Huxley - Edebiyat Egitimi

)(J

EDEBiYAT iLE SINAVLAR Ortalama her üç ya da dort ayda bir olu!:' bu. Postaci mektup kutuma Oslo' dan Cezayir'e degin dü:;;ünülebilecek her hangi bir kentten postalamm:;:, üstünde ta~ mmadlk hir yazlyle adres yazllI bir zarf atar. Zarfl açhgImda, kimi kez tuhaf bir ingilizceyle yazllmll?, kimi kez sIradan kültürlü bir kimsenin bildigi varsaYllan yabancl dillerden birinde yazllmli? bir mekhlp bulurum. Mektuba ozür dileyerek ba:;:lar yazan. Beni rahatslz ettigi için üzgündür bu bey -ya da e:;: çogunlukta hamm- ancak, ya X ya Y ya da Z üniversitesinde ogrencidir, Edebiyat Doktorasl'm, Pedagoji Diplomasl'm,' alabilmesi, Modern Diller Bolümünü bitirebilmesi, Üniversite ogretim kadrosuna girebilmesi ya da daha bai?ka adlar alÜndaki nedenler için, benim kitaplanmm üstüne -ya da dahaçok kitaplanmm belirli bir yonü üstüne, sozgelimi, yazll1i?lan, kurului?lan, ba~ka. kitaplardan etkilenmeleri., içlerindeki Tann dÜl?üncesi, dünya gorü~ü, cinsellik felsefesi türünde--c- bir tez yazmaktadlr. Bu durumda da, kendisine bir iyilik yaplp, bibliyografik gereci, her dilde yazllml~ tüm ele:;;tirilerle incelemelerin bibliyografyasml, bir türlü bulup alamadlgl kitaplarla birlikte gonderebilir miyim acaba? çogu kez mektup, duygusal yonüme ba:;;vurarak biter: kendisinden iyiligim~ esirgemeyip, tüm istediklerini yaparsal:n y6rel üniversi.tede, lisede, orta okulda, hazlrl1k okulunda, ya da benzerlerinde büyük bir tutkuyla istedigi goreve ata25

nacak, yoksa bir ilkokulda 6gretmenlik türünde bir Ü;;le yetinmek zorunda kalacakhr. Bu tür mèktuplardan birisi elime geçtiginde, duygulanm a:;an biçimde birbirine kam;nr. Geçmi:;; yüzYlllann klasikle;>mi~ bir yazanyml;>casma incelenmem hem ho~uma gider hem de gitmez, durum beni, bir yandan güldürürken bir yan dan da üzer. Okundugum dü~üncesi dogalhkla ho:;;uma gider, ancak incelendig'im dü.;;üncesi, ilk kahkahadan sonl'a; içimi kararbr, giderek de artar bu sllnntlm. Ki:;;inin kendini -belki de (gerçekte huzursuzluk verecek bir dü:;;ünce de olsa) yamlarakçok canh saydlgl bir slrada ûlüymÜ,,?cesine ele almmasl kesinlikle hOi,'agitmeyecek bir durumdur. Kar\>lhgmda OlÜmden sonraki ünÜ onceden 6grenmek de bir doyum getirmez. Çünkü bugÜn artIk çagda:;; bir üni~ versitede inceden inceye çah:;;Ilmaga degecek 61çüde Ün1ü olmak onur klncl bir biçimde kolaydrr. Yalmzca bir yaplt yaYlmlamak akademikçevrelerin ilgisini çekmege yetiyor. Zaman geçtikçe, diploma île doktora isteklilel'inin saYllan artmakta sül'egittikçe, iyi bir yazarm yapltlarmda, bir tez konusu olu:;;turmaml:;;,bir yon bulmak da giderek güçle:;;iyol'. Üniversitede uzmanhk smaVI adaylarmlll ya iyi bir yazann yapItlarllldaki onemsiz yonlerini ya da, genellikle ara:;;tInlmaya degmez sayÜdlgllldan, bulunup ortaya çlkanlmaml;> kotü bir yazal'in yaplhm incelemekten ba:;;ka seçenekleri yoktul'. Üniversiteler beni bir oIÜymü:;;cesine, bir klasikmi:;;cesine ele alarak onurlandlnyorlar; allcak yazlk ki bu Flecklloe, Pixericourt, Hofmann von Hofmannswaldau, Nahum Tate ile payla:;;tIglm bir onurlandlnh:;;. Sir Walter Raleigh, edebiyat ogretiminin anlamslz'hga y6neldigini soylerdi hep. Durumun onemini geregin ce gostermemi:;;tir. Edebiyat ogretimi çogunluk yonelmenin de otesinde, en gülÜnç anlamslzhga paldrrkül26

dÜr dalar. Sozgelimi, ogrencilerin tüm dünyanm OllaYIyla ollemsizlikleri saptanan yazarlan incelemege omÜrlerinin aylarml, ylllanm vermege zorlanmalan çok anlamslzdlL iyi yazarlarm yapItlarmm onemsiz yonleri ÜstÜnde 6grencilerin aylanm, Ylllanm harcamalan da e:;; olçüde anlamslzdIr. Dünyanm degÜ;:ik üniversitelerinde her yll üretilen binlerce tezin çogu tümüyle yararslzchr. Ancak, edebiyat ogretimi, onemsiz bir konu üstüne ayrmtIh tezlerin yamsIra daha ba:;;ka canavarca anlamsÙhklar da ortaya çlkanr. Uzmanlaf;>maga yonelik ogrenime dogalhkla daha az ogrenci isteklidir. Rer doktorahya kar:;nhk yüzlerce Üniversite diplomal1 ki.;;Ï vardu'. Bu ki:;;i1er bà:;;kalarmdan aktanlma, kullamlrm:;; birazclk bilgiyi, çokça da ba:;;kalanmn edebiyat ele:;;tirilerilli azar azar sunarak diplomalanm, derecelerini elde ederler. Ele:;;tiri biçimleri degi~;ir, adaylar da çetin smavlan donemlerinde üniversite çevrelerinde moda olan yargllan, dü:;;Ünceleri yutup, kusabilmelidirler. Edebiyat smavlannda, ba:;;ka :;;eylerin' yamslra, 0 anda llasllsa dogru sayllan formülÜ bilenler ba:;;an kazamrlaI'. Edebiyat için soylenenler güzel sanatlar için de geçerlidir. Çünkü bugün ki:;;i1ere sanatta gerçekten dereceler veren kurulu:;;lar vardIr - bir tarih listesi bilel!-lere, resimler, kiliseler, heykeller üstüne kutsal dÜ:;;ünce araçlanm (mantras) yineleyebilenlere daha alçak dereceler verilir; geçmi:;;in hakh olarak onemsellmemi;> sallatçIlannm yapltlan üstüne derin, ozgün ara:;;tIrmalara giri:;;enlere de daha yüksek dereceler vedlil'. Genel gorünü:;;üyle çok kotü olan bu durumun asal llec~pni ekollomiktir. Derecelerin kesin parasal degerleri vardn'. Verilen bir diplomaYI elde etmek (bana mektup yazanlann da duygusal yonüme ba;> vurduklarmda sIk sIk belirtt;klerince) çok :;;eydegi:;;tirebihr; ilkokullardaki 27

dü~ük ücretler,éinemsenmeyen toplumsal durum ile 01'ta okul, Use ar;;ama slrasmda iyi ücretler, oldukça saygm toplurnsal durum arasmdaki aynm büyüktür. Edebiyat ile güzel sanatlar çogu ciers programlarmm kapsamlarma ahmyorlar artlk; bu konulan ogretmeyi isteyen ki9iler de oldukça çoktur; okul müdürleri ile yetkili egitimciler konulan ogretmege «yeterli»ler ile «yetersiz» 1er arasmda aYll'lm yapmaga çalu;>lyorlar; üniversiteler de Wm diploma, derece, doktora araçlanyla donanm19' edebiyat ile gÜzel sanatlar bolümleri açarak bu aynma katbda bulunuyorlar, Edebiyat île güzel sanatlarm, smavlar için, bilisel kesinlige, hiç degilse yan yanya, donü1?me geregi açlkça gorülür, Edebiyat ile sanat insanoglunun salt anla-c Y1i?lmn yamsHa duygusal, yëmeltici güçlerine de seslenir. Ancak, ki:iiiiere edebiyat ya da sanat için not verilecekse, onlara dogru ya da yanh9 yamtlayabilecekleri sorular sorulmah, yalmzca sürekli bir çahr;;kanhgll'l gücüyle bar;;arabilecekleri gorevler verilmelidir. Daha a1iag1derecelerin adaylanndan, sozgelimi kimya ya da biyoloji dallannda daha ar;;agl dereceler alacaklann orneginde, ders kitaplanm okumalan, «uygulamah» ça-, hr;;maJar yapmalan istenir. (Edebiyat ta, bu uygulamah çahr;;ma, kuramsal çah$ma türünde, okumaYl içerir. Ancak kuramsal oku11)a ciers kitaplarmm okunmasl, uygulamah okuma ise 6zgün yapltlann okunmasldlr.) Daha yüksek derecelerin adaylarmdan, fen dalmda doktora alacak adaylardan beklenenler türünde, ozgÜn bir ara9tIrma yapmalan, bulgulanm da bir tezde toplamalan beklenir. Fen'de uygulanan laboratuvar yontemleri bile benzetlenebilir. Edebiyat tartIl!y'ap;a, olçülmege uygun degildir; ancak, hiç degilse, 6zdeksel belirtiler, canlandn'll;>lar tüm ayrmtIlanyla incelenir, sonra da dogruluguna büyük bir 6zen gosterilerek yinelenir, yeniden

Üretilir. lVIetinlerin basklya hazlrlanmalan da arhk mikroskopla çahï;nlmasl gereken bir bilim dahdlr. Edebiyat ile güzel sanatlann. edebiyat - dl1?lllda ya da sanat - dlr;;mda kalan yonleri vardlr kU9kusuz. Bunar da, s6zgelimi, toplumsal ve ekonomik tarih alamna, psikoloji alamna, moloji ile dU felsefesi alanlarma Ünemli belgeler saglarlar. Dahasl da, yazarlar ire san atçllar bilimsel çozümlemede yararlanmaya uygun dü:jen anlatlm yontemleri kullamrlar. Nitekim, Rimbaud'nun deyÜ;;iyle, «sozcüklerin simyasl»mn içinde sakladlgl gizlerin hiç degilse bir b6lümü açlkhga çlkarllabilir; resim yapmamn geometrisi ile optigi de ozenli bir incelemege deger. Edebiyat olmadlgl sürece edebiyat, sanat olmadlgl sürece de sanat bilimsel yontemlere bagh tutulabilir. Gerçekten de, tarihte, psikolojide ve benzerlel'inde çogu yetkin çal1:;Hnalarsozde edebiyat ile sanat üstüne yazllmlr;; tezlerin yazarlannca yapllmlr;;tlr. Üniversiteler bu tür çah1?malarm açlkça tarih, psikoloji ve benzerleri üstüneçah9malar olduklanm, edebiyat olarak edebiyatla, sanat olarak da sanatla pek az ilintili ya da tümüyle ilintisiz bulunduklanm Üsteleyerek belirtirlerse, durum ortaya çlkar, düzelir. Oysa, ne yaZlk ki, bu gerekli aynm yapllmamlr;;tlr. Bugünkü daglhm altmda -diyelim ki, John Chalkhill'in ikinci evlilik tarihine, ShadweU'in Moliere'e borçluluguna ili1?kinsaçma, sozde - bilimsel bir ara$tlrma, bir gerçekler dizisi He bir bar;;kasl arasmdaki onemli ili9kileri saptama amaclyla sürdürülen gerçek bir bilimsel arar;;tlrmayla er;; olçüde açlkça, büyük tir rahathkla desteklenir. Bunun da otesinde, bilimsel açldan ele almabilen, edebiyat ile sanatm edebiyat-dlr;;l, sanat-dl:;>l yonleri salt edebiyat ile sanata ili1?kin yonleriyle umutsuzcasma birbirinden aYlrt edilemez biçimde kanr;;llc tutulur. Adaylara, yalmzca bilgi belirtileri gosterdikleri için degil, duyarhk 1

28 29

He yargl -genel uygulamada, ba~kalannm duyarhgl ile ba:;;kalanmn yargllannmbelirtilerini gosterdikleri için de not vedlil'. Tümüyle yetkin bir bilimsel çah~ma.'la, dü~ünce araçlanyla modaya, gorenege uygun ele~til'ilerin yinelenmesi de e:;>liketmelidil'. Estetik bir yürek, son Slnavm yorucu saatleri süresince, duygulanm açlkça gostermesi gerekil'. Tüm Lisans diplomasl .'la .da doktora adaylarmll1 tutucu «deger biçme» deyimleriyle doIup ta~malan beklenir. Smav düzeni Tartuffe île Pecksniff'in edebiyat ile sanat yonünden e:;;degerlerini ortaya çlkartmak üzere ayarlanml:;;tIl'. Bilgisizligin, kabalIgll1 (philistinism) kültüre odemesi gereken sayglYI ki:;;ilerin ikiyüzlülükle odemeleri çokça istenilecek bir durumdur. Gerçekçi ve pi:;;kin olma egilimi politika alanmda da kültür alamnda da sakmcahdlr. Gücün çogunluk egemenligini gerçekten sürdürdügü, bundan otürÜ de gücün dogru oldugu, hiç bir zaman da ayncahk yapmamaSI gerektigi varsaYlmmdan yola çlkan bir fa:;;Ïstin insancIlhgmdan soz edilemez. Çogu insanlarm kendisine benzedigini, bundan 6tül'ü de dÜ9tmCe sol'unlarma ilgisizligin dogru oldugunu, dü~ün ile sanatta ince begenili ki~ileri de tir yana itmesi gerektigini dü:;;ünen sanat ile dü:;;ün sorunlarma ilgisiz bir kimsenin kültüre sevgi ile sayglsll1dan saz edilemez. Tol'el ikiyüzlülük ile aydll1larm züppeliginden yoksun ya9am erdemleri varhklanm en yetersiz, en güvenile:rp.ez tir biçimde sürdürürler. Aydmlarm züppeligi, yineliyorum, yetkin saYllabiIiI'; ancak, tüm yetkinlere benzer, gereginden çogu çe~ kilmez. Edebiyat ile sanat üstüne edebiyat'la, sanat'la ilintisiz bilgisini, yapmaclk «begenme» sozlerinin gosteri9iyle süslemesi için derece adaYlm destekleyen bil' smav düzeni, diplomalanmn gücüne dayanarak hep dogru olduklal'ma inanan a9ln saYlda kültürlü Pekniff-· 30

1er üretmeyi amaçlar.Daha ussai bir egitim düzeninde, edebiyat ile sanatta derece verilmez. Edebiyat ile sanata ili:;;kin belgeler ise oteki alanlardaki bilimsel ara9hnnalarda kullamlabilir. Edebiyat açlsmdan da, belirli tarihsel, psikolojik, ekonomik .'la da ba~ka yonlel'den de degersiz yazarlara ili:;;kin tezleri seçip toplama türünde salt sanayi ugruna sanayi yigitIikleri desteklemnez. Eski kitaplann baslm il?lerinde tümüyle bilimsel yontemlerin uygulanmasl Doga'nm pul toplaYlCIlan He bulmaca çozücülerinin istekli co~kusuna güvenlikle blralnlabilir. Bu arada, ogrencileri okurnaya, sanat yapltlarma bakmaya yoneltmek için çaba da gosterilir ku:;;kusuz. Ara~trrmalan okumak, edebiyat île sanat sorunIanlll tarÜ~rnak üzere kümeler orgütIenir. Apk se~~ikve dogru yazma sanat! ah9tIrmalan da yaplhr. Boylece ogrencilerin dogal duyarhklan geli9tirilebilir, smav düzeninin destekledigi, ba1?kalarmm yargllanm ezberleyip, sonra da onlarl dÜ9ünmeden, rnekanik bir biçimde yinelemek egihmi 9iddetle onlenmelidir. Giderek ogrencilerde bilimsel çah:;;malarmm --'-edebiyat ile sanat beIgelerinin edebryat-dl1?mda, sanat-dl:;;mda kalan anemli yonlerinin incelenmesiningerçekten deger1i; gerçekten aydmlatICI oldugu duygusu uyandlnlmahdlr; oysa bugün onlardan, çogunluk, yalmzca biIimsel çah:;;malarm benzetmelerini yapmalan isteniyor. Bugünkü durumda, yukarlda belirttigim türde degi9ikliklerin yapllmasl oldukça güçtür, bunun nedeni de yalmdlr; pek çok kii?i, ekonomik nedenlerden 6türü, edebiyat ile güzel sanatlardan birtakIm' dereceler almak istiyorlar çünkü. Akademik emegin i:;;verenleri bu tür dereceleri oldukça iyi-Ücretli gorevler için aranan nitelik sayarlar. Bu ki9iler degi1?ik biçimde dÜ9ünmek üzere egitilmedikçe, varolan smav düzenini clegii?tirmek de olanakslzdlr. 31