Informatika Za Drugi Razred Gimnazije

INFORMATIKA za drugi razred gimnazija Ud!benik na bosanskom jeziku

septembar 2008. godine

Realizovali: Jikkyo Shuppan.Co.Ltd, u saradnji sa Japanskom agencijom za me"unarodnu saradnju (JICA), a po ugledu na japanski ud!benik „Informatika B”

6$'5ä$U V O D .......................................................................................................................................................................16 U V O D N O PO G L AV L J E : N Aâä,927,,1)250$&,-6.2'58â792 ............................................................17 3RQDãDQMHXLQIRUPDFLMVNRPGUXãWYX ...............................................................................................................17

1) Odgovornost primaoca informacije .............................................................................................................................. 17

2. MoUDOLRGJRYRUQRVWXLQIRUPDFLMVNRPGUXãWYX ...............................................................................................19 PO G L AV LJ E 1. RJ EâAVA NJE PR O B L E M A I K O M PJU T E R .............................................................................20 DIO 1. äIVOT I INFORMACIJSKE TEHNOLOGIJE ...........................................................................................................20

2.

2) Razvoj mobilnog telefona ............................................................................................................................................ 20 3) Razvoj TV-a ............................................................................................................................................................. 21

Karakteristike kompjutera ............................................................................................................................21

1) 2) 3)

5D]OLNHL]PHÿXNRPSMXWHUDLþRYMHND ........................................................................................................................ 21 Nedostaci ................................................................................................................................................................. 24 7HKQRORJLMDNRMDVHSULEOLåDYDþRYMHNX ...................................................................................................................... 25

DIO 2. R-(â$9$1-(352%/(0$, .25,â7(1-(KOMPJUTERA .......................................................................................28 2)

3URFHGXUDUMHãDYDQMDSUREOHPD.................................................................................................................................. 29

2. 5MHãDYDQMHSUREOHPDNRULãWHQMHP .................................................................................................................30 PO G L AV LJ E 2. PR E DSTAV L J A NJ E I N F O R M A C IJ A I K O M PJU T E R .............................................................34 DIO 1. KAKO PREDSTAVITI INFORMACIJE U KOMPJUTERU ........................................................................................34 1. Analogno i digitalno ....................................................................................................................................34 2)

Digitalizacija ............................................................................................................................................................ 35

1) 2)

âWDMHELW" ................................................................................................................................................................. 38 .ROLþLQDLQIRUPDFLMD ................................................................................................................................................. 39

2. %LWLNROLþLQDSRGDWDND .................................................................................................................................38 DIO 2. DIGITALNO PREDSTAVLJANJE NUMERIýKIH VRIJEDNOSTI I ZNAKOVA .............................................................40 1. Binarni broj i dekadni broj ...........................................................................................................................40

1) 9H]DL]PHÿXELQDUQRJLGHNDGQRJEURMD .................................................................................................................... 40 2. 2GQRVL]PHÿXELQDUQRJLKHNVDGHNDdnog broja.......................................................................................................... 41

2. 3UHGVWDYOMDQMHQXPHULþNLKYULMHGQRVWL]QDNRYD ...........................................................................................42

1) Predstavljanje cijelog broja ....................................................................................................................................... 42 3) ,]UDþXQDYDQMHNRULãWHQMHPNRPSOHPHQWDEURMD .......................................................................................................... 44 4) Predstavljanje realnih brojeva ...................................................................................................................................... 45 5) Predstavljanje znakovnog podatka............................................................................................................................. 46

DIO 3. DIGITALNI PRIKAZ ZVUKA I SLIKE ................................................................................................................48 2)

Interval uzimanja uzoraka ......................................................................................................................................... 49

1)

PriND]JUDILþNRJSRGDWNDLSRNUHWQHVOLNH .................................................................................................................. 52

2. Predstavljanje slike ......................................................................................................................................50 3. 3ULND]JUDILþNLKSRGDWDNDLSRNUHWQHVOLNH ....................................................................................................52 DIO 4. KOMPJUTERSKI SISTEM .................................................................................................................................54 1. /RJLþNDRSHUDFLMD ........................................................................................................................................54 2)

I operacija (AND), ILI operacija (OR) i negacija (NOT/NE) .................................................................................... 55

1) 2) 3)

/RJLþNRNROR .......................................................................................................................................................... 57 Konfiguracija kompjuterskog sistema........................................................................................................................ 58 Operacije ................................................................................................................................................................. 58

2. /RJLþNRNRORLIXQNFLMHNRPSMXWHUD ...............................................................................................................57

PO G L AV LJ E 3. O B R A D A ,1)250$&,-$.25,âT E NJ E M K O M PJU T E R A ..................................................62 DIO 1. ALGORITAM ...............................................................................................................................................62 1. âWDMHDOJRULWDP" .........................................................................................................................................62 2. Osnovna struktura algoritma .......................................................................................................................65 1) Algoritam.................................................................................................................................................................... 65 2) Primjeri jednostavnih algoritama............................................................................................................................... 66

3. 3UHWUDåLYDQMHLVRUWLUDQMH .............................................................................................................................71 2)

Sortiranje metodom razmjene ................................................................................................................................... 74

ODLOMAK 2. SAVJETI ZA OBRADU INFORMACIJA ....................................................................................................77 1. 1DSRPHQH]DREUDGXLQIRUPDFLMDNRULãWHQMHPNRPSMXWHUD ............................................................................77 1)

Primjer savjeta za predstavljanje informacija ............................................................................................................. 77

2. 6DYMHWL]DSURFHVNRULãWHQMDSURJUDPD]DUDGVDUDGQLPWDEHODPD ...................................................................79

1)Primjer savjeta za metod predstavljanja informacija ...................................................................................................... 79 2) Primjeri savjeta za proceduru obrade ......................................................................................................................... 80 3) 6DYMHW]DSREROMãDQMHRSHUDWLvne efikasnosti .............................................................................................................. 80 4) Savjet za kreiranje grafikona ..................................................................................................................................... 81

!"

PO G L AV LJ E 4. M O D E L I R A NJ E I SI M U L A C IJ A ...............................................................................................86 DIO 1. K$.25,-(â,7,352%/(0 .............................................................................................................................86 1. Modeliranje/Kreiranje koncepta ..................................................................................................................86 3)

Svrha modeliranja .................................................................................................................................................... 87 4) Klasifikacija modela ...................................................................................................................................... 87 5) Modeliranje.............................................................................................................................................................. 87

2. Si mulacija ...................................................................................................................................................90 2) 3) 4)

Simulacija ................................................................................................................................................................ 90 Pregled i provjera ispravnosti modela ........................................................................................................................ 92 Upotreba .................................................................................................................................................................. 92

DIO 2. METOD MODELIRANJA ................................................................................................................................95 1. Fenomen koji se privremeno mijenja ............................................................................................................95 2. )HQRPHQYMHURYDWQRüH ............................................................................................................................... 102 DIO 3. KOMPJUTERSKA SIMULACIJA ....................................................................................................................... 107 1. Fenomen koji se mijenja vremenski ............................................................................................................ 107 2) 3)

Kada je brzina promjene proporcionalna kumulativnoj dozi?.................................................................................. 108 Kada je brzina promjene proporcionalna razlici ciljne vrijednosti i kumulativne doze?.............................................. 109

2. )HQRPHQYMHURYDWQRüH ............................................................................................................................... 111 3.

   8SRWUHEDVOXþDMQRJEURMDXSURJUDPX]DUDGVDUDGQLPWDEHODPD .............................................................................. 111    6LPXODFLMDPRGHODYMHURYDWQRüH .............................................................................................................................. 112

Si mulacija poretka ................................................................................................................................... 115

PO G L AV LJ E 5. UPO T R E B A I K R E I R A NJ E B A Z E PO D ATA K A ..................................................................... 120 DIO1. BAZA PODATAKA I PRETR$ä,9$1-(,1)250$&,-$ .......................................................................................... 120 1. âWDMHED]DSRGDWDND" ................................................................................................................................ 120

2.

2) 2) 3) 4)

Funkcije baze podataka........................................................................................................................................... 121

Vrste baza podataka ................................................................................................................................... 122 Klasifikacija u zavisnosti od oblika informacije ....................................................................................................... 124 Klasifikacija prema vrsti medija .............................................................................................................................. 125 Historija baze podataka........................................................................................................................................... 125

3. 3UHWUDåLYDQMHLQIRUPDFLMD .......................................................................................................................... 126    3UHWUDåLYDQMHLQIRUPDFLMDLSURJUDP]DSUHWUDåLYDQMH................................................................................................ 126 3) 3UHWUDåLYDQMHLQIRUPDFLMDSRPRüXNOMXþQHULMHþL .................................................................................................... 127 4) 6LVWHPSUHWUDåLYDQMDSRPRüXNOMXþQHULMHþL ............................................................................................................ 128 5) 0HWRGDSUHWUDåLYDQMD .............................................................................................................................................. 129

DIO 2. KREIRANJE BAZE PODATAKA ..................................................................................................................... 130 1. âWDMHUHODFLRQDED]DSRGDWDND"................................................................................................................. 130

2. 3.

1) 2)

Funkcionisanje programa baze podataka ................................................................................................................. 130 Struktura relacione baze podataka ........................................................................................................................... 130

Dizajn relacione baze podataka ................................................................................................................. 133 Kreiranje relacione baze podataka ............................................................................................................. 136

   2GUHÿLYDQMHRVQRYQHWDEHOH .................................................................................................................................... 136 2) Unos podataka........................................................................................................................................................ 138 3) Povezivanje tabela ................................................................................................................................................ 139 4) Kreiranje upita...................................................................................................................................................... 140 5) Ekranski formulari za unos podataka ....................................................................................................................... 142 6) .UHLUDQMHL]YMHãWDMD ................................................................................................................................................. 142 7) 3UHWUDåLYDQMHSRGRGUHÿHQLPXYMHWRP.................................................................................................................... 143

PO G L AV LJ E 6. I N F O R M A C IJS K E T E H N O L O G IJ E I '58â792 .................................................................. 145 DIO 1. INFORMACIJSKE TEHNOLOGIJE KOJE POD5ä$9$-8 '58â792 ......................................................................... 145 1. Informacijska komunikacija ....................................................................................................................... 145 2) 3) 4)

Komunikacija i protokol ......................................................................................................................................... 146 IP adresa i ime domena ........................................................................................................................................... 147 WWW ................................................................................................................................................................. 147

3) 4)

Razmatranje sigurnosti ......................................................................................................................................... 150 Primjer mjerenja / kontrole ..................................................................................................................................... 151

2. 0MHUHQMHNRQWURODSRPRüX ....................................................................................................................... 149 DIO 2. INFORMACIJSKE TEHNOLOGIJE PRILAG2Ĉ(1(.25,61,.8 ............................................................................. 153 1. Sigurnost ................................................................................................................................................... 153

2.

2) 0MHUHVLJXUQRVWLSURWLYQHSUHGYLÿHQLKVLWXDFLMD........................................................................................................ 156

Upotrebljivost ............................................................................................................................................ 157

2) 3)

.RULVQLþNRRNUXåHQMH.............................................................................................................................................. 158 Koncept upotrebljivosti .......................................................................................................................................... 159

#"

DIO 3. U7-(&$-,1)250$7,ý.,+ TEHNOLOGIJA NA INFOR0$&,-6.2'58â792 .......................................................... 161 1. 3URPMHQDGUXãWYDåLYRWD .......................................................................................................................... 161 3UREOHPLXLQIRUPDFLMVNRPGUXãWYX ............................................................................................................... 162 1) 3)

/LþQLSRGDFLLSULYDWQRVW ......................................................................................................................................... 162 5D]OLþLWL efekti informatizacije ................................................................................................................................ 165

PO G L AV LJ E 7. K O M PJU T E RS K A PISM E N OST .............................................................................................. 167

Funkcije programa za rad sa radni m tabelama ................................................................................................. 167 ,]UDþXQDYDQMH«««8QRVIRUPXOH]DL]UDþXQDYDQMHXNXSQRJ]ELUD............................................................................. 167 Sortiranje i ekstrakcija ................................................................................................................................................... 168

3URJUDPLUDQMHSRPRüXSURJUDPVNRJMH]LND ...................................................................................................... 172 Autorsko pravo / net-etiketa pitanja i odgovori ................................................................................................. 174 Autorsko pravo pitanja & odgovori ................................................................................................................................ 174 Net-etiketa Web-stranice Pitanja&Odgovori ................................................................................................................... 175

9DåHüL  ]DNRQL ................................................................................................................................................. 176 Zakon o autorskim pravima ........................................................................................................................................... 176 Imovinska prava literarnog djela. ................................................................................................................................... 177 Kazna ........................................................................................................................................................................... 177 =DNRQRQHRYODãWHQRPSULVWXSX ..................................................................................................................................... 179

Jedinice koje se koriste za informaciju .............................................................................................................. 180 Druge jedinice ............................................................................................................................................................... 181 2EUD]ORåHQMHYDåQLKSRMPRYD ........................................................................................................................................ 182

PO G L AV LJ E 8. L ISTA G L AV N I H M A K R O N A R E DB I ...................................................................................... 193

Lista funkcija ................................................................................................................................................... 195

"

Funkcije programa za rad sa radnim tabelama ................................................................................................................ 195 /RJLþNHIXQNFLMH ........................................................................................................................................................... 196 6WDWLVWLþNHIXQNFLMH ........................................................................................................................................................ 197 )XQNFLMH]DWUDåHQMHLUHIHUHQFLUDQMH ............................................................................................................................... 198 0DWHPDWLþNDIXQNcija .................................................................................................................................................... 198

$"

Uvodno poglavlje

"

Svijet simulacija Simulacij a r aspodjele pritiska nove JHQHUDFLMHVXSHUVRQLþQLK aviona

Simulacij a dLQDPLþNRJSURWRNDzraka, vodenih str ujanj a i razdvojene topografije

Cumulus oblak

Vodopad

Simulacij a IHQRPHQDGLQDPLþNH globalne visine

Tsunami presje k Pre ko Tihog okeana

Utjecaj vode na tlo

Z emljotres nastao na REDODPDýLOHD

Tsunami je stigao do obale Sanri ke za 22 sata i izazvao pre ko 1000 åUWDYD

Simulacij a GLQDPLþNRJ kuglastog fenomena

3ULEOLåDYDQMH binarnih zvijezda

3RþLQMXVHURWLUDWL

Spojene su Simulacij a vibracije neboder a prouzro kovane zemljotresom

%"

Uvodno poglavlje

"

Svijet simulacije ãLULVHRGmakrosvijeta, RNROLQHLGUXãWYD do univerzalnog svijeta i mikrosvijeta. 6LPXODFLMDNXüH âHWQMDYUWRP

Najprije, dizajniramo NXüX

Simulacija prikaza prostorija

Molekularna simulacija %LRORãNL film

Dizajn i simulacija boje RGMHüHLPDWHULMDOD

Carbon C60 i atom litijuma

Simulacija oblaka pijeska nastalog od automobilskih guma

6LPXODFLMDRSWHUHüHnosti pod WHåLQRPVQLMHJD Simulacija boje / kombinacija materijala

&"

Uvodno poglavlje

"

H istorija medija

Razmjena poruka i pohranjivanje informacija se odvija putem medija."0HGLMMHULMHþNRMDLPDUD]OLþLWD]QDþHQMD XNOMXþXMXüi informacijsku opremu i metode.

Razvoj medija 30. st. p.n.e Papirus

U starom Egiptu koristio se papirus od koga je kasnije nastao papir.

196 g. p.n.e

Oko 1450.

5RVHWWD3ORþD

Gutenbergova PDãLQD]D ãWDPSDQMH

2YRMHELRSRþHWDNDQDOL]H tajnih egipatskih simbola.

2PRJXüHQRMHãWDPSDQMH YHOLNHNROLþLQHLQIRUPDFLMD

1890. Kamera

2PRJXüHQRMHVQLPDQMH fotografija.

2PRJXüHQMHSULMHQRV informacija Drevna vremena Dimni signali

2PRJXüHQSULMHQRV informacija.

Morzeov telegraf

Belov telefon

2PRJXüHQSUijenos LQIRUPDFLMDSRPRüXVWUXMH.

2PRJXüHQDGLUHNWQDJRYRUQD komunikacija.

MarkoniMHYEHåLþQLVWURM

2PRJXüHQDNRmunikacija koja koristi elektrotalase.

()*+,-./0

Pascalov kalkulator

Kalkulator kao oruÿHNRMH RPRJXüDYDVDELUDQMHLWG

(OHNWULþQLNDONXODWRU

MARK I

1DSUDYOMHQMHSUYLHOHNWULþQL kalkulator ABC na svijetu.

'"

Elektronska kalkulacija RPRJXüHQDSRPRüXUHOHMVNRJ tipa kompjutera.

ENIAC

Prvi kompjuter na svijetu napravljen od katodnih cijevi, UHOHMDRWSRUQLNDLSUHNLGDþD

Uvodno poglavlje

"

Magnetna traka

Edisonov gramofon

Snimanje na magnetnu traku

SAD

Japan

TV emitiranje

23"

Videorekorder

2PRJXüHQRVQLPDQMHYHOLNHNROLþLQH ]YXþQLKLYLGHR]DSLVD

2PRJXüHQRVQLPDQMH]YXND

Radio emitiranje

Mediji sa direktnim pristupom Magnetni disk

Internet

2PRJXüHQRVQLPDQMHLVOXãDQMHQD proizvoljnoj lokaciji.

Digitalno emitiranje

Japan

1MHPDþND Japan

2PRJXüHQRHPLWLUanje zvuka i slike.

EDSAC

Prvi kompjuteU³YRQ Neumann´ arhitekture koji je mogao pohranjivati program.

Pojavio se ARPANET koji je bio prethodnik Interneta.

0RJXüQRVWLVWRYUHPHQH komunikacije i emitiranja.

Mikrokompjuter

PC

Prvi 4-bitni mikroþLSQD svijetu.

Pojavio se prvi PC Aldea.

1"

PC u Japanu

2PRJXüHQRREUDÿLYDQMH UD]OLþLWLKLQIRUPDFLMDQD PC-u.

Uvodno poglavlje

"

Informacije prenesene bojom Tri svojstva boja Boje se mogu klasificirati na osnovu tri svojstva: tona boje, bistrine i hromatizacije.

x

Nijanse boja

2YR VH RGQRVL QD ³QLMDQVH´ NDR ãWR VX crvHQD åXWD ]HOHQD SODYD L OMXELþDVWD .UXJIRUPLUDQQDQDþLQGDVHSRVWDYOMDMX nij anse boje u k rug tako da varij acij a QLMDQVHERMHWHþHJODWNR7RVH]RYHÄNUXJ ERMH³.

Osnovne boje od kojih se PLMHãDQMHP GRELMDMX GUXJH boje

2VQRYQL HOHPHQWL NRML þLQH GUXJe boje " PLMHãDMXüLVHXRGUHÿHQRPUD]PMHUu.

Sekundarne boje Elementi boje od kojih je svaka dobijena QDVWDOD PLMHãDQMHP GYLMH SULPDUQH ERMH NRMH VXVPMHãWHQHGLMDJRQDOQRMHGQDRGGUXJH.

Tople

56789/"

6OLþQHERMH Ovo se odnosi na susjedne boje u krugu nijansi boja2YHERMHL]UDåDYDMX sklad i stapanje.

Komplementarni parovi boja Boje koje u krugu stoje jedna naspram druge. Efekt koji boje stvaraju: jedna ERMD VH L]GYDMD NRULVWHüL GUXJX NDR pozadinu.

4"

Tople i hladne boje 7RSOHERMHVDGUåHFUYHQNDVWHWRQRYHWDNRGDRQDMNR " RVMHüD HQHUJLMX 2YH ERMH VH L]GYDMDMX QD LK JOHGD VWUDQLFL+ODGQHERMHVDGUåHSODYNDVWHWRQRYHWDNRGD RQDM NR LK JOHGD RVMHüD VWDELOQRVW 3RJRGQH VX L ]D pozadinu stranice.

Uvodno poglavlje

" K ontrast i intenzitet boj e

3RUHÿHQMHNRQWUDVWD

Kontrast predstavlja stepen koliko je boja svijetla ili tamna. Intenzitet SUHGVWDYOMDVWHSHQMDVQRüHERMH

Svijetla boj a postaje svjetlij a na tamnoj podlozi

Visoko K o n

3RUHÿHQMHLQWHQ]LWHWD

t

Intenzitet ERMH PRåH biti nizak ili visok, zavisno od susjedne boje. Kada je intenzitet ERMH X SR]DGLQL QLåL RG boje predmeta, intenzitet boje predmeta PRåHL]JOHGDWLMDþL nego ãWRXVWYDULMHVWH

r a s t

Nisko Nisko

Intenzitet

Visoko

Slike prenesene bojama %RMHSRVMHGXMXQHãWRãWR NRGOMXGLL]D]LYDHPRFLMHVOLNHNRMHVX]DMHGQLþNHVNRURXFLMHORPVYLMHWX 6 GUXJH VWUDQH LVWD ERMD PRåH ELWL VKYDüHQD QD SRWSXQR GUXJL QDþLQ ]DYLVQR RG ]HPOMH UDVH LOL kulture.

C rvena

Strast, veselje, aktivnost.

Zdravlje, 1DUDQGåDVWD radost.

vitalnost,

napetost, /MXELþDVWD aktivnost, 6PHÿD

Plemenitost, tajnovitost.

gracioznost,

Stabilnost, poniznost.

Zelena

9HVHORVWåLYDKQost, zadovoljstvo, Bijela QDGXEXGXüQRVW. 6PLUHQRVW PLU RSXãWDQMH priroda. Siva

ýLVWRWa, neokaljanost, pravednost, ERåDQVWYHQRVW. 1HPLU VDPRüD SRWLVNLYDQMH nervoza.

Plava

+ODGQRüD LQWHOLJHQFLMD VUHüD mir. C rna

Kazna, smrt, zlokobnost, strogost.

äXWD

:"

Uvodno poglavlje

"

Sunce

Znak za toalet

U Japanu - Crveno

8-DSDQXPXãNDUFL± SODYRDåHQH- crveno

U Evropi - äXWR

8(YURSLRELþQRQHPDUD]OLNHXERML

=QDþHQMHERMDSULND]DQRFUWHåLPDLVLPEROLPD JIS (Japanski industrijski standardi) definira boje koje se koriste na znakovima.

Crveno

Zabrana

1H]DJDÿXMWH

Plavo

Uputstvo 7LãLQD

äXWR

Oprez

Oprez ± Klizava SRYUãLQD

Zeleno Sigurnost ,]OD]]DQXåGX

!;"

Uvodno poglavlje

"

O B R A D A SL I K A ,]UDåDYDQMHERMH Slika u bRMLQDHNUDQXVHL]UDåDYDNRULãWenjePLPLMHãDQMHP tri osnovne boje: crvene, zelene i plave.DRãWRMHGROjHSULND]DQRNDGDMHLQWHQ]LWHWVYDNHERMHSRGHãHQGDEXGHQDGYLMHYULMHGQRVWL  LOL  îî  ERMD PRåH ELWL L]UDåHQR .DGD MH LQWHQ]LWHW VYDNH ERMH SRGHãHQ GD EXGH  vrijednosti od 0 do 255, [î  777, ERMDPRåHELWLL]UDåHQR äXWD

Crvena

Bijela

Grimizno-OMXELþDVWD

Plava

Zelena

Crna

R AST E RS K A I V E K T O RSK A G R A F I K A

Rasterska grafika je WHKQLND NRMD VH L]UDåDYD NRULãWHQMHP NYDGUDWQLK WDþNLFD =ERJ WRJD NDGD MH SRYHüDWH SRYHüDYDMX VH L WDþNLFH SRND]XMXüL FLN-FDN LYLþQX OLQLMX JXEL VH RãWULQD SULND]D  2YD WHKQLND PRåH L]UDziti fine nijanse i gradaciju.

Bitmap grafika"

3:1 Zoom

24:1 Zoom

9HNWRUVND JUDILND MH WHKQLND NRMD VH L]UDåDYD PDWHPDWLþNL NDR NROHNFLMD WDþDND OLQLMD NULYLK L poligona. 2YD WHKQLND QH PRåH RVLJXUDWL fini prelaz nijansi boja. Kvalitet vektorske slike se ]DGUåDYDþDNLNDGDMHSRYHüDWHLOLVPDQMLWH

Vektorska grafika

3:1 Zoom

!!"

24:1 Zoom

Uvodno poglavlje

"

Digitalizacija sli ka Originalna slika (analogna slika)

Visina

âLULQD

Originalna slika je UDãþODQMHQD u3 primarne boje svjetla.

Crvena

Zelena

"

Uzorkovanje

Kvantizacija

Digitalna slika

!#"

Plava

Uvodno poglavlje

"

AUTORSKA PRAVA I MORAL .UãHQMHDXWRUVNRJSUDYD

.UãHQMHDXWRUVNRJSUDYD

.UãHQMHDXWRUVNRJSUDYD

.RSLUDQMHL]YMHãWDMD

Kopiranje sa Web-stranice

Dokument koji je napraYLRYDãSULMDWHOMLPDDXWRUVNRSUDYR.RSLUDQMHL SUHGDYDQMHEH]QMHJRYRJQMHQRJRGREUHQMDGRYRGLGRNUãHQMDDXWRUVNRJ SUDYD 1DUDYQR QLMH SRåHOMQR NRSLUDWL JD þDN L DNR GRELMHWH njegovo/njeno odobrenje.

Kada kopirate tekst ili sliku sa Web-VWUDQLFH ]D YDãX ]DGDüX itd. ,neophodno je navesti autora i URL Web-stranice, datum kada ste QHãWR NRSLUDOL itd. Pretvaranje da ste sami napisali tekst neke druge osobe GRYRGLGRNUãHQMDDXWRUVNRJDSUDYD

=ERJ WRJD ãWR mogu GD SURþLWDP GDWRWHNX koju moj prijatelj planira da preda, kopirat üXGDWRWHNXEH]RGREUHQMDLSUHGDWLMH

.RSLUDW üX WHNVW VD QHNH Web-stranice i predati ga SUHWYDUDMXüL VH GD sam ga sam napisao.

Javno emitiranje muzike na Web-stranici 1H PRåHWH MDYQR HPLWirati muziku bez odobrenja tekstopisca, kompozitora i L]YRÿDþD 2YLP VH NUãL SUDYR XPQRåDYDQMDDXWRrska prava i pravo javnog emitiranja. 3RãWR PL se ova SMHVPD PQRJR VYLÿD SXVWLW üX VYLPD GD MH VOXãDMX

.UãHQMHDXWRUVNRJSUDYD Kopiranje softvera Softver je literarno djelo i za QMHJRYR NRULãWenje morate imati licencu. Kopiranje softvera bez RGREUHQMD GRYRGL GR NUãHQMD autorskih prava.

1HRYODãWHQSULVWXS

Vau, ovaj softver je dobar! Kopirat üX JD ]D svoj kompjuter..

Rok predavanje je istekao

za rada

Ja sam mislio da je rok sutra. Nastavnik mi je poslao takav mail.

1HRYODãWHQ SUijenos elektronske SRãWHODåQRSUHGVWDYOMDQMH EtLþNL QLje dozvoljeno slati mailRYH SUHWYDUDMXüL VH GD VWH neko drugi. Kada ste se logovali NRULVWHüL NRULVQLþNL ,' L OR]LQNX druge osobe bez odobrenja te RVREHWRVHVPDWUDQHRYODãWHQLP pristupom. Da budem iskren, ja sam je poslao.

Svima üu pokazati ovaj znak.

.UãHQMH DXWRUVNRJ L WUJRYDþNRJ prava Javno emitiranje ani miranih Napravit üX QRYRJRGLãQMX þHVWLWNXVIRWRJUDILMRPNRMXVDP likova na Web-stranici /LNRYL REOLFL VOLNH L åLYRWLQMH NDR ãWR VX OLNRYL L] FUWDQLK ILOPRYD  ]DãWLüHQi su zakonom. .DGD åHOLWH GD bilo koji od njih bude dostupan javnosti na Web-stranicama, PRUDWH WUDåLWL odobrenje.

slikao nedavno. Nisam joj rekao, ali bit üH2.

.UãHQMHSRUWUHWVNRJSUDYD Distribucija fotografija .DGD NRULVWLWH IRWRJUDILMX YDãHJ prijatelja bez njegovog/njenog odobrenja i distribuirate je velikom broju ljudi, to dovodi do NUãHQMD SRUWUHWVNRJ SUDYD Uvijek je neophodno dobiti RGREUHQMD þDN L NDGD VH UDGL R vDãHPSULMDWHOMX

Mogu dobiti poklon samo ako odgovorim na ovaj upitQLN %Dã super!

=ORXSRWUHEDOLþQLKSRGDWDND

=ORXSRWUHEDOLþQLKSRGDWDND

2WNULYDQMH OLþQLK SRGDWDND odgovaranjem na upitnik

PostavljanjH OLþQLK SRGDWDND na Web

Kada odgovarate na Web-upitnik, LWG YDãL OLþQL SRGDFL PRJX ELWL zloupotrebljeni. Kada dajete svoje OLþQH SRGDWNH PRUDWH SD]LWL GD OL je Web-stranica pouzdana ili ne, itd.

/MXGL ãLURP VYLMHWD PRJu pregledati informacije na Webstranici. Neki ljudi mogu biti i zlonamjerni. Zbog toga, podaci SR NRMLPD VH SRMHGLQDF PRåH identificirati ne bi trebali biti dostupni.

6DGDüHPHVYLXSR]QDWL.

Aktivnosti u svrhu promjene postavki

Ko je stavio sve ikone XNDQWX]DVPHüH"

,]PMHQDVDGUåDMDVLVWHPVNHGDWRWHNH 1HVPLMHWHPLMHQMDWLSRVWDYNHVLVWHPVNHGDWRWHNHQDXUHÿDMXNDRãWRMH 3&NRMLVHRELþQRNRULVWLEH]RGREUHQMDYODVQLNDkompjuterDþDNLNDGD se postavke mogu promijeniti.

!$"

1HRYODãWHQSULVWXS Dobijanje lozinke Upravljanje lozinkom korisnika GLUHNWQR MH SRYH]DQR VD ]DãWLWRP YODVQLãWYD L SULYDWQRVWL NRULVQLND Zbog toga se njima mora savjesno XSUDYOMDWL ,QIRUPLVDQMH WUHüH VWUDQH o ID-u korisnika ili lozinki drugog korisnika bez odobrenja, je zabranjeno jer je usko povezano s QHRYODãWHQLPSULVWXSRPLND]QHQRMH djelo.

Probat üX GD OL MH OR]LQND QMHJRY URÿHQGDQ 2K XVSLR sam se ulogovati.

Uvodno poglavlje

"

Biometrija (biometrijska identifikacija) Biometrijska identifikacija MH WHKQRORJLMD NRMRP VH RVWYDUXMH YHULILNDFLMD LGHQWLWHWD NRULVWHüL IL]LþNH NDUDNWHULVWLNH NDR LQIRUPDFLMH ]D GRQRãHQMH RGOXNH 2VREH VH LGHQWLILNXMX QD RVQRYX YMHURGRVWRMQRVWLSURþLWDQLKSRGDWDNDMHGLQVWYHQLKNDUDNWHULVWLNDWLMHOD2YRMHDXWHQWLþan metod kod kojeg VHODåLUDQMHULMHWNRGRJRGLXSRUHÿHQMXVDNRGQLPEURMHPLOR]LQNRP Tehnologija vjerodostojnosti Otisak

M etod vjerodostojnosti Uzorak otiska prsta

Iris GXåLFDRND

.UXåQL GLR RNR RþQH MDEXþLFH

3RORåDMYHQD

8]RUDN SRORåDMD YHQD itd.

Lice

Oblik crta lica, boja, pozicija i oblik oka, nosa, usta itd.

0UHåQMDþDRND

Uzorak krvnih kapilara PUHåQMDþHRND

Zvuk

Uzorak glasa

Nacrt

2EOLN YHOLþLQD UXNH otisak dlana Pritisak pri pisanju, brzina

Rukopis DNA

Bazna sekvenca DNA

Prednosti

Nedostaci

9LVRND WDþQRVW prepoznavanja. Jeftino / malo. 8WYUÿLYDQMH vjerodostojnosti bez kontakta. Visoka WDþQRVW prepoznavanja. 7HãNRVHIDOVLILFLUD. 8WYUÿLYDQMH vjerodostojnosti je visoko i bez kontakta. 8WYUÿLYDQMH vjerodostojnosti bez NRQWDNWD 0RJXüH L u pokretu. Manje otpora. 9LVRND WDþQRVW prepoznavanja. TeãNRVHIDOVLIFLUD. 8WYUÿLYDQMH vjerodostojnosti bez kontakta. Visoka WDþQRVW prepoznavanja. Manje otpora. 9LVRNDWDþQRVW

3VLKRORãNL RWSRU NRUisnika. Ne PRåH VH SUHSR]QDWL NDGD MH RWLVDNSUVWDXORãHPVWDQMX .OLQLþND historija GXåLFH RND MH poznata. PsihRORãNL RWSRU korisnika. Skupo / veliko.

7DþQRVW prepoznavanja veoma visoka.

!%"

Oprema je srednje velika.

Stopa prepoznavanja je niska. =DYLVL RG ãPLQNH SODVWLþQH RSHUDFLMH RGMHüH IL]LþNRJ VWDQMD SRORåDMD VYMHWOD starenja. 6NXSRYHOLNR0RåHVHRãWHWLWL zdravlje oka.

0RåH VH XNUDVWL LOL IDOVLILcirati. Efekt starenMD L JUDILþNLK VPHWQMLXUHÿDMD 3VLKRORãNL RWSRU NRULVQLND Skupo / veliko. 1H PRåH VH SUHSR]QDWL DNR QHPDWH DXWHQWLþDQ SULPMHUDN rukopisa. 3RWUHEDQGXåLYUHPHQVNLSHULRG je ]DXWYUÿLYDQMHYMHURGRVWRMQRVWL

Uvodno poglavlje

" 8WYUÿLYDQMH YMHURGRVWRMQRVWL VH Lzvodi SRUHÿHQMHP SR]LFLMH L VPMHUD EUD]GD krDMQMHWDþNHWDþNHJUDQDQMDLWGotiska prsta s registrovanim podacima.

Vjerodostojnost otiska prsta

7DþNDJUDQDQMD

.UDMQMDWDþND

'XåLFD RNDLPUHåQMDþD VHUD]OLNXMH NRG svake osobe. Verifikacija se izvodi VQLPDQMHPRYLKX]RUDNDLSRUHÿenjem sa

'XåLFDRND

"

Dio koji nije skriven kapkom itd. Iris

0UHåQMDþD

-DEXþLFD

SnLPDQMHSRORåDMDYHQD NRULãWHQMHP svjetla

Vene Kamera

Izvor svjetla infracrvenih zraka infrared rays Vjerodostojnost snimka glasa

Lice

Analizira sliku lica sa CCD kamere itd. i otkrivaju crte lica. Verifikacija se izvodi SRUHÿHQMHP WLK FUWD OLFD VD registrovanim podacima.

Kada se zvuk analizira mjerenjem vremena i frekvencije za RGJRYDUDMXüX horizontalnu i vertikalnu osu uzorka glasa, spektar zvuka postaje uzorak koji se razlikuje. Verifikacija se L]YRGL SRUHÿHQMHP ovog uzorka sa registrovanim podacima.

Verifikacija

Otkrivanje SRORåDMDOLFD

Otkrivanje Registr. podaci WDþDNDFUWDOLFD

Frekvencija (kHz)

Snimite prst i dlan Prst infracrvenim zracima WH GHWHNWXMHWH SRORåDM vena. Verifikacija se L]YRGL SRUHÿHQMHP ovog uzorka sa registrovanim podacima.

Oblik talasa zvuka"

Spektar zvuka

Spektar zvuka govornika A Frekvencija (kHz)

Poloåaj vena

Oblik talasa zvuka

Spektar zvuka

Spektar zvuka govornika B

!&"

Vrijeme n(sec)

Vrijeme n(sec)

Uvodno poglavlje

"

Uvod PodruþMD LQIRUPDWLþNH NRPXQLNDFLMH NDR ãWR VX ,QWHUQHW L PRELOQD WHOHIRQLMD YHRPD VH EU]R razvijaju. InIRUPDWLþNR-NRPXQLNDFLMVNDRSUHPDNRULVWLVHX PQRJLPREODVWLPD QDãHJGUXãWYDQSU HOHNWULþQLXUHÿDMLXGRPDüLQVWYXNRMHNRULVWLPRXVYDNRGQHYQRPåLYRWX  8 ³,QIRUPDWLFL %´ L]XþDYDt üH VH WHKQRORJLMD ]DVQRYDQD QD NRQFHSWX LQIRUPDFLMD L PRJXüQRVWLPD ]D UMHãDYDQMH SUREOHPD ,]XþDYDt üH VH SUHGVWDYOMDQMH LQIRrmacija, karakteristike NRPSMXWHUD UMHãDYDQMH SUREOHPD NRULãWenjem kompjutera, metode za opisivanje informacija, GLJLWDOQD WHKQRORJLMD L QDþLQL SUHGVWDYOMDQMD VOLND L ]YXND 3RWRP üH VH L]XþDYDWL L nDþLQ QD NRML kompjuter REUDÿXMH LQIRUPDFLMH WH PHWRGe modeliranja i kompjuterske simulacije, osnove baze podataka kao i njihovo kreiranje. S druge strane, postoje problemi izazvani zloupotrebom Interneta i digitalne tehnologije. Zbog toga je potrebno uSR]QDWL VH VD RYLP SUREOHPLPD L QDXþLWL ãWD VX WR KXPDQ-friendly WHKQRORJLMHWHKQRORJLMHNRMHSRPDåXOMXGLPDXVYDNRGQHYQRPUDGX  U daljem tekstu usvojit üHWH VWDYRYH R åLYRWX X LQIRUPDFLMVNRP GUXãWYX LPDMXüL QD XPX YDåQRVWLQIRUPDFLMVNRJPRUDOD 1DGDPR VH GD üHWH VWHüL ]QDQMD R RVQRYDPD LQIRUPDFLMD SRVWDWL þODQRYL LQIRUPDFLMVNRJ GUXãWYDVDGREULPPDQLULPDLGDüHWHSRPRüLXVWYDUDQMXVLJXUQRJLERJDWRJGUXãWYD

!'"

Uvodno poglavlje

"

Uvodno poglavlje: 1Dã åLYRW L LQIRUPDFLMVNR GUXãWYR Razvoj infoUPDFLMVNH L NRPXQLNDFLMVNH WHKQRORJLMH SRWSXQR MH L]PLMHQLR QDã åLYRW 1DJOL UD]YRM WHKQRORJLMHGRYHRMHGRPRPHQWDXUD]YRMXGUXãWYDNDGDQDþLQLOMXGVNHLQWHUDNFLMHVDPDãLQDPD]D REUDGXLQIRUPDFLMD]DKWLMHYDMXQDãXQDURþLWXSDåQMX U ovom poglavlju razmiVOLPRRWRPH³âWDMH WRQDãWD, kao pojedinci, WUHEDGDREUDWLPRSDåQMXXLQIRUPDFLMVNRPGUXãWYX"´

3RQDãDQMHX LQIRUPDFLMVNRPGUXãWYX 1) Odgovornost primaoca informacije Internet i mobilni telefoni postali su komunikacioni mediji dostupni velikom broju ljudi. 2PRJXüHQa je komunikacija putem e-mailD NDR L SUHWUDåLYDQMH LQIRUPDFLMD L XþHQMH SXWHP Web-VWUDQLFD=ERJUD]YRMDLQIRUPDFLMVNHLNRPXQLNDFLMVNHWHKQRORJLMHQDãåLYRWMHSRVWDRODJRGQLML LVDGDPRåHPRGRüLGRNRULVQLKLQIRUPDFLMDSUHWUDåXMXüL:HE-stranice. U isto vrijeme, informacije dostupne putem Web-VWUDQLFD PRJX VDGUåDWL SRJUHãQH LOL SULVWUDVQHLQIRUPDFLMHSDþDNãWHWQHLRSDVQH=ERJWRJDSULPDRFLLQIRUPDFLMD moraju provjeriti da li je informacija WDþQDLVDPL, LOLX]QHþLMXVWUXþQXSRPRü, procijeniti vjerodostojnost informacije do NRMHVXGRãOLQD:HE-stranici. "

" "

""""""""""""

Slika 1. E-uþHQMHXþHQMHSRPRüX mobilnog telefona i PC-a )

!1"

"

Uvodno poglavlje

"

2) 2GJRYRUQRVWSRãLOMDRFDLQIRUPDFLMH 3ULNXSOMDQMHLQIRUPDFLMDMHPRJXüHREDYLWLSRPRüXYLãHUD]OLþLWLKPHGLMDNDRãWRVXQRYLQH UDGLR79LNQMLJH3UHNR,QWHUQHWDPRåHPRSUHQRVLWLLOLSrimati informacije putem e-maila, mailing liste, Web-stranice i elektronske oglasne table. E-mail se moåH NRULVWLWL ]D NRPXQLNDFLMX V RGUHÿHQLP SRMHGLQFLPD mailing lista VH PRåH koristiti za prijenos i primanje informacija za/od grupe ljudi, elekt ronska oglasna tabla VH  PRåH koristiti za prijHQRV L SULPDQMH LQIRUPDFLMD ]DRGQHRGUHÿHQRJ EURMD NRULVQLND D Web-stranica se XJODYQRP PRåH NRULVWLWL ]D SUijHQRV LQIRUPDFLMD SUHPD QHRGUHÿHQRP EURMX NRULVQLND Neophodno MH UD]XPMHWL NDUDNWHULVWLNH ,QWHUQHWD L LVNRULVWLWL LQIRUPDFLMVNX RSUHPX NDR ãWR VX SHUVRQDOQL kompjuter (PC) i mobilni telefon. S druge strane, DNRVXPHGLMLNRMLSUHQRVHLQIRUPDFLMXUD]OLþLWLNDRQSUQRYLQHL79, i metode opisivanja informacija su, WDNRÿHr, UD]OLþLWH .DGD VH LQIRUPDFLMD SUHQRVL NRULVWHüL ,QWHUQHW QHRSKRGQRMHRGDEUDWLRGJRYDUDMXüLPHWRG]DSUijenos informacije i imati shemu nDþLQDL]UDåDYDQMD zavisno od karakteristika tog medija komunikacije. Mi, NDRSRãLOMDRFL, PRUDPRREUDWLWLSDåQMXQDSUijHQRVWDþQLKLQIRUPDFLMD]DãWLWXSULYDWQRVWLL autorskih prava.

Slika 2. 3UHWUDåLYDQMHNQMLJDNRMLPDMHSHULRG]DãWLWHDXWRUVNLKprava istekao (elektronska biblioteka)

!4"

Uvodno poglavlje

"

0RUDOLRGJRYRUQRVWXLQIRUPDFLMVNRPGUXãWYX -HGQDRGNDUDNWHULVWLND,QWHUQHWDMHDQRQLPQRVW3UHGQRVWDQRQLPQRVWLMHãWRPRåHWHUHüLELOR ãWDMHUQLVWHXGLUHNWQRPNRQWDNWXVDGUXJLPD1SU, anonimni e-mail je SULKYDüHQSXWHPÄVDYMHWD]D SUREOHPH³ upravo zbog toga. Razlog zbog koga je Internet postao popularan nije samo zbog razvoja informacijskih tehnologija QHJRL]ERJPRJXüQRVWLDQRQLPHNRPXQLNDFLMH ,QWHUQHWRP VH LQIRUPDFLMH PRJX EH]EULåQR i anonimno prenositi, ali ipak mnogi problemi koji su SRYH]DQL V NUãHQMHP OMXGVNLK SUDYD L QDUXãDYDQMHP SULYDWQRVWL NDR ãWR VX L]UD]L NRML NOHYHWDMX GUXJXRVREXLOLL]UD]LNRMLSRGVWLþXUD]OLNHLQIRUPDFLMHNRMHVXãWHWQH]DGMHFXLXþHQLNHWHFXUHQMH OLþQLK SRGDWDND GRJDÿDMX VH NDR SRVOMHGLFD anonimnosti 3RG RNULOMHP DQRQLPQRVWL MRã XYLMHN VH GRJDÿDMXNULPLQDOQDGMHODSRþLQMHQDXF\EHUVSDFHuNDRãWRMH³ODåQRSUHGVWDYOMDQMH´ Mi, NRML åLYLPR X LQIRUPDFLMVNRP GUXãWYX bismo trebali koristiti QRYH PHGLMH NDR ãWR VX IQWHUQHW L PRELOQL WHOHIRQL =ERJ WRJD MH YDåQR SUDYLOQR UD]XPMHWL LQIRUPDFLMVNX WHKQRORJLMX L SRãWRYDWL]DNRQHLVLVWHPHLQIRUPDFLMVNRJGUXãWYDLSUHSR]QDWLYDåQRVWLQIRUPDFLMVNRJPRUDOD 2G QDV VH QDURþLWR ]DKWLMHYD GD ]QDPR GD RGJRYRUQRVW ]D SULPOMHQH informacije stoji na primaocu i da imamo moralnu odgovornost za informacije koje prenosimo.   8 NULPLQDOQD GMHOD SRþLQMHQD X YLUWXHOQRP VYLMHWX XEUDMDMX VH NUãHQMH ]DNRQD QHRYODãWenog pristupa kompjuteruSUHNUãDMQHRYODãWHQRJNRULãWHQMDkompjuterskih ili elektromagnetnih zapisa, te SUHNUãDMLXYH]LVDQHRYODãWHQLPNRULãWHQMHPkompjuterskih PUHåD 1DþLQLSUDYLODSRQDãDQMDNRULãWenja Interneta - 1HYULMHÿDWLQHGLVNULPLQLUDWLOMXGHLOLSUHQRVLWLODåLLNOHYHWH - 1HRGDYDWLOLþQHSRGDWNHGUXJLKOMXdi. - 1HQDUXãDYDWLSULYDWQRVW. - 1HQDUXãDYDWLSUDYDLQWHOHNWXDOQRJYODVQLãWYDLDXWRUVNDSUDYD - 0LVOLWHRRNUXåHQMXJGMHSULPDODFåLYLRELþDMLLNXOWXUD]HPOMHLHWQLþNDSULSDGQRVW  - Kada primite informaciju, analizirajte vjerodostojnost informacije.

!:"

Poglavlje 15MHãDYDQMHSUREOHPDLkompjuter

Poglavlje 1. R jeãavanje problema i kompjuter Dio 1. äLYRWLLQIRUPDFLMVNHWHKQRORJLMH Trenutno se informatizacija promovira X UD]OLþLWLP SRGUXþMLPD GUXãWYD X] SRGUãNX GLJLWDOQLK tehnologija. Razvoj digitalnih tehnologija ima veliki utjecaj na ljudVNL åLYRW L UD]YRM GUXãWYD X cjelini.

1.

Razvoj informacijske opreme 1) Oprema koju koristimo za dobijanje informacija

.RULVWLPR VH UD]OLþLWLP LQIRUPDFLMDPD NDR ãWR VX EURMþDQH YULMHGQRVWL ]QDNRYL ]YXNRYL L VOLNHL]åLYRWDOprema koja obraÿuje, prenosi ili prevodi ovakve informacije zove se informacijska oprema. Postoje razliþite vrste informacijske opreme kao ãto su: kompjuter, mobilni telefon i digitalna kamera. 2YD LQIRUPDFLMVND RSUHPD MH PDQMD L ODNãD SUHQRVLYRVW MH SREROMãDQD D QDþLQ Qjenog rada QDVWRML VH SURPLMHQLWL V DQDORJQRJ WLSD QD GLJLWDOQL WLS NRML REUDÿXMH LQIRUPDFLMH WDNR ãWR LK digitalizuje.

Slika 1. Informacijska oprema koja promovira VPDQMLYDQMHYHOLþLQHLGLJLWDOL]DFLMX  5XþQLkompjuter (PDA: Personal Digital Assistant )

2) Razvoj mobilnog telefona 0RELOQLWHOHIRQMHLQIRUPDFLMVNDRSUHPDNRMXNRULVWHPQRJL0HÿXWLPDQDORJQLWLSPRELOQRJ WHOHIRQD QLMH ELR SRJRGDQ ]D OLþQH UD]JRYRUH LOL UD]JRYRUH RG YHOLNH YDåQRVWL MHU VX SRVWRMDOH VPHWQMH QHSRåHOMQL ãXPRYL  LOL VH VDGUåDM WHOHIRQVNRJ UD]JRYRUD JXELR 2YL SUREOHPL VX ULMHãHQL SUHODVNRP QDGLJLWDOQLWLSDUD]OLþLWLSRGDFLNDRãWRVX]QDNRYL L VOLNHVDGDVH PRJXUD]PMHQMLYDWL  uz dodatak zvuka. Npr., usluga dostupnosti InteUQHWD NRULãWHQMHP PRELOnog telefonD RPRJXüLOD MH NRULãWHQMH e-maila i Web-stranica. Neki mobilni telefoni mogu se koristiti kao digitalne kamere (fotoaparati), a neki od njih imaju i funkciju TV telefona kako biste mogli razmjenjivati videozapise. 1DRYDMQDþLQVHPRELOQLWHOHIRQUD]YLMDRRGÄPRELOQRJWHOHIRQD]DUD]JRYRU³GRÄPRELOQRJ WHOHIRQDNRMLVHNRULVWL³LUD]YLRVHGRDODWDNRMLVHPRåHNRULVWLWLDNRVWHXSRNUHWXPRELOQLDODW  6RYRPSURPMHQRPSURPLMHQLRVHLVWLOåLYRWD 20

Poglavlje 15MHãDYDQMHSUREOHPDLkompjuter äHOLP GD SUHWUDåLP mapu ovog dijela koriãWHQMHP Interneta.

"

3RQDãDQMH Budite svjesni potrebe iskljXþHQMDPRELOQRJWHOHIRQDXSRMHGLQim situacijama zbog njegovog utjeFDMDQDHOHNWURQVNXRSUHPXPHGLFLQVNXRSUHPXXUHÿDMHXDYLRQX 

3) Razvoj TV-a TV je promijenjen sa analognog na digitalni tip i sa digitalnim emitirDQMHP RPRJXüHQL VX slika i zvuN YLVRNRJ NYDOLWHWD L PRJXüQRVW XVOXJH YHOLNRJ EURMD NDQDOD 0RJXüH MH LQWHJULVDWL UD]OLþLWHSRGDWNHNDRãWRVXYLGHR]YXN L]QDNRYLWDNRÿHr MH PRJXüH prikazati direktne sportske prijHQRVH XþHVWYRYDQMH X NYL]X NRULVWHüL funkciju dvosmjerne komunikacije L QDUXþLWL SURL]YRG NRML VH SRMDYOMXMH QD SURJUDPX X WRP WUHQXWNX 7DNRÿHr se promovira razvoj WHKQRORJLMH NRMD PLMHQMD SR]LFLMX LOL VPMHU LQIRUPDFLMH NRMX YL åHOLWH vidjeti ili preniMHWL 1D RYDM QDþLQ QDã åLYRW SRVWDMH VYH ODJRGQLML evolucijom od jednosWDYQRJ ³JOHGDQMD´ 79-a do dvosmjernog ³NRULãWenja TV-D´LQWHUDNFLMH 

2.

Karakteristike kompjutera 1) 5D]OLNHL]PHÿXNRPSMXWHUDLþRYMHND

Da li je þovjek osloboÿen svih poslova ako posjeduje kompjuter? Razmislimo o karakteristikama kompjutera i njegovoj YH]LVDþRYMHNRP 9MHåED 3UHEURMWHNROLNRSXWDVHSRMDYLRRGUHÿHQL]QDN 1DSUDYLWH JUXSH RG SR  XþHQLND L XSRUHGLWH RSHUDFLMX SUHEURMDYDQMD  RGUHÿHQLK ]QDNova koji se pojavljuju u tekstu L]PHÿXkompjutera LþRYMHND Procedu ra ,VSLãLWHWHkst na VWUDQLFX$IRUPDWDRNR]QDNRYD XSURJUDPX]DREUDGXWHNVWDLRGãWDPSDMWH NRSLMH=DWHNVWPRåHSRVOXåLWLOLWHUDUQLWHNVWVD:HE-stranice. 3RGLMHOLWH XORJH  XþHQLN RSHUDFLMD QD NRPSMXWHUX  XþHQLND RSHUDFLMD NRULãWHQMD ãWDPSDQRJ materijala i XþHQLNLVSLWLYDQMH Upitnikom odredite samo jedan proizvoljan znak. 2VRED ]DGXåHQD ]D ãWDPSDQL PDWHULMDO QH SLãH QLãWD QD SDSLUX L EURML RGUHÿHQH ]QDNRYH X WHNVWX 2VRED]DGXåHQD]DRSHUDFLMXQDkompjuterXEURMLRGUHÿHQ]QDNNRULVWHüLIXQNFLMXSUHWUDåL/zamijeni REUDGHULMHþL. 8SRUHGLWHEURMHYHEU]LQXEURMDQMDLWDþQRVW =DPLMHQLWHXORJHWDNRGDVYDNRPRåHXUDGLWLRSHUDFLMXQDkompjuteru LELWLXXOR]LLVSLWLYDþD

21

Poglavlje 15MHãDYDQMHSUREOHPDLkompjuter

Funkcija zamjene Kada se znak u potpunosti zamijeni s nekim drugim znakRPNRULãWenjem funkcije zamijeniti na kompjuteru, koliko se znakova zamijeni vidi se poslijH ]DYUãHQH RSHUDFLMH (koliko postoji tih RGUHÿHQLK znakova).

Nominalna oznaka za velike jedinice Osnovna jedinica kapaciteta podataka je B (byte). 1024 = (210)B = 1KB 1024 KB = 1MB 1024 MB = 1GB 1024 GB = 1TB 6YDNDMHGLQLFDVHþLWD.NLOR 0PHJD *JLJD L7WHUUD  Mjerna jedinica prijenosa podataka mijenja se svakih 1000 puta (=103), i 1000 puta se zove k (kilo). Nominalna oznaka za male jedinice Nominalna oznaka male jedinice se mijenja za svakih 10 -3 D MHGLQLFH VHNXQGH VH RGUHÿXMX QD sljHGHüLQDþLQ 1s (second) =1000ms PV —V —V QV 1ns=1000ps 6YDNDMHGLQLFDVHþLWDPPLOOL —PLFUR QQDQR LSSLFR  1. K arakteristike kompjutera [1] Velika brzina Brzina obrade podataka kompjutera je veoma velika. Neki personalni kompjuteri urade jedan SURUDþXQ]DPLOLRQLWLGLRVHNXQGHȝV $EU]LQDREUDGHSRGDWDNDJRGLQX]DJRGLQRPSRVWDMH VYHYHüD

22

Poglavlje 15MHãDYDQMHSUREOHPDLkompjuter

9Hü]DYUãLR" =DYUãHQR

>@ýXYDQMHSRGDWDND Kompjuter PRåH PHPRULVDWL YHOLNX NROLþLQu podataka, a PRåH ih memorisati na vanjskoj PHPRULML X] YHü XJUDÿHQ XUHÿDM ]D PHPRULMX 1SU, PRJXüH MH PHPRULVDWL RNR VHGDP VWRWLQD milijardi jedno-ELWQLK]QDNRYDNDRãWRVXDOIDQXPHULþNL]QDFLQDMHGQRP&'-ROM-u. Oh, gdje sam ostavila pozajmljenju knjigu? "

SjeüDP VH L QRYLQD L]SURãOHJRGLQH "

[3] Identitet rezultata Kompjuter GRELMH LVWL UH]XOWDW VYDNL SXW NDGD VH SRQDYOMD LVWL SURFHV 0HÿXWLP, ako dobije SRJUHãQDXSXWVWYDGRELMHVHSRJUHãDQUH]XOWDW7R]QDþLGDQLMHPRJXüHGRELWLWDþDQUH]XOWDWDNRMH GDWSRJUHãDQQDORJþDNLDNRkompjuter XUDGLWDþQXNDONXOaciju. Odgovor je ij 2K VDGMHÄ"

Uvijek ij "

>@2Süa svestranost Kompjuter PRåH L]YRGLWL UD]OLþLWH UDGQMH NRULVWHüL UD]OLþLWH SURJUDPH 6 MHGQLP SHUVRQDOQLP kompjuterom (PC-om), npr. mRåHWH NUHLUDWL GRNXPHQWH X :RUGX SUHWUDåLYDWL :HE-stranice i QDSUDYLWL PDSX NRULVWHüL SURJUDP ]D UDG sa radnim tabeODPD .RULãWenje personalnog kompjutera (PC-D ]DUD]OLþLWHDSOLNDFLMHQDRYDMQDþLQ]RYHVHRSüa svestranost.

23

Poglavlje 15MHãDYDQMHSUREOHPDLkompjuter

2) Nedostaci kompjutera [1] Prepoznavanje uzoraka 7HKQRORJLMDNRMDSURYMHUDYDQRYHREOLNHJUDILþNLKLDXGLRSRGDWDNDVpodacima memorisanim u kompjuterXNRMLVHSUHSR]QDMXSRPRüXQMLKRYLKRVRELQD]RYHVHprepoznavanje uzora ka. Ljudi imaju sposobnost procjene informacija ako je informacija koja im dolazi iz oka ili uha MDVQD 0HÿXWLP NDGD kompjuter primijeni istu stvar, SUHVXÿXMH SRUHÿHQMH NDUDNWHULVWLND informacijskih uzoraka. Zbog toga, ako karakteristika ne odgovara uzorku informacije, kompjuter je PRåGDQHüHSUHSR]QDWLQDSUDYLQDþLQ >@0RüL]UDåDYDQMD S obzirom na to da kompjuter QH PRåH PLVOLWL QL RVMHüDWL NDR OMXGL RQGD VH RQ QH PRåH VDPRVWDOQRL]UDåDYDWL Pjevajmo veselo ! "

[3] K reativnost Kompjuter QHPRåHVDPRVWDOQRVWYDUDWL

Ovo je novi pronalazak! Ovo je OHWHüD lopta.

"

Ne mogu je napraviti bez uputstva.

"

"

24

Poglavlje 15MHãDYDQMHSUREOHPDLkompjuter

>@6SRVREQRVWUDVXÿLYDQMD Kompjuter MH SRJRGDQ ]D SULNXSOMDQMH LOL DQDOL]LUDQMH YHOLNH NROLþLQH SRGDWDND DOL LSDN QH PRåHGRQLMHWLNRQDþQXRGOXNXQDRVQRYXWLKSRGDWDND )XQNFLMD]DPMHQHSULREUDGLULMHþLNRMDVHNRULVWLQSUL]YRUQRVHNRULVWLOD]D]DPMHQXMHGQRJ QL]D]QDNRYDVGUXJLPQL]RP]QDNRYD0HÿXWLPNDGD]DPLMHQLWHVYDNLDrugar" s "Prijatelj", desit üHVHSURPMHQDLNRGSUHRVWDOHWULULMHþLLDNRWRQLVWHQDPMHUDYDOL2YRSRND]XMHGDkompjuter PRåH L]YUãLWL]DPMHQXDOLLSDNQHPRåHSURFLMHQLWLGDOLMHWDDNFLMDELODQDPMHUD

3RJUHãQRSUHSR]QDYDQMHPRåHELWLXNOMXþHQRXUH]XOWDWREUDGHkompjutera, morate znati da nije sve XYLMHNWDþQR

3) 7HKQRORJLMDNRMDVHSULEOLåDYDþRYMHNX Nedavno je predstavljen mali kompjuter koji nema poWHãNRüDXSUHSR]QDYDQMXX]RUDND zbog SREROMãDQMD EU]LQH REUDGH SRGDWDND PHPRULMVNRJ NDSDFLWHWD kompjuterD L SREROMãDQMD VLVWHPD ]DNOMXþLvanja. Ovim se tehnologija koja digitalizuje otisak prsta, iris oka, karakteristike glasa stavlja u praktiþnu upotrebu 8WYUÿLYDQMH YMHURGRVWRMQRVWL LGHQWLWHWD RYLK IL]LþNLK NDUDNWHULVWLND zove se biometrija. Kako bi se realizovala intelektualna znanja þRYMHNDSRWUHEQHVXVOMHGHüHIXQNFLMH ƒ Prirodna obrada jezik - PRåHUD]JRYDUDWLVþRYMHNRPQDHQJOHVNRPLOLMDSDQVNRPLWG ƒ ,]UDåDYDQMH]QDQMD- þXYDQMHLQIRUPDFLMDGRELMHQLKSULMHRSHUDFLMHLOLWRNRPRSHUDFLMH. ƒ $XWRPDWVNRUDVXÿLYDQMH- L]YRÿHQMHQRYRJ]DNOMXþNDNRULVWHüLSULNXSOMHQHLQIRUPDFLMH. ƒ 0DãLQVNRXþHQMHSULODJRÿDYDQMHQRYRMRNROLQLRWNULYDQMHLOLSUHGYLÿDQMHX]RUNDRSHUDFLMH. Trenutno se promovira LVWUDåLYDQMH X NRPH kompjuter preuzima informacijski proces koji provodi þRYMHN. Razvojem YMHãWDþNH inteligencije ]D SURPRYLVDQMH RSüHJ SURFHVD SXãWD VH YLãH RG MHGQRJ kompjuterD GD EXGH GMHOLPLþQR RGJRYRUDQ ]D VORåHQH LQIRUPDFLMVNH SURFHVH NRMH SURYRGH OMXGL, a isto tako je aktivan i prRFHVSURYRÿHQMDVYDNRJNRPSMXWHUD QDXVNODÿHQQDþLQ

4) 'YLMHWDþNHJOHGLãWD ýHVWRVHQDÿHPRXVLWXDFLMLORãHDNRXUDGLPORãHDNRQHXUDGLP1SUOLMHN]DJODYREROMX je veoma HILNDVDQPHÿXWLPQHJDWLYQRXWMHþHQDåHOXGDF 1D RYDM QDþLQ MH XNOMXþHQ YLãH RG MHGQRJ HOHPHQWD L RGQRV QLMH NRPSDWLELODQ NDR VLWXDFLja NDGD SRNXãDYDWH QHãWR SREROMãDWL L QHãWR GUXJR PRUD ELWL åUWYRYDQR To se zove balansiranje/ trade-off. âWD MH RQGD VD VLWXDFLMRP NDGD NXSLWH kompjuter? UopüHQR ãWR VH YLãH SRYHüDYD VQDJD funkcionalnosti kompjutera LFLMHQDVHSRYHüDYDDNDGDMHFLMena manja i funkcionalnost je manja. 8 RYRP VOXþDMX QLMH PRJXüH ]DGRYROMLWL REMH WDþNH JOHGLãWD IXQNFLMX L FLMHQX  D SRWUHEQR MH XVSRVWDYLWLUDYQRWHåXPHÿXQMLPD0RUDWHPLVOLWLQDSURJUDPLSURFLMHQLWLKRüHWHOLåUWYRYDWLMHGQX od stavki ili obje pomalo5D]PRWULPRSULPMHUHRYHGYLMHWDþNHJOHGLãWD

25

Poglavlje 15MHãDYDQMHSUREOHPDLkompjuter

[1] Odnos sigurnosti i operativnosti KompjuterVNL VLVWHP L PUHåD LPDMX GYLMH WDþNH JOHGLãWD VLJXUQRVW L RSHUDWLYQRVW 'D EL VH L]JUDGLR VLJXUDQ L SRX]GDQ VLVWHP QD SULVWXSX PUHåL SULSUHPDMX VH PMHUH VLJXUQRVWL NDR ãWR VX XQRãHQMHOR]LQNH]DSULVWXSSRVWDYOMDQMHKDUGYerskog ili softverskog firewalla NDNRELVHVSULMHþLOR QHRYODãüHQRXSDGDQMHVSROMDLFXUHQMHLQIRUPDFLMDL]QXWUD0HÿXWLPDNRVHL]JUDGLVLVWHPXNRPH MH QDJODãHQD VDPR VLJXUQRVW SURFHGXUD ]D NRULãtHQMH PUHåH SRVWDMH QDSRUQD MHU PRUDWH XQLMHWL ,' korisnika i ponegdje OR]LQNX SD VH RQGD NRULVQLFL åDOH 3URFLMHQLWH GD OL MH SRWUHEDQ YLVRN VWHSHQ sigurnosti ili jednostavan operativni sistem, L RQGD QDSUDYLWH VLVWHP LPDMXüL X YLGX UDYQRWHåX ove dvije karakteristike.

Mnogo pitanja... Neuredno je.

/DNRMHXüL8NUDVWüXGDWRWHNH i prepraviti Web-stranicu, i...

Nema provjere, EDã ]JRGQR Mogu odmah koristiti kompjuter.

" Dobro se þXYD QH mogu provaliti.

"

>@.ROLþLQDSRGDWDNDLVDGUåDMLQIRUPDFLMD Ako se slika ili audio]DSLVSUHWYRULXGLJLWDOQXLQIRUPDFLMXNROLþLQDSRGDWDNDMHPQRJRYHüD XSRUHÿHQMXVDNROLþLQRP]QDNRYQLKSRGDWDND.DRSRVOMHGLFDWRJDSRWUHEQD MH PHPRrija velikog NDSDFLWHWDGDELVHLQIRUPDFLMHVDþXYDOH0HÿXWLPNDSDFLWHWPHPRULMH LPDRJUDQLþHQMHDFLMHQD MH YHüDãWRMHNDSDFLWHWYHüL .ROLþLQD SRGDWDND RGJRYDUD YHOLþLQL GDWRWHND 1D VOLFL LVSRG NROLþLQD SRGDWDND VH UD]OLNXMH RNR  SXWD L]PHÿX dvije fotografije, ali informacija da se ptica nalazi na zemlji je prenesena. 0HÿXWLPERMD]HPOMHLWG., MHSRWSXQRGUXJDþLMDRGRQHQDRULJLQDOQRMIRWRJUDILMLWDNRGDVHVDGUåDM LQIRUPDFLMDNDRãWRMHVKYDWDQMHJRGLãQMHJGREDVIRWRJUDILMHPRåHVKYDWLWLQDUD]OLþLWQDþLQ Procijenite da li je potrebno 100%-no preslikavanje slike ili audiozapisa da bi se informacija prenijela L RQGD NDGD QD VDGUåDM LQIRUPDFLMH NRMX åHOLWH SUHQLMHWL QH XWMHþH, ako postoji, mala degradacija. MRåHWH li provesti proces kako biVWHVPDQMLOLNROLþLQXSRGDWDNDLWG

26

Poglavlje 15MHãDYDQMHSUREOHPDLkompjuter

Velika 765 KB

"

.ROLþLQD podataka

"

Mala 8 KB

" Mislim da je ova slika dovoljno jasna da VH YLGL ãWD MH QD QMRM MHU MD üX VDPR GL]DMQLUDWLSULMHORPþDVRSLVD

" ,VNRULVWLW üX Rvu sliku za IRWRJUDYXUXþDVRSLVDWDNRGD PL MH SRWUHEQD ãWR SUHFL]QLMD fotografija.

"

9MHåED]DNUDMGLMHOD 1. 2.

3URQDÿLWHSULPMHUGYLMHWDþNHJOHGLãWDXVYDNRGQHYQRPåLYRWXSULNRULãWenju kompjutera. 5D]JRYDUDMWHNDNYLVOXþDMHYLSRVWRMHXVOMHGHüLPSULPMHULPD - 6OXþDj koji je bolje prepustiti kompjuterXDQHþRYMHNX; - 6OXþDMNRMLMHEROMHSUHSXVWLWLþRYMHNXDQHkompjuteru.

3.

6DþXYDMWHVOLNXVDåLPDMXüLMHNRULVWHüLSURJUDP]DREUDGXVOLNDLSURYMHULWHNDNRNYDOLWHWVOLNH VODELXSRUHÿHQMXVDRULJLQDOQRP

27

Poglavlje 15MHãDYDQMHSUREOHPDLkompjuter

Dio 2. 5MHãDYDQMHSUREOHPDLNRULãtenje kompjutera 8 VYDNRGQHYQRP åLYRWX VXVUHüHPR VH  VD VLWXDFLMDPD NDGD PRUDPR ULMHãLWL UD]OLþLWH SUREOHPH 3RVWRMH UD]OLþLWH PHWRGH L PMHUH ]D UMHãDYDQMH SUREOHPD 8 RYRP SRJODYOMX REMDVQLt üHPR GD MH upotreba kompjutera jedna od efektnijih mjera.

1.

.DNRULMHãLWLSUREOHP" 1) 5MHãDYDQMHSUREOHPD

6XRþDYDPR VH V UD]OLþLWLP SUREOHPLPD X åLYRWX. äLYLPR SURQDOD]HüL RGUHÿHQH RGJRYRUH ]D VYDNLSUREOHPþDNLDNRQLVPRWRJDVYMHVQL1DRYDMQDþLQL]QDODåHQMHUMHãHQMa za neke probleme, te QMLKRYRL]YUãDYDQMHLSUDüHQMH zove se UMHãDYDQMHSUREOHPD

*GMHPRJXRWLüL s ovim novcem? "

âWD üHPR pripremiti za festival kulture? " äHOLP MHVWL jeftinu i ukusnu hranu! "

28

Poglavlje 15MHãDYDQMHSUREOHPDLkompjuter

2) 3URFHGXUDUMHãDYDQMDSUREOHPD =D PHWRG UMHãDYDQMD SUREOHPD SRWUHEQH VX UD]OLþLWH YMHãWLQH ]DYLVQR RG NDUDNWHULVWLND prREOHPDDOLVHXSURFHGXULXRSüeno provodi  REMDãQMHQMHSUREOHPD VDNXSOMDQMHLQIRUPDFLMD   SULSUHPD  DQDOL]D LQIRUPDFLMD   SUHJOHG  SURFMHQD UMHãHQMD L   LPSOHPHQWDFLMD L QRYL SUHJOHGUMHãHQMD .RUDNREMDãQMHQMHSUREOHPD 5D]MDVQLWHSUREOHPNRMLUMHãDYDWH - 6YUKDUMHãDYDQMDSUREOHPD - A naliza sastava problema - A naliza ograniþHQMD

K orak 2. (sakupljanje informacija)

Povratna informacija

Sakupite informacije potrebne za UMHãDYDQMH SUREOHPD REMDãQMHQLP X koraku 1.

.RUDNXUHÿLYDQMHDQDOL]Dinformacija) Sredite sakupljene informacije u koraku  NRULVWHüL WDEHOH L GLMDJUDPH A nalizirajte sakupljene informacije L]UDþXQDYDMXüL XNXSDQ L SURVMHþDQ rezultat, proporciju i napravite grafikone

.RUDNSURYMHUDSURFMHQDUMHãHQMD 1DSUDYLWH UMHãHQMH ]DVQRYDQR QD dobijenim informacijama/ analiziranim u koraku 3. i procijenite ih. K ada niste zadovoljni procjenom vratite se na kora k od 1 do 3.

.RUDN  LPSOHPHQWDFLMD UMHãHQMD provjera)

i

PrimiMHQLWH UMHãHQMH GR NRMHJ VWH GRãOL X NRUDNX  L ULMHãLWH SUREOHP 3URFijenite primiMHQMHQL VDGUåDM L LVNRULVWLWH JD ]D sljHGHüHUMHãDYDQMHSUREOHPD.

29

Poglavlje 15MHãDYDQMHSUREOHPDLkompjuter

2.

5MHãDYDQMHSUREOHPDNRULãWenjem kompjutera

8 VYDNRGQHYQRP åLYRWX veoma þHVWR NRULVWLPR LQIRUPDFLMVNX RSUHPX. Kada kupujemo opremu, SRVWDYOMDPRQHNROLNRVWDQGDUGDNDRãWRVXSHUIRUPDQVHFLMHQDLXSRWUHEOMLYRVWNDNRELsmo napravili SUDYLL]ERU5D]PLVOLPRRSURFHVXRGOXþLYDQMDNDGDNXSXMHPRãWDPSDþ 9MHåED 2GOXþLYDQMHRNXSRYLQLPRGHODãWDPSDþD 6DYMHW XþHQLND MH GRQLR RGOXNX GD NXSL ãWDPSDþ ]D ãWDPSDQMH VQLPOMHnih fotografija digitalnim fotoDSDUDWRP3RNXãDMWHRGDEUDWLmodel. K oncept 3UDWLWH SURFHGXUX REMDãQMHQMD SUREOHPD SULNXSOMDQMD LQIRUPDFLMD SULSUHPH  DQalize LQIRUPDFLMD SUHJOHGD  SURFMHQH UMHãHQMD L SURYRÿHQMD L SRQRYQRJ SUHJOHGD UMHãHQMD L WR X fazama. Procedu ra 1. 5D]MDãQMDYDQMHSUREOHPD Kako biste razjasnili problem, raspravljajte o uvjetima koji moraju biti zadovoljeni da bi se NXSLRãWDPSDþ

.XSRYLQD ãWDPSDþDZahtjev za kupovinu - Rezolucija - Rok za kupovinu 'D VH PRåH NRULVWLWL za 10. oktobar natpise na oglasnoj tabli - Cijena - 7HNXüLWURãNRYL 210 KM ili manje WUHEDMXELWLãWRPDQML - Mora imati 2 USB veze

Procedura 2. Prikupljanje informacija K oncept ,VNRULVWLWHLQIRUPDFLMHGRNRMLKVWHGRãOLSURFMHQMXMXüLREMHNWLYQRVWLWG na dobrovoljnoj osnovi. 3RãWR VX uvjetL ]D UMHãDYDQMH SUREOHPD REMDãQMHQL, postaje jasno koja informacija je neophodna. 6DYMHWXþHQLNDSRNXãDYDVDNXSLWLNDWDORJHL]SURGDYQLFD kompjuterske opreme ili s Interneta kako biste þXOLGHWDOMHRGNRULVQLNDNRMLYHüLPDMXLVNXVWYDVDSUHGORåHQLPPRGHOLPDãWDPSDþD 0RJXüH MH VDNXSLWL EURMþDQH SRGatke koji se lako porede sa Web-stranicom, katalogom ili SURL]YRÿDþHP

30

Poglavlje 15MHãDYDQMHSUREOHPDLkompjuter

G lediãte Imajte u vidu da taþke koje odgovaraju proizvoÿaþu mogu biti naroþito naglaãene ili je utisak pod utjecajem slike, fotografije ili ilustracije. S druge strane, na Internetu, kupci i ljudi koji planiraju kupovinu istog proizvoda ponekad LPDMXYH]XSUHNRRJODVQHWDEOH3URFMHQHVHRELþQRSUH]HQWXMXL]UD]OLþLWLKXJORYDJOHGLãWDNDRãWR MHFLMHQDVWYDUQHNXSRYLQHLSRUHÿHQMHVDGUXJLPPRGHORP.DRXWLVDNVWYDUQRJNRULãWenja od strane korisnika, informacijD NRMD VDGUåL QH VDPR SR]LWLYQH HOHPHQWH QHJR L QHJDWLYQH HOHPHQWH NRML VH ponekad prenesu. K oncept 9DåQo je sakupiti informacije s Web-VWUDQLFH VD NRMH VX GRVWXSQD REMHNWLYQD SRUHÿHQMD PHÿXWLP RJODVQX WDEOX QD NRMRM VX PLãOMHQMD PQRJLK NRULVQLND PRåHWH VPDWUDWL XRSüeno objektivnom, þDNLDNRVDGUåLPLãOMHQMDNRMDQLVXREMHNWLYQD Procedu ra 3. Prip rema / analiza informacija .ROLþLQDVDNXSOMHQLKLQIRUPDFLMDMHYHOLND.DRSRVOMHGLFDWRJDPRåHVHGRJRGLWLGDSRWUHEQH informacije ostanu zakopane u neSRWUHEQLP LQIRUPDFLMDPD LRGQRVPHÿX LQIRUPDFLMDPD PRåHELWL nejasan. Zbog toga je neophodno pripremiti i analizirati sakupljene informacije 1. 3ULSUHPDSURL]YRGD]DSRUHÿHQMH 6X]LWHEURMSURL]YRGD]DSURFMHQXQDRVQRYXVDNXSOMHQLKGRNXPHQDWDNDRãWRMH prikazano u Tabeli 1. i uporedite tri modela. 2. %RGRYDQMH]DNDUDNWHULVWLNHMHSULRULWHWQLIDNWRUSURL]YRGDNRMLVHXSRUHÿXMX 1DSUDYLWH SRSLV NDUDNWHULVWLND ]D SRUHÿHQMH ãWDPSDþD NRULVWHüL SURJUDP ]D UDG VD UDGQLP tabelama s funkcijom kalkulacije i napravite analizu na osnovu te tablice. Napravite grupe od po dvije osobe koje procjenjuju svaki model i dvije osobe koje ocjenjuju karakteristike procjene. Procjenu izvode dvije osobe, odvojeno. Analizirajte 3 modela po svakoj karakteristici i dodijelite 3 boda, 2 boda i 1 bod za 1. mjesto, 2. mjesto i 3. mjesto, odvojeno. Na kraju, saberite bodove procjene dvoje ljudi. Kao dodatak ovim RSHUDFLMDPDLVSLãLWHRGOXNXRRFMHQMLYDQMXSURFMHQHXWDEHOX

Tabela 1. Popis karakteristika Karakteristike procjene Rezolucija Cijena Upotrebljivost 3RWURãQL materijal

Napomena Da li je RGãWDPSDQD slika dovoljno kvalitetna Odgovara li planiranom SURUDþXQX 0RåHOLJDVYDNRNRULVWLWL .ROLNLVXWHNXüLWURãNRYL

Tabela 2. Tabela procjene Karakteristike procjene Rezolucija

Model A

Model B

Model C

Ukupno

Cijena Upotrebljivost 3RWURãQL materijal

Procedu ra 4. 3UHJOHGSURFMHQDUMHãHQMD 3RPQRåLWHXNXSQXRFMHQX]DVYDNXWDþNXVDSURFHQWRPERGRYDQMDLNRULVWLWHMHNDRNRQDþQX WDþNXSURFMHQH]DWDMSURL]YRG,]UDþXQDMWHYULMHGQRVWVYDNHNDUDNWHULVWLNH]DVYDNLSURL]YRGLGRELt üHWHXNXSDQ]ELU2YHRSHUDFLMHPRJXVHLVSUREDWLVUD]OLþLWLPYULMHGQRVWLPDDNRNRULVWLWHSURJUDP za rad sa radnim tabelama. Bit üH RPRJXüHQ SULODJRGOMLY RGJRYRU DNR VH SRYHüDMX NDUDNWHULVWLNH procjene. 2YLP UH]XOWDWRP 6DYMHW XþHQLND RGOXþXMH GD NXSL PRGHO & þLMD MH XSRUHÿHQD SURFMHQD QD QDMYLãHPQLYRX7DþNDQDNRMXWUHEDREUDWLWLSDåQMXMHVWHGDmodel C, þLMDMHXSRUHÿHQDSURFMHQDQD QDMYLãHPQLYRX, QLMHQDQDMYLãHPQLYRXNDGDVHMHGQRVWDYQRVDEHUHSRMHGLQDþQDSURFMHQD

31

Poglavlje 15MHãDYDQMHSUREOHPDLkompjuter

K oncept 9DåQRVW SURFMHQDSRMHGLQDþQHNDUDNWHULVWLNH LVYDNRJSURL]YRGD, da biste RGOXþLOLNRML PRGHO odabrati, PRåHELWLSURmjenjiva. Isto taNR PRJXüH MH SURPLMHQLWL SURFHQt bodovanja rasporeda procjene proizvoda unaprijed LPDMXüL X YLGX SULRULWHW QSU UH]ROXFLMD MH SRVWDYOMHQD QD  ERGRYD D FLMHQD QD  ERGRYD PHÿXWLPQHULMHWNRGRÿHGRNRPSOLNDFLMHSULSURFMHQL Prema WRPHPRJXüHMHL]EMHüLNRPSOLNDFLMXRGYDMDQMHPSURFMHQHLYUHGQRYDQMD,VWRWDNRMH  PRJXüH SURPLMHQLWL YULMHGQRVW YUHGQRYDQMD EH] PLMHQMDQMD SURFMHQH WDNR ãWR üHPR RGYRMLWL RYH stavke.

32

Poglavlje 15MHãDYDQMHSUREOHPDLkompjuter

Procedura 5 ,PSOHPHQWDFLMDLSUHJOHGUMHãHQMD RjeãHQMHSUREOHPDMHSULYUHPHQR]DYUãHQRSURYRÿHQMHPSODQDLSURFMHQRPUH]XOWDWD3ODQGD VH NXSL ãWDPSDþ NRML MH RYGMH REUDÿHQ SURFMHQD üH ELWL SURYHGHQD kroz stvarnu kupovinu i NRULãWHQMH  ,PDMWH X YLGX GD QLMH PRJXüH ODNR ]DPLMHQLWL ãWDPSDþ V GUXJLP ãWDPSDþHP ili kupiti QRYL PRGHO $NR VKYDWLWH GD VWH SRJULMHãLOL SRVOLMH NXSRYLQH QHRSKRGQR MH QDSUDYLWL SODQ ãWR MH PRJXüHEUåH 0RGHONRMLMHSRJRGQLML]DWXVYUKXPRåGDVHSURGDMHLSRQLåRMFLMHQLSULMHQHJRãWRQDUXþHQL ãWDPSDþGRÿHXYDãHUXNH$OLDNRSRþQHWHUD]PLãOMDWLRWRPHQLMHGDQPRGHOQHPRåHWHNXSLWLGD vam traje zauvijek. K oncept Isto tako je potreban koncept donoãenja odluke poslije nekih ispitivanja da bi se problem rijeãio. Rasp rava Neki problemi mogu biti manje uspjeãno rijeãeni ako su provedeni onako kako su planirani zavisno od samog problema. U ovom sluþaju vaåno je traåiti uzrok i poþeti ga koristiti za rjeãavanje sljedeüeg problema. 2YDMSXWãWDPSDþPRGHOD&MHNXSOMHQLNRULãWHQRGVWUDQH6DYMHWDXþHQLND  7URãNRYLSRWUHEQL ]DNRULãWenje. (2) Specifikacija za povezivanje kompjuterDLRSUHPHNDRãWRMHãWDPSDþ

A psolutna referenca i relativna referenca .DGDNRULVWLWHYULMHGQRVWXMHGQRMüHOLML]DNDONXODFLMXXSURJUDPX]DUDGVDUDGQLPWDEHODPD SRVWRMH PHWRGH L]UDåDYDQMD SR]LFLMH  üHOLMH SRPRüX UHODWLYQH SR]LFLMH YLÿHQH L] üHOLMH JGMH MH L]QHVHQUH]XOWDWNDONXODFLMHUHODWLYQDUHIHUHQFD LPHWRGL]UDåDYDQMDWDNRGDVHQHSURPMHQMLYDüHOLMD  SULND]XMHVWDOQREH]RE]LUD QDüHOLMXXNRMRM MHSULND]DQUH]XOWDWNDONXODFLMHDpsolutna referenca). Za apsolutnu referencu, stavite $ prije prikazivanja kolone i broja reda da budu nepromjenjivi (ili kolone i reda ili jednog od to dvoje). A1 relativna referenca $A$1 apsolutna referenca A$1 or $A1 apsolutna referenca samo zDNRORQXLOLUHGPMHãRYLWDUHIHUHQFD 9MHåED]DNUDMGLMHOD 1DSUDYLWHUDGQLOLVW9MHåEHNRULVWHüLSURJUDP]DUDGVDUDGQLPWDEHODPD Provjerite kako se procjena odabranog modela mijenja kada se vrijednost vrednovanja mijenja. Zamijenite modele A, % L & VD VWYDUQLP SURL]YRGLPD L DQDOL]LUDMWH WDþNH L YUHGQRYDQMH GRGDMXüL dvije nove karakteristike procjene i provjerite koji model je odabran. 'RGDMWHMHGDQPRGHOPRGHOLPD$%&LDQDOL]LUDMWHWDþNHSURFMHQHþHWLULPRGHODLSURYMHULWHNRML model je odabran.

33

Poglavlje 2. Predstavljanje informacija i kompjuter

Poglavlje 2. kompjuter Dio 1.

Predstavljanje

informacija

i

Kako predstaviti informacije u kompjuteru

Svakodnevno koristimo digitalnu opremu kaR ãWR MH GLJLWDOQL IRWRDSDUDW L &'-plejer. U ovom poglavlju nauþLt üHPR RUD]OLFLL]PHÿXDQDORJQRJ i digitalnog i osobinama digitalizacije. 8þLt üHPR RMHGLQLFLLQIRUPDFLMHLNROLþLQLLQIRUPDFLMD

1.

Analogno i digitalno 1) 5D]OLNDL]PHÿXDQDORJQRJLGLJLWDOQRJ

=D NROLþLQH LQIRUPDFLMD NRMH NRULVWLPR X VYDNRGQHYQRP åLYRWX SRVWRML ÄDQDORJQR³ NRMe se koristi za stalnu koliþLQXNDRãWRMHWHåLQDGXåLQDWH ugao, LÄGLJLWDOQR³NRMHNRULVWLPR]DGMHOLPLþQX NROLþLQXNDRãWRMHEURM]DNRMLMHVWDOQDNROLþLQDUD]JUDQLþHQDXRGUHÿHQLPLQWHUYDOLPDNDRãWRMHVDW LPMHUDþEU]LQHSULND]DQEURMHPLYHOLþLQRm. 2SUHPDNDRãWRMHVDWLOLPMHUDþNUYQRJSULWLVNDNRULVWHREMHYUVWHSULND]DDQDORJQLLGLJLWDOQL SULND]1SUVDWVGLJLWDOQLPSULND]RPSRND]XMHWDþQRYULMHPHGRNQDDQDORJQRP VDWXQH PRåHPRYLGMHWLWDþQRYULMHPHMHUVHGUXJDND]DOMNDXYLMHNNUHüH6GUXJHVWUDQHDNRåHOLPRYLGMHWL NROLNR PLQXWD RVWDMH GR GRODVND YR]D SRWUHEQR MH L]UDþXQDWL ³YULMHPH GRODVND YR]D ± trenutno YULMHPH]DVDWVGLJLWDOQLPSULND]RPPHÿXWLPVDVDWRPNRMLLPDDQDORJQLSULND]PRåHWHYL]XHOQR procijeniti koliko jHYUHPHQDSURãORDNROLNRRVWDOR6OLND  Imam samo oko 7 minuta da stignem na voz u 8:30.

"

Sad je 8:23:15, ,PDPMRã«XK«

"

Slika 2. Analogni prikaz i digitalni prikaz

ƔDigitalno Ovo je rijeþkoja je nastala od rijeþi digit ãto znaþi cifra.

34

Poglavlje 2. Predstavljanje informacija i kompjuter

2) Digitalizacija 1.

Pretvaranje sli kovnog pri kaza u digitalni Zamislimo slikovni podatak koji ima 9 polja, 3 kolone x 3 vrste (Slika 3). Kada se obojeni dio i bijeli dio ovog slikovnog podatka zamijeni sa "1" i "0" i prikaåe u horizontalnoj liniji, on postaje "011101010". Sa ovom operacijom PRåHWHYLGMHWLGDMHVOikovni podatak digitalizovan. Digitalizovan

Horizontalno postavljen

Slika 3. Pretvaranje slikovnog prikaza u digitalni Zatim, kakva vrsta slikovnog prikaza ima vrijednost "101010101"? Sa ovom informacijom PRJXüHMHODNRUHNRQVWUXLVDWLVOLNRYQLSULND]

Kada je poredan 3x3

Koja je to vrsta JUDILþNRJ oblika?

Slika 4. Rekonstrukcija slikovnog prikaza ,VWRWDNR NDGD VH SDQHO SRGLMHOL QD YLãH YUVWD L NRORQD PRJXüH MH L VORåHQLML VOLNRYQL SULND]  digitalizovati i precizno predstaviti.  3UHGVWDYOMDQMHEURMDSRPRüXGYDEURMDL]RYHVHSUHGVWDYOMDQMHEURMDXELQDUQRPEURMþDQRP VLVWHPXDEURMSUHGVWDYOMHQNRULVWHüLELQDUQLEURMþDQLVLVWHP]RYHVHELQDUQLEURM 9MHåED Vrijednost "1000101010001000101010001"pretvori u panel od 5 vrsta x 5 kolona. 2.

3UHWYDUDQMH]YXNDXEURMþDQL]DSLV Razmislimo kako se digitalno snima zvuk. Zvuk je talas. Zvuk bubnjeva oscilira kroz zrak i ta RVFLODFLMDGRSLUHGRQDãLKXãLMX2YDM]YXþQLWDODVVHSUHWYDUDXYLVRNL L QLVNL QDSRQ LVQLPDVH QD CD itd...(1) âWRMH]YXNYLãLYLãDMHLDPSOLWXGDLL]OD]QLQDSRQSRVWDMHYHüL

Slika 5.

ZYXNLHOHNWULþQLVLJQDO

%XEDQM  ĺ  9LEUDFLMDNUR]zrak ĺ0LNURIRQĺ(OHNWULþQL signal

6QLPDQMH HOHNWULþQLP VLJQDORP MH GLUHNWQD SURPMHQD QDSRQD SURPMHQD PDJQHtnog polja je analogno snimanje)(2)DVQLPDQMHSUHWYDUDQMHPXEURMþDQXYULMHGQRVWi "1" je digitalno snimanje. (3)

35

Poglavlje 2. Predstavljanje informacija i kompjuter

Npr., provjerite napon oblika talasa DQDORJQLVLJQDO NRMLMHDQDORJQLHOHNWULþQLVLJQDOJRUQML dio Slike 6). Horizontalna osa prikazuje vrijeme, a vertikalna osa prikazuje vrijednost napona. Ako je vrijednost napona YHüD SRVWDYOMD VH QD ³´, a DNR MH PDQMD RG RGUHÿHQRJ VWDQGDUGD na ³´. 'LJLWDOQL QDSRQ MH PRJXüH SUHWYRULWL X REOLN WDODVD GLJLWDOQL VLJQDO  NDR "011100100" (donji dio Slike 6).

Analogni signal

Digitalni signal

Slika 6. Analogni signal i digitalni signal  2SUHPDNRMDSUHWYDUDRVFLODFLMX]YXþQLWDODV XHOHNWULþQLVLJQDOMHmikrofon.  2YRMHPDJQHWQLPHKDQL]DPNRMLSULYODþLåHOMH]R (3) Snimanje na kasetu je analogno snimanje, a muzika sa CD-a i MD-a (mini disk) je digitalno snimanje.

3) Osobine digitalizacije 8SRWUHEDGLJLWDOQHRSUHPHNDRãWRVXPX]LþNL&'-ovi, MD-RYLLPRELOQLWHOHIRQLMHVYHYHüD Prednosti digitalizacije: >@0RJXüHMHXNORQLWLãXPNRMLVHVDGUåLXDQDORJQRPVLJQDOXRPHWDMXüLãXP . ,]YRUQLREOLNWDODVDQDSRQDNRGGLJLWDOQRJVLJQDODMHEURMþDQDYULMHGQRVWLWDNRGDMH PRJXüHLVSUDYOMDQMHãXPDGRQMLGLR6OLNH .RGDQDORJQRJVLJQDODWDODVQLREOLNQDSRQDSRVWDMH L]REOLþHQ DNRãXPSRVWRMLLQLMHPRJXüHprovesti obnavljanje, jer je oblik izvornog signala nepoznat NDGDSRNXãDWHXNORQLWLãXPJRUQMLGLR6OLNH 

Analogni signal

Izvorni oblik talasa 2EOLNWDODVDVDãXPRP

Ako je signal iskrivljen, vrijednost koja se ispravlja je nepoznata.

Digitalni signal Ako je signal iskrivljen, vrijednost koja se ispravlja je "0" ili "1", tako da se PRåHLVSUDYLWL

Slika 7. Obnavljanje digitalnog signala 36

Poglavlje 2. Predstavljanje informacija i kompjuter

>@0RJXüQRVWVPDQMHQMDNROLþLQHSRGDWDND 0RJXüH MH VPDQMLWL NROLþLQX SRGDWDND SR RGUHÿHQLP SUDYLOLPD NDR ãWR MH SUHGVWDYOMDQMH $$$$$$NDR$1DRYDMQDþLQNRPXQLNDFLMDLQIRUPDFLMHMHODNãDSXWHPVDåLPDQMD 1) >@=YXNLVOLNRYQLSULND]LWGPRJXVHREUDGLWLQDLVWLQDþLQ Zvuk i slikovni prikaz itd. PRJXVHREUDGLWLNDREURMþDQDYULMHGQRVWELQDUQRJEURMDLOL  QDLVWLQDþLQ

Slika 8. 'LJLWDOL]DFLMDUD]OLþLWLKLQIRUPDFLMD (1) Ovo je procHVNRMLPVHVPDQMXMHNDSDFLWHWSRGDWDNDDVDGUåDMLQIRUPDFLMHRVWDMHQHL]Pijenjen. Osobine digitalizacije - 'HNRPSUHVLMDVLJQDODMHODNDULMHWNRGRÿHGRJUHãNH . - 0RJXüHMHVDåLPDWLSRGDWNHLODNRSUHQLMHWLLQIRUPDFLMX. - 0RJXüHMHREUDGLWL]QDN]YXNLVOLNXQDLVWLQDþLQ.

37

Poglavlje 2. Predstavljanje informacija i kompjuter

2.

%LWLNROLþLQDSRGDWDND 1) âWDMHELW" =DPLVOLWHVOMHGHüH"Da, Ne" igru s 32 karte od 2 do 9 pripremljenih karata za igru.

-HGQD RVRED SRVWDMH LVSLWLYDþ L RQ/ona odabere jednu kartu i pogleda je. Druga osoba postaje iVSLWDQLNLRQRQDSRJDÿDNDUWXNRMXMHRGDEUDRLVSLWLYDþRYHLJUH ,VSLWLYDþPRåHRGJRYRULWLVDPR'DLOL1HQDSLWDQMHLVSLWDQLND 4'DOLMHERMDNDUWHFUQD"«'D Q2 "Da li je znak pik?" «'D 4'DOLMHEURMQHSDUDQ"«1H Q4 "Da li je brRMLOLPDQMH"«1H

,VSLWLYDþ Da « 1

Ispitanik Da li je boja crna? Da li je pik?

Da « 1

Da li je broj neparan? !"#$%#&'#()*&#+#%$%#,"-&'.

Slika 9 " Da, Ne" igra Kada se ova pitanja ponavljaju, dobije se odgovor. Ɣ%LWELW 7R]QDþLMHGQDFLIUDELQDUQDFLIUD ELQDUQRJEURMD

38

Ne « 0 Ne « 0

Poglavlje 2. Predstavljanje informacija i kompjuter

2)

.ROLþLQDLQIRUPDFLMD

U "Da, 1HLJULPRåHWHYLGMHWLGDOLMHNDUWDFUQDLOLFUYHQDRGJRYDUDMXüLQDSLWDQMH4'D OL MH ERMD FUQD" L PRJXüH MH VX]LWL RGJRYRUH QD SRORYLQX 0RJXüH MH VX]LWL RGJRYRUH QD îîî  VD  SLWDQMD 7R ]QDþL GD MH PRJXüH VX]LWL RGJRYRUH QD  L] kombinacija îîî X]RUDND Za odgovore ovih alternativnih pitanja, ako su "Da" i "Ne" postavljeni na "1" ili "0" i SULND]DQL UHGRP RGJRYRU ]D MHGQR SLWDQMD PRåH VH SULND]DWL NDR  DRGJRYRUL QD þHWLUL SLWDQMD mogu se prikazati kao"1100" i oni poVWDMXEURMþDQDYULMHGQRVWbinarnog broja. Informacija za jedan odgovor zove se NROLþLQDLQIRUPDFLMH RGELWD.ROLþLQDLQIRUPDFLMDSLWDQMDMHELWDLNROLþLQD LQIRUPDFLMDVHSRYHüDYDDNRVHSRYHüDYDLEURMRGJRYRUD .DRãWRMHJRUHSUHGVWDYOMHQR, ELQDUQLEURMNRMLVH]DSLVXMHSRPRüXGYDEURMDLPRåH predstavljati sljHGHüDVWDQMD Za 1 bit, 21=2=2 uzorka Za 2 bita, 22 î X]RUND Za 3 bita, 23 îî X]RUDND Za 4 bita, 24 îîî X]RUDND Za 5 bita, 25 îîîî X]RUND Za 6 bita, 26 îîîîî X]RUND Za 7 bita, 27 îîîîîî X]RUDND Za 8 bita, 28 îîîîîîî X]RUDND  1L]RGELWD]RYHVHEDMWE\WH EDMWE\WH PRåHSUHGVWDYOMDWLX]RUDNDVWDQMD %LWLNROLþLQDLQIRUPDFLMD ELWPRåHSUHGVWDYOMDWLGYDVWDQMDLNROLþLQDLQIRUPDFLMHMHELW n ELWDPRåHSUHGVWDYOMDWLn VWDQMDLNROLþLQDLQIRUPDFLMHMHn bita. .DGD MHNROLþLQD LQIRUPDFLMD YHOLND PRJXüH MHSUHGVWDYOMDWL PQRJRVWDQMD PHÿXWLP YMHURYDWQRüD realizovanja tog stanja postaje 1/(broj stanja koja se mogu realizovati).

9MHåED]DNUDMGLMHOD .ROLNRNRPELQDFLMDVHPRåHQDSUDYLWLSRPRüXSDQHODRG NRORQH[YUVWH".ROLNRELWDMHNROLþLQD informacije? .ROLNDNROLþLQDL]UDåHQDXELWLPDMHSRWUHEQD za predstavljanje 26 znakova engleskog alfabeta? .ROLNDNROLþLQDL]UDåHQDXELWLPDMHSRWUHEQD ]DL]ERUSLNRYHãHVWLFHRGNDUWHRGGR  NDUDWD za "Da, Ne" igru?

39

Poglavlje 2. Predstavljanje informacija i kompjuter

Dio 2. Digitalno predstavljanje numeriþkih vrijednosti i znakova U ovom poglavlju nauþLt üHPR kako kompjuter predstavljD LQIRUPDFLMH NRULVWHüL PHWRGH SUHGVWDYOMDQMDQXPHULþNLKYULMHGQRVWLL]QDNRYD

1.

Binarni broj i dekadni broj 1) 9H]DL]PHÿXELQDUQRJLGHNDGQRJEURMD

1XPHULþND YULMHGQRVW NRMX NRULVWLPR X VYDNRGQHYQRP åLYRWX MHVWH GHNDGQL EURM NRML VH predstavlja SRPRüX FLIDUD RG  GR  6 GUXJH VWUDQH QXPHULþND YULMHGQRVW NRMX NRULVWL kompjuter predstavljena je binarnim brojevima koji koristi samo cifre 0 i 1. 9MHåED 3URYMHULWHYH]XL]PHÿXELQDUQRJLGHNDGQRJEURMD 3RNDåLPRGDMHEURMELQDUQLEURM O dgovor .DNR ELVPR GRãOL od dekadnog broja GR ELQDUQRJ EURMD SRGLMHOLWH GHNDGQL EURM VD  L GRüL üHWH GR RVWDWND 3RVWXSDN QDVWDYLWH VYH GRN UH]XOWDW GLMHOMHQMD EURMHP GYD QH SRVWDQH  'HNDGQL broj 11 i binarni broj 1011 predstavljeni su kao (11)10 i (1011)2, 1

Pretvaranje (11)10 u binarni broj Ostatak Donja cifra

Gornja cifra

dobijamo (1011)2. 2

Pretvaranje (1011)2 u dekadni broj

(1011)2 î3î2î1î0 îîîî =8 +0 +2 +1 =(11)10  .RGGHNDGQLKEURMHYDþLWDVHKLOMDGXMHGDQDHVWPHÿXWLPNRGELQDUQLKEURMHYDþLWDVHMHGDQ nula jedan jedan" s lijeva na desno. ƔEURMQD 20=1 100=1 Svaki broj na 0 postaje 1, ali 00 nije definisano.

40

Poglavlje 2. Predstavljanje informacija i kompjuter

2.

2GQRVL]PHÿXELQDUQRJLKHNVDGHNDGQRJEURMD

Binarni broj je manje razumljiv kada se broj cifara SRYHüD=DWRSRVWRMLPHWRGRJUDQLþDYDQMD EURMDRGQLåHFLIUH]DELWDLSUHGVWDYOMDVHMHGQLP]QDNRP]DVPDQMLYDQMHEURMDFLIDUD2YDPHWRGD se zove heksadekadni broj i predstavlja se sa ukupno 16 znakova; brojevima od 0 do 9 i slovima od A do F. Veza izmeÿu dekadnog broja, heksadekadnog broja i binarnog broja je pokazana u tabeli 1. Ovom metodom, dekadni broj "29" je predstavljen sa "0001 1101" kao binarni broj i "1D" kao heksadekadni broj. Binarni broj 0001 1101 Heksadekadni broj 1D î1'î0 îî  10 Tabela 1 9H]DL]PHÿXGHNDGQRJELQDUQRJLKHNVDGHNDGQRJEURMD Dekadni Binarni broj broj 0 0000 1 0001 2 0010 3 0011 4 0100 5 0101 6 0110 7 0111 8 1000 9 1001 10 1010 11 1011 12 1100 13 1101 14 1110 15 1111

Heksadekadni broj 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 A B C D E F

Cifre binarnog broja, dekadnog broja, heksadekadnog broja

9MHåED Pretvorite sljHGHüHGHNDGQHLELQDUQHEURMHYHXELQDUQHRGQRVQRGHNDGQHEURMHYH (1) (18)10 (2) (25)10 (3) (00101010)2 (4) (10011001)2 Pretvorite sljHGHüH KHNVDGHNDGQH EURMHYH L ELQDUQH EURMHYH X ELQDUQH RGQRVQR KHNVDGHNDGQH brojeve. (1) (4F)16 (2) (7C)16 (3) (01101110)2 (4) (10000110)2

41

Poglavlje 2. Predstavljanje informacija i kompjuter

2. 3UHGVWDYOMDQMHQXPHULþNLKYULMHGQRVWL]QDNRYD 1) Predstavljanje cijelog broja U kompjuteru VH QXPHULþNH YULMHGQRVWL PRJX SUHGVWDYOMDWL kao cijeli i realni brojevi. Npr.. 3-ELWQL SR]LWLYQL FLMHOL EURM PRåH SUHGVWDYOMDWL QXPHULþNH YULMHGQRVWL RG 2 do (111)2. Dekadni EURMQXPHULþNHYULMHGQRVWLRG do 7 su prikazane Tabela 2(a). 3ULPMHULFLMHOLKEURMHYDXNOMXþXMXüLL negativne brojeve su prikazani u Tabeli 2(b).

Tabela 2. Predstavljanje cijelog broja (a) Bez koda 8QXWUDãQMLSULND] Vrijednost cijelog broja 000 0 001 1 010 2 011 3 100 4 101 5 110 6 111 7

(b) S kodom 8QXWUDãQMLSULND] 100 101 110 111 000 001 010 011

Vrijednost cijelog broja -4 -3 -2 -1 0 1 2 3

&LMHOL EURMHYL PRJX ELWL R]QDþHQL LOL QHR]QDþHQL WM PRJX LPDWL SUHG]QDN  LOL - ). Za UHJLVWURYDQMHR]QDþHQRJFLMHORJEURMDXkompjuteru kRULVWLVHSUYLELWSRVPDWUDMXüLVlijeva na desno, a u ostatku smMHãWDPRQXPHULþNXYULMHGQRVW.DGDVHSULND]XMXQHJDWLYQLFLMHOL EURMHYLNDåHVHGD VXSULND]DQLXQRWDFLMLSRWSXQRJNRPSOHPHQWDR]QDþHQEURM  Znak broja (kodni dio)

%URMþDQDYULMHGQRVW

Slika 1. Prikaz cijelog broja

2) Predstavljanje u notaciji potpunog komplementa 5D]PLVOLPRREURMDþXNRPHVHEURMþDQDYULMHGQRVWSRYHüDYD ]DMHGDQNDGDVHRNUHüHXVPMHUX ND]DOMNHQDVDWXDDNRVHRNUHüHVXSURWQRRGND]DOMNHQDVDWXEURMþDQDYULMHGQRst smanjuje za jedan. (Slika 2). Za dekadni broj na Slici 2(a), "00" je minimalna vrijednost a "99" je maksimalna YULMHGQRVW.DGDXNOMXþXMHPRQHJDWLYQHYULMHGQRVWLEURMDþVHRNUHüHXVPMHUXVXSURWQRPND]DOMFLQD VDWX]DNRULVWHüLNDRSRþHWQXYULMHGQRVWEURMþDQDYULMHdnost smanjena je za 1 i dobija se broj ³´NRMLVHWUHWLUDNDRQHJDWLYQDYULMHGQRVW7RMHVWMHDMH-1. Na primjer, kada se -2 prikazuje kao cijeli broj potpunog komplementa, taj broj moåe biti izraþunat kao 100-2=98 i 98 je negativna vrijednost broja -2. Za binarni broj, "001" je 1 i "111" je -NDRãWRMHSULND]DQRQD6OLFLE QDLVWLQDþLQLSULND] NRMLXNOMXþXMHQHJDWLYQXYULMHGQRVWMHSULND]DQX7DEHOLE  $NRåHOLPRSUHGVWDYLWL binarni broj u notaciji potpunog komplementa, UDþXQDQMHVH L]YUãDYD QD LVWL QDþLQ NDR L ]D GHNDGQL EURM. Npr. komplement broja (010)2 VH PRåH L]UDþXQDWL kao (1000)2-(010)2=(110)2, i (110)2 pokazuje negativnu vrijednost -(010)2.

42

Poglavlje 2. Predstavljanje informacija i kompjuter

(a) Dekadni broj

(b) Binarni broj

Slika 2. Koncept prikaza komplementa .RPSOHPHQWELQDUQRJEURMDPRåHWHL]UDþXQDWLQDVOjHGHüLQDþLQ [1] Zamijenite 0 i 1 svake cifre (010)2 je zamijenjen u (101)2 [2] Dodajte 1 (101)2 i (001)2 dobit üHWH 2 Rezultat

.DNRGRüLGRNRPSOHPHQWDELQDUQRJEURMD" Zamijeni 1 i 0 svake cifre i dodaj 1. 9MHåED Provjerite predstavljanje cijeloga broja kompjuterom Kada je cijeli broj predstavljen sa 4 bita, predstavi sljHGHüLEURMGHNDGQLPEURMHP (1) Pozitivni cijeli broj 0

011

(2) Negativni cijeli broj 1

110

43

Poglavlje 2. Predstavljanje informacija i kompjuter

O dgovor (  3RãWR MH SR]LWLYDQ EURM NRGQL GLR MH  L SRND]XMH SR]LWLYDQ EURM 'R QXPHULþNH YULMHGQRVWL VH dolazi kako je prikazano dole, î2î1î0=2+1=3 i prava vrijednost je 3.  3RãWRMHQHJDWLYDQEURMNRGQLGLRMHLSRND]XMHQHJDWLYDQEURM (1000)2-(110)2=(010)2 î2î1î0=2 1DNRQãWRVPRL]UDþXQDOL, stvarna vrijednost je -2. (1) Predstavljanje cijelog broja u kompjuteru je 16 bita, 32 bita itd.

3) ,]UDþXQDYDQMHNRULãWenjem komplementa broja Za ljude je lako razumljivo prikazivanje nHJDWLYQRJ EURMD NRULVWHüL NRG NDR ãWR MH -2", PHÿXWLP NUXJ operacija postaje komplikovan u samom kompjuteru. Pogledajmo primjer kada se operacija oduzimanje pretvara u VDELUDQMHNRULãWenjem komplementa broja.

9MHåED ,]UDþXQDYDQMHNRULãtenjem komplementa broja ,]UDþXQDMPR-2 koristeüLNRPSOHPHQWEURMDLL]UDþXQDMPo (111)2-(010)2. O dgovor 1 ,]UDþXQDYDQMHGHNDGQRJDEURMD -2 je 10-2=8 kada je prikazano komplementom broja. Onda, broju 7 dodamo komplement 8, rezultat se prikazuje kao: (7+8)-10=5 2 I]UDþXQDYDQMHELQDUQRJEURMD -(010)2 je (1000)2-(010)2=(110)2 kada je prikazano komplementom broja. Onda, dodamo (111)2 i komplement broja (110)2 rezultat se prikazuje kao: ((111)2+(110)2)-(1000)2=(1101)2-(1000)2=(101)2 9MHåED 3URQDÿLWHYULMHGQRVWLNada je cijeli broj prikazan sa 4 bita. (1) (2) 0

0

110

110

,]UDþXQDMWHVOjHGHüHGHNDGQHEURMHYHNRULVWHüLNRPSOHPHQWEURMD (1) 15-6 (2) 72-24 ,]UDþXQDMWHVOjHGHüHELQDUQHEURMHYHNRULVWHüLNRPSOHPHQWEURMD (1) (011)2-(001)2 (2) (111)2-(101)2

44

Poglavlje 2. Predstavljanje informacija i kompjuter

4) Predstavljanje realnih brojeva Realni broj prikazan na kompjuteru u pokretnom za rezu sastoji se iz tri dijela: kodnog dijela (dio za znak broja), eksponenta i v rijednosti mantise. Za 32-bitno predstavljanje broja (4 bytea), za kodni dio je rezervisan 1 bit, eksponent 8 bita, i vrijednost mantise 23 bita. Realni broj se SUHGVWDYOMD  GHFLPDOQRP WDþNRP SRVWDYOMHQRP QD SRþHWNX GLMHOD UH]HUYLVDQRJ za vrijednost mantise (Slika 3). Kodni dio

Eksponent

Vrijednost mantise

Slika 3. Predstavljanje realnih brojeva Ovdje je prikazan koncept decimalnog broja u pokretnom zarezu. Npr., EURM  PRåH ELWL SULND]DQ NDR î3, gdje je "0.123456" vrijednost mantise,"10" je baza, a"3" predstavlja vrijednost eksponenta. (Slika 4). Predstavljanje realnog broja u pokretnom zarezu; Ako je broj cifara vrijednosti mantise veliki, sve cifre ne mogu biti prikazane (Slika 5). Sa 32-bitnim realnim brojem, pouzdan broj cifara (broj vDåQLKFLIDUD MHRNRGRFLIUL RGSRþHWNDGHNDGQRJEURMDLYLãHFLIUL ne mRåHELWLSULND]DQR

123.456 i 0.123456x103 ima istu vrijednost vrijednost mantise

baza

eksponent

Slika 4. Prikaz pokretnog zareza (interni prikaz kompjutera)

2YDMGLRQLMHWDþQR prikazan.

Slika 5. %URM]QDþDMQLKFLIDUD   .DR ãWR MH SULND]DQR, pomjeranje decimalnog dijela realnoga broja zove se predstavljanje u pokretnom zarezu. (2) Ustvari, to je binarni broj.  3UHGVWDYOMDQMHUHDOQLK EURMHYDXUHJLVWUXRGüHOLMH-bitnom) je predstavljanje jednostruke WDþQRVWL D X UHJLVWUX RG  üHOLMH -ELWQRP  GYRVWUXNH WDþQRVWL 8 RYRP VOXþDMX UHJLVWURYDQMH broja u pokretnom zare]X VH YUãL X GYD UHJLVWUD 6DGUåDM SUYRJ UHJLVWUD RGJRYDUD MHGQRVWUXNRM WDþQRVWLDXGUXJRPUHJLVWUXVHQDOD]LSURGXåHQDPDQWLVD 9MHåED 3ULNDåLWH  X SRNUHWQRP ]DUH]X UHDOQRJ EURMD NRML LPD LVWL IRUPDW NDR ãWR MH prikazano na Slici 4. 45

Poglavlje 2. Predstavljanje informacija i kompjuter

5) Predstavljanje znakovnog podatka U dDQDãQMLP kompjuterima, DOIDQXPHULþNL ]QDFL L VLPEROL VH SUHGVWDYOMDMX ELQDUQRP ULMHþL GXåLQHELWDE\WH 'DNOHMHGQLPEDMWRPE\WH PRåHPRSUHGVWDYLWL 8=256 tipova znakova. Zna kovnih kodova LPD UD]OLþLWLK 3RVWRML shift JIS kod, JIS kod, EUC za japanski jezik i 8QLFRGH NRML RGJRYDUD ]QDNRYQLP VLVWHPLPD ãLURP VYLMHWD .RG QDV VH NRULVWL VWDQGDUG 8QLFRGH varijanta UTF-NRMDMHQDMSRJRGQLMD]DNRGLUDQMHSUHWHåQRODWLQLþQRJWHNVWD Npr., sa znakovnim kodom prikazanim u TDEHOLVYDNL]QDNVHSUHGVWDYOMDQDVOMHGHüLQDþLQ Broj "0" kao znak: (0011 0000)2 (30)16 Slovo "A": (0100 0001)2 (41)16 Slovo "a": (0110 0001)2 (61)16 K odovi za zapisivanje zna kova Osim brojeva, sva slova abecede (i velika i mala), interpunNFLMVNL ]QDNRYL SD þDN L ]QDN ]D razmak te znak za prelazak u novi red PRJXVH]DSLVDWLX]SRPRüL7RMH]DSUDYRLobavezno jer kompjuter pamti podatke samo u obliku 0 i 1. 'DQDVVH]DNRGLUDQMH]QDNRYDQDMþHãüHNRULVWLNRGSR]QDWSRVYRMRMNUDWLFL ASC I I þLWDMDVNL LQDþH NUDWLFD RG $PHULFDQ 6WDQGDUG &RGH IRU ,QIRUPDWLRQ ,QWHUFKDQJH  ,VSUYD MH WR ELR VWDQGDUG SAD-DDOLMHNDVQLMHXWYUÿHQLNDRPHÿXQDURGQLVWandard pod nazivom ISO-7. Broj ]QDþLGDVH]D kodiranje koristi 7 bitova, odnosno 1 bytHVWLPGDMHNUDMQMLOLMHYLELWVORERGDQ8ELWRYDPRJXüH je pohraniti 27 UD]OLþLWLK]QDNRYDãWRMHVDVYLPGRYROMQRGDVHSRKUDQHVYL]QDNRYLVWDVWDWXUH Kodove pojedinih znakova nalazimo u tabeli: bitovi b3 b2b1b0

Bitovi b6b5b4 000

001

010

011

100

101

110

111

0000 0001 0010 0011 0100 0101 0110 0111 1000 1001 1010 1011 1100 1101 1110 1111

NUL SOH STX ETX EOT ENQ ACK BEL BS HT LF VT FF CR SO SI

DLE DC1 DC2 DC3 DC4 NAK SYN ETB CAN EM SUB ESC FS GS RS US

SP ! " # $ % & ` ( ) * + , . /

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 : ; < = > ?

@ A B C D E F G H I J K L M N O

P Q R S T U V W X Y Z [ – ] ^ _

` a b c d e f g h i j k l m n o

p q r s t u v w x y z { | } ~ DEL

46

Poglavlje 2. Predstavljanje informacija i kompjuter

Kodove VPMHãWDPRSRãemi:

bitovi kolone tabele

bitovi reda tabele

b7 b6 b5 b4 b3 b2 b1 b0

bitovi ASCII znaka (2) U ASCII kodu (American Standard Code for Information Interchange) DOIDQXPHULþNL ]QDFL L simboli se predstavljaju binarnom rijeþi duåine 7 bita. Dakle moåemo predstaviti 27=128 tipova znakova (3) 2 bajta mogu predstavljati 216 (65536) tipova znakova. 9MHåED 3UHGVWDYLWHVYRMHLPHKHNVDGHNDGQLPEURMHPNRULVWHüL]QDNRYQLNRGL]WDEHOH 9MHåED]DNUDMGLMHOD 1 3URQDÿLWHEURMNRMLPRåHELWLSUHGVWDYOMen 4-ELWQLPR]QDþHQLPFLMHOLPEURMHP 2 3URQDÿLWH YULMHGQRVWL þLMH MH SUHGVWDYOMDQMH FLMHORJD EURMD -bitni cijeli broj predstavljen dekadnim brojem. (1) (2)

8 WDEHOL VX GDWD VORYD V RGJRYDUDMXüLP 8&6-2 kodom, UTF-8 zapisom i sa HTML oktalnim i decimalnim zapisom.

47

Poglavlje 2. Predstavljanje informacija i kompjuter

Dio 3.

Digitalni prikaz zvuka i slike

U 2. dijelu VPR QDXþLOL GD VH ELQDUQL EURM SULND]DQ SRPRüX  L  NRULVWL X kompjuteru za RSLVLYDQMH EURMþDQH YULMHGQRVWL L ]QDND U ovom dijelu nauþit üemo da se zvuk i slika mogu predstaviti binarnim brojem na isti naþin.

1. Predstavljanje zvuka 1) Od analognog do digitalnog =YXN PRåH ELWL SULND]DQ SRPRüX ELQDUQRJ EURMD 3URYMHULPR NDNR VH DQDORJQL SRGDFL pretvaraju u digitalne podatke uzimanjem uzoraka, kvantizacijom i kodiranjem kako je prikazano na Slici 1. i Slici 2. Analogni podaci

45"-6%1"7%&"#

Uzimanje uzoraka

Kodiranje

Digitalni podaci

Slika 1. Digitalizacija zvuka (1) A nalogni podaci Zvuk je analogni oblik talasa. Kada horizontalna i vertikalna osa predstavljaju vrijeme i amplitudu oblika talasa, analogni oblik talasa je kontinuirani kvantitet i za vrijeme i za amplitudu oblika talasa. (2) Uzimanje uzora ka 2JUDQLþDYDQMH REOLND WDODVD ]D RGUHÿHQR YULMHPH L njegovo prekidanje zove se uzimanje uzora ka, DWDþND NRMD VH L]GYRML ]RYH VH WDþND Xzor ka. Interval koji se posmatra zove se period uzor ka2EOLNWDODVDSRGVMHüDQDRULJLQDOQLDQDORJQLREOLNWDODVDNDGDMHSHULRGX]RUNDNUDüL (3) K vantizacija Isto tako oJUDQLþHQMHDPSOLWXGH oblika talasDXRGUHÿHQLPLQWHUYDOLPDLGROD]DN GRQXPHULþNH vrijednosti najbliåH YULMHGQRVWL WDþNL X]RUND se zove kvantizacija. Za kvantizaciju, oblik talasa SRGVMHüDQDRULJLQDOQLDQDORJQLREOLNWDODVDNDGDMH LQWHUYDONRML VHRGUHÿXMHNUDWDN1D6OLFL je REOLN WDODVD RJUDQLþHQ QD  QLYRD RG  GR  PHÿXWLP DNR VH RJUDQLþL QD  QLYRD RG  GR  NROLþLQD SRGDWDND NRML VH REUDÿXMX VH SRYHüDYD D JUHãNH VH VPDQMXMX 5D]OLND L]PHÿX RULJLQDOQH analogne vrijednosti pri kvantizaciji zove se NYDQWL]DFLMVNDJUHãND (4) K odiranje 0LMHQMDQMH QXPHULþNH YULMHGQRVWL GR NRMH VPR GRãOL X]LPDQMHP X]RUDND L NYDQWL]DFLMRP binarnim brojem zove se kodi ranje. Npr., kYDQWL]DFLMRP SUYD WDþND X]RUND SRVWDMH  D SXWHP kodiranja postaje 010 binarni broj. Amplituda

Amplituda

Vrijeme

7DþNDX]RUND

Vrijeme

48

Poglavlje 2. Predstavljanje informacija i kompjuter

Amplituda

Amplituda

Vrijeme

Vrijeme

Slika 2. Proces prebacivanja analognih podataka u digitalne podatke (primjer kvantizacije 3 bita) (1) Zove se AD pretvaranje (Analogna/Digitalna pretvaranje). Suprotno, pretvaranje digitalnih podataka u analogne podatke zove DA pretvaranje (Digitalna/Analogno Pretvaranje). (2) Ovo je vrijednosWRJUDQLþHQDRGUHÿHQLPLQWHUYDOLPD   $NR MH REOLN WDODVD RJUDQLþHQ QD  QLYRD WR MH -bitna kvantizacija, a na 16 nivoa 4-bitna kvantizacija.

2) Interval uzimanja uzoraka

Amplituda

Amplitude

Vrh

Amplituda

Razmislimo na koliko nivoa treba izdijeliti interval uzimanja uzoraka u sljedeüHP SULPMHUX Frekvencija je broj oscilacija za 1 sekundu. Npr., ako je frekvencija 50Hz, oblik talasa prikazan na VOLFL D  SRMDYOMXMH VH  SXWD X VHNXQGL 0HÿXWLP NDGD MH WDODV RG +] GLJLWDOL]RYDQ L DNR MH frekvencija uzorka koja pokazuje broj uzetiKX]RUDND]D MHGQXVHNXQGX+]VDPRVHQDMYLãLGLR WDODVDPRåHX]HWLNDRX]RUDN6lika 3(b)). Zbog toga, da bismo uzeli uzorak dna, bar dva puta, neophodno je uzeti uzorak 100 puta (uzeta frekvencija 100+] LOLYLãH]DMHGQXVHNXQGX6lika 3(c)).

Vrijeme

Frekvencija

(a) Talas

Frekvencija uzorka

(b) Uzimanje uzorka od 50Hz

Frekvencija uzorka

(c) Uzimanje uzorka od 100Hz

Slika 3. Efekt intervala uzimanja uzoraka

9MHåED .DGDGLJLWDOL]XMHWH]YXNVYHãWRPRUDWHXUDGLWLMHVWHX]HWLX]RUDNRG>N+]@LOLYLãHSRVekundi. 5D]PLVOLWH]DãWRMHWRWDNR >6DYMHW@=QDPRGDMHJRUQMDJUDQLFDIUHNYHQFLMHNRMXþRYMHNPRåHþXWL>N+]@

49

Poglavlje 2. Predstavljanje informacija i kompjuter

2. Predstavljanje slike 1.

Slika u boji

.RGGDQDãQMLKkompjutera slike u boji su prikazane kombinacijom nijansi tri osnovne boje, R (red-crvena), G (green-zelena) i B (blue-SODYD  0LMHãDQMH WLK ERMD SRYHüDYD VYMHWORVW L ERMD VH SULEOLåDYDELMHORM2YRVH]RYHGRGDWQRPLMHãDQMHERMD. Kada je svaka od R, G, B predstavljena sa 8 bita, prikaz 2 8î8î8 îî256 = 16777216 boja je omRJXüHQ (Slika 4). Ovo MH GRYROMDQ EURM ERMD NRML þRYMHN PRåH SUHSR]QDWL, True color (24-ELWQD ERMD  L SRJRGQD MH ]D SULND] IRWRJUDILMH LOL GUXJH VOLNH þLML MH EURM ERMD YHOLN D ERMH VX VORåHQH6OLNDSULND]XMHGLMDJUDPUDVWDYOMHQQDQLMDQVHWULRVQRYQH boje.

8 bita x3 Slika u boji

Slika 4. Informacija o slici

Lijeva slika je slika rastavljena na nijanse tri primarne boje. Iznad je prikazan dio oblaka crvenih elemenata kada je svaka RGB kvantizovana na 256 nivoa.

Slika 5. Tri osnovne boje slike u boji 6 GUXJH VWUDQH NRG ãWDPSDþD X ERML ERMH VX SULND]DQH NRPELQRYDQMHP nijansi boja tri osnovne boje , C (cyanogen), M (magHQWD L%@ NROLþLQD SRGDWDND -ELWQH VOLNH X ERML þLMD MH UH]ROXFLMD î WDþDND" $NR napravite pokretnu sliku koja prikazuje ovu sliku kao nepokretQX  VOLþLFD SR MHGQRP PLQXWX pri brzini slike od 30 ISVNROLNDMHNROLþLQDSRGDWDND>0%@" R

G B

8x3 bita 320 taþDND

240 bita

1 sekunda 30 slika

52

Poglavlje 2. Predstavljanje informacija i kompjuter

O dgovor 3RãWRMHVOLNDXERMLVYDNLSLNVHOLPD ELWD>%@ NROLþLQX podataka WDNRGDMHNROLþLQDSRGDWDND îî >%@ .ROLþLQD SRGDWDND  VOLþLFH QHSRNUHWQH VOLNH MH  >%@ NROLþLQD SRGDWDND  RNYLUD MH î  >%@ 3RãWR  VHNXQGD þLQH MHGDQ PLQXW NROLþLQD SRGDWDND je î >%@ 8VOXþDMX>0%@ 2 >%@ >%@NROLþLQDSRGDWDNDMHRNR>0%@ .ROLþLQDSRGDWDNDSRNUHWQHVOLNHMHYUORYHOLNDWDNRGDVHNRULVWLWHKQRORJLMDVDåLPDQMDda bi VH VPDQMLOD YHOLþLQD SRGDWDND SUDWHüL RGUHÿHQD SUDYLOD 2EQDYOMDQMH VDåHWLK podataka zove se ekstenzija (dekomp resija, rekonst rukcija, ekspanzija 3RGDFLVHPRåGDQHüHYUDWLWLXRULJLQDOQL ]DSLVãWRüH]DYLVLWLRGPHWRGHVDåLPDQMDPHÿXWLPSRGDFLVHPRJXSURãLULWLQDQLYRNRMLQLMHWROLNR ORãXRGQRVXQDRULJLQDOQHSRGDWNH (1) 6DåLPDQMH NRMLP VH VDåHWL SRGDFL PRJX REQRYLWL X SRWSXQRVWL NDR RULJLQDOQL SRGDFL ]RYH VH VDåLPDQMH EH] JXELWDND D VDåLPDQMH NRMLP VH SRGDFL QH PRJX X SRWSXQRVWL REnoviti zove se VDåLPDQMHVJXELcima.   =D VDåLPDQMH VOLNH X ERML -3(* -RLQW 3KRWRJUDSKLF ([SHUWV *URXS  NRULVWL VH PHÿXQDURGQD standardna metoda kodiranja nepokretne slike u boji. Formati datoteka i njihovi nastavci 3RVWRMH IRUPDWL GDWRWHND SULVXWQL X DSOLNDWLYQLP SURJUDPLPD L UD]OLþLWL IRUPDWL NRMH PRJX REUDÿLYDWLPQRJLSURJUDPL FormaWGDWRWHNHVHXRSüeno identifikuje nizom znakova koji su dodati na kraju imena datoteke. Format datoteke Prisutna aplikacija

Nastavak imena datoteke doc, xls, jtd, pdf etc. Tekst txt, csv, htm etc. Slika bmp, jpg*, gif*, png* etc. Zvuk wav, mid, wma*, mp3* etc. Film avi, wmv*, mpg* etc.

Amplituda

9MHåED]DNUDMGLMHOD 1. Poslije izvedene 4-bit-ne kvantizacije ]D WDþNH X]RUND ]YXND $ GR , provedimo kodiranje. 0HÿXWLPYHUWLNDOQDRVDELWUHEDODLPDWLYULMHGQRVWXNRUDFLPD

Vrijeme

2. Kvalitet zvuka CD-a ima frekvenciju uzorka 44100 [Hz], broj kvantizacije je 16 bita, i stereo (2 NDQDOD  ,]UDþXQDMPR NROLND MH >.%@ NROLþLQD podataka za 1 sekundu kada se provede digitalno snimanje sa ovim kvalitetom zvuka.

53

Poglavlje 2. Predstavljanje informacija i kompjuter

Dio 4. Kompjuterski sistem 8RYRPGLMHOXXþLPRRORJLþNLPRSHUDFLMDPDXkompjuteru, osnovama funkcionisanja kompjutera i operacijama koje se izvode u kompjuteru.

1.

/RJLþNDRSHUDFLMD 1) âWDMHORJLþNDRSHUDFLMD"

1HND L]UDþXQDYDQMD REUDÿHQD kompjuterom zovu se ORJLþNH RSHUDFLMH 2VQRYQH ORJLþNH operacije su: I operacija (A N D), I L I operacija (O R) i negacija (N O T/N E  2EMDVQLPR ORJLþNH RSHUDFLMH SRPRüX VOMHGHüHJ SULPMHUD 3LWDMWH JUXSX RG þHWLUL RVQRYFD L þHWLUL VUHGQMRãNROFD GYD pitanja: 'DOLVLVUHGQMRãNRODF"L'DOLVLGMHþDN"

'MHþDN 'MHYRMþLFD 6UHGQMRãNRODF

'MHþDN

'MHYRMþLFD Osnovci

;MHRGJRYRUQDSLWDQMH'DOLVLVUHGQMRãNRODF"D ýLWDQMHLQVWUXNFLMH "

Adresa ýLWDQMH

ýLWDQMHLQVWUXNFLMH " " + sabiranje 3URJUDPVNLEURMDþ

ýLWDQMH

,]YUãavanje instrukcije

Sabiranje

Instrukcija

Spremanje

=DYUãHWDN ýLWDQMH Podatak Registar

 ,QVWUXNFLMD VSUHPL QD DGUHVL  MH SURþLWDQD LREUDÿHQD 6DGUåDM UHJLVWUD &  MH VPMHãWHQ QD DGUHVL  JODYQRJ PHPRULMVNRJ XUHÿDMD 3RGDWDN QD RYoj adresi je rezultat operacije. Programski EURMDþMHSRVWDYOMHQQDDGUHVX

60

Poglavlje 2. Predstavljanje informacija i kompjuter

< Glavna memorijska oprema> ýLWDQMHLQVWUXNFLMH "

Adresa þLWDQMH

ýLWDQMHLQVWUXNFLMH " ýXYDQMH

þLWDQMH

Slanje na adresu12

"

Sabiranje

Instrukcija

ýXYDQMH

3URJUDPVNLEURMDþ

Kraj

,]YUåDYDQMH ?@5D]PDWUDVHPHWRGDUMHãDYDQMDSUREOHPD [3] Razmatra se konkretna metoda obrade. [4] Procedura (program) itd., se kreira na oVQRYXUMHãHQMD >@3URFHGXUDVHL]YUãDYDLGROD]LVHGRUMHãHQMDSUREOHPD Metod obrade u koraku [2] i [3] zove se algoritam D JUDILþNL ]DSLV DOJRULWPD ]RYHPR algoritamska shema ili dijagram toka (eng. flowchart). Definicija algoritma Algoritam je kRQDþDQ QL]NRUDNDNRML MDVQR LRGUHÿHQRYRGHNDUMHãHQMXQHNRJSUREOHPDXNROLNR UMHãHQMH SRVWRML RGQRVQRGDMXRGJRYRUGDSUREOHPQHPDUMHãHQMDDNRUMHãHQMHQHSRVWRML  3ULPMHU6DVWDYLWHSURFHGXUXL]ERUDSUHGVWDYQLNDRGMHOMHQMD]D6DYMHWXþHQLND NoYR SROXJRGLãWH MH WHN SRþHOR L PRUDWH L]DEUDWL SUHGVWDYQLND RGMHOMHQMD ]D 6DYMHW XþHQLND 2GOXþHQRMHGDVYDNLXþHQLNRGMHOMHQMDQDSLãHLPHMHGQRJLOLGYDNDQGLGDWD.DGDMHEURMXþHQLNDX RGMHOMHQMX QHSDUDQ QHPRJXüH MH GD GYD XþHQLND LPDMX LVWL EURM JODVova. Razmislite o proceduri JODVDQMD]DL]ERUSUHGVWDYQLNDRGMHOMHQMD]D6DYMHWXþHQLNDLSUHGVWDYLWHMHGLMDJUDPRPWRND

Procedu ra 1. Tekstualni opis algoritma 3URFHGXUD VDGUåL VOMHGHüH NRUDNH RWYRULWH JODVDþNX NXWLMX L]EURMite glasove za svakog kDQGLGDWDLXSRUHGLWHEURMJODVRYDGRNRMLKVWHGRãOL 'HWDOMQLMHREMDãQMHQLNRUDFL  ³2WYRULWHJODVDþNXNXWLMX´2WYRULWHJODVDþNXNXWLMXJGMHVXJODVDþNLOLVWLüL  ³,]EURMLWHJODVRYH´Izbrojite glasove dobijene za svakog kandidata.  ³8SRUHGLte bURMJODVRYD´8SRUHGLWHEURMJODVRYDGRNRMLKVWHGRãOLLL]DEHULWHNDQGLGDWDNRMLMH GRELRQDMYLãHJODVRYD Procedu ra 2. 2SLVSRPRüXGLMDJUDPDWRNDDOJRULWDPVNHsheme) 3URFHGXUD VH RSLVXMH GLMDJUDPRP WRND NDR ãWR MH SULND]DQR QD SOLFL  *UDILþNL VLmboli algoritamskih koraka prikazani su u Tabeli 1. 62

Poglavlje 32EUDGDLQIRUPDFLMDNRULãWHQMHPkompjutera

3RþHWDN

,]YDGLWHJODVDþNHOLVWLüH

NE

Da li je registrovan A

DA Dodajte 1 glas za A

Da li je dobijeni broj JODVRYDYHüLRG%

Dodajte 1 glas za B

NE

DA 2GDEHULWH$NDRþODQD6DYMHWDXþHQLND

2GDEHULWH%NDRþODQD6DYMHWDXþHQLND

Kraj

Slika 1.

63

Poglavlje 32EUDGDLQIRUPDFLMDNRULãWHQMHPkompjutera

*UDILþNLVLPERO

=QDþHQMH Upravljanje L]YUãDYDQMHP

"

Obrada podataka

"

Ispitivanje uvjeta "

8QRãHQMHSRGDWDND

"

Izdavanje podataka

7DEHOD*UDILþNLVLPEROLDOJRULWDPVNLKNRUDND

Napomena Tekstualni zapis algoritma (procedura 1) koji smo naveli ima izvjesne nedostatke. Prije svega, WHNVW PRåH ELWL QHMDVQR IRUPXOLVDQ L QHSUHJOHGDQ VD JOHGLãWD XYLGD X YUVWX DOJRULWDPVNLK koraka i strukturu algoritma. Pod strukturom algoritama podrazumijevamo redoslijed pojedinih vrsta DOJRULWDPVNLKNRUDNDXDOJRULWPX9UVWDDOJRULWDPVNRJNRUDNDMHNDUDNWHUDNFLMHNRMDVHL]YUãDYDX algoritamskom koraku. Da bi se osigurao pregledan zapis tRND DOJRULWPD X NRPH üH VH MDVQR XRþDYDWLYUVWHDOJRULWDPVNLKNRUDNDLVWUXNWXUDDOJRULWPDNRULVWLt üHVHJUDILþNL]DSLVL Zadata k 1. 1DSLãLWH DOJRULWDPVNX VKemu tako da primjeru 1. dodate proces koji dozvoljava postojanje QHYDåHüLKOLVWLüD

64

Poglavlje 32EUDGDLQIRUPDFLMDNRULãWHQMHPkompjutera

2.

Osnovna struktura algoritma 1) Algoritam

3ULPMHUSRND]XMHSURFHGXUXL]ERUDþODQD6DYMHWDXþHQLNDNRULVWHüLVLPEROHGLMDJUDPDWRND kao ãWR VX REUDGD L SURFMHQD 8RSüeno, algoritmom se mogu predstaviti tri osnovne strukture: linijska struktura, razgranaWDVWUXNWXUDLFLNOLþQDVWUXNWXUDNDRãWRMHSULND]DQRQDVOLNDPDRGGR .RPELQRYDQMHPRYLKHOHPHQWDUQLKDOJRULWDPVNLKVWUXNWXUDREUD]XMXVHVORåHQLDOJRULWPL Predstavimo primjerima tri osnovne strukture algoritma. 1.

L inijska stru ktura

Struktura kod koje se, SUL MHGQRP L]YUãDYDQMX DOJRULWPD, svaka naredba L]YUãDYD WDþQR jedanput naziva se linijska struktura. Na Slici 1. QDUHGED  L QDUHGED  VX L]YUãHQH ]DGDWLP redosliMHGRPLL]YUãLOHVXVHWDþQRMHGDQSXW

Naredba 1

Naredba 1 je izvrãena

Naredba 2

1DUHGEDMHL]YUãHQD

Slika 1. Linijska struktura 2.

Razgranata stru ktura Ovo je struktura u kojoj se redoslijed obrade mijenja u zavisnosti od uvjeta. Na Slici 2. naredba  VH L]YUãDYD DNR MH uvjet WDþDQ 'D  D QDUHGED  VH L]YUãDYD DNR MH uvjet QHWDþDQ 1H  3RVOLMH L]YUãDYDQMDQDUHGEHLOLQDUHGEHQDVWDYOMDVHVDL]YUãDYDQMHPVOjHGHüHJQL]DQDUHGEL

Uvjet

Ne

Ako je uvjet ispunjen L]YUãDYDVHQDUHGED a ako uvjet nije ispunjen L]YUãDYDVHQDUHGED

Da " " Naredba 1

Naredba 2

Slika 2. Razgranata struktura

65

Poglavlje 32EUDGDLQIRUPDFLMDNRULãWHQMHPkompjutera

3.

&LNOLþQDVWUXNWXUD (Petlja)

U svDNRGQHYQRPåLYRWXþHVWRVHSRMDYHLGRJDÿDMLSRQDYOMDMX1LMHWHãNRSUHWSRVWDYLWLGDELL u algoritmima bilo pogodno da se izvjestan broj algoritamskih koraka ponavlja. Ovakav dio DOJRULWPDNRMLVH PRåHYLãHSXWDSRQDYOMDWLREUD]XMHFLNOLþQXVWUXNWXUX8 zavisnosti od izlaznog kriterijDFLNOXVLVHGLMHOHQDEURMDþNHFLNOXVHLFLNOXVHVDXvjetima. %URMDþNLFLNOXV je ciklus u kome je broj ponavljanja kriterij za izlazak iz njega. .RULãWHQMH EURMDþNLKFLNOXVDSUHWSRVWDYOMDGD PL]QDPRNROLNRSXWDåHOLPRGD se ponovi dio tijela FLNOXVD0HÿXWLPQHNDGDQLMHMDVQRNROLNRüHSXWDGDVHL]YUãLFLNOXV2YXPRJXüQRVWSUXåDuvjetni ciklus. .

Ne

Uvjet i=1,n

naredba

Da

Tijelo ciklusa

"

" "

Tijelo ciklusa Ne

Uvjet Da

%URMDþNLFLNOXV)RU        8YMHWQi ciklus While

Uvjetni ciklus Repeat

3URJUDPL X VHEL VDGUåH podatke. Podatak je objekW REUDGH D SURJUDP GHILQLãH QDþLQ REUDGH podataka. Svi podaci sa kojima program radi moraju se nalaziti u operativnoj memoriji. Mjesto u operativnoj memoriji u kome se nalazi jedan podatak zovemo lokacija. Identifikator lokacije u SURJUDPX ]RYH VH SURPMHQOMLYD 9ULMHGQRVW NRMX GRELMD SURPMHQOMLYD ]RYH VH WHNXüD YULMHGQRVW -HGQD RG RVQRYQLK QDUHGEL REUDGH SRGDWDND MH QDUHGED GRGMHOH 1DUHGED GRGMHOH VH R]QDþDYa znakom jedanakosti (=). Npr., nDUHGEDSRYHüDYDQMDYULMHGQRVWLSURPMHQOMLYH[]DMHGDQR]QDþDYDVH sa x = x＋1. Promjenljivoj x se dodaje broj 1 (desna strana) i taj zbir se dodjeljuje promjenljivoj x (lijeva strana).

2) Primjeri jednostavnih algoritama Pokazat üHPR SULPMHUH MHGQRVWDYQLK DOJRULWDPD WUL RVQRYQH VWUXNWXUH: linijske strukture, UD]JUDQDWHVWUXNWXUHLFLNOLþQHVWUXNWXUH Primjer 2. L inijska stru ktura 1DSLãLWHDOJRULWDPVNXshHPXLWHNVWXDOQRRSLãLWHDOJRULWDP]DXQRVEURMHYDXSURPMHQOMLYX a, 5 u promjenljivu b LL]UDþXQDWL]ELUa+b dodijelite promjenljivoj c.

66

Poglavlje 32EUDGDLQIRUPDFLMDNRULãWHQMHPkompjutera

Procedu ra 1. Tekstualni opis algoritma (1) Unesite vrijednosti promjenljive a i promjenljive b. (2) Saberite vrijednosti promjenljive a i promjenljive b, i dodijelite je promjenljivoj c.  3ULNDåLWHYULMHGQRVWSURPMHQOMLYHFQDHNUDQX

Obrada 1

Slika 4. Promjenljiva i podaci 2. Jednostavno opisana procedura (1) Unesite a, b (2) c = a+b  3ULNDåLWHF 3RþHWDN

a,b

c=a+b

c

Kraj

Za primjer programa na SOLFLNRULãWHQ MHSURJUDPVNL MH]LNNRML MHVH QDOD]LXSURJUDPX]D rad sa radnim tabelama. NumHULþND YULMHGQRVW  X üHOLML %  MH GRGijeljena promjenljivoj a, QXPHULþNDYULMHGQRVWXüHOLML% MHGRGijeljena promjenljivoj b3URPMHQOMLYD³F´VDGUåLUH]XOWDW L]UDþXQDWRJ]ELUDDELWDQXPHULþNDYULMHGQRVWMHGRGiMHOMHQMDüHOLML% 

67

Poglavlje 32EUDGDLQIRUPDFLMDNRULãWHQMHPkompjutera

Cells (1,2) predstavlja üHOLMX%. Cells(1,2).Value predstavlja YULMHGQRVWüHOLMH%.

Slika 5. 3ULPMHUSURJUDPDLUH]XOWDWDL]YUãHQMD (1)

ZQDNMHGQDNRVWL³ ³JRYRULGDMHUH]XOWDWVGHVQHVWUDQHGRGijeljen promjenljivoj s lijeve strane

Zadata k 2. 1DSLãLWHDOJRULWDPVNX shemu i tHNVWXDOQRRSLãLWHDOJRULWDP L]UDþXQDYDQMDUD]OLNH LSURL]YRGDGYLMH YULMHGQRVWLNRULVWHüLSURPMHQOMLYHXSULPMHUX Primjer 3. Razgranata stru ktura 1HND MH XOD]QL SRGDWDN EURM ERGRYD RVYRMHQLK QD ãNROVNRP WDNPLþHQMX L] LQIRUPDWLNH 1DSLãLWH DOJRULWDPVku shHPX L WHNVWXDOQR RSLãLWH DOJRULWDP GRGMHOMXMXüLSURPMHQOMLYRM*YULMHGQRVWNDGDMHRVYRMHQLEURMERGRYDLOL YLãH LGRGMHOMXMXüLSURPMHQOMLYRM* YULMHGQRVWNDGD MHUH]XOWDW PDQMLRG bodova.

Procedu ra 1. Tekstualni opis algoritma : (1) Vrijednost broja bodova je unesena u promjenljivu tokuten.  $NRMHYULMHGQRVWSURPMHQOMLYHWRNXWHQERGRYDLOLYLãH. (3) Promjenljivoj G se dodjeljuje vrijednost 1. (4) Ako je vrijednost promjenljive tokuten manji od 50 bodova. (5) Promjenljivoj G se dodjeljuje vrijednost 0. (6) Prikazuje se vrijednost promjenljive G. Jednostavno opisana procedura (1) Vrijednost za promjenljivu tokuten se unosi (2) Ako je tokuten t 50 (3) G = 1 (4) Ako nije (5) G = 0 (6) G je prikazan 68

Poglavlje 32EUDGDLQIRUPDFLMDNRULãWHQMHPkompjutera

3RþHWDN

tokuten

tokuten t50

Ne

Da

G=1

G=0

" G

Kraj

Slika 6. 3ULPMHUSURJUDPDLUH]XOWDWDL]YUãHQMD

=DGDFL]DVDPRVWDODQUDGXþHQLND 1. Napiãite algoritamsku shemu i WHNVWXDOQR RSLãLWH DOJRULWDP L]UDþXQDYDQMD IXQNFLMH GDWH formulama

2

; br_bodova  30 """"""""" ; 30d@A" br_bodova  50

3

; br_bodova t 50

1

G=

2. 1DSLãLWHDOJRULWDPVNXVKemu dodavanja procesa neprikaziYDQMDYULMHGQRVWLL]DYUãLWHRSHUDFLMX kada se -1 unese za primjer 3.

69

Poglavlje 32EUDGDLQIRUPDFLMDNRULãWHQMHPkompjutera

Primjer 4. &LNOLþQDVWUXNWXUD (Petlja) Napisati algoritamsku shemu kojom se promjenljivoj x dodjeljuju vrijednosti od 1 do 10. Vrijednosti promjenljive x potrebno je i RGãWDPSDWL

3RþHWDN

X = 1,10

X

Kraj

Slika 7. 3ULPMHUSURJUDPDLUMHãHQMD

=DGDFL]DVDPRVWDODQUDGXþHQLND 1. Napisati algoritamsku shHPXNRMRPVHSURPMHQOMLYRM[GRGMHOMXMXYULMHGQRVWL« Vrijednosti promjenOMLYH[SRWUHEQRMHLRGãWDPSDWL 2. Napisati algoritamsku shHPX]DãWDPSDQMHYULMHGQRVWLSURPMHQOMLYH[GRGMHOMXMXüLMRMYULMHGQRVWL od 1 do n.

70

Poglavlje 32EUDGDLQIRUPDFLMDNRULãWHQMHPkompjutera

3. 3UHWUDåLYDQMHLVRUWLUDQMH ýHVWRVPRXVLWXDFLMLGDXVYDNRGQHYQRPåLYRWXSUHWUDåXMHPRLVRUWLUDPRpodatke, npr., kada WUDåLPR ULMHþ X bosansko-HQJOHVNRP ULMHþQLNX SRGDFL VX VRUWLUDQL SR Dbecednom redu). Ovdje XþLPRPHWRGXSUHWUDåLYDQMa i metodu sortiranja podataka.

1) 6HULMVNRSUHWUDåLYDQMHLELQDUQRSUHWUDåLYDQMH 1.

6HULMVNRSUHWUDåLYDQMH 1DODåHQMH RGUHÿHQLK SRGDWDND L] SRGDWDND VPMHãWHQLK X niz (ar ray) ili tabelu zove se SUHWUDåLYDQMH. Najjednostavniji algoritam pretraåivanja je serijsko pret raåivanje traåenja podataka od poþetka tabele jedan po jedan. (1) Ako je promjenljiva jedan elemenat, onGDMHQL]JUXSDHOHPHQDWD7R]QDþLGDVHJUXSDLVWRJWLSD podataka zove niz.   =D VHULMVNR SUHWUDåLYDQMH SRGDFL QH PRUDMX XYLMHN ELWL SRUHGDQL RG PDQMHJ SUHPD YHüHP L REUQXWR'DNOHQL]QHPRUDELWLXUDVWXüHPLOLRSDGDMXüHPSRUHWNX Primjer 5. A lgRULWDPVHULMVNRJSUHWUDåLYDQMD 3URQDÿLPRVHULMVNLPSUHWUDåLYDQMHPEURMXQL]XRGFLMHOLKEURMHYD Procedura 1. 7UDåLWHSRGDWDNRGSRþHWNDWMRGSUYRJHOHPHQWD niza a (1) redom. (1) Uporedite vrijednost elementa a(1) sa YULMHGQRãüX  3RãWR VX YULMHGQRVWL UD]OLþLWH SUHÿLWHQDVOMHGHüLNRUDN (2) Uporedite vrijednost drugog elementa a(2) sa YULMHGQRãüX  3RãWR VX YULMHGQRVWL UD]OLþLWH SUHÿLWHQDVOMHGHüLNRUDN   1D SR]LFLML WUHüHJ HOHPHQWD D  YULMHGQRVW SRVWDMHMHGQDNDWUDåHQRPSRGDWNX 7UDåHQL SRGDWDN  MH SURQDÿHQ SRVOLMH  SRUHÿHQMD .DGD VH WUDåHQL SRGDWDN SURQDÿH SULNDåH VH L petlja SURQDODåHQMDMH]DYUãHQD 3RþHWDN

"

Procedu ra 2.

i = 1,7

O pis algoritma i algoritamska shema

(1) Unosimo elemente niza a(i) (2) i dobijamo vrijednosti od 1 do 7. (3) Ako je a(i) = 36,  ³3URQDÿHQ´MHSULND]DQRLRSHUDFLMDMH]DYUãHQD. (5) Izlazimo iz ciklusa. (6) Ako nije, YUDüDPRVHQDSRþHWDNFLNOXVD.

"

a(i)

i = 1,7

" "

a(i) = 36

71

"

Ne

"

"

37"

Kraj

Ä3URQDÿHQ³

Poglavlje 32EUDGDLQIRUPDFLMDNRULãWHQMHPkompjutera

2.

%LQDUQRSUHWUDåLYDQMH Kada postoji mnogo podataka koML VH WUDåH VHULMVNR SUHWUDåLYDQMH QLMH HILNDVQR .DR posljedica toga koristi se ELQDUQRSUHWUDåLYDQMH XNRPHVHSULPMHQMXMHPHWRGDWUDåHQMDRGUHÿHQRJ SRGDWNDGLMHOHüLLQWHUYDOQDSROD =D ELQDUQR SUHWUDåLYDQMH podaci se moraju poredati od manjeg prema YHüHP LOL REUQXWR WM PRUDMXVHVRUWLUDWLXUDVWXüLLOLRSDGDMXüLQL] Primjer 6. $OJRULWDPELQDUQRJSUHWUDåLYDQMD 3URQDÿLWHEURMXQL]X RGFLMHOLKEURMHYDLVWLKNDRXSULPMHUXELQDUQLPSUHWUDåLYDQMHP Procedura 1. 1. ,]UDþXQDMWHVUHGQML þODQLVPDQMLWHLQWHUYDOSUHWUDåLYDQMD (1)Saberite indeks prvog i posljednjeg þlana niza i podjelite sa brojem 2. Na taj naþin dobijate poziciju i vrijednost srednjeg þlana. Dakle (1＋ · SRGDWDNYULMHGQRVWHOHPHQWDD MH VUHGQMLþODQ (2) "QLMHWUDåHQDYULMHGQRVW3RãWRMHPDQMLRGEURMDSRVWRMLQDOLMHYRMSRORYLQL

2. 6DGDMHYULMHGQRVWD JRUQMDJUDQLFDLVXåHQMHLQWHUYDOSUHWUDåLYDQMD  3RãWRWUDåHQLSRGDWDNSRVWRMLXOLMHYRMSRORYLQLSRQRYLt üHPRSRVWXSDN6DEHUite indeks prvog i WUHüHJþODQDQL]DLSRGMHOLWHVDEURMHP'DNOH＋ · SRGDWDN³YULMHGQRVWHOHPHQWDD  MHVUHGQMLþODQ  QLMHWUDåHQDYULMHGQRVW3RãWRMHYHüLRGEURMDSRVWRMLQDGHVQRMSRORYLQL

3. Sada je vrijednost a(2) GRQMDJUDQLFDLVXåHQMHLQWHUYDOSUHWUDåLYDQMD  3RãWRWUDåHQLSRGDWDNSRVWRMLQDGHVQRMSRORYLQLSRQRYLt üHPRSRVWXSDN6DEHULWHLQGHNVWUHüHJL WUHüHJ þODQD QL]D L SRGMHOLWH VD EURMHP  Dakle (3＋ ·   L SRGDWDN  YULMHGQRVW HOHPHQWD   a  MHGQDNMHWUDåHQRPSRGDWNX

7UDåHQLSRGDWDNMHSURQDÿHQSRVOLMHWULSRUHÿHQMD

72

Poglavlje 32EUDGDLQIRUPDFLMDNRULãWHQMHPkompjutera

Procedu ra 2.

A lgoritam i dijagram toka. 3RþHWDN

" i = 1,7

" "

a(i)

i = 1, j = 7

idj Da

m = (i+j) / 2 Da

a(m) = 36 Ne Ne

"

a(m) ! 36 Da

i=m+1

j=m-1

Ä3URQDÿHQ³

Kraj

L«,QGHNVGRQMHJUDQLFH M«,QGHNVJRUQMHJUDQLFH P«,QGHNVVUHGQMHYULMHGQRVWL (1) Promjenljivoj i se dodjeljuje vrijednost 1, a promjenljivoj j vrijednost 7 (2) Ponavljajte niz sljHGHüLKRSHUDFLMDVYHGRNMHi jednako ili manje od j (3) m = (i＋M ·  $NRMHDP WUDåHQDYULMHGQRVWMHSURQDÿHQD "Postojanje" je prikazano i opeUDFLMDMH]DYUãHQD  $NRQLMHDP LVSLWXMHVHWDþQRVWVOjHGHüHJXvjeta: da li je a(m) !36 ako jeste promjenljivoj j dodjeljujemo vrijednost m-1 tj. j = m-1 (6) U suprotnom promjenljivoj i dodjeljujemo vrijednost m+1 tj. i = m＋1  9UDüDPRVH na korak (2)   $NR LQGHNV VUHGQMHJ þODQD QL]D QLMH FLMHOL EURM RGVLMHFLWH GHFLPDOQL GLR EURMD L GRELMDWH FLMHOL EURM $NR LPDWH QL] VD SDUQLP EURMHP þODQRYD, npr.,  þODQRYD LPDt üHWH VOjHGHüX VLWXDFLMX (1+8)y 'DNOHLQGHNVVUHGQMHJþODQDELt üH broj 4. 73

Poglavlje 32EUDGDLQIRUPDFLMDNRULãWHQMHPkompjutera

6WUXNWXUDSRGDWDNDNRMDVHNRULVWL]DSUHWUDåLYDQMHLVRUWLUDQMH- ar ray (niz) 1L]MHVWUXNWXUDSRGDWDNDNRMDPRåHGDVDGUåLYLãHRGMHGQHSURPMHQOMLYHLVWRJWLSD8RSüeno RYD PHWRGD VH NRULVWL ]D REUDGX YHOLNH NROLþLQH SRGDWDND LOL LãþLWDYDQMD YLãH RG MHGQRJ SRGDWND X serijama. Ideja je da se sve promjenljive, kada ih je mnogo, nazovu istim imenom. Npr. a, a PHÿXVREQRGDVHUD]OLNXMXSRPMHVWXXQL]XNRMHVHRGUHÿXMHLQGHNVRP Kod jednodimenzionalnog niza podaci se predstavljaju kao a (1), a (2  « a (n), gdje a R]QDþDYD LPH QL]D Q R]QDþDYD EURM HOHPHQDWD QL]D L    « QR]QDþDYDMX YULMHGQRVWL LQGHNVD niza. Dvodimenzionalni niz od 3 vrste i 2 kolone predstavlja se kao b (1, 1), b (1, 2), b  «b (3, 2). Na osnovu vrijednosti indeksa niza PRJXüHMHSURQDüLHOHPHQDWXQL]X2YDRVRELQDQL]DþLQL SURFHVSUHWUDåLYDQMDLVRUWLUDQMDHILNDVQLP

'YRGLPHQ]LRQDOQLQL]RGYUVWHîNRORQH

2) Sortiranje metodom razmjene 1DMþHãüHNRULãWHQDPHWRGDVRUWLUDQMDQL]RYDMH metoda razmjene. U metodi razmjene porede VH VXVMHGQL HOHPHQWL QL]D L DNR VX QHSUDYLOQR XUHÿHQL UD]PMHQMXMX PMHVWD 3RVOLMH SRUHÿHQMD VYLK SDURYDVXVMHGQLKHOHPHQDWDQDMYHüLüHVHQDüLQDNUDMXQL]D3RVWXSDNVHSRQDYOMDGDELVHQDVYRMH PMHVWRGRYHRQDMYHüLHOHPHQWXpreostalom nesortiranom dijelu niza. (1) Za algoritam sortiranja, osim metode razmjene, postoje i metoda izbora, metoda unosa i brzog sortiranja. Primjer 7. A lgoritam metode razmjene Neka je dat niz od 4 cijela broja "24, 17, 16, 18". Metodom razmjene sortirajte ove podatke u UDVWXüLSRUHGDN

Procedu ra 1 1. 3RVWDYLQDMYHüLSRGDWDN]DSRVOHGQMLþODQQL]D (1) a (1)>a (2) -> izmijenjeno (2) a (2)>a (3) -> izmijenjeno (3) a (3)>a (4) -> izmijenjeno  1DMYHüDYULMHGQRVWMHSRVWDYOMHQDXD

74

Poglavlje 32EUDGDLQIRUPDFLMDNRULãWHQMHPkompjutera

2. 7UDåLWHGUXJLSRUHGXQDMYHüLSRGDWDN (1) a (1)>a (2) -> izmijenjeno (2) a (2) nema izmjene (3) a (3) je nepromjenjivo 3. 7UDåLWHWUHüLQDMYHüLSRGDWDN (1) a (1) nema izmjene (2) a (2) je nepromjenjivo Sortiranje je zavrãHQR Razmjena podataka 5D]PLVOLPRRSURFHGXULUD]PMHQHSRGDWDNDQDRVQRYXSULPMHUDþDãDVRNDRGQDUDQGåHLVRND od jabuke. 6OLND  SULND]XMH SURFHGXUX UD]PMHQH VRNRYD .DR ãWR MH SULND]DQR QD VOLFL GD ELVPR ]DPMHQLOL VRN RG QDUDQGåH $  VD VRNRP RG MDEXNH %  SRWUHEQD MH WUHüD þDãD &  3URFHGXUD razmjene je u koracima (2) u (4).

Slika 8. Razmjena podataka 5D]PMHQDSRGDWDNDVPMHãWHQLKXSURPMHQOMLYHVHL]YRGLVOLþQRPSURFHGXURP2YDSURFHGXUD je predstavljena simbolima na sljHGHüLQDþLQ c=a a=b b=c Procedu ra 2.

O pis algoritma i algoritamska shema

Napisati algoritam za primjer 7. (1) i dobija vrijednosti od 3 do 1 (2) j dobija vrijednosti od 1 do i  $NRMHDM YHüHRGDM＋1) a (j) se zamjenjuje s a (j＋1) wk = a (j) a (j) = a (j＋1) a (j＋1) = wk  3RQDYOMDQMHMVHRYGMH]DYUãDYD  3RQDYOMDQMHLVHRYGMH]DYUãDYD Zadaci za rad 6DVWDYLWLDOJRULWDP]DVRUWLUDQMHXRSDGDMXüLSRUHGDNQL]Dx koji ima n elemenata.

75

Poglavlje 32EUDGDLQIRUPDFLMDNRULãWHQMHPkompjutera

9MHåED]DNUDMGLMHOD 1. Za cijele brojeve od 1 i 100, sastaviti algoritamsku shemu sljHGHüLKSURFHVD (1) Sumu od 1 do 100 (2) Sumu neparnih brojeva (3) Sumu brojeva koji nisu djeljivi sa 7 2. 2EUD]ORåLWH DOJRULWDPELQDUQRJSUHWUDåLYDQMDNDGDMHWUDåHQLSRGDWDNNRULVWHüLSRdatke "11,       X SULPMHUX  3ULNDåLWH WUDåHQH SRGDWNH NRML VH PRJX GRELWL SRPRüX  SRUHÿHQMD 3. Tabela prikazuje kako se podaci "2, 5, 3, 1, 4" VRUWLUDMX X UDVWXüL Soredak. Napravite algoritamsku shemu na osnovu ovog primjera. 3RþHWDN 3RþHWQLSRGDFL! Nema zamjene

j=1,4

Nema zamjene Zamjena

a(j)

Nema zamjena Zamjena Zamjena

i=3,1

Nema zamjene Zamjena

j=1,i

Nema zamjene

Ne

Zamjena

a(j)

Sortiranje je ]DYUãHQR

! a(j+1)

Da wk =a(j) a(j) = a(j+1) a(j+1) = wk

j = 1,4

a(j)

Kraj

Dijagram toka primjera procedura 2.

76

Poglavlje 32EUDGDLQIRUPDFLMDNRULãWHQMHPkompjutera

Odlomak 2.

Savjeti za obradu informacija

1DXþLOL VPR R PHWRGDPD REUDGH LQIRUPDFLMD NRULãWenjem kompjutera itd. Ljudi se trude na razne QDþLQH kako bi obradilLLQIRUPDFLMHNRULVWHüLkompjuter.

1.

1DSRPHQH]DREUDGXLQIRUPDFLMDNRULãtenjem kompjutera 1) Primjer savjeta za predstavljanje informacija 1.

6DYMHWLSULNRULãWHQMXGLJLWDOL]DFLMH Analizirajmo situaciju popunjavanja upitnika. Npr., popunjavamo upitnik koji ima pet PRJXüLKRGJRYRUD Upitnik 0ROLP 9DV GD ]DRNUXåLWH MHGDQ RG SRQXÿHQLK odgovora Q1. Kakva je bila usluga osoblja prodavnice? 'REUD0DQMHGREUD1RUPDOQD%ODJRORãD/RãD

Ŷ3ULPMHUUH]XOWDWDRGJRYRUDNRMLQLMHGLJLWDOL]RYDQ Upitnik 0ROLP 9DV GD ]DRNUXåLWH MHGDQ RG SRQXÿHQLK odgovora Q1. Kakva je bila usluga osoblja prodavnice? 1.Dobra 2.Manje dobra 3.Normalna %ODJRORãD  /RãD

Ŷ3ULPMHUGLJLWDOL]RYDQRJUH]XOWDWDRGJRYRUD 2.

Savjeti za kodi ranje Podsjetimo se situacije kada kupujemo proizvod u prodavnici. Svaki proizvod ima svoj kod proizvoda koji se zove bar-NRG3UHYODþHQMHPSURL]YRGDSUHNRþLWDþDEDU-koda kasirki se na ekranu pojavljuje naziv artikla i njegova cijena. 1D RYDM QDþLQ XSUDYOMDQMH SURL]YRGRP SRPRüX NRGD RODNãDYDSUHWUDåLYDQMHLþLWDþEDU-NRGDãWHGLWrud unosa u kompjuter.

Slika 1. Bar-kod 77

Poglavlje 32EUDGDLQIRUPDFLMDNRULãWHQMHPkompjutera

3RãWDQVNLNRGMHMHGDQRGUHSUH]HQWDWLYQLKSULPMHUDNRGLUDQMD3RãWDQVNLNRGMH NRULVWDQ ]D VRUWLUDQMH SRãWDQVNLK DUWLNDOD D X]WR DGUHVD VH DXWRPDWVNL SULNDåH DNRXQHVHWHSRãWDQVNLNRG u program za obradu teksta worda, programa za rad sa radnim tabelama i prograPD]DQRYRJRGLãQMHþHVWLWNHLWGWDNRGDMHPRJXüH smanjiti posao unosa adresa.  3263RLQW2I6DOHV VLVWHP8SUDYOMDQMHVWDQMHPNROLþLQHSURL]YRGDLprocesa kretanja prodaje itd., se, WDNRÿHr, provode na osnovu unesenih podataka.  1DLVWLQDþLQVHNRULVWLVUHGQMRãNROVNLNRG, kod zaposlenih, studenata itd.

2) Primjer savjeta za proces obrade 1.

Savjet za algoritam 6HULMVNRSUHWUDåLYDQMHNRMHVPRQDXþLOLXGLMHOXMH PHWRGSUHWUDåLYDQMD podataka od prvog jedan po jedan. Ponavljanje istog procesa je lako za kompjuterPHÿXWLP, potrajaWüH DNRMHNROLþLQDSRGDWDND NRMD VH REUDÿXMH YHOLND =D SULPMHU L] SUYRJ GLMHOD NDGD MH SRGDWDN NRML VH WUDåL ELR  GR UMHãHQMDVHGRãORSRVOLMHWULSRUHÿHQMDLVHULMVNRJLELQDUQRJSUHWUDåLYDQMD0HÿXWLPNDGDMHSRGDWDN NRMLVHWUDåLGRUMHãHQMDVHGROD]LSRPRüXSRUHÿHQMDELQDUQLPSUHWUDåLYDQMHPDSRUHÿHQMD ]D VHULMVNR SUHWUDåLYDQMH 3RWUHEQR MH QDüL UMHãHQMH NDNR EL VH VPDQMLR EURM SRUHÿHQMD ]D ELQDUQR SUHWUDåLYDQMH 2.

Savjeti za procedu ru 5D]PRWULPR VOXþDM FUWDQMD JUDILþNRJ REOLND E  NRPELQiUDMXüL 5 dijelova prikazanih na slici D  $NR QDFUWDWH JUDILþNL REOLN L VDþXYDWH JD SRG LPHQRP DXWR PRJXüH MH SRYHüDQL JUDILþNL oblik (c LVDþXYDWLJDSRGLVWLPLPHQRPDXWR .DRãWRMHRSLVDQRNDGDprovodite isti proces, memorisanje rezultata procesa i procesa obrade itd. PRåHRODNãDWLSURFHVLSREROMãDWLHILNDVQRVW

(a) Dijelovi

E *UDILþNL oblik "auto"

F 8YHüDQMH JUDILþNRJREOLND

Slika 2. 5HJLVWURYDQMHJUDILþNRJREOLND   6D XUHÿLYDQMHP L IRUPDWLUDQMHP WHNVWD L SURJUDPRP NRML SRGUåDYD JUDILNX DNR VX QDFUWDQL JUDILþNL REOLFL JUXSLVDQL NDR MHGDQ JUDILþNL REOLN PRJXüH MH ODNR SURYHVWL XYHüDQMHVPDQMHQMH rotaciju itd. Zadata k 1HNDMHGDWQL]SURVWLKEURMHYDPDQMLKRGXUDVWXüHP poretku 2, 3, 5, 7, 11, 13, 17, 19, 23, 29, 31, 3URQDÿLWHEURMNRULVWHüLPHWRGXELQDUQRJLVHULMVNRJSUHWUDåLYDQMD

78

Poglavlje 32EUDGDLQIRUPDFLMDNRULãWHQMHPkompjutera

2. Savjeti za proces NRULãtenja programa za rad sa radnim tabelama 1DYHGLPRSULPMHUHVDYMHWD]DHILNDVQLMHL]YRÿHQMH SURFHVDNRULVWHüLSURJUDP]DUDGVDUDGQLP tabelama

1)Primjer savjeta za metod predstavljanja informacija 1.

6DYMHWL]DRODNãDYDQMHSURFHVD Ako u program za rad sa radnim tabelama unesete "2007/1/1" ili "2:17:16", prva vrijednost VHWXPDþLNDRMDQuar 2007. JDGUXJDNDRVDWDPLQXWDLVHNXQGL1DRYDMQDþLQODNRMH L]YUãLWLL]UDþXQDYDQMHGDWXPDLYUHPHQD (1) Datum (godina, mjesec i dan) je sekvencijalni broj (serijska vrijednost) zasnovan na standardnoj vrijednosti datuma. Vrijeme je prikazano u zapisu 24 sata. Npr., 1 sat (1:00:00), odnosno vrijednosti 1/24. 2.

6DYMHW]DVPDQMLYDQMHJUHãDND 'D EL VH VPDQMLOH JUHãNH SUL XQRVX SRWUHEQR MH SRVWDYLWL RGUHÿHQD RJUDQLþHQMD QSU, fRUPDWLUDMWH üHOLMH ]D XQRV RGUHÿHQH YUVWH SRGDWDND LWG Ako QDSUDYLWH JUHãNX SUL XQRVX RGUHÿHQH IRUPXOH IXQNFLMH LOL SRGDWND GRELt üHWH poruku upozorenja.

Slika 3.

3RUXNDXSR]RUHQMD]DJUHãNXSULXQRVX

3

6DYMHW]DRODNãDYDQMHSUHJOHGQRVWL 2ODNãDYDQMHSUHJOHGQRVWL MH PRJXüHRGYDMDQMHP GLMHODVWUDnice za unos podataka i rezultata, NRULãtHQMHPERMH]DFUWHLRNYLUHüHOLMHLGUXJR   5DGQD WDEHOD VDVWRML VH L] UHGRYD R]QDþHQLK EURMHYLPD L NRORQD NRMH VX R]QDþHQH VORYLPD Presjek jedne kRORQHLMHGQRJUHGDþLQLHOHPHQWWDEHOHNRMLVHQD]LYDüHOLMD. 4

6DYMHW]DODNãXXSRWUHEX 2GYDMDQMHSUR]RUD]DXQRVSRGDWDNDLSULND]UH]XOWDWDNRULVWHüLSUR]RUIXQNFLMH RGYDMDQMD je LVWRWDNRMHGDQRGVDYMHWD]DODNãXXSRWUHEX

Slika 4. Primjer savjeta za metodu prikaza informacija

79

Poglavlje 32EUDGDLQIRUPDFLMDNRULãWHQMHPkompjutera

2) Primjeri savjeta za proceduru obrade 1. Ponekad je proces obrade podataka bolje uraditi VDPR QD MHGQRP OLVWX VKHHW  QHJR QD YLãH njih. Npr., nHND VX SRGDFL NRML VH REUDÿXMX L IRUPXOH NRMH üHPR NRULVWLWL ]D QMLKRYX REUDGX QD jednom listu. Ukoliko sa istiP SRGDFLPD åHOLPR XUDGLWL QHNH QRYH SURUDþXQH, potrebno je samo izmijeniti formule i dobit üHPRQRYHUH]XOWDWH 2. 8NROLNR RGUHÿHQH SRGDWNH X WDEHOL SRYH]XMHWH IRUPXODPD IRUPXOX ]DGDMWH NRULVWHüL DGUHVH üHOLMDD QHVDGUåDMHüHOLMD(IHNW MHVOMHGHüL L]PMHQRP ELORNRJSRGDWNDXüHOLMDPD QDGNRMLPD MH napravljena formula izmijenit üHVHLNUDMQMLUH]XOWDWIRUPXOHL]UDþXQDYDQMD

,]UDþXQDWD MH VXPD RSVHJD üHOLMD RG % GR % L DULWPHWLþND" sredina" NRULãWHQMHPüHOLMH'."

Promjenom vrijednosti VDGUåDMD üHOLMH % PLMHQMDMX se i" YULMHGQRVWL VDGUåDMD üHOLMD'L'.

3) 6DYMHW]DSREROMãDQMHRSHUDWLYQHHILNDVQRVWL .DGD XQHVHWH SRGDWNH X üHOLMH NRSLUDMWH IRUPXOX L]UDþXQDYDQMD NDNR ELVWH SREROMãDOL RSHUDWLYQX HILNDVQRVW .DGD NRSLUDWH IRUPXOX L]UDþXQDYDQMD QHRSKRGQR MH REUDWLWL SDåQMX QD SR]LFLMHüHOLMD

80

Poglavlje 32EUDGDLQIRUPDFLMDNRULãWHQMHPkompjutera

4) Savjet za kreiranje grafikona Da biste vizuelno predstavili informacije, koristite grafikone. Posmatranjem grafikona jednostavnije analizirate dobijene rezultate. Broj 0 2 4 6 10 18 20 22

.ROLþLQD 10000 11600 13456 15609 21560 38030 44114 51173

Grafikon vrijednosti 60000 50000 40000

Broj

30000

.ROLþLQD

20000 10000 0 1

2

3

4

5

6

7

8

Primjer 1. 7DNPLþHQMHKRURYD Na osnovu zadatih uvjeta L UH]XOWDWD WDNPLþHQMD horova, napravite rang-OLVWX L JUDILNRQ NRULVWHüL program za rad sa radnim tabelama.

Tabela 1. Uslovi WDNPLþHQMD  Razred / broj odjeljenja äLUL Nagrade Rezultati Grafikon

3RRGMHOMHQMDSUYRJGUXJRJLWUHüHJUD]UHGD (ukupno 15 odjeljenja) þODQRYDåLULMD 1. mjesto, 2. mjesto, 3. mjesto Ukupan rezultat svakog odjeljenja, rang-lista za prve, druge i WUHüHUD]UHGHXNXSDQSRUHGDNLUD]UHG-SREMHGQLNWDNPLþHQMD 1DSUDYLWH JUDILNRQ VD UH]XOWDWLPD ERGRYDQMD VYLK  þODQRYD åLULMD

81

Poglavlje 32EUDGDLQIRUPDFLMDNRULãWHQMHPkompjutera

Slika 5. Rezultati bodovanja

Za poredak razmotrite dvije metode: PHWRGXNRULãWHQMDNRPDQGHVRUWLUDQMD'DWD6RUWSURJUDPD]D UDGVDUDGQLPWDEHODPDLPHWRGNRULãWHQMDIXQNFLMH5DQN Procedu ra 1. .RULãtenje komande Data/Sort sorti ranja podataka (1) Unesite broj bodoYD]DVYDNRRGMHOMHQMHRGVYDNRJþODQDåLULMDSRMHGLQDþQR  8NRORQL*  L]UDþXQDMWHXNXSDQEURMERGRYD]DVYDNRRGMHOMHQMHLRGYRMLWHUD]UHGHERMDPD   'D ELVWH GRãOL GR SRUHWND UD]UHGD VRUWLUDMWH SRGDWNH X RSDGDMXüL UHGRVOijed posebno za prvi, drugi LWUHüLUD]UHG

" " Unesite

Selektovano i sortirano za svaki razred

poredak razreda

 'DELVWHGRãOLGRUDQJOLVWHVRUWLUDMWHFLMHOXWDEHOXXRSDGDMXüHPUHGRVOijedu.

82

Poglavlje 32EUDGDLQIRUPDFLMDNRULãWHQMHPkompjutera

Sortirano u RSDGDMXüLSRUHGDN

2SüLSRUHGDN

Napomena .DGDNRULVWLWHNRPDQGXVRUWLUDQMDSRGDWDNDYRGLWHUDþXQDRPDUNLUDQMXSRGDWDNDQDGNRMLPDYUãLWH sortiranje. Procedu ra 2.

.RULãWHQMH5$1.IXQNFLMHL9/22.83IXQNFLMH

1. R A N K funkcija 2YRPIXQNFLMRPRGUHÿXMHVHSRUHGDN3RUHGDN]DUD]UHGHVHRGUHÿXMHXH koloni, a opüi poredak u I koloni na osnovu ukupnog broja bodova smjeãtenih u G koloni. Format R A N K funkcije 5$1.QXPEHUUHIRUGHU   5$1.EURMRSVHJüHOLMDUHGRVOijed) Number- DGUHVDüHOLMHNRMRMVHRGUHÿXMHUDQJ 2SVHJüHOLMD- opseg u kome se provjerava poredak Redoslijed- DNRMHRSDGDMXüLUHGRVOijHGUDVWXüLUHGRVOijed ûHOLMD+ Ä 5$1.*** ³     ûHOLMD, Ä 5$1.*** ³         

83

Poglavlje 32EUDGDLQIRUPDFLMDNRULãWHQMHPkompjutera

2

V L O O K UP funkcija 2YR MH IXQNFLMD NRMD NDR UH]XOWDW GDMH SRGDWDN NRML LVSXQMDYD RGUHÿHQH Xvjete. Za opüL poredak i pobjednika razreda SULND]XMHVH LPHRGMHOMHQMDRGJRYDUDMXüHJSRUHWNDX0NRORQL1SU ]DRGUHÿLYanje pobjednika svih odjeljenja "1" se WUDåLL]NRORQHRSüHJSRUHWND,NRORQD DVDGUåDM NRORQHRGMHOMHQMD-NRORQD VHSULND]XMHNDRUH]XOWDWXüHOLML0  Format VLOOKUP funkcije VLOOKUP(lookup_value;table_array;col_index_num;search_type) Lookup_value- YULMHGQRVWNRMDVHWUDåLXOLMHYRMNRORQLXRNYLUXRSVHJDüHOLMD Table_array- RSVHJüHOLMDXNRPHVHWUDåLYULMHGQRVW Col_index_num- EURMNRORQHL]NRMHVHGRELMDWUDåHQDYULMHGQRVW Search_type- DNRMHijWUDåHVHSRGDFLNRMLRGJRYDUDMXWUDåHQRMYULMHGQRVWLijDNRVHWUDåHQDYULMHGQRVWQHSURQDÿH WUDåLVHQDMYHüDYULMHGQRVWNRMDMHPDQMDRGWUDåHQH ûHOLMD0 Ä 9/22.83+- ³                  ûHOLMD0 Ä 9/22.83,- ³

3. Pravljenje grafi kona 2GUHGLWHRSVHJSRGDWDNDNRMHåHOLWHGDSULNDåHWHJUDILNRQRP

Rezultat glasanja

Ukupan rezultat

120 100

þODQ

80

þODQ

60

þODQ

40

þODQ þODQ

20 0 1-1 1-2 1-3 1-4 1-5 2-1 2-2 2-3 2-4 2-5 3-1 3-2 3-3 3-4 3-5 Odjeljenje

84

Poglavlje 32EUDGDLQIRUPDFLMDNRULãWHQMHPkompjutera

9MHåED 1. U datoj tabeli su SRGDFLVYDNH]RQHVUHGQMRãNROVNHãWDIHWQHWUNH6DEHULWHSULNXSOMHQHSRGDWNH SR]RQDPD]DVYDNXãNROXLQDSUDYLWHWDEHOXLJUDILNRQNDNRELVWHYLGMHOLSRUHGDNSULNDåLWHLPHQD ãNRODSREMHGQLNDGUXJLKLWUHüLKPMHVWD

,PHVUHGQMHãNROe

Zona 1

Zona 2

Zona 3

Zona 4

Zona 5

Zona 6

6UHGQMDãNROD$ 6UHGQMDãNRODO% 6UHGQMDãNROD& 6UHGQMDãNROD' 6UHGQMDãNROD( 6UHGQMDãNROD)

0:27:51 0:27:16 0:27:26 0:28:32 0:27:23 0:28:33

0:21:49 0:21:35 0:22:12 0:21:14 0:21:03 0:21:10

0:13:04 0:13:37 0:12:55 0:12:46 0:12:48 0:13:07

0:26:28 0:25:13 0:25:44 0:24:08 0:24:44 0:25:48

0:13:07 0:13:22 0:12:56 0:13:24 0:12:57 0:13:32

0:30:22 0:29:24 0:28:46 0:29:57 0:29:03 0:32:07

85

Poglavlje 4. Modeliranje i simulacija

Poglavlje 4. Modeliranje i simulacija Dio 1.

.DNRULMHãLWLSUREOHP

8RYRPSRJODYOMXXþLt üHPRRPHWRGDPDPRGHOLUDQMDLVLPXODFLMDPDNUR]SULPMHUH L]GUXãWYDLQDãH RNROLQHNRMH  PRåHPRNRULVWLWL]DUMHãDYDQMHDNWXHOQLKSUREOHPD.

1.

Modeliranje/Kreiranje koncepta 1) âWDMHPRGHOLUDQMH"

Dok smo odrastali, igrali smo se LJUDþNDPDOXWNDPDDXWLüLPD LGU ,JUDþNHVXQDSUDYOMHQH na osnovu osobina i oblika iz UHDOQRJVYLMHWD1DRYDMQDþLQ "predmet napravljen na osnovu" realnih predmeta zove se model(1) ili maketa, a postupak pravljenja modela zove se modeli ranje. Dobro auto je auto sa manje YD]GXãQRJ otpora

Otpor zraka raste sa kvadratom brzine

Modelirajte auto sa PDQMH YD]GXãQRJ otpora i razradite dizajn

!

Problem

Modeliranje

Smanjite visinu SRNXãDMWH ponovno

i

.RULãWHQMH>)*+,-./0a

5MHãHQMH

Razvojem kompjuterD PRGHOLUDQMH MH SRVWDOD YDåQD QDXþQD PHWRGD UMHãDYDQMD PQRJLK SUREOHPD X GUXãWYX NDR ãWR VX ÄUD]YRM QRYRJ YR]LOD³ ÄSRNUHWDQMH SUREQRJ YR]LOD³ YUHPHQVND SURJQR]D SUHGYLÿDQMH HNRQRPVNRJ UD]YRMD SRPRüX QRYLK VWUDWHJLMD SUHGYLÿDQMD ãWHWH SURX]URNRYDQH ]HPOMRWUHVRP L SODQLUDQMH VSUHþDYDQMD NDWDVWURID Da bismo shvatili problem i SURQDãOLUMHãHQMHSRWUHEQRMHGDNRULVWLPRPHWRGPRGHOLUDQMD   0RGHO MH SUH]HQWDFLMD VLVWHPD QDMþHãüH X LGHDOL]RYDQRP REOLNX 6OLND X YDãRM JODYL MH MHGQD vrsta modela.

2) Procedura modeliranja Procedura modeliranja realizuje se kroz 3 koraka: >@8SUYRPNRUDNXREUD]ORåLWHVYUKXPRGHOLUDQMD. 2EUD]ORåLWH]DãWDSUDYLWHPRGHONDNYHRVRELQHåHOLWHGDLPDLNDNYDVXSUHGYLÿDQMa. [2] U drugom koraku odredite strukturu modela 3URQDÿLWH RVQRYQH HOHPHQWH NRML SUHGVWDYOMDMX RVRELQH PRGHOD L REUD]ORåLWH YH]X L]PHÿX elemenata.(1) >@8WUHüHPNRUDNXSUHGVWDYLWHPRGHOSRPRüXPDWHPDWLþNRJL]UD]D Postoje: mjerni model koji predstavlja realan predmet u smanjenom obliku, model PDWHPDWLþNRJ L]UD]D NRML PDWHPDWLþNL SUHGVWDYOMD VWDWXV SUHGPHWD L JUDILþNL PRGHO (2) koji je struktura pretvorena u dijagram koji prikazuje komponente cilja i njihovu samu povezanost itd.

Jedinica p rodaje WUHQXWQDMHGLQLFDSURGDMHNROLþLQDSURPMHQH

#

3ULPMHUPMHUQRJPRGHOD       3ULPMHUPRGHODIRUPXOH         3ULPMHUJUDILþNRJ !modela!

!

Razumijevanje i po]QDYDQMH SUDYLOD L QDþHOD PHÿX HOHPHQWLPD Postoji: dijagram toka programa, RUJDQL]DFLMVNLJUDILNRQNRPSDQLMHLPUHåQLGLMDJUDPSXWDLåHOMH]QLFHLWG 86

Poglavlje 4. Modeliranje i simulacija

3) Svrha modeliranja 3RPRüXPRGHOLUDQMDYUãHVHDQDOL]HNDUDNWHULVWLNDSRQDãDQMDVXEMHNWDNUR]SURmjene uvjeta u kojima se subjekW QDOD]L GD EL VH NUHLUDOL VORåHQL VLVWHPL L LPSOHPHQWLUDOL X VWUDWHJLMX NRPSDQLMH ekonomsku politiku i drugo.

4)

Klasifikacija modela

8]DYLVQRVWLRGQDþLQDSUHGVWDYOMDQMDREMHNWDSRVWRMHLUD]OLþLWHYUVWHPRGHOa (Slika 1). Kod GLQDPLþNRJ PRGHOD rezultati se mijenjaju u zavisnosti od toka vremena, a kod VWDWLþNRJ modela(3) WRN YUHPHQD VH QH UD]PDWUD 'LQDPLþNL PRGHO VH GLMHOL QD model YMHURYDWQRüH, koji XNOMXþXMHIHQRPHQQHSUDYLOQRVWLLNRQDþDQPRGHO NRMLQHXNOMXþXMHfenomen nepravilnosti. Mjerni model Klasifikacija prema QDþLQXSUHGVWDYOMDQMD

Model formule GrafLþNLPRGel .RQDþDQPRGHO

Klasifikacija po osobinama predmeta

'LQDPLþNLPRGHO 6WDWLþNLPRGHO

0RGHO YMHURYDWQRüH

model Slika 1. Klasifikacija modela

(3) Primjer izgradnje vodovoda Zadatak, Kako biste kategorizovali modele prema osobinama predmeta dDPRGHOLUDWHVOMHGHüHIHQRPHQH: (1) Red na elektronskoj kasi u supermarketu? (2) Promjena temperature vode u vruüoj kupki? (3) Upravljanje zalihama kako biste SRYHüDOLSURGDMX?

5) Modeliranje 1DSUDYLPRPRGHONRULVWHüLSURFHGXUXPRGHOLUDQMD 9MHåED 3URGDMDSDSLUQHOXWNHQDãNROVNRMSULUHGEL Planiramo da napravimo "papirnu OXWNX L GD MH SURGDMHPR QD ãNROVNRM SULUHGEL Analizirajmo u NRPRGQRVXüHELWLFLMHQDLNROLþLQDNRMDüHVHQDSUDYLWL

Procedu ra 1. A naliza p roblema =D PRGHOLUDQMH MH YDåQRGDREUD]ORåLPR VYUKXSUDYOMHQMD PRGHOD0RJXüHVYUKH EL ELOHQH pravite mrtve zalihe", "bez velikih gubitaka", itd. U RYRP VOXþDMX  provedimo modeliranje sa VYUKRPSRYHüDYDQMDSURILWDNROLNRMHJRGPRJXüH Procedu ra 2.

Izbor st ruktu re

3UHWSRVWDYLPR GD MH EURM XþHVQLND QD ãNROVNRM SULUHGEL  OMXGL NDR L VYDNH JRGLQH PoVWDYLPRWURãNRYHL]UDGHQDMHQD]DOXWNXLSURYHGLWHPRGHOLUDQMHQDVOjHGHüLQDþLQ dobit po 1 lutki = cijena ± WURãNRYLL]UDGH 87

Poglavlje 4. Modeliranje i simulacija

Cijena Dobit po 1 jedinici 7URãNRYLL]UDGH

 %UXWRGRELW GRELWSROXWNLîNROLþLQDNRMDüHVHSURGDWL Dobit po 1 jedinici Ukupna dobit .ROLþLQDNRMDüHVHSURGDWL

 .ROLþLQDNRMDüHVHSURGDWL EURMXþHVQLNDîSURSRUFLMDEURMDNXSDFD %URMXþHVQLND # Proporcija br. kupaca

.ROLþLQDNRMDüHVHSURGDWL

(4) Proporcija broja kupaca zavisi od cijene lutke Proporcija

Cijena

Model je konfigurisan s 4 elementa: "cijena x", "proporcija r", "kROLþLQD NRMD üH VH Srodati y", EUXWRGRELWS2Süa struktura modela (Slika 2). Cijena x Proporcija r %URMXþHVQLND 1000 ljudi

#

.ROLþLQDNRMDüHVHSURGDWL\#

Dobit po 1 jedinici " 7URãNRYLL]UDGH 100 jena/jedinici

Ukupna dobit p

6OLND2Süa struktura modela âWD SUHGVWDYOMD" strelica na" slici ?"

Kada postoji bilo kakva veza L]PHÿX GYD HOHPHQWD elementi su povezani i kada åHOLWH SUHGVWDYLWL ]DYLVQRVW uzroka i rezultata, postavite strelicu.

2";-%@# %-;'9"6"# # # # # ?)C*&# D-;'9"6"# NRMLüHVH %1("7%6%#

"

E*B'$%)"-&'#

E*B'$#

A)'B,'6# 865")-*# SRQDãDQMH# #

#

A*BFB")"-& '#

>@.ROLNRWDþQREismo VHWUHEDOLSULODJRÿDYDWLVWYDUQRMVLWXDFLML" =D PRGHOLUDQMH QLMH QHRSKRGQR XNOMXþLWL VYH HOHPHQWH VWYDUQRVWL  (OHPHQWL VH XNLGDMX ]DYLVQR RG WRJD ]D ãWD NRULVWLPR PRGHO .DGD MH XNOMXþHQRPQRJRHOHPHQDWDmodel postaje sloåen i velik, pa modeliranje i simulacija postaju teãki. >@=DLVWLSUHGPHWPRåHWHQDSUDYLWHYLãHUD]OLþLWLKPRGHOD. 3RãWR VH PRGHOLUDQMH L]YRGL SRG SUHWSRVWDYNRP ]DVQRYDQRP QD znanju i iskustvu, napravljeni model varira za svaku osobu i rezultati VLPXODFLMHVXUD]OLþLWL Zbog WRJD MH YDåQR ]QDWL GD PRGHO QLMH XYLMHN WDþDQ 3RWUHEQR MH prostudirati pretpostavke za dovoljan broj modela i provjeriti da li su NRULãWHQLSRGDFLWDþQL

?)*&#*>";-%@# %-;'9"6"#

8%,F$"7%&"#

#

A)*G-*1"#

Poglavlje 4. Modeliranje i simulacija

2.

Simulacija 1) âWDMHVLPXODFLMD"

=DEXGXüLSODQUMHãDYDQMDHNRQRPVNLKSUREOHPD ]HPOMe ili regije, problema okoline, dizajna HOHNWUDQH DHURGURPD QDSUDYOMHQ MH PDWHPDWLþki model ili mjerni model, eksperiment je izveden i napravljena je studija. Ovo se zove simulacija. (1) Procedu ra simulacije: >@,]YHGLWHHNVSHULPHQWNRULVWHüLPRGHO. [2] Pregled provjere da li je proces pravilan. - Uporedite rezultat eksperimenta i stvarne podatke. - 3URVWXGLUDMWHNUHüHOLVHPRGHOQHUHDOQR. - Ako postoji problem, prilagodite strukturu modela i pa rameta ra (2). [3] Upotreba modela - Posmatrajte model SRGUD]OLþLWLPuvjetima i sakupite podatke. - 3URQDÿLWHQDMEROMHUMHãHQMH]DUD]OLþLWHSODQRYH. - 6DNXSLWHSRWUHEQHSRGDWNH]DSURJQR]XLRGOXþLYDQMH.

 6LPXODFLMDMHWHKQLNDNRQVWUXLVDQMDLL]YRÿHQMDPRGHODUHDOQRJVLVWHPDXQDPMHULGDVHDQDOL]LUD SRQDãDQMH WRJ VLVWHPD EH] RPHWDQMD L] QMHJRYRJ RNUXåHQMD 3URWLYSRåDUQD REXND MH SULPMHU simulacije koja koristi stvarne predmete.  2YRMHNRQVWDQWQDYULMHGQRVWNRMDVHNRULVWL]DPDWHPDWLþNLPRGHO

2) Simulacija Izvedite simulaciju: 9MHåEa 2. Simulacija prodaje papirnih lutaka 6LPXOLUDMWH GRELW RG SURGDMH SDSLUQLK OXWDND NRMH üH VH SURGDWL NRULVWHüL PRGHO QDSUDYOMHQ X primjeru 1.

Procedu ra 1. 1.

,]UDþXQDMWHGRELW]DUD]OLþLWHFLMHQH 3RãWRMHFLMHQD x iz intervala od 100 d x d 600, dodjeljujte vrijednosti promjenljivoj x redom 100, 200, 300, 400, 500 i 600 jena.

2.

Napravite grafikon za dobijene rezultate .DGDQDSUDYLWHJUDILNRQQDRVQRYXUH]XOWDWDPRåHWHYLGMHWLNDNRVHGRELWPLMHQMDX]DYLVQRVWLRG cijene (Slika 4).

3.

PrRQDÿLWHFLMHQXNRMDGRQRVLQDMYHüXGRELW Kada je cijena 100 jena ili 600 jena, nema dobiti. Zaradit üHWHDNRMHFLMHQDLOL MHQD,]UDþXQDMPRGRELW]DFLMHQXRGMHQD (3)

(3) Dobit je 62.500 jena i to je maksimalna dobit.

90

Poglavlje 4. Modeliranje i simulacija

Proporcija

Model napravljen u primjeru 1. y=1000(-0.001x+0.6) p=y(x-100) 100 d x d 600

Slika 4. Cijena i profit "#$%&'!($%&)!

Procedu ra 2. Pregled i provjera isp ravnosti modela 9H]DL]PHÿXFLMHQHLSURSRUFLMHSULPRGHOLUDQMXMHYDåDQGLRNRMLRGUHÿXMHVWUXNWXUXRYHYH]H Prostudirajmo da li je rezultat eksperimenta L]UDþXQDYDQMH VWYDUDQLGDOLMHSDUDPHWDUGREDU

/RJLþQR MH GD QHPD dobiti kada je cijena 100 jena, jer je to cijena izrade.

%URMXþHVQLNDüH]DYLVLWL od vremena. 3RWUHEQDMHVLPXODFLMDXVOXþDMXNLãHC# # Ako je cijena 600 jena, nema dobiti MHU QLNR QHüH kupiti lutku.

Procedu ra 3.

3URJQR]DLRGOXþLYDQMH

2GOXþLWH NROLNR OXWDND üHWH QDSUDYLWL L NROLNR üH NRãWDWL MHGQD OXWND $NR MH EURM XþHVQLND 1. GRELW üH ELWL PDNVLPDOQD DNR MH FLMHQD MHGQH OXWNH  MHQD 8RYRP VOXþDMX  OMXGL üH kupiti lutku (1), tako da je potrebno napraviti 250 lutaka.(2) Matematiþko izraåavanje modela sa Slike 4. y=1000(-0.001x+0.6) =-x+600 Napravimo mnogo lutaka da nam se ne bi rasprodale, SUHWSRVWDYOMDMXüL GD üH EURM XþHVQLNDELWL

.DGD MH EURM XþHVQLND  NROLNR lutaka treba napraviti da ne bismo imali neprodatih lutaka?

Papirne lutke Molim! !

Papi rnate lutke "#$%! *'+,-.%& -!

Ako napravimo manji broj lutaka QHNL OMXGL PRåGD QHüH PRüL NXSLWL OXWNX D DNo QDSUDYLPR SUHYLãH OXWDND PRåHmo ]DYUãLWL sa deficitom.

=-350+600 =250

91

&'(()! (*+,!

Rasp roda to

Poglavlje 4. Modeliranje i simulacija

(2) =DVLPXODFLMXMHYDåQRSURYHVWLSURJQR]XLGRQLMHWLGREUXRGOXNX. 3RQDYOMDMWHLKPQRJRSXWDLWUDåLWHXNRPVOXþDMXVHPRåHGRüLGRQDMEROMLKUH]XOWDWD

9MHåED ,]YHGLWH VLPXODFLMX NDGD MH EURM XþHVQLND  LOL  X SULPMHUX  L RGUHGLWH NROLþLQX L FLMHQX OXWNH NRMD üH VH QDSUDYLWLXVYDNRPSRMHGLQDþQRPVOXþaju.

Kompjuterska simulacija

1DXþQH metode

3)

Pregled i provjera ispravnosti modela

=D VLPXODFLMX MH YDåQR SURYMHULWL GD OL MH PRGHO WDþDQ (1). Uporedite i prostudirajte rezultat simulacije sa VWYDUQLP SRGDFLPD $NR QLVX WDþQL X UHDOQRM VLWXDFLML LVSUDYLWH PRGHO =D SUHGYLÿDQMH EXGXüH RULMHQWDFLMH UD]YRMD NDR ãWR MH UHJLRQDOQL HNRQRPVNL SODQ SURYMHULWH GD OL VX YDåQL HOHPHQWL XNOMXþHQL X PRGHO L GD OL VX QDSUDYOMHQHGREUHUHODFLMHL]PHÿXHOHPHQDWD

Teorija

Eksperiment

" KompjuterVND VLPXODFLMD MH WUHüD QDXþQD PHWRGD SRVOLMH WHRULMH L eksperimenta. "

  8 VOXþDMX GD PRGHO QLMH WDþDQ SURYMHULWH WDþQRVW strukture modela i parametre.

4) Upotreba kompjutera Dugo vremena simulacija kao eksperiment je koristila stvarne predmete i modele. Sa SREROMãDQMHP kompjuterske tehnologije, simulacija koristi kompjuter kao neophodno sredstvo za UMHãDYDQMHSUREOHPDXUD]OLþLWLPSRGUXþMLPDGUXãWYHQLKDNWLYQRVWL Prednosti upotrebe kompjutera - 0RJXüHMHL]YUãLWLSRQDYOMDQMHHNVSHULPHQWDYHOLNRPEU]LQRP - 3RãWRVHPRGHOSUDYLSUHPDRULJLQDOXPDQMLVXWURãNRYLQHJRNRGSUDYOMHQMDVWYDUQLKSUHGPHWDLOL pravljenja modela u mnogim sluþDMHYLPD - 3RVWRMHHNVSHULPHQWLNRML PRJXELWLãWHWQLDNRVHNRULVWLVWYDUQLSUHGPHWHNVSHULPHQWXNRPHVH PRåHL]JXELWLOMXGVNLåLYRWLOLVORåHQHNVSHULPHQWNRMLMHWHãNRSURYHVWLVDVWYDUQLPSUHGPHWRPNDR ãWRMHGUXãWYHQLIHQRPHQLWG Kompjuter se kRULVWL]DVLPXODFLMHXNRMLPDXþHVWYXMX OMXGL, NDRãWRMHVLPXODWRUOHWHQMDNRML se koristi za obuku pilota, LOLREXNXOMXGL]DUDGXYHOLNLPSRVWURMHQMLPDNDRãWRMHHOHNWUDQD

Slika 5. Simulator leta 92

Poglavlje 4. Modeliranje i simulacija

Kada izvodite simulaciju pomRüXkompjuterDSRWUHEQRMHQDSUDYLWLQRYLPDWHPDWLþNLL]UD] Dostupni programski paketi za ove svrhe su:

1.

Program za rad sa radnim tabelama 8QHVLWH PRGHO PDWHPDWLþNRJ L]UD]D SDUDPHWDU LWG X üHOLMH L QDSUDYLWH VLPXODFLMX 0RJXüH MH JUDILþNL SULND]DWL UH]XOWDW VLPXODFLMH JUDILNRQRP WDNR GD VH VLPXODFLMD PRåH ODNR QDSUDYLWL L DNR nemate znanje iz programiranja.

Slika 6. Simulacija programa za rad sa radnim tabelama

2.

Programski jezi k

1DSUDYLWH SURJUDP NRULVWHüL PDWHPDWLþNH L]UD]H X QHNRP RG SURJUDPVNLK MH]LND NDR ãWR VX BASIC, C ili Pascal. U sloåenim modelima je moguüe boljim algoritmom poveüati uspjeãnost obrade podataka. Meÿutim, neophodno je znanje iz programiranja i potrebno je mnogo truda za debug (uklanjanje greãa ka) (1) iz programa itd.

Slika 7. 6LPXODFLMDSRPRüXSURJUDPVNRJMH]LND    8NODQMDQMHJUHãDNDL]SURJUDPD

93

Poglavlje 4. Modeliranje i simulacija

3.

A lat za modeli ranje 3RVWRML NRULVQLþNL SURJUDP ]D L]YRÿHQMH VLPXODFLMD L SRVWRML DODW ]D PRGHOLUDQMH $ODW ]a VLPXODFLMX RGUHÿHQLK IHQRPHQD PRåH QDSUDYLWL PRGHO L L]YUãLWL VLPXODFLMX QD RVQRYX NRQNUHWQH slike. Razvili su se neki alati za modeliranje koML RGJRYDUDMXGLQDPLFL IHQRPHQDNRML LPDVORåHQX VWUXNWXUXNDRãWRVXGUXãWYHQLIHQRPHQL

Slika 8. 6LPXODFLMDSRPRüXDODWD]DPRGHOLUDQMH

9MHåED]DNUDMSUYRJGLMHOD ƒ 8PHWQLWH SUDYLOQX ULMHþ X  ) u sljHGHüLP UHþHQLFDPD Kao model postoje ( (1) ) koje se mijenjaju u protoku vremena i ( (2) ) za koji nije potrebno razmatrati vrijeme. Za PRGHOLUDQMH REUD]ORåLWH  (3)  SUYR L RGOXþLWH  ) i na kraju predstavite to PDWHPDWLþNLP L]UD]RP LWG Za ( (5)  SURYMHULWH GD OL MH WDþQR PLMHQMDMXüL PRGHO L prilagodite strukturu ili parametre ako postoji problem. ƒ 3RWUDåLWH PRGHOH NRML SRVWRML RNR YDV L REMDVQLWH NRMD YUVWD VLPXODFLMH VH SULPMHQMXMH X praksi.

94

Poglavlje 4. Modeliranje i simulacija

Dio 2.

Metod modeliranja

$NR PRåHPR SURYMHULWL NUHWDQMH GUXãWYHQRJ IHQRPHQD, NDR ãWR MH SRUDVW SRSXODFLMH L LQGXVWULMVNDSURL]YRGQMDWHSULURGQLIHQRPHQLNDRãWRMHYULMHPHPRJXüHMHSUHGYLGMHWLLOLSODQLUDWL EXGXüQRVW 8 RYRP GLMHOX XþLt üHPR R PHWRGDPD PRGHOLUDQMD ]D GLQDPLþNH PRGHOH NRML VH SULYUHPHQRPLMHQMDMXLRPRGHOLPDYMHURYDWQRüHNRMLVHPLMHQMDMX]ERJHOHPHQDWDQHSUDYLOQRVWL

1.

Fenomen koji se privremeno mijenja

3URPMHQH NROLþLQH NDR ãWR VX WHåLQD FLMHQD L Sopulacija povezujemo s "vremenom" kao WUHQXWQDWHåLQD WLMHOD MH  NJ NRULãWenje telefonskih usluga za prethodni mjesec je bilo 20.000 MHQD SRSXODFLMD üH SRUDVWL ]D  PLOLRQD OMXGL VOMHGHüH JRGLQH´ LWG 1DRYDM QDþLQ PRGHO NRML MH REXKYDüHQLSUHGVWDYOMHQSRPRüXYH]HL]PHÿXNROLþLQHLYUHPHQD]RYHVHGLQDPLþNLPRGHO. 1.

K ada je brzina p romjene stalna? 6OXþDMHYLNDGDMHEU]LQDSURPMHQHNRQVWDQWQDSXWQDXGDOMHQRVWYR]LODNRMHLGHLVWRPEU]LQRP LNROLþLQDQRYFDXEDQFLNRMLãWHGLWHGRELMDWHVWDODQPMHVHþQLL]QRVL]QRVNDPDWH  9MHåED Promjena zap remine vode u rezervoaru za vodu 1DSUDYLPRPRGHOPDWHPDWLþNRJL]UD]DNRMLSRND]XMHSURPMHQX]DSUHPLQHYRGHNDGDVHUH]HUYRDU za vodu puni brzinom protoka 6 l u 1 minuti. Procedu ra 1. A nalizi ranje problema Svrha modeliranja jeste obuhvatiti zapreminu vode u rezervoaru za vodu privremenom promjenom. UsredVUHGLWH VH QD WR GD X ]DYLVQRVWL RG ÄEU]LQH SURWRND³ YRGH ]DYLVL SULYUHPHQD promjena "zapremine vode". 2JUDQLþLWH YULMHPH X RGUHÿHQRP NRQVWDntnom vremenskom intervalu (Slika 1) i dodajte SRYHüDQXNROLþLQXNROLþLQXSURPMHQH NROLþLQLQDSUYRMWDþNLVYDNRJYUHPHQVNRJSHULRGDWUHQXWQD kumulativna doza) i dobit üHWH NROLþLQX SRVOLMH YUHPHQVNRJ SHULRGD NRMD SUHOD]L NXPXODWLYQX dozu poslije promjene). Kumulativna doza poslije promjene = trenutna kumulativna doza + koliþina promjene

H)','-;9%# >')%*B#I# 3RþHWQDWDþND# "

H)','-;9%# >')%*B#2#

H)','-;9%# >')%*B#3#

H)','-;9%# >')%*B#=#

H)','-;9%# >')%*B#+#

H)%&','# J,%-F6"K#

H)','-;9%#>')%*B#L#&'B%-%7"#5)','-"#JI#,%-F6"K#

Slika 1. Fenomen zavisan od vremena Procedu ra 2. 1.

3UDYOMHQMHPRGHODPDWHPDWLþNRJL]UD]D

Vremenski period

3RGHVLWHYULMHPHNDGDSRþQHWHVLSDWLYRGXNDRSRþHWQXWDþNXLNRULVWLWHRYRNDRVWDQGDUG 'XåLQDYUHPHQVNRJLQWHUYDODPRåHELWLSURL]YROMQDXMHGLQLFLYUHPHQD (1) (minuta se koristi na slici 1).

95

Poglavlje 4. Modeliranje i simulacija

2.

.ROLþLQDSURPMHQH Kada je jedinica vremena "1 minuta", brzina protoka koja pokazuje "brzinu promjene (2)" postaje 6 ( lPLQXWL 3RãWRMHEU]LQDSURWRNDVWDOQDSRYHüDQMH]DSUHPLQDYRGHNROLþLQDSURPMHQH  VHL]UDþXQDYDQDVOMHGHüLQDþLQ 3RYHüDQD]DSUHPLQDYRGH EU]LQDSURWRNDîYUHPHQVNLLQWHUYDO 3.

K umulativna doza Postavite zapreminu vode na odUHÿHQXWDþNXL]DSUHPLQXYRGHSRVOLMH YUHPHQVNRJLQWHUYDOD kao "trenutna zapremina vode (trenutna kumulativna doza)" odnosno "zapremina vode poslije promjene (kumulativna doza poslije promjene (Slika 2  $NR NRULVWLWH L]UD] SRYHüDQD ]DSUHPLQD vode", model PDWHPDWLþNRJL]UD]DMHSUHGVWDYOMHQQDVOLMHGHüLQDþLQ =DSUHPLQDYRGHSRVOLMHSURPMHQH WUHQXWQD]DSUHPLQDYRGHEU]LQDSURWRNDî  YUHPHQVNL interval 3RYHüDQDGR]DYRGH#J:$K"

!*1"#5*B'#J$K"

!*1"# 5*B'# >*;$%&'# >)*,&'-'"

M)'-F6-"#B*1"# 5*B'"

3RþHWQD 6"þND"

H)','-;9%#%-6')5"$#

H)%&','#J,%-F6"K"

# JI#,%-F6"K"

M)'-F6-*"

A*;$%&'# >)*,&'-'"

Slika 2. 3URPMHQD]DSUHPLQHYRGHXRGUHÿHQRPYUHPHQX (1) Jedinica vremena je 1 sekunda, 1 miQXWDVDWGDQVHGPLFDPMHVHFJRGLQDLWG«  .ROLþLQDNRMDVHWUHEDVPDQMLWLLOLSRYHüDWL]DMHGLQLFXYUHPHQD Kumulativna doza poslije promjene u vremenskom intervalu koristi se za trenutnu kumulativnu dozu u sljHGHüHPYUHPHQVNRPLQWHUYDlu. 0RJXüHMHREXKYDWLWLSULYUHPHQXSURPMHQX SRQDYOMDMXüLRYRQHSUHVWDQRRGSRþHWQHWDþNH 3ULPMHUNRMLSRND]XMHYH]HL]PHÿXNXPXODWLYQHGR]HLEU]LQHSURPMHQHSULND]DQMHXWDEHOL.

Tabela 1. Primjer kumulativne doze i brzine pro4F,F$"6%5-"# mjene

B*1"# # " .ROLþLQDYRGH#

?)1%-"#>)*,&'-'# 86*>"#F-*;"#

?)1%-"#

N97'$')"7%&;9"#()1%-"#

A*>F$"7%&"#

*RGLãQMLSRUDVWSRSXODFLMH#

"

.DNR EL VH SUHGVWDYLR GLQDPLþNL PRGHO NDR GLMDJUDP NRULVWH se sljHGHüL VLPEROL ]D NXPXODWLYQXGR]XEU]LQXSURPMHQHGUXJDþLMLHOHPHQWL  NXPXODWLYQHGR]HLEU]LQHSURPMHQH "protok predmeta i informacija".

96

Poglavlje 4. Modeliranje i simulacija

4F,F$"6%5-"#B*1"# #

?)1%-"#>)*,&'-'# #

"

86*>"#F-*;"#

(OHPHQWGUXNþLMLRGNXPXODWLYQHGR]H %#()1%-'#>)*,&'-'# #

A)*6*9# >)'BPHWD L LQIRUPDFLMD PHÿX '$','-6%,"#

!*1"#5*B'#

Model dijagrama primjera 1.

U primjeru 1, zapremina vode je kumulativna doza, a brzina protoka brzina promjene, tako da je SURFHGXUDNUHLUDQMDJUDILþNRJPRGHODSRND]DQDLVSRG (1) Predstavite zapreminu vode simbolom (pravougaonika) kumulativne doze.  3UHGVWDYLWHEU]LQXSURWRNDNRULVWHüLVLPEROHOLSVH EU]LQHSURPMHQHLSRYHåLWHJDVDVLPERORP zapremine vode. 9MHåED Kompanija A proizvela je 50. WHOHYL]RUD X RYRP PMHVHFX 3UHWSRVWDYLWH GD üH VH RYD NROLþLQD SURL]YRGQMH QDVWDYLWL L QDSUDYLWH PRGHO PDWHPDWLþNRJ L]UD]D NRML SUHGVWDYOMD SURPMHQX NROLþLQH proizvodnje. 2.

K ada je brzina p romjene p roporcionalna kumulativnoj dozi? 2URþLWH . MHQD JODYQLFD  X EDQNX VD  JRGLãQMH NDPDWH (1). U prvoj godini dobit od kamate je 500 jena i XNOMXþXMXüLJODYQLFX (2) imate 10.500 jena. Kamata sljHGHüHJRGLQHMHMHQD jer VHNDPDWQDVWRSDRGREUDþXQDYDQDL]QRVRGMena. U 10-oj godini dodaje se kamata od MHQDLXNOMXþXMXüLNDPDWXLPDt üHWH.MHQD1DRYDMQDþLQNDPDWQLPVLVWHPRPEU]LQD SURPMHQH´MH- JODYQLFDîNDPDWQDVWRSDDNDGDJODYQLFXVPDWUDPRNXPXODWLYQRPGR]RPEU]LQD SURPMHQH´MHSURSRUFLRQDOQD³NXPXODWLYQRMGR]L Za fenomen kod kojeg MH EU]LQD SURPMHQH SURSRUFLRQDOQD NXPXODWLYQRM GR]L XNOMXþXMH VH SRUDVW SRSXODFLMH HNRQRPVNL UDVW VODER UD]YLMHQH ]HPOMH SRYHüDQMH PRELOQLK WHOefona u difuzijskom periodu itd.   2YRP VH PHWRGRP L]UDþXQDYDMX NDPDWH GRGDMXüL NDPDWH QD JODYQLFX SD VH QRYD JODYQLFD koristi za sljHGHüLYUHPHQVNLSHULRG  8NOMXþHQHNDPDWH JODYQLFDNDPDWH 9MHåED 3RYHüDQMHEURMDãWHWQLKLQVHNDWD âWHWQLLQVHNWLVNDNDYFL VDNXSOMDMXVHXSROMRSULYUHGQRMUHJLML%URMãWHWQLKLQVHNDWDSRYHüDYDVH]D SRMHGLQLFLYUHPHQD1DSUDYLPRPRGHOPDWHPDWLþNRJL]UD]DNRMLSUHGVWDYOMDRYDMIHQRPHQ Procedu ra 1.

A naliza p roblema 1. (OHPHQWLRGOXþLYDQMD 1HND MH EURM ãWHWQLK LQVHNDWD NXPXODWLYQD GR]D L QHND MH SRYHüDQD EU]LQD EU]LQD SURPMHQH 3UHWSRVWDYLWH L UD]PRWULWH NDNR MH SUHGVWDYOMHQD SRYHüDQD EU]LQDNRMDRGUHÿXMHEURMãWHWQLKLQVHNDWD" 2. Pretpostavite i razmotrite promjenu broja ãtetnih insekata. Pretpostavite GDSRVWRMLLGHDOQDRNROLQDLGRYROMQRKUDQH]DSRYHüDQMHEURMDãWHWQLKLQVHNDWD - %URMãWHWQLKLQVHNDWDRGUHÿXMHVHSRYHüDQRPEU]LQRP (3) - 3RYHüDQDEU]LQDMHSURSRUFLRQDOQDEURMXãWHWQLKLQVHNDWD

97

Poglavlje 4. Modeliranje i simulacija

Iz modela dijagrama(4) PRåHWH YLGMHWL GD VH SRYHüDQD EU]LQD EU]R PLMHQMD SUHPD SURPMHQL EURMD ãWHWQLK LQVHNDWD 0HÿXWLP NDNR VH SRYHüDQD EU]LQD XYLMHN PLMHQMD QLMH PRJXüH L]UDþXQDWL VWYDUQLEURMãWHWQLKLQVHNDWD

3RYHüDQD ()1%-"#

%URM %-;'9"6"#

ãWHWQLK

86*>"# )";6"#

 3RYHüDQDEU]LQD SURSRUFLRQDOQDNRQVWDQWDîEURMãWHWQLKLQVHNDWD.   3UHGVWDYLWH EURM ãWHWQLK LQVHNDWD VLPERORP NXPXODWLYQH GR]H L SRYHüDQMH EU]LQH NRMD VH RGUHÿXMHVLPERORPEU]LQHSURPMHQH 3RãWR MH SRYHüDQD EU]LQD SURSRUFLRQDOQD EURMX ãWHWQLK LQVHNDWD SUHGVWDYLWH VWRSX UDVWD NDR NUXJ L SUHGVWDYLWH YH]H NRMH SRND]XMX SURWRN SUHGPHWD L] RYRJ NUXJD L EURM ãWHWQLK NXNDFD GR SRYHüDQHEU]Lne. Primijenite isti koncept kao kada je brzina promjene konstantna: - zadajte mali vremenski period, - SUHWSRVWDYLWH GD MH EU]LQD SURPMHQH VWDOQD X PDORP YUHPHQVNRP SHULRGX L L]UDþXQDMWH NROLþLQX SURPMHQHEURMDãWHWQLKLQVHNDWD

,PDMXüL X YLGX GD MH SRYHüDQD EU]LQD VWDOQD PRJXüH MH L]UDþXQDWL NXPXODWLYQX GR]X SRVOLMH SURPMHQH PHÿXWLP SRMDYOMXMH VH JUHãND X L]UDþXQDYDQMX EURMD ãWHWQLK LQVHNDWD NDR ãWR MH SULND]DQR QD VOLFL  =ERJWRJD VPDQMLWH JUHãNX SRVWDYOMDMXüL GXåLQX YUHPHQVNRJ SHULRGD NRji je dovoljno PDQML RG  YUHPHQVND MHGLQLFD  0HÿXWLP ãWR MH PDQML YUHPHQVNL SHULRG YHüL MH EURM SURUDþXQD YDåQR MH X]HWL vremenski period pravilno prema neophodnoj preciznosti. (tabela 2.).

M"('$"# 2C#

3URPMHQD EURMD ãWHWQLK LQVHNDWD X UD]OLþLWLP YUHPHQVNLP SHULRGLPDSRþHWQD WDþNDLQVHNDWD

H)%&','# 3URPMHQDEURMDãWHWQLKLQVHNDWD# JB"-K# H)',C#%-6')5"$#H)',C#%-6')5"$# 865")-%#()*&# # #

%URMãWHWQLKLQVHNDWDEURMK#

%URMVWYDUQLKãWHWQLKLQVHNDWD# # # #

%URM VWYDUQLK ãWHWQLK LQVHNDWD NDGD VH L]UDþXQDYD V 5)','-;9%,#>')%*B*,#*B#OC+# %URM VWYDUQLK ãWHWLK LQVHNDWD NDGD VH L]UDþXQDYD V 5)','-;9%,#>')%*B*,#*B#I# *UHãND MH YHüD QHJR NRG 5)','-;9*G#>')%*B"#OC+K# # H)%&','# JB"-K# #

Slika 3. 3URPMHQDEURMDãWHWQLKLQVHNDWDX]DYLVQRVWLRGGXåLQHYUHPHQVNRJSHULRGD

Procedu ra 2.

.UHLUDQMHPRGHODPDWHPDWLþNRJL]UD]D 98

#

Poglavlje 4. Modeliranje i simulacija

1. %URMãWHWQLKLQVHNDWD .XPXODWLYQDGR]DSRVOLMHSURPMHQHPRåHVHL]UDþXQDWLQDVOLMHGHüLQDþLQ: %URM ãWHWQLK LQVHNDWD SRVOLMH SURPMHQH  WUHQXWQL EURM ãWHWQLK LQVHNDWD  SRYHüDQD EU]LQD î vremenski period. 2. 3RYHüDQMHEU]LQH 3RYHüDQMHEU]LQHVHRGUHÿXMH SURSRUFLMRPEURMDãWHWQLKLQVHNDWD (2) 3RYHüDQMHEU]LQH VWRSDUDVWDîWUHQXWQLEURMãWHWQLKLQVHNDWD 3. Model matematiþkog izraza 3ULPLMHQLWHL]UD]SRYHüDQMDEU]LQHQDL]UD]NRMLSUHGVWDYOMDNXPXODWLYQXGR]XSRVOLMHSURPMHQH %URM insekata promjene H)%&','# JB"-K# #

ãWHWQLK Trenutan broj + Stopa rasta poslije = ãWHWQLKLQVHNDWD

%URM ãWHWQLK LQVHNDWD J()*&K#

%URMãWHWQLKLQVHNDWDEURM # 3RYHüDQDEU]LQDEURMPB"-K#

î

Trenutan broj î ãWHWQLKLQVHNDWD

vremenski period

3RYHüDQMH ()1%-'J()*&PB"-K#JIK#

%URMãWHWQLKLQVHNDWDEURM # 3RYHüDQMHEU]LQHEURMGDQ #

C0"# F-*;"# R"1$%9"# B*1'#5*B'#

/%$&-"# B*1"# 5*B'#

A)*>*)7%*-"$"#9*-;6"-6"#

Procedura 2. 8UHÿHQMHYH]HHOHPHQDWDLVWYDUDQMDPRGHODPDWHPDWLþNRJL]UD]D 1. 9H]DL]PHÿXEU]LQHGRWRNDL]DSUHPLQHYRGH 5D]OLND]DSUHPLQHYRGHSUHGVWDYOMHQDMHQDVOMHGHüLQDþLQ Razlika zapremine vode = ciljna zapremina vode ± trenutna zapremina vode %U]LQDGRWRNDPRåHELWLSUHGVWDYOMHQDNRULVWHüLSURSRUFLRQDOQXNRQVWDQWXQDVOMHGHüLQDþLQ: %U]LQDGRWRND SURSRUFLRQDOQDNRQVWDQWDîUD]OLND]DSUHPLQHYRGH 2. .UHLUDQMHPRGHODPDWHPDWLþNRJL]UD]D 0RGHOPDWHPDWLþNRJL]UD]DSUHGVWDYLt üHPRQDVOMHGHüLQDþLQ Zapremina vode poslije promjene = trenutna zapremina vode + proporcLRQDOQDNRQVWDQWDîFLOMQD zapremina vode ± WUHQXWQD]DSUHPLQDYRGH îYUHPHQVNLSHULRG 9MHåED Predstavite proces grijanja vode napunjene kade podeãDYDMXüL WHPSHUDWXUX L VWDELOL]LUDMXüL MH NRULVWHüLJULMDOLFXLRSUHPX]DSULODJRÿDYDQMHWHPSHUDWXUHNRMD DXWRPDWVNLNRQWUROLãHL]YRUWRSORWH PRGHORP PDWHPDWLþNRJ L]UD]D 2SUHPD ]D SULODJRÿDYDQMH WHPSHUDWXUH NRQWUROLãH EU]LQX JULMDQMD VWRSXJULMDQMD SURSRUFLRQDOQXUD]OLFLL]PHÿXWHPSHUDWXUHYRGHLSRGHãHQHWHPSHUDWXUH

?)1%-"#G)%&"-&"#

M',>')"6F)"# 5*B'#

100

Poglavlje 4. Modeliranje i simulacija

U primjeru 3. pozicija plovka SRND]XMH WUHQXWQX ]DSUHPLQX YRGH D þHS YRGRYRGD VH DXWRPDWVNLSULODJRÿDYDSR]LFLML1DRYDMQDþLQVistem NRMLRGOXþXMHRVOjHGHüHP VWDWXVXXRGQRVX na trenutni zove se feedback control (regulacija povratnom vezom) i to je osnova automatskog kontrolnog sistema (Slika 6). 6LVWHPVNRURVYLKSULURGQLKLGUXãWYHQLKIHQRPHQDMHRYRJWLSD

Slika 6.

Feedback control (regulacija povratnom vezom)

=DVWYDUDQMHGLQDPLþNog modela, odredite koji element fenomena bi trebao biti postavljen kao "kumulatLYQD GR]D =DWLP DQDOL]LUDMWH RVRELQH FLOMD SRVWDYLWH X]URþQX YH]X L SULNDåLWH NDko je "brzina promjene" koja utjeþH QD NXPXODWLYQX GR]X SULND]DQD QD GLMDJUDPX 6DNXSLWH L analizirajte podatke, te promiMHQLWHX]URþQXYH]XVOLNHLPDWHPDWLþNRJL]UD]D 0RGHOPDWHPDWLþNRJL]UD]DIHQRPHQDNRMLVHSULYUHPHQRPLMHQMD 0RGHO PDWHPDWLþNRJL]UD]D IHQRPHQDNRML VHSULYUHPHQRPLMHQMDSUHGVWDYOMHQ MHQDVOMHGHüL QDþLQ 1. Izrazi koji predstavljaju "brzinu promjene". 2. Kumulativna doza poslije promjene = trenutnDNXPXODWLYQDGR]DEU]LQDSURPMHQHîYUHPHQVNL period.

101

Poglavlje 4. Modeliranje i simulacija

2. )HQRPHQYMHURYDWQRüH $NREDFLWHNRFNXQHPRJXüH MHSUHGYLGMHWLNRML EURMüHWHGRELWL%URMNOLMHQWDNRMLGROD]L QD elektronsku blagajnu supermarketa je, WDNRÿHr, QHPRJXüH WDþQR predvidjeti. NePRJXüQRVW SUHGYLÿDQMD ]DKWiMHYD PRGHOLUDQMH SUREOHPD ]DNRQLPD YMHURYDWQRüH 2YR MH PRGHO YMHURYDWQRüH. 0HWRGDUMHãDYDQMDSUREOHPDSULPMHQMXMXüLVOXþDMDQEURM]Dovaj model zove se Monte Carlo metoda. Npr., problem .ROLND MH YMHURYDWQRüD GD üH OHSWLU VOHWMHWL QD UXåX X URNX RG  PLQXWD"  3UREOHPPRåHELWLULMHãHQSRPRüX0RQWH&DUORPHWRGH Monte Carlo metoda MH VSHFLILþna MHU NRULVWL VOXþDMQH EURMHYH .DGD EDFLWH NRFNLFX KLOMDGX SXWD LOL GHVHWLQH KLOMDGD SXWD L GRÿHWH GR UHODWLYQH XþHVWDORVWL brojeva od 1 do 6 koje dobijate, YMHURYDWQRüD GRELMDQMD VYDNRJ EURMD SRVWDMH  Slika 7). 2YD UHODWLYQD XþHVWDORVW SRND]XMH YMHURYDWQRüXVYDNRJEURMDQDNRFNLFLNRMLGRELMHWH 9MHURYDWQRüD (relativna XþHVWDORVW)

7DþDN"#-"#9*79%7%#

Slika 7. *UDILNRQYMHURYDWQRüHWDþQRJEURMDQDNRFNLFLSULPMHURG.000 bacanja) 2EMDãQMHQMHUMHãDYDQMDSUREOHPDNRULãtenjem Monte Carlo metode:  6NXSEURMþDQLKYULMHGQRVWLNRMHLPDMXLVWXYMHURYDWQRüX]DVYDNLEURMNRMLGRELMHWH  2YRVH]RYHSUREOHPVOXþDMQRJNUHtanja. (3) RAND funkcija programa za rad sa radnim tabelama. (4) RHODWLYQDXþHVWDORVW EURMGRJDÿDQMDXNXSDQEURM.  5HODWLYQDXþHVWDORVWGRELMHQDRGPQRJRSRGDWDNDMHYMHURYDWQRüXGRJDÿDMDNRMLüHVHGRJRGLWL 9MHåED ,]UDþXQDYDQMHEURMDʌ ,]UDþXQDMPRYULMHGQRVWLEURMDʌNRULVWHüL0RQWH&DUORPHWRGu. Procedu ra 1. A naliza p roblema ,]YHGLWHHNVSHULPHQWRJOHG NRULVWHüLVOXþDMDQEURMXNUXJXUHOHYDQWQRP]DL]UDþXQDYDQMHʌL QDSUDYLWHNRUHNFLMXUHODWLYQHXþHVWDORVWLGRNRMHVWHGRãOLL]RYRJLSRGUXþMDNUXJD 3RVPDWUDMPR NYDGUDW X NRML MH XSLVDQD ó NUXJD L SRVWDYLWH WDþNH X XQXWUDãQMRVW NYDGUDWD NRULVWHüL VOXþDMDQ EURM 2YH WDþNH VH ]RYX VOXþDMQH WDþNH 6DGD VX VOXþDMQH WDþNH SRVWDYOMHQH X NYDGUDW VYRMVWYRP VOXþDMQRJ EURMD 5D]PRWULWH YMHURYDWQRüX SRVWDYOMDQD VOXþDMQLK WDþDND X NUXJ V GYD JOHGLãWD YMHURYDWQRüX GR NRMH VH PRåH GRüL HPSLULMVNL VWYDUDQMHP PQRJR VOXþDMQLK EURMHYD UHODWLYQD XþHVWDORVW  L YMHURYDWQRüX GR NRMH VH PRåH GRüL SRPRüX RGQRVD SRGUXþMD NYDGUDWD L kvadranta. Procedu ra 2. 'RELMDQMHYULMHGQRVWLEURMDʌ (1) Nacrtajte kvadrat stranice 1 u prvom kvadrantu (Slika 8).

6OLND,]UDþXQDYDQMHʌ0RQWH&DUORPHWRGRP 102

Poglavlje 4. Modeliranje i simulacija

  2GUHGLWH GYD VOXþDMQD EURMD X x i uy NRMD VX MHGQDND LOL PDQMD RG  1D WDM QDþLQ GRELMDPR VOXþDMQXWDþNX3VDNRRUGLQDWDPDXx, uy).   3RVWDYLPR 1 VOXþDMQLK WDþDND X NYDGUDW %URM VOXþDMQLK WDþDND NRMH VX SRVWDYOMHQH X NYDGUDQW  R]QDþLPR VD Q 5HODWLYQX XþHVWDORVW Q1 JGMH VX VOXþDMQH WDþNH SRVWDYOMHQH X NYDGUDQW SRVWDMX JRWRYRMHGQDNHYMHURYDWQRüHGRNRMHVHPRåHGRüLL]RGQRVDSRGUXþMDNYDGUDWDLNYDGUDQWDNDGDMH N dovoljno veliko. 3RGUXþMHNYDGUDQWD# 3RGUXþMHNYDGUDW"#

 9ULMHGQRVWEURMDʌMHʌ| Q1LPRJXüHMHL]UDþXQDWLSULEOLåQXYULMHGQRVWEURMDʌDNRVXEURjevi n i N poznati. (6) Ovdje zamislite kvadrant.  2GQRVSRGUXþMD SRGUXþMHNUXJDSRGUXþMHNYDGUDWD   (NVSHULPHQWDOQD YMHURYDWQRüD Q1 LPD JUHãNX KDGD VH EURM HNVSHULPHQDWD RJOHGD  SRYHüa, WDþQRVWüHVHSRYHüDWL 9MHåED Objasnite metodu GRELMDQMD]DSUHPLQHVIHUHSROXSUHþQLNDSRPRüX0RQWH&DUORPHWRGH Procedura upotrebe Monte Carlo metode za fenomen vjerovatnoüe prikazana je na sljedeüi naþin: >@3URYMHULWHSRMDYXYMHURYDWQRüH (1) Posmatrajte pojavu i registrujte svaku uþestalost za pojavu koja üe se dogoditi.  =DELOMHåLWHXþHVWDORVW LRGUHGLWHGRYMHURYDWQRüHVYHSRMDYHNRMDüHVHGRJRGLWLUHODWLYQD XþHVWDORVW  [2] Odredite VOXþDMDQEURMLQDSUDYLWHIHQRPHQSUHPDYMHURYDWQRüLGRNRMHVWHGRãOL (1) Napravite tabelu i grafikon kumulativne (NXPXODWLYQDYMHURYDWQRüD YMHURYDWQRüH  2GUHGLWHVOXþDMDQEURML]LQWHUYDOD SRPRüXkompjutera. Primijenite ga u tabeli, kreirajte JUDILNRQNXPXODWLYQHYMHURYDWQRüHLL]UDþXQDMWHYULMHGQRVWNRMDSUDWLVYDNXYMHURYDWQRüX 0RJXüH MH QDSUDYLWL VLWXDFLMX VOLþQX IHQRPHQX YMHURYDWQRüH NRMD VH GRJDÿD 0RQWH &DUOR PHWRGRP D GRELMHQL SRGDFL VH PRJX NRULVWLWL ]D UMHãDYDQMH SUREOHPD 0HÿXWLP GRELMHQL SRGDFL LPDMX YDULMDFLMX L QLVX WDþQL .DR SRVOMHGLFD WRJD PRUDWH L]DEUDWL SUDYL RG PQRJR VLPXOLUDQLK rezultata. Ɣ0RQWH&DUORPHWRGD 0RJXüH MH ULMHãLWL PDWHPDWLþNH L IL]LþNH SUREOHPH NRML VH QH PRJX ULMHãLWL X WHRUHWVNRP VPLVOX (analitLþNL  5HþHQR MH GD MH VLPXODFLMD QHSUDYLOQRJ NUHWDQMD PDWHULMDOD NRML NRQILJXULãX HOHPHQt DWRPDXSHüL, NDNRELVHRGUHGLODYHOLþLQDLNRQILJXUDFLMD DWRPDSHüL]DGL]DMQLUDQMHSUYDSUDNWLþQD upotreba Monte Carlo metode. 9MHåED Model kockice Napravite NRFNLFX L L]UDþXQDMWH YMHURYDWQRüX EURMD QD NRFNLFL 'RELMHQH UH]XOWDWH XSRUHGLWH VD UH]XOWDWLPDNRMHMHGRELRYDãSULMDWHOM

Procedu ra 1. A naliza p roblema .DNR EL VH UD]MDVQLOR VYRMVWYR YMHURYDWQRüH NRFNLFH NRMX VWH QDSUDYLOL EDFLWH NRFNLFX YLãH pXWDLL]UDþXQDMWHYMHURYDWQRüXEURMDQDNRFNLFLNRMLGRELMHWH

103

Poglavlje 4. Modeliranje i simulacija

Procedu ra 2. 3URYMHULWHEURMGRNRMHJVWHGRãOL 1. Napravite kockicu i bacite je. Formirajte JUXSHRGSRXþHQLNDLQDSUDYLWHNRFNLFXWDNRGDL]JOHGDNDRãWRMHSULND]DQDQDVOLFL 9. SvakLXþHQLNEDFDkockicu 50 puta i biljeåi (uþestalost), tj. koliko puta se pojavio broj na kockici.

Slika 9. Izgled presjeka kockice 2. 'RÿLWHGRUH]XOWDWDSRPRüXYMHURYDWQRüH Podijelite broj pojavljivanja broja na kockici sa ukupnim brojem bacanja. Napravite tabelu i JUDILNRQGRELMHQHYMHURYDWQRüH (Tabela 3, Slika 10). 9MHURYDWQRüD#;",*;6"$-*#-">)"5$&'-'#9*79%7'#

M"('$"#3# 7DþNH -"# 9*79%7%#

8þHVWDORVW J>F6"K#

9MHURYDWQRüD#

9MHURYDWQRüD

#

TaþNHQD kockici S9F>-*#

Slika 10. *UDILNRQ YMHURYDWQRüH napravljene kockice

Rasp rava ,GHDOQDYMHURYDWQRüD EURMDQDNRFNLFLMH]DVYDNLEURM8SRUHGLWHMHVJUDILNRQRPYMHURYDWQRüH kockice koju ste napravili i provjerite odstupanje. U ovom primMHUXYMHURYDWQRüD]DLMHYLVRND a za 1 je niska. Uporedite ove podatke sa podacima druge grupe. 9MHåED Simulirajte k retanje kockice koju ste napravili 'RÿLWHGRNXPXODWLYQHYMHURYDWQRüHYMHURYDWQRüHXSULPMHUXLQDSUDYLWHVLWXDFLMXNRMDSRkazuje WHQGHQFLMXVOLþQXVLWXDFLMLNDGDEDFDWHNRFNLFXNRMXVWHQDSUDYLOL

104

Poglavlje 4. Modeliranje i simulacija

Tabela 4 9MHURYDWQRüD i kumulativna YMHURYDWQRüD 7DþNHQD kockici

9MHURYDWQRüD

Kumulativna YMHURYDWQRüD

"

S9F>-*#

Procedu ra A naliza p roblema 1. ,]UDþXQDMWHNXPXODWLYQXYMHURYDWQRüX .XPXODWLYQD YMHURYDWQRüD EURMD  MH  YMHURYDWQRüH NDR ãWR MH SULND]DQR X WDEHOL  Kumulativna vMHURYDWQRüD EURMD  MH  GRGDMXüL SUHWKRGQX NXPXODWLYQX RG  GR  .XPXODWLYQD YMHURYDWQRüD EURMD  MH  GRGDMXüL SUHWKRGQH NXPXODWLYQH RG  GR  .DGDGRÿHWHGRNXPXODWLYQHYMHURYDWQRüHEURMHYa od 1 do 6 kako je opisano, posljednja vrijednost kumulDWLYQHYMHURYDWQRüHSRVWDMH6lika 4). Kumulativna YMHURYDWQRüD

7DþNHQDNRFNLFL

6OLND*UDILNRQNXPXODWLYQHYMHURYDWQRüH 2. 3RVWDYOMDQMHVOXþDMQLKEURMHYD Odaberite broj L] LQWHUYDOD >   QD RVQRYX NXPXODWLYQH YMHURYDWQRüH Napravite tabelu i grafikon (Tabela 5; Slika 12  NRULVWHüL RYR NDR LQWHUYDO VOXþDMQRJ EURMD ,QWHUYDO VOXþDMQRJ EURMD SRVWDYOMHQRJ]DVYDNLEURMRGJRYDUDYMHURYDWQRüLVYDNRJEURMDNRMLGRELMHWH M"('$"#+#

A*;6"5$&"-&'#>*>%;"#VOXþDMQLK#()*&'5"#

7DþNHQDNRFNLFL#

D-6')5"OVOXþDMQLKEURMHYD #

,QWHUYDOVOXþDMQRJEURMD# #

"

4F,F$"6%5-"# YMHURYDWQRüD#

.XPXODWLYQDYMHURYDWQRüD#

6OXþDMDQEURM#

7DþNHQDNRFNLFL#

Slika 12. 3RVWDYOMDQMHVOXþDMQRJEURMDLJUDILNRQNXPXODWLYQHYMHURYDWQRüH

105

Poglavlje 4. Modeliranje i simulacija

3.

OdabHULWHVOXþDMDQEURMLQDRVQRYXQMHJDGRELt üHWHEURMQDNRFNLFL Uzmite VOXþDMDQEURM L]LQWHUYDOD> LSRJOHGDMWHNRPLQWHUYDOXVOXþDMQLKEURMHYDRGJRYDUD iz tabele i grafikona. Npr., aNRMHVOXþDMDQEURMRQSULSDGDLQWHUYDOXVOXþDMQLKEURMHva od 0.635 do 0.794, tako da se dobije broj 5 kao odgovaUDMXüLEURMQDNRFNLFL6OLND).

9MHåED]DNUDMGLMHOD 1. .DGD VH L]YDGL þHS VD GQD NDGH LVFXUL YUXüD YRGD =D SURPMHQX NROLþLQH YUXüH YRGH X NDGL QDSUDYLWHPRGHOPDWHPDWLþNRJL]UD]D0HÿXWim, vremenom EU]LQDRWLFDQMDYUXüHYRGHELVHWUHEDOD VPDQMLWLSURSRUFLRQDOQRNROLþLQLYUXüHYRGHXNDGL 2. Prodaja digitalnoga fotoaparata po danu se provjerava za poslednjih 100 dana u prodavnici i UH]XOWDW MH L]UDåHQ WDEHORP 1DSLãLPR SURFHGXUX SURPMHQH SURGDMH X URNX RG  GDQD SRPRüX 0RQWH&DUORPHWRGHGRELMDQMHPYMHURYDWQRüHLNXPXODWLYQHYMHURYDWQRüH

A)*B"&"#J()*&# &'B%-%7"PB"-K#

8þHVWDORVW JB"-K#

"

LOLYLãH# S9F>-*#

"

106

Poglavlje 4. Modeliranje i simulacija

Dio 3. Kompjuterska simulacija $NR PRGHO PDWHPDWLþNRJ L]UD]D PRåH ELWL L]UDÿHQ PRGHOLUDQMHP PRJXüH MH L]YHVWL L simulaciju. SimuliraW üHPR UD]QH PRGHOH NRULãWenjem programa za rad sa radnim tabelama. Analizirajmo rezultat i prednosti upotrebe kompjutera.

1.

Fenomen koji se mijenja vremenski

3URFHGXUDVLPXODFLMHNRULãWenjem programa za rad sa radnim tabelama: [1] Modeliranje i stvaranje modHODPDWHPDWLþNRJL]UD]D. [2] Kreiranje radne stranice i grafikona. [3] Analiza i provjera rezultata simulacije.

1)

.DGDMHEU]LQDXþHVWDORVWLVWDOQD

86*>"# F-*;"#

!*1"# 5*B'#

9MHåED Promjena zap remine vode u rezervoaru za vodu ,]YHGLWH VLPXODFLMX SRVWDYOMDMXüL SRþHWQX zapreminu vode na 2 l, vremenski period na 1 minut i YULMHPH]DYUãHWNDQDPLQXWDXSULPMHUXGLR Procedu ra 1. 0RGHOLUDQMHLNUHLUDQMHPRGHODPDWHPDWLþNRJL]UD]D 0RGHOPDWHPDWLþNRJL]UD]DPRåHVHGRELWL modeliranjem. Zapremina vode poslije promjenH WUHQXWQD]DSUHPLQDYRGHEU]LQDGRWRNDîYUHPHQVNLSHULRG 2. Kreiranje radne stranice i grafikona 'RGLMHOLWH EURMþDQX YULMHGQRVW VYDNRM üHOLML NDR ãWR MH SUHGVWDYOMHQR QD VOLFL  L QDSUDYLWH UDGQX stranicu. Napravite grafikon na osnovu dobijenih rezultata. 3. Analiza i provjera rezultata simulacije 0RåHWHYLGMHWLQDJUDILNRQXGDVHSRYHüDQMH ubrzava pri brzini dotoka. GrafikonWDþNDVWLGLMDJUDP Opseg grafikona: ûHOLMH od A7 do B12

3RþHWQDNROLþLQDYRGH ûHOLMD% Ä %³

3RþHWQR vrijeme

vrijemevrijem e

6OMHGHüHYULMHPH ûHOLMD$ ³ $%³

.ROLþLQD YRGH  PLQXW NDVQLMH  NROLþ YRGH  VWRSD XQRVD  vremenski interval (1 minuta) ûHOLMD% Ä %% %³

Slika 1. Promjena zapremine vode u rezervoaru za vodu 107

Poglavlje 4. Modeliranje i simulacija

2)

Kada je brzina promjene proporcionalna kumulativnoj dozi?

9MHåED 5D]PQRåDYDnje akva rijskih ribica U akvariju je 10 ribica,]YHGLWHVLPXODFLMXGDELVWHSURYMHULOLNROLNRULELFDüHELWL]DJRGLQXGDQD DNRMHVWRSDSRYHüDQMDVWRSDVPDQMHQMDDVWYDUQDVWRSDSRYHüDQMD3UHWSRstavlja se da je vremenski period 1 mjesec, okolina za UD]PQRåDYDQMHYHOLþLQHDNYDULMD uz idealne uvjete. Procedura 1. 0RGHOLUDQMHLSUDYOMHQMHPRGHODPDWHPDWLþNRJL]UD]D 3RãWR MH PRGHO LVWL NDR X SULPMHUX  SRYHüDQMH ãWHWQLK LQVHNDWD  X GLMHOX  PRåH VH GRüL GR PRGHODPDWHPDWLþNRJL]UD]DQDVOMHGHüLQDþLQ %URM ULELFD SRVOLMH SURPMHQH  WUHQXWQL EURM ULELFD  VWRSD SRYHüDQMD î WUHQXWQL EURM ULELFD î vremenski interval 0HÿXWLPVWYDUQDVWRSDSRYHüDQMDMHSURPLMHQMHQDXVWRSXSRYHüDQMD 3RYHüDQD ()1%-"#

?)*&#)%(%7"#

86*>"# )";6"#

2. K reiranje radne stranice i grafikona 1DSUDYLWHUDGQXVWDQLFXNDRãWRMHSUHGVWDYOMHQRQDVOLFLLJUDILNRQQDRVQRYXGRELMHQLKUH]XOWDWD *UDILNRQ dijagram

WDþNDVWL

Opseg üHOLMD$GR%

3RþHWQLEURMULELFD ûHOLMD% 

3RþHWQRYULMHPH

SljHGHüHYULMHPH ûHOLMD$ Ä $%³

Broj ribica 1 mjesec kasnije = broj ribica za 0 mjesec + stopa rasta * broj ribica za 0 mjesec* vremenski interval (1 mjesec) ûHOLMD% Ä %% % %³

Slika 2. 3RYHüDQMHEURMDULELFD 108

Poglavlje 4. Modeliranje i simulacija

3.

Analiza i provjera rezultata simulacije ,]JUDILNRQDVHPRåHYLGMHWLGDVHEURMULELFDYUHPHQRPEU]RSRYHüDYD$NRVHVWYDUQDVWRSD SRYHüDQMDSURPLMHQLPRåHWHYLGMHWLGDMHSRYHüDQMHPDORDNRMHYULMHGQRVWPDODX]WREURMULELFD se smanjuje ako vrijednost postane negativna. 9MHåba Uporedite rezultat primjera 2. i rezultat simulacije s vremenskim periodom postavljenim na 0.5.

3)

Kada je brzina promjene proporcionalna razlici ciljne vrijednosti i kumulativne doze?

9MHåED 3URPMHQD]DSUHPLQHYRGHXYRGRNRWOLüX IzvHGLWH VLPXODFLMX SRVWDYOMDMXüL SRþHWQX ]DSUHPLQX YRGH QD  l, proporcionalnu konstantu na 0.7, ciljnu zapreminu vode na 10 lYUHPHQVNLSHULRGQDPLQXWDLYULMHPH]DYUãHWNDQDPLQXWD]D primjer 3 u dijelu 2.

Procedura 1. Modeliranje i kreiranje modela matematiþkog izraza. Modeliranjem u dijelu 2, moåe se doüi do modela matematiþkog izraza. =DSUHPLQD YRGHSRVOLMHSURPMHQH WUHQXWQD]DSUHPLQD YRGHSURSRUFLRQDOQDNRQVWDQWDîFLOMQD zapremina vode ± WUHQXWQD]DSUHPLQDYRGH îYUHPHQVNLSHULRG

!*1"# 5*B'#

86*>"# F-*;"#

A)*>*)7%*-"$-"# 9*-;6"-6"#

R"1$%9"# B*1'#5*B'#

/%$&-"# B*1"# 5*B'#

109

Poglavlje 4. Modeliranje i simulacija

2.

K reiranje radne stranice i grafikona 'RGLMHOLWH EURMþDQX YULMHGQRVW VYDNRM üHOLML NDR ãWR MH SUHGVWDYOMHQR QD VOLFL  L QDSUDYLWH radnu stranicu. Napravite grafikon na osnovu dobijenih rezultata. 3RþHWQDYULMHGQRVWüHOLMH% ³ %´

3RþHWQRYULMHPH

SljHGHüHYULMHPH ûHOLMD$ Ä $%³ &RS\3DVWHXüHOLMH$GR$

ûHOLMD% Ä %7 +B$2 * (B$4 - B7)

%³

&RS\3DVWHXüHOLMH (B9 do B17)

Slika 3. 3URPMHQD]DSUHPLQHYRGHXYRGRNRWOLüX 3.

Analiza i pregled rezultata simulacije 1D JUDILNRQX PRåHWH YLGMHWL GD VH ]DSUHPLQD YRGH YUHPHQRP PLMHQMD L GRVWLåH FLOMQX zapreminu vode. 9MHåED Provjerite kako se proporcionalna konstanta mijenja kada se u primjeru 3. proporcionalna konstanta promijeni.

110

Poglavlje 4. Modeliranje i simulacija

2. )HQRPHQYMHURYDWQRüH 1)

8SRWUHEDVOXþDMQRJEURMDXSURJUDPX]DUDGVDUDGQLPWDEHODPD

'DELVPRSURYMHULOLRSHUDFLMXPRGHODYMHURYDWQRüH]DkompjuterVNXVLPXODFLMXVOXþDMDQ broj VH NRULVWL NDR ãWR MH RSLVDQR X GLMHOX  2VQRYQL RG VOXþDMQLK EURMHYD MH QHSURPMHQMLYL VOXþDMni broj7HãNRMHQDSUDYLWLLGHDOQXNRFNLFX1RYþLüQLMHQDSUDYOMHQWDNRGDSLVPRLJODYDL]JOHGDMXLVWR =ERJWRJDL]YHGLPRVLPXODFLMXNRULVWHüLVOXþDMDQbroj u programu za rad sa radnim tabelama   6OXþDMDQ EURM ]D NRML VH YULMHGQRVW L] LQWHUYDOD >) VOXþDMQR SRMDYOMXMH X LVWRM VWRSL ]RYH VH VWDQGDUGQLQHSURPMHQMLYLVOXþDMni broj. V jeåba 4. Pravljenje grafi kona mjesta za sjedenje Brojevi stolica su dodijeljeni za stolice kao ãto je prikazano na slici. 2GUHGLPR PMHVWD]DXþHQLNH NRULVWHüLVOXþDMDQEURM T";6"5-%9"

Procedu ra 1. Modeliranje 2GUHGLWH VOXþDMDQ EURM L] LQWHUYDOD >   L GRGLMHOLWH VOXþDMDQ EURM VMHGLãWD XþHQLNX NRULVWHüL UDVWXüLSRUHGDN 2. K reirajte radnu stranicu i rezultat simulacije 8QHVLWH YULMHGQRVW X VYDNX üHOLMX NDR ãWR MH SULND]DQR QD VOLFL  2GUHGLWH VOXþDMDQ EURM SRPRüX5$1'IXQNFLMHLL]UDþXQDMWHSRUHGDNSRPRüX5$1.IXQNFLMH

%URMVMHGLãWD

2GUHGLPRVOXþDMDQEURML]LQWHUYDOD[ 0,1) ûHOLMD% Ä 5$1' ³ &RS\3DVWHXüHOLMH%GR%

2GUHÿLYDQMHSRUHWND ûHOLMD& Ä 5$1.%%% ³ &RS\3DVWHXüHOLMH&GR&

Slika 4. Simulacija sjedenja

111

Poglavlje 4. Modeliranje i simulacija

3.

Analiza i pregled rezultata simulacije 3URYMHULWHUD]OLNHUH]XOWDWDQRYLPL]UDþXQDYDQMHP  2YRPIXQNFLMRPELUDPRVOXþDMDQEURML]LQWHUYDOD> 

2)

6LPXODFLMDPRGHODYMHURYDWQRüe

9MHåED %DFDQMHQRYþLüD ,]YHGLWH VLPXODFLMX IHQRPHQD QRYþLüD .ROLND MH YMHURYDWQRüD GD üH QRYþLü NDGDJDEDFLWHSDVWLQD³JODYX´" Procedu ra 1. Modeliranje 3RãWRMHYMHURYDWQRüDGDüHQRYþLüSDVWLQDÄJODYX³ 1/2, postavite uvjet manji od 0.5 da üe biti ³glava´i odredite sluþajan broj iz intervala [0, 1). 2. K reirajte radne stranice i rezultat simulacije 8QHVLWHYULMHGQRVWXVYDNXüHOLMXNDRãWRMHSULND]DQRQDSlici 5. Broj podataka bi trebao da bude 10. Broj podataka

2GUHGLPR VOXþDMDQ EURM L] LQWHUYDOD [ 0,1) ûHOLMD% Ä 5$1' ³ &RS\3DVWHXüHOLMH%GR%1)

1 je za glavu, a 0 za pismo ûHOLMD& Ä ,)%"7"# ($"G"&-%"

-"#

3RþHWQR YULMHPH XVOXJH  YULMHPH B*$";9"# ûHOLMD)  '"

9ULMHPH ]DYUãHWND F;$FG'# ûHOLMD# JUI3K# VLWI3XYI3V" HULMHPHþHNDQMD# ûHOLMD,  )Q!I3V"

Slika 10.

116

Prvi kupac

Poglavlje 4. Modeliranje i simulacija

6OXþDMDQ EURM MH XQHVHQ X üelije (B14 to B17) na slici 11. i na osnovu te vrijednosti srednja YULMHGQRVWüHOLMD&WR& VHRGUHÿXMHNRULVWHüL/22.83IXQNFLMX]DüHOLMH&GR&   /22.83%))&& üHOLMH& SUHWUDåXMHYULMHGQRVW üHOLMH% L]RSVHJD (F3)    L X üHOLMDPD &&  XQXWDU RGJRYDUDMXüHJ LQWHUYDOD   SRGDFL NRML RGJRYDUDMX YULMHGQRVWLüHOLMH% VXSULND]DQL 0HÿXWLPNDGDQHPDRGJRYDUDMXüLKSRGDWDNDXüHOLMDPD ))  QDMYHüD YULMHGQRVW PDQMD RGWUDåHQH YULMHGQRVWL MH SULND]DQD 8 RYRP VOXþDMX YULMHGQRVW üHOLMH %  MH  üHOLMD )  þLMD MH YULMHGQRVW  MH QDMYHüD YULMHGQRVW PDQMD RG YULMHGQRVWL NRMD VH WUDåL D YULMHGQRVW  üHOLMH &  NRMD RGJRYDUD WRM YULMHGQRVWL SULND]DQD MH X üHOLML& 

A)*7%&'-&'-*# ;6"6F;*,# "F6*,"6"# ûHOLMD# JWI=K# VLDWJ_I=LV*>'-V\!I=\UI3KV" ,]UDþXQDWR QD LVWL QDþLQ NDR 1"#9F>7"#I# ûHOLMD#JUI=K#VLWI=XYI=V" ,]UDþXQDYDQMHYUHPHQDGRODVND# ûHOLMD#J!I=K#VL!I3X/I=V"

H)','-;9%# >')%*B# >)%&'# B*$";9"# 9F>7"#2#>*;$%&'#B*$";9"#9F>7"#I# ûHOLMD#J?I=K#VLRNT!JKV"

86"6F;#"F6*,"6"# ûHOLMD (   ,)'!LUI3\# V*65*)'-*V\VSULþHNDMWHVKV"

,]UDþXQDY"-&'#>')%*B"#B*$";9"#9F>7"#I#%$%#9F>7"#2# ûHOLMD#J/I=K#VLZ[[4SAJ?I=\W]7"# I# P# F;$FG"#&'#>*þHOD#

=DYUãHWDNXVOXJH]DNXSFD#I# 3RþHODXVOXJD]DNXSFD#2# #

=DYUãHWDN F;$FG'# H)%&','# þHNDQMD *(*&'-*# H)%&','#F;$FG'#

F;$FG"# 1"# >)'6@*B-*G# 9F>7"# -%&'# ]DYUãHQD# 6"9*# B"# -*5%# 9F>"7# ,*)"# þHNDWL# GRN VH QH ]DYUãL XVOXJD ]D >)'6@*B-*G# 9F>7"# %# (%&'$%# ;6F>"7# J5)%&','# F;$FG'K# VH ãLUL QD G';-F# VWUDQXRG]DYUãHWNDXVOXJH#

MH

!*$"1"9# 9F>7"#2#

9ULMHPHþHNDQMD 9F>7"#2#

Slika 12. 3RORåDMJUDILNRQDUHGDQMD 117

=DYUãHWDNXVOXJH]DNXSFD#

Poglavlje 4. Modeliranje i simulacija

$NR SRVPDWUDWH JUDILNRQ L SURYMHULWH EURM RERMHQLK VWXEDFD PRåHWH YLGMHWL GXåLQX SRUHWND (SOLNDD $NRSRVWDYLWHEURMNXSDFDNRMLþHNDMXLYULMHPHPRåHWHQDSUDYLWLJUDILNRQ vremenske promjene u redanju (Slika 13 b). U rezultatu na slici 13. QDMGXåLUHGMHRGRVREHLVHNXQGLQDMGXåHYULMHPHþHNDQMDMH sekundi za kXSFDLSURVMHþQRYULMHPHþHNDQMDMHVHNXQGL J"K#8%,F$"7%&"#>*)'69""

H)%&','#J;'9F-B"K"

4F>"7"

E 'XåLQDUHGD" 'XåLQDUHGDQMDOMXGLK"

H)%&','#J;'9F-B"K"

Slika 13. Grafikon poretka   8SRUHGLWH YULMHGQRVW VOXþDMQRJ EURMD L UHG EURMþDQH YULMHGQRVWL NXPXODWLYQH YMHURYDWQRüH L usredsredite se na liniju vrijednosWL NXPXODWLYQH YULMHGQRVWL þLMD MH EURMþDQD YULMHGQRVW YHüD RG QDMEOLåHYULMHGQRVWLVOXþDMQRJEURMDWHXSRWUijebite srednju vrijednost te linije kao perioda dolaska. 1SUNDGDVOXþDMDQEURM postoji u intervalu od 0.640 ilLYLãHLPDQMHRG kupac dolazi u periodima srednje vrijednosti 25 sekundi.   2YR MH IXQNFLMD ]D SUHWUDåLYDQMH RGUHÿHQH YULMHGQRVWL LQWHUYDOD L SULND] YULMHGQRVWL üHOLMH X RGJRYDUDMXüHPLQWHUYDOX 9MHåED ,]YHGLWHVLPXODFLMXGDSURYMHULWHNDNRVHPLMHQMDYULMHPHþHNDQMDNDda je vrijeme usluge 20 sekundi ili 25 sekundi.

9MHåED]DNUDM 1. Izvedimo simulaciju za korisnike Interneta. Postavite 10 miliona ljudi za populaciju korisnika, VWRSX SRYHüDQMD  KLOMDGH OMXGLJRGLãQMH YUHPHQVNL LQWHUYDO QD  JRGLQX L ]DYUãHWDN QD  godina. 0RGHOPDWHPDWLþNRJL]UD]DMHSUHGVWDYOMHQQDVOMHGHüLQDþLQ Populacija korisnika poslije promjene = trenutna populacija korisnika + stopa poveüanja îtrenutna populacija korisnika îvremenski period. 2. Klima XUHÿDM NRML KODGL L JULMH LQVWDOLUDQ MH X SURSRUFLML V UD]OLNRP L]PHÿX WUHQXWQH VREQH temperature i postavljene temperature. Postavite stopu promjene temperature na 0.3 i simulirajte SURPMHQXWHPSHUDWXUH]DPLQXWDSRPRüXYUHPHQVNRJLQWHUYDODRGPLQXWH

118

Poglavlje 4. Modeliranje i simulacija

Dijagram modela je prika]DQQDGHVQRMVOLFL3RþHWQDWHPSHUDWXUDMHƒ&DSRVWDYOMHQDWHPSHUDWXUH MHƒ& ?)1%-"#>)*,&'-'"

86*>"# >)*,&'-'# 6',>')"6F)'"

M',>')"6F)""

R"1$%9"# 6',>')"6F)'"

A*;6"5$&"-&'# 6',>')"6F)'"

3. Za model temperature vode u kadi u zadatku dijela 2, kada je trenutna temperatura YRGHƒ& a postavljena temperatura MH ƒ& SRVWDYLWH NRHILFLMent grijanja tako da temperatura vode dostigne postavljenu temperature za otprilike 20 minuta i izvedite simulaciju s vremenskim intervalom postavljenim na 1 minutu'RÿLWHGRPLQLPDOQRJNRHILFLMHQWDJULMDQMD]DWHPSHUDWXUHYRGHRGƒ& LOLYLãH]DPLQXWD 4. Kada je koeficijent grijanja za model temperature vode u kadi u prethodnom zadatku 0.2, L]YHGLWHVLPXODFLMXNRULVWHüLDODWPRGHOLUDQMD

5. 2GOXþHQRMHda VHQDSODWLSRMHQDRGXþHQLND2GUHGLWHVOXþDMDQEURML]LQWHUYDOD L RGOXþLWHGDQRYþLüRG jena treba donijeti ]DPDQMHRGDUDþXQRG.000 jena treba donijeti ]DLOLYLãHLL]YHGLWHVLPXODFLMXNDNRELste SURYMHULOLNROLNRQRYþLüDRG jena treba pripremiti. 6. Prodaja digitalnog fotoaparata je provjeravanD ]D SURãOLK  GDQD X SURGDYnici i rezultat je prikazan u desnoj tabeli. Izvedite simulaciju za promjenu prodaje unutar 10 dana.

119

Poglavlje 5. Upotreba i kreiranje baze podataka

Poglavlje 5. podataka

Upotreba

i

k reiranje

baze

Dio1. %D]DSRGDWDNDLSUHWUDåLYDQMHLQIRUPDFLMD Informacije GDQDV GRELMDMX VYH YHüL ]QDþDM pa se javlja problem njihovog organizovanja. Pod organizacijom podataka podrazumijeva se njihovo predstavljanje i povezivanje. Organizacija podataka u datoteke1 QD]LYD VH NRQYHQFLRQDOQLP QDþLQRP RUJDQL]DFLMH SRGDWDND D RUJDQL]DFLMD podataka u vidu integrisanih podataka naziva se baza podataka. U ovom poglavlju objasnit üHPR pRMDP ED]H SRGDWDND VYUKX NRULãWHQMD ED]H SRGDWDND L SUHWUDåLYDQMD LQIRUPDFLMD NDNR ELVPR SURQDãOLSRWUHEQHSRGDWNH

1.

âWDMHED]DSRGDWDND" 1) Osobine baza podataka

Baza podataka se deILQLãH NDR VNXS FHQWUDOL]RYDQLK podataka tako da se obrada podataka i QMLKRYRSUHWUDåLYDQMH PRåHXVSMHãQRSULPMHQMLYDWL 2UJDQL]DFLMD SRGDWDND X GDWRWHNH GRYRGL GR WRJD GD UD]OLþLWH GDWRWHNH VDGUåH LVWH SRGDWNH þLPH VH RWHåDYD QMLKRYR RGUåDYDQMH L QHSRWrebno zauzimanje memorijskog kapaciteta. Ovakva organizacija dovodi i do dupliranja podataka i rasta obima podataka. 'DWRWHND6DYMHWDXþHQLND Zdravstveni kartoni Datoteka svih ãNROH                   XþHQLND              XþHQLNDãNROH

.RGXÿHQ#6' Klub bejzbol tenis PC

2KNOXEMHUD]OLþLW þDN L ]D LVWL NRG XþHQLND

.RGXÿHQLND Klub

.RGXÿHQLND Klub

ejzbol tenis PC

fudbal tenis PC

Suprotnost se pojavljuje jer se svaka datoteka posebno RGUåDYD.

Slika 1. 8SUDYOMDQMHSRVWRMHüLPLQIRUPDFLMDPD

""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""" " 1 3ROMHMHQDMPDQMDORJLþNDMHGLQLFDSRGDWND6NXSSROMDNRMLVHRGQRVLQDLVWLSRMDPQD]LYDVHVORJDVNXSVORJRYDþLQL datoteku. 120

Poglavlje 5. Upotreba i kreiranje baze podataka

Ovi nedostaci se prevazilaze organizacijom podataka u vidu integrisanih podataka, tj. baza podataka. Kod baza podataka nema dupliranja podataka i novi podaci se jednostavno mogu dodavati. Moguüe je poveüati poslovanje ili poboljãati kvalitet i pouzdanost informacija, tako da se baze podataka koriste u gotovo svim organizacijama.

# 6DYMHWXþHQLNDãNROH#

# #

*UHãDNDQHma jer su SRGDFL VPMHãWHQL X bazu podataka. # ?'@'!4-8'+'6'! .RGXþHQLND

`B)"5;65'-%#9")6*-%# 8þHQLFLãNROH

Slika 2.

2)

4$F(

I:3a# #

?'&1(*$#

.RGXþHQLND# # 4$F(#

Upravljanje informacijama pomoüX baze podataka #

Funkcije baze podataka

3ULVWXS L NRULãWHQMH SRGDWDND L] ED]H SRGDWDND RPRJXüHQR MH SURJUDPLPD NRML VH QD]LYDMX sistem za upravljanje bazom podataka (DB MS-Data Base M anagement Systems). Bazu podataka, SRSUDYLOXNRULVWLYHOLNLEURMNRULVQLND)RUPLUDQMHP]DMHGQLþNHED]HSRVWLåXVHVOjHGHüLFLOMHYL 1. smanjuje se dupliranje podataka, VYDNLNRULVQLþNLSURJUDPREXKYDWDSRGDWNHXRGJRYDUDMXüRMVWUXNWXULi formatu, NRULãWenje podataka nije uvjetovano SR]QDYDQMHPXQXWUDãQMHRUJDQL]DFLMHED]HSRGDWDND SRVWRMHüHDSOLNDFLMHQHPRUDMXVHSRQRYRSURJUDPLUDWLSULXYRÿHQMXQRYRJVRIWYHUDLKDUGYHUD ODNãHVH]DGRYROMDYDSRWUHED]DEXGXüLPSURãLUHQMHPbaze podataka novim podacima, ]DMHGQLþNLQDþLQSULVWXSDSRGDFLPD]DVYHNRULVQLNHRPRJXüDYDRODNãDQXNRQWUROXL]DPMHQX

121

Poglavlje 5. Upotreba i kreiranje baze podataka

2. Vrste baza podataka 1)

Klasifikacija prema strukturi

'HILQLVDQLRGQRVL]PHÿXSRGDWDNDXED]LRGUHÿXMHJOREDOQXORJLþNXVWUXNWXUX2GQRVLL]PHÿX SRGDWDNDPRJXVHSUHGVWDYLWLRGUHÿHQLPVWUXNWXUDPDSRGDWDND3RVWRMHþHWLULORJLþNHVWUXNWXUHED]D SRGDWDNDKLMHUDUKLMVNDPUHåQDUHODFLRQDLREMHNWQD 1.

H ijera rhijska stu r ktura H ijera rhijski tip zasniva se na strukturi u kRMRM VX SRGDFL XUHÿHQL YH]RP URGLWHOM-dijete. 5RGLWHOM PRåH GD LPD YLãH RG MHGQRJ GMHWHWD DOL GLMHWH LPD VDPR MHGQRJ URGLWHOMD 2YD VWUXNWXUD podataka ima oblik stabla. Sastoji se od korijenskRJ VHJPHQWD L QMHPX SRGUHÿHQLK VHJPHQDWD 1DGUHÿHQL VHJPHQWL PRJX LPDWL YLãH SRGUHÿHQLK VHJPHQDWD D SRGUHÿHQL VHJPHQWL PRJX LPDWL VDPRMHGDQQDGUHÿHQL Npr., predstaYLPR SR]LFLMH XþHQLND u klubu (Slika 3). *UXSLãLPR þODQRYH ýODQVYDNRJ razreda EHM]ERO NOXED X RVQRYQRM ãNROL ]D VYDNL UD]UHG $NR åHOLPR GD SUHGVWDYLPR GD VX þODQRYL % L O RERMLFDEDFDþLWDNYXYH]XQHPRåHPR 3. razred 2. razred 1. razred dodati u hijerarhijskoj strukturi.

C hiho ku 2â

Toshima 2â

H arusawa M2â

Toshima 2â

H arusawa 2â

"

M iss .

"

A

M r.

B

M r.

C

M iss.

D

M iss.

E

M r.

M iss.

O

P

Slika 3. Hijerarhijski tip

2.

M reåna st ru ktura Za razliku od hijerarhijske baze podataka i hijerarhijske strukture podataka, mreåna baza podataka zasniva se na mreåi podataka povezanih tako da ne postoji ni korijenski ni podreÿeni segmenti8RVQRYLMHRYRKLMHUDUKLMVNDVWUXNWXUDPHÿXWLPQHVDPRGDURGLWHOMLPDYLãHRGMHGQRJ GMHWHWD QHJR L GLMHWH LPD YLãH RG MHGQRJ URGLWHOMD VLãHVWUXNH NODVH YH]H URGitelj-dijete (set) mogu biti predstavljene PUHåQLP WLSRP. U uvjetLPD NDGD VX YH]H L]PHÿX SRGDWDND MHGQRVWDYQH L PDOREURMQHPUHåQDLKLMHUDUKLMVNDVWUXNWXUD]DGRYROMDYDMXSRWUHEHNRULVQLND 8 PUHåQRM VWUXNWXUL Slika 4  &KLKRNX RVQRYQH ãNROH &KLKRNX RVQRYQD ãNROD L QMHQ ELYãL XþHQLN  7RVKLPD RVQRYQH ãNROH VHW EDFDþD EDFDþ L þODQ þLMD SR]LFLMD MH EDFDþ  VHW KYDWDþD LWG mogu biti predstavljeni.

122

Poglavlje 5. Upotreba i kreiranje baze podataka

! ýlan svakog razreda ! F/!.'@.%8

>skra#eno vrijeme putovanja Osnivanje glavne kancelarije i podru"nih kancelarija %irom svijeta >>aktivno tokom 24 sata

(1) Stvara se techno-anksioznost zbog lo%eg prilago&avanja na kompjuter, techno-zavisnost kao rezultat pretjerane zavisnosti. (2) Kompanija osnuje poslovnicu u inostranstvu, pa je industrijski kapacitet doma#e proizvodnje oslabljen. 164

Poglavlje 6. Informacijske tehnologije i dru#tvo

3. Promjena ekonomskog opticaja Razvojem informacijske tehnologije pojedinac se mo!e povezati s cijelim svijetom pomo#u Interneta, a informacije sa drugog kraja svijeta su dostupne pojedincu. Globalizacijom politike, ekonomije i kulture dolazi do globalnog %irenja preko granica. Ovim se stvara prilika za male zemlje, manja preduze#a i pojedince bez obzira na postoje#i red i mo# drugih kompanija. U isto vrijeme globalizacija dovodi do ravnomjernosti i homogenizacije vrijednosti, povlastica, jezika itd, a isto tako dovodi do velike ekonomske razlike. 4. Nova prava: patent modela poslovanja, open source Pravo intelektualnog vlasni%tva kao %to je patent promovi%e razvoj kulturnog i ekonomskog prava intelektualnog vlasni%tva. Pojavom Interneta stvorio se novi patent, patent modela poslovanja. Ovaj patent je prihva#en kao metoda novog poslovanja i ideja sistema realizovana upotrebom sistema informacija. Me&utim, ipak je istaknuto da patent modela poslovanja mo!e kontrolisati takmi"enje s drugim takmi"arima i razvoj se mo!e odgoditi. S druge strane, koncept promovisanja razvoja kulture i ekonomije ovom metodom, open source postaje rasprostranjen. Ovo je metoda razvoja otkrivanja izvornog koda u kome se program koristi besplatno, tako da ga svako mo!e pobolj%ati i ponovo dijeliti.

4) (ivimo u 21. vijeku Predvi&a se da #e se informatizacija promovirati vi%e nego ikad u 21. vijeku. U informacijskom dru%tvu svako mo!e primiti i prenijeti svaku vrstu informacije. Kako bi se stvorilo veliko informacijsko dru%tvo u 21. vijeku, nastavimo u"enje na osnovu onog %to smo u"ili u ovom ud!beniku „Informatika B“. Vje&ba za kraj odlomka 1. Ubacite pravu rije" u ( ) sljede#eg teksta koji opisuje ure&ivanje li"nih podataka. Li"nim podacima se smatraju sve informacije koje identifikuju osobu, uklju"eni su ime, ( (1) ), ( (2) ), datum ro&enja, nacionalnost, zdravstveno stanje, podaci o %kolovanju, zanimanje, prihod, i porodi"na situacija i "ak i informacije ( (3) ) same osobe, uklju"ene su informacije koje mogu identifikovati osobu pomo#u njih kombinovane s drugim informacijama. Ako li"ni podatak procuri, mo!e biti upotrijebljen na na"in koji prava osoba ne !eli, ili ( (4) ) mo!e biti prekr%eno ili mo!e do#i do nezgode. 2. Ubacite pravu rije" ( ) sljede#eg teksta koji opisuje za%titu prava intelektualnog vlasni%tva. U prava intelektualnog vlasni%tva uklju"ena su prava industrijskog vlasni%tva, autorska prava, itd. U prava industrijskog vlasni%tva uklju"eni su ( (1) ), ( (2) ), ( (3) ) i ( (4) ) . Ovim pravom se %tite novi izumi, pronalasci, dizajn, logo, itd odre&eni vremenski period, i registrovano je kao pravo primjenom na ( (5) ) i to ako je prihva#eno. Autorsko pravo je pravo dato osobi koja stvara autorsko djelo kao %to je ( (6) ), ( (7) ), ( (8) ), ( (9) ) i kompjuterski program po prvi put, i rezultira pravom kada se autorsko djelo napravi bez prove&enja ( (10) ) i registrovanja. 3. Koja vrsta prava se kr%e u sljede#im slu"ajevima? Odaberite odgovore od a do i i odgovorite upisivanjem simbola. (1) Emitirani film snimljen je videom i dao si ga svom prijatelju. ( )( ) (2) Objavljeni autorski rad druge osobe je postavljen na Web-stranicu bez obavje%tenja. ( )( ) (3) Fotografija na kojoj je tvoj prijatelj postavljena je na Web-stranicu bez obavje%tenja. ( ) (4) Li"ni podaci pomo#u kojih se osoba mo!e identifikovati postavljeni su na Web-stranicu bez obavje%tenja. ( ) (5) Fotografija koja je ve# objavljena, obra&ena je bez obavje%tenja i objavljena. ( )( ) a. privatnost; b. pravo portreta; c. pravo umno!avanja; d. pravo javnog prijenosa; e. pravo cjelovitosti; f. pravo objavljivanja; g. pravo razgla%avanja; h. pravo raspodjele; i. pravo prilago&avanja. 4. Odaberite primjenjivu rije" za re"enice (1) do (4) od a do e i odgovorite upisivanjem simbola. (1) Kancelarija iz koje se provodi posao putem Interneta, iz male kancelarije kod ku#e. (2) Razlika izme&u ljudi koji imaju informacije i ljudi koji nemaju informacije. (3) Da se politika, ekonomija i kultura poja"ano i globalno %ire preko granice a. digitalna podijeljenost; b. SOHO; c. EC; d. globalizacija; e. open source. 165

Poglavlje 7. Kompjuterska pismenost

Poglavlje 7. Kompjuterska pismenost Funkcije programa za rad sa radnim tabelama Izra"unavanje 1………Unos formule za izra"unavanje ukupnog zbira Odaberite #eliju (B9) u koju #ete unijeti "=B5+B6+B7+B8" i pritisnite taster Enter. U #eliji (B9) bit #e prikazan zbir vrijednosti iz opsega #elija B5:B8. Svi podaci koji po"inju znakom"=" program #e uvrstiti u formule ili funkcije.

Aritmeti!ke operacije + Sabiranje - Oduzimanje * Mno!enje / Dijeljenje ! Stepen

* Neki programi koriste "+" umjesto "=". 2………Automatsko dobijanje zbira Odaberite opseg #elija za koje !elite da dobijete ukupan zbir i pritisnite dugme SUM) . Na taj na"in automatski dobijate ukupan zbir.

* Oblik ikone se razlikuje u zavisnosti od programa koji se koristi.

166

(auto

Poglavlje 7. Kompjuterska pismenost

Sortiranje i ekstrakcija 1………Sortiranje u rastu$i poredak (opadaju$i poredak) Odaberite opseg #elija koje #e biti sortirane i iz menija Data odaberite komandu Sort. Odredite po kojoj koloni !elite da sortirate i odaberite rastu#i poredak (od manjeg ka ve#em) ili opadaju#i poredak (od ve#eg ka manjem). Kada sortirate mogu#e je postaviti vi%e od jednog uvjeta za sortiranje. Ako sortirate samo po jednoj koloni, mogu#e je koristiti dugme rastu#i poredak) ili

(sortiraj u

(sortiraj u opadaju#i poredak) .

2………Prikaz podataka koji ispunjavaju uvjet (ekstrakcija) Odaberite proizvoljnu #eliju unutar opsega #elija i iz menija Data odaberite Filter/AutoFilter. Kliknite na #elije i odaberite odre&eni uvjet. Prikazana je kolona koja ispunjava uvjet i toj koloni postaje plava.

u

Upotreba funkcija 1………Dobijanje ukupnog zbira (SUM funkcija) Odaberite #eliju (E5) u koju #ete unijeti ukupan zbir i kliknite na dugme (umetanje funkcije). Na ekranu se pojavljuje prozor Insert Function. Odaberite [SUM] iz menija funkcija [Most Recently Used] i kliknite OK. Po%to je prozor [Function Arguments] prikazan na ekranu, unesite opseg #elija "B5:D5" za koje se izra"unava suma u [Number 1] i kliknite OK. Dobijena suma smje%tena je u #eliju (E5). Ukoliko se [SUM] ne nalazi u [Most Recently Used], mo!ete je prona#i u kategoriji matemati"kih funkcija. Kada kliknete na dugmeta (auto SUM), mogu#e je koristiti pet funkcija [suma, prosjek, koli"ina podataka, najve#a vrijednost, najmanja vrijednost]. =SUM(opseg #elija)

167

Poglavlje 7. Kompjuterska pismenost

2………Rangiranje (RANK funkcija)  Odaberite #eliju (B26) i kliknite na dugme . Iz menija Insert Function, kategorije Statistical odaberite funkciju Rank. U polje Number otkucajte (B25), u polje Ref opseg #elija $B25:$D25 (apsolutne reference), u polje Order 0 (opadaju#i poredak) i kliknite na OK. Kao rezultat dobili smo da je "lan A tre#i po redu. =RANK (broj"ana vrijednost, opseg #elija, redoslijed)

168

Poglavlje 7. Kompjuterska pismenost

3………Dobijanje slu!ajnog broja (RAND funkcija) Da bi se dobio slu"ajan broj iz intervala od 0 do1, unesite "=RAND()". Za svako novo pozivanje funkcije Rand dobit #ete novi slu"ajan broj. =RAND()

4………Pretra&ivanje (VLOOKUP funkcija) Odaberite #eliju (M10) i kliknite na dugme . Iz menija Insert Function, kategorije Lookup & Reference odaberite funkciju VLOOKUP. U polje Lookup_value unesite 1, jer tra!ite pobjedni"ki razred, u polje Table_array opseg #elija, u polje Col_index_num broj 2 i u polje Range_lookup vrijednost 0, zatim kliknite na OK. Pobjedni"ki razred prikazan je u #eliji M10. =VLOOKUP (vrijednost pretra!ivanja, opseg #elija, broj kolone, vrsta pretra!ivanja)

„0“ tra!e se podaci koji odgovaraju tra!enoj vrijednosti. „1“ako se tra!ena vrijednost ne prona&e, tra!i se najve#a vrijednost koja je manja od tra!ene. Kolona koja se pretra!uje mora biti sortirana u rastu#em poretku. 5………Odlu!ivanje (IF/AKO funkcija) Odaberite #eliju (C2) i kliknite na dugme . Iz menija Insert Function, kategorije Logical odaberite funkciju IF. U polje Logical_test unesite uvjet B2 = ve#e ili jednako > ve#e

razli"ito < = manje ili jednako < manje

169

Poglavlje 7. Kompjuterska pismenost

6………Brojanje koliko $elija ispunjava uvjet (COUNTIF funkcija) Odaberite #eliju (F2) i kliknite na dugme . Iz menija Insert Function, kategorije Statistical odaberite funkciju COUNTIF. U polje Range unesite opseg #elija "C2:C101", u polje Criteria "E2" i kliknite na OK. Kao rezultat dobijate broj #elija "iji sadr!aji zadovoljavaju postavljeni kriterij, tj. jednaki su broju 1 (sadr!aj #elije E2). =COUNTIF (opseg #elija, uvjet pretra!ivanja)

Grafi"ki prikaz podataka 1………Histogram (1) Odaberite opseg #elija (A2:F17) koje !elite da predstavite grafikonom i kliknite na (Chart Wizard). Po zadavanju ove komande dobija se dijalo%ki prozor ChartWizard-Step 1 of 4-Chart Type u kojem prvo treba izabrati tip i podtip grafikona. Kada ste izabrali !eljeni podtip, prelazi se na sljede#i korak klikom na Next. (2) U drugom koraku, ako ve# nije odre&ena, odre&uje se grupa podataka koju trebe nacrtati. Klikom na Next prelazi se na sljede#i korak. (3) U tre#em koraku potrebno je ispisati naslov grafikona, tekst ispod X-ose, tekst pored Y-ose. Klikom na Next prelazi se na sljede#i korak. (4) U "etvrtom koraku se odre&uje da li #e se grafikon prikazati na posebnom listu (As new sheet) ili u okviru nekog postoje#eg radnog lista (As object in:). Poslije toga klikom na Finish grafikon je kreiran i prikazan.

2………Druge vrste grafikona  Postoje razli"iti tipovi grafikona po izgledu, namjeni i zahtjevima. 170

Poglavlje 7. Kompjuterska pismenost

Programiranje pomo#u programskog jezika 1………Prikazivanje alata za programiranje Pokrenite program za rad sa radnim tabelama i iz menija Tools odaberite Macro/Visual Basic Editor. Korisno je koristiti liniju sa alatima za Visual Basic.

2………Pokretanje editora Kliknite na dugme

(VBasic editor) koje se nalazi na liniji alata. Kada se ekran editora prika!e,

kliknite na dugmeta (insert of user form) alata ure&iva"a. Ako ste odabrali [Module], dobit #ete ekran za unos programa.

3………Uno%enje i zavr%avanje programa (macro) Unesite program (macro) u prozor. Ako ste dobro otkucali naredbu i !elite da pre&ete u novi red, pritisnite taster Enter. Kada je unos programa zavr%en, kliknite na dugme za prikaz na alatima i vratite se na radnu stranicu.

171

Poglavlje 7. Kompjuterska pismenost

4………Izvr%avanje programa (izvr%avanje macro-a) Unesite znakove i broj"anu vrijednost u svaku #eliju radne stranice i kliknite na dugme (run macroa). U prozoru Macros odaberite zbir i kliknite na Run, rezultat procesa je prikazan u #eliji (B3).

Kada izvr%avate isti proces vi%e puta, po!eljno je napraviti dugme oblika na desnoj strani.

* Kako biste pokrenuli macro, neophodno je promijeniti nivo sigurnosti programa za rad sa radnim tabelama sa "visoko" na "srednje".

172

Poglavlje 7. Kompjuterska pismenost

Autorsko pravo / net-etiketa pitanja i odgovori Autorsko pravo pitanja & odgovori P1…………Koju proceduru je potrebno ispo%tovati da bih dobio/la autorsko pravo? O1…………Procedura nije neophodna. Autorsko pravo se dobija kada stvorite autorsko djelo (nemetodi"ko na"elo). P2…………Da li mogu da kopiram tu"e autorsko djelo bez odobrenja autora ako ga koristim samo za ku$nu upotrebu? O2…………Kopija za privatnu upotrebu (li"nu upotrebu, upotrebu kod ku#e ili upotrebu unutar odgovaraju#eg okru!enja) je dozvoljena. Me&utim, kada kopirate autorsko djelo koriste#i opremu za audio i video snimanje, neophodno je platiti nadoknadu vlasniku autorskog djela. Me&utim, po%to je ovaj proces nemogu#e kontrolisati, novac nadoknade autoru je uklju"en u cijenu digitalne opreme i medija za snimanje. P3…………Kako mo&emo koristiti citate? O3…………"Citat" je "citiranje pasusa ne"ijeg autorskog djela i upotreba istog u svom autorskom djelu". Za citat je neophodno po%tovati sljede#e:  - Citat mo!ete upotrijebiti u sklopu pravnog okvira za citate kao %to je izvje%taj za novine, kritike i istra!ivanje.  - Trebao bi postojati odnos “gospodar-sluga” sadr!aja gdje je va%e autorsko djelo "gospodar" a autorska djela drugih ljudi "sluga"  - Jasno ozna"avanje citiranog dijela sa znakom navoda " " itd.  - Napi%ite ime autora, naslov, itd, kako biste jasno nazna"ili da citirani tekst nije Va%. P4…………Da li mogu da napravim kopiju ako je sadr&aj blago izmijenjen? O4…………Blagim mijenjanjem sadr!aja ste ve# prekr%ili prava cjelovitosti. P5…………Da li mogu da kopiram sadr&aj ako nije napisano "all rights reserved" ? O5…………Ne mo!ete kopirati sadr!aj bez odobrenja bez obzira na nepostojanje oznake " all rights reserved ". P6…………Da li mogu da postavim pjesme (s kupljenog muzi!kog CD-a) na svoje Webstranice? O6…………Tim kr%ite prava producenata CD-a, prava umno!avanja i pravo javnog emitiranja. P7…………Da li mogu da posu"ujem knjige i !asopise ? O7…………Da, ako ne pravite kopiju. P8…………Da li mogu da posu"ujem i iznajmljujem video na kome je snimljen TV program? O8…………Snimanje TV programa zna"i kopiranje, tako da posu&ivanjem videa drugim ljudima kr%ite pravo umno!avanja. P9…………Da li mogu da posu"ujem iznajmljeni video drugim ljudima prije vra$anja u datom vremenskom roku? A9…………Videoteka se bavi iznajmljivanjem videa namijenjenih za iznajmljivanje. Klijent ne mo!e tre#oj osobi iznajmiti video. P10……… Da li mogu da posu"ujem i iznajmljujem muzi!ke CD-ove? A10………Pravo posu&ivanja ima izvo&a" i producent na jednu godinu nakon izdavanja. Nije mogu#e posuditi CD tre#oj osobi ako nije kupljen.

173

Poglavlje 7. Kompjuterska pismenost

P11………'ta trebam uraditi kada &elim da upotrijebim “poznati lik” kao %to je Mickey Mouse? O11………Za upotrebu koja prelazi granice privatne upotrebe, potrebno je odobrenje vlasnika autorskih prava. P12………Da li mogu da objavim pjesmu koju sam sam pjevao i snimio na karaokama? O12………Potrebna su odobrenja tekstopisca, kompozitora i izvo&a"a. Nije dozvoljeno koristiti snimak ako se prelazi granica privatne upotrebe. P13………Ko je autor autorskog djela stvorenog kori%tenjem kompjuterske opreme kompanije, kompanija ili autor? O13………Autorsko pravo ima autor autorskog djela bez obzira "iji alat ili oprema se koristi. Slu"aj kada autorsko pravo autorskog djela koje je napravio radnik ima kompanija je samo onda kada je "napravljeno autorsko djelo povezano s poslom" inicijativom kompanije”.

P14………'ta je "free use mark"? O14………To je oznaka koja pokazuje namjeru autora kada on/ona misli da njegovo/njeno autorsko djelo mo!e biti slobodno kori%teno od strane drugih ljudi. Mogu#e je koristiti autorsko djelo u odre&ene svrhe bez kontaktiranja autora ili pla#anja tro%kova upotrebe.

Net-etiketa Web-stranice Pitanja&Odgovori P15………Koju vrstu korisnika treba da predvidim kada dizajniram Web-stranicu? O15………Pravite stranicu koja #e biti dostupna ljudima iz cijelog svijeta, tako da morate uzeti u obzir postojanje razli"itih korisnika. Neki pretra!iva"i ne mogu prikazati okvir ili sliku. Neke boje mogu biti manje vidljive ljudima koji ne razlikuju boje. Te%ko je uklju"iti sve, me&utim, potrebno je usredsrediti se na dizajn koji mo!e vidjeti %to ve#i broj ljudi. P16………Na %ta treba da obratim pa&nju kada postavljam link? O16………Klasifikujte linkove stranica napravljenih od strane drugih autora i to vidno ozna"ite. Ne koristite ih kao da su dio va%e stranice. Za link nije potrebno odobrenje unaprijed, me&utim, ako autor stranice zahtijeva odobrenje, kontaktirajte ga. P17………Na %ta treba da obratim pa&nju prilikom kori%tenja materijala postavljenih na Web-stranici? O17………Da li su to materijali koje ste sami izradili? Ako je to autorsko djelo drugih ljudi, onda mo!ete prekr%iti razli"ita prava kao %to su pravo umno!avanja, pravo objavljivanja, pravo javnog prijenosa i pravo omogu#avanja slanja.

174

Poglavlje 7. Kompjuterska pismenost

Va!e#i

zakoni

Zakon o autorskim pravima Svrha autorskog prava Zakon o autorskim pravima je donesen 1970. godine. Kada je usvojen, ovaj Zakon je imao 124 "lana. U me&uvremenu Zakon se mijenjao i dodati su novi "lanovi. Svrha je obrazlo!ena u 'lanu 1. #lan 1. Svrha ovoga Zakona je da osigura prava autora i prava koja se na ovo oslanjaju. Pravo po%tovanja djela kao i izvo&enja, fonograma, emitiranja, difuzija, su u svrhu osiguravanja za%tite prava autora. Imaju#i u vidu pravednu i po%tenu eksploataciju ovih kulturnih proizvoda, doprinosimo razvoju kulture. To zna"i da je svrha "za%tita prava autora i doprinos razvoju kulture" . Izmjene zakona su mogu#e u skladu sa primjenom prema ovoj svrsi. Djela za%ti#ena autorskim pravom Postoje razli"ita autorska djela koja se %tite. #lan 10. "Djela" uklju"uju sljede#e: (I) novele, drame, "lanke, predavanja i druga literarna djela; (II) muzi"ka djela; (III) koreografska djela i pantomime; (IV) slike, gravure, skulpture i druga umjetni"ka djela; (V) arhitektonska djela; (VI) karte, kao i figurativna djela nau"ne prirode kao %to su planovi, dijagrami i modeli; (VII) kinematografska djela; (VIII) fotografska djela; (IX) programska djela. Skoro sve %to je povezano s kreativnim aktivnostima ljudi je za%ti#eno autorskim pravom. Prava svira"a muzi"kih instrumenata i producenata su za%ti#ena kao srodna prava. Me&utim, novinarski "lanak koji je samo preno%enje "injenica nije za%ti#en autorskim pravom. Prava autora Autorsko pravo se automatski daje bez obavje%tenja. Kao moralno pravo, definirana su sljede#a tri prava. Pravo !ine$i djelo javnim: #lan 18. Autor ima pravo da svoje djelo koje jo% nije objavljeno ponudi i u"ini dostupnim javnosti. Pravo odre"ivanja oznake autorskog imena: #lan 19. Autor ima pravo da odredi ho#e li njegovo pravo ime ili pseudonim biti nazna"eno ili ne kao ime autora na originalnom djelu, ili kada se njegovo djelo nudi ili "ini dostupnim javnosti. Pravo o!uvanja integriteta: #lan 20. Autor ima pravo na o"uvanje integriteta svog djela i njegovog naslova. Nije dozvoljena bilo koja vrsta iskrivljavanja, unakazivanja, ili neka druga vrste izmjena protiv njegove volje.  175

Poglavlje 7. Kompjuterska pismenost

Imovinska prava literarnog djela. #lan 21. (Pravo umno!avanja) #lan 22. (Pravo izvo&enja) (Pravo prezentovanja) #lan 23. (Pravo javnog prijenosa, itd.) #lan 24. (Pravo recitovanja) #lan 25. (Pravo izlaganja) #lan 26. (Pravo distribucije) ( Pravo prijenosa vlasni%tva) (Pravo posu&ivanja) #lan 27. (Pravo prevo&enja, prilago&avanja, itd.) #lan 28. (Pravo autora izvornog djela pri eksploataciji izvedenog djela) Pravo javnog prijenosa je pravo slanja autorskog djela javnosti pomo#u televizije, radija, Interneta… itd. 'ak i ako nije poslano, ako postavite podatke na Web-server itd. tako da ih svako mo!e uzeti (omogu#ujete slanje), prekr%ili ste ovo pravo.

Ograni"avanje autorskih prava U odre&enim situacijama mo!e se dodati ograni"enje na autorsko pravo. Autorsko djelo "iji je period za%tite istekao (u Japanu, 50 godina poslije smrti autora za film, a 70 godina poslije objavljivanja) svako mo!e slobodno koristiti. #lan 30. (Umno!avanje za li"nu upotrebu) #lan 31. (Umno!avanje u knji!arama itd.) #lan 32. (Citati) #lan 33. (Umno!avanje u %kolskim ud!benicima itd.)      (Umno!avanje za pripremu ud!benika pri obimnim %tampanjima) #lan 34. (Emitiranje, itd. u %kolskim obrazovnim programima) #lan 35. (Umno!avanje, itd. u %kolama i drugim obrazovnim institucijama) #lan 36. (Umno!avanje, itd. u ispitnim pitanjima) #lan 37. (Umno!avanje u Brajevom pismu itd.)      (Interaktivni prijenos za osobe s pote%ko#ama sluha) #lan 38. (Izvo&enje, itd. neprofitabilna)  * Ove olak%ice se nastavljaju do 'lana 50. #lan 51. (Trajanje autorskog prava)

Kazna Za ljude koji prekr%e autorska prava predvi&ene su stroge kazne kao %to su nov"ane kazne i zatvorske kazne. #lan 119. Sljede#e osobe #e biti ka!njene zatvorom na period ne du!i od pet godina, ili nov"anom kaznom koja ne prelazi pet miliona jena (oko 40.000 KM) , ili oboje: (I) svaka osoba koja povrijedi moralna prava autora, autorsko pravo, pravo na objavljivanje, moralno pravo izvo&a"a srodnih prava (op.a.) (II) svaka osoba koja, u svrhu stvaranja profita, navede druge da koriste ure&aje za umno!avanje pomenute u 'lanu 30, paragraf (1), stav (i) koja predstavljaju kr%enje autorskih prava, prava objavljivanja ili srodna prava.

176

Poglavlje 7. Kompjuterska pismenost

Web-stranice nadle&ne za autorska prava  Odgovaraju#i zakon o autorskim pravima se "esto prera&uje. Imajte u vidu da neki "lanovi zakona mogu zastariti i da se mogu promijeniti. - Act Data Provision System (Ministry of Internal Affairs and Communications) http://law.e-gov.go.jp/ - Copyright Research and Information Center http://www.cric.or.jp/ Me"unarodna konvencija nadle&na za pravo intelektualnog vlasni%tva Kvalitetna literarna djela i muzika obi"no prelaze nacionalne granice. Sve zemlje svijeta potpisale su ugovore i za%titile autorska djela i same sebe. Za me&unarodnu konvenciju relevantnu za prava intelektualnog vlasni%tva, va!e sljede#a prava. Zakon o autorskom djelu u Bosni i Hercegovini ispunjava ove me&unarodne konvencije. (1) Pari%ka konvencija (1883)  Pravno ime je "Me&unarodna konvencija za za%titu industrijskog vlasni%tva 20. mart 1883.g.". Ovo je osnovni sporazum koji se bavi pravima indrustrijskog vlasni%tva. (2) Bernska konvencija (1886) Pravno ime je "Bernska konvencija za za%titu literarnih i umjetni"kih djela". Bernska konvencija va!i za autorska djela koja treba da budu prihva#ena, a zasniva se na istim pravima. Jednaka nacionalna prava treba dati "ak i strancima u svrhu za%tite prava autorskog djela. Uz to, za za%titu prava autorskog djela, usvojeno je nemetodi"no na"elo koje ne zahtijeva nikakvu proceduru kao %to je registrovanje ili prilo!ena kopija. Ovaj sporazum se smatra osnovnim sporazumom za me&unarodno pravo autorskog djela. (3) Konvencija o op$im pravima autorskog djela (1952) Ovo je sporazum koji povezuje zemlje nemetodi"kog na"ela i zemlje koje zahtjevaju registraciju kao uvjet za%tite autorskog djela Bernske konvencija. Ovim se autorska djela ljudi u zemljama nemetodi"kog na"ela mogu za%titi u zemljama koje zahtjevaju registrovanje za za%titu autorskih prava ako je prilo!eno "zaokru!eno C " (C, po"etno slovo Copyrighta, autorskog prava). (4) WIPO osniva!ki sporazum (1970) Kako bi se promovisala i pobolj%ala za%tita prava intelektualnog vlasni%tva %irom svijeta, osnovana je World Intellectual Property Organization (WIPO)/ Svjetska organizacija za intelektualno vlasni%tvo 1970. godine. Ovim putem kolektivnog obra&ivanja problema, poslovanja i organizovanja Bernske konvencije koja se bavi autorskim pravima i Pari%ke konvencije koja se bavi pravima industrijskog vlasni%tva. (5) TRIPs protokol (1994) Dodatak osniva"kom sporazumu World Trade Organization (WTO)/Svjetska trgova"ka organizacija uklju"uje "Trade-Related Aspects of Intellectual Property Rights"/Trgova"ko-povezane aspekte prava intelektualnog vlasni%tva (TRIPs protokol). (1) za%tita autorskih prava za kompjuter, program i bazu podataka, (2) pravo posu&ivanja prava za kompjuter, program, film i snimak, (3) za%tita izvo&a"a, producenta, radio-izvje%ta"a, itd. (6) WIPO ugovor o autorskim pravima (1996) Ovo je novi ugovor o autorskim pravima koji se mo!e zvati internetski ugovor o autorskim pravima. Novi ugovor se bavi preno%enjem autorskih djela, prikazivanjem i snimanjem javnosti pomo#u "interaktivne komunikacije" koja koristi Internet. Usvojen je sa "WIPO ugovorom o izvo&enju i fonogramima" za za%titu prava izvo&a"a i producenata.

177

Poglavlje 7. Kompjuterska pismenost

Zakon o neovla%tenom pristupu kompjuteru Za neovla%ten pristup, zabrana djelovanja, kazna, otkrivanje generacijskog statusa i utemeljenje mjera za%tite odre&ene su zakonom. (Izdato 1999) Svrha #lan 1. Svrha ovoga Zakona je zabraniti djelovanje neovla%tenog pristupa kompjuteru kao i odre&ivanje kaznenih propisa za takve aktivnosti, te pomo#ne mjere izvr%ene od strane Metropolitan ili Uprave javne sigurnosti za spre"avanje ponavljanja ovakvih djelovanja. Kako bi se sprije"ila kompjuterska kaznena djela koja se izvode putem telekomunikacijskih linija i odr!avanje reda u telekomunikaciji koji se ostvaruje pristupom kontrolnim funkcijama, i stoga doprinosi ispravnom razvoju naprednog informacijskog i telekomunikacijskog dru%tva. Definicije #lan 2. U ovom Zakonu, “pristupni administrator” zna"i osoba koja obavlja operacije na kompjuteru (u daljem tekstu se navodi kao “odre&en kompjuter”) koji je povezan s telekomunikacijskom linijom, zavisno od njegove upotrebe (ograni"eno na takvu vrstu upotrebe koja se obavlja putem telekomunikacijske linije o kojoj je rije"; u daljem tekstu se navodi kao “odre&ena upotreba”). (izostavljeno) Zabrana djelovanja neovla%tenog pristupa kompjuteru #lan 3. Niko ne smije po"initi djelo neovla%tenog pristupa kompjuteru. (izostavljeno) #lan 4. Niko ne smije otkriti identifikacioni kod druge osobe povezan s pristupom kontrolnim funkcijama, osim pristupnom administratoru za tu pristupnu kontrolnu funkciju ili ovla%tenom korisniku tog identifikacionog koda, ukazuju#i da je to identifikacioni kod za odre&enu upotrebu kompjutera, ili na zahtjev osobe koja to zna, u posebnom slu"aju kada to "ini pristupni administrator, ili s odobrenjem tog pristupnog administratora ili ovla%tenog korisnika. Za%titne mjere pristupnih administratora #lan 5. Pristupni administrator (izostavljeno) #e nastojati pravilno da upravlja identifikacionim kodovima (izostavljeno) kako bi za%titio odre&eni kompjuter od djelovanja neovla%tenog pristupa. Savjetovanje, itd., od Metropolitan ili Uprave javne sigurnosti #lan 6. Metropolitan ili Uprava javne sigurnosti, (izostavljeno) ako (izostavljeno) pomo# zahtijeva pristupni administrator odre&enog kompjutera nad kojim je djelovanje neovla%tenog pristupa (izostavljeno), #e osigurati savjetovanje kada ocijeni da je zahtjev razuman (izostavljeno) kako bi se potrebne hitne mjere mogle pravilno primijeniti u skladu s na"inom rada tog djelovanja neovla%tenog pristupa ili njegovog uzroka, kako bi se taj odre&eni kompjuter za%titio od neovla%tenog pristupa. #lan 7. Nacionalna uprava javne sigurnosti, Ministar vanjske trgovine(izostavljeno) #e objaviti, barem jednom godi%nje, slu"ajeve neovla%tenog pristupa kompjuteru kao i situaciju istra!ivanja i razvijanja tehnologije povezane s funkcijom kontrole pristupa. (izostavljeno) Kazneni propisi #lan 8. Osoba koja spada pod jednu od sljede#ih stavki bit #e ka!njena izdr!avanjem kazne ne du!e od godinu dana ili nov"anom kaznom ne ve#om od 500.000 (oko 6.000 KM) jena:  (1) Osoba koja je prekr%ila propis 'lana 3, paragraf 1;  (2) Osoba koja je prekr%ila propis 'lana 6, paragraf 3. #lan 9. Osoba koja je prekr%ila propis 'lana 4. bit #e ka!njena nov"anom sumom ne ve#om od 300,000 jena. 178

Poglavlje 7. Kompjuterska pismenost

Jedinice koje se koriste za informaciju Jedinice kojima ozna"avamo velike veli"ine (kapacitet memorije, brzinu izvo&enja operacije, brzinu komunikacije…itd.) Veli"ina za brzinu se mijenja za 103 (kilo je malim slovima) Simbol Prefiks Veli"ina P peta 1015 T tera 1012 G giga 109 M mega 106 k kilo 103 Veli"ina za kapacitet memorije se mijenja za 210 (kilo je velikim slovima) Simbol Prefiks Veli"ina P peta 250 T tera 240 G giga 230 M mega 220 K kilo 210 Primjeri kapaciteta vanjskih memorija Vanjske memorije Kapacitet Hard disk Oko 1 TB Operativna memorija Oko 1 GB Disketa 1,44 MB Interni ke% Nekoliko stotina KB

Jedinice kojima ozna"avamo male veli"ine (vrijeme prilaza memoriji, itd.) Simbol Prefiks Veli"ina m mili 10-3 mikro 10-6 µ n nano 10-9 p piko 10-12 f femto 10-15 Primjeri brzina pristupa memorijama Memorije Vrijeme prilaza Hard disk Oko 10 m sekundi Operativna memorija Nekoliko desetina n sekundi Disketa 0,1 sekunde Eksterna memorija Nekoliko µ sekundi Interni ke% Nekoliko stotina p sekundi 179

Poglavlje 7. Kompjuterska pismenost

Druge jedinice Jedinice koli"ine informacije b Bit najmanja jedinica informacije B Bajt 1 bajt = 8 bita Jedinica baud brzine bps Bita po sekundi B/s Bajta po sekundi

1 bps= jedan bit prenesen po sekundi 1 B/s= jedan bajt prenesen po sekundi

Jedinice brzine obrade podataka Milion instrukcija po MIPS sekundi Broj promjenljivih FLOPS operacija po sekundi

Jedinica za izra"unavanje broja instrukcija u sekundi

Jedinica u"estalosti "asovnika mikroprocesora Jedinica u"estalosti Hz herc Jedinica brzine obrtaja rpm Obrtaji po minuti

Grafi"ke jedinice pixel Element slike bpp Bitova po pikselu ppi Piksela po in"u Jedinica pokreta slike fps Frejmova po sekundi

Osnovna jedinica za definisanje slike Koli"ina informacije po 1 pikselu Broj piksela po jednom in"u( 1in"=2,54cm)

Brzina pojavljivanja slike po sekundi

Jedinica veli"ine karaktera (znaka) point 1 ta"ka = 0,3514mm Jedinica za %tampa" ppm Strana po minuti

Broj od%tampanih strana po minuti

180

Poglavlje 7. Kompjuterska pismenost

Obrazlo!enje va!nih pojmova Heksadekadni broj Broj heksadekadnog broj"anog sistema koji ima 16 cifara : brojevi od 0 do 9 i slovne oznake A, B, C, D, E i F. Binarni broj Broj binarnog broj"anog sistema koji ima 2 cifre : 0 i 1. AND operator Metoda pretra!ivanja se obavlja pod uvjetom da su obje klju"ne rije"i „A" i "B" uklju"ene. Ova metoda pretra!ivanja zove se I pretra&ivanje CPU (Central Processing Unit)/Centralna procesorska jedinica Ure&aj koji izvr%ava operacije i kontroli%e podatke i programe. DNS server (Domain Name System server)/Server sistema imena domena Ure&aj koji pretvara ime domena u IP adresu zove se DNS server. HTTP (HyperText Transfer Protocol) Protokol za prijenos podataka pomo#u WWW. Koristi TCP/IP protokol. IP adresa (Internet protokol adresa) Internet protokol adresa. Jedinstvena adresa kompjutera i komunikacijskih ure&aja spojenih u kompjutersku mre!u. IT (Informacijske tehnologije) Informacijske tehnologije su tehnologije koje proizlaze iz razvoja kompjutera i kompjuterskih mre!a. LAN (Local Area Network)/Mre&a lokalnog podru!ja Kompjuterska mre!a koja pokriva ograni"ena geografska podru"ja (kabinet, kancelarija, zgrada). NOT operator Metoda pretra!ivanja se obavlja pod uvjetom da klju"na rije" "A" nije uklju"ena. Ova metoda pretra!ivanja zove se NE pretra&ivanje. OR operator Metoda pretra!ivanja se obavlja pod uvjetom da je bar jedna od klju"nih rije"i "A" ili "B" uklju"ena. Ova metoda pretra!ivanja zove se ILI pretra&ivanje POP (Post Office Protokol) Protokol koji se koristi za preuzimanje e-mail poruke sa servera. SMTP (Simple Mail Transfer Protocol)/Jednostavni protokol za prijenos mailova Protokol koji se koristi za slanje e-mail poruka na Internet. SOHO (Small Office Home Office) Radna jedinica u kojoj obavljate posao pomo#u Interneta i koja je smje%tena u va%oj ku#i.

181

Poglavlje 7. Kompjuterska pismenost

TCP/IP (Transmission Control Protocol/Internet Protocol)/Protokol prijenosa/Internet protokol Standardni protokol kontrole prijenosa podataka pomo#u Interneta.

za

kontrolu

URL (Uniform Resource Locator)/Ure"eni lokator resursa Predstavlja niz znakova koji podlije!u odre&enim standardizovanim formatima za izra!avanje lokacije Web-stranica. Web-dostupnost Lako#a pristupa informacijama pomo#u Web-stranica. Web-stranica Stranica postavljena na Web-server koju pregledamo pomo#u Web-browsera. WWW (World Wide Web)/Svjetska internet mre&a Predstavlja multimedijalni dio Interneta koji slu!i za pronala!enje i transfer informacija. WWW "ini veliki broj prezentacija institucija i pojedinaca koji se nalaze na raznim lokacijama. Compression/Sa&imanje Metoda smanjivanja veli"ine podataka. Postoji sa!imanje sa gubitkom, gdje se podaci ne mogu ponovo vratiti i sa!imanje bez gubitaka gdje se podaci mogu ponovo vratiti. Analogno Koristi se za stalnu koli"inu podataka kao %to je te!ina, du!ina, ugao. Algoritam Algoritam je kona"an niz pravila pomo#u kojih se defini%e proces obrade podataka. 'ifriranje, kriptografija Metoda mijenjanja informacije kori%tenjem odre&enog klju"a (klju" %ifre) kako bi se sprije"ilo dekodiranje i upotreba od strane tre#eg lica. Primarna informacija Direktno prikupljene informacije kao %to su dokumenti, statisti"ki podaci ili istra!ivanje. Tri primarne boje To su boje C (cyanogen), M (magenta) i Y (yellow/!uta). Mije%anjem ovih boja dobije se tamna boja sli"na crnoj. Po%to, ipak, nije idealno crna, za ispis se dodaje (K) crna boja. Internet Globalna mre!a na koju su spojene ostale mre!e %irom svijeta. Offline database/Vanmre&na baza podataka Baza podataka sa"uvana na medijima kao %to su CD-ROM i DVD. Postoje rje"nici kao %to je japanski rje"nik, englesko-japanski rje"nik, enciklopedije, telefonski imenici i karte. Open source Preuzimanje programa (izvornog koda) sa Interneta itd. bez naplate tako da ih svako mo!e pobolj%ati ili dalje distribuirati. Online shopping/Kupovina putem Interneta Na ovaj na"in se kupuju proizvodi u elektronskoj prodavnici postavljenoj na Internetu. Ovo je jedan od primjera transakcije izme&u poslovnog preduzetni%tva i potro%a"a. 182

Poglavlje 7. Kompjuterska pismenost

Online database/Baza podataka na Internetu To je baza podataka za koju je korisni"ki terminal i server baze podataka spojen komunikacijskom vezom tako da se podaci mogu pretra!ivati kada je to potrebno u realnom vremenu. Hijerarhijski tip Zasniva se na hijerarhijskim strukturama podataka koje imaju oblik stabla. Rezolucija Vrijednost koja predstavlja kvalitet slike. Rezolucija %tampa"a i skenera…itd. se predstavlja jedinicom dpi (dots per inch/ta"aka po in"u). Gradacija, nijansa Vrijednost koja pokazuje promjene boje slike kada se predstavljaju digitalno. Kona!ni model Model koji ne uklju"uje pojavu nepravilnosti. Model vjerovatno$e Model koji uklju"uje pojavu nepravilnosti kao %to su ta"ke kockice. Pixel Ta"ka ili piksel je najmanja jedinica informacije kojom defini%emo sliku. Ogledna tabela Privremeno kreirana tabela na osnovu glavne tabele. Podaci se dobijaju iz glavne tabele. Pristup po kategoriji Metoda obavljanja pretra!ivanja prate#i kategorije cilja pretra!ivanja po odre&enom redu. Dodavanje pomije%anih boja Ekran predstavlja svaku boju koriste#i tri osnovne boje: R (red/crvena), G (green/zelena) i B (blue/plava). Mije%anje ovih boja pove#ava kontrast i pribli!ava se bijeloj. Klju! / primarni klju! Polje od kojeg zavise ostala polja zove se polje primarnog klju"a. Ujedno se koristi za br!e pretra!ivanje baze. Pristup po klju!noj rije!i Metoda pretra!ivanja koja koristi klju"nu rije". Uvjet obavljanja pretra!ivanja pomo#u jedne klju"ne rije"i je jednostavan uvjet, a uvjet za obavljanje pretra!ivanja pomo#u kombinovanja dvije ili vi%e klju"nih rije"i je kombinovani uvjet. Za kombinovani uvjet koristi se: AND/I pretra!ivanje, OR/ILI pretra!ivanje i NOT/NE pretra!ivanje, itd. Memorijska jedinica, ure"aj za pohranjivanje (storage) Oprema koja memori%e podatke i program. Glavna tabela Tabela koja defini%e strukturu podataka u kojoj su, u stvari, podaci smje%teni. Sistem %ifrovanja zajedni!kim klju!em Jedna od metoda %ifrovanja. Pomo#u ove metode isti klju" se koristi za %ifrovanje i de%ifrovanje sadr!aja. 183

Poglavlje 7. Kompjuterska pismenost

Upitnik Dora&eni zahtjev kako bi se uzeli podaci iz baze podataka. Ispitivanje podataka koji su smje%teni u tabelu, povezivanje tabela, itd. Klijent-server sistem Sistem uspje%ne upotrebe kompjutera kombiniraju#i kompjuter klijenta koji zahtijeva uslugu i kompjuter servera koji provodi razne procese zavisno od zahtjeva klijenta. Graphical User Interface (GUI)/Grafi!ko korisni!ko okru&enje Okru!enje koje sadr!i prozor, meni, ikonu i kursor kako bi omogu#ilo intuitivnu i laku operaciju mi%em. Mjera Ovime se mjeri koli"ina u odre&enom stanju. Pridru&ivanje Ovim se povezuju dvije ili vi%e tabela kako bi se napravila nova tabela. Pretra&iva! Sistem koji omogu#ava uslugu pretra!ivanja informacija. Kombinovanje boja $tampa" predstavlja boje koriste#i tri osnovne boje: C (cyanogen), M (magenta) i Y (yellow). Mije%anjem ovih boja dobija se tamna boja pribli!na crnoj. Sistem %ifrovanja javnim klju!em Jedna od metoda %ifrovanja. Koriste se dvije vrste klju"a: tajni klju" koji samo vi znate i privatni klju" koji se ka!e drugoj strani. Oba klju"a omogu#avaju %ifrovranje, me&utim, klju" kori%ten za %ifrovanje ne omogu#ava i de%ifrovanje. Sistem %ifrovanja javnim klju"em ima prednost jer klju" za dekodiranje rijetko bude presretnut i otkriven. Li!ni podaci Ovo su informacije kojima se mo!ete identifikovati. Ime i prezime, adresa, spol i datum ro&enja su "etiri osnovna podatka. Kompjuterski virus To je generi"ko ime programa koji izaziva nepravilnosti u radu kompjutera ili upada u datoteku. Tako&er se zove i virus. Kompjuter se zarazi pomo#u preuzimanja podataka, e-maila, itd. Sajber kriminal Kriminal koji zloupotrebljava informacijsku tehnologiju. To je kriminalno djelo usmjereno ka kompjuterima i elektromagnetnim podacima, pomo#u programa koji koriste#i kompjutersku mre!u nanose ogromne %tete drugim kompjuterima i podacima. Pravo industrijskog vlasni%tva To je ime za "etiri prava: patent pravo, pravo upotrebe modela, pravo dizajna i pravo na za%titni znak. Simulacija Metod kojim se provodi eksperiment koriste#i stvarne proizvode i modele kako bi se rije%io problem. Projekcija Operacija kojom se uzima red iz tabele koji odgovara upitu. 184

Poglavlje 7. Kompjuterska pismenost

Periferni ure"aji Ulazni ure&aji, izlazni ure&aji, vanjske memorije i ulazno-izlazni ure&aji. Operativna memorija U operativnoj memoriji se nalazi izvr%ni program koji se neposredno izvr%ava i podaci koji se neposredno koriste tokom izvr%avanja programa. Skalni model Model umanjenoga stvarnog proizvoda, kao %to je model koji se koristi pri eksperimentu zra"nog tunela. Izlazni ure"aj, izlazna jedinica Slu!e za prikazivanje rezultata obrade na kompjuteru u obliku pogodnom za kori%tenje. Pristup informacijama Pretra!ivanje potrebnih informacija iz baze podataka. Informacije bez ograni!enja Omogu#ava hendikepiranim osobama i starijim osobama da koriste informacijsku opremu %to je mogu#e lak%e. Koli!ina informacija Koli"ina informacija koju sadr!i slika ili dokument. Uop#eno, slika ima ve#u koli"inu informacija od tekstualnih podataka. 'irenje, ekstrakcija, dekompresija Povrat sa!etih podataka. Tako&er se zove i dekompresija, rekonstrukcija i %irenje. Tablica istinitosti Tablica koja opisuje rezultat logi"ke operacije. Aritmeti!ki model Model koji matemati"ki opisuje status rezultata kao %to je jedna"ina koja predstavlja vezu cijena profit. Grafi!ki model Model koji opisuje strukturu u dijagramu usredsre&uju#i se na sastavne elemente rezultata i njihovu povezanost kao %to je dijagram toka programa ili organizacijski grafikon kompanije. Normalizacija/Filtriranje Normalizacija baza podataka jeste izbjegavanje nepotrebnog vi%estrukog ponavljanja podataka, %to se posti!e kroz 3 normalne forme, pravilnim postavljanjem relacija izme&u tabela. U praksi postoje 5, ali se naj"e%#e koriste 3 NF. Kontrolni sistem Operacija kojom se odre&uje status do statusa rezultata. Stati!ki model Model kod kojeg ne morate misliti na protok vremena kao %to je simulacija stope profita. Sigurnost Spre"avanje neovla%tenog pristupa kompjuteru i falsificiranju podataka kako bi se obezbijedila sigurnost pri upotrebi kompjutera. 185

Poglavlje 7. Kompjuterska pismenost

Apsolutna referenca. Apsolutna referenca ima znak & ispred oznake kolone se nalaze one se ne mijenjaju.

vrste. Prilikom kopiranja formule u kojoj

Selekcija Operacija uzimanja reda koji ispunjava uvjet iz tabele. Relativna referenca Metoda preciziranja polo!aja #elije pomo#u relativne pozicijske povezanosti s drugim #elijama u programu za rad sa radnim tabelama. Relativna frekvencija Broj doga&aja koji su se pojavili zove se frekvencija, a relativna frekvencija se odre&uje: broj doga&aja koji su se pojavili ÷ ukupni broj. Softver Programske komponente kompjuterskog sistema. Osnovna klasifikacija softvera je na aplikativni i sistemski. Jednostavni uvjet Jednostavni uvjet pretra!ivanja koji ne koristi AND/I uvjet, OR/ILI uvjet, itd. Jednostavno pretra&ivanje Metoda pretra!ivanja ciljnih podataka jedan po jedan. Ovo je jednostavna metoda, no potrebno je mnogo vremena za pretra!ivanje ako postoji mnogo podataka. Pravo intelektualnog vlasni%tva Pravo monopola u odre&enom utvr&enom vremenskom periodu koje se daje autoru za intelektualne kreativne aktivnosti. Postoji autorsko pravo, pravo industrijskoga vlasni%tva…itd. Autorsko pravo Pravo autora da kontroli%e i sti"e profit pomo#u umno!avanja, izdavanja, prijevoda, prikazivanja i emitiranja, itd. njegovog/njenog autorskog djela. Moralno pravo Pravo za%tite li"nog profita koji ima autor za svoje autorsko djelo kroz objavljivanje autorskog djela, prikaz imena na autorskom djelu, te za%tita identiteta za autorsko djelo. Srodno pravo Pravo zasnovano na autorskom pravu ovla%teno za izvo&a"e, producente fonograma, prijenose, itd. Ovim pravom se uzima isklju"ivo pravo na posjedovanje zvu"nog zapisa, videozapisa i kopije. Digitalno Ovime se ograni"ava neprestano mijenjanje koli"ine u odre&enim intervalima njihovo predstavljanje broj"anom vrijedno%#u. Digitalizacija Konvertovanje (pretvaranje) analognih podataka u digitalne podatke.

186

Poglavlje 7. Kompjuterska pismenost

Digitalna podjela Pod ovime se podrazumijeva podjela za ljude koji !ive u okolini gdje se informacijska oprema mo!e koristiti i za ljude koji ne !ive u takvoj okolini. Zbog ovoga se stvara dru%tveni i ekonomski jaz izme&u ljudi. Digitalno emitiranje Sistem koji emituje digitalni elektri"ni signal. Tipovi podataka Tipovi podataka s kojima se radi u bazama podataka. Postoji tip po datumu i tip automatskog broja itd. uz tip teksta i tip broj"ane vrijednosti. Baza podataka Velika koli"ina sre&enih i prikupljenih podataka koja se lako pretra!uje. Paket baze podataka Elektronski rje"nici u obliku CD-ROM-a, DVD-a, itd. Database management system (DBMS)/Sistem za obradu baze podataka Programi koji funkcioniraju kao most izme&u korisnika i baze podataka. Pored samog kreiranja baze, zadatak DBMS-a je kontrola, nadgledanje rada, te razli"iti oblici za%tite baze podataka. Tabela To je dvodimenzionalna tabela. Sastoji se od redova i kolona. Tehno-stres Zajedni"ko ime za dvojni vid psiholo%kog gubitka samokontrole uzrokovanog kontaktom s tehnologijom. Electronic Commerce (EC)/Elektronsko poslovanje Transakcija proizvoda i usluga putem mre!e. Tako&er se zove i elektronska trgovina. Digitalni potpis Tehnologija koja dokazuje da podatke stvara sam po%iljalac, i da sadr!aj nije falsificiran. Eletronska provjera ispravnosti Tehnologija kojom tre#a strana dokazuje da je digitalni potpis, potpis po%iljaoca. To je isto %to i certifikat ili pe"at. Elektronska po%ta Sistem razmjene poruka s odre&enom osobom na Internetu. Tako&er se zove e-mail. Dinami!ki model Model za koji su bitne promjene rezultata pomo#u pra#enja protoka vremena. Ime domena Ime domena odre&uje zemlju porijekla (ba – Bosna i Hercegovina, hr- Hrvatska, sr - Srbija) ili namjenu domene (edu – edukacija, gov – vlada, com – komercijalna). Trade off/Kompromis Veza u kojoj vi%e od jednog elementa ima vezu koja ne mo!e biti konzistentna, kao u situaciji kada !elite ne%to pobolj%ati, ne%to drugo morate !rtvovati.

187

Poglavlje 7. Kompjuterska pismenost

Sortiranje Sortiranje podataka konfiguriranih rastu#im ili opadaju#im redoslijedom. Metode sortiranja su: metoda razmjene, metoda izbora, metoda umetanja, metoda brzoga sortiranja, itd. Sekundarne informacije Ovim informacijama lako pretra!ujemo primarne informacije kao %to su indeks i sadr!aj. Binarno pretra&ivanje Metoda pretra!ivanja ciljnih podataka ponavljanjem podjele intervala na pola. Originalni podaci moraju biti sortirani u rastu#em ili opadaju#em poretku. Ulazni ure"aji, ulazna jedinica Ulazni ure&aji slu!e za uno%enje podataka u kompjuter. Topologija mre&e Fizi"ko i logi"ko ure&enje kompjutera unutar mre!e. Postoje 3 osnovne mre!ne topologije: - Bus - Prsten - Zvijezda Hardver Oprema koja "ini kompjuter. Biometrija Metoda provjere identiteta koja koristi fizi"ke osobine "ovjeka. Bajt Niz od 8 bita zove se bajt. (1 byte = 8 bits) Array/Niz Skup podataka iste vrste. Paket Podaci koji se prenose Internetom dijele se u pakete. Svaki paket sadr!i adresu primaoca i po%iljaoca. Prepoznavanje uzoraka Tehnologija provjeravanja novih grafi"kih i zvu"nih podataka s podacima memorisanim u kompjuteru i prepoznavanje po njihovim osobinama. Backup Backup je kreiranje sigurnosnih kopija podataka na razli"ite vrste medija (CD, trake, flash memorije, externe diskove) kako bismo sprije"ili ne!eljeni gubitak podataka u slu"aju hardverskog otkaza sistema. Tri osnovne boje svjetla To su R (red/crvena), G (green/zelena) i B (blue/plava). Mije%anje ovih boja poja"ava kontrast i blizu je bijeloj. Patenti metod poslovanja Patent "iji je cilj za%tita poslovanja i ideje.

188

Poglavlje 7. Kompjuterska pismenost

Bit Kra#i oblik za binarnu cifru. Binarna cifra mo!e biti 0 i 1. Sve informacije predstavljene su u kompjuteru kao niz bitova. Tako da se bit javlja kao najmanja jedinica za skladi%tenje podataka u memorijskim medijima kompjutera. Negacija Operacija kojom rezultat postaje 0 kada je unos 1, a rezultat postaje 1 kada je unos 0. Samplovanje Metoda uzimanja zvuka u odre&enim intervalima. Ta"ka ograni"avanja zove se ta"ka uzorka. Interval ograni"avanja (vremenski interval) zove se odabrani ciklus ili sampling ciklus. Firewall Sistem koji %titi kompjuter i mre!u spojenu na Internet od upada i sprije"ava zloupotrebu internih informacija. Vrsta datoteke Postoje vrste datoteka svojstvenih primjeni programa i op#a vrsta kojom se mo!e upravljati pomo#u razli"itih programa. Vrste datoteka se obi"no identifikuju nizom znakova koji se zove ektenzija/produ!etak koji je prilo!en na kraj imena datoteke. #injeni!na baza podataka To je baza podataka u koju se prikupljaju dokumenti (primarne informacije). Feedback control/Regulacija povratnom vezom Ovim sistemom se odlu"uje sada%nji status do sljede#eg statusa, koji je osnova automatskog kontrolnog sistema. Polje Kolona u tabeli koja odre&uje tip podatka. (polje prezime, ime...) Fail-safe/Protiv otkazivanja Funkcija koja smanjuje %tetu nastalu kada "ovjek primijeni pogre%nu operaciju ili se ure&aj pokvari. Form/Oblik Elektronski obrazac za unos podataka. Slo&en uvjet To je uvjet pretra!ivanja koji koristi AND/I uvjet i OR/ILI uvjet. 'ifrovanje Pretvaranje informacija u %ifre zasnovano na odre&enom pravilu. Predstavljanje u pokretnom zarezu To je sistem ozna"avanja realnih brojeva u registar sa 32 #elije gdje je jedna #elija rezervisana za znak, osam za eksponent i 23 za apsolutnu vrijednost mantise. Web-pretra&iva! Program za pretra!ivanje Web-stranica. Frame/Okvir To je slika koja defini%e pokretnu sliku. Broj slika u jednoj sekundi zove se brzina slike, a izra!ava se fps (frames per second/slika u sekundi). 189

Poglavlje 7. Kompjuterska pismenost

Dijagram Opisuje procedure procesa koriste#i odre&ene simbole u fazi dizajna programa i sistema. Simboli i stil pisanja odre&uju se od strane JIS-a. Program Opisuje procedure obrade podataka izra!enu na na"in koji kompjuter razumije. Protokol To je unaprijed definisana procedura i metod kada se primjenjuje komunikacija putem kompjutera. Vektorska grafika Vektorska grafika se obra&uje matemati"ki kao kolekcija ta"aka, linija, krivih ili poligona. Vanjska memorijska jedinica, vanjska memorija To je vanjska memorijska jedinica kao %to je magnetni disk odvojen od glavne memorijske jedinice. Mogu#e je snimiti veliku koli"inu podataka na njega. Complement/Dopuna To je broj koji se mo!e dobiti oduzimanjem datog broja od odre&enog broja. Pri upotrebi kompjutera, koristi se izraz negativnog broja. Red/redanje Linearni raspored elemenata (sli"an uslu!ivanju klijenata na blagajni supermarketa). Znakovni kod Kod dodijeljen svakom znaku za upotrebu znakova u kompjuteru. Model Model je kopija stvarnog predmeta. Zove se i maketa. Modeliranje Stvaranje modela na osnovu stvarnog predmeta. Mobilno ra!unarstvo Mogu#nost slanja i primanja podataka kori%tenjem digitalnih ure&aja kao %to su PC i mobilni telefon. Rje%enje problema Put do rje%enja problema i izvr%avanje rje%enja. Monte Carlo metod Metoda rje%avanja problema primjenom slu"ajnog broja. Mogu#e je rije%iti problem matemati"ki i uz pomo# fizike. Ovaj problem se ne mo!e rije%iti u teoriji (analiti"ki) jednostavnim metodom. Univerzalni dizajn Dizajniranje proizvoda tako da ga ljudi mogu lako koristiti. Rasterska grafika Definisana slika kao skup ta"aka. Slu!ajan broj To je broj "ija se vrijednost ne mo!e predvidjeti unaprijed. 190

Poglavlje 7. Kompjuterska pismenost

Referentna baza podataka Baza podataka u kojoj se prikupljaju sekundarne informacije obra&ene iz primarnih informacija. Kvantizacija Kvantizacija predstavlja ograni"avanje amplitude oblika talasa u odre&enim intervalima da bi se dobila numeri"ka vrijednost najbli!oj vrijednosti, ta"ki uzorka. Kvantizacijska gre%ka Razlika izme&u originalne analogne vrijednosti pri kvantizaciji zove se kvantizacijska gre%ka. Relaciona baza podataka Podaci pretvoreni u dvodimenzionalni tabelarni oblik. Povezanost To je povezivanje vi%e od jedne tabele. Link To je funkcija pokretanja odgovaraju#e Web-stranice klikom na odre&eni znak ili sliku na Web-stranici. To se zove i hiperlink. Record/Zapis To je red u tabeli koji predstavlja skup svih polja (atributa). Npr. skup svih polja za jednog u"enika (prezime, ime, adresa) "ini jedan slog ili record baze podataka. Registar To je podru"je memorije u CPU u kome su podaci i uputstva privremeno sa"uvani. Logi!ka operacija Operacija koju obavlja kompjuter. Logi!ko kolo Procedura koja provodi logi"ke operacije u kompjuteru zove se logi!ko kolo. Logi!ki proizvod Operacija mno!enja binarnih brojeva. Rezultat #e biti jednak jedinici samo ako su obje vrijednosti 1. Logi!ka suma Operacija sabiranja binarnih brojeva. Rezultat #e biti jednak nuli samo ako su obje vrijednosti 0. Antivirusni program Program koji pronalazi virus i izoluje zara!enu datoteku, te zaustavlja aktivnosti virusa.

191

Poglavlje 8. Naredbe i funkcije

Poglavlje 8. Lista glavnih makronaredbi Glavne makronaredbe programa za rad sa radnim tabelama Makro naredbe Primjer Procedura

Sub Macro() ： ： End Sub Deklaracija promjenljive Dim x as Int, y as Int

Substitucija #elije )elije(1,2).vrijednost = a

Substitucija promjenljive a = )elije(1,2).Vrijednost Razgranata struktura

If a12")

Ako su vrijednosti 10, 15 i 20 unesene u #elije (A1) do #elije (A3) i 1, 2, i 3 su uneseni u #elije (B1) do #elije (B3), rezultat funkcije je 5 koji je zbir brojeva 2 i 3. Kada je total range izostavljen, dobija se ukupan zbir vrijednosti #elija koje ispunjavaju uvjet pretra!ivanja. Kada su iste vrijednosti unesene, rezultat je zbir brojeva 15 i 20.

AVERAGE(cell address:cell address)

Dobija se aritmeti"ka sredina (srednja vrijednost) u odre&enom opsegu #elija, uklju"uju#i nule, ali ne uklju"uje prazne #elije. Rezultat je 6, %to je aritmeti"ka sredina brojeva 5, 6 i 7. Rezultat je aritmeti"ka sredina opsega #elija (A1:A3).

=AVERAGE(5,6,7) =AVERAGE(A1:A3) MEDIAN (cell address:cell address)

=MEDIAN(3,16,17) =MEDIAN(A1:A4)

Dobija se vrijednost srednjeg "lana opsega #elija. Ako opseg ima paran broj "lanova, dobija se srednja vrijednost dva srednja "lana opsega. Rezultat je 16 %to i jeste srednji "lan tri vrijednosti; 3, 16 i 17. Kada se 3, 16, 17 i 33 unesu u #eliju (A1) do #elije (A4), rezultat je 16,5 %to je srednja vrijednost dva srednja "lana.

194

Poglavlje 8. Naredbe i funkcije

Logi"ke funkcije Funkcija Zna"enje funkcije Primjer prikaza Zna"enje primjera IF (conditional expression, for true, for Ako je ta"an conditional expression (logi"ki izraz) u false) #eliji u kojoj je ta funkcija bit #e prikazana vrijednost for true, u suprotnom for false. =IF(A1=10,"Da","Ne") Ako je vrijednost #elije A1= 10, sadr!aj #elije u kojoj se nalazi funkcija postaje “Da”, u suprotnom “Ne”.

AND (conditional expression conditional expression 2,…) =AND(1