycowa mo e równie

uszkadza

czynno

serca (wywołuj c

niemiarowo ), przewodu pokarmowego, p cherza moczowego; jest ona cz st przyczyn

impotencji u m czyzn. Badania wykazuj , e neuropatia cukrzycowa spowodowana jest nagromadzeniem w komórkach sorbitolu. Retinopatia cukrzycowa jest bardzo powa nym schorzeniem oczu, które doprowadza do lepoty. W Stanach Zjednoczonych jest ona główn przyczyn utraty wzroku. Cukrzycowe uszkodzenie nerek (nefropatia) jest to na nieszcz cie cz ste powikłanie cukrzycy i główna przyczyna zgonów w tej chorobie. Owrzodzenia stóp na tle cukrzycy s tak e powa nym problemem. Główn przyczyn tego powikłania stanowi utrata dopływu krwi do ko czyn i towarzysz ca utrata czucia z powodu obwodowej neuropatii. Zgorzel stóp u chorych z cukrzyc wyst puje 20 razy cz ciej ni

w normalnej populacji. Wła ciwe post powanie mo e jednak zapobiec powstaniu

owrzodze . Nale y unika zranie stóp i nie pali papierosów. Zadbanie o wygodne obuwie, utrzymywanie stóp suchych, w czysto ci i cieple zapobiega powstawaniu owrzodze . Palenie papierosów powoduje zw enie obwodowych naczy krwiono nych i zmniejszenie dopływu do nich krwi, co w efekcie daje zgorzel i cz sto powoduje konieczno

amputacji chorej

ko czyny.

WITAMINY I SKŁADNIKI MINERALNE Ze wszystkich substancji, którymi nale y uzupełnia diet w cukrzycy, najwa niejszy jest chrom. Wiele bada klinicznych po wi conych cukrzycy wykazało, e wspomagaj ce dawki chromu w diecie obni aj poziom cukru we krwi na czczo, poprawiaj tolerancj glukozy, obni aj natomiast podnosz

poziom insuliny, całkowitego cholesterolu i kwasów tłuszczowych, poziom cholesterolu HDL „dobrego". Niedobór chromu mo e by

podstawowym czynnikiem przyczyniaj cym si u du ej liczby Amerykanów do zaburze poziomu cukru we krwi w cukrzycy i do hipoglikemii (niski poziom cukru we krwi). S liczne dowody potwierdzaj ce, e w Stanach Zjednoczonych wyst puje znaczny niedobór chromu. Chocia

oficjalne dawki nie zostały ustalone, osobi cie uwa am,

e 200-400

mikrogramów soli chromowej kwasu pikolinowego dziennie jest konieczne dla wyrównania poziomu cukru. Nale y oczywi cie regularnie bada poziom cukru we krwi i zasi ga rady swojego lekarza.

SZCZEGÓLNA ROLA WITAMINY C Witamina C jest transportowana do komórki w poł czeniu z insulin . Dlatego chorzy na cukrzyc

cz sto maj

braki wewn trzkomórkowej witaminy C i mimo niekiedy

prawidłowej zawarto ci witaminy C w diecie wielu chorych na cukrzyc ma niedobór tej

witaminy. Ten ukryty przewlekły niedobór witaminy C prowadzi do licznych, ju omawianych, powikła , jak schorzenia naczy krwiono nych, wzrost poziomu cholesterolu (wi

cy si z mia d yc ) oraz do znacznego upo ledzenia układu odporno ciowego. Wa ny jest fakt, e bardzo du e dawki witaminy C (co najmniej 2000 miligramów

dziennie) skutecznie zmniejszaj ilo

niebezpiecznego sorbitolu nagromadzonego w

komórkach krwinek czerwonych u chorych na cukrzyc . Pami tajmy, e gromadzenie si sorbitolu powoduje liczne powikłania cukrzycy, zwłaszcza zaburzenia oczu i nerwów.

NIACYNA I AMID KWASU NIKOTYNOWEGO Niacyna (witamina B3 albo kwas nikotynowy) nie jest antyoksydantem jak chrom, ale odgrywa wa n

rol

w tolerowaniu przez organizm glukozy. Stanowi wi c niezb dny

składnik od ywczy w leczeniu schorze polegaj cych na zaburzeniu poziomu cukru we krwi, takich jak cukrzyca i hipoglikemia. Stwierdzono, e uzupełnianie witaminy B3 w diecie chorych na cukrzyc daje wiele korzy ci (nie nale y jednak przekracza dawki 100 mg dziennie).

WITAMINY B6 J B12 Uzupełnianie witaminy B6(w dawce 50-100 mg dziennie) w cukrzycy ma du e znaczenie dla ochrony przed powstaniem neuropatii, czyli powikła

w obr bie układu

nerwowego. Podobnie skuteczne w zwalczaniu neuropatii cukrzycowej jest podawanie witaminy B12. Stosuje si doustnie dawki 1000-3000 mikrogramów dziennie. Mo e by równie konieczne podawanie witaminy B12 w zastrzykach.

WITAMINA E Jak ju mówiono, witamina E jest silnym i wa nym antyoksydantem. Chorzy na cukrzyc wykazuj zwi kszone zapotrzebowanie na witamin E. Wspomaga ona działanie insuliny i ma wiele innych korzystnych wła ciwo ci. Zaleca si stosowanie witaminy E w dawkach dziennych 800-1200 j.m. Uzupełnianie witaminy E w diecie chorych na cukrzyc

zmniejsza ogólny stres

oksydacyjny i wpływa na znaczne ograniczenie powikła w tej chorobie. Uwa a si równie , e witamina E pozwala zapobiega cukrzycy. W pewnym badaniu klinicznym stwierdzono, e osoby z niskim poziomem witaminy E we krwi były czterokrotnie bardziej zagro one wyst pieniem u nich cukrzycy.

CYNK Cynk jest silnym antyoksydantem, a tak e pierwiastkiem nadzwyczaj wa nym dla całego metabolizmu insuliny. Ma działanie ochronne - zapobiega uszkodzeniu komórek

trzustki. U chorych na cukrzyc dochodzi do nadmiernego wydalania du ych ilo ci cynku, co wymaga uzupełniania go w diecie. Cynk wpływa reguluj ce na poziom insuliny w obu typach cukrzycy i sprzyja gojeniu ran, co jest szczególnie wa ne u chorych na cukrzyc . YWNO

ZAWIERAJ CA CYNK

Dro d e piwne Ostrygi Drób „Owoce morza" Fasola Pestki (nasiona) dyni Grzyby Pestki (nasiona) słonecznika Lecytyna sojowa Mi so Mi so jagni ce Morszczyn Nasiona soi Orzechy p ka Ro liny str czkowe Ryby Sardynki W troba Ziarna zbó ółtka jaj RO LINY ZAWIERAJ CE CYNK: Chmiel zwyczajny Dzika ró a (owoce) Lucerna siewna Łopian wi kszy (korze ) Mniszek lekarski Ostropest plamisty Papryka cayenne wietlik ł kowy Tarczyca (Scutellaria)

Zalecana dzienna dawka cynku w postaci pikolinianu cynku wynosi 30-50 miligramów dziennie. Pami taj jednak, e stosowanie cynku w dawce przekraczaj cej 100 miligramów dziennie mo e spowodowa osłabienie odporno ci i działa niekorzystnie.

FLAWONOIDY — ANTYOKSYDANTY Flawonoidy s

bardzo skuteczne w leczeniu cukrzycy. Kwercetyna wyzwala

wydzielanie insuliny i razem z innymi flawonoidami hamuje gromadzenie si sor-bitolu w tkankach i krwi. Flawonoidy podwy szaj wewn trzkomórkowy poziom witaminy C, co przeciwdziała nieprawidłowemu przenikaniu płynów do tkanek i powstawaniu wynaczynie podskórnych oraz, co mo e najwa niejsze, wzmacniaj układ odporno ciowy. Chorzy na cukrzyc powinni zwi kszy ilo

flawonoidów w diecie i przyjmowa

wyci gi z ro lin bogatych we flawonoidy, jak wyci g z czarnych jagód lub z nasion winogron. Ja sam przyjmuj codziennie 200 mg wyci gu z nasion winogron. Czosnek i cebula wykazuj wła ciwo ci obni ania poziomu cukru we krwi. Uwa a si , e powoduj to zawarte w nich zwi zki siarki. Te dwie ro liny z rodziny liliowatych poza obni aniem poziomu cukru we krwi maj jeszcze dodatkowo korzystne działanie w cukrzycy, gdy wzmacniaj

odporno , obni aj poziom cholesterolu we krwi i usuwaj z krwi

zanieczyszczenia, co ma du e znaczenie w zapobieganiu powikłaniom tej choroby.

WICZENIA FIZYCZNE Na zako czenie trzeba podkre li , e ka dy program leczenia cukrzycy powinien uwzgl dnia

wa ne

wiczenia fizyczne. Aktywno

fizyczna zwi ksza wra liwo

na

insulin , a jednocze nie zmniejsza zapotrzebowanie na insulin . Towarzyszy temu poprawa tolerancji glukozy, a ponadto wykazano, e dzi ki wiczeniom fizycznym obni a si poziom całkowitego cholesterolu i trój glicerydów we krwi, natomiast podwy sza poziom cholesterolu HDL („dobrego").

wiczenia fizyczne sprzyjaj

chudni ciu u chorych z

nadwag . Wreszcie wiczenia te zwi kszaj zawarto insuliny u chorych z cukrzyc

chromu w tkankach i wychwytywanie

insulinozale n . Mo na wnioskowa ,

e liczne korzy ci

zwi zane z uprawianiem wicze fizycznych s bezpo rednio zwi zane z usprawnieniem metabolizmu chromu.

JASKRA Jaskra mo e wyst powa

w postaci ostrej i przewlekłej. Posta

ostra stanowi

prawdziwy przypadek nagły w medycynie - dochodzi do szybkiego wzrostu ci nienia ródocznego (wewn trzgałkowego) w gałce ocznej najcz ciej w jednym oku. Pojawia si bardzo

silny pulsuj cy ból oka i pogorszenie widzenia. renica rozszerza si , a staje si sztywna, dopóki nie zmniejszy si ci nienie ródoczne. Do cz stych objawów nale

równie nudno ci,

wymioty oraz ogólne bardzo złe samopoczucie. Cz ciej wyst puje przewlekła posta jaskry. Do wzrostu ci nienia ródoczne-go dochodzi tu stopniowo, przy czym w pocz tkowym okresie choroby mog nie wyst powa adne objawy. Dlatego w celu rozpoznania konieczne jest regularne mierzenie ci nienia ródocznego. W chorobie tej dochodzi do stopniowej utraty wzroku, najcz ciej w obwodowym polu widzenia, co przejawia si tzw. widzeniem lunetowym (tunelowym). Jaskra powstaje wówczas, kiedy powstawanie cieczy wodnistej oka jest wi ksze ni jej odpływ. Wywołuje to wzrost ci nienia ródocznego. Prawidłowe ci nienie ródoczne wynosi 10-20 mm Hg. W lekkich i rednioci kich przypadkach przewlekłej jaskry ci nienie to mo e wzrasta do 40 mm Hg. W przypadkach ostrej jaskry mo e by nawet wi ksze od 40 mm Hg. W Stanach Zjednoczonych około 2 milionów ludzi choruje na jaskr , przy czym wielu z nich nawet nie zdaje sobie z tego sprawy. 90% cierpi na posta przewlekł , co sprawia, e niewielu lekarzy rodzinnych widziało kiedykolwiek przypadek ostrej jaskry. Jaskra jest główn przyczyn utraty wzroku u dorosłych. Uwa a si , e przyczyn zmian chorobowych w jaskrze jest nieprawidłowy skład i budowa podstawowych struktur oka zło onych z kolagenu, który jest głównym białkiem organizmu, ł cznie z okiem. Zmiany chorobowe prowadz do zablokowania odpływu cieczy wodnistej oka, w wyniku czego wzrasta ci nienie ródoczne. Wiele wa nych antyoksydantów ma bardzo korzystny wpływ na zapobieganie i zwalczanie jaskry. W utrzymaniu odpowiedniego składu kolagenu nadzwyczaj wa n rol pełni witamina C. W leczeniu chorych z jaskr

o umiarkowanym przebiegu wystarcza czasami

zastosowanie witaminy C doustnie w dawce 2000 mg dziennie. W przypadkach ci kich mog by konieczne znacznie wi ksze dawki (nawet 25-50 gramów dziennie). Niekiedy wskazane jest podawanie witaminy C do ylnie. Bioflawonoidy, zwłaszcza proantocyjanidyny, wyst puj ce w owocach takich ro lin jak borówka czarna (czarne jagody), wspomagaj zwi kszaj skuteczno

prawidłowy metabolizm kolagenu i

witaminy C, dzi ki czemu, zapobiegaj c szkodom wywoływanym

przez wolne rodniki, współdziałaj w zachowaniu prawidłowego stanu kapilarów i stabilno ci kolagenu tworz cego substancj mi dzykomórkow . Zalecana dawka wyci gu z czarnych jagód wynosi 80 miligramów 3 razy dziennie.

Wykazano, e bioflawonoid rutyna zawarty w owocach cytrusowych równie obni a ci nienie ródoczne. W leczeniu jaskry skuteczny okazał si wyci g z miłorz bu dwuklapowego (Ginkgo biloba) -jego preparaty standardowe zawieraj 24% flawonoglikozydów. Stosuje si dawki 40-80 miligramów 3 razy dziennie. Przypadki przewlekłej jaskry leczono tak e skutecznie przez zwalczanie alergii pokarmowych. W jednym z bada

klinicznych prowadzonych w grupie licz cej 100

pacjentów ekspozycja na alergeny pokarmowe lub rodowiskowe wykazała natychmiastowy wzrost ci nienia ródocznego, oprócz innych typowych objawów uczulenia. Jest oczywiste, e w przypadku rozpoznania jaskry nale y przeprowadzi badanie równie w kierunku alergii pokarmowej.

ZA MA (KATARAKTA) Za ma jest cz stym powikłaniem wyst puj cym w procesie starzenia si . Dochodzi w niej do powstania m tnych osadów w normalnie przezroczystej soczewce oka. W niektórych przypadkach za ma jest niewielka, narasta powoli i nie stwarza wi kszych problemów, ale u wielu osób powi ksza si , zajmuj c całe pole widzenia, i doprowadza ostatecznie do lepoty. Post powanie lecznicze polega na odczekaniu do czasu, kiedy zmiana jest ju rozległa, i wówczas usuwa si zmienion soczewk chirurgicznie. Leczenie laserem nie jest jeszcze mo liwe. Po usuni ciu soczewki wszczepia si tendencj

soczewk

sztuczn . Za ma wykazuje

do nawrotów w ci gu kilku lat, a leczenie chirurgiczne zwi ksza ryzyko

zwyrodnienia plamki ółtej. Niestety, w wi kszo ci klinik, zajmuj cych si leczeniem za my, mówiono mi, e przyczyna tej choroby nadal nie jest znana. Jest to całkowita nieprawda. Za m wywołuj uszkodzenia spowodowane przez wolne rodniki. Tak jak ustaje produkcja melatoniny wraz z wiekiem, równie systemy obronny i antyoksydacyjny nie s ju tak skuteczne, a uszkodzenie oksydacyjne oczu nie było przedmiotem bada . Działanie wolnych rodników jest wywołane najcz ciej przez palenie papierosów, cukrzyc , ekspozycj

na promieniowanie (równie

wiatło słoneczne) oraz stosowanie

pewnych leków, np. kortyzonu. Zachodz ce tu utlenianie okre lono dokładnie jako peroksydacj lipidów. Na ogół nie pami tamy,

e soczewka oka zawiera tkank tłuszczow , ale w rzeczywisto ci ma ona

tłuszczow otoczk zewn trzn . W rozdziale 5 o enzymach antyok-sydacyjnych opisano, na czym polega peroksydacja lipidów, a na razie przyjmijmy, e do pozbycia si szkodliwego

nadtlenku wodoru potrzebny jest glutation. Charakterystyczne jest to, e pacjenci z za m wykazuj znamiennie ni szy poziom glutationu we krwi. Oznacza to, e nadtlenek wodoru, który jest normalnym produktem ubocznym przemian zdrowych komórek, przylega do soczewki oka i zabiera z niej potrzebne dla siebie elektrony, co powoduje uszkodzenie soczewki. Ale to jeszcze nie wszystko. Nadtlenek wodoru uszkadza równie DNA komórek soczewki w momencie przed ich podziałem. Oznacza to, e nowe komórki nie s doskonał kopi komórek macierzystych. S troch wi ksze od nich i nieregularne. Trac wła ciwo reagowania na bod ce wzrostowe i zdolno

podziału. W miar upływu lat i dalszych zmian

dochodzi do zniekształcenia i zm tnienia soczewki, na powierzchni której gromadz si uszkodzone komórki. Nie jest mo liwe odwrócenie patologicznych zmian u osoby, u której ju powstała za ma - przynajmniej w ci gu najbli szych pi ciu lat. Dlatego musimy skupi

si

na

długofalowym zapobieganiu za mie, a w tej dziedzinie mo emy wiele dokona . Powiedziano ju , e cz

problemu stanowi obni ony poziom glutationu. Do jego zwi kszenia konieczny

jest selen - pierwiastek niezb dny do wytwarzania glutationu. Potrzebne b d

równie

uzupełniaj ce dawki melatoniny, która działa jako antyoksydant oraz regulator innych antyoksydantów. Uzupełnianie nale y rozpocz

w wieku mi dzy 40. a 55. rokiem ycia, na

długo, zanim za ma stanie si rzeczywistym zagro eniem. W pewnym badaniu klinicznym nie potwierdzono znaczenia witaminy C, ale okres obserwacji był zbyt krótki. Bardziej przekonuj ce wyniki badania, w którym prowadzono obserwacje w grupie 247 kobiet w wieku od 56 do 71 lat przez 10-12 lat, opublikowano w „American Journal of Nutrition" w pa dzierniku 1977 roku. U kobiet, które przyjmowały codziennie witamin C przez 10 lat, stwierdzono o 77% mniej przypadków wczesnej za my i o 83% mniej przypadków stanu zaawansowanej za my. U kobiet przyjmuj cych witamin C przez krótszy okres nie stwierdzono ró nic statystycznych. Oznacza to, e musimy stosowa rodki chroni ce nas przed chorob na długo, zanim si ona rozwinie - nawet je li nie zauwa ymy adnych objawów choroby. Witamina E jest równie bardzo pomocna w zapobieganiu za mie, podobnie jak w ochronie tkanki tłuszczowej w całym organizmie. W niedawno przeprowadzonym badaniu klinicznym („Ophthalmology", maj 1998) wykazano, e osoby przyjmuj ce multiwitaminy zmniejszaj

o jedn

trzeci

ryzyko powstania za my. To dobrze, ale ci, którzy stosuj

systematycznie uzupełniaj ce dawki witaminy E zmniejszaj to ryzyko do połowy! To ju lepiej. Witamina E jest rozpuszczalna w tłuszczach i przenika nie tylko do torebki soczewki,

ale tak e do jej komórek i osłonek j der komórkowych, przez co chroni komórki przed uszkodzeniem. Jest zupełnie mo liwe, e główna rola witaminy C polega na odnawianiu utlenionej witaminy E i zwi kszaniu jej zapasu dla ochrony oczu. Stwierdzono, flawonoidy. S

e w ochronie antyoksydacyjnej soczewek działaj

skutecznie dwa

to kwercetyna i kwercetryna, wyst puj ce razem w kompleksie

antyutleniaj cym piknogenolu. Flawonoidy te blokuj

działanie enzymu reduk-tazy

aldozowej, która bierze udział w powstawaniu za my. Zapobieganiu za mie słu y przej cie programu stosowania uzupełniaj cych dawek antyoksydantów i konsekwentne jego realizowanie. Nie istnieje adne krótkotrwałe leczenie. Za ma rozwija si w ci gu wielu lat, objawia si przewa nie u osób w wieku 50-60 lat, dlatego konieczne jest stosowanie

rodków zapobiegawczych przez całe lata, zanim

powstanie choroba. Jest to program standardowy i obejmuje przyjmowanie witaminy C, witaminy E, selenu i piknogenolu albo wyci gu z nasion winogronowych. Zaleca si tak e stosowanie melatoniny, która opó nia efekty starzenia si i polepsza stan zdrowia w starszym wieku.

ZWYRODNIENIE PLAMKI ÓŁTEJ 20% ludzi w wieku ponad 65 lat traci całkowicie lub cz ciowo wzrok w wyniku zwyrodnienia plamki ółtej. 37% yj cych ponad 75 lat traci wzrok na skutek tej choroby. Oznacza to, e spo ród 30 milionów Amerykanów, maj cych obecnie ponad 65 lat, 6-11 milionów straci wzrok w ci gu nast pnych kilku lat z powodu zwyrodnienia plamki ółtej. Co to za choroba? Plamka ółta to cz

siatkówki, gdzie skupiaj si promienie

wietlne po przej ciu przez soczewk i gałk oczn . S dwa rodzaje zmian zwyrodnieniowych zachodz cych w tej cz ci siatkówki. Pierwszy - to uszkodzenie lub brak pigmentu siatkówki przepuszczaj cego

wiatło, zwłaszcza purpury wzrokowej. W takim przypadku

dochodz ce do plamki uszkadzaj

wiatło

bezpo rednio i wywołuje w komórkach plamki

uszkodzenia przez wolne rodniki wyzwolone promieniowaniem. Drugi rodzaj zmian chorobowych to rozrost naczy włosowatych (kapilarów) wokół siatkówki. Naczynia te mog by

ródłem przesi ku, który powoduje odklejanie siatkówki od warstw podtrzymuj cych. W

przypadku krwawienia tworzy si

tkanka bliznowata, która zniekształca powierzchni

siatkówki i stopniowo blokuje prawidłowy przepływ impulsów nerwowych. Pierwsze objawy choroby to zmniejszenie ostro ci wzroku i zniekształcenie zarysów przedmiotów. W miar post pu choroby obraz ogniskuje si bardziej na tkance bliznowatej ni na nerwowej, a widzenie centralne zostaje ograniczone, a dochodzi do całkowitej utraty wzroku.

Podstawow przyczyn zwyrodnienia plamki jest peroksydacja lipidów, podobnie jak w za mie. Wiemy o tym na podstawie badania u osób z tym zwyrodnieniem profilu krwi, który wykazuje u nich bardzo niski poziom selenu i glutationu, wysoki za glutationu utlenionego. Oznacza to, e cały glutation wyprodukowany przez organizm został zu yty do zwalczania nadtlenku wodoru, a jednocze nie brak jest selenu dla dokonania przemiany glutationu w jego posta

u yteczn . System antyoksydacyj-ny tych pacjentów uległ

załamaniu. W takim przypadku nadtlenek wodoru (działa tu równie tlen singletowy) atakuje ciany naczy włosowatych (kapilarów) i wy ciół-k siatkówki bogat w kwasy tłuszczowe, doprowadzaj c do ich uszkodzenia. Jest bardzo prawdopodobne, e kapilary rozrastaj si poza swoje prawidłowe granice na skutek mutacji wywołanych uszkodzeniem oksydacyjnym DNA. W wyniku tych zmian dochodzi do krwawienia pod warstw siatkówki. Jedynym skutecznym leczeniem tych zmian jest zastosowanie lasera do zniszczenia naczy

włosowatych, ale cz sto odrastaj

one ponownie i stan chorego wcale si

nie

poprawia. adna terapia ywieniowa nie jest w stanie usun

tkanki bliznowatej, kiedy ju si

ona wytworzy, ale mo emy zmniejszy ryzyko wyst pienia zmian zwyrodnieniowych w kapilarach. Wymaga to zastosowania specjalnych antyoksydantów. W schorzeniu tym witaminy A, C i E niewiele pomog . Okre lone antyoksydanty działaj skutecznie tylko na pewne narz dy lub tkanki i aby uzyska korzystny efekt, musimy zastosowa te wła ciwe. W celu uzupełnienia glutationu nale y zastosowa selen. Nie ma innego sposobu na odwrócenie przemiany utlenionego glutationu w jego posta u yteczn . Pobudzi to system antyoksydacyjny do pracy i pozwoli na zwalczenie powikła

wywołanych nadtlenkiem

wodoru. Kluczem do utrzymania prawidłowego stanu naczy

siatkówki jest miłorz b

dwuklapowy. Wyci g z tej ro liny zwi ksza przepływ krwi przez sie kapilarów, wywołuje rozkurcz naczy i usuwa szkody oksydacyjne w cianach kapilarów, a tak e w siatkówce. Testowany u osób z uszkodzeniem wzroku z powodu zwyrodnienia plamki ółtej przyczynił si do poprawy widzenia na wi ksz odległo . Zastosowany odpowiednio wcze -nie mo e zapobiec całkowicie temu powikłaniu. Polecam dzienne dawki 40-80 mg. Wyci g z czarnych jagód wpływa na popraw wzroku w inny sposób. Szczególnie istotne jest wzmocnienie dzi ki niemu cian kapilarów przez wytworzenie krzy owych poł cze mi dzy włóknami kolagenu. Bierze równie udział w tworzeniu purpury wzrokowej - barwnika, który stanowi filtr dla niebieskiego widma wietlnego, najsilniej uszkadzaj cego wzrok. Zalecam dawki dzienne wyci gu 100-500 mg.

Uwa a si ,

e dzi ki karotenoidom nast puje spadek o 43% liczby przypadków

zwyrodnienia plamki

ółtej. Za najbardziej skuteczne karotenoidy uznano lu-tein

i

zeaksantyn . Luteina gromadzi si w siatkówce w stopniu najwi kszym w porównaniu z pozostałymi antyoksydantami. Zwalcza tam działanie wolnych rodników i bierze udział w wytwarzaniu barwnika siatkówki. Zeaksantyna jest wytwarzana przez organizm z luteiny i obie razem, w soczewce i w siatkówce, pochłaniaj promienie nadfioletowe, dochodz ce do siatkówki, przeciwdziałaj c ich szkodliwemu działaniu. S to naturalne okulary przeciwsłoneczne. Karotenoidy te wyst puj w ciemnozielonych warzywach li ciastych, takich jak szpinak, kapusta bezgłowa, gorczyca i jarmu . Najlepsze wyniki uzyskuje si u osób, które jedz te warzywa 5 razy w tygodniu. Ze wszystkich składników mineralnych w najwi kszej ilo ci w tkankach oka wyst puje cynk, ale u osób w podeszłym wieku cz sto stwierdza si

jego niedobór.

Stwierdzono, e doustne stosowanie cynku opó nia rozwój zmian zwyrodnieniowych plamki ółtej. Obserwacje roczne i dwuletnie wykazały, e pacjenci otrzymuj cy cynk trac wzrok w mniejszym stopniu ni pacjenci otrzymuj cy placebo. Cynk wyst puje w nasionach dyni i słonecznika, soi i mi sie. Dawka dzienna powinna wynosi 25-50 miligramów. Zwyrodnienie plamki ółtej nie nast puje w ci gu jednej nocy. Choroba rozwija si przez lata, musimy wi c przedsi wzi

rodki zapobiegawcze jak najwcze niej - nawet ju w

dzieci stwie. Proste nawyki, jak noszenie okularów przeciwsłonecznych i jedzenie zielonoli ciastych warzyw, mog mie wpływ na dalsze ycie. Cz sto

zwyrodnienia plamki

narasta od 2% w wieku 55 lat do 20% w wieku 65 lat, a wi c jest to decyduj cy okres dla zatrzymania rozwoju tej choroby. Nale y unika

palenia papierosów. U osób pal cych

stwierdza si obni ony poziom luteiny i wi cej szkód wywołanych przez wolne rodniki jeszcze w 20 lat po zaprzestaniu palenia. Twoje oczy musz ci starczy na całe ycie. S to delikatne i precyzyjne narz dzia, a przy tym mog

wytrzyma

ogromnie du o przeci e . Zmniejszenie wydolno ci

immunologicznej towarzysz ce starzeniu si

powoduje,

e zmniejszaj

si

mo liwo ci

regeneracji wzroku po narzucanych oczom obci eniach. Musimy dba o nasze oczy ju w młodo ci, aby móc si nimi cieszy przez całe ycie.

CHOROBA ALZHEIMERA Choroba Alzheimera to choroba zwyrodnieniowa mózgu, w której dochodzi do post puj cego pogorszenia pami ci i czynno ci umysłowych, okre lanego powszechnie jako ot pienie (demencja). W Stanach Zjednoczonych 10% Amerykanów w wieku ponad 65 lat

cierpi na demencj ró nego stopnia. Z liczby tej a 50% ma chorob Alzheimera. W Stanach Zjednoczonych osi gn ła ona rozmiary epidemii — nast pił tu 10-krotny wzrost zachorowa na t chorob . Opisał j po raz pierwszy niemiecki neurolog Alois Alzheimer w roku 1907. W chorobie Alzheimera degradacja umysłowa nasila si do tego stopnia, e funkcjonowanie w społecze stwie i w pracy staje si

niemo liwe. Dochodzi do stopniowego pogorszenia

pami ci i my lenia abstrakcyjnego. Nast puje depresja i zaburzenia orientacji, zwłaszcza odno nie do czasu i przestrzeni. Cz sto wyst puje narastaj ca niezdolno

do koncentracji i

porozumiewania si , do czego dochodzi utrata kontroli nad oddawaniem moczu i stolca. Poza utrat pami ci chorob t charakteryzuj równie negatywne zmiany osobowo ci i powa ne zmiany nastrojów. W ko cu pacjent staje si zupełnie niesprawny i umiera w ci gu 5-10 lat. Uwa a si ,

e objawy choroby Alzheimera zwi zane s przede wszystkim z

obni eniem poziomu acetylocholiny - podstawowego przeka nika nerwowego, który jest szczególnie wa ny dla funkcji pami ci. Pocz tkowo zaliczano chorob Alzheimera do chorób psychicznych. Obecnie uwa a si , e jest to choroba zwyrodnieniowa, w której dochodzi do charakterystycznych zmian patologicznych w mózgu. Nast puje uszkodzenie włókien nerwowych otaczaj cych róg hipokampu - mózgowy o rodek pami ci, co uniemo liwia prawidłowe przekazywanie informacji do i od mózgu. Nie mo na odzyska pami ci wydarze z wcze niejszego okresu, a nowych nie udaje si

zapami ta . Jednocze nie w tkance mózgowej gromadz

si

charakterystyczne płytki. Składaj si one z niezwykłego białka, beta-amyloidu, stanowi cego zasadniczy element zaburze

utraty pami ci. Substancja ta wyst puje w niemal ka dej

komórce w wyniku zmian zwyrodnieniowych. Chocia

nie jest bardzo toksyczna,

prawdopodobnie jest przyczyn ot pienia. Poniewa dokładna przyczyna tej choroby nie jest znana, na li cie prawdopodobnych czynników przyczynowych jedno z pierwszych miejsc zajmuje uszkodzenie przez wolne rodniki i stres oksydacyjny mózgu. Oczywi cie, b dzie bardzo rozs dne z naszej strony, je li w miar starzenia si zwi kszymy ilo

przyjmowanych antyoksydantów, eby lepiej sobie

radzi ze stresem oksydacyjnym i unikn

tej plagi XX wieku, jak jest choroba Alzheimera.

Interesuj ce s fakty na temat powstawania choroby Alzheimera. U wielu pacjentów stwierdza si niedobory substancji od ywczych, w tym niski poziom witaminy B12 i innych witamin z grupy B, które s ogromnie wa ne dla funkcji poznawczych. Zbyt cz sto dieta osób starszych składa si głównie z produktów przetworzonych, pozbawionych w wi kszo ci witamin z grupy B. Cz sty jest tak e niedobór cynku. Du

rol odgrywa równie zaburzenie

wchłaniania, utrudniaj ce dostarczenie organizmowi potrzebnych substancji od ywczych. Alkohol i stosowane leki w znacznym stopniu zwi kszaj zubo enie organizmu w witaminy i składniki mineralne. Jak mo na oczekiwa , u pacjentów z chorob

Alzheimera stwierdza si

tak e

obni enie poziomu witamin antyoksydacyjnych, jak witaminy A i E, oraz karote-noidów (beta-karoten). Charakterystyczne s równie niedobory takich pierwiastków jak bor, selen i potas. Od dawna wiedziano o roli aluminium w chorobie Alzheimera. Nie wiadomo, czy jest to przyczyna, czy skutek choroby, ale w mózgu chorych dochodzi do gromadzenia si aluminium, którego nadmierne ilo ci wykrywa si

w okolicy hipokampu oraz w korze

mózgowej. Ten region mózgu odpowiada za wy sze funkcje umysłowe. Nadmiar aluminium mo e si wi za z jego obecno ci w obecnym rodowisku człowieka - u ywamy aluminiowych naczy kuchennych, zawieraj go leki zoboj tniaj ce kwasy, buforowana aspiryna i kontenery powlekane tym pierwiastkiem. Dezodoranty, dodatki do ywno ci oraz szampony tak e zawieraj aluminium. Aluminium nie jest jedynym metalem, który wpływa na powstanie choroby Alzheimera. Cz sto u chorych wykrywa si toksyczne ilo ci rt ci. Nie jeste my pewni, ale by mo e jej ródłem jest rt

zawarta w plombach amalgamatowych. Wykryto, e istnieje

bezpo rednia korelacja mi dzy ilo ci

nieorganicznej rt ci w mózgu a powierzchni

zajmowan przez plomby amalgamatowe w jamie ustnej. Wreszcie innym winowajc

mierci komórek mózgowych jest układ odporno ciowy.

Bardzo aktywne proteiny układu odporno ciowego, okre lane jako „białka dopełniacza", wykryto w obr bie splotów włókien nerwowych i płytek w mózgu pacjentów zmarłych na chorob

Alzheimera. Specjali ci wysuwaj

prawidłowych pomagaj

teori ,

e białka dopełniacza w warunkach

w usuwaniu martwych komórek, ale w chorobie Alzheimera

zaczynaj atakowa równie zdrowe komórki, w których - w wyniku gromadzenia si betaamyloidu - dochodzi do zmian zwyrodnieniowych. S tak e dowody na to, e amyloid mo e wyzwala działanie białek dopełniacza, doprowadzaj c do powstania bł dnego koła poprzez odczyn zapalny i dalsze odkładanie płytek. Nale y wiedzie ,

e rozpoznanie choroby Alzheimera we wczesnym okresie jej

rozwoju jest bardzo trudne. Mimo pewnych charakterystycznych zmian w elektroencefalogramie

i

tomografii

komputerowej

mózgu,

nie

dysponujemy

diagnostycznym specyficznym dla tej choroby. Ciekawy wydaje si

testem

fakt stwierdzenia

odbiegaj cych od normy odcisków palców u pacjentów z chorob Alzheimera.

Leczenie Bardzo wa ne jest jak najwcze niejsze podejrzenie o chorob Alzheimera, poniewa im wcze niej podejmie si zmian sposobu od ywiania i stylu ycia, tym lepiej. Nale y unika

kontaktu z aluminium, zwłaszcza znajduj cym si

w dezodorantach, lekach

zoboj tniaj cych kwasy i naczyniach kuchennych. Nale y poprawi od ywianie, wł czaj c do diety pełnowarto ciowe produkty, wi cej owoców i warzyw, zwłaszcza nie gotowanych, a mniej produktów przetworzonych i zwierz cych. Preparaty uzupełniaj ce powinny zawiera multiwitaminy o du ej mocy, przede wszystkim zespół witamin B i składniki mineralne. W mojej praktyce zastrzyki z witaminy B complex i witaminy B12 przynosiły niekiedy ogromn popraw . Pierwiastki selen i cynk s szczególnie wa ne jako silne antyoksydanty. Cynk w sposób oczywisty hamuje powstawanie patologicznych płytek amyloidowych, które pojawiaj si w warunkach jego niedoboru. Inne antyoksydanty chroni ce mózg to witamina C (2000-6000 mg dziennie w podzielonych dawkach), beta-karoten i witamina E (400 - 800 j.m. dziennie). Zalecane dawki s nast puj ce: cynk (50-100 mg dziennie), selen (200 mikrogra-mów), witamina B complex (2 ml witaminy B complex i l ml witaminy B12 3 razy w tygodniu lub cz ciej), acetylo-Lkarnityna (500 mg 3 razy dziennie), fosfatydy-lo-seryna (100 mg 3 razy dziennie) oraz nienasycone kwasy tłuszczowe (mo na przyjmowa pod postaci oleju z nasion lnu - l ły k dziennie). Uwa a si , e acetylo-L-karnityna wspomaga metabolizm mózgu i spowalnia proces utraty pami ci. Mo liw przyczyn demencji upatruje si w niedoborze acety-locholiny. Fosfatydylo-seryna odgrywa wa n

rol

w utrzymaniu prawidłowych funkcji błon

komórkowych komórek mózgu. W warunkach prawidłowych mózg wytwarza odpowiednie ilo ci fosfatydylo-seryny, ale przy niedoborach witaminy B12, kwasu foliowego i niezb dnych kwasów tłuszczowych nie jest w stanie zapewni odpowiedniej ilo ci tego zwi zku. Mała zawarto

fosfatydylo-seryny w mózgu wi e si z upo ledzeniem funkcji umysłowych i

depresj u osób w podeszłym wieku. Wyniki bada z podwójn

lep prób i grup kontroln z placebo, opublikowane w

„Journal of Aging" w 1993 roku, przeprowadzonych w grupie 494 starszych osób, wykazały korzystny wpływ fosfatydylo-seryny na sprawno

czynno ci umysłowych, nastroje i

zachowanie. Dehydroepiandrosteron (DHEA) to hormon wykrywany w du ych ilo ciach we krwi. Szczególnie du e st enie tego hormonu stwierdza sie w mózgu. Poziom hormonu obni a si z wiekiem i wiele osób uwa a, e ma to wpływ na objawy zwi zane ze starzeniem si , ł cznie

z upo ledzeniem funkcji umysłowych. Spadek poziomu DHEA ł czy si z takimi chorobami, jak cukrzyca, otyło , podwy szony poziom cholesterolu, choroba serca, zapalenie stawów i inne zaburzenia starszego wieku. DHEA badano pod k tem poprawy pami ci i czynno ci poznawczych. Dawka dzienna DHEA dla m czyzn powinna wynosi 25-50 miligramów dla kobiet około połowy tej dawki. Osoby w wieku lat 70 i starsze mog wymaga wy szych dawek (patrz rozdział 5, podrozdział zatytułowany „DHEA", s. 140). Wyci g z miłorz bu dwuklapowego w postaci kropel lub kapsułek to silny antyoksydant, który zwi ksza dopływ krwi do mózgu. Wyniki ostatnich bada na ten temat opublikowano w „Journal of the American Medical Association". W badaniach tych, przeprowadzonych w grupie 202 pacjentów z chorob Alzheimera, porównano po roku wyniki uzyskane dzi ki leczeniu za pomoc wyci gu z miłorz bu dwuklapowego z wynikami pacjentów otrzymuj cych placebo. Miłorz b bardzo wyra nie wpłyn ł na stabilizacj choroby i przyniósł popraw funkcji umysłowych u prawie 65% pacjentów. Wyci g z miłorz bu powinien zawiera 24% flawonogli-kozydów. Zalecana dawka wynosi 80 miligramów 3 razy dziennie. Podsumowuj c, uwa am, e przed rozpoznaniem choroby Alzheimera nale y podj próby intensywnego leczenia za pomoc od ywiania i stosowania zespołu witamin B oraz zastrzyków witaminy B12 Osobi cie widziałem pacjentów oddawanych do domu opieki z rozpoznaniem choroby Alzheimera, których stan po zastosowaniu powy szej terapii poprawiał si tak bardzo, e mogli by z powrotem wypisani do własnego domu.

AIDS Chorob , która w ostatniej dekadzie wzbudziła najwi cej kontrowersji i l ków, jest zespół nabytego upo ledzenia odporno ci, czyli AIDS (ang. Aquired lmmunodeficiency Syndrome). Jak wskazuje nazwa, w chorobie tej przestaje funkcjonowa

układ

odporno ciowy. Dochodzi do tego wtedy, gdy wirus ludzkiego zespołu upo ledzenia odporno ci (HIV - ang. Human Immunodeficiency Virus) przył cza si

do receptorów

limfocytów CD4, znanych jako komórki wspomagaj ce T4. Limfocyty T s komórkami układu odporno ciowego, które wychwytuj i niszcz wszelkie ciała obce w organizmie. Jest to do

typowe, e ludzie z AIDS umieraj nie z powodu samej choroby, ale na skutek

przezi bienia lub grypy, które przechodz w zapalenie płuc, lub innych wtórnych zaka e , poniewa chory nie ma adnej odporno ci, eby je zwalczy . Choroba ta nadal kryje wiele tajemnic. Jedn z nich jest fakt, e ludzie mog by zaka eni wirusem HIV wywołuj cym AIDS, a jednak nie wykazuj

adnych objawów

chorobowych, które pojawiaj si dopiero po latach. Przeci tny okres od zaka enia wirusem HIV do ujawnienia si choroby i rozpoznania AIDS wynosi 8-10 lat. U około 5% chorych objawy nie wyst puj nawet po 10 latach. Dlaczego wirus nie wywołuje automatycznie objawów choroby? Co sprawia, e choroba nagle si uaktywnia? Wydaje si , e odpowied le y w mo liwo ciach anty oksydacyjnych danej osoby. U ludzi z wysokim poziomem antyoksydantów we krwi znacznie wolniej dochodzi do progresji od okresu HIVpozytywnego do czynnego AIDS i zgonu ni u osób z ograniczon mo liwo ci zwalczania wolnych rodników. Odnosi si

to szczególnie do selenu, którego poziom obni a si

z

prawidłowo wysokiego przed zachorowaniem do niskiego i bardzo niskiego w miar post pu choroby. W podrozdziale na temat selenu (s. 197) rozwa ymy, w jaki sposób mo e dochodzi do uczynnienia wirusa i zainicjowania choroby.

ZESPÓŁ PRZEWLEKŁEGO ZM CZENIA Zespół przewlekłego zm czenia to choroba charakteryzuj ca si stałym uczuciem wyczerpania, do którego doł czaj si takie zaburzenia neurologiczne, jak zawroty głowy, tunelowe (lunetowe) pole widzenia i ró ne objawy grypopodobne. Pacjent cz sto mówi, e czuje si tak, jak gdyby miał gryp trwaj c 6 miesi cy, i ju kiedy my li, e jest lepiej, nast puje nawrót i wszystko zaczyna si od nowa. Choroba ta znana jest tak e pod nazw zespołu przewlekłego zm czenia i zaburze odporno ci lub jako zapalenie mózgu i rdzenia z mi niobólem. Nie ustalono przyczyny tej choroby i dlatego naukowcy, do których nale y dr Anthony Martin z Uniwersytetu La Salle, poszukuj przyczyny wi

cej si z uszkodzeniem

przez wolne rodniki. Badania naukowców wykazały uszkodzenie czerwonych krwinek przez wolne rodniki u osób z t chorob . Innym ladem uszkodze

wywołanych przez wolne

rodniki jest u tych pacjentów zaburzenie funkcji odporno ciowych. Jak mo esz przypuszcza , i tutaj wi kszo

antyoksydantów wzmacnia działanie układu odporno ciowego.

Wiadomo,

e stresy emocjonalne i fizyczne pogarszaj

przewlekłego zm czenia i stwarzaj

przebieg zespołu

doskonałe warunki do powstawania reaktywnych

substancji utleniaj cych. W leczeniu tej choroby wielostronne korzy ci daje zastosowanie antyoksydantów. Potrafi

one zmniejszy

zmiany chorobowe, zachodz ce w

cianach

komórek, zwłaszcza czerwonych krwinek, o których mówili my. Chroni tak e mitochondria komórek, stanowi ce o rodki energii komórkowej, w których bardzo łatwo dochodzi do gromadzenia si

wolnych rodników. Energia wyprodukowana przez ka d

wpływ na energi

komórk

ma

całego organizmu. Dzi ki wła ciwo ciom przeciwhistaminowym

antyoksydanty mog równie pomaga w zwalczaniu zaka e oraz objawów grypopodobnych i alergicznych.

CHOROBY UKŁADU NERWOWEGO CHOROBA PARKINSONA Klasyczne objawy choroby Parkinsona, zwanej dr czk pora n , to wyra ne dr enie r k, niepewny chód i j kanie si , wyst puj ce u wielu starszych osób. Chorob powoduje obumieranie komórek nerwowych wytwarzaj cych dopamin - wa ny przeka nik nerwowy. Komórki te znajduj

si

w rejonie mózgu okre lanym jako istota czarna, a dopamina

przekazuje bod ce z tej cz ci mózgu do dalszych o rodków. Gdy obni a si ilo

dopaminy,

bod ce mieszaj si i dochodzi do powstania ruchów niezale nych od woli. Ale co powoduje mier komórek mózgowych? Wydaje si , e jest to jedna z chorób zwi zanych ze starzeniem si , wywoływanych przez stres oksydacyjny, chocia działaj tu tak e inne czynniki, które decyduj , dlaczego jedna osoba zapada na t chorob , inna za nie. Ostatnio wykryto czynniki genetyczne, które mog odgrywa kluczow rol w tej chorobie. Ale zasadnicze zmiany chorobowe

zwi zane

s

z

reaktywnymi

substancjami

uszkadzaj cymi.

Badania

przeprowadzone na Wydziale Medycznym Mount Sinai po miertnie u pacjentów z chorob Parkinsona wykazały podwy szon

ilo

elaza, zmniejszony poziom antyoksydantów,

zmiany patologiczne w mitochondriach i szkody oksydacyjne ró nych cz steczek w obr bie istoty czarnej. Je li zwi kszenie ilo ci elaza odgrywa rol w nasileniu stresu oksydacyjnego, to jest mo liwe, e w wywoływaniu szkodliwych zmian bierze udział rodnik hydroksylowy. Rodniki hydroksylowe powstaj po ekspozycji nadtlenku wodoru na działanie wolnych metali przej ciowych, jak

elazo i cynk. S

one wybitnie reaktywne i wywołuj

dookoła

natychmiastowe szkody. W 3 miesi ce po opublikowaniu tych wyników, w badaniu, którym obj to du

populacj w Holandii, stwierdzono, e choroba Parkinsona rozwija si rzadziej u

osób przyjmuj cych wi ksze ilo ci witaminy E, beta-karotenu i witaminy C. Wnioski z tych bada były oczywiste, ale do tej pory nie s znane wi kszo ci chorych na dr czk pora n .

STWARDNIENIE ZANIKOWE BOCZNE (CHOROBA LOU GEHRIGA) Ameryka ski baseballista Lou Gehrig, rekordzista pod wzgl dem liczby rozgrywek, w których brał udział (2130), miał przydomek elaznego Człowieka Baseballu. Jako czołowy gracz w baseballu był nieporównany - przeci tna odbi piłki wynosiła u niego 0,991. Ale po o miu rozgrywkach w roku 1939 stało si

z nim co

zdecydowanie złego. Popełniał

karygodne bł dy. Rozpoznano u niego rzadk chorob , polegaj c na zwyrodnieniu mi ni, i

wysłano na emerytur . Jego mowa po egnalna, uwieczniona w po wi conym mu filnie z Gary Cooperem w głównej roli, stanowi jeden z najbardziej wzruszaj cych momentów w historii sportu. Powiedział wtedy, e uwa a siebie za najszcz liwszego człowieka na ziemi. W tym dniu numer, który nosił jako zawodnik, został wycofany, a Lou Gehriga zaliczono do grona zasłu onych, których nazwisko upami tniono w Pawilonie Sławy z pomini ciem obowi zuj cego pi cioletniego okresu oczekiwania. W dwa lata pó niej ju

nie

ył. A

społecze stwo dowiedziało si , e istnieje choroba o nazwie stwardnienie zanikowe boczne (w j zyku łaci skim - sclerosis lateralis amyotrophica). Nazwa łaci ska bardzo dobrze opisuje t chorob , ale jest zrozumiała tylko dla osób znaj cych łacin . A - znaczy „nie", myo - „mi sie ", trophica - „od ywianie". W sumie jest to „brak od ywiania mi ni". Słowo lateralis odnosi si do okolicy w rdzeniu kr gowym, sk d wychodz

bod ce do nerwów odpowiadaj cych za ruchy mi ni. Sclerosis znaczy

„bliznowacenie" lub „stwardnienie", powstaj ce w miejscu zmiany chorobowej. W chorobie tej bliznowacenie, wyst puj ce w bocznych cz ciach mózgu i rdzenia, odcina dopływ bod ców nerwowych z mi ni. Nie ustalono przyczyny tej choroby. Jest ona nieuleczalna i ko czy si

mierci .

Wczesne objawy mog by prawie niezauwa alne - jest to lekkie opó nienie reakcji r k i stóp. W miar post pu choroby mowa staje si niewyra na, dochodzi do znacznego ogólnego osłabienia i braku koordynacji ruchów. W stadium ko cowym utrudnione jest oddychanie i połykanie w wyniku zmian zwyrodnieniowych w odpowiednich mi niach. Choroba atakuje jedynie nerwy ruchowe (odpowiedzialne za ruchy). Funkcje umysłowe i czucie pozostaj bez zmian do ko ca. Wyró nia si trzy odmiany tej choroby. W odmianie rodzinnej choroba przekazywana jest z pokolenia na pokolenie. Inn form , wyst puj c tam niezwykle cz sto, spotyka si na wyspie Guam i okolicznych wyspach. W Stanach Zjednoczonych najcz stsza jest posta sporadyczna, atakuj ca ludzi w sposób losowy. W chromosomie 21 wyizolowano gen ulegaj cy mutacji. Jest to gen koduj cy dys-mutaz

ponadtlenkow

(SOD) - enzym

produkowany przez organizm w celu zniszczenia rodnika ponadtlenkowego. Uszkodzenie tego genu uniemo liwia wytworzenie SOD, chroni cej ruchowe neurony. W postaci sporadycznej stwardnienia zanikowego bocznego stwierdzono równie

mutacje innych

genów. Stwarza to pewne mo liwo ci leczenia przynajmniej tej postaci choroby, ale droga do odkrycia metod wyleczenia jest jeszcze bardzo daleka. Kolejne badania sugeruj ,

e nawet zmutowana SOD działa jeszcze w miar

prawidłowo, ale mo e tworzy co szkodliwego w trakcie redukcji rodnika ponadtlenkowego.

Okazuje si teraz, e prawdziwym winowajc jest tutaj nadazotan, a nie sam ponadtlenek. Wydaje si , e włókna nerwowe uzyskuj specjaln otoczk z azotanów w tajemniczym procesie, w którym zmutowana SOD wspomaga atak nadazotanu na aminokwas tyrozyn . Obserwowano równie inny proces, w którym nast powała ekstrakcja cynku z cz steczki SOD i doł czenie go do neurofi-lamentu-L, białka wyst puj cego w du ej ilo ci we włóknach nerwowych. Wszystkie te obserwacje

wiadcz ,

zrozumieniu tej choroby, ale nie znamy jeszcze przynie

e dokonuje si

pewien post p w

adnego antyoksydanta, który mógłby

popraw . Nie ma dowodów na to, e przyjmowana doustnie SOD mogłaby by wykorzystana

przez organizm. W warunkach prawidłowych enzym ten wytwarzany jest przez organizm i znajduje si w ka dej komórce. Problem w tej chorobie polega prawdopodobnie na tym, e nie działa prawidłowo gen kieruj cy wytwarzaniem SOD. W celu zwalczenia nadazotanu mo na stosowa takie antyoksydanty, jak OPC (patrz s. 104) znajduj cy si w wyci gu z nasion winogronowych, i piknogenol. Korzystne działanie ma równie

DHEA; wyniki

stosowania tego hormonu w niewielkiej grupie starszych osób zostały opisane przez dr Alana Gaby w „The Townsend Letter", ale mechanizm tego działania nie jest jasny. DHEA jest znany jako hormon zanikaj cy u starszych osób i mo e działa jako rodek przeciwko starzeniu si , je li b dzie uzupełniany u starszych ludzi. Konieczne s dalsze badania w celu znalezienia skutecznego leczenia, tym bardziej e kolejne odkrycia dotycz ce utleniania i antyoksydan-tów doprowadziły nas ostatecznie do wniosku, gdzie nale y go szuka .

NOWY RODEK Ostatnie badania naukowe po wi cone leczeniu stwardnienia zanikowego bocznego koncentruj si wokół syntetycznego polimeru, znanego pod angielsk nazw buckyball. Pełna nazwa tego zwi zku to Buckminsterfullerene od nazwiska architekta, który zaprojektował wielo cienn

brył

jako centrum

wiatowej Wystawy w Montrealu.

Cz steczka buckyballu ma kształt podobny do tego budynku i jest wielo cianem utworzonym z atomów w gla, działaj cym jak g bka dla wolnych rodników. Polimer ten uzyskuje si przez bombardowanie laserem dwóch grafitowych pr tów. Ma on tyle wi za , e mimo oddawania wielu elektronów pozostaje cz steczk stabiln . Twórcy tego zwi zku otrzymali Nagrod

Nobla w dziedzinie chemii w roku 1996. Laura L. Dugan z Uniwersytetu

Waszyngtona w St. Louis prowadzi badania, które wykazały,

e te cz steczki mog

zapobiega uszkodzeniu nerwów, opó nia wyst pienie stwardnienia zanikowego bocznego i przedłu a

ycie. Nie ma w tpliwo ci, e lek ten oka e si skuteczny równie w stwardnieniu

rozsianym i chorobie Parkinsona.

STWARDNIENIE ROZSIANE W przeciwie stwie do upo ledzenia odporno ci w AIDS i zespole przewlekłego zm czenia, stwardnienie rozsiane powstaje w wyniku nadmiernej reakcji układu odporno ciowego. Z nieznanego powodu układ odporno ciowy u pewnych ludzi zaczyna atakowa tkank izolacyjn , jak jest mielina, która otacza komórki nerwowe. Mielina jest podobna do domowych przewodów elektrycznych i słu y tym samym celom - zabezpiecza przepływ impulsów elektrycznych z jednej komórki nerwowej do drugiej tak, aby nie doszło do ich zaniku lub przerwy w przepływie. Kiedy dochodzi do uszkodzenia mieliny, zakłóceniom ulega równie czynno

nerwów. Proces gojenia uszkodzonej mieliny

powoduje powstanie w tym miejscu tkanki bliznowatej. St d pochodzi nazwa choroby, odnosz ca si do licznych ognisk bliznowatych (albo stwardnie ) w mózgu i całym układzie nerwowym. Cz sto mówi si , dlatego do

e stwardnienie rozsiane przebiega ró nie u ró nych chorych,

trudno opisa

objawy tej choroby. U niektórych ludzi z rozpoznaniem

stwardnienia rozsianego nigdy nie rozwijaj si powa ne objawy, inni z kolei wykazuj daleko posuni te zniedoł nienie w momencie pierwszej wizyty u lekarza. Uszkodzenie nerwów upo ledza przewa nie kontrol ruchów, wzrok i zdolno ci poznawcze. Chorzy maj te

cz sto kłopoty ze snem. Choroba cz ciej atakuje ras biał i cz ciej kobiety ni

m czyzn. Wydaje si , e nie ma jej prawie w okolicach równika, a cz sto

wyst powania

zwi ksza si w miar przybli ania si do biegunów. Przyczyna stwardnienia rozsianego jest bardzo niejasna. Wielu naukowców s dzi, e wyzwala j wirus, ale nie potrafi wytłumaczy , dlaczego dochodzi do zaatakowania mieliny przez układ odporno ciowy. Chocia nie znamy jeszcze odpowiedzi na wszystkie pytania, w „Journal of Neurochemistry" opublikowano wiele artykułów wykazuj cych, e wi kszo uszkodze komórek nerwowych dokonuj wolne rodniki z tlenku azotu. Normalnie obecno tlenku azotu w organizmie jest rzecz prawidłow , ale je li w pobli u znajduje si rodnik ponadtlenkowy, dochodzi do powstania nadazotanu, który jest reaktywn

cz steczk

utleniaj c . Uszkodzona mielina zawiera du e ilo ci tlenku azotu, którego cz

ulega

niekorzystnej przemianie. Wówczas wytworzony nadazotan atakuje mitochondria komórek nerwowych, które nie mog

wytworzy

energii potrzebnej do przekazywania bod ców

nerwowych z jednej komórki do drugiej. Opublikowane w czasopi mie wyniki bada do wiadczalnych wykazały, e zastosowanie interferonu-B zatrzymuje proces uszkadzania

nerwów. Z tego, co wiemy o antyoksydantach, wynika, e dysmutaza ponadtlenkowa jest niezb dna do zwalczania rodnika ponadtlenkowego. Poniewa jest to enzym znajduj cy si w całym organizmie, w warunkach prawidłowych powinien zwalcza ponadtlen-ki zawsze i w ka dym miejscu. Musimy zbada , dlaczego ten rodnik ponadtlenkowy wymyka si jego działaniu, ale prawdziwym problemem pozostaje powstaj cy nadazotan. Wiemy, e OPC (jak piknogenol i wyci g z nasion winogronowych) potrafi zwalcza nadazotan. Wprawdzie nie przeprowadzono adnych bada dla potwierdzenia, e piknogenol mo e działa korzystnie w stwardnieniu rozsianym, ale jest to antyoksy-dant, który najprawdopodobniej mo e rozwi za problem nadazotanu. Inny fascynuj cy kierunek bada

wskazuje,

e na chorob

ma wpływ wiatło i

melatonina. Jest to bardzo skomplikowany problem i powiniene przeczyta podrozdział na temat melatoniny (s. 184), bo teraz omówi to w skrócie. Je li ludzie znajd si pod wpływem słabego pola elektromagnetycznego lub naturalnego wiatła słonecznego (które ma tak sam , co tamto, długo

fal), zaczynaj lepiej spa , widz lepiej, mówi sprawniej i maj mniej

złych dni. Mo e to wyja nia , dlaczego w pobli u równika jest mniej przypadków stwardnienia rozsianego. Ludzie w tropikach maj wi cej sło ca. Równie ciemny pigment skóry (melanina) mo e stanowi czynnik ochronny przed rozwojem tej choroby. Kluczem do zagadki jest fakt, e melatonina reguluje czynno

nerwów, a tak e działa jako antyoksy-dant.

By mo e, brak melatoniny pozwala na uszkodzenie nerwów przez nadazo-tan. Jako główny hormon układu antyoksydantów, melatonina mo e wpływa na produkcj SOD. Przy braku melatoniny dochodzi do upo ledzenia produkcji SOD, co zwi ksza ilo

szkodliwych

rodników ponadtlenkowych. We wszystkich przypadkach stwardnienia rozsianego, w których dokonano sekcji zwłok, stwierdzono zwapnienie szyszynki, która wytwarza melatonin . Melatonina pobudza równie działanie serotoniny, zwi kszaj cej zdolno ci poznawcze, i działa jako wymiatacz wolnych rodników w ochronie komórek nerwowych. Chocia

nie prowadzono bada

naukowych, aby to udowodni , wydaje si ,

e

uzupełnianie melatoniny i OPC (piknogenol i wyci g z nasion winogron) b dzie słusznym działaniem w zapobieganiu szkodom oksydacyjnym u chorych na stwardnienie rozsiane. Ustalenie skutecznych dawek antyoksydantów wymaga przeprowadzenia odpowiednich bada , ale dawki te powinny by prawdopodobnie wy sze od ogólnie zalecanych.

ZESPÓŁ DOWNA Wiem, co my lisz: „Zespół Downa? Przecie to choroba uwarunkowana genetycznie,

jak wada wrodzona lub co w tym rodzaju". Tak, przyczyn zespołu Downa s zmiany genetyczne. U pacjentów tych wyst puje dodatkowy materiał genetyczny przy chromosomie 21., tym samym, o którym była mowa w zwi zku ze stwardnieniem zanikowym bocznym. Wydaje si , e jest to dodatkowy chromosom przy parze chromosomów 21 (tzw. trisomia). Ale chocia zespół ten jest wywołany przez mutacj genetyczn , jego progresja wyra nie zale y od od ywiania i antyoksydantów. Wró my do pocz tku i powiedzmy, czym jest zespół Downa. Jest to choroba, która powstaje w momencie, kiedy płód zaczyna si rozwija . Towarzysz jej ró norakie objawy od cz stych zachorowa

i osłabienia napi cia mi ni do niedorozwoju umysłowego;

prowadzi mo e do przedwczesnej mierci. Najbardziej widoczna cecha zewn trzna dzieci z tym zespołem to szeroka twarz i w skie sko ne oczy -jak u Azjatów ze stepów mongolskich (st d dawna nazwa tego zespołu - mongo-lizm). Dzieci maj najcz ciej zahamowany wzrost i s nieco t sze w porównaniu z dzie mi zdrowymi. Rodzice wiedz , e te dzieci s bardzo kochaj ce, wra liwe, uczuciowe i radosne, co jedynie zwi ksza tragedi . Dodatkowy materiał genetyczny sprawia, e zmieniaj si potrzeby ywieniowe tych dzieci. Wydaje si , e jest to przyczyna wszystkich objawów. W komórkach osób z zespołem Downa znajduje si 3-4 razy wi cej reaktywnych substancji utleniaj cych w porównaniu ze stanem prawidłowym, i to wła nie wymaga kontroli. Kolejne badania wykazały, e dzi ki zastosowaniu odpowiednich antyoksydan-tów mo na zwolni post p objawów chorobowych albo nawet je cofn . Po uzupełnieniu cynku wyrównuje si czynno dzieci zaczynaj

tarczycy, dzi ki czemu

prawidłowo rosn , a ich układ odporno ciowy zaczyna pracowa

normalnie. Podanie selenu równie

wspomaga układ odporno ciowy i zwi ksza ilo

glutationu potrzebnego do usuwania nadtlenku wodoru. Zjawisko samozniszczenia komórek nerwowych ust puje przy prawidłowej ilo ci katalazy (enzym przeciwutleniaj cy) lub witamin z grupy antyoksydantów. W jednym z bada naukowych analizowano wpływ zaburze genetycznych na zmiany chorobowe zachodz ce w komórkach nerwów i mózgu, prowadz ce do niedorozwoju umysłowego. Wykazano, e mózg nie jest uszkodzony od pocz tku, ale dopiero wpływ okre lonych aminokwasów i enzymów zakodowanych w chromosomie 21. powoduje uszkodzenie komórek nerwowych. Jeszcze nawet u 4-mie-si cznych dzieci z zespołem Downa mózg rozwija si prawie normalnie. Ale w ci gu pierwszego roku ycia mózg zaczyna zanika , co wywołuje u dzieci niedorozwój umysłowy, a w wieku dorosłym chorob Alzheimera. Istniej

wyra ne doniesienia,

e zmiany zwyrodnieniowe w obr bie nerwów

(neuronów) obserwowane w zespole Downa nie maj charakteru wrodzonego (nie wyst puj u noworodka), jak s dzono, ale s to raczej post puj ce zmiany patologiczne, powstaj ce przynajmniej cz ciowo - w wyniku nadmiernej ekspresji genu odpowiedzialnego za dysmutaz ponadtlenkow . Je li wi c zmiany w neuronach nie maj charakteru wrodzonego, mo e istnie

niewielka mo liwo

specyficznej interwencji (odpowiednie zastosowanie

antyoksydantów), która cofnie zmiany w neuronach, uwa ane za nieodwracalne. Wypływa z tego wniosek, e to nie mutacja genetyczna sprawia, e dzieci z zespołem Downa rodz si z niedorozwojem umysłowym lub wszystkimi powikłaniami tego zespołu, natomiast stwarza ona warunki umo liwiaj ce rozwój tych powikła . Dr Julian Whitaker, dyrektor Instytutu Zdrowia Whitakera, twierdzi, e podstawowy mechanizm zespołu Downa polega na nadprodukcji SOD, wywołanej obecno ci korzystnie, powoduj c redukcj

dodatkowego genu. SOD działa

rodnika ponadtlenkowego, ale przy tej reakcji powstaje

produkt uboczny, jakim jest nadtlenek wodoru. I wła nie jego nadmiar powoduje rzeczywiste szkody. Istnieje obecnie wiele wskaza , e zmiany chorobowe mo na znacznie zmniejszy przez wspomaganie diety uzupełniaj cymi dawkami substancji od ywczych, zwłaszcza je li rozpocznie sie je bardzo wcze nie. Dzieci te wymagaj specjalnych uzupełnie diety jak najwcze niej po urodzeniu, a z pewno ci w ci gu pierwszego roku ycia. Program Celowej Interwencji ywieniowej jest cz ci programu Bada Naukowych nad Trisomi 21 i słu y przebadaniu potrzeb ywieniowych dzieci z zespołem Downa. Fundatorka tego pogramu, Dixie Lawrence Tafoya, która ma dwoje dzieci z zespołem Downa, uznała, e jej dzieci przy urodzeniu nie były opó nione w rozwoju, i chciała wiedzie , co sprawia,

e choroba ta post puje. Jej dociekania doprowadziły do

opracowania programu uzupełniania diety odpowiednimi składnikami, co obecnie stało si przedmiotem gło nych doniesie . Program ten opiera si na kompleksowym opracowaniu zestawu substancji od ywczych o wła ciwo ciach antyok-sydacyjnych, pobudzaj cych układ odporno ciowy i zwi kszaj cych napi cie mi niowe. Po zastosowaniu zestawu multiwitamin i składników mineralnych o nazwie Nutriven-D donoszono o bardzo korzystnych zmianach zachodz cych bardzo szybko. U dzieci z przewlekłym zapaleniem zatok trwaj cym całe ycie w ci gu kilku dni dochodziło do udro nienia zatok dzi ki poprawie odczynów odporno ciowych. Ust powały kłopoty z łaknieniem i dochodziło do zwi kszenia zahamowanego do tej pory wzrostu. Nast powała radykalna poprawa w zakresie sprawno ci ruchowej, mowy i wykonywania podstawowych czynno ci doniesienia te s traktowane przez wiat nauki jako do maj ce na celu naukowe sprawdzenie tych wyników.

yciowych. Oczywi cie,

w tpliwe, ale wdro ono badania,

5. SUPERANTYOKSYDANTY WPROWADZENIE JAK ANTYOKSYDANTY CI CHRONI Antyoksydacyjny system obronny działa na czterech poziomach: 1. Antyoksydanty przeciwdziałaj powstawaniu oksydantów (wolnych rodników). Hamuj równie rozpocz cie procesu utleniania metali (jak mied , kadm, rt

i ołów). Co to

znaczy? Nasze ciała mo na porówna do ołowianych rur. Zetkni cie si ołowianej rury z tlenem powoduje jej korozj , nara enie naszego organizmu na działanie zwi zków utleniaj cych powoduje wewn trzn

„korozj " i nasze ciała zaczynaj

si

rozpada .

Towarzyszy temu osłabienie układu odporno ciowego i stajemy si podatni na rozwój wielu chorób zwyrodnieniowych, nie zdaj c sobie zupełnie z tego sprawy. 2. System obronny antyoksydantów przechwytuje powstałe oksydanty (reaktywne substancje utleniaj ce) i hamuje reakcj

ła cuchow

gro c

powstawaniem licznych nowych

oksydantów. Mo na porówna to z efektem domina. Po wypadni ciu pierwszego składnika nie mo na ju powstrzyma utraty pozostałych. Kiedy nasz organizm ulegnie osłabieniu i zaczynaj si zmiany zwyrodnieniowe wywołane oksydacj , spowolnienie lub zatrzymanie ła cuchowej reakcji utleniania mo e okaza si bardzo trudne, je li nie podejmiemy działa

leczniczych i zapobiegawczych, stosuj c produkty ywno ciowe bogate w an-

tyoksydanty i uzupełnianie diety antyoksydantami. 3. System ten naprawia szkody wywołane przez oksydanty, których nie udało si unieczynni . Twój

organizm

jest

rzeczywi cie

wspaniały!

Wykazuje

zdolno

wymiatania

niebezpiecznych oksydantów, a nast pnie wielokrotnego sprawdzania, czy nie pozostały jakie toksyny. Zapewniaj c swemu organizmowi odpowiedni

ilo

antyoksydantów,

pomagasz mu w utrzymaniu drugiej i trzeciej linii obrony przeciwko chorobom. 4. Antyoksydanty eliminuj i zast puj uszkodzone cz steczki nie nadaj ce si do naprawy i oczyszczaj teren, usuwaj c niepo dane substancje powstałe przez działanie oksydantów. Nie tylko walcz z chorobami i chroni ci przed mo liwymi schorzeniami i ró nymi formami zmian destrukcyjnych zagra aj cych twojemu organizmowi, ale równie oczyszczaj pó niej pole bitwy. OGÓLNIE O ANTYOKSYDANTACH Antyoksydant to ka da substancja zwalczaj ca wolne rodniki w organizmie. Trzy najlepsze antyoksydanty to witaminy C i E oraz beta-karoten, których działanie chroni ce organizm przed uszkodzeniem oksydacyjnym zostało udowodnione. Wyst puj one w wielu produktach

ywno ciowych, zwłaszcza w owocach i warzywach. Najlepiej przebadanym antyoksydantem jest witamina C, nic wi c dziwnego, e wiemy du o na temat jej działania. Witamina C pobudza odporno

organizmu, wzmacniaj c czynno

grasicy i w złów chłonnych. Najlepsze ródło witaminy C to owoce tropikalne, takie jak papaja i kiwi, ale równie dobrym ródłem witaminy C s

tak e owoce cytrusowe, jak

grejpfruty i pomara cze. Niektórzy zacz li bzikowa na punkcie witaminy E prawdopodobnie z powodu panuj cej o niej opinii, e zwi ksza ona energi seksualn . Doskonałym ródłem witaminy E s orzechy oraz migdały, a tak e nasiona słonecznika. Oleje spo ywcze zawieraj

o wiele wi cej

witaminy E ni orzechy, ale s wysokokaloryczne, i zbyt cz ste oraz zbyt obfite u ywanie ich mo e spowodowa kłopoty z nadwag . Najlepsze ródła beta-karotenu to pomara czowe i ółte owoce i warzywa. Spróbuj rozja ni swoje posiłki, wł czaj c do nich ró ne odmiany dyni, owoce mango i marchew, a tak e zielone li ciaste warzywa, jak jarmu i szpinak. BETA - KAROTEN, WITAMINA A, WITAMINA C, WITAMINA E Te substancje od ywcze, okre lane ł cznie jako „obro cy", sprawuj

ochron

anty-

oksydacyjn organizmu. Te ochronne substancje od ywcze stanowi pierwsz lini obrony przed szkodami oksydacyjnymi. CZY

MO NA

UZYSKA

DOSTATECZN

ILO

ANTYOKSYDANTÓW

W

PO YWIENIU Wielu lekarzy w tpi, czy bez uzupełniania diety otrzymasz dostateczn ilo

witaminy E,

chyba e b dziesz jadł du o tłustych produktów, jak olej i majonezy; mo esz jednak zapewni sobie zalecane 30 miligramów beta-karotenu i witaminy C w zdrowej diecie, je li m drze ustalisz jej skład. Spo ywanie odpowiedniej ywno ci nie zawsze jest mo liwe, zwłaszcza przez ludzi w podeszłym wieku, którzy maj kłopoty z uciem, trawieniem i wchłanianiem. Osoby te powinny rozwa y konieczno

uzupełniania w diecie substancji

od ywczych.

AMINOKWASY Aminokwasy s podstawowymi składnikami białek; s one niezb dne do wytworzenia wielu enzymów, hormonów i przeciwciał. Pełni wiele czynno ci odpowiednio do zada komórek, a od utrzymania ich w stanie równowagi zale y nasze zdrowie. ywieniowcy dziel aminokwasy na dwie kategorie: niezb dne (niezast pione) i nieniezb dne. Etykiety te s w rzeczywisto ci myl ce. „Nie-niezb dne" oznacza, e w opinii

badaczy organizm potrafi sam wytworzy

dostateczn

ilo

tych aminokwasów pod

warunkiem stosowania prawidłowej, dobrze zbilansowanej diety. Substancje, których organizm nie potrafi wyprodukowa w dostatecznej ilo ci, okre lane s jako „niezb dne", co oznacza, e nale y postara si o dostarczenie dodatkowych ilo ci tych substancji w diecie. Od czasu dokonania tych bada i ustalenia etykiet lepiej poznali my znaczenie tych nieniezb dnych aminokwasów, zwłaszcza w odniesieniu do czynno ci antyoksydacyjnych. W niektórych przypadkach uwa a si , wy szy, ni

e optymalny ich poziom powinien by znamiennie

pierwotnie oceniali to badacze, i etykiety zostały zmienione. Na przykład

cysteina i tyrozyna s okre lane jako aminokwasy „w połowie niezb dne". Je li pominiemy te podziały i b dziemy mówi o substancjach, które s niezb dne dla naszego zdrowia, to na czele listy powinny si znale

glutation, cysteina i kwas liponowy, zwłaszcza ze wzgl du na

ich działanie antyoksydacyjne.

KWAS LIPONOWY Kwas liponowy mo e by idealnym antyoksydantem przeciwdziałaj cym starzeniu si . Jest to podstawowy koenzym bior cy udział w produkcji energii, a tak e silny antyoksydant. Nie tylko usprawnia nasz metabolizm, ale jednocze nie chroni nas przed szkodliwym działaniem utleniaj cym produktów ubocznych tego metabolizmu. Kwas liponowy jest uniwersalnym antyoksyaantem Kwas liponowy mo e przenika do ka dej cz ci organizmu, gdy jest rozpuszczalny zarówno w wodzie, jak i w tłuszczach. Zasługuje na nazw uniwersalnego antyoksydanta, poniewa

bezpo rednio lub po rednio wspomaga ochron

ka dego elementu naszego

organizmu przed stresem oksydacyjnym. Kwas liponowy współdziała synergistycznie z witaminami C i E, pot guj c ich działanie i oszcz dzaj c je. Kwas liponowy a cukrzyca, choroby siatkówki, powstawanie za my oraz uszkodzenie nerwów obwodowych i serca Kwas liponowy działa korzystnie u chorych z cukrzyc , poniewa normalizuje cukier we krwi i, co jeszcze wa niejsze, chroni przed procesami glikacji wywołuj cej w cukrzycy wiele powikła . Stosowano go w Europie od dziesi cioleci ze wzgl du na udowodniony korzystny wpływ na ograniczenie zmian w siatkówce, zahamowanie powstawania za my oraz na uszkodzenia nerwów obwodowych i serca. W celu obni enia podwy szonego poziomu cukru we krwi mog by konieczne dawki 300-600 miligramów dziennie. Je li stosujesz insulin

lub inne leki, konieczna jest regularna kontrola poziomu cukru we krwi. W

zapobiegawczym uzupełnianiu diety stosuje si dawki 20-50 miligramów dziennie. Kwas liponowy chroni przed mia d yc Kwas liponowy mo e obni y o 40% podwy szony poziom cholesterolu całkowitego w surowicy krwi oraz przeciwdziała

oksydacji cholesterolu LDL, która powoduje

stwardnienie t tnic. Kwas liponowy jest przenoszony w LDL wraz z witamin E, która dostarcza energii do tego procesu. Oczywi cie, witamina E stanowi najsilniejsz ochron przed oksydacj LDL. W ten sposób kwas liponowy chroni podwójnie przed mia d yc : obni a całkowity cholesterol we krwi i zapobiega jego oksydacji. Kwas liponowy mo e równie wspomaga dopływ tlenu do serca. Jest po prostu korzystny dla układu sercowonaczyniowego i powinien by jednym z elementów leczenia wszystkich chorób serca. Kwas liponowy chroni przed rakiem S równie dowody przemawiaj ce za tym, e kwas liponowy w swoisty sposób chroni przed rakiem. Geny odpowiedzialne za powstawanie nowotworów zło liwych to onkogeny. S one uczynniane przez tzw. j drowy czynnik kappa-B (ang. NF kappa-B) w obecno ci wolnych rodników i innych kancerogenów. Wywołuje to niekontrolowany rozrost komórek nowotworowych. Kwas liponowy potrafi wnikn

do cytoplazmy komórek i

zapobiec uczynnieniu NF kappa-B. Ponadto kwas liponowy wzmacnia układ odporno ciowy, nasz pierwsz lini obrony przed rakiem, poprzez neutralizacj wolnych rodników, które uszkadzaj ów układ. Tak wi c kwas liponowy jest podwójn broni przeciwko nowotworom zło liwym, podobnie jak w ochronie przed chorob sercowo-naczyniow . A s to dwie choroby, które w Stanach Zjednoczonych u miercaj wi cej osób ni wszystkie inne choroby razem wzi te! Kwas liponowy jest skutecznym odtruwaczem dzi ki neutralizowaniu toksycznych metali Na koniec, kwas liponowy jest skutecznym rodkiem odtruwaj cym, poniewa ł czy si z toksycznymi metalami - ołowiem, rt ci i kadmem i neutralizuje ich działanie. Ołów atakuje nas stale, obecny w spalinach samochodowych. Bardzo toksyczna rt

zatruwa nas

jako składnik amalgamatu słu cego do uzupełniania ubytków z bowych oraz przedostaj c si do naszego organizmu wraz z mi sem jedzonych przez nas ska onych ni ryb. Kadm znajduje si w dymie papierosowym. elazo i mied nale

do pierwiastków niezb dnych dla

człowieka, ale w nadmiernej ilo ci lub w postaci wolnej, nie w zwi zkach chemicznych, działaj jak utleniaj ce wolne rodniki, co stwarza zagro enie. Kwas liponowy przeciwdziała temu dzi ki swoim wła ciwo ciom chelatuj cym (tworzenie poł cze z metalami).

CYSTEINA Cysteina powstaje w w trobie z homocysteiny i metioniny. Jest to wymiatacz wolnych rodników, który bierze udział w wytwarzaniu glutationu. Stabilizuje błony komórkowe i wywiera korzystny wpływ u chorych na astm skutkom zanieczyszczenia powietrza. Wi

i osób pal cych, a tak e przeciwdziała

c si z metalami, usprawnia funkcje układu

odporno ciowego i procesy gojenia.

GLUTAMINA Glutamina wykazuje silne wła ciwo ci odtruwaj ce na poziomie komórkowym, zwłaszcza w poł czeniu z antyoksydacyjnymi witaminami C i E. Poziom glutaminy obni a si w miar starzenia, co u ludzi starszych wi e si z powstawaniem licznych chorób, wł cznie z cukrzyc i chorob serca.

GLUTATION Dr Richard Passwater stwierdza, e „w komórce, gdzie toczy si prawdziwa wojna z u yciem rodków truj cych, najwa niejszym antyoksydantem jest gluta-tion". Ten silny antyutleniacz jest trójpeptydem zawieraj cym siark i jest wytwarzany w organizmie z trzech aminokwasów: cysterny (aminokwas zawieraj cy siark ), kwasu glutaminowego i glicyny. Glutation jest niezb dny Glutation pomaga zapobiega

licznym chorobom i dzi ki temu opó nia proces

starzenia. Dr Allen H. Pressman w The Glutathione Phenomenon (Fenomen glutationu) stwierdza: „Glutation pomaga w zapobieganiu i zwalczaniu nadmiernej masy ciała, hiperaktywno ci, uzale nienia od alkoholu, cukru i kofeiny, alergii, zapalenia stawów, za my oraz nowotworów zło liwych płuc, skóry, gruczołu krokowego i p cherza moczowego". Wskazuje dalej, e glutation zapewnia inne korzy ci dla zdrowia: podwy szony poziom energii, usprawnienie czynno ci mózgu i pobudzenie odporno ci. Badanie naukowe przeprowadzone w Hiszpanii wykazało, e stosowanie uzupełniaj cej dawki witaminy C i glutationu u ab przedłu ało im ycie oraz poprawiało stan zdrowia. W przedmowie do swojej ksi ki dr Passwater nazywa glutation „ ołnierzem piechoty w bitwie przeciwko wolnym rodnikom i toksynom". Niedobór glutationu a podatno

na choroby

Jednym z kluczowych odkry w zrozumieniu znaczenia glutationu było wykazanie, e jego poziom obni a si u ludzi starszych. Ten spadek poziomu glutationu obserwuje si niekiedy bardzo wcze nie, u osób w wieku 40 lat. Mniej wi cej w tym wieku u połowy

populacji stwierdza si obni enie poziomu glutationu o 25-30% w porównaniu z norm dla ludzi młodszych. W wieku 65 lat połowa osób wykazywała niedobór glutationu prowadz cy do wi kszej podatno ci na liczne choroby, szczególnie raka. Z drugiej strony ludzie starsi, u których utrzymywał si prawidłowy poziom glutationu, yli dłu ej, pomy lniej i rzadziej zapadali na raka. zachorowalno

wiadomo ,

e ten jeden czynnik mógłby wyja ni

wi ksz

na raka w grupie ludzi starszych, ró ne aspekty procesu starzenia i spadek

odporno ci u osób starszych i pacjentów z zaka eniem HIV, przyczyniła si do podj cia intensywnych bada naukowych w tych trzech dziedzinach. Jak działa gflutation Glutation jest kluczowym składnikiem w neutralizacji nadtlenku wodoru w tłuszczach i w samym cyklu glutationowym. W cyklu glutationowym współdziała on z enzymem peroksydaz glutationow , powoduj c usuwanie rodników nadtlenku wodoru z substancji tłuszczowych, zawartych w błonach komórkowych. Kiedy bitwa si

ko czy, nadtlenek

wodoru zostaje przemieniony w wod , ale glutation przybiera teraz posta dwusiarczku, znanego jako GSSG (glutation utlenowany). Wtedy zostaje przywołany inny enzym, reduktaza glutationow , eby dokona redukcji GSSG z powrotem do normalnego glutationu tak, aby cykl mógł rozpocz

si od nowa. Jest to podstawowy etap w procesie antyoksydacji.

Je li nie zostanie uko czony, powstaj niebezpieczne rodniki hydroksylowe. Glutation mo e równie bezpo rednio atakowa oksydanty. W rzeczywisto ci, je li istnieje dostateczna ilo

glutationu, mo e on atakowa

bezpo rednio pot ny rodnik

hydroksylowy, zmieniaj c go w wod . Glutation zostaje wówczas utleniony do postaci GSSG, a reduktaza glutationow zmienia go w tym zadziwiaj cym cyklu z powrotem w u yteczny glutation. W procesie tym do aktywno ci reduktazy potrzebna jest obecno witaminy B1 i B2. Podobnie glutation działa w ochronie komórek przed szkodliwymi skutkami promieniowania. Bardzo wa ny jest fakt, e glutation potrafi neutralizowa rodnik hydroksylowy. Oznacza to, e w ka dej cz ci ciała istnieje mechanizm słu cy zwalczaniu tego pot nego rodnika, je li tylko organizm dysponuje odpowiedni ilo ci glutationu. Toksyny a glutation Glutation działa tak e jako rodek odtruwaj cy. Zidentyfikowano co najmniej 12 kancerogenów, wra liwych na atak glutationu. Kiedy glutation wykonuje swoje zadanie, ł czy si z toksyn i transferaz glutationow , eby zneutralizowa toksyn , a nast pnie opuszcza komórk i jest wydalany z ółci lub z moczem. Aby go uzupełni , komórka musi dokona syntezy dalszych ilo ci glutationu. Je li nie jest w stanie tego zrobi , dochodzi do niedoboru glutationu w komórce i zahamowania wszystkich jego czynno ci. Oznacza to, e

nast puje niekontrolowana pe-roksydacja lipidów, komórk atakuj inne toksyny, szkody wywołane napromienianiem nie s

usuwane i nie ma

adnej regulacji czynno ci

antyoksydacyjnej lub replikacji DNA. Innymi słowy, jest to sytuacja sprzyjaj ca powstaniu raka. Prawdopodobnie to tutaj, w procesie odtruwania, dochodzi do zmniejszenia z wiekiem ilo ci glutationu. Zast pienie glutationu Organizm nie jest w stanie absorbowa glutationu jako takiego. Glutation musi by wyprodukowany przez sam komórk . Nie znamy nawet sposobu przeniesienia glutationu z jednej komórki do drugiej. Wiele ludzi utraciło spore pieni dze, kupuj c uzupełniaj ce rodki zawieraj ce glutation, którego ich organizm nie był w stanie przyswoi . Aby podnie glutationu, musimy dostarczy

poziom

organizmowi składniki potrzebne do jego syntezy w

organizmie. Łatwo jest o glicyn i kwas glutaminowy, ale trudno ci z cystein ograniczaj produkcj glutationu w organizmie. Problem ten jest skomplikowany z dwóch powodów. Pierwszy - to rzadkie wyst powanie cysteiny w

ywno ci. Drugi - to toksyczno

cysteiny przyjmowanej

bezpo rednio doustnie. Mo na jednak skutecznie stosowa cystyn , wyst puj c w białku serwatki. Chemicznie cystyna składa si

z dwóch cz steczek aminokwasu cysteiny

poł czonych wi zaniem dwusiarczkowym. Kiedy cystyna przechodzi do komórki, wi zania te ulegaj

przerwaniu, pozostawiaj c wewn trz komórki niezmienion

cystein , gotow do

poł czenia si z innymi pierwiastkami w celu wytworzenia glutationu. Substancja uzyskana z białka serwatki, Immunocal™, jest podobna do białka mleka kobiecego i dostarcza odpowiedniej ilo ci cysteiny. Nie jest to lek; jest to uzupełniaj cy diet składnik pochodz cy z mleka krowiego, ale zmodyfikowany tak, e jego struktura jest podobna do struktury białek ludzkich. Witamina C wspomaga utrzymanie wysokiego poziomu glutationu, ale nie jest w stanie zapewni jego syntezy, jak to zapewnia cystein . Zalecenia Pami taj, e organizm nie jest w stanie przyswoi cz steczek glutationu. Glu-tation musi ulec najpierw rozpadowi, uwalniaj c cystein , która nast pnie we mie udział w odtworzeniu cz steczki glutationu. Wielu ludzi wyrzucało pieni dze na uzupełnianie diety glutationem, podczas gdy zrobiliby lepiej, przyjmuj c cystein i pozwalaj c, eby organizm wykonał reszt . Witamina C równie

pomaga w utrzymaniu odpowiedniego poziomu

glutationu. Innym sposobem dostarczenia cysteiny do komórek dla syntezy glutationu jest podawanie w zastrzyku lub doustnie N-acetylocysteiny. Metod t stosuje si tak e jako

antidotum w zatruciu acetaminophenem (paracetamolem). Pozwala to, przynajmniej czasowo, na podniesienie poziomu glutationu, ale objawy niepo dane s bardziej nasilone ni w przypadku przyjmowania cysteiny. Mog to by nudno ci, biegunka i reakcje anafilaktyczne. Znaczenie glutationu -w zwalczaniu choroby Problem starzenia si , nowotworów zło liwych i upo ledzenia odporno ci w zaka eniu HIV był przedmiotem bada poziomu glutationu wydaje si

naukowych. Je li chodzi o starzenie si , spadek

najbardziej zwi zany z zaburzeniami towarzysz cymi

starzeniu si , w porównaniu ze zmianami innych antyoksydantów. Ponadto w badaniach wykazano, e choroba Alzheimera, za ma, choroba Paridnsona i mia d yca s poprzedzane albo poł czone ze spadkiem poziomu glutationu w zmienionych chorobowo narz dach lub układach. W zwalczaniu raka glutation stanowi odpowied na dwie główne teorie powstawania nowotworów zło liwych. Według jednej z nich rak powstaje w wyniku ekspozycji na chemiczne kancerogeny, których wpływ kumuluje si w miar upływu czasu. Glutation działa jako czynnik odtruwaj cy w stosunku do wielu powszechnie wyst puj cych kancerogenów, szczególnie aflatoksyny Bl. Działanie glutationu odpowiada równie drugiej teorii, według której

nowotwory

zło liwe

powstaj

na

skutek

stopniowego

nagromadzenia

si

nieusuwalnych zmian patologicznych w komórkach, co prowadzi do nieprawidłowych podziałów tych komórek. Jako antyoksydant, glutation zwalcza wolne rodniki, zanim wywołaj

podobne uszkodzenia, ochrania przed uszkodzeniami mitochondria komórek i

pomaga regulowa duplikacj DNA, co zapobiega powstawaniu komórek nowotworowych. Wydaje

si

do

dziwne,

e

w

komórkach

nowotworowych

wyst puje

prawdopodobnie wy sze st enie glutationu ni w normalnych komórkach wokół nowotworu. Stanowi to pewien problem, gdy

wskazuje,

e nowotwór zu ywa wi cej prekursorów

glutationu, pozostawiaj c bez ochrony inne komórki. I, co jeszcze wa niejsze, komórki nowotworowe wykorzystuj

nadmiar glutationu do chronienia siebie przed atakiem,

zwłaszcza przed toksynami stosowanymi w chemioterapii. Jedn z przyczyn niepowodzenia chemioterapii

przeciwnowotworowej

jest

bardzo

dobra

ochrona

własna

komórek

nowotworowych, które wykazuj podwy szony poziom glutationu. W badaniu po wi conym temu zagadnieniu stwierdzono,

e Immunocal™ powodował rozproszenie glutationu w

komórkach nowotworowych, dzi ki czemu chemioterapia była bardziej skuteczna, a ponadto pobudzał glutation do działania w limfocytach wspomagaj cych. Tak wi c, je li zaopatrzymy organizm we wszystko, co jest potrzebne do produkcji glutationu, zaburzenia jego dystrybucji powinny si same wyrówna .

Znaczenie glutationu dla układu odporno ciowego Znaczenia glutationu dla układu odporno ciowego nie mo na przeceni . Zdolno limfocytów do zwalczania szkód oksydacyjnych mo na mierzy bezpo rednio, okre laj c zdolno

tych komórek do uzupełniania własnych zasobów glutationu. Odnosi si

to

szczególnie do produkcji limfocytów wspomagaj cych CD4 i CD8, nale cych do limfocytów T. S one celem ataku wirusa HIV i mała liczba CD4 oznacza najcz ciej niekorzystny zwrot w chorobie. Jednak obecnie badania prowadzone na Uniwersytecie Stanford sugeruj , e podniesienie poziomu glutationu u pacjentów z AIDS prowadzi do przedłu enia ycia, nawet je li liczba komórek CD4 jest mała. Ponadto glutation hamuje replikacj samego wirusa HIV. Jak gdyby to było jeszcze mało, glutation pomaga w utrzymaniu prawidłowych zapasów witamin C i E. Dokonuje tego, wł czaj c je do cyklu, je li zostan utlenowane.

METIONINA Metionina jest uwa ana za pot ny antyoksydant, silny wymiatacz wolnych rodników. PODWY SZONY POZIOM HOMOCYSTEINY Homocysteina jest aminokwasem stanowi cym ogniwo po rednie w przemianie metioniny w cystein . U osób z niedoborem kwasu foliowego, witaminy B6 (piry-doksyna) lub witaminy B12 mo e dochodzi do podwy szenia poziomu homocyste-iny. Homocysteina przyczynia si do powstawania mia d ycy, bezpo redniego uszkodzenia t tnic i cian naczy krwiono nych w zwi zku z zahamowaniem produkcji kolagenu. Podwy szony poziom homocysteiny stanowi okre lony niezale ny czynnik ryzyka zawału serca, udaru mózgu i innych powikła naczyniowych. Nieprawidłowy poziom homocysteiny stwierdza si u prawie 40% pacjentów z chorob serca. R. Clarke i wsp., Hyperhomocysteinemia: An Independent Risk Factorfor Vascular Disease, „New England Journal of Medicine" 324 (1991), s. 1149-1155.

N- ACETYLOCYSTEINA N-acetylocysteina (NAC) stanowi najcz stsz

posta

cysteiny i ma szczególne

znaczenie w procesach odtruwania. Jest cz sto stosowana w leczeniu skutków przedawkowania leków i alkoholu. Ma wła ciwo

zwi kszania liczby limfocytów T, dlatego

te ostatnio podj to badania nad zastosowaniem jej w leczeniu AIDS. Cysteina podawana w pocz tkach leukoplakii chroni przed rozwojem raka jamy ustnej. Jest to szczególnie wa ny składnik uzupełniania diety u osób pal cych czy uj cych tyto lub pij cych alkohol, poniewa u tych osób cz sto wyst puje leukoplakia.

Cysteina jest najbardziej skuteczna w poł czeniu z witaminami A, C, E i selenem. Produktem spo ywczym s nasiona soi - ro liny spokrewnionej z koniczyn , grochem i lucern . Nasiona poddaje si

przetworzeniu ró nymi metodami dla

otrzymania sosu sojowego, napojów i twarogu. Nasiona soi nale

do produktów

ro linnych, które zawieraj odpowiednio zbilansowane niezb dne aminokwasy. Czyni to z soi warto ciowe ródło białka, tym bardziej e ma mało tłuszczu i du o błonnika. R. Mindell Super Antioxidant Miracle Book.

BIOFLAWONOIDY Nie opuszczaj lektury tego podrozdziału. Gdy ju si z nim zapoznasz, b dziesz zadowolony, ale rozumiem, e terminy medyczne, które w nim spotkasz, mog by trudne nawet do wymówienia. Wiem, e nie s one łatwe, ale w miar omawiania problemu b d si starał obja ni je i upro ci . • Choroby ust puj ce pod wpływem bioflawonoidów • Alergia. • Cukrzyca. • Mia d yca. • Nadci nienie. • Rak. • Stany zapalne. • Udar mózgu. • Wynaczynienia podskórne. • Wysoki poziom cholesterolu we krwi. • Zaka enia wirusowe. • Zapalenie stawów. • ylaki. Dawkowanie flawonoidów Przeci tna dawka dzienna spo ywanych wszystkich flawonoidów w Stanach Zjednoczonych wynosi około 25 miligramów. Przyjmowanie dawki ponad 30 miligramów w sposób znacz cy zmniejsza ryzyko miertelno ci z powodu choroby ser-cowo-naczyniowej, jak to wykazano w jednym z bada , obejmuj cym grup osób w podeszłym wieku. Jednak w celach leczniczych dawk dzienn nale ałoby podnie

do 150-300 miligramów.

POLIFENOLE CO TO S . POLIFENOLE? GDZIE MO NA JE ZNALE

?

Poli co? „Poly" to rdze

greckiego słowa polus, które oznacza po prostu „wi cej ni jeden" lub

„wiele". Polifenole to zwi zki chemiczne zło one z „wielu" fenoli, zawieraj ce grup superantyoksydantów, wyst puj cych w ywno ci. Pewnie zechcesz wł czy je do swojej codziennej diety ze wzgl du na ich silne działanie antyoksy-dacyjne! Oto kilka przykładów polifenoli: •

Flawonoidy

-

5000

zidentyfikowanych

składników,

maj cych

wła ciwo ci

superantyoksydantów. • Flawonoidy - proantocyjanidyny. ródła pokarmowe: czerwone wino, borówka czarna (czarne jagody), borówka ameryka ska, ciemne winogrona, złocie

maruna (Chrysanthemum parthenium) oraz miłorz b

dwuklapowy. • Flawonoidy w owocach cytrusowych - zawieraj pektyn , kwercetyn , hek-sperydyn i diosmin . ródła pokarmowe: pomara cze, cytryny, jagody, grejpfruty. • Zielona herbata. • Soja - izoflawon - zawiera genistein , daidzein , glicytein . • Resveratrol - silny antyoksydant hamuj cy wzrost komórek nowotworowych. • Kwas elegianowy - chroni przed mutacj genów wywoływan przez toksyny, hamuje rozwój komórek nowotworowych. ródła pokarmowe: truskawki, maliny. • Kurkumina - blokuje działanie substancji chemicznych wywołuj cych nowotwory. ródła pokarmowe: kmin. • Kwas cynamonowy - wła ciwo ci przeciwnowotworowe. ródła pokarmowe: cynamon. Najwi ksze ilo ci flawonoidów zawieraj owoce, warzywa i korzenie.

OPC (PROANTOCYJANIDYNY OLIGOMERYCZNE/PIKNOGENOL) CO TO JEST Łatwo jest wzrokowo zapami ta dwie nazwy: Piknogenol i OPC. Wła ciwie piknogenol jest nazw

wymy lon . Jest to zarejestrowana nazwa handlowa.

Terminem tym okre la si cał klas bioflawonoidów, która składa si z polifenoli lub kompleksów proantocyjanidyn. Piknogenol mo na równie

okre la

jako oligomeryczne

kompleksy proantocyjanidyn (OPC). • Bioflawonoidy. „Bio" to przedrostek grecki oznaczaj cy zwi zek z

yciem. Flavo to

przedrostek łaci ski oznaczaj cy ółty kolor. „Flawon" to zwi zek chemiczny nadaj cy naturalne zabarwienie wielu warzywom. • Polifenole. Okre lenie „polifenole" (wiele fenoli) wyja niono wy ej (s. 103). • Proantocyjanidyny. „Proantocyjanidyny" to podgrupa polifenoli. S

to fla-wonoidy.

Antocyjanidyny to czerwonopurpurowe barwniki wyst puj ce w kwiatach. • Oligomeryczne. „Oligo" oznacza „mało", „mero" to słowo greckie oznaczaj ce „cz

".

Wi c jak to przetłumaczy ? Po prostu - piknogenol = OPC = grupy flawonoidów. Co to jest piknogenol Piknogenol (Pycnogenol) to nazwa handlowa, zarejestrowana przez zakłady przemysłowe Horphag we Francji, okre laj ca produkt wytwarzany z kory sosny morskiej (Pinus maritima). Jest to drzewo, które ro nie w prowincji Quebec w Kanadzie i w południowych rejonach Francji w pobli u miasta Bordeaux. Piknogenol jest zarówno nazw specjalnej klasy flawonoidów, jak te nazw handlow produktu, który ma dwa ameryka skie i kilka mi dzynarodowych patentów. Nazw

wymy lon

przez dr

Jacques'a Masqueliera mo na odnosi do oligomerycznych kompleksów proan-tocyjanidyn (OPC). Piknogenol nie jest pojedynczym zwi zkiem chemicznym, ale kompleksem co najmniej 40 ró nych substancji zawartych w wyci gu z kory. Wszystkie te substancje to flawonoidy rozpuszczalne w wodzie, które wyst puj normalnie w ro linach. Zaleta piknogenolu polega na tym, e zawiera on w jednym preparacie liczne i ró norodne substancje od ywcze. Piknogenol dobrze si wchłania, jest biologicznie dost pny, dobrze tolerowany i nietoksyczny. Nazw piknogenol zarezerwowano na naukowe okre lenie tej klasy flawonoidów, niezale nie od ródła, z którego s otrzymywane: kory drzewa sosny, nasion lub skórki winogron albo urawiny. Według dr Mortona Walkera „piknogenol został wynaleziony w celu zwalczania patologii wywołanych działaniem wolnych rodników, które odpowiadaj za takie powikłania u ludzi, jak zaburzenia czynno ci naczy włosowatych, podskórne wylewy krwi, nowotwory zło liwe, uczulenia, choroba serca, choroby naczy obwodowych, zapalenie stawów, ylaki, cukrzyca, rak, za ma, twardzina, stwardnienie rozsiane, dystrofia mi niowa, choroba Parkinsona, stwardnienie zanikowe boczne i inne rodzaje zmian zwyrodnieniowych w tkankach ludzkich".

Piknogenol jest wspaniałym antyoksydantem, ale nie znaczy to, e jest lekarstwem na wszystko. Handlowcy przypisuj mu wiele zalet, eby ułatwi sprzeda tego produktu, nawet je li nie ma na to dowodów naukowych lub zachwalane wła ciwo ci s

myl ce.

Przedstawione tutaj badania maj na celu wyja nienie w tpliwo ci i b d opiera si na faktach naukowych. Niezale nie od tego, jak wspaniałym antyoksydantem okazuje si piknogenol, wszystkie badania naukowe wskazuj , e potrzebujemy szerokiego spektrum antyoksydantów pochodz cych z ró nych

ródeł

ywno ciowych, które dopiero razem

działaj synergistycznie, wzmacniaj c nawzajem swoje działanie. Odkrycie proantocyjanidyn Dr Jac ues Mes uelier odkrył proantocyjanidyny w bardzo szczególny sposób. Przypadkowo, w trakcie wertowania dzienników podró nika Jac ues'a Cartiera, przeczytał, jak to Cartier i jego załoga zostali uwi zieni z nadej ciem wczesnej zimy roku 1595 w okowach Rzeki wi tego Wawrzy ca. Byli zupełnie nieprzygotowani do sp dzenia zimy w Quebecu i szybko zabrakło im

ywno ci, a w ko cu wybuchła w ród nich epidemia

szkorbutu, który zacz ł u mierca załog . Wódz miejscowych Indian powiedział Cartierowi, e napar z kory drzewa sosnowego uzdrowi załog . Cartier spróbował tego rodka i opisał w swoich dziennikach, e załoga szybko wyzdrowiała. Historia ta skłoniła Mes ueliera do poszukiwa substancji, która mogła znajdowa si w wywarze z kory sosnowej. Wiedział, e nie mogło tam by dostatecznej ilo ci witaminy C, aby wywoła taki skutek, poszukiwał wi c czego innego. W ród odkrytych substancji była mieszanina bioflawonoidów, ł cznie z katechinami i fla-wonami, która zawierała ponadto jeden szczególnie silnie działaj cy składnik o nazwie proantocyjanidyna. Dla mieszaniny tej Mes uelier wymy lił nazw „piknogenol", zdobył patent i rozpocz ł sprzeda tego produktu w Europie w połowie lat 50. XX wieku. Jak działa piknogenol Jako rozpuszczalny w wodzie, działa przede wszystkim w rodowisku wodnym wewn trz komórek i mi dzy komórkami, poza substancjami tłuszczowymi błon komórkowych. Jest szczególnie skuteczny w neutralizacji rodników hydroksylowych, tlenu singletowego i niebezpiecznych nadazotanów. Niebezpieczny nadazotan Nadazotan to bardzo reaktywny wolny rodnik, który powstaje w warunkach nadmiernej produkcji tlenku azotu. Powtórzmy to jeszcze raz. Tlenek azotu jest to prawidłowy składnik organizmu, który wspomaga działanie niektórych hormonów, ruchy mi ni gładkich przewodu pokarmowego i pewne reakcje odporno ciowe. Wspomaga

równie

kr enie obwodowe, wpływaj c na rozlu nienie i otwieranie si

naczy

krwiono nych, zapobiegaj c skupianiu si płytek krwi i chroni c cholesterol LDL przed oksydacj . Ale czasami organizm produkuje za du o tlenku azotu. Wówczas nadmiar tlenku azotu (NO) reaguje z rodnikami ponadtlenkowymi (O2-) wytwarzaj c nadazotan (ONOO). Czy pami tacie pana Billa z telewizyjnej rewii Saturday Night Live, mówi cego „Och, niee! (Oh, NO-O-O!)"? To wła nie powiedzieliby my wiedz c, e w tej chwili powstaje ONOO. Tym, co sprawia,

e nadazotan jest tak niebezpieczny, jest jego zdolno

do

reagowania dosłownie ze wszystkim: tłuszczem, białkiem, DNA, błon komórkow i tak dalej. Zupełnie nie jest wa ne, z czym - nadazotan reaguje! Nadmierna produkcja tlenku azotu wi e si z zapaleniem stawów, cukrzyc , udarem mózgu, szokiem septycznym, przewlekłymi stanami zapalnymi i mia d yc . Powstałe szkody prowadz

łatwo do mutacji genów, których replikacja stanowi pocz tek zmian

nowotworowych. Proces ten mo e ci szybko zgubi ! Dobre wie ci! Piknogenol neutralizuje nadazotan Dobra wiadomo

polega na tym, e piknogenol jest doskonały w neutralizowaniu

nadazotanu. Zmniejsza równie ilo

nadtlenku potrzebn do jego produkcji i reguluje ilo

wytwarzanego tlenku azotu, zapewniaj c jego odpowiedni ilo . Oznacza to lepsz prac twojego układu odporno ciowego, mniejsze dolegliwo ci stawowe, lepsze kr enie krwi i wszystko to dzi ki piknogenolowi! Dlaczego nie mówiono wcze niej o tych okropnych wolnych rodnikach? Jedyne badanie naukowe, które o nich wspomina, to informacja na temat piknogenolu i OPC. Pomocne mog by równie inne antyoksydanty, ale obecnie naukowcy wskazuj jedynie na OPC, które maj zwalcza nadazotan. Jak piknofenol wpływa na układ odporno ciowy Wpływ piknogenolu na układ odporno ciowy jest ró norodny. Przede wszystkim hamuje on ł czenie si nadtlenku wodoru z chlorkiem (wyst puj cym w niektórych białych krwinkach), zapobiegaj c powstawaniu kwasu podchlorawego. Powstanie tego kwasu jest szkodliwe - powoduje nudno ci, a poza tym hamuje działanie białych krwinek w zwalczaniu chorób. Badanie naukowe przeprowadzone w roku 1996 wykazało, e piknogenol pobudza układ

odporno ciowy.

W

badaniu

tym

doprowadzano

do

zablokowania

układu

odporno ciowego myszy, zaka aj c je wirusem mysiego AIDS i (lub) karmi c etanolem. Wykonywano przy tym pomiary okre lonych testów immunologicznych, podawano myszom piknogenol

i

ponownie

wykonywano

pomiary.

Badania

wykazały

zwi kszenie

odporno ciowych stymulatorów, zmniejszenie liczby supresorów oraz wzmocnienie działania cytotoksycznych krwinek białych. Innymi słowy, nawet w przypadku prawie całkowitego

upo ledzenia układu odporno ciowego piknogenol przywracał jego działanie. Badania w tym kierunku mog okaza si bardzo wa ne dla zainteresowanych wirusem wywołuj cym AIDS. Piknogenol i ci nienie t tnicze krwi U niektórych pacjentów piknogenol mo e obni a ci nienie t tnicze krwi. We krwi znajduj si enzymy, które poprzez reakcje chemiczne doprowadzaj do skurczu naczy krwiono nych, co podwy sza ci nienie. Piknogenol hamuje działanie tych enzymów, przyczyniaj c si w ten sposób do obni enia ci nienia krwi. Nie jest to jednak du e obni enie. Okazuje

si

równie ,

e

piknogenol

powoduje

rozkurcz

naczy

krwiono nych

przeciwdziałaj c wpływowi adrenaliny, która jest hormonem pobudzaj cym i wyst puje tak e w przypadkach stresu. Jest to szczególnie wa ne w odniesieniu do naczy włosowatych (kapilarów), których ciany piknogel wzmacnia, zwi kszaj c jednocze nie ich wiatło, co umo liwia wi kszy przepływ krwi. Naczynia włosowate dostarczaj komórkom ciała krew i substancje od ywcze, podobnie jak urz dzenie do skraplania trawników dostarcza ro linom wod . Oznacza to, e z piknogenolu korzysta ka da tkanka w organizmie. Piknogenol a zawał serca i udar mózgfu Skupianie si (agregacja) płytek jest powa nym powikłaniem w chorobie serco-wonaczyniowej. Agregacja płytek oznacza po prostu, nieprawidłowe zakrzepy. Je li taki zakrzep znajdzie si

e w strumieniu krwi powstaj w pobli u mi nia sercowego,

blokuj c do niego dopływ krwi, nast puje zawał mi nia sercowego. Podobna sytuacja w t tnicach mózgu powoduje wyst pienie udaru mózgu. Piknogenol przeciwdziała skupianiu si płytek krwi, zmniejszaj c w ten sposób ryzyko zarówno zawału serca, jak udaru mózgu. Do czynników sprzyjaj cych agregacji płytek nale y palenie papierosów i wzrost poziomu adrenaliny zwi zany ze stresem. Piknogenol zwalcza wolne rodniki towarzysz ce paleniu i blokuje adrenalin , dzi ki czemu przeciwdziała obu tym czynnikom w dalszym tworzeniu zakrzepów krwi. WYCI G Z KORY SOSNOWEJ JEST SILNYM OCHRONNYM ANTYOKSYDANTEM Piknogenol -wyci g z kory sosnowej - który mo e wspomaga

pobudzenie układu

odporno ciowego, jest silnym ochronnym antyoksydantem. Dr Lester Packer, specjalista w dziedzinie biologii komórkowej i kierownik zespołu badawczego na Uniwersytecie Kalifornijskim, który zajmuje si

badaniami nad pik-

nogenolem, twierdzi, e piknogenol zawiera około 40 bioaktywnych substancji, z których liczne s antyoksydantami neutralizuj cymi wolne rodniki. Oczywi cie, wolne rodniki działaj uszkadzaj ce na białe krwinki, zmniejszaj c ich zdolno

do zwalczania zaka e , zmniejszenie za liczby białych krwinek prowadzi do zaka e i sprzyja powstawaniu chorób zwyrodnieniowych. Według Packera „w badaniach do wiadczalnych piknogenol hamuje powstawanie tlenku azotu, jednego z głównych wolnych rodników wytwarzanych przez białe krwinki". Stwierdza dalej: „poniewa

tlenek azotu bierze tak e udział w powstawaniu chorób zapalnych,

zapalenia stawów, cukrzycy i choroby serca, piknogenol powinien teoretycznie odgrywa pewn rol zapobiegawcz równie w tych chorobach". Według dr Fabio Virgili, członka zespołu badawczego Packera, „piknogenol hamuje działanie enzymów bior cych udział w produkcji tlenku azotu i bezpo rednio neutralizuje nadmiar wolnych rodników". We wcze niejszych badaniach zespół badawczy Packera odkrył, e piknogenol neutralizuje równie

inne rodzaje wolnych rodników, w tym nadtlenek i niebezpieczne rodniki

hydroksylowe. Jeszcze inne badania nad piknogenolem potwierdziły jego wła ciwo ci antyoksyda-cyjne i zwi kszaj ce odporno . • Wyniki badania, opublikowane w czasopi mie „Life Sciences", przeprowadzonego przez naukowców z uniwersytetu w Arizonie dowodz ,

e piknogenol zwi ksza aktywno

cytotoksycznych krwinek białych - specjalnego typu komórek układu odporno ciowego, których zadaniem jest niszczenie wirusów, a nawet komórek nowotworowych. • Badacze w gierscy i niemieccy odkryli, e piknogenol zmniejsza obrz k i stan zapalny (wg artykułu zamieszczonego w „Pharmazie"). • W niedawno opublikowanej w „Biochemistry and Molecular Biology International" pracy zespołu badaczy Uniwersytetu Kalifornijskiego wykazano,

e piknogenol jest silnym

antyoksydantem działaj cym przeciwko nadtlenkom i rodnikom hydroksylowym. • Według Packera wielu badaczy chciałoby rozbi

piknogenol na pojedyncze aktywne

składniki. Packer twierdzi jednak, e „w tym przypadku poł czone (sy-nergistyczne) działanie składników piknogenolu mo e by o wiele silniejsze". Powy sze wyniki bada , zamieszczone w VERIS Research Information Service, zostały przedstawione na IV corocznym zje dzie Oxygen Society, który odbył si 20-24 listopada 1997 roku w San Francisco. Jest to organizacja mi dzynarodowa, której członkowie s naukowcami badaj cymi wolne rodniki i antyoksydanty. Piknogenol i mia d yca S równie dowody na to, e w obecno ci piknogenolu zmiany mia d ycowe nie powstaj tak łatwo. Zapobiega on bowiem oksydacji cholesterolu LDL (który po oksydacji

tworzy blaszki mia d ycowe). Piknogenol utrzymuje równie prawidłowy stan ródbłonka t tnic. W badaniu z 1994 roku wykazano, e uprzednie leczenie piknoge-nolem wpływało na mniejsze wytwarzanie szkodliwych zmian w naczyniach krwiono nych, poddanych nast pnie silnemu działaniu utleniacza (wolnego rodnika). Obserwowano wi ksz mniej objawów peroksydacji lipidów i mniej uszkodze

ywotno

komórek,

ciany t tnic. Przyczyniało si do

tego ochronne działanie przed szkodami oksydacyjnymi, wywierane przez OPC zawarte w piknogenolu. Je li

ródbłonek naczy

jest nie uszkodzony, to brakuje miejsca do

zagnie d enia si zmienionego oksydacj LDL i naczynie krwiono ne pozostaje prawidłowe i elastyczne. Tak wi c przeciwdziałanie mia d ycy przez piknogenol ma podwójny charakter. PIKNOGENOL CHRONI KOMÓRKI RÓDBŁONKA TETNIC PRZED SZKODLIWYM DZIAŁANIEM WOLNYCH RODNIKÓW Reaktywne sustancje utleniaj ce (wolne rodniki/utleniacze), jak nadtlenki i nadtlenek wodoru, maj udział w powstawaniu wielu chorób zwyrodnieniowych, jak rak, cukrzyca i mia d yca. W zwalczaniu tych wolnych rodników i zapobieganiu uszkodzeniu komórek bior udział liczne enzymy antyoksydacyjne, takie jak glutation, katalaza i dysmutaza ponadtlenkowa. Wykazano, e piknogenol, b d cy mieszanin proantycyjanidyn zawartych w wyci gu z kory sosny morskiej, chroni komórki ródbłonka t tnic przed uszkodzeniem wywołanym działaniem wolnych rodników. „Po ekspozycji komórek na stres oksydacyjny, piknogenol w znamienny sposób obni a nagromadzenie si w nich nadtlenku wodoru". Zmniejszenie stresu oksydacyjnego zale ało od st enia piknogenolu. Ponadto piknogenol wywoływał równie istotne, zale ne od jego st enia, obni enie poziomów nadtlenków i jonów. Uprzednie podawanie piknogenolu wywoływało w komórkach zwi kszenie poziomów glu-tationu, dysmutazy ponadtlenkowej i katalazy. „Wyniki te sugeruj , e piknogenol wyzwala ochronny system antyoksydacyjny, uruchamiaj c wa ne układy enzymów i nieenzymatycznych wymiataczy wolnych rodników". Z. A. Whei i wsp., „Redox Report", t. 3 (1997), s. 219-224. Piknogenol a obrz k i bóle ko czyn dolnyck Jednym z cz stych powikła

dotycz cych naczy

włosowatych jest obrz k i ból

ko czyn dolnych, zwłaszcza u kobiet. Nie zagra a to yciu, ale stanowi powa ny problem, gdy

ogranicza wydajno

pracy i zadowolenie z

piknogenolu, polegaj ce na wzmacnianiu

ycia. Okazało si ,

cian naczy

e wła ciwo ci

krwiono nych, przeciwdziałaj

przesi kaniu płynu poza kapilary do tkanek ko czyn dolnych, co zapobiega obrz kom i łagodzi objawy oci ało ci i bóle. Piknogenol a choroba Alzheimera

Wst pne wyniki bada

dotycz ce mo liwo ci zwalczania choroby Alzheimera za

pomoc piknogenolu s obiecuj ce. Dr Schubert z Instytutu Salka w San Diego wykazał, e piknogenol mo e przeciwdziała podstawowej przyczynie w chorobie Alzheimera. Białko beta-amyloid wyst puje w mózgu równie w warunkach prawidłowych. Jednak u pacjentów z chorob

Alzheimera tworzy ono w mózgu twarde, łuskowate płytki. Piknogenol

przeciwdziała temu procesowi, nawet je li beta--amyloid dostaje si do mózgu w du ych ilo ciach. S równie doniesienia o poprawie po stosowaniu piknogenolu u pacjentów z chorob Newman-Picka, podobn do choroby Alzheimera. Jednak liczba przypadków jest zbyt mała, a przeprowadzone próby nie maj charakteru formalnych bada naukowych, aby móc stwierdzi , e piknogenol zmniejsza objawy tych chorób. Piknogenol a zespół przewlekłego zm czenia Zespół przewlekłego zm czenia pozostawał przez długi czas tajemnicz chorob , która obecnie zacz ła pojawia si coraz cz ciej. Jest teraz prawie pewne, e podstawow przyczyn tego schorzenia jest uszkodzenie wywoływane przez wolne rodniki. Uszkodzenie to jest widoczne w czerwonych krwinkach. Na IV Mi dzynarodowym Sympozjum Piknogenolu w maju 1997 roku dr Anthony Martin przedstawił prac , w której wykazał, e piknogenol mo e by pomocny w tej chorobie. Jak ju mówiono, piknogenol chroni ciany komórek i wzmacnia naczynia włosowate, przez co chroni integracj komórek i narz dów i zapewnia

im

wła ciwe

od ywianie.

Ponadto

chroni

mitochondria-o rodki

energii

komórkowej. Je li wi c o rodki energii wszystkich komórek b d w dobrym stanie, to zachowana b dzie prawidłowa energia całego organizmu. Piknogenol ma równie pewne wła ciwo ci przeciwzapalne, co pozwala złagodzi niektóre przewlekłe objawy tego zespołu. I w ko cu, ograniczaj c wydzielanie histaminy, zmniejsza objawy uczuleniowe, wyst puj ce cz sto u pacjentów z tym zespołem. Piknogenol a ochrona skóry przed promieniowaniem nadfioletowym Korzy ci ze stosowania piknogenolu odnosz si tak e do skóry. Potrafi bowiem odwróci

szkody dokonane w skórze przez promieniowanie nadfioletowe Sło ca.

Zmniejszanie si ka dego roku warstwy ozonowej w atmosferze powoduje przenikanie na powierzchni Ziemi coraz wi kszej ilo ci promieniowania nadfioletowego. Uwa a si , e jest to przyczyna zmniejszania si populacji ab, ropuch i salamander, których zapłodnione jaja nara one s na działanie promieni słonecznych i nie maj

adnej mo liwo ci naprawy szkód

dokonanych w ich DNA przez promienie nadfioletowe. U ludzi promieniowanie to mo e wywoła uczulenie na wiatło, zastój w naczyniach włosowatych, prowadz cy do nasilonego zaczerwienienia skóry, zmian odczynów immunologicznych oraz raka. Witamina E nie jest w

stanie odwróci tych szkodliwych zmian, ale piknogenol zmniejsza zatrucie komórkowe i peroksydacj lipidów w zale no ci od zastosowanej dawki. Pobudza równie produkcj kolagenu i elastyny - dwóch białek niezb dnych do utrzymania elastyczno ci i odporno ci skóry i tkanki ł cznej. Synergistyczne działanie piknogenolu Co sprawia, podzieli

e piknogenol jest tak doskonały? Niektórzy naukowcy chcieliby

go na cz ci składowe,

eby przekona

si , który z jego składników działa

najskuteczniej. Ale dr Lester Packer, czołowy badacz w dziedzinie biologii komórkowej na Uniwersytecie Kalifornijskim, uwa a,

e tylko „poł czony skutek działania piknogenolu

(efekt synergistyczny) mo e by najsilniejszy". To wła nie dzi ki temu, e ró ne flawono-idy zawarte w piknogenolu działaj razem, s one tak wszechstronnie skuteczne. Mo e słyszałe

o doniesieniach,

e jako antyoksydant piknogenol jest 50 razy

silniejszy od witaminy C, jednak tylko wobec pewnych rodzajów wolnych rodników. Problem polega na tym, e nie wiemy, jaki rodzaj wolnych rodników powstaje w naszym organizmie. Mamy je po prostu wszystkie! W pewnych testach w odniesieniu do okre lonych wolnych rodników witaminy C i E okazały si bardziej skuteczne od piknogenolu. Naprawd wynik zale y od przedmiotu bada . Zalecenia Potraktuj to bardzo powa nie. Najlepsze b dzie zastosowanie jak najwi kszej ilo ci ródeł antyoksydantów, eby wszystkie działały wspólnie. Ka dy antyutle-niacz pełni swoj specyficzn funkcj i wszystkie s potrzebne, eby zwalczy ró norodne wolne rodniki, z którymi si stykamy. Proponuj dawk 50-100 miligramów piknogenolu dziennie.

WYCI G Z NASION WINOGRON GŁÓWNE ZASTOSOWANIE WYCI GU Z NASION WINOGRON Według Michaela Murraya, czołowego eksperta i autora ksi ki The Healing Power ofHerbs (Uzdrawiaj ce wła ciwo ci ro lin), główne zastosowanie wyci gu z nasion winogron jest nast puj ce. 1/ uzupełnianie dawki antyoksydantów, 2/ zapobieganie mia d ycy, 3/ usuwanie skutków krucho ci naczy

i wylewów podskórnych, 4/ leczenie cukrzycy, 5/ leczenie

retinopatii (zwyrodnienie plamki ółtej i retinopatia cu-krzycowa). 6/ leczenie ylaków i 7/ gojenie ran. Ogólnie o proantocyjanidynach, szczegółowo o wyci gu z nasion winogron Wszystkie proantocyjanidyny s w zasadzie takie same, niezale nie od ródła, z jakiego pochodz - nasion winogron, urawiny, kory sosnowej czy innych. Ró nica dotyczy

st enia w zale no ci od

ródła. Wydaje si ,

e najwi ksze st enie osi gaj

proantocyjanidyny w wyci gu z nasion winogron, prawie o 10% wy sze ni w wyci gu z kory sosnowej. Najsilniej działaj cym wyci giem z nasion winogron jest, wyprodukowany przez Omega Biotech, preparat Protovin, prawdopodobnie dzi ki do tej pory nie ustalonej zawarto ci minerałów (maj cej, by mo e, zwi zek z wybuchem kilka lat temu wulkanu na szczycie Góry wi tej Heleny). Winogrona u ywane obecnie do otrzymywania wyci gu w zakładach Omega Biotech pochodz z winnic poło onych w tym wła nie regionie. Dokładne badania chromatograficzne wyci gów pochodz cych z innych winogron nie wykazały w nich wyj tkowego składu charakterystycznego dla próbek z Omega Biotech. Proantocyjanidyny zawarte s zarówno w nasionach, jak i w skórce winogron. S to cz steczki odpowiadaj ce za wła ciwo ci ochronne i uzdrawiaj ce otrzymywanych wyci gów. Proantocyjanidyny s

specjaln

klas

bioflawonoidów, która wyst puje w

ró norodnych ro linach; zawieraj je m.in. purpurowe, białe, czerwone i zielone winogrona, kora sosnowa, kora drzewa cytrynowego, li cie leszczyny, czarne jagody, wi nie, urawiny. Najwi ksze st enie tych zwi zków wyst puje w nasionach białych i zielonych winogron.

FRANCUSKI PARADOKS: ANTYOKSYDANTY W CZERWONYM I BIAŁYM WINIE Cz sto zadaje si pytanie: Jak to jest, e u mieszka ców Francji, którzy jedz tak wysokokaloryczne potrawy, wyst puje tak mała zachorowalno

na choroby serca i

powikłania zwi zane z cholesterolem? Odpowied le y w wyborze przez nich napoju -jest nim czerwone wino. Po winobraniu mia d y si winogrona razem z gał zkami i li mi i t cał mas umieszcza w kadziach do fermentacji. W czasie tego procesu alkohol razem z sokiem dokonuj ekstrakcji najlepiej rozpuszczalnych antyoksydantów z nasion i skórek winogron do czerwonego wina. Nast pnie przezroczysty płyn zlewa si

do beczek, w których wino

dojrzewa przed butelkowaniem. Mas pozostał po zlaniu wina, tzw. miazg , wyrzuca si lub zu ywa do produkcji wina gorszego gatunku lub octu winnego. Wyci g z nasion winogron, uzyskany z tego materiału, jest mniej warto ciowy, je li chodzi o działanie antyoksydacyjne. FRANCUSKI PARADOKS Pary (AP World News), 19 lutego 1998: Francuski uczony, który dowiódł wiatu, e wino jest dobre na serce, dokonuje nast pnego odkrycia. Dwie do trzech szklanek wina dziennie zmniejsza o 30% miertelno

spowodowan ró nymi przyczynami. Serge Renaud stwierdza w

„Journal of Epidemiolog/: „Wino chroni nie tylko przed chorobami serca, ale równie przed wi kszo ci nowotworów zło liwych". Przeprowadzone przez niego badania, które obj ły 34 000 m czyzn w rednim wieku, zamieszkuj cych wschodni Francj , potwierdzaj to, co nazwano francuskim paradoksem. „Francuzi jedz mnóstwo tłuszczów nasyconych, a mimo to yj długo. Odnosi si to w równym stopniu do osób pal cych, co niepal cych i byłych palaczy". Nie stwierdzono ró nicy mi dzy pracownikami umysłowymi a robotnikami. Ponadto ostatnie badania w Stanach Zjednoczonych wykazały, e picie jakiegokolwiek alkoholu zmniejsza miertelno obni eniu zagro enia chorob

dzi ki

raka. Renaud jednak e twierdzi, e remedium jest wino.

Zmniejsza ono dolegliwo ci ze strony serca w chorobie nowotworowej dzi ki wła ciwo ciom antyoksydacyjnym polifenoli zawartych w winogronach (OPC lub proantocyjanidyny). Ostrzega jednak,

e „wino jest rozcie czon

postaci

alkoholu i nale y u ywa

go

umiarkowanie. Wino wypijane w ilo ci powy ej 4 szklanek dziennie wywiera niekorzystny wpływ, zwi kszaj c miertelno , i chocia nadal chroni serce, nadmierne jego picie zwi ksza niebezpiecze stwo raka i chorób w troby". W artykule zamieszczonym w „Epidemiology" Renaud podaje, e wypijanie 2-3 szklanek wina dziennie przynosi obni enie miertelno ci spowodowanej ró nymi przyczynami o 30%, z powodu choroby sercowo-naczyniowej - o 35%, z powodu raka -o 24%. Renaud jest kardiologiem, który pracuje ze wspaniałym zespołem Inserm Unit na uniwersytecie w Bordeaux. Jego ksi ka o zdrowej diecie jest bardzo popularna we Francji. Renaud jest tak e wielkim zwolennikiem tzw. diety ródziemnomorskiej, opartej w du ej mierze na pszenicy, oliwie z oliwek i warzywach, z przewag ryb nad czerwonym mi sem, l oczywi cie z umiarkowan ilo ci wina. Czerwone i białe wino zawiera antyoksyaanty To wła nie jest podstaw francuskiego paradoksu. Zdrowiej jest pi wino czerwone, poniewa zawiera ono antyoksydanty, które przedostały si do wina ze skórki i nasion winogron w trakcie procesu fermentacji. W produkcji białego wina natychmiast po zmia d eniu owoców oddziela si . sok od miazgi. To oddzielenie zapobiega przedostawaniu si do wina antyoksydan-tów zawartych w skórce i nasionach winogron; dlatego oddzielona miazga zatrzymuje najlepsze antyoksydanty, zawarte w nasionach, które mo na ekstrahowa

i uzyska

w postaci ró owobe owego

proszku. Czy antyoksydanty pochodz ce z czerwonych winogron maj

wi ksz

moc od

antyoksydantów pochodz cych z zielonych i białych winogron? Profesor Jac ues Mas uelier

w ksi ce OPC in Practice, napisanej wspólnie z Bert

Schwitters, twierdzi,

e

„antocyjanidyny zawarte s zawsze w czerwonym barwniku otrzymywanym z substancji bezbarwnych (proantocyjanidyn). T

zachodz c

samoistnie przemian

obserwujemy w

przyrodzie jesieni , kiedy li cie pewnych drzew staj si czerwone. Ró nice mi dzy tymi barwnikami maj podstawowe znaczenie, je li chodzi o ich dost pno

biologiczn i wpływ

na ludzki organizm". No dobrze, ale co to znaczy? Po pierwsze, na zabarwienie czerwone lub purpurowe wyci gu z nasion winogron wpływaj dwa czynniki. Pierwszy to obecno ekstrahowane s ze skórek winogron, drugi - to obecno

flawonów, które

antocy-janidyn (kolor czerwony)

powstaj cych w wyniku przemiany proantocyjanidyn (bezbarwnych) w kwa nym rodowisku. Fermentacja zachodz ca w procesie produkcji wina zapewnia kwa ny odczyn rodowiska, dzi ki czemu mo e zachodzi taka reakcja. Flawony nie s silnymi antyoksydantami, dlatego ich obecno

nie wpływa w sposób znacz cy na antyoksydacyjn moc wyci gu.

Interesuj ce, e prawie we wszystkich przypadkach moc proantocyjanidyn zawartych w nasionach zielonych i białych winogron jest wi ksza ni otrzymywanych z winogron czerwonych; poniewa to proantocyjanidyny s antyoksydantami, które wywołuj po dane skutki biologiczne, wydaje si logiczne, eby wykorzystywa

ródło, które stale zapewnia ich

wi ksz ilo , tzn. winogrona zielone. Analizy laboratoryjne wykazywały, e produkt otrzymywany z zielonych winogron ma wy sz zawarto

substancji antyoksydacyjnych w porównaniu z produktem uzyskanym z

winogron czerwonych. Nale y doda , e do chwili obecnej nie opublikowano danych na temat najlepszego gatunku winogron. Chocia pewne kompanie utrzymywały, e dysponuj bardziej wydajnymi gatunkami, nie udowodniono tego w badaniach laboratoryjnych ani klinicznych. Proantocyjanidyny maj wi ksz moc od resveratrolu Omówimy tutaj resveratrol, znany antyoksydant, który okazał si słabszy ni antyoksydanty z proantocyjanidyn czy katechin. W roku 1992 M. E. Cuvelier i H. Richard omówili w „Biosci and Biotech Biochem" kilka doniesie na temat podstaw chemicznych antyoksydacyjnego działania proantocyjanidyn i ich podstawowych składników -katechin. Badania wskazywały,

e stopie

mocy antyoksydacyjnej poszczególnych cz steczek

polifenolu jest wprost proporcjonalny do liczby grup wodorotlenowych (OH). Wi kszo katechin i epikatechin ma pi

grup wodorotlenowych; niektóre katechiny zawieraj sze .

Proantocyjanidyny maj ich dziesi . Aresveratrol tylko trzy. R. A. Larson w „Phytochem" 1988 stwierdził, e „polifenole, maj ce mniej ni cztery grupy wodorotlenowe, prawie nie

maj znaczenia jako antyoksydanty. Je li działanie prze-ciwnowotworowe jest bezpo rednio zwi zane ze skuteczno ci

antyoksydacyjn , to proantocyjanidyny b d

mie

wi ksze

działanie ni resveratrol" (uwaga: resveratrol to nazwa antyoksydanta zawartego w preparacie o nazwie handlowej procyanitol). Nale y jednak pami ta , e nie dysponujemy jeszcze metodami analitycznymi, na podstawie których mo na by oceni aktywno

biologiczn danego produktu. Konieczne s

dalsze badania kliniczne dla wykazania, które zwi zki s bardziej skuteczne i dost pne biologicznie. Nale y opracowa specyficzne metody ilo ciowe okre laj ce aktywno

tych

substancji. Obecnie nie dysponujemy jeszcze takimi metodami. Działanie wyci gu z nasion winogron Wyci g z nasion winogron działa w sposób nast puj cy: • Pokonuje barier krew-mózg, dzi ki czemu mo e zwalcza wolne rodniki w obr bie mózgu. •

Chroni

przed

szkodliwym

wpływem

wolnych

rodników

wytwarzanych

przez

promieniowanie, pestycydy, ska enie substancjami chemicznymi i metalami ci kimi. • Wchłania si skuteczno

do organizmu w ci gu sekund, zwi kszaj c w sposób synergi-styczny innych substancji od ywczych, jak witaminy A, C i E.

• Hamuje wytwarzanie pewnych enzymów wywołuj cych rozpad kolagenu, które s bezpo redni lub po redni przyczyn uczule i stanów zapalnych. Działanie to zapobiega produkcji histaminy, ograniczaj c w ten sposób reakcje alergiczne. • Umacnia kolagenow substancj mi dzykomórkow naczy krwiono nych, dzi ki czemu zmniejsza si przepuszczalno

naczy i usprawnia kr enie krwi. Kapilary s w stanie

dostarcza

ilo

do tkanek wi ksz

utlenionych krwinek czerwonych, przyspieszaj c

procesy gojenia tkanek mi kkich. Pionier bada naukowych nad wyci giem z nasion winogron Pionierem bada naukowych nad wyci giem z nasion winogron jest uczony francuski, dr Jac ues Mas uelier, który przez ostatnie 50 lat badał proantocyjanidyny. On pierwszy trafił na lad tych antyoksydantów, wertuj c przypadkowo dziennik podró nika Jac ues'a Cartiera, w którym zostało opisane wyleczenie ze szkorbutu załogi statku po spo yciu naparu z kory miejscowej sosny. To drzewo sosnowe okazało si słynn sosn morsk , z której obecnie otrzymuje si piknogenol. Cartier i jego załoga zostali uwi zieni w lodach na Rzece wi tego Wawrzy ca, gdy nast pił wczesny atak zimy w roku 1595. W krótkim czasie wyczerpały si zapasy ywno ci, a epidemia szkorbutu zacz ła dziesi tkowa załog . Wódz Indian przekazał Cartierowi, e napar z kory miejscowej sosny uleczy jego ludzi. Cartier wypróbował ten sposób i zanotował w swoim dzienniku, e załoga szybko wyzdrowiała.

Mas ueliera zadziwiło to szybkie ozdrowienie. Zdawał sobie spraw , e kora sosnowa zawiera tylko niewielk ilo

witaminy C, o której wiedział, e leczy szkorbut. Przypuszczał,

e napar musi zawiera jeszcze co wi cej poza witamin C, i postanowił to zbada . Po wielu latach bada

odkrył,

e kora sosny zawiera proantocyjanidyny, dla których Mas uelier

wymy lił nazw „ piknogenol". Oznaczała ona ci le proantocyjanidyny pochodz ce z kory sosny morskiej. Opatentował proces produkcyjny i rozpocz ł sprzeda

piknogenolu w

Europie pod koniec lat 50. XX wieku. Jednak trudno ci z wyhodowaniem odpowiednio du o drzew sosnowych i z samym procesem produkcyjnym oraz ko-nieczno ci zniszczenia wyhodowanych drzew sprawiły, e Mas uelier poszukiwał innego ródła proantocyjanidyn. Odkrył,

e wi ksze ich ilo ci znajduj

si

w nasionach winogron. Nasiona miały

ogromn przewag nad kor sosnow , poniewa winogrona szybciej rosn , a ponadto pestki s dost pne w du ych ilo ciach jako produkt uboczny miejscowego przemysłu winnego. Poza tym zbiór winogron nie ł czył si

z niszczeniem ro lin. I chocia

dotyczyło proantocyjanidyn z kory sosnowej, wi kszo

pierwotne odkrycie

bada naukowych i dalsza praca

została po wiecona nasionom winogron. Mimo e proantocyjanidyny wyst puj równie w wielu innych ro linach, np. w ro linach str czkowych, najwi ksze ich ilo ci stwierdza si nadal w nasionach winogron. Proantocyjanidyny s pi dziesi t razy silniejsze od witaminy E! Proantocyjanidyny s bardzo silnymi wymiataczami wolnych rodników i ochraniaj nas przed wieloma szkodliwymi elementami naszego rodniki)

uszkadzaj

nasz

układ

odporno ciowy,

rodowiska. Te elementy (wolne co

powoduje

liczne

schorzenia

zwyrodnieniowe i przyspiesza starzenie si . Proantocyjanidyny stanowi najsilniejsz grup ochronnych antyoksydacyjnych substancji od ywczych, wykazuj c działanie 50 razy silniejsze od witaminy E i 20 razy silniejsze od witaminy C. Proantocyjanidyny były dokładnie przebadane i stwierdzono,

e s

nietoksyczne. Stanowi

one grup

bio-

flawonoidów o znanych warto ciach od ywczych, utrzymuj cych prawidłowy stan tkanek dzi ki lepszemu ukrwieniu poprzez kapilary. Stan naczy włosowatych ulega radykalnej poprawie dzi ki działaniu proantocyjanidyn, które wykazuj wła ciwo

przył czania si do

powierzchni wewn trznej i zewn trznej błon komórkowych, zwłaszcza komórek naczy krwiono nych i tkanki ł cznej zawieraj cej kolagen, wchodz cej w skład skóry i stawów, chroni c je przed działaniem wolnych rodników. KORZY CI OD YWCZE BIOFLAWONOIDÓW Przytocz tu spostrze enia dr Mortona Walkera z „Medical Journalisfs Report" (1991): „Chocia bioflawonoidy nie s wła ciwie witaminami w cisłym znaczeniu tego słowa, cz sto

okre la si je ł cznie jako witamin P. Bioflawonoidy zwi kszaj przyswajanie witaminy C i substancje te powinny by

przyjmowane razem. Działaj c synergistycz-nie, s silnymi

antyoksydantami i hamuj działanie wolnych rodników. Poniewa ludzki organizm nie jest w stanie wytworzy bioflawonoidów, musz one by dostarczone z po ywieniem. Jednak ródła pokarmowe, zawieraj ce odpowiednie ilo ci bioflawonoidów, nie s liczne. Najlepsze ródła to: winogrona, pomara cze, grejpfruty, pomidory, owoce dzikiej ró y, sok cytrynowy, liwki, papaja, wi nie, brzoskwinie i je yny. „Bioflawonoidy

wspomagaj witamin

C

w

utrzymaniu

prawidłowego

stanu

tego

wewn trzkomórkowego cementu, jakim jest kolagen. S niezb dne dla prawidłowej fizjologii człowieka, gdy wzmacniaj naczynia włosowate i reguluj ich przepusz-czalno . Zapobiega to krwawieniu z naczy włosowatych i ich uszkodzeniom". Wła ciwo ci przeciwnowotworowe wyci gu z nasion winogron Dr Liviero L. Puglisi rozpatruj c działanie antymutacyjne proantocyjanidyn otrzymywanych z Vitis vinifera stwierdził w „Journal of Fitother" (1994), s. 203-209, e „działanie antymutacyjne proantocyjanidyn otrzymywanych z nasion Yitis vinifera było badane in vitro. Okazało si , e s one bardzo silnymi substancjami, które przeciwdziałaj samoistnym mutacjom, zarówno na poziomie mitochondriów, jak i j der komórkowych. Działanie to, przynajmniej cz ciowo, jest zwi zane z an-tyoksydacyjnymi wła ciwo ciami proantocyjanidyn i powinno stanowi racjonaln podstaw ich zastosowania w zapobieganiu pewnym procesom patologicznym (tj. powstawaniu nowotworów zło liwych)". Artykuł ten wykazuje po prostu,

e wyci g z nasion winogron ma wła ciwo ci

przeciwnowotworowe. OPC A CHOROBY A oto lista chorób, na które OPC wywieraj korzystny wpływ: uczulenia, zapalenie stawów, mia d yca, choroba Alzheimera, wylewy podskórne, rak, cukrzyca, wysoki poziom cholesterolu we krwi, nadci nienie t tnicze krwi, stany zapalne, stwardnienie rozsiane, choroba Parkinsona, udar mózgu, ylaki i zaka enia wirusowe. Jeszcze raz o winie OPC w czerwonym winie s

najprawdopodobniej dostatecznie skuteczne,

eby

przeciwdziała skutkom bogatej w tłuszcze francuskiej diety. Dr Serge Renaud, kardiolog z uniwersytetu w Bordeaux, badał przez lata skutki picia wina, prowadz c obserwacje na ponad 34 000 m czyzn w rednim wieku, mieszkaj cych we Francji. Stwierdził, e wyniki były podobne, niezale nie od typu diety, niezale ne tak e od palenia papierosów (pal cy, niepal cy i dawni palacze) oraz zawodu (pracownicy umysłowi czy robotnicy). U m czyzn

pij cych 2-3 szklanki wina dziennie obserwowano zmniejszenie o 35% zgonów z powodu zawału serca, o 24% zgonów z powodu zachorowa na raka, o 30% miertelno ci wywołanej ł cznie przez wszystkie przyczyny. Ale nie wolno przesadza . Przy 4 szklankach wina dziennie nast puje radykalna zmiana danych statystycznych i stwierdza si miertelno ci i zachorowa

wzrost

na raka! Przy tej ilo ci wina działanie utleniaj ce alkoholu

przewa a nad jego wła ciwo ciami antyoksydacyjnymi. Jeszcze raz mo na tu przytoczy maksym Sokratesa: „Wszystko w miar ". Ci, którzy nie potrafi zachowa umiarkowania, nie powinni traktowa naszych spostrze e jako usprawiedliwienia dla swojej choroby, ale jak najszybciej uda si na spotkanie grupy Anonimowych Alkoholików! Dawki wyci gu z nasion winogron Dawki wyci gu z nasion winogron wynosz w przybli eniu 150-200 miligramów dziennie.

KWERCETYNA Gdzie wyst puje kwercetyna i jakie jest jej działanie Kwercetyna jest silnym flawonoidem, który wyst puje w cebuli, papryce, czosnku i zielonej herbacie. Jako mocny antyoksydant, hamuje powstawanie wolnych rodników (oksydantów). Korzystny wpływ kwercetyny na układ sercowo-naczy-niowy wyra a si przeciwdziałaniem oksydacji lipoprotein o niskiej g sto ci (LDL), czyli „złego" cholesterolu, przez wolne rodniki. Wiemy ju , e cholesterol LDL po oksydacji staje si prekursorem patologicznych zmian w cianie t tnic oraz mia d ycy, pozostaj cej w cisłym zwi zku z chorob wie cow serca. Kwercetyna działa równie korzystnie przy nadmiernym, niebezpiecznym wzro cie poziomu elaza i hamuje przedostawanie si nieprawidłowych „lepkich" płytek do strumienia krwi. Uwa a si , e nadmiar elaza i „lepkie" płytki stanowi znacz cy czynnik ryzyka w mia d ycy, prowadz cej do zawału serca i udaru mózgu. Istotne znaczenie maj dwa badania kliniczne przeprowadzone na du ych grupach ludno ci. W jednym z nich badano w Holandii czynniki ryzyka u 805 m czyzn w wieku 6584 lat. Pocz wszy od roku 1985 przez 5 lat naukowcy zbierali dane na temat przyjmowania przez uczestników kwercetyny i innych flawonoidów, których głównym

ródłem była

herbata, cebula i jabłka. Stwierdzono, wywołan

chorob

e po ywienie zawieraj ce flawonoidy zmniejszyło wie cow

serca, a ponadto zmniejszyło cz sto

miertelno wyst powania

pierwszego zawału serca. Jak oczekiwano, stosowanie flawonoidów obni yło ryzyko udaru mózgu a o jedn trzeci wszystkich czynników ryzyka.

Drugie badanie prowadzono w latach 1958-1964. Badanie dotyczyło 763 m czyzn zamieszkałych w Finlandii, Włoszech, Grecji, dawnej Jugosławii, Japonii, Holandii i Stanach Zjednoczonych. I ponownie stwierdzono zwi zek mi dzy przyjmowaniem flawonoidów a obni eniem miertelno ci z powodu choroby wie cowej serca. Znowu ochronne działanie kwercetyny uzale nione było od zwi kszonego spo ycia produktów zawieraj cych ten flawonoid. Pami taj, e kwercetyna wyst puje w czosnku, papryce i zielonej herbacie. Mo na j równie przyjmowa jako uzupełniaj c dawk substancji od ywczych. KLASY FLAWONOIDÓW podział na podstawie wła ciwo ci chemicznych: Klasa flawonoidów Przedstawiciele

ródła ro linne

Flawonole

Katechiny

Zielona herbata, nasiona winogron, kora sosny

Proantocyjanidyny

Katechiny

Kora sosny, nasiona winogron, li cie borówki

oligomeryczne

czarnej, brzozy, miłorz bu dwuklapowego

Flawony i flawonole

Kwercetyna, kaempferol Jabłka,

zielona

herbata,

li cie miłorz bu,

skórka winogron, ostropest plamisty, owoce Dwuflawony

Amentoflawon,

Li cie miłorz bu dwuklapowego

bilobetyna Flawanony

Hesperydyna, naringina

Skórka owoców cytrusowych

Flawanonole

Taxifolina

Owoce ostropestu plamistego, kora sosny

Antocyjaniny,

Cyjanidyna,

antocyjanidyny

delfinidyna, Czerwone i czarne winogrona, czerwone wino,

i malwidyna, petunidyna

czarne jagody

antocyjanozydy Flawonolignany

Sylimaryna

Owoce ostropestu plamistego, karczochy

Izoflawony

Genisteina, daidzeina

Nasiona soi

KAROTENOIDY Wprowadzenie Karotenoidy s to ro linne substancje od ywcze, które nadaj owocom i warzywom ich charakterystyczny kolor, zapach i smak. Najlepiej znany i wyst puj cy najobficiej ze wszystkich karotenoidów w po ywieniu jest beta-karoten, ale zidentyfikowano ju

w

przybli eniu 500 karotenoidów, których znaczenie dla zdrowia zaczynamy poznawa . Karotenoidy działaj

jako antyoksydanty i uwa ane s

powszechnie za substancje

zwalczaj ce choroby i przeciwdziałaj ce starzeniu si . Podczas gdy wolne rodniki mog wywoływa lub powodowa powikłania wielu chorób, takich jak rak, zapalenie stawów, za ma i choroba serca, antyoksydanty mog pomóc w ochronie organizmu przed tymi chorobami. Wzmacniaj one tak e układ odporno ciowy organizmu. Powoli staje si jasne, e najlepiej poznane antyoksydanty (witaminy C i E oraz betakaroten) nie zapewniaj całkowitej ochrony przed działaniem wolnych rodników. Poł czenie wielu antyoksydantów działa skuteczniej ni pojedynczy an-tyoksydant i zwi ksza obron organizmu przed wolnymi rodnikami. Co to s karotenoidy? Karotenoidy s pomara czowy,

to substancje, które nadaj

owocom i warzywom kolory:

ółty i czerwony. Zielone li ciaste warzywa zawieraj

karotenoidów, ale ich kolor jest maskowany przez obecno

równie

du o

zielonego chlorofilu.

Przez wiele lat nie znano korzystnego działania karotenoidów. Jednak najnowsze badania sugeruj ,

e maj

one szereg wła ciwo ci korzystnych dla zdrowia, takich jak

obni anie ryzyka choroby serca i niektórych postaci raka, wzmacnianie układu odporno ciowego i ochrona przed zwi zanym z wiekiem zwyrodnieniem plamki

ółtej,

głównej przyczyny nieodwracalnej utraty wzroku u dorosłych. Poza beta-karotenem wyodr bniono wiele innych karotenoidów, maj cych znaczenie dla organizmu ludzkiego jako antyoksydanty. Na przykład alfa-karoten mo e okaza si do 10 razy silniejszy od beta-karotenu w ochronie przed uszkodzeniem tkanek skóry, oka, w troby i płuc. A coraz wi ksza liczba dowodów naukowych wskazuje, e inne rodzaje karotenoidów, jak luteina, kryptoksantyna i zeaksantyna, mog

ochrania

przed pewnymi rodzajami

nowotworów zło liwych. Uwa a si , e poza wła ciwo ciami antyoksydacyjnymi karotenoidy zmniejszaj

wczesne zagro enie nowotworami zło liwymi dzi ki swoim mo liwo ciom

usprawniania komunikacji mi dzy komórkami przedrakowymi a komórkami prawidłowymi. Obecno

karotenoidów powoduje,

e prawidłowe komórki wysyłaj

do komórek

przedrakowych sygnały reguluj ce ich wzrost. Innym karoteno-idem o uznanych korzy ciach dla zdrowia jest likopen - czerwony karotenoid wyst puj cy w pomidorach i jagodach. Czy przeci tna dieta zapewnia odpowiedni ilo

karotenoidów?

Karotenoidy nie s oficjalnie uznane za niezb dne substancje od ywcze; s one raczej ródłem witaminy A. Dlatego nie ma oficjalnie zalecanych dawek. W Stanach Zjednoczonych Departament Rolnictwa i Narodowy Instytut Onkologii proponuj 1-2 posiłki bogate w karotenoidy dziennie.

Sk d mog wiedzie , e przyjmuj je w odpowiedniej ilo ci? Istnieje wiele czynników zwi zanych ze stylem zapotrzebowanie na karotenoidy. Zalicza si doustnych

ycia, które mog

zwi ksza

do nich palenie papierosów, stosowanie

rodków antykoncepcyjnych i długotrwałe przebywanie poza domem, co

powi ksza ekspozycj na rodki zanieczyszczaj ce rodowisko oraz promienie nadfioletowe. Czynniki te zwi kszaj w organizmie ilo

uszkadzaj cych wolnych rodników i dlatego osoby

nara one na te czynniki ryzyka wymagaj wi kszej ilo ci antyoksydantów, w tym równie karotenoidów. Aby zapewni sobie odpowiedni ilo spo ywa

ywno

odpowiedni ilo je

bogat

tych wa nych substancji od ywczych, nale y

w karotenoidy. Jednak sama dieta nie zawsze zapewnia

karotenoidów. Aby utrzyma stały poziom karotenoidów we krwi, nale y

pokarmy zawieraj ce karotenoidy lub stosowa ich uzupełnianie. Sugerowano,

e du a dawka uzupełniaj ca jednego karotenoidu mo e hamowa

wchłanianie innych karotenoidów. Dlatego wa ne jest stosowanie dawek zawieraj cych ró ne rodzaje tych substancji. Zamieszczone powy ej informacje stanowi

wyj tek z broszury Carotenoids,

Information andFacts (Karotenoidy. Informacje i fakty) 1995. Ogólnie o karotenoidach (alfa-karoten, beta-karoten, kryptoksantyna, luteina i zeaksantyna, likopen) M dro

ludowa od wieków głosiła, e Jedzenie kolorowe" jest dobre dla zdrowia.

Dietetycy opieraj jadłospisy na odpowiednim doborze kolorowych produktów, aby zapewni prawidłow

równowag

produktów czerwonych, zielonych, pomara czowych i

ółtych.

Oznacza to korzystny udział owoców i warzyw w po ywieniu. W ci gu ostatnich kilku dziesi cioleci badacze wykazali liczne korzy ci z barwników nadaj cych ywno ci jej ywe kolory. Karotenoidy to rodzina naturalnych barwników wyst puj ca tylko w ro linach. Jest ponad 600 wszystkich karotenoidów. Około 60 wyst puje w ywno ci, a 20 wchodzi w skład nowoczesnej diety. Ro nie liczba dowodów, e pewne karotenoidy s wa ne dla naszego zdrowia. Do karotenoidów nale

alfa-karoten, beta-karoten, kryptoksantyna, likopen, luteina i

zeaksantyna. S one wszystkie silnymi antyoksydacyjnymi substancjami od ywczymi. Betakaroten, alfa-karoten i kryptoksantyna maj

aktywno

retinolu, co oznacza,

e s

prekursorami witaminy A i organizm potrafi przemieni je w witamin A (retinol). Jednak to likopen, który nie jest prekursorem witaminy A, okazał si

jednym z najsilniejszych

antyoksydantów w ród wszystkich karotenoidów. BETA - KAROTEN Chocia

ka dy karotenoid ma okre lone korzystne wła ciwo ci, dopiero mieszanina

karotenoidów, jak wykazano w zbilansowanej diecie, okazała si najbardziej skuteczna. D. L. Morris w artykule zamieszczonym w „Journal of the American Medical Asso-ciation" (listopad 1994) wykazał, e poziom wszystkich karotenoidów we krwi ma zwi zek z chorob serca. Z 2000 m czyzn przebadanych i obserwowanych przez 13 lat, u m czyzn z najwy szym poziomem karotenoidów we krwi stwierdzono o 40% mniej zawałów serca ni u m czyzn z ni szym poziomem. Podobnie L. Marchand („Cancer Epidemiology", maj 1993) wykazał, e najmniejsze ryzyko raka płuc groziło osobom przyjmuj cym najwi ksze ilo ci beta-karotenu, alfa-karotenu i luteiny. Wielu badaczy donosiło, e mieszanina karotenoidów stanowi ochron

skóry przed szkodliwymi skutkami promieniowania nadfioletowego.

Ponadto, je li przyjmujesz uzupełniaj ce dawki beta-karotenu, dochodzi do wzrostu poziomu innych karotenoidów, co oznacza,

e zwi ksza on wchłanianie przez organizm innych

karotenoidów (.American Journal of Clinical Nutrition", grudzie 1994). Preparat Nutrilite zawiera mieszanin karotenoidów. BADANIE KLINICZNE W badaniu klinicznym stwierdzono, e karotenoidy zmniejszaj uszkodzenie DNA u ludzi. Uwa a si , e uszkodzenie DNA stanowi przyczyn

wi kszo ci nowotworów zło liwych.

Uszkodzenie DNA wywołuj przede wszystkim wolne rodniki. Antyoksydanty od ywcze, obejmuj ce karotenoidy (beta-karoten, alfa-karoten, likopen i luteina) mog zwalcza wolne rodniki i zmniejsza ryzyko uszkodzenia DNA. W badaniu tym naukowcy ocenili mo liwo

zmniejszenia uszkodze

DNA dzi ki

zastosowaniu warzyw bogatych w karotenoidy. Mierzyli liczb rozerwanych ła cuchów DNA i stopie oksydacji DNA-tzn. uszkodzenia wywołane przez wolne rodniki - w limfocytach u 23 zdrowych m czyzn w okresie spo ywania przez nich normalnej diety i po zastosowaniu diety z nisk zawarto ci karotenoidów. Nast pnie podawano im codziennie przez 2 tygodnie sok z marchwi, sok pomidorowy lub napoje zawieraj ce szpinak. Po tym okresie badano, czy po ywienie miało wpływ na liczb uszkodze ła cuchów DNA i stopie oksydacji DNA. Wyniki bada wykazały, e ka dy produkt bogaty w karotenoidy zmniejszał liczb uszkodze ła cuchów DNA. Marchew dawała znacz cy spadek oksydacji DNA. Jedzenie pomidorów (wysoka zawarto

likopenu) i marchwi (du a ilo

istotny sposób liczb p kni

beta-karote-nu i alfa-karotenu) obni yło w

w ła cuchach DNA. Szpinak (bogaty w lutein ) tak e zmniejszał

liczb uszkodze ła cuchów DNA, ale w mniejszym stopniu. Znacz cy spadek oksydacji DNA

wyst pował jedynie w okresie przyjmowania soku z marchwi, co sugeruje „szczególn skuteczno

alfa- i be-ta-karotenu w zwalczaniu wolnych rodników in vivo (w organizmie

ywym). Wnioski z tego badania potwierdzaj spostrze enia innych naukowców, wykazuj ce korzystny wpływ karotenoidów na zdrowie. Substancje te zmniejszaj liczb uszkodze ła cuchów DNA i prawdopodobnie obni aj ryzyko zmian nowotworowych w komórkach. B. L. Pool-Zobel, A. Bub, H. Muller i wsp. Consumption of Vegetables Reduces Genetic Damage in Humans: First Results ofa Human lntervention Trial with Caro-tenoid-Rich Foods, „Carcinogenesis" 18 (1997), s. 1847-1850. Karotenoidy — beta-karoten Beta-karoten jest najbardziej wszechstronnie przebadanym karotenoidem, ale przez dziesi tki lat uwa ano, e ma istotne znaczenie jedynie jako prekursor witaminy A. Pogl d ten zacz ł si zmienia , kiedy w wyniku bada nad diet , od ywianiem i nowotworami zło liwymi Ameryka ska Akademia Nauk zaleciła stosowanie diety bogatej w beta-karoten i niskotłuszczowej w celu obni enia ryzyka chorób serca i raka. IM WI CEJ BETA - KAROTENU, TYM LEPIEJ Jedne warzywa maj

wi cej beta-karotenu ni

inne, ale je li zmiesza si

je razem,

otrzymujemy nie tylko całkowit dawk karotenoidów, ale tak e smaczn sałatk . Szybkim i łatwym sposobem przyrz dzenia sałatki karotenowej jest zmiksowanie i zamro enie dyni. Kiedy masz ochot na mieszan sałatk , dodajesz do dyni troch octu winnego i oliwy, czosnku oraz innych ziół do smaku. Mo esz równie dodawa j do ró nych zielonych sałat oraz innych warzyw - otrzymasz lekki posiłek lub zdrowe danie wst pne przed posiłkiem zasadniczym. Według „Journal of Clinical Nutrition" (stycze 1991),, jedna cz steczka beta--karotenu mo e usun fakt,

do 1000 cz steczek tlenu singletowego". To robi wra enie! Jeszcze wa niejszy jest e jest on jednym z niewielu antyoksydantów, które potrafi

neutralizowa

tlen

singletowy. BETA KAROTEN, SZCZURY I RAK W TROBY Uczeni karmili szczury laboratoryjne beta-karotenem, a nast pnie podawali im rodek chemiczny wywołuj cy raka w troby. Wyniki do wiadczenia wykazały, e beta-karoten w sposób istotny zmniejszał liczb uszkodzonych działaniem substancji rakotwórczej ła cuchów DNA w komórkach w trobowych. Beta-karoten zmniejszał równie

liczb

aberracji

chromosomów, obejmuj cych delecj , fuzj i uszkodzenie struktury DNA. Na podstawie VERIS Research Information Service (1997), z artykułu A. Sarkar, R.

Basak, A. Bishayee i wsp., B-Carotene Inhibits Rat Liver Chromosomal Aberra-tions and DNA Chain Break after a Single Injection of Diethylnitrosamine, „British Journal of Cancer" 76 (1997), s. 855-861. Beta-karoten okazał si szczególnie skuteczny w działaniu przeciwnowotwo-rowym. J. P. Allard („American Journal of Clinical Nutrition", kwiecie 1994) wykazał, e dawka uzupełniaj ca beta-karotenu zmniejsza liczb wolnych rodników u palaczy tytoniu. Dwa miesi ce wcze niej to samo czasopismo opublikowało artykuł dr Kumegaki, w którym autor stwierdza,

e uzupełnianie beta-karotenu w diecie zapobiega u ludzi uszkodzeniu

chromosomów w limfocytach przez wolne rodniki powstałe w wyniku promieniowania. W ten sposób uszkodzenie wywołane przez wolne rodniki beta-karoten mo e ogranicza przez wi

ce si z dwiema głównymi przyczynami raka. Ponadto wykazano, e beta-karoten

zmniejsza ryzyko raka płuc u niepal cych i zapobiega powstawaniu raka jamy ustnej. W jaki sposób beta-karoten zwalcza raka Stwierdzono dwa mechanizmy tego działania. Pierwszy wi e si z komunikacj mi dzy komórkami, drugi - z aktywowaniem układu odporno ciowego. W 1992 roku G. Wolfe („Nutrition Reviews", wrzesie 1992) wykazał, e beta-karoten wspomaga prawidłow komunikacj

mi dzy komórkami poprzez tzw. przerwy poł czeniowe, podczas gdy

pogorszenie tej komunikacji charakteryzuje komórki nowotworowe. Szczegóły tego zjawiska s

nadal niejasne, ale pewny jest tutaj wpływ beta-karotenu. Wydaje si oczywiste,

e

replikacja komórek zachodzi łatwiej, je li mog si ze sob lepiej porozumiewa . YWNO

Z BETA KAROTENEM

Według Departamentu

ywienia (Stany Zjednoczone) po ywienie człowieka powinno

zawiera wi cej produktów z beta-karotenem, eby zapewniało ich odpowiedni dawk . Ile czego trzeba zje ,

eby to uzyska ? Wystarczy zastosowa

si

do jednej z podanych

propozycji: • 3 sztuki marchwi redniej wielko ci • 3 kantalupy (odmiana melonu) • 14 kubków gotowanych li ci kapusty bezgłowej • 23 kubki gotowanych brokułów Ostatnio dr David Hughes („Journal of Laboratory and Clinical Medicine", marzec 1997), naukowiec z Instytutu Bada nad ywno ci w Anglii, wykazał, e beta--karoten jest bardzo wa ny dla układu odporno ciowego. Aby zidentyfikowa i zniszczy nieprawidłowe komórki (w tym tak e komórki nowotworowe), krwinki białe musz najpierw odró ni je od komórek prawidłowych. Zadanie to wykonuje proteina o nazwie MHC2, która umieszczona

jest na powierzchni krwinki i poszukuje komórek nieprawidłowych. Kiedy je znajdzie, powiadamia komórki układu odporno ciowego, które zbli aj si , atakuj i usuwaj obce komórki. Kiedy jednak krwinka biała nie ma dostatecznej ilo ci protein MHC2, nieprawidłowe komórki nie s

rozpoznawane, a nowotwór mo e si

rozrasta

i

rozprzestrzenia . Hughes stwierdził, e beta-karoten i prawdopodobnie wszystkie karotenoidy zwi kszaj liczb protein MHC2 i usprawniaj skuteczno

działania układu odporno ciowego,

umo liwiaj c zainicjowanie odpowiedzi immunologicznej. „Nasze badania wykazały, beta-karoten wzmacnia cz

układu odporno ciowego odpowiedzialn

e

za nadzór

przeciwnowo-tworowy. Mo e to by jeden z mechanizmów, w jaki dieta bogata w warzywa pomaga zapobiega nowotworom. Pobudzenie w ten sposób układu odporno ciowego mo e by równie pomocne w zwalczaniu zaka e , jak przezi bienie czy grypa". Ale Hughes stwierdził równie

u osób otrzymuj cych beta-karoten zwi kszenie ilo ci specyficznego

zwi zku chemicznego wytwarzanego przez organizm do zwalczania nowotworów (czynnik alfa martwicy guza nowotworowego). Wła ciwo

ta umo liwia beta-karotenowi podwójny

atak przeciwko nowotworom zło liwym. Dochodzi równie do pobudzenia aktywno ci limfocytów T i B - komórek układu odporno ciowego, co wspomaga walk

z wolnymi rodnikami. Codzienne przyjmowanie

uzupełniaj cej dawki beta-karotenu zwi ksza liczb

komórek T4 i T8 w układzie

odporno ciowym. Nawet u pacjentów HIV-pozytywnych ulegaj

poprawie niektóre

wska niki funkcji układu odporno ciowego, jak liczba limfocytów cytotoksycznych i limfocytów pobudzonych („Journal of Nutrition", marzec 1992). GDZIE WYST PUJ KAROTENOIDY Poni ej podajemy najlepsz Zawarto

ywno , w której wyst puje pi

głównych karoteno-idów.

karotenoidów maleje w miar posuwania si w dół listy. Najlepsza strategia to je

je wszystkie i... wi cej! • Alfa-karoten: dynia w puszkach, marchew. • Beta-karoten: pataty, marchew, brzoskwinie, szpinak, kapusta bezgłowa, dynia w puszkach, kantalupa. • Beta-kryptoksantyna: papaja, pomara cze, mandarynki. • Luteina i zeaksantyna: jarmu , kapusta bezgłowa, szpinak, burak wikłowy, zielone cz ci gorczycy, czerwona papryka, ró a chi ska (hibiskus), sałata główkowa. • Likopen: sok pomidorowy, arbuz, gruszla wła ciwa (gujawa), ró owe grejpfruty, pomidory. „Journal of the American Dietetic Association", 93:284, (1993), lista opracowana przez Ingrid Van Tuinen.

Zalecana ilo : 10 000-25 000 j.m. dziennie. W odniesieniu do choroby serca beta-karoten wykazał równie kilka korzystnych wła ciwo ci. J. M. Gazeiano przeprowadził badanie kliniczne u lekarzy, którzy przyjmowali wspomagaj ce dawki beta-karotenu co drugi dzie . U lekarzy m czyzn obserwowano zmniejszenie o 40% ryzyka zawału serca. W czasopi mie „Journal of Arterioscle-rosis, Thrombosis and Yascular Biology" (czerwiec 1995) wykazano, e beta-karoten hamował oksydacj

wielonasyconych kwasów tłuszczowych, która wi e si

z chorob -wie cow

serca. To wła nie te lipoproteiny po oksydacji powoduj blokowanie i stwardnienie t tnic. W obszernej próbie klinicznej obejmuj cej 25 000 m czyzn i kobiet, obserwowanych przez 14 lat, potwierdzono zwi kszanie si ryzyka zawału serca, w miar jak obni ał si poziom betakarotenu we krwi (, Joumal of Circulation", wrzesie 1994). WARZYWA - IM CIEMNIEJSZE, TYM LEPSZE Doskonałymi ródłami beta-karotenu s warzywa o ciemnym kolorze, jak szpinak, brokuły, jarmu , a tak e kapusta bezgłowa, zielone cz ci rzepy i buraków. Wprawdzie z surowych warzyw uzyskuje si substancje od ywcze i du e ilo ci błonnika, jednak ilo

dost pnego

beta-karotenu prawie si podwaja, je li warzywa s gotowane na parze. Karoteny ł cz si z błonnikiem, co utrudnia ich wchłanianie. Ale lekkie gotowanie warzyw na parze przerywa wi zania mi dzy karotenem a błonnikiem i poprawia jego wchłanianie. Luteina i zeaksantyna W „Journal of the American Medical Association" przedstawiono w listopadzie 1994 prac J. M. Seddona, w której przedstawił wyniki przeprowadzonych w pi ciu o rodkach okulistycznych w Stanach Zjednoczonych bada

roli karoteno-idów w zapobieganiu

zwyrodnieniu plamki ółtej. Jest to obecnie główna przyczyna utraty wzroku, do czego dochodzi w wyniku degradacji plamki (miejsce siatkówki, gdzie ogniskuj si promienie wietlne). Przebadano prawie 1000 pacjentów i osób z grupy kontrolnej i stwierdzono, e najlepsz

ochron

przed zwyrodnieniem plamki

ółtej zapewniały karotenoidy luteina i

zeaksantyna. Dr Kathleen M. Egan z Wydziału Medycznego Uniwersytetu Harvarda przedstawiła równie dowody podtrzymuj ce twierdzenie, ze karotenoidy zawarte w diecie maj wła ciwo ci chroni ce starszych ludzi przed zwyrodnieniem plamki ółtej. Wykazano, e zeaksantyna blokuje aktywno

rodników nadtlenkowych i w efekcie

ochrania błon komórkow przed uszkodzeniem wywoływanym przez te i inne wolne rodniki („Journal of Biochemica et Biophysica Acta", czerwiec 1992). Likopen I kto by pomy lał? Sos do spaghetti, keczup, pasty pomidorowe mog chroni przed

rozwojem niektórych postaci raka. Badania przeprowadzone na Uniwersytecie Harvarda, które obj ły prawie 50 000 m czyzn obserwowanych przez 6 lat, wykazały, e u m czyzn, którzy jedli du o produktów zawieraj cych pomidory, nast pował spadek o 45% zachorowa na raka gruczołu krokowego. Co jest tym tajemniczym składnikiem pomidorów? Odpowied brzmi - likopen, karotenoid spokrewniony z beta-karo-tenem, silny antyoksydant, który nadaje wysokogatunkowym pomidorom ich jasny, czerwony kolor. Na ten temat pisał S. Franceschi w „International Journal of Cancer" (pa dziernik 1994): „Pomidory wchodz ce w skład po ywienia zawieraj wysoki poziom likopenu, który ma wła ciwo ci chroni ce przed zachorowaniem na raka jamy ustnej, gardła, przełyku, oł dka, jelita grubego i odbytnicy, co wykazano w badaniu obejmuj cym ł cznie 5000 pacjentów z nowotworem i osób z grup kontrolnych". Chocia

nie jest to całkowicie zrozumiałe, wydaje si ,

e produkty zawieraj ce

przetworzone pomidory stanowi

najbardziej obfite

Amerykanów. Wydaje si

e najlepiej wchłaniany przez organizm jest likopen

tak e,

ródło likopenu w po ywieniu

znajduj cy si w takich produktach, jak sos do spaghetti, pasta pomidorowa, sos do pizzy i keczup. Pomidory przetwarzane zawieraj wi cej likopenu, niewielka za ilo

tłuszczu

dodawanego do potraw mo e ułatwia wchłanianie likopenu, który jest rozpuszczalny w tłuszczach. Przeciwnowotworowe wła ciwo ci pomidorów Przeciwnowotworowe wła ciwo ci pomidorów stały si

przedmiotem bada ,

poniewa dobrze był znany fakt, e rak gruczołu krokowego wyst puje rzadziej w krajach ródziemnomorskich (Włochy i Grecja), w których potrawy zawieraj ce pomidory stanowi podstaw

po ywienia (wi cej informacji na temat diety

ródziemnomorskiej -patrz

podrozdział „Wyci g z nasion winogron", s. 105). Stwierdzono, e likopen jest silniejszy nawet od beta-karotenu w usuwaniu tlenu singletowego i naukowcy spodziewaj si , e jego ochronne działanie przeciwnowotworowe obejmuje nie tylko raka gruczołu krokowego, ale równie

wiele innych rodzajów nowotworów zło liwych. Na przykład badacze z

Uniwersytetu Illinois donosz ,

e kobietom z najwy szym poziomem likopenu grozi

pi ciokrotnie mniejsze ryzyko rozwoju zmian przedrakowych szyjki macicy w porównaniu z kobietami maj cymi najni szy poziom likopenu. Prowadzone badania kliniczne skupiaj si obecnie na trzech kluczowych problemach: skuteczno

antyoksydacyjna likopenu, hamuj cy wpływ likopenu na wzrost komórek

nowotworowych

i

specyficzna

rola

likopenu

w

zahamowaniu

komunikacji

mi dzykomórkowej w obr bie ludzkich tkanek i narz dów. Gromadzone s

dowody

wykazuj ce silne działanie antyoksydacyjne likopenu, który mo e odgrywa

rol

w

zapobieganiu chorobom nowotworowym. Badania, które przprowadzili dr Joav Sharon i Joseph Levy z Uniwersytetu Ben Guriona w Izraelu wykazuj ,

e działanie likopenu

hamuj ce wzrost nowotworów, zwłaszcza charakteryzuj cych si szybkim wzrostem, jest silniejsze ni działanie alfa- i beta-karotenu. Okazuje si , e likopen uszkadza komunikacj mi dzy komórkami nowotworowymi, opó niaj c wzrost i ruchy komórek raka piersi, płuca i trzonu macicy. Badacze ci wykryli równie , e likopen sprzyja ró nicowaniu si komórek procesowi, w którym komórki organizmu nabywaj okre lonych specjalno ci (np. staj si komórkami w troby, mi ni, mi nia sercowego itd.). Likopen przeciwdziała chorobom serca i nowotworom zło liwym Wst pne badania wykonane przez dr George'a Truscotta z Uniwersytetu Keele w Wielkiej Brytanii wskazuj , e likopen jest co najmniej dwa razy bardziej skuteczny od betakarotenu w ograniczaniu szkód wywołanych oksydacj . W najnowszych badaniach prowadzonych przez dr M. Avirama i jego zespół w Centrum Medycznym Ram Bam w Haifie (Izrael), wykazano,

e Lyc-O-Mato™, naturalna oleo ywica znajduj ca si

pomidorach, skutecznie zwi ksza oporno

w

cholesterolu LDL na oksydacj . Wiemy ju , e

oksydacja w decyduj cy sposób przyczynia si do powstania mia d ycy. Mamy wi c likopen - substancj , która chroni przed dwoma głównymi zabójcami naszych czasów: chorob serca i rakiem. Grupa uczonych w Izraelu, posługuj c si

typowymi metodami krzy owania,

wyhodowała odmian pomidorów o wysokiej zawarto ci likopenu, czterokrotnie wy szej od zawarto ci w zwykłych gatunkach pomidorów. Ponadto opracowano nie-chemiczn metod otrzymywania wyci gu likopenu z tych pomidorów. Poniewa organizm ludzki nie potrafi sam wytworzy likopenu, wa ne jest, eby osoby, a szczególnie pal ce i pij ce oraz inne znajduj ce si w grupie wysokiego ryzyka zachorowania na raka, stosowały diet z du

ilo ci likopenu, a tak e pomy lały powa nie o

braniu jego dawek uzupełniaj cych diet . LIKOPEN I ZAWAŁ SERCA Badania naukowe stale wykazywały, e zmiany oksydacyjne cholesterolu LDL przyspieszaj rozwój mia d ycy. Bardzo wa ne wnioski wypływaj ce z ró norodnych bada dowodziły, e witaminy antyoksydacyjne hamuj oksydacj LDL i zmniejszaj post p mia d ycy. W ostatnim badaniu klinicznym, przeprowadzanym w 10 krajach Europy oceniano st enie likopenu w tkance tłuszczowej i jego zwi zek z ryzykiem ostrego zawału mi -nia sercowego. Stwierdzono znamienn odwrotn zale no

mi dzy st eniem likopenu w tkance tłuszczowej

a ryzykiem pierwszego ostrego zawału mi nia sercowego. „Stwierdzamy, e likopen ...mo e

mie udział w ochronie, jak zapewnia spo ywanie warzyw, przed ryzykiem zawału serca". L. Kohlmeier i wsp., „American Journal of Epidemiology" 146 (1997), s. 618-626. Likopen i zapobieganie powstaniu raka gruczołu krokowego Likopen u człowieka wyst puje w najwi kszej ilo ci w porównaniu z pozostałymi karotenoidami w osoczu i tkankach. Szczególnie wysokie jego st enie stwierdzono w gruczole krokowym (prostacie), gdzie niew tpliwie wywiera korzystny wpływ dzi ki działaniu antyoksydacyjnemu. Stwierdzono te , e zmiany oksydacyjne w tkance gruczołu krokowego prowadziły do rozwoju raka. Oksydacja wywołana przez wolne rodniki uszkadza proteiny i DNA poprzez zachodz ce w nich zmiany chemiczne. Nasilenie zmian oksydacyjnych ro nie z wiekiem, podobnie jak cz sto

raka gruczołu krokowego. Badania

kliniczne wykazały, e antyoksydanty, jak witamina E, selen i likopen, zmniejszaj ryzyko raka gruczołu krokowego. Dlatego wydaje si ,

e likopen ma ogromne znaczenie w

działaniach zapobiegaj cych rozwojowi tego nowotworu. Coraz wi ksza liczba dowodów naukowych wskazuje, elementem

obrony

organizmu

przed

szkodliwym

e likopen jest wa nym

działaniem

wolnych

rodników,

stanowi cych główn przyczyn licznych chorób zwyrodnieniowych. Naukowcy przypisuj t wła ciwo

strukturze molekularnej likopenu, którego długi ła cuch zawiera 13 podwójnych

wi za , wi cej ni

jakikolwiek inny karotenoid. Ta wyj tkowa budowa, polegaj ca na

obecno ci podwójnych wi za , odgrywa wa n

rol

w działaniu antyoksydacyjnym,

poniewa likopen mo e łatwo neutralizowa wolne rodniki. Badania wykazuj , e chocia likopen nie jest wytwarzany przez organizm, stanowi on wa n cz organizmu

ludzkiego

przed

czynnikami

oksydacyjnymi,

mechanizmu obrony

zwłaszcza

przed

tlenem

singletowym. Ostatnie badania wykazuj , e obecno

innych naturalnych antyoksydantów, takich

jak tokoferole i beta-karoten, zwi ksza dost pno

biologiczn

i skuteczno

ochronn

likopenu. Prawd mówi c, w jednym z bada usiłowano zastosowa jedynie beta-karoten w zwalczaniu raka i badanie zako czyło si całkowitym niepowodzeniem. Naukowcy otrzymali wa n lekcj , e chocia dieta bogata w pewne składniki pokarmowe mo e zmniejsza ryzyko raka, zastosowanie wyizolowanych składników nie daje ju takiego efektu. Korzystne substancje chemiczne znajduj ce si

w pokarmach działaj

wspólnie, synergistycznie,

zapewniaj c najlepszy sposób na zachowanie zdrowia dzi ki spo ywaniu pełnych produktów, a nie izolowanych ekstraktów. Dr Gary R. Beecher podkre lił, e pomidory s nie tylko składnic likopenu, ale tak e bogatym ródłem niezb dnych substancji od ywczych, takich jak witamina C, potas, kwas foliowy oraz beta-karoten. Nale y bada tak e inne flawonoidy i

ro linne substancje od ywcze, które mog odgrywa rol w korzystnym działaniu pomidorów na zdrowie. To współdziałanie w produkcie Lyc-O-Mato™ zawieraj cym likopen mo e by podstaw

j ego wysokiej skuteczno ci przeciwko nowotworom zło liwym i innym

powikłaniom stresu oksydacyjnego. W artykule zamieszczonym w, American Journal of Epidemiology" (1997) Le-nore Kohlmeier i współpracownicy przedstawili badanie kliniczne przeprowadzone równie na grupie kontrolnej, w którym dokonano oceny zale no ci mi dzy stanem antyoksydacyjnym, ocenianym na podstawie biomarkerów, a ostrym zawałem serca. W badaniu tym w niedługim czasie po zawale pobierano wycinek tkanki, w której analizowano zawarto

karotenoidów i

tokoferoli. Stwierdzono, e jedynym karote-noidem, który wykazywał niezale ne działanie chroni ce przed zawałem mi nia sercowego, był likopen. Pomogło to wyja ni , dlaczego jedzenie warzyw zmniejsza ryzyko zawaha serca. Badanie to przeprowadzono, poniewa naukowcy zaczynaj g sto ci przyspieszaj

rozumie ,

e metabolizm lipidów i oksydacja lipoprotein o małej

powstanie mia d ycy, przyjmowanie za

uzupełniaj cych dawek

antyoksydantów, takich jak witamina E, likopen i mn bioflawonoidy, zmniejsza cz sto zawałów serca nie ko cz cych si zgonem. W badaniu tym przyj to zało enie, e naturalne antyoksydanty obecne w po ywieniu mog hamowa zmiany oksydacyjne cholesterolu LDL i ogranicza post p mia d ycy. Jednak kilka bada klinicznych przeprowadzonych na du skal nie potwierdziło ochronnego działania beta-karotenu i wyniki ich były niejednoznaczne tak e w odniesieniu do roli witaminy E. Poniewa likopen jest substancj rozpuszczaln w tłuszczach, dr John W. Erdman z Uniwersytetu Illinois w Chicago stwierdza: „Je li likopen ma ulega wchłanianiu w jelitach, nale y go spo ywa z pewn ilo ci tłuszczu. I tak, wypijaj c sam sok pomidorowy, mo emy nie zwi kszy znacz co ilo ci wchłoni tego likopenu". Aby osi gn

jak najlepszy rezultat,

nale y poł czy likopen i tłuszcz w jednym posiłku. W przeciwie stwie do tego, co głosz osoby lecz ce „siłami natury", gotowanie w rzeczywisto ci zwi ksza dost pno

biologiczn likopenu, gdy prowadzi do przerwania

cian komórek błonnika, które hamuj jego uwalnianie z ywno ci surowej. Tak wi c likopen zawarty w produktach pochodz cych z przetworzonych pomidorów, jak sos, pasta, keczup, zupa i pomidory w puszkach, jest wchłaniany lepiej ni z pomidorów surowych. Pora roku, w jakiej dojrzewaj owoce i warzywa zawieraj ce karotenoidy, wpływa na ilo

zawartego w nich barwnika. W badaniu wykonanym w roku 1996 w Wielkiej Brytanii

analizowano ró nic w ilo ci beta-karotenu, likopenu i luteiny w warzywach i owocach dojrzewaj cych w ró nych porach roku. Wyniki wskazywały,

e jest ogromnie trudno

spo ywa przez cały rok zalecan dziennie stał ilo

karotenoidów. A przecie ochrona

przed wolnymi rodnikami jest konieczna codziennie przez cały rok. Ponadto ywno ilo

przetworzona, w konserwach i zamro ona, zawiera istotnie mniejsz

karotenoidów ni surowa. Ale surowa nie zawsze znaczy lepsza. Badanie wykonane

przez Giovanucciego wykazało,

e pomidory gotowane i produkty z pomidorów lepiej

chroni przed rakiem gruczołu krokowego ni surowe pomidory. W tym wypadku gotowanie sprawia, e zwi kszy si ilo

wchłanianego likopenu, zwłaszcza je li doda si do potraw

odrobin oliwy. Zalecenia Najwa niejsze jest, e wszystkie karotenoidy s bardzo dobrze przyswajalne (biologicznie dost pne), gdy przyjmuje sie je w postaci uzupełnienia diety. Według mojej opinii dawki uzupełniaj ce zawieraj ce antyoksydanty, w tym równie mieszanin karotenoidów, mog przedłu y

ycie i uczyni je szcz liwszym.

w mikrogramach na 1 uncj owocu lub warzywa (1 gram = 1 milion mikrogramów, 1 uncja = 31,1 grama) Owoce lub warzywa Ananas wydr

w

beta-

alfa-

luteina

karoten

karoten

zeaksantyna

0,3

1

0

0

puszkach, 5

i likopen

krypto-ksantyna

ony

Arbuz surowy

0,3

0,3

4

1162

0

Awokado surowe

10

0

91

0

0

Bakła any

10

0

0

0

0

Banany surowe

0

0

0

18

0

Bazylia wie a

99

0

0

245

0

Brokuły gotowane

369

0,3

510

0

0

Brokuły surowe

198

0,3

539

0

0

Brukselka

136

2

369

0

0

Brzoskwinie surowe

28

0,3

4

0

0

Brzoskwinie suszone

2624

0

53

0

71

0

8

0

13

Brzoskwinie w puszkach, bez 28 pestek Burak wikłowy surowy

1034

13

3119

0

0

Buraki w puszkach

0,3

0

1

0

0

726

0,9

2183

0

0

Cebula ółta, surowa

45

0

5

0

0

Cykoria endywia

369

0

1134

0

0

Buraki, zielone cz

ci

Cykoria

podró nik,

li cie 972

0

2920

0

0

surowe Cytryna surowa

1

0

3

0

0

Czarne jagody

4

0

10

0

0

Dynia olbrzymia, gotowana

680

3

11

0

0

Dynia pi mowa

119

3

340

0

0

Dynia pi mowa surowa

232

3

11

0

0

Dynia zwyczajna

879

1077

425

0

0

Dzika ró a, owoce w puszkach 119

0

0

221

0

Fasola gotowana

0

0

0

0

0

Fasola szparagowa surowa

0

0

0

0

0

Fasolka zielona

179

12

210

0

0

Fenkuł włoski, li cie

1259

0

0

0

0

Galaretki, d emy, konserwy

5

0

2

0

0

Gorczyca, cz

765

0

2807

0

0

Grejpfrut biały, surowy

4

0,3

3

0

0

Grejpfrut ró owy, surowy

371

0

0

953

0

Groch suszony

11

0

0

0

0

Groszek zielony

99

5

482

0

0

Gruszki surowe

5

0

31

0

12

Grzyby

0

0

0

0

0

Gujawa, owoce surowe

230

20

0

1531

0

Gujawa, sok

77

7

6209

947

0

Jabłka surowe,

7

0

13

0

0

Jarmu

1332

0

6209

0

0

Jarmu chi ski

40

0

0

0

0

Kalafior

2

0

9

0

0

Kantalupa (odmiana melona)

851

10

0

0

0

Kapusta bezgłowa

1531

0

4621

0

0

Kapusta biała

23

0

43

0

0

Kapusta czerwona surowa

4

0,3

7

0

0

Kapusta peki ska dzika

150

0

0

0

0

Kapusta peki ska surowa

18

0,3

11

0

0

Kiełki zielonych ro lin

553

0

0

0

0

Kiwi, owoc surowy

12

0

51

0

0

Kolendra nie suszona

567

0

0

0

0

Koper ogrodowy wie y

1276

0

1899

0

0

ci zielone

Kukurydza ółta

14

14

221

0

0

Maliny surowe

2

2

22

0

0

Mandarynki, sok

2

1

38

0

61

Mandarynki surowe

11

6

6

0

30

Mango surowe

369

0

0

0

15

w 2778

1049

74

0

0

Marchew surowa

2240

1021

74

0

0

Melon surowy

14

0

0

0

0

Mi ta nie suszona

213

0

0

0

0

Morele surowe

999

0

1

0

0

Morele suszone

4990

0

0

245

0

0

1

18

0

Marchew

gotowana,

puszkach, zamro ona

Morele

w

puszkach,

bez 425

pestek Nektarynki surowe

29

0

4

0

12

Ogórki kiszone

51

0

145

0

0

Ogórki surowe

2

0

68

0

0

Oliwki zielone

79

0

145

0

5

Papaja surowa

28

0

0

0

133

Papryka czerwona

624

17

1928

0

0

Papryka zielona, surowa

65

3

198

0

0

Papryka ółta, surowa

43

26

218

0

0

Pietruszka nie suszona

1503

0

2892

0

0

Pomara cze, sok

2

2

21

0

7

Pomara cze surowe

11

6

4

0

42

Pomidory, pasta w puszkach

482

0

54

1843

0

Pomidory, sok w puszkach

255

0

94

2432

0

Pomidory, sos w puszkach

284

0

12

0

0

Pomidory surowe

147

0

28

879

0

Pory surowe

284

0

539

0

0

Porzeczki surowe

18

0

68

0

0

Rabarbar surowy

17

0

48

0

0

Rodzynki

0

0

0,3

0

0

Ró a chi ska, kwiat wie y

48

8

1928

0

0

Rukiew siewna, surowa

981

0

0

0

0

Rzepa surowa

20

0,3

0,3

0

0

Rzepa ółta, surowa

0,3

0

0

0

0

Rze ucha, li cie surowe

1177

0

3544

0

0

Rzodkiewka czerwona

3

0

3

0

0

Sałata główkowa krucha

539

0

1616

0

0

Sałata, li cie

340

0,3

510

0

0

Sałata lodowa

136

0

397

0

0

Seler korzeniowy surowy

0

0

0,3

0

0

Seler li ciowy

201

0

1021

0

0

Szalotka

241

0

0

595

0

Szparagi surowe

127

3

181

0

0

Szpinak gotowany

1559

0

3572

0

0

Szpinak surowy

1162

0

2892

0

0

liwki

122

0

68

0

0

liwki suszone

40

9

34

0

0

Truskawki

3

1

9

0

0

Winogrona surowe

9

0,3

20

0

0

Ziemniaki białe, gotowane

0

0

0

0

0

Ziemniaki białe, surowe

2

0

10

0

0

Ziemniaki, sałatka

3

1

0

0

0

urawiny surowe

6

0,3

8

0

0

KOENZYM Q-10 (CO-Q-10) Historia Giny Ferguson W roku 1997 Wiadomo ci ABC przedstawiły pierwszy odcinek z serii „ABC ycia" na temat od ywiania. Bohaterk pierwszego była Gin Ferguson. John McKenzie donosił: Gin Ferguson była zbyt młoda, eby cierpie z powodu powi kszenia i osłabienia serca. Miała 24 lata i była umieraj ca. „Kiedy szłam do łazienki, wydawało mi si , e pokonuj kilometry - opowiadała. Brak powietrza sprawiał, e si dusiłam. Skierowano mnie do kardiologa, który powiedział, e moje ycie b dzie bardzo krótkie". McKenzie: „Jak krótkie?" Gin Ferguson: „Dziesi Lekarze zastosowali ju

dni".

wszystkie mo liwe leki. I nie maj c innych pomysłów

zaproponowali, eby spróbowała czego zupełnie innego. Mało znan substancj od ywcz o nazwie koenzym Q-10. Dr Peter Langsjoen, kardiolog: „Nie mo na tego z niczym porówna . Skutek jest tak oczywisty. Wyniki s dobre, po prostu doskonałe". Co to jest Co-Q-10 Wi c co to za substancja i dlaczego o niej nie słyszeli my? Co-Q-10 jest rodzajem witaminy. Działanie koenzymu jest podobne do działania

innych witamin, ale nigdy nie został uznany oficjalnie za witamin z powodu ró nicy zda na temat definicji witaminy. Odkryto ten koenzym w sercach wołów w roku 1957. W połowie lat 60. zacz to go stosowa w Japonii w leczeniu zasto-inowej niewydolno ci serca. Dzi ki wysiłkom głównie dr Karla Folkersa zainicjowano w roku 1972 badania, maj ce na celu wykazania jego korzystnego wpływu w chorobie serca. Badania naukowe stały si liczne w latach 80., kiedy w Japonii udoskonalono metod

otrzymywania wystarczaj cych ilo ci

koenzymu. Dzi ki zwi kszonej produkcji stał si on jednym z pi ciu najlepiej sprzedaj cych si leków w Japonii w roku 1982. Koenzym ten jest równie znany pod nazw ubichinon, która stanowi poł czenie słów ubiguitous (wszechobecny) i uinon (chinon). Jest wszechobecny, poniewa wyst puje w ka dej komórce organizmu. Jest wsz dzie. Chinon to zwi zek chemiczny odpowiedzialny za wytwarzanie energii. Co-Q-10 i energia naszych komórek Co-Q-10 odpowiada za energi komórek na dwa sposoby. Pierwszy - pomaga w produkcji co najmniej trzech enzymów potrzebnych komórce do wytwarzania ATP, paliwa znajduj cego si w mitochondriach, które jest nast pnie uwalniane i spalane, staj c si ródłem energii. Co-Q-10 wytwarza równie

energi

bezpo rednio, bior c udział w

przenoszeniu elektronu i protonu w trakcie przekazywania energii przez błon mitochondriów i błon komórkow . A wi c okazuje si , e energia uwalniana przez cały czas w komórkach naszego ciała jest sterowana cz ciowo przez ten rodzaj witaminy, o którym nigdy nie słyszałe . Ponadto działa on jako antyoksydant. Gdzie mo na znale Ubichinon mo na znale

Co-Q-10

w ró nych pokarmach i mo na go tak e przyjmowa

doustnie jako uzupełnienie diety. Gdyby chciał dostarczy go organizmowi w ywno ci, około 0,5 kg sardynek, l kg w troby lub 1,25 kg orzeszków ziemnych dałoby około 30 miligramów Co-Q-10. Dawka stosowana w wi kszo ci bada klinicznych wynosi 100-150 miligramów. Ile ci go potrzeba? Organizm przewa nie sam wytwarza Co-Q-10. Synteza ta to skomplikowany 17-etapowy proces, w którym bierze udział 8 witamin (głównie z grupy B) i kilka pierwiastków ladowych. Oznacza to, e na wielu etapach mog si pojawi trudno ci, które spowoduj niedobór Co-Q-10 w organizmie. Co-Q-10 i twój organizm Na pocz tek trzeba powiedzie , e organizm zaczyna ogranicza produkcj Co-Q-10 ju u osób w wieku dwudziestu lat. Nie ma to wielkiego sensu, ale niestety tak si dzieje. Mog by trzy przyczyny niedoboru Co-Q-10: nie otrzymujesz dostatecznej ilo ci koenzymu z

po ywieniem, co hamuje jego wytwarzanie albo twój organizm spala go zbyt szybko. Brak koenzymu w pokarmie prowadzi do niedo ywienia, a tak e du ego niedoboru witamin B. Odnosi si to jedynie do bardzo ci kich przypadków niedo ywienia. Wytwarzanie Co-Q-10 mo e ulec zahamowaniu, je li przyjmujesz leki ograniczaj ce produkcj cholesterolu, takie jak re-duktaza HMG-CoA. Podobnie jak witaminy A i E. Co-Q-10 jest witamin rozpuszczaln

w tłuszczach i podlega podobnym przemianom co cholesterol. Problem

niedoboru mo na łatwo rozwi za , dostarczaj c organizmowi wi cej Co-Q-10 w dawkach uzupełniaj cych. Nie jest to teoria. To suchy fakt. Je li bierzesz leki z powodu choroby serca, musisz bra

dawki uzupełniaj ce Co-Q-10. A co to znaczy,

e twój organizm spala

nadmiernie ten koenzym? Oznacza to, e prawdopodobnie musisz zwolni tempo. Nadmierne zu ycie przez organizm Co-Q-10 zdarza si

tylko u osób nara onych na wyczerpuj cy

wysiłek (biegi triatlonowe co drugi dzie ), w przypadkach hipermetabolizmu (bieganie, bieganie, wypijanie ogromnej ilo ci kawy, przyjmowanie leków pobudzaj cych, rodków odchudzaj cych i innych, eby móc dalej działa ) lub stanów ostrego wstrz su (po potr ceniu przez autobus). Karl Folkers twierdzi, e to, co okre lamy jako przeci tny lub prawidłowy poziom Co-Q-10, jest wła ciwie poziomem prawie „optymalnym". Prawdopodobnie wszyscy potrzebujemy tego koenzymu wi cej, ni go mamy. W odniesieniu do osób, o których wiem, e bez przerwy za czym si uganiaj i nie maj w ogóle energii, twierdzenie Folkersa jest prawdopodobnie słuszne. Co-Q-10 i serce Wi kszo

bada

dotycz cych Co-Q-10 wi e si z sercem i chorob sercowo--

naczyniow . U osób z zastoinow niewydolno ci serca poziom koenzymu jest niski. W miar pogarszania si objawów choroby obserwuje si coraz ni szy poziom Co-Q-10. Kiedy pacjentom podaje si dawki uzupełniaj ce Co-Q-10, nast puje poprawa w 91% przypadków. O czym to

wiadczy? Dziewi dziesi t jeden procent? Leczenie przeciwnowotworowe

traktuje si jako rzeczywi cie obiecuj ce, je li jest skuteczne w 25% przypadków. Minoxidil, lek na łysienie, został uznany za cudowny, poniewa działał skutecznie u 33% badanych m czyzn. Dziewi dziesi t jeden procent to fenomenalny wynik! Podstawy mechaniki ludzkiego serca Ujmuj c problem z punktu widzenia mechaniki, niewydolno

serca wyst puje

wówczas, kiedy przestaje wykonywa swoj prac mi sie odpowiedzialny za wepchni cie krwi do komór serca. Czynno

ta zu ywa o wiele wi cej energii, ni wypchni cie krwi z

serca. Wła nie to ten mi sie ulega wyczerpaniu, kiedy mitochondria nie mog wytworzy wi cej energii. Mi sie wytraca swoj energi , a nast pnie zmniejsza si w nim prawidłowe

napi cie mi niowe i ulega on rozlu nieniu, co powoduje powi kszenie serca. Stan taki sprawia, e dostanie si w ogóle krwi do serca staje si bardzo trudne. Kiedy serce nie pompuje odpowiedniej ilo ci krwi, wzrasta ci nienie krwi (co rekompensuje mniej wydajn prac uszkodzonej pompy sercowej), a mi sie sercowy zaczyna pracowa naprawd ci ko. Czynno

serca przyspiesza si . Je li serce bije coraz szybciej, a jednocze nie nie poprawia to

przepływu krwi, mo e nast pi co , co w elektryczno ci nosi nazw krótkiego spi cia, a w odniesieniu do serca zawaha mi nia sercowego. Co-Q-10 sprawia, e przy ka dym skurczu serce przepompowuje wi cej krwi, czynno

serca zwalnia si , zmniejszaj si rozmiary

serca, ust puj bóle w klatce piersiowej i uczucie zm czenia. Skuteczno

Co-Q-10 wykazano

w 20 ró nych badaniach klinicznych i przedstawiono w ponad 300 publikacjach. Zmniejsza on równie zagro enia spowodowane przez cholesterol LDL, b d cy przyczyn mia d ycy, a tak e przez oksydacj . Co-Q-10 a inne leki nasercowe Co-Q-10 mo na stosowa

ł cznie z ka dym z leków u ywanych najcz ciej w

leczeniu choroby sercowo-naczyniowej, poniewa

nie wchodzi z nimi w interakcj .

Langsjoen stwierdził, e ponad połowa jego pacjentów z nadci nieniem t tniczym krwi mogła zrezygnowa z jednego lub wi kszej liczby leków po rozpocz ciu przyjmowania Co-Q-10. Podobnie w grupie 424 pacjentów z chorob sercowo-naczynio-w 43% mogło zrezygnowa z 1-3 leków po rozpocz ciu terapii ubichinonem. U niektórych pacjentów, którzy rozpocz li kuracj zaraz po pojawieniu si objawów choroby, wróciła prawidłowa czynno

i rozmiary

serca po leczeniu jedynie Co-Q-10. Powiniene poradzi si swojego lekarza, czy nie byłoby wskazane wł czy Co-Q-10 do programu twojego leczenia. Skuteczno Skuteczno

Co-Q-10 w leczeniu chorób serca

ubichinonu w leczeniu serca sprawiła, e rozpocz to badania maj ce na

celu zrozumienie roli, jak antyoksydant, którego ilo

mo e pełni

tak e w innych chorobach. Fakt,

e jest to

w organizmie zmniejsza si w miar starzenia si , wi e go z tym

procesem i chorobami zwyrodnieniowymi, które mu towarzysz . Musimy pozna szczegóły. Je li Co-Q-10 jest niezb dny do dostarczania energii ka dej komórce organizmu (nale y przez to rozumie , e jest niezb dny do ycia), to mo na spodziewa si , e ma on zwi zek równie z innymi chorobami. Co-Q-10 i choroby oz bnej Naukowiec stomatolog, słu cy w ameryka skich Powietrznych Siłach Zbrojnych, stwierdził u pacjentów z chorobami oz bnej niski poziom Co-Q-10. Denty ci u połowy badanych pacjentów równie stwierdzaj choroby oz bnej w ró nym stopniu zaawansowania,

które stanowi główn przyczyn utraty z bów u osób w wieku ponad 60 lat. Uzupełnianie w diecie Co-Q-10 pomagało cofn

ten proces. Bez w tpienia był to efekt antyoksydacyjnego

działania Co-Q-10, usuwaj cego oksydacyjne zmiany zwyrodnieniowe tkanek. Co-Q-10 i proces starzenia si myszy Naukowcy z Uniwersytetu Kalifornijskiego w Los Angeles wykazali, e podawanie myszom dawek uzupełniaj cych Co-Q-10 sprawiło, e wygl dały młodziej, miały ładniejsz sier

i przejawiały wi cej energii mimo starzenia si . Badanie to mogłoby wskazywa , e

antyoksydacyjny wpływ koenzymu opó nia proces starzenia i mo e przedłu a

ycie.

Co-Q-10 i układ odporno ciowy Dzi ki Co-Q-10 układ odporno ciowy ulega pobudzeniu. Starzenie si mo e obni y liczb przeciwciał do około jednej trzeciej liczby stwierdzanej u młodych, zdrowych osób. Co-Q-10 podawany ludziom w starszym wieku pobudza produkcj przeciwciał 2,5 raza i mo e przywróci

około 80% pierwotnej mocy układu odporno ciowego. Stwierdzono

równie , e pacjenci w ostatnim stadium choroby AIDS wykazuj znaczny niedobór Co-Q10. Co-Q-10 i chemioterapia Nie było wiele bada nad rol Co-Q-10 w walce z chorobami nowotworowymi, ale faktem jest pobudzanie przez ten koenzym układu odporno ciowego. Stwierdzono równie , e Co-Q-10 zmniejsza toksyczno

adriamycyny - leku stosowanego w nowotworach

zło liwych. Ma to decyduj ce znaczenie w tolerowaniu przez pacjentów chemioterapii przeciwnowotworowej. Co-Q-10 i choroba Parkinsona W badaniach przeprowadzonych w sierpniu 1997 i lutym 1998 sprawdzono wpływ ubichinonu na chorob Parkinsona. W pierwszym badaniu wykazano, e u nie leczonych pacjentów z chorob Parkinsona poziom Co-Q-10 oraz kompleksów I i II/III, kontrolowanych przez ten koenzym, był niski. W badaniu drugim stwierdzono,

e podawanie dawek

uzupełniaj cych Co-Q-10 było w stanie zmniejszy straty dopaminy, wyst puj ce w chorobie Parkinsona. Dopamina jest prekursorem hormonalnym niezb dnym do prawidłowego przekazywania bod ców nerwowych, zwłaszcza tych, które odpowiadaj za kontrol ruchow i nastrój. Co-Q-10 i zapobieganie szkodom oksydacyjnym w mózgfu W jednym z opublikowanych ostatnio w Polsce doniesie stwierdzono, e dawki uzupełniaj ce Co-Q-10 mog zapobiega szkodom oksydacyjnym w mózgu wywołuj cym

zaburzenia i choroby neurologiczne, b d ce skutkiem skurczu naczy

krwiono nych w

mózgu. Ten typ uszkodze jest zwi zany z działaniem wolnych rodników uszkadzaj cych substancje tłuszczowe w surowicy krwi, co prowadzi do utraty pami ci, udaru mózgu lub nowotworu. Co-Q-10 mo e zmniejszy ryzyko wyst pienia tych zmian dzi ki zwalczaniu szkód oksydacyjnych. A wi c dlaczego tak mało mówi si o Co-Q-10? Co-Q-10 nie został opatentowany i to jest prawdopodobnie przyczyna, dla której jeszcze o nim nie słyszałe . Wi kszo

leków jest produkowana przez firmy farmaceutyczne,

które reklamuj swój produkt i szkol zarówno lekarzy, jak i społecze stwo na temat jego korzystnego działania, wiedz c, e to firma odniesie korzy reklamuje Co-Q-10, poniewa

ze sprzeda y. adna firma nie

nie ma wył czno ci na jego produkcj . Jak mo esz si

spodziewa , reklama i szkolenie s bardzo kosztowne i bez gwarancji zwrotu kosztów adna firma nie podejmie ryzyka promocji. Co si stało z Gin ? Czy pami tasz Gin Ferguson, której pozostało 10 dni ycia? Po miesi cu stosowania Co-Q-10 stan jej serca wymiernie si poprawił. „Ostateczny wynik to fakt, e jeszcze tu jestem. Nadal moje dziecko ma matk , a mój m

- on . Co-Q-10 to moja lina ratunkowa".

KORZY CI Z CO-Q-10 Koenzym Q-10 zacz ł by stosowany w Japonii w latach 70. XX wieku w leczeniu ró nych chorób serca i powikła

kr enia, a w roku 1982 stał si

jednym z pi ciu najlepiej

sprzedaj cych si leków w tym kraju. Liczne korzy ci z jego stosowania obejmuj : 1/ wytwarzanie energii w ka dej komórce organizmu, 2/ zapobieganie licznym chorobom sercowo-naczyniowym i leczenie ich; s to m.in.: zastoinowa niewydolno

serca, choroba wie cowa, niemia-rowo

serca, nadci nienie

t tnicze krwi i mia d yca, 3/ zapobieganie i leczenie raka piersi, płuc, jelita grubego, gruczołu krokowego i innych postaci raka, 4/ leczenie niektórych postaci dystrofii mi niowych, 5/ leczenie chorób oz bnej, 6/ ochrona komórek przed nadmiern aktywno ci wolnych rodników, 7/ opó nianie ró nych zmian, składaj cych si na proces starzenia si , w do wiadczeniach na zwierz tach prowadz ce do wydłu enia redniej ycia. DAWKI CO-Q-10 W wi kszo ci bada zaleca si dawki 90-150 miligramów, ale wiele osób nie reaguje na nie. Je li nie reagujesz na ni sze dawki, by mo e koenzym Q-10 nie jest dostatecznie wchłaniany przez twój organizm. Problem dost pno ci biologicznej jest wa ny w odniesieniu do wszystkich produktów stosowanych jako uzupełnienie diety. Czy twój organizm wykorzystuje

w pełni składnik od ywczy oznaczony na etykiecie? W wielu wypadkach dana substancja ł czy si z innymi zawartymi w preparacie lub nawet nie ulega rozpuszczeniu w przewodzie pokarmowym. Sam fakt, e substancja znajduje si w pigułce, nie oznacza jeszcze, e pigułka dostarczy j do twojego organizmu. Dr Stephan Sinatra w biuletynie „Heart Sense" mówi: „Mo e si

okaza ,

e otrzymujesz znacznie słabszy lek, ni

głosi to etykieta na jego

opakowaniu, a twoja obni ona energia yciowa mo e by tego dowodem". Uwa a si , e CoQ-10 wchłania si

lepiej w obecno ci dro d y piwnych lub DNA/RNA. Najlepiej te

przyjmowa go ł cznie z jakim olejem. Osobi cie zalecam dawk 100-200 miligramów.

DHEA DHEA to skrót nazwy „dehydroepiandrosteron". Uwa aj, bo mo esz sobie połama j zyk. B dziemy dalej u ywa skrótu DHEA. No wi c, co to jest? Co to jest DHEA i jaka jest jego funkcja Pod wieloma wzgl dami jest to zwi zek podobny do melatoniny (patrz s. 184-193). Jest to hormon odkryty zupełnie niedawno, którego ilo

zaczyna si

zmniejsza

po

osi gni ciu przez człowieka pewnego wieku, a wi c jest on zwi zany z procesem starzenia si . Wpływa na czynno

mózgu i opó nia utrat pami ci. Powoduje gł bszy sen. Jako

antyoksydant mo e zmniejsza

ryzyko choroby sercowo-naczyniowej i niektórych

nowotworów zło liwych. Z tych powodów jest podobny do melatoniny. Ale znaczenie DHEA wypływa głównie z ró nic mi dzy nim a melatonin . Po pierwsze, jest on produkowany przez nadnercza, te same gruczoły, które wytwarzaj adrenalin (hormon pobudzaj cy). Pami tasz, jak mówiłem, e jest to jeden z gruczołów wydzielania wewn trznego regulowany przez szyszynk za po rednictwem me-latoniny. Po drugie, melatonin nie działa w zale no ci od płci, natomiast DHEA jest bardziej skuteczny u m czyzn. Ponadto jego wytwarzanie ulega ograniczeniu nieco wcze niej, mi dzy 30. a 40. rokiem ycia, co powoduje, e w wieku mi dzy 50. a 70. rokiem ycia ilo

DHEA wynosi

zaledwie około 20% ilo ci stwierdzanej u młodych ludzi. Jeszcze nie wiemy o DHEA tylu rzeczy, co o melatoninie. Badania naukowe wymagaj czasu. Wi kszo

bada wykonuje si

nadal na myszach. Najwi ksza ró nica dotyczy bezpiecze stwa leku. Podczas gdy melatonin jest zupełnie bezpieczna, DHEA mo e mie działanie uboczne, czasami bardzo niepo dane. Omówimy to szczegółowo pó niej. Najpierw zobaczmy, co DHEA mo e dla nas zrobi . DHEA pobudza! Kluczowym słowem pozwalaj cym zrozumie Podczas gdy melatonin

pozwala zachowa

działanie DHEA jest pobudzenie!

rówowag , DHEA powoduje pobudzenie!

Pobudza mózg, pobudza układ odporno ciowy, pobudza mi nie do zwi kszania beztłuszczowej masy ciała i zmniejszania ilo ci tłuszczu, pobudza wydzielanie hormonów płciowych estrogenu i testosteronu, pobudza nawet trzustk do wytwarzania wi kszej ilo ci insuliny. Zanim ulegniemy nadmiernemu pobudzeniu, zwolnijmy tempo i popatrzmy na szczegóły. DHEA wpływa na zachowanie lub zwi kszenie masy mi niowej Przeciwdziałanie starzeniu si

jest głównie zwi zane z wpływem DHEA na

zwi kszenie lub zachowanie masy mi niowej. Najłatwiej obserwuje si to działanie, kiedy staje si

mo liwe ograniczenie tycia typowego dla redniego wieku dzi ki zwi kszeniu

beztłuszczowej masy ciała i ograniczeniu odkładania tkanki tłuszczowej. Wi kszo które przekroczyły trzydziestk , zauwa a, e nie powinna ju je

osób,

tak du o pizzy jak dawniej,

i e obwód w talii zwi ksza si tak, i wstyd si do tego przyzna . Przyczyn zmiany metabolizmu w tym wieku mo e by normalne zmniejszenie si ilo ci DHEA. Geoffry Cowley, który opublikował artykuł na temat DHEA w „Newsweek", stwierdził, e on sam po 30 dniach przyjmowania dawek uzupełniaj cych DHEA i wiczeniach wysiłkowych uzyskał 3 kg przyrostu masy mi niowej, ilo

za tkanki tłuszczowej zmniejszyła si u niego z 7% do

5,4% w ci gu zaledwie l miesi ca. Nie jest to obserwacja naukowa, ale ma du e znaczenie. Ograniczenie w diecie nadmiaru tłuszczu mo e przynie

ogromne i ró norodne korzy ci.

Zmniejsza ryzyko powikła ze strony serca i ryzyko wyst pienia cukrzycy. Mo e zwi kszy poziom energii i poprawi nasz nastrój. Mo e dokona cudów, je li chodzi o obraz siebie, kiedy potrafimy utrzyma dobr figur . Istnieje zale no

mi dzy zanikiem mi ni a przewlekł

niewydolno ci

serca.

Pracownicy Narodowego Instytutu Chorób Serca i Płuc w Wielkiej Brytanii stwierdzili ostatnio, e ta sama zale no

dotyczy równie poziomu DHEA. Ni szy poziom DHEA

bezpo rednio wpływał zarówno na utrat masy mi niowej, jak te na ci ko

przewlekłej

niewydolno ci serca. Poszukiwania naukowców z tego Instytutu poszły nawet dalej. W badaniach, maj cych na celu wykrycie wszystkich działaj cych tu mechanizmów, wykazano, e niewydolno

serca i utrata masy mi niowej maj zwi zek ze zmian metabolizmu z

anabolicznego na kataboliczny. Co to znaczy? Przemiana, polegaj ca na wykorzystaniu po ywienia na budowanie tkanek ciała (anabolizm), kierowana przez DHEA, ulega przekształceniu w przemian , kierowan przez kortyzol, inny hormon nadnerczy, w której organizm „zjada" własne tkanki, eby uzyska potrzebn energi (katabolizm). Spadek ilo ci DHEA zmienia sposób uzyskiwania przez organizm energii, tak e zamiast budowa swoje tkanki dzi ki po ywieniu, zaczyna je niszczy , „zjadaj c" sam siebie. Nie dzieje si to w

ci gu jednej nocy. Jest to długi proces, który post puje powoli i mo na go mierzy stosunkiem kortyzolu do DHEA. Im wi cej DHEA, tym mniejsza utrata tkanek; im wi cej kortyzolu, tym wi ksze zu ycie przez organizm własnych tkanek zamiast po ywienia. Ale co organizm robi z po ywieniem? Oczywi cie, zaczyna je gromadzi w postaci tłuszczu. A teraz cofnij si i przeczytaj poprzedni podrozdział. Wszystko powoli nabierze sensu. Masa mi niowa i poziom DHEA Doprowad my ten wywód do logicznego wniosku. We Włoszech przeprowadzono badanie kliniczne, obejmuj ce ludzi w wieku 90-106 lat, maj ce na celu okre lenie przyczyny decyduj cej, dlaczego w podeszłym wieku jedni funkcjonuj lepiej ni inni. Stwierdzono, e o utrzymaniu fizycznej sprawno ci u starych ludzi decydowały głównie dwa najwa niejsze czynniki: masa mi ni i wysoki poziom DHEA. Ludzie o powa nym zniedo-ł nieniu zwi zanym z podeszłym wiekiem byli niewykształceni, przebywali w domach opieki, cierpieli

na

powa ne

uszkodzenie

narz dów

zmysłów

( lepota,

głuchota

itp.),

charakteryzowali si zanikiem mi ni i niskim poziomem DHEA. Czasopismo „Science" doniosło w tym samym czasie, e utrata masy mi niowej, prowadz ca do zwi kszonej łamliwo ci ko ci, jest główn przyczyn zgonów osób najstarszych i e ten ubytek wi e si ze spadkiem aktywno ci hormonalnej. W sumie, osoby zachowuj ce aktywny umysł i mocne mi nie znosz lepiej podeszły wiek. Wy szy poziom DHEA wi e si z tymi dwoma czynnikami. Osoby z wy szym poziomem DHEA charakteryzu-j

si

metabolizmem

nastawionym na budowanie, natomiast u tych, którzy stracili DHEA, rozpoczyna si , dla przetrwania, proces niszczenia własnych yciowo wa nych tkanek. DHEA i cukrzyca Zwi kszenie si ilo ci tkanki tłuszczowej jest powa nym problemem w cukrzycy, poniewa przyczynia si w du ej mierze do niebezpiecznego wzrostu poziomu cukru we krwi, jak te

do zmniejszenia oporno ci chorych na insulin . DHEA stał si

celem nowych

kierunków bada w celu opanowania tej choroby. Przede wszystkim DHEA zmniejsza ilo tłuszczu w organizmie. Naukowcy z Uniwersytetu Waszyngtona w Stanach Zjednoczonych (stycze 1998) podawali DHEA szczurom chorym na cukrzyc i stwierdzili, e utraciły one 25% tłuszczu, czemu nie towarzyszyły adne zmiany ilo ci masy mi niowej czy ilo ci zjadanego po ywienia! Zarówno to badanie, jak i inne prowadzone na uniwersytecie w Neapolu we Włoszech (pa dziernik 1997) wykazały, e poziom DHEA we krwi decyduje o stopniu oporno ci na insulin . Mierzono skuteczno

działania insuliny, poziom testosteronu i

DHEA, u 75 osób w wieku 21-106 lat i stwierdzono, e oporno

na insulin , wi zana

pierwotnie z wiekiem, zale ała w rzeczywisto ci od poziomu DHEA. Tak wi c działanie

DHEA, polegaj ce na redukcji tkanki tłuszczowej i zwi kszaniu masy mi niowej, ma ogromne znaczenie w zapobieganiu cukrzycy i hamowaniu jej post pu. I rzeczywi cie, wykazano, e DHEA mo e nawet cofn

cukrzyc II typu, która wyst puje u m czyzn i

kobiet w rednim wieku, maj cych nadwag . DHEA pomaga zwalcza wzrost poziomu cukru we krwi Poza wymienionymi wy ej korzystnymi skutkami, DHEA ma równie

wła ciwo ci

antyoksydacyjne, które dopiero zaczynamy poznawa . W odniesieniu do cukrzycy, DHEA podawany szczurom na 3 godziny przed wstrzykni ciem czystej dekstrozy (cukier) pozwalał obni y

w istotny sposób stopie

peroksydacji lipidów i szkody wywołane działaniem

wolnych rodników, które zwykle towarzysz wzrostowi poziomu cukru we krwi, a które to szkody stwierdza si w mózgu, w trobie i w nerkach. Chorzy na cukrzyc musz zwalcza ten wzrost poziomu cukru we krwi przy ka dym posiłku, a niewielkie uszkodzenia tkanek, dokonuj ce si przy ka dym przyjmowaniu pokarmu, sumuj si w ci gu dłu szego okresu, prowadz c w ko cu do utraty wzroku, impotencji, niewydolno ci nerek i zaburze kr enia, które mog

spowodowa

konieczno

nawet amputacji ko czyn. Je li mo liwe jest

utrzymanie odpowiedniego poziomu DHEA, to uszkodzenia dokonywane przez wolne rodniki mog by zahamowane. Jednocze nie DHEA zwi ksza wra liwo

na insulin , dzi ki czemu

wzrost poziomu cukru we krwi nie jest tak wysoki. DHEA wpływa na •wzrost poziomu gflutationu Inne wa ne znaczenie DHEA w odniesieniu do antyoksydantów przedstawiono w maju 1998 roku. E. L.White i naukowcy z Południowego Instytutu Badawczego w Birmingham w Alabamie (Stany Zjednoczone) poszukiwali substancji zdolnej do podniesienia poziomu glutationu bez wywoływania niepo danych wi kszych skutków u pacjentów. Jak pami tasz, glutation jest to enzym najbardziej odpowiedzialny za zahamowanie peroksydacji lipidów w komórkach i z tego powodu w du ym stopniu hamuje rozwój nowotworów. W ród 7 zwi zków chemicznych zaakceptowanych do dalszych bada znalazł si

tak e DHEA. Dzi ki pobudzeniu wytwarzania glutatio-nu i hamowaniu

peroksydacji lipidów DHEA pozwolił na osi gni cie znacznego post pu w naszej walce przeciwko jednemu z najbardziej niebezpiecznych skutków stresu oksydacyjnego. Rola DHEA w zwalczaniu raka Rola DHEA w zwalczaniu raka mo e by znacz ca. DHEA jednocze nie pobudza układ odporno ciowy i zmniejsza szkody wywołane działaniem reaktywnych substancji utleniaj cych. Podawany szczurom chorym na białaczk radykalnie zmniejszał aktywno

wywołan

wirusem, DHEA

wolnych rodników i jednocze nie pobudzał produkcj IL-2

(interleukina-2) - stymulatora układu odporno ciowego, zwalczaj cego nowotwory. W innym badaniu wykazano równie , e DHEA przywracał prawidłow produkcj IL-10 (interleukina10) - regulatora układu odporno ciowego. Normalnie zanika ona w miar starzenia si organizmu, lecz w razie potrzeby reaguje gwałtownie, atakuj c komórki. Z bada

tych

wynikało, e korzystny wpływ DHEA pozwolił na cofni cie najpowa niejszych skutków zaka enia szczurów białaczk . Zmiany w oparzeniach i DHEA Oparzenia stanowi jeden z najbardziej skomplikowanych problemów medycznych, poniewa proces gojenia oparze trwa bardzo długo i wyst puje w nim kilka etapów, z których ka dy grozi powikłaniami. Istnieje równie zagro enie tkanek otaczaj cych ran , do których dopływa mniej krwi i s one nara one na zaka enie. Wolne rodniki stwarzaj kłopoty na ka dym etapie tego procesu. DHEA pomaga w szybszym i lepszym gojeniu oparze . Barbara R. Araneo z Wydziału Medycznego Uniwersytetu w Utah wymienia równie pobudzaj ce działanie DHEA na układ odporno ciowy jako wa ny czynnik w gojeniu oparze . Korzystne działanie DHEA Powiedziano tu, e m czy ni reaguj lepiej na DHEA ni kobiety, ale niektóre korzy ci odnosz tylko kobiety. Otó DHEA zastosowany w postaci kremu dopochwowego u kobiet w okresie menopauzy przywraca pochwie stan stwierdzany u kobiet, które jeszcze nie weszły w okres menopauzy, a jednocze nie pobudza proces tworzenia tkanki kostnej. Oznacza to, e nale y rozwa y zastosowanie DHEA w leczeniu osteoporozy. Jakie s ujemne strony DHEA Je li wszystko przemawia na korzy

DHEA, mógłby si

dziwi , dlaczego nie

reklamuje si go w ka dej telewizyjnej stacji komercyjnej jako cudowny rodek przeciwko starzeniu si . S dwa powody. Po pierwsze, nie przeprowadzono jeszcze u ludzi bada trwaj cych dostatecznie długo,

eby wiedzie , co si stanie, je li kto stosowa b dzie

uzupełniaj ce dawki DHEA przez 30 lat. Po drugie, działanie uboczne DHEA mo e mie rzeczywi cie powa ny charakter. Stosowanie DHEA u kobiet w menopauzie (u których poziom estrogenu jest niski) mo e zwi kszy ryzyko zachorowania na raka piersi. Pobudzanie przez DHEA wydzielania estrogenu i testosteronu mo e sprzyja szybkiemu rozwojowi niektórych postaci raka. Te same hormony mog wywoła pojawienie si włosów na twarzy u kobiet, a u m czyzn -przerost sutków. Mo e równie doj

do uszkodzenia w troby.

Zanim poznamy dokładnie działanie tego hormonu, nale y stosowa ostro nie. Przed rozpocz ciem przyjmowania DHEA trzeba wykona

go bardzo

badanie krwi

okre laj ce jego poziom oraz poziom zale nych od niego hormonów. Oznacza to, e musisz porozumie si z lekarzem przed rozpocz ciem kuracji, ale nale y upewni si , czy zna on ostatnie osi gni cia w leczeniu hormonami. Wi kszo

lekarzy nic o tym nie wie i uwa a to

leczenie za nonsens. Kilku z kolei leczyłoby wszystkich i wszystko za pomoc DHEA. Unikaj kra cowo ci i znajd odpowiedzialnego endokrynologa, który pomo e ci wybra najlepsz metod leczenia. Je li nie masz 30 lat, w ogóle nie my l o takiej kuracji. Osoby, u których w rodzinie

wyst powały

przypadki

raka

piersi,

jajnika

lub

gruczołu

krokowego,

prawdopodobnie nie powinny w ogóle stosowa tego leczenia, chyba e terapia b dzie prowadzona pod cisłym nadzorem lekarskim. Uzupełniaj ce dawki DHEA Mówi c uczciwie, niektóre dane wygl daj wspaniale, inne - nie. W jednym badaniu wykazano, e DHEA nie miał adnego wpływu na spadek masy ciała, ale badano wówczas młodocianych z nadwag , u których poziom DHEA jest normalnie wysoki. Ich otyło

nie

miała adnego zwi zku ze zmian metabolizmu, o której mówili my. W innym badaniu te nie zdołano wykaza

adnej daj cej si zmierzy ró nicy. Ale w sierpniu 1997 roku w

badaniu przeprowadzonym na szczurach udowodniono po raz pierwszy, e uzupełniaj ca dawka DHEA „pozwoliła całkowicie odwróci " spadek poziomu hormonów zwi zany z wiekiem i to nie tylko DHEA, ale równie podstawowych hormonów działaj cych na osi podwzgórze/przysadka/ nadnercza. Pozwala to wierzy , e uzupełnianie b dzie skuteczne, musimy tylko znale

wła ciw metod podawania DHEA. Dawki proponowane przeze mnie

wynosz dla kobiet 25-50 miligramów, dla m czyzn 50-100 miligramów. Pataty a poziom DHEA we krwi Było wiele hałasu o to, e mo na podwy szy poziom DHEA przyjmuj c prekursory tego hormonu, otrzymywane w wyci gu z bulw tropikalnej ro liny - wilca ziemniaczanego, zwanego te patatem. Jednak pataty nie podnosz poziomu DHEA. Stosuj prawdziwy DHEA pochodz cy od najlepszego producenta, który gwarantuje dawki standaryzowane. Nie wiadomo, jaki rodzaj zanieczyszcze mo e znajdowa si w produktach gorszej jako ci. Mo na tak e utrzyma poziom DHEA, podobnie jak melatoniny, lub przynajmniej osłabi jego spadek dzi ki ograniczeniu ilo ci spo ywanych kalorii.

ENZYMY Zespoły enzymów usuwaj cych -wolne rodniki Zespoły enzymów s broni organizmu do walki z wolnymi rodnikami. Enzymy to zwi zki chemiczne wytwarzane przez organizm, które działaj jako katalizatory w ró nych

niezb dnych reakcjach chemicznych. Enzymy, o których b dziemy mówi , to zwi zki wytwarzane i działaj ce na poziomie komórkowym. Oksydacje wywołane przez nadtlenek wodoru s zwalczane głównie przez 5 enzymów, z których dwa działaj wspólnie. S to nast puj ce enzymy: dysmutaza ponadtlenkowa, katalaza, pe-roksydaza glutationowa, reduktaza glutationowa i transferaza glutationowa. Dysmutaza ponadtlenkowa Dysmutaza ponadtlenkowa to enzym, który neutralizuje rodnik ponadtlenkowy. Jest to wa ny antyoksydant, który przerywa i zatrzymuje ła cuchow

reakcj

powstawania

uszkodze spowodowanych przez wolne rodniki. Enzym ten izoluje ponadtlenek i wytwarza nadtlenek wodoru i tlen. Chocia

nadtlenek wodoru jest znacznie słabszy od rodnika

ponadtlenkowego, jest nadal niebezpieczny. Do usuni cia cz steczki nadtlenku wodoru dysmutaza ponadtlenkowa wymaga enzymu katalazy. Katalaza wyst puje obficie w krwinkach czerwonych i wspomaga usuwanie nadtlenku wodoru z tkanek naszego organizmu. Zapobiega to powstawaniu dalszych wolnych rodników. Do walki z nadtlenkami takimi jak nadtlenek wodoru wł czaj si glutation i selen. Ko cowym wynikiem działania dysmutazy ponadtlenkowej jest usuni cie rodnika ponadtlenkowego, ale jako produkt uboczny pozostaje nadtlenek wodoru. Aby sobie z nim poradzi , do akcji wkraczaj natychmiast inne enzymy. Katalaza Katalaza wyst puje obficie w krwinkach czerwonych człowieka i wspomaga usuwanie nadtlenku wodoru z tkanek naszego organizmu. Zapobiega to powstawaniu dalszych, bardziej toksycznych wolnych rodników. Wykazano, e uzupełniaj ce dawki metioniny podwy szaj aktywno

enzymów katalazy i peroksydazy.

Mówi c jak najpro ciej, katalaza jest to enzym, który zamienia nadtlenek wodoru w wod . Zachodzi tu reakcja, w której z poł czenia dwóch cz steczek nadtlenku wodoru (H2O2) powstaj dwie cz steczki wody (H2O) i jedna cz steczka tlenu (O2). Wi kszo

nadtlenku

wodoru metabolizowana przez katalaz powstaje w wyniku neutralizowania nadtlenku przez dysmutaz

ponadtlenkowa. Kiedy zako czy swoj czynno

przejmuje katalaza, która przekształc

dysmutaza, dalsze działanie

toksyczny nadtlenek wodoru w wod

Ograniczeniem katalazy jest jej niezdolno

i tlen.

do metabolizowania nadtlenków lipidowych,

utworzonych przez wolne rodniki. Co to znaczy? Oznacza to, e nie potrafi ona przekształci nadtlenków powstałych w błonie komórkowej lub poł czonych z innymi kwasami tłuszczowymi wewn trz komórki. Zwalcza ona jedynie nadtlenek przemieszczaj cy si w płynach komórkowych. Jest to równie wa ne działanie, poniewa zapobiega uszkodzeniu

mitochondriów i DNA komórki przez nadtlenek wodoru. Ale do zwalczenia nadtlenków lipidowych konieczna jest peroksydaza glutationowa. Peroksydaza glutationowa Peroksydaza glutationowa równie przemienia nadtlenek wodoru w wod , ale jej zadaniem jest metabolizowanie nadtlenku wodoru pozostawionego przez kata-laz . Innymi słowy, działa troch jak przysi gły ksi gowy, który poprawia i usuwa bł dy rachunkowe w wypełnionych przez ciebie formularzach przed przesłaniem ich do Urz du Skarbowego. Poprawia on bł dy, których ty nie zauwa yłe ; w podobny sposób nadtlenek wodoru przegapiony za pierwszym razem przez katalaz peroksydaz

jest oczyszczany i usuwany przez

glutationowa. Peroksydaza glutationowa ma zdolno

usuwania nadtlenku

powstałego w kwasach tłuszczowych błon komórkowych. A wi c cały nadtlenek wodoru pojawiaj cy si w komórce mo e by zwalczony przez te dwa enzymy, zanim dokona powa nych zniszcze . I znów nasuwa si

analogia z formularzami podatkowymi -

stwierdzone bł dy rachunkowe zostan skorygowane przez ksi gowego tak, e do Urz du Skarbowego zostan dostarczone sprawozdania w idealnej postaci. Do działania peroksydazy glutatio-nowej konieczna jest obecno

pierwiastka ladowego, selenu. Niedobór selenu

upo ledza syntez peroksydazy glutationowej, co zwi ksza podatno

na szkody wywołane

przez wolne rodniki, zwłaszcza przez nadtlenek wodoru. Reduktaza glutationowa Peroksydaza glutationowa jest zło onym enzymem, który do swej czynno ci wymaga dodatkowo odpowiednich zapasów glutationu. Gdy glutation i peroksydaza glutationowa poł cz si razem w celu zneutralizowania jakich wolnych rodników, powstaje utleniona posta glutationu (GSSG), stanowi ca 2 cz steczki poł czone wi zaniem dwusiarczkowym. W celu otrzymania z powrotem aktywnego glutationu musi on by zredukowany przez reduktaz glutationowa- trzeci wymieniony tu enzym. Enzym ten sam nie zwalcza wolnych rodników, ale przekształca GSSG z powrotem w glutation, dzi ki czemu peroksydaza glutationowa mo e podj

swoj działalno .

Glutation jest trójpeptydem (prostym białkiem), składaj cym si

z trzech

aminokwasów, i wyst puje prawie we wszystkich ludzkich komórkach. Reduktaza glutationowa jest odpowiedzialna za przekształcenie zmienionego peptydu w posta , która mo e by ponownie u yta przez peroksydaz glutationowa. We gł bszy oddech... Czy masz ju dosy ? Wi kszo

tych informacji jest do

zło ona. Mo esz jedynie przerzuci

ten fragment, eby zdoby ogóln orientacj na temat tego, co zachodzi w twoim organizmie,

ale b dziesz wiedział, gdzie znale

potrzebne informacje, je li b dziesz chciał do nich

wróci . Wiele razy, kiedy słyszymy lub czytamy o nowych zagadnieniach i nie rozumiemy ich wła ciwego znaczenia, docieraj

one do nas dopiero wtedy, gdy nasza wiedza na ten

temat stanie si bardziej kompletna.

TRANSFERAZA GFLUTATIONOWA Transferaza glutationowa to inny enzym, który jest silnym wymiataczem nadtlenków lipidowych. Słu y on jako system wzmacniaj cy i uzupełniaj cy peroksyda-zy glutationowej. Przeprowadza si

obecnie do wiadczenia, maj ce na celu wykazanie, czy dawki

uzupełniaj ce tego enzymu mog wzmocni reakcje immunologiczne u pacjentów z AIDS. Co dzieje si , kiedy organizm nie ma dostatecznej ilo ci glutationu lub selenu, koniecznej do wykonywania przez enzymy ich funkcji? Je li nadtlenek wodoru nie ulegnie całkowitemu przekształceniu w wod , powstaje rodnik hydroksylowy, bardzo toksyczny składnik komórkowych wolnych rodników. Tworzenie rodnika hydroksylowego z nadtlenku wodoru nasila si w obecno ci elaza i innych metali. Krwawienie mi dzykomórkowe mo e uwolni z krwinek czerwonych elazo, które działa jak katalizator przyspieszaj cy przemian nadtlenku wodoru w toksyczny rodnik hydroksylowy. Tak wi c w przypadku, gdy zawiedzie system enzymów, powstaje przeciwstawny mu układ reakcji wyzwalaj cy wi ksze ilo ci wolnych rodników w komórce. Ze wszystkich wolnych rodników najbardziej toksyczne s rodniki hydroksylowe. Nie ma przed nimi adnej specyficznej ochrony enzymatycznej. Rodnik hydroksylowy wywołuje zmiany w strukturze błony komórkowej i zmienia jej przepuszczalno , co prowadzi do przedostawania si wapnia do komórki i ostatecznie prowadzi do jej zniszczenia. Ka dy rodzaj wolnych rodników mo e reagowa

z kwasami tłuszczowymi błon

komórkowych, powoduj c powstanie nadtlenków lipidowych. Rodnik hydroksylowy i inne wolne rodniki kradn

elektron kwasom tłuszczowym, które po przej ciu przemian

molekularnych same staj

si wolnymi rodnikami. Kontynuowanie tego procesu osłabia

stopniowo błon komórkow . Peroksydacji lipidów w błonie komórkowej przeciwdziałaj , dzi ki neutralizacji wolnych rodników, peroksydaza glutationowa ł cznie z witamin E i innymi wymiataczami wolnych rodników. Wolne rodniki nie s ograniczone jedynie do zwi zków tlenu. Ka da cz steczka z dodatkowym elektronem na swojej zewn trznej orbicie jest z definicji wolnym rodnikiem. Lek w trakcie przemiany w organizmie mo e równie zainicjowa

tak

sam

peroksydacj

sta

si

wolnym rodnikiem i

lipidów błony komórkowej i uszkodzenie DNA w

komórce, jak wolne rodniki tlenowe.

CZYNNIKI REGULUJ CE USUWANIE WOLNYCH RODNIKÓW W warunkach prawidłowych w ka dej komórce działaj enzymy usuwaj ce wolne rodniki, ale istnieje wiele czynników, które mog wzmocni lub osłabi aktywno Pierwszym czynnikiem, który nale y rozpatrzy , jest całkowita ilo

enzymów.

wolnych rodników, z

którymi organizm musi walczy . Oddziały generała Cu-stera przegrały bitw pod Little Big Horn z prostego powodu - było za du o Indian. Podobnie zbyt mała ilo twoim organizmie mo e by pokonana przez przewa aj c ilo

antyoksydantów w

oksydantów. Wolne rodniki

powstaj stale, wi c konieczne jest zapewnienie komórkom jak najlepszych warunków do walki z nimi. Ka dy składnik wyst puje w okre lonym st eniu, poni ej którego rozpoczyna si uszkodzenie komórki. W warunkach prawidłowych aktywno

enzymów usuwaj cych

wolne rodniki zapewnia utrzymanie ilo ci wolnych rodników poni ej minimalnego st enia toksycznego. Margines bezpiecze stwa mi dzy st eniem wolnych rodników a minimalnym st eniem toksycznym jest szeroki, ale zmniejsza si w miar powi kszania si ilo ci wolnych rodników. Im wi cej procesów oksydacyjnych zachodzi w komórce, tym mniej skutecznie radzi sobie z tym organizm.

REGULACJA GENETYCZNA Innym czynnikiem, który kontroluje ilo

i skuteczno

ka dego enzymu usuwaj cego

wolne rodniki, jest regulacja genetyczna. Ka d osob cechuje wła ciwa dla niej zdolno

i

tempo usuwania wolnych rodników. Pacjenci z genetycznie uwarunkowanym niskim st eniem enzymów usuwaj cych wolne rodniki s bardziej podatni na uszkodzenie przez wolne rodniki, zachodz ce na poziomie komórek. W efekcie s oni bardziej podatni na powstanie i rozwój schorze zwi zanych z działaniem wolnych rodników. Jest to jedna z przyczyn, dlaczego długowieczno , pewne choroby i stopie

starzenia si

jest

charakterystyczny dla pewnych rodzin. Cz sto wida wyra nie, e jeden z członków danej rodziny starzeje si szybciej lub zapada na wi cej chorób ni jego krewni i ró ni si tym od reszty rodziny w wyniku palenia papierosów i (lub) nadu ywania alkoholu. Indywidualna zdolno

do zwalczania procesów oksydacyjnych była u niego taka sama, jak u innych

członków rodziny, ale jego organizm został przeci ony nadmiern ilo ci oksydantów i inhibitorów antyoksydantów.

SPOSÓB OD YWIANIA Sposób od ywiania mo e prowadzi

do zmniejszenia aktywno ci w usuwaniu

wolnych rodników. Organizm twój wymaga tego, co jest mu potrzebne. Nie mo esz

spodziewa si , e niedobór pewnych witamin i składników mineralnych nie odbije si na twoim zdrowiu. Nawet niewielki niedobór witamin, zwłaszcza witamin C i E, mo e zmniejszy zdolno pierwiastków

komórek do usuwania wolnych rodników. Równie utrata pewnych

ladowych prowadzi do zmniejszonej aktywno ci w usuwaniu wolnych

rodników. I odwrotnie, dostateczna ilo antyoksydacyjn . Pierwiastki

tych pierwiastków zapewnia prawidłow czynno

ladowe to czynniki niezb dne do syntezy i prawidłowej

czynno ci enzymów usuwaj cych wolne rodniki. Wspomnieli my ju o selenie, niezb dnym do produkcji peroksydazy gluta-tionowej. Do prawidłowej czynno ci katalazy konieczne jest organiczne

elazo. Niewła ciwe od ywianie mo e prowadzi

do drobnych niedoborów

niektórych czynników koniecznych do maksymalnej aktywno ci wymiataczy wolnych rodników. Ale nawet te niewielkie braki mog wywoła rozległe spustoszenia, je li procesy oksydacyjne wymykaj si spod kontroli.

LEKI Stosowanie leków wpływa na enzymatyczne układy antyoksydantów dwojako. Po pierwsze, leki na recept lub dost pne bez recepty mog spowodowa niewielki niedobór pierwiastków ladowych, obni aj c ich st enie w komórkach. Po drugie, wskutek przemian metabolicznych, jakim podlega lek w organizmie, mo e wzrosn

całkowita ilo

rodników. Wzrost ten wyst puje cz sto w czasie stosowania leków. Wi kszo

wolnych

leków ma na

celu gwałtowne pobudzenie organizmu do zwalczenia pewnych objawów, ale ten wstrz s odrywa pierwiastki ladowe od ich normalnych czynno ci i nasila oksydacj . Wolne rodniki s produkowane przez prawie wszystkie leki w procesie metabolizowania ich na mniej toksyczne zwi zki. Na przykład lek przeciwnowotworowy, adriamycyna, działa bardzo toksycznie na mi sie sercowy w wyniku wywoływanego przez ni stresu oksydacyjnego. Dr Horie stwierdził jednak, e wyci g z dojrzałego czosnku usuwa ten szkodliwy wpływ na serce, nie zmniejszaj c wła ciwo ci przeciwnowotworowych leku. Tak wi c metabolizm leków zwi ksza ładunek wolnych rodników oraz zmniejsza wydolno

zwalczaj cego je

układu enzymów usuwaj cych wolne rodniki.

CZYNNIKI RODOWISKOWE Czynniki rodowiskowe mog równie zwi ksza całkowit ilo

wolnych rodników.

Zanieczyszczenie rodowiska, bierne wdychanie dymu papierosowego, stres emocjonalny i wiele innych czynników mo e nasila

oksydacj

komórek. Ka de nagłe zwi kszenie

całkowitej ilo ci wolnych rodników w wyniku działania leków, czynników ywieniowych lub rodowiskowych mo e prowadzi do uszkodzenia błony komórkowej przez wolne rodniki.

Promieniowania pod postaci pola elektromagnetycznego nie daje si unikn

w naszym

wiecie kierowanym przez komputery, wypełnionym mikrofalami i liniami wysokiego napi cia. Oksydacj zwi ksza nawet promieniowanie wiatła słonecznego. Pestycydy i inne rodki powoduj ce ska enie produktów ywno ciowych i wody wpływaj na powstawanie chorób wyst puj cych cz ciej w krajach stosuj cych upraw intensywn ni w krajach o prostszych metodach upraw. Wiele tych czynników rodowiskowych mo na by usun , gdyby my zdawali sobie z nich spraw i podj li odpowiednie rodki zapobiegawcze, np. picie oczyszczonej wody. Innych czynników nie mo emy usun

i wywołana przez nie oksydacja

musi by brana pod uwag w ustalaniu uzupełniaj cych dawek antyoksydantów. Wszystkie wymienione wy ej czynniki mog

zmniejsza

skuteczno

systemów

usuwaj cych wolne rodniki. Niezale nie od przyczyny, kiedy zostanie przekroczone minimalne st enie toksyczne, pojawia si uszkodzenie komórek i w efekcie wyst puj objawy procesu chorobowego. Rodzaj choroby b dzie zale ał od tego, które zespoły enzymów zawiodły i w jakich narz dach doszło do powstania toksycznego st enia wolnych rodników. Oznacza to absolutn

konieczno

zapewnienia tym systemom wszystkich

niezb dnych rodków, eby mogły funkcjonowa prawidłowo. System

enzymów

odtruwaj cych

stanowi

niezawodny

układ

zapobiegaj cy

powstawaniu wolnych rodników. Poniewa nie istnieje specyficzny enzym usuwaj cy rodnik hydroksylowy, niewydolno tej toksyny. Skuteczno zaliczy obecno

systemu enzymów obarcza inne układy zadaniem pozbycia si

zespołu enzymów zale y od licznych czynników, do których nale y

odpowiednich ilo ci selenu, glutationu i reduktazy glutationowej. Je li u

człowieka zabraknie tych substancji, zwi ksza si mo liwo

wyst pienia u niego choroby

wywołanej przez działanie wolnych rodników. WICZENIA FIZYCZNE - MIECZ OBOSIECZNY Dr Arnold J. Susser twierdzi, e „ wiczenia mog by mieczem obosiecznym. Nie my l, e same

wiczenia fizyczne to wystarczaj cy

rodek, który uchroni ci

przed niszcz cym

działaniem wolnych rodników, nasilaj cym si z wiekiem. W artykule opublikowanym w 1993 roku w czasopi mie po wi conym wiczeniom fizycznym twierdzi si , e wiczenia fizyczne zwi kszaj poziom wolnych rodników w organizmie". DrCooper, guru aerobiku, głosi to samo. W rzeczywisto ci, kontynuuje Susser, „starzenie si mo e powodowa nie tylko spadek aktywno ci enzymów antyoksydacyj-nych, ale tak e układu adaptacji glutationu we włóknach mi ni szkieletowych. Systematyczne wiczenia fizyczne, które u osób młodych pod nosz wybiórczo poziom enzymów antyoksydacyjnych, nie daj dodatkowej ochrony przed stresem oksydacyjnym w starzej cych si mi niach. Dlatego, aby

maksymalnie zwi kszy skuteczno

wicze fizycznych w zwalczaniu starzenia si , nale y

stosowa w diecie uzupełniaj ce dawki superantyoksydantów!"

CZOSNEK Czosnek to ro lina o licznych korzystnych wła ciwo ciach. Jest on przydatny w wielu schorzeniach, ma działanie antyoksydacyjne, przywraca pami , przedłu a

ycie, wpływa dodatnio na układ odporno ciowy, zapobiega nowotworom

zło liwym. Czosnek i jego znaczenie Czasami pacjenci zadaj mi pytanie: „Je li miałbym wybra tylko jeden specyfik dla uzupełnienia diety, co by mi pan zalecił?". Pytania takie s zwi zane z wysok cen wielu znajduj cych si

w sprzeda y witamin i składników mineralnych. Mo e te

pacjentom

chodzi o wyja nienie, jaki rodek uwa am za najlepszy spo ród wszystkich dost pnych. Niezale nie od intencji pytaj cego, moj odpowiedzi b dzie zawsze - czosnek! Uzdrawiaj ce wła ciwo ci czosnku Czosnek jest jednym z najstarszych rodków leczniczych znanych człowiekowi i stosowanym w niemal wszystkich kulturach od najdawniejszych czasów. Najstarsza wzmianka o czosnku jako rodku leczniczym znajduje si w staroegipskim papirusie Ebersa z XVI wieku p.n.e., w którym wymieniono 22 leki z zastosowaniem czosnku. Budowniczym piramid płacono w towarach warto ciowych, jak cebula i czosnek, a zachowane główki czosnku znaleziono nawet w grobowcu faraona Tutancha-mona. W staro ytnej Grecji Homer, Arystoteles i Hipokrates znali lecznicze wła ciwo ci czosnku, wiadomo tak e, e lekkoatleci staro ytnych olimpiad mieli zwyczaj

u

z bek czosnku przed zawodami. Indianie

ameryka scy ze wschodniego wybrze a u ywali czosnku do gojenia ran. Chi czycy stosowali od wieków herbat czosnkow w łagodzeniu objawów cholery i czerwonki. W czasie wypraw morskich Fenicjanie i wikingowie byli zawsze dobrze zaopatrzeni w czosnek. Kiedy krzy owcy sprowadzili czosnek do Francji, stał si

on tam tak popularny jako rodek

leczniczy, e król Henryk IV zjadał codziennie rano jeden z bek czosnku. Czosnek był równie

podstawowym składnikiem słynnego „octu czterech złodziei", stosowanego w

zwalczaniu zarazy w Marsylii w latach 70. XVIII wieku. W bli szych nam czasach Ludwik Pasteur uznawał przeciwbakteryjne wła ciwo ci czosnku, a Albert Schweitzer w Afryce stosował go w leczeniu czerwonki, kiedy wyczerpały si zapasy leków. Lekarze od dawna donosili o leczniczych wła ciwo ciach czosnku. Udokumentowano, e przynosi popraw w astmie, gru licy, zapaleniu oskrzeli, owrzodzeniu

oł dka, grzybicy mi dzypalcowej

sportowców, owrzodzeniach podudzi, chorobach układu oddechowego, w tym płuc, oraz innych układów. Jaki jest wpływ czosnku na zdrowie Czosnek wywiera nast puj cy korzystny wpływ na zdrowie: 1. Działa jako superantyoksydant. 2. Obni a ci nienie t tnicze krwi. 3. Pobudza układ odporno ciowy. 4. Reguluje poziom cukru we krwi. 5. Zapobiega chorobom serca. 6. Wspomaga metabolizm tłuszczów. 7. Łagodzi objawy chromania przestankowego. 8. Wspomaga zapobieganie nowotworom zło liwym. Dlaczego czosnek jest zaliczany do silnycn antyoksydantów Przyczyn , dla której czosnek uwa any jest za silny antyoksydant, jest obecno

w

nim licznych ro linnych substancji od ywczych, zaliczanych do superanty-oksydantów. Zawiera mangan, selen, german, witamin A, witamin C i cynk. Czosnek i obni anie ci nienia t tniczego krwi Czosnek jest znany jako jeden z najbardziej skutecznych rodków obni aj cych ci nienie krwi. Wykazano, e obni a zarówno rozkurczowe, jak i skurczowe ci nienie t tnicze krwi. Czosnek i pobudzanie układu odporno ciowego Od dawna wiedziano,

e czosnek jest wa nym stymulatorem układu obronnego

organizmu. Zwi zki siarki zawarte w czosnku pobudzaj

czynno

krwinek białych.

Działanie krwinek białych jest najbardziej skuteczne, kiedy organizm jest odpowiednio zaopatrzony w rodki antyoksydacyjne, a zwłaszcza w zwi zki siarki. Selen i german nale do silnych antyoksydantów wyst puj cych w czosnku, w których skład wchodzi siarka. Pobudzeniu ulegaj równie komórki wspomagaj ce T układu odporno ciowego. Badania przeprowadzone przez dr Tariqa Abdul-laha wykazały, e naturalne komórki cytotoksyczne pacjentów,

którzy zjadali

surowy czosnek,

niszczyły o

139%

wi cej

komórek

nowotworowych w hodowli laboratoryjnej. Komórki osób przyjmuj cych Kyolic (kapsułki z czosnkiem) potrafiły zniszczy o 159% komórek nowotworowych wi cej! Czosnek i wła ciwo ci przeciwwirusowe, przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze Znane jest równie

bezpo rednie działanie przeciwwirusowe, przeciwbakteryjne i

przeciwgrzybicze czosnku. Stosowano go w Kolegium Medycznym w Hu-nan (Chiny) w leczeniu zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, wywołanego przez dro d aka Cryptococcus

neoformans. Dr Benjamin Lau donosi tak e o stosowaniu przez niego czosnku w leczeniu wspomagaj cym pacjentów z zespołem przewlekłego zm czenia (towarzysz cego zaka eniu wirusem Epstein-Barra), z zaka eniem cytomegalowirusami, wirusami Coxsackie i wirusami opryszczki. Badania wykonane przez zespół z uniwersytetu Tufts wykazały, e czosnek jest skuteczny w leczeniu czerwonki pełzakowej, wywołanej przez Entamoeba histolytica. Ponadto czosnek jako chelator usuwa toksyczne metale ci kie. Metale ci kie, jak rt ołów, uszkadzaj czynno

i

układu odporno ciowego.

Czosnek i wyrównywanie poziomu cukru we krwi W wielu badaniach wykazano, e czosnek obni a poziom cukru we krwi. Je li masz skłonno

do hipoglikemii, a chcesz uzyska korzy

z innych wła ciwo ci czosnku, bez

dodatkowego obni enia poziomu cukru we krwi, zastosuj Kyolic - wyci g sporz dzony ze starego, dojrzałego czosnku. Nie spowoduje to niebezpiecznego obni enia poziomu cukru we krwi, natomiast pozwoli na stabilizacj

poziomu cukru, zapobiegaj c wi kszym jego

wahaniom. Spo ywanie surowego czosnku obni a poziom cukru we krwi i mo e by potencjalnie niebezpieczne u osób z hipoglikemi . Czosnek i zapobieganie chorobie serca Kluczem zapewniaj cym sercu zdrowie jest podwy szenie poziomu „dobrego" HDL (lipoproteiny o wysokiej g sto ci) i ograniczenie „złego" LDL (lipoproteiny o niskiej g sto ci). Wła ciwie sam LDL nie jest taki zły, ale staje si niebezpieczny, kiedy ulegnie oksydacji przez wolne rodniki wewn trz naczy krwiono nych. Kiedy to nast pi, atakuj go krwinki białe, które p czniej i przyczepiaj si do ciany t tnicy jako blaszka mia d ycowa. Prowadzi to do zgrubienia ciany t tnicy, zw enia drogi przepływu krwi, a nast pnie zatkania wiatła t tnicy. Z drugiej za strony HDL jako cz steczka wi ksza i ci sza nie przylega łatwo do ciany t tnicy, natomiast wychwytuje on LDL, odci gaj c jego cz steczk od ciany t tnicy, i transportuje do w troby, gdzie LDL mo e ulec rozpadowi i wydaleniu. Na IV Mi dzynarodowym Kongresie Fitoterapii w Monachium w Niemczech w roku 1992 dr Jorg Gruen Wald stwierdził, e czosnek ochrania serce i t tnice w dwojaki sposób: „l/ Czosnek zmniejsza ilo

wolnych rodników, które wywołuj

szkodliw

przemian

cholesterolu. Niezmieniony cholesterol LDL jest nieszkodliwy, ale w postaci utlenionej jest niezwykle niebezpieczny dla

cian t tnic, poniewa

wywołuje mia d yc . Dlatego

zahamowanie stresu oksydacyjnego cholesterolu LDL ze strony wolnych rodników hamuje jednocze nie proces mia d ycy. 2/ Czosnek hamuje równie osadzanie si w cianie t tnic zmienionych kwasów tłuszczowych i cholesterolu". I dalej Je li w pewnej cz ci układu

kr enia cholesterol wyst puje obficie i ma tendencj do osadzania si w cianie t tnicy lub cz steczka uszkodzonego cholesterolu LDL usiłuje uszkodzi

cian t tnicy, czosnek mo e

zapobiec tym procesom". Z bada dr Lau z roku 1987 wynikały podobne wnioski: czosnek obni a poziom cholesterolu LDL, a jednocze nie podwy sza poziom cholesterolu HDL, co sprzyja uwolnieniu cian t tnicy od LDL. Preparaty z czosnku jako lek przeciwko mia d ycy To podwójne działanie czosnku jest imponuj ce. Nale y doda zdolno

do tego jeszcze

do obni ania poziomu cholesterolu i trójglicerydów w surowicy krwi, a tak e

obni anie ci nienia t tniczego krwi oraz hamowanie agregacji płytek krwi i zmian zakrzepowych, a zrozumiemy, dlaczego czosnek jest jedynym najwa niejszym produktem spo ywczym zapewniaj cym ochron serca i t tnic. Nale y doda , e w Niemczech preparaty z czosnku zostały zarejestrowane jako lek przeciwko mia d ycy. Skuteczno

czosnku w leczeniu pacjentów z cnoroba serca

W badaniu przeprowadzonym w Indiach podawano codziennie czosnek połowie pacjentów z grupy 432 osób, które przebyły zawał serca. Po 3 latach stwierdzono, e pacjenci otrzymuj cy czosnek mieli niniejsz liczb ponownych zawałów serca, ni sze ci nienie krwi i ni szy poziom cholesterolu. Ponadto w grupie kontrolnej, nie stosuj cej czosnku, zmarło dwukrotnie wi cej osób w okresie przeprowadzanego badania. Wyniki wi zano z działaniem czosnku, który powodował rozpuszczanie blaszek mia d ycowych zatykaj cych naczynia wie cowe serca. Inne badanie przeprowadzone w Centrum Chorób Serca w Heidelbergu wskazywało, e systematyczne stosowanie czosnku zmniejszało sztywno

aorty, narastaj c

wraz z wiekiem. Czosnek i zapobieganie zawałom serca i udarom mózgu Jak gdyby tego było jeszcze mało, czosnek zawiera składnik o nazwie ajoene, którego działanie jest równie silne jak aspiryny w zapobieganiu zlepiania si krwinek czerwonych. Jednocze nie inne składniki czosnku wydłu aj czas krzepni cia krwi, inne za rozpuszczaj zakrzepy krwi. Czosnek wspomaga prawidłowy przepływ krwi i proces krzepni cia i te jego wła ciwo ci korzystnie wpływaj na zapobieganie zawałom serca i udarom mózgu. Czosnek i metabolizm tłuszczów Tłuszcz we krwi pochodzi z trzech ródeł: l/ po ywienia, 2/ endogennej lipogene-zy (wytwarzanie tłuszczu przez organizm), 3/ niezdolno ci organizmu do rozło enia i eliminacji tłuszczów. Ilo

tłuszczu przyjmowanego przez nas z po ywieniem zale y całkowicie od nas,

je li tylko potrafimy j odpowiednio oceni . Młode, aktywne osoby zazwyczaj dobrze spalaj zjadane tłuszcze, ale w miar starzenia si i przewagi siedz cego trybu ycia zjadany tłuszcz

ma tendencj do odkładania si w biodrach. Pozostałe ródła tłuszczu s regulowane przez organizm niezale nie od tego, co uwa amy za idealn wag I idealn figur . Od nas zale y dostarczenie naszemu organizmowi wszystkiego, czego potrzebuje, eby zmniejszy ilo wytwarzanego tłuszczu i skuteczniej go metabolizowa . Na przykład alkohol powoduje wzrost lipidów we krwi i w tkankach przez pobudzenie endogennej lipogenezy i zahamowanie prawidłowego rozpadu spo ywanych tłuszczów. Natomiast czosnek wspomaga metabolizm tłuszczów co najmniej na trzy sposoby. Według dr Benjamina Lau „wykazano, e czosnek hamuje lub zmniejsza endogenn lipogenez ... zwi ksza rozpad tłuszczów i eliminacj

produktów jego rozpadu przez przewód pokarmowy... uruchamia przepływ

tłuszczów z zapasów tkankowych do strumienia krwi, co prowadzi nast pnie do ich eliminacji z organizmu". Działanie czosnku jest tak korzystne,

e skłoniło jednego z badaczy do

podawania szczurom wysokotłuszczowej diety ł cznie z alkoholem i olejem czosnkowym. Okazało si , e nie wywołało to adnego wzrostu poziomu lipidów we krwi i w tkankach zwierz t. Czosnek i uzyskanie poprawy w chromaniu przestankowym U niektórych osób wyst puje ból lub osłabienie ko czyn w czasie krótkiego spaceru, co zmusza te osoby do zatrzymania si chromaniem przestankowym; pojawia si

dla ust pienia dolegliwo ci. Nazywa si

to

ono w wyniku pogorszenia kr enia krwi w

ko czynach dolnych. Czosnek jest nadzwyczaj skuteczny w poprawie kr enia obwodowego, które mo e by zmniejszone w wyniku zatkania t tnic. W pewnym badaniu obserwowano przez 3 miesi ce ponad 30 pacjentów, którym do diety dodawano czosnek. Ka dy pacjent cierpiał z powodu chromania przestankowego. U ka dego stwierdzono wydłu enie przebywanej odległo ci przed pojawieniem si objawów chromania. Ponadto stwierdzono u tych pacjentów znaczne zmniejszenie ci nienia t tniczego krwi, poziomu cholesterolu i zaburze krzepni cia krwi, co wi zano ze stosowaniem czosnku. Czosnek i zapobieganie nowotworom zło liwym W wielu do wiadczeniach laboratoryjnych wykazano, e czosnek nale y do silnych inhibitorów nowotworów zło liwych. Te korzystne wła ciwo ci wykazywał zarówno wie y czosnek, jak równie wyci g ze starego czosnku. Podstawow przyczyn tego działania jest zespół antyoksydantów, jak selen i bioflawonoidy, znajduj cych si w czosnku. Wyci g z czosnku i hamowanie przył czania aflatoksyny do DNA Aflatoksyn uwa a si za jedn z przyczyn powstawania raka w troby i innych postaci nowotworów zło liwych. Wytwarzana przez ple

Aspergillus, powoduje ska enie orzeszków

ziemnych, ry u, kukurydzy, fasoli i wielu innych produktów ywno ciowych. W swojej

naturalnej postaci aflatoksyna nie jest kancerogenem, ale staje si nim po utlenieniu w naszym organizmie do postaci epoksydowej. Posta epoksydowa aflatoksyny ł czy si z DNA i RNA, co uszkadza replikacj komórek i prowadzi do mutacji. Badania dr Lau ustaliły, e „wyci g z czosnku (Kyolic) hamuje ł czenie si aflatoksyny z DNA. Ponadto hamuje równie oksydacj aflatoksyny do postaci epoksydowej i zwi ksza ilo

poł cze glutationowych, tak

wa nych w mechanizmach antyoksydacyjnych przeciwdziałaj cych powstawaniu raka". Czosnek zapobiega powstawaniu raka W badaniu przeprowadzonym w Szpitalu M. D. Anderson dr Michael Wargo-vich stwierdził, e u myszy otrzymuj cych jednocze nie siarczek dwuallilowy (składnik czosnku) i kancerogen wywołuj cy raka jelita grubego powstało o 75% mniej guzów. Kiedy powtórzono to do wiadczenie z zastosowaniem kancerogenu wywołuj cego raka przełyku, Wargovich podaje: „byli my zaszokowani wynikiem tego do wiadczenia. Chocia zwierz ta poddano działaniu jednego z najsilniejszych kancerogenów, u adnego nie rozwin ł si nowotwór. Uwa amy,

e siarczek dwuallilowy pobudza w trob

do usuwania z organizmu

kancerogenów". Inne badania potwierdzaj ce liczne korzystne wła ciwo ci czosnku Inne obserwacje prowadzone na ludziach i badania laboratoryjne prowadz podobnych wniosków. W mie cie Quixia w Chinach zachorowalno

do

na raka oł dka była

dziesi ciokrotnie wy sza ni w ród ludno ci Gangshan. Ró nic t powodował zwyczaj zjadania w Gangshan około 7 z bków czosnku dziennie, podczas gdy w Quixia czosnek jadano rzadko. Uwa a si , e czosnek zmniejsza ilo powstawaniu nitrozoamin, które s

azotanów w po ywieniu, co zapobiega

bardzo silnymi kancerogenami. Obecnie dr Sidney

Belman prowadzi w Japonii badania naukowe dla potwierdzenia tej hipotezy. Wnioski z bada laboratoryjnych prowadzonych w Sloan Kettering Cancer Center w Nowym Jorku potwierdzaj , e czosnek hamuje wzrost komórek nowotworowych w hodowli laboratoryjnej. Korzystne wła ciwo ci czosnku Robert Crayhon podsumowuje liczne korzy ci zwi zane ze stosowaniem czosnku: 1. Czosnek ma wła ciwo

znacznego pobudzania układu odporno ciowego i mo e by

wykorzystany do zwalczania zaka e wirusowych, takich jak przezi bienia. 2. Czosnek pomaga w obni eniu ci nienia krwi u osób z nadci nieniem. 3. Czosnek działa jak naturalny antybiotyk i zmniejsza w organizmie ilo

szkodliwych

bakterii. 4. Czosnek obni a poziom cholesterolu i trój glicerydów we krwi, a ponadto ogranicza odkładanie si blaszek mia d ycowych w cianach t tnic.

5. Czosnek wspomaga usuwanie z organizmu paso ytów. 6. Czosnek obni a ilo

dro d aków Candida albicans w przewodzie pokarmowym

człowieka i jest korzystny w zwalczaniu uogólnionego zaka enia dro d a-kami. 7. Czosnek obni a poziom cukru we krwi i działa korzystnie u pacjentów chorych na cukrzyc . 8. Czosnek wspomaga zapobieganie ró nym rodzajom nowotworów zło liwych, co wykazano w badaniach u ludzi i w pracach laboratoryjnych. 9. Czosnek zawiera selen, który nale y do substancji od ywczych o wła ciwo ciach zapobiegania nowotworom, pobudzania układu odporno ciowego i zwalczania zaka e . Kontrowersje na temat allicyny W przemy le farmaceutycznym istniej kontrowersje dotycz ce ałlicyny. Alli-cyna wyst puj ca w surowym czosnku jest to substancja gorzka, utleniaj ca, o bardzo niestabilnej cz steczce, która szybko rozpada si na inne zwi zki. Nale y doda , e wiedza o korzystnych wła ciwo ciach czosnku opierała si w du ym stopniu na ponad 100 badaniach naukowych przeprowadzonych z zastosowaniem wyci gu ze starego czosnku i jego składników, nie za ałlicyny. Składniki spotykane tylko w wyci gu ze starego czosnku to S-allimerkaptocysteina i inne. Ci, którzy twierdz , e podstaw korzystnego działania czosnku jest allicyna, nalegaj równie na to, eby zjada czosnek surowy lub tylko lekko zagotowany. Jednak jeden z badaczy, dr Tariq Abdullah, donosi,

e nie obserwował

adnej ró nicy w działaniu

naturalnych limfocytów cytotoksycznych u osób stosuj cych czosnek surowy i u przyjmuj cych kapsułki z wyci giem z czosnku. Czosnek działa na prostaglandyny Przy rozpatrywaniu działania czosnku wa ne jest,

e wiele zawartych w nim

zwi zków wpływa na prostaglandyny (zwi zki podobne w działaniu do hormonów) - kwasy tłuszczowe reguluj ce niektóre czynno ci organizmu, jak ci nienie t tnicze krwi, metabolizm i podział komórek. Nadmierna reakcja prostaglandyn mo e spowodowa nadci nienie t tnicze krwi, powstanie raka, astmy czy procesów zakrzepowych. Czosnek wpływa reguluj ce na zachowanie przez prostaglandyny ich prawidłowych funkcji. Substancje maksymalnie wzmacniaj ce działanie czosnku Istniej ró ne substancje uzupełniaj ce, które w sposób synergistyczny zwi kszaj skuteczno

czosnku. Kwasy tłuszczowe omega-3 (z olejów rybnych) równie

hamuj

produkcj prostaglandyn i podobnie wpływaj na skład chemiczny krwi, odpowied układu odporno ciowego, maj działanie przeciwzapalne i osłabiaj przebieg choroby wie cowej. W podobny sposób działa witamina E, która hamuje czynno

prostaglandyn, pobudza układ

odporno ciowy i blokuje powstawanie nitrozoamin. To wielokierunkowe działanie witaminy E jest wspomagane przez witamin C. Umiarkowane wiczenia fizyczne równie wzmacniaj reakcje immunologiczne i maj korzystny wpływ na układ kr enia. Antyoksydacyjne działanie wyci gu z czosnku (Kyolic) „Chocia liczne substancje zawarte w wyci gu ze starego czosnku wykazały swoje korzystne działanie, a synergizm tych substancji zwi ksza korzystne działanie wyci gu, w kontroli jako ci wyci gu czosnkowego stosuje si standardy na podstawie S-allilocysteiny, która znajduje si w czosnku, ma stabiln cz steczk zawieraj c organiczn siark , jest skuteczna i bezpieczna. Liczne badania wykazały, e zapewnia ona ochron przed działaniem oksydacyjnym, wolnymi rodnikami, zanieczyszczeniem rodowiska, rakiem i chorobami sercowo-naczyniowymi. Jej dost pno

biologiczn potwierdzono na kilku do wiadczeniach

ze zwierz tami". KŁOPOTY ZWI ZANE ZE STYLEM YCIA Dr Benjamin Lau zwraca uwag na problemy stoj ce przed społecze stwami rozwini tych, bogac cych si krajów. S to „choroby z nadmiaru", jak zawał serca, udar mózgu, rak i cukrzyca. S

to wszystko choroby zwi zane z zaniedbaniami dotycz cymi trybu

ycia.

Stwierdza dalej, e „zdrowy styl ycia obejmuj cy wła ciwe od ywianie, wysiłek fizyczny, odpoczynek i skuteczne zwalczanie stresu mo e zapewni warto ciow pełni

ycia, a tak e

zapobiega licznym chorobom", l kontynuuje: „Chocia w osi gni ciu optymalnego zdrowia bierze udział wiele czynników, w tym niektóre, jak czynniki dziedziczne, znajduj ce si poza nasz kontrol pozostaje wiele czynników, na które mo emy wpływa , np. na od ywianie. Do szeroko uznawanych i ogólnie dost pnych składników ywno ciowych nale y „ zwykła główka czosnku". W swojej ksi ce autor dzieli si z nami ostatnimi wynikami bada naukowych na temat czosnku, m.in. w jaki sposób czosnek mo e opó ni , a nawet cofn

proces starzenia

si , przywróci utracon pami , pobudzi czynno ci układu odporno ciowego, zlikwidowa skutki ska enia rodowiska, zapobiega nowotworom zło liwym, zmniejsza stres i zwalcza alergi . Lau B. Gariicand You: The Modem Medicine (Czosnek i ty. Nowoczesna medycyna). CZOSNEK I WZROST CHOROBOTWÓRCZYCH MIKROBÓW Odkryto, e czosnek jest silnym antybiotykiem o szerokim spektrum działania. Hamuje wzrost wielu mikroorganizmów, w tym Histoplasma capsulatum, wa nego patoge-nu grzybiczego, oraz Cryptococcus neoformans, dro d aka wywołuj cego bardzo powa ne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, a tak e pr tków wasoopornych, ł cznie z gatunkiem wywołuj cym gru lic .

Badania B. Lau obejmowały działanie czosnku na Candida albicans - dro d aki, których rozwój wi e si z nadu ywaniem antybiotyków. Odkryto, e czosnek działa na lipidow warstw błony komórkowej, uszkadzaj c syntez lipidów tych i innych dro d aków. Innymi słowy, czosnek powoduje utrat

błony komórkowej dro d aków,

otaczaj cej ich organizm, co uniemo liwia im procesy oddychania. Jest to interesuj ca wiadomo

w zestawieniu z obecnymi danymi wiadcz cymi, e czosnek hamuje wytwarzanie

lipidów i cz steczek tłuszczu przez komórki zwierz ce i ludzkie. Lau B. Garf/c and You: The Modern Medicine. CZOSNEK I ZAKA ENIA WIRUSOWE, AIDS Czosnek działa równie korzystnie w zaka eniach wirusowych. Lau opisuje korzystn reakcj na czosnek, obserwowan

u wielu pacjentów z zespołem przewlekłego zm czenia

towarzysz cym zaka eniu wirusem Epstein-Barra, oraz w zaka eniach cyto-megalowirusami, wirusami Coxsackie i opryszczki. W kilku próbach wykazano, e czosnek hamuje mno enie si wirusów. W badaniach przeprowadzonych na Wydziale Medycznym Uniwersytetu w Nowym Meksyku stwierdzono, e czosnek wykazywał działanie przeciwwirusowe w stosunku do wirusa grypy i wirusa opryszczki zwykłej. Lau stwierdza: „Wykazano, e czosnek wzmacnia reakcj wytwarzania przeciwciał u zwierz t po podaniu im szczepionki przeciw grypie". Student pracuj cy z Lau odkrył, e wirus nabytego upo ledzenia odporno ci u ludzi (HIV), wywołuj cy AIDS, nie znajduje korzystnych warunków rozwoju, kiedy do hodowli tkankowej dodaje si czosnek. Lao pisze tak e, e jego kolega, prowadz cy badania naukowe nad tr dem, przesłał mu odbitk swej pracy, w której opisuje korzystny wpływ czosnku zastosowanego w leczeniu tr du w Indiach. Lau B. Garf/c and You: The Modern Medicine. CZOSNEK I CZERWONKA W innym badaniu, wykonanym na Uniwerytecie Tuft, wykazano, e czosnek zatrzymywał wzrost Entamoeba histolytica, wywołuj cej czerwonk pełzakow . Entamo-eba histolytica jest paso ytem, który ka dego roku wywołuje na wiecie około 4 milionów przypadków biegunki. Jest oczywiste, e czosnek ma bardzo silne wła ciwo ci przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe i przeciwgrzybicze i jest skuteczny w zwalczaniu wirusów, bakterii, kr tków, ple ni, dro d aków i paso ytów. Garf/c and You: The Modern Medicine. WOLNE RODNIKI I ZWI ZANE Z NIMI SCHORZENIA „W ci gu minionej dekady zrozumieli my stopniowo, e liczne ostre i przewlekłe schorzenia u ludzi powstaj

w wyniku nadmiernej produkcji wolnych rodników, zachodz cej w ich

organizmach". Według dr Lau główne schorzenia zwi zane z działaniem wolnych rodników to: 1. Mia d yca, starzenie si , alergie i AIDS, 2. Nadci nienie krwi, 3. Rak, 4. Choroby o podło u zapalnym, jak zapalenie stawów, zapalenie oskrzeli, zapalenie p cherza moczowego, zapalenie uchyłków jelita, 5. Przewlekłe choroby zwyrodnieniowe, jak stwardnienie rozsiane itd. Lau B. Garf/c and You: The Modern Medicine.

ZIELONA YWNO Łodygi i li cie ro lin zbo owych Ro liny zbo owe to ro liny zielne z rodziny traw, których nasiona (ziarna) s jednym z głównych pokarmów człowieka (pszenica, owies, yto, j czmie i inne). Zielone, młode łodygi i li cie tych ro lin stanowi zielon

ywno . W ksi ce Ro-nalda L. Seivoldsa Cereal

Grass: Natur s Greatest Health Gift (Ro liny zbo owe: Najwi kszy prezent natury dla zdrowia) (1991) czytamy: „wszystkie trawy zbo owe wygl daj , pachn , smakuj

i, co

najwa niejsze, zawieraj tak e substancje od ywcze i zwi zki chemiczne, jak zielone li ciaste warzywa, a takich składników nie maj ziarna zbo owe". Autor opisuje nast pnie łany młodego zbo a, przypominaj ce rozległe ł ki pełne traw, i to, wiedzieli, i

młode zielone zbo a zawieraj

e od 50 lat naukowcy

wielokrotnie wi cej witamin, składników

mineralnych, enzymów i białek ni ich dojrzałe ziarno. Skład chemiczny i warto

od ywcza

tych młodych zbó ró ni si znacznie od składu ich ziaren. Substancje od ywcze osi gaj maksymalne warto ci w miar zbli ania si do krótkiego okresu krzewienia si ro liny. Seivolds opisuje to jako „stadium szczytowego wegetatywnego rozwoju ro liny zbo owej". Dowodzi on, e „zawarto

składników od ywczych w trawach zbo owych jest podobna do

zawarto ci tych składników w najbardziej od ywczych ciemnozielonych warzywach li ciastych". Preparat zawieraj cy sproszkowany wyci g z traw zbo owych W wielu sklepach ze zdrow

ywno ci mo na kupi sproszkowany wyci g z jednej

ze zbo owych traw - młodego j czmienia. Wyci g ten mo na po prostu doda do wody i szybko otrzyma dawk płynnej od ywki. Poniewa skład suchych traw zbo owych (siana) jest porównywamy ze składem innych ro lin zielonych, jest to doskonałe i wygodne ródło zielonej ywno ci.

Zielona ywno

a ywno

przetworzona

Je li matka radziła ci, eby jadał warzywa, była m dr kobiet . Ale kiedy ostatni raz posłuchałe si swojej matki? Na nieszcz cie, obecnie zielona ywno na bok, a jej miejsce zaj ła ywno

została odstawiona

przetworzona.

Wła ciwo ci ochronne naturalnej zielonej ywno ci Współczesne badania naukowe wykazały, e zielona ywno składniki mineralne i enzymy. Stanowi

one ochron

jest bogata w witaminy,

przed nowotworami zło liwymi,

chorob serca, zaburzeniami pokarmowymi i wieloma innymi współczesnymi chorobami. Zielone warzywa s doskonałym ródłem w glowodanów zło onych, błonnika, beta-karotenu i chlorofilu. Ale prawdopodobnie najwa niejsz antyoksydacyjne. Ponadto zielona ywno

ich cech

s

silne wła ciwo ci

zawiera mało tłuszczu, natomiast du o substancji

od ywczych, co stanowi doskonałe poł czenie. Produkty o du ej zawarto ci błonnika a rak jelita grubego Od dawna wiedziano, e produkty ywno ciowe zawieraj ce du o błonnika chroni przed rakiem jelita grubego - drug główn przyczyn zgonów z powodu raka w Stanach Zjednoczonych. Błonnik jest wa ny w procesie trawienia, gdy zwi ksza produkcj

liny,

przyspiesza przechodzenie tre ci pokarmowej przez jelita, a tak e zwi ksza liczb wypró nie . Wszystkim osobom cierpi cym z powodu zaparcia, guzków krwaw-nicowych (hemoroidów) lub zaburze

w rodzaju zapalenia jelita grubego dieta bogata w błonnik

przyniesie zdecydowane korzy ci. Błonnik jest równie

bardzo wa ny jako chelator,

poniewa wychwytuje toksyny, ł cz c si z nimi, i je eliminuje. Przetworzona ywno

a błonnik

Jedn z wad przetwarzanej ywno ci jest brak w niej błonnika. Warzywa w puszkach były tak intensywnie gotowane, e nie pozostaj w nich adne witaminy ani błonnik. Nawet „pełnoziarnisty" chleb zawiera przetworzon pszenic , do której dodaje si niewielk ilo otr b. Je li chcemy dostarczy organizmowi z pokarmem błonnik, którego potrzebujemy, musimy je

pełnowarto ciowe produkty. Przetworzona ywno

a ro linne substancje chemiczne

Ro linne substancje chemiczne to inny wa ny czynnik, eliminowany w trakcie przetwarzania ywno ci. Przez całe lata naukowcy zajmuj cy si od ywianiem dowodzili, e pełna, wie a ywno

zawiera „towarzysz ce czynniki ywno ciowe", które sprawiaj , e

jest ona bardziej warto ciowa ni

ywno

przetworzona. Mówili, e witaminy s bardziej

skuteczne, je li gotowaniem lub innymi procesami nie usuwa si tych czynników z ywno ci i witamin. Byli wy miewani przez społeczno

naukow , która, zapatrzona jedynie w skład

chemiczny witamin, twierdziła,

e witaminy syntetyczne s

tak samo warto ciowe, jak

witaminy naturalne. Ale w ci gu ostatnich kilku lat zidentyfikowano i przebadano te „towarzysz ce czynniki ywno ciowe", a ich znaczenie jest obecnie w pełni doceniane. Jako grupa s znane pod nazw ro linnych substancji chemicznych. Składaj si one z tysi cy zwi zków chemicznych, takich jak flawonoidy, karotenoidy, tokoferole i kwasy fenolowe, z których ka dy ma wła ciwo ci antyoksydacyjne. I znowu - te wa ne substancje chemiczne wyst puj we wła ciwych ilo ciach i z odpowiednimi witaminami i składnikami mineralnymi w pełnych zielonych produktach ywno ciowych. W ród tych substancji znajduj si równie aktywne enzymy, które mog ulec zniszczeniu w trakcie przetwarzania ywno ci. Lucerna Pierwszym uzupełniaj cym preparatem zawieraj cym zielon

ywno , jaki ukazał si na

rynku, były tabletki z lucern . Dzi ki systemowi gł boko poło onych korzeni lucerna gromadzi wiele podstawowych substancji od ywczych, pochodz cych z gleby bogatej w składniki mineralne. Obejmuj one witamin A, pirydoksy-n (witamin B6 ), witamin E i witamin K. Zielony j czmie , d bła pszenicy, spirulina, chlorella, aloes, jojoba i juka Inne preparaty z zielon

ywno ci składaj si z kiełków j czmienia, d beł pszenicy,

spiruliny, chlorelli, aloesu, jojoby i juki. Wszystkie zawieraj du e ilo ci witamin, składników mineralnych, enzymów, błonnika i chlorofilu. Chlorofil uwa a si za krew ro lin. CHLOROFIL Chlorofil jest to delikatny, łatwo ulegaj cy denaturacji zwi zek chemiczny, którego struktura jest utrzymywana przez wi zania z atomem magnezu. Kiedy ulega ogrzewaniu, utlenieniu lub znajdzie si w kwa nym rodowisku, wi zania z magnezem zaczynaj „wypada ", a tym, co pozostaje, jest zielony barwnik z niewielk lub adn zawarto ci substancji od ywczych. Z tego powodu najlepszym ródłem chlorofilu s surowe ro liny zielone i Zielona Magma. Nale y koniecznie zaznaczy ,

e powolne utlenianie chlorofilu prowadzi do powstania

produktu ubocznego, którym jest silna trucizna o nazwie feoforbid (substancja fotouczulaj ca, która mo e spowodowa

mier ). W Japonii rz d narzucił surowe przepisy reguluj ce

dopuszczalne ilo ci feoforbidu w produktach zawieraj cych chlorofil. Przed zastosowaniem dawki uzupełniaj cej chlorofilu sprawd , jak daleko od ciebie znajduje si miejsce uprawy ro lin, z których otrzymano chlorofil, jakiemu procesowi je poddano (gotowanie, zamro enie po wysuszeniu lub inny), jaki czas upłyn ł od zebrania ro lin do przetworzenia oraz czy dodano do produktu alkohol lub inne rodki zakwaszaj ce. Kiełki j czmienia

Kiełki j czmienia s najbardziej poszukiwan zielon rzeczywisto ci najstarsz zielon

ywno ci . J czmie jest w

ywno ci . Nasiona j czmienia, pochodz ce z okresu 3500

lat p.n.e., znaleziono w Azji Mniejszej. Staro ytne ródła historyczne podaj , e było to pierwsze zbo e, którym handlowano i które stanowiło rodek płatniczy w staro ytnym Babilonie. Co takiego? J czmie

był tak wa ny,

e u ywano go jako pieni dza? To

interesuj ce. J czmie jest najstarszym zbo em na wiecie. Wiadomo, e od ywiali si nim mieszka cy terenów nad jeziorami obecnej Szwajcarii 1000 lat p.n.e. Zanim zacz to masowo uprawia pszenic , j czmie był podstawowym ziarnem, z którego produkowano w Europie chleb. wiatowej sławy badacz naukowy, dr Yoshihide Hagiwara, s dzi, e zielony j czmie stanowi „idealn szybk

ywno ", poniewa sok z młodych zielonych li ci j czmienia

zawiera potas, wap , magnez, organiczne elazo, mied , fosfor, mangan, cynk, chlorofil i wa ny enzym - dysmutaz ponadtlenkow , a wi c wszystkie składniki niezb dne dla zdrowia. Zielony j czmie mo na naby w postaci tabletek lub jako proszek zwany „Zielon Magm ". Profesor Takayuki Shibamoto, przewodnicz cy wydziału badaj cego zatrucie rodowiska z Uniwersytetu Kalifornijskiego w Davis, prowadzi badania nad nowo odkrytym składnikiem antyoksydacyjnym, znajduj cym si w li ciach młodego zielonego j czmienia, nazwanym 2-0-GIV (2-0-Glycosylisovitexin). Jest to flawonoid, który hamuje peroksydacj lipidów (wytwarzanie nadtlenku wodoru w komórkach i tkankach tłuszczowych). Według Shibamoto 2-0-GIV jest silnym antyoksydantem podobnie jak beta-karoten, witamina C czy witamina E. W badaniu przedstawionym w „Journal of Agriculture and Food Chemistry" (1992) skuteczno

2-0-GIV przewy szała skuteczno

Ostatnie badania wykazuj ,

działania tokoferolu (witaminy E).

e wyci g z zielonego j czmienia, poza działaniem

antyoksydacyjnym, hamuje i zmniejsza stan zapalny. Zielony j czmie

jest pomocny w

stanach chorobowych zwi zanych z wyst powaniem bólu, obrz ku, nadmiernej ciepłoty i zaczerwienienia. Wydaje si

wi c,

e znajdzie on zastosowanie w wielu ró norodnych

schorzeniach o podło u zapalnym. Enzymy wyst puj ce w zielonym j czmieniu unieczynniaj i rozkładaj kan-cerogeny (m.in. smoł

tytoniow ), co przedstawiono na 102. Dorocznym Zje dzie Japo skiego

Towarzystwa Farmaceutycznego. A wi c przyczynia si

on równie

do zwalczania

nowotworów. Badania laboratoryjne w Centrum Medycznym Jerzego Waszyngtona wykazały, e wyci g z zielonego j czmienia obni a zachorowalno

na raka gruczołu krokowego.

Korzystne działanie zielonego j czmienia na układ kr enia i jego wła ciwo

pobudzania układu odporno ciowego były znane ju od pewnego czasu i udokumentowane w warunkach klinicznych przez dr Benjamina Lauer z Wydziału Medycznego Uniwersytetu Loma Linda. Badania te wskazuj , e dost pne wyci gi z zielonych ro lin mog słu y jako podstawowe uzupełnienie diety, pozwalaj ce na wzmocnienie układu odporno ciowego i przeciwdziałanie nowotworom („International Nutritional Review", lipiec 1992). ZIELONA YWNO

A SCHORZENIA

Badania naukowe potwierdzaj ,

e zielona

ywno

mo e by pomocna w zwalczaniu

nast puj cych schorze : • Astma

• Nadci nienie t tnicze krwi

• Choroba serca

• Niedokrwisto

• Choroby nerek

• Nowotwory zło liwe

• Choroby skóry

• Otyło

• Cukrzyca

• Zapalenie stawów

• Impotencja

• Zaparcie

-

Zielona Magma Zielona Magma to nazwa zielonej ywno ci uzyskanej z kiełków j czmienia; zawiera ona antyoksydacyjne witaminy C i E, a tak e nowo odkryt substancj antyoksy-dacyjn 2-0GIV. Zielona Magma zawiera ponadto du

ilo

chlorofilu, 19 aminokwasów, beta-karoten,

składniki mineralne, witaminy B, a tak e bardzo wa ne aktywne enzymy, ł cznie z dysmutaz ponadtlenkow , która jest silnym przeciwutleniaczem. Zielona Magma produkowana jest bez pestycydów czy nawozów chemicznych i wytwarzana metodami naturalnymi. Nie jest to syntetyczny dodatek od ywczy, ale pełna aktywna

ywno

- wyci g z młodych

warto ciowa aktywna ywno

d beł j czmienia. Mocno wierz ,

e pełno

jest podstaw zachowania zdrowia i długiego ycia.

Produkowane s równie ; wyci g z kiełków pszenicy, sproszkowany sok marchwi (Beta-Carrot) i Zielona Esencja, czyli „sałata w szklance", która zawiera składniki pochodz ce z trawy j czmienia i z innych młodych ro lin, jak lucerna, aloes, brokuły, seler, łzawica ogrodowa (trawa), czosnek, wodorosty morskie (morszczyn) i szpinak. Znaczenie zielonej ywno ci Znaczenie zielonej ywno ci dla od ywiania jest obecnie uznane przez nauk na całym wiecie. Mo e tylko dziwi , jak długo trwało odkrywanie, e ywno

wyst puje w

odpowiedniej postaci od zarania dziejów człowieka. W swojej naturalnej postaci zawiera dokładnie wszystko, co jest nam potrzebne. Musimy znale

sposób, jak wykorzysta w

od ywianiu naturalne, pełnowarto ciowe produkty ywno ciowe, czego wi kszo

z nas nie

robi. W rzeczywisto ci byłoby do

trudne zjadanie przez nas odpowiedniej ilo ci zielonych

ro lin, która zawierałaby równowa n

ilo

substancji od ywczych znajduj c

si

w

sproszkowanych wyci gach. Tak wi c zanim b dziemy w stanie przymierzy si do zjedzenia l kilograma sałatki, składaj cej si

ze szpinaku, rukwi wodnej, lucerny i morszczynu,

prawdopodobnie skorzystamy z najlepszego ródła yciowo wa nych substancji od ywczych pochodz cych z zielonej ywno ci, jakim jest wspomniany tutaj zag szczony wyci g. GŁOWNE RÓDŁA BŁONNIKA W PO YWIENIU Ziarna - wszystkie pełne ziarna, ł cznie z pełnoziarnist pszenic , owsianka, br zowy ry . Warzywa - ró ne gatunki fasoli, brokuły, brukselka, kapusta, zielony groszek, jarmu , rzodkiewka, szpinak, dynia. Owoce-jabłka, je yny, czarne jagody, gruszki, maliny. Błonnik zawarty w pełnych produktach stanowi mieszanin błonnika rozpuszczalnego w wodzie i nierozpuszczalnego. Nierozpuszczalny błonnik przewa a w otr bach pszennych. Błonnik rozpuszczalny wyst puje w nasionach babki płesznika, pektynach jabłek i gumowatej wydzielinie indyjskiej ro liny str czkowej Cyamopsis tełragonoloba. Fasola gotowana o obj to ci połowy kubka dostarcza około 8 gramów błonnika. Wi kszo warzyw gotowanych o tej samej obj to ci zawiera 2-3 gramy błonnika. GŁÓWNE RÓDŁA ANTYOKSYDANTÓW W PO YWIENIU ywno

bogata w antyoksydanty - czerwone, ółte i zielone warzywa, nie gotowane orzechy

i nasiona (migdały, orzechy brazylijskie, orzechy laskowe, nasiona słonecznika), ro liny str czkowe, pełne ziarna (owsianka i br zowy ry ), czosnek, krewetki, mał przegrzebek. ywno

bogata w karotenoidy - morele, brokuły, melony (kantalupa), marchew, kapusta

bezgłowa, ziele mniszka lekarskiego, jarmu , li cie gorczycy, papaja, dynia

zwyczajna,

czerwona

papryka,

wodorosty

morskie,

szpinak,

bo wina

sze-

rokoogonkowa, pomidory, dynia olbrzymia. ywno

bogata we flawonoidy - buraki, czarne wi nie, je yny, czarne jagody, urawiny,

zielone główki szparagów, zielona herbata, czerwona kukurydza, czerwona cebula, rzodkiewki, maliny, czerwona kapusta, czerwone winogrona, rabarbar, przyprawy (imbir, pietruszka, rozmaryn, szałwia, tymianek, kurkuma).

ZIELONA HERBATA Co to jest zielona herbata Zielona herbata to superantyoksydant o działaniu przeciwwirusowym i przeciwnowotworowym. Jest to najbardziej popularny napój w Azji, znany od wieków dzi ki

swoim licznym wła ciwo ciom korzystnym dla zdrowia. Interesuj cy jest fakt, e, poza wod , stanowi ona najcz ciej spo ywany napój na wiecie. Dr Earl Mindell stwierdza: „Antyoksydanty specyficzne dla zielonej herbaty to polifenole, bioflawonoidy, które działaj jako superantyoksydanty; neutralizuj one szkodliwe tłuszcze i oleje, obni aj poziom cholesterolu i ci nienie t tnicze krwi, blokuj mechanizmy wyzwalaj ce powstawanie raka, hamuj rozwój bakterii i wirusów, poprawiaj trawienie, chroni

przed powstaniem owrzodze

i przed wylewem krwi do mózgu. Polifenol

charakterystyczny dla zielonej herbaty to katechina. Katechina jest podobna do substancji wyst puj cej w wyci gu z nasion winogron, stanowi cej podstawowy składnik cz steczki proantocyjanidyny. Aktywny polifenol zielonej herbaty to katechinowa sól kwasu taninowego (ang. epigallocate hm gallate- EGCG). Inne składniki zielonej herbaty to cz steczki zielonego chlorofilu, ale równie wa ne s proantocyjanidyny podobne do tych, które wyst puj w wyci gu z nasion winogron, w korze sosnowej, w borówkach i miłorz bie dwuklapowym. Herbata jest otrzymywana z li ci krzewu nale cego do gatunku Camellia sinensis. W krajach Europy Zachodniej pije si czarn herbat , tak jak herbata Earl Grey, wysokogatunkowa herbata orange pekoe i angielska herbata niadaniowa. Jakie s korzy ci z picia zielonej herbaty Zielona herbata jest inhibitorem raka. Ochrania równie mózg i w trob . W jednym z bada wykazano, e zielona herbata ma 200 razy silniejszy wpływ na ochron mózgu przed działaniem oksydacyjnym ni

witamina E. Zielona herbata ma równie

działanie

przeciwbakteryjne. Leczy tak e choroby dzi seł. Wyci g z zielonej herbaty Metod z wyboru jest stosowanie wyci gu z zielonej herbaty w postaci kapsułek, poniewa

zawieraj

one znaczn

ilo

kofeiny i dla uzyskania pełni ich wła ciwo ci

ochronnych konieczne byłoby wypijanie 10-12 fili anek herbaty dziennie. W leczeniu okre lonej choroby dr Mindell zaleca stosowanie dziennie 2 kapsułek wyci gu z zielonej herbaty, zawieraj cego 30% polifenoli. Jak mo e ci pomóc zielona herbata Dr Earl Mindell w ksi ce Super Antioxidant Mirade (Cud superantyoksydantów) opisuje, jak działa zielona herbata. Działa ona ochronnie przeciwko mo liwemu powstaniu nowotworów zło liwych piersi, płuc, jelita grubego, w troby, jelita cienkiego, skóry i oł dka. Ponadto zapobiega reakcjom antyoksydacyjnym w mózgu, działa jak

rodek

przeciwbakteryjny, zwalczaj c szkodliwe bakterie przewodu pokarmowego, leczy choroby

dzi seł, obni a poziom trójglicerydów i cholesterolu LDL, podwy sza za

poziom

cholesterolu HDL, hamuje rozwój wirusów HIV, zapalenia w troby i opryszcz-ki i działa jako antyoksydant chroni cy przed uszkodzeniem naczy krwiono nych. Historia zielonej herbaty Legenda głosi, e po raz pierwszy herbata jako napój została spo yta w 2737 roku p.n.e., kiedy cesarz Szen Nung z dynastii Tang obserwował naczynie z gotuj c si wod , do której wpadły li cie z niedalekiego drzewa. Unosz cy si

z naczynia aromat był tak

przyjemny i kusz cy, e cesarz spróbował napoju i odt d nigdy ju nie pił czystej wody. Około roku 800 n.e. kapłani japo scy studiuj cy w Chinach dowiedzieli si o tym napoju i jego leczniczych wła ciwo ciach od mnichów buddyjskich i wprowadzili zwyczaj picia herbaty do swojej ojczyzny. W pocz tkach XIII wieku napisano w Japonii ksi k na temat znaczenia picia herbaty dla zachowania zdrowia. Ale do Europy Zachodniej herbata dotarła dopiero w roku 1609 i wówczas stała si popularna we Francji, Holandii i Niemczech. Sk d pochodzi herbata Wszystkie herbaty pochodz od jednego gatunku ro liny, której nazwa naukowa brzmi Camellia sinensis, ale gatunek ten ma setki odmian w zale no ci od poło enia geograficznego i warunków glebowych. Listki mog by zrywane w ró nych stadiach rozwoju ro liny, istniej tak e ró ne sposoby ich preparowania. Dla naszych celów musimy wiedzie , e ró nica mi dzy herbatami zielonymi i czarnymi polega na tym, e herbata czarna poddana jest najpierw fermentacji, a nast pnie pra ona w celu wysuszenia, natomiast herbata zielona jest w cało ci pra ona, zanim dojdzie do fermentacji. Proces fermentacyjny, który zmienia barw li ci na br zow , powoduje oksydacj niektórych wa nych bioflawonoidów, zapewniaj cych zielonej herbacie jej legendarne wła ciwo ci zachowania zdrowia. Z tego powodu wie a, nieutleniona zielona herbata jest herbat o najwy szej zawarto ci antyoksydantów. Sekret zielonej herbaty Sekretem zielonej herbaty jest poł czone działanie zawartych w niej flawonoidów i polifenoli. Szczególnie znane z powodu swej skuteczno ci s 3 katechiny. Okre la si je jako: EC (epikatechina), EGC (epigallokatechina) i ECGC (taninian 3-epigallokate-chiny). Nie przejmuj si w ogóle tymi naukowymi terminami. Zał czam dokładniejsze wiadomo ci dla tych, którzy oczekuj wi cej informacji na ten temat. Dla wi kszo ci z nas najwa niejsz informacj

tego podrozdziału jest wiadomo ,

e zielona herbata zawiera liczne

bioflawonoidy (flawonoidy, polifenole i katechiny), witaminy i składniki mineralne, które razem działaj synergistycznie po dostaniu si do naszego organizmu w postaci zielonej herbaty. W nast pnych podrozdziałach b d odnosił si do zielonej herbaty jako do cało ci, a

nie do jej poszczególnych składników. Nowo odkryte korzystne wła ciwo ci zielonej herbaty Opisywane s liczne korzystne wła ciwo ci zielonej herbaty, poza zwykłym faktem, e wypijanie du ej ilo ci herbaty pobudza prac układu moczowego. Zielona herbata zawiera równie kofein , która daje pewne pobudzenie (ale niezbyt du e), obni a ci nienie t tnicze krwi przez przeciwdziałanie pewnym enzymom, obni a poziom cukru we krwi, zwalcza wirusy i zatrucie pokarmowe, ułatwia trawienie i zapobiega ubytkom próchniczym. Trudno uwierzy w t ostatni cech , ale została ona sprawdzona w grudniu 1997 roku przez lekarzy japo skich, którzy stwierdzili,

e płukanie zielon

herbat

jamy ustnej powoduje

utrzymywanie si zawartych w niej substancji chemicznych w linie w czasie do l godziny. Poza tym jest rzecz mił obejmowanie dło mi ciepłego kubka z herbat . Wła ciwo ci antyoksydacyjne zielonej herbaty Podstaw

korzystnego wpływu zielonej herbaty na organizm s

głównie jej

wła ciwo ci antyoksydacyjne. Chi czycy zawsze twierdzili, e herbata opó nia starzenie si , ale mo liwy mechanizm tego procesu wyja nił si dopiero po zrozumieniu antyoksyda-cyjnej funkcji flawonoidów. Po zastosowaniu nowego systemu komputerowego do ilo ciowego badania substancji chemicznych naukowcy z Uniwersytetu Kalifornijskiego w Berkeley stwierdzili,

e

wyci g

z

zielonej

herbaty

okazał

si

najlepszym

wymiataczem

niebezpiecznych rodników hydroksylowych. Nast pne w kolejno ci okazały si : wyci g z nasion winogron, piknogenoL, miłorz b dwuklapowy i mieszanki flawonoidów znajduj ce si na rynku. Przy omawianiu zielonej herbaty nale y podkre li jej pozytywn rol w chorobie serca, AIDS i nowotworach zło liwych. Zielona herbata i chorohy serca Jak wspomnieli my, zielona herbata obni a ci nienie krwi. W do wiadczeniu laboratoryjnym na szczurach wykazano obni enie ci nienia t tniczego krwi we wszystkich grupach zwierz t, którym podawano wyci g z tej herbaty. Ponadto stwierdzono, e działanie antyoksydacyjne zielonej herbaty zatrzymywało oksydacj

„złego" cholesterolu LDL i

zmniejszało uszkodzenia ciany aorty, w której ju zaczaj; si odkłada utleniony cholesterol. Pod tym wzgl dem witamina E i beta-karoten były mniej skuteczne. Kilka przeprowadzonych prób nie potwierdziło tych wniosków, ale w opisie wyników, wykazuj cych wła ciwo ci antyoksydacyjne i obni enie poziomu cholesterolu, znajdujemy wa ne sformułowania, jak „nie wykazano ró nic a do 11 tygodnia. .." oraz „kobiety pij ce 10 fili anek dziennie...". By mo e, brak pozytywnych wyników był spowodowany zastosowaniem zbyt małych dawek lub próba trwała za krótko. W jednej z ostatnich publikacji wyniki nie budz w tpliwo ci:

Stwierdzono, e chi ska zielona herbata i herbata ja minowa, obydwie o minimalnym stopniu fermentacji, maj

wła ciwo

znacznego obni ania zawarto ci cholesterolu w

surowicy krwi i w w trobie. Dzi ki zmniejszeniu odkładania lipidów w w trobie ograniczony został wzrost jej masy. We wszystkich przypadkach leczniczego zastosowania herbaty stwierdzono obni enie wska nika mia d ycowego i wzrost stosunku HDL do cholesterolu całkowitego, podczas gdy poziom cholesterolu LDL i trójglicerydów pozostawał niezmieniony. To wła ciwie wszystko wyja nia. Wzrastał poziom dobrego cholesterolu, a „zły" cholesterol nie wykazywał szkodliwego działania. Zielona herbata i AIDS Pomysł zastosowania zielonej herbaty w leczeniu AIDS powstał niedawno, ale istnieje kilka doniesie wskazuj cych, e warto go wypróbowa . Pierwsze - to hamowanie rozwoju wirusów. Farmerzy uprawiaj cy tyto u ywaj jej do ochrony swoich plonów przed wirusem mozaiki tytoniowej. Wiadomo równie , e zielona herbata bezpo rednio zwalcza wirusa grypy. W 1990 roku w badaniu laboratoryjnym in vitro (w płytkach Petriego) wykazano, e katechiny zielonej herbaty hamowały aktywno

wirusa powoduj cego AIDS. Niedawno (w

marcu 1997) opublikowano w „Medical Hypotheses" artykuł sugeruj cy, e pewne naturalne czynniki zwi zane z od ywianiem mog wspomaga skuteczno

nowych leków przeciw

AIDS. Do czynników tych zaliczono selen, niskotłuszczow diet , zielon herbat i ro linne substancje chemiczne wyst puj ce w warzywach z rodziny kapustowa-tych (krzy owych), jak rzepa, kapusta, rzodkiewki i chrzan. Je li jeden z głównych czynników przeciwdziałaj cych progresji AIDS zwalcza ogólny stres antyoksyda-cyjny, to zastosowanie zielonej herbaty o aktywno ci antyoksydacyjnej zmniejszy ładunek oksydantów i pomo e zatrzyma proces chorobowy. Zielona herbata i nowotwory zło liwe Wi kszo

bada na temat zielonej herbaty skupia si obecnie na jej wła ciwo ciach

przeciwnowotworowych. Istniej dowody, e - podobnie jak inne antyoksydanty - zatrzymuje mutacje DNA, uruchamiaj ce proces nowotworowy, dzi ki usuwaniu rakotwórczych rodników hydroksylowych i zapobieganiu szkodliwym zmianom w miejscu, gdzie zaczyna si proces nowotworowy. Katechiny zawarte w zielonej herbacie zmniejszaj

aktywno

enzymów produkuj cych wolne rodniki, a tak e bezpo rednio je usuwaj . Podobnie jak piknogenol, zielona herbata zwalcza niebezpieczny wolny rodnik - tlenek azotu i enzymy, które go wytwarzaj . Ostatnio odkryto zadziwiaj cy przebieg reakcji. Okazało si , e poza znanymi ju sposobami zwalczania raka, zielona herbata oferuje jeszcze jedn bro - potrafi

zainicjowa

mier komórek uszkodzonych przez mutacj !

Opublikowane wyniki niezale nych od siebie 3 bada , prowadzonych od listopada 1997 do marca 1998 roku, wskazuj , e zielona herbata uszkadza re-plikacj DNA komórek nowotworowych i nie pozwala na ich podział. Pierwsze badanie przeprowadzono na Uniwersytecie Case Western Reserve w Ohio, drugie na Uniwersytecie Mi w Japonii, trzecie w Centrum Bada nad Rakiem M. D. Anderson w Houston. W badaniu przeprowadzonym na Uniwersytecie Case Western wykryto co

niezwykłego. Katechiny zielonej herbaty

likwidowały uszkodzenia oksydacyjne w błonie komórki nowotworowej, zabezpieczaj c przed wydostaniem si poza komórk jej zawarto ci przed ska eniem komórek s siednich, ale pozostawiały cz

szkód oksydacyjnych wewn trz komórki nowotworowej tak, aby mogła

szybciej obumrze . Po mierci komórki nowotworowej mo e by ona zast piona przez komórk

zdrow . Jest to podej cie inne od dotychczasowego, ale bardzo skuteczne.

Zmuszenie komórek nowotworowych do szybkiej mierci i zatrzymanie ich podziału sprawia, e nowotwór nie mo e wzrasta ani rozprzestrzenia si , a na jego miejscu rozwija si nowa tkanka.

Naukowcy

nazywaj

ten

proces

pobudzeniem

komórkowej

„apoptozy"

(zaprogramowanej mierci komórki). Działanie zielonej herbaty ł czy si z zapobieganiem powstawaniu kilku ró nych rodzajów nowotworów, jak rak płuc, piersi i oł dka. Obecnie uwa a si , e działanie zapobiegawcze dotyczy wszystkich nowotworów zło liwych przewodu pokarmowego, w tym raka przełyku i jelita grubego. Zgony wywołane przez nowotwory zło liwe przewodu pokarmowego stanowi

w Stanach Zjednoczonych jedn

trzeci

wszystkich zgonów z

powodu raka, zastosowanie wi c zapobiegawcze zielonej herbaty mo e zmieni los tysi cy ludzi. Ostatnio w kilku badaniach wykazano, e katechiny herbaty pomagaj zapobieganiu rozwojowi raka trzustki. W jednym z nich wykazano,

równie w

e w grupie osób

stosuj cych wyci g z zielonej herbaty liczba chorych na raka trzustki spadła o połow . W innej pracy ten korzystny wynik tłumaczono specyficzn ochron an-tyoksydacyjn , jak wywieraj katechiny zawarte w herbacie. Stwierdzono równie , e zielona herbata skutecznie zapobiega wyst pieniu zmian nowotworowych skóry, wywołanych promieniowaniem nadfioletowym (UV) dzi ki zahamowaniu mutacji DNA komórek skóry. Jest to wa ne, poniewa ochronnym działaj

kremy z filtrem

korzystnie, zapobiegaj c oparzeniom słonecznym, ale, jak dowodz

badania Instytutu Lovelace w Albu uer ue w Nowym Meksyku, w bardzo małym stopniu blokuj ten zakres promieniowania, które powoduj raka skóry.

Zielona herbata równie

wpływa na raka w troby, co wykazano w badaniu

przeprowadzonym na Uniwersytecie Tempie. Jeden z najbardziej obiecuj cych wniosków z tego badania brzmi: „EGCG (pami tasz, co to jest?) hamuje mno enie si

komórek

nowotworowych w ostrej białaczce szpikowej u wszystkich badanych chorych" (podkre lenie autora). W naukowych badaniach medycznych jest rzecz prawie niemo liw znalezienie rodka skutecznego we wszystkich przypadkach, wi c zielona herbata stanowi wielk nadziej w leczeniu białaczki. Zauwa yłe ,

e bez przerwy powtarzamy okre lenie „katechiny herbaty". A co

mo emy powiedzie o innych składnikach tej herbaty? Cz si

nad tym zastanawiała i stwierdzono,

naukowców z Osa-ka równie

e inne substancje chemiczne odpowiadaj

za

tłumienie ekspresji genów, hamuj działanie enzymu dekarbok-sylazy ornityny i zapobiegaj rozwojowi raka skóry. Nie przejmuj si znaczeniem tych wszystkich naukowych terminów. Zapami taj po prostu, e cała reszta zawarta w zielonej herbacie równie zwalcza nowotwory zło liwe. W rzeczywisto ci naukowcy wykazali, e pozostałe polifenole działaj zarówno w fazie wst pnej, jak i w fazie promocji rozwoju raka, chocia niektóre badania wskazywały, e katechiny działały jedynie w fazie promocji. Czy chcesz, eby to przetłumaczy ? Ch tnie. Badania naukowe wskazuj ,

e zielona herbata w cało ci jest bardziej skuteczna w

zapobieganiu chorobom, ni poszczególne jej składniki (np. katechiny) działaj ce oddzielnie. Jaki st d wniosek? Pij zielon herbat (lub stosuj w diecie dawki uzupełniaj ce z wyci gu zielonej herbaty) i korzystaj ze wszystkich jej korzystnych wła ciwo ci. Podjecie decyzji o piciu zielonej herbaty i stosowaniu jej dawek uzupełniaj cych Je li rzeczywi cie chcesz rozpocz powinienie

wiedzie ,

uzupełnianie swojego od ywiania zielon

e w wi kszo ci do wiadcze

herbat ,

wykazuj cych jej skuteczno

stosowano dawk odpowiadaj c 10 fili ankom herbaty dziennie. Mo na wypi t ilo , ale trzeba by bardzo wytrwałym i cz sto biega do łazienki. Natomiast łatwo dost pny jest wyci g z zielonej herbaty, którego zastosowanie znacznie ograniczy konieczno

wypijania

du ej ilo ci płynu.Ale poza tym jest to powa na decyzja zmieniaj ca na długi okres tryb twojego ycia. Skutków nie obserwuje si w ci gu jednej nocy, nawet przez naukowców, którzy poszukuj specyficznych zmian chemicznych. Zmian w przebiegu choroby mo na zaobserwowa dopiero po mniej wi cej 3 miesi cach. Natomiast prawie od rana stwierdzisz, e herbata dostarcza ci połow spo ywanej normalnie z kaw kofeiny, e poprawiło ci si trawienie i czujesz si od wie ony.

RO LINY LECZNICZE Wprowadzenie Wiele ro lin zawiera antyoksydanty. Najsilniejsze z antyoksydantów s znane jako flawonoidy - substancje wyst puj ce we wszystkich prawie ro linach. Niektórzy nawet twierdz , e flawonoidy s silniejszymi antyoksydantami ni witamina E i zdecydowanie bardziej aktywnymi ni witamina C. W artykule Donalda J. Browna zamieszczonym w „Herbs for Health" (wrzesie -pa dziemik 1997) czytamy, e „cztery antyoksydanty zawarte w ro linach leczniczych zostały tak wszechstronnie przebadane, e mo na było ustali , jak działaj na tkanki".

ANTYOKSYDANTY RO LINNE I OCHRANIANE PRZEZ NIE NARZ DY: Ro lina lecznicza

Flawonoid (antyoksydant)

Głóg

oligomeryczne

Narz d

proantocy- serce, układ kr

enia

janidyny, witeksyna Borówka

czarna

(czarne antocyjanozydy

oczy, układ kr

enia

jagody) Miłorz b dwu klapowy

glikozydy, ginkgolidy, bilobazydy mózg, kr

Ostropest plamisty

sylimaryna

układ

nerwowy,

układ

enia

w troba, p cherzyk ółciowy

„Korzystne skutki działania flawonoidów wyst puj cych w trzech ro linach leczniczych miłorz bie, borówce czarnej i ostrope cie plamistym - s dobrze udokumentowane. Głóg nie jest tak doceniony przez społecze stwo, ale badania zawartych w nim antyoksydantów, działaj cych korzystnie na serce, s

obiecuj ce i mog

wkrótce obudzi

szerokie nim

zainteresowanie". Omówimy dalej szczegółowo te wspaniałe cztery ro liny zawieraj ce antyoksydanty.

GŁÓG Korzystny wpływ głogu w zastoinowej niewydolno ci serca Zdobyłem osobiste do wiadczenie w stosowaniu głogu u licznych pacjentów z chorob układu sercowo-naczyniowego, zwłaszcza z zastoinow niewydolno ci serca. We wszystkich przypadkach nast piła radykalna poprawa. Jeden z pacjentów, mój serdeczny przyjaciel, cierpiał na kardiomiopati , która zmniejszyła wydolno

serca poni ej 40%. Po

zastosowaniu ł cznie głogu, witaminy E i koenzymu Q-10 wydolno dwukrotnie i nast piła ogromna poprawa jego stanu zdrowia.

serca wzrosła

Co to za ro lina Głóg (Crataegus) ro nie na terenach zalesionych. Jest to krzew lub małe drzewo z ostrymi cierniami, którego ponad 1000 gatunków wyst puje w całej Europie, Ameryce Północnej, zachodniej Azji i północnej Afryce. Jak stosowano głóg w przeszło ci Głóg od wieków stosowano w leczeniu dolegliwo ci serca, zwłaszcza puchliny sercowej (zastoinowa niewydolno

serca). Ponadto lekarze w Azji i Europie u ywali go

przez stulecia w leczeniu nadci nienia t tniczego krwi i dusznicy bolesnej. Naukowcy europejscy odkryli,

e czynnym składnikiem głogu s

oligomeryczne procyjanidyny,

stanowi ce zespół flawonoidów. Ten zespół flawonoidów wzmacnia prac

serca dzi ki

zwi kszeniu dopływu krwi do mi nia sercowego przez rozszerzenie naczy wie cowych, zwi ksza obj to

wyrzutow serca i zmniejsza obwodowy opór naczyniowy, co usprawnia

kr enie krwi. W wyniku tego dochodzi do wzmocnienia serca i poprawy kr enia. Od wieków znana była skuteczno

wyci gu z głogu w leczeniu wczesnego stadium

zastoinowej niewydolno ci serca. Głóg i jego pozytywny wpływ na układ sercowo-naczyniowy Udowodniono, e głóg ma bardzo korzystny wpływ na układ sercowo-naczyniowy. Dr Daniel B. Mowrey wymienia nast puj ce korzystne skutki stosowania głogu: l/ rozszerzenie obwodowych naczy

krwiono nych, 2/ rozszerzenie naczy

wie cowych, 3/ pobudzenie

metabolizmu enzymów w mi niu sercowym, prowadz ce do usprawnienia kr enia wie cowego, 4/ wzrost zu ycia tlenu przez mi sie sercowy. OWOCE GŁOGU KONTRA NAPARSTNICA Bardzo wa ne jest dla nas zrozumienie ró nicy mi dzy działaniem owoców głogu a działaniem glikozydów nasercowych - powszechnie stosowanych syntetycznych leków, uzyskiwanych z ro liny naparstnicy (Digitalis), w leczeniu choroby układu ser-cowonaczyniowego. Głóg przeciwdziała wielu niepo danym działaniom ubocznym naparstnicy. Ponadto głóg zwi ksza t tno i sił skurczów serca. Głóg ró ni si od naparstnicy tym, e obni a ci nienie krwi poprzez rozszerzenie naczy , a nie przez bezpo rednie działanie na serce. Głóg poprawia czynno

sercowo-naczyniow

nawet u osób ze zdrowym sercem.

Jednak w chorobie serca, zwłaszcza w niewydolneci serca, jak podaje dr Mowrey „wydaje si , e głóg nie ma tak natychmiastowego wpływu na serce, jak naparstnica... W przeciwie stwie do naparstnicy, głóg nie ma zdolno ci do kumulowania si naparstnic

w organizmie. Wydaje si , e głóg zajmuje pozycj po redni

a silnie działaj c

mi dzy

adrenalin ... Innym wa nym odkryciem jest wyra ny

synergizm działania owoców głogu oraz naparstnicy, pozwalaj cy na zmniejszenie dawki glikozydów nasercowych przy zastosowaniu obu leków".

BORÓWKA CZARNA (CZARNE JAGODY) Co to jest borówka czarna i gdzie wyst puje Borówka czarna, zwana czernic , jest blisk

kuzynk

borówki ameryka skiej,

borówki czerwonej i urawiny. Ro nie w wielu cz ciach Europy, ale w Ameryce Północnej teren jej wyst powania jest ograniczony do gór Kolumbii Brytyjskiej, Alberty a w kierunku południowym do terenów poło onych wzdłu Gór Skalistych a do Kolorado. Jej owoce to czarne jagody. W czasie II wojny wiatowej piloci RAF-u jedli kanapki z d emem z czarnych jagód przed wyruszeniem na nocny lot, poniewa uwa ali, e poprawia to widzenie w nocy. Po zako czeniu wojny rozpocz to badania naukowe, które wykazały w roku 1964, e piloci mieli racj . Jakie substancje zawiera borówka czarna Aktywne składniki borówki czarnej to antocyjanozydy. Jak mo esz przypuszcza , s to flawonoidy pokrewne antocyjanidynom z nasion winogron i wyci gu z kory sosnowej. W rzeczywisto ci li cie borówek zawieraj ponad 10% polifenoli (grupa flawonoidów, w skład której wchodz antocyjanozydy). To bardzo du a ilo

flawonoidów! Wiesz, jak czasem

jagody potrafi zaplami ró ne rzeczy, ale nie mo na tego nawet porówna z ilo ci barwnika (pami taj,

e flawonoidy to barwniki) w czarnych jagodach. Zawieraj

one najwi cej

antocyjanidyn ze wszystkich owoców. Zawieraj równie wa ne pierwiastki o działaniu antyoksydacyjnym, jak cynk, mangan (potrzebny do wytwarzania SOD) i selen. Jak działaj , czarne jagody Główny skutek działania to poprawa kr enia i stanu naczy

krwiono nych, ale

najwa niejsze działanie korzystne dotyczy oczu. Zapobieganie zmianom oksydacyjnym w naczyniach włosowatych (kapilarach) sprawia, e staj si one bardziej sprawne, bardziej spr yste i mog dostarczy tkankom wi cej tlenu. I działanie to nie ogranicza si tylko do naczy włosowatych, ale obejmuje równie t tnice, które pompuj krew szybciej i mocniej. Czarne jagody obni aj tak e ci nienie krwi, zapobiegaj

procesom zakrzepowym i dzi ki

zawarto ci glukochininy mog obni a poziom cukru we krwi. Jak czarne jagfody działaj na oczy Twoje oczy otaczaj delikatne naczynia krwiono ne, które od ywiaj nie tylko gałk oczn , ale równie nerwy i mi nie otaczaj ce oko. Lepszy dopływ krwi oznacza dostarczenie

wi kszej ilo ci tlenu i substancji od ywczych do oka i usuni cie z tkanek zb dnych produktów przemiany materii. Oznacza to zmniejszenie stresu, którym podlegaj

oczy.

Ponadto usuwaj stres oksydacyjny, który mo e uszkodzi naczynia krwiono ne i tkanki oka. Okazuje si , e antocyjanozydy, znajduj ce si w jagodach, i karoten luteina s to jedyne antyoksydanty, których obecno

stwierdza si

wewn trz siatkówki. Te dwa działania

(poprawa mikrokr enia i usuwanie wolnych rodników) łagodz zaburzenia, które wywołuj wi kszo

chorób oczu. Choroby oczu i korzystne działanie borówki czarnej

Przyjrzyjmy si teraz poszczególnym chorobom oczu i jak czarne jagody mog na nie pomóc. • Za ma. Zm tnienie soczewki jest wywołane przez oksydacj i odkładanie si w soczewce zb dnych substancji. Poprawa ukrwienia i usuwanie wolnych rodników mo e temu zapobiec. Odwrócenie zmian wyst puj cych w za mie jest mo liwe jedynie we wczesnych etapach choroby dzi ki zastosowaniu antyok-sydantów (czarnych jagód). • Krótkowzroczno . Ta wada wzroku jest wywołana głównie przez nadmierne napi cie mi ni otaczaj cych oko, wyst puj ce najcz ciej podczas czytania w ciemno ci lub przeci enia oczu czytaniem w okresie szkolnym. W ten sposób sp dzasz reszt swojego ycia nosz c okulary lub szkła kontaktowe tylko z powodu wcze niejszego przeci enia oczu. Ale czarne jagody mog

usun

napi cie mi niowe i skorygowa

wad

lub

przynajmniej znacznie j poprawi . • Barwnikowe zwyrodnienie siatkówki. Jednym z głównych objawów tego schorzenia jest ograniczenie pola widzenia albo widzenie lunetowe. Czarne jagody pomagaj powi kszy pole widzenia i poprawiaj widzenie nocne. • Retinopatia cukrzycowa i utrata wzroku. W chorobie tej nie ma niczego, czego nie mogłoby poprawi zastosowanie borówek. Cukrzyca powoduje zaburzenia mikrokr enia w całym organizmie z powodu zw enia naczy krwiono nych i uszkodze wywołanych przez wolne rodniki. Czarne jagody oraz li cie borówki czarnej mog pomóc nawet w regulacji poziomu cukru we krwi. S najwi ksz nadziej dla chorych na cukrzyc , którym grozi pogorszenie wzroku. • Jaskra. Jest to wła ciwie grupa schorze , która prowadzi do zwyrodnienia nerwu wzrokowego. Badanie w kierunku wykrycia tej choroby obejmuje kontrol zmieniaj cego si ci nienia wewn trz gałki ocznej (mierzenie za pomoc optometru). Poprawa kr enia i obni enie ci nienia t tniczego krwi przynosi znaczn popraw , a działanie antyoksydantów w nerwach gałki ocznej mo e zatrzyma proces zwyrodnieniowy. Zwi zki antocyjanidyn maj wła ciwo

przenikania przez bariery i docierania do nerwów oraz mózgu.

• Zwyrodnienie plamki ółtej. Jest to jedna z głównych przyczyn utraty wzroku zwi zana z procesem starzenia si i paleniem papierosów. Plamka stanowi t cz

siatkówki, gdzie

ogniskuje si obraz po przej ciu przez soczewk . Kiedy plamka ulega zwyrodnieniu, bod ce wzrokowe nie dochodz do nerwu wzrokowego i nast puje utrata widzenia. Czarne jagody okazały si

skuteczne w leczeniu tego schorzenia, poniewa

jego główn

przyczyn jest uszkodzenie oksydacyjne. Hamuj równie przechodzenie niebieskiej cz ci widma słonecznego, o cz stotliwo ci fal wywołuj cej najwi ksze uszkodzenie oka. Zanurzenia kr enia i korzystne działanie borówki czarnej Dzi ki swoim korzystnym wła ciwo ciom borówka czarna znajduje zastosowanie w leczeniu zaburze kr enia zarówno w Europie, jak w Ameryce. Jest równie skuteczna w leczeniu choroby wrzodowej, poniewa zwi ksza wydzielanie luzu, który wy ciela i osłania cian

oł dka. Inne korzystne wła ciwo ci borówki czarnej Borówka czarna jest tak e skuteczna w leczeniu ran, poniewa poprawia kr enie

krwi, zmniejsza oksydacj , zwalcza zaka enie i ma zdolno

tworzenia poł cze z kolagenem

w celu odbudowy tkanek. Ostatnie badania wykazały hamuj ce działanie na pewne enzymy, które pobudzaj wzrost nowotworów.

MIŁORZ B DWUKLAPOWY Sk d pocbodzi miłorz b i jakie jest jego działanie Miłorz b dwuklapowy jest najstarszym gatunkiem drzewa yj cym na Ziemi. Jest równie jednym z nielicznych drzew rozdzielnopłciowych - kwiaty m skie rosn na jednym drzewie, kwiaty za

e skie i owoce rozwijaj si na innym. I jeszcze jedno - to drzewo ma

niemiły zapach przypominaj cy zjełczałe masło. Miłorz b od tysi cy lat stosowano w Azji w leczeniu astmy, zwalczaniu niestrawno ci i zapobieganiu pija stwu. W Chinach u ywa si gotowanych owoców drzewa (surowe s truj ce, ale gotowanie niszczy w nich trucizn ) do leczenia moczenia nocnego i zwalczania nocnych zmaz, likwidowania podra nienia p cherza moczowego i przywracania sprawno ci seksualnej. W ostatnich latach badania przyniosły kontrowersyjne dane o roli miłorz bu w pobudzaniu czynno ci mózgu i mo liwo ci stosowania go w leczeniu choroby Alzheimera. Czy mo na zahamowa proces starzenia si mózgu Mo emy zahamowa proces starzenia si . A mózg starzeje si podobnie do innych narz dów i mo e mie pewne zdolno ci odnowy. Aby utrzyma młodo

mózgu, nale y

wykorzystywa jego mo liwo ci. Nale y stale pobudza mózg przez twórcz aktywno

umysłow . Bro si przed bezczynno ci umysłow . Czytaj ksi ki. Ucz si obcych j zyków. Ucz szczaj na kursy. Rozwi zuj krzy ówki. Po prostu ka swemu mózgowi pracowa . Na popraw funkcji umysłowych wpływa równie odtruwanie organizmu z nagromadzonych toksyn i umiarkowany wysiłek fizyczny. Prawdopodobnie najwa niejsz rzecz , jak mo emy zrobi , jest dostarczanie naszemu mózgowi niezb dnych substancji, koniecznych do jego intensywnej działalno ci. Czy fosfatydyloseryna (PS) jest lepsza od miłorz bu w przeciwdziałaniu starzeniu si mózgu? Dr Paris Kidd, specjalista od procesu starzenia si , utrzymuje, najbardziej korzystna substancja przeciwdziałaj ca starzeniu si pami , zdolno

uczenia si , koncentracj , zr czno

e PS jest to

mózgu. PS usprawnia

wysławiania si , poprawia nastrój i

ułatwia zwalczanie stresu. Kidd twierdzi, e jest to jedyna substancja, której przeciwdziałanie starzeniu si mózgu zostało udowodnione, natomiast badania w odniesieniu do miłorz bu miały pewne niedoci gni cia i nie wykazywały ró nicy mi dzy uzyskan popraw kr enia a popraw funkcji mózgu. PS jest ortomolekuł , która wyst puje normalnie w mózgu i znajduje si we wszystkich komórkach mózgu, podczas gdy miłorz b nie wnika do tych komórek. Z tego powodu PS potrafi doprowadzi

do regeneracji błon komórkowych i komórek

nerwowych, do których miłorz b nie jest w stanie dotrze . Kidd ma prawdopodobnie racj

twierdz c,

e miłorz b nie ma takich zdolno ci

regenerowania mózgu jak PS. Ale jego wypowiedzi miały miejsce przed pa dziernikiem 1997, kiedy to w czasopi mie „Journal of the American Medical Associa-tion" opublikowano wyniki bada

wykazuj ce, e miłorz b poprawił zdolno ci poznawcze w pewnej grupie

pacjentów i opó nił progresj zmian chorobowych o 6 miesi cy! I nie byli to pacjenci z rozpoznaniem choroby sercowo-naczyniowej. Dzi ki zawarto ci flawonoidów miłorz b ma równie wła ciwo ci antyoksydacyj-ne, których nie ma PS. Ponadto rzeczywi cie poprawia kr enie i przepływ krwi dzi ki temu, e zawiera terpeny. Z tych powodów w leczeniu upo ledzonych funkcji umysłowych wydaje si najbardziej korzystne zastosowanie obydwu zwi zków o ró nym mechanizmie działania - PS i miłorz bu. Wyci g z miłorz bu dwuklapowego Wyci g z miłorz bu jest preparatem ziołowym, a nie produktem ywno ciowym. Jest to wyci g z li ci. Słowo „dwuklapowy" oznacza, e li cie tej ro liny maj dwa płatki, jak para japo skich wachlarzy, trzymanych razem u podstawy. Wyci g stosowany jest w Europie w leczeniu zaburze kr enia. Zwi kszenie przepływu krwi w najdrobniejszych naczyniach krwiono nych kapilarach - jest szczególnie korzystne. Tu bowiem gromadz si toksyny, je li kr enie nie

jest dostatecznie sprawne, ale przy otwarciu dróg przepływu ulegaj

one wypłukaniu i

organizm pozbywa si trucizn. Przy zaleganiu toksyn dochodzi równie do nagromadzenia wolnych rodników, co doprowadza do uszkodzenia ka-pilarów i tkanek narz dów, które one od ywiaj , tak e narz dy te nie mog pełni dobrze swoich funkcji. Na przykład płuca pobieraj powietrze i dostarczaj je do male kich zbiorników, p cherzyków płucnych, które przekazuj tlen do układu kr enia poprzez kapilary. Je li kapilary zostan uszkodzone przez wolne rodniki lub dojdzie do uszkodzenia p cherzyków płucnych, oddychanie stanie si ogromnie utrudnione. Czy słyszałe kiedy o napadzie astmy? Te same zmiany chorobowe mog

nast pi

w delikatnej siatce tkanek, nerwów i naczy

nagromadzeniu toksyn i wolnych rodników mo e doj

krwiono nych oka. Przy

do powa nych powikła , a nawet do

lepoty. Miłorz b działa korzystnie równie na drobne naczynia krwiono ne zaopatruj ce ucho i jest jednym z obiecuj cych rodków w leczeniu szumu w uszach. Wykazano tak e jego korzystne działanie w usprawnianiu kr enia okolic mózgu uszkodzonych przez udar. Korzystny wpływ miłorz bu w przypadkach ot pienia umysłowego (demencji) Nowa era w zastosowaniu miłorz bu nast piła w momencie, kiedy w pa dzierniku 1997 roku „Journal of the American Medical Association" opublikował wyniki bada , które potwierdziły korzystny wpływ

miłorz bu

w

przypadkach

demencji.

Do

badania

zakwalifikowano jedynie pacjentów z uszkodzeniem fukcji umysłowych, rozpoznanych lub te

nie rozpoznanych jako choroba Alzheimera. Zastosowano wszystkie mo liwe grupy

kontrolne i odnotowano wyniki w potrójnej próbie, aby zapewni ich dokładno . Badaj cy poszli nawet tak daleko, e w połowie okresu badawczego przenie li osoby z grupy placebo do grupy aktywnej (otrzymuj cej lek) i odwrotnie. Wyniki nie budz

w tpliwo ci. W

wi kszo ci przypadków miłorz b zatrzymywał proces chorobowy, a u wielu osób nast piła poprawa. Poprawa była widoczna ju

po 12 tygodniach, a po 26 tygodniach nadal

otrzymywano dobre wyniki. Niestety, połowa badanych zrezygnowała z kontynuowania leczenia przed upływem 26 tygodni (wniosek - nie rezygnuj, poniewa rezultaty nie nast puj w ci gu jednej nocy). Ocena zdolno ci poznawczych Badanie zdolno ci poznawczych nie wykazało wi kszych zmian od momentu rozpocz cia badania u osób przyjmuj cych miłorz b, podczas gdy w grupie z placebo nast piło w tym samym roku zdecydowane pogorszenie. Obserwacje naukowców wykazywały, e miłorz b opó niał post p zmian chorobowych o 6-12 miesi cy. Wykonane pomiary zakresu funkcji społecznych i sprawno ci czynno ciowych wykazały w grupie otrzymuj cej miłorz b popraw

w takim niemal stopniu, w jakim

nast powało pogorszenie grupy z placebo! Dwie linie na wykresie, z których jedna wykazywała wzrost, a druga - spadek, były dokładnie swoj odwrotno ci . W ka dym, kto musiał pomaga swoim rodzicom ubiera si lub i starsi ludzie zapominali, jak czynno

do łazienki tylko z tego powodu, e ci

nale y wykona , wyniki budz ogromn nadziej .

Chocia naukowcy stwierdzili, e post p choroby został opó niony o 6-12 miesi cy, badanie trwało jedynie rok. Wyniki z pó niejszych okresów nie s jeszcze znane. Stopie uszkodzenia mózgu a podj cie leczenia Naukowcy odkryli równie , e wyj ciowy stan pacjenta w momencie rozpocz cia leczenia nie miał znaczenia dla stopnia uzyskanej poprawy. Niezale nie od tego, czy pacjent miał ju

powa ne uszkodzenie mózgu, czy te

dopiero zauwa ył,

e ma trudno ci ze

znalezieniem odpowiedniego słowa, post p choroby ulegał zatrzymaniu i u ka dego notowano taki sam stopie poprawy. Nie wywołuje to cofni cia si ci kiego stanu do mniej ci kiego, ale daje ogóln popraw stanu, od którego rozpocz to leczenie. Badania naukowców niemieckich a korzystne działanie miłorz bu Badania naukowców niemieckich udowodniły, e miłorz b rzeczywi cie ma korzystne działanie. Wprawdzie Amerykanie przyj li wyniki niemieckie, ale s to ludzie uparci i rzadko wierz w co , czego sami nie udowodni . Brakowało tak e wniosków, dlaczego i jak działa miłorz b. Naukowcy ameryka scy zaproponowali nast puj ce wyja nienie: Podstawa skuteczno ci miłorz bu wydaje si zwi zana z jego wła ciwo ciami antyoksydacyjnymi, które wymagaj synergistycznego działania flawonoidów, terpenoidów (ginkogolidy, biloalidy) i kwasów organicznych, stanowi cych podstawowe składniki wyci gu z miłorz bu. Zwi zki te w ró nym stopniu działaj jako wymiatacze wolnych rodników, które po rednicz w nadmiernej peroksydacji lipidów i uszkodzeniu komórek, obserwowanych w chorobie Alzheimera. Ju dzi zastosuj rodki zapobiegawcze! Nie musisz czeka a do momentu, kiedy zaczniesz zapomina , jak si nazywasz. Je li naszym wrogiem s uszkodzenia oksydacyjne, powstrzymaj je ju teraz, zanim nagromadz si i spowoduj wi ksze powikłania. Czym ryzykujesz? Uzyskasz zwi kszenie dopływu krwi do mózgu, b dziesz miał lepsz pami

i my lał sprawniej. Doskonale! Mo e b dziesz

równie bardziej o ywiony i w lepszym nastroju. Ach, to by było wspaniale! Mógłby zachowa sprawno

funkcji umysłowych a do pó nego wieku i cieszy si

stałego niepokoju i zdenerwowania lub poczucia winy,

yciem bez

e jeste ci arem dla swoich

najbli szych. Astma, alergie i korzystne działanie miłorz bu

Nie

artowałem na temat astmy. Poza zapobieganiem uszkodzeniu przez wolne

rodniki, miłorz b łagodzi równie skutki astmy i alergii dzi ki zablokowaniu substancji chemicznej o nazwie „czynnik aktywuj cy płytki" (ang. platelet activating factor - PAF). Jest on uwalniany podczas normalnej reakcji układu odporno ciowego, kiedy zachodzi potrzeba wytworzenia skrzepu, do zlokalizowania zarazków przy zaka eniu lub pobudzenia wydzielania przez błony luzowe. Ale organizm mo e reagowa nadmiernie. Kiedy do tego dochodzi w wyniku odpowiedzi na kurz lub pyłki, mamy do czynienia z reakcj alergiczn . Nast puje wytwarzanie nadmiernej ilo ci wydzieliny w jamie nosowej lub gardle oraz zw enie oskrzeli, co utrudnia oddychanie. Mo esz podejrzewa , e jest to zapalenie zatok, a to po prostu jest reakcja na niewielk ilo

kurzu w jamie nosowej. U chorych na astm

podobna reakcja prowadzi do sytuacji krytycznej, poniewa

ju

maj

oni trudno ci z

oddychaniem, a reakcja rozprzestrzenia si a do płuc. Miłorz b powoduje zablokowanie czynnika aktywuj cego płytki, dzi ki czemu nie mo e doj Unormowanie tej reakcji zmniejsza cz sto

do nadmiernej reakcji.

i nasilenie epizodów alergicznych i napadów

astmy, a do ich wyeliminowania. Najlepiej jest jednak stosowa miłorz b przez dłu szy okres, poniewa nigdy nie wiadomo, czy taki epizod si nie powtórzy. Uszkodzenie wzroku i korzystny wpływ miłorz bu Uwagi na temat uszkodzenia oczu s tak e prawdziwe. Badania wykonane w Szwecji wykazały, e miłorz b przyczynił si do poprawy widzenia na odległo wyst powały ju

u ludzi, u których

objawy zwyrodnienia siatkówki. Choroba polegaj ca na zwyrodnieniu

plamki ółtej, główna przyczyna lepoty, jest w du ej mierze spowodowana krwawieniem z drobnych naczy

krwiono nych oka, prawdopodobnie w wyniku oksydacyjnego stresu.

Dzi ki wzmocnieniu drobnych naczy krwiono nych oka oraz działaniu antyoksydacyjnemu miłorz b stanowi podwójn bro przeciwko chorobom oczu. Herbata z miłorz bu łub wyci g z miłorz bu Mo liwe jest przyrz dzenie herbaty z li ci miłorz bu, ale pami taj, co powiedziałem o tym drzewie - niemile pachnie. Mo e wi c standaryzowany wyci g b dzie lepszym rozwi zaniem. Normalnie stosuje si dziennie 80-150 miligramów. Dawki stosowane w badaniu u chorych z demencj wynosiły 40 miligramów 3 razy dziennie (120 miligramów dziennie).

OSTROPEST PLAMISTY Ostropest plamisty okazał si ratunkiem! Wierz ,

e sylimaryna, otrzymywana z tej ro liny, uratowała

ycie mojego

przyjaciela, który przez wiele lat był alkoholikiem. Kiedy w ko cu przestał pi , miał tak uszkodzon w trob , e wielu z nas obawiało si , e umrze z powodu niewydolno ci w troby, mimo pokonania strasznego nałogu. Ale sylimaryna przyniosła ratunek. Oczywi cie stosowano jeszcze inne rodki, ale moim zdaniem to ta cudowna ro lina usun ła zniszczenia wywołane w w trobie przez alkohol. Co to jest ostropest plamisty i jakie jest jego działanie Ostropest plamisty zawiera mleczny sok, który wypływa z jego rozerwanych li ci i łodyg. Chocia był ro lin znan od stuleci jako lek na w trob , dopiero w ostatnich dwóch dekadach odkryto jego czynny składnik - sylimaryn , zawieraj c Zwi zki te jako antyoksydanty wybitnie chroni oksydacji, a tak e wzmacniaj

w trob

grup

flawonoidów.

przed szkodliwym działaniem

procesy odtruwaj ce zachodz ce w w trobie. Zespół

flawonoidów, wyst puj cy w nasionach ostropestu plamistego, został zidentyfikowany w roku 1968 przez badaczy niemieckich i nazwany sylimaryna. Sylimaryna podnosi poziom glutationu w komórkach w troby a o 50%. Ponadto naukowcy niemieccy stwierdzili, e sylimaryna tak e „zwi ksza aktywno

innego antyoksydantu, dysmutazy ponadtlenkowej, w

komórkach krwi". W podrozdziale na temat raka omówili my rol w troby w procesie odtruwania. Obecnie omówimy jej znaczenie antyoksydacyjne. Ostropest plamisty (sylimaryna) i uszkodzenie w troby Sylimaryna zapobiega uszkodzeniu w troby, poniewa

działa jako antyoksy-dant.

Znacznie silniejsza w działaniu anty oksydacyjnym od witaminy E lub witaminy C, sylimaryna zdaje si

wykazywa

w stosunku do w troby specyficzne wła ciwo ci

antyoksydacyjne. Cz sto obserwowane zjawisko poł czonego korzystnego działania ro lin na zdrowie człowieka dotyczy flawonoidów i witaminy C. W rzeczywisto ci flawo-noidy traktowane były jako witamina, a nawet zostały nazwane przez cz

badaczy witamin P.

Sylimaryna wzmacnia reakcje detoksyfikacyjne w w trobie głównie przez to,

e

zapobiega utracie glutationu, który jest zwi zany z procesem odtruwania. Po prostu im wy szy jest poziom glutationu w w trobie, tym wi ksze s mo liwo ci odtruwania organizmu przez w trob . Zmniejszenie ilo ci glutationu sprawia, e komórki w troby staj si bardziej wra liwe na zmiany uszkadzaj ce. Bardzo interesuj ce badania przedstawione w „Planta Medica" wskazywały,

e

sylimaryna nie tylko zapobiega utracie glutationu, ale przyczynia si do jego wzrostu w

w trobie a o 35%. Mogliby my wi c powiedzie , e sylimaryna zwi ksza odtruwanie przez w trob o 35%. Z pewno ci obserwowałem to u mojego przyjaciela alkoholika w czasie jego powrotu do zdrowia. yciowe znaczenie w troby dla organizmu W troba ma dla nas ogromne znaczenie, poniewa dokonuje detoksyfikacji trucizn dostaj cych si

do naszego organizmu, rozkłada potencjalnie miertelne substancje, jak

alkohol, nikotyna, zwi zki zanieczyszczaj ce powietrze i wod oraz kancerogeny. Nie do wiary! Wobec tak znacznego ska enia naszego rodowiska z pewno ci mo esz doceni , jak wa ne jest utrzymanie w troby w tak dobrym stanie, jak to jest tylko mo liwe. Pami taj tak e, e w w trobie gromadzone s witaminy A, D, E i K. Jak ostropest plamisty (sylimaryna) zapobiega uszkodzeniu w troby Oto, co powiedział w podsumowaniu dr Michael Murray o sylimarynie i jej działaniu zapobiegaj cym uszkodzeniu w troby: „Sylimaryna działa bezpo rednio jako antyoksydant i wymiatacz wolnych rodników. Podwy sza wewn trzkomórkowy poziom glutationu i dysmutazy ponadtlenkowej. Hamuje równie wytwarzanie leukotrienów (substancje zapalne powstaj ce przy reakcji tlenu z kwasami tłuszczowymi). Pobudza regeneracj hepatocytów". Ponadto Murray nawi zuje do nowej postaci sylimaryny, zwi zanej z fosfatydylocholin , okre lanej jako fitozon sylimaryny. „Rosn ca liczba bada wskazuje,

e fitozon sylimaryny lepiej si

naukowych

wchłania i daje lepsze wyniki kliniczne ni

sylimaryna niezwi zana". Zalecane dawki ostropestu plamistego (sylimaryny) Sylimaryna jest nietoksyczna, ale poniewa

zwi ksza wydzielanie

ółci, mo e

wywoła niewielkie rozwolnienie i lu ne stolce. Nale y

poszukiwa

preparatów

standaryzowanych,

zawieraj cych

70-80%

sylimaryny. W post powaniu zapobiegaj cym uszkodzeniu w troby wskazane jest stosowanie przez 6-8 tygodni 160 miligramów sylimaryny 3 razy dziennie. Po tym okresie mo na obni y dawk do 280 miligramów dziennie. OSTROPEST PLAMISTY Dla wi kszo ci ludzi ostropest plamisty jest to brzydki, szorstki, kolczasty chwast, którym szybko mo e zarosn zbawczym

pole lub ogród. Ale dla ka dego choruj cego na w trob staje si

rodkiem w zwalczaniu marsko ci, zapalenia w troby,

ółtaczki, skutków

nadu ycia alkoholu i leków. Zwi zki sylimaryny wyst puj ce w ostrope cie plamistym to silne antyoksydanty, które chroni

komórki w troby przed uszkodzeniem wywołanym przez wolne rodniki. W

zapobieganiu uszkodzenia w troby zaleca si stosowanie 160 miligramów 3 razy dziennie przez 6-8 tygodni. Po tym okresie dawk mo na obni y do 280 miligramów dziennie. Poza chorobami w troby ostropest mo e by

skuteczny w leczeniu l ejszych schorze

zwi zanych z trawieniem. Kiedy wyst puj dolegliwo ci przewodu pokarmowego zwi zane z przejedzeniem lub bł dem dietetycznym, spróbuj stosowa

tabletk

sproszkowanego

ostropestu 3 razy dziennie przez kilka dni. Przy kupowaniu ostropestu w miejscowym sklepie z naturaln lub zdrow

ywno ci , poszukuj preparatów standaryzowanych zawieraj cych 80%

sylimaryny.

MELATONINA Szyszynka Prawie dokładnie w rodku mózgu znajduje si niewielki gruczoł, który a do ko ca lat 60. XX wieku był przez nauk traktowany jako nieczynny. Uwa ano go za pozostało jakiego procesu ewolucyjnego. Nosi nazw szyszynki, gdy kształtem przypomina troch szyszk sosnow . Teraz wiemy, e ta male ka szyszka mo e okaza si najwa niejszym gruczołem naszego organizmu. Szyszynka sprawuje kontrol nad układami innych gruczołów, a przez to nad układem odporno ciowym, układem rozrodczym, snem i, co najwa niejsze, nad procesem starzenia si . Dokonuje si

to za po rednictwem melatoniny - hormonu

produkowanego przez szyszynk w ilo ciach prawie niewykrywalnych. Twój zegar biologiczny Czy wiesz,

e zegar biologiczny, o którym mówi

ludzie, stale tyka? Jest nim

szyszynka. Walter Pierpaoli, jeden z czołowych badaczy melatoniny i współautor ksi ki Melatonin Miracle (Cud melatoniny), mówi: Odkryli my, e szyszynka jest tym dla naszego organizmu, czym jest dyrygent dla orkiestry. Zadanie szyszynki polega na regulowaniu i usprawnianiu czynno ci licznych układów organizmu. Jednym z tych układów jest nasz system wewn trzwydzielniczy, składaj cy si z wielu gruczołów wytwarzaj cych hormony, które kieruj naszym wzrostem i rozwojem od dzieci stwa do okresu dorosło ci. Kieruj one równie naszym rozwojem płciowym. Jeszcze innym układem jest układ odporno ciowy, który chroni nas przed chorobami. Jako regulator tych układów, szyszynka działa równie jako biologiczny zegar organizmu, decyduj cy o procesie starzenia si . Kiedy działanie szyszynki ulega osłabieniu, osłabieniu ulegaj wszystkie układy podlegaj ce jej kontroli. Co to jest melatonina i gdzie j mo na znale Pod wzgl dem budowy chemicznej melatonina jest zbli ona do melaniny -barwnika

skóry, i serotoniny - przeka nika nerwowego w mózgu, którego wydzielaniu towarzyszy uczucie zadowolenia i szcz cia. Poza stałym wytwarzaniem przez szyszynk , melatonina jest tak e stale produkowana w przewodzie pokarmowym. Dzieje si to niezale nie od szyszynki i ta melatonina jest głównie zu ywana przez organizm. Melatonina znajduje si wsz dzie w organizmie, w ka dej komórce. Od lat naukowcy wiedzieli o tym, ale nie znali jej działania. Wychodzi na to, e w ko cu melatonina jest najsilniejszym antyoksydantem, jaki udało nam si znale ! Zanim omówi działanie melatoniny jako antyoksydanta, upewnij si , czy rozumiesz, na czym polega jej rola w kierowaniu gruczołami wewn trznego wydzielania. Szyszynk uaktywnia wiatło i jej działanie jest bezpo rednio zwi zane z oczami. Kiedy rano otwierasz oczy i pada na nie pierwsza smuga wiatła, szyszynka dostaje sygnał do rozpocz cia swojego dnia i jej pierwsz czynno ci jest zatrzymanie produkcji melatoniny. Krótko po zapadni ciu zmierzchu szyszynka uwalnia melatonin , aby przygotowała nas do snu. Dlatego wła nie staro ytni

Chi czycy

nazywali

szyszynk

„trzecim

okiem".

Cykl

ten

i

sposób

przystosowywania do zmian sezonowych jest znany jako rytm okołodobowy człowieka. U osób izolowanych od wiatła przed długi okres szyszynka ustala cykl trwaj cy około 25 godzin z podziałem na aktywno , sen i czuwanie. Fazy tego cyklu mog by przesuni te o 23 godziny w ka d stron przez kontakt ze wiatłem lub ciemno ci , dzi ki czemu zmiany sezonowe lub podró przez kilka stref czasowych nie wpływaj na nas w sposób decyduj cy. Ale je li zaburzamy cykl naszym trybem ycia lub odbywamy podró e z przekraczaniem kilku stref czasowych, zwłaszcza z zachodu na wschód, wyst puj trudno ci z dostosowaniem si szyszynki do tych zmian. Wówczas mo emy by wybudzeni, kiedy mieliby my ochot zasn , lub b dziemy senni przez cały dzie . Wprowadza to zamieszanie w czynno ci szyszynki, która z kolei powoduje chaos w innych układach, które kontroluje. Jest to przyczyna, dla której stajemy si bardziej podatni na choroby, je li nie zapewnimy sobie dostatecznej ilo ci snu. W efekcie nasz układ odporno ciowy nie otrzymuje od szyszynki wła ciwych sygnałów. Je li te nieprawidłowo ci trwaj

dłu ej, mog

doprowadzi

do

powa nych powikła . Melatonina u ludzi w rednim wieku I jeszcze jedno - szyszynka zaczyna ogranicza produkcj melatoniny u ludzi w rednim wieku, mi dzy 40-50 rokiem ycia. Po kilku latach zaczyna ulega zwapnieniu i w ko cu jej czynno

ustaje zupełnie. U niektórych ludzi w podeszłym wieku szyszynka

sprawia wra enie kamyka w rodku głowy. Jest to kluczowy etap w procesie starzenia si . Od tego momentu zaczyna zawodzi układ odporno ciowy, wzrasta liczba zachorowa na raka,

szybko wyczerpuje si energia, a sen staje si coraz bardziej nieregularny. Zmianami tymi mo na nawet wytłumaczy siwienie włosów. Mo esz si zastanawia przez nast pne kilka stron, jaki to ma zwi zek z antyoksydantami. Zaufaj mi; na pewno do tego dojdziemy. Szyszynka i układ odporno ciowy Pomówmy najpierw o zwi zku szyszynki z układem odporno ciowym. Grasica jest to gruczoł, który produkuje komórki T dla układu odporno ciowego (limfocyty T). Charakterystyczn cech grasicy jest jej prawidłowy wzrost do okresu dojrzewania, po czym gruczoł si . zmniejsza i czasami zupełnie zanika. Niestety, kiedy zanika grasica, to samo dzieje si z jej czynno ci pobudzania układu odporno ciowego, co sprawia, e ludzie starsi staj si mniej odporni na pewne choroby, a zwłaszcza na raka. Grasica jest zwi zana tak e z przysadk

mózgow , która wytwarza hormon wzrostu. Kiedy grasica ulega zanikowi,

dochodzi równie do zatrzymania wzrostu. Myszy, którym wkrótce po urodzeniu usuni to grasic , rosn bardzo szybko, ale równie szybko starzej si i choruj , poniewa nie maj prawie w ogóle układu odporno ciowego. Jednak ten sam szczep myszy wzrasta prawidłowo w sterylnych klatkach, gdzie zwierz ta nie s nara one na choroby. Dowodzi to, e grasica jest zwi zana jedynie z układem odporno ciowym i nie odpowiada za rozwój i starzenie si . A wi c od czego to zale y? Liczne do wiadczenia wykazały, e grasica jest zwi zana z tarczyc (która odpowiada za wzrost i reakcje immunologiczne), podwzgórzem (które kieruje przysadk mózgow ) i nadnerczami (które pobudzaj

wydzielanie hormonów płciowych). Było oczywiste,

wszystkie te gruczoły, odpowiadaj ce za wzrost, odporno

e

i rozrodczo , komunikuj si ze

sob , chocia wcze niejsze teorie zakładały, e układy te s autonomiczne i niezale ne. W ko cu Pierpaoli stwierdził, e wyniki ka dego do wiadczenia zale ały od pory dnia, w której je przeprowadzano. Rytm okołodobowy mo e kry odpowied Stanowiło to pocz tek bada

nad znaczeniem rytmu okołodobowego, o którym

wiedziano ju , e jest kierowany przez szyszynk . Po przekonaniu si , e ludzie niewidomi (bez czucia wiatła) yj dłu ej ni osoby, które maj wra liwo długo

na wiatło, Pierpaoli doszedł do wniosku, e wiatło mo e wpływa na

ycia. Rozpocz ł do wiadczenie, w którym hodował myszy w warunkach stałego

sztucznego o wietlenia bez okresu „nocy". Pierwsze 3 pokolenia zwierz t rozwijały si prawidłowo, wykazywały prawidłowe reakcje immunologiczne, rozmna ały si przewidywany okres prze ycia.

i miały

W czwartym pokoleniu jednak nast piła u myszy uderzaj ca zmiana. Nie wygl dały ju jak zwierz ta zdrowe: mi nie zacz ły zanika , skóra pomarszczyła si , wyst piło plackowate łysienie futerka, w grasicy (gdzie gromadz si komórki T) zacz ła rozwija si tkanka tłuszczowa, a reakcje immunologiczne były znacznie osłabione. Wygl dały jak zm czone, stare, małe myszy... Kiedy poddali my myszy działaniu stałego wiatła, tak e produkcja melatoniny zmniejszyła si lub była nieregularna, doszło do upo ledzenia układu odporno ciowego, zwierz ta przedwcze nie ulegały starzeniu si i wcze nie gin ły. Ponadto w czwartym pokoleniu zupełnie przestały si rozmna a . Czy odpowiedzi jest melatonina produkowana w szyszynce Nagle zwi zek mi dzy układami - odporno ciowym, wewn trznego wydzielania i rozrodczym, którego podstaw jest melatonina, stał si oczywisty i jasny. Aby udowodni t teori , przeszczepiono krzy owo szyszynki młodych myszy i szyszynki myszy starszych. Młode myszy z szyszynkami starymi zacz ły si szybko starze i chorowa . Natomiast stare myszy, które otrzymały młode szyszynki, zachowywały si zupełnie odwrotnie. Stały si silniejsze, zdrowsze i wygl dały młodziej. Pierpaoli opowiada,

e pewnego dnia, kiedy

wszedł do laboratorium, u wiadomił sobie, e obydwie grupy myszy wygl dały tak, jakby były w tym samym wieku, chocia ró nica wynosiła 14 miesi cy (odpowiednik 40 lat w yciu człowieka). To tak, jak gdyby osoba czterdziestoletnia i osiemdziesi cioletnia wygl dały, jakby były w tym samym wieku! Jedynym mo liwym wytłumaczeniem było odmłodzenie starych myszy przez młodsze, bardziej aktywne gruczoły, podczas gdy szyszynki pochodz ce od starych myszy powodowały u młodych osobników objawy starzenia si . Zjawiska te nale y ł czy z ilo ci melatoniny produkowan przez szyszynki. Czy mo emy przestawi nasz zegar biologiczny? A teraz powstaje pytanie: czy mo emy przestawi

nasz zegar biologiczny? Czy

mo emy przywróci młodo , prawidłowe reakcje immunologiczne i seksualne? Odpowied wydaje si pozytywna, przynajmniej w ograniczonym zakresie. W miar poszerzania si naszej wiedzy b dziemy mogli walczy

z ograniczeniami naszego organizmu. Kiedy

starzejemy si , ró ne układy narz dów trac mo liwo

prawidłowego funkcjonowania, gdy

szyszynka ulega zmianom zwyrodnieniowym. Uzupełnianie melatoniny mo e temu zapobiega dzi ki przywracaniu tym układom harmonijnego współdziałania. Przy obecnym stanie wiedzy mo emy przynajmniej zacz

zwalcza pewne objawy starzenia si , takie jak

upo ledzenie układu odporno ciowego, zaburzenia snu, choroba serca i podatno nowotwory zło liwe. Uzupełnianie melatoniny i pobudzenie układu odporno ciowego

na

Uzupełnianie melatoniny w celu pobudzenia układu odporno ciowego powoduje odrost zanikłej grasicy i przywrócenie czynno ci komórek T. Zastosowanie melatoniny 1-2 godziny przed snem pobudza prawidłowe uwalnianie tego hormonu i pomaga w zasypianiu i prawidłowym nie a

do rana. Powoduje równie

normalizacj

poziomu cholesterolu i

ci nienia krwi, wywołuj c w chorobach serca obni enie zarówno skurczowego, jak rozkurczowego ci nienia t tniczego krwi. Przywrócenie prawidłowej czynno ci układu odporno ciowego umo liwia organizmowi wyszukiwanie i niszczenie komórek uległych mutacji, zanim dojdzie do rozwoju raka, a tak e obni a działanie pewnych hormonów powoduj cych rozprzestrzenianie si raka piersi i gruczołu krokowego. Działanie melatoniny na przewód

pokarmowy wspomaga wchłanianie cynku, niezb dnego dla układu

odporno ciowego, którego poda u starszych ludzi jest niewystarczaj ca. S to wspaniałe wła ciwo ci, a jeszcze nie mówili my o działaniu antyoksydacyjnym melatoniny. Melatonina jako antyoksydant Działanie melatoniny jako przeciwutleniacza jest wyj tkowe z kilku powodów. Jak ju wspomnieli my, znajduje si ona w prawie ka dej komórce organizmu. Jest rozpuszczalna w tłuszczach, dzi ki czemu szybko przenika przez błon komórkow , a wybranym miejscem, gdzie si gromadzi, jest okolica wokół j dra komórkowego (w którym przechowywany jest DNA). Jest ona szczególnie skuteczna w działaniu przeciwko rodnikowi hydroksylowemu. Najwa niejsze jednak jest to, e po zneutralizowaniu wolnych rodników pozostaje stabilna i nie wymaga uzupełniania jak inne antyoksydanty. Podsumujmy to wszystko. Jest to najbardziej skuteczny antyoksydant zwalczaj cy najbardziej niebezpieczny rodzaj wolnych rodników, wyst puje w ka dej komórce, mo e przebywa w błonie komórkowej i wokół DNA, gdzie jest najbardziej potrzebny i cały czas pozostaje stabilny. Dla mnie jest to wspaniałe. Melatonina i produkcja energii w ludzkich komórkach Melatonina wykazuje szczególne zwi zki z mitochondriami komórek. Pami tasz, e mitochondria s producentami energii dla komórek i całego organizmu. Wytwarzaj paliwo o nazwie ATP (kwas adenozynotrójfosforowy), które jest spalane przez organizm. Wpływaj c na pewne czynno ci tarczycy, melatonina reguluje uwalnianie energii do mitochondriów i stamt d do ró nych narz dów ciała. W czasie tej funkcji melatonina działa jako antyoksydant, wyławiaj c wolne rodniki wyprodukowane przez mitochondria w czasie przemiany tlenu, koniecznej do wytworzenia ATP. Tak wi c melatonina sygnalizuje mitochondriom, kiedy nale y rozpocz

prac , zajmuje si produktami ubocznymi tej działalno ci, a nast pnie

dostarcza ich produkt do reszty ciała. Wynikiem jej funkcji jest podwy szenie poziomu

energii, któr organizm mo e dysponowa . Im jeste młodszy, tym masz wi cej melatoniny i wi cej energii. Kiedy ju nie jeste taki młody i działanie twojej szyszynki zaczyna słabn , wi ksza ilo

melatoniny mo e przywróci wy szy poziom energii i sprawi , e poczujesz si

młodszy. Utrata pami ci to jeden ze skutków starzenia si , którego wi kszo

ludzi obawia si

najbardziej. Aminokwas glutamina jest naszym sprzymierze cem, który ustala drogi przewodzenia w mózgu odpowiedzialne za my li, czyny i pami . Jednak w miar upływu czasu te poł czenia zu ywaj si . Stałe wyładowania elektryczne na stykach mi dzy nerwami (na synapsach)

łobi

w tych drogach koleiny. Najwi ksze przeci enie dotyczy dróg

przewodzenia najcz stszych my li i działa . Same bod ce elektryczne powoduj powstawanie wolnych rodników, które mog uszkodzi nerwy na drodze ich przebiegu. Wówczas nawet glutamina ustalaj ca te poł czenia zaczyna wytwarza wolne rodniki. Ko cowy rezultat to przemiana spraw i rzeczy najbardziej ci znanych w zupełnie obce, poniewa dochodzi do zupełnej dezintegracji dróg przewodzenia i twoje my li dosłownie ulegaj zagubieniu, nie wiedz c, któr dy maj w drowa . Im bardziej schematyczne było nasze my lenie, im wi cej czynno ci było wykonywanych z przyzwyczajenia lub powtarzanych, tym wi ksze jest niebezpiecze stwo zwyrodnienia tych nerwowych poł cze . Melatonina i mózg Ale je li dostarczymy melatonin , któr

normalnie produkowała szyszynka, to

wówczas dojdzie do usuni cia wolnych rodników, od wie enia naszego umysłu i ochrony komórek nerwowych przed uszkodzeniem. Melatonina jest nawet zdolna pobudzi mózg do wytworzenia nowych dróg przewodzenia w przypadku, gdy dawne zostały ju zu yte. Mo e stary wyga zdob dzie si na nowe pomysły! Melatonina i rak Mo e najistotniejsz

zalet

melatoniny jest jej skuteczno

w zapobieganiu i

zwalczaniu raka. Badania naukowe datuj ce si ju od lat 40. XX wieku wykazywały, e jaki składnik produkowany przez szyszynk zatrzymywał wzrost raka, podczas gdy usuni cie tego gruczołu przyspieszało wzrost nowotworów. Ale wtedy nie wiedziano, co to jest. Inn zagadk stanowił fakt, e kobiety niewidome zapadały na raka piersi dwa razy rzadziej ni kobiety widz ce. Czy decyduje o tym poziom melatoniny? (u ludzi niewidomych nie nast puje

zahamowanie

przeprowadzono

badania

czynno ci

szyszynki

potwierdzaj ce,

e

pod

wpływem

wiatła).

Obecnie

melatonina opó nia wzrost

komórek

nowotworowych w hodowli in vitro i u myszy. W jednym badaniu uzyskano pi ciokrotne opó nienie wzrostu bardzo zło liwego nowotworu skóry (czer-niaka), a tak e opó nienie jego

rozprzestrzeniania si . Wspomnieli my poprzednio, e melatonina zwalcza raka przez pobudzenie układu odporno ciowego do niszczenia komórek nowotworowych, zanim dojdzie do ich podziału, oraz przez wpływ na hormony powoduj ce przerzuty nowotworów. Trzeci sposób, w jaki melatonina zwalcza nowotwory, to jej działanie antyoksyda-cyjne, ochraniaj ce komórki przed szkodami oksydacyjnymi. Dwa miejsca najcz stszego wyst powania melatoniny w komórce to błona komórkowa i j dro komórkowe. S to dokładnie te same miejsca, gdzie wolne rodniki wywołuj najcz ciej zmiany prowadz ce do rozwoju raka. Melatonina działa jak pies wartowniczy na stra y kodu genetycznego komórki, gotowa do chronienia go przed intruzami. Interleukina-2, melatonina i rak Jedn z najbardziej obiecuj cych substancji słu cych leczeniu raka jest stosowana w ostatniej dekadzie interleukina-2 (IL-2), wytwarzana przez układ odporno ciowy do wykrywania

komórek

nowotworowych

i

pobudzaj ca

ten

układ

do

działania

przeciwnowotworowego. Ogromn przeszkod w jej zastosowaniu były nadzwyczaj powa ne działania uboczne - we wczesnym okresie prób klinicznych powstawały ci kie powikłania chorobowe ko cz ce si zgonem. To niepo dane działanie wydaje si łagodzi melatonina stosowana ł cznie z mniejszymi dawkami IL-2. Dr Steven Bock donosi o wynikach tego badania: Grupa naukowców ze Szpitala San Gerardo w Monza, we Włoszech, przeprowadziła badania w celu sprawdzenia, czy melatonina mo e zwi kszy skuteczno ró nym rodzajom raka. Podawano małe dawki IL-2 (aby zmniejszy

IL-2 przeciwko powa ne objawy

niepo dane) ł cznie z melatonina u 82 pacjentów, w wi kszo ci z przerzutami raka do odległych narz dów. Leczenie spowodowało zmniejszenie si guzów u 21 pacjentów. Objawy niepo dane były u wszystkich umiarkowane, mn do wiadczenie kliniczne przeprowadzone przez t Całkowit

sam

grup

remisj

badaczy wykazało,

e melatonina poprawiała skuteczno

uzyskano u 7% pacjentów otrzymuj cych ł cznie melatonin

IL-2. i IL-2,

podczas gdy u pacjentów stosuj cych jedynie IL-2 nie obserwowano ani jednego przypadku całkowitej remisji. Cz ciow

remisj

stwierdzono u 20% pacjentów otrzymuj cych

poł czone leki, w porównaniu z 3% chorych otrzymuj cych tylko IL-2. Po upływie roku prze ycie w pierwszej grupie wynosiło 46% i tylko 15% w grupie otrzymuj cej jedynie IL-2. Pomy l o tym. Prze ycie wzrosło trzykrotnie i pojawiła si szansa całkowitej remisji! Jest to istotna ró nica. A co najwa niejsze, działanie uboczne nie sprawiało ju pacjentom tak wielkich cierpie . Je li od tego zaczynamy, wyobra sobie, jakie wyniki mo na b dzie

osi gn , kiedy dowiemy si wi cej o poł czonym działaniu tych leków! Melatonina i promieniowanie pola elektromagnetycznego Przypuszczano równie ,

e melatonina mogłaby pomóc w zmniejszeniu szkód

wywołanych przez wolne rodniki powstaj ce w wyniku promieniowania znanego jako promieniowanie pola elektromagnetycznego (ang. electromagnetic field ra-diation - EMF). Chocia

pow tpiewano, czy taki rodzaj promieniowania w ogóle istnieje, wi kszo

zastrze e

pochodziła z zakładów przemysłowych produkuj cych urz dzenia stanowi ce

przedmiot kontrowersji. Ka dy silnik elektryczny wytwarza pole elektromagnetyczne, podobnie jak linie wysokiego napi cia, ekrany telewizorów i komputerów, monitory oraz przewody elektryczne w twoim domu. Jednym z najwi kszych zagro e jest koc elektryczny. Wytwarza on promieniowanie przekraczaj ce czterokrotnie dopuszczamy poziom, a ty jeste nim owini ty, pozostaj c z nim w bliskiej odległo ci przez 6-8 godzin ka dej nocy. Promieniowanie EMF wytworzone przez linie wysokiego napi cia i transformatory wi zano ze wzrostem zachorowa na białaczk i ró ne rodzaje nowotworów zło liwych u ludzi yj cych w jego obszarze. Nie s to linie przewodz ce energi w twoim s siedztwie. Wi kszo

z nich to linie o niskim napi ciu, które wytwarzaj promieniowanie o małym

zasi gu. Powa ny problem stwarzaj linie wysokiego napi cia przenosz ce energi mi dzy du ymi aglomeracjami. W miar wzrostu naszej wiedzy o melatoninie okazało si , e rodzaj nowotworów wywołanych promieniowaniem EMF i rodzaj nowotworów zwi zanych z niskim poziomem melatoniny jest bardzo podobny. Czy jest to mo liwe,

eby

promieniowanie EMF powodowało w organizmie obni enie poziomu melatoniny? Jest to rzeczywi cie całkiem prawdopodobne. Jeste my przyzwyczajeni traktowa fale radiowe, wiatło i pole magnetyczne jako zupełnie ró ne rodzaje energii, ale w rzeczywisto ci jest to dokładnie ten sam rodzaj fal, tylko o ró nej cz stotliwo ci. W podobny sposób działaj kuchenki mikrofalowe. Fale, które one wytwarzaj , ogrzewaj przedmioty dokładnie w taki sam sposób, jak wiatło, promieniowanie cieplne czy promieniowanie pochodz ce z wybuchu nuklearnego. Poniewa szyszynka przerywa swoj działalno , kiedy fale o cz stotliwo ci widzialnego wiatła dochodz do oczu, nie byłoby nic dziwnego, gdyby taki sam skutek nast pował w wyniku działania fal o innej cz stotliwo ci, nawet je li nasze oczy nie byłyby w stanie ich dostrzec. Kilka przeprowadzonych obecnie bada potwierdziło, e u zwierz t i ludzi poddanych działaniu EMF przez 24 godziny na dob ustaje prawie zupełnie czynno szyszynki. Kiedy usunie si

ródło promieniowania, poziom melatoniny powraca do normy w

ci gu kilku dni. Ludzie twierdz cy, e promieniowanie EMF jest zbyt słabe, eby wywoła zmiany

powoduj ce raka, prawdopodobnie maj racj . Ale je li promieniowanie EMF przerywa czynno

naszej szyszynki, czyni to równie

z naszym układem odporno ciowym. A

osłabienie układu odporno ciowego wywołuje raka. Kiedy układ ten ulega osłabieniu, nie potrafimy zwalczy

szkód wywołanych przez wolne rodniki, niezale nie od tego, czy

znajdujemy si , czy te nie, pod wpływem promieniowania. Korzystne wła ciwo ci melatoniny Powtórzmy to jeszcze raz. Melatonina działa reguluj ce na układ odporno ciowy, rozrodczy i wewn trznego wydzielania, a tak e kieruje rytmem naszego snu. Znajduje si w całym organizmie i działa w komórkach jako antyoksydant. Przez pobudzenie grasicy kontroluje t cz

układu odporno ciowego, która decyduje, kiedy i jak atakowa wroga.

Gdy u ludzi w wieku rednim czynno

szyszynki słabnie, pojawiaj si zaburzenia i choroby,

które tłumaczymy starzeniem si , ale które w rzeczywisto ci s objawem osłabienia układu odporno ciowego, kierowanego wcze niej przez szyszynk . Po poł czeniu wszystkich puzzli w układance oka e si ,

e czynno

szyszynki jest niezwykle wa na dla układu

odporno ciowego. Ale niektórzy id o krok dalej. Przypuszczaj , e szyszynka kieruje całym systemem antyoksydantów, który w rzeczywisto ci i tak podlega układowi odporno ciowemu. By mo e, ten kierowniczy gruczoł wewn trznego wydzielania kieruje równie systemem przeciwutleniaczy. Mo e to wła nie jest powodem, dlaczego melatonina znajduje si we wszystkich komórkach ciała, a nie tylko w szyszynce. Jeszcze nie mamy dowodów na potwierdzenie tej hipotezy, ale zasługuje ona na dalsze badania. A teraz wa ne pytanie. Czy to oznacza, e mo emy zatrzyma proces starzenia si przez stosowanie melatoniny? Prawdopodobnie nie. Wiele wskazuje na to,

e długo

naszego ycia jest ustalona przez wiele czynników genetycznych. Ale nie oznacza to, e musimy coraz bardziej chorowa w miar starzenia si . Melatonina mo e zmniejszy ryzyko chorób zwi zanych z wiekiem i spowodowa , e nasze starsze lata przynios nam wi cej rado ci. Zamiast obserwowa , jak ciało kurczy si i niszczeje, mo emy pozosta zdrowi, zachowa prawidłow mas mi niow , mo emy by bardziej aktywni i mie aktywny, sprawny umysł. Uzupełnianie melatoniny u ludzi rozpocz to dopiero kilka lat temu, dlatego nie mieli my jeszcze czasu, eby stwierdzi , jakie b dzie jej działanie u ludzi, którzy zacz li j stosowa w wieku 40 lat i kontynuowali do osiemdziesi tki. Ale czy chcesz czeka jeszcze nast pne 35 lat, zanim zaczniesz j przyjmowa ? Zalecenia i uwagi Melatonina wydaje si całkiem bezpieczna w u yciu, ale powinienie wiedzie o pewnych ograniczeniach. Po pierwsze, wi cej nie zawsze znaczy lepiej. Wystarczaj ca b dzie

mała dawka; wszystko, czego ci potrzeba, to dawka 1-3 miligramów przyjmowana na kilka godzin przed snem. Je li jeste w wieku powy ej 65 lat, mo esz zwi kszy dawk do 5 miligramów, ale nale y to zrobi stopniowo i jej nie przekracza . Stosowanie wi kszej dawki nie oznacza lepszych wyników, a poniewa melatonina jest rozpuszczalna w tłuszczach, mo e gromadzi si w komórkach tłuszczowych. Oczywi cie musisz pomaga swojej szyszynce przestrzegaj regularnego rytmu dnia zgodnego z cyklem słonecznym, wstawaj po wschodzie sło ca i kład si spa w kilka godzin po zapadni ciu zmierzchu. Nie powiniene przyjmowa melatoniny bez porozumienia si ze swoim lekarzem, je li: 1. Bierzesz jaki lek wpływaj cy na takie same układy, na jakie działa melatonina. Je li bierzesz leki, które pobudzaj obni aj

układ odporno ciowy, zwi kszaj

ci nienie t tnicze krwi lub zwi kszaj

poziom serotoniny,

wydzielanie hormonów, mo e to

doprowadzi do ich interakcji z melatonina. Nawet przy stosowaniu aspiryny, doustnych rodków antykoncepcyjnych, prozacu, valium lub leków tarczycowych nie jest wskazane przyjmowanie melatoniny. Porozum si najpierw z lekarzem. 2. Chorujesz na raka, masz zaburzenia hormonalne, depresj lub inne zaburzenia psychiczne, alergi lub choroby z autoagresji, cierpisz na niepłodno Wszystkie te stany wpływaj

lub karmisz piersi dziecko.

na układy regulowane przez szyszynk

i stosowanie

melatoniny mo e wywoła powikłania. 3. Jeste dzieckiem lub osob młodocian . Nawet nie my l o melatoninie, zanim przekroczysz wiek 40 lat. Młodzi ludzie maj

bardzo sprawn

szyszynk , która dostarcza im

odpowiedniej ilo ci melatoniny. Je li jeszcze nie masz 40 lat i s dzisz, e rzeczywi cie potrzebujesz melatoniny, prawdopodobnie wymagasz jedynie korekty rozkładu zaj , zmiany aktywno ci i diety, eby wspomóc działanie szyszynki. Kup ksi k na ten temat i zastosuj si do proponowanych zalece , ale nie zaczynaj od stosowania pigułek, których w rzeczywisto ci nie potrzebujesz. Melatonina i seks Ostatnia uwaga o melatoninie dotyczy seksu. Melatonina pobudza działanie testosteronu, estrogenu i adrenaliny, co przedłu a i usprawnia aktywno

seksualn . Je li po

tym jeszcze sienie zdecydowałe , jeste ju martwy.

5-HTP 5-HTP - silny antyoksyaant Według Michaela Murraya 5-hydroksytryptofan (5-HTP) jest tak e silnym anty-

oksydantem. Chocia

jego podstawow

funkcj

jest budowanie cz steczki serotoniny -

przeka nika nerwowego reguluj cego nastroje, łaknienie i wzorzec snu, zwi zek ten mo e ponadto zapobiega

szkodom wywoływanym przez działanie wolnych rodników w

organizmie, co zmniejsza ryzyko tak powa nych schorze , jak rak. Kiedy po raz pierwszy przeczytałem ksi k M. Murraya, byłem zaintrygowany, poniewa

mało wiedziałem na temat serotoniny, która jest wa nym przeka nikiem

nerwowym, przenosz cym bod ce od jednej komórki mózgowej do drugiej. Jest to, jak okre la Murray, „główny chemiczny kontroler" mózgu. Tym, czego do tej pory nie rozumiałem, było jego wa ne współdziałanie z całym układem odporno ciowym organizmu, 5-HTP bowiem zwi ksza produkcj melatoniny i podwy sza poziom endorfin, stanowi cych naturaln obron organizmu przed stresem i umiarkowanym bólem. Wtedy odkryłem, e pewne substancje uzupełniaj ce zwi kszaj produkcj 5-HTP, który jest prekursorem serotoniny, a przez to wspomagaj jej syntez . Do tych substancji nale y zaliczy przede wszystkim zespół witamin B, a tak e witamin C, witamin E i betakaroten jako prekursor witaminy A. Jest oczywiste, e dostarczenie organizmowi dostatecznej ilo ci wielu witamin jest spraw wielkiej wagi. S one niezb dne do syntezy serotoniny z 5HTP, podobnie jak pierwiastki: magnez, mangan, potas, selen, mied , cynk, chrom i wap . Murray uzasadnia konieczno

przyjmowania dostatecznej ilo ci antyoksydan-tów

faktem obni enia poziomu serotoniny przy małej ich ilo ci. I odwrotnie, du a ilo antyoksydantów pomaga utrzyma odpowiedni poziom serotoniny. Ł czne działanie ró nych antyoksydantów zapewnia wi ksz ochron Dr Murray stwierdza: „Badania wykazuj , e poł czenie ró nych antyoksydantów zapewnia wi ksz

ochron

ni

du a dawka tylko jednego. Mieszanki od ywek

antyoksydacyjnych działaj razem w sposób harmonijny w ramach zjawiska znanego jako synergizm, w którym cało

jest wi ksza ni suma składników. Innymi słowami, je li chodzi

o korzystne wła ciwo ci antyoksydantów, jeden doda jeden równa si trzy". WITAMINY B I 5-HTP Pierwsze objawy przedklinicznego niedoboru substancji od ywczych maj cz sto charakter psychologiczny. W mojej opinii dla mózgu najwa niejszy zespół witamin stanowi witaminy B. Na przykład kwas foliowy i witamina B12 to dwie substancje działaj ce przewa nie wspólnie jako zespół. Organizm potrzebuje odpowiedniej ich ilo ci do przemiany 5-HTP w serotonin . Du e znaczenie dla produkcji neuroprzeka ników, ł cznie z serotonin , ma równie witamina B6. W skład wa nego zespołu witamin B wchodz : witamina B1 (tiamina), witamina B2

(ryboflawina), witamina B3 (niacyna), witamina B5 (kwas pantotenowy), witamina B6 (pirydoksyna) i witamina B12 (biotyna i kwas foliowy).

SKŁADNIKI MINERALNE Poza witaminami nasz organizm potrzebuje równie postaci składników mineralnych. Mo e ju

ladowych ilo ci pierwiastków w

słyszałe

o potrzebnych pierwiastkach,

dowiaduj c si o „braku elaza we krwi", o przeciwkaszlowych kroplach z cynkiem i o tym, e „wap wzmacnia z by i ko ci". Inne niezb dne dla nas pierwiastki, o których mo e jeszcze nie słyszałe , to mangan, mied , jod, magnez, fosfor, chrom i molibden. Dwa pierwiastki ladowe, które omówimy ze wzgl du na ich wła ciwo ci antyoksydacyjne, to selen i cynk. A teraz powiesz: „Zaczekaj chwil . Czy to nie s metale? Czy masz na my li elazo, jak w garnkach mojej babci? I mied w rurach pod moim zlewem?". W zasadzie tak. Pierwiastki w postaci minerałów to skały i metale, ale mówimy o dostarczeniu kilku cz steczek tych minerałów, dost pnych dla ka dej komórki organizmu, a nie o kawałach skały wapiennej czy tacach na owoce. I nie dostarczysz elaza organizmowi przez połykanie elaznych opiłków. Mo esz te pierwiastki przyswoi

jedynie wówczas, kiedy zostan

zaczerpni te z ziemi przez rosn ce w niej ro liny. One z kolei przekształcaj pierwiastki w posta organiczn , któr mo e ju wykorzysta twój organizm.

CHROM (Patrz, podrozdział „Cukrzyca" s. 71). Chrom i poziom insuliny Chrom poprawia tolerancj glukozy i obni a poziom insuliny. Zwi ksza równie skuteczno insuliny. ywno

bogata w chrom

Do produktów ywno ciowych bogatych w chrom nale : dro d e piwne, groszek w str kach, ogórki, produkty z soi, cebula, czosnek i zielona ywno .

MIED Chocia wysoki poziom miedzi w organizmie mo e spowodowa stany chorobowe zwi zane z działaniem oksydacyjnym, do utrzymania prawidłowej obrony antyoksydacyjnej konieczny jest optymalny poziom tego pierwiastka, a z kolei cz sto wyst puj cy niedobór miedzi zwi ksza stres oksydacyjny. Niedobór miedzi wi e si z niedoborem miedziowej dysmutazy ponadtlenkowej (ang. copper superoxide dismutase - Cu SOD) w systemie obrony antyoksydacyjnej, która bierze udział w przerwaniu ła cucha zdarze wolne rodniki.

wywołanych przez

Mied i układ sercowo-naczyniowy Mied

ma równie

wpływ na prawidłowy stan układu sercowo-naczyniowego.

Niedobór miedzi wywołuje uszkodzenie oksydacyjne serca i w troby. Istniej

dane

wskazuj ce na to, e słaby układ obrony antyoksydacyjnej serca odpowiada za wysoki stopie uszkodzenia oksydacyjnego serca w warunkach niedoboru miedzi. Mied ochrania komórki skóry przed promieniowaniem nadfioletowym W poł czeniu z selenem mied

chroni komórki skóry przed promieniowaniem

nadfioletowym. Mied i niedokrwisto Niedokrwisto

wi e si z niedoborami zarówno miedzi, jak selenu.

MANGAN Mangan jest bardzo wa nym pierwiastkiem i wespół z miedzi

i selenem odgrywa

podstawow rol w antyoksydacyjnym systemie enzymatycznym dysmutazy ponadtlenkowej.

MAGNEZ Jakie jest działanie magnezu Magnez jest to pierwiastek bior cy udział w wytwarzaniu krwinek białych, które maj ogromne znaczenie w zwalczaniu zaka e i innych chorób. Ł czy si on równie z krwinkami czerwonymi. W poł czeniu z wapniem i fosforem zapewnia prawidłow , mocn budow z bów i ko ci. Pomaga w wykorzystaniu witamin B i E, tłuszczów, wapnia i innych pierwiastków. Jakie s

ródła pokarmowe magnezu

• Figi • Jabłka • Migdały • Morszczyn • Nasiona soi • Ry • Sezam • Warzywa zielonoli ciaste surowe/gotowane Zalecana dawka magnezu wynosi 750-1000 miligramów.

POTAS Skutki niedoboru potasu w organizmie Niedobór potasu wywołuje okre lone objawy. Niski poziom potasu w organizmie

powoduje gorsze utlenienie tkanek. Cz sto dochodzi do gromadzenia w organizmie wody, co wskazuje na powikłania ze strony nerek. Cz stym objawem jest obrz k okolicy kostek, wiadcz cy o niedotlenieniu tkanek. Przy niskim poziomie potasu mózg równie

le

funkcjonuje. Szczególnie wra liwy na niedobór potasu jest mó d ek. Dochodzi do utrudnienia czynno ci ruchowych i zaburzenia równowagi. Praca umysłowa jest utrudniona. Cz stym objawem s

bóle głowy. Przy braku potasu dochodzi do zaburze

ruchów

perystaltycznych jelit. Powoduje to nad-kwasot , z objawami zgagi. W rzeczywisto ci z niedoborem potasu wi e si zakwaszenie całego organizmu. „Inne jeszcze objawy niedoboru potasu to sucho

i wykwity skóry, pogorszenie pami ci, zaparcie, depresja, osłabienie

szybko ci odruchów, nerwowo , czasami nie daj ce si zaspokoi pragnienie, zmienna czynno

i niemiarowo

serca, podwy szenie poziomu cholesterolu, bezsenno , niskie

ci nienie krwi, szybkie m czenie si i osłabienie mi ni". Ponadto potas jest pierwiastkiem niezb dnym dla czynno ci nadnerczy - wa nych gruczołów wydzielania wewn trznego, stanowi cych podstaw sytemu zwalczania stresu. ródła potasu Potas wyst puje głównie w produktach zielonych, warzywach i zbo ach. Niestety, ziania zbó spo ywanych przez społecze stwa krajów rozwini tych gospodarczo pozbawione s przewa nie zewn trznej otoczki, a wi kszo

potasu i innych wa nych substancji zostaje

usuni ta razem z t otoczk w trakcie mielenia, które pozostawia w ziarnach głównie skrobi . Oczywi cie mo liwe jest uzupełnianie potasu. ródła pokarmowe potasu to nabiał, ryby, owoce, warzywa str czkowe, mi so, drób, warzywa i pełne ziarna. Szczególnie du e ilo ci potasu wyst puj w morelach, owocach awokado, bananach, palonej melasie, dro d ach piwnych, daktylach, glonach morskich, figach, suszonych owocach, czosnku, orzechach, ziemniakach, rodzynkach, dyni olbrzymiej, grzybach dro d opodobnych, otr bach pszennych". „Rosimy zawieraj ce potas to: kocimi tka, chmiel, skrzyp, pokrzywa, li cie babki, czerwona koniczyna, szałwia i tarczyca (Scutellaria)".

SELEN Co to jest Selen i gdzie si znajduje? Selen jest metalem, o którym nie mogłe wiele słysze . Wyst puje na całym wiecie, ale w bardzo małych ilo ciach i najcz ciej w poł czeniu z innymi meta-lami.Traktowany jest jako mo liwe ródło ska enia rodowiska, nie z powodu swojej toksyczno ci, ale poniewa w poł czeniu z siark tworzy toksyczne zwi zki. Nie dostrzega si go, ale znajduje si on w

ró nych domowych urz dzeniach. Na przykład, czy posiadasz transformator, który zamienia pr d zmienny (z kontaktu w cianie) na pr d stały (mo e do ładowania baterii w zabawkach twoich dzieci albo w bezprzewodowym telefonie)? Wewn trz tego małego pudełeczka znajduje si wła ciwo

obwód z selenem, który wykonuje t

prac . Selen wykazuje wyj tkow

zamiany jednego rodzaju energii w inny. Stosuje si go tak e w płytach do

wykorzystania energii słonecznej, poniewa mo e zamieni

wiatło słoneczne bezpo rednio

w elektryczno . Z tego samego powodu stosuje si go w ró nych rodzajach fotokomórek, jak liczniki na wiatło czy elektryczne kamery. Do

interesuj cy jest fakt, e kiedy spojrzysz na

tablic pierwiastków, zobaczysz, e selen nale y do grupy tlenowców. Dopiero w roku 1990 selen został uznany za niezb dny pierwiastek ladowy przez ameryka ski Urz d ds. ywno ci i Leków (FDA). Korzystne wła ciwo ci antyoksydacyjne selenu Podstawow korzy ci wynikaj c z wła ciwo ci antyoksydacyjnych selenu jest jego udział w produkcji enzymu peroksydazy glutationowej. Wszystko, co musisz wiedzie o peroksydazie glutationowej, znajduje si w podrozdziale „Enzymy" (s. 146), wiec nie b d ponownie tego wyja niał. Wa n cech tego enzymu jest zatrzymywanie oksydacji tłuszczów, zwłaszcza cholesterolu LDL. Oznacza to zmniejszenie procesu uniedro niania t tnic, liczby chorób serca i zgonów. Doskonale! Kolejne badania wykazały, e chorobie serca towarzyszy niedobór peroksydazy glutationowej, zwi zany z niedostateczn ilo ci selenu, koniecznego do jej produkcji. Dostarczenie selenu przywraca prawidłowe przemiany. Wyniki do wiadczenia przeprowadzonego przez dr Avirama w Centrum Medycznym Rambam w Haifie, w Izraelu, opublikowane w styczniu 1998 roku, wykazywały, e dawka uzupełniaj ca selenu wywoływała zwi kszenie aktywno ci glutationu o około 33%, co prowadziło do zmniejszenia o 46% oksydacji LDL. Innymi słowy, selen zmniejsza o połow

ilo

cholesterolu przygotowanego do wytworzenia blaszek mia d ycowych. Przy dostatecznej ilo ci selenu funkcja glutationu przebiega prawidłowo i nie ma ju warunków do powstania choroby sercowo-naczyniowej. Niestety, szkody wywołane przez dokonane ju zaburzenie sercowo-naczyniowe nie mog ulec tak łatwo likwidacji, wi c nie spodziewaj si , e problem ten mo na bez trudu rozwi za . Ale gdyby to była jedyna przyczyna zastosowania dawek uzupełniaj cych selenu, i tak warta byłaby ka dych pieni dzy. Tylko przez to jedno selen mo e uratowa ci ycie. Nie jest to jedyny po ytek z selenu. Współdziałaj c z witamin E, wzmacnia nasz układ odporno ciowy oraz czynno

tarczycy i utrzymuje w zdrowiu serce, w trob i trzustk .

Dodanie cynku do tych dwóch składników powoduje zmniejszenie powi kszonego gruczołu

krokowego. Stwierdzono równie ,

e u alkoholików selen ochrania w trob

przed

powstaniem marsko ci. Poniewa w nasieniu m skim stwierdza si du e st enie selenu, uwa a si , e ma on wpływ na płodno . Mo esz zastosowa za du

dawk tego pierwiastka,

ale objawy zatrucia selenem s trudne do stwierdzenia, mog by nimi krucho

i łamliwo

włosów i paznokci, dolegliwo ci ze strony w troby i nerek, wreszcie wyst pienie ółtaczki. Prawidłowe dawkowanie Je li wyst pi powy sze powikłania, nale y zmniejszy dawk selenu. Dawki do 700 mikrogramów dziennie uznane s

za bezpieczne, nawet przy dłu szym stosowaniu.

Normalnie dawki wynosz 200 mikrogramów dziennie i je li nie b dziesz zjadał codziennie pietruszki z uprawy o powierzchni kilku akrów, nie otrzymasz w po ywieniu odpowiedniej ilo ci selenu. Wła ciwo ci selenu w zwalczaniu raka Jedn z niespodzianek, jak sprawił selen, były jego mo liwo ci zwalczania raka. Dr Larry Clark i jego koledzy z uniwersytetu w Arizonie zaplanowali do wiadczenie w celu wykazania, czy stosowanie selenu mo e pomóc w zapobieganiu powstania raka skóry. Dla mieszkaj cych w Arizonie jest to bardzo wa ny problem. Badaniem obj to 1000 osób z przebytym ju rakiem skóry, którym podawano codziennie 200 mikrogramów selenu przez 10 lat, aby zapobiec ponownemu wyst pieniu raka. Badanie zako czyło si niepowodzeniem. Cz sto

całkowitym

wyst powania raka skóry była u tych osób identyczna, jak u osób

nie przyjmuj cych selenu. Jednak e okazało si , e u osób stosuj cych selen nast pił spadek o 37% zachorowa na inne rodzaje gro nych nowotworów zło liwych i zmniejszenie o 50% liczby zgonów z powodu raka. W badaniu tym stwierdzono ponadto zmniejszenie o 46% przypadków raka płuc, o 67% przypadków raka przełyku, o 62% przypadków raka jelita grubego i ogromny spadek, o 72%, zachorowa na raka gruczołu krokowego! Nie le jak na niepowodzenie do wiadczenia, prawda? Wyniki te potwierdzono w grudniu 1997 roku, kiedy Mi dzynarodowy Instytut Epidemiologii

opublikował

rezultaty

dwunastoletniego

ogólno wiatowego

badania

klinicznego, którym obj ło 30 000 osób. Celem badania było wykazanie skuteczno ci uzupełniania witamin i składników mineralnych. Stwierdzono wyra n zale no stosowaniem selenu działaj cego wspólnie z witamin

mi dzy

E a istotnym zmniejszeniem

zachorowa na raka i zgonów zwi zanych z rakiem. W innej próbie klinicznej prowadzonej przez ameryka ski Narodowy Instytut Onkologii badano wpływ poł czonego działania ró nych antyoksydantów na cz sto

zachorowa na raka w Linxian, w Chinach, w regionie

znanym z niedostatecznego przyjmowania przez zamieszkuj c

go ludno

substancji

od ywczych i wysokiej zapadalno ci na raka i udary mózgu. Jednej grupie osób podawano witamin A i cynk, drugiej - witamin B complex, trzeciej -witamin C i molibden, czwartej beta-karoten, witamin

E i selen. Po upływie 5 lat w czwartej grupie stwierdzono

zmniejszenie liczby zgonów o 9%, o 13% mniej przypadków raka i znaczne zmniejszenie liczby udarów mózgu. Te antyoksydanty rzeczywi cie działaj ! Naprawd

zapobiegaj

nowotworom zło liwym i udarom mózgu! Selen i wirus HIV Ale prawdopodobnie do najbardziej znacz cych nale

prowadzone obecnie badania

zale no ci mi dzy selenem i wirusem HIV. Dr Ethan Will Taylor, patolog z uniwersytetu w Georgii, był pionierem wi kszo ci tych bada . Poni ej cytujemy jego najwa niejsze uwagi na temat selenu i AIDS. • Selen jest potrzebny do prawidłowej czynno ci układu odporno ciowego, zwłaszcza komórek T - limfocytów ci le zwi zanych z przebiegiem zespołu nabytego upo ledzenia odporno ci (AIDS). • Selen zwi ksza działanie interleukiny-2 (IL-2) - naturalnego stymulatora układu odporno ciowego, która budzi nadziej jako mo liwy lek przeciwko AIDS. • U pacjentów zaka onych wirusem HIV stwierdza si stały spadek poziomu selenu. Stanowi to znacz cy prognostyk szansy prze ycia, poniewa spadek selenu nast puje równolegle z post pem choroby. Stwierdzono równie , e we wczesnym okresie choroby poziom selenu wykazuje zadziwiaj co małe warto ci. • W badaniach laboratoryjnych (w probówkach) stwierdzono zahamowanie wzrostu HIV w obecno ci zwi zków selenu. • Ogromna liczba faktów wykazuje znaczenie stresu oksydacyjnego w repli-kacji HIV, który to proces mo e by

zahamowany przez niektóre antyoksy-danty. U pacjentów z

zaka eniem HIV dowody te wskazuj równie na istnienie szkód antyoksydacyjnych. Fakty te skłoniły Taylora do wysuni cia hipotezy, e mo e obni aj cy si poziom selenu nie jest skutkiem choroby, ale raczej jest ci le zwi zany z jej przyczyn . Wydaje si , e jeszcze inne wirusy wywołuj chorob w przypadku niedoboru selenu, jak wirus zapalenia w troby typu B. By mo e HIV jest te takim wirusem. Taylor mówi o mo liwo ci działania dwóch mechanizmów. Jeden z nich to zwi zek mi dzy obni onym poziomem selenu a wi kszym stresem oksydacyjnym w wyniku obni enia poziomu peroksydazy glutationowej (znów do tego wracamy). Stan ten mógłby wyzwala namna anie si wirusa lub usuwa czynnik hamuj cy, stwierdzany w testach laboratoryjnych z selenem. Drugi mechanizm jest bardziej skomplikowany.

Badaj c materiał genetyczny HIV, Taylor stwierdził co bardzo interesuj cego. W wirusie HIV znajduje si „otwarty gen", oczekuj cy na uzupełniaj ce poł czenie z innym aminokwasem (pami taj, e geny to ła cuchy aminokwasów), którym jest UGA - kod dla selenocysteiny. Ta posta zwi zku aminokwasu z selenem nie wyst puje w du ej ilo ci w organizmie, ale układ odporno ciowy korzysta z niego systematycznie i organizm wytwarza go w miar potrzeby, dopóki dysponuje wystarczaj c ilo ci selenu. Na t selenoprotein oczekuje nie tylko wirus; bierze ona równie udział w procesie aktywowania peroksydazy glutationowej. Upraszczaj c t teori mo na powiedzie , e wirus wnika do organizmu, szukaj c selenu. Je li go znajdzie, doł cza go do swego genu i jest usatysfakcjonowany. Nie b dzie ulegał replikacji! Pstryk - i selen wył cza replikacj wirusa. Ale je li pozostanie cho jeden wirus, który nie otrzyma swojego selenu, zaczyna si mno y i nast puje progresja choroby. To oczywi cie wyja nia, dlaczego w pocz tkach choroby poziom selenu jest tak niski - selen został zu yty na potrzeby wirusów! Wyja nia to równie , dlaczego niektórzy ludzie z zaka eniem HIV yj wiele lat bez objawów choroby. Musz mie odpowiedni poziom selenu, który hamuje rozwój wirusów. Teoria ta pomaga wyja ni równie , dlaczego AIDS jest bardziej aktywny w społecze stwach o złym stanie od ywienia (Haita czycy, mieszka cy Afryki, narkomani stosuj cy do ylnie narkotyki) i dlaczego objawy niedoboru selenu i choroby AIDS s tak uderzaj co podobne. Jak na razie jest to ci gle jeszcze teoria. Znalezienie wszystkich odpowiedzi mo e zaj

troch

czasu, a jeszcze wi cej - przekonanie lekarzy,

e selen mo e odgrywa

zasadnicz rol w rozwi zaniu problemu AIDS. W tym czasie dr Richard Passwater stwierdził w wywiadzie udzielonym w Instytucie Linusa Paulinga: „Wszystkie yj ce długo osoby HIV-pozytywne stosowały selen i NAC, a tak e du e ilo ci innych od ywczych substancji antyoksydacyjnych". Gdzie wyst puje selen Produkty

ywno ciowe zawieraj ce selen to mi so, ryby i ró ne ziarna. Selen

wyst puje tak e w dro d ach piwnych, brokułach, morszczynie, cebuli i melasie. Lista ro lin zawieraj cych selen jest do

długa i obejmuje lucern , pietruszk , czosnek, korze

e -

szenia i owoce głogu.

SIARKA Gdzie wyst puje siarka i jakie jest jej działanie Produkty ywno ciowe zawieraj ce siark , jak czosnek, cebula, pory, szczypiorek i szalotka, s silnymi antyoksydantami. Stephen L. DeFelice, człowiek, który utworzył termin

„neutraceuticals" (substancje neutralizuj ce), wierzy, ilo ci siarki potrafi powstrzyma

e czosnek dzi ki zawarto ci du ej

rozwój raka. W badaniu naukowym, wykonanym w

Memoriał Sloan-Kettering Cancer Center w Nowym Jorku, poddano wie e komórki raka gruczołu krokowego człowieka działaniu S-allimerkaptocysteiny (SAMC), zwi zku siarki, który powstaje w miar starzenia si czosnku. Stwierdzono, e szybko

rozwoju komórek

raka uległa zmniejszeniu 2-4 razy w porównaniu z prób kontroln . Najlepszym rodzajem czosnku jest Kyolic - wyci g ze starego czosnku. Wa ne zwi zki siarki zwalczaj ce raka Wa ne zwi zki siarki, które pomagaj organizmowi zwalcza raka, s nast puj ce: • Indole - czynniki blokuj ce raka. • Izotiocyjaninany - blokuj i hamuj działanie komórek nowotworowych. • Tiole - substancje od ywcze zawieraj ce siark . • Cysteina - aminokwas zawieraj cy siark . • Glutation - aminokwas zawieraj cy siark . ródła pokarmowe siarki Produkty ywno ciowe zawieraj ce siark s nast puj ce: • Jaja. • Ziarna, kiełki pszenicy, potrawa z mieszanych ziaren zbó , kiełków pszenicy, suszonych owoców, orzechów i miodu, owsianka. • Warzywa - lucerna, szparagi, brokuły, brukselka, kapusta, kalafior, chrzan, zielone cz ci gorczycy. • Owoce - figi, dojrzała papaja, ananas. • Orzechy i nasiona - migdały, orzechy nanerczowe. • Warzywa str czkowe - cieciorka, soczewica. Siarka zapobiega glikacji krwi W organizmie siarka zapobiega glikacji (karmelizacji) krwi. Podobnie jak ty, podgrzewaj c cukier na ogniu, „topisz" go do postaci karmelu, organizm spala spo ywane tłuszcze i cukry za pomoc własnego ródła ciepła, w efekcie tego krew staje si ciemniejsza i bardziej g sta (jak syrop) i uszkadza biochemicznie komórki ciała. A wi c jedzenie produktów zawieraj cych siark tak cz sto, jak to jest mo liwe, to bardzo wa na sprawa.

CYNK Co trzeba wiedzie o cynku Cynk? Prawdopodobnie zauwa yłe , e niektóre preparaty multiwitaminowe i krople

przeciwkaszlowe s reklamowane na etykiecie informacj , i zawieraj tak e cynk. U jednego ze sprzedawców widziałem nawet plakat z rysunkiem prysznica spryskuj cego gardło lekiem zawieraj cym cynk, troch zastanawiaj cy, je li we mie si pod uwag fakt, e cynk to metal. Co powinni my wiedzie na ten temat, je li mamy kupowa produkty zawieraj ce cynk? Wiadomo ju du o. Cynk wywiera wszechstronny wpływ na całe ciało. W naszej dyskusji najwa niejszy jest fakt, e jest on podstaw ponad 200 enzymów, w tym dysmutazy ponadtlenkowej (SOD) i enzymów odpowiedzialnych za produkcj DNA i RNA. Ma równie udział w strukturze błony komórki i w poł czeniach utrzymuj cych razem specyficzne geny w cz steczce DNA. Poł czenia te nazywaj si „palcami cynku". Przyznaj , e brzmi to jak nazwa komiksu z czarnymi charakterami, ale w rzeczywisto ci s to terminy dobrze znane w genetyce. Oprócz działania antyoksydacyjnego, cynk pobudza układ odporno ciowy na poziomie komórkowym i zwi ksza liczb limfocytów T, które zwalczaj zaka enia. Jest niezb dny do wzrostu wszystkich komórek i przyspiesza gojenie si ran. Cynk mo e nawet wyleczy owrzodzenie

oł dka. Dzi ki działaniu przeciwzapalnemu pomaga w leczeniu

tr dzika i zapalenia stawów. Stwierdziłem tak e, e cynk jest skuteczny w leczeniu łuszczycy. Jest potrzebny do prawidłowego działania zmysłów smaku, zapachu i wzroku i odgrywa ogromn rol w rozwoju i czynno ci m skich narz dów płciowych i gruczołu krokowego. Wspomaga równie działanie pewnych substancji stosowanych na porost włosów, chocia sam nie wykazuje takiej wła ciwo ci. Poziom cynku zaczyna si obni a w miar starzenia si , co skłania nas do przyj cia pogl du, e jest on zwi zany z licznymi chorobami starszego wieku. Z jednej strony, spadek poziomu cynku jest równoległy do obni enia wydolno ci układu odporno ciowego towarzysz cego starzeniu si . Ju to samo mogłoby wytłumaczy , dlaczego pewne schorzenia dotycz

ludzi starszych, a oszcz dzaj

młodych. Powstaj

wówczas warunki do zmian

zwyrodnieniowych, gdy uszkodzone tkanki nie mog liczy na uzdrawiaj ce wła ciwo ci cynku. Cynk i przezi bienia Je li chodzi o wpływ cynku na przezi bienia, stwierdzono, e skraca on czas choroby. Je li rozpoczniesz stosowanie pastylek z cynkiem do ssania co 2 godziny, gdy ju stwierdzisz pierwsze objawy, choroba mo e zako czy si po 4 dniach, zamiast trwa 8-9 dni. W niektórych badaniach nie uzyskano takich wyników, ale istniej przynajmniej trzy, które je potwierdziły. Połykanie cynku w pigułkach nie ma takiego wpływu; skuteczne jest bezpo rednie działanie cynku na zaka one tkanki, przyjmowanego w postaci pastylek do

ssania. Uwa a si , e cynk niszczy wirusy powoduj ce przezi bienie, ale goj cy wpływ na podra nione tkanki wi zany jest raczej z jego działaniem antyoksydacyjnym. Cynk, rak i inne choroby Wobec nowotworów zło liwych cynk wykazuje wiele interesuj cych działa . U pacjentów z rakiem przełyku, oskrzeli i gruczołu krokowego stwierdzono niski poziom cynku. Dodanie cynku do diety ró nych gryzoni zapobiegało rozwojowi raka wywoływanego stosowaniem chemicznych kancerogenów. W komórkach zmienionych nowotworowe ulega obni eniu poziom cz steczek SOD zwi zanych z miedzi lub cynkiem i innych enzymów antyoksydacyjnych. Wydaje si ,

e rak atakuje te komórki, które maj gorsz ochron .

Wszystkie te fakty wiadcz o wła ciwo ci cynku w zapobieganiu nowotworom zło liwym. Ale wykazano równie ,

e w organizmie pozbawionym cynku wzrost raka staje si

wolniejszy! Prawdopodobn przyczyn jest zapotrzebowanie na cynk, niezb dny do syntezy DNA i wzrostu, wykazywane przez wszystkie komórki, w tym i komórki nowotworowe. Odebranie cynku komórkom ju powstałego nowotworu zło liwego sprawia, e ich wzrost zatrzymuje si . Zwyrodnienie plamki

ółtej to jeszcze inna choroba zwi zana zarówno z

uszkodzeniem oksydacyjnym, jak te

obni eniem poziomu cynku, chocia

prawdziwa

przyczyna tej choroby nie jest znana. Uzupełnianie cynku nie leczy zwyrodnienia plamki ółtej, ale w badaniach kontrolnych przeprowadzanych co 12 lub 24 miesi ce udowodniono, e przyjmowanie go opó nia znamiennie utrat wzroku. Wyleczenie mo na prawdopodobnie osi gn

przez poł czone działanie wszystkich an-tyoksydantów wpływaj cych korzystnie na

wzrok. Wiele objawów zespołu Downa mo na leczy za pomoc cynku. Udowodniono, e cynk pobudza układ odporno ciowy przez usprawnienie czynno ci tarczycy, funkcji krwinek białych i aktywno ci limfocytów. Wykazano,

e cynk usprawnia czynno ci naprawcze DNA w limfocytach

uszkodzonych przez napromienianie. Zahamowanie wzrostu osoby z zespołem Downa mo e by tak e zwi zane z niedoborem cynku. W jednym z bada z 22 dzieci, otrzymuj cych dawki uzupełniaj ce cynku, 15 osi gn ło wy szy percentyl na wykresie wzrostu. Dzieci z zespołem Downa maj równie powikłania zwi zane z niedojrzało ci krwinek czerwonych, które nie s

w stanie przenosi

tlenu. Uzupełnianie cynku wywołuje

mier

tych

uszkodzonych krwinek, dzi ki czemu organizm potrafi zast pi je komórkami prawidłowymi. Cynk ma wiele do zaoferowania chorym na cukrzyc . Odgrywa podstawow rol w produkcji insuliny, zarówno w pierwszym etapie, kiedy insulina gromadzona jest w

komórkach beta trzustki jako kryształy cynku, i pó niej, kiedy insulina wi e si

z

komórkami w troby i komórkami tłuszczowymi. Nale y tak e pami ta , e jedn z metod wywoływania cukrzycy u szczurów j est pozbawienie ich cynku. Kiedy ju rozwinie si choroba, cynk mo e złagodzi niektóre jej powikłania. Potrafi on odwróci tendencj do złego gojenia si ran i zahamowa utrat wzroku zwi zan z cukrzyc . U wielu chorych na cukrzyc zaleca si stosowanie diety bogatej w błonnik, co jest korzystne dla normalizacji poziomu cukru we krwi, ale pogarsza wchłanianie cynku. Ka dy wi c pacjent stosuj cy diet z wysok zawarto ci błonnika powinien stosowa jednocze nie dawki uzupełniaj ce cynku. W codziennym uzupełnianiu najbardziej słuszne jest stosowanie cynku w preparatach wielowitaminowych, zawieraj cych składniki mineralne. Pomaga on we wchłanianiu witamin E i A. Warto ciowe preparaty z reguły zawieraj dostateczn ilo

cynku. Zalecana dzienna

dawka cynku wynosi 15 miligramów, ale dla dorosłych polecałbym 15-30 miligramów, dla dzieci 10 miligramów. Nasiona, dro d e piwne, otr by i kiełki pszenicy oraz „owoce morza" s przewa nie lepszym ródłem cynku ni warzywa. Dawki cynku i niedobór cynku Mo liwe jest przyj cie za du ej ilo ci cynku, ale oznaczałoby to 100 miligramów dziennie przez dłu szy okres. Przez krótszy czas organizm toleruje dawki nawet do 150 miligramów. Jednym ze skutków przedawkowania cynku jest zahamowanie wchłaniania miedzi. Uszkadza to produkcj miedziowo/cynkowej SOD i powoduje osłabienie układu odporno ciowego. W celu utrzymania równowagi powinna by zachowana proporcja 10 jednostek cynku do l jednostki miedzi. Inne objawy nadmiaru cynku to nudno ci, wymioty i rozstrój oł dka. Dochodzi PIERWIASTKI LADOWE Pierwiastek

Główne objawy niedoboru

ródła pokarmowe

Zawarto

w

całkowitej ciała

masie

dorosłego

człowieka (%) Wap

Krzywica u dzieci, osteoporoza u Mleko, masło, ser, zielone li ciaste 2,5 dorosłych

Chrom Mied

warzywa, owoce cytrusowe

Cukrzyca - pocz tek choroby w Dro d e

piwne,

czarny

pieprz,