Hirurgija i Njega Hirurskog Bolesnika

Tempus projekat: REFINA EU je omogucio publikovanje ovog udžbenika: HIRURGIJA I NJEGA HIRURŠKOG BOLESNIKA za studente Studija zdravstvene njege, a udžbenici ce biti vlasništvo Biblioteke studijskog programa zdravstvene njege u BiH.

HIRURGIJA I NJEGA HIRURŠKOG BOLESNIKA Katedra za Hirurgiju Medicinskog fakulteta Univerziteta u Banja Luci Glavni urednik: Prof. dr Predrag Grubor, šef Katedre za Hirurgiju

Recezenti: Prof. dr Živan Maksimovi, šef Katedre hirurgije i anesteziologije, Medicinskog fakulteta u Beogradu, Prof. dr Dešo Meši, šef Katedre hirurgije i anesteziologije, Medicinskog fakulteta u Tuzli

Odlukom Nauno-nastavnikog vijea Medicinskog fakulteta Univerziteta u Banja Luci br. Od godine, kojom je prihvaen kao zvanini udžbenik iz hirurgije za studente Visoke medicinske škole Medicinskog fakulteta Univerziteta u Banja Luci. Izdava: Za izdavaa Prepress: CIBID Medicinskog fakulteta Univerziteta u banja Luci Tehniki urednici: Prvo izdanje, 2009-06-30 Tiraž : 1000 Štampa: ISBN-

Medicinski fakultet Univerziteta u Banja Luci Katedra za Hirurgiju

HIRURGIJA I NJEGA HIRURŠKOG BOLESNIKA

Glavni urednik: Prof. dr Predrag M. Grubor

CIBID, 2008

Hirurgija i njega hirurškog bolesnika

Glavni urednik: Prof. dr Predrag M. Grubor

Urednici poglavlja: 1. Istorija hirurgije i hirurška profilaksa Pregled i dijagnostika hirurškog bolesnika Povrede Prof. dr Zdravko Mari, specijalista opšte hirurgije, supspecijalista abdominalne hirurgije 2. Rana i zarastanje rana Krvarenje Hemostaza Šok i transfuzija krvi Doc.dr Aleksandar Jakovljevi, specijalista ortopedske hirurgije traumatologije Dr Dario Kalacun, specijalizant ortopedske hirurgije i traumatologije 3. Hirurške infekcije i antibiotici Hirurgija vrata, grudnog koša;Hirurgija oboljenja endokriih žlijezda i dojke Doc. dr Slavko Grbi,specijalista opšte hirurgije, subspecijalista grudne hirurgije 4. Anestezija i preoperativna priprema bolesnika Mr Sc. med. Darko Goli, specijalista anestezije i reanimacije Dr Bojan Tomani, specijalizant anestezije i reanimacije

5. Hernije; Povrede abdomena; Hirurgija dijafragme

4

Dr Sc. med. Dušan Jani, specijalista opšte hirurgije, subspecijalista grudne hirurgije Prof. dr Brano Topi, specijalista opšte hirurgije 6. Hirurgija jednjaka Doc. dr Jovan ulum, specijalista opšte hirurgije Mr Sc. Med. Nebojša Trkulja, specijalista opšte hirurgije 7. Hirurgija želuca i duodenuma; Hirurgija jetre Doc. dr Jovan ulum, specijalista opšte hirurgije Dr Dragan Rakanovi, specijalizant anestezije i reanimacije 8. Hirurgija bilijarnog sistema;Hirurgija tankog crijeva i crvuljka Hirurgija debelog crijeva i rektuma; Proktologija; Hirurgija tumora

Postoperativne komplikacije Mr Sc. med. Zoran Aleksi, specijalista opšte hirurgije 9. Hirurgija slezine, pankreasa i nadbubrega; Akutni abdomen i peritonitis Prof. dr Dragan Kosti, specijalista opšte hirurgije 10. Intenstialne obstrukcije-ileusi. Endoskopska hirurgija.Transplantaciona hirurgija. Doc. dr Milan Simatovi, specijalista opšte hirurgije 11. Osnovi vaskularne hirurgije Doc. dr Svetozar Radulovi, specijalista opšte hirurgije, supspecijalista vaskularne hirurgije 12. Plastino rekonstruktivna hirurgija; Osnovni principi lijeenja opekotina Doc.dr Branko Despot, specijalista plastine i rekonstuktivne hirurgije 13. Osnovi neurohirurgije Mr Sc. med. Vesna Ivaniševi, specijalista neurohirurgije 14. Ortopedska oboljenja Prof. dr Predrag Grubor, specijalista ortopedske hirurgije i traumatologije 15.Oboljenja urogenitalnog sistema i prostate Doc. dr Snježena Milievi, specijalista urologije Prof. dr Dušan Vasi, specijalista urologije 16. Specifinost djeije hirurgije Prof. dr Mirko Rakovi, specijalista djeije hirurgije

5

Hirurgija i njega hirurškog bolesnika

Autori (po abecednom redu) 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21.

6

Mr Sc. med. Zoran Aleksi, specijalista opše hirurgije Doc. dr Branko Despot, specijalista plastine i rekonstruktivne hirurgije Mr Sc. med. Darko Goli, specijalista anestezije i ranimacije Doc. dr Slavko Grbi, specijalista opšte hirurgije, subspecijalista torakohirurgije Prof. dr Predrag Grubor, specijalista ortopedske hirurgije i traumatologije Mr Sc. med. Vesna Ivaniševi, specijalista neurohirurgije Dr Sc. med. Dušan Jani, specijalista opšte hirurgije, subspecijalista torakohirurgije Doc. dr Aleksandar Jakovljevi, specijalista ortopedske hirurgije i traumatologije Prof. dr Dragan Kosti, specijalista opšte hirurgije Dr Dario Kalacun, specijalizant ortopedske hirurgije i traumatologije Prof. dr Zdravko Mari, specijalista opšte hirurgije, subspecijalista abdominalne hirurgije Doc. dr Snježana Milievi, specijalista urologije Prof. dr Mirko Rakovi, specijalista djeije hirurgije Doc. dr Svetozar Radulovi, specijalista opšte hirurgije, subspecijalista vaskularne hirurgije Dr Dragan Rakanovi, specijalizant anestezije i reanimacije Doc. dr Milan Simatovi, specijalista opšte hirurgije Prof. dr Topi Brano, specijalista opšte hirurgije Dr Nebojša Trkulja , specijalista opšte hirurgije, subspecijalista abdominalne hirurgije Dr Bojan Tomani, specijalizant anesteziologije i reanimacije Doc. dr Jovan ulum, specijalista opšte hirurgije Prof. dr Dušan Vasi, specijalista urologije

Predgovor Rad na ovoj knjizi je proistekao iz duboke potrebe našeg Medicinskog fakulteta da studenti Visoke medicinske škole imaju domai udžbenik iz predmeta Hirurgija i njega hirurškog bolesnika . Nastavnici hirurgije imaju poštovanje prema drugim udžbenicima hirurgije pisanim našim jezikom, ali su smatrali da je u ovoj fazi razvitka našeg fakulteta i reformi Visokog školstva, njihova obaveza da napišu studentima udžbenik prilagoen Bolonjskom studiju. Namjera nastavnika je da udžbenik odgovarao potpuno ili gotovo potpuno programu nastave. Autori ove knjige su smatrali da e ova knjiga u svakodnevnoj klinikoj praksi poslužiti i ljekarima porodine medicine. Zato je ona nešto obimnija nego što iziskuje sama potreba nastave na predmetu Hirurgije i njege hirurškog bolesnika. Tako je težište izlaganja dato na patologiju, etiologiju, anatomiju, fiziologiju, lijeenje i njegu hirurškog bolesnika. Nije bio lak posao ujednaiti poglavlja u udžbeniku. Tim se uskraivala pravo na izvjesne specifinosti i kreativnost autora, koje esto i ako neprikladne, kad je u pitanju udžbenik, daju izvjesnu ljepotu i zanimljivost u tekstu, koja privlai i ini budnim itaoca. Mi smo namjerno uinili neka odstupanja od savremenog izlaganja izostavljajui gotovo svuda autore ija su dijela i misli navedena. Smatrali smo nepogodnim da to ue u ovakav udžbenik. Nastojali smo da udžbenik bude napisan na pristupaan nain, a itavo gradivo hirurgije obraeno onako kako medicinski radnik mora doživjeti i shvatiti hirurškog bolesnika. Odajem priznanje piscima ovog udžbenika jer znam koliko truda i samoprege iziskuje pisanjem medicinske knjige. Napisati knjigu iz koje e drugi uiti je jedna od najboljih ljudskih djelatnosti. Odajem priznanje našem Fakultetu, na zalaganju da dobije svoj udžbenik i da ova knjiga bude što bolje opremljena. Molim itaoce da shvate izvjesne nedostatke ove knjige i objasne ih teškoama i neiskustvom koje ima glavni urednik prilikom pripremanja prvog izdanja. Vaše sugestije, kritike biti e dobronamjerno prihvaene i u drugom izdanju korigovane. Predrag Grubor

7

8

Hirurgija i njega hirurškog bolesnika

Autor Mari Zdravko UVOD U HIRURGIJU Hirurgija je nauka o operativnom lijeenju. Rije hirurgija nastala je od grkih rijei X£ÍP-ruka i ËPYOV-rad. Dok se konzervativno lijeenje izvodi medikamentima, odnosno ne izvodi se rukama, operativno lijeenje se izvodi rukama i predstavlja vještinu slinu zanatu. Operativno lijeenje se primjenjuje kod: povreda, oboljenja, tumora i uroenih mana koja izazivaju funkcionalne poremeaje ili ugrožavaju vitalne funkcije organa ili sistema a kojima se lijekovima ne može pomoi. Cilj operacije je da spoji razdvojene dijelove, izdvoji i odstrani oboljenje i tumore i postigne rekonstrukcijom, protezom ili transplantacijom funkcionalni status tkiva, organa ili sistema. Praktini rad je osnova operativnog lijeenja i poiva na vještini koja je rezultat znanja i iskustva. Vještina daje sigurnost i vjerovanje praktinom radu u cjelosti. Ovo vjerovanje može da bude osnova nove zamisli koja se opet realizuje vještinom ruku hirurga. Osnovna težnja operativnog lijeenja je postii idealno izljeenje, a to je potpuno izljeenje od bolesti ili povrede bez komplikacija-morbiditeta i mortaliteta. Idealno izljeenje mogue je postii veinom operacija. Kod jednog broja operacija, zbog prisutnih komplikacija, hirurgije je i dalje daleko od idealnog lijeenja. Ovo je razlog da se hirurška misao mora i dalje razvijati. Njen razvoj ima dvije opcije: x kako postii smanjenje komplikacija i/ili poveati stepen izljeenja, x kako postii izljeenje zamjenom hirurškog lijeenja konzervativnim. Prva opcija ima dvije alternative: x manje ekstenzivnom hirurgijom koja e, samim tim što je smanjila svoj obim, dati manje komplikacija. Obim hirurgije je smanjen jer je medicinsko saznanje upuivalo da je nepotreban širok obim hirurgije u prvom redu kod benignih oboljenja i veine povreda i x više ekstenzivnom hirurgijom (poveavajui obim resekcije sa limfadenektomijom) koja e dati veu šansu za lokoregionalno izljeenje u prvom redu malignih oboljenja. Poveanje obima hirurgije trebalo bi da nosi poveanje komplikacija, meutim to se ne dešava zahvaljujui 9

Hirurgija i njega hirurškog bolesnika 10

boljem shvatanju ishrane hirurških bolesnika i poboljšanjem operativne tehnike. Druga opcija je postii izljeenje zamjenom hirurškog lijeenje konzervativnim. Samim tim što je hirurgija iskljuena, iskljuen je i pratei hirurški morbiditet i mortalitet. Moderno doba ovoj opciji daje veliku prednost. Izlijeiti hirurško oboljenje lijekom umjesto operacijom vjena je želja svih hirurških bolesnika. Najbolji primjer je ulkusna bolest koja se, osim nekih njenih komplikacija, više ne lijei hirurški. Više se hirurški ne lijee razne maligna i benigna oboljenja (limfomi, seminomi, kalkuloza urinarnog sistema) kao i povrede parenhimatoznih abdominalnih organa (jetra) koje su manjeg stepena.

ISTORIJAT HIRURGIJE Istorijat hirurgije se može podijeliti na: x empirijsko-demonsko-animistiko-religiozno doba (do XIX vijeka) i x moderno doba (od XIX vijeka do danas). Dokumentovane poetke hirurgije nalazimo kod naroda Sumerana koji su predstavljali Vavilonsku civilizaciju oko 5000 godina prije nove ere. Njihovo klinasto pismo na glinenim ploicama sadrži recepte i upute za lijeenje. Takoe sadrži regulative iz domena line i komunalne medicine što je posebno bilo važno za sprjeavanje epidemija koje su bile este u tom vremenu. Ljekarska praksa je bila podvrgnuta zakonskim propisima kako u smislu honorara tako i u smislu odgovornosti. Nažalost, tadašnji zakoni, koje je donio tadašnji kralj Hamurabi oko 2000 godine pr. n. e. (napisani na Hamurabijevom stubu koji se uva u Luvru) nisu bili afirmativni za hirurgiju. Hirurgu kojem operisani bolesnik umre sjekli su obe ruke, tako da su ih brzo izgubili. Njih su zamijenili arobnjaci i prodavai napitaka.

Slika 1

Misaoni svijet starih Grka podario je ovjeanstvu osnove hirurgije. U Ilijadi (1200 pr. n. er.) opisuju se pred Trojom mitski ljekari Mahaon i Podalilirije, sinovi Asklepija (Boga medicine-štap sa zmijom), koji lijee rane, vade strijele i puštaju krv. Homer u Ilijadi kaže da ljekar vrijedi više nego mnoštvo drugih ljudi. Ako je stara Grka medicina vrhunac koji je medicina dostigla u Starom vijeku, onda je Hipokrat vrhunac te medicine. Hipokrat (Veliki, Mudri, Božanski, Otac medicine) je živio od 460-370 godine p. n.e. (Sl.1) Hipokratova medicina poiva na 2 osnovna medicinska principa: empirija i filozofija. Do ovih principa Hipokrat je došao zahvaljujui posmatranju prirode bolesnog ovjeka. On je objektivno, temeljno i sistematino posmatrao bolesnika pored njegove postelje. Njegov opis lica teškog (septinog) bolesnika pred smrt poznat je kao facies Hippocratica: «Nos je ušiljen, oi leže duboko, predio sljepoonice je upao, uši su hladne i smežurane, uške zavinute, koža na elu je tvrda poput

11

Hirurgija i njega hirurškog bolesnika 12

pergamenta, napeta i suva, boja itavog lica je blijeda ili siva kao olovo». Vjerovao je da je organizam jedna cjelinaa a njegovi pojedini dijelovi meusobno zavisni i da se lijei itav organizam, a ne njegovi pojedini organi. Smatrao je da je bolest prirodna pojava koja ima prirodne uzroke (klimatski faktori, smetnje prehrane, nezdrava voda, prehlada) te oslobodio dotadašnju medicinu religije i praznovjerja. Pobija teoriju da je epilepsija sveta bolest; negira postojanje svetih i obinih bolesti i tvrdi da su sve bolesti prirodnog uzroka. Sjedište epilepsije smješta u mozak kao i duševne bolesti. Prvi je opisao i uveo u kliniku praksu: inspekciju, palpaciju i auskultaciju. Davao veliku važnost korišenju ula mirisa za prepoznavanje bolesti koje su davale karakteristine mirise (gasna gangrena, dijabetina koma). Perkusiju je uveo Joseph Leopold Auenbrugger (1722-1809). Uveo je etike principe u medicini koji su najljepše formulisani u tzv. Hipokratovoj zakletvi. Eksperimente nije primjenjivao, što je osnovna zamjerka njegovog rada. Interesantan je traktat Rimske medicine kroz zapis enciklopediste Celsa (nije bio ljekar) iz prvog vijeka ove ere. On glasi: “Danas hirurg treba da bude mlad ili bar bliži mladosti nego starom dobu; treba da ima snažnu i vrstu ruku koja nikad ne zadrhti, treba da je spreman da upotrijebi kako ljevicu tako i desnicu; oko treba da mu je oštro i nepomuenog pogleda; treba da je nesalomivog duha, ispunjen samilošu, kako bi mogao da poželi da izlijei svog pacijenta, ali da ipak ostane ravnodušan na njegove krike i jecaje; da ne radi brzo, ili da ne isijee manje nego je potrebno; sve to treba da Slika 2 . Hirurg Eneji vadi strijelu. ini kao da krici bola u njemu ne Freska iz Pompeje. izazivaju nikakvo oseanje”. Glavni predstavnik Rimske medicine je Galen. On prihvata Hipokratovu praksu promatranja prirode i bolesnog ovjeka, uvodi eksperiment što je veliki napredak u odnosu na Hipokrata. Podupire Hipokratovu teoriju o ljekovitoj snazi prirode. "Ljekar je sluga prirode". Galen u hirurgiji uvodi lijeenja rana stavljanjem zavoja i piše spise o operacionoj tehnici. Prvu bolnicu izgradio je Fabiola u Rimu 600. godine, a Sv. Samson u Carigradu poetkom 6 vijeka.

Medicina srednjeg vijeka se odrie empirije, posmatranja, eksperimenta, a temelji se samo na tradiciji i preuvelianom autoritetu. To je vrijeme samostanske medicine kad je crkveni koncil zabranjivao sveštenicima ljekarima bilo kakve postupke kod kojih se proliva krv, tzv. skolastika medicina. Krajem 13.vijeka, Medicinski fakultet u Parizu imao je 6 profesora i nešto više studenata. Predavanja su bila u stanovima profesora i na Univerzitetu gdje su studenti sjedili na slami. Nastava uglavnom teoretska. Reforma anatomije Medicinskog fakulteta u Bolonji i Padovi ine osnovu razvoja naune medicine odnosno hirurgije. J. Lister iz Edinburgha 1865 godine uvodi antisepsu i asepsu. V. Morton iz Bostona 1846. godine uvodi etersku anesteziju, S. Halsted iz Baltimora 1890. godine uvodi hirurške rukavice, Landsteiner 1900. godine otkriva krvne grupe, a Dominique Larrey (1766-1842) uvodi prvu pomo u Napoleonovim ratovima. Ovim otkriima udareni su stubovi razvoja naune hirurgije, a oni su: antisepsa i asepsa, anestezija, transfuzija i hemostaza. Poboljšanjem operativne tehnike i tehnološkim inovacijama popravljena je hemostaza koja je osnova za primjene nauni saznanja i misli. Datumi prvih znaajnih operacija - Resekcija rebara zbog empiema - 1872 (Simon) - Resectio oesophagei -1873 (Billroth) - Resectio ventriculi -1881 (Billroth) - Cholecystectomia - 1884 (Langenbuch) - Appendectomia - 1887 Morton - Operacija tumora kime - 1887 (Horsley) - Gastrostomia - 1891 Witzel - Lig. art. subclaviae - 1892 (Halsted) - Toracoplastica - 1896 (Fowler) - Cirkularna anostomoza krvne žile - 1896 (Murphy) - Gastrectomia 1897 (Schlatter) - Appendectomia - doprinos Sprengela -Šav srca-1896 (Farina i Rehn) -Transplantacija srca 02/03.12.1967 (Cristian Bernard) -Transplantacija jetre 1963 ( Starcl) - Lymphadenectomia sedamdesetih godina - Akijama - Laparoskopska cholecystectomia - 1987 (Philip Mooret) -Transplantacija jetre u Ex Yu -l995 (Božina Radovi-BGD-Dedinje) -Transplantacija srca u Ex Yu -l995 (Huski-BGD-Dedinje) -Transplantacija jetre u BiH-X.2008 (Meši Dešo-Tuzla)i 13

Hirurgija i njega hirurškog bolesnika

Sika 3

- Transplantacija srca 02/03.12.1967. Groote Schuur Hospital (Sl.3), Cape Town. Chris Bernard 1922Hirurg Vojislav Suboti (1859-1923) prvi srpski profesor hirurgije (Sl.4) i osniva Medicinskog fakulteta u Beogradu. Dao je veliki doprinos u vaskularnoj hirurgiji.

Slika 4

Hirurg Milivoj Kosti (1883-1974) je veliki nasljednik ideje i rada profesora Subotia (Sl.5).

Slika 5

Opšta bolnica u Sarajevu osnovana je 1894. godine sa prvim naelnikom Josefom Preindlsbergom. 14

Prva bolnica u Banjaluci osnovana je 1935. godine (70 hirurških kreveta) sa prvim naelnikom Dušanom Muškatireviem. Nobelovu nagradu dobilo je 11 hirurga. Meu njima najpoznatiji su Theodor Kocher 1909. godine.( doprinos u patologiji, fiziologiji i hirurgiji štitne žlijezde), Alexis Carel 1912. godine (doprinos u vaskularnim šavovima i transplantaciji krvni sudova) i Joseph E Murray 1999. godine za doprinose u transplantaciji organa i elija u lijeenju bolesti ovjeka. Literatura 1. Hardy KL. Liver surgery: the past 2000 zears. Aust. N Z J Surg. 60, 1990. 2. Lavoslav Glesinger. Medicina kroz vjekove.Zora, Zagreb, 1954. 3. |D. Stevovi. Hirurgija za studente i ljekare. Savremena administracija, Beograd, 2000 4. R.olovi. Hronika hirurgije u Srbiji. Prosveta, Beograd, 2002. 5. Sabiston. Textbook of Surgery-Chapter I. History of Surgery. Saunders, Philadelphia, 2004. 6. Ž. Maksimovi. Hirurgija za studente medicine. Medicinski fakultet univerziteta u Beogradu,2008. 7. M. Ignjatovi. Hirurzi dobitnici Nobelove nagrade (1901-2000). Zavod za ubenike i nastavna sredstva, Beograd. 2001.

15

Hirurgija i njega hirurškog bolesnika 16

Autor: Mari Zdravko HIRURŠKA PROFILAKSA Prvi uslov za uspješno hirurško lijeenje je hirurška profilaksa infekcije. Za njenu primjenu zaslužni su Ignaz Semmelwis(1818-1865) i Joseph Lister (18271912), a njeno objašnjenje dalo je otkrie mikroorganizama od strane Lous Pasteur (1822-1895). Hirurška profilaksa se postiže metodom asepse i antisepse. Asepsa je skup postupaka i mjera kojima se potpuno uništavaju svi mikroorganizmi na materijalu sa kojim hirurški bolesnik dolazi u kontakt. Asepsa se postiže metodom sterilizacije. Sterilizacija je postupak kojim se postiže asepsa, odnosno uništavaju svi mokroorganizmi na predmetima hirurškog rada: instrumenti, rukavice, gaze. Ona se postiže toplotom; kuvanjem, zasienom vodenom parom pod pritiskom, vrelim suvim vazduhom, gasom (etil oksid) i gama zracima. Postoji i posebna vrsta sterilizacije plazma sterilizacija. Sterilizacija kuvanjem kljualom vodom je jedan od starih naina sterilizacije koji je uglavnom napušten jer se sterilizacija odvija na temperaturi od 100 do 110 stepeni Celzijusovih u vremenu od 15-30 minuta. Ova temperatura je nedovoljna da se virus hepatitisa eleminiše što je osnovni razlog za diskvalifikaciju ove metode. Radila se raznim vrstama kuvala, naješe na elektrinu energiju. Sl.6 . Elektrino kuvalo Sterilizacija zasienom vodenom parom pod pritiskom izvodi se autoklavima. Mogu biti raznog standarda. Osnovni tehniki princip je da autoklav ima dvije komore. Donja komora je sa grijaima koji griju vodu i stvaraju vodenu paru koja ide u gornju komoru gdje se nalazi materijal za sterilizaciju koji je prošao pripremu. Ta priprema je mehaniko Sl.7. Autoklav pranje koje je esto kombinovano sa potapanjem i pakovanjem u posebne, u jednom smjeru propusne, papire tzv. «havane» ili u posebne doboše tzv. Schimelbuch doboš na kome postoje otvori koji se na kraju sterilizacije mogu zatvoriti. Zahvaljujui zatvorenom sistemu

pritisak pare u gornjoj komori je od 2 do 4 atmosfere a temperatura od 12901420 C. Za potpunu sterilizaciju potrebno je 30 minuta od vremena kad se postigne temperatura. Sušenje traje 10-15 minuta. Aparat se otvara kad pritisak bude nula. Kako asepsa mora biti apsolutno postignuta svakom sterilizacijom, neopodne su njene kontrole. Kontrole mogu biti: fizike, hemijske i bakteriološke. Fizike kontrole se sastoje u pažljivoj kontroli mjerni instrumenata aparata. Današnji aparati imaju maksimalno pojednostavljeno praenje, zahvaljujui mogunošu grafikog prikaza temperature i pritiska u vremenu predviene sterilizacije. Hemijske kontrole se obavljaju hemikalijama koje promijene boju ako budu izložene dovoljno vremena i na dovoljno visokoj temperaturi. Naješe se koriste tzv. Mikulieve trake koje su premazane jodnim skrobom. One su braon boje koje e pobijeliti ako se izlože dovoljnjo dugo predvienoj temperaturi. Za istu sterilizaciju koristi Sl.8. Suvi sterilizator se više traka i sve moraju potvrditi sterilizaciju. Ako to nije sluaj sterilizacija se ponavlja. Biološke kontrole su najtanije, ali sterilizacija se ne može simultano pratiti nego se njeni rezultati oitavaju kasnije i služe kao definitivna provjera sterilizacije. Naješe se koriste spore antraksa koje se zasiju na podlogu u petrijevim šoljama i stave u autoklav. Sl.9.plazma szerilizator Drugi nain biološke provjere je da se uzmu brisevi sa materijala koji je sterilizovan. Sterilizacija suvim vrelim vazduhom (Sl.8.) se sve manje koristi zbog njenog agresivnog i štetnog djelovanja na materijalu koji steriliše. Radi se sa suvim sterilizatorima. Sterilizacija na ovaj nain traje 60 minuta na temperaturi od 1800-2000C.Gasna sterilizacija koristi se dominantno u industriji za sterilizacije velikih serija medicinskih proizvoda. Izvodi se u posebnim 17

Hirurgija i njega hirurškog bolesnika 18

autoklavima u kojima se miješa etil-oksid 10-20% sa CO2 80-90%. Sterilizacija traje do 4h. Sterilizacija gama zracima se iskljuivo koristi u industriji za sterilizacije velikih serija medicinskih proizvoda u prvom redu špriceva, igala, sistema za infuziju, katetera, drenova, tubusa. Plazma sterilizacija (Sl.9.) je moderna sterilizacija koja ima posebne prednosti u sterilizaciji osjetljivog materijala. Pogodna je za bolnike uslove. Zbog cijene koštanja nije praktina za ambulantni rad. Plazma sterilizacija postiže se ultravioletnim fotonima i reaktivnim vrstama atomskih i molekularnih radikala u sredini pomiješanog kiseonika i atmosferskog vazduha, ali smanjenog pritiska (