December 22, 2018 | Author: John Dimitropoulos | Category: N/A
Richard Lewontin
Η Βιολογία
ως Ιδεολογία ; To Δόγμα του DNA Προλογίζει ο Καθηγητής Κώστας Κριμττάς
.Λ
J
Σύναλμπ
Η Βιολογία ως Ιδεολογία Το Δόγμα του DNA
Τίτλος πρωτοτύπου: Biology as Ideology: The Dogma o f DNA
© by Richard C. Lewontin, 1991 Stoddart Publishing Co. Ltd © Για την ελληνική γλώσσα: Εκδόσεις Σνναλμα, Αθανάσιος Τσουκαλαδάκης Πρώτη έκδοση: 2000 ISBN: 960-7578-22-8 Μύρων 15, Αθήνα Τ. Κ. 104 34 Τηλ./Fax. 6448275 e-mail:
[email protected] Φιλολογική επιμέλεια: Θάνος Μοσχουδης
Richard C. Lewontin
Η Βιολογία ως Ιδεολογία: To Δόγμα του DNA Προλογίζει ο Κώστας Β. Κριμπάς Καθηγητής της Γης Ιστορίας, Μεθοδολογίας & θ εω ρ ίας της Βιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών
Μετάφραση: Σπυρος Σφενδουράκης Δρ. Βιολογίας, Επιστημονικός συνεργάτης του Τμήματος Βιολογίας, Πανεπιστήμιο Αθηνών
Συναλμα
Περιεχόμενα Προλεγόμενα στην Ελληνική Έκδοση Κ. Κριμπάς: Ο Richard Lewontin ως κριτκός και αστυνόμος της εξελικτικής
9
Πρόλογος 1. Εύλογος Σκεπτικισμός 2. Τα Πάντα στα Γονίδια; 3. Τα Αίτια και τα Αποτελέσματά τους 4. Το Ό νειρο του Ανθρώπινου Γονιδιώματος 5. Μια Ισιορία σε Εγχειρίδια 6. Η Επιστήμη ως Κοινωνική Δράση Σημειώσεις
19 23 43 69 93 127 151 175
Προσθήκη στην Ελληνική Έκδοση Σ. Σφενδουράκης: Ο Μεγάλος Συμβιβασμός (και μετά τι;) Ευρετήριο ονομάτων
179 189
7
Προλεγόμενα στην Ελληνική Έκδοση
Ο Richard Lewontin ως κριτικός και αστυνόμος της εξελικτικής Το βιβλίο του Richard C. Lewontin Η Βιολογία ως Ιδεολογία, που μετέφρασε ο κ. Σ. Σφενδουράκης, αποτελεί ένα ενδιαφέ ρον και τυπικό δείγμα της δεύτερης ιδιότητας του συγγραφέα, εξίσου σημαντικής με την πρώτη, την ερευνητική του ενασχό ληση με τη Γενετική Πληθυσμών, την Πληθυσμιακή Βιολογία και την Εξελικτική γενικότερα. Θα προσέθετα επίσης ότι η δεύ τερη αυτή ιδιότητα είναι συμπληρωματική της πρώτης. Αναφέρεται στον κριτικό έλεγχο των ερευνητικών προγραμμάτων και των ευρημάτων καθώς και στον έλεγχο των θεωρητικών κατα σκευών άλλων εξελικτικών, στην καταγγελία ερευνητικών προ γραμμάτων, τα οποία δεν ερείδονται σε στερεές βάσεις από μεθοδολογική άποψη, καθώς και στην αποκάλυψη των ιδεο λογικών προκαταλήψεων πάνω στις οποίες τα προγράμματα αυτά οικοδομούνται. Αυτές οι κρίσεις και καταγγελίες συχνά παρουσιάζονται με επιθετικό τρόπο και σε ύφος πολεμικής. Πρόκειται για δραστηριότητα αφενός μεν κριτική, που απο βλέπει στην «αστυνόμευση», την περιχαράκωση και περίσωση
Προλεγόμενα στην Ελληνική Έκδοση
του ορθολογισμού, της λογικής αρτιότητας και, ως εκ τούτου, της ευρωστιαςτου καθόλου επιστημονικού οικοδομήματος, και αφετέρου για δραστηριότητα πολιτική, η οποία προσπαθεί με οξύτητα να υπερασπιστεί έναν μαρξιστικής έμπνευσης ουμανισμό. Ο ουμανισμός αυτός έχει διττή προέλευση: αφενός μεν πη γάζει από μιαν αγάπη για τον άνθρωπο και κυρίως από μια εξέ γερση εναντίον οιασδήποτε εκμετάλλευσης, καταπίεσης και χειραγώγησης που υφίσταται, αφετέρου δε από μια ευρύτατη γνωριμία με τους κλασικούς συγγραφείς και την ευρωπαϊκή γραμματεία, αγγλική, γαλλική και ιταλική κυριότατα, την οποία γνωρίζει από τα αμετάφραστα κείμενα. Ο Richard C. Lewontin αποτελεί υπόδειγμα του νεώτερου διαφωτιστή, ενός όμως δια φωτιστή που έχει βαθιά φιλοσοφική, μαθηματική και επιστη μονική παιδεία. Η συνεισφορά του στη Γενετική των Πληθυσμών σε μεγάλο βαθμό συνίσταται στην εκτίμηση της γενετικής ποικιλότητας των φυσικών πληθυσμών, ένα επίτευγμα που πρώτος αυτός έφερε σε πέρας, πραγματοποιώντας έτσι το ερευνητικό πρό γραμμα του Ρώσου γενετιστή και φυσιοδίφη Sergei S. Chetverikov, του εμπνευστή της εξελικτικής σχολής η οποία κυριάρ χησε στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη, μέσω του καθηγητή του Lewontin, του ρωσικής καταγωγής Αμερικανού Theodosius Dobzhansky. Ο Lewontin κατάφερε να προβεί σε εκτιμήσεις του μεγέθους της γενετικής ποικιλότητας των φυσικών πληθυ σμών, προτείνοντας αρχικά τη χρήση της ηλεκτροφόρησης για την εκτίμηση της ποικιλότητας των πρωτογενών προϊόντων των γονιδίων, δηλαδή των πρωτεϊνών, και στη συνέχεια προ τείνοντας τη μελέτη των διαφορών που έχουν οι αλληλουχίες των βάσεων του DNA, οι οποίες συνιστούν την υπόσταση του γενετικού υλικού. Το πρόγραμμα του Chetverikov είναι κατά τούτο σημαντικό: η επιλογή δρα μόνο όταν υπάρχει γενετική
Προλεγόμενα στην Ελληνική Έκδοση
ποικιλότητα, από την οποία διαλέγονται, δηλαδή επιλέγονται, οι γενετικές παραλλαγές που οδηγουν στην «προσαρμογή». Ο ίδιος ο Chetverikov διείδε και υποστήριξε την άποψη ότι οι φυ σικοί πληθυσμοί περιέχουν μεγάλη γενετική ποικιλότητα, σε λανθάνουσα μορφή, και ότι δεν χρειάζονται να αναμένουν την εμφάνιση της κατάλληλης μεταλλαγής προς επιλογή. Όλο το υλικό προϋπάρχει ήδη αποθηκευμένο. Ο Lewontin απέδειξε ότι η παρούσα αυτή ποικιλότητα είναι όντως πολύ μεγάλη, τε ράστια. Μια άλλη συνεισφορά του έγκειται στη μελέτη των αλληλε πιδράσεων μεταξύ γονοτύπσυ και περιβάλλοντος για τη δημι ουργία του φαινοτύπου (στην οποία τον επηρέασαν πολύ οι απόψεις του Ρώσου βιολόγου 1.1. Schmalhausen με την έν νοια του «πεδίου αντίδρασης» ενός γονοτυπσυ, δηλαδή του συ νόλου των φαινοτύπων που ο γονότυπος αυτός παράγει σε όλα τα δυνατά περιβάλλοντα). Μια ακόμη συμβολή του αφορά στη μελέτη της αλληλεπίδρασης μεταξύ διαφορετικών γονιδίων (που οδηγεί, όταν οι συνθήκες το επιτρέπουν, στην ανισορρο πία σύνδεσης). Ουσιαστικά, ο Lewontin εξαντλεί όλο το πρό γραμμα της ρωσοαμερικανικής σχολής. Μιας σχολής που θε ωρεί τα γονίδια, ή μάλλον τα προϊόντα τους, αλληλεπιδρώντα στο επίπεδο του φαινοτύπου, εκείνο δηλαδή στο οποίο απευ θύνεται, το οποίο έχει ως στόχο η φυσική επιλογή, αυτή η κι νητήρια δύναμη της εξέλιξης. Τα γονίδια, σύμφωνα με αυτή την αντίληψη, δεν μοιάζουν με σπόρους σε ένα σακί, ανεξάρτητους ο ένας από τον άλλο μέσα στο σακούλι, που είναι ο οργανισμός (η γενετική του σακουλιού των φασολιών, bean bag genetics, όπως την αποκάλεσε ο μεγάλος εξελικτικός Ernst Mayr). Σύμ φωνα με αυτή την αντίληψη, ένα γονίδιο, δηλαδή ένα αλληλόμορφο, δεν είναι αφ’ εαυτού καλό ή κακό, ευνοϊκό ή δυσμενές. Το τι είναι εξαρτάται από το γονιδιακό του περίγυρο, από τα άλλα γονίδια, δηλαδή τα αλληλόμορφα στα άλλα γονίδια με 11
ΠροΧεγόμενα στην Ελληνική Έκδοση
τα οποία συνυπάρχει στον οργανισμό. Γι’ αυτόν το λόγο ένα αλληλόμορφο μπορείνα είναι ευνοϊκό για την επιβίωση και την αναπαραγωγή σε έναν πληθυσμό (που εμπεριέχει ορισμένου τυπου αλληλόμορφα άλλων γονιδίων) και δυσμενές σε έναν άλλο πληθυσμό με διαφορετικό γονιδιακό περιβάλλον. Η δεύτερη ιδιότητα του Lewontin φανερώθηκε για πρώτη φορά το 1975 όταν ο Edward Ο. Wilson, με τον οποίο ο Lewontin διατηρούσε τότε φιλικές σχέσεις, δημοσίευσε το βιβλίο του Κοινωνιοβιολογία: Η Νέα Σύνθεση. Ο Wilson ανήκε και αυτός (έστω και περιφερικά, όπως ο Lewontin ισχυρίζεται) στην ομάδα των νέων ερευνητών που θέλησε να αλλάξει την εξελικτική και τη βιολογία εν γένει, μαθηματικοποιώντας την, και καθιστώ ντας τη μια ποσοτική επιστήμη. Η ομάδα που αργότερα αποκλήθηκε ομάδα των Nazi, με χαρακτηριστικά «Νεότουρκων» (περελάμβανε τους Robert MacArthur, R. C. Lewontin, R. Levins, Leigh Van Halen και E. O. Wilson). O Wilson θέλησε να διευρύνει τη δαρβινική θεώρηση, τη συνθετική θεωρία της εξέλιξης, όπως αυτή μετασχηματίστηκε με την πρόοδο της Γενετικής, στον τομέα των κοινωνικών επιστημών. Κάτι τέτοιο είχε συμβεί και στην εποχή του ίδιου του Δαρβίνου, αλλά τότε πίστευαν στην κληρονομικότητα των επίκτητων ιδιοτήτων, σε μια «μαλακή» έννοια της κληρονομικότητας. Τώρα η Γενε τική έχει αποκλείσει αυτό το ενδεχόμενο και την πεποίθηση αυτή έχει αντικαταστήσει μια «σκληρή» εκδοχή του μηχανι σμού της κληρονομικότητας, η Μενδελιανή και Μοργκανική Γενετική. Σύμφωνα με τον Wilson, οι κοινωνικές δομές, οι θε σμοί, η οργάνωση μιας ανθρώπινης κοινωνίας βασίζονται σε κληρονομικά χαρακτηριστικά που έχουν υποστεί τη δράση της φυσικής επιλογής στο μακρύ διάστημα κατά το οποίο ο άν θρωπος ήταν κυνηγός και τροφοσυλλέκτης. Ενώ της Κοινωνιοβιολσγίας προηγήθηκαν βιβλία ανάλογου περιεχόμενσυ, όπως Ο Γυμνός Πίθηκος και Ο Ανθρώπινος Ζωολογικός 12
Προλεγόμενα στην Ελληνική Έκδοση
Κήπος του Desmond Morris, τα οποία δεν είχαν συναντήσει αρνητικές αντιδράσεις, το πόνημα του Wilson συνοδεύτηκε από ηχηρές διαφωνίες. Στην ομάδα των διαφωνούντων συγκατα λέχθηκαν πλην του Lewontin και οι Richard Levins (φίλος του γενετιστής), S. J. Could (παλαιοντολόγος και συγγραφέας), Steve Rose (νευροεπιστήμων), L. J. Kamin κ.ά. Θεωρήθηκε ότι η παραδοχή μιας γενετικής βάσης στα κοινωνικά ενίσχυε τις συντηρητικές θέσεις διότι έδειχνε πως τα σημερινά ισχυοντα είναι προϊόντα φυσικά, μη ανατρέψιμα, αφού έχουν βιολογική βάση. Είναι αλήθεια πως ο Ε. Ο. Wilson, τουλάχιστον αρχικά, δεν είχε αποφύγει ορισμένες απλοϊκές εκφράσεις και αφελή υποδείγματα, όμως η αντίδραση οφειλόταν πρωταρχικά σε ιδε ολογικούς και πολιτικούς λόγους. Η αμερικανική κοινωνία ή τουλάχιστον ένα τμήμα της, η αριστερά, είχε ριζοσπαστικοποιηθεί με τον τραυματικό πόλεμο του Βιετνάμ και με κάθε ευ καιρία εκδήλωνε την αντίθεσή της
