ΤΕΥΧΟΣ 25 Α' ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2013 ΤΙΜΗ 2,5€
25 25
Η ΑΛΗΘΕΙΑ ΟΠΩΣ ΕΙΝΑΙ / Η ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΑ ΟΠΩΣ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΙΝΑΙ
Από τον Κώστα Βαξεβάνη
Αποκάλυψη
Το «εξαφανισμένο» πόρισμα της Τράπεζας της Ελλάδoς
Μνημόνιο
Τι ετοιμάζει το ΔΝΤ για την Κύπρο
ΑΤΤΙΛΑΣ 3 Πως κατερρευσε η κυπρος
Εκδότης
Κώστας Βαξεβάνης Αρχισυντάκτρια
Βιβή Μπλούτσου Αρθρογράφοι Θανάσης Καρτερός Γιάννης Βαρουφάκης Art Direction gramma
4 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2013
TΕΥΧΟΣ 25
Ατελιέ Τζένη Αναστασοπούλου Διόρθωση Ανδρονίκη Μαστοράκη Εμπορική Διεύθυνση Χαράλαμπος Παπαδάτος Αρχεία Φωτογραφιών Eurokinissi AE Εκτύπωση Χαϊδεμένος ΑΕΒΕ Εταιρία Το Κουτί της Πανδώρας ΕΕ Διεύθυνση Αναχωρητών 8Α Άνοιξη 14569, Αττική Τηλέφωνο 210 621 7990 Φαξ 210 621 7992 E-mail
[email protected] Διανομή Πρακτορείο ΕΥΡΩΠΗ ΑΕ Υπεύθυνος κυκλοφορίας Παναγιώτης Πασπαλιάρης Συνδρομές
210 621 7990
περιεχόμενα 16-17 12
Upόψεις Το Νέο Κυπριακό
Ο Αττίλας 3 έχει πρόσωπο τραπεζίτη
18 21
28 30 34 36 40 46 52 59 62 65
*
Το επόμενο Hot Doc στα περίπτερα και στο internet στις 18 Απριλίου και κάθε δεύτερη Πέμπτη
Ανδρέας Βγενόπουλος Άγγελος Αθηνών, διάβολος Λευκωσίας MIG Ο κύκλος των χαμένων δανειοληπτών
Αποκάλυψη Το «εξαφανισμένο» πόρισμα της Τράπεζας της Ελλάδoς Ευθύνες Τυφλή Δικαιοσύνη, ανοιχτομάτες Τραπεζίτες «αθωώνουν» Βγενόπουλο Γιώργος Προβόπουλος Τραπεζίτης για εξαγωγή; Κύπρος Αθρόα αγορά ελληνικών ομολόγων … και ας πάνε να κουρευτούν Μνημόνιο Τι ετοιμάζει το ΔΝΤ για την Κύπρο Upόψεις Έρχεται κούρεμα στις ελληνικές καταθέσεις; Χρηματιστήριο Αθηνών Η Πειραιώς «έπαιζε» και η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς έκανε πως δεν έβλεπε Ολιγάρχες Απ' τη Ρωσία με χρήμα Συρία Το ανθρώπινο δράμα πίσω από τα παιχνίδια της διεθνούς διπλωματίας Διαδίκτυο ToR: Ο δρόμος του κρεμμυδιού
210 621 7990
Βρείτε το ηλεκτρονικό Hot Doc στο www.hotdoc.gr
editorial Του Κώστα Βαξεβάνη
Τι Τύπος είσαι;
Δ
εν θα έγραφα ένα ακόμη κείμενο για τον Τύπο, αν ο Σταύρος Ψυχάρης, αυτός ο μέγας μάγιστρος των οφικίων και των τεσσάρων ιερών σκρινίων του ελληνικού Τύπου δεν δημοσιοποιούσε μια επιστολή για να υπερασπιστεί τον προφυλακισμένο και «αδικημένο» Γιώργο Κουρή. Προσωπικά δεν θεωρώ πως υπάρχει άνθρωπος που μπορεί να αδικήσει το τέρας του αυριανισμού που μεταμορφώθηκε στην πεντάμορφη της δημοκρατίας χοροπηδώντας πάνω σε όλα τα χορηγικά προγράμματα, τις πολιτικές επιδοτήσεις και τις δανειακές συμβάσεις με τις τράπεζες. Αλλά το θέμα δεν είναι η ιστορία και οι μεταλλάξεις του αυριανισμού από τον φασίζοντα λαϊκισμό ως τον επιδοτούμενο λαϊκό φιλελευθερισμό. Στην επιστολή του, ο Σταύρος Ψυχάρης, αφού διαβεβαιώνει πως δεν ήταν ο Κουρής το αφεντικό του ALTER που ροκάνισε τα δάνεια και εξαπάτησε τους εργαζόμενους, αλλά ο Γιαννίκος, καταλήγει με ένα καθόλου τιμητικό συμπέρασμα για τον Κουρή: «Βεβαίως ένας κακεντρεχής θα έλεγε ότι... καλά να πάθεις, αφού εσύ εγκατέλειψες από ετών τον σταθμό στην τύχη του, ο δε υιός σου εγκατέλειψε όλα τα άλλα για να ασχολείται με τη Real News. Ελπίζω ότι το δικαστήριο θα καταλάβει αμέσως πόσο αφελής είσαι». Ένας αδαής θα έβλεπε ακόμη και κακεντρέχεια και ένα χτύπημα
6 • HOTDOC. • 4 Απριλίου 2013
κάτω απ' τη μέση του Γιώργου Κουρή. Η πραγματικότητα όμως είναι πως απλώς επιχειρείται η δημιουργία ενός προφίλ, κλίματος, που εμφανίζει τον Κουρή ως ένα ράθυμο και αφελή άνθρωπο. Η νομική χρησιμότητα αυτού του κλίματος είναι προφανής. Αφού κανένας δεν μπορεί να υποστηρίξει πως είναι καλός άνθρωπος, ούτε αυτοί οι συνέταιροί του, ας εμφανίσουμε την εικόνα του αφελούς και εξαπατηθέντα. Ο Τύπος, και οι άνθρωποί του φυσικά, αρκετές φορές, εκτός από όργανα διαστρέβλωσης ή προπαγάνδας, αποκτούν μια πολύ σημαντική ιδιότητα. Γίνονται το κλιματιστικό της εξουσίας και των συμφερόντων. Διαμορφώνουν το κλίμα όπου αυτά μπορούν να ευδοκιμούν με ασφάλεια, χωρίς να απειλούνται. Μια και στο τεύχος αυτό έχει την τιμητική του ο Ανδρέας Βγενόπουλος, να θυμίσουμε πως ο άγνωστος δικηγόρος έγινε ξαφνικά ένας πασίγνωστος επιχειρηματίας όταν τα ΜΜΕ άρχισαν να διαμορφώνουν το κλίμα που ούτε λίγο ούτε πολύ άφηνε να εννοηθεί πως κακώς που δεν το ξέραμε. Όταν ο Βγενόπουλος διαμόρφωνε έναν οικονομικό γίγαντα με δανεικά λεφτά από τις τράπεζες στις οποίες ως μέτοχος ασκούσε επιρροή, όταν δημιουργούσε ένα επικίνδυνο χρηματοπιστωτικό μόρφωμα πέρα από κάθε τραπεζική λογική, ο Τύπος σε Ελλάδα και Κύπρο το εμφάνιζε ως φαινόμενο ευημερίας. Ως ένα
επιχειρηματικό θαύμα. Έτσι και κάθε φωνή που απαιτούσε έλεγχο, έπεφτε στο κενό. Στο ίδιο εύκρατο κλίμα αναπτύχθηκε και το φαινόμενο Λαυρεντιάδη. Ο επιχειρηματίας «από το πουθενά», ο οποίος αγόρασε μετοχές από όλα τα ΜΜΕ της χώρας, μετατράπηκε με τον αυτοματισμό της στρατευμένης επικοινωνίας σε «επιχειρηματία της χρονιάς», «οραματιστή της οικονομίας» και βέβαια, επειδή την εποχή εκείνη ήταν chic, σε «προσκυνητή του Βατοπεδίου που δέχτηκε την ευεργεσία της Παναγίας». Με τον ίδιο τρόπο ο Τύπος έχει δημιουργήσει καταλληλότερους πρωθυπουργούς από τα ξίγκια της ραθυμίας, επικοινωνιακούς υπουργούς από τα ρετάλια του εμπειρισμού και της αγραμματοσύνης, θαυματουργούς μετρ της οικονομίας από τους κατιμάδες που δεν πέρασαν καν στα ελληνικά πανεπιστήμια και πλήρωσαν για ένα πτυχίο στο υπερπέραν του εξωτερικού. Τα κλιματιστικά της εξουσίας, αυτοί οι ευφάνταστοι τύποι του ελληνικού Τύπου, δουλεύουν στο φουλ για να διαμορφώσουν το κλίμα, στο οποίο θα αναπτυχθούν ο φόβος και η ανεκτικότητα σε μια εποχή καταστροφής. Και διαμορφώνουν προφανώς το προφίλ των μελλοντικών ηρώων της σωτηρίας. Μέσα σ' αυτό το κλίμα, το αβανταδόρικο γράμμα Ψυχάρη προς τον Κουρή έχει μια γοητεία. Θυμίζει τα γερόντια που, συζητώντας για τον έρωτα, σχεδόν πιστεύουν πως είναι εραστές.
HOTDOC. • 4 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2013 • 7
Τι είπες τώρα!
νι λουσκό ρ ματος μ ό κ πε οΜ τικού ρ
ργόπουλος Βασίλης Παπαγεω /03/13 Iσοβίτης, μέσα από
τη φυλακή, 29
μου για την πόλη Έδωσα την ψυχή χωρίς κανένα μου και την πατρίδα όφελος, χωρίς ικό ωπ οσ πρ απολύτως λλαγμα. τά αν να νέ να ζητήσω κα από τίποτε. κη άγ αν τε Δεν είχα άλλωσ σο τό α όλ ε Ο Θεός μου τα έδωσ ι αγάπη και κα ξα δό ι Κα . ρα απλόχε μου έδωσε, οικονομική άνεσηα; ύσ τι άλλο να ζητο
Σίλβις του συντηρητάσσεται υπέ ,
Ηγέτη ωτηθείς εάν θυπουργού ω ρ PdL , ε νοκράτη πρ χ ε τ ς ό εν /2013 ία 29/03 μπειρ
ε τε τηνατισμό ζόμασ μ Χρεια ν επαγγελ και τοολιτικής. ζεστε της π χρειά στο σεξ ύ ο π ι α αι πού κ σμό κ Εσείς αγγελματι τον επ
Απ' το Θεό τίποτα. … Απ’ τον Δήμο όμως
ου Γρηγόρης Αρναούτογλ διαίο Παρουσιαστής, σε εβδομα περιοδικό, 29/03/2013
οτα. Δεν λέω ποτέ όχι για τίπ Κάτι έχουμε καταλάβει
Γιώργος
Παρουσια Παπαδάκης στής, στη ν εκ στον ΑΝΤ 1, 29/03/2 πομπή του 013
Φρα
Γάλλο νσουά ς συνέ πρόεδρο Ολάντ ντευ ξη στ ς, σε τηλ ε ο Fra nce, οπτική Η λιτ 2 8/03 ό τ στην ητα θα /201 3 έκ ο
ρηξη .
Και ε σε
ίς ΣΥ
Με τον Ζ τρόπους αμπούνη και καλο η κρίση. δεν αντιμετωπίζε ύς ται Να ξανακ επειγόντ αλέσετε Κασιδιά ρη ως!
δηγή σε
ι
ΡΙΖΑ
;
Μητέρα Ριζάι μερο θρίλερ
Βαγγέλης Μαρινάκης
Πρόεδρος ΠΑΕ Ολυμπιακού , μιλώντας στους κατόχους διαρ κείας, 28/03/2013
Είμαι ο τελευταίος πρόεδ που θα ματώσει οικονομικρος ά. Χρειάζεται ένας Μαριν
ΑΚΗΣ
ης
ηδάκ ξελίξεις Χατζξης, για τις ε2013 3/ , 21/0 η ΝΕΤ
άπτυ Κωστής ός Αν ργ Υπου ύπρο, στ Κ ν η τ σ
ε τις προ μση. ύ Κ ν στη ι εξαίρε ε τις γινε μ α Ό,τι έθέσεις είν ρόβλημα κατα πάρχει ππεζες. Δεν υνικές τρά η ελλη ς αίρεσ ια εξ τε και σει μ ς ώ σ χ α υ τ σ ί υ ε Ε ώρα στη χ
Γ
ης r, ατίδ , στο twitte Κ ς Κ ο Ε ιώργ στής Α ισμό,
τ ι χαιρε σφαιρ Ποδο ναζιστικό ν α για το 2013 Δεν θ / σμό. μαίνει 17/03 φασι
ι τον ερα ότι σηιπτώσεις νομα Σιχαί ανα αν ήξέρω τις επτέ. το έκ τέτοιο. Ξ έκανα πο κάτι εν θα το να ες και δ ίσετε ούμπ α αρχτις κωλοτ ν ι α μ ι Εύχο νεστε κα ί σιχα
Δήμητρ
Ηθοποιός, α Ματσούκα στο Όλα Μ 25/03/20 πάχαλο, 13
Εγώ δεν απωθημέέχω απωθημένα ρ Αν λοιπόννα συναντήσεων όλων, θέτης πο με φώναζε ένας έχω. θα έκανα υ θαύμαζα πολύ, σκηνο ό,τι θέλε ι. Κώστας Β σκηνοθέ αξεβάνης, της
διή Δηλώσεις μετά το νδρίνου, στις φυλακές Μαλα 3 01 18/03/2
ρήφανη Η Αλβανία είναι πε υ. μο γιο ν το για Βενιζέλο, Και εμείς για τον ε θέμα υμ αλλά δεν το κάνο
γκ ντιν ν, ν Ρέ της Κομισιόν
ος Βίβια ρόεδρ
13 λλο 3/20 το μέ Αντιπ ήτηση για ΔΕΘ, 24/0 ζ σε συ ρώπης στη το υ Ε ς ι. Δεν νός και η τ ο πάμα
. Λυ ίναι γεγ μαζί για ε έρετε ε Υποφ τε. Όμωςπεράσουμη. α ζ ο αξί ει να τ την κρίσ πρέπ είτε από αι. υπάμ να βγ Λ . ε τ έρε υποφ ΔΕΝ ο αξίζατε Δεν τ
HOTDOC. • 4 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2013 • 9
Upόψεις Του Δευκαλίωνος
Δραχμούλα… Σ Έγιναν πολλά τις τελευταίες 15 ημέρες. Ο βασικός νόμος του καπιταλισμού καταπατήθηκε και παραβιάστηκε βίαια. Όμως, την καταπάτηση και παραβίαση του νόμου δεν την έκαναν κάποιοι ακραίοι κομμουνιστές, αλλά οι πιο ένθερμοι καπιταλιστές, οι ακραίοι νεοφιλελεύθεροι της ΕΕ.
10 • HOTDOC. • 4 Απριλίου 2013
ενάριο επιστημονικής φαντασίας; Φυσικά όχι. Η ΕΕ αποφάσισε το «κούρεμα» κατά 10% των καταθέσεων στην Κύπρο. Μετά το ηχηρό ΟΧΙ της κυπριακής Βουλής για γενικό «κούρεμα» των καταθέσεων κατά 10%, η ΕΕ άλλαξε την απόφασή της. «Κουρεύτηκαν» μόνο οι καταθέσεις πάνω από 100.000 ευρώ και μόνο στην Τράπεζα Κύπρου. Με την ίδια απόφαση χάθηκαν οι καταθέσεις στη Λαϊκή Τράπεζα. Με απόλυτα αντικειμενικούς όρους, η ανακοίνωση της πρώτης απόφασης της ΕΕ είχε ως αποτέλεσμα την καταστροφή του βασικού πυλώνα της κυπριακής οικονομίας, που ήταν ως γνωστόν ο τομέας παροχής χρηματοοικονομικών υπηρεσιών. Άρα το ΟΧΙ της κυπριακής Βουλής είχε ως αντικειμενικό στόχο να περιορίσει την οικονομική ζημιά των καταθετών. Ας δούμε λοιπόν τι πέτυχε η κυπριακή Βουλή: Γλίτωσαν οι καταθέτες με καταθέσεις μικρότερες των 100.000 ευρώ. Γλίτωσαν οι καταθέτες που είχαν καταθέσεις στις συνεταιριστικές και στα υποκαταστήματα των ξένων τραπεζών Σώθηκαν οι συνεταιριστικές τράπεζες – μοχλός οικονομικής ανάπτυξης στα δύσκολα χρόνια που έρχονται για την Κύπρο. Καταρχάς δεν υπάρχει καμία αμφιβολία για εμάς ότι η Γερμανία επέβαλε αυτή την απόφαση στην ΕΕ προκειμένου να προκύψει τραπεζική αναταραχή και να υποτιμηθεί το ευρώ έναντι του δολαρίου. Έχουμε αναφερθεί πάρα πολλές φορές στο πόσο απαραίτητη και πολύτιμη είναι για το βορειοευρωπαϊκό βιομηχανικό κατεστημένο μια τέτοια υποτίμηση. Δεύτερος σημαντικός λόγος που η Γερμανία επέβαλε τη συγκεκριμένη απόφαση στην ΕΕ είναι η υφαρπαγή καταθετών. Όμως, υπάρχει και ένας πολύ σημαντικός αντίλογος. Θα επανέλθουμε σε αυτό που αναφέραμε στην αρχή. Ότι παραβιάστηκε ο βασικός νόμος του καπιταλισμού. Τι λέει όμως αυτός ο νόμος; Αναγκαίος και ικανός νόμος για να υπάρχει και να λειτουργεί ο καπιταλισμός
είναι η ακράδαντη εμπιστοσύνη και πίστη ότι οι καταθέσεις δεν θα χαθούν. Αυτός ο νόμος παραβιάστηκε με τις πρόσφατες αποφάσεις της ΕΕ. Ακόμα και οι πλέον καλοπροαίρετοι έπαψαν να έχουν πίστη στην ΕΕ μετά τις πρόσφατες και υπέρ του «κουρέματος» δημόσιες δηλώσεις των υπευθύνων της. Οι πρόσφατες αποφάσεις της είναι πλέον επίσημη πολιτική. Σε όποια χώρα υπάρχει δημοσιονομικό ή τραπεζικό πρόβλημα θα μπαίνει χέρι στις καταθέσεις. Στην οικονομία τα αποτελέσματα της οποιασδήποτε πολιτικής δεν φαίνονται άμεσα. Όμως, όταν γίνουν ορατά, δεν υπάρχει δρόμος επιστροφής. Τι θα συμβεί λοιπόν με τη συγκεκριμένη πολιτική; Οι καταθέσεις θα φύγουν από τις τράπεζες του ευρωσυστήματος και θα πάνε στη Μεγάλη Βρετανία και στις ΗΠΑ. Εκεί ο καπιταλισμός λειτουργεί ακόμη με τους κανόνες που έχουν θεσπιστεί εδώ και αιώνες. Ορθά προβλέπουν οι άφρονες Γερμανοί ότι αυτή η μεταφορά καταθέσεων θα υποτιμήσει το ευρώ έναντι του δολαρίου. Θα πουλήσουν οι Γερμανοί BMW και Mercedes και θα σώσουν τα εργοστάσιά τους. Όμως αυτό θα είναι ένα πρόσκαιρο αποτέλεσμα. Γιατί την επόμενη φορά που θα πάνε να βάλουν χέρι σε καταθέσεις για να θεραπεύσουν ένα δημοσιονομικό ή τραπεζικό πρόβλημα δεν θα βρούνε αυτά που χρειάζονται. Και τότε τι θα γίνει; Φτηνά δανεικά δεν θα μπορούν να βρουν και νόμισμα δεν μπορούν να τυπώσουν γιατί φρόντισαν με τις μνημονιακές πολιτικές να καταστρέψουν την αγορά ομολόγων. Υπεραξίες από την ακίνητη περιουσία δεν μπορούν να φορολογήσουν γιατί οι μνημονιακές πολιτικές μείωσαν δραματικά τις τιμές των ακινήτων. Πού θα βρούνε λοιπόν τα απαραίτητα χρήματα; Δεν έχουν πρόβλημα. Να σωθεί το ευρώ και ας πεθάνουν από την πείνα και την ανέχεια οι άνθρωποι. Τι θα απαντήσουμε όλοι εμείς που κινδυνεύουμε; «Δραχμούλα…»
HOTDOC. • 4 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2013 • 11
Upόψεις
Το Νέο Κυπριακό Οι εξελίξεις στην Κύπρο αλλάζουν το σκηνικό της ευρωζωνικής κρίσης που, μην ξεχνάμε, ξεκίνησε στον τραπεζικό τομέα των ανεπτυγμένων κρατών. Η απάντηση της ευρωζώνης στην τραπεζική κρίση, μετά τη μετάστασή της στη σφαίρα του δημόσιου χρέους (καθώς τα κράτη επωμίστηκαν τις τραπεζικές ζημίες), ήταν η μνημονιακή πολιτική που ασκήθηκε πρώτα στην Ελλάδα, μετά στην Ιρλανδία κλπ. Αυτή η πολιτική σηματοδότησε την αθέτηση συμβολαίων τιμής μεταξύ των ελλειμματικών κρατών-μελών και των πολιτών τους. Κουρεύτηκαν συνταξιούχοι, κουρεύτηκαν επιδόματα, κουρεύτηκαν φορολογούμενοι. Πολύ γρήγορα όμως άρχισε να κουρεύεται ολόκληρο το κράτος πρόνοιας σε όλη την Ευρώπη, αλλού περισσότερο (στις ελλειμματικές χώρες) αλλού λιγότερο (στις πλεονασματικές χώρες). Έτσι η ύφεση φούντωσε, επιδεινώνοντας την κρίση παντού. Αποτέλεσμα ήταν η αρχική μνημονιακή πολιτική να αποσταθεροποιήσει περισσότερο την ευρωζώνη και να γεννήσει τα πρώτα κρούσματα κουρέματος ομολογιούχων, με το δικό μας PSI, το οποίο σχεδιάστηκε για να ελαχιστοποιήσει τη ζημία των τραπεζών και να την μετακυλήσει στους ιδιώτες.
Του Γιάννη Βαρουφάκη
12 • HOTDOC. • 4 Απριλίου 2013
Κ
άθε φορά που εφαρμόζεται μια τοξική «λύση», κάτι που αντανακλά τη μόνιμη άρνηση της Ευρώπης να αποδεχτεί πως η κρίση είναι συστημική και απαιτεί συστημικές παρεμβάσεις, η Ευρώπη μεγεθύνει την ένταση και έκταση της κρίσης. Εξαρχής διαφαινόταν ότι, με κάθε τέτοια μεγέθυνση του προβλήματος, η επόμενη «λύση» φέρνει το κοινό νόμισμα ένα βήμα πιο κοντά στην κατάργηση. Το Νέο Κυπριακό, και η «λύση» που επιλέχτηκε, αποδείχτηκε το στάχυ που έσπασε την πλάτη του γαϊδάρου: Καθώς τα διάφορα κουρέματα χτύπησαν για πρώτη φορά τους καταθέτες, έχουμε μια νέα σημαδιακή μετάσταση της ευρωζωνικής κρίσης, καθώς παρατηρήσαμε τον πρώτο, ουσιαστικό, ακρωτηριασμό της. Η Κύπρος, απλά, δεν έχει πλέον το ευρώ ως νόμισμα. Έχει ένα ευρώ διαφορετικό από τα άλλα, μικρότερης αξίας.
Τα αίτια του Νέου Κυπριακού Λέγεται ότι η πτώχευση της Κύπρου οφείλεται στις επενδύσεις των τραπεζών της στο ελληνικό δημόσιο χρέος, του οποίου η καθίζηση (ιδίως με το PSI των αρχών του 2012) ήταν η αρχή του μεγάλου κακού. Δεν είναι όμως έτσι. Αν και, προφανώς, το κυπριακό τραπεζικό σύστημα κλονίστηκε από το κούρεμα των ομολόγων του ελληνικού δημοσίου, τα αίτια των δεινών που βιώνει σήμερα η Κύπρος πρέπει να αναζητηθούν αλλού. Και, συγκεκριμένα, πρέπει να αναζητηθούν επί κυπριακού εδάφους. Το 2011, σύμφωνα με επίσημα κυπριακά στοιχεία, από τους 862.000 κατοίκους της Κυπριακής Δημοκρατίας οι 434.236 συγκαταλέγονταν στο ενεργό εργατικό δυναμικό (δηλαδή είτε εργάζονταν είτε έψαχναν για δουλειά) και μόνο 33.951 ήταν οι άνεργοι. Τρεις μήνες μετά, τον Μάρτιο του 2012, ο αριθμός των ανέργων
είχε ήδη αυξηθεί κατά το ήμισυ, στους 48.166, δηλαδή η ανεργία είχε εκτιναχτεί στο 11,1%, από εκεί που πριν μερικά χρόνια κυμαινόταν κάτω του 4%. Είναι κάτι παραπάνω από προφανές ότι μια τέτοια αύξηση δεν οφειλόταν στο PSI που χτύπησε τις τράπεζες λίγο αργότερα. Τα αίτια της κρίσης ήταν άλλα. Τι συνέβη λοιπόν; Αν αναλύσουμε τα στατιστικά στοιχεία ως προς την κατανομή της αυξημένης ανεργίας μεταξύ οικονομικών κλάδων, παρατηρούμε αμέσως ότι η μεγαλύτερη αύξηση προέκυψε στον κλάδο της οικοδομής, όπου η απασχόληση μειώθηκε κατά 12,5% την περίοδο 2009-2011. Αν επιπλέον ρίξουμε μια ματιά στον ρυθμό ανάπτυξης της οικοδομής στην Κύπρο από τότε που η χώρα εισήλθε στην ευρωζώνη, θα παρατηρήσουμε ρυθμούς αντίστοιχους με εκείνους της φούσκας στην αγορά ακινήτων της Ιρλανδίας την περίοδο 2002-2008. Είναι ξεκάθαρο ότι, όπως και στην Ιρλανδία, η οικονομική άνθηση του νησιού οφειλόταν, ως επί το πλείστον, στην εισροή κεφαλαίων στην αγορά ακινήτων. Αυτή η εισροή είχε δύο αποτελέσματα: Πρώτον, εργαζόμενοι και επιχειρηματίες του κλάδου της οικοδομής και παραπλήσιων δραστηριοτήτων είδαν
Όπως πάντα συμβαίνει με τις φούσκες, η μεγαλύτερη τιμωρία τους είναι η εγγύηση πως κάποια στιγμή θα σκάσουν
τα εισοδήματά τους να φουσκώνουν. Δεύτερον, η αύξηση των τιμών των ακινήτων έδωσε μια αίσθηση πλούτου στους υπολοίπους, με αποτέλεσμα να νιώθουν πιο «έτοιμοι» να δανειστούν από τις τράπεζες για καταναλωτικές αγορές (χρησιμοποιώντας τις αυξανόμενες αξίες των ακινήτων τους ως τραπεζικά εχέγγυα). Όπως πάντα συμβαίνει με τις φούσκες, η μεγαλύτερη τιμωρία τους είναι η εγγύηση πως κάποια στιγμή θα σκάσουν. Όταν κατέστη φανερό ότι η ευρωζώνη μπαίνει σε μια διαδικασία σειριακής καθίζησης αδύναμων κρατών και των τραπεζικών συστημάτων που βασίζονται πάνω τους (μια ακολουθία που ξεκίνησε από την Ελλάδα και έφτασε στην Κύπρο του Ατλαντικού – την Ιρλανδία), τα κεφάλαια που είχαν εισρεύσει στην αγορά ακινήτων μέσω των κυπριακών τραπεζών εξαφανίστηκαν – εγκατέλειψαν το νησί. Πού πήγαν; Ποια ήταν αυτά τα κεφάλαια; Σε ποιούς ανήκαν; Στην περίπτωση της Ιρλανδίας, που είναι σχεδόν πανομοιότυπη με της Κύπρου (καθώς η ανάπτυξη βασίστηκε σε κεφάλαια που εισέρρευσαν στην αγορά ακινήτων λόγω ευρώ και λόγω χαμηλού φορολογικού συντελεστή – 12,5% στην Ιρλανδία, 10% στην Κύπρο), τα κεφάλαια ήταν γερμανικά. Στην περίπτωση της Κύπρου; Πριν απαντήσω στο ερώτημα, να σας θυμίσω ότι τον Οκτώβρη του 2010 επισκέφτηκε τη Μεγαλόνησο ο πρόεδρος της Ρωσίας, Ντμίτρι Μεντβέντεφ. Το γραφείο Τύπου του, πριν την επίσκεψή, είχε σημειώσει (για να δικαιολογήσει το ταξίδι εκείνο) ότι η Κυπριακή Δημοκρατία ήταν ο μεγαλύτερος ξένος επενδυτής στη Ρωσία. Μεγαλύτερος ακόμη και από τη Γερμανία, την Ολλανδία, το Λουξεμβούργο! Είναι δυνατόν; Κι όμως, ήταν. Πράγματι, στο πρώτο εξάμηνο του 2010 ένα τσουνάμι
HOTDOC. • 4 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2013 • 13
Upόψεις
κεφαλαίων κατευθύνθηκε από την Κύπρο προς τη Ρωσία. Βέβαια, επρόκειτο για χρήματα Ρώσων τα οποία είχαν καταθέσει προηγουμένως στην Κύπρο για δύο λόγους: Επειδή προσπαθούσαν να «αποδράσουν» από τη Ρωσία (και τα πλοκάμια του καθεστώτος Πούτιν) και επειδή ένιωθαν ασφάλεια να τοποθετούνται σε μια χώρα της ευρωζώνης με χαλαρό όμως εποπτικό μηχανισμό όσον αφορά τις τράπεζες (και συγκεκριμένα,το ξέπλυμα μαύρου χρήματος). Εν συντομία, τα χρήματα των Ρώσων ολιγαρχών που είχαν βρει καταφύγιο στο κυπριακό τραπεζικό σύστημα, με αποτέλεσμα τη φούσκα στην αγορά ακινήτων του νησιού, μετανάστευσαν ξανά προς τη μητέρα Ρωσία όταν οι ολιγάρχες έχασαν την εμπιστοσύνη τους στην ευρωζώνη. Δεδομένου ότι τα ποσά των ρώσων ολιγαρχών που βρίσκονταν στις τράπεζες της Κύπρου ανέρχονταν στο 150% του ΑΕΠ της Κυπριακής Δημοκρατίας, δεν υπήρχε καμία περίπτωση να μην καταρρεύσει, αρχικά, το τραπεζικό σύστημα της Κύπρου και, σε δεύτερη φάση, το κυπριακό δημόσιο, που κλήθηκε, θέλοντας και μη, να διασώσει τις άφρονες τράπεζες. Το γεγονός ότι οι ίδιες, ανόητες τράπεζες είχαν επενδύσει μαζικά σε ομόλογα του ελληνικού δημοσίου, αλλά και (αυτό έχει σημασία) σε ομόλογα και μετοχές των ανόητων ελληνικών τραπεζών, απλώς μεγέθυνε το πρόβλημα. Τους τελευταίους μήνες η κυπριακή κυβέρνηση βρέθηκε αντιμέτωπη με το εξής αμείλικτο δίλημμα: Να ακολουθήσει τον δρόμο του μνημονίου αλά ελληνικά, ο οποίος διατηρεί στο ακέραιο την εξουσία των τραπεζιτών (που πέταξαν τις τράπεζές τους στα βράχια μέσα από ηλίθιες επενδυτικές επιλογές όσον αφορά τα ρωσικά κεφάλαια και το ελληνικό, ιδιωτικό και δημόσιο, χρέος); Ή να έρθει σε ρήξη με τις τράπεζες, επιβάλλοντας, λ.χ., την υποχρέωσή τους να διαγράψουν τα μη εξυπηρετούμενα χρέη, το κλείσιμο της μιας μεγάλης και αμαρτωλής τράπεζας (που μόνο κατ’ όνομα είναι κυπριακή), την εγγύηση ποσών από το κυπριακό κράτος των τραπεζικών λογαριασμών κυπρίων και ευρωπαίων πολιτών κάτω από ένα όριο,
14 • HOTDOC. • 4 Απριλίου 2013
π.χ. 100.000 ευρώ (μετά από δανειακή συμφωνία με τη Ρωσία που θα περιλαμβάνει άνοιγμα των λογαριασμών των ρώσων πολιτών, όπως π.χ. γίνεται πλέον στην Ελβετία μετά από αίτημα άλλων ευρωπαϊκών χωρών); Εντέλει, τόσο η κυβέρνηση Χριστόφια όσο και η νέα κυβέρνηση Αναστασιάδη αποφάσισαν να μην επιλέξουν ούτε τη μία ούτε την άλλη οδό. Έτσι, όταν το θέμα έφτασε στο Eurogroup, αποφάσισε η Γερμανία για την Κύπρο, επιβάλλοντας (μετά από μια εβδομάδα παραλογισμού) τη συμφωνία που όλοι γνωρίζουμε.
Η σημασία της συμφωνίας Είναι θετικό ότι, τελικά, έγινε σεβαστή η δημόσια εγγύηση των καταθέσεων κάτω των 100.000 ευρώ, όπως και το ότι κουρεύτηκαν τα ιδιωτικά ομόλογα των πτωχευμένων τραπεζών, μειώνοντας το βάρος των νέων δανείων που θα σηκώσουν οι φορολογούμενοι. Είναι αρνητικό ότι οι καταθέσεις άνω των 100.000 ευρώ κουρεύονται το ίδιο τόσο για τους πολίτες της ΕΕ όσο και για τους πολίτες χωρών εκτός ΕΕ. Θα μπορούσε, λ.χ., το κούρεμα να έχει γίνει όπως στην Ισλανδία, όπου οι Ισλανδοί δεν κουρεύτηκαν καθόλου, καλυπτόμενοι από την ασπίδα προστασίας του κράτους τους, ενώ οι ξένοι (π.χ. Ολλανδοί) καταθέτες προστατεύτηκαν από το δικό τους κράτος. Αντί για νέο δάνειο από τη Ρωσία, η Κύπρος μπορούσε να είχε ζητήσει από τη Μόσχα να αναλάβει εκείνη την αποζημίωση των ρώσων καταθετών. Αντί της ισλανδικής λύσης, που θα ήταν λογικότερη, είχαμε την επιβολή
περιορισμών στην εξαγωγή συναλλάγματος. Με άλλα λόγια, οι Κύπριοι δεν έχουν πλέον κοινό νόμισμα με την υπόλοιπη ευρωζώνη. Με εξαίρεση μικρά ποσά κυπριακών ευρώ, τα οποία διατηρούν την ισοτιμία 1:1 με τα υπόλοιπα... ευρώ, τα κυπριακά ευρώ σε καμία περίπτωση δεν είναι κανονικά ευρώ, αλλά έχουν αξία που προσδιορίζεται, μεταξύ άλλων, από «μαφιόζικες» παραμέτρους. Να σας δώσω ένα παράδειγμα: Έστω ότι έχετε €1 εκ. σε μια τράπεζα που μπορείτε να χρησιμοποιήσετε εντός της Κύπρου, αλλά που δεν έχετε το δικαίωμα να εξαγάγετε π.χ. στο Λονδίνο. Έστω όμως ότι χρωστάτε ένα μεγάλο ποσό στο Λονδίνο και αν δεν το πληρώσετε απειλείται η επιχείρησή σας. Αυτό που μπορείτε να κάνετε είναι, π.χ., να αγοράσετε ένα γιοτ στη Λεμεσό (σε χαμηλή τιμή λόγω κρίσης), να ταξιδέψετε με αυτό στην Ιταλία, να το πουλήσετε και τα χρήματα αυτά να τα στείλετε στο Λονδίνο για να αποπληρώσετε τα χρέη σας εκεί. Με άλλα λόγια, επειδή η κρίση κατεργάζεται «τέχνες», η ισοτιμία κυπριακών ευρώ και... ιταλικών ευρώ εξαρτάται από τέτοια κόλπα – κάτι που, αργά ή γρήγορα, θα οδηγήσει τις Αρχές να επεκτείνουν τους περιορισμούς στη μετακίνηση κεφαλαίων στις εμπορικές συναλλαγές. Αφήνοντας στην άκρη τις επιπτώσεις της συμφωνίας εντός της Κύπρου, ο αντίκτυπος του Νέου Κυπριακού εντός της ευρωζώνης συνολικά μόνο ως πανάσχημος και θλιβερός μπορεί να χαρακτηριστεί. Μέσα σε μερικές ημέρες, από την αρχική συμφωνία του Eurogroup μέχρι την τελική που μόλις
ανακοινώθηκε, η Ευρώπη κατάφερε: (α) να θέσει υπό αμφισβήτηση την ασφάλεια των εγγυημένων καταθέσεων (παρά το γεγονός ότι τελικά την σεβάστηκε), (β) να επαναφέρει στο προσκήνιο τα ερωτήματα περί αποπομπής κράτους-μέλους της νομισματικής ένωσης και (γ) να θυσιάσει την αρχή της ενοποιημένης αγοράς κεφαλαίων, στην οποία, βέβαια, περιορισμοί στη μετακίνηση των κεφαλαίων δεν νοούνται. Όμως η πιο επαίσχυντη, η πανάσχημη διάσταση της συμφωνίας για την Κύπρο είναι το γεγονός ότι σηματοδότησε το τέλος της τελευταίας ελπίδας για πραγματική τραπεζική ενοποίηση της ευρωζώνης. Ο κ. Ντάισελμπλουμ, που αποδεικνύεται πολύ πιο «κοντά» στο γερμανικό σκέπτεσθαι από τον προκάτοχό του, τον κ. Γιούνκερ, το δήλωσε ευθαρσώς. Εκθειάζοντας την περί Κύπρου συμφωνία, ο πρόεδρος του Eurogroup είπε αυτολεξεί ότι αποτελεί προάγγελο των επόμενων «διασώσεων» εντός της ευρωζώνης ώστε να «…μην χρειαστεί ποτέ η άμεση ανακεφαλαιοποίηση» των τραπεζών. Με απλά και σταράτα λόγια, έβαλε την ταφόπλακα οριστικά στην απόφαση της συνόδου κορυφής του περασμένου Ιουνίου, σύμφωνα με την οποία η τραπεζική κρίση διαχωρίζεται από την κρίση χρέους μέσω άμεσων ενέσεων κεφαλαίων του ESM στις τράπεζες, χωρίς να καταγράφονται αυτά τα κονδύλια στο δημόσιο χρέος των χωρών. Οπότε το μήνυμα είναι καθαρό προς Ισπανία και Ιταλία: «Ο καθένας μόνος του! Κι αν αυτό σημαίνει δήμευση καταθέσεων στην περιφέρεια, αυτά επιφυλάσσει
H πιο επαίσχυντη, η πανάσχημη διάσταση της συμφωνίας για την Κύπρο είναι το γεγονός ότι σηματοδότησε το τέλος της τελευταίας ελπίδας για πραγματική τραπεζική ενοποίηση της ευρωζώνης η ζωή σε εσάς – στους πτωχευμένους της ευρωζώνης!» Νομίζω ότι πλέον δεν χωρά αμφιβολία: Ο συνδυασμός (α) άρνησης οποιασδήποτε ενοποίησης μέρους του δημόσιου χρέους (μέσω, π.χ., ευρωομόλογων), (β) οριστικής ματαίωσης της άμεσης ανακεφαλαιοποίησης και ουσιαστικής τραπεζικής ενοποίησης μέσω του ESM και (γ) απολυταρχικής, για να μην πω βάναυσης, μεταχείρισης αδύναμων εταίρων (όπως η Κύπρος), σηματοδοτεί ένα νέο, ζοφερό κεφάλαιο στην ιστορία της «ενωμένης» Ευρώπης.
Η Κύπρος πρέπει να αποδράσει Άκουσα τον σουηδό υπουργό Εξωτερικών να λέει πως οι ευθύνες για την κατάρρευση του τραπεζικού συστήματος της Κύπρου πρέπει να αναζητηθούν
σε κυπριακό έδαφος. Συμφωνώ. Εκεί που ο καλός Σουηδός σφάλει πλάνην οικτρά είναι στην εκτίμησή του ότι η χείρα βοηθείας που τείνει η ευρωζώνη στην Κύπρο, με το μνημονιακό δάνειο των €10 δισ., αποτελεί δείγμα αλληλεγγύης και λόγο για να θεωρούν οι Κύπριοι πως η Ευρώπη είναι στο πλευρό τους. Το κυπριακό μνημόνιο δεν έχει γραφτεί ακόμα. Είναι όμως σίγουρο ότι θα δώσει σημαντική ώθηση στην ήδη εξελισσόμενη ύφεση, συνθλίβοντας το εθνικό εισόδημα, καταδικάζοντας το κράτος σε συνεχείς «υστερήσεις εσόδων» και αποτυγχάνοντας συστηματικά να σταθεροποιήσει την οικονομία του νησιού. Στην περίπτωση της Ελλάδας, τρία χρόνια επιχειρηματολογώ εναντίον της εξόδου από το ευρώ. Όμως, στην περίπτωση της Κύπρου, δεν ισχύουν τα επιχειρήματά μου αυτά, καθώς η Κύπρος έχει ήδη εισπράξει το μεγαλύτερο μέρος του κόστους μιας εξόδου: Έχει απομείνει με ένα νόμισμα το οποίο διαφέρει ριζικά από το ευρώ των υπόλοιπων χωρών, με ένα τραπεζικό σύστημα που, ουσιαστικά, δεν λειτουργεί, με πλήρως καταρρακωμένη την όποια έφεση ντόπιων και ξένων να επενδύσουν στη χώρα. Γιατί να αποδεχτεί, παράλληλα, και το κόστος παραμονής, το οποίο ακούει στο όνομα «μνημονιακή ύφεση»; Με δεδομένο ότι οι Κύπριοι δεν έχουν πρόσβαση στις ξένες αγορές, και πολλοί εξ αυτών δεν έχουν καν πρόσβαση στις καταθέσεις τους, η επιστροφή στην κυπριακή λίρα θα γινόταν με ελάχιστο επιπρόσθετο κόστος και, την ίδια στιγμή, θα έφερνε πλεονεκτήματα (μέσω μιας γενναίας υποτίμησης που θα καθιστούσε και πάλι την Κύπρο ελκυστικό προορισμό, τόσο τουριστικό όσο και επιχειρηματικό). Εν κατακλείδι, ισχυρά οικονομικά επιχειρήματα υπέρ της παραμονής της Κύπρου στην ευρωζώνη δεν υπάρχουν πλέον. Τα εξαφάνισε το Eurogroup. Μόνο γεωπολιτικό θέμα υφίσταται, καθώς οι Κύπριοι τώρα καλούνται να αποφανθούν για το αν η παραμονή σε μια ευρωζώνη που τους αντιμετωπίζει αυταρχικά και ως παρίες, ενώ παράλληλα τους καταδικάζει σε μόνιμη ύφεση, βοηθά ή υπονομεύει την εθνική υπόθεση. HOTDOC. • 4 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2013 • 15
Κύπρος
16 • HOTDOC. • 4 Απριλίου 2013
O ΑΤΤΙΛΑΣ 3 ΕΧΕΙ ΠΡΟΣΩΠΟ ΤΡΑΠΕΖΙΤΗ Του Κώστα Βαξεβάνη Γιατί κατέρρευσε η Κύπρος; Το επόμενο διάστημα τα ΜΜΕ στην Ελλάδα και τη Μεγαλόνησο θα ανακαλύψουν διάφορες εκδοχές ευθυνών. Θα εμφανιστούν διάφορες αποκαλύψεις περί διαφθοράς, θα καταδειχθεί η Κύπρος ως χώρα του μαύρου χρήματος και θα αποδοθούν ευθύνες αορίστως σε ένα σύστημα πολιτικών που από κοινού έφταιξαν. Η διαφθορά προφανώς και υπάρχει στην Κύπρο, όπως και στην Ελλάδα, αλλά καλό θα είναι κάθε φορά να της δίνουμε όνομα και διεύθυνση. Το μαύρο χρήμα, ναι, καλύπτει μεγάλο μέρος της κυπριακής οικονομίας, αλλά αν απ’ το μαύρο χρήμα κατέπεφταν οι οικονομίες, τότε σήμερα η Ελβετία θα έπρεπε να έχει σβηστεί απ’ τον χάρτη. Όσο για τους πολιτικούς, είναι υπεύθυνοι όχι γιατί είναι πολιτικοί, αλλά γιατί εφάρμοσαν (όπως και στην Ελλάδα) συγκεκριμένες πολιτικές.
Η
κρίση στην Κύπρο (όπως ορθά λέει ο Γιάννης Βαρουφάκης στη σελ. 12) οφείλεται σε δύο παράγοντες. Στα κεφάλαια που εισέρρευσαν στην Κύπρο και «επένδυσαν» για να αποχωρήσουν στη συνέχεια μαζικά, και στις τράπεζες. Για τον πρώτο παράγοντα θα αποδείξει ενδεχομένως η Ιστορία εάν επρόκειτο για μια συντονισμένη προσπάθεια κάποιων που δημιούργησαν την εικόνα μιας εύρωστης Κύπρου και στη συνέχεια της τράβηξαν το χαλί κάτω απ’ τα πόδια, ή για μια τάση που δημιουργήθηκε εξαιτίας της εικόνας πως κάτι θα αλλάξει στην Κύπρο και το μαύρο χρήμα δεν είναι πια ασφαλές. Στο σημείο αυτό θα ήθελα να μεταφέρω μια πληροφορία που πήρα στο Λονδίνο, πως οι παράγοντες της ευρωζώνης επί μήνες μετέφραζαν εκθέσεις και έδειχναν ενδιαφέρον, αναθέτοντας δουλειές σε ελεύθερους επαγγελματίες μεταφραστές, για την αντιμετώπιση της μαύρης οικονομίας στην Κύπρο. Η διαρροή μιας τέτοιας πληροφορίας επιτούτου μπορεί να προκαλέσει μεταφορά κεφαλαίων από τις κυπριακές τράπεζες, με τον φόβο πιθανών ελέγχων στο νησί. Ο δεύτερος παράγοντας της κρίσης είναι οι τράπεζες. Περίπου 4 δισ. ευρώ έχασαν οι κυπριακές τράπεζες από την αγορά ομολόγων του ελληνικού δημοσίου, αλλά και από το τζογάρισμα με αυτά. Ακόμη και την ώρα που ήταν γνωστό πως αυτά θα κουρευτούν και θα χάσουν την αξία
τους, οι κυπριακές τράπεζες αγόραζαν, ή δεν πουλούσαν για να ξεφορτωθούν τα ομόλογα. Μια μικρή ομάδα στελεχών τραπεζών κέρδισε εκατομμύρια από τις υπηρεσίες που πρόσφερε σε κάποιους με αυτό τον τρόπο. Η συμμετοχή όμως των κυπριακών τραπεζών στην κρίση πατάει κυρίως αλλού. Οι κυπριακές τράπεζες χρησιμοποίησαν το χρήμα των καταθετών και αργότερα του ευρωσυστήματος για να δώσουν δάνεια πολλές φορές χωρίς εγγυήσεις στην Ελλάδα. Πολλά από τα δάνεια, όπως στην περίπτωση της Λαϊκής Τράπεζας, δίνονταν για να γίνει αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου της MIG, δηλαδή ομίλου επίσης συμφερόντων Βγενόπουλου. Σε όλη αυτή τη διαδικασία, οι ελεγκτικές Αρχές σε Ελλάδα και Κύπρο, οι κεντρικές τράπεζες και οι επιτροπές κεφαλαιαγοράς όχι μόνο άφηναν να εξελίσσονται τα πράγματα, δημιουργώντας αστάθεια στο τραπεζικό σύστημα, αλλά όποτε έμπαινε θέμα ελέγχου επιτίθεντο σε όποιον το έβαζε. Οι δύο κεντρικοί τραπεζίτες, Ορφανίδης στην Κύπρο και Προβόπουλος στην Ελλάδα, πολλές φορές ακόμη και εγγράφως είχαν διαβεβαιώσει πως όλα πήγαιναν «καλώς», ενώ ακόμη και στον πιο αδαή ήταν εμφανές πως η χώρα και οι τράπεζές της πήγαιναν για τον γκρεμό. Τις ημέρες που ο Βγενόπουλος εκδιώχθηκε από τη Λαϊκή της Κύπρου μέσα σε πλήθος καταγγελιών, ο κ. Προβόπουλος
κατέθετε επιστολή στον εισαγγελέα που διερευνούσε την υπόθεση Βγενόπουλου, πως η τράπεζά του ήταν εύρωστη και όσα συνέβαιναν στο εσωτερικό της ήταν σύννομα. Κατηγορούσε μάλιστα ο Προβόπουλος όσους έκαναν τις καταγγελίες (στη συγκεκριμένη περίπτωση τον πρόεδρο της Προανακριτικής Επιτροπής της Βουλής), πως δημιουργούν μέσω των καταγγελιών αστάθεια στο τραπεζικό σύστημα. Ένα ολόκληρο νησί χρησιμοποιήθηκε ως ταμιευτήριο χρήματος, το οποίο στη συνέχεια διοχετεύτηκε προς την Ελλάδα, σε συγκεκριμένους επιχειρηματίες, με τη μορφή δανείων. Τα περισσότερα από τα δάνεια αυτά σήμερα δεν μπορούν να ικανοποιηθούν. Σύμφωνα με υπολογισμούς των στελεχών της Λαϊκής Τράπεζας, τα δάνεια των κυπριακών τραπεζών προς την Ελλάδα είναι γύρω στα 25 δισ. Οι καταθέσεις στα υποκαταστήματα των κυπριακών τραπεζών στην ελληνική επικράτεια είναι 16 δισ. Από τα δάνεια αυτά, το 30% περίπου, δηλαδή 8,5 δισ., δεν θα εισπραχθεί ποτέ. Όπως είναι γνωστό, οι κυπριακές τράπεζες στην Ελλάδα περνάνε στον όμιλο Πειραιώς με αντίτιμο 524 εκατομμύρια. Δηλαδή ο όμιλος Σάλλα παίρνει 16 δισ. καταθέσεων και 16,5 δισ. δανείων που θα εισπραχθούν έναντι μόλις μισού δισ. Καθαρό κέρδος 32 δισ. Αυτό είναι μία ακόμη πλευρά του σκανδάλου, με θύμα μία ακόμη χώρα: Την Κύπρο. HOTDOC. • 4 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2013 • 17
Κύπρος
Ο
ι τράπεζες και οι επιχειρήσεις με τις οποίες συνδέεται δεν έχουν τίποτα από το θαύμα που είχε υποσχεθεί. Σε πολλά από τα οικονομικά γραφεία της Λευκωσίας (όπου συλλέξαμε τα στοιχεία αυτής της έρευνας) ο Βγενόπουλος περιγράφεται ως ο άνθρωπος που μετέφερε την κόλαση στην Κύπρο. Τον Ιανουάριο του 2012, στην εκπομπή «Το Κουτί της Πανδώρας», παρουσιάσαμε μια νέα έρευνα για το σκάνδαλο του Βατοπεδίου. Σε αυτή την έρευνα αποδεικνυόταν από πορίσματα της Τράπεζας της Ελλάδος πως η αθωνική μονή είχε πάρει από την τράπεζα Marfin δάνειο ύψους 156,9 εκατομμυρίων ευρώ. Τα δάνεια αυτά ήταν χωρίς εγγυήσεις για το σύνολό τους. Η Marfin δανειοδοτούσε κάποιες offshore εταιρίες του Βατοπεδίου, το οποίο πήρε τα δάνεια και με το μεγαλύτερο ποσό από αυτά αγόρασε μετοχές εταιριών του ομίλου MIG. Του ομίλου δηλαδή που εκ των πραγμάτων συνδεόταν με την τράπεζα που έδινε τα δάνεια. Πρακτικά αυτό φαινόταν ως μια σκανδαλώδης διαδικασία (στη συνέχεια υπάρχουν όλες οι λεπτομέρειες για τα άγια και αμαρτωλά δάνεια), για την οποία ζητήσαμε την απάντηση της Μarfin και του ομίλου, του οποίου επικεφαλής ήταν ο Βγενόπουλος. Ο Ανδρέας Βγενόπουλος δέχτηκε να κάνουμε μια συνάντηση στην οποία ανεπίσημα θα μας εξηγούσε μερικά πράγματα. Η συνάντηση έγινε στα γραφεία της MIG στη Νέα Ερυθραία και ήταν πραγματικά μια εμπειρία. Ο Ανδρέας Βγενόπουλος εμφανίστηκε σε ένα τεράστιο γραφείο με την άνεση ανθρώπου που συναναστρέφεται συχνά δημοσιογράφους. Κρατούσε στο χέρι ένα σβησμένο πούρο και είχε τυλιγμένη ανάμεσα στα δάχτυλά του μια χρυσή αλυσίδα. Χαιρέτησε με χειραψία και σηκώνοντας το δάχτυλο μού είπε, σαν να ήθελε να είναι ξεκάθαρος από την αρχή, «μ' αρέσουν αυτά που κάνεις, αλλά δεν μ' αρέσουν αυτά που λες και γράφεις». Εντελώς αυθόρμητα του απάντησα με αυτό που πίστευα γι' αυτόν: «Κύριε Βγενόπουλε, εμένα αντιθέτως μ' αρέσουν αυτά που λέτε στις τηλεοράσεις,
18 • HOTDOC. • 4 Απριλίου 2013
Ανδρέας Βγενόπουλος
Άγγελος Αθηνών, διάβολος Λευκωσίας Ελάχιστα πρόσωπα στην Ελλάδα είχαν τα τελευταία χρόνια την προβολή του Ανδρέα Βγενόπουλου. Οι συνεντεύξεις του στα ιδιωτικά κανάλια ήταν σχεδόν μια είδηση, ακόμη και αν δεν έβγαζαν ειδήσεις. Ο άγνωστος δικηγόρος που έγινε ξαφνικά ο νούμερο ένα επιχειρηματίας της χώρας, με 54.000 εργαζόμενους στον όμιλό του, εξοικειώθηκε με τις καρέκλες στα στούντιο, αλλά και με τη δημόσια εικόνα του. Ο Βγενόπουλος δεν εμφανίστηκε ως πολυπράγμων της επιχειρηματικότητας, αλλά του συνόλου της πολιτικής και κοινωνικής ζωής. Όπως ακριβώς οι ελβετικοί πολυσουγιάδες, ο Ανδρέας Βγενόπουλος διαφημιζόταν από τα κανάλια και τις εφημερίδες για την πολυχρηστικότητά του. Εξέφραζε άποψη για την πολιτική, το κατεστημένο, τα συμφέροντα που τον πολεμούν. Με μεγάλη άνεση είναι η αλήθεια, αν και με ένα μικρό μυστικό: Οι ιδιοκτήτες των ΜΜΕ, που σχεδόν τον αγιογραφούσαν με τους μεγαλοδημοσιογράφους τους, είχαν πάρει μερικά δάνεια από τις τράπεζες του Βγενόπουλου. Ο Βγενόπουλος δεν αγόραζε μετοχές στα ελληνικά media όπως ο Λαυρεντιάδης, αλλά οι τράπεζές του έδιναν δάνεια και μετοχοδάνεια. Στα υπόλοιπα μέσα ενημέρωσης που ασκούσαν κριτική, ο Ανδρέας Βγενόπουλος έκανε απλώς αγωγές και μηνύσεις. Λίγο πριν ξεσπάσει η κυπριακή κρίση, ο ηγέτης της MIG, ο άγγελος της δυναμικής επιχειρηματικότητας, έγινε έκπτωτος. Του Κώστα Βαξεβάνη
αλλά δεν μ' αρέσουν καθόλου αυτά που κάνετε». Αποδέχτηκε την απάντησή μου ως χιούμορ και ξεκινήσαμε την κουβέντα γι' αυτό που που κατά την έρευνά μας αποτελούσε εμπλοκή του στο σκάνδαλο Βατοπεδίου. Δεν έχει σημασία αυτή η κουβέντα, όχι μόνο γιατί ήταν off the record, αλλά γιατί επί της ουσίας δεν έδωσε απαντήσεις στα ερωτήματα που θέσαμε. Ο Ανδρέας Βγενόπουλος δεν δέχτηκε να δώσει επίσημες απαντήσεις. Η έρευνά μας δημοσιοποιήθηκε και δύο χρόνια αργότερα ο Βγενόπουλος και ο όμιλός του έστειλαν μια αγωγή με την οποία μας ζητούσαν ένα εκατομμύριο για συκοφαντική δυσφήμηση. Ήταν η εποχή που οι Κύπριοι είχαν εκδιώξει τον Βγενόπουλο
από την Marfin, μετονομάζοντας και πάλι την τράπεζα σε Λαϊκή, κι εμείς είχαμε ταξιδέψει ως την Κύπρο για να ερευνήσουμε τα έργα και τις ημέρες του.
Στο θησαυροφυλάκιο της Λαϊκής Λίγες ώρες μετά την απόφαση του Eurogroup για κούρεμα στις καταθέσεις των κυπριακών τραπεζών ένα αυτοκίνητο γεμάτο έγγραφα σταμάτησε στο κτίριο της Βουλής των Αντιπροσώπων της Κύπρου. Τα έγγραφα ξεφορτώθηκαν στη Βουλή και τρία στελέχη της Λαϊκής Τράπεζας Κύπρου μπήκαν στο κτίριο για να καταθέσουν στην Επιτροπή Θεσμών που διερευνά τα αίτια της κυπριακής κρίσης. Τα τρία στελέχη, στην πολύωρη
κατάθεσή τους, έδωσαν σημαντικές πληροφορίες για το πώς χρησιμοποιήθηκε η Λαϊκή Τράπεζα για να γίνει αφαίμαξη των καταθέσεων των Κυπρίων. Οι βουλευτές-μέλη της Επιτροπής ζήτησαν να κατατεθούν τα έγγραφα εκείνα που αποτελούν τα αποδεικτικά στοιχεία για όσα έγιναν σε βάρος της Κύπρου και της κυπριακής οικονομίας. Τα στελέχη της τράπεζας απάντησαν πως δεν μπορούν να κάνουν κάτι τέτοιο. Τότε η Επιτροπή έδωσε εντολή για κατάσχεση των εγγράφων. Τα ντοκουμέντα μεταφέρθηκαν σε φρουρούμενη αίθουσα αυξημένης ασφάλειας για να μελετηθούν και να αξιοποιηθούν νομικά. Έξι χρόνια μετά την πανηγυρική άφιξη του Ανδρέα Βγενόπουλου στην Κύπρο, ο άλλοτε ισχυρός άντρας φαίνεται να έχει ελάχιστους συμμάχους στο νησί. Και αυτοί, όπως υποστηρίζουν πολλοί, του χρωστούν κάποια χάρη ή έστω κάποιο δάνειο με ευνοϊκούς όρους. Το 2006 ο επικεφαλής του Μarfin Investment Group, Ανδρέας Βγενόπουλος, έφτασε στην Κύπρο για μια ιστορική συμφωνία. Θα αγόραζε το 22% της Λαϊκής Τράπεζας Κύπρου, το οποίο πουλούσε η αγγλική HSBC. Στην Αθήνα ο Βγενόπουλος εμφανιζόταν ως ο εκφραστής του νέου οικονομικού θαύματος και στη Λευκωσία οι κύπριοι μέτοχοι της τράπεζας δεν είχαν κανένα λόγο να μην πιστεύουν σε αυτό. Την απόφαση για να μπει ο Βγενόπουλος στο κυπριακό τερέν αρκετοί την αποδίδουν στο ιστορικό στέλεχος της τράπεζας και πρώην πρόεδρό της, Κίκη Λαζαρίδη, αλλά ο ίδιος έχει πολλές φορές αρνηθεί πως ήταν αυτός που πήγε τον Βγενόπουλο δίπλα στο θησαυροφυλάκιο της Λαϊκής. Υπάρχουν ωστόσο δύο ιστορίες, επιμένουν να λένε οι κύπριοι τραπεζίτες, για τον Βγενόπουλο. Σύμφωνα με την πρώτη ιστορία, στην απόφαση να μπει η Marfin και το fund TOSCA, με τα οποία σχετιζόταν ο Βγενόπουλος, στη Λαϊκή έπαιξε ρόλο ο πρώην πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας, Τάσσος Παπαδόπουλος. Κάποιοι απευθύνθηκαν στα εθνικά αντανακλαστικά του, λέγοντάς του: «Πρόεδρε, είναι καλύτερα να μπουν στην τράπεζα Έλληνες, απ' το να την ελέγχουν
Άγγλοι». Ο Παπαδόπουλος με το επιχείρημα αυτό συναίνεσε στην παράδοση της τράπεζας στον Βγενόπουλο. Η δεύτερη ιστορία, η οποία μάλιστα έχει πάρει διαστάσεις αστικού μύθου, θέλει τους ανθρώπους του Βγενόπουλου, μόλις έφτασαν στην τράπεζα, αντί για τα οικονομικά στοιχεία της τράπεζας να ζητούν τα οικονομικά στοιχεία και στοιχεία για τα δάνεια που είχαν οι κύπριοι δημοσιογράφοι. Αλήθεια ή ψέματα, σημασία έχει πως, όπως ακριβώς και στην Ελλάδα, έτσι και στην Κύπρο το θαύμα Βγενόπουλου ήταν ένα προσφιλές θέμα των ρεπορτάζ. Ακόμη και όταν αργότερα η τράπεζα δημιουργούσε ένα δίκτυο με υποκαταστήματα στην Ελλάδα, μέσα από τα οποία κινούσε χρήματα με φίλιες δανειοδοτήσεις, τα ΜΜΕ στην Κύπρο ενέτασσαν τις κινήσεις αυτές στη «ραγδαία ανάπτυξη του χρηματοοικονομικού θαύματος».
Το κόλπο με τα υποκαταστήματα
Ζητήσαμε να γίνει έρευνα για τη βιωσιμότητα της τράπεζας που θα αγοράζαμε. Ο Βγενόπουλος αρνήθηκε να γίνει έρευνα. Είπε μάλιστα, ‘μόνο αν την κάνουν δικοί μου άνθρωποι. Δεν μπορώ να ανεχθώ οποιονδήποτε να κάνει έρευνα’
Το 2007 από τη Λαϊκή Τράπεζα Κύπρου απομακρύνθηκε όλη η ομάδα του ιστορικού διοικητικού συμβουλίου της. Ο Βγενόπουλος, συμμαχώντας με έναν κύπριο μέτοχο, κατάφερε να επιβάλει σταδιακά την εξαγορά από τη Λαϊκή της Marfin Εγνατίας. Οι Κύπριοι ανεβάζουν το κόστος αυτής της εξαγοράς πάνω από το 1 δισ., στο οποίο συμπεριλαμβανόταν και ένα ποσό για Premium στην τράπεζα. «Αγοράσαμε μια τελειωμένη τράπεζα σαν να αγοράζαμε τη μεγαλύτερη της Ελλάδας», σχολιάζει σήμερα τότε στέλεχος της Λαϊκής Τράπεζας. Η εξαγορά της Marfin Εγνατία ήταν το αντικείμενο σύγκρουσης του Βγενόπουλου με τα έως τότε στελέχη της Λαϊκής. Όπως υποστηρίζουν δύο στελέχη της τράπεζας, μιλώντας στο Hot Doc: «Ζητήσαμε να γίνει έρευνα για τη βιωσιμότητα της τράπεζας που θα αγοράζαμε. Ο Βγενόπουλος αρνήθηκε να γίνει έρευνα. Είπε μάλιστα, ‘μόνο αν την κάνουν δικοί μου άνθρωποι. Δεν μπορώ να ανεχθώ οποιονδήποτε να κάνει έρευνα’». Η επιλογή της εξαγοράς της νέας τράπεζας συνοδεύτηκε από την αλλαγή του ΔΣ της Λαϊκής. HOTDOC. • 4 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2013 • 19
Κύπρος
Λίγο αργότερα, η Marfin Εγνατία, από θυγατρική τράπεζα μετατρέπεται σε τράπεζα με υποκαταστήματα της Μarfin Popular Bank. Αυτή η μικρή λεπτομέρεια κάνει τη διαφορά στη διακίνηση του χρήματος. Η διεθνής πρακτική θέλει τα τραπεζικά υποκαταστήματα σε χώρες του εξωτερικού να είναι θυγατρικές της τράπεζας για λόγους εταιρικής ασφάλειας. Έτσι, αρνητικές εξελίξεις στη χώρα όπου υπάρχουν οι θυγατρικές δεν συμπαρασύρουν τη μητρική τράπεζα. Επίσης, η διεθνής τάση είναι να μπαίνει όριο διακίνησης κεφαλαίων από τη μητρική τράπεζα προς τις θυγατρικές. Η δημιουργία υποκαταστημάτων αντί θυγατρικών στην Ελλάδα έδινε τη δυνατότητα για την κίνηση κεφαλαίων από την Κύπρο προς την Ελλάδα, προκειμένου να δοθούν δάνεια προερχόμενα από το ελληνικό τμήμα.
Την εποχή που οι μεγάλες τράπεζες σε όλο τον κόσμο μειώνουν τον όγκο τους και παρά την ελληνική κρίση, η Κύπρου ανοίγει 47 νέα υποκαταστήματα στην Ελλάδα
20 • HOTDOC. • 4 Απριλίου 2013
«Ουσιαστικά αυτό που γινόταν ήταν να δημιουργηθεί μια βιομηχανία εξαγωγής χρήματος από μια χώρα για εξυπηρέτηση άλλης χώρας, της Ελλάδας», λέει στέλεχος της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου.
Αν βέβαια αυτά τα επιχειρήματα περί ευρωστίας και καλής λειτουργίας των τραπεζών ήταν αληθινά, η Κύπρος δεν θα κατέρρεε σήμερα.
Στον δρόμο Βγενόπουλου και η Κύπρου
Σύμφωνα με όσα έχουν κατατεθεί στην Επιτροπή Θεσμών της κυπριακής Βουλής, κατά τη διάρκεια ελέγχου της Λαϊκής Τράπεζας από την ομάδα Βγενόπουλου, η τράπεζα χρησιμοποιήθηκε για δανειοδοτήσεις στην Ελλάδα. Αυτό φαίνεται από το ισοζύγιο δανείωνκαταθέσεων μετά το 2006. Τα δάνεια το 2006 (προ Βγενόπουλου) ήταν 6,3 δισ. Το 2008 τα δάνεια ήταν αξίας 12,5 δισ, ενώ οι καταθέσεις 11,6 δισ. Το 2010 τα δάνεια ήταν 11,8 δισ., ενώ οι καταθέσεις μόλις 6,8 δισ. Η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου όχι μόνο δεν πήρε μέτρα, αλλά η δανειοδότηση εξασφαλίστηκε και με την προσφυγή στο Ευρωσύστημα (Emergency Liquidity Assist-ELA). Σήμερα, η υποχρέωση της Λαϊκής Τράπεζας στο ELA είναι 9,4 δισ. Και το ερώτημα είναι γιατί αυτά τα δισεκατομμύρια πρέπει να τα πληρώσουν οι Κύπριοι, αφού είναι ποσά που χειρίστηκαν και διέθεσαν οι τραπεζίτες; Το επιχείρημα είναι πως πρέπει να εξασφαλιστεί η ευστάθεια των τραπεζών. Η οποία, όμως, ήταν υποτίθεται εξασφαλισμένη με τις κινήσεις που οι τράπεζες έκαναν στο παρελθόν, υπό την εποπτεία της Κεντρικής Τράπεζας. Η Λαϊκή εκτιμά πως αυτή τη στιγμή από τα δάνεια που έχουν δοθεί στην Ελλάδα πάνω από 3,5 δισεκατομμύρια είναι απίθανο να εισπραχθούν, αφού είναι δάνεια «ειδικών χαρακτηριστικών». Δηλαδή ανήκουν σε προβληματικά χαρτοφυλάκια που έχουν είτε χαμηλή τιμολόγηση είτε χαμηλές εισπράξεις είτε μη ικανοποιητικές εξασφαλίσεις είτε μεγάλη συγκέντρωση κινδύνου. Ο Ανδρέας Βγενόπουλος, στις λίγες πλέον τηλεοπτικές του εμφανίσεις, έχει αρνηθεί πως σβήστηκαν δάνεια, αλλά αυτός είναι ένας αδόκιμος όρος. Το σβήσιμο των δανείων προκύπτει από τη μη ικανοποίησή τους και όχι από κάποια απόφαση της τράπεζας να τα σβήσει.
Ένα μόλις μήνα μετά την κατάρρευση της Lehman Brothers, όταν χτυπά το καμπανάκι για το παγκόσμιο τραπεζικό σύστημα, η άλλη μεγάλη τράπεζα στη Μεγαλόνησο, η Κύπρου, κινείται στα βήματα Βγενόπουλου. Η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου δίνει άδεια για να αγοράσει η Τράπεζα Κύπρου τη ρωσική τράπεζα UNIASTRIUM έναντι 370 εκατομμυρίων. Μερικούς μήνες αργότερα αγοράζει και το 10% της ρουμανικής Banca Transilvania. Είναι η εποχή που οι μεγάλες τράπεζες σε όλο τον κόσμο μειώνουν τον όγκο τους. Η Κύπρου όμως επεκτείνεται. Από το 2009 έως το 2011, όταν η ελληνική κρίση κορυφώνεται, ανοίγει 47 νέα υποκαταστήματα στην Ελλάδα. Τα υποκαταστήματα βέβαια δανειοδοτούν έλληνες πελάτες. Όπως έχει πλέον αποκαλυφθεί, η Κύπρου αγοράζει τη ρουμανική τράπεζα τον Δεκέμβριο του 2009, αλλά οι υπάλληλοί της από τον Μάρτιο ακόμη αγόραζαν μετοχές, αποκομίζοντας κέρδη πάνω από 15 εκατομμύρια ευρώ. Η υπόθεση αυτή είναι σε έρευνα από τη ρουμανική δικαιοσύνη, η οποία έχει ασκήσει διώξεις. Αυτό που οι κυπριακές εφημερίδες περιέγραφαν ως οικονομικό, τραπεζικό θαύμα, δεν ήταν τελικά τίποτε άλλο από ένας τρόπος συσσώρευσης χρήματος έξω από την Κύπρο, που προσέφερε δάνεια με ευνοϊκούς όρους σε συγκεκριμένες ομάδες επιχειρηματιών και κέρδη σε όσους ήταν χειριστές ή διαμορφωτές της τραπεζικής πολιτικής. Όλα αυτά με τη σύμφωνη γνώμη της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου, η οποία, όπως και η Τράπεζα της Ελλάδος, δεν έπαιξε ποτέ ένα ρόλο θεσμικού ελέγχου, αλλά δικαιολόγησης και κάλυψης των επιλογών των τραπεζιτών, μέσα από εφεύρεση τεχνικών, εξειδικευμένων επιχειρημάτων.
Δάνεια σχεδόν όσο τα ΑΕΠ
Ο κύκλος
των χαμένων
δανειοληπτών Τον Μάιο του 2007 ο επιχειρηματίας Σ.Δ., καταθέτης στην τράπεζα Marfin Εγνατία, έλαβε ένα τηλεφώνημα το οποίο στην αρχή θεώρησε ως φάρσα. Στην άλλη άκρη της γραμμής μια κυρία των διαβεβαίωνε πως «είχε επιλεγεί από τον Ανδρέα Βγενόπουλο να πάρει μέρος στην πραγματοποίηση του ονείρου του για τον μεγαλύτερο επιχειρηματικό κολοσσό της χώρας, την MIG». Ο επιχειρηματίας κατάλαβε πως δεν πρόκειται για φάρσα όταν η «φωνή» έδειξε να γνωρίζει πως έχει 250.000 ευρώ στην τράπεζα και του πρότεινε αυτό που έπρεπε, να δεχθεί να πάρει ένα ευνοϊκό δάνειο 250.000 από την τράπεζα του Βγενόπουλου. Του Κώστα Βαξεβάνη
Μ
ε το σύνολο των 500.000 θα έπαιρνε μέρος στην αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου της MIG χωρίς καμία υποχρέωση, αφού θα έβαζε ως εγγύηση τις ίδιες τις μετοχές. Η μετοχή της MIG εκείνη την περίοδο είχε τιμή 6,7 ευρώ. Σήμερα πιάνει μετά βίας τα 0,30 του ευρώ. Ο Σ.Δ. έχασε τις 250.000 ευρώ που είχε στην τράπεζα και χρωστάει
ακόμη 250.000 από το δάνειο που πείστηκε να πάρει, γιατί όπως έλεγε η «φωνή» επένδυε σε «ένα οικονομικό τέρας και ο Βγενόπουλος δεν κάνει ποτέ λάθος». Ο επιχειρηματίας δεν μπορούσε καν να πουλήσει τις μετοχές για να γλιτώσει χρήματα από την κατρακύλα της μετοχής, γιατί απλώς ήταν ενεχυριασμένες στην τράπεζα. Το 2007 ο Ανδρέας Βγενόπουλος διαφήμιζε πραγματικά τη
δημιουργία ενός οικονομικού επιχειρηματικού τέρατος μέσα από την αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου του ομίλου MIG. Οι επενδυτές θα προσέφεραν 5,2 δισεκατομμύρια για να δημιουργήσουν αυτή την επιχείρηση και μαζί το διαφημισμένο όνειρο του Βγενόπουλου. Αυτοί που διαφήμιζαν το όνειρο Βγενόπουλου ήταν εκδότες, που και οι ίδιοι ήταν μέτοχοι στο εγχείρημα HOTDOC. • 4 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2013 • 21
Κύπρος
χωρίς να καταβάλουν κεφάλαια. Παίρνοντας απλώς μετοχοδάνεια με εγγύηση τις μετοχές.
Το Βατοπέδι ήταν το Βατερλώ Το όνειρο του Βγενόπουλου, όποιο και αν ήταν τελικά αυτό, ίσως να γινόταν πραγματικότητα, αν δεν αποκαλυπτόταν το σκάνδαλο του Βατοπεδίου. Ο ίδιος το περιγράφει ως το όνειρο για τη δημιουργία ενός ελληνικού επιχειρηματικού κολοσσού. Υπάρχουν ωστόσο αρκετοί που υποστηρίζουν πως το όνειρο του Βγενόπουλου ήταν να εφαρμόσει κάποια πολιτικά σχέδια που είχαν τον ίδιο στο επίκεντρο. Ήθελε, λένε, να δημιουργήσει ένα οικονομικά ισχυρό Άγιο Όρος με την ηγεμονία του Βατοπεδίου, κάτι σαν ορθόδοξο Βατικανό, που θα άνοιγε τον δρόμο για την πολιτική του ηγεμονία. Για το εγχείρημα δεν χρειαζόταν να έχεις λεφτά, αλλά να εξασφαλίζεις λεφτά. Τα σενάρια αυτά διέψευσε ο ίδιος ο Βγενόπουλος στη μοναδική μας συνάντηση, πριν από δύο χρόνια. Αλλά δεν μπορεί να διαψεύσει τη σχέση με το Βατοπέδι. Αν δεν υπήρχε ο Βγενόπουλος και η τράπεζά του, ίσως να μην υπήρχε σκάνδαλο Βατοπεδίου. Όταν αποκαλύφθηκε το σκάνδαλο, ξεκίνησε από δύο Επιτροπές της Βουλής η διερεύνηση των οικονομικών παραμέτρων του. Το άνοιγμα των τραπεζικών λογαριασμών και ο έλεγχος των συναλλαγών εμφάνιζε πως το Βατοπέδι, μέσα από τις offshore εταιρίες που είχε δημιουργήσει, δανειοδοτήθηκε με 156,9 εκατομμύρια ευρώ από την τράπεζα Marfin. Το εντυπωσιακό δεν είναι πως ένα μοναστήρι δανειοδοτήθηκε ως η μεγαλύτερη πετρελαϊκή επιχείρηση της Ελλάδας, αλλά το τι έγιναν τα δάνεια. Τα 115 εκατομμύρια από αυτά δίνονται για να πάρει το Βατοπέδι μέρος στην αύξηση μετοχικού κεφαλαίου της MIG. Εγγύηση είναι οι ίδιες οι μετοχές. Δηλαδή οι τράπεζες στις οποίες ο Βγενόπουλος και ο όμιλος MIG έχουν κυριαρχικό ρόλο και συνδέονται μαζί τους δανειοδοτούν τη μονή για να αγοράσει μετοχές. Είναι προφανές πως η διαδικασία αυτή, πέρα από όλα τα άλλα, δημιουργεί την εντύπωση πως
22 • HOTDOC. • 4 Απριλίου 2013
μια επιχείρηση, εν προκειμένω η MIG, παρουσιάζει ευρωστία και κεφάλαια, ενώ αυτά προέρχονται από συνδεδεμένες επιχειρήσεις. Το Βατοπέδι αγόρασε με αυτόν τον τρόπο μετοχές της MIG, του ΥΓΕΙΑ, της Marfin Popular Bank, της VIVARTIA, της Singular Logic, του ΟΤΕ. Η έρευνα για τις παράπλευρες οικονομικές δραστηριότητες του Βατοπεδίου αποκάλυψε πως πάνω από 200 φυσικά πρόσωπα και εταιρίες πήραν δάνεια 801 εκατομμυρίων ευρώ από τη Marfin για να κάνουν αύξηση μετοχικού κεφαλαίου στη MIG. Δηλαδή το 15,4% της αύξησης του μετοχικού κεφαλαίου των 5,2 δισ. έγινε με αυτό τον τρόπο, ενώ το ποσό που δόθηκε για δάνεια αντιπροσωπεύει το 103% της συνολικής καθαρής θέσης της τράπεζας. Σύμφωνα με πόρισμα της Τράπεζας της Ελλάδος, το οποίο απαίτησε Επιτροπή της Βουλής (και όχι η ίδια η τράπεζα), αποκαλύπτεται πως συνολικά για δάνεια αγοράς μετοχών δόθηκαν από την Marfin 1,3 δισ. έως το 2008, ποσό που αντιπροσωπεύει το 130% των κεφαλαίων της τράπεζας. Το ίδιο πόρισμα επισημαίνει πως ακόμη 1,8 δισ. δόθηκαν από τη Marfin σε ομίλους που αποτελούσαν συνδεδεμένα μέρη με τον όμιλο MIG (Vivartia, ΥΓΕΙΑ, όμιλος Κούμπα, όμιλος Βενιάμη, όμιλος Φράγκου κλπ.). Τα περισσότερα από τα δάνεια αυτά είχαν χαμηλή τιμολόγηση, μεγάλη διάρκεια αποπληρωμής και στις περισσότερες περιπτώσεις η αποπληρωμή γινόταν στη λήξη τους. Δηλαδή ο δανειοδοτούμενος πλήρωνε μόνο τους τόκους. Τα περισσότερα από τα δάνεια αυτά είναι πλέον κόκκινα, μη εξυπηρετούμενα. Οι δανειολήπτες αγόρασαν μετοχή με 6,7 ευρώ,
ενώ η μετοχή σήμερα είναι κοντά στα 30 λεπτά. Το βάρος αυτής της πολιτικής δανειοδότησης μεταφέρθηκε στην οικονομία της Κύπρου, η οποία κλήθηκε να πληρώσει τις τράπεζες.
Άγιες μπίζνες με διαβολικές συμφωνίες Ο χώρος των μοναστηριών, απ' ό,τι φαίνεται, ήταν ένας προνομιακός χώρος για δημιουργία «επιχειρηματικότητας» στο όνειρο Βγενόπουλου. Εκτός από το Βατοπέδι, με τον ίδιο ακριβώς τρόπο δανειοδοτήθηκαν δύο ακόμη μονές. Η δανειοδότηση έχει στοιχεία που πρέπει να αποτελέσουν θέμα δικαστικής έρευνας για την τράπεζα, καθώς και για την Τράπεζα της Ελλάδος, αλλά έως τώρα η τράπεζα μένει στο απυρόβλητο από τις ελληνικές Αρχές. Τον Φεβρουάριο του 2007 ο δικηγόρος Παναγιώτης Κατσαδούρης ίδρυσε μαζί με μοναχούς που δρούσαν στο όνομα του ησυχαστηρίου ΕΜΜΑΟΥΣ μια λιβεριανή offshore εταιρία, την ELLOPIA MARITIME SA. Αυτή η offshore παίρνει δύο δάνεια 60 εκατομμυρίων ευρώ από την Marfin και τη θυγατρική της Επενδυτική Τράπεζα της Ελλάδας. Ως εγγύηση μπήκαν ακίνητα, αλλά οι όροι του δανείου είναι πρωτοφανείς. Για το ένα δάνειο δίνεται χρόνος αποπληρωμής 40 έτη, με πενταετή περίοδο χάριτος και τριμηνιαίες δόσεις για την υπόλοιπη περίοδο. Στο άλλο δάνειο (επενδυτικό) η πληρωμή ορίζεται να γίνει εφάπαξ στη λήξη. Δηλαδή σε 40 χρόνια. Είναι άξιο απορίας πώς μια offshore εταιρία που μόλις δημιουργήθηκε παίρνει 60 εκατομμύρια από μια τράπεζα με τέτοιους όρους. Οι μοναχές του ησυχαστηρίου
Τον Φεβρουάριο του 2007 ο δικηγόρος Παναγιώτης Κατσαδούρης ίδρυσε μαζί με μοναχούς που δρούσαν στο όνομα του ησυχαστηρίου ΕΜΜΑΟΥΣ μια λιβεριανή offshore εταιρία, την ELLOPIA MARITIME SA. Αυτή η offshore παίρνει δύο δάνεια 60 εκατομμυρίων ευρώ από την Marfin και τη θυγατρική της Επενδυτική Τράπεζα της Ελλάδας. Ως εγγύηση μπήκαν ακίνητα, αλλά οι όροι του δανείου είναι πρωτοφανείς
έχουν καταθέσει πως δεν γνώριζαν για τη δημιουργία της offshore και πως αυτή προέκυψε αφού εξαπατήθηκαν. Πώς επομένως οι τράπεζες χορήγησαν αυτά τα δάνεια; Η ιερά μονή Σίμωνος Πέτρας πήρε συνολικά 83,3 εκατομμύρια ευρώ από τη Marfin και την Επενδυτική Τράπεζα. Ένα μέρος του δανείου δόθηκε για αύξηση μετοχικού κεφαλαίου της MIG. Είναι εντυπωσιακό πως η τράπεζα ενέκρινε στη μονή δάνειο 40 εκατομμυρίων με επιτόκιο 1% για επένδυση στο προϊόν Chooser Deposit, το οποίο στοχεύει στην επίτευξη κέρδους από τις μεταβολές στις ισοτιμίες νομισμάτων. Η αποπληρωμή όλων αυτών των δανείων δεν στηριζόταν σε μια λογική τραπεζική εξέλιξη, αλλά μάλλον σε ένα «έχει ο Θεός». Αλλά απ' ό,τι αποδείχτηκε ο Θεός δεν συνέβαλε στην αποπληρωμή. Αντίθετα το σύστημα κατέρρευσε, και εδώ και ημέρες καταρρέει η Κύπρος.
Παρανομίες και συγκάλυψη Η διεθνής τραπεζική τακτική επιτρέπει τη χορήγηση δανείων για αγορά μετοχών με εγγύηση τις ίδιες τις μετοχές. Υπάρχουν όμως δύο προϋποθέσεις. Αν μετά τη χορήγηση του δανείου οι μετοχές χάσουν την αξία τους, καλείται ο δανειολήπτης να καλύψει τη διαφορά. Επίσης όταν αυτή η διαδικασία αφορά εταιρίες που έχουν διασύνδεση μεταξύ τους, όπως οι Marfin Εγνατία και MIG, με βάση τις διατάξεις ΠΔ/ΤΕ 2587-2008-2007 (Κεφ. Γ, παρ. ζ), τα ποσά που
Στον κύκλο των χαμένων επενδυτών συναντάμε εφοπλιστές όπως τους Τσάκο, Βενιάμη, Μαρινάκη, Φράγκο, Ζολώτα που πήραν δάνεια εκατ. ευρώ με εγγύηση τις ίδιες τις μετοχές της MIG
δίνονται ως δάνεια αφαιρούνται από τα ίδια κεφάλαια του πιστωτικού ιδρύματος. Διαφορετικά το τραπεζικό σύστημα θα ήταν ένα αχυροδημιούργημα όπου ο καθένας από τη μια τσέπη θα έβαζε στην άλλη και αντίστροφα, εμφανίζοντας περιουσία που δεν έχει. Καμία από τις δύο προϋποθέσεις δεν τηρήθηκε. Η Τράπεζα της Ελλάδος και η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς, αντί να ελέγξουν το εμφανώς τρύπιο σύστημα, έδιναν διαβεβαιώσεις καλής λειτουργίας. Η τελευταία ήταν πριν μερικούς μήνες στον εισαγγελέα, με σκοπό να απαλλάξουν τον Βγενόπουλο από τις ευθύνες. Η κατάρρευση ολόκληρης της Κύπρου ήταν μια τραγική διάψευσή τους, που ωστόσο έρχεται μαζί με την καταστροφή μιας χώρας που δεν έφταιξε.
Η δανειοδότηση από την τράπεζα Marfin εταιριών που είναι συνδεδεμένες μαζί της, με μεγάλα μάλιστα ποσά, διαμόρφωνε συνθήκες μεγάλου πιστωτικού κινδύνου. Ο κίνδυνος αυτός πια είναι εμφανής, αφού η κατάρρευση των επιχειρήσεων που θα αποτελούσαν τον οικονομικό κολοσσό έχει συμπαρασύρει την τράπεζα και η τράπεζα με τη σειρά της ολόκληρη την Κύπρο. Η αξία των μετοχών της MIG έχει απομειωθεί, και οι επενδυτές ζούσαν τη διαδικασία παρακολούθησης απώλειας των χρημάτων τους χωρίς να μπορούν να κάνουν τίποτα. Ούτε καν να πουλήσουν μετοχές για να γλιτώσουν τμήμα της απώλειας, αφού οι μετοχές ήταν ενέχυρο στην τράπεζα. Στον κύκλο των χαμένων επενδυτών συναντά σήμερα κάποιος μεγάλα ονόματα της επιχειρηματικότητας. Κάποιοι από αυτούς είναι φίλοι, επιχειρηματικοί εταίροι ή γνωστοί του Βγενόπουλου. Εφοπλιστές όπως ο Τσάκος, ο Βενιάμης, ο Μαρινάκης, ο Φράγκος, ο Ζολώτας και άλλοι πήραν δάνεια δεκάδων εκατομμυρίων με εγγύηση τις ίδιες τις μετοχές της MIG. Αν το εγχείρημα είχε πετύχει, θα ήταν σήμερα ακόμη πιο πλούσιοι. Η αποτυχία έχει φέρει τους περισσότερους σε αντιπαράθεση αλλά και δικαστική εμπλοκή με τον Βγενόπουλο και τη MIG. Όπως και να έχει όμως, πληρώνουν μια επιχειρηματική επιλογή τους. Εν αντιθέσει με τους Κύπριους που δεν έκαναν καμιά, ώστε να πληρώνουν τα σπασμένα των τραπεζών. HOTDOC. • 4 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2013 • 23
Κύπρος
Δηλώσεις δανειοληπτών της Marfin στο Hot Doc LEADER FINANCE SA Ευάγγελος Μαρινάκης εφοπλιστής Συνεργάτες του επιχειρηματία μετέφεραν στο Hot Doc ότι πράγματι το δάνειο είναι υπαρκτό, αλλά επειδή υπάρχει εκκρεμοδικία, του επιχειρηματία εναντίον της τράπεζας, δεν θέλησε να πει περισσότερα. TSOFLI ENTERPRISES SA, CALLAS ENTERPRISES CO, ANEMI INVESTMENTS INC - Ζολώτας Μιχαήλ εφοπλιστής Συνεργάτες του κ. Ζολώτα μετέφεραν στο Hot Doc ότι ο εφοπλιστής δεν θέλει να κάνει καμία δήλωση. Είναι πιθανό να απαντήσει μετά τη δημοσίευση της έρευνας. SANNY VIEW TRUST INC Θεόδωρος Βενιάμης εφοπλιστής / πρόεδρος της Εταιρίας Ελλήνων Εφοπλιστών «Είναι προσωπικό δεδομένο. Δεν βγαίνει κάτι από τη διερεύνηση της λίστας. Να βρείτε αυτούς που εξαπατήθηκαν.» Σταύρος Γαλανάκης εφοπλιστής «Δυστυχώς είχα πάρει αυτό το μετοχοδάνειο και το πλήρωσα. Αυτή ήταν η βλακεία μας. Θα στραφώ νομικά εναντίον της MIG. Αυτό ήταν ένα προμελετημένο έγκλημα. Το έκανε σε πολλούς, αρκετοί ήταν όμως εκείνοι οι οποίοι δεν αποπλήρωσαν το δάνειο. Όταν αγοράζεις μία μετοχή 5,70 ευρώ και την πουλάς 0,90 ευρώ καταλαβαίνεις τι περιουσία μπορεί να έχεις χάσει. Με προσέγγισαν κάποιοι, οι οποίοι άκουγαν τον Βεντούρη, ο οποίος πρώτος ξεκίνησε την ιστορία εναντίον του Βγενόπουλου, και μου πρότειναν να κάνουμε κοινή αγωγή εναντίον του. Είχε αγοράσει και η γυναίκα μου μετοχές.» KINGSWAY ESTATE LTD – Νικόλαος Σούτος εφοπλιστής «Είναι γεγονός, έχω πάρει κι εγώ αυτό το μετοχοδάνειο. Την υπόθεση έχουν αναλάβει οι δικηγόροι μου. Υπάρχει δεδικασμένο στην Ελλάδα, από το οποίο προκύπτει ότι η πράξη της Marfin είναι παράνομη. Δεν έχω αποπληρώσει το δάνειο. Δεν θυμάμαι ποιος με προσέγγισε, κάποια χάρη αν θυμάμαι έκανα. Το ποσό είναι της εταιρίας μου, αλλά είναι πολύ μικρό για τα δεδομένα. Κατά κάποιο τρόπο μας κορόιδεψαν, για να μην πω μας εξαπάτησαν. Αν κριθεί ότι πρέπει να το αποπληρώσω, φυσικά και θα τα δώσω, αλλά είναι παράνομο και γι' αυτό το έχουν αναλάβει οι δικηγόροι μου.»
24 • HOTDOC. • 4 Απριλίου 2013
Γεώργος Κόβας εφοπλιστής «Το δάνειο έχει αποπληρωθεί κανονικά από την πλευρά του κ. Κόβα και από όσο γνωρίζω δεν έχει προσφύγει στη Δικαιοσύνη, ούτε έχει στραφεί νομικά εναντίον κάποιου», δήλωσε στο Hot Doc εκπρόσωπος του εφοπλιστή. Bερνίκος Γιώργος εφοπλιστής «Το δάνειο που έχω πάρει δεν είναι μετοχοδάνειο και εξυπηρετείται. Σχεδόν έχει αποπληρωθεί.» DST SHIPPING GROUP SA – Δημήτριος Τσολάκης εφοπλιστής Μέσω e-mail απάντησε στο Hot Doc ο επικεφαλής της DST SHIPPING GROUP SA, Δημήτρης Τσολάκης. «Η εταιρία δεν δημοσιοποιεί προσωπικά χρηματοοικονομικά δεδομένα. Οι υποχρεώσεις είτε με ελληνικές είτε με ξένες τράπεζες και παρά την κρίση εξυπηρετούνται κανονικά.» Εμμανουήλ Ξανθάκης αντιπρόεδρος MIG / μη εκτελεστικό μέλος « Έχω αποπληρώσει το δάνειο που είχα πάρει και το οποίο αφορούσε αγορά μετοχών.» Κυριάκος Δερματής ναυτιλιακός μεσίτης «Είμαι εξαπατημένος. Έχω ταλαιπωρηθεί πολύ νομικά με αυτή την ιστορία.» Όμιλος Κούμπα «Ο όμιλος κατέχει 415.800 μετοχές της εταιρίας CYPRUS POPULAR BANK PUBLIC CO LTD, οι οποίες είναι εισηγμένες στο ΧΑ. Το ποσοστό του κύκλου εργασιών του ομίλου στην Κύπρο για τη χρήση 2012 ανήλθε σε 10%. Η εξέλιξη της δραστηριότητας του ομίλου στην Κύπρο αναμένεται να έχει μια πτώση της τάξης του 5% επί του συνολικού κύκλου εργασιών. Ο όμιλος έχει εκδώσει κοινό ομολογιακό δάνειο ποσού 27 εκατ. ευρώ και κοινό ομολογιακό δάνειο ποσού 78 εκατ. ευρώ (υπό το άρτιο κατά ποσοστό 90% επί της ονομαστικής αξίας εκάστης ομολογίας) με ομολογιούχο δανειστή την CYPRUS POPULAR BANK PUBLIC CO LTD. Επίσης, διατηρεί δάνειο ποσού 1,7 εκατ. ευρώ με το ίδιο ως άνω τραπεζικό ίδρυμα.» ΑΛΕΞ ΑΕ ΕΙΣΑΓΩΓΑΙ-ΕΞΑΓΩΓΑΙ-ΨΥΓΕΙΑΔΙΑΛΟΓΗΤΗΡΙΑ – Φώτης Αλεξιάδης «Ήμασταν πελάτες της Marfin. Μας προσέγγισαν, λέγοντάς μας ότι είναι καλή ευκαιρία να πάρουμε μετοχές. Δεν είχαμε το απαραίτητο
κεφάλαιο κι έτσι πήραμε δάνειο. Όταν η μετοχή κατέρρευσε, μείναμε να χρωστάμε το δάνειο, το οποίο μέχρι σήμερα δεν έχουμε αποπληρώσει. Μέχρι πριν από λίγο καιρό η τράπεζα μας πίεζε να προχωρήσουμε στην καταβολή των δόσεων.» Ιουλία Καμπάνη επικεφαλής διεύθυνσης Έργου και Γραμμών ΗΣΑΠ «Πήρα δάνειο και αγόρασα κάποιες μετοχές της Marfin. Γνώριζα ότι ξεκινάει μια τέτοια διαδικασία και θεώρησα ότι είναι καλή επένδυση. Το αποπλήρωσα και πούλησα τις μετοχές πριν προλάβουν να καταρρεύσουν. Φαινόταν ότι δεν θα πάει καλά.» Γιάννης και Γιώργος Κάτσουνας επιχειρηματίες «Μας προσέγγισαν από την τράπεζα. Πήραμε δάνειο, το οποίο ακόμη αποπληρώνουμε, και βάλαμε και κάποιο δικό μας κεφάλαιο. Κάποτε μας πλησίασαν από τον όμιλο Βεντούρη για να υπογράψουμε, προκειμένου να κινηθούμε νομικά εναντίον του Βγενόπουλου.» Γιώργος Καρακοβούνης πρώην οικονομικός διευθυντής FORTHNET «Λόγω ιδιότητας είχα επαφή με στελέχη της MIG, τα οποία μου πρότειναν την αγορά μετοχών. Αποπλήρωσα το δάνειο και πούλησα τις μετοχές σχεδόν αμέσως. Είχα μια μικρή ζημιά, αλλά δεν προκλήθηκε ουσιαστικό πρόβλημα. Μεγάλα παιδιά είμαστε, δεν τίθεται θέμα εξαπάτησης.» Χρήστος Χούμπαυλης επιχειρηματίας στο χώρο των οπλικών εξοπλισμών «Τότε ο Βγενόπουλος έλεγε… έχεις 100 χιλιάδες; Βάλτες και σου δίνω δάνειο, με εγγύηση τις 100, να αγοράσεις μετοχές της MIG, αξίας 200 χιλιάδων ευρώ. Με αυτό το σκεπτικό πήραμε το δάνειο, αγοράσαμε τις μετοχές, αλλά τελικά αποδείχθηκαν πατάτα. Είχα βάλει ένα εκατομμύριο είχα πάρει και άλλο ένα ως δάνειο. Μόλις ξεκίνησε η πτώση της μετοχής εξόφλησα το δάνειο και πούλησα όσες από τις μετοχές μπόρεσα.» Πέτρος Μπίτσος επιχειρηματίας «Εμένα με ρώτησαν αν με ενδιαφέρει να συμμετέχω στην αύξηση μετοχικού κεφαλαίου. Έβαλα δικά μου λεφτά, δεν μου έδωσε δάνειο η τράπεζα, και τα έχασα. Όταν είδα την κατρακύλα πούλησα τις μετοχές, έχασα όμως ένα ποσό.» Ηρακλής Πέττας επιχειρηματίας « Έχω λάβει αυτό το δάνειο και το έχω αποπληρώσει κανονικά. Αν και κανονικά δεν θα έπρεπε να το πληρώνω. Είχα πάρει 1 εκατ. ευρώ
δάνειο για αγορά μετοχών της MIG. Ο δανειολήπτης έβαζε τα μισά λεφτά από την τσέπη του και για τα άλλα μισά έπαιρνε δάνειο.» Ζώης Κολιός φοροτεχνικός «Είμαι εξαπατημένος. Με κάλεσαν σαν θεσμικό επενδυτή χωρίς προμήθεια χορηγώντας μου ισόποσο δάνειο για να αγοράσω μετοχές στα 6,6 ευρώ ανά μετοχή. Δεν είναι όμως μόνο αυτό. Με εξαπάτησαν και δεύτερη φορά. Επειδή το ύψος του κεφαλαίου ήταν μικρότερο από το 80% της αξίας του δανείου, μού έστειλαν τάχα προσφορά του δανείου με εγγύηση προσωπικά περιουσιακά στοιχεία. Αφού τα υποθήκευσα, δεν έκαναν την τροποποίηση του δανείου, όπως προέβλεπαν οι όροι που μου είχαν υποδείξει. Έχω προσφύγει στη Δικαιοσύνη για να βρω το δίκιο μου.» Ηλίας Παπαρούνης επιχειρηματίας «Δεν έχω λάβει δάνειο για τη MIG. Παλιότερα είχα αγοράσει μετοχές της MIG, αλλά με δικά μου κεφάλαια. Έχω πουλήσει αυτές τις μετοχές, γιατί έβλεπα ότι η αγορά δεν πήγαινε καλά, και ευτυχώς, γιατί βγήκα με απώλειες αλλά όχι μεγάλες.» Νικηφόρος Μοσχόπουλος οικονομικός υπάλληλος σε δικηγορικό γραφείο Το Hot Doc εντόπισε τη σύζυγο του κ. Μοσχόπουλου, η οποία, από όσο είναι σε θέση να γνωρίζει, αρκέστηκε να διευκρινίσει ότι το δάνειο δεν έχει αποπληρωθεί. Βασίλης Θεοχαράκης επιχειρηματίας Το Hot Doc επικοινώνησε με το γραφείο του κ. Θεοχαράκη. Μέσω της γραμματέως του απάντησε ότι δεν θέλει να σχολιάσει το ζήτημα. Παναγιώτης Ταμπούρλος μέλος ΔΣ ΟΤΕ «Πήρα δάνειο, αλλά όταν έγινε η αύξηση του κεφαλαίου το εξόφλησα μέσα σε δύο μήνες. Είχε γίνει ολόκληρη διαδικασία για μία τεράστια αύξηση του κεφαλαίου μέσα από το χρηματιστήριο. Όλες οι μετοχές είχαν πέσει εκείνη την εποχή. Εμείς φταίμε, όχι οι άλλοι. Έκανα μία επένδυση.» Αρχοντούλα Παπαπαναγιώτου δικηγόρος «Πήρα το δάνειο από τη Marfin για να αγοράσω τις μετοχές της ΜIG, πλήρωσα εκείνη την περίοδο ένα μέρος του ποσού και για το υπόλοιπο ποσό έβαλα ενέχυρο το σπίτι που έχω. Τι να έκανα; Έπρεπε να το αποπληρώσω. Δεν με προσέγγισε κάποιος, ενδιαφέρθηκα εγώ, γιατί θεώρησα πως ήταν πολύ καλή επένδυση. Είχα πάρει πολύ μικρό μέρος του δανείου, το
υπόλοιπο ποσό το πλήρωσα με προσωπικά χρήματα. Ήταν λάθος επιλογή, αλλά δεν ξέρω αν θα κινηθώ νομικά. Κατηγορώ τον εαυτό μου, δεν νομίζω πως μου φταίει κανείς. Την πατήσαμε όλοι.» Νικόλαος Σαμπατουλάκος ιδιοκτήτης ξενοδοχείου στη Μύλο «Θυμάμαι είχα μεσολαβήσει μ’ ένα ποσό στην αύξηση κεφαλαίου, αλλά αμέσως μετά πούλησα τις μετοχές. Ήμουν από τους τυχερούς που μετά από κάποιους μήνες πούλησα στην ίδια τιμή που αγόρασα. Είχα χάσει ένα αμελητέο ποσό.» Αργύριος Πλέσιας, πολιτικός μηχανικός «Πήρα ένα ποσό, για την αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου, ως δάνειο. Βεβαίως και το έχω αποπληρώσει. Ήταν μία πολύ καλή ευκαιρία, και γι' αυτό έκανα αυτή την επένδυση. Έκανα μία λανθασμένη επιχειρηματική επιλογή. Δεν νομίζω ότι μπορεί να μου πει ο οποιοσδήποτε σε μία επιχειρηματική μου επιλογή τι να κάνω. Δεν αισθάνομαι εξαπατημένος.» Νικόλαος Νυμφόπουλος, επικεφαλής τεχνικής υπηρεσίας ειδικού ψυχιατρικού νοσοκομείου «Είχα πάρει το μετοχοδάνειο. Όταν έπεσε κατακόρυφα η τιμή της μετοχής και δεν μπορούσα να πληρώσω, σταμάτησα. Μου ζήτησαν ασφαλίσεις τις οποίες δεν μπορούσα να παρέχω. Έτσι έμεινε το δάνειο ανενεργό. Είναι καθαρή απάτη αυτό που έγινε. Ο Βγενόπουλος είναι απάτη. Αυτό το δάνειο δεν το πληρώνω. Έχω περίπου 80 χιλιάδες μετοχές στο όνομά μου, αλλά η τιμή τους είναι 20 λεπτά. Μας έφαγε περισσότερα από 450 χιλιάδες ευρώ. Η
214
πρόταση για αγορά των μετοχών μού έγινε από μια φίλη, υπάλληλο της τράπεζας. Μας είπαν πως αν αγοράζαμε μετοχές της τάξεως των 500 χιλιάδων ευρώ, θα μας έδιναν δώρο τα δικαιώματα. Πονηρή δουλειά του Βγενόπουλου. Έκανε αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου και τα δικαιώματα τα έδινε σε αφελείς μέσω των μετοχοδανείων του. Μας έδωσε αέρα. Πήραμε τις μετοχές και όταν πήγαμε να τις πουλήσουμε μας είπαν πως είναι δεσμευμένες. Εμείς αγοράσαμε με τη λογική ότι θα πουλούσαμε την πρώτη ημέρα που θα έβγαιναν σε διαπραγμάτευση. Τότε η τιμή ήταν 8,50 ευρώ κι εμείς τις πήραμε 6,70, οπότε όσο και να έπεφτε ένα κέρδος θα το βγάζαμε. Όταν πήγαμε να τις πουλήσουμε, μας ενημέρωσαν πως δεν μπορούμε να το κάνουμε εκείνη τη στιγμή και πως έπρεπε να περιμένουμε δύο ημέρες. Μετά τις δύο ημέρες η τιμή έπεσε κατακόρυφα.» Βασίλειος Καραβαρσάμης επιχειρηματίας «Είχα πάρει το μετοχοδάνειο και το είχα αποπληρώσει. Είχα ακολουθήσει μία καμπάνια μέσω ενός γνωστού μου και αγόρασα κάποιες μετοχές. Κάποια στιγμή, αφού είχα εξοφλήσει το δάνειο, πούλησα ένα μέρος και κράτησα όσες από αυτές είχα αγοράσει με τα δικά μου χρήματα, τις οποίες πούλησα λίγο αργότερα ελάχιστα πιο χαμηλά από την τιμή που τις είχα αγοράσει. Νωρίτερα δεν είχα προσπαθήσει να τις πουλήσω. Το θέμα για μένα έχει λήξει.» PIGADIA INVESTMENTS CO LTD Παναγιώτης Τσάκος και οικογένεια Τσάκου «Δεν κάνουμε δηλώσεις σε δημοσιογράφους. Δεν θέλουμε ούτε να επιβεβαιώσουμε ούτε να διαψεύσουμε τίποτα».
δάνεια συνολικού ποσού 732.114.34 €
Στις 31 /3/08 το υπόλοιπο που δεν έχει αποπληρωθεί είναι αξίας 606.640.660€
25 δάνεια σε εφοπλιστές
13
3
δάνεια σε μονές
δάνεια σε στελεχη της MIG HOTDOC. • 4 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2013 • 25
Κύπρος
Αυτός, η MIG και τα μυστήρια Όταν ο Ανδρέας Βγενόπουλος περπατούσε στην πλατεία Συντάγματος στα μέσα της δεκαετίας του ’90, οι μόνοι που τον χαιρετούσαν ήταν οι γνωστοί και οι φίλοι του. Οι υπόλοιποι δεν του έσφιγγαν το χέρι, όχι γιατί τον αντιπαθούσαν, αλλά γιατί απλούστατα δεν τον αναγνώριζαν. Μέχρι πριν από 15 χρόνια ο πολυσχιδής σήμερα επιχειρηματίας με τις αμφιλεγόμενες δραστηριότητες ήταν ένας άγνωστος στο ευρύ κοινό δικηγόρος. Ακόμα και σήμερα, όμως, παραμένει μυστήριο το πώς μέσα στα επόμενα χρόνια κατάφερε να θεωρείται από τους αυλοκόλακες ορισμένων μέσων ενημέρωσης ως ένας από τους πιο επιτυχημένους επιχειρηματίες στην Ελλάδα, ο οποίος μάλιστα θα μπορούσε να μεταπηδήσει στην πολιτική και να εξελιχθεί στον Έλληνα Σίλβιο Μπερλουσκόνι, μια χρυσή εφεδρεία δηλαδή ενός καταρρέοντος συστήματος. Ύστερα, ωστόσο, από την εμπλοκή του ονόματός του σε μια σειρά σκοτεινών υποθέσεων που έχουν απασχολήσει και τη Δικαιοσύνη, ο 60χρονος κ. Βγενόπουλος αντιμετωπίζεται πλέον από πολλούς ως ένας Γιώργος Κοσκωτάς της νέας χιλιετίας. Του Γιάννη Συμεωνίδη
E
χει περάσει ανεπιστρεπτί η εποχή που ο Mr. MIG, όπως είναι επίσης γνωστός, συγκέντρωνε υψηλά ποσοστά αποδοχής από την κοινή γνώμη. Μεταξύ άλλων, ο θάνατος δύο εργαζομένων του υποκαταστήματος της Marfin στην οδό Σταδίου τον Μάιο του 2010, οι εξελίξεις στον Παναθηναϊκό και το τελευταίο διάστημα στην Κύπρο έχουν αναγκάσει τον πάλαι ποτέ επιθετικό ξιφομάχο του «Τριφυλλιού» να έρθει σε θέση άμυνας προκειμένου να υπερασπιστεί τη στραπατσαρισμένη δημόσια εικόνα του. Ακόμα, όμως, δεν έχει απαντηθεί από τον ίδιο η ξαφνική άνοδός του στα τέλη της δεκαετίας του ’90, η οποία δεν οφείλεται αποκλειστικά στη διαχείριση αραβικών κεφαλαίων, ούτε στις όποιες επιτυχίες του δικηγορικού του γραφείου, το οποίο ίδρυσε το 1983, διαχειρίζεται μαζί με συνεργάτες και ειδικεύεται στις ναυτικές επισφάλειες. Δεν μπορεί να εξηγηθεί, επίσης, ούτε από τη θητεία του στο γραφείο δημοσίων σχέσεων της ΠΑΕ Παναθηναϊκός, στις αρχές της δεκαετίας του 1980, ούτε από τη θέση του διευθυντή Ανθρώπινου Δυναμικού στη ναυτιλιακή εταιρία THENAMARIS SHIPPING λίγο νωρίτερα.
26 • HOTDOC. • 4 Απριλίου 2013
Το μεγάλο μπαμ Η ξαφνική άνοδος για τον κ. Βγενόπουλο ήρθε όταν ξεκίνησε να αποκτά με τη βοήθεια οικονομικών του συμμάχων, άγνωστο ποιων ακριβώς, μειοψηφικά πακέτα σε εισηγμένες χρηματιστηριακές εταιρίες, όπως η Σοκολατοποιία Παυλίδης. Το 1998 ίδρυσε τη χρηματιστηριακή Marfin ΑΕΠΕΥ και το 2000 εξαγόρασε την ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΧΕΠΕΥ. Το 2001, κι αφού κατόρθωσε να αντλήσει πάνω από πέντε δισεκατομμύρια ευρώ όταν βγήκε στις διεθνείς αγορές χάρη και στα αραβικά κεφάλαια, εξαγόρασε την ΠΕΙΡΑΙΩΣ PRIME BANK που μετονομάστηκε σε Marfin Bank. Το 2005 συμφωνήθηκε με βασικούς μετόχους της ΕΓΝΑΤΙΑΣ η εξαγορά μειοψηφικού ποσοστού της εν λόγω τράπεζας, αποκτώντας ο κ. Βγενόπουλος το πλειοψηφικό της πακέτο δύο χρόνια αργότερα. Το 2006, εξάλλου, ο όμιλος MIG προχώρησε σε μια σειρά εξαγορών χρηματοοικονομικών οργανισμών εντός κι εκτός Ελλάδας. Όπως σημειώνει με νόημα στο Hot Doc επιχειρηματίας που έχει συνεργαστεί μαζί του, έκανε και κάνει δουλειές για τους Άραβες, αλλά κάνει και συμφωνίες για τον εαυτό του. Σήμερα ο κ. Βγενόπουλος διατελεί
πρόεδρος του ΔΣ της MIG, αλλά έχει φροντίσει να είναι μη εκτελεστικό μέλος, που σημαίνει πως δεν έχει αντικειμενική ευθύνη για οποιοδήποτε ποινικό αδίκημα τυχόν συντελεστεί από τον όμιλο και πως αυτή θα πρέπει να αποδειχθεί. Ο κ. Βγενόπουλος είναι, έτσι κι αλλιώς, άνθρωπος με πολλούς φίλους κι ακόμα περισσότερους εχθρούς, ένας άνθρωποςμυστήριο όπως συμφωνούν πολλοί. Ο συγκρουσιακός του χαρακτήρας αποδεικνύεται και από το μπαράζ αγωγών που έχει καταθέσει κατά καιρούς ακόμα και σε βάρος πολιτικών προσώπων, όπως ο Γιώργος Παπανδρέου, ο Αλέξης Τσίπρας και η Ντόρα Μπακογιάννη. Η φιλοδοξία του δεν γνωρίζει σύνορα, όπως και η ικανότητά του να υπερασπίζεται τα ανυπεράσπιστα, αφού μπορεί να πείσει Εσκιμώο να αγοράσει κλιματιστικό και Βεδουίνο να βάλει πετρέλαιο θέρμανσης.
Μαραμένο «Τριφύλλι» Η ενασχόληση του Βγενόπουλου, επίσης, με τα διοικητικά του Παναθηναϊκού πίκρανε πολ λούς φιλάθλους του «Τριφυλλιού», οι οποίοι είχαν πιστέψει στην Παναθηναϊκή Ενωτική Κίνηση (ΠΕΚ), το «άρμα» που είχε δημιουργήσει ο Mr. ΜIG για να πετύχει την
«άλωση» της ΠΑΕ. Οι κακές γλώσσες συνδέουν αυτήν του τη δραστηριότητα με την έντονη αναζήτηση κεφαλαίων για τη MIG την ίδια περίοδο. Λένε, δηλαδή, πως κίνητρό του δεν ήταν η αγάπη για το «Τριφύλλι», αλλά η δημιουργία λαϊκού ερείσματος. Γι’ αυτό, όπως υποστηρίζεται, εγκατάλειψε πολύ νωρίς την προσπάθεια να αναλάβει τα ηνία της πράσινης ΠΑΕ, η οποία δίνει πλέον τη δική της μάχη οικονομικής επιβίωσης χωρίς τον Ανδρέα Βγενόπουλο. Οι υποστηρικτές του αναφέρουν πως έβαλε 22.000.000 ευρώ στον Παναθηναϊκό χωρίς να αναλάβει ποτέ κάποιο διοικητικό πόστο.
Δικαστικές περιπέτειες Στο μεσοδιάστημα, ο κ. Βγενόπουλος έχει αναμειχθεί σε ουκ ολίγες δικαστικές περιπέτειες, με προεξάρχουσα αυτή που αφορούσε την αθρόα χρηματοδότηση της μονής Βατοπεδίου από τη Marfin Bank, με δάνεια συνολικού ύψους 156,9 εκατομμυρίων ευρώ, τα οποία επιστράφηκαν, όπως είχε καταγγελθεί, στη MIG από τη μονή με τη συμμετοχή της τελευταίας στην αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου της πρώτης. Η υπόθεση τέθηκε στο αρχείο. Χαρακτηριστική, επίσης, περίπτωση είναι η μήνυση που είχε ασκήσει σε βάρος του
το ανταγωνιστικό για τα συμφέροντα της MIG στον χώρο της υγείας ίδρυμα Ερρίκος Ντυνάν. Ο μηνυτής είχε κάνει λόγο για καταχρηστική καταγγελία από την πλευρά της Marfin Bank των δανείων που είχε λάβει από αυτήν το ίδρυμα αμέσως μετά από τη συνεργασία του με τη ΓΑΙΑ ΑΕ. Σύμφωνα με τη μήνυση, η καταγγελία έγινε χωρίς να υπάρχει ουσιαστικός συμβατικός λόγος και παρά την υπερπολλαπλάσια εξασφάλιση της τράπεζας με εμπράγματες ασφάλειες, ενεχυριάσεις κι εκχωρήσεις απαιτήσεων. Ο κ. Βγενόπουλος απαλλάχθηκε με βούλευμα. Εν τω μεταξύ, γεννιούνται πολλά ερωτηματικά γύρω από την εμπλοκή του κ. Βγενόπουλου στις ιδιωτικοποιήσεις του ΟΤΕ και της Ολυμπιακής Αεροπορίας, για τις οποίες κατηγορήθηκε πως λειτούργησε σαν Δούρειος Ίππος. Όσον αφορά τον τηλεπικοινωνιακό οργανισμό, η MIG αγόραζε συνεχώς μετοχές του, αποκτώντας το 2007 το 20% τους. Ο τότε υπουργός Οικονομικών, Γιώργος Αλογοσκούφης πέρασε νομοθετική ρύθμιση με την οποία δεν δινόταν δικαίωμα ψήφου σε όσους κατείχαν ένα ποσοστό πάνω από το 20% του οργανισμού και ο κ. Βγενόπουλος πούλησε, τον Μάρτιο του 2008, στην Deutsche Telekom το μερίδιό
του έναντι περίπου 2,5 δισεκατομμυρίων ευρώ, σε τιμή δηλαδή πολύ πιο υψηλή από τη χρηματιστηριακή της αξία εκείνη την περίοδο. Αυτές οι κινήσεις του άνοιξαν ουσιαστικά τον δρόμο για την ιδιωτικοποίηση του ΟΤΕ, η οποία ακολούθησε λίγο αργότερα, καθώς και για την καταβαράθρωση της μετοχής του. Στην περίπτωση της Ολυμπιακής, στις αρχές του 2009, ύστερα από τον άγονο διαγωνισμό για την πώλησή της, εμφανίστηκε στον τότε υπουργό Μεταφορών Κωστή Χατζηδάκη σαν μάννα εξ ουρανού η MIG του κ. Βγενόπουλου, που απέκτησε τον εθνικό μας αερομεταφορέα έναντι μόνο 177 εκατομμυρίων ευρώ, εκτός διαγωνιστικού πλαισίου και με εθελούσια έξοδο των εργαζομένων η οποία στοίχισε συνολικά εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ στο δημόσιο ταμείο. Οι πομπώδεις διακηρύξεις του Mr. MIG για το μέλλον του πάλαι ποτέ εθνικού μας αερομεταφορέα γρήγορα λησμονήθηκαν, με αποτέλεσμα σε λίγες ημέρες να αναμένεται η απόφαση της Κομισιόν για την πρόταση εξαγοράς της Olympic Air, όπως μετονομάστηκε, από την Aegean Airlines έναντι μόλις 72 εκατομμυρίων ευρώ, κίνηση που δημιουργεί εύλογη ανησυχία για τη δημιουργία μονοπωλίου στην εγχώρια αγορά. HOTDOC. • 4 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2013 • 27
Κύπρος
A
λλωστε εκδότες ήταν δανειοδοτούμενοι από τις τράπεζες Βγενόπουλου (Γιαννίκος του ALTER, Μαρινάκης του SKAI). Σε όλη αυτή τη διαδικασία η Τράπεζα της Ελλάδος δεν έπαιζε κανέναν ελεγκτικό ρόλο. Η Κεντρική Τράπεζα της χώρας μπήκε στον κόπο να ασκήσει έλεγχο μόνο κατόπιν εισαγγελικών παραγγελιών ή εντολών από επιτροπές της Βουλής (σκάνδαλο Βατοπεδίου, σκάνδαλο Proton Bank, υπόθεση Marfin). Στα πορίσματα αυτά διατυπώνεται συνήθως η ζοφερή κατάσταση που υπάρχει στο τραπεζικό σύστημα. Στον αντίποδα, ωστόσο, ο ίδιος ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος επικαλείται όλα εκείνα τα γενικά και αόριστα στοιχεία, πολλές φορές και τη διεθνή βιβλιογραφία, για να υποστηρίξει πως δεν υπάρχει κανένα σκάνδαλο. Στην υπόθεση της λειτουργίας της Marfin και της δράσης του Ανδρέα Βγενόπουλου από τον Ιούνιο του 2009, η Τράπεζα της Ελλάδος είχε σαφή εικόνα για το τι συμβαίνει. Δύο αρμόδιες εποπτικές Αρχές, της Τράπεζας της Ελλάδος και της Κεντρικής Τράπεζας Κύπρου, συνέταξαν ένα λεπτομερές πόρισμα μετά από έρευνα στον όμιλο Marfin Εγνατία, που έγινε από 15 έως 23 Μαρτίου 2009. Το πόρισμα αυτό εξαφανίστηκε. Η ομάδα των εποπτών εντοπίζει κινδύνους και πολύ ξεκάθαρα καταγράφει πως «ο όμιλος Marfin Εγνατία παρουσιάζει ένα υψηλού κινδύνου προφίλ, με έμφαση στην επενδυτική τραπεζική και σε χρηματιστηριακές δραστηριότητες που παρουσιάζουν αυξημένους κινδύνους, ειδικά εν μέσω της τρέχουσας παγκόσμιας κρίσης».
Τα ήξεραν όλα Από τον έλεγχο του ομίλου προέκυψε πως η τράπεζα είχε χορηγήσει δάνεια για αγορά μετοχών 1,3 δισ., που αντιπροσώπευαν το 130% της κεφαλαιακής της βάσης. Για τα δάνεια αυτά οι επόπτες συμπεραίνουν: «Οι χορηγήσεις αυτές είχαν δοθεί αρχικά έναντι σημαντικού καλύμματος μετοχών, αλλά λόγω της γενικότερης πτώσης των τιμών των μετοχών έχει δημιουργηθεί
28 • HOTDOC. • 4 Απριλίου 2013
Το «εξαφανισμένο» πόρισμα της Τράπεζας της Ελλάδος Η Λαϊκή Τράπεζα και οι θυγατρικές της εταιρίες, από το 2008, ήταν εμφανές πως χρησιμοποιούνται για τη χρηματοδότηση κύκλου επιχειρηματιών ή επιχειρήσεων συμφερόντων Βγενόπουλου. Η δανειοδότηση με τους όρους και τον τρόπο που δόθηκε δεν ανταποκρινόταν σε τραπεζικούς κανόνες, αν και αρκετές φορές χρησιμοποιήθηκε η σχετικότητα και η ερμηνεία των κανόνων για να εμφανιστεί πως όλα συνέβαιναν καλά στην τράπεζα. Τις ανησυχίες οικονομικών παραγόντων που διέκριναν στις κινήσεις Βγενόπουλου προσπάθεια να δημιουργήσει εντυπώσεις για οικονομική και επενδυτική ευρωστία με ξένα κόλλυβα, αυτά της κηδείας των ίδιων των τραπεζών, ισοπέδωνε ένα μεγάλο επικοινωνιακό πανηγύρι. Του Κώστα Βαξεβάνη σημαντικό άνοιγμα εξασφαλίσεων, το οποίο οι πελάτες δεν έχουν κληθεί να καλύψουν όπως προνοούσε η έγκριση. Το πρόγραμμα αποπληρωμής των χορηγήσεων αυτών προβλέπει την καταβολή μόνο τόκων για όλη την περίοδο της χορήγησης και αποπληρωμή ολόκληρου του ποσού της χορήγησης στη λήξη της, σε 3-5 χρόνια από την ημερομηνία εκταμίευσής της. Παρόλο που η θέση της τράπεζας είναι ότι οι χορηγήσεις
αυτές δόθηκαν κυρίως σε πελάτες με μεγάλη οικονομική επιφάνεια, από το δείγμα πελατών που εξετάστηκαν παρατηρήθηκε ότι σε αρκετές περιπτώσεις οι πιστούχοι είναι εταιρίες, για τις οποίες δεν υπάρχουν στοιχεία για την οικονομική τους κατάσταση και δεν έχουν ληφθεί προσωπικές εγγυήσεις των φορέων τους, όπως Αρχιπέλαγος ΑΕ, Cobisco Ltd, Eurohellenic AE και Ellopia Maritime SA. Συνεπώς
υπάρχει αβεβαιότητα για την αποπληρωμή τους, σε περίπτωση που η αξία των ενεχυρασμένων μετοχών παραμείνει ως έχει και δεν θα καλύπτει το ποσό της χορήγησης ή θα υπάρχει αδυναμία ρευστοποίησής τους». Ο έλεγχος διαπιστώνει επίσης παρατυπίες και κενά σε διαδικασίες που ακολουθήθηκαν για χορήγηση δανείων, ενώ όροι που τέθηκαν από τις εγκριτικές Αρχές δεν τηρήθηκαν (κάλυψη εξασφαλίσεων μικρότερη από την προβλεπόμενη, π.χ. ίδρυμα Ορμυλία). Διαπιστώνονται επίσης παραβίαση εγκριτικών ορίων χωρίς εγκρίσεις από ΔΣ της τράπεζας, ευνοϊκή μεταχείριση πιστούχων που δεν έχει σχέση με τη συνετή τραπεζική τακτική. Στην περίπτωση της εταιρίας Ράδιο Κορασίδης εγκρίνεται, για παράδειγμα, αύξηση ορίου δεκάδων εκατομμυρίων σε ανοιχτό αλληλόχρεο λογαριασμό, χωρίς να στοιχειοθετείται ο σκοπός και ενώ προβλεπόταν ισόποση ενεχυρίαση μετρητών της MIG, αυτό δεν έγινε ποτέ. Δάνεια σε επιχειρήσεις του ομίλου MIG δίνονται με όρους που δεν συναντώνται σε τραπεζικά δάνεια, όπως στην περίπτωση του θεραπευτικού κέντρου Υγεία. Σε πολλές συνεδριάσεις που ορίζουν και εγκρίνουν όρους δανείων συμμετέχει και ο ίδιος ο Βγενόπουλος εκ μέρους της τράπεζας, παρότι είναι μέτοχος των εταιριών που λαμβάνουν το δάνειο (περίπτωση δανείου ΥΓΕΙΑ και ομίλου IRF).
Γνωστοί, φίλοι και επώνυμοι Οι δανειοδοτούμενοι με μεγάλα δάνεια είναι αρκετές φορές συνεργάτες του
Από τον έλεγχο του ομίλου προέκυψε πως η τράπεζα είχε χορηγήσει δάνεια για αγορά μετοχών 1,3 δισ., που αντιπροσώπευαν το 130% της κεφαλαιακής της βάσης. Το πόρισμα των εποπτών των δύο Κεντρικών Τραπεζών Ελλάδας και Κύπρου διαβιβάστηκε στους δύο διοικητές, αλλά εξαφανίστηκε μαζί με τους κινδύνους που περιέγραφε.
HOTDOC. • 4 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2013 • 29
Κύπρος
Βγενόπουλου, φίλοι και μέτοχοι εταιριών κοινών συμφερόντων. Οι όροι που εξασφαλίζουν είναι πέρα από την τραπεζική λογική και συνήθως πληρώνουν για τα δάνεια μόνο τους τόκους, ενώ η εξόφληση τοποθετείται μετά από χρόνια. Το πόρισμα αναφέρει περιπτώσεις που ελέγχθηκαν και τα συμπεράσματα. Οι χορηγήσεις αφορούν δεκάδες ή και εκατοντάδες εκατομμύρια (παραλείπουμε τα ποσά, γιατί το θέμα είναι η πρακτική που ακολουθήθηκε και όχι η συναλλαγή). Πρόκειται για τους: όμιλος Φράγκου, όμιλος Βενιάμη, όμιλος Κούμπα, όμιλος Πηλαδάκη, IRF European Finance, Eurohellenic, Φρέρης Στέλιος. Σε όλα αυτά τα δάνεια παρατηρείται διαφορετική τιμολόγηση, αλλά σε αρκετά «η τιμολόγηση των χορηγήσεων φαίνεται, εκ πρώτης όψεως, χαμηλή σε σχέση με τον αναλαμβανόμενο κίνδυνο». Υψηλούς κινδύνους εμφανίζουν και οι δανειοδοτήσεις σε γνωστούς εφοπλιστές, σύμφωνα με το πόρισμα: Όμιλος Ζολώτα για τις εταιρίες Grand Anemi & Grand Union. Οι ναύλοι του 2009 δεν καλύπτουν τα ετήσια τοκοχρεολύσια. Όμιλος Λαιμού. Η πτώση των ναύλ ω ν μπ ο ρ ε ί να απ α ιτ ή σ ε ι παράταση δανείου. Όμιλος Ι&Ν Φράγκου για την Three Stars. Οι ναύλοι καλύπτουν οριακά τα ετήσια τοκοχρεολύσια. Όμιλος Λιγνός. Έχει υπάρξει αναστολή δόσεων. Οι ναύλοι δεν καλύπτουν τις δόσεις. Είναι ενδιαφέρον επίσης ότι, σύμφωνα με το πόρισμα, δύο δικηγορικά γραφεία παρέχουν στην τράπεζα υπηρεσίες ναυτιλιακού δικαίου, εκ των οποίων το ένα είναι του Ανδρέα Βγενόπουλου και των συνεργατών του, την ίδια ώρα που είναι εκτελεστικό μέλος του ΔΣ της τράπεζας.
Το θαύμα απ' το Ντουμπάι, ήταν με δάνειο Συγκλονιστικό είναι αυτό που καταγράφει το πόρισμα για το επενδυτικό
30 • HOTDOC. • 4 Απριλίου 2013
fund από το Ντουμπάι. Πρόκειται για τους επενδυτές που αγόρασαν μετοχές της Λαϊκής Τράπεζας Κύπρου και στη συνέχεια συμμετείχαν ως επενδυτές στην αύξηση μετοχικού κεφαλαίου της MIG. Παίρνουν δάνειο 25 εκατομμυρίων δολαρίων, με λήξη στις 30 Ιουνίου 2009, χωρίς καμιά εξασφάλιση της τράπεζας, πλην της εκχώρησης των μερισμάτων της Marfin και MIG. Η εκταμίευση του δανείου έγινε με αντίγραφο της σύμβασης. Μια θυγατρική της MIG, η MIG Leisure, παίρνει δάνειο από τη θυγατρική της Marfin, την Επενδυτική Τράπεζα, υπό τη μορφή ανοιχτού αλληλόχρεου λογαριασμού, για τη χρηματοδότηση της εξαγοράς του 64,3% της εταιρίας Cyprus Tourism Development Company. Η εταιρία MIG Leisure ήταν νεοσύστατη και αποκλειστικός σκοπός ήταν η συγκεκριμένη αγορά που αφορούσε το ξενοδοχείο Hilton Κύπρου. Καμία από τις προϋποθέσεις που τέθηκαν για τη χορήγηση δεν ικανοποιήθηκε, ενώ παρότι η εταιρία ήταν νεοσύστατη, δεν λήφθηκαν προσωπικές εγγυήσεις του ΔΣ της πιστούχου. Σε πολλές περιπτώσεις δανείων επίσης είχαν εκταμιευτεί τα ποσά πριν την έγκριση από την Εκτελεστική Επιτροπή της τράπεζας. Τέτοιες περιπτώσεις ήταν οι χορηγήσεις στον όμιλο Πηλαδάκη, ΥΓΕΙΑ, όμιλο Γιαννίκου, MIG Leisure, V-net. Το πόρισμα των εποπτών των δύο Κεντρικών Τραπεζών Ελλάδας και Κύπρου διαβιβάστηκε στους δύο διοικητές, αλλά εξαφανίστηκε μαζί με τους κινδύνους που περιέγραφε. Ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος μάλιστα, Γ. Προβόπουλος, καταθέτοντας υπόμνημα στον εισαγγελέα θα δηλώσει πως δεν είχε εντοπιστεί από την τράπεζα κανένας κίνδυνος. Μερικούς μήνες μετά την κατάθεσή του, η Λαϊκή μαζί με την Κύπρου κατέρρεαν.
Τυφλή Δικαιοσύνη, ανοιχτο μάτες τραπεζίτες «αθωώνουν» Βγενόπουλο Από το 2008 η ψαλίδα μεταξύ δανείων και καταθέσεων έκανε φανερό πως η Marfin μεταφέρει χρήμα από Λευκωσία με προορισμό την Αθήνα. Μετά από τη διερεύνηση του σκανδάλου του Βατοπεδίου, όπου η Marfin υπήρξε «χορηγός», ο πρόεδρος της Προανακριτικής Επιτροπής της ελληνικής Βουλής, Δημήτρης Τσιρώνης, κατέθεσε ένα υπόμνημα στον Άρειο Πάγο, με το οποίο ενημέρωνε για τα συμπεράσματα που προέκυπταν από τη λειτουργία του πλέγματος Marfin, MIG, Βγενόπουλου.
Σ
το τέλος του υπομνήματος, το 2009 ακόμη, ο βουλευτής Τσιρώνης σημειώνει: «Αποτελεί ιδιαίτερα ανησυχητικό στοιχείο για τη σταθερότητα του πιστωτικού συστήματος, τόσο της Ελλάδος όσο και της Κύπρου, ο συστημικός κίνδυνος που απορρέει μεταξύ του ομίλου MIG και των συνδεδεμένων τραπεζών, με την πορεία της μετοχής και της οικονομικής απόδοσης του ομίλου MIG να βρίσκεται σε άμεση αλληλεξάρτηση με
την κερδοφορία και ποιότητα χορηγήσεων των τραπεζών Marfin Egnatia Bank και Marfin Popular Bank». Το υπόμνημα διαβιβάστηκε από τον πρόεδρο του Αρείου Πάγου στον αντιεισαγγελέα Εφετών Ιωάννη Μωραϊτάκη, μαζί με σχετικά δημοσιεύματα εφημερίδων, για να ξεκινήσει προανακριτική διαδικασία. Ο Δημήτρης Τσιρώνης είχε κάνει σχετικές δηλώσεις στα μέσα ενημέρωσης για το θέμα, με αποτέλεσμα να του κάνει τρεις αγωγές ο Ανδρέας Βγενόπουλος και η MIG για συκοφαντική δυσφήμηση. Οι αγωγές εκδικάστηκαν και απορρίφθηκαν. Έχει μεγάλη σημασία πως τρία δικαστήρια αναγνωρίζουν πως ο Δημήτρης Τσιρώνης δεν συκοφάντησε τον Βγενόπουλο, αλλά περιέγραψε με τα λεγόμενά του μια αληθινή κατάσταση. Πώς δηλαδή η Marfin χρησιμοποιήθηκε για αύξηση μετοχικού κεφαλαίου της MIG με τρόπο που ήταν παράνομος. Στην περίπτωση του Βατοπεδίου αποδέχεται πως ενώ αγοράστηκαν μετοχές της MIG με δάνειο της συνδεδεμένης με τη MIG τράπεζας, ούτε ζητήθηκαν πίσω χρήματα όταν έπεσαν οι ενεχυριασμένες μετοχές ούτε το δάνειο αφαιρέθηκε, όπως έπρεπε, από τα ίδια κεφάλαια της τράπεζας. Τα δικαστήρια αποδέχονται πως η οικονομική αλληλοσύνδεση MIG, Marfin και Βγενόπουλου δημιουργούσε κινδύνους (όπως είχε πει ο βουλευτής) για το χρηματοπιστωτικό σύστημα στην Ελλάδα και την Κύπρο. Στις 10 Ιουλίου 2012, ωστόσο, ο αντιεισαγγελέας Μωραϊτάκης, που διενεργεί την προανακριτική έρευνα για όσα έχει καταγγείλει ο Δημήτρης Τσιρώνης στον Άρειο Πάγο, βγάζει μια διάταξη απαλλακτική για τον Βγενόπουλο και την εμπλοκή στην υπόθεση του Βατοπεδίου. Ο Βγενόπουλος πανηγυρίζει και ανακοινώνει πως μετά την «αθώωσή του» ξεκινά αγωγές σε όσους έγραψαν για τον ρόλο του στο σκάνδαλο. Η Δικαιοσύνη ξαφνικά δείχνει να βρίσκεται σε μια σχιζοφρενική λειτουργία, με τρία δικαστήρια να αθωώνουν αυτόν που κατηγορούσε τον Βγενόπουλο, άρα να αναγνωρίζουν την αλήθεια όσων έλεγε, και έναν αντιεισαγγελέα να αρχειοθετεί την υπόθεση.
Tρία δικαστήρια αναγνωρίζουν πως ο βουλευτής Δημήτρης Τσιρώνης (βλ. φωτογραφία) δεν συκοφάντησε τον Βγενόπουλο, αλλά περιέγραψε με τα λεγόμενά του μια αληθινή κατάσταση. Πώς δηλαδή η Marfin χρησιμοποιήθηκε για αύξηση μετοχικού κεφαλαίου της MIG με τρόπο που ήταν παράνομος. Στις 10 Ιουλίου 2012, ωστόσο, ο αντιεισαγγελέας Μωραϊτάκης, που διενεργεί την προανακριτική έρευνα για όσα έχει καταγγείλει ο Δημήτρης Τσιρώνης στον Άρειο Πάγο, βγάζει μια διάταξη απαλλακτική για τον Βγενόπουλο και την εμπλοκή στην υπόθεση του Βατοπεδίου. Ο Βγενόπουλος πανηγυρίζει και ανακοινώνει πως μετά την «αθώωσή του» ξεκινά αγωγές σε όσους έγραψαν για τον ρόλο του στο σκάνδαλο.
HOTDOC. • 4 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2013 • 31
Κύπρος
Στο υπόμνημά του ο Προβόπουλος δηλώνει την έκπληξή του για τις καταγγελίες Τσιρώνη, συμπεραίνοντας πως «το εν λόγω έγγραφο μαρτυρεί ενδεχομένως, λόγω του όγκου του υλικού και της ειδικότητας των θεμάτων, τουλάχιστον ανεπαρκή κατανόηση των στοιχείων, πράγμα που μοιραία οδηγεί σε εσφαλμένη συναγωγή συμπερασμάτων».
Χωρίς μάρτυρες, αλλά με Προβόπουλο Πώς όμως ο αντιεισαγγελέας Εφετών Ιωάννης Μωραϊτάκης καταλήγει να αρχειοθετήσει την υπόθεση; Είναι ενδιαφέρον πως ως μάρτυρες-πραγματογνώμονες καταθέτουν άνθρωποι της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς και με υπόμνημά του ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος, Γ. Προβόπουλος. Δηλαδή ουσιαστικά οι άνθρωποι που, με βάση τα στοιχεία που κατέθετε ο πρόεδρος της Προανακριτικής Επιτροπής, έπρεπε να είναι ελεγχόμενοι οι ίδιοι για τους πλημμελείς ελέγχους που έκαναν. Δεν καταθέτει κανένας από τους δημοσιογράφους που έκαναν τα δημοσιεύματα, ούτε και ο βουλευτής ο οποίος είναι και οικονομολόγος. Στο υπόμνημά του ο Προβόπουλος δηλώνει την έκπληξή του για τις καταγγελίες Τσιρώνη, συμπεραίνοντας πως «το εν λόγω έγγραφο μαρτυρεί ενδεχομένως, λόγω του όγκου του υλικού και της ειδικότητας των θεμάτων, τουλάχιστον ανεπαρκή κατανόηση των στοιχείων, πράγμα που μοιραία οδηγεί σε εσφαλμένη συναγωγή συμπερασμάτων». Λίγους μήνες πριν καταρρεύσει η Κύπρος, ο έλληνας διοικητής της Κεντρικής Τράπεζας σημειώνει πως «το ελληνικό τραπεζικό σύστημα ήταν και παραμένει σταθερό και υγιές και χαρακτηρίζεται από υψηλούς δείκτες κεφαλαιακής επάρκειας με βάση τα διεθνή πρότυπα». Αφού αναφέρεται σε διάφορα, χωρίς να απαντά σε όσα θέματα βάζει το υπόμνημα Τσιρώνη (για το αν
32 • HOTDOC. • 4 Απριλίου 2013
δηλαδή υπήρξαν εγγυήσεις των δανείων που δόθηκαν, αν καταβλήθηκε η διαφορά μετά την πτώση της τιμής των μετοχών που είχαν ενεχυριαστεί, αν αφαιρέθηκαν τα δάνεια που δόθηκαν σε συνδεδεμένες εταιρίες από τα ίδια κεφάλαια της τράπεζας), καταλήγει πως όλα όσα καταγγέλλονται είναι αβάσιμα και «μάλιστα θα μπορούσαν, εάν με οποιοδήποτε τρόπο ελάμβαναν δημοσιότητα, να εκληφθούν ως αποδεικτικοί σοβαρών προβλημάτων του χρηματοπιστωτικού τομέα. Οι παραπάνω ισχυρισμοί φοβούμαι ότι είναι, ιδιαίτερα στη σημερινή συγκυρία, και πολύ επικίνδυνοι».
Πιπιλίζοντας την καραμέλα του φόβου Η καραμέλα της συστημικής αστάθειας επανέρχεται από τον κ. Προβόπουλο για να σβήσει η πραγματικότητα. Επικίνδυνη δεν είναι η δράση Βγενόπουλου, αλλά η καταγγελία της, η οποία βασίζεται στο ίδιο το πόρισμα των εποπτών της Τράπεζας της Ελλάδος. Ο Προβόπουλος ισχυρίζεται ακριβώς τα αντίθετα από αυτά που καταγράφει το προφητικό πόρισμα του Ιουνίου του 2009, που συντάσσουν οι επόπτες της Κεντρικής Τράπεζας Κύπρου και της Τράπεζας της Ελλάδος. Η αναλήθεια των ισχυρισμών του Προβόπουλου αποδεικνύεται πλέον στην πράξη σε μια Κύπρο που καταρρέει από τις σταθερές τράπεζες του κυρίου Προβόπουλου. Και το βασικό ερώτημα είναι πώς, αφού με τέτοια επιμέλεια έγιναν όλα στη Marfin και διατηρούσε
επάρκεια, πέφτει τελικά παίρνοντας μαζί της την Κύπρο; Το ερώτημα για τον εισαγγελέα είναι γιατί έλαβε ως αποδεικτικό «αθωωτικό» στοιχείο για τον Βγενόπουλο την κατάθεση ενός ανθρώπου τον οποίο έπρεπε να ελέγχει. Γιατί απ' την άλλη δεν έλαβε ως αποδεικτικό υλικό την ανακριτική διαδικασία της Προανακριτικής Επιτροπής της Βουλής; Και βέβαια θα ήταν ενδιαφέρον να κληθεί από τους επιθεωρητές της Δικαιοσύνης να απαντήσει αν εμμένει ακόμη στην αλήθεια του κ. Προβόπουλου περί σταθερότητας της τράπεζας και ελέγχων. Θα είχε επίσης ενδιαφέρον να ρωτηθεί ο κύριος εισαγγελέας αν έλαβε ως αποδεικτικό στοιχείο το πόρισμα των εποπτικών αρχών της Τράπεζας της Ελλάδος, εκτός από το αφοριστικό και συγκαλυπτικό υπόμνημα του διοικητή της.
Κύπρος-Ελλάδα: Συμμαχία τραπεζιτών Η κατάρρευση της Κύπρου οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στις τράπεζες, αλλά και στις δύο Κεντρικές Τράπεζες Ελλάδας και Κύπρου. Όπως και στην Ελλάδα, έτσι και στην Κύπρο το τραπεζικό σύστημα δεν ελέγχθηκε ποτέ. Τα μεγαλύτερα εγκλήματα έγιναν στο όνομα της σταθερότητας και της χρηματοπιστωτικής αρτιότητας και συνεχίζουν να γίνονται επειδή δήθεν πρέπει να εξασφαλιστεί. Μα πώς αλήθεια χάθηκε, αφού ήταν εγγυημένη από τις δύο Κεντρικές Τράπεζες; Στις 28 Νοεμβρίου 2012 ο Νίκος Κωνσταντίνου, μέλος του ΔΣ της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου,
με επιστολή του στον πρόεδρο της Επιτροπής Θεσμών της κυπριακής Βουλής Δ. Συλλούρη, περιγράφει την κατάσταση που επικρατεί στο ελεγκτικό όργανο του τραπεζικού συστήματος. Κατηγορεί τον διοικητή της Κεντρικής Τράπεζας, Αθανάσιο Ορφανίδη ότι παίρνει μόνος του αποφάσεις, ότι δεν ασκεί ελέγχους και ότι επιτρέπει αυθαιρεσίες και προχειρότητες. Προφητικά μάλιστα ενημερώνει πως απειλείται με αυτό τον τρόπο η ευστάθεια του τραπεζικού συστήματος. Δεν παραλείπει να πει πως όσες φορές εκφράζει στον διοικητή της Κεντρικής Τράπεζας αιτήματα για ελέγχους, κατηγορείται πως επιδιώκει την επικίνδυνη αστάθεια. Απ' ό,τι φαίνεται από την αποκαλυπτική επιστολή του Νίκου Κωνσταντίνου, οι ελεγκτικές Αρχές των Κεντρικών Τραπεζών στις δύο χώρες όχι μόνο ασκούν κατ' επίφαση έλεγχο στο τραπεζικό σύστημα, όχι μόνο το δικαιολογούν όσο και να αυθαιρετήσει, αλλά παράγουν και τα ίδια επιχειρήματα κατηγορίας για όποιον απαιτήσει τον έλεγχο και τη διαφάνεια. Ο κ. Ορφανίδης, όπως ακριβώς ο κ. Προβόπουλος στην επιστολή του στον εισαγγελέα, θεωρεί αυτές τις απόψεις επικίνδυνες για τις τράπεζες γιατί μπορεί να τις κάνουν να κινδυνεύουν.
Πάντα στην ωραία Σάλλα Τα στοιχεία που αποκαλύπτει σταδιακά η δημοσιογραφική έρευνα, αλλά και η διαδικασία στην Επιτροπή Θεσμών της κυπριακής Βουλής, είναι συγκλονιστικά. Και μόνο τα στατιστικά στοιχεία
Στις 28 Νοεμβρίου 2012 ο Νίκος Κωνσταντίνου, μέλος του ΔΣ της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου, με επιστολή του στον πρόεδρο της Επιτροπής Θεσμών της κυπριακής Βουλής Δ. Συλλούρη, περιγράφει την κατάσταση που επικρατεί στο ελεγκτικό όργανο του τραπεζικού συστήματος. Κατηγορεί τον διοικητή της Κεντρικής Τράπεζας Ορφανίδη (βλ. φωτό) ότι παίρνει μόνος του αποφάσεις, ότι δεν ασκεί ελέγχους και ότι επιτρέπει αυθαιρεσίες και προχειρότητες. Προφητικά μάλιστα ενημερώνει πως απειλείται με αυτό τον τρόπο η ευστάθεια του τραπεζικού συστήματος.
Και μόνο τα στατιστικά στοιχεία της Λαϊκής Τράπεζας και οι ισολογισμοί έπρεπε να ενεργοποιήσουν έλεγχο για τις διαδικασίες που ακολούθησε η διοίκηση Βγενόπουλου της Λαϊκής Τράπεζας και οι ισολογισμοί έπρεπε να ενεργοποιήσουν έλεγχο για τις διαδικασίες που ακολούθησε η διοίκηση Βγενόπουλου. Το καλοκαίρι του
2012 το Reuters, όπως και το Hot Doc, αποκάλυψαν τη σκανδαλώδη λειτουργία της Τράπεζας Πειραιώς, η οποία σήμερα αποτελεί πλέον τη δεύτερη μεγαλύτερη τράπεζα της χώρας, μέσα από διάφορες χαριστικές αποφάσεις της ελληνικής κυβέρνησης αλλά και του Προβόπουλου προς τη διοίκηση Σάλλα, της οποίας υπήρξε υπάλληλος. Μεταξύ των αποκαλύψεων ήταν και η δημοσιοποίηση πως τα παιδιά του προέδρου της Πειραιώς δανειοδοτήθηκαν από τη Λαϊκή Τράπεζα με 100 εκατομμύρια μέσω της offshore AVECMAC και των θυγατρικών της KAEO και BENIDVER. Η κυπριακή Βουλή οφείλει να ψάξει με τι εγγυήσεις έγιναν αυτές οι δανειοδοτήσεις, και αν μεταξύ των τραπεζών υπήρχε ένα δεύτερο επίπεδο διαπλοκής μέσω υπεράκτιων εταιριών και αχυρανθρώπων. HOTDOC. • 4 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2013 • 33
Κύπρος
Γιώργος Προβόπουλος
Τραπεζίτης για εξαγωγή; Από το 2008 μέχρι και σήμερα έχουν αλλάξει πέντε πρωθυπουργοί και εφτά υπουργοί Οικονομικών, εν μέσω εκλογικών αναμετρήσεων, Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, αλλεπάλληλων αιματηρών περικοπών σε μισθούς και συντάξεις, διαδηλώσεων, καταστολής και πλήρους φτωχοποίησης του ελληνικού λαού. Την ώρα που ένα ολόκληρο σαθρό οικονομικοπολιτικό σύστημα βουλιάζει και προσπαθεί να μην πνιγεί με σανίδα σωτηρίας τα... μαλλιά του, μόνο ένας άνθρωπός του παραμένει αγέρωχος να κοιτά τους πολιτικούς να περνούν. Ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος, Γιώργος Προβόπουλος, από την ημέρα που ανέλαβε τα ηνία της από τον τότε πρωθυπουργό Κώστα Καραμανλή, έχει απασχολήσει πολλάκις τον Τύπο για τις αποφάσεις του, ενώ το όνομά του έχει εμπλακεί κατά καιρούς σε αρκετές υποθέσεις με οσμή σκανδάλου... Του Νίκου Ανδριόπουλου
Ο
Γιώργος Προβόπουλος δεν μπήκε για πρώτη φορά στα γραφεία της ΤτΕ το 2008. Από το 1990 μέχρι και το 1993 επί κυβέρνησης Μητσοτάκη διετέλεσε υποδιοικητής της, με διοικητή τον Δημήτρη Χαλκιά που είχε διοριστεί από την κυβέρνηση Παπανδρέου. Παρέμεινε στη θέση αυτή μέχρι την πτώση του Μητσοτάκη. Στη συνέχεια, για μία δεκαετία εκτελούσε χρέη οικονομικού συμβούλου στην Alpha Bank. Το 2004, μεταπήδησε στο τιμόνι της Εμπορικής Τράπεζας, αναλαμβάνοντας χρέη προέδρου και διευθύνοντος συμβούλου. Δεν είναι λίγες οι φορές που ο ισχυρός άνδρας του ελληνικού τραπεζικού συστήματος έχει κατηγορηθεί για αμέλειες και πλημμελή εποπτεία σε χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, που άνοιξαν πεδίο δόξας λαμπρό για σκάνδαλα εκατομμυρίων και απασχόλησαν την ελληνική κοινή γνώμη, χαρίζοντας δεκάδες πρωτοσέλιδα στον ημερήσιο Τύπο.
34 • HOTDOC. • 4 Απριλίου 2013
Το... ατόπημα της πλημμελούς εποπτείας Το γαϊτανάκι της υπόθεσης που άφησε το πεδίο δράσης ελεύθερο στον Λαυρέντη Λαυρεντιάδη ξεκίνησε να ξετυλίγεται στο τέλος του 2009, όταν ο τελευταίος αιτήθηκε την απόκτηση ειδικής συμμετοχής στην Proton. Την ίδια περίοδο, ωστόσο, η εταιρία του, Alapis, αντιμετωπίζει τεράστιο οικονομικό πρόβλημα, ενώ η Νεοχημική έχει εμπλακεί σε σκάνδαλο εκατομμυρίων κατά την αγοραπωλησία στον αμερικανικό όμιλο Carlyle με παραποιημένα οικονομικά στοιχεία. Παρά τις επισφάλειες της περίπτωσης Λαυρεντιάδη, η ΤτΕ επί των ημερών του Γ. Προβόπουλου, τον Μάρτιο του 2010, ενέκρινε τη συμμετοχή του στην Proton Bank, ανοίγοντας ουσιαστικά την κερκόπορτα για την αφαίμαξη της τράπεζας από τον επιχειρηματία μέσα από την ανεξέλεγκτη χορήγηση δανείων μαμούθ σε νεοσύστατες εταιρίες του με μετοχικό κεφάλαιο μερικών χιλιάδων ευρώ.
Παρόμοια πλημμελή εποπτεία επέδειξε η Τράπεζα της Ελλάδος υπό τον Γιώργο Προβόπουλο, όταν από τον Ιούνιο του 2006 μέχρι τον Αύγουστο του 2008 άνοιξαν οι κάνουλες της Marfin του Ανδρέα Βγενόπουλου προς το Βατοπέδι. Το μοναστήρι του Αγίου Όρους έλαβε συνολικά δάνεια ύψους 156,9 εκατ. ευρώ. Το εντυπωσιακό. ωστόσο, πέραν του ιλιγγιώδους ποσού, είναι ότι, σύμφωνα με το πόρισμα της Τράπεζας της Ελλάδος, τα 115 εκατομμύρια διοχετεύτηκαν σε επενδύσεις σε μετοχές του ομίλου MIG. Δηλαδή, η τράπεζα του ομίλου του Α. Βγενόπουλου έδωσε δάνεια στο Βατοπέδι για να διαχυθούν στη συνέχεια στις υπόλοιπες εταιρίες της MIG. Η στάση που τήρησε η ΤτΕ στην υπόθεση αφήνει πολλά σκοτεινά σημεία. Το πόρισμα της Τράπεζας της Ελλάδος προέκυψε κατόπιν πιέσεων και αιτήματος των κοινοβουλευτικών επιτροπών που ερευνούσαν το σκάνδαλο του Βατοπεδίου και όχι κατόπιν δικής της πρωτοβουλίας, όπως κανονικά προβλέπεται. Παράλληλα, όταν ο διοικητής της ΤτΕ κλήθηκε στην αρμόδια επιτροπή της Βουλής, ισχυρίστηκε ότι όλα έγιναν σύμφωνα με το γράμμα του νόμου και δεν υπήρξε κάποια παρατυπία. Ωστόσο, κάτι τέτοιο δεν ισχύει, καθώς σε περίπτωση που κάποιος λαμβάνει μετοχοδάνειο, δηλαδή ένα δάνειο το οποίο επανεπενδύεται σε μετοχές του ομίλου που του το παραχώρησε, η τράπεζα οφείλει να το αφαιρέσει από την κεφαλαιακή της επάρκεια. Αυτό στην περίπτωση της Marfin δεν τηρήθηκε. Εκτός αυτού, σε περίπτωση που οι μετοχές κινηθούν πτωτικά μετά την επανεπένδυση των δανείων, η τράπεζα οφείλει να απαιτήσει να καλυφθεί η διαφορά που προκύπτει από την τιμή αγοράς της μετοχής, πράγμα που επίσης «ξέφυγε» από τον κ. Προβόπουλο...
Η σχέση... στοργής Προβόπουλου-Σάλλα Στον τελευταίο σταθμό της καριέρας του έμελλε να γνωριστεί και να συνεργαστεί στενά με τον άνθρωπο πίσω από το σημερινό οικονομικό «θαύμα» της Τράπεζας Πειραιώς, Μιχάλη Σάλλα. Άνθρωποι της
Τράπεζας Πειραιώς τον χαρακτήριζαν στο παρελθόν το δεξί χέρι του προέδρου, ενώ την ίδια περίοδο ήταν και πρόεδρος της εταιρίας SCIENS, η οποία κατείχε το 45% της Πειραιώς ΑΕΕΑΠ. Πρόκειται για εταιρία που εμπλέκεται στο σκάνδαλο της PROTON. Συγκεκριμένα, το 2011 τρεις οffshore παίρνουν δάνειο από την τράπεζα του Λ. Λαυρεντιάδη, ύψους 81,4 εκατ. ευρώ, τα οποία μάλιστα δίνονται κατά παράβαση της πιστοληπτικής πολιτικής της τράπεζας. Στη σύμβαση των δανείων οι τρεις άγνωστες εταιρίες δεν ελέγχονται και δεν υποχρεώνονται καν να καλύψουν τα ενέχυρα-μετοχές σε περίπτωση που η αξία πέσει κάτω από το προκαθορισμένο ποσοστό. Όπως προέκυψε από παλαιότερο ρεπορτάζ του Hot Doc, οι τρεις υπεράκτιες εταιρίες ανήκουν ουσιαστικά στην SCIENS, της οποίας πρόεδρος στο παρελθόν είχε διατελέσει ο Γ. Προβόπουλος, και μετείχαν σε αύξηση μετοχικού κεφαλαίου της Πειραιώς. Το 2010 η SCIENS είχε πάρει και άλλο δάνειο, και πάλι από την PROTON, ύψους 34,7 εκατ. ευρώ, τα οποία στη συνέχεια έδωσε για να αγοραστούν ακίνητα του ίδιου του Λ. Λαυρεντιάδη, παρέχοντάς του την απαιτούμενη ένεση ρευστότητας. Όλα αυτά όμως αποτέλεσαν παρελθόν λησμονημένο, από το Πάσχα του 2008, που το δεξί χέρι του προέδρου της Πειραιώς βρέθηκε διάδοχος του Νίκου Γκαργκάνα, επικεφαλής της Τράπεζας της Ελλάδος, ρυθμιστή όλης της χρηματοπιστωτικής πολιτικής της χώρας και ελεγκτή υποθέσεων, όπως αυτή της Proton με τη SCIENS. Ως επικεφαλής της ΤτΕ ο Γ. Προβό πουλος μαζί με τον υπουργό Οικον ομικών, Γιάννη Στουρνάρα, αρνούνται πεισματικά να βγάλουν στο φως της δημοσιότητας την έκθεση της Black Rock για τη βιωσιμότητα των ελληνικών τραπεζών και τις επισφάλειές τους, επικαλούμενοι «κινδύνους για τη σταθερότητα του χρηματοπιστωτικού συστήματος». Λίγο αργότερα, η Αγροτική Τράπεζα εκκαθαρίζεται και το καλό της κομμάτι δίνεται έναντι πινακίου φακής στην Τράπεζα Πειραιώς.
Ενδεικτική του σκανδάλου είναι η πραγματική αξία και τα περιουσιακά στοιχεία της ΑΤΕ τη στιγμή της πώλησής της, που όπως είχε αποκαλύψει το Hot Doc σε παλαιότερο τεύχος ξεπερνούσε κατά πολύ τα 2 δισ. ευρώ.
Η «επιβράβευση» των 3,4 εκατομμυρίων Στις 11 Οκτωβρίου 2012 το πρακτορείο Reuters σε εκτενές ρεπορτάζ του προχώρησε σε μια αποκάλυψη που περιέργως δεν έτυχε ιδιαίτερης προσοχής από τα ελληνικά ΜΜΕ. Σύμφωνα με το Reuters, ο νυν διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος, Γιώργος Προβόπουλος, έλαβε αποζημίωση μαμούθ, ύψους 3,4 εκατ. ευρώ, όταν άφησε τη θέση του αντιπροέδρου της Πειραιώς. Τα χρήματα αυτά, όπως αναφέρει το δημοσίευμα, χορηγήθηκαν στον κ. Προβόπουλο λόγω της ανέλιξής του σε μέλος του συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος, το 2008. Τα χρήματα αυτά, όπως αναφέρει το δημοσίευμα, δεν ήταν αποζημίωση, αλλά «επιβράβευση της ανέλιξης του κ. Προβόπουλου σε υψηλή θέση στην τραπεζική κλίμακα σε ευρωπαϊκό κι εθνικό επίπεδο». Χαρακτηριστικός είναι ο τρόπος που αντιμετωπίζει το Reuters το θέμα της εξαγοράς της ΑΤΕ από την Πειραιώς, το οποίο περιγράφεται ως «η ληστεία του αιώνα».
Το σκάνδαλο του Τ+10 και η αμνηστία Επί των ημερών του Γ. Προβόπουλου στην Τράπεζα της Ελλάδος συντελέστηκε ένα από τα μεγαλύτερα σκάνδαλα
κερδοσκοπίας της χώρας. Πρόκειται για αυτό που στους χρηματοπιστωτικούς κύκλους αποκαλείται «σορτάρισμα». Είναι η διεθνής πρακτική που δίνει το δικαίωμα σε κάποιον να πουλήσει τίτλους που δεν έχει στην κατοχή του, εμφανίζοντάς τους εντός τριών ημερών. Με αυτόν τον τρόπο μπορεί κάποιος να μοσχοπουλήσει «αέρα» ομόλογα, και αφού λόγω της πώλησης θα αρχίσουν να κινούνται πτωτικά οι τιμές τους, στη συνέχεια να αγοράσει τα ίδια ομόλογα φτηνότερα, έχοντας δικαίωμα να τα παρουσιάσει μέσα σε τρεις ημέρες. Τον Οκτώβριο του 2009 η Τράπεζα της Ελλάδος αποφασίζει να επιμηκύνει τον χρόνο των τριών ημερών, μέσα στον οποίο πρέπει να παρουσιάσει κάποιος τα ομόλογα, σε δέκα. Αποτέλεσμα είναι ουσιαστικά να δοθεί περισσότερος χρόνος στους κερδοσκόπους να παίξουν με τα κρατικά ομόλογα με μεγαλύτερη ασφάλεια. Το επιχείρημα της τράπεζας ήταν ότι επρόκειτο για ένα «τεχνικό θέμα που προέκυψε από το σύστημα της αυτοματοποιημένης επανεισαγωγής». Πρόκειται ωστόσο για ένα εντελώς σαθρό επιχείρημα, αν λάβει κανείς υπόψη ότι την ίδια περίοδο η διοίκηση της Τράπεζας της Ελλάδος αποφάσισε να μην επιβάλλονται κυρώσεις σε όποιον κερδοσκόπο δεν παρέδιδε τα ομόλογα στον αγοραστή τους και μετά τη λήξη της προθεσμίας των δέκα ημερών. Το σκάνδαλο, που έμεινε στην ιστορία ως σκάνδαλο Τ+10, αποτελεί μία από τις μελανότερες σελίδες στην ιστορία της ΤτΕ, καθώς νομιμοποίησε πλήρως την ασύστολη κερδοσκοπία σε βάρος του ελληνικού δημοσίου. Η τροποποίηση του κανονισμού, που άφησε ανοιχτό το πεδίο για την εμφάνιση των ομολόγων στους αγοραστές και ουσιαστικά για την κερδοσκοπία, φαίνεται πως δεν έγινε από τη διοίκηση, αλλά κατόπιν εντολών ενός απλού υπαλλήλου. Αξίζει να σημειωθεί ότι η νομική υπηρεσία της ΤτΕ εντόπισε τον «κίνδυνο κερδοσκοπίας και χειραγώγησης που δημιουργεί αυτή η απόφαση», αλλά υλοποιήθηκε, με τη διοίκηση μάλιστα της ΤτΕ στη συνέχεια να παρέχει πλήρη κάλυψη στον... υπάλληλο που έκανε το «λάθος». HOTDOC. • 4 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2013 • 35
Κύπρος
Αθρόα αγορά ελληνικών ομολόγων … και ας πάνε να κουρευτούν Σε περίπου 4,2 δισ. ευρώ εκτιμώνται οι απώλειες στο κυπριακό τραπεζικό σύστημα εξαιτίας των τοποθετήσεων σε ελληνικά ομόλογα και του κουρέματος από τη συμμετοχή της Ελλάδας στο PSI. Το παράξενο είναι ότι οι κυπριακές τράπεζες εξακολουθούσαν να αγοράζουν ελληνικά ομόλογα και μετά το 2010, παρά το γεγονός ότι το ελληνικό κούρεμα πλησίαζε. Με τις ευθύνες του πρώην διοικητή της Κεντρικής Τράπεζας Κύπρου, Αθανάσιου Ορφανίδη, να είναι τεράστιες, καθώς δεν απέτρεψε τις δύο μεγάλες τράπεζες, τη Λαϊκή και την Κύπρου, να αγοράζουν ομόλογα του ελληνικού δημοσίου, αν και ο ίδιος είχε την πλήρη εποπτεία του τραπεζικού συστήματος. Του Βαγγέλη Τριάντη
Σ
την Κύπρο έχει ήδη αρχίσει μια προσπάθεια αναζήτησης ευθυνών. Ο πρώην διοικητής της Κεντρικής Τράπεζας Κύπρου, Αθανάσιος Ορφανίδης, επιρρίπτει ευθύνες στην κυβέρνηση Χριστόφια για λανθασμένους πολιτικούς χειρισμούς. Το πολιτικό σύστημα δείχνει με το δάχτυλο τους τραπεζίτες για την τεράστια έκθεση των κυπριακών τραπεζών σε ελληνικά ομόλογα. Τη διετία 2009-2010 οι κυπριακές τράπεζες αγόρασαν ελληνικά ομόλογα που ξεπερνούσαν τα 5 δισ. ευρώ. Σε μια περίοδο που η Ελλάδα βρισκόταν ήδη σε ύφεση δύο χρόνια και τα μηνύματα εξόδου από την κρίση κάθε άλλο παρά ευχάριστα ήταν. Η Ελλάδα βρισκόταν στο στόχαστρο των διεθνών αγορών. Οι σειρήνες του ΔΝΤ είχαν αρχίσει να ηχούν επικίνδυνα στα αφτιά των ελλήνων πολιτικών αλλά και τραπεζιτών. Η χώρα βρισκόταν σιδηροδέσμια κάτω από τη μέγγενη των καταστροφικών μνημονίων. Το γεγονός ότι το πρόγραμμα του ΔΝΤ έμοιαζε προδιαγεγραμμένο να αποτύχει ήταν κάτι που και ένας πρωτοετής φοιτητής οικονομικών μπορούσε να δει. Οι πρώτες φωνές περί αναγκαιότητας ενός κουρέματος των ελληνικών ομολόγων
36 • HOTDOC. • 4 Απριλίου 2013
άρχισαν δειλά δειλά να κάνουν την εμφάνισή τους. Αρχικά στον διεθνή Τύπο και στη συνέχεια στον ελληνικό. Σύμφωνα με δημοσίευμα της Wall Street Journal, από τα τέλη του 2010 οι ευρωπαίοι ηγέτες είχαν συμφωνήσει ανοιχτά ότι όλοι οι πιστωτές των αποδυναμωμένων χρηματοπιστωτικά κυβερνήσεων κρατών-μελών της ευρωζώνης θα υφίσταντο απώλειες σε μελλοντικά δάνεια. Οι κύπριοι τραπεζίτες όμως τούς αγνόησαν προκλητικά. Εξακολούθησαν να αγοράζουν κρατικά ομόλογα, παρά το γεγονός ότι το κούρεμα πλησίαζε.
Απώλειες 4,2 δισ. ευρώ Η έκθεση στα ελληνικά ομόλογα είχε ως αποτέλεσμα να υποστούν τεράστιες ζημίες οι κυπριακές τράπεζες. Το συνολικό τους ύψος ανήλθε σε περίπου 4,2 δισ. ευρώ. Ήταν η πρώτη φορά μετά από αρκετά χρόνια που τα κυπριακά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα εμφάνισαν ζημίες. Η πορεία τους, ωστόσο, ήταν πτωτική την τελευταία τριετία. Αναλυτικότερα, τα κέρδη της Τράπεζας Κύπρου, από 506 εκατ. ευρώ για το 2008, μειώθηκαν σε 313 εκατ. ευρώ για το 2009 και 306 εκατ. ευρώ για το 2010. Για το 2011 το ελληνικό κούρεμα είχε ως αποτέλεσμα
να κλείσει με ζημία ύψους 793 εκατ. ευρώ. Αντίστοιχα, τα κέρδη της Λαϊκής από 394,8 εκατ. ευρώ το 2008 μειώθηκαν σε 173,9 εκατ. ευρώ το 2009, σε 87,1 εκατ. ευρώ το 2010, για να εμφανίσει ζημίες ύψους 3,3 δισ. ευρώ το 2011, λόγω του κουρέματος. Στην Κύπρο ξέσπασαν οι πρώτες μουρμούρες. Ο τότε πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας, Δημήτρης Χριστόφιας, υποστήριξε ότι το πρόβλημα με το δημόσιο χρέος της Κύπρου προέκυψε λόγω του κουρέματος των ελληνικών ομολόγων που κατείχαν οι κυπριακές τράπεζες. Το θερμόμετρο της πολιτικής αντιπαράθεσης είχε ανέβει στα ύψη. Στις 25 Ιουνίου η Κυπριακή Δημοκρατία υπέβαλε αίτηση προς τις χώρες μέλη της ευρωζώνης για οικονομική στήριξη από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας κ α ι τ ο ν Ε υ ρ ω π α ϊ κ ό Μ ηχαν ι σ μ ό Σταθερότητας. Στη σχετική ανακοίνωση που εξέδωσε η Κυπριακή Δημοκρατία αναφερόταν ότι σκοπός του αιτήματος ήταν ο περιορισμός των κινδύνων που αντιμετώπιζε η κυπριακή οικονομία και «ιδιαίτερα των αρνητικών επιπτώσεων που προέρχονται από τον τραπεζικό
τομέα, λόγω της μεγάλης έκθεσής του στην ελληνική οικονομία». Από την πλευρά του ο τότε διοικητής της Κεντρικής Τράπεζας Κύπρου, Αθανάσιος Ορφανίδης, επέρριπτε ευθύνες στην κυβέρνηση Χριστόφια για την κατάσταση της κυπριακής οικονομίας. Κατά τη διάρκεια ομιλίας του, στην παρουσίαση της ετήσιας έκθεσης της τράπεζας για το 2011, στις 2 Μαΐου 2012, ο κ. Ορφανίδης σημείωνε χαρακτηριστικά: «Σε ό,τι αφορά τον τραπεζικό τομέα, η αδυναμία της κυβέρνησης από τον Μάιο του 2011 να αναχρηματοδοτήσει το χρέος της δημιούργησε διεθνώς αμφιβολίες για την ικανότητά της να στηρίξει τις τράπεζες σε περίπτωση ανάγκης. Έτσι, όταν οι ευρωπαίοι ηγέτες αποφάσισαν την απομείωση του ελληνικού χρέους, στις 21 Ιουλίου και 26 Οκτωβρίου 2011, η οποία έπληξε τα κεφάλαια των τραπεζών στην Ευρώπη, τόσο οι τράπεζες όσο και η κυβέρνηση μπήκαν στον αρνητικό φαύλο κύκλο που βρισκόμαστε μέχρι σήμερα». Το ποιος επέτρεπε όμως στους τραπεζίτες να αγοράζουν ελληνικά ομόλογα, παρά το γεγονός ότι το κούρεμα πλησίαζε, είναι κάτι που δεν ανέφερε ποτέ. Αν και ο ίδιος είχε την απόλυτη εποπτεία του τραπεζικού συστήματος.
Οι ευθύνες των Ευρωπαίων Εκτός όμως από τις ευθύνες πολιτικών και τραπεζιτών της Κύπρου, μεγάλες είναι και οι ευθύνες των ευρωπαίων ηγετών για την κατάσταση στην κυπριακή οικονομία. Τον Ιούλιο του 2010, η Ευρωπαϊκή Τραπεζική Αρχή (ΕΒΑ) διεξήγαγε ειδικά τεστ αντοχής σε ευρωπαϊκές τράπεζες. Στόχος ήταν να διαπιστώσει εάν θα μπορούσαν να αντέξουν μια ενδεχόμενη επιδείνωση των οικονομικών μεγεθών στις χώρες μέλη της ΕΕ. Τα συγκεκριμένα τεστ μετρούσαν τις ενδεχόμενες επιπτώσεις σε χαρτοφυλάκια δανείων. Δεν συμπεριλάμβαναν όμως απώλειες από κρατικά ομόλογα. Ως αποτέλεσμα οι δύο κυπριακές τράπεζες κρίθηκαν ότι έχουν επαρκή κεφάλαια. Λίγο μετά η ΕΒΑ πραγματοποίησε και δεύτερο τεστ. Τα αποτελέσματα και αυτή τη φορά ήταν ίδια. Τα κεφάλαια των κυπριακών τραπεζών κρίθηκαν επαρκή. Η συνεχιζόμενη αγορά ελληνικών ομολόγων έμοιαζε να επιβραβεύεται. Τα πράγματα άλλαξαν τον Δεκέμβριο του 2011. Για πρώτη φορά η ΕΒΑ εισήγαγε τον παράγοντα απωλειών εξαιτίας των τοποθετήσεων σε κρατικά ομόλογα. Τότε ήρθαν στην επιφάνεια και τα μεγάλα ελλείμματα κεφαλαίου και
Ο πρώην διοικητής της Τράπεζας Κύπρου, Αθανάσιος Ορφανίδης δεν απέτρεψε τις τράπεζες να αγοράζουν ελληνικά ομόλογα αν και είχε την πλήρη εποπτεία του τραπεζικού συστήματος.
των δύο κυπριακών τραπεζών, τα οποία υποχρεώνονταν να καλύψουν μέχρι και τον Ιούνιο του 2012. Κάτι που όμως δεν κατέστη εφικτό. Η εφημερίδα New York Times επισήμανε σε σχετικό της δημοσίευμα ότι οι Ευρωπαίοι «φύτεψαν τους σπόρους» της κρίσης στην Κύπρο με τη συμφωνία για το κούρεμα των ελληνικών ομολόγων, στα τέλη Οκτωβρίου 2011. « Ήταν τότε που η ΕΕ, αγωνιζόμενη να αντιμετωπίσει μια κρίση χρέους στην Ελλάδα, στην ουσία έβαλε μια ωρολογιακή βόμβα που θα προκαλούσε μια μεγάλη τρύπα στο τραπεζικό σύστημα της Κύπρου, καθώς και μια αλυσιδωτή αντίδραση απρομελέτητων και επιδεινούμενων συνεπειών», ανέφερε χαρακτηριστικά. Σε κάθε περίπτωση, ευρωπαίοι ηγέτες, τραπεζίτες και πολιτικοί με την τακτική τους θυμίζουν κάτι από τα λόγια του Μολιέρου: «Δεν είμαστε υπεύθυνοι μόνο γι’ αυτό που κάνουμε, αλλά και γι’ αυτό που δεν κάνουμε». HOTDOC. • 4 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2013 • 37
KΕΡΔΙΣΜΕΝΟΙ ΚΑΙ ΧΑΜΕΝΟΙ ΑΠΟ ΤΗ ΔΙΑΣΩΣΗ ΤΗΣ KΥΠΡ Υ Η Τράπεζα Κύπρου θα αναλάβει τα εγγυημένα στοιχεία ενεργητικού της Λαϊκής Τράπεζας. Οι μη εγγυημένες καταθέσεις της Λαϊκής άνω των 100.000 ευρώ θα χαθούν τελείως, καθώς η τράπεζα κλείνει.
Ρώσοι καταθέτες
26-30 δισ. € Καταθέσεις κυπριακών νοικοκυριών
26,3 δισ. € Αλλες*
12,1 δισ. € * Κρατικοί και άλλοι χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί, ασφαλιστικές εταιρείες, συνταξιοδοτικά ταμεία, μη χρηματοπιστωτικοί όμιλοι.
Ακτινογραφία καταθέσεων σε κυπριακές τράπεζες τον Ιανουάριο του 2013
28,7 δισ.€
18,5 δισ.€
Καταθέσεις άνω των 500.000 €
Καταθέσεις έως 19.999 €
68,4 δισ.€
8,2 δισ.€
από 20.000 έως 99.999 €
από 100.000 έως 499.999 ευρώ
Πηγές : Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου, Barclays Research, Moody’s
38 • HOTDOC. • 4 Απριλίου 2013
13 δισ.€
ιδρύθηκε το 1901
υπάλληλοι
17,9 δισ. €
2.300
Σεπτ. 2012
καταθέσεις
ποσά σε δισ. €
6,7
4,2
ΔΙΑΣΩΖΟΝΤΑΙ
7 Μη εξυπηρετούμενα δάνεια*
ΧΑΝΟΝΤΑΙ
361.000
18.000
καταθέτες
*Ενα δάνειο θεωρείται μη εξυπηρετούμενο όταν ο οφειλέτης δεν έχει καταβάλει τις προγραμματισμένες δόσεις επί τουλάχιστον 90 ημέρες
λογαριασμοί
με ποσά κάτω των
με μη ασφαλισμένες καταθέσεις άνω των
100.000€
100.000€
που μεταφέρονται στην Τράπεζα Κύπρου
ιδρύθηκε το 1899
υπάλληλοι
11.000
27,8 δισ. € Σεπτ. 2012
καταθέσεις
ποσά σε δισ. €
15,3 ΠΑΓΩΝΟΥΝ με μη ασφαλισμένες καταθέσεις άνω των
100.000€ στην Τράπεζα Κύπρου
Θα χάσουν τουλάχιστον το 40% HOTDOC. • 4 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2013 • 39
Κύπρος
Τι ετοιμάζει το ΔΝΤ για την Κύπρο Από το «κούρεμα ή μέτρα» στον... αποκεφαλισμό Του Νίκου Ανδριόπουλου Εν μέσω σκανδάλων, φημών για δισεκατομμύρια ευρώ που έκαναν φτερά λίγες ημέρες πριν από την απόφαση βόμβα του Eurogroup για το πρωτοφανές κούρεμα των καταθέσεων και διαπλεκόμενων συμφερόντων, το καράβι της Κύπρου βυθίζεται στη δίνη του μνημονίου. Η τρόικα της Μεγαλονήσου βαδίζει στην πεπατημένη της ελληνικής συνταγής, αλλά εμπλουτισμένη αυτή τη φορά με το νέο πείραμα του σπασίματος του άβατου των τραπεζικών καταθέσεων. Το Hot Doc παρουσιάζει τις λεπτομέρειες της απόρρητης έκθεσης του ΔΝΤ για τα αιματηρά μέτρα που θα κληθεί να υπερψηφίσει η κυπριακή Βουλή, μετά από το ηχηρό «ναι» στο κούρεμα, αφήνοντας έκθετο τον υπουργό Οικονομικών, Μιχάλη Σαρρή.
Ο
κύπριος υπουργός Οικονομικών αρχικά, σε συνέντευξη στο Sigma, ισχυρίστηκε ότι δεν εξετάζονται μέτρα περικοπών λόγω του κουρέματος, ενώ στις 30 Μαρτίου ανασκεύασε μερικώς, επισημαίνοντας ότι εξετάζονται μέτρα ήσσονος σημασίας, που δεν θα επηρεάσουν μισθούς και συντάξεις. Σύμφωνα με τα στοιχεία-φωτιά, ο υπουργός Οικονομικών βρίσκεται σε συνομιλίες για το είδος και το ύψος των μέτρων τουλάχιστον από τις 11 Μαρτίου, όταν και ο εξ απορρήτων του, Χρίστος Πατσαλίδης, έλαβε το σχετικό υπόμνημα από το ΔΝΤ που δημοσιεύει το Hot Doc. Μεταξύ των μέτρων-σοκ που έχουν τεθεί επί τάπητος και συνιστά το Ταμείο ως ενδεδειγμένα είναι η κατάργηση της δωρεάν
40 • HOTDOC. • 4 Απριλίου 2013
ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, οι επισπεύσεις σε πλειστηριασμούς ακόμη και της πρώτης κατοικίας, μεγάλες περικοπές σε μισθούς και συντάξεις, στραγγαλισμό της Παιδείας με δίδακτρα στα πανεπιστήμια και σχολικές τάξεις με μαθητές τσουβαλιασμένους λόγω συγχωνεύσεων, καθώς και η δραστική μείωση του εφάπαξ έως και οριστική κατάργησή του!
Το ΔΝΤ «συστήνει» Όταν για πρώτη φορά στα μέσα Δεκεμβρίου άρχισε δειλά δειλά να διαρρέεται το σενάριο για επικείμενο κούρεμα καταθέσεων στην Κύπρο, ουδείς έδωσε βάση και θεωρήθηκε ένα επικοινωνιακό τέχνασμα των Βρυξελλών με σκοπό την άσκηση πίεσης για την
πιστή εφαρμογή των απαιτήσεων των δανειστών. Ακολούθησαν οι διαψεύσεις τόσο από τα ευρωπαϊκά κονκλάβια αποφάσεων όσο και από την άρτι εκλεγμένη κυβέρνηση Αναστασιάδη. Από την άρνηση και τις μετά βδελυγμίας διαψεύσεις, η κυβέρνηση της νωπής λαϊκής εντολής δεν άργησε να περάσει στην απέναντι όχθη. Από το «όχι» που ταρακούνησε συθέμελα το ευρωπαϊκό οικοδόμημα μέσα σε λίγες ημέρες και κατόπιν δραματικών διαβουλεύσεων και εκτάκτων Eurogroup, η κυπριακή Βουλή έδωσε το πράσινο φως στην πολυετή καταδίκη σε φτωχοποίηση του κυπριακού λαού. Η πρώτη αντίδραση κυβερνητικών στελεχών μετά από το σοκ της κοινής γνώμης ήταν μια απεγνωσμένη προσπάθεια να περάσει το κούρεμα των καταθέσεων ως το ένα και μοναδικό μέτρο που θα παρθεί για την περίπτωση της Κύπρου, ώστε να μην εφαρμοστούν οι αποδεδειγμένα αποτυχημένες πρακτικές που έλαβαν χώρα στην Ελλάδα. Η κατραπακιά της διάψευσης ωστόσο και πάλι δεν καθυστέρησε, αφού μόλις λίγες ώρες μετά αξιωματούχοι του ΔΝΤ τόνιζαν σε δηλώσεις τους σε διεθνή πρακτορεία ότι πρέπει να ολοκληρωθούν οι διαδικασίες και να παρθούν οριστικές αποφάσεις για την Κύπρο, γιατί έπεται συνέχεια.
Ο υπ. Οικονομικών της Κύπρου, Μιχάλης Σαρρής, γνώριζε τουλάχιστον από τις 11 Μαρτίου ότι επίκεινται μέτρα-σοκ για την Κύπρο, αφού το υπόμνημα του ΔΝΤ είχε λάβει το δεξί του χέρι, Χρίστος Πατσαλίδης.
Όπως αποδεικνύεται περίτρανα από τα έγγραφα που έχει στην κατοχή του το Hot Doc, το κούρεμα των καταθέσεων αποτελεί απλώς το κερασάκι που έλειπε από την τούρτα της Κύπρου. Και αυτό γιατί κατά τα άλλα η συνταγή για τη «δημοσιονομική προσαρμογή» της Μεγαλονήσου αποτελεί πιστό αντίγραφο του... πετυχημένου ελληνικού προγράμματος. Το Hot Doc δημοσιεύει την άκρως απόρρητη έκθεση του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου για τα μέτρα που θα εφαρμοστούν στην Κύπρο σε βάθος τετραετίας. Πρόκειται για ένα 56σέλιδο κείμενο με «συστάσεις» του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, στο οποίο γίνονται αναλυτικές προβλέψεις δημοσιονομικών μεγεθών έως το 2016, κατόπιν συγκεκριμένων μέτρων βαρύτατων περικοπών σε μισθούς και συντάξεις, απολύσεων στο δημόσιο, ψαλιδίσματος στον κοινωνικό και προνοιακό χαρακτήρα του κράτους και εξολοκλήρου νέας χαρτογράφησης του χρηματοπιστωτικού τομέα υπό την πλήρη εποπτεία ξένων κέντρων εξουσίας. Η επίμαχη έκθεση συντάχθηκε στις 11 Μαρτίου 2013 από τον Ντέιβιντ Κόαντι, υπεύθυνο του Τμήματος Οικονομικών Υποθέσεων του ΔΝΤ, βάσει των συμπερασμάτων του τεχνικού κλιμακίου της τρόικα, και είχε ως αποδέκτη τον γενικό διευθυντή του
υπουργείου Οικονομικών της Κύπρου, Χρίστο Πατσαλίδη. Ο κύπριος υπουργός Οικονομικών οφείλει να απαντήσει στον κυπριακό λαό για ποιο λόγο τόσο καιρό διαψεύδει κάτι που αποτελεί ειλημμένη απόφαση και απλώς διαπραγματεύεται τους τρόπους με τους οποίους θα εφαρμοστεί. Ο σκοπός των «συστάσεων» του ΔΝΤ, όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά σε άλλο εσωτερικό έγγραφό του, του Δεκεμβρίου, που έχει το Hot Doc στην κατοχή του, με τίτλο «Μνημόνιο Συνεννόησης για τους Ειδικούς Όρους της Οικονομικής Πολιτικής», είναι «να αντιμετωπιστούν οι βραχυπρόθεσμες και μεσοπρόθεσμες οικονομικές, δημοσιονομικές και διαρθρωτικές προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Κύπρος». Βασικοί στόχοι του προγράμματος, όπως αναγράφονται είναι: 1) Η αποκατάσταση της ευρωστίας του κυπριακού τραπεζικού τομέα με την αναδιάρθρωση, την επίλυση και τη μείωση του μεγέθους των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων. 2) Η συνέχιση της εν εξελίξει διαδικασίας της δημοσιονομικής εξυγίανσης με σκοπό τη διόρθωση του υπερβολικού ελλείμματος της κυβέρνησης, ιδίως με τη λήψη μέτρων για τη μείωση των τρεχουσών πρωτογενών δαπανών, καθώς και τη διατήρηση της δημοσιονομικής
εξυγίανσης στο μεσοπρόθεσμο δημοσιονομικό πλαίσιο, ιδίως μέσω μέτρων για την αύξηση της αποτελεσματικότητας των δημόσιων δαπανών στο πλαίσιο ενός μεσοπρόθεσμου, τη βελτίωση της είσπραξης των εσόδων και τη βελτίωση της λειτουργίας του δημόσιου τομέα. 3) Η εφαρμογή διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και τη βιώσιμη και ισόρροπη ανάπτυξη, επιτρέποντας τη χαλάρωση των μακροοικονομικών ανισορροπιών, ιδίως με τη μεταρρύθμιση του συστήματος τιμαριθμικής αναπροσαρμογής των μισθών και άρση των εμποδίων για την ομαλή λειτουργία των αγορών υπηρεσιών.
Βάζουν χέρι και στην πρώτη κατοικία Αφού με την επιβολή του κουρέματος έκλεψαν τις αποταμιεύσεις του κυπριακού λαού, πλέον τίθεται σε εφαρμογή το δεύτερο πλάνο του σχεδίου, για να βάλουν χέρι στη γη και τα ακίνητα. Μεταξύ των άλλων μέτρων που προβλέπονται από το ΔΝΤ για την αναδιάρθρωση του τραπεζικού τομέα σε εσωτερικό έγγραφο του Ταμείου από το Δεκέμβριο, με τίτλο «Memorandum of Understanding on Specific Economy Policy Conditionality», το οποίο έχει HOTDOC. • 4 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2013 • 41
Κύπρος
Όπως φαίνεται από το υπόμνημα του ΔΝΤ, από τη μέγγενη των πλειστηριασμών δεν θα γλιτώσουν ούτε οι πρώτες κατοικίες, παρά μόνο θα έχουν έξι μήνες χάριτος.
επίσης στην κατοχή του το Hot Doc, γίνεται λόγος για αλλαγή του νομοθετικού πλαισίου και ελαχιστοποίηση των διοικητικών εμποδίων, για να μπορούν οι τράπεζες να εκποιούν υποθηκευμένα ακίνητα για μη εξυπηρετούμενα δάνεια με μέγιστη περίοδο το 1,5 έτος από την ημέρα που κινούνται οι νομικές διαδικασίες. Για την περίπτωση μάλιστα της πρώτης κατοικίας, οι δανειστές εμφανίζονται ιδιαιτέρως... γαλαντόμοι, αφού προτίθενται να παρατείνουν το μέγιστο χρόνο μέχρι να βγάλουν το ακίνητο στο σφυρί κατά 6 μήνες. Στις μεγάλες αλλαγές που συντελούνται στον χρηματοπιστωτικό τομέα και με άμεσο αντίκτυπο σε χιλιάδες κόσμου συγκαταλέγεται η αλλαγή του ορισμού του μη εξυπηρετούμενου δανείου. Πλέον ως κόκκινα δάνεια θεωρούνται αυτά που δεν εξυπηρετούνται για περίοδο 90 ημερών. Οι εποπτεύουσες Αρχές θα προχωρήσουν σε εντατικοποίηση της παρακολούθησης των χρεών των επιχειρήσεων και των νοικοκυριών και θα συντάσσουν τριμηνιαίες εκθέσεις, που θα περιλαμβάνουν πληροφορίες για τη διανομή όλων των απαιτήσεων και των υποχρεώσεων ανάμεσα στα νοικοκυριά, εκτιμήσεις για τη δυνατότητα εξυπηρέτησης του χρέους και για τις δραστηριότητες αναχρηματοδότησης.
42 • HOTDOC. • 4 Απριλίου 2013
Περικοπές στους μισθούς έως και 5% στο βάθος τετραετίας και θεσμοθέτηση του 13ου μισθού με μέγιστο όριο 500 ευρώ.
Η Έκθεση Χρηματοπιστωτικής Σταθε ρότητας, η οποία θα δημοσιεύεται κάθε χρόνο από τον Δεκέμβριο του 2013, θα περιλαμβάνει μια πλήρη ανάλυση των εταιρικών και οικιακών χρεών. Ως εκ τούτου, μέχρι το τέλος Δεκεμβρίου του 2013 η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου είναι υποχρεωμένη να φακελώσει όλους τους δανειζόμενους από τράπεζες και συνεργατικά ιδρύματα, ώστε σε ενδεχόμενες νέες αιτήσεις τους για δανειοδότηση να μπορούν να συλλέγουν πληροφορίες και να ελέγχουν το προφίλ των μελλοντικών δανειοληπτών.
Από το κούρεμα των καταθέσεων, στον Καιάδα της λιτότητας Σημαντικές παρεμβάσεις στα δημοσιονομικά μεγέθη προβλέπονται τόσο στο εσωτερικό έγγραφο του ΔΝΤ όσο και στο υπόμνημα που απέστειλε το Ταμείο στον γενικό διευθυντή του υπουργείου Οικονομικών Κύπρου, Χρίστου Πατσαλίδη. Μεταξύ αυτών τα σημαντικότερα είναι: Αύξηση των οριζόντιων περικοπών σε μισθούς του δημοσίου 3-5%. Από το συγκεκριμένο μέτρο οι δανειστές αποβλέπουν σε εξοικονόμηση 0,3% του ΑΕΠ ετησίως έως το 2016. Πάγωμα των αυξήσεων στους μισθούς του δημοσίου από το 2014.
Συγκεκριμένα, στο υπόμνημα επισημαίνεται ότι «το κυπριακό δημόσιο δεν είναι τόσο γιγαντωμένο, αλλά οι απολαβές των εργαζομένων βρίσκονται σε αναντιστοιχία με άλλες χώρες της ζώνης του ευρώ, καθώς αγγίζουν το 35% του ΑΕΠ, την ώρα που στα υπόλοιπα κράτη της ευρωζώνης φτάνουν κατά μέσο όρο μόλις το 23%». Αναπροσαρμογή ή ακόμη και κατάργηση του 13ου μισθού. Στο υπόμνημά του το ΔΝΤ σημειώνει ότι θα πρέπει να εξεταστεί ο 13ος μισθός ανάλογα με την πορεία των δημοσιονομικών μεγεθών. Σε περίπτωση που υπάρχει η δυνατότητα, προτείνεται η διατήρηση του ανώτατου 13ου μισθού στα 500 ευρώ. Με το μέτρο αυτό υπολογίζεται ότι θα εξοικονομηθούν πόροι αντίστοιχοι με το 1,1% του ΑΕΠ. Αναντιστοιχία μεταξύ των ετήσιων ωριμάνσεων στους μισθούς του δημοσίου και του παραγόμενου έργου βλέπει το ΔΝΤ. Για αυτόν το λόγο ως μια εναλλακτική προτείνει την αντικατάσταση της ετήσιας αύξησης ύψους 3,6% με μια νέα ύψους 2% με στόχο την εξοικονόμηση 1,2% του ΑΕΠ. Ενδεχόμενη εφαρμογή τέτοιου μέτρου θα επέφερε σε έναν εργαζόμενο με υπηρεσία 11 ετών μείωση στις απολαβές του κατά 16% των σημερινών αποδοχών του.
Προβλέπεται πάγωμα των προσλήψεων για τρία χρόνια για τη μείωση του κυπριακού δημόσιου τομέα, ο οποίος χαρακτηρίζεται «πολυδάπανος». «Οι δαπάνες για τη λειτουργία του δημοσίου πρέπει να μειωθούν μέχρι το 2016 κατά 10,6% του ΑΕΠ». Για αυτόν το λόγο ο τμηματάρχης του ΔΝΤ συνιστά στο οικονομικό επιτελείο της Κύπρου να γίνεται ετησίως ενδελεχής έκθεση αξιολόγησης στο δημόσιο, και στη συνέχεια για κάθε τέσσερις αποχωρήσεις ή απολύσεις από αυτό να γίνεται μία πρόσληψη. Η αναλογία μειώνεται, ωστόσο, όσον αφορά τους ωρομίσθιους συμβασιούχους, καθώς ο απαιτούμενος αριθμός αποχωρήσεων για μία πρόσληψη φτάνει τους πέντε. Σε συνέχεια του προηγούμενου μέτρου προβλέπεται η αποχώρηση συνολικά 5.000 δημόσιων υπαλλήλων, χωρίς ωστόσο να διευκρινίζεται ο τρόπος με τον οποίο θα επιτευχθεί αυτό. Εάν δηλαδή θα γίνει μέσα από συνταξιοδοτήσεις και πάγωμα των προσλήψεων, ή θα υπάρξουν και νύξεις για απολύσεις. Αδιευκρίνιστος παραμένει και ο τρόπος που θα επιτευχθεί η «επιπλέον μείωση κατά 3% του δημοσίου από το 2014», όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά στο υπόμνημα του Ταμείου. Πιθανότατα λαμβάνοντας υπόψη την ελληνική πραγματικότητα γύρω από
Πλέον ως κόκκινα δάνεια θεωρούνται αυτά που δεν εξυπηρετούνται για περίοδο 90 ημερών. Μέχρι το τέλος Δεκεμβρίου του 2013 η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου είναι υποχρεωμένη να φακελώσει όλους τους δανειζόμενους από τράπεζες και συνεργατικά ιδρύματα
το θέμα της μείωσης του δημοσίου, οι ιθύνοντες του ΔΝΤ κάνουν ιδιαίτερη πρόβλεψη για τις μετακινήσεις υπαλλήλων, υπογραμμίζοντας ότι «μόνο περιορισμένος αριθμός θα μπορεί να μετακινηθεί από το ένα υπουργείο ή μία υπηρεσία στην άλλη».
Ιδιαίτερη μνεία γίνεται για τους συμβασιούχους ορισμένου χρόνου που απασχολούνται στο κυπριακό δημόσιο. Όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά στο υπόμνημα, «αποτελούν το 14% των υπαλλήλων του κράτους. Ενδεχόμενη ανανέωση της σύμβασής τους θα πρέπει να γίνεται με μεγάλη φειδώ και με πολύ αυστηρά κριτήρια». Προβλέπεται η λήψη υποχρεωτικής άδειας άνευ αποδοχών μία φορά το μήνα κατόπιν εντολής του προϊσταμένου της εκάστοτε υπηρεσίας. Η εφαρμογή του συγκεκριμένου μέτρου υπολογίζεται ότι θα εξοικονομήσει 0,2% του ΑΕΠ.
Στο εκτελεστικό απόσπασμα η Παιδεία Προβληματικό χαρακτηρίζει το σύστημα Παιδείας της Κύπρου στο υπόμνημά του το δεξί χέρι του υπουργού Οικονομικών το ΔΝΤ, το οποίο φαίνεται έτοιμο να χαράξει έναν εντελώς νέο εκπαιδευτικό χάρτη, με βασικούς πυλώνες την εξοικονόμηση πόρων πάση θυσία, στο πρότυπο... τριτοκοσμικών σχολείων. «Το δημόσιο εκπαιδευτικό σύστημα παρέχει ευρύτατα δωρεάν πρόσβαση σε όλα τα επίπεδα της Παιδείας», αναφέρεται χαρακτηριστικά, ενώ επισημαίνεται ότι τα τελευταία έτη ο προϋπολογισμός για την εκπαίδευση HOTDOC. • 4 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2013 • 43
Κύπρος
Όλοι οι κύπριοι φοιτητές θα πληρώνουν δίδακτρα στα δημόσια πανεπιστήμια, βάσει εισοδηματικών κριτηρίων.
επιβαρύνει σημαντικά το δημόσιο χρέος, με τη δεκαετία 2001-2011 να παρουσιάζει διπλασιασμό των απασχολουμένων στον τομέα αυτό. «Στην ευρωζώνη το 2011 δαπανήθηκε κατά μέσο όρο το 5,7% για την Παιδεία, ενώ στην Κύπρο το ίδιο έτος έφτασε το 7,5% του ΑΕΠ». Το συμπέρασμα που έβγαλαν οι ιθύνοντες του Ταμείου, μετά από μια μακροσκελή εισαγωγή-αιτιολογικό, είναι η ανάγκη εφαρμογής πρωτοφανών περικοπών και μέτρων συρρίκνωσης του εκπαιδευτικού τομέα. Ειδικότερα, μεταξύ των εναλλακτικών που προτείνονται στο οικονομικό επιτελείο της χώρας είναι: Η δραστική μείωση του αριθμού των εργαζομένων στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Συγκεκριμένα, μέσα στην τριετία μέχρι το 2016 προβλέπεται η απομάκρυνση 2.000 δασκάλων και καθηγητών από τα σχολεία ολόκληρης της χώρας. Η αύξηση των ωρών εργασίας των εναπομεινάντων εκπαιδευτικών από 19 στους καθηγητές και 18 στους δασκάλους σε 25 εβδομαδιαίως. Κατ’ αυτόν τον τρόπο υπολογίζεται από το ΔΝΤ ότι θα προκύψει μείωση των αναγκών σε διδακτικό προσωπικό 10-30%, το οποίο μεταφράζεται στην... απλή λογιστική σε δυνατότητα περικοπής από 900 έως και 3.800 θέσεις εργασίας.
44 • HOTDOC. • 4 Απριλίου 2013
Κατάργηση της δωρεάν περίθαλψης προτείνει το ΔΝΤ, εξαιρώντας μόνο τους χρόνια ασθενείς και όσους πέφτουν κάτω από το όριο της φτώχειας.
Η αύξηση των μαθητών ανά σχολική τάξη με τις παράλληλες συγχωνεύσεις σχολείων και την επιμήκυνση του διδακτικού ωραρίου και κατά τις απογευματινές ώρες για την κάλυψη των κενών που ενδεχομένως θα δημιουργηθούν. Το συγκεκριμένο μέτρο προβλέπει και ευρύτατες μετακινήσεις προσωπικού και μετατάξεις σε άλλα σχολεία. Δραστική περικοπή των μηνιαίων απολαβών των εκπαιδευτικών και αναπροσαρμογή τους στις αποδοχές των εκπαιδευτικών που εργάζονται στον ιδιωτικό τομέα και βρίσκονται πολύ χαμηλότερα. Το ύψος των εν λόγω περικοπών δεν γίνεται ωστόσο γνωστό. Τέλος, η επιβολή ειδικού τέλους ΑΕΙ, ώστε να λειτουργήσει ουσιαστικά ως αντικίνητρο στην εκπαίδευση. Όλοι οι φοιτητές θα υποχρεούνται να πληρώνουν δίδακτρα. Στη συγκεκριμένη πρόταση γίνεται αορίστως μνεία σε ένα πρόγραμμα υποτροφιών που θα μπορεί να θεσμοθετήσει η κυβέρνηση για να στηρίξει οικονομικά φοιτητές που προέρχονται από οικογένειες με πολύ χαμηλά εισοδήματα. Τα εισοδηματικά κριτήρια, ωστόσο, όπως και το ύψος των διδάκτρων δεν αναφέρονται.
Κατάργηση της δωρεάν Υγείας Ελάχιστα στοιχεία για τα μέτρα που θα συνοδεύσουν τις αποκαλούμενες «διαρθρωτικές αλλαγές» δημοσιεύονται στο υπόμνημα του ΔΝΤ προς το οικονομικό επιτελείο, καθώς, όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται, «το υπάρχον σύστημα δεν επιδέχεται περικοπών και δεν μπορεί να μειωθεί η δαπάνη στην Υγεία». Στη λογική που έχει εφαρμόσει πιστά και στο παρελθόν το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο «πονάει κεφάλι, κόβει κεφάλι», ο συγγραφέας του υπομνήματος τονίζει ότι θα πρέπει να υπάρξει ένας νέος εθνικός φορέας Υγείας, καθώς οι περικοπές στις δαπάνες που πρέπει να δρομολογηθούν βρίσκουν απροσπέλαστα εμπόδια στο υπάρχον υγειονομικό σύστημα. Ωστόσο δίνονται οι βασικοί πυλώνες πάνω στους οποίους θα πρέπει να χαρτογραφηθεί το νέο σύστημα Υγείας. Οι βασικότεροι από αυτούς είναι: Η κατάργηση της δωρεάν περίθαλψης για τη συντριπτική πλειονότητα των Κυπρίων! Μοναδική εξαίρεση στο πρωτοφανές μέτρο, που μετατρέπει τη Μεγαλόνησο σε Ουγκάντα –χωρίς καμία διάθεση προσβολής της προσφιλούς χώρας–, θα αποτελούν οι εξαιρετικά χαμηλόμισθοι και οι πάσχοντες από χρόνια νοσήματα. Η «διαλογή» των τυχερών που θα έχουν δωρεάν πρόσβαση στο νέο
Εμμέσως πλην σαφώς το ΔΝΤ προκρίνει την κατάργηση των προνοιακών επιδομάτων για σχεδόν όλους τους δικαιούχους Πλήρη κατάργηση των εφάπαξ προτείνει, μεταξύ άλλων, το ΔΝΤ.
εθνικό φορέα Υγείας θα γίνει κατά τα άλλα με εισοδηματικά κριτήρια, ενώ οι υπόλοιποι θα καλούνται να πληρώνουν στα δημόσια νοσοκομεία κλιμακωτά, ανάλογα με τις ετήσιες αποδοχές τους. Το όριο ωστόσο που θα διαχωρίζει τον φτωχό από τον... πάμφτωχο δεν καθορίζεται επακριβώς. Ιδιαίτερη μνεία γίνεται για μετατόπιση πολλών υπηρεσιών υγείας και περίθαλψης από τον δημόσιο στον ιδιωτικό τομέα, ενώ προτείνεται ως αποτελεσματική λύση για την περικοπή δαπανών η ημικρατικοποίηση δημόσιων νοσοκομείων.
Επί τάπητος και η πλήρης κατάργηση του εφάπαξ Αιματηρές περικοπές στο συνταξιοδοτικό και τα προνοιακά επιδόματα που θέτουν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων αύξηση των ηλικιακών ορίων που θεμελιώνεται συνταξιοδοτικό δικαίωμα και ακόμη και την κατάργηση του εφάπαξ προκρίνει το ΔΝΤ μέσω του υπομνήματός του. Συγκεκριμένα τα μέτρα που συνιστά ο Ντέιβιντ Κόαντι στο οικονομικό επιτελείο μετά από την έρευνα των «λαγωνικών» του τεχνικού κλιμακίου στην Κύπρο είναι: Αύξηση του ορίου ηλικίας συνταξιοδότησης στα 63 έτη και σταδιακή επιπλέον
αύξηση ανάλογα με τις ανάγκες του ασφαλιστικού συστήματος της χώρας. Αναλογική εκταμίευση του εφάπαξ σε άμεση σχέση με την ηλικία συνταξιοδότησης. Αυτό το μέτρο, επισημαίνεται στο υπόμνημα, θα λειτουργήσει αποτρεπτικά σε αυτούς (αναφέρεται σε κυβερνητικούς αξιωματούχους) που μέχρι σήμερα είχαν τη δυνατότητα να βγαίνουν σε πρόωρη σύνταξη ακόμα και στα 48 τους έτη, εξασφαλίζοντας το ίδιο εφάπαξ με κάποιον που εργαζόταν μέχρι και την τελευταία ημέρα που απαιτείτο για τη θεμελίωση συνταξιοδοτικού δικαιώματος. Ακόμη και πλήρης κατάργηση του εφάπαξ από το 2014, με ορίζοντα τετραετίας για την πλήρη εφαρμογή του μέτρου. Μείωση όλων των επικουρικών επιδομάτων που συνοδεύουν την κύρια σύνταξη στους κυβερνητικούς αξιωματούχους και τα ανώτατα στελέχη της δημόσιας διοίκησης. Για αυτό το μέτρο σημειώνεται ότι η εφαρμογή του καθίσταται εξαιρετικά δύσκολη, καθώς θεωρείται δεδομένη η δριμύτατη αντίδραση λόγω πολιτικού κόστους και δικαστικών εμπλοκών. Πάγωμα όλων των επιδομάτων που συνοδεύουν την κύρια σύνταξη σε όλους τους ασφαλισμένους. Εισοδηματικά κριτήρια για όλα τα επιδόματα. Το ύψος τους ωστόσο δεν καθορίζεται επακριβώς, αλλά
σημειώνεται ότι θα είναι βασισμένο πάνω στο όριο της φτώχειας. Εμμέσως πλην σαφώς το ΔΝΤ προκρίνει την κατάργηση των προνοιακών επιδομάτων για σχεδόν όλους τους δικαιούχους. Συγκεκριμένα, αναφορικά με το οικογενειακό και φοιτητικό επίδομα υπογραμμίζεται ότι θα πρέπει να επανεξεταστεί και να εφαρμοστεί αναπροσαρμογή του προς τα κάτω. Πλήρη ένταξη όλων των επιδομάτων σε καθεστώς φορολογικού ελέγχου. Μόνο σε ορισμένες περιπτώσεις θα υπάρχει επιστροφή ποσών, ανάλογα πάντα με εισοδηματικά κριτήρια, τα οποία και πάλι δεν αναφέρονται συγκεκριμένα, αλλά επισημαίνεται ότι συγκλίνουν στο όριο της φτώχειας. Επανεξέταση όλων των επιδομάτων ανεργίας, την ώρα που στο υπόμνημα γίνεται ιδιαίτερη μνεία στις εφιαλτικές προβλέψεις για αλματώδη άνοδο του σχετικού δείκτη. Προτείνεται να χορηγούνται με κριτήριο το οικογενειακό εισόδημα και τη διάρκεια της κατάστασης της ανεργίας στην οποία έχει περιέλθει ο εκάστοτε δικαιούχος. Από ένα χρόνο που χορηγείτο μέχρι σήμερα, το ΔΝΤ προκρίνει τη χορήγηση επιδόματος ανεργίας από 9 μήνες μέχρι και 12, με το ποσό να υπολογίζεται στα 410 ευρώ μηνιαίως. HOTDOC. • 4 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2013 • 45
Upόψεις
Τ
ο κλίμα ανησυχίας έχει διαπεράσει πέρα ως πέρα την ελληνική κοινωνία, ενώ κανείς που έχει καταθέσεις στην Ελλάδα δεν μπορεί πλέον να κοιμάται και να αισθάνεται ήσυχος. Αντίστοιχο είναι και το κλίμα ανησυχίας που επικρατεί τις τελευταίες ημέρες όχι μόνο σε χώρες αντίστοιχες της Κύπρου ή του ευρωπαϊκού νότου, αλλά και σε ασφαλή καταφύγια καταθέσεων μέχρι σήμερα. Ο συστημικός κίνδυνος από το κούρεμα των κυπριακών καταθέσεων τουλάχιστον για κάποιες χώρες της ευρωζώνης, εάν όχι για όλες, παραμονεύει ανά πάσα στιγμή. Ακόμη και ένα απρόβλεπτο ή τυχαίο συμβάν είναι σε θέση να διαταράξει τις λεπτές ισορροπίες και να ενεργοποιήσει την κινούμενη άμμο που θα καταπιεί καταθέσεις, τράπεζες και οικονομίες. Έχουμε δυστυχώς εισέλθει σε ένα δρόμο χωρίς επιστροφή. Η απόφαση του πρόσφατου Eurogroup για κούρεμα των καταθέσεων στην Κύπρο δημιούργησε άλλα δεδομένα, έθεσε νέους κανόνες, έστειλε πολλαπλά και διφορούμενα μηνύματα εντός και εκτός της ευρωζώνης. Τίποτα δεν είναι πλέον ίδιο, ουδείς μπορεί να προβλέψει το αύριο με ασφάλεια και σιγουριά. Όλα κρέμονται από μια κλωστή. Ήταν να μη γίνει η αρχή, να μην ανοίξουν οι ασκοί του Αιόλου. Αφού έπεσε και το τελευταίο οχυρό και το τελευταίο ταμπού του κουρέματος των καταθέσεων άνω των 100.000 ευρώ, κανείς δεν μπορεί να εγγυηθεί ή να προεξοφλήσει ότι αύριο δεν θα επεκταθεί και σε χαμηλότερες καταθέσεις κάτω των 100.000 ευρώ. Η χώρα μας, που μαστίζεται από την κρίση τα τελευταία τρία χρόνια, έχει κάθε λόγο να ανησυχεί περισσότερο από τις άλλες χώρες για ένα ενδεχόμενο κούρεμα των καταθέσεών της. Αυτό μπορεί να συμβεί για πάρα πολλούς λόγους και πιο συγκεκριμένα: 1. Το μήνυμα που έστειλαν οι ισχυρές χώρες του ευρωπαϊκού βορρά ότι δεν επιθυμούν και ότι δεν είναι διατεθειμένες να εξακολουθήσουν να πληρώσουν
Έρχεται κούρεμα στις ελληνικές καταθέσεις; Όλη αυτή η συζήτηση που έχει ανοίξει αυτές τις ημέρες για το ενδεχόμενο κουρέματος των καταθέσεων και στη χώρα μας δημιουργεί τεράστιο προβληματισμό και συνθήκες αστάθειας στην οικονομία και κλίμα ανασφάλειας στους πολίτες και κυρίως στους καταθέτες. Όσο και εάν ο υπουργός Οικονομικών προσπαθεί «φιλότιμα» να καθησυχάσει τους πολίτες – αυτή είναι άλλωστε η δουλειά του – ότι δεν υφίσταται κανένα ενδεχόμενο και καμία πιθανότητα να επιβληθεί κούρεμα στις καταθέσεις των ελληνικών τραπεζών, κανείς δεν του δίνει σημασία ή στην καλύτερη περίπτωση κανείς δεν αρκείται στις διαβεβαιώσεις του. Του Ταξιάρχη
άλλο για λογαριασμό των νότιων χωρών και ότι η κυπριακή «λύση» εφεξής θα αποτελεί οδηγό για την αντιμετώπιση προβληματικών χωρών, ανεξάρτητα εάν επίσημα έχουν επιδοθεί στο να το διαψεύδουν για να εφησυχάσουν και τους δικούς τους πολίτες. Ασφαλώς οι ισχυρότερες χώρες λησμόνησαν ότι, αφού επί μια δεκαετία καρπώθηκαν οι ίδιες τα οφέλη του ενιαίου νομίσματος (ευρώ), έκαναν ό,τι μπορούσαν για να μην ευοδωθούν οι προσπάθειες για την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση με κοινή νομισματική, συναλλαγματική και δημοσιονομική πολιτική και με ενιαίο κοινό ευρωπαϊκό προϋπολογισμό, που θα έχει αναδιανεμητικό και εξισορροπητικό ρόλο υπέρ των πιο φτωχών και καθυστερημένων χωρών και περιφερειών της ευρωπαϊκής ένωσης ή έστω των χωρών της ευρωζώνης. Η Ελλάδα έχει κάθε λόγο να ανησυχεί από τέτοιου είδους ευρωπαϊκές επιλογές και κατευθύνσεις. 2. Η εσπευσμένη και χωρίς πολλές διατυπώσεις ενσωμάτωση στην Τράπεζα Πειραιώς των υποκαταστημάτων των τριών κυπριακών τραπεζών στην Ελλάδα, είναι πολύ ενδεχόμενο να μολύνει και το δικό μας τραπεζικό σύστημα, συνεπώς και τη δική μας οικονομία, καθώς η τοξικότητα που παραλαμβάνει μαζί με τα υποκαταστήματα είναι σε θέση να επιφέρει τεράστιο κίνδυνο για την ίδια την τράπεζα, τους μετόχους της και τους καταθέτες της. Η κυβέρνηση, η Τράπεζα της Ελλάδος και το Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (ΤΧΣ), που προέβησαν στην εκδήλωση ενδιαφέροντος για τα υποκαταστήματα των κυπριακών υποκαταστημάτων, θα φέρουν ακέραια την ευθύνη εάν κάτι δεν πάει καλά. Και τούτο γιατί, ενώ γνώριζαν ότι η Τράπεζα Πειραιώς οριακά και μετά βίας είχε περάσει το stress test, της φόρτωσαν ή της επέτρεψαν να φορτωθεί τον τελευταίο χρόνο με πέντε (5) νέες τράπεζες, μεταξύ των οποίων η προβληματική Αγροτική Τράπεζα της Ελλάδας και τα χρεοκοπημένα υποκαταστήματα των κυπριακών τραπεζών. Η Τράπεζα Πειραιώς είναι πολύ πιθανό το επόμενο διάστημα να αποτελέσει
Το κούρεμα των καταθέσεων, λ.χ., άνω των 100.000 ευρώ, που αφορά τη μειοψηφία της κοινωνίας, αντί της επιβολής νέων μέτρων, θα μπορούσε να έχει τη λαϊκή αποδοχή
συστημικό κίνδυνο για το εγχώριο τραπεζικό σύστημα και την ελληνική οικονομία, εάν δεν προχωρήσει στις απαραίτητες προσαρμογές, εξοικονόμηση μεγεθών κλίμακος και διεθνείς συνεργασίες. 3. Η τρύπα στο πρόγραμμα προσαρμογής της ελληνικής οικονομίας και ο κίνδυνος εκτροχιασμού του προϋπολογισμού ασφαλώς θα φέρει στην επιφάνεια την αναγκαιότητα λήψης νέων μέτρων σε μια κοινωνία που όμως δεν αντέχει άλλο και έχει εξαντληθεί να συνεισφέρει και να συνδράμει σε ένα πηγάδι χωρίς πάτο. Αναπόφευκτα θα αναζητηθούν άλλα μέτρα για να εκτονωθεί η λαϊκή δυσαρέσκεια. Το κούρεμα των καταθέσεων, λ.χ., άνω των 100.000 ευρώ, που αφορά τη μειοψηφία της κοινωνίας, αντί της επιβολής νέων μέτρων, θα μπορούσε να έχει τη λαϊκή αποδοχή, εφόσον λειτουργούσε αναδιανεμητικά, εξισορροπητικά και με πιο δίκαιο επιμερισμό των βαρών για την κοινωνία. Αυτό ασφαλώς θα είχε ουσιαστικό νόημα εφόσον οι έλληνες μεγαλοκαταθέτες τα τρία τελευταία χρόνια, όταν εμφανίστηκε η κρίση, δεν είχαν φυγαδεύσει τα χρήματά τους στο εξωτερικό. Κάτι τέτοιο θα λειτουργούσε τιμωρητικά για όσους σε δύσκολες στιγμές στήριξαν την εθνική οικονομία διατηρώντας τις οικονομίες τους εντός της χώρας. Αυτό ασφαλώς δεν συνεπάγεται ότι δεν θα προτιμηθεί η λύση του κουρέματος
των καταθέσεων, ακόμη και σε επίπεδα χαμηλότερα των 100.000 ευρώ, αντί της επιβολής νέων μέτρων. 4. Η κυπριακή «λύση», αντί της επιδιωκόμενης και προσδοκώμενης επιστροφής στη χώρα μας των φυγαδευμένων καταθέσεων, ενδεχομένως θα δημιουργήσει συνθήκες ανασφάλειας και κλίμα νέας φυγής των καταθέσεων σε ασφαλέστερες χώρες, τράπεζες ή σεντούκια, δημιουργώντας ασφυξία ρευστότητας στις τράπεζες και την αγορά. 5. Μέσα στο γενικότερο κλίμα, επόμενο είναι να επιβαρύνεται ακόμη περισσότερο το επενδυτικό κλίμα και οι επενδύσεις να αναβάλλονται επ’ αόριστον. Η έλλειψη επενδυτικού ενδιαφέροντος ή επενδυτικών ευκαιριών επιφέρει περαιτέρω ακινησία και αδράνεια στην αγορά, ενώ σε ό,τι αφορά τις αποκρατικοποιήσεις, το πιθανότερο είναι να σημειώσουν νέες καθυστερήσεις και στασιμότητα. Η ανάπτυξη, που αποτελεί το ζητούμενο, θα απομακρύνεται όλο και περισσότερο. Οι τριτοκοσμικές εργασιακές σχέσεις και οι τριτοκοσμικοί μισθοί ή ημερομίσθια δεν επαρκούν ώστε να αναθερμανθεί και να εκκινήσει εκ νέου η οικονομία. 6. Σε όλα τα παραπάνω εάν προστεθεί η κοινωνική έκρηξη που υποβόσκει και η πολιτική αστάθεια που ενδέχεται να εμφανιστεί και να ενταθεί στο επόμενο διάστημα, καθώς συμπληρώνονται τρία χρόνια εφαρμογής αναποτελεσματικών περιοριστικών πολιτικών, τότε το μείγμα είναι επικίνδυνα εκρηκτικό. Αν όλα τα παραπάνω δεν δημιουργούν εκρηκτικές συνθήκες κουρέματος των τραπεζικών καταθέσεων στη χώρα μας, τότε τι άλλο είναι εκείνο που χρειάζεται να το επιφέρει; Μπορεί να αποφευχθεί το κούρεμα των καταθέσεων; Δύσκολο! Πολύ δύσκολο! Ελάχιστα εξαρτώνται πλέον από το εσωτερικό της χώρας. Εάν οι ισχυρές χώρες του ευρωπαϊκού βορρά δεν πειστούν να συνεισφέρουν στο κοινό πλέον ευρωπαϊκό πρόβλημα, τίποτα δεν μπορεί να γίνει. Με ποιο τρόπο; Αποτελεί ένα ιδιαίτερο ζήτημα που θα αναλυθεί με άρθρο μας σε μια από τις επόμενες εκδόσεις του περιοδικού. HOTDOC. • 4 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2013 • 47
Πολιτική
Διαγγέλματα copies κτώνται Της Εύας Μανωλαράκη
Οι δεσμοί της Ελλάδας με την Κύπρο είναι γνωστοί. Αρκετά είναι αυτά που μοιράζονται οι δύο λαοί, και ένα γραφικό πλέον αστείο είναι η ανταλλαγή των 12 πόντων στη Eurovision. Όπως όλα δείχνουν, ανταλλάσσουμε και τα διαγγέλματα που απευθύνει ο κάθε ηγέτης στον λαό του. Τι εννοούμε; Πήραμε τα δύο πιο πρόσφατα διαγγέλματα και τα συγκρίναμε. Στις 27 Νοεμβρίου 2012 ο Αντώνης Σαμαράς απηύθυνε διάγγελμα προς τον ελληνικό λαό μετά τις κρίσιμες και καθοριστικές αποφάσεις του Eurogroup. Στις 25 Μαρτίου 2013 ο πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας, Νίκος Αναστασιάδης, βρέθηκε στην ίδια θέση και χρησιμοποίησε τα ίδια λόγια. Ακριβώς τα ίδια λόγια. Βάζοντας τα δύο διαγγέλματα το ένα δίπλα στο άλλο, θα μπορούσε κανείς να πει ότι δεν υπάρχουν διαφορές πέραν της κυπριακής προφοράς και της αλλαγής του τόπου εξαγγελίας τους. Είναι οι λογογράφοι τους τόσο ενωμένοι πνευματικά που σκέφτηκαν τα ίδια πράγματα ή αυτή είναι η ενδεδειγμένη συνταγή για διαγγέλματα όταν έρθει η κακιά η ώρα;
Ομοιότητα πρώτη
Ο Πρωθυπουργός Αντώνης Σαμαράς, τον Νοέμβριο, εξηγούσε πώς κατάφερε συμφωνία με εκταμίευση μεγαλύτερου ποσού από το ελληνικό χρέος, λέγοντας: «Καταφέραμε να διασφαλίσουμε την παραμονή μας στο ευρώ. Η συμφωνία εξασφαλίζει άμεση εκταμίευση κεφαλαίων μεγαλύτερη από το τα 31,5 δισ. ευρώ», και ακριβώς το ίδιο είπε και ο κ. Αναστασιάδης, αλλάζοντας απλώς τα νούμερα: «Μέσα από τη δανειακή σύμβαση επιτυγχάνουμε την άντληση δέκα δισεκατομμυρίων ευρώ».
48 • HOTDOC. • 4 Απριλίου 2013
Ομοιότητα ΔΕΥΤΕΡΗ
Και οι δύο ενθουσιασμένοι δήλωναν πως κατάφεραν να ξανακερδίσουν την αξιοπιστία των χωρών τους μέσα από τις συμφωνίες που κλείσανε: «Η Ελλάδα κατάφερε να ξανακερδίσει την αξιοπιστία της», είπε ο Σαμαράς, και κόπιαρε ο Αναστασιάδης λίγους μήνες αργότερα: «... αποκαθιστούμε την αξιοπιστία μας, αλλά και αποτελεί έμπρακτη απόδειξη ότι οι δανειστές μας εμπιστεύονται τη δημιουργικότητα του λαού μας και τις προοπτικές της οικονομίας μας».
Ομοιότητα ΤΡΙΤΗ
Και φυσικά η ρευστότητα δεν θα μπορούσε να μην αποτελέσει βασικό κομμάτι των διαγγελμάτων, τόσο του κυρίου Σαμαρά: «Η ανακεφαλαίωση των τραπεζών θα προστατέψει οριστικά τις αποταμιεύσεις του ελληνικού λαού και κυρίως θα ανοίξει τον δρόμο για να επιστρέψει η ρευστότητα στην ελληνική οικονομία» όσο και του κ. Αναστασιάδη: «Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα διασφαλίζει πλέον τη ρευστότητα του τραπεζικού συστήματος».
Φράσεις Σαμαρά
Ομοιότητα ΤΕΤΑΡΤΗ
«Κατάφερε ακόμη να μετατρέψει ένα πρόγραμμα ατέλειωτης λιτότητας σε πρόγραμμα που τολμά μεταρρυθμίσεις και οδηγεί σε ανάπτυξη», έλεγε ο Σαμαράς, το 2012, για να ακουστεί ξανά διά στόματος Αναστασιάδη τον Μάρτιο του 2013: «Ας μετατρέψουμε την κρίση σε ευκαιρία, κάνοντας μια νέα αρχή, για να χτίσουμε το μέλλον σε πιο στέρεες και υγιείς βάσεις».
Ομοιότητα ΠΕΜΠΤΗ
Φράσεις Αναστασιάδη
Τέλος, και οι δύο ευχαρίστησαν συνεργάτες και πολιτικούς ανταγωνιστές τους. «Θέλω να ευχαριστήσω και όλους τους βουλευτές που έδωσαν σκληρές μάχες... Αλλά θέλω ιδιαίτερα να ευχαριστήσω τους άλλους δύο πολιτικούς αρχηγούς, τον κ. Βαγγέλη Βενιζέλο και τον κ. Φώτη Κουβέλη, για την καθοριστική συμμετοχή τους στην προσπάθεια και για την πολύτιμη συμπαράστασή τους. Ιδιαίτερα σε ώρες δύσκολες», είχε πει ο κ. Σαμαράς, και ευτυχώς ο κ. Αναστασιάδης δεν μπερδεύτηκε ευχαριστώντας τον Κουβέλη και αρκέστηκε να πει: «Θα ήταν παράλειψή μου αν δεν ευχαριστούσα θερμά τους συνεργάτες μου... Δεν μπορώ παρά να ευχαριστήσω θερμά την πολιτική ηγεσία, με την οποία βρισκόμουν σε συνεχή διαβούλευση σε όλα τα στάδια των συνομιλιών».
HOTDOC. • 4 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2013 • 49
Masqué. Doc Του Θανάση Καρτερού
Ο παιδονόμος της Ευρώπης Είναι ο γερμανός πολιτικός που συναγωνίζεται τη Μέρκελ σε αντιπάθειες σε όλη την Ευρώπη. Ιδιαίτερα οι ευέξαπτοι κάτοικοι του ευρωπαϊκού νότου βγάζουν σπυράκια όταν ακούνε το όνομά του ή βλέπουν τη φωτογραφία του. Και στις διαδηλώσεις εναντίον των μνημονίων και των μέτρων λιτότητας τα συνθήματα και οι αποδοκιμασίες έχουν συχνά ως στόχο το αντιπαθέστατο για την κοινή γνώμη πρόσωπό του.
50 • HOTDOC. • 4 Απριλίου 2013
Γ
ιατί; Μα γιατί φυσικά ο Σόιμπλε έχει ταυτιστεί με την πολιτική που κλείνει σπίτια όχι μόνο στην Ελλάδα και στην Κύπρο, αλλά σε όλες τις χώρες του άστατου νότου. Όμως δεν είναι μόνο αυτό: Ο κάιζερ αυτός της γερμανικής, και τα τελευταία χρόνια δυστυχώς και της ευρωπαϊκής, οικονομίας καλλιεργεί τις αντιπάθειες, μπορεί κανείς να πει ότι τις επιδιώκει, με έναν τρόπο που κάνει πολλούς να αναρωτιούνται αν το μίσος και η απέχθεια προς το πρόσωπό του τρέφουν το πολιτικό του εγώ. Οι κατά καιρούς δηλώσεις του για την Ελλάδα και τους τεμπέληδες Έλληνες, η ρητορική του δογματικού προτεστάντη που δεν εύχεται απλώς, αλλά φροντίζει και να επιβάλλει την τιμωρία των αμαρτωλών, η περιφρονητική του στάση απέναντι σε λαούς όπως ο ελληνικός ή ο ιταλικός ή ο κυπριακός, η γερμανική θριαμβολογία του μετά τη... νίκη επί της Κύπρου, βεβαιώνουν του λόγου το ασφαλές. Και είναι να απορεί κανείς πώς με όλα αυτά οι Γερμανοί εμφανίζονται σε πρόσφατη έρευνα να μην κατανοούν γιατί πολλοί Ευρωπαίοι στέκονται επικριτικά απέναντι στη χώρα τους και στην πολιτική της; Ο ίδιος πάντως δεν δείχνει να πτοείται. Στην πορεία προς την κυπριακή τραγωδία, που φέρει την υπογραφή του, εξήγησε το όχι της κυπριακής Βουλής ως απόπειρα εκφοβισμού του. Και δήλωσε στα γερμανικά μέσα ενημέρωσης ότι «εγώ δεν εκφοβίζομαι», παρουσιάζοντας συλλήβδην τους Κυπρίους σαν γκάγκστερ – η έκφραση ανήκει στον Γιούνκερ. Και τον εαυτό του σαν γενναίο μαχητή κατά του μαύρου χρήματος, των πλυντηρίων και των θολών συναλλαγών – σπορ στο οποίο πρωταθλητές είναι οι γερμανικές τράπεζες, τις οποίες ο ίδιος εποπτεύει, αλλά γι’ αυτό τσιμουδιά.
Με αφορμή το τελευταίο, μπορούμε να πούμε ότι αυτός ο αλύγιστος προτεστάντης είναι και ευλύγιστος ψεύτης. Πιάστηκε να λέει ψέματα όταν υποχρεώθηκε, πριν δεκατρία χρόνια να, παραιτηθεί από την ηγεσία των Χριστιανοδημοκρατών, γιατί συμμετείχε σε σκάνδαλο χρηματισμού του κόμματος, με μαύρο χρήμα! Ενώ τα ψέματά του όσον αφορά σε όλες τις χώρες που υποβάλλονται στα μαρτύρια της τρόικα ή περιμένουν τη σειρά τους στον προθάλαμο είναι προφανή και εξοργιστικά. Η ικανότητά του να διογκώνει τα αρνητικά μιας χώρας με τερατώδη ψέματα και να προσδίδει ηθική διάσταση στην αγριότητα των μέτρων είναι παροιμιώδης. Στην Κύπρο ο υπηρέτης αυτός ενός εκδικητικού θεού επικαλέστηκε το άρρωστο τραπεζικό σύστημα, στην Ιταλία το άρρωστο πολιτικό σύστημα, στην Ελλάδα το άρρωστο δημόσιο και στη συνέχεια το επίσης άρρωστο πολιτικό σύστημα, στην Ισπανία τη φούσκα των ακινήτων. Και λοιπά, και λοιπά. Κοινός τόπος η ενοχή των αμαρτωλών και άρα το δίκαιο της τιμωρίας τους. Με μια ορισμένη κατανόηση θα μπορούσε να τον χαρακτηρίσει κανείς παιδονόμο στα άτακτα ανήλικα της Ευρώπης. Χαρακτηρισμός που του αρέσει, όπως αποδεικνύει η τελευταία του δήλωση, ότι η Γερμανία δεν είναι αντιπαθής – απλώς την ζηλεύουν οι συμμαθητές της γιατί είναι η πιο καλή μαθήτρια! Ύστερα, με το χάρακα στο χέρι, φώναξε στο γραφείο του τη μικρή Κύπρο για τα περαιτέρω…
Θεωρίες συνωμοσίας Της Lady Lilith
Ωραίο μου πλυντήριο Ό
Το Eurogroup από τα μέσα Φεβρουαρίου είχε στείλει μήνυμα: «Πάρτε τα λεφτά και τρέξτε, γιατί αλλάζουμε το μοντέλο του πλυντηρίου». Όσοι ξέρουν καλά το σύστημα που εγκαθιδρύθηκε μετά βαΐων και κλάδων εδώ και 20 χρόνια στην Κύπρο λένε ότι, εάν οι «ντι Πιέτρο» της Κύπρου αφεθούν ελεύθεροι να κάνουν τη δουλειά τους, τότε η γη θα ανοίξει κάτω από τα πόδια πολιτικών, επιχειρηματιών, ανώτατων κρατικών λειτουργών, ακόμη και συνδικαλιστών.
που «ντι Πιέτρο» είναι οι τρεις πρώην δικαστικοί που ανέλαβαν την ευθύνη της Ερευνητικής Επιτροπής που θα διερευνήσει πράξεις, παραλείψεις και αποφάσεις που οδήγησαν τον κυπριακό λαό στη νέα του τραγωδία. Μπορεί, όμως, η πολιτική και επιχειρηματική ελίτ να πέσει και μάλιστα αμαχητί; Μπορεί ξαφνικά να βρεθεί στον τάκο σχεδόν το σύνολο του πολιτικού και επιχειρηματικού συστήματος της Μεγαλονήσου και όχι μόνο; Μάλλον όχι, αφού το παιγνίδι ήταν σημαδεμένο από την αρχή έτσι, ώστε να την πληρώσουν μόνο εκείνοι που επωφελούνταν από τα «φιλοδωρήματα» του συστήματος και όχι οι «29 κατασκευαστές πλυντηρίων που συνιστούσαν Κύπρο»…
Το προφητικό Eurogroup Η συνεδρίαση του Eurogroup στις 12 Φεβρουαρίου δεν ήταν απλώς προφητική. Όπως επιμένουν εκείνοι που γνωρίζουν καλά το παρασκήνιο, επρόκειτο για συνεδρίαση-μήνυμα με συγκεκριμένους παραλήπτες, που όχι μόνο ήξεραν να διαβάζουν πίσω από τις γραμμές, αλλά γνώριζαν και τους κατάλληλους υποβολείς. Τι είχε γίνει σε εκείνη τη συνεδρίαση; Είχε δοθεί, επί της ουσίας, ένας μήνας προθεσμία για να κάνουν τα κουμάντα τους εκείνοι που τόσα χρόνια χρησιμοποιούσαν το «κυπριακό πλυντήριο» για να νομιμοποιούν τρισεκατομμύρια δολάρια και ευρώ από διάφορες «ευγενείς» δραστηριότητες. Σε εκείνη, λοιπόν, τη συνεδρίαση ο Γερούν Ντάισελμπλουμ, έχοντας μάθει καλά το ποίημα που του έδωσαν, είπε ότι πριν από οποιαδήποτε άλλη απόφαση σχετικά με την οικονομική κρίση στην Κύπρο, προέχον ζήτημα είναι να ληφθούν άμεσα μέτρα ως προς την καταπολέμηση του «ξεπλύματος μαύρου χρήματος». Με τον φόβο μήπως κάποιοι δεν πάρουν στα σοβαρά τον νεαρό Γερούν, τη σκυτάλη πήρε ο επίτροπος Οικονομικών Όλι Ρεν, ο οποίος έστειλε δύο μηνύματα. Το
πρώτο ήταν πριν από τη συνεδρίαση του Eurogroup, όταν ο Όλι Ρεν έσπευσε να διαψεύσει κατηγορηματικά (και) βρετανικά δημοσιεύματα που ανέφεραν ότι υπήρχε μέγα θέμα με το ζήτημα της εγγύησης των τραπεζικών καταθέσεων στην Κύπρο. Ο επίτροπος Οικονομικών δήλωσε και ολίγον θυμωμένος ότι δεν τίθεται θέμα να επιβαρυνθούν οι ανασφάλιστοι καταθέτες σε κυπριακές τράπεζες, δηλαδή εκείνοι που έχουν καταθέσεις πέραν των 100.000 ευρώ, καθώς και οι κάτοχοι ομολόγων. Το δεύτερο μήνυμα το έδωσε μετά το τέλος της συνεδρίασης, δηλώνοντας ότι είναι απαραίτητη προϋπόθεση η κυπριακή νομοθεσία και η εφαρμογή της «να συμμορφωθεί με τις ευρωπαϊκές επιταγές προκειμένου να αντιμετωπίσει το ξέπλυμα μαύρου χρήματος». Όπως λένε οι άνθρωποι που γνωρίζουν καλά πρόσωπα και πράγματα, τα μηνύματα ήταν σαφέστατα…. «πάρτε τα λεφτά και τρέξτε, γιατί θα πρέπει να αλλάξουμε το μοντέλο του πλυντηρίου». Το τι έγινε μέσα σε αυτές τις 30-40 ημέρες, το τι ποσά μεταφέρθηκαν σε άλλους «παραδείσους», είναι σχεδόν αδύνατο να εντοπιστεί, αφού όταν έχεις αποδεχτεί να παίξεις τον ρόλο του «πλυντηρίου», ξέρεις πολύ καλά ότι μπορεί μια ωραία πρωία να διαπιστώσεις ότι… «μπήκες στο πλύσιμο». Και τότε η καλύτερη τακτική είναι μούγγα στη στρούγκα. Αυτό που μένει να διερευνηθεί, εάν τελικά οι πρώην δικαστές μπορέσουν να κάνουν ανενόχλητοι τη δουλειά τους, είναι το μέγεθος της διαπλοκής που οδήγησε τις τράπεζες Λαϊκή και Κύπρου κατευθείαν στη μαύρη τρύπα. Ήδη οι πρώτες αποκαλύψεις που βλέπουν το φως της δημοσιότητας δίνουν το στίγμα της λειτουργίας ενός διεφθαρμένου συστήματος πολιτικών και επιχειρηματιών που έκανε παιγνίδι με δάνεια εκατοντάδων εκατομμυρίων, τα οποία στη συνέχεια διαγράφονταν πανηγυρικά. HOTDOC. • 4 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2013 • 51
Χρηματιστήριο Αθηνών
Η Πειραιώς «έπαιζε» και η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς έκανε πως δεν έβλεπε Του Βαγγέλη Τριάντη Ανεξέλεγκτες επενδύσεις, απώλεια κεφαλαίων εκατομμυρίων ευρώ, καταστρατήγηση της νομοθεσίας, ποινές χάδι για τα μάτια του κόσμου. Τα όσα συμβαίνουν πίσω από τις κλειστές πόρτες της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς με πρωταγωνιστή την Πειραιώς ΑΕΠΕΥ προκαλούν το λαϊκό αίσθημα και εγείρουν πολλά ερωτηματικά. Μια χρηματιστηριακή εταιρία, εισηγμένη στο χρηματιστήριο, εμφανίζεται να επιτρέπει σε έναν πελάτη να επενδύει ανεξέλεγκτα, παραβαίνοντας τα όσα ορίζει η σχετική νομοθεσία περί Μεγάλων Χρηματοδοτικών Ανοιγμάτων. Με τις ευθύνες της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς να είναι τεράστιες, καθώς σε τακτά χρονικά διαστήματα όφειλε να ελέγχει την εταιρία προκειμένου να προστατέψει το επενδυτικό κοινό.
Η
Πειραιώς ΑΕΠΕΥ δεν είναι μια απλή χρηματιστηρι ακή εταιρία. Πρόκειται για τη χρηματιστηριακή εταιρία του ομίλου Πειραιώς, η οποία λειτουργεί κάτω από την ισχυρή προστατευτική ομπρέλα της Τράπεζας Πειραιώς του Μιχάλη Σάλλα. Στο επίσημο site της διαβάζει κανείς ότι πρόκειται για «μία από τις κορυφαίες εταιρείες του χώρου, σε όγκο συναλλαγών, καθαρή θέση και κερδοφορία», καθώς επίσης και ότι έχει επανειλημμένα βραβευτεί από διεθνείς
52 • HOTDOC. • 4 Απριλίου 2013
οικονομικούς οργανισμούς ως «Καλύτερη Χρηματιστηριακή Εταιρεία». Παρά τα βραβεία, όμως, τα στελέχη της δεν δίστασαν να επιτρέψουν σε ένα πελάτη τους να προβεί σε ανεξέλεγκτες επενδύσεις, οι οποίες κάθε άλλο παρά ωφέλιμες αποδείχτηκαν για την εταιρία. Σύμφωνα με τα επίσημα οικονομικά στοιχεία της εταιρίας, τα ίδια κεφάλαια της Πειραιώς ΑΕΠΕΥ για το 2011 μειώθηκαν κατά 70% σε σχέση με το 2010. Συγκεκριμένα, από 53.675.540 που ανέρχονταν το 2010 μειώθηκαν σε
18.270.872 ευρώ το 2011, δηλαδή παρουσίασαν απώλειες περίπου 35 εκατ. ευρώ.
Μεγάλα Χρηματοδοτικά Ανοίγματα Το ερώτημα που τίθεται είναι τι είδους τοποθετήσεις έκανε ο πελάτης αυτός με την ανοχή των στελεχών της Πειραιώς, με αποτέλεσμα να υποστούν τέτοια τεράστια απομείωση τα ίδια κεφάλαια της εταιρίας. Στελέχη της χρηματιστηριακής αγοράς επισήμαιναν στο Ηot Doc ότι, προκειμένου να υπήρξε τόσο μεγάλη απομείωση στα ίδια κεφάλαια της εταιρίας, θα πρέπει να προέβη σε μεγάλα χρηματοδοτικά ανοίγματα, πέραν των όσων προβλέπει η νομοθεσία περί Μεγάλων Χρηματοδοτικών Ανοιγμάτων (ΜΧΑ). Το ύψος των επενδύσεων που μπορεί να πραγματοποιήσει μια χρηματιστηριακή εταιρία συνδέεται άμεσα με τα ίδια κεφάλαια της εταιρίας. Σύμφωνα με την υπ’ αριθμόν 7/459/27.12.2007 απόφαση της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς, η οποία δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ 2456/Β/31/12/2007, «ένα χρηματοδοτικό άνοιγμα προς έναν πελάτη ή προς μια ομάδα συνδεδεμένων πελατών θεωρείται
Το Hot Doc επικοινώνησε με την Πειραιώς ΑΕΠΕΥ και έθεσε συγκεκριμένα ερωτήματα.
Η έκθεση των ορκωτών ελεγκτών, η οποία δείχνει ότι η Πειραιώς ΑΕΠΕΥ διατηρούσε ανοιχτές θέσεις παραγώγων πελατών της ύψους 42.590.269,86 ευρώ κατά παρέκκλιση των νόμιμων προθεσμιών.
μεγάλο χρηματοδοτικό άνοιγμα όταν το ύψος του είναι ίσο ή μεγαλύτερο του 10% των ιδίων κεφαλαίων της Επιχείρησης Παροχής Επενδυτικών Υπηρεσιών». Κάθε μεγάλο χρηματοδοτικό άνοιγμα δεν επιτρέπεται να υπερβαίνει το 20% των ιδίων κεφαλαίων της επιχείρησης. Πιο απλά, μια εταιρία δεν μπορεί να προβαίνει σε υπέρογκες επενδύσεις εκατομμυρίων εάν δεν καλύπτεται από τα δικά της κεφάλαια. Στην προκειμένη περίπτωση, τα στελέχη της Πειραιώς ξεπέρασαν κάθε όριο περί ΜΧΑ. Επέτρεψαν σε έναν πελάτη να πραγματοποιεί υπέρογκες επενδύσεις δίχως να καλύπτεται από τα ίδια κεφάλαια της εταιρίας. Τα παραπάνω επιβεβαιώνει και η έκθεση των ορκωτών ελεγκτών που πραγματοποίησαν έλεγχο στην Πειραιώς. Στα αποτελέσματα της έκθεσης οι ελεγκτές αναφέρουν ρητά ότι «Στις 31/12/2011 η εταιρία διατηρούσε ανοικτές θέσεις παραγώγων πελατών της 42.590.269,86 ευρώ, κατά παρέκκλιση των προβλεπόμενων συμβατικών ή νόμιμων προθεσμιών, όπως αναφέρεται στη γνωστοποίηση 10 των οικονομικών καταστάσεων».
Μια εταιρία δεν μπορεί να προβαίνει σε υπέρογκες επενδύσεις εκατομμυρίων εάν δεν καλύπτεται από τα δικά της κεφάλαια. Στην προκειμένη περίπτωση, τα στελέχη της Πειραιώς ξεπέρασαν κάθε όριο περί ΜΧΑ
Η όλη υπόθεση εγείρει πολλά ερωτηματικά. Καταρχάς, το ποιος έδωσε την εντολή να παραμείνει ανοιχτή η θέση των πελατών της και για ένα τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα, είναι κάτι που θα πρέπει να απαντηθεί. Όπως επίσης τι είδους επένδυση ήταν αυτή ώστε να αποβεί τόσο μοιραία για τον ισολογισμό της εταιρίας.
Εκείνο όμως που θα πρέπει να διερευνηθεί άμεσα είναι το ποιος ήταν αυτός ο πελάτης. Και ειδικότερα, εάν ο πελάτης αυτός είχε διασυνδέσεις με στελέχη της εταιρίας ή της Τράπεζας Πειραιώς. Το Ηot Doc επικοινώνησε με την Πειραιώς ΑΕΠΕΥ και έθεσε συγκεκριμένα ερωτήματα. Δεν έλαβε όμως ποτέ καμία επίσημη απάντηση από τους υπεύθυνους της εταιρίας.
Δημόσιο χρήμα από το ΤΧΣ Το χειρότερο όλων, όμως, δεν είναι η ζημία που προέκυψε για την Πειραιώς ΑΕΠΕΥ. Θα μπορούσε κανείς να υποστηρίξει ότι πρόκειται για μια ιδιωτική εταιρία και επομένως, ό,τι λανθασμένες κινήσεις και να έκανε, ζημιώθηκε η ίδια και μόνο. Η αλήθεια όμως είναι διαφορετική. Η Πειραιώς ΑΕΠΕΥ δεν αποτελεί μια ανεξάρτητη χρηματιστηριακή εταιρία, αλλά αποτελεί μέρος του ομίλου της Τράπεζας Πειραιώς. Η τράπεζα είναι μία από τις συστημικές τράπεζες που συμμετέχει στην ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών. Με χρήματα που λαμβάνει από το Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (ΤΧΣ) HOTDOC. • 4 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2013 • 53
Χρηματιστήριο Αθηνών
και τα οποία, σύμφωνα με εκτιμήσεις, ανέρχονται σε 1,5 δισ. ευρώ. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι την τεράστια τρύπα, ύψους 35 εκατ. ευρώ περίπου, στα ίδια κεφάλαια της Πειραιώς ΑΕΠΕΥ θα καλυφθεί από δημόσιο χρήμα. Ο έλληνας φορολογούμενος καλείται για ακόμη μια φορά να πληρώσει επενδυτικά παιχνίδια, δίχως να έχει καμία σχέση με αυτά. Με την ευθύνη των στελεχών της Πειραιώς ΑΕΠΕΥ, που επέτρεψαν κάτι τέτοιο, να είναι τεράστια.
Ποινή για τα μάτια του κόσμου Εκτός όμως από τις ευθύνες των στελεχών της Πειραιώς ΑΕΠΕΥ, τεράστιες ευθύνες έχει και η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς. H τελευταία, σύμφωνα με τη σχετική νομοθεσία, είναι «αρμόδια για την εποπτεία της εφαρμογής των διατάξεων της νομοθεσίας για την κεφαλαιαγορά» και λειτουργεί «αποκλειστικά χάριν του δημοσίου συμφέροντος». Στόχος της, σύμφωνα με τα όσα αναφέρει στην επίσημη ιστοσελίδα της, είναι «η διασφάλιση της ακεραιότητας της αγοράς, ο περιορισμός του συστημικού κινδύνου, και η προστασία του επενδυτικού κοινού με την προώθηση της διαφάνειας». Παρ' όλα αυτά, στην περίπτωση της Πειραιώς ΑΕΠΕΥ επέδειξε πρωτοφανή ολιγωρία, αν όχι ανοχή. Σύμφωνα με αποκλειστικές πληροφορίες του Hot Doc, οι υπέρογκες επενδύσεις πραγματοποιούνταν επί μήνες ολόκληρους. Το θέμα είναι ότι, σύμφωνα με τη νομοθεσία περί ΜΧΑ, κάθε ΑΕΠΕΥ οφείλει σε τακτά χρονικά διαστήματα να ενημερώνει την Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς. Τα στελέχη της Επιτροπής αξιολογούν τα στοιχεία και, στην περίπτωση που κρίνουν ότι οι επενδύσεις παραβιάζουν τη νομοθεσία, επεμβαίνουν. Στην προκειμένη περίπτωση, όμως, δεν έγινε το παραμικρό. Η Επιτροπή επέτρεψε επί μήνες ολόκληρους στην εταιρία να πραγματοποιεί επενδύσεις πέρα από κάθε επιτρεπόμενο όριο, με αποτέλεσμα να θέσει σε κίνδυνο τα συμφέροντα του επενδυτικού κοινού. Τελικά, στα τέλη Αυγούστου του 2012, η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς αποφάσισε να παρέμβει. Με δική της απόφαση
54 • HOTDOC. • 4 Απριλίου 2013
Η Επιτροπή επέτρεψε επί μήνες ολόκληρους στην εταιρία να πραγματοποιεί επενδύσεις πέρα από κάθε επιτρεπόμενο όριο, με αποτέλεσμα να θέσει σε κίνδυνο τα συμφέροντα του επενδυτικού κοινού
επέβαλε ένα πρόστιμο-χάδι στην εταιρία, το οποίο δεν ξεπερνά τα 60.000 ευρώ. Όταν, κατά το παρελθόν, για λιγότερο σοβαρά ζητήματα έχει προχωρήσει σε ανακλήσεις αδειών χρηματιστηριακών εταιριών και μηνυτήριες αναφορές κατά στελεχών τους. Το σχετικό δελτίο Τύπου ανέφερε χαρακτηριστικά για την εταιρία ότι «μεταξύ άλλων διαπιστώθηκε ότι παρείχε άτυπη πίστωση σημαντικών ποσών σε
πελάτες της», καθώς επίσης διαπιστώθηκαν και παραβάσεις των όσων ορίζει η νομοθεσία και παλαιότερες αποφάσεις της Επιτροπής. Το ερώτημα βέβαια που τίθεται είναι για ποιο λόγο η αρμόδια Διεύθυνση Φορέων της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς έκανε τα στραβά μάτια. Εκτός και εάν οι αναφορές που λάμβανε από την εταιρία δεν ανταποκρίνονταν στην πραγματικότητα, κάτι που σημαίνει ότι τα στελέχη της Πειραιώς κάλυπταν λογιστικά την υπόθεση. Το Ηot Doc επικοινώνησε με το γραφείο του προέδρου της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς, Κωνσταντίνου Μποτόπουλο, ζητώντας να απαντήσει επί της ουσίας για την υπόθεση. Η απάντηση ωστόσο που έλαβε μέσω συνεργατών του, ήταν ότι «ο πρόεδρος δεν σχολιάζει αποφάσεις του διοικητικού συμβουλίου».
O Λαυρεντιάδης και η Alapis H περίπτωση όμως της Πειραιώς ΑΕΠΕΥ δεν είναι και η μοναδική για την οποία η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς κατηγορείται ότι εκτέλεσε πλημμελώς τα εποπτικά της καθήκοντα. Κατά το παρελθόν έχει δεχτεί ουκ ολίγες φορές κριτική για ολιγωρία και ανεπάρκεια. Μία από αυτές ήταν και περίπτωση της Alapis, της εταιρίας του προφυλακισμένου σήμερα επιχειρηματία Λαυρέντη Λαυρεντιάδη.
Τα ερωτήματα που έθεσε το Hot Doc προς τον πρόεδρο της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς Κωνσταντίνο Μποτόπουλο, για τα οποία δεν έλαβε καμία απάντηση.
Μια εταιρία η οποία άντλησε περί τα 2 δισ. ευρώ από τη χρηματιστηριακή αγορά και τους επενδυτές, έφτασε να αποτιμάται στα 1,2 δισ. ευρώ, εξαϋλώθηκε στα 2 εκατ. ευρώ και τελικά βρέθηκε ένα βήμα πριν από το άρθρο ‘99. Τον Νοέμβριο του 2011 η ΤτΕ απέστειλε επιστολή προς την Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς. Σε αυτήν ζητούσε από την Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς να διενεργήσει έλεγχο για ενδεχόμενη μετοχή της Alapis. H Επιτροπή όμως δεν έπραξε το παραμικρό. Καταγγελίες επενδυτών έφταναν συνεχώς στα γραφεία της αναφορικά με τα χρηματιστηριακά παιχνίδια του κ. Λαυρεντιάδη, οι οποίες όμως θάβονταν στα συρτάρια της Επιτροπής. Οι μήνες περνούσαν και οι φήμες στη χρηματιστηριακή αγορά έδιναν κι έπαιρναν. Τον Μάρτιο του 2012 ασκήθηκαν ποινικές διώξεις στον κ. Λαυρεντιάδη για την υπόθεση της Proton Bank. Τον Ιούλιο του 2012 η ΤτΕ απέστειλε και δεύτερη επιστολή προς την Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς, για τη διενέργεια ελέγχου στην περίπτωση της Alapis. Η Επιτροπή όμως για δεύτερη φορά κώφευσε προκλητικά κι ενώ η υπόθεση του κ. Λαυρεντιάδη βρισκόταν στο επίκεντρο της δημοσιότητας.
Στις 5 Οκτωβρίου 2012 η ΤτΕ έστειλε και τρίτη επιστολή προς την Επιτροπή, με την οποία ζητούσε να μάθει για την πορεία των ερευνών. Λίγες ημέρες μετά, και συγκεκριμένα στις 25 Οκτωβρίου 2012, η Επιτροπή ανακοίνωσε την επιβολή προστίμου ύψους 940.000 ευρώ σε διάφορα πρόσωπα, μεταξύ αυτών και στον κ. Λαυρεντιάδη, για τη χειραγώγηση της μετοχής της Alapis. Επί μήνες ολόκληρους η Επιτροπή έδειχνε προκλητική αδράνεια, αφήνοντας το επενδυτικό κοινό στο έλεος των παιχνιδιών του κ. Λαυρεντιάδη. Κι ενώ οι καταγγελίες και οι φήμες στην αγορά έδιναν κι έπαιρναν. Η συνέχεια είναι λίγο πολύ γνωστή. Δύο μήνες μετά, και συγκεκριμένα στις 14 Δεκεμβρίου 2012, ο Λαυρέντης Λαυρεντιάδης οδηγήθηκε στις φυλακές του Κορυδαλλού. Σε μια υπόθεση τα απόνερά της οποία εξακολουθούν ακόμη και σήμερα να προκαλούν τριγμούς σε ολόκληρο το πολιτικό σύστημα. Το ερώτημα που τίθεται είναι για ποιο λόγο η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς έδειξε τέτοια χαρακτηριστική αδράνεια. Μήπως επειδή ο κ. Λαυρεντιάδης αποτελούσε έναν εκλεκτό του πολιτικού συστήματος επιχειρηματία; Αν ναι, τότε προκύπτουν σοβαρά ζητήματα ανεξαρτησίας της Επιτροπής. HOTDOC. • 4 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2013 • 55
Ο Αλί | στα σκουπίδια |
Του Αλί Μπούρμπα
Τ
Αφού Αλί δεν μπόρεσε πουθενά να βρει δουλειά και πάρει μισθό, είχε μόνο δύο λύσεις: Τη πρώτη λύση ήταν πάει φάει φαγητό στη σκουπίδια, και ό,τι καλό βρει εκεί για να πουλήσει. Τη δεύτερη λύση ήταν κάνει ελεύθερη επάγγελμα, και ανοίξει επιχείρηση. Αλλά εκεί μετά θα πλάκωνε ο ΙΚΑς και θα έπαιρναν το 20% τη κέρδος, μετά το εφορία το άλλο 26% και στη τέλος το εφοριακοί ό,τι έμεινε σε μίζα. Οπότε σε καμία εξάμηνο πάλι στα σκουπίδια θα κατέληγε το Αλί. Γιατί να καθυστερεί που λες φίλε;
56 • HOTDOC. • 4 Απριλίου 2013
η σκουπίδια είναι αλήθεια πολύ καλό μπίζνες, γιατί ακόμα κ. Σαμαρά δεν έχει βρει πώς φορολογήσει και φίλοι εφοριακοί πώς πάρουν μίζα. Τη μόνη πρόβλημα είναι που ιδέα τη Αλί έχουν κι άλλοι 1-2 εκατομμύρια φίλοι, Πακιστανοί, Έλληνες, Αφγανοί, και όποια προλάβει. Προχτές Αλί πλακώθηκε με μία συνταξιούχα. Δηλαδή τη συνταξιούχα έφερε τη Αλί μία μπαστούνι στη κεφάλι, γιατί ψάχνανε μαζί σε σκουπιδοντενεκέδες στη Θησείο και Αλί έφτανε πάντα πρώτο. Τι φταίει και το κακόμοιρο το Πακιστανό, αφού έψαχνε σε μία σκουπιδοντενεκέ, παππού πήγαινε στη επόμενο, μέχρι να φτάσει εκεί το παππού, Αλί το είχε προσπεράσει πάλι. Σαν να τρέχει Γιουσέιν Μπολτ με Θόδωρο Πάγκαλο και να τη ρίχνει γύρους ήταν. Τέλος πάντων, φαΐ έχει για όλες στη σκουπίδια. Ό,τι τραβάει το ψυχή σου. Γιαούρτι θες, έχει, μπανάνα θες, έχει, κρέας θες, έχει, ψάρι θες, έχει. Τη κακό είναι ότι συνήθως έχει όλα αυτά μαζί. Τη τυλίγεις σε Hot Doc πεταμένο και είναι σαν τρως σουβλάκι από την Κάβουρα στη Εξάρχεια. Μερικές φορές όμως Αλί δεν είναι τόσο τυχερή. Χτες βρήκε ένα τσάντα γεμάτη με σταφύλια, ροδάκινες, πορτοκάλια, βερύκοκες, και άλλες εξωτικές φρούτες, όλες πολύ ζουμερές. Αλλά πάνω που χάρηκε, είδε μέσα καλύτερα, είχε ένα καπότα κίνγκ σάιζ και φούλ προυφ. Γι’ αυτό ήταν ζουμερές τη άτιμες. Από τότε που εκείνο μανούλι το Κιμ Μπάσιντζερ γύρισε 9μιση εβδομάδες, έχει πάει κατά διαόλου το κόσμο. Μόνο μανάβηδες σώθηκαν. Τη καλύτερο όμως φαΐ Αλί τη βρίσκει έξω από σπίτια πολιτικοί. Ψέματα λέει φίλο Βαξεβάνη ότι πολιτικοί τρώνε τη πάντα. Τη περισσότερα στη σκουπίδια τη πετάνε και έτσι κακόμοιροι Πακιστανοί και Έλληνες τσιμπάνε κι αυτές κάτι. Αλλά Αλί δεν ήρθε στη Ελλάδα για μάσα και καλό ζωή. Ήρθε για να κάνει μπίζνες. Έτσι αποφάσισε ασχοληθεί με βιομηχανία σιδηροτελαμ… σιδηρομελατ… σιδηρολεματ… κάτι τέτοιο τέλος πάντων.
Από το 4 τη πρωί παίρνει ένα καρότσι που έκλεψε από μία σούπερ μάρκετ και τη σέρνει σε όλη τη Αθήνα. Όπου βρει κουτάκι από αναψυκτικό τη βάζει μέσα. Άμα έχει λίγο τη κουτάκι, πρώτα τη πίνει και μετά ρίχνει τη κουτάκι στη καρότσι. Αλί έχει πιει τόση γκαζόζα αυτές ημέρες που μπορεί τραγουδήσει τη εθνική ύμνο τη Πακιστάν με μία ρέψιμο. Μία άλλο εμπόριο που κάνει Αλί είναι εμπόριο χαρτιού. Μαζεύει όλη τη χαρτιά που πετάνε Έλληνες και τη πάει για ανακύκλωση. Πολύ χαρτί μαζεύει από κουβάδες. Πάμε Στοίχημα και Προπό. Όλες τη χαρτιά είναι χρήσιμες και πάνε ανακύκλωση. Από χαρτί κουζίνας και κωλόχαρτο μέχρι πτυχία, συμβόλαια σπιτιού, μετοχές από εταιρίες, άδειες γάμου. Φαίνεται όλη τη χαρτιά αυτή είναι άχρηστες πια στη Έλληνες. Αλλά τη αγαπημένη εμπόριο τη Αλί είναι τη εμπόριο στρινγκ. Και αγαπημένη σκουπιδοντενεκέ για στρινγκ είναι έξω από το Βουλή. Εκεί Αλί μπορεί βρει και διακόσια και διακόσια πενήντα τη εβδομάδα. Περίεργο όμως! Γυναίκες βουλευτίνες στο Βουλή δεν είναι πάνω από 50. Πώς βγαίνουν τόσες πολλές τη στρινγκ σε σχέση μάλιστα με βρακιά βουλευτών; Έτσι περνάνε πια οι ημέρες τη Αλί τη μεγαλέμπορο. Τρέχει με τη καρότσι της σε όλη τη Αθήνα και γεμίζει με όλες τη είδη σκουπίδια που αφήνουν φίλοι πλούσιοι Έλληνες. Τη καρότσι γεμίζει με μπουκάλια από κρασιά, βάζα από φουά γκρα, με περιοδικά από τηλεόραση, με μπιντέδες και χέστρες, με σακούλες από πατατάκια, με παλιές κινητές, με προφυλακτικά, με ό,τι έχει τέλος πάντων το πλούσιο Έλληνα στο ζωή της. Ευλογημένο χώρα το Ελλάδα και ευλογημένο λαό τη Έλληνες. Ακόμα και σήμερα στο κρίση τη σκουπίδια τους έχουν τη πάντα. Τη ψυχή τους δεν ξέρω τι έχουν που βλέπουν Αλί να τρώει από ντενεκέδες και τη βρίζουν να γυρίσει σπίτι της.
HOTDOC. • 4 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2013 • 57
Διεθνή Παρασκήνια Της Ρένας Ακριτίδου
Όχι στις εξώσεις – «όχι τώρα»… Την οργή του κινήματος Πλατφόρμα Θυμάτων Υποθηκών προκάλεσε η άρνηση του κυβερνώντος Λαϊκού Κόμματος να στηρίξει λαϊκή πρωτοβουλία που έφτασε στην ισπανική Βουλή μετά τη συγκέντρωση 1,5 εκατομμυρίου υπογραφών, η κεντρική ιδέα της οποίας είναι να παύει να χρωστά στην τράπεζα ο ισπανός πολίτης που έχει πάρει στεγαστικό δάνειο αν παραδώσει τα κλειδιά της κατοικίας του. Τα άλλα κόμματα αποδέχτηκαν τα βασικά σημεία της πρότασης: Να έχει καθολική και αναδρομική ισχύ, να σταματήσουν οι εξώσεις και να δημιουργηθούν δομές κοινωνικής στέγασης για όσους έχασαν τα σπίτια τους. «Όχι τώρα», αποφάνθηκε το συντηρητικό Λαϊκό Κόμμα για καθολική ισχύ του μέτρου, «όχι στη διάρκεια της κοινοβουλευτικής διαδικασίας». «Είναι ύβρις απέναντι στους ανθρώπους που έχουν πληγεί. Το Λαϊκό Κόμμα ενέδωσε στους τραπεζίτες», τόνισε εκπρόσωπος των ακτιβιστών κατά των εξώσεων. Αντιδράσεις νομικών, εκπροσώπων φιλανθρωπικών και οργανώσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Καταλονία προκάλεσε και η Κριστίνα Φουέντες, κυβερνητική εκπρόσωπος στη Μαδρίτη, όταν υποστήριξε ότι η Πλατφόρμα στεγάζει συμπαθούντες της τρομοκρατικής οργάνωσης ΕΤΑ. Η άποψή της συνιστά «αστόχαστη και επικίνδυνη στάση», τόνισαν οι εκπρόσωποι των οργανώσεων.
Απολύσεις, ανηθικότητα και ομηρία
Η κεντρική ιδέα είναι να παύει να χρωστά στην τράπεζα ο ισπανός πολίτης που έχει πάρει στεγαστικό δάνειο αν παραδώσει τα κλειδιά της κατοικίας του
Μοσχοβίτικες μίζες
Η εργοδοσία της γαλλικής εταιρίας ηλεκτρονικών καρτών Edit66 στη νότια Γαλλία, που πριν λίγο καιρό απασχολούσε 60 εργαζόμενους, κάλεσε ένα απόγευμα τους 37 εναπομείναντες και ανακοίνωσε πως 19 από αυτούς απολύονται χωρίς αποζημίωση, «γιατί δεν υπάρχουν λεφτά». Οι εργαζόμενοι εξοργίστηκαν τόσο, που αποφάσισαν να κρατήσουν ομήρους τα αφεντικά της εταιρίας, Πολ Ντενί και Μερτί Μπεζεμέρ. Εργασιακός τους εκπρόσωπος δήλωσε ότι στους δύο άνδρες επιτρεπόταν να κυκλοφορούν ελεύθεροι μέσα στον χώρο της εταιρίας. Την κίνηση των εργαζομένων υποστήριξε ο σοσιαλιστής δήμαρχος της πόλης Καμπεστάνι, Ζαν Βιλά. «Το βρίσκω ανήθικο», είπε για την ανακοίνωση των εργοδοτών. «Υπάρχουν νόμοι στη Γαλλία και πρέπει να γίνονται σεβαστοί»!
Μόνο τον περασμένο χρόνο σαράντα αξιωματούχοι του Δημαρχείου της Μόσχας πιάστηκαν να παίρνουν μίζες, ενώ εξετάζονται άλλες 80 περιπτώσεις σχετικές με διαφθορά, αποκάλυψε ο δήμαρχος της ρωσικής πρωτεύουσας, Σεργκέι Σομπιάνιν, σε τηλεοπτική συνέντευξή του στο κανάλι ΝΤV. Κατά τον δήμαρχο, οι περισσότερες υποθέσεις διαφθοράς καταγράφηκαν στους τομείς των υπηρεσιών στέγασης και κοινής ωφέλειας και αφορούσαν συμβόλαια με διάφορους εργολάβους. Το ίδιο τηλεοπτικό κανάλι είχε πρωτοστατήσει σε αποκαλύψεις για έργα, ημέρες και κατασκευαστικές μίζες του προκατόχου του Σομπιάνιν, Γιούρι Λουζκόφ, και για τον πλούτο της δισεκατομμυριούχου συζύγου του, Γιελένα Μπατούρινα, που αποκτήθηκε στη διάρκεια της δημαρχίας του Λουζκόφ.
Αντί για πλήθη, παπούτσι Οι μεγάλες προσδοκίες του πρώην δι κ τάτορ α Πε ρβέζ Μου σά ρ αφ, ο οποίο ς ε π έσ τρε ψε από τ ην 4 ε τ ή αυτοεξορία του στο Ντουμπάι ελπίζοντας να ξανα-«σώσει» τη χώρα, ως επικεφαλής της ΠανΠακιστανικής Μουσουλμανικής Ένωσης στις εκλογές της 11ης Μαΐου, φαίνεται να ξεφουσκώνουν. Ο πρώην κομάν το, που έμεινε στην εξουσία επί εννέα χρόνια μετά το στρατιωτικό πραξικόπημα του 1999, ανέμενε να τον υποδεχτεί στο
58 • HOTDOC. • 4 Απριλίου 2013
αεροδρόμιο μέγα π λήθος, ωστόσο εμφανίστηκαν μόλις 1.500 χειροκροτητές. Μετά την πρώτη κρυάδα, ο Μουσάραφ «στρατοπέδευσε» σε πολυτελές ξενοδοχείο, από όπου ανάρτησε στο twitter φωτογραφία του να αθλείται. Το δικαστήριο, όπου παρέστη για μία από τρεις υποθέσεις που εκκρεμούν σε βάρος του –η μία αφορά τη δολοφονία της πρώην πρωθυπουργού Μπεναζίρ Μπούτο, το 2007–, τού επέτρεψε να συνεχίσει προσωρινά να
κυκ λοφορεί ελεύθερος. Αντί πανηγυρισμού, ωστόσο, αναγκάστηκε να αποχωρήσει άρον άρον. Ένας δικηγόρος ξεχώρισε από ομάδα που φώναζε συνθήματα εναντίον του και πέταξε στον Μουσάραφ το παπούτσι του – ενέργεια άκρως προσβλητική στον ισλαμικό κόσμο. Η σκηνή θύμισε την πολύκροτη του 2008 στη Βαγδάτη, όταν ιρακινός δημοσιογράφος πέταξε το υπόδημά του στον τότε αμερικανό πρόεδρο Τζορτζ Μπους.
Ολιγάρχες
Απ' τη Ρωσία με χρήμα
Η περίπτωση της Κύπρου έφερε ξανά στο προσκήνιο τους ρώσους ολιγάρχες, καθώς τις τελευταίες ημέρες έγινε πολύς λόγος για τις τεράστιες καταθέσεις τους στο νησί, οι οποίες, όπως όλα δείχνουν, δεν είναι πλέον και τόσο μεγάλες. Οι άνθρωποι αυτοί είχαν μάθει εδώ και χρόνια να ανα- Του Πέτρου Γκάτζια ζητούν φορολογικούς παραδείσους για να ξεπλένουν και να αυξάνουν τα χρήματα που κέρδισαν, όχι βέβαια με τον ιδρώτα τους. Κάποιοι απ΄αυτούς είναι ευνοούμενοι του Πούτιν, κάποιοι άλλοι υπήρξαν ευνοούμενοι του συστήματος στο παρελθόν. Όπως και να έχει το πράγμα, πρόκειται για σκληρούς επιχειρηματίες που κέρδισαν παίζοντας ριψοκίνδυνα, από την εποχή ακόμη του Μπορίς Γιέλτσιν. Μια ιστορία αγάπης και μίσους μ΄ένα σύστημα που δεν έχει αποβάλει ακόμη σε πολλά τους μηχανισμούς της Σοβιετικής Ένωσης.
Η
ιστορία των ολιγαρχών είναι επί της ουσίας η ιστορία της γέννησης του ρωσικού καπιταλισμού μέσα από τα ερείπια της πάλαι ποτέ Σοβιετικής Ένωσης. Οι άνθρωποι αυτοί ζούσαν μια απλή καθημερινότητα μέχρι και το τέλος της δεκαετίας του ΄80, είχαν όμως την ικανότητα να μυριστούν τις ευκαιρίες, να γίνουν αρχικά ένα με το σύστημα και τέλος να το χειραγωγήσουν για να πετύχουν τους στόχους τους. Όλοι τους χαρακτηρίζονται από μια πρωτοφανή επίδειξη πλούτου: Γιοτ, πολυτελείς επαύλεις, αεροπλάνα, ακόμη και αγορά μεγάλων ποδοσφαιρικών ομίλων. Αυτή η νέα τάξη ισχυρών ανδρών αναδύθηκε την περίοδο της προεδρίας του Μπορίς Γιέλτσιν, έγιναν σχεδόν μέσα σε μια νύχτα ιδιοκτήτες μεγάλων εταιριών παραγωγής ενέργειας και όχι μόνο, για να χάσουν τα φτερά τους, κάποιοι τουλάχιστον, από μια νέα τάξη πραγμάτων που ήθελε να επιβάλει τους δικούς της όρους και τους δικούς της ολιγάρχες.
Ήταν τότε που ο Βλαντιμίρ Πούτιν, ο πρώην μυστικός πράκτορας όπως αρχικά τον μάθαμε όλοι, ήρθε στο προσκήνιο.
Η άνοδος της ολιγαρχίας Βρισκόμαστε στα τέλη της δεκαετίας του ‘80. Ο τελευταίος ηγέτης της Σοβιετικής Ένωσης, Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, συνειδητοποιεί ότι θα πρέπει να υπάρξει μια ριζική μεταρρύθμιση προκειμένου η χώρα να μπει στον νέο αιώνα που πλησιάζει. Ο ίδιος άλλωστε, αν και ανδρώθηκε μέσα στους κόλπους και τους μηχανισμούς του Κομμουνιστικού Κόμματος, δεν πιστεύει στην απολυταρχική εξουσία του κράτους, όπως εφαρμοζόταν μέχρι και πριν τη δική του εμφάνιση. Από την άλλη, ωστόσο, δεν ήταν οπαδός τόσο της ελεύθερης αγοράς όσο και της ιδιωτικής ιδιοκτησίας. Ανακοινώνει λοιπόν σημαντικές πολιτικές και οικονομικές μεταρρυθμίσεις, τις οποίες βαπτίζει ‘Glasnost’ και ‘Perestroika’. Δεν κατάφερε όμως να προβλέψει το τι θα ακολουθούσε. Το
αποτέλεσμα ήταν να καταρρεύσει όλο το σύστημα που συντηρούσε την κεντρική οικονομία της χώρας, χωρίς να υπάρχει πρόβλεψη να αντικατασταθεί από κάτι άλλο που θα βασιζόταν κυρίως στην ιδιωτική πρωτοβουλία. Αυτή η ξαφνική απελευθέρωση της ρωσικής οικονομίας έδωσε την ευκαιρία, κυρίως σε υψηλόβαθμα στελέχη του κόμματος αλλά και της νεολαίας του, ακόμη και της KGB, να εξαργυρώσουν στην ελεύθερη αγορά πλέον τις γνώσεις και τις γνωριμίες που είχαν αποκτήσει από την εποχή της Σοβιετικής Ένωσης. Εκμεταλλευόμενοι το χάος που ακολούθησε, άρχισαν να πωλούν κρατική περιουσία, την οποία μέχρι χθες διαχειρίζονταν, και να καταθέτουν τα χρήματα σε λογαριασμούς στο εξωτερικό. Την περίοδο 1987-1992 όλοι αυτοί οι «νέοι επιχειρηματίες» έκαναν μια αμύθητη περιουσία, αναλαμβάνοντας τη διεύθυνση των μέχρι χθες εταιριών παραγωγής ενέργειας, άλλοι πλούτισαν από την εισαγωγή προϊόντων από το
Βλαντιμίρ Λίσιν
Μιχαήλ Προχόροφ
Novolipetsk
Onexim
16 των ρώσων ολιγαρχών σε δισ. δολάρια
εξωτερικό, όπως υπολογιστές και τζινς και την αντιγραφή και παραγωγή ανάλογων στη Ρωσία, ή ιδρύοντας τράπεζες για να δανείσουν δολάρια, δηλαδή σκληρό νόμισμα, στους άλλους επιχειρηματίες που ίδρυαν τη μία πίσω από την άλλη τις εταιρίες εισαγωγής προϊόντων. Αμέσως μετά την παραίτηση του Γκορμπατσόφ, το 1991, ο Μπορίς Γιέλτσιν, ο οποίος έγινε ο πρώτος πρόεδρος της νέας Ρωσίας, ξεκίνησε τις ιδιωτικοποιήσεις των κρατικών επιχειρήσεων, δίνοντας την ευκαιρία σε όλους όσοι είχαν συγκεντρώσει πλούτο στα
60 • HOTDOC. • 4 Απριλίου 2013
14 χέρια τους να πλουτίσουν ακόμη περισσότερο, επενδύοντας εκεί τα χρήματά τους. Μ΄αυτή την κίνηση ουσιαστικά ο Γιέλτσιν όχι μόνο νομιμοποίησε σκανδαλωδώς τους ολιγάρχες, αλλά τους έδειξε και την εύνοιά του. Εκτός απ΄αυτούς τους νέους ρώσους επιχειρηματίες που έβαλαν χέρι στις πιο πολύτιμες ρωσικές επιχειρήσεις και μάλιστα σε προνομιακές τιμές, υπήρξαν και κάποιοι άλλοι που βρέθηκαν με πλάγιο τρόπο ιδιοκτήτες κολοσσών. Για παράδειγμα, η Yukos, η δεύτερη μεγαλύτερη εταιρία παραγωγής πετρελαίου, αγοράστηκε από τη Menatep, την τράπεζα της οποίας ιδιοκτήτης ήταν ο Μιχαήλ Χοντορκόφκσι, για μόλις 300 εκατομμύρια δολάρια, ενώ η NorilskNickel, μία από τις μεγαλύτερες εταιρίες εκμετάλλευσης μετάλλων στον κόσμο, δόθηκε σχεδόν για ένα κομμάτι ψωμί στον Βλαντιμίρ Ποτάνιν. Η επιρροή των ολιγαρχών όμως δεν σταμάτησε εκεί, αλλά επεκτάθηκε και στα μίντια. Ο Μπορίς Μπερεζόφκσι, ο οποίος πριν από λίγο καιρό βρέθηκε νεκρός στο σπίτι του στην Αγγλία, με την αστυνομία να λέει ότι επρόκειτο για αυτοκτονία, είχε σημαντικό αριθμό μετοχών σε τράπεζες και μεγάλες επιχειρήσεις. Απέκτησε λοιπόν και τον έλεγχο της κρατικής τηλεόρασης. Ο Αλεξάντερ Λεμπέντεφ, ο οποίος αγόρασε πρόσφατα τη βρετανική εφημερίδα The Evening Standard, βρέθηκε να ελέγχει μεγάλο μέρος της Aeroflot, της Sberbank, της Gazprom και της
Μιχαήλ Φρίντμαν
Ρομάν Αμπράμοβιτς
Alfa-Group
Milhouse
13 12 Unified Energy System. Είναι η εποχή που γίνονται γνωστά και τα ονόματα των Ρομάν Αμπράμοβιτς, Βλαντιμίρ Μπογκντάνοφ, του μετέπειτα πρωθυπουργού Βίκτορ Τσερνομίρντιν, αλλά και του Μιχαήλ Φρίντμαν.
Η εποχή Πούτιν Η άνοδος του Βλαντιμίρ Πούτιν στην εξουσία αλλάζει τα δεδομένα. Ο νέος πρόεδρος είναι αποφασισμένος να απαλλάξει το κράτος από την επιρροή των ολιγαρχών, οι οποίοι έχουν φτάσει πλέον να ελέγχουν και τη δικαιοσύνη. Αρχίζει τον πόλεμο δημεύοντας τις περιουσίες κάποιων απ΄αυτών στη χώρα και αναγκάζοντάς τους να φύγουν στο εξωτερικό. Πρώτα θύματα ο Μπορίς Μπερεζόφσκι και ο Βλαντιμίρ Γκουζίνσκι. Ο πρώτος είχε βοηθήσει μάλιστα τον Πούτιν στην εκλογή του. Όσο για τον δεύτερο, βρέθηκε και αυτός στο στόχαστρο όταν άρχισε να καταφέρεται εναντίον του Πούτιν μέσω του τηλεοπτικού σταθμού του. Αποτέλεσμα, ο ίδιος βρέθηκε εξόριστος και το NTV στα χέρια της κρατικής Gazprom. Αποκορύφωμα, η περίπτωση Μιχαήλ Χοντορκόφκσι, του επικεφαλής της Yukos, της ρωσικής εταιρίας πετρελαίου. Όταν άρχισε να έχει πολιτικές φιλοδοξίες και να χρηματοδοτεί κόμματα της αντιπολίτευσης, είδε την καριέρα του να καταστρέφεται μέσα σε μια νύχτα. Η ρωσική δικαιοσύνη τού απέδωσε κατηγορίες για διαφθορά, οι οποίες οδήγησαν στη σύλληψή του, στις 25 Οκτωβρίου
Ολέγκ Ντεριπάσκα
Βαγκίτ Αλεκπέροφ
Βλαντιμίρ Ποτάνιν
Αλεξέι Μορντάσοφ
Βίκτορ Ρασνίκοφ
Ντμίτρι Ρουμπολόβλεφ
UC Rusal
Lukoil
Interros
Severstal
Magnitogorsk
Uralkali
10
9,8
8,6
11
10,6 10,3
2003. Η επιχείρησή του κήρυξε πτώχευση και σύντομα βρέθηκε στα χέρια του κράτους. Ωστόσο, έγινε το αντίθετο γι΄αυτούς που ορκίστηκαν πίστη στον «νέο τσάρο», ο οποίος χρειαζόταν και αυτός τους δικούς του ολιγάρχες να τον στηρίζουν και να τους στηρίζει. Είναι οι άνθρωποι που, παρά την παγκόσμια οικονομική κρίση, παραμένουν ακλόνητοι στη λίστα με τους πλουσιότερους στον κόσμο, αυξάνοντας διαρκώς την περιουσία τους. Κάπως έτσι διαμορφώνεται το top ten των ρώσων ολιγαρχών. Οι περισσότεροι απ΄αυτούς διατηρούν τις τεράστιες καταθέσεις τους σε τράπεζες του εξωτερικού. Έτσι λοιπόν μπαίνει και η Κύπρος στο προσκήνιο. Τα υψηλά επιτόκια και η συμφωνία μεταξύ Μόσχας και Λευκωσίας για την αποφυγή της λεγόμενης διπλής φορολόγησης –δηλαδή, δεν σε φορολογώ, δεν με φορολογείς– μετέτρεψε την Κύπρο σε επίγειο παράδεισο για τους ολιγάρχες.
Οι ολιγάρχες της Κύπρου Στα μέσα Μαρτίου, το γερμανικό περιοδικό Spiegel αποκαλύπτει τη λίστα με τους ρώσους μεγαλοκαταθέτες στην Κύπρο, κάνοντας λόγο για ξέπλυμα χρήματος. Τα ονόματα λίγο πολύ γνωστά. Αμπρά μοβιτς, Προχόροφ, Λίζιν, Ποτάνιν, Ρουμπολόβλεφ, ο τελευταίος φέρεται και ως μεγαλομέτοχος στην τράπεζα Κύπρου, ακόμη και ο Σουλεϊμάν Κερίμοφ, ο πλουσιότερος άνθρωπος στη Ρωσία και
Τα υψηλά επιτόκια και η συμφωνία μεταξύ Μόσχας και Λευκωσίας για την αποφυγή της λεγόμενης διπλής φορολόγησης – δηλαδή, δεν σε φορολογώ, δεν με φορολογείς– μετέτρεψε την Κύπρο σε επίγειο παράδεισο για τους ολιγάρχες
προσωπικός φίλος του πρωθυπουργού Μεντβέντεφ. Είναι αυτός που το 2008 είχε εκδηλώσει ενδιαφέρον να αγοράσει το 3% της Deutsche Bank. Όλα αυτά πριν από το κούρεμα στις καταθέσεις. Αμέσως μετά ακολουθεί ένας καταιγισμός δημοσιευμάτων. Guardian, Bloomberg, Reuters υποστηρίζουν ότι οι Ρώσοι γνώριζαν από καιρό τι θα ακολουθήσει, και την περίοδο που ήταν κλειστές οι τράπεζες στην Κύπρο έκαναν φτερά εκατομμύρια ευρώ. ‘Η μάλλον καλύτερα εξαφανίστηκαν και τα περίπου τριάντα δισεκατομμύρια ευρώ
που υπολογίζεται ότι υπήρχαν στο νησί. Απέμειναν μόνο μερικές χιλιάδες για να περιοριστεί όσο το δυνατόν περισσότερο η χασούρα των ολιγαρχών. Εάν πιστέψουμε την Guardian, τα κεφάλαιά τους επενδύθηκαν στην αγορά ακινήτων του Μανχάταν, μάλιστα λέγεται ότι μόνο ο Ρουμπολόβλεφ έδωσε 88 εκατομμύρια δολάρια για ένα διαμέρισμα στο Σέντραλ Παρκ, για τα μάτια της πανέμορφης κόρης του. Οι περισσότεροι απ΄αυτούς, πάντως, μετά από τόσα χρόνια αποφεύγουν να συντηρούν τον μύθο του ολιγάρχη. Άλλωστε το Κρεμλίνο, υπό το στιβαρό χέρι του Πούτιν, έχει δείξει ξεκάθαρα πως δεν θα επιτρέψει να έχουν υπερεξουσίες. Σήμερα προτιμούν να τους αποκαλούν επιχειρηματίες, προσπαθούν να διατηρούν ένα χαμηλό προφίλ, ενώ πολλοί απ΄αυτούς φτάνουν στο σημείο να ζητούν να μην συμπεριληφθούν καν στη λίστα του Forbes, για να μην προκαλούν. Οι εποχές άλλωστε αλλάζουν κι εκείνοι συνειδητοποιούν ότι είναι καλύτερα να πηγαίνουν με το σύστημα που τους συμφέρει και όχι να έχουν μεγάλες πολιτικές βλέψεις. Ωστόσο, ένα πράγμα δείχνει να μην αλλάζει ακόμη και σε βάθος χρόνου: Η ικανότητα που μπορεί να έχει κάποιος να είναι στο σωστό μέρος στη σωστή στιγμή. Αυτό τουλάχιστον το προτέρημα το έχουν και κανείς δεν μπορεί να τους το αμφισβητήσει. HOTDOC. • 4 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2013 • 61
Συρία
Του Κώστα Πλιάκου Μετά από δύο χρόνια συγκρούσεων στη Συρία, που έχουν κοστίσει τη ζωή σε περισσότερους από 70.000 ανθρώπους, η διεθνής κοινότητα βρίσκεται απέναντι σε μία από τις χειρότερες ανθρωπιστικές κρίσεις των τελευταίων δεκαετιών. Σύμφωνα με την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ, 3,6 εκατομμύρια Σύροι έχουν εκτοπιστεί μέσα στη χώρα τα τελευταία δύο χρόνια, ενώ εκατοντάδες χιλιάδες ζουν σε άσχημες συνθήκες σε προσφυγικούς καταυλισμούς στο Ιράκ, την Τουρκία, την Ιορδανία και τον Λίβανο.
O
πως αναφέρουν διεθνή μέσα με παρουσία στη Συρία, οι συγκρούσεις κλιμακώνονται, καθώς από τη μία πλευρά οι αντάρτες εξοπλίζονται με όλο και πιο σύγχρονα οπλικά συστήματα και από την άλλη ο κυβερνητικός στρατός έχει αρχίσει να ρίχνει στις μάχες και τις ειδικές δυνάμεις, οι οποίες σχεδόν μέχρι τώρα παρέμεναν στα μετόπισθεν. Η Συρία σε πολιτικό επίπεδο δείχνει παγιδευμένη ανάμεσα σε ένα δικτάτορα και μια οπορτουνιστική αντιπολίτευση, διασπασμένη σε φράξιες, χωρίς σαφή πολιτική κατεύθυνση και, το χειρότερο, να χρησιμοποιεί επιχειρησιακά αμφιβόλου προέλευσης και ιδεολογίας μαχητές. Η Δύση, που θα επιθυμούσε να δει την κατάσταση στη Συρία να εξελίσσεται σε μια κατεύθυνση ανάλογη με αυτή της Λιβύης, βρίσκεται επίσης παγιδευμένη,
καθώς η Ρωσία, κυρίως, είναι αποφασισμένη να πουλήσει ακριβά –αν πουλήσει– την τελευταία της επιρροή στον αραβικό κόσμο. Όσο σε επίπεδο διεθνούς διπλωματίας ο σύρος πρόεδρος Μπασάρ Άσαντ θα έχει τις πλάτες της Ρωσίας και της Κίνας, και όσο –όπως πολύ εύστοχα υπογράμμιζε πρόσφατα γνωστό αμερικανικό think tank– θα έχει χρήματα να πληρώνει τους στρατιώτες του, θα παραμένει στη θέση του. Πέρα όμως από τις πολιτικές και επιχειρησιακές εξελίξεις, η Συρία και πλέον και οι γείτονες χώρες βιώνουν μια πρωτοφανή ανθρωπιστική κρίση, με τα εκατομμύρια των προσφύγων και όσων παραμένουν «ελεύθεροι πολιορκημένοι» στα σπίτια τους χωρίς πρόσβαση στα στοιχειώδη. «Μπορούμε πλέον να μιλήσουμε για πλήρη αποτυχία της διεθνούς κοινότητας
Το ανθρώπινο δράμα πίσω από τα π 1
2
4
3
1 Σύρος τραυματίας από
θραύσματα στον ώμο. Τραυματίστηκε κατά τη διάρκεια αεροπορικής επιδρομής ενώ περίμενε σε ουρά για να πάρει λίγο ψωμί στην πόλη Χαλφάγια. Χειρουργήθηκε σε νοσοκομείο των Γιατρών Χωρίς Σύνορα (MSF).
2 Κατεστραμμένα σπίτια σε ένα χωριό στη βόρεια Συρία, Φεβρουάριος 2013. Επτά σπίτια καταστράφηκαν μετά τη ρίψη βαρελιών με εκρηκτικά. Οι συνολικά επτά τραυματίες μεταφέρθηκαν στην κλινική των Γιατρών Χωρίς Σύνορα (MSF) για θεραπεία και σε μια ακόμα κλινική σε γειτονικό χωριό.
3 Ο χειρουργός
Martial Ledecq και η ιατρική του ομάδα χειρουργούν ασθενή μέσα σε ένα νοσοκομείο των Γιατρών Χωρίς Σύνορα (MSF) βόρεια της Συρίας.
4 Οικογένεια Σύρων μιλά με ντόπιο νοσηλευτή που εξετάζει τα δίδυμα κορίτσια που γεννήθηκαν με καισαρική τομή σε μια κλινική των Γιατρών Χωρίς Σύνορα (MSF) στη βόρεια Συρία. Η οικογένεια έψαχνε δυο εβδομάδες ένα νοσοκομείο κατάλληλο για καισαρική τομή.
©Monique Doux/MSF
©Nicole Tung
©MSF
©Nicole Tung
62 • HOTDOC. • 4 Απριλίου 2013
να παράσχει βοήθεια», θα μας πει ο Απόστολος Βεΐζης, γιατρός, υπεύθυνος προγραμμάτων του ελληνικού τμήματος των Γιατρών Χωρίς Σύνορα. Το Hot Doc συνομίλησε με τον κ. Βεΐζη και τον Δημήτρη Γιαννούση, χειρουργό, μέλος της ομάδας επείγουσας παρέμβασης των ΓΧΣ στη Συρία, ο οποίος επέστρεψε πρόσφατα από την εμπόλεμη περιοχή. Τα δύο μέλη της οργάνωσης μετέφεραν την εμπειρία τους από τις εμπόλεμες ζώνες της Συρίας, που σε συνδυασμό με τις αναφορές του ΟΗΕ που έρχονται σε τακτά χρονικά διαστήματα συνθέτουν μια τρομακτική εικόνα για το ανθρώπινο δράμα πίσω από τα παιχνίδια της διεθνούς διπλωματίας. «Το πρόβλημα σε αυτόν τον πόλεμο, σε σχέση με άλλες περιφερειακές συγκρούσεις, είναι ότι υπάρχουν βαρέα όπλα που μπορούν να προκαλέσουν μαζικές
καταστροφές. Γίνεται χρήση αεροσκαφών, πυραύλων και βαρέων βομβών, κάτι που προσωπικά δεν είδα σε άλλες χώρες με ένοπλες συγκρούσεις», λέει ο κ. Γιαννούσης. «Από την εμπειρία μου μπορώ να πω ότι, όσο περνούν τα χρόνια και οι πόλεμοι γίνονται με πιο σύγχρονα όπλα, βλέπουμε ότι από τη μία είναι περισσότερα τα θύματα και από την άλλη η πολεμική ατμόσφαιρα δημιουργεί ένα βαρύ συναίσθημα τρόμου στον πληθυσμό. Σε σχέση με άλλους πολέμους απ’ όπου έχω εμπειρία, δεν υπάρχει αυτό που λέμε γραμμή πολέμου, δηλαδή το να ξέρεις πού γίνονται οι συγκρούσεις. Στη Συρία έχεις χτυπήματα με βαρύ οπλισμό, μαζικούς βομβαρδισμούς, οπότε ως ιατρική μονάδα δεν μπορείς να υπολογίσεις και να κάνεις προγραμματισμό. Αυτό κάνει την κατάσταση αρκετά περίπλοκη και
το βλέπει κανείς από το γεγονός ότι τα θύματα δεν είναι μόνο αντάρτες ή κυβερνητικοί στρατιώτες, αλλά άμαχοι πολίτες», συμπληρώνει ο κ. Βεΐζης Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, ο αριθμός των προσφύγων που βρίσκονται σε Τουρκία, Λίβανο και Ιορδανία ξεπερνά το 1,1 εκατομμύριο, τη στιγμή που τον περασμένο Απρίλιο μετά βίας έφτανε τις 33.000, και όπως λέει ο επίτροπος του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες Αντόνιο Γκουτιέρες, «στο τέλος του χρόνου υπολογίζεται οι τρεις παραπάνω γειτονικές στη Συρία χώρες να έχουν η καθεμία ένα εκατομμύριο πρόσφυγες». Αυτοί ίσως θα πρέπει να θεωρούνται και οι πιο τυχεροί –αν μπορεί κανείς να τους πει τυχερούς–, καθώς τουλάχιστον έχουν αποφύγει την εμπόλεμη ζώνη. Γι' αυτούς όμως που έμειναν πίσω η κατάσταση είναι δραματική.
αιχνίδια της διεθνούς διπλωματίας 7
5
8
6
9
5 Οι Γιατροί Χωρίς
Σύνορα (MSF) παρέχουν χειρουργική φροντίδα σε θύματα βίας, από τον Ιούνιο του 2012, σε νοσοκομείο βόρεια της Συρίας.
6 9χρονο κοριτσάκι υποβλήθηκε σε χειρουργική επέμβαση για τραύμα που έφερε από θραύσματα στο κεφάλι. Εδώ με τη μητέρα της σε μια πτέρυγα του νοσοκομείου των MSF.
7 Αίθουσα επειγόντων
περιστατικών. Ένα μικρό αγόρι που ζούσε σε καταυλισμό εκτοπισμένων έχει υποστεί σοβαρά εγκαύματα και στα δυο πόδια κατά τη διάρκεια πυρκαγιάς.
8 Χαλέπι (ανατολική πλευρά της πόλης υπό τον έλεγχο των δυνάμεων της αντιπολίτευσης), Δεκέμβριος 2012, μετά από αρκετούς μήνες σφοδρών βομβαρδισμών.
9 Γυναίκες περιμένουν για εξέταση σε κινητή κλινική των Γιατρών Χωρίς Σύνορα (MSF). Οι ανάγκες των κατοίκων του συγκεκριμένου χωριού στη νότια Συρία, που βομβαρδιζόταν σφοδρά μέχρι πριν από πέντε μήνες, είναι πολλές.
©MSF
©Brigitte Breuillac/MSF
©Brigitte Breuillac/MSF
©Monique Doux/MSF
©Nicole Tung
HOTDOC. • 4 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2013 • 63
10 Απόστολος Βεΐζης,
Συρία
γιατρός, υπεύθυνος προγραμμάτων του ελληνικού τμήματος των Γιατρών Χωρίς Σύνορα
11 Δημήτρης Γιαννούσης, χειρουργός, μέλος της ομάδας επείγουσας παρέμβασης των Γιατρών Χωρίς Σύνορα στη Συρία
10
12 Βόρεια Συρία, ο John
Bunnell, συντονιστής της ομάδας παροχής τεχνικής βοήθειας των Γιατρών Χωρίς Σύνορα, φορτώνει σε ένα φορτηγό κουβέρτες, πάνες και άλλα είδη πρώτης ανάγκης που θα διανεμηθούν σε εσωτερικά εκτοπισμένους Σύρους. Φωτογράφος ©Nicole Tung
11
12
Πριν τον πόλεμο η Συρία είχε ένα πολύ καλό σύστημα υγείας, κοινωνικές υπηρεσίες και υψηλό επίπεδο ζωής. Σήμερα στις εμπόλεμες περιοχές δεν έχει μείνει τίποτα, ή σχεδόν τίποτα. Η παραγωγή και η διανομή των φαρμάκων στο Χαλέπι έχει σταματήσει και τα αποθέματα έχουν εξαντληθεί. Το δίκτυο ηλεκτροδότησης έχει καταστραφεί. Τα νοσοκομεία λειτουργούν με γεννήτριες, αλλά είναι δύσκολο να βρεθούν καύσιμα
Συντρίμμια και αποκαΐδια των νοσοκομείων έχει καταστραφεί
των νοσοκομείων υπολειτουργεί
των ασθενοφόρων είναι άχρηστα
64 • HOTDOC. • 4 Απριλίου 2013
για να λειτουργήσουν. Επίσης δεν υπάρχει τράπεζα αίματος. «Βρήκαμε μια νοσοκομειακή υποδομή σε πλήρη αποσύνθεση. Το 57% των νοσοκομείων έχει καταστραφεί, το 38% υπολειτουργεί, ενώ το 78% των ασθενοφόρων είναι άχρηστο. Οι αντάρτες ελέγχουν κάποιες περιοχές στα βόρεια, οπότε καταλαβαίνετε ότι η αντίδραση του στρατού είναι τόσο δυναμική για να τους υποχρεώσουν να υποχωρήσουν, ώστε με κάποιο τρόπο έχουν βάλει σαν στόχο να ισοπεδώσουν τα πάντα στο πλαίσιο της λογικής "θα τιμωρήσουμε αυτόν που σχετίζεται με τους αντάρτες"», επισημαίνει ο κ. Βεΐζης και συνεχίζει: «Ο κόσμος έχει αποκλειστεί σε περιοχές, καθώς δεν υπάρχει μια γραμμή μάχης αλλά συγκρούσεις διάσπαρτες σε διάφορα σημεία, δεν έχει πρόσβαση σε τρόφιμα, ρεύμα δεν το συζητάμε, έχει γίνει διακοπή του νερού και η μετακίνηση γίνεται με πολύ δυσκολία. Η περιοχή του Χαλεπίου είναι από αυτές που έχουν χτυπηθεί σκληρότερα. Οι δομές υγείας που υπήρχαν έχουν επιταχθεί για τους αντάρτες, οπότε ο κόσμος δεν μπορεί να καλύψει ούτε στοιχειώδεις ιατροφαρμακευτικές ανάγκες». Για τον κόσμο που έχει αποκλειστεί στις περιοχές που περιγράφει ο κ. Βεΐζης είναι ιδιαίτερα δύσκολος ο εφοδιασμός από καθαρά πρακτική άποψη, αλλά και από οικονομική. Για το θέμα αυτό ο ΟΗΕ επισημαίνει τη δυσκολία να φτάσουν εφόδια στις περιοχές αυτές, όπως επίσης και το γεγονός ότι δεν μπορούν να καλυφθούν οι ανάγκες των προσφύγων λόγω έλλειψης χρημάτων. Μέχρι στιγμής
ο ΟΗΕ έχει εισπράξει μόλις το 30% της οικονομικής βοήθειας που χρειάζεται για να καλύψει τις ανάγκες του. Ελάχιστες ΜΚΟ εκτός των Γιατρών χωρίς Σύνορα βρίσκονται στη χώρα, καθώς η κυβέρνηση Άσαντ δεν το επιτρέπει θεωρώντας ότι όλα είναι υπό έλεγχο και δεν χρειάζεται εξωτερική βοήθεια.
Προτεραιότητα στους μάχιμους Σε πολλά νοσοκομεία δίνεται προτεραιότητα στους πολεμιστές, με αποτέλεσμα ασθενείς με χρόνια νοσήματα (διαβητικοί, νεφροπαθείς κ.ά.), ασθενείς που χρειάζονται μετεγχειρητική ή μαιευτική φροντίδα να δυσκολεύονται να την βρουν. Ενδεικτικό είναι ότι πριν τις συγκρούσεις το 95% των γυναικών στη χώρα γεννούσε παρουσία εξειδικευμένου προσωπικού, ενώ τώρα αν μια έγκυος σταθεί τυχερή θα έχει τη βοήθεια μαίας, ενώ αν υπάρξουν επιπλοκές που απαιτούν χειρουργική φροντίδα θα αντιμετωπίσει πρόβλημα, αναφέρουν στην τελευταία έκθεσή τους οι ΓΧΣ. Όπως λέει ο κ. Βεΐζης, μέχρι τον Φεβρουάριο του 2013 οι ομάδες των ΓΧΣ έχουν πραγματοποιήσει περισσότερα από 1.500 χειρουργεία, έχουν παράσχει φροντίδα σε 20.000 ανθρώπους, έχουν βοηθήσει σε 368 γεννήσεις, έχουν αντιμετωπίσει 4.000 κρούσματα τυφοειδούς πυρετού και 500 περιπτώσεις δερματικής λεϊσμανίασης. Από τα στοιχεία αυτά και μόνο αναδεικνύεται το ανθρωπιστικό δράμα και το εύρος της ανάγκης για ιατρική φροντίδα, καταλήγουν τα δύο μέλη των ΓΧΣ.
Διαδίκτυο
Ο Δρόμος
Tου Κρεμμυδιού 11 Ιανουαρίου 2013. Ο Άαρον Σβαρτς, ακτιβιστής και χάκερ, αυτοκτονεί στο διαμέρισμά του, υποχωρώντας στην ασφυκτική πίεση που του ασκούσε η κυβέρνηση των ΗΠΑ. Οι κατηγορίες που τον βάρυναν, επέφεραν κάθειρξη 35 έως 50 ετών και 4 εκατομμύρια δολάρια πρόστιμο. Το έγκλημά του, η απελευθέρωση περίπου 4 εκατομμυρίων ακαδημαϊκών εγγράφων του ΜΙΤ της Μασαχουσέτης. Ο Σβαρτς υποστήριζε πως η πληροφορία είναι για όλους, πίστευε και μαχόταν για ένα ίντερνετ χωρίς περιορισμούς και λογοκρισία. Το ToR είναι ίσως το μόνο πρόγραμμα που μπορεί να κάνει πράξη αυτόν τον ισχυρισμό. Του Γιάννη Καρτερού
Ι
ανουάριος 2011. Δύο χρόνια πριν την αυτοκτονία του Σβαρτς, η κυβέρνηση του Χόσνι Μουμπάρακ πέφτει υπό το βάρος μιας πρωτοφανούς εξέγερσης στην Αίγυπτο. Το καθεστώς Μουμπάρακ έχει διακόψει τις εξωτερικές συνδέσεις, σε βαθμό που το ίντερνετ είναι ουσιαστικά νεκρό. Μόνο οι τοπικές σελίδες λειτουργούν. Παρ' όλα αυτά, στην Αίγυπτο υπάρχουν περίπου 500 ενεργές συνδέσεις χρηστών του ToR. Από αυτές τις συνδέσεις άρχισαν να απελευθερώνονται πληροφορίες και να ενημερώνονται όλα τα μεγάλα ειδησεογραφικά πρακτορεία, τα οποία μέχρι εκείνη τη στιγμή ήταν στο σκοτάδι. Ομάδες ακτιβιστών κατάφεραν να μεταδώσουν άμεσα πληροφορίες σχετικά με τις εξεγέρσεις και την πτώση του καθεστώτος. Λιβύη, Φεβρουάριος 2011. Οι πρώτες εικόνες και τα πρώτα βίντεο του θανάτου
του Μουαμάρ Καντάφι βλέπουν το ιντερνετικό φως της δημοσιότητας μέσω ακτιβιστών που χρησιμοποιούσαν ToR. Παρέκαμπταν ασφάλειες και κλειστά δίκτυα και διέρρεαν σωρεία πληροφοριών που αποκάλυψαν το μέγεθος της εξέγερσης αλλά και ενημέρωναν λεπτό προς λεπτό για τις εξελίξεις. Έπειτα από αυτά τα “ξεσπάσματα”, το State Department αποφάσισε να χρηματοδοτήσει το ToR για τη συνέχιση αυτού του είδους πληροφόρησης από καθεστώτα με “κλειστό” ίντερνετ, όπως αυτό της Β. Κορέας σήμερα.
Χωρίς το ToR δεν θα υπήρχαν τα WikiLeaks Τα Wikileaks, όταν ξεκίνησαν, χρησιμοποιούσαν μια παραλλαγμένη έκδοση του ToR. Το 2006, εκατομμύρια έγγραφα «αναχαιτίστηκαν» από έναν ακτιβιστήχάκερ ενώ «ταξίδευαν» μέσα στο ToR. Ο
εν λόγω χάκερ έστειλε τα έγγραφα στον Julian Assange, δίνοντας το έναυσμα για το αντικυβερνητικό θηρίο που ονομάστηκε Wikileaks. Χρησιμοποιώντας μια παραλλαγή του προγράμματος, ο Assange αναδημοσίευσε κάποια από τα έγγραφα αυτά. Χρειάστηκαν χρόνια και διεθνώς συντονισμένες επιχειρήσεις για να σπάσει το φρούριο ανωνυμίας του ToR, που προφύλασσε τον Assange.
Οι δύο όψεις του νομίσματος Τα προγράμματα ανώνυμης περιήγησης κατέστησαν δυνατό, ή μάλλον αδύνατο, τον εντοπισμό και τη λογοκρισία των χρηστών του ίντερνετ. Αυτό αποδείχτηκε ευεργετικό σε πολλές περιπτώσεις. Τι γίνεται, όμως, όταν κάποιος εκμεταλλεύεται αυτή την ανωνυμία και την ελευθερία για ίδιον όφελος; Τότε, μέσα σε αυτή την όαση ελευθερίας και ενημέρωσης το νερό μολύνεται με ιστοσελίδες πώλησης ναρκωτικών και παιδεραστίας, και η σύμμαχος ανωνυμία μετατρέπεται σε ερευνητικό γολγοθά για την αποκάλυψη των υπευθύνων και την παραπομπή τους στη Δικαιοσύνη. Το ToR δεν προσφέρει μόνο ανώνυμη περιήγηση. Ένας χρήστης μπορεί να ανεβάσει μια δική του ιστοσελίδα στο ToR, χρησιμοποιώντας ως server τον δικό του υπολογιστή. Η σελίδα είναι προσβάσιμη μόνο μέσω ToR network. Σε περίπτωση που κάποιος δεν είναι συνδεδεμένος στο ToR, δεν μπορεί να δει τα δεδομένα της ιστοσελίδας. Οι διευθύνσεις είναι τύπου .onion, αντί των συμβατικών καταλήξεων .gr, .com, .org κλπ. Αυτό έδωσε ασφαλή και ανώνυμο χώρο στην ανάπτυξη σελίδων παράνομου περιεχομένου. Στο ToR network υπάρχουν πληρωμένοι δολοφόνοι, παιδεραστές που εκθέτουν στους ενδιαφερόμενους υλικό παιδικής πορνογραφίας, έμποροι ναρκωτικών, ακόμη και χάκερ που μολύνουν υπολογιστές μέσω του δικτύου.
Οκτώβριος 2011 Οι Anonymous σταματάνε την επίθεση σε εταιρίες, τη Wall Street και τις κυβερνήσεις και εξαπολύουν μια εξαντλητική επίθεση σε κύκλωμα παιδεραστίας που διακινούσε υλικό μέσω του HOTDOC. • 4 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2013 • 65
Διαδίκτυο
την ανωνυμία του δημιουργού του. Ως μειονεκτήματα, είναι πιο αργό από τα συμβατικά Botnets και μπορεί να ανιχνευτεί πιο εύκολα από τα antivirus της αγοράς. Αξίζει να σημειωθεί πως μέχρι και σήμερα το εν λόγω Botnet υπάρχει και λειτουργεί ακόμα, καθώς η τοποθεσία του server δεν μπορεί να ανακαλυφθεί.
(Α)
Υπολογιστές που χρησιμοποιούν ToR κρυπτογραφημένοι σύνδεσμοι
Τι ακριβώς είναι το ToR;
μη κρυπτογραφημένοι σύνδεσμοι
(Β)
Πως λειτουργεί το ToR: Ο υπολογιστής (Α) διαλέγει ένα τυχαίο μονοπάτι προς τον τελικό server (Β). Οι κόκκινοι σύνδεσμοι είναι κρυπτογραφημένοι, ενώ ο τελικός δεν είναι.
ToR. Το Lolita Network, όπως ονομαζόταν η σελίδα, δέχεται επίθεση DDOS (Distributed Denial of Service) για να υπερφορτωθεί και να πέσει, ενώ παράλληλα χακάρουν τη βάση δεδομένων της, όπου ανακαλύπτονται τα στοιχεία των 1.600 μελών του. Τα στοιχεία ανεβαίνουν αυτούσια στο διαδίκτυο ως απόδειξη της παράνομης δράσης της σελίδας.
17 Απριλίου 2012 Οκτώ άτομα από 3 διαφορετικές ηπείρους συλλαμβάνονται σε «ένα από τα πιο εξελιγμένα κυκλώματα ιντερνετικής εμπορίας ναρκωτικών», όπως το αποκάλεσε το FBI. Οι συλλήψεις έγιναν σε Νορβηγία, Κολομβία και ΗΠΑ, ενώ η σελίδα που είχε την ονομασία The Farmer’s Market (η αγορά του αγρότη) ήταν ουσιαστικά μια σελίδα αγγελιών, όπου ο ενδιαφερόμενος πωλητής έγραφε την περιοχή που μένει και διακινεί τις ουσίες και ο ενδιαφερόμενος αγοραστής επικοινωνούσε, πάλι μέσω ToR, μαζί του. Χρειάστηκαν περίπου 2 χρόνια ερευνών για να εξαρθρωθεί το κύκλωμα.
9 Οκτωβρίου 2012 Μέσα στο ToR Network ανακαλύπτεται ένα κέντρο ελέγχου Botnet (δίκτυο μολυσμένων υπολογιστών που χρησιμοποιούνται για spam/DDOS επιθέσεις κλπ.), με την ονομασία Skynet
66 • HOTDOC. • 4 Απριλίου 2013
Το ToR έχει αποδειχθεί πολύτιμος σύμμαχος της Ελευθερίας της Πληροφόρησης και Έκφρασης. Από την άλλη, έχει αποδειχθεί τρομακτικό εμπόδιο στο δρόμο της διαδικτυακής έρευνας και δικαιοσύνης
(όνομα παρμένο από την ταινία «Ο Εξολοθρευτής», όπου ο Skynet ήταν ο πρώτος υπολογιστής που ανέπτυξε δική του νοημοσύνη και στράφηκε εναντίον της ανθρωπότητας). Το Botnet μέσω ToR έχει ως πλεονέκτημα το μέγεθος μόλυνσης –εκατομμύρια υπολογιστές μέσα σε λίγες ώρες– και διασφαλίζει
Απλό και ασφαλές στη χρήση του, το ToR χρησιμοποιείται από εκατομμύρια χρήστες παγκοσμίως. Η λειτουργία του βασίζεται ουσιαστικά στην απόκρυψη της IP (διεύθυνσης) του χρήστη, ώστε να προστατευτεί από την αναγνώριση και να παραμείνει όσο το δυνατόν περισσότερο ανώνυμος. Ως πρόγραμμα είναι ανοιχτός κώδικας (open source) και δωρεάν. Αρχικά σχεδιάστηκε από το ναυτικό των ΗΠΑ με σκοπό την προστασία των δεδομένων. Στη συνέχεια χρηματοδοτήθηκε από το Electronic Frontier Foundation (EFF) και από τότε είναι προσβάσιμο στο ευρύ κοινό. Σήμερα το ToR χρησιμοποιείται από περίπου 400.000 χρήστες ημερησίως. Το ToR χρησιμοποιείται από τους χρήστες του, χρησιμοποιώντας τους χρήστες του. Το όνομά του αποτελείται από αρχικά. The Onion Router. Σε απλά ελληνικά, θα μπορούσε να λέγεται ο Δρόμος του Κρεμμυδιού. Και αυτή ακριβώς είναι η λειτουργία του. Για παράδειγμα: Κάποιος μπαίνει μέσω ToR στο koutipandoras.gr. Το αίτημα θα περάσει στον server πρώτα σε έναν υπολογιστή (x), από εκεί σε έναν άλλον (y), από εκεί σε έναν άλλο (z) και από εκεί το αίτημα θα βγει στο koutipandoras. gr. Το site θα δώσει αντίστοιχα τις πληροφορίες που ζητήθηκαν στον (z), από εκεί θα πάνε στον (y), στον (x) και τέλος σε αυτόν που τις ζήτησε. Κάθε χρήστης που έχει εγκαταστήσει το ToR στον υπολογιστή του λειτουργεί ως διαμεσολαβητής (node) όλων των υπόλοιπων χρηστών. Πρόκειται για ένα παγκόσμιο κλειστό δίκτυο, όπου ο ένας εξυπηρετεί αυτόματα τον άλλο. Αυτό προσφέρει ανωνυμία, καθώς αν κάποιος δοκιμάσει
να διαβάσει την IP του χρήστη, θα διαβάζει τελείως διαφορετική IP από αυτήν που χρησιμοποιείται εκείνη τη στιγμή. Η εντολή που δίνει ο χρήστης-node κρυπτογραφείται ξανά και ξανά κάθε φορά που περνά από κάποιον άλλο χρήστη, αλλάζοντας διεύθυνση IP, και μόνο στον τελευταίο κρίκο της αλυσίδας αποκρυπτογραφείται και στέλνεται. Όταν γίνεται η εγκατάσταση του προγράμματος, ο χρήστης επιλέγει εάν θέλει να είναι bridge node, δηλαδή απλός διαμεσολαβητής, ή exit node, δηλαδή ο υπολογιστής του να είναι τελευταίος στην αλυσίδα και από αυτόν να εξέρχονται εντολές άλλων χρηστών του ToR. Αυτό προσφέρει μεγαλύτερη ανωνυμία, καθώς ο όγκος εντολών που περνάει από την IP του είναι τεράστιος, αλλά πολλές φορές είναι δίκοπο μαχαίρι. Ο X.A., σχεδιαστής ιστοσελίδων και χρήστης του ToR, αναλύει το γιατί: «Πες πως εγώ θέλω να κοιτάξω κάποιο site στο ίντερνετ το οποίο έχει στηθεί με θέμα την παιδική πορνογραφία (παίρνω το χειρότερο σενάριο). Εσύ είσαι exit node. Αφού εγώ θα μπω στο site μέσω ToR και τύχει να είσαι εσύ το exit node μου εκείνη τη στιγμή, θα δείξει πως η δική σου IP έχει επισκεφτεί αυτό το site. Αυτό είναι αρκετά σπάνιο φαινόμενο, αλλά όχι αδύνατο. Αποδεικνύεται πως έχεις κάνει χρήση ToR, εμένα δεν
θα με βρουν ούτε με σφαίρες, αλλά είναι η ταλαιπωρία που θα τραβήξεις. Αυτό βέβαια γίνεται και με ένα ξεκλείδωτο router. Αν συνδεθεί κάποιος ασύρματα και κάνει κάτι παράνομο, πάλι ο ιδιοκτήτης του router θα ταλαιπωρηθεί». «Το ToR δεν λειτουργεί μόνο σε επίπεδο επισκέψεων σε σελίδες, αλλά και για σελίδες που φιλοξενούνται στο Tor με σκοπό να μην μπορέσουν να ανιχνευτούν. Αυτό έχει ένα κακό και ένα καλό. Το κακό είναι πως μπορεί όποιος θελήσει να σηκώσει κάποιο site (υπάρχουν αρκετά ήδη) με θεματολογία που είναι αυστηρά παράνομη στα περισσότερα κράτη. Μερικά παραδείγματα περιλαμβάνουν πωλήσεις ναρκωτικών και παιδεραστία. Από την άλλη, το καλό είναι πως υπάρχει 100% ελευθερία λόγου, η οποία δεν μπορεί (και ίσως δεν πρέπει) να φιλτραριστεί ή να περάσει από λογοκρισία και να κοπεί. Μία άποψη μπορεί να φιλοξενηθεί χωρίς κανέναν κίνδυνο λογοκρισίας».
Γίνεται όμως κάποιος να το παρακολουθεί;
Screenshots από το Silk Road, το γνωστότερο ίσως site αγοραπωλησίας, μεταξύ άλλων, και ναρκωτικών ουσιών στο ToR. Χρησιμοποιείται σύστημα αξιολόγησης των πωλητών παρόμοιο όπως αυτά των amazon και ebay. Μερικοί δε από τους πωλητές, για να παραμείνουν ανταγωνιστικοί, προσφέρουν ακόμα και δωρεάν δείγματα του εμπορεύματός τους με αντάλλαγμα user reviews! Πρόκειται για το διαδικτυακό μέρος όπου μπορεί κανείς να αγοράσει ότι είδους ναρκωτικά κυκλοφορούν στην μαύρη αγορά. Δυστυχώς, τίποτα από αυτά δεν μπορεί να εντοπιστεί από τις Αρχές.
«Υπάρχει η πιθανότητα να μπορέσει μια κυβέρνηση να παρακολουθήσει την κίνηση μέσω ToR, αλλά θα πρέπει να ελέγχει περισσότερα από το 50% των exit nodes. Δηλαδή αν υποθετικά έχεις 10.000.000 υπάρχοντα exit nodes, θα πρέπει μια κυβέρνηση να βάλει περισσότερα από 10.000.000 δικά της μηχανήματα στο δίκτυο (άρα σε σύνολο 20.000.000 exit nodes τα μισά να είναι της κυβέρνησης), ώστε να κάνει monitor την κίνηση. Θεωρητικά γίνεται, πρακτικά όμως δεν είναι ακόμη δυνατό». Το ToR έχει αποδειχτεί πολύτιμος σύμμαχος της ελευθερίας της πληροφόρησης και της έκφρασης. Από την άλλη, έχει αποδειχτεί τρομακτικό εμπόδιο στον δρόμο της διαδικτυακής έρευνας και δικαιοσύνης. Η χρήση του μπορεί να είναι ευεργετική, αλλά και παράλληλα καταστροφική. Η δύναμη που παρέχει είναι τεράστια. Το θέμα είναι για ποιο σκοπό θα την χρησιμοποιήσει κάποιος. HOTDOC. • 4 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2013 • 67
@tweets
ακολουθείστε μας στο twitter
@hotdoc_mag
@KrinostoKtinos
Αν ο Αναστασιάδης είχε χιούμορ θα έβγαινε στο ΡΙΚ και θα αφιέρωνε στον Σαμαρά το 12 της Βίσση.
@dodosmpe
Ουρές έξω απ τις τράπεζες της Κύπρου,να δεις που θα βγήκε το iPhone 6 και δεν λένε τίποτα
@_andinoos Tο «Αναστασιάδης» βγαίνει και σε έντιμο;
@zaralikos
Πήγα σε ΑΤΜ τράπεζας Κύπρου και μου έβγαλε –εν μπορώ άλλα μάθια μου–
@pitsirikos @rafaelidio
Ο άνθρωπος είναι το μόνο δημιούργημα πάνω στον πλανήτη που κόβει τα δέντρα για να κάνει χαρτί και πάνω σε αυτό γράφει «Σώστε τα δέντρα».
@Plato_n
Αυτοί που φορούσαν φουστανέλα πολεμούσανε σαν άντρες και οι δικοί μας που φοράνε παντελόνια έστησαν τη χώρα στα 4. Ας φάμε μπακαλιάρο τώρα. @dimadamidis
Οι Έλληνες πολιτικοί αφού έλυσαν το πρόβλημα της Ελλάδας, στα πάνελ αναλύουν και προτείνουν λύσεις για το “κυπριακό” θέμα…
Οδηγούμαι στο συμπέρασμα πως ο Ιούδας αυτοκτόνησε επειδή του κούρεψαν τα τριάντα αργύρια.
@eVaN_GiAn
Είναι τόσο χάλια πλέον τα πράγματα, που ο Νταλάρας θα αρχίσει συναυλίες για την Ελλάδα
@LSaklabanis
Μαγειρική στην ΝΕΤ την ώρα που στην Κύπρο γράφουν ιστορία. Αν υπήρχε απεργία θα είχε λυσσάξει ο Μουρούτης για έλλειψη ενημέρωσης. @U_dioica
Έπαψα να φοβάμαι το μέλλον. Δεν φοβάμαι πράγματα που δεν υπάρχουν.
@frerakos
Ζούμε στη χώρα που ο Σαμαράς μιλάει με το Θεό, ο Παντελίδης νιώθει ευάλωτη, ο Κατίδης χαιρετάει ναζιστικά και η Βίσση είναι ακόμα σαραντάρα
@axlg
Δάκρυσε η εικόνα της Τρέμη της Μεροληπτούσας
Χρονολόγιο Του Δημήτρη Μαρούλη
1957
23 ΜΑΡΤΙΟΥ Διαφήμιση-υπόσχεση για τους προ 56 ετών αποταμιευτές που ήθελαν να «κοιμούνται ήσυχοι».
01 ΑΠΡΙΛΙΟΥ
29 ΜΑΡΤΙΟΥ
22 ΜΑΡΤΙΟΥ
Αναδημοσίευση μέρους της συνέντευξης που είχε παραχωρήσει ο πρόεδρος της ΔΗΜΑΡ, Φώτης Κουβέλης, στον δημοσιογράφο Δημήτρη Γκάτσιο της εφημερίδας «Τύπος της Κυριακής»: Δ. Γκάτσιος: «Η μετεκλογική συνεργασία ΝΔ-ΠΑΣΟΚ φαντάζει ως ένα πολύ πιθανό σενάριο. Υπό ποιες προγραμματικές και πολιτικές προϋποθέσεις θα στηρίζατε έναν τέτοιο μεγάλο συνασπισμό»; Φ. ΚΟΥΒΕΛΗΣ: «Δεν υπάρχει καμία πιθανότητα συμμετοχής της ΔΗΜΑΡ σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο. Είναι προφανές ότι δεν υπάρχουν ούτε προγραμματικές ούτε πολιτικές προϋποθέσεις για να συμμετέχουμε σε κυβέρνηση ΝΔ-ΠΑΣΟΚ. Αριστερό άλλοθι σε συντηρητικές πολιτικές δεν πρόκειται να δώσουμε».
Απόσπασμα από την ομιλία του προέδρου του ΠΑΣΟΚ, Ευάγγελου Βενιζέλου, στην πρώτη συνεδρίαση της εθνικής εκλογικής επιτροπής του Κινήματος: «Στην αυτοδύναμη Ελλάδα που θέλουμε, που ποθούμε, μπορούμε να φτάσουμε προστατεύοντας το εθνικό κεφάλαιο που έχει δημιουργηθεί με τις θυσίες των ελλήνων πολιτών τα τελευταία 2,5 χρόνια. Οι θυσίες έχουν πιάσει ήδη τόπο, αλλά τώρα που ‘φάγαμε το γάιδαρο και μένει η ουρά του’, πρέπει πραγματικά να κάνουμε την προσπάθεια που απαιτείται και κυρίως να προστατέψουμε αυτό το τεράστιο εθνικό κεφάλαιο».
Ο πρόεδρος της ΝΔ, Αντώνης Σαμαράς, αναφερόμενος στο ζήτημα της απόδοσης ευθυνών για την πορεία της ελληνικής οικονομίας, τόνιζε, σε συνέντευξή του στον δημοσιογράφο του ΑΝΤ1 Δημήτρη Κοτταρίδη: «Πριν 2 χρόνια, περίπου, όταν ξεκίνησε όλη αυτή η τραγωδία, εγώ είπα ότι θα κάνουμε ως Νέα Δημοκρατία μόνο μια Εξεταστική Επιτροπή. Πώς φτάσαμε στο μνημόνιο, ποιοι ευθύνονται για το σημερινό κατάντημα της χώρας; Ο λαός έχει δικαίωμα να μάθει την αλήθεια και εμείς έχουμε την υποχρέωση να του την πούμε την αλήθεια. Για αυτό το λόγο θα γίνει μια Εξεταστική Επιτροπή. Αυτό το έχω υποσχεθεί στον κόσμο, αυτό θα γίνει και θα καταλογιστούν οι ευθύνες, όπου αυτές ανήκουν. Εγώ είμαι του ολίγου και του ακριβούς. Αυτό που λέω θα γίνει και αυτό που λέω θα το κάνω. Μια Εξεταστική Επιτροπή, η οποία θα βγάλει στο φως τα όσα συνέβησαν και ποιοι έχουν τις ευθύνες για αυτά. Αυτό θα γίνει. Και πιστέψετε ότι θα γίνει».
70 • HOTDOC. • 4 Απριλίου 2013
2012
1968
04 ΑΠΡΙΛΙΟΥ Δολοφονείται στο Μέμφις του Τενεσί, ενώ βρισκόταν με τους συνεργάτες του στο μπαλκόνι του Lorraine Motel, ο τιμηθείς το 1964 με το Νόμπελ Ειρήνης βαπτιστής πάστορας Μάρτιν Λούθερ Κινγκ. Ο 39χρονος αμερικανός ειρηνιστής και υπέρμαχος των πολιτικών δικαιωμάτων των μαύρων, με τις έντονα επικριτικές ομιλίες του ενάντια στην παγκόσμια αμερικανική πολιτική, βρέθηκε από νωρίς στο στόχαστρο του FBI, πράκτορες του οποίου μαγνητοφωνούσαν παράνομα τις τηλεφωνικές συνομιλίες του, με σκοπό να τον συνδέσουν με το Κομμουνιστικό Κόμμα των ΗΠΑ, ώστε να κατηγορηθεί για κομμουνιστική συνωμοσία και προδοσία των Ηνωμένων Πολιτειών. Δολοφόνος του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ θεωρείται έως σήμερα ο Τζέιμς Ερλ Ρέι, δραπέτης των φυλακών του Μιζούρι, ο οποίος στις 10/03/1969 ομολόγησε τη δολοφονία, αλλά 3 ημέρες αργότερα ανακάλεσε, καταγγέλοντας πως αναγκάστηκε να ομολογήσει, καθώς το FBI τον εκβίαζε με τη θανατική ποινή. Από το δικαστήριο τελικά κρίθηκε ένοχος και καταδικάστηκε σε φυλάκιση 99 ετών.
1990
1965 29 ΜΑΡΤΙΟΥ Ρεπορτάζ της ελληνόφωνης εφημερίδας της Αιγύπτου «ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», αφιερωμένο στη «σύλληψη 15 Ναζήδων των Αθηνών»: «Γόνοι καλών οικογενειών, όλοι, φορούσαν στο πέτο χρυσή σβάστικα και σχεδίαζαν αγκυλωτούς σταυρούς στους τοίχους. Είναι η τρίτη κατά σειράν φορά που νεαροί Αθηναίοι συλλαμβάνονται για παρόμοια αιτία. Παρ΄όλο που καμμιά ανακοίνωσις –ή έστω και υποψία ειδήσεως– δεν έχει βγη ποτέ από την αστυνομία ή την χωροφυλακή, είμαστε σε θέσι να ξέρουμε από ασφαλείς πληροφορίες, γράφει η αθηναϊκή ‘Μεσημβρινή’, ότι και πέρυσι, τέτοιον καιρό, 5 ναζήδες είχαν συλληφθή εις τα βόρεια προάστια των Αθηνών. Η μυστικότης με την οποίαν περιβάλλονται πάντα οι συλλήψεις αυτές, έχουν αποκλείσει από την δημοσιότητα ονόματα και πρόσωπα. Αναφέρουν πάντως ότι όλοι οι νεαροί ναζήδες έχουν σχηματίση ένα ισχυρό πυρήνα δράσεως και είναι αδίστακτοι για κάθε ενέργεια. Είναι φανατισμένοι και πιστεύουν απόλυτα, όπως είπαν στην ανάκρισι, ότι ο Χιτλερισμός θα ξαναζήση για να δημιουργήση τον δικό του κόσμο!».
1973
02 ΑΠΡΙΛΙΟΥ
Εφημερίδα «ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ». Ο συνθέτης και ερμηνευτής Νίκος Ξυδάκης μιλούσε για το ελληνικό τραγούδι στον δημοσιογράφο Φώτη Απέργη: «Το τραγούδι πρέπει να το προσφέρεις εξηγημένο, μασημένο, ει δυνατόν με οδηγίες χρήσης. Μιλάμε σήμερα για λαϊκό τραγούδι, όμως η μόνη ένδειξή του είναι η απήχηση. Εγώ έχω συνδέσει το λαϊκό με μια αξιοπρέπεια και καθόλου με μια κολακεία και μια ανοησία που σκοπεύει να συγκεντρώσει όσο το δυνατόν περισσότερο κόσμο και όσο το δυνατόν περισσότερα χρήματα από αυτόν. Έχω συνεχώς την αίσθηση πως κάτι δεν αφήνει τα πράγματα να εξελιχθούν με τον φυσικό τους τρόπο. Βιάζεται η επιτυχία, βιάζεται η λαϊκότητα. Αλλά δεν μπορείς να τα έχεις όλα. Θυμάμαι πάντα τη γιαγιά μου. Κατάπινε δυο κουταλιές μέλι το πρωί, όμως για πρόγευμα έτρωγε απαραιτήτως πικρά χόρτα και ψωμί. Αυτά τα δυο πάνε μαζί, δεν μπορείς να τα ξεχωρίσεις. Εξάλλου, όλη η γοητεία και η ομορφιά του ελληνικού τραγουδιού σ΄αυτό έγκειται. Από τη μουσική του Έλληνα δεν έλειπε η χαρά, αλλά δεν έλειπε και ο πόνος. Τον έβλεπες να χορεύει τον πόνο του. Σήμερα δεν είναι χορός αυτός. Είναι ταλαιπωρία και σώματος και ψυχής».
04 ΑΠΡΙΛΙΟΥ Το απόγευμα εκείνης της Τετάρτης ο Μπάμπης Υφαντής επιτυγχάνει πανελλήνιο ρεκόρ σε επίπεδο εθνικών πρωταθλημάτων ποδοσφαίρου, σημειώνοντας σε διάστημα 68 λεπτών και τα 8 γκολ στον αγώνα Απόλλωνα Αθηνών - Παννεμεατικού (8-0), που είχε διεξαχθεί στα πλαίσια του πρωταθλήματος της Β΄ Εθνικής κατηγορίας. Ο τότε 20χρονος επιθετικός της «Ελαφράς Ταξιαρχίας», πρόσθεσε στο ενεργητικό του το συγκεκριμένο ρεκόρ, αξιοποιώντας με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τη βοήθεια των συμπαικτών του –ιδιαίτερα του Χρήστου Αρδίζογλου–, οι οποίοι, τροφοδοτώντας τον συνεχώς, στάθηκαν αρωγοί στην προσπάθειά του να αναδειχθεί πρώτος σκόρερ του α΄ ομίλου της Β΄Εθνικής.
HOTDOC. • 4 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2013 • 71
Hot Doculture Από τους Κωνσταντίνο Καϊμάκη, Παναγιώτη Φρούντζο
Ο Επιθεωρητής Σε μια επαρχιακή πόλη, κάπου στην τσαρική Ρωσία, οι Αρχές του τόπου, με προεξάρχοντα τον έπαρχο Άντον Αντονόβιτς, νομίζουν από παρεξήγηση πως ο νεαρός Χλιεστακόφ, ένας χαμηλόβαθμος δημόσιος υπάλληλος που περνά από την πόλη, είναι ο επιθεωρητής που έρχεται από την Πετρούπολη για να ελέγξει τη λειτουργία των δημόσιων αρχών. Όταν τον επισκέπτονται αρχίζουν να επιδίδονται σε ένα πρωτοφανές πανδαιμόνιο από κολακείες, αλληλοκατηγορίες και αυτοεξευτελισμούς. Στο θέατρο Ακροπόλ, ο Σπύρος Ευαγελάτος επέλεξε να ανεβάσει το κλασικό έργο του Νικολάι Γκόγκολ «Ο Επιθεωρητής», έργο το οποίο εύστοχα έχει χαρακτηριστεί «αττική κωμωδία του Βορρά». Εκκινώντας από την τυπική πλοκή μιας κωμωδίας παρεξηγήσεων, ο Γκόγκολ στήνει μια αδυσώπητη σάτιρα που δεν αφορά μόνο τον γραφειοκρατικό μηχανισμό της τσαρικής Ρωσίας, αλλά τους κρατικούς μηχανισμούς όλου του κόσμου. Ο Γκόγκολ, λοιπόν, με αφετηρία το ειδικό, φτάνει στη σφαίρα του απόλυτου όχι μόνο για να καταγγείλει τη διαφθορά που διέπει το σύνολο των βαθμίδων της δημόσιας διοίκησης, αλλά επιπλέον για να μιλήσει για το απύθμενο κενό που κρύβεται πίσω από τις προσπάθειες των δημόσιων προσώπων να αναρριχηθούν στην κλίμακα της ιεραρχίας. Ο Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης ντύνει με εκκεντρική ενέργεια τον Χλιεστάκοφ, ο Γιώργος Αρμένης αποφλοιώνει τον χαρακτήρα που υποδύεται, τον Άντον Αντόνοβιτς, για να αποκαλύψει τη ζοφερή τραγικότητά του, ενώ ο Μιχάλης Μητρούσης λειτουργεί με το κωμικό του ένστικτο σαρωτικά. Εντέλει, ο Σπύρος Ευαγγελάτος εκμεταλλεύεται ιδανικά το αφαιρετικά υπαινικτικό σκηνικό του Γιώργου Πάτσα, τα προσεγμένα κοστούμια του Γιάννη Μετζικώφ και την ενέργεια των ηθοποιών, προκειμένου να διευθύνει μια παράσταση που δεν απέχει από το πνεύμα του Νικολάι Γκόγκολ.
72 • HOTDOC. • 4 Απριλίου 2013
14o Festival Γαλλόφωνου Κινηματογράφου Το ευρωπαϊκό Χόλιγουντ, όπως αποκαλείται τελευταία η βιομηχανία του γαλλικού σινεμά, επισκέπτεται για 14η συνεχόμενη χρονιά τη χώρα μας, σε μια γιορτή υπό την υψηλή και φινετσάτη εποπτεία του Γαλλικού Ινστιτούτου. Στους κινηματογράφους Δαναός και Όπερα, στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, αλλά και στην αίθουσα του Γαλλικού Ινστιτούτου, θα φιλοξενηθούν τα κορυφαία δείγματα της νέας σοδειάς του γαλλόφωνου σινεμά, με έμφαση στην κρίσιμη καμπή που βρίσκεται η σύγχρονη Ευρώπη. Τιμώμενα πρόσωπα του φεστιβάλ είναι η Καρόλ Μπουκέ, ο συνθέτης Αλεξάντρ Ντεπλά και ο σκηνοθέτης Πατρίς Λεκόντ («Ο Εραστής της Κομμώτριας»), η νέα ταινία του οποίου –το animation «Μπουτίκ για Αυτόχειρες»– θα προβληθεί στην τελετή λήξης. 4-10 ΑΠΡΙΛΙΟΥ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ, 11-17 ΑΠΡΙΛΙΟΥ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Νεκρή Φύση: Αριστουργήματα από το Μουσείο Καλών Τεχνών της Βοστόνης Οι Bostonians κατέλαβαν την Αθήνα! Σημαντικές μορφές της ζωγραφικής από τον 16ο έως τον 20ό αιώνα που κατοικούν στο Μουσείο Καλών Τεχνών της Βοστόνης μετακόμισαν προσωρινά στο Ίδρυμα Θεοχαράκη, κάνοντας την έκθεση «Νεκρή Φύση» ένα από τα δυνατά εικαστικά γεγονότα της χρονιάς. Συνολικά 47 έργα των Πιερ Ο. Ρενουάρ, Πολ Σεζάν, Ανρί Ματίς, Γκιστάβ Κουρμπέ, Εντουάρ Μανέ, Ζορζ Μπρακ, Τζόρτζια Ο'Κιφ κ.ά. προσφέρουν ένα ολοκληρωμένο άλμπουμ γύρω από τη νεκρή φύση, εστιάζοντας τόσο στην παράδοση όσο και στις καινοτόμες ιδέες που συνέβαλαν στη μοντέρνα ιστορία της ζωγραφικής. Αδιαφιλονίκητος πρωταγωνιστής είναι το έργο του Σεζάν «Φρούτα και μια Κανάτα σε Τραπέζι», αλλά ποιος θα μείνει ασυγκίνητος από τις δημιουργίες του Μανέ, του Μπρακ ή τις αινιγματικές εικόνες της αμερικανίδας Ο’ Κιφ; ΜΕΧΡΙ ΤΙΣ 28 ΑΠΡΙΛΙΟΥ, ΙΔΡΥΜΑ ΘΕΟΧΑΡΑΚΗ
Misia 6-7 ΑΠΡΙΛΙΟΥ, GAZARTE Η σύγχρονη ιέρεια των fados έρχεται στην Αθήνα για να μας παρασύρει με τη φωνή της σε υπέροχα μυσταγωγικά ταξίδια που αφετηρία τους έχουν την Πορτογαλία.
Chinese Man
Ένα Βήμα Μπροστά Ντοκιμαντέρ σε σκηνοθεσία και σενάριο Δημήτρη Αθυνίτη. Μοντάζ: Α. Αναστασιάδου, Α. Δεσποτίδου, Α. Λιάκου, Α. Καρακάσης. Μουσική: Τ. Παπαντίνας, Σ. Γασπαράτος. Το 15ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης σημαδεύτηκε από ένα ντοκιμαντέρ που τάραξε τα νερά του Θερμαϊκού και αφορά το πρόσωπο του νυν δημάρχου της πόλης. Χωρίς υμνολόγια για την πόλη και τους κατοίκους της, δίχως να αγιοποιεί τον πρωταγωνιστή του και με σαφείς τάσεις αντικομφορμισμού (σπάνια θα δείτε τέτοια «πολιτική» άποψη σε πολιτικά ντοκιμαντέρ), μετρώντας ατέλειωτες ώρες πλάι στον υποψήφιο δήμαρχο, η κάμερα του Αθυνίτη βρίσκεται μόνιμα κολλημένη στο πρόσω-
πο του Μπουτάρη, καταγράφοντας το προεκλογικό κλίμα, το φθινόπωρο του 2010. Εξομολογητικός και ανθρώπινος, ο Γιάννης Μπουτάρης μιλά για τα πάντα: Από τον αλκοολισμό και τη γυναίκα του που έχασε πρόσφατα, μέχρι τα τατουάζ, τους φίλους και τους εχθρούς, τους ηλικιωμένους που τον καταψηφίζουν («με ζηλεύουν γιατί πίνω, έχω τατουάζ και γκόμενες», λέει κάποια στιγμή χαριτολογώντας), τα λεφτά, τους αντιπάλους του, τον Άνθιμο κ.ά. Φυσικά, στο επίκεντρο βρίσκεται η σύγχρονη οικονομική κρίση και τα παράγωγά της: Από τις πολιτικές λαμογιές έως το αδιέξοδο του καθημερινού ανθρώπου. Ίσως το καλύτερο ελληνικό ντοκιμαντέρ της χρονιάς.
Πατριδογνωσία ή Τίποτα πια δεν Είναι για Συγγνώμη ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΕΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΩΝ: 4, 10 & 11 ΑΠΡΙΛΙΟΥ
Ο Γεράσιμος Γεννατάς, σε σκηνοθετική επιμέλεια Θανάση Χαλκιά, παρουσιάζει μια πολιτική επιθεώρηση διαμαρτυρίας. Σατιρίζοντας καταστάσεις και πρόσωπα μέσα απο κείμενα πρωτότυπα –μπερδεμένα με Μαγιακόφσκι, Λειβαδίτη και άλλους- μοιράζεται με το κοινό ιδέες, συναισθήματα και σκέψεις. Στην παράσταση ακούγονται, σε πρώτη εκτέλεση,
μελοποιημένα ποιήματα των Μπρεχτ, Μαγιακόφσκι, Λασκαράτου, Έλιοτ, Σαχτούρη, Τζόις, από τον συνθέτη Γιώργο Κομπογιάννη και άλλους τρεις μουσικούς. Η Ελλάδα, η Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά και ο κόσμος ολόκληρος αποτελούν μια αρένα ανθρώπινης εξαθλίωσης όπου πρωταγωνιστούν σύγχρονοι τύραννοι, με θεατές τους λαούς.
12 ΑΠΡΙΛΙΟΥ, PRINCIPAL (ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ) 13 ΑΠΡΙΛΙΟΥ, GAGARIN 205 (ΑΘΗΝΑ) Οι Chinese Man, η εκρηκτική κολεκτίβα των High Ku, Sly και Ze Mateo, έρχονται για πρώτη φορά στην Ελλάδα. Η μουσική τους είναι μεν επηρεασμένη από το hip hop, αλλά οι ίδιοι παραμένουν πάντα ανοιχτοί σε κάθε μουσικό άνεμο.
Μισέλ Λεγκράν 12-14 ΑΠΡΙΛΙΟΥ, GAZARTE Για τρία βράδια θα βρίσκεται στο GazArte ο άνθρωπος που έγραψε μουσική για σπουδαία φιλμ, με αποκορύφωμα εκείνη για τις «Ομπρέλες του Χερβούργου», όπως και το μοτίβο από την ταινία «The Go Between».
Η Θύελλα Επιμένει 13-16 ΑΠΡΙΛΙΟΥ, ΙΔΡΥΜΑ «ΜΙΧΑΛΗΣ ΚΑΚΟΓΙΑΝΝΗΣ» Παρουσίαση, στο πλαίσιο του 2ου Low Budget Festival, του θεατρικού κειμένου του Ενζό Κορμάν, ως κλάσμα αντιπαράθεσης μεταξύ ενός μεσήλικα sui generis αποχωρητή ηθοποιού και ενός σαραντάρη συναδέλφου του. Ο Δημήτρης Λιγνάδης αναζητεί, σκηνοθετώντας, τα όρια ιδεατού και εφικτού, για να περιγράψει την όμορφη αγωνία της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Παίζουν: Μάνος Σταλάκης, Βασίλης Μπουλουγούρης.
Παντελής Θαλασσινός 15-16 ΑΠΡΙΛΙΟΥ, ΡΥΘΜΟΣ STAGE Έπειτα από μεγάλο διάστημα απoυσίας από τις ζωντανές εμφανίσεις, ο Παντελής Θαλασσινός με τις παραστάσεις του στον Ρυθμό ξεκινά την ανοιξιάτικη περιοδεία του, παρουσιάζοντας παράλληλα και τα τραγούδια από τον νέο του δίσκο, που κυκλοφόρησε πρόσφατα.
Βιβλιοπροτάσεις
Πιτσιμπούργκο Φ Λογικά δεν θα παρουσίαζα ένα βιβλίο του 2006 και μάλιστα μιας συγγραφέα για την οποία διατηρώ επιφυλάξεις. Με παρέσυραν όμως δυο νέα παιδιά που δίνουν τον καλύτερό τους εαυτό στο υπόγειο του θεάτρου Αργώ, πίσω από την πλατεία Καραϊσκάκη. Δίνουν ζωή σε ένα από τα πιο ωραία κείμενα της νεοελληνικής λογοτεχνίας, το «Πιτσιμπούργκο». Του Παναγιώτη Πασπαλιάρη
Πιτσιμπούργκο
Συγγραφέας: Σώτη Τριανταφύλλου Εκδότης: Αιγέας ISBN: 978-960-890-482-8 Σελ. 56 | Τιμή: 7,23 €
74 • HOTDOC. • 4 Απριλίου 2013
αντάστηκα μια αντιγραφή αυθεντικών επιστολών των αρχών του αιώνα. Πρόκειται όμως για πρωτότυπη γραφή της Σώτης Τριανταφύλλου, ένα μικρό δώρο στη Χίο, όπως γράφει η ίδια, καθώς η γλώσσα του βιβλίου είναι η ντοπιολαλιά του νησιού. Ένα αληθινό γλωσσικό διαμάντι. Αυθεντικό όπως αυτό, το ίδιο λαμπερό και καθαρό. Και με τις απαραίτητες δόσεις χιούμορ, σαν τη ρίγανη που μπαίνει σχεδόν σε όλα τα φαγητά και τους δίνει την αληθινά ελληνική τους γεύση. Ο Δημοσθένης έχει μεταναστεύσει στο Πίτσμπουργκ το 1913. Δουλεύει σε καμίνια που χύνουν σίδερο για τις βιομηχανίες της πόλης. Η Ελέγκω, η γυναίκα του, ορφανή από μάνα και από πατέρα, έχει μείνει πίσω στη Χίο. Οι δυο τους αλληλογραφούν με απόσταση 1 μήνα περίπου, όσο κάνει το καράβι να περάσει τον Ατλαντικό. Ο Δημοσθένης μαζεύει λεφτά. Η Ελέγκω του ζητά να της βγάλει εισιτήριο. Δεν αντέχει άλλο μακριά του. Οι Έλληνες υπήρξαν πάντοτε λαός μεταναστευτικός. Στην ίδια μοίρα και της ίδιας ποιότητας με τους Σλάβους και τους «αράπηδες». Αυτές οι τρεις κατηγορίες ξεχώριζαν από τους άλλους μετανάστες. Δούλευαν στις πιο βρόμικες δουλειές της ξενιτιάς, κοιμούνταν δέκαδέκα σε ένα δωμάτιο μαζί. Πέθαιναν από αρρώστιες, έμπλεκαν σε αλητείες και στον υπόκοσμο, και άλλοι πρόκοβαν και γίνονταν χειρότερα αφεντικά από τα πρώην αφεντικά τους. Κάποιοι ξεχνούσαν τις ρίζες και την οικογένειά τους, κάποιοι πέθαιναν εκεί, κάποιοι γύριζαν. Ο Δημοσθένης όλο για τέτοιες ιστορίες μιλούσε, για πατριώτες του. Μιλούσε και για τους Αμερικάνους και τις Αμερικάνες, με δέος και ενίοτε θαυμασμό. Οι Έλληνες επίσης υπήρξαν λαός που δεν μπορούσε να ορίσει το ριζικό του. Που έμπλεκε σε περιπέτειες, σε πολέμους, σε εμφυλίους και πολιτικές διαμάχες. Ανίκανοι να γευτούν τα χρώματα και τις μυρωδιές της υπέροχης πατρίδας τους, γιατί το χώμα ήταν λίγο, ή καλύτερα ήταν
υποθηκευμένο σε λίγους. Πώς να ζήσει κανείς με ένα χωραφάκι, πώς να ζήσει μόνη της μια γυναίκα χωρίς τον άντρα της με χίλιους ψιθύρους και υποβολές τριγύρω της. Όλα σε τούτο τον τόπο μοιάζουν να καταλήγουν στο κακό, δεν μπορείς να ελπίζεις σε τίποτα, προπάντων στην προκοπή. Φοβόταν η Ελέγκω τους ανθρώπους, την αρρώστια, τις κακές γλώσσες, τις πολιτικές διαμάχες. Φοβόταν τα φαντάσματα για τα οποία την είχε πείσει αυτή η χώρα, τα σχολεία και η κοινωνία της. Δεν ξέρει κανείς ποια δυστυχία να διαλέξει. Τη μετανάστευση ή την Ελλάδα των βαλκανικών πολέμων, της φτώχειας και της οπισθοδρόμησης. Αδιέξοδες ζωές που προσπαθούν να βρουν με τη φαντασία τους, με τις χαζοσκέψεις τους και με ψευτοελπίδες αέρα να αναπνεύσουν. Αγράμματοι και οι δύο, μα τόσο αυθεντικοί ως άνθρωποι, τόσο όμοιοι με τις γιαγιάδες και τους παππούδες μας, που δεν μπορεί κανείς παρά να συγκινηθεί. Και με τι να πρωτοσυγκινηθεί; Με το κείμενο της Τριανταφύλλου, την ξεχασμένη ψυχή των Ελλήνων, την ποτισμένη με δάκρυα ιστορία τους, την ιστορία δυο νέων που τους χώρισε μια θάλασσα και ύστερα ο θάνατος; Ο Δημοσθένης και η Ελέγκω υπήρξαν σίγουρα. Τους αναγνώρισα στις ιστορίες που θυμήθηκα να μου λένε οι παππούδες μου και οι γιαγιάδες μου από τη ζωή τους. Ίσως λοιπόν το πιο συγκινητικό είναι που δυο νέα παιδιά, η Ζαφειρία Δημητροπούλου και ο Βαγγέλης Ζαμπαντιώτης, με καμία παράσταση προφανώς από εκείνη την Ελλάδα, αναπαρέστησαν με τέτοια τόλμη, τόσο ενθουσιασμό και τέτοια αλήθεια την Ελέγκω και τον Δημοσθένη. Είναι το ταλέντο τους, είναι η εξαιρετική σκηνοθεσία και καθοδήγηση, είναι που έχουμε εκείνη την Ελλάδα, τη βασανισμένη, αλλά καθαρή Ελλάδα ακόμα στην ψυχή μας και ας μην το συνειδητοποιούμε; Ποιος να ξέρει;
Η βιογραφία μιας σκύλας
Πριν το τέλος
Πλουτοκράτες
Η Σίσυ, η πλούσια και κακομαθημένη μοναχοκόρη των Νοταράδων, δεν ασχολείται με την την οικονομική κρίση, όπως άλλες ηρωίδες του καιρού μας, αλλά κατ’ αποκλειστικότητα με τον έρωτα. Αντικείμενο του πόθου της, ένας τελείως διαφορετικός άνθρωπος, ο διάσημος δημοσιογράφος και παρουσιαστής Πέτρος Νάνος που φέρνει τα πάνω κάτω στη ζωή της με τον προβληματικό χαρακτήρα του. Η ακραία του προσωπικότητα θα οδηγήσει την πρωταγωνίστρια σε οριακές καταστάσεις και τελικά θα την κάνει να αναρωτηθεί τι ήταν αυτό που την άλλαξε τόσο σαν άνθρωπο, που από ένα κλειστό κορίτσι με παραπανίσια κιλά την μετέτρεψε σε μια κοσμική “σκύλα”. Γραμμένο με το χιούμορ, αλλά και την ελαφρότητα των κειμένων του Αύγουστου Κορτώ.
Ο ανατρεπτικός δημοσιογράφος και διανοούμενος, λίγο πριν τον θάνατό του το 2011, κατέγραψε με συγκινητική ειλικρίνεια το πως η επάρατη νόσος χτύπησε το σώμα του και του πήρε ένα από τα βασικά εργαλεία της δουλειάς του, τη φωνή του. Έτσι με το όπλο που του απέμεινε, την πένα του, μας έδωσε τις πιο βαθιές σκέψεις και το πως βίωσε την επίθεση που δέχτηκε από την πιο διαδεδομένη αρρώστια της εποχής. Συνειδητοποίησε πράγματα που ποτέ δεν είχε σκεφτεί, όπως τη θνητότητά του, και πως σε αυτά τα θέματα δεν γίνονται εξαιρέσεις. Πάνω από όλα μίλησε για την αγωνία του να μην αλλάξει σαν άνθρωπος και να διατηρήσει τον χαρακτήρα και τις ισορροπίες του, για να μπορέσει να καταλάβει τι είναι αυτός ο εχθρός που εμφανίστηκε αναπάντεχα και του επιτέθηκε με τόση σκληρότητα.
Η συγγραφέας, γνωστή συντάκτρια και ερευνήτρια του οικονομικού και βιομηχανικού χώρου, καταπιάνεται με το 0,1% του πληθυσμού της γης, τους πολύ πλούσιους ανθρώπους, των οποίων η ζωή δεν έχει καμία σχέση με αυτή όλων των υπολοίπων. Κυρίως μελετά τις αλλαγές που έχουν σημειωθεί τα τελευταία χρόνια, στο κοινωνικό χάσμα ανάμεσα στους κροίσους και τους φτωχούς. Οι νέοι ζάπλουτοι είναι κυρίως αυτοδημιούργητοι και η παγκοσμιοποίηση τους δίνει τη δυνατότητα να δραστηριοποιούνται σε όλο τον πλανήτη. Μια διορατική ανάλυση του σύγχρονου καπιταλισμού και των λίγων μελών που απαρτίζουν την κορυφή του, δηλαδή, για το πως θα εξελιχθεί τα επόμενα χρόνια και τι συνέπειες θα έχει στις ζωές όλων μας.
Συγγραφέας: Αύγουστος Κορτώ Εκδότης: Διόπτρα ISBN: 978-960-364-583-2 Σελ. 429 | Τιμή: 16,20€
Συγγραφέας: Κρίστοφερ Χίτσενς Εκδότης: Μεταίχμιο ISBN: 978-960-501-980-8 Σελ. 138 | Τιμή: 9,90 €
Συγγραφέας: Κρίστια Φρίλαντ Εκδότης: Ψυχογιός ISBN: 978-618-01-0119-5 Σελ. 472 | Τιμή: 18,80 €
Η μικροσκοπική σκυλίτσα Μιζού πότε τρέχει ανάμεσα στα πόδια των δημοσιογράφων του περιοδικού, και πότε γρονθοκοπεί την περίπου 20 φορές μεγαλύτερή της Πύρρα, που ευτυχώς δεν αντιδρά. Αυτή είναι ο «δαίμων» του Hot Doc και από εδώ και πέρα στις ξεκαρδιστικές της περιπέτειες θα αποδίδονται όλες οι ευθύνες για αβλεψίες σαν αυτή του προηγούμενου τεύχους: Συγγραφέας του Noir της Ωραίας Ελένης (Εκδόσεις ΑΛΔΕ), είναι ο Οδυσσέας Σταυράκης.
HOTDOC. • 4 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2013 • 75
ΑΠΟΤΥΠΟΜΑΤΑ
Της Ματίνας Παπαχριστούδη
Ο αργός θάνατος των media
Η
είδηση πίσω από τη σύλληψη και φυλάκιση του εκδότη της Αυριανής και μετόχου του Alter Γιώργου Κουρή και του γιου του, μετόχου του γκρουπ της Real, Ανδρέα Κουρή, είναι η ενεργοποίηση των μηχανισμών ξεκαθαρίσματος στο μιντιακό σκηνικό. Είναι σαφές πως η υπόθεση του Alter είχε πολλά ανοιχτά μέτωπα και πως, παρά την κατάρρευση του καναλιού, ο τίτλος και η άδεια τηλεοπτικού σταθμού παρέμεναν στο παρασκηνιακό τραπέζι ποικίλων ορατών ή αόρατων διαπραγματεύσεων. Ο ίδιος ο εκδότης Γιώργος Κουρής ήταν συνομιλητής, συνδημότης των μεγαλοεκδοτών της χώρας, όπως του Σταύρου Ψυχάρη ή του Γιώργου Μπόμπολα, στο απυρόβλητο όλα τα προηγούμενα χρόνια. Όπως ακριβώς στο απυρόβλητο βρίσκονται όλοι οι εκδότες που θέλουν να συνομιλούν με το οικονομικό σύστημα εξουσίας και να ελέγχουν το πολιτικό σύστημα. Η είδηση επίσης πίσω από τις επίσημες ανακοινώσεις είναι πως οι εισαγγελικές και ανακριτικές Αρχές διαθέτουν πλειάδα γνωστών προσώπων και από τον χώρο των media στις λίστες τους. Υποθέτουμε πως οι περισσότεροι από αυτούς έχουν ανοιχτά μέτωπα με το δημόσιο, τους ασφαλιστικούς φορείς ή την εφορία. Για αυτό και βρίσκονται σε αυτές τις λίστες. Μια ματιά εξάλλου στα επίσημα οικονομικά στοιχεία του 2012 πείθει και τους πιο ανύποπτους πως οι εκδοτικές επιχειρήσεις στην καλύτερη περίπτωση μεταθέτουν τα χρέη τους σε επόμενες χρονιές. Ή τα αμφισβητούν.
76 • HOTDOC. • 4 Απριλίου 2013
Η σημασία στα γεγονότα εφεξής είναι ποια πρόσωπα, ποιες εταιρίες θα βγουν στην αρένα του ξεκαθαρίσματος. Υποπτευόμαστε δηλαδή πως δεν πρόκειται για κάποια κάθαρση ή εξυγίανση με όρους ωφέλειας για το δημόσιο συμφέρον, ή έστω το συμφέρον της ενημέρωσης στο εκδοτικό σύστημα. Αλλά πως πρόκειται για την επιβολή μιας αργής διαδικασίας θανάτου media με κριτήρια που ακόμη δεν έχουν πλήρως αποκαλυφθεί. Γιατί ο ρόλος των media δεν καθορίζεται βέβαια από τα κριτήρια οικονομικής βιωσιμότητάς τους. Αν ήταν έτσι, θα είχαν κλείσει όλα εδώ και τρία τουλάχιστον χρόνια. Ο αργός θάνατος στον χώρο των ΜΜΕ ξεκίνησε με δυο σημαδιακές επιλογές. Την ταύτιση των περισσότερων Μέσων με τους στόχους της τρόικα και των οικονομικών συμφερόντων των εγχώριων τραπεζών και την απόσυρσή τους από τον ρόλο τους ως μέσα ενημέρωσης. Σε αυτή την 3ετία έκλεισαν δυο εκδοτικά συγκροτήματα περιοδικών (ΙΜΑΚΟ, Λυμπέρης), ένα τηλεοπτικό κανάλι (Alter), πέντε με έξι ραδιοφωνικοί σταθμοί, η Ελευθεροτυπία και τρεις ή τέσσερις ακόμη εφημερίδες πανελλήνιας κυκλοφορίας και περίπου 15 περιφερειακές. Σε αυτή την 3ετία εξαλείφθηκε κάθε ανταγωνιστική παρουσία της ΕΡΤ. Και ο πόλεμος για την επικράτηση με ρόλο συνομιλητή με το νέο σύστημα διαπλοκής που δημιουργείται συνεχίζεται. Στα παρασκήνια των εκδοτικών συγκροτημάτων και με τη χρησιμοποίηση κάθε θεμιτού ή βίαιου μέσου.
Η σιωπή τους έγινε... διαφημίσεις Ξαφνικά μέσα στη διαφημιστική ένδεια εφημερίδες και περιοδικά γέμισαν διαφημίσεις της Ελληνικής Χρυσός. Γνωστή και πετυχημένη η μέθοδος. Γιατί σε κάθε Μέσο γνωρίζουν πολύ καλά πως απαγορεύεται να γράψεις οτιδήποτε που θίγει τον καλό διαφημιζόμενο, αυτόν που πληρώνει δηλαδή την εταιρία. Με το που βγήκε εκτός συνόρων Χαλκιδικής και Σκουριών ο αγώνας των κατοίκων ενάντια στην εξόρυξη χρυσού, με το που τέθηκαν τα ερωτήματα για το αν η εν λόγω επένδυση είναι πραγματικά συμφέρουσα, η εταιρία φρόντισε να κλείσει όσα στόματα πήγαν να ανοίξουν. Και έπεσε πάλι σιωπή στα κυρίαρχα Μέσα.
Κι αυτοί τους... ημετέρους Τα όσα γίνονται στο ραδιομέγαρο της Αγίας Παρασκευής ξεπερνάνε πλέον τα όρια λογικής. Η εταιρία, που παρουσίασε το 2010 κέρδη 57 εκατ. ευρώ, κινδυνεύει με ζημιές άνω των 20 εκατ.! Ο προϋπολογισμός για το 2013 έχει ήδη εξαντληθεί κι όμως τηλεοπτικό πρόγραμμα δεν υπάρχει, οι επενδύσεις έχουν πάει περίπατο, οι συμβασιούχοι απολύθηκαν, το τακτικό προσωπικό δεν πληρώνεται για τις υπερωρίες. Οι αρμόδιοι της συγκυβέρνησης που ελέγχουν πολιτικά την ΕΡΤ και διαμορφώνουν τις ειδήσεις για ένα πράγμα νοιάζονται: Να βολέψουν τα δικά τους παιδιά. Η καταγγελία της ομοσπονδίας δημοσιογράφων πως αυτό το διάστημα ετοιμάζονται να διορίσουν από το παράθυρο 20 «ημετέρους» με πρόσχημα «έκτακτες ανάγκες» έχει ξεσηκώσει πολλές διαμαρτυρίες. Αλλά το αφτί τους στο μέγαρο Μαξίμου δεν ιδρώνει.
Της ψηφιακής το κάγκελο Όσοι πίστευαν πως υπό τον φόβο της τρόικα θα γίνει διαγωνισμός για το μοίρασμα των τηλεοπτικών συχνοτήτων πήραν ένα πικρό μάθημα. Ανακοινώθηκε ξανά πως ο διαγωνισμός, που θα ανακοινωνόταν τον Μάρτιο, θα καθυστερήσει. Αιτία; Οι ιδιοκτήτες των ιδιωτικών καναλιών και μέτοχοι της Digea δεν θέλουν διαγωνισμό, δηλαδή άλλον παίχτη στην αυλή τους. Μέχρι να βρεθεί διέξοδος με τις ευρωπαϊκές νόρμες και κανόνες, η ψηφιακή μετάβαση στην τηλεόραση για την Ελλάδα θα μένει στάσιμη.
HOTDOC. • 4 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2013 • 77
Η ζωή των Ωνάσηδων μοιάζει με αρχαία τραγωδία. Μόνο που, σε αντίθεση με τις ελληνικές τραγωδίες, οι Ωνάσηδες πεθαίνουν πάντα επί σκηνής. Στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων και στα δελτία ειδήσεων. Κατά μια έννοια συνεχίζουν να πεθαίνουν και σήμερα, στο τέλος κάθε ιστορίας που αναπαράγει τη ζωή τους.
ΞεΦυλλΙςτε την ΑληΘεΙΑ ςτο ΜυΘο Αποκτήστε το πρώτο βιβλίο των εκδόσεων
στην τιμή των 6,5 ευρώ Τηλ. επικοινωνίας 210 621 7990
«Δεν θα μπορούσα να συνεχίσω να ζω στο Ισραήλ χωρίς να γράψω αυτό το βιβλίο. Δεν πιστεύω ότι τα βιβλία μπορούν να αλλάξουν τον κόσμο, αλλά όταν ο κόσμος αρχίσει να αλλάζει, αναζητά διαφορετικά βιβλία». SHLOMO SAND
κυκλοφορεί στα βιβλιοπωλεία από τις εκδόσεις
80 • HOTDOC. • 4 Απριλίου 2013
