jaarrapport2010

GannTrader Jaarboek 2010

Copyright & Disclaimer Niets uit deze publicatie mag worden verveelvoudigd en/of openbaar worden gemaakt.

GannTrader Jaarboek 2010

Inhoudsopgave

Pagina Inleiding

3

Ype Schaap

Fundamenteel

4 t/m 17

Elmer Hogervorst

Astrologie/Cycli/Carolan

18 t/m 29

Tjerk Spriensma

Astrologie/Delta

30 t/m 38

Jan van Gemeren

Elliott/Cycli/Gann

39 t/m 59

Jos Magendans

Psychologie

60 t/m 74

2

GannTrader Jaarboek 2010

INLEIDNG

Het jaarboek 2010 is een routebeschrijving met verschillende routes. De routes zijn weliswaar verschillend maar het doel is bij alle analyses hetzelfde. Voorbereid zijn op de mogelijke koersontwikkelingen in 2010 en zoeken naar de kansen en risico’s. Iedere analist heeft geheel zelfstandig zijn analyse gemaakt zonder beïnvloed te zijn door de ideeën/analyses van de andere analisten. Uiteraard zijn de prognoses voor 2010 van de afzonderlijke analisten verschillend. Iedere analist heeft zijn eigen specialiteit en kijkt door zijn eigen bril naar de toekomst. Maar er zijn ook een aantal duidelijke overeenkomsten waarneembaar. Voorspellen is heel moeilijk zeker als het over de toekomst gaat  Wij hebben in dit jaarboek 2010 opnieuw geprobeerd de aandelenmarkten vanuit verschillende invalshoeken te bekijken en u inzicht te geven in de kansen en risico’s die 2010 zal bieden. Belangrijkste voor u als belegger is de overeenkomsten, zeg maar de kruispunten, te herkennen in de behandelende analyses en alert te zijn welke route de beurs gaat volgen zodra een kruispunt wordt bereikt. Wij wensen u een goede-, voorbereide- en veilige beleggingsreis in 2010.

Jan van Gemeren

3

GannTrader Jaarboek 2010

Analyse Ype Schaap

Ype Schaap heeft al een indrukwekkende 25 jarige beleggings-carrière achter de rug. Banken waar hij werkte zijn o.a. Schretlen&Co, HSBC, Kempen & Co en Dexia. Bij Kempen & Co was hij directeur institutional sales.

Sinds 2004 is Ype actief als zelfstandig beleggingsadviseur. In 2007 realiseerde hij met zijn adviezen een winst van ruim 70% met beleggingen in aandelen.

De specialiteit van Ype is het helder uiteenzetten van moeilijke economische ontwikkelingen, een duidelijke visie weergeven en het vinden van ondergewaardeerde aandelen. Ype is de fundamentele analist van Brains & Analysis.

4

GannTrader Jaarboek 2010

Wat gaat 2010 ons brengen? Het jaar 2009 heeft ons alles gebracht van wat we vooral niet verwachtten. In het eerste kwartaal ging de economie letterlijk van de rotsen af en is daar tot nu toe nog niet van hersteld. In maart zagen we het dieptepunt van de markt (waar we overigens precies goed mee zaten) om vervolgens 60% hoger het jaar af te sluiten. Is er dan niets aan de hand omdat de beurs het zo goed heeft gedaan en de beurs altijd gelijk heeft volgens een oud gezegde of rennen we nog steeds achter de keizer-zonder-kleren aan?

Voordat we starten met allerlei beleggingsklassen te analyseren willen we starten met de economie.

De economie De economie zijn wij, de consumenten die in de VS ongeveer 70% en in Europa ongeveer 60% van het BNP genereren. Naast de consument hebben we nog een overheid en een industrie die investeringen doen en vervolgens kijken we ook naar de export. Deze grote optelsom brengt ons tot het BNP en daar praten we nu over. Door de terugvallende vraag van de consumenten hebben overheden grootschalig ingegrepen met stimuleringspakketten. Het probleem echter met stimuli is dat het een surrogaat is en ook nog eens tijdelijk van aard. Stimuli heeft overigens wel gezorgd voor consumptie, wij komen echter niet verder dan te concluderen dat deze consumptie geen “extra” consumptie betrof maar vooral naar voren gehaalde consumptie. De terugval in de vraag van de consumenten zou dus wel eens des te harder kunnen worden in de periode waar deze stimuli ophoudt te bestaan.

Wetende dat het uitspreken van een verwachting voor 2010 bijna onmogelijk is door allerlei “verborgen” acties door soevereine staten en hun Centrale Banken willen wij dit artikel insteken op de vraag of de consensus aanvaardbaar is voor Brains & Analysis. Staatsobligaties Bedrijfsobligaties Huizenmarkt Dollar Goud Olie Beurs

Lager Lager Hoger Hoger Neutraal Hoger Hoger

5

GannTrader Jaarboek 2010

In de VS werd gestart met een stimuleringsplan van ongeveer $800mrd dat in het derde kwartaal vol op stom was gekomen en waarvan algemeen werd verwacht (en nog steeds) dat in maart 2010 de werking verdwenen is. In Q3 werd aanvankelijk, in november, een groei op kwartaalbasis van 3.5% gemeld waarbij eigenlijk alle analisten volmondig bevestigde dat de stimuli ook precies 3.5% groei zou hebben gecreëerd. Zonder stimulering was er dus geen enkele groei! Nu de tweede herziening van Q3 openbaar gemaakt is blijken we in de VS geen 3.5% maar slechts 2.2% groei gezien te hebben.

Dat de VS niet alleen staat in het moeten terugnemen van te enthousiaste eerste ramingen van economische groei bleek wel nadat we de aanpassingen in Japan zagen want waar aanvankelijk werd gedacht dat de Japanse economie met 4.8% (jaarbasis) was gegroeid bleef daar na een eerste aanpassing slechts 1.3% van over te blijven. Een werkelijk zeer schokkende aanpassing.

De Nederlandse economie heeft het in de laatste kwartalen ook zeer zwaar gehad en de cijfers (kwartaal op kwartaal) liegen er dan ook niet om. De Nederlandse economie kromp in 2009 met ongeveer 4% wat beteDe Amerikaanse economie bleek dus kent dat Nederland €25mrd minder aan oa. $35mrd minder groot te zijn dan dat eind goederen en diensten produceerde. Dat we november werd gedacht. De conclusie is dus inderdaad hard krompen bleek ook uit de dat de Amerikaanse economie (bijna 25% cijfers van de vervoerders, zij zagen hun vervan het mondiale BNP) nog steeds krimpt als voersvolume met 12% krimpen en houden de overheid zich even niet met de economie rekening met slechts een heel voorzichtig bemoeit en dat stemt tot ongerustheid. herstel in 2010. Met de wetenschap dat we na Q1 2010 niets meer te verwachten hebben van de huidige Logisch is dat volgens ons omdat niet zozeer stimuli zetten we de laatste 4 kwartalen de particulier voor economische groei gaat (kwartaal op kwartaal) in de VS op een rij; zorgen maar juist de overheid en Q4 2008 -5.4% (eventuele) industriële vraag vanuit buitenQ1 2009 -6.4% landen. Die vraag uit het buitenland is overigens in 2010 allesbehalve zeker van groei Q2 2009 -0.7% omdat deze vooral gebaseerd is op de verQ3 2009 +2.2% 6

GannTrader Jaarboek 2010

onderstelling dat voorraden opnieuw moeten worden opgebouwd omdat de particuliere vraag weer aan zal gaan trekken. Goed is het te weten dat zowel de Amerikanen als de Japanners met deze zelfde aanname flink de fout in gingen waardoor die enorme neerwaartse aanpassingen in de economische groei in Q3 recent noodzakelijk bleken.

om een weg aan te kunnen leggen (hebt u ook al een paar maanden niets meer gehoord over fijnstof terwijl het ons toch jaren heeft bezig gehouden!) of kunnen verbreden start de overheid in 2010 nu plotseling met 30 majeure aanpassingen in ons wegennet wat tienduizenden arbeiders bij bouw- en wegenbouwbedrijven aan het werk houdt. Dit soort acties van overheden zullen in 2010 en 2011 regelmatiger voor gaan koVoorlopig zijn de verwachtingen van het CPB men is onze veronderstelling. dat we in 2010 een groei zullen gaan zien van 1.5% terwijl de Nederlandse Bank Van de particulier, rekening houdt met die volgens het CBS een groei van 0.7%. in 2008 nog meer In 2010 zal de werkconsumeerde dan loosheid verder opdat hij/zij verdiende, lopen tot 500.000+ is zeker in de eerste waardoor er ruim zes maanden weinig 200.000 meer mensteun te verwachsen werkloos zullen ten. De werklooszijn dan dat in 2008 heid accelereerde in het geval was en dat terwijl er tienduizenQ3 en het aantal vacatures kromp, dus een den banen zijn gecreëerd in de publieke sec- groter deel van onze bevolking heeft in de tor. laatste maanden een somberder vooruitzicht dan 6 maanden eerder en dat zal de consumptie ongetwijfeld gaan raken. Het is Brains & Analysis duidelijk dat in 2010 de overheden de kar zullen moeten gaan trekken en dat geldt voor de VS als ook voor Wij gaan dan ook uit van een moeizame eerEuropa. Daar waar in Nederland zomaar 5 ste helft van 2010 en hopen dat de overheid jaar procederen nodig was tot 2008/2009 voorlopig vol gas doortrekt met stimuleren. 7

GannTrader Jaarboek 2010

De economische groei vinden wij totaal onbelangrijk voor 2010 want alleen de terugkeer van de consument is van belang omdat deze noodzakelijk is om weer autonome groei te krijgen en terug te keren naar ons oude vertrouwde patroon.

geland is de verwachting dat vanaf de eerste maand van 2010 de inflatie(als gevolg van de monetaire politiek) hard op zal gaan lopen tot 3-4% en ook in de rest van Europa is er nu weer sprake van een voorzichtige geldontwaarding terwijl dat in de zomer nog absoluut niet het geval was. Die geldontwaarding is overigens van levensbelang en omdat Rente overheden dat weten mag er dus verwacht De rente zal een zeer belangrijke factor spe- worden dat er geldontwaarding gekweekt zal worden. len als het gaat om de zichtbaarheid van overheden. In de VS gaat men er van uit dat De start van deze inflatiepolitiek is al eerder geheel 2010 het FED-tarief extreem laag in de afgelopen zomer gemaakt door de (tot max. 0.5%) zal blijven. Dit lage tarief is Westerse Wereld door kwantitatieve verruioverigens niet zozeer een steun voor de con- ming te introduceren (VS, UK, Zwitserland & sument maar meer een mogelijkheid van recent Japan) of, zoals de ECB deed, banken subsidie aan commerciële banken die er simpelweg een letterlijk ongelimiteerde aangeslagen bij liggen zelfs na de recente hoeveelheid geld ter beschikking te stellen. aandelenemissies. Door de opslagen die de Het is simpel, geldontwaarding ontstaat pas banken nu wereldwijd berekenen is er van na inflatie en dus verruimde de Centrale de extreem lage rente relatief weinig zicht- Banken de geldhoeveelheid in omloop drabaar voor de consument. De debetrente in matisch en moet de geldontwaarding Nederland is nog steeds ongeveer 18% “vanzelf” komen. (1.5% per maand) en in de VS wordt zelfs “Vanzelf” is overigens nog niet zo vanzelfbijna 30% gerekend op overstanden op cresprekend vandaar dat wij met grote aanditcards. dacht deze inflatiepolitiek volgen en vele beleggers met ons. Brains & Analysis heeft De spanning die in 2010 zal gaan ontstaan is tijdens het symposium duidelijk gemaakt dat hoe de rente zich blijft gedragen als de geld- er voor de mondiale schuldenberg geen andere oplossing is dan een belangrijk deel ontwaarding zichtbaar gaat worden. In Endaarvan weg te inflateren. Zonder inflatie

8

GannTrader Jaarboek 2010

kunnen we simpelweg niet meer van onze schulden afkomen. Noch overheid noch particulier is gebaat bij een situatie waarbij geen geldontwaarding plaatsvindt. Het risico is niet of er geldontwaarding ontstaat maar of dit niet doorslaat naar extreme geldontwaarding.

Huizenmarkt Waardoor wordt een consument enthousiast? Door het hebben van werk en een huis dat een spaarpotje is geworden!

Nu de huizenmarkt in zwaar weer terecht is gekomen fronst menig econoom terecht de wenkbrauwen. In Nederland is de prijs van een gemiddeld huis zo ongeveer met 8% geZonder al te diep op deze materie in te gaan daald in de laatste 12 maanden en dat lijkt (dat deden we al op het symposium en daar niet veel maar het betekent al enorm veel. kunt u de sheets van vinJuist omdat vanaf 2001 den op onze website) is de gemiddelde hypotheek het dus voor ons een bijna in Nederland al groter is zekerheid dat we geldontdan de gemiddelde verwaarding gaan krijgen en koopprijs weet iedereen dus de rente (fors) gaat dat er minimaal 10% stijgen in de Westerse (volgens sommige rekenWereld. Het beleggen in meesters zelfs 14%!) obligaties lijkt met dit prijsstijging nodig is om vooruitzicht zeer onverhet evenwicht tussen hystandig te zijn. potheek en waarde van het huis te herstellen. Dus 8% daling betekent voor Het beleggen in obligaties de instappers van 12 die de geldontwaarding maanden terug al duidelijk meer omdat men compenseren is veel verstandiger maar het boven de verkoopprijs zit met de hypotheekmeest verstandig lijkt het om deze gelden som. Door de voorzichtigheid van banken zal gewoon te plaatsen op een spaarrekening er momenteel niet of nauwelijks meer sprabij een bank van voldoende kwaliteit (ja daar ke zijn van hypotheeksommen die de vergaat het ook nog steeds over!) koopprijs overtreffen maar het kwaad is al lang terug dus geschied.

9

GannTrader Jaarboek 2010

Nederland is overigens nog steeds relatief mild geraakt terwijl wij toch de duurste huizenmarkt ter wereld zijn volgens het IMF (ongeveer 30% van “onze” huizenwaarde was 24 maanden terug niet verklaarbaar!). Landen als Spanje, Ierland, Engeland en de VS liggen letterlijk op de pijnbank en zie wat er met deze economieën is gebeurd. De particulier doet niet of nauwelijks meer mee en de overheid moet alle zeilen bijzetten om het schip varende te houden.

streerde recent een daling van 12% in de woningverkopen van november, daar waar in 2008 nog 17.600 woningen werden verkocht werden er in november 2009 nog geen 10.000 woningen meer verkocht. Een opmerking is het waard te vermelden dat juist de NVM in november nog wees op de verbetering van de verkopen die per november 2009 zouden moeten gaan plaatsvinden (jaar-op-jaar) immers dan pas kon de woningverkoop worden vergeleken met een maand waarin de crash in de woningverkopen begon. Geen goed signaal dus en de De Nederlandse huizenmarkt zal in 2010 nog slachting onder de huizenmakelaars zet zich zeer kwetsbaar blijken te zijn al was het voort! maar om de dreigende stijging van de rente. Momenteel (stand per december) staat volgens de NVM 1 potentiële huizenkoper teIn 2010 denken wij dat de Nederlandse huigen 18.68 geregistreerde verkopers en mo- zenmarkt zich niet zal herstellen en op zijn gen we dus gerust stellen dat er sprake is best prijshoudend zal zijn waardoor de convan een kopersstaking of misschien zelfs wel sument niet enthousiaster zal worden in zijn verkooppaniek. bestedingen. Om de Nederlandse huizenmarkt weer een gezonde verhouding tussen vraag en aanbod te geven zullen er dus eerst ettelijke tienduizenden woningen een nieuwe eigenaar moeten vinden en dat op een moment dat de banken scherper aan de wind varen en de rente niet lager wil en waarschijnlijk binnenkort al weer gaat stijgen. De NVM regi-

De huizenmarkt in de VS lijkt er misschien iets beter voor te staan maar laten we duidelijk zijn, de Amerikaanse huizenbouwer heeft nog niets te doen en we zien hooguit een licht herstel in de handel in eerder bewoonde huizen wat waarschijnlijk het gevolg is van massale veilingen die volgen na foreclosures (300.000+ per maand) in de VS. De

10

GannTrader Jaarboek 2010

huizenprijzen in de VS stegen overigens in oktober (laatst bekende maand) niet meer en lagen ruim 7% onder het niveau van 12 maanden geleden. Dus zelfs zwaar geraakte huizenmarkten hebben nog geen “draai” gemaakt waardoor wij ook voorzichtige moeten zijn en geen hoge verwachtingen mogen hebben over de zo broodnodige consumptie van particulieren.

Dollar Alles draait om de dollar was eens de conclusie van de wereldvermaarde dollarkenner Kostolany en daar was niets aan gelogen. Bepalend voor de dollar is vooral het vertrouwen in de Amerikaanse economie, zelfs de rente is hieraan ondergeschikt. Met die Amerikaanse economie gaat het overigens nog alles behalve goed. Stimulering op stimulering is het credo in de VS en dat zal voorlopig niet anders worden. Dat de VS hardop roept dat het een “vaste” dollar wenst is natuurlijk niet de waarheid. Een algemeen sterke dollar zou de economie eerder schaden dan helpen, maar een sterke Chinese valuta ten

opzichte van de dollar dat zou helpen en dus horen we Amerikaanse politici telkenmale over de gewenste sterke Chinese valuta. Maar Amerika’s wil is niet meer de wet zoals dat 30 jaar terug nog het geval was, de Chinezen hebben maling aan de VS en zien meer risico’s in de Amerikaanse economie dan kansen en ook de Japanners zijn hun eigen valutaoorlog tegen de dollar enkele weken geleden begonnen. Recente ontwikkelingen in Europa hebben er echter voor gezorgd dat de dollar tegenover de euro vooral aan kracht won. De rel rond de Griekse begroting en de volgende downgrades van de waardering van Griekenland door kredietbeoordelers deed velen in de dollar beleggen en daarvoor euro’s verkopen maar is dat wel zo verstandig? Natuurlijk is het een probleem voor de euro als één van de deelnemende landen een probleem heeft maar Griekenland vertegenwoordigt slechts 2% van het Europese BNP terwijl Californië een top-10 economie in de

11

GannTrader Jaarboek 2010

wereld is. Duidelijk is het ons dat Californië grotere problemen heeft dan Griekenland dus dat excuus lijkt een verkeerde. De stijging van de dollar heeft vooral te maken met de grote somberheid die over de dollar heerste tot ongeveer 1 maand geleden terwijl de dollar al niet meer verder daalde en Japan en vooral Griekenland een geldig excuus waren om de shortposities in de dollars terug te draaien. De meevallende werkloosheidscijfers (van 10.2% naar 10.0%) over november zorgde overigens ook nog eens voor extra momentum.

Een extra punt van aandacht is dat de VS in 2010 te maken zou kunnen gaan krijgen met de serieuze dreiging van geldontwaarding (3%+) iets dat de rente fors op zou kunnen gaan laten lopen in de VS waardoor de dollar sterker zou kunnen maken. Maar zeker omdat de geldontwaarding in de VS vooral moet ontstaan door de geldpersen hard te laten werken heeft de dollar het risico van een overreactie waardoor de vrees voor een hevige geldontwaarding het gevoel geeft van een algemeen faillissement van de VS en dat juist de dollar weer zou beschadigen.

De Japanse politiek om kwantitatief te gaan verruimen (wij verwachten $1.000mrd in 2010) zou de dollar nog wel eens duurder kunnen maken tegenover de yen omdat de yen misschien wel weer eens een betere carry trade zou kunnen gaan worden dan de dollar carry trade. Een carry trade is een lening aangaan in één valuta en in een andere valuta beleggen en de Japanse regering lijkt een actie te hebben gestart die maakt dat de dollar carry trade wordt teruggedraaid en weer wordt opgezet in de yen waardoor de dollar sterker is geworden en de yen zwakker iets dat de Japanse export goed zou uitkomen.

Het is duidelijk dat het alles behalve eenvoudig is de dollarbeweging te voorspellen maar in één maand tijd zijn vele notoire aanhangers van een zwakke dollar “omgegaan” waardoor de beweging van de dollar verklaarbaarder wordt en de wederopstanding van de yen carry trade lijkt ook veel te maken te hebben met de kracht van de dollar in de recente weken. Een algemene regel om dus niet met de consensus in de dollar mee te gaan zou in 2010 wel eens winstgevend kunnen zijn. Onze technische analyse keerde zich al eerder tegen de dollarconsensus en deed dat precies op tijd. Voorlopig houden wij een (per saldo) neutrale positie aan tegenover de dollar waarbij iets meevallende macrocijfers plus de dreigende inflatie en de

12

GannTrader Jaarboek 2010

Japanse wens om de yen te verzwakken wat kracht zou kunnen geven in de eerste maanden van het jaar. Toch zijn wij zonder meer bang voor een afkalvend vertrouwen in het geloof in de Amerikaanse economie, iets dat zich vanaf de zomer opnieuw zou kunnen openbaren (dubbel dip?) omdat de Amerikaanse economie het toch gewoon heel lastig heeft en de schuldenberg in de VS echt een probleem is geworden.

Goud en natuurlijk zilver Als Brains & Analysis alles op een rij zet en vooral duidelijk de wereldwijde wens ervaart als het om geldontwaarding gaat is het ons duidelijk dat goud en zilver in 2010 een prima beleggingsalternatief zijn. Het jaar 2009 is het jaar geworden van de definitieve kentering van de goudprijs, een forse stijging werd in de tweede helft zelfs “beloond” met kopers onder de Centrale Banken die na vele jaren weer netto-koper zijn geworden op de goudmarkt. Dat er geloof is in een verder herstel van de goudprijs bleek ook uit de acties die Barrick uitvoerde

om zijn termijnleveringen tegen te lage prijzen terug te draaien. Barrick verloor op het terugdraaien van toekomstige goudleveranties ruim $5mrd en financierde dat met een forse aandelenemissie. Barrick kocht zijn laatste termijntransactie in december terug en deed dat op een totale gemiddelde prijs van $1070 per ounce voor in totaal ongeveer 100ton goud. De Chinese overheid heeft in december aangegeven in de nabije toekomst (3-5 jaar) naar een reserve van 6.000ton in goud te willen terwijl er nu nog slechts 1.054ton (officieel) in bezit is van de Chinese overheid. Op termijn van 8-10 jaar zou de voorraad goud moeten zijn uitgebreid tot 10.000ton volgens de Chinese autoriteiten. China is zeer eenvoudig bij machte om deze investering te doen vanuit de ruim $2.200mrd grote valutareserve van het land. Ook Rusland heeft grote ambities laten zien in naar waar het naar toe wil met zijn goudvoorraad en kocht dit jaar ruim 100ton goud en heeft nu een goudvoorraad van 612ton.

13

GannTrader Jaarboek 2010

Naast de inflatiedreiging, de sterke vraag van Centrale Banken speelt de vraag naar goud als algemene investering ook een rol. In 2009 werd 220ton fysiek goud gekocht door investeerders, 25% meer dan in 2008 wardoor er sprake is van een brede koopbelangstelling terwijl de wereldwijde productie van goud onder druk staat en dat waarschijnlijk nog minimaal 5 jaar zal doen als er geen grote nieuwe ontdekkingen worden gedaan. De aantrekkende vraag naar goud in de vorm van trackers is ook spectaculair geweest in 2009. De trackers GLD (in VS genoteerd) vertegenwoordigde in december een hoeveelheid van ruim 1.100ton goud. Naast goud wil Brains & Analysis u ook wijzen op de kracht die zich zou kunnen openbaren in zilver. In 2009 explodeerde de zilverprijs al maar nog steeds “past” zilver bijna 65 keer in goud en dat maakt zilver veel te goedkoop ten opzichte van goud. Naast de relatieve goedkoopte ten opzichte van goud is zilver ook vooral een metaal dat verbruikt wordt waardoor de schaarste met de dag toeneemt. Zoals wij op ons symposi-

um al stelden kon u met goud wel eens helemaal vooraan kunnen zitten maar met zilver zit u waarschijnlijk loge in 2010.

Olie Over olie kunnen en willen wij kort blijven in ons commentaar. De aanhoudende stijgende vraag vanuit de opkomende landen (BRIC) is allesbepalend voor de nabije toekomst en als we dat plaatsen naast deze eenvoudig manipuleerbare markt (OPEC) dan is het ons duidelijk dat de olieprijs weinig kans maakt op een forse daling in 2010. Iedereen moet tevreden gehouden worden en de vrienden van de VS in het Midden Oosten (tegen Iran) moeten niet tegen de haren ingestreken worden door de olieprijs naar beneden te forceren. In olie lijkt een soort van status quo bereikt te zijn. Het volk is verteld dat olie schaars is dus ook daar past een daling van de prijs niet in en de lobby rond “groene” energie vraagt ook een hoge olieprijs om zichzelf daardoor relatief iets aantrekkelijker te maken. Kortom iedereen leeft het makkelijkst met een sta-

14

GannTrader Jaarboek 2010

biele olieprijs en zal proberen dat in stand te houden. Politieke risico’s zijn er natuurlijk altijd en in 2010 zal dat in Iran liggen als het de olieprijs aangaat maar misschien dat Iran in 2010 wel eens een ander land zou kunnen gaan worden dan tot nu toe het geval is maar dan moet de opstand in Iran wel duidelijk aan kracht gaan winnen. We laten ons verrassen maar gaan uit van een stabiele olieprijs in 2010.

ook de bankiers opgelucht adem. Het is een ieder duidelijk geworden in 2009 dat alles mag en kan om de beurskoersen te redden. Voor 2010 mogen we veronderstellen dat de aandacht van bankiers en landsbestuurders nog steeds gericht zal zijn op beurskoersen al lijkt in 2010 het handhaven van de beurskoersen al meer dan voldoende.

De huidige waardering van de beurzen geeft aan dat er hoop is op een flinke verbeDe Beurs tering van de bedrijfsAls alles om de dollar resultaten en dat er draait spreken we vooral niet heel veel geen onzin uit maar anders beschikbaar is als we zeggen dat de als belegging dan aanbeurs het allerbelangdelen. Goud is geen rijkste is geworden op alternatief voor aandeze aarde dan spredelen want als elke ken we pas de echte belegger 2% van zijn waarheid. beleggingen in goud belegd is al ons goud Vallende aandelenkoersen hebben ons in “op”. Op dit moment kunnen beleggers 2009 flink in beroering gebracht tot zelfs de (speculanten lijkt soms een betere bewoorpolitiek kreeg de koude rillingen over het lijf ding) voor bijna niets geld lenen om daar bij het nadenken wat het afstempelen van mee te speculeren en dat heeft de beurs pensioenen zou kunnen betekenen voor ons een gratis ticket gegeven naar de huidige kapitalistische systeem. Nu de discussies niveaus. Handhaven lijkt ons het credo in rond de dekkingsgraden verstomd zijn en 2010. Het is allesbehalve logisch dit jaar het volk weer rijker is geworden dan dat in weer een fors oplopende beurs te verwachmaart het geval was halen de politici maar ten omdat er al een enorm voorschot is ge-

15

GannTrader Jaarboek 2010

nomen op de cijfers van 2010 terwijl de consumenten nog nergens meedoet. Een oplopende rente zou de beurs in de tweede helft van het jaar flink in de weg kunnen zitten maar nog denken we niet dat daardoor de beurskoersen hard onderuit kunnen of beter gezegd mogen. Logisch is het allerminst om te verwachten dat de beurs niet hard naar beneden kan maar wij moeten zeggen dat ondanks onze negatieve commentaren in de laatste maanden van 2009 we voorzichtig moeten zijn met het uitspreken van de verwachting van grote correcties.

De beurs zou ons in 2010 ook wel eens kunnen verrassen met een enorm aantal overnames, al was het maar om de private equity-vrienden van de FED en banken te helpen. Door de voorzichtigheid in 2009 lopen de emmers met geld over bij grote concerns en dat gaat leiden tot grote overnames is onze inschatting. Juist omdat geld nog goedkoop is en er inflatie dreigt willen bedrijven af van hun cash die minder koopkracht lijkt te gaan krijgen.

Een recent door Buffett gedane overname van een spoorwegonderneming in de VS zou wel eens een trend kunnen gaan creëren. Investeren in bedrijven waar de grote Wij hebben in 2009 allemaal opnieuw geinvesteringen al gedaan zijn en waar een leerd dat we de FED niet moeten bevechten. dienst of product uitrolt waar eenvoudig de De FED is, en dat mogen we nooit vergeten, prijs van te verhogen is als er geldontwaareen instituut dat commerciële Amerikaanse ding ontstaat. Bedrijven als TNT en KPN lijbanken vooral voor eigen nut inzetten en ken prachtige kandidaten om overgenomen dat zijn we gewoon vergeten. Bijna alles wat te gaan worden. we schreven was correct alleen schakelde de FED zijn vrienden bij Goldman (medeaandeelhouder FED!) in om monetaire Aan de andere kant staan ook bedrijven die volop zullen gaan profiteren van stimulerenpolitiek om te zetten in klinkende munten.

16

GannTrader Jaarboek 2010

de overheden en dan denken we misschien niet direct alleen aan bouwbedrijven maar ook aan bedrijven in de periferie zoals Arcadis en Boskalis.

Onze fundamentele conclusies Staatsobligaties Bedrijfsobligaties Huizenmarkt Dollar Goud Olie

Consensus

Brains & Analysis

Lager

Lager

Lager

Lager

Hoger Hoger Neutraal Hoger

Lager tot neutraal Neutraal Hoger Neutraal

In onze perceptie zal de rente gaan stijgen in 2010 waardoor (staats)obligaties lager zullen gaan noteren. De huizenmarkt ligt er niet goed bij en zal op zijn best prijshoudend zijn, laatste cijfers zijn echter weinig bemoedigend en het zou ons niet verbazen als we in de eerste 6 maanden van 2010 een nog slechtere huizenmarkt krijgen in Nederland.

De dollar lijkt lastig te voorspellen alles draait om vertrouwen en dat hebben AEX 310-360 wij niet veel in de Amerikaanse economie echter een hogere rente en het terugdraaien van carry trades zouden de dollar kunnen helpen, we zijn neutraal voor 2010. Beurs

Hoger

Neutraal tot hoger

Goud lijkt ook een kanshebber voor 2010 en wilt u loge zitten dan lijkt zilver de beste plek te zijn. Olie, niemand heeft baat bij lagere olieprijzen en veel hoger hoeft toch ook niet? We zien een beweging van $10 lager en $10 hoger vanaf de huidige prijzen vooral door politieke ontwikkelingen. Tot slot de beurs, ja somber zijn mocht en mag maar hielp u niet aan winst. Het beursjaar 2010 zal een jaar worden waarin we vast proberen te houden wat bankiers gecreëerd hebben met af en toe een plezierige uitschieter door overnamenieuws. Boven de 400 verwachten we de AEX niet te gaan zien, dat lijkt veel te veel van het goede. Een AEX-index op 300 punten of lager zal waarschijnlijk weer snel gevolgd worden door koopjes(?)jagers. Tussen de 310-360 lijkt de AEX het grootste deel van het jaar wel gevangen te zijn worden waarbij wij de “top” in de eerste maanden van het jaar verwachten.

17

GannTrader Jaarboek 2010

Analyse Elmer Hogervorst

Elmer Hogervorst (1965) werkte jarenlang als fiscaal-jurist voor vermogende particulieren bij grote belastingadviesfirma's. In 2006 is Elmer voor zichzelf gaan werken zodat hij zich ook wat meer met beleggen kon gaan bezighouden. In zijn adviespraktijk begeleidt hij nog steeds vermogende en minder vermogende particulieren met betrekking tot fiscale aangelegenheden. Hij is één van de vaste begeleiders van prijswinnaars in de Staatsloterij. Daarnaast houdt hij veel lezingen over de kredietcrisis en heeft hij een webwinkel in goud en zilver. Voor Elmer zijn 'de wetten der natuur' zeer bepalend voor zijn doen en laten.

Het is dan ook niet onlogisch dat hij gefascineerd is door met name de maankalender, de waterstanden en hetgeen daaruit voor beleggers gedestilleerd kan worden. Sinds het voorjaar van 2009 is hij gaan schrijven over 'de zon, de maan en uw beleggingen', hetgeen nadien een zelfstandige tweewekelijkse nieuwsbrief is geworden uitgegeven door GannTrader.

18

GannTrader Jaarboek 2010

Schokkend 2010 Voor de beurzen zal, zo verwacht ik, 2010 een 'schokkend' jaar zijn. Schokkend in de zin dat we zullen schrikken, maar ook in de zin dat er grote schokken zichtbaar zullen zijn. De eerste schokken beginnen, zo verwacht ik, direct na de jaarwisseling.

Dow Jones/S&P500/AEX Voor de beurzen verwacht ik een negatief jaar. Mogelijk zelfs een zéér negatief jaar. Grote dalingen zullen worden afgewisseld met krachtige herstelfases. Ik verwacht in 2010 een hele belangrijke bodem. Een bodem die voor vele jaren zal staan. In mijn nieuwsbrief van 16 augustus 2009 heb ik al aangegeven dat ik in 2009 een top verwacht en in 2010 een bodem. Zie hier de analyse van toen (cursief) met kleine aanvullingen.

jaarvoorspellingen geven dat namelijk aan. Zie hieronder, de high tides with the greatest value en de low tides with the smallest value voor de jaren 2006 t/m 2015. Teneinde een top te vinden, zoeken we bij de high tides with the greatest value een tussenliggend jaar waarin deze waarde juist lager is dan het vorige en het volgende jaar. In casu zien we dat 2009 en 2010 allebei 207 cm aangeven. De achterliggende cijfers geeft 2009 als jaar met de laagste waarde aan (NB: de maand waarin deze gemaakt wordt, speelt in deze geen rol).

Met andere woorden: dit jaar, 2009, is het jaar waarin een belangrijke top wordt gemaakt. Volgens Robert Taylor ligt de top van 2009 boven de vorige bodem die in 2006 gemaakt werd, die ligt voor de Dow Jones rond de 10.639. Tijdens het schrijven van dit “Na de grote dreun naar beneden vanaf 16 jaarrapport hebben we genoemde bodem juli /11 oktober 2007 tot 6/9 maart 2009 nog niet overschreden, wellicht gedurende laat de markt momenteel een krachtig her- de eindejaarsrally die nu gaande is. In mijn stel zien. Velen geloven (of willen graag ge- nieuwsbrief van 20 december 2009 heb ik loven) dat de economie herstel vertoont. aangegeven dat 29 december 2009 en 5 jaMen spreekt over “groene scheuten”. Ervan- nuari 2010 belangrijke draaipunten in de uitgaande dat de beurs aangeeft waar de markt zijn, m.i. zijn beide data toppen in de economie naar toegaat, zullen de groene markt. scheuten volgend jaar weer verdorren. De

19

GannTrader Jaarboek 2010

Vervolgens kijken we bij de low tides with the smallest value naar het jaar dat de meest extreme waarde aangeeft. Dat jaar is 2010 (-42 cm). Ofwel: het jaar 2010 is het jaar waarin een belangrijke bodem wordt gemaakt. Deze bodem zal liggen onder de bodem van 2009 (Dow Jones 6470 en AEX 195). Kortom: the 'best' is yet to come. N.B.: de toppen en bodems zijn blijkens onderzoek over de afgelopen 100 jaar vrij nauwkeurig. Desalniettemin komen heel soms afwijkingen voor. Niet in de zin dat de toppen en bodems afwezig zijn, maar in de zin van +/–1 jaar.” Het kan goed zijn dat de Dow Jones zijn piek op 5 januari 2010 maakt.

20

GannTrader Jaarboek 2010

Het jaar 2010 zal m.i. een schokkend jaar zijn. Het moment van capitulatie zal, hoe kan het ook anders, in de beruchte oktobermaand plaats vinden. Laten we kijken naar de Spiral Calendar voor een preciezere datum.

Wat we zien is dat alle belangrijke toppen en bodems min of meer wijzen naar dezelfde datum. De bodems in de Dow Jones in 1974 en 1982, de top van 16/19 juli 2007 en de bodem dit jaar op 13 juli 2009 (alvorens een krachtige rally begon) wijzen naar donderdag 7 oktober 2010, vrijdag 8 oktober 2010 en zondag 10 oktober 2010. Voorts geeft ook de top in de Dow Jones op 14 januari 2000 een datum in de buurt van 7-10 oktober, namelijk maandag 18 oktober 2010. De ervaring heeft mij geleerd dat ‘lange spirals’ zoals die van 1974 en 1982 vaak zeer accuraat zijn. Het lijkt dus het beste om daaraan vast te houden. Met andere woorden: vermoedelijk is 18 oktober 2010 daarom een draaipunt (een top) ná een opvering vanaf 7-8 oktober. Zie in de grafiek de grafische weergave.

21

GannTrader Jaarboek 2010

Als ik naar de tides kijk, zie ik op 8 oktober de hoogste waterstanden van het jaar (192 cm). De hoogste waterstanden horen bij een bodem (los even van eventuele inversies). Dus 8 oktober suggereert duidelijk dat we op 8 oktober te maken hebben met een bodem. Kan 8 oktober ook een top zijn? Ik sluit het niet uit, we weten dat inversies plaatsvinden. Echter, voor zover ik nu even mijn analyses rond die tijd bekeken heb, treedt voorafgaand aan 8 oktober (per saldo) geen inversie op en is 8 oktober een prima datum om alle shorts eruit te doen (mits het financiële stelsel nog overeind staat en ‘counterparty risk’ geen roet in het eten gooit) en op die dag of de maandag erna long te gaan met bijv. een aandelenportefeuille. Tussendoor geven de tides ook nog belangrijke draaipunten in de markt. De bijgaande grafiek vloeit voort uit wat deels nog een onderzoeksgebied is, maar de draaipunten zijn vaak dermate interessant en opvallend vaak kloppend, dat ik ze u niet wil onthouden. Robert Taylor geeft aan dat ca. 5 van 6 draaipunten kloppen. Aangenomen dat mijn methodiek ongeveer gelijk is aan die van hem, dienen de draaipunten toch serieus genomen te worden.

22

GannTrader Jaarboek 2010

Allereerst zien we gelijk bij 3 januari 2010 een eerste draaipunt. Ik verwacht, zoals hierboven aangegeven, dat de markten niet lang na de start van beursjaar 2010 met een flinke daling gaan beginnen (te weten na 5 januari 2010). Zie mijn tweewekelijkse nieuwsbrief voor meer details. De belangrijkste draaipunten zijn volgens de grafiek: 3 januari 2010 (top) 26 maart 2010 (bodem) 30 juni 2010 (top) 23 oktober (bodem) 22 december 2010(bodem)

23

GannTrader Jaarboek 2010

Voor alle data geldt een marge van enkele dagen. Eventuele inversies komen in de tweewekelijkse nieuwsbrief aan bod. Tussen 3 januari en 26 maart bevinden zich nog twee draaipunten, te weten 5 februari en 4 maart, beide data zijn zo te zien tussentijdse toppen.

Goud

Vrijdag 16 april tot dinsdag 20 april 2010 levert op grond van de Spiral Calendar een belangrijke draaidatum voor goud. Aangezien de tides op 20-21 april een top in de markt aanduiden, ga ik ervanuit – als goud met de aandelenmarkt tegelijk optrekt – dat 16-20 april een top in goud oplevert. Donderdag 20 mei - maandag 24 mei 2010 geeft een belangrijk draaipunt voor goud. Zo ook donderdag 27 mei – maandag 31 mei 2010. Rond 20-21 mei zie ik de hoogste lage waterstanden, hetgeen een top aangeeft. Op 27 mei 2010 zijn de hoogste hoge waterstanden, hetgeen een bodem inhoudt.

24

GannTrader Jaarboek 2010

Rond vrijdag 20 augustus / maandag 23 augustus 2010 ligt eveneens een belangrijk draaipunt voor goud:

De tides geven hoog water rond 22/23 augustus, dus ik ervanuit dat op die datum een bodem ligt. Een volgend belangrijk draaipunt ligt ergens rond donderdag 11 tot maandag 15 november 2010. De tides zeggen dat het een top is, dus daar eveneens een mogelijk belangrijke top voor goud.

25

GannTrader Jaarboek 2010

Dollar

In de nieuwsbrief heb ik in oktober 2009 aangegeven dat 23-25 november 2009 een hele belangrijke datum zou zijn voor de dollar. De dollar bodemde op 25 november en is sindsdien aan een opmars begonnen. Op donderdag 4 tot maandag 8 februari 2010 ligt opnieuw een belangrijk draaipunt, met maar liefst 3 'oude' data ertussen (1999, 2001, 2003), hetgeen altijd wat meer cachet aan de datum geeft. Kijk ik naar de tides, dan zie ik op 8 februari een top in de markt. We weten dat inversies optreden, maar ervanuitgaande dat dit een top in de markt is, verwacht ik – gelet op de sterke correlatie tussen de beurs en de dollar in het afgelopen jaar – een bodem voor de dollar en een top voor de euro rond deze datum. Nog een belangrijk draaipunt is zichtbaar op donderdag 17, vrijdag 18, zondag 20, maandag 21 juni 2010. Volgens de tides is dit een top in de markt, hetgeen daarmee vermoedelijk een bodem in de markt voor de dollar is.

N.B.: geen van deze draaipuntoverzichten is uitputtend, dit waren echter de eerste data die in het oog sprongen.

26

GannTrader Jaarboek 2010

Rente In 2010 zie ik diverse belangrijke draaipunten voor de rente. De Spiral Calendar is hier gebaseerd op de Nederlandse 10-jaars staatsobligatie.

De draaipunten zijn: 2 januari 2010, 6-8 januari 2010, 5-8 februari 2010, 26-28 februari 2010, 4-6 oktober 2010, 26-31 oktober 2010 en 11-13 december 2010. Het oudste draaipunt uit 1996 correleert met 2 januari 2010. Kennelijk gaat de rente gelijk vanaf het begin van jaar in beweging komen. De belangrijkste twee draaipunten liggen m.i. eind oktober en halverwege december. Zondag 31 oktober 2010 is een spiral van 27 januari 2000, waar een belangrijke top in de rente lag. Woensdag 27 oktober 2010 geeft nog twee oude spirals. Zaterdag 11 en maandag 13 december correleren met twee oudere draaipunten waaronder 21 september 2005 waarop

27

GannTrader Jaarboek 2010

het laagste renteniveau in enkele decennia te zien was. Wanneer ik naar de tides kijk, zie ik rond beide data de hoogste lage waterstanden hetgeen normaliter (voor aandelen) op een top in de markt duidt. Voor de rente betekent dat doorgaans eveneens een top in de markt. Wanneer dat juist is, mogen dan belangrijke rentetoppen in de markt verwacht worden, hetgeen negatief voor de koers van obligaties is.

Olie Speciale aandacht nog voor olie. De all time high in olie (11 juli 2008) heeft een spiral op donderdag 4 februari 2010. Deze datum wordt door andere belangrijke draaipunten in olie bevestigd. Tevens een ‘oude’ datum van 5 mei 1999 die zaterdag 6 februari als draaipunt geeft. De tides vragen om een top in de markt op zondag 7 februari of maandag 8 februari 2010. Dus tussen 4 en 8 februari zal een belangrijke (vermoedelijke) top in de olieprijs plaatsvinden.

Dezelfde datum 11 juli 2008 geeft een volgend belangrijk draaipunt op zaterdag 10 juli 2010. Deze datum wordt bevestigd door oude spirals rond dinsdag 13, donderdag 15, vrijdag 16 en zaterdag 17 juli 2010. Volgens de tides is dit in beginsel een bodem in de olieprijs.

28

GannTrader Jaarboek 2010

Volgende belangrijke draaipunten zijn: 17 september 2010. De tides geven in beginsel aan dat het om een top gaat op 16/17 september. Voorts zaterdag 9, zondag 10, maandag 11 en vooral woensdag 13 oktober. De data vinden plaats rond de beursbodem van 8-11 oktober, mogelijk is dat ook een bodem voor olie. Tot slot nog 10-12 december 2010. Volgens de tides zou dit in principe een top in de (olie)markt dienen te zijn.

Elmer Hogervorst www.goudtekoop.nl www.hogervorstadvies.nl www.twitter.com/goudtekoop

Elmer Hogervorst begeleidt vermogende particulieren. Als fiscaal -jurist coacht hij prijswinnaars in de Nederlandse Staatsloterij op het gebied van estate planning, financiële planning en beleggingen. Daarnaast geeft hij trainingen en lezingen met betrekking tot kuddediergedrag, de wereldeconomie en patroonherkenning. Via zijn webwinkel Goud te koop verkoopt Elmer fysiek goud, fysiek zilver en gouden munten (waaronder gouden tientjes).

29

GannTrader Jaarboek 2010

Analyse Tjerk Spriensma Tjerk Spriensma is de analist van het wekelijks analyserapport WaveRider. Tjerk is een passioneel analist die op basis van eigen cyclisch onderzoek analyses maakt met behulp van Delta (Wellis Wilder & Jim Sloman). De astrologische benadering en de programma’s die hij heeft ontwikkeld zijn indrukwekkend te noemen en vormen een belangrijke ondersteuning voor het maken van een analyse. Zijn analyses geven een goed overzicht van de draaipunten in de markten gebaseerd op voornamelijk Gann, Delta en Astrologie.

30

GannTrader Jaarboek 2010

WaveRider in 2010 De voorspelling vorig jaar voor 2009 kwam tijd-technisch goed uit. Uiteraard is er een afwijking, waardoor de prognose soms bijgesteld moest worden. Vooral de voorspelde top rond augustus/september kwam later om uiteindelijk te concluderen dat de lange termijn bodem was geplaatst zonder noemenswaardig correctie. Wat kunnen we verwachten in 2010? We maken een prognose voor de S&P500. De andere indexen zullen een vergelijkbaar pad volgen. Goud en tarwe zal in de conclusie nog even kort worden besproken.

DE RECESSIE CYCLE LATEN WE EERST EENS KIJKEN NAAR DE RECESSIE CYCLE . HIERVOOR MOETEN WE KIJKEN NAAR DE CONJUNCTIES EN OPPOSITIES VAN JUPITER EN SATURNUS. D US WANNEER STAAN DEZE VANAF DE AARDE GEZIEN ACHTER ELKAAR , DAN WEL TEGENOVER ELKAAR ? D IT KOMT ELKE 10 JAAR VOOR , OMDAT HET EEN 20-JARIGE CYCLUS IS VAN CONJUNCTIE TOT CONJUNCTIE . D E 10 JAAR -CYCLUS ZIJN DE JAREN DIE EINDIGEN OP EEN 0 EN EEN 1. HET IS EEN RECESSIE CYCLUS.

Kijk eens naar de jaren 2000-2001, 1990-1991, 1970-1971, 1960-1961 etc. Het volgende moment in deze cyclus is 2010-2011 waarin we een recessie mogen verwachten. Echter, dit keer is er nog iets ander wat meespeelt: de Saturnus-Uranus cycle. Laten we eens kijken naar de conjuncties en opposities van deze cyclus. Van conjunctie tot conjunctie is gemiddeld 45 jaar. Gann schreef een boek genaamd ’45 years on Wall Street’ die o.a. over de helft van een cyclus gaat. De oppositie komt 22,5 jaar na de conjunctie.

31

GannTrader Jaarboek 2010

De 22,5 jaar cycle: 1897 – 1919,5 – 1942 – 1964,5 – 1987 – 2009,5 – 2032 Ik noem even specifiek 1987 waarin de aandelen toppen. 22,5 jaar daarvoor in ~1966 een massale verkoop, dan 1942 met slechte condities, 1919 massale verkoop tijdens een diepe recessie vlak na de 1e wereld oorlog, en 1896 ook met paniek. De volgende verschijning van deze cyclus is de oppositie in 2009 en 2010. Deze gevaarlijke cyclus heeft een negatieve impact op aandelen in deze jaren. Op hetzelfde moment als de recessie cyclus van de Juptiter-Saturnus oppositie! Deze 2 cyclussen komen dus samen tot een hoogtepunt in 2009-2011.

Hieronder geeft de blauwe lijn de Saturnus-Uranus conjuncties en opposities gecombineerd met de Jupiter-Saturnus conjuncties en opposities grafisch weer.

De 1e grafiek laat 1984-1994 zien met de “crash” in 1987 en val in 1990 (Saddam viel Koeweit binnen).

In de 2e grafiek zien we het heden van 2004-2014 met een hoogtepunt in mei tot juli 2010.

Grafieken zie volgende pagina

32

GannTrader Jaarboek 2010

Boven 1987 (en 1990), en onder zien we 22½ jaar later medio 2009

33

GannTrader Jaarboek 2010

Moeten we in de tijd (zie de oranje cirkel) het dieptepunt verwachten van een recessie? Dit zijn grote cycles en die moet je ruim interpreteren. In 1987 en 1990 kwam het draaipunt ook later dan in de praktijk. Ik vind het moment (lees omslagpunt) niet onbelangrijk, maar ik kijk ook graag naar één of twee swings ervoor. We gaan nu kijken naar de XSpect en vervolgens de Delta analyse.

XSPECT ANALYSE De Xspect is een eigen ontwikkelde indicator die een astrologisch voorschrijdend gemiddelde weergeeft op basis van de aspecten en beweging van de planeten. U kunt deze vergelijken met een Bradley grafiek, maar in mijn overtuiging is deze veel beter. Volgend jaar zal ik in WaveRider meer vertellen over Bradley in een serie artikelen. In tegenstelling tot Bradley mogen we ook naar de trend kijken, maar dan alleen op de lange termijn (jaren). De kleinere golfbewegingen geven omslagpunten aan die we in WaveRider publiceren.

In 2010 zien we in maart, mei en eind juni een uitschieter omhoog met hogere toppen en dus een omhooggaande trend. Ertussen in zitten correcties. Vanaf maart 2009 is de langere termijn trend omhoog en tussen september 2009 en juni/juli 2010 is er ruimte voor een grotere correctie. Na de top in juni/juli 2010, later in augustus en dan begin november is er nog een uitschieter die weer lager uitkomt. Dit zijn mogelijke toppen waarbij de top in eind juni de belangrijkste wordt. In januari 2010, april 2010 en november 2010 tot januari 2011 liggen de dieptepunten. Grafiek zie volgende pagina

34

GannTrader Jaarboek 2010

Is dit altijd betrouwbaar? Nee, maar wel vaak. De grafiek moet ruim geïnterpreteerd worden. Is het toevallig dat de top in eind juni overeenkomt met de recessie cycle die dan op z’n top (of dieptepunt) is? Nee, maar heeft er indirect wel een beetje mee te maken. Historisch gezien mag hier eerder een top worden verwacht dan een recessie-dieptepunt. Laten we naar de Delta analyse kijken.

35

GannTrader Jaarboek 2010

DELTA ANALYSE Hieronder een analyse van de S&P500. Eerst een grafische weergave met 3 van de 5 cycles die we in WaveRider gebruiken.

Paars is de grootste cycle in dit plaatje met een gemiddelde afwijking van 63 dagen en rood de kleinste met een gemiddelde afwijking van 11 dagen. Als we de cycles “optellen” en combineren krijgen we het volgende plaatje. Tot juli gedetailleerder omdat de kleinste rode cycle meegenomen is. Daarna in hoofdlijnen een bodem in oktober en weer omhoog.

36

GannTrader Jaarboek 2010

Dit is de verwachting op dit moment. Wat als we bijvoorbeeld netjes zijn gestegen naar de zwarte 16 en omlaag gaan richting de zwarte 17, en we zakken onder de prijs waar nu de paarse 6 staat (en de zwarte 15 en rode 4). In dat geval is de paarse 7 vroeger gekomen dan verwacht. Op zich is dit geen probleem en passen we de prognose aan. De paarse cycle beweegt eerder neerwaarts, waardoor het gehele plaatje verandert. De andere cycles – in dit geval de rode en zwarte - blijven qua richting gelijk. De koers zal nog steeds blijven opveren van de zwarte 17 naar de zwarte 18, behalve dat de zwarte 18 qua prijs nu onder de zwarte 16 zal blijven. Vervolgens zal de zwarte 1/paarse 8 ook onder de zwarte 17 moeten komen.

37

GannTrader Jaarboek 2010

CONCLUSIE Ik heb voor de S&P500 een beeld proberen te schetsen van wat we op dit moment verwachten op basis van Delta en Astrologie. Ik heb ook geprobeerd om duidelijk te maken dat we, naarmate de tijd vordert, de prognose bij kunnen stellen indien dit noodzakelijk is. Dit is niet erg want we handelen op basis van tijd en niet op basis van prijs. Wel is de prijs een beslissende factor waardoor de analyse prijs-doel-technisch aangepast wordt, maar de omkeerpunten zullen in de tijd hetzelfde blijven. De verwachting is – en dat geldt voor alle indexen - dat we stijgen tot medio 2010 en daarna terugvallen. Het laagste punt zal vallen rond januari of oktober als de huidige prognose uitkomt. Goud volgt grotendeels hetzelfde pad als de indexen. We zullen stijgen tot in juni/juli en terugvallen in augustus/september. In principe gaan we vanaf het laagste punt in 2010 naar een top januari 2012. Als laatste de belangrijkste graansoort: tarwe. Tot februari/maart omlaag, dan omhoog naar een lange termijn top die in april of oktober geplaatst wordt en dan weer omlaag richting begin 2011. Voor komend jaar bekijken we natuurlijk eerst weer de Delta analyse in combinatie met astrologie o.b.v. de 9 planeten in ons zonnestelsel. Verder maken we af en toe tijdanalyses. Verder kijken we soms naar Bayer technieken en de seizoensinvloeden in Graan zoals Gann dit ook deed. Af en toe extra toevoegingen: bijvoorbeeld de komende maanden ook aandacht voor Bradley.

Tjerk Spriensma

38

GannTrader Jaarboek 2010

Analyse Jan van Gemeren

Jan van Gemeren is oprichter van GannnTrader en voormalig vermogensbeheerder. Hij is al ruim 20 jaar een bekende en gerespecteerde technisch-analist en columnist. Jan schrijft o.a. regelmatig voor het Financiële Dagblad .

Hij heeft zich gespecialiseerd in Gann analyses, in het bijzonder het vinden van kruispunten waar tijd en koers bij elkaar komen en een trendverandering vrijwel onvermijdelijk is.

Zijn inzichten en voorspellingen zijn vaak verrassend accuraat. Jan publiceert wekelijks Brains & Analysis en is docent van de cursus Berekend Beleggen.

39

GannTrader Jaarboek 2010

"Everything moves in cycles as a result of the natural law of action and reaction. By a study of the past, I have discovered what cycles repeat in the future"; "It is not my aim to explain the cause of cycles, the general public is not ready for it and probably would not understand or believe it if I explained it....everything works according to past cycles, and that history repeats itself in the lives of men, nations and the stock market" WD Gann uit het boek ‘Tunnel thru the Air’

Terugkijkend over 2009 concludeer ik dat de prognose voor de aandelenindices vrij goed Eind februari maakte we onze voorspelling meer specifiek in Brains & Analysis . We uitkwam. De belangrijke conclusie uit het voorspelden een belangrijke bodem op 6/9 jaarrapport 2009 was: maart met AEX koersdoel september 280/300. Dit bleek toen in tijd gemeten pre‘Aan de hand van bovenstaande analyses cies de bodem voor een maandenlange rally mogen we er dus vanuit gaan dat 2009 een in de aandelenmarkten. herstelbeweging zal laten zien van waarOnderstaande grafiek uit het jaarrapport schijnlijk rond de 50% van de daling die we 2009 gaf in grote lijnen weer wat ik vergezien hebben in de periode oktober 2007wachtte voor de SPX. november 2008 met als koersdoel in de SPX van ruwweg 1000-1200. (zie volgende pagina)

Vanaf februari krijgen de opwaartse krachten tijdelijk sterk te overhand gesteund door opwaartse krachten uit de 4 jaars cyclus en de 18 maands cyclus’.

40

GannTrader Jaarboek 2010

Grafiek maar dan wat er werkelijk gebeurde

In grote lijnen kwam de beweging die we 12 maanden geleden verwachtte dus goed uit.

41

GannTrader Jaarboek 2010

Sinds september waarschuwen we in Brains & Analysis voor een belangrijke top in de aandelenmarkten. Uiteindelijk bleek het laatste kwartaal van 2009 dat de aandelenmarkten overwegend gevangen zaten in een brede tradingrange. De AEX fluctueerde hoofdzakelijk tussen de 300 en 330 en de SPX tussen de 1050 en 1120.

De verwachte hernieuwde daling (in Elliott termen een Intermediate C) vanaf het 4e kwartaal 2009 is nog niet ingezet. Wel is er sprake van een zwaar topvormingsproces.

De grote herstelgolf van 50% (intermediatie golf B) die we 12 maanden geleden voorspeld hadden is dus goed uitgekomen maar de tweede dalingsgolf (intermediate golf C) die wij verwachten vanaf het 4e kwartaal 2009 is voorlopig nog niet meer dan een groot topvormingsproces.

De markten zijn duidelijk op zoek naar een nieuwe weg. Thans houden de bulls en bears de markten al 3 maanden vrij goed in evenwicht.

Op basis van voortschrijdend inzicht gaan we nu aan de hand van een reeks analysetechnieken onze best doen om een inschatting te maken van de grote lijnen die we in 2010 mogen verwachten op de aandelenmarkten.

Welke krachten hebben in 2010 waarschijnlijk een belangrijke invloed op de aandelenmarkten en zijn die krachten positief of negatief? In het vervolg van deze analyses een antwoord op deze vragen.

Laten we eerst eens even terugblikken op het afgelopen decennium. Hoe was de performance van aandelen de afgelopen 10 jaar in vergelijking met voorgaande decennia? Eind 2009 staan de meeste aandelenmark- Het antwoord vindt u in onderstaand overten aan de bovenkant van het brede topvor- zicht. mingsproces dat in september 2009 startte.

42

GannTrader Jaarboek 2010

2000-2010 is met een negatief decennium resultaat van -0,51% het slechtste decennium sinds 1830. Voor de AEX is het resultaat overigens veel desastreuzer. De AEX verloor de afgelopen 10 jaar ongeveer 50% van haar waarde. In onderstaand plaatje ziet de diverse decennia resultaten van de SPX ook nog grafisch weergegeven.

43

GannTrader Jaarboek 2010

Was er de afgelopen 10 jaar dan nergens geld te verdienen? Natuurlijk wel. Gelukkig zijn er ook andere beleggingsgroepen.

U ziet het de resultaten voor grondstoffen waren superieur aan die van aandelen en obligaties de afgelopen 10 jaar. We verwachten dat Bernanke en de FED ook de komende jaren hun ‘best’ zullen doen om de economie zoveel mogelijk ‘op te blazen’ (inflateren). Kwestie van iedereen die de afgelopen jaren boven zijn stand heeft geleefd (Banken en Consumenten) te verlossen van hun schuldenlast. Geld wordt dus steeds minder waard. Iedereen die als een goede huisvader een appeltje voor de dorst (lees pensioen) heeft gespaard wordt opnieuw bestraft. Geld sparen levert negatief rendement op. Bernanke wil dat iedereen weer flink gaat consumeren en zich flink, of nog dieper, in de schuld steekt.

44

GannTrader Jaarboek 2010

Hoge Inflatie lijkt onafwendbaar en die zal alle beleggingsgroepen positief beïnvloeden. Duidelijk moge zijn dat grondstoffen hier uiteindelijk meer van profiteren dan aandelen. Ik zal nu eerst aan de hand van een reeks technieken een grove inschatting maken wat we in 2010 kunnen verwachten. Per analyse volgt een korte conclusie. Aan het eind van deze analyses zal ik een inschatting maken voor het koersverloop in 2010.

Decennia analyse Een van de basis analyses waarmee ik een inschatting maak voor een nieuw jaar is te kijken naar de 10 jaarcycli. Deze cycli werd ook veelvuldig door Gann gebruikt. Onderstaande grafiek geeft weer hoe het gemiddelde koersverloop is in de jaartallen eindigend op de cijfers 0 t/m 9 . U ziet dat jaartallen die eindigen op een nul (0) gemiddeld negatieve rendementen opleveren.

Tien van de afgelopen 11 jaren die op een nul eindigen hadden een jaarverlies van meer dan 12%. bijv. in 1990 -15% en 2000 -17%.

45

GannTrader Jaarboek 2010

Presidentcyclus Een andere cyclus die belangrijk is om in de gaten te houden is de zogenaamde President cyclus. Afhankelijk van in welke ‘presidentjaar’ we in deze cyclus zitten heeft de Amerikaanse overheid via hun ‘bemoeienissen’ invloed op de economie

In 2010 zitten we in het ‘midterm’ jaar. U ziet dergelijke jaren zijn gemiddeld van de aandelenmarkten per saldo ‘neutrale’ jaren.

Kitchen- en Juglar cyclus Onderstaand een grafiek van de cyclische krachten waarbij de belangrijkste rol is weggelegd voor de Kitchen- en Juglar cycli.

46

GannTrader Jaarboek 2010

De top van deze combinatie cycli ligt in september 2009 waarna de opwaartse cyclische krachten langzaam afnemen. In 2010 nemen deze cyclische krachten per saldo verder langzaam maar gestaag af (met een herstelbeweging in het 4e kwartaal van 2010). In 2011 en het grootste deel van 2012 zien we neerwaartse versnelling en nemen de kansen dus op basis van de cycli zeer sterk toe voor een forse daling. 2010 lijkt dus op basis van de Kitchen en Juglar een ‘gematigd’ negatief jaar te worden met een herstelbeweging aan het einde van 2010.

47

GannTrader Jaarboek 2010

Fractal analyse 1937-1942 Het verleden is vaak een goede leidraad voor wat ons in de toekomst te wachten staat. In het jaarrapport 2009 maakte ik een vergelijking tussen het heden en twee andere mega bear markten uit de 20e eeuw (1929-1932 en 1937-1942). Ik wees u toen op veel parallellen (fractals) met die perioden. Thans heeft vooral het koersverloop uit de periode 19371942 veel overeenkomsten met het koersverloop vanaf 2008.

48

GannTrader Jaarboek 2010

Met twee pijlen heb ik aangegeven waar de huidige koers van de SPX zich waarschijnlijk ongeveer bevindt in vergelijking met de periode 70 jaar geleden (70 jaar is de belangrijke Bijbelcyclus die ook Gann hanteerde). Als we ervan uitgaan dat het koersverloop medio 1938 vergelijkbaar is met dat in 2010 (paarse pijl) dan is de kans vrij groot dat we begin 2010 een korte, wellicht hevige, correctie krijgen gevolgd door een laatste stijgende beweging en dan een daling van 6 maanden Uitgaande van de blauwe pijl krijgen zitten we nu dichtbij de top gevolgd door een daling van ruim 6 maanden (50% daling van de gehele voorgaande stijging?) om tenslotte rond de jaarwisseling 2010/2011 weer rond de high van het 1e kwartaal 2010 niveau te noteren.

In beide gevallen wijst deze analyse op een flinke tussentijdse dalende beweging van 6 maanden die rond de 50% corrigeert van de voorgaande stijging. Onduidelijk is, o.b.v. deze analyse, of de top er nu al staat of binnen 2-3 maanden. Per saldo wijst deze fractal analyse op een zeer bewegelijk beursjaar 2010 die per saldo op jaarbasis geen al te grote daling/ stijging zal laten zien.

Fractal analyse 2002-2004 Het is me opgevallen dat ook de periode 2002-2003 veel parallellen heeft met de periode 2008-2009. Een forse daling gevolgd door een lange opgaande beweging. In 2003 werd de bodem geplaatst op 12 maart op 217 (AEX) en in 2009 op 9 maart op 194 (AEX). Niet alleen liggen de tijddata zeer dichtbij elkaar ook de koersbodems liggen vrij dichtbij elkaar. De AEX sloot het jaar 2003 af op een stand van 338 en 2009 werd rond de 335 afgesloten . Verbluffend veel overeenkomsten en daarom is er een vrij goede kans dat het koersverloop van 2004 een leidraad is voor het koersverloop in 2010.

49

GannTrader Jaarboek 2010

2002-2003

2008-2009

De belangrijkste ontwikkelingen in 2004 waren een top op 19 feb. op 366. Vervolgens een dalende beweging in 3 dalende golven tot een bodem op aug. op 307. Een daling van ruim 16% in 6 maanden.

2004 = 2010 ?

Afgezet tegen de stijging vanaf de bodem op 17 maart 2003 een correctie van 38%.

50

GannTrader Jaarboek 2010

Ziet u ook de verbluffende overeenkomsten die er zijn met de periode 1937-1942 en met de periode 2002-2003? Een dalingsgolf van 6 maanden met een correctie van 50% van de voorgaande stijging. De kans op een dalingsgolf in 2010 van in tijd gemeten rond de 6 maanden en in koers een daling van 38% tot 50% van de voorgaande stijging is dus op basis van deze fractal analyse behoorlijk groot. De bodem in de AEX werd geplaatst op 194 (9 maart 2009). Als we ervan uitgaan dat de top in de AEX in het 1e kwartaal 2010 ergens ligt tussen de 330 en 350 dan zal vervolgens een daling inzetten tot in het 4e kwartaal van 2010 tot in de range 270-290 (een daling van ruwweg rond de 20% vanaf de top). In het 4e kwartaal kan de AEX dan weer flink stijgen richting 330-350.

Voor alle duidelijkheid wil ik nog vermelden dat de fractalvergelijking 1937-1942 en 20022003 vanaf 2011 niet meer in de pas loopt. In de periodevergelijking 1937-1942 krijgen we vanaf 2011 te maken met een dalingsperiode van enkele jaren.

In de periodevergelijking 2002-2004 krijgen we vanaf 2011 een forse stijging. Gezien de lange termijn dalende krachten van de Kitchen en Juglar cycli (zie analyse op pag. 47) en lange termijn Elliott analyse (zie vervolg van deze analyses) ga ik ervan uit dat we in 2011 en 2012 eerder te maken krijgen met een flinke daling en de fractal met de periode 19371942 uiteindelijk meer importantie krijgt.

51

GannTrader Jaarboek 2010

Elliott analyse Koersen bewegen in golven die meestal te kwalificeren zijn in Elliott golven. Probleem met de Elliott techniek is dat er altijd een aantal varianten mogelijk zijn. Vaak kan dat voor verwarring zorgen bij korte termijn analyses maar bij langere termijn analyses is Elliott een uitstekend houvast. Belangrijkste regel is dat een beweging altijd uit minimaal 3 golven bestaat waarbij de middelste golf een correctie is. Bestaat een beweging niet uit 3 golven dat zien we 5 golven maar nogmaals altijd minimaal 3 golven. Zijn er dus 3 golven afgerond dan neemt het risico toe voor een trendomkeer van hogere orde hoewel er dus nog steeds en mogelijkheid bestaat van een 4e golf (correctie) gevolgd door een 5e golf. Iets dergelijks zien we thans in de aandelenmarkten. In de meeste aandelenindices zijn duidelijk 3 golven waarneembaar vanaf de bodem begin maart 2009. In onderstaande Elliott grafiek van de SPX heb ik die gelabeld als een ABC golf.

Zie volgende pagina

52

GannTrader Jaarboek 2010

Deze ABC is het onderdeel van een intermediate 4 golf waarna in een neerwaartse 5 golf de SPX zal dalen tot minimaal onder de 700. Dit is nog steeds mijn preferente scenario als ik met de Elliott bril op naar de markt kijk. Er zitten me echter een paar dingen dwars met dit scenario. Allereerst hebben de FED en andere Centrale Banken een duidelijk signaal afgegeven dat men onbeperkt geld zal blijven bij drukken om de huidige economische crisis in de kiem te smoren. Het is naar mijn inschatting een soort ‘dood of gladiolen’ techniek. We, lees de Banken, moeten wel geld blijven drukken anders valt het kapitalistische systeem om. Met een beetje geluk en het aanwakkeren van inflatie kan wellicht de economische crisis (tijdelijk) worden bezworen.

53

GannTrader Jaarboek 2010

Inflatie is goed voor alle beleggingengroepen en dus ook voor aandelen. Ik kan me in dit inflatiescenario gecombineerd met voorgaande cycli- en fractal analyses een variant Elliott golftelling voorstellen. Het is mogelijk dat de ABC beweging in voorgaande Elliott analyse een A subgolf is ( ongeveer 9 maanden) en dat we in 2010 een correctie B golf gaan zien van ongeveer 6 maanden en vervolgens weer een stijgingsgolf ( C ) . En dat pas hierna de neerwaartse intermediate 5 golf zal inzetten. Onderstaande grafiek zal u duidelijk maken wat ik precies bedoel.

Ik probeer via mijn analyses vanuit diverse invalshoeken naar de markt te kijken en bovenstaand Elliott variant ‘past’ heel goed in de voorgaande analyses voor 2010 die wijzen op een dalende beweging van 6 maanden en daarna weer een flinke stijging richting einde 2010.

54

GannTrader Jaarboek 2010

Bradley Het Bradley model is een astrologische manier om voorspellingen te maken voor aandelenmarkten. Als u meer hierover wilt weten kunt u altijd even ’Googlen’. Onderstaand een voorspelling van draaipunten in de aandelenmarkten in 2010 o.b.v. het Bradley model. Het model voorspelt een belangrijk draaipunt op 1 maart en een volgende belangrijk draaipunt op 10 augustus.

Ook deze Bradley analyse past vrij goed in alle voorgaande analyses die ik hiervoor de revue heb laten passeren.

55

GannTrader Jaarboek 2010

Prognose 2010 Ik heb u stap voor stap door een aantal analyses meegenomen. Invalshoeken waren Gann, Cycli, Fractals, Elliott en Astrologie. Vrijwel al deze afzonderlijke analyses (bij Elliott uitgaande van mijn variant) wijzen op een top in de aandelenmarkten in het eerste kwartaal van 2010 gevolgd door een flinke correctie van 20% in een periode van 6 maanden. In het laatste kwartaal van 2010 kan dan weer een flinke stijging inzetten. In onderstaande grafiek ziet u mijn prognose voor 2010.

56

GannTrader Jaarboek 2010

Voor de volledigheid ook nog even het lange termijn beeld dat ik voor ogen heb tot 2012

57

GannTrader Jaarboek 2010

In mijn prognose heb ik me beperkt tot de aandelenmarkten. Natuurlijk heb ik ook ideeën of andere beleggingsgroepen. Zonder deze verder te onderbouwen hieronder samenvattend mijn conclusies.

Belangrijkste ontwikkeling in 2010 is naar mijn mening een behoorlijke stijging van de rente. De FED zal in de loop van dit jaar het discontotarief verhogen. Beleggers zullen hierop anticiperen hetgeen tot gevolg zal hebben dat de Amerikaanse Dollar, vooral in de eerste helft van 2010 verder aan kracht zal winnen.

Verder zal in mijn visie de inflatie dit jaar stijgen waardoor grondstoffen verder oplopen. Ik heb bij grondstoffen in 2010 de voorkeur voor agrarische grondstoffen. De olieprijs is altijd aan veel krachten onderhevig maar technisch is de kans op een stijging redelijk groot. Ook koper heeft volgens mij stijgingspotentieel.

Goud is vrij lastig in te schatten voor dit jaar. Voor de lange termijn zit dit gele metaal beslist in een uptrend. Echter de stijgende rente die ik verwacht dit jaar zal een koersdrukkend effect hebben op goud. Meest waarschijnlijk voor dit jaar is een breed consolidatiepatroon tussen de $1000 en $1250. Op langere termijn voorzie ik een flink hogere goudprijs. Relatief gezien zal zilver het in 2010 beter doen dan goud.

Jan van Gemeren

58

GannTrader Jaarboek 2010

Hieronder een aantal citaten die goed van toepassing zijn op 2010.

“The problem with fiat money is that it rewards the minority that can handle money, but fools the generation that has worked and saved money.” Adam Smith

“The most important thing about money is to maintain its stability… You have to choose (as a voter) between trusting to the natural stability of gold and the natural stability and intelligence of the members of the Government. And, with due respect to these gentlemen, I advise you, as long as the capitalistic system lasts, to vote for gold.” George Bernhard Shaw

“This means, also, that the government must never try to prop up unsound business situations; it must never bail out or lend money to business firms in trouble. Doing this will simply prolong the agony and convert a sharp and quick depression phase into a lingering and chronic disease.” Ludwig von Mises

"Read, every day, something no one else is reading. Think, every day, something no one else is thinking. Do, every day, something no one else would be silly enough to do. It is bad for the mind to continually be part of unanimity." Gotthold Ephraim Lessing

59

GannTrader Jaarboek 2010

Jos Magendans

Sinds 2008 richt Jos zich op het ontwikkelen van een strategie en plan voor day traden. Jos zit momenteel in het derde schooljaar van de bachelor opleiding Psychologie aan de Universiteit Twente.

Volatiele markten? 11 manieren om stress te verminderen.

60

GannTrader Jaarboek 2010

Dit jaar was, net zoals 2008, een volatiel jaar voor aandelen. In het begin van het jaar hadden we vooral een volatiele, neerwaartse beweging totdat de beurzen in begin maart hun dieptepunt vonden. Ondanks dat we per saldo vanaf dat moment zijn gestegen, was het geen rustige rit. Wat 2010 ons gaat brengen valt elders in dit speciaal rapport te lezen, maar met een economie die omgegeven is door onzekerheden zal het me verbazen als het geen volatiel jaar wordt.

Baron Rothschild, die veel geld heeft verdiend met de onzekerheid over de uitkomst van Napoleon’s slag bij Waterloo, schijnt te hebben gezegd: "The time to buy is when there's blood in the streets." Ook andere succesvolle beleggers, met Warren Buffett als beroemdste voorbeeld, hebben ook het belang van contrair beleggen benadrukt.

Of je nu een contraire lange termijn belegger bent of niet, volatiele markten beiden uitzonderlijke kansen: kansen om veel te verdienen als we adequaat reageren, maar

ook de kans op een stevig verlies als we het nalaten om tijdig actie te ondernemen. Zelfs mensen die vooraf al waren uitgestapt zullen twijfelen: is dit hét instapmoment of moet ik nog even blijven wachten? Naast dat volatiele perioden omgeven worden door onzekerheid over de economie en de financiële markten zelf, wordt onze twijfel en onzekerheid nog eens versterkt door de emoties die koersdalingen bij ons oproepen.

De verschillende soorten stress bij beleggen. Er zijn ruwweg twee verschillende manieren om acuut te reageren op een koersdaling: men kan blijven zitten of men kan juist actiever te gaan handelen in een poging de verliezen ‘snel’ weer goed te maken. Deze soort reactie kennen we ook bij andere acute stressvolle gebeurtenissen, en staat ook wel bekend als de fight or flight respons. Deze reactie op stress heeft naast psychologische gevolgen (rusteloos, gespannen, etc) ook biologische gevolgen, zoals een verhoogde hartslag en bloeddruk, vernauwen van de bloedvaten, en zelfs tunnelvisie.

61

GannTrader Jaarboek 2010

Als deze acute stress lang genoeg aanhoudt, wordt deze chronische stress, welke naast schadelijke gevolgen voor onze gezondheid, het ook moeilijker maakt om goede beleggingsbeslissingen te maken. Chronische stress wordt gekenmerkt door 3 verschillende fasen, te beginnen bij de alarmfase waarin de fight or flight reponse plaatsvindt. In deze fase vindt onze eerste reactie op een stevige koerscorrectie plaats. We beginnen ons zorgen te maken, controleren vaker de koersen van onze posities, en zoeken actiever op internet naar nieuws wat ons een beter beeld op de markt kan geven.

ook onbewust, want het lichaam maakt ook extra energie vrij om de situatie het hoofd te bieden. We besluiten bijvoorbeeld juist niet te gaan kijken naar de recente koersen, en erop te vertrouwen dat we de goede aandelen hebben gekocht. Als onze partner vraagt hoe het met de beleggingen gaat zeggen we snel ‘oh goed hoor’, en beginnen we ergens anders over. In deze fase hebben mensen ook de neiging om meer te roken en/of te drinken, en op die manier ontspanning te zoeken. En wellicht dat we in deze fase ook al beginnen te merken dat ons lichaam een beetje uitgeput raakt; we komen moeilijker in slaap, hebben meer moeite met concentreren, en voelen ons meer uitgeput.

Als de oorzaak van de stress aanhoudt, komen we in de weerstandsfase. In deze fase proberen we zo goed als het kan met de Het spreekt voor zich dat we deze weeroorzaak van de stress om te gaan, zowel be- standsfase niet te lang vol kunnen houden, wust (bijvoorbeeld afleiding zoeken) maar en als de situatie die de stress oproept nog

62

GannTrader Jaarboek 2010

enige tijd aanhoudt, lopen we het risico in de uitputtingsfase terecht te komen, waarbij ons lichaam letterlijk is uitgeput. We lopen dan een sterk verhoogde kans op depressies, maagzweren, en burn-outs. Dit is ook de fase waarop de meeste beleggers de handdoek in de ring gooien, hun beleggingsrekening sluiten, en zich voornemen ‘nooit meer’ die ‘vervloekte aandelen’ aan te raken.

stress (en soortgelijke emoties als angst en spanning) binnen de perken te houden. Probeer meerdere manieren uit, en kijk welke je vindt dat het beste werkt.

1. Reframe de gebeurtenis. Probeer een stevige koersdaling niet te zien als een gevaar, maar juist als een mooie gelegenheid om te kopen. Kijk dus actief naar mogelijke interessante koopjes, en ondanks dat je de beleggingskansen moet zoeken met een zaklantaarn, ze zijn er wel. Daarnaast bevind je je in goed gezelschap: ook beroemde beleggers als Warren Buffett, John Templeton en George Soros hebben goed kunnen profiteren van enkele contraire beslissingen.

Deze negatieve spiraal waar we in kunnen komen door stevige koerscorrecties (of door andere stressvolle gebeurtenissen) begint bij de eerste stress reactie, de fight or flight respons. En hoewel we stress waarschijnlijk nooit geheel kunnen verbannen bij beleggen, kunnen we wel voorkomen dat deze eerste stressreactie zo uit de hand loopt dat we in de neerwaartse spiraal komen die onze gezondheid en beleggingen schaadt. De Naast beleggingskansen kan een stressvolle volgende manieren kunnen helpen om gebeurtenis ook leerzaam zijn. Als je de

63

GannTrader Jaarboek 2010

koerscorrectie niet zag aankomen, wat zag je dan over het hoofd? Hoe kun je je beleggingsstrategie aanpassen zodat je in de toekomst goed kunt omgaan met dergelijke gebeurtenissen? Neem je misschien niet teveel risico per positie als percentage van je account, of mag het wel iets meer zijn? Ook belangrijk is het om jezelf af te vragen wat deze koersdaling je verteld over de markt. Wat was de consensus van de markt, en wat lijkt de markt nu in te prijzen? Door actief te werken aan je strategie of kennis over de markt krijg je een groter gevoel van competentie, en heb je meer vertrouwen voor de toekomst.

doemscenario’s gemaakt in ons hoofd, wat de huidige situatie nog bedreigender maakt. Het gaat dan namelijk niet meer om de koersdaling an sich, maar wat het allemaal zou kunnen betekenen.

Dit anticiperen op doemscenario’s is vooral nuttig als je veel controle ergens over kunt uitoefenen. Realiseer je echter dat je als belegger maar een minimale invloed op een koersdaling kunt uitoefenen: enkel alleen verkopen bij een koersdaling of (nog) niet. Hanteer dus een langere termijn blik op de markt dan je normaal gesproken bent gewend, ook (en misschien wel vooral) als je een korte termijn belegger of handelaar 2. Stress en angst zijn anticiperende emobent. Kijk naar het verleden: hoe vaak zijn ties. dergelijke koersdalingen voorgekomen? En Als we ergens over stressen of een bepaalde hoe hebben de media toen de situatie bemate van angst voelen, dan zijn we te druk schreven? Werp ook een blik op de toebezig met wat er op dit moment plaatsvindt, komst: wat is de betekenis van deze koersdaling (of een andere stressvolle gebeurteen proberen we allerlei doemscenario’s te anticiperen. Wat als de koersen nog verder nis) over een jaar? Over 5 jaar? Of over 10 dalen? Wat als die of die onderneming fail- jaar? liet gaat? Wat als … ? En voordat we er volledig van bewust zijn hebben we tig meer

64

GannTrader Jaarboek 2010

Kijk tenslotte ook verder dan de beurs of beleggen, en werp een brede blik op je leven. Realiseer je bijvoorbeeld hoe rijk je al bent als je geld overhebt om te beleggen, hoe gezond je bent, of hoeveel plezier je aan andere belangrijke dingen (zoals familie en vrienden) ontleent. Is het in die context dan nodig om in paniek te raken om een (relatief) kleine belegging?

3. Kijk naar de big picture. Een belangrijk gevolg van de fight or flight respons is dat we een korte termijn blik krijgen op gebeurtenissen, waarbij we vooral aandacht hebben voor wat er elke minuut gebeurd. Logisch, want als je een echt levensbedreigende situatie meemaakt zoals een brand of oog in oog staan met een roofdier zijn langere termijn dingen, zoals waar de vakantie volgend jaar heen gaat, geheel niet belangrijk. Een belegger die de langere termijn uit het oog is ver-

loren zal veel nieuws lezen op internet en veelvuldig de koersen controleren. Dit kan ons een comfortabele illusie van controle geven omdat we het idee hebben er vlak op te zitten, en dus vast wel betere prestaties zullen behalen. Helaas heeft het vaak juist een tegenovergesteld effect: we beginnen teveel te handelen, willen eerdere verliezen snel goedmaken, denken minder goed na over transacties, en onze beleggingsstrategie volgen we al geheel niet meer.

Herinner je jezelf daarom aan je lange termijn doelen: waarom ben je begonnen met beleggen? Vast niet om gestrest de hele dag achter de pc te zitten, hopend om met veel korte transacties snel je verliezen weer goed te maken. Kijk ook naar de redenen achter je beleggingsstrategie: waarom heb je deze aanpak gekozen? Wat zijn de resultaten ervan op de lange termijn? Mocht je hebben genoteerd

65

GannTrader Jaarboek 2010

waarom je een bepaalde positie hebt ingenomen, lees dit dan ook opnieuw. Dit helpt je ook om afstand te verkrijgen tot de stressvolle gebeurtenis, en wie weet, misschien zie je wel een beleggingskans die andere beleggers, door hun paniek, geheel over het hoofd zien.

naast kan het ook goed voor je (zelf) vertrouwen zijn om te weten dat je niet één van de weinigen bent die een (fiks) verlieslatende positie heeft.

5. Diversifieer!

Oftewel: stop niet al je eieren in soortgelijke mandjes. Oké, het is inderdaad zo dat met 4. Zie het rendement stevige koerscorrecrelatief. ties op de korte terZoals gezegd verliemijn veel beleggingszen we in stressvolle categorieën dezelfde situaties al snel het richting opgaan: naoverzicht. Bij belegmelijk omlaag. Echgen hebben we het ter, op de iets langevoordeel dat we kunre termijn gekeken nen kijken hoe andeheeft diversificatie re beleggingen het over sectoren, lanhebben zouden geden en valuta wel daan. Ben je bijvoordegelijk voordelen. beeld een lange termijn belegger maar is de Zo helpt het ook koersdalingen minder verleiding groot je lange termijn plan over- stressvol te maken, want tegenover een boord te gooien en snel alles te dumpen, kijk slecht presterende positie staat waarschijndan eens naar je relatieve rendement ten lijk een positie die het (relatief) goed doet, opzichte van de slechtst presterende secto- wat helpt om het mentaal tegen elkaar weg ren en fondsen. Het kan altijd slechter. Daar- te kunnen strepen. Je geld verdelen over

66

GannTrader Jaarboek 2010

meerdere posities helpt ook de invloed van onvoorziene gebeurtenissen, zoals een winstwaarschuwing, fraude of faillissement, te beperken.

krijgen op je eigen stress. Dit is het principe van ‘gedeelde smart is halve smart’, en dit zie je bijvoorbeeld ook terug bij lotgenotencontact. Het maakt voor je perspectief nogal wat uit of je het idee hebt dat je meer gestrest bent dan andere beleggers, of juist Ook helpt diversificatie op het gebied van een stuk kalmer bent. En of je het goed doet money management, omdat het ervoor in vergelijking met ‘de rest’, of juist iets achzorgt dat je geen al te grote posities interblijft. En wie weet vallen er wel interesneemt, wat het minder stressvol maakt sante beleggingskansen te ontdekken als je mocht één of meerdere beleggingen worden merkt dat andere beleggers te paniekerig geraakt door een (stevige) koersdaling. Door reageren. Een beleggingswijsheid is namelijk bewust kleinere posities te hanteren word je dat de bodem wordt gevormd als bijna mogelijke beleggingswinst inderdaad wel iedereen bearish is, of de paniek en onzekerkleiner, maar je voorkomt ook de kans op heid een hoogtepunt heeft bereikt. een grote zeperd, die naast financiële gevolgen ook mentale schade (zoals stress) toebrengt. Een ander belangrijk argument voor Omdat het moeilijk is zoiets subjectiefs als diversificatie is dat het de volatiliteit in je ‘stress’ of ‘angst’ te meten van andere beportefeuille laat afnemen, waardoor je min- leggers, moeten we hiervoor kijken naar inder grote bewegingen kent, wat het ook dicatoren die onzekerheid meten. Een goed minder stressvol maakt. voorbeeld hiervan zijn volatiliteitindices, die zijn gebaseerd op de impliciete (verwachte) volatiliteit van opties. De VIX index is één 6. Externaliseer je angst en stress. van de bekendste voorbeelden hiervan. Een Het zien, en herkennen, van angst en stress blik op deze grafiek ( http:// bij andere mensen helpt je om beter grip te stockcharts.com/h-sc/ui?

67

GannTrader Jaarboek 2010

s=$VIX&p=W&b=5&g=0&id=p43759710925 ) geeft je een indicatie hoeveel volatiliteit (en dus ‘onzekerheid’) andere beleggers en handelaren verwachten. Minder bekende alternatieven zijn de VSTOXX Index ( http:// www.stoxx.com/indices/ index_information.html?symbol=V2TX ), die gebaseerd is op de Euro STOXX 50 index, of de volatiliteitindex gebaseerd op onze eigen AEX ( http://www.euronext.com/trader/ charts/chartsAnalyses-2834-ENQS0011052147.html ).

in het verleden daarna? Daarnaast zou je zelfs, als je bijvoorbeeld een dagboek bijhoudt, de vorige keren dat je gestrest of gespannen was door koersdalingen kunnen relateren aan de koers van de volatiliteitindex. Zo kun je een beter beeld krijgen van hoe je reageert op koersdalingen: schiet je snel in de stress, of blijf je juist betrekkelijk kalm eronder? Vergeet daarnaast niet dat als jij je gestrest voelt, ook andere beleggers zitten te zweten (wat een volatiliteitindex je kan vertellen), wat interessante kansen kan geven. En wie weet is het zelfs nog wel mogelijk een volatiliteitindex op te nemen in je Naast dat deze indices je een blik geven op beleggingsstrategie, en zo een concrete mahoe andere marktparticipanten zich gedra- nier te hebben om te bepalen wanneer het gen, geeft een langere termijn blik ook meer beter is om even geen posities in te nemen. perspectief op de huidige situatie. Zo kun je ook je huidige emoties reframen en in 7. Backtest je strateeen ander daglicht gie. plaatsen: is het echt Als je je beleggingszo erg of zijn dergestrategie nog niet lijke volatiele periohebt getest op histoden in het verleden rische data, dan is wel voorgekomen? het een stuk moeilijEn wat gebeurde er ker (zo niet bijna on-

68

GannTrader Jaarboek 2010

mogelijk) om te weten hoe je strategie presteert tijdens koerscorrecties. Dit maakt een dergelijke gebeurtenis een stuk stressvoller, mede omdat je niet goed weet wat je kunt verwachten. Probeer daarom zoveel mogelijk data te verzamelen over je strategie, zodat je een beter beeld hebt van wat je staat te wachten in volatiele perioden. Daarnaast kun je ook aanpassingen maken in je strategie naar aanleiding van hoe de prestaties waren in vorige volatiele perioden.

8. Maak gebruik van relaxatie technieken. Als de stress, spanning, of andere emoties oplopen kan het helpen om bewust ontspanning op te zoeken. Een manier hiervoor is het gebruik van relaxatie technieken, zoals de deep muscle relaxation technique of meditatie.

De deep muscle relaxation technique is gebaseerd op het aanspannen en ontspannen van verschillende spieren in een bepaalde Als je een strategie hebt volgorde. Het voordeel waarbij je beoordelingsverhiervan is dat het snel kan mogen een belangrijke rol worden gedaan, het zowat speelt, en die dus niet goed overal kan, en direct kan kan worden geprogramworden ingezet als men meerd, zoek dan een manier zich gespannen voelt. De volgorde waarin om toch een beter beeld te krijgen van je men de spieren aanspant en ontspant vermethode over een langere termijn. Bekijk schilt, maar de hier onderstaande volgorde bijvoorbeeld oude koersgrafieken en maak wordt vaak gebruikt (met tussen haakjes het hier een analyse van, en wellicht dat je zogebied wat wordt ontspant, en waar de fodoende ook nog de kwaliteit van je analyses cus tijdens de beweging dus op ligt): kunt verbeteren.

69

GannTrader Jaarboek 2010









Het maken van een vuist (handen en Een andere manier om te ontspannen is meonderarmen), ditatie. Nee, geen paniek, ik bedoel niet het branden van wierrook, het zingen van mantMet de vingers de schouder aanrara’s of het zitten in een ongemakkelijke houken (boven armen), ding: dat is niet vereist om ervan te kunnen Schouders optrekken (schouders en ontspannen. Een eenvoudige en doeltreffennek), de manier is het tellen van je ademhalingen: Kin op de borst drukken (nek),



Lippen samendrukken (gezicht en mond),



Fronzen (voorhoofd),



Diep ademhalen en deze even inhouden (buik en borst),



Aanspannen buikspieren (buik),



Hak van je af drukken en tenen optrekken naar je hoofd, zonder je benen op te tillen (voeten en benen).

Span deze spieren voor enkele seconden aan, en laat ze daarna rustig ontspannen. Als je het prettig vindt kun je jezelf ook voorstellen dat bij het ontspannen van de spieren de spanning langzaam wegloopt of wegglijdt uit je lichaam.

70



Ga rechtop zitten in een comfortabele positie (dit mag op de grond zijn in kleermakerszit of lotushouding, maar een stoel is net zo geschikt. Let wel op dat je niet onderuit gezakt zit of ‘hangt’ in de stoel),



Sluit je ogen om je beter te kunnen concentreren,



Adem (door de neus) een paar keer diep in en langzaam uit,



Begin elke inademing en uitademing nu te tellen tot je 10 bereikt (adem in: 1, adem uit: 2, adem in: 3, etc.) Focus op je ademhaling, en als je merkt dat je ergens anders aan denkt, breng je aandacht dan weer terug naar je adem, en begin weer bij 1 te tellen.

GannTrader Jaarboek 2010

Beide methoden, de deep muscle relaxation technique en meditatie, hebben in verschillende onderzoeken hun nut bewezen bij het verminderen van spanningen en stress. Misschien dat ze je niet direct aanspreken, maar voor deze manier van ontspannen geldt hetzelfde als voor de andere manieren in dit artikel: probeer ze eens, en als ze werken: mooi. Doen ze dat niet, kies dan een andere manier uit.

9. Beweeg en let op je dieet. Eén van de belangrijkste manieren voor het verminderen van stress en ‘leegmaken’ van je hoofd is beweging. Het is hiervoor niet nodig om elke dag meerdere uren in een sportschool door te brengen; 20 tot 30 minuten beweging werkt al ontspannend. Door je gedachten te kunnen verzetten en de stress uit je te zweten ben je een stuk beter in staat om stressvolle gebeurtenissen het hoofd te bieden.

Ook een gezond dieet helpt bij het omgaan met stress. Probeer gezonder te eten, be-

wuster om te gaan met vet en ‘ongezond’ voedsel, en drink zeker niet teveel alcohol in een poging om de stress of spanning te verminderen.

10. Verminder drastisch je informatieconsumptie. Vooral tijdens perioden van grote volatiliteit hebben we de neiging om juist meer informatie te zoeken. Echter, in deze perioden is ook meer onzekerheid, ook onder analisten. Dit vergroot de kans dat je tegenstrijdige meningen tegenkomt, en dit, naast de ‘schreeuwerige’ koppen van mediaberichten, kunnen juist onze spanning en stress laten toenemen.

Verminder je informatieconsumptie dus, en realiseer je dat geen veel betere beleggingsbeslissingen maakt als je nog meer informatie, koersen, en meningen leest dan je normaal gesproken doet. Sterker nog, door de situatie teveel te willen analyseren wordt het juist moeilijker om een beslissing te maken, laat staan een tijdige beslissing. Biedt

71

GannTrader Jaarboek 2010

dus weerstand tegen deze illusie van controle door op onzekere momenten nog meer informatie te zoeken, en blijf dezelfde informatiebronnen gebruiken die je voorheen ook raadpleegde. Dit voorkomt dat je verlamd wordt door teveel aan informatie en het verminderd bovendien ook je twijfel. Vergeet niet: in volatiele marktomstandigheden heeft een snelle beslissing de voorkeur boven een trage en onzekere beslissing. Vraag jezelf ook af hoeveel indicatoren je nodig hebt: weegt die paar procentpunten hogere winpercentage op tegen de extra hoeveelheid tegenstrijdige signalen?

11. Doe iets leuks elke dag. Beleggen is voor veel mensen meer dan ‘zomaar’ een hobby. En terecht natuurlijk, want het is een ronduit fascinerend onderwerp. Helaas zit hierin ook meteen een gro-

te valkuil, want door erg op te gaan in beleggen vergeten we soms nogal eens dat er nog meer in het leven is. Vooral bij volatiele marktomstandigheden is het verleidelijk onze intensiteit van beleggen nog meer te vergroten, mede omdat er wellicht interessante kansen zich voordoen maar ook omdat zulke omstandigheden meestal erg fascinerend zijn.

Dit maakt ons echter wel gevoeliger voor stress en spanning als het beleggen even tegenzit of als de markt plotseling 180 graden draait. Probeer daarom elke dag iets leuks te doen wat niet met beleggen te maken heeft. Besteed aandacht aan familie en vrienden, pak een hobby op, ga een sport doen: wat het ook is, vooral in volatiele markten is het belangrijk dat je even ‘loskomt’ van de beurs. Dit voorkomt ook dat er teveel van je eigenwaarde in beleggen wordt gestoken, wat het makke-

72

GannTrader Jaarboek 2010

lijker maakt om met beleggingstegenslagen om te gaan.

door de markt (en bijvoorbeeld vrienden) te willen laten zien dat de belegging in aandeel XYZ wel een goed idee was.

Probeer dus je perspectief te behouden; het is ‘maar’ geld, en het leven is meer dan alleen maar beleggen. En wie weet doe je bij deze andere activiteiten nog wel kennis of vaardigheden op die je kunt toepassen bij beleggen. Zo heeft de beroemde belegger Peter Lynch, van het Fidelity Magellan beleggingsfonds, zijn beste beleggingsideeën opgedaan terwijl hij het aan het winkelen was of aan het praten met vrienden.

Vraag jezelf ook af of je huidige strategie nog wel aansluit bij je karakter. Zat je bijvoorbeeld zwaar onder de stress, dan kan het misschien een goed idee zijn om naar conservatievere beleggingen te kijken. Bleef je koel eronder, dan is dat wellicht een indicatie dat je in staat bent om met een deel van je portefeuille meer risico te nemen. Volatiele marktomstandigheden geven ons leerzame ervaringen, zowel op het gebied van hoe onze beleggingsstrategie presteert Wat te doen naderhand? maar ook informatie hoe wijzelf reageren op Stressvolle koersdalingen komen ook weer koersdalingen. Maak gebruik van deze opgedane inzichten om ervoor te zorgen dat je ten einde, en mocht je portefeuille een (stevig) verlies hebben opgelopen, hou dan door de volgende volatiele periode makkelijmet enkele dingen rekening. Allereerst hoef ker doorheen komt. je niet het geld op dezelfde manier terug te verdienen. Geld verloren in opties hoeft niet te worden terugverdiend met opties, maar Als je zelfvertrouwen in je vaardigheden als belegger een knauw heeft gekregen, neem misschien passen minder risicovolle belegdan kleine stappen om weer te beginnen na gingen wel beter bij je. Kijk ook uit dat je een stevige koersdaling. Probeer niet niet probeert je ‘gelijk’ te willen behalen,

73

GannTrader Jaarboek 2010

meteen weer te beleggen met posities van dezelfde omvang als je daarvoor deed; dit voorkomt dat je bij een korte correctie weer flink in de stress schiet. Neem ook andere stappen om weer vertrouwen in je vaardigheden als belegger te krijgen. Hierbij valt te denken aan het opdoen van meer kennis, het een tijdje met virtueel geld oefenen, en het bijschaven van je beleggingsstrategie. Kijk ook hoe andere bekende en minder bekende beleggers en analisten door de volatiele periode zijn gekomen, en trek lessen uit hun ervaringen.

Concluderend. In dit artikel hebben we verschillende manieren bekeken om te voorkomen dat acute stress als gevolg van een koersdaling omslaat in chronische stress. Er zijn meerdere uiteenlopende manieren om de impact van stress op beleggen te beperken, variërend van psychologische technieken tot het bijschaven van je beleggingsstrategie. Kies enkele methoden uit die je aanspreken, ga ermee aan de slag, en maak 2010 een meer ontspannen jaar!

74

GannTrader biedt een brede range van analyserapporten aan beleggers. De rapporten zijn alle toonaangevend in hun analysemethodiek. GannTrader Jaarboek 2010

GannTrader Brains & Analysis is een uitgebreid professioneel wekelijks analyserapport (plus midweekse rapport)waarbij het accent ligt op zowel Technische Analyse (Waar en Wanneer kopen/verkopen) als Fundamentele Analyse (Vlijmscherpe achtergrondartikelen) en verder ook nog Psychologische aspecten (Ken jezelf als belegger)

WaveRider is een uitgebreid wekelijks analyserapport (15- 20 pagina's). Aan de hand van analysemethodieken ontwikkeld door Gann en Jim Sloman gecombineerd met enkele unieke astrologische analyses die onze analist Tjerk zelf heeft ontwikkeld, krijgt u iedere week een diepgaande opbouwende analyse voorgeschoteld. Het accent ligt op tijdanalyses. Waar zullen de markten een draaipunt maken (van stijgend naar dalend of omgekeerd)?

De Zon, de Maan en Uw Beleggingen' is een 2-wekelijks analyserapport dat bijzonder waardevol is voor zogenaamde Swingtraders. Onze analist Elmer Hogervorst heeft zich gespecialiseerd in een beleggingstechniek van Robert Taylor die gebaseerd is op de zwaartekracht. Net zoals hierdoor eb en vloed ontstaat heeft zwaartekracht ook invloed op de emoties van mensen. Zoals bekend hebben emoties (hebzucht, angst etc.) invloed op het gedrag van beleggers en dus ook op financiële markten.

GannTrader Optiecursus De cursus Berekend Beleggen is een unieke combinatie van leren beleggen met geavanceerde optieconstructies en over de schouder meekijken van Jan van Gemeren, een ervaren optiebelegger en voormalig vermogensbeheerder. Het is een 'rustige' strategie die maandelijks wordt opgebouwd en regelmatig wordt bijgesteld. Iedereen kan het maar het is belangrijk bepaalde inzichten te hebben, goed money-management te beheersen en regelmatig de positie aan te passen. U kunt ieder moment starten met de cursus

Meer info op www.ganntrader.org

75