Guia Ceneval III Para Examen de Bachillerato

May 22, 2018 | Author: preuniversitario1cev | Category: Biology, Earth & Life Sciences, Evolution, Heat, Entropy
Share Embed Donate


Short Description

Download Guia Ceneval III Para Examen de Bachillerato...

Description

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ Libro no. III DE LA GUÍA CENEVALPARA EL EXAMEN DE BACHILLERATO Segund !e" de ! #er$odin%$i&

L' (ri$er' $%)uin' #*r$i&' &on'#ruid'+ ,ueron di'(o'i#i-o' $u" e,i&ien#e'. So!o un (e)ue ,r&&i/n de! &!or b'orbido deingenier0+ ! ,uen#e de !# #e$(er#ur (od0 en 'e #rb1o ! (rogre'r !o' di'eo' de ! un! ,r&&i/n (re&ib!e'ede! &!or&on-er#ir b'orbido 'igue2#i!. Aun de'&rgndo en e! e'&(e de un $%)uin  b1 #e$(er#ur+ 'in )ue (ued &on-er#ir'e en energ0 $e&%ni&. Sigue 'iendo un e'(ern3 di'er un $)uin )ue (ued #o$r &!or de un de(/'i#o bundn#e+ &o$o e! o&*no " &on-er#ir!o 0n#egr$en#e en un #rb1o 2#i!. En#on&e' no 'eri ne&e'rio &on#r &on un ,uen#e de&!or un #e$(er#ur $%' !# )ue e! $edio $bien#e )ue$ndo &o$bu'#ib!e'. De ! $i'$ $ner+ (odr0 e'(err'e+ )ue 'e di'er un re,rigerdor )ue 'i$(!e$en#e #rn'(or#e &!or+ de'de un &uer(o ,r0o  un &uer(o &!ien#e+ 'in )ue #eng )ue g'#r'e #rb1o e4#erior. Ningun de e'#' '(ir&ione' $bi&io'' -io!n ! (ri$er !e" de ! #er$odin%$i&. L $%)uin #*r$i& '/!o (odr0 &on-er#ir energ0 &!or0,i& &o$(!e#$en#e en energ0 $e&%ni&+ &on'er-%ndo'e ! energ0 #o#! de! (ro&e'o. En e! re,rigerdor 'i$(!e$en#e 'e #rn'$i#ir0 ! energ0 &!ori,i& de un &uer(o ,r0o  un &uer(o &!ien#e+ 'in )ue 'e (erdier ! energ0 en e! (ro&e'o. Nun& 'e 5 !ogrdo ningun de e'#' '(ir&ione' " 5" r3one' (r )ue 'e &re )ue nun& 'e !&n3r%n. L 'egund !e" de ! #er$odin%$i&+ )ue e' un gener!i3&i/n de ! e4(erien&i+ e' un e4(o'i&i/n &u"o' r#i,i&io' de (!i&&i/n no e4i'#en. Se #ienen $u&5o' enun&ido' de ! 'egund !e"+ &d uno de !o' &u!e' 5&e de'#&r un '(e&#o de e!!+ (ero 'e (uede de$o'#rr )ue 'on e)ui-!en#e' en#re '0. C!u'iu' ! enun&io &o$o 'igue6 No e' (o'ib!e (r un $%)uin &0&!i& !!e-r &on#inu$en#e &!or de un &uer(o  o#ro )ue e'#*  #e$(er#ur $%' !#+ 'in )ue ! $i'$o #ie$(o 'e (rodu3& o#ro e,e&#o 7de &o$(en'&i/n8. E'#e enun&ido de'e&5 ! (o'ibi!idd de nue'#ro $bi&io'o re,rigerdor+ " )ue *'#e i$(!i& )ue (r #rn'$i#ir &!or &on#inu$en#e de un ob1e#o ,r0o  un ob1e#o &!ien#e+ e' ne&e'rio (ro(or&ionr #rb1o de un gen#e e4#erior. Por nue'#r e4(erien&i 'be$o' )ue &undo do' &uer(o' 'e en&uen#rn en &on#&#o ,!u"e &!or de! &uer(o &!ien#e ! &uer(o ,r0o. En e'# e &'o+ ! 'egund !e" e!i$in ! (o'ibi!idd de )ue ! energ0 ,!u" de! &uer(o ,r0o! &uer(o &!ien#e " '0 de#er$in ! dire&&i/n de ! #rn'$i'i/n de! &!or. L dire&&i/n 'e (uede in-er#ir 'o!$en#e (or $edio de g'#o de un #rb1o. 9e!-in 7&on P!n&:8 enun&io ! 'egund !e" &on (!br' e)ui-!en#e'  !' 'iguien#e'6 e' &o$(!e#$en#e i$(o'ib!e re!i3r un #rn',or$&i/n &u"o 2ni&o re'u!#do ,in! 'e e! de &$bir en #rb1o e! &!or e4#r0do de un ,uen#e )ue 'e en&uen#re  ! $i'$ #e$(er#ur. E'#e enun&ido e!i$in nue'#r' $bi&ione' de ! $%)uin #*r$i&+ " )ue i$(!i& )ue no (ode$o' (rodu&ir #rb1o $e&%ni&o '&ndo &!or de un 'o!o de(/'i#o+ 'in de-o!-er ningun &n#idd de &!or  un de(/'i#o )ue e'#*  un #e$(er#ur $%' b1. Pr de$o'#rr )ue !o' do' enun&ido' 'on e)ui-!en#e'+ ne&e'i#$o' de$o'#rr )ue 'i &u!)uier de !o' enun&ido' e' ,!'o+ e! o#ro #$bi*n debe 'er!o. Su(/ng'e )ue e' ,!'o e! enun&ido de C!u'iu'+ de #! $ner )ue 'e (udiern #ener un re,rigerdor )ue o(ere 'in )ue 'e &on'u$ e! #rb1o. Pode$o' u'r un $%)uin ordinri (r e4#rer &!or de un &uer(o &!ien#e+ &on e! ob1e#o de 5&er #rb1o " de-o!-er (r#e de! &!or  un &uer(o ,r0o. Pero &one&#ndo nue'#ro re,rigerdor ;(er,e&#o< ! 'i'#e$+ e'#e &!or 'e regre'r0 ! &uer(o &!ien#e+ 'in g'#o de #rb1o+ )uedndo '0 u#i!i3b!e de nue-o (r 'u u'o en un $%)uin #*r$i&. De )u0 )ue ! &o$bin&i/n de un $)uin ordinri " e! re,rigerdor ;(er,e&#o< ,or$r% un

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ $%)uin #*r$i& )ue in,ringe e! enun&ido de 9e!-in=P!n&:. O (ode$o' in-er#ir e! rgu$en#o. Si e! enun&ido 9e!-in=P!n&: ,uer in&orre&#o+ (odr0$o' #ener un $%)uin #*r$i& )ue 'en&i!!$en#e #o$e &!or de un ,uen#e " !o &on-ier# (or &o$(!e#o en #rb1o. Cone&#ndo e'# $%)uin #*r$i& ;(er,e&#<  un re,rigerdor ordinrio+ (ode$o' e4#rer &!or de un &uer(o ordinrio+ (ode$o' e4#rer &!or de un &uer(o &!ien#e+ &on-er#ir!o &o$(!e#$en#e en #rb1o+ u'r e'#e #rb1o (r $o-er un re,rigerdor ordinrio+ e4#rer &!or de un &uer(o ,r0o+ " en#regr!o &on e! #rb1o &on-er#ido en &!or (or e! re,rigerdor+ ! &uer(o &!ien#e. E! re'u!#do ne#o e' un #rn'$i'i/n de &!or de'de un &uer(o ,r0o+  un &uer(o &!ien#e+ 'in g'#r #rb1o+ !o in,ringe e! enun&ido de C!u'iu'. L 'egund !e" no' di&e )ue $u&5o' (ro&e'o' 'on irre-er'ib!e'. Por e1e$(!o+ e! enun&ido de C!u'iu' e'(e&0,i&$en#e e!i$in un in-er'i/n 'i$(!e de! (ro&e'o de #rn'$i'i/n de &!or de un &uer(o &!ien#e+  un &uer(o ,r0o. A!guno' (ro&e'o'+ no '/!o no (ueden regre'r'e (or '0 $i'$o'+ 'ino )ue #$(o&o ningun &o$bin&i/n de (ro&e'o' (ueden nu!r e! e,e&#o de un (ro&e'o irre-er'ib!e+ 'in (ro-o&r o#ro &$bio &orre'(ondien#e en o#r (r#e. Ter&er !e" de ! #er$odin%$i&

En e! n%!i'i' de $u&5' re&&ione' )u0$i&' e' ne&e'rio ,i1r un e'#do de re,eren&i (r ! en#ro(i. E'#e 'ie$(re (uede e'&oger'e !g2n ni-e! rbi#rrio de re,eren&i &undo 'o!o 'e in-o!u&r  un &o$(onen#e> (r !' #b!' de -(or &on-en&ion!e' 'e 5 e'&ogido ?@ . Sobre ! b'e de !' ob'er-&ione' 5e&5' (or Nern'# " (or o#ro'+ P!n&: e'#b!e&i/ ! #er&er !e" de ! #er$odin%$i& en @+ '06 ! en#ro(i de #odo' !o' '/!ido' &ri'#!ino' (er,e&#o' e' &ero  ! #e$(er#ur de &ero b'o!u#o. Un &ri'#! ;(er,e&#o< e' )ue! )ue e'# en e)ui!ibrio #er$odin%$i&. En &on'e&uen&i+ &o$2n$en#e 'e e'#b!e&e ! #er&er !e" en ,or$ $%' gener!+ &o$o6 L en#ro(i de &u!)uier 'u'#n&i (ur en e)ui!ibrio #er$odin$i&o #iende  &ero  $edid )ue ! #e$(er#ur #iende  &ero. L i$(or#n&i de ! #er&er !e" e' e-iden#e. Su$ini'#r un b'e (r e! &!&u!o de !' en#ro(0' b'o!u#' de !' 'u'#n&i'+ !' &u!e' (ueden u#i!i3r'e en !' e&u&ione' (ro(id' (r de#er$inr ! dire&&i/n de !' re&&ione' )u0$i&'. Un in#er(re#&i/n e'#d0'#i& de ! #er&er !e" e' $%' bien 'en&i!!+ (ue'#o )ue ! en#ro(i 'e 5 de,inido &o$o6

En donde : e' ! &on'#n#e de Bo!3$!! e' ! (robbi!idd #er$odin%$i&. En -i'# de ! n#erior di'er#&i/n+ ! #er&er !e" e)ui-!e  e'#b!e&er )ue6 &undo

.

E'#o 'igni,i& )ue '/!o e4i'#e un ,or$ de o&urren&i de! e'#do de energ0 $0ni$ (r un 'u'#n&i )ue obede3& ! #er&er !e". H" -rio' &'o' re,erido' en ! !i#er#ur en donde !o' &%!&u!o' b'do' en ! #er&er !e" no e'#%n de'&uerdo &on !o' e4(eri$en#o'. Sin e$brgo+ en #odo' !o' &'o' e' (o'ib!e e4(!i&r e! de'&uerdo 'obre ! b'e de )ue ! 'u'#n&i no e' ;(ur e'#b!e&i/ ! (ri$er &!'i,i&&i/n de !o' orgni'$o' )ue no ,ue 'u(erd 5'# e! 'ig!o XVIII (or Cr! Linn*. Cr! Linn* e'#b!e&i/ un &!'i,i&&i/n de !' e'(e&ie' &ono&id' 5'# en#on&e'+ b'%ndo'e en e! &on&e(#o de e'(e&ie &o$o un gru(o de indi-iduo' 'e$e1n#e'+ &on n#e('do' &o$une'. Agru(/  !' e'(e&ie' en g*nero'+  *'#o' en /rdene' "+ ,in!$en#e+ en &!'e'+ &on'iderndo 'u' &r&#er0'#i&'. E'#re&5$en#e -in&u!do &on e! '(e&#o #4on/$i&o+ Linneo (ro(u'o e! $ne1o de ! no$en&!#ur bino$in!+ )ue &on'i'#e en 'ignr  &d orgni'$o do' (!br' en !#0n+ un 'u'#n#i-o (r e! g*nero " un d1e#i-o (r ! e'(e&ie+ !o )ue ,or$ e! no$bre &ien#0,i&o )ue debe 'ubr"r'e o de'#&r'e &on o#ro #i(o de !e#r en un #e4#o. E! no$bre &ien#0,i&o 'ir-e (r e-i#r &on,u'ione' en ! iden#i,i&&i/n " regi'#ro de !o' orgni'$o'. O#ro &ien#0,i&o )ue 5i3o un grn &on#ribu&i/n  ! bio!og0 ,ue C5r!e' Dr^in+ u#or de! !ibro deno$indo E! Origen de !' E'(e&ie'. En *! e4(u'o 'u' ide' 'obre ! e-o!u&i/n de !' e'(e&ie' (or $edio de ! 'e!e&&i/n n#ur!. E'# #eor0 srcin/+ 1un#o &on ! #eor0 &e!u!r " ! de ! 5eren&i bio!/gi&+ ! in#egr&i/n de ! b'e &ien#0,i& de ! bio!og0 &#u!. L 5eren&i bio!/gi& ,ue e'#udid (or Gregor Mende!+ )uien 5i3o un 'erie de e4(eri$en#o' (r e'#udir &/$o 'e 5eredn !' &r&#er0'#i&' de (dre'  5i1o'+ &on !o )ue 'en#/ !' b'e' de ! Gen*#i&. Uno de 'u' &ier#o' ,ue e!egir &50&5ro' (r re!i3r 'u' e4(eri$en#o'+ e'#o' orgni'$o' 'on de ,%&i! $ne1o o&u(n (o&o e'(&io+ 'e re(rodu&en &on r(ide3+ $ue'#rn &r&#er0'#i&' ,%&i!e' de iden#i,i&r en#re !o' (dre' e 5i1o' " no 'on (rodu&#o de un &o$bin&i/n (re-i. Por o#r (r#e+ Loui' P'#eur de$o'#r/ ! ,!'edd de ! 5i(/#e'i' de ! gener&i/n e'(on#%ne ! &o$(robr )ue un 'er -i-o (ro&ede de o#ro. E! 'u(on0 )ue ! (re'en&i de !o' $i&roorgni'$o' en e! ire o&'ionb ! de'&o$(o'i&i/n de !guno' !i$en#o' " )ue u'ndo &!or 'er0 (o'ib!e e4#er$inr!o'+ e'#e $*#odo re&ibe &#u!$en#e e! no$bre de ('#eri3&i/n o ('#euri3&i/n. P'#eur 'en#/ !' b'e' de ! b&#erio!og0+ in-e'#ig/ &er& de ! en,er$edd de! gu'no de 'ed> e! &/!er de !' g!!in' "+ de'rro!!/ e4i#o'$en#e ! -&un de! %n#r4 (r e! gndo " ! -&un n#irr%bi&.

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ A!e4ndr I-%no-i&5 O(rin+ en 'u !ibro E! origen de ! -id 'obre ! Tierr 7?8 dio un e4(!i&&i/n de &/$o (udo ! $#eri inorg%ni& #rn',or$r'e en org%ni& " &/$o e'# 2!#i$ srcin/ ! $#eri -i-. \$e' _#'on " rn&i' Cri&: e!borron un $ode!o de ! e'#ru&#ur de! %&ido de'o4irribonu&!ei&o+ $o!*&u! )ue &on#ro! #odo' !o' (ro&e'o' &e!u!re' #!e' &o$o ! !i$en#&i/n+ ! re(rodu&&i/n " ! #rn'$i'i/n de &r&#ere' de (dre'  5i1o'. L $o!*&u! de DNA &on'i'#e en do' bnd' enro!!d' en ,or$ de dob!e 5*!i&e+ e'#o e'+ (re&id  un e'&!er enro!!d. En#re !o' in-e'#igdore' )ue ob'er-ron e! &o$(or#$ien#o ni$! de'#& 9onrd Loren3 )uien e'#udi/ un #i(o e'(e&i! de (rendi31e &ono&ido &o$o i$(re'i/n o i$(ron#. Pr -eri,i&r 'i ! &ondu&# de !' -e' de 'eguir  'u $dre e' (rendid o inn#+ Loren3 gr3n/ " &$in/ ,ren#e  uno' (#i#o' re&i*n n&ido'+ $i'$o' )ue !o (er'iguieron+ un &undo !e' brind/ ! o(or#unidd de 'eguir  'u $dre o  o#r' -e'. Con e'#o Loren3 de$o'#r/ )ue ! &ondu&# de 'eguir  'u $dre no e' inn# 'ino (rendid. Prin&i(io' de ! bio!og0 A di,eren&i de ! ,0'i&+ ! bio!og0 no 'ue!e de'&ribir 'i'#e$' bio!/gi&o' en #*r$ino' de ob1e#o' )ue obede&en !e"e' ,0'i&' in$u#b!e' de'&ri#' (or !' $#e$%#i&'. No ob'#n#e+ ! bio!og0 'e &r&#eri3 (or 'eguir !guno' (rin&i(io' " &on&e(#o' de grn i$(or#n&i+ en#re !o' )ue 'e in&!u"en6 ! uni-er'!idd+ ! e-o!u&i/n+ ! di-er'idd+ ! &on#inuidd+ ! 5o$e/'#'i' " !' in#er&&ione'. Uni-er'!idd6 bio)u0$i&+ &*!u!' " e! &/digo gen*#i&o Re(re'en#&i/n e')ue$%#i& de ! $o!*&u! de ADN+ ! $o!*&u! (or#dor de ! in,or$&i/n gen*#i&.Ar#0&u!o (rin&i(!6 Vid H" $u&5' &on'#n#e' uni-er'!e' " (ro&e'o' &o$une' )ue 'on ,und$en#!e' (r &ono&er !' ,or$' de -id. Por e1e$(!o+ #od' !' ,or$' de -id e'#%n &o$(ue'#' (or &*!u!'+ )ue e'#%n b'd' en un bio)u0$i& &o$2n+ )ue e' ! )u0$i& de !o' 'ere' -i-o'. Todo' !o' orgni'$o' (er(e#2n 'u' &r&#ere' 5eredi#rio' $edin#e e! $#eri! gen*#i&o+ )ue e'#% b'do en e! %&ido nu&!ei&o ADN+ )ue e$(!e un &/digo gen*#i&o uni-er'!. En ! bio!og0 de! de'rro!!o+ ! &r&#er0'#i& de ! uni-er'!idd #$bi*n e'#% (re'en#e6 (or e1e$(!o+ e! de'rro!!o #e$(rno de! e$bri/n 'igue uno' ('o' b%'i&o' )ue 'on $u" 'i$i!re' en $u&5o orgni'$o' $e#3oo'. E-o!u&i/n6 e! (rin&i(io &en#r! de ! bio!og0 Uno de !o' &on&e(#o' &en#r!e' de ! bio!og0 e' )ue #od -id de'&iende de un srcen &o$2n )ue 5 'eguido e! (ro&e'o de ! e-o!u&i/n. De 5e&5o+ e'# e' un de !' r3one' (or ! )ue !o' orgni'$o' bio!/gi&o' e45iben un 'e$e1n3 #n !!$#i- en !' unidde' " (ro&e'o' )ue 'e 5n di'&u#ido en ! 'e&&i/n n#erior. C5r!e' Dr^in e'#b!e&i/ ! &redibi!idd de ! #eor0 de ! e-o!u&i/n ! r#i&u!r e! &on&e(#o de 'e!e&&i/n n#ur! 7 A!,red Ru''e!! _!!&e 'e !e 'ue!e re&ono&er &o$o &ode'&ubridor de e'#e &on&e(#o8. Con $e&ni'$o ! !!$d '0n#e'i' $odern de ! #eor0 e-o!u#i-+ ! deri- gen*#i& ,ue &e(#d &o$o o#ro ,und$en#! i$(!i&do en e! (ro&e'o.

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ Se !!$ ,i!ogeni ! e'#udio de ! 5i'#ori e-o!u#i- " !' re!&ione' gene!/gi&' de !' e'#ir(e'. L' &o$(r&ione' de 'e&uen&i' de ADN " de (ro#e0n'+ ,&i!i#d' (or e! de'rro!!o #*&ni&o de ! bio!og0 $o!e&u!r " de ! gen/$i&+ 1un#o &on e! e'#udio &o$(r#i-o de ,/'i!e' u o#ro' re'#o' (!eon#o!/gi&o'+ genern ! in,or$&i/n (re&i' (r e! n%!i'i' ,i!ogen*#i&o. E! e',uer3o de !o' bi/!ogo' (or bordr &ien#0,i&$en#e ! &o$(ren'i/n " ! &!'i,i&&i/n de ! di-er'idd de ! -id+ 5n ddo !ugr ! de'rro!!o de di-er'' e'&ue!' en &o$(e#en&i+ &o$o ! ,en*#i&+ )ue (uede &on'iderr'e 'u(erd+ o ! &!d0'#i&. No 'e di'&u#e )ue e! de'rro!!o $u" re&ien#e de ! &(&idd de de'&i,rr 'obre b'e' '/!id' ! ,i!ogeni de !' e'(e&ie'+ e'#% &#!i3ndo un nue- ,'e de grn (rodu&#i-idd en e! de'rro!!o de ! bio!og0. Di-er'idd6 -riedd de orgni'$o' -i-o' `rbo! ,i!ogen*#i&o de !o' 'ere' -i-o' b'do en d#o' 'obre 'u rARN. Lo' #re' reino' (rin&i(!e' de 'ere' -i-o' (re&en &!r$en#e di,eren&ido'6 b&#eri'+ r&5e+ " eu&rio#' #! " &o$o ,ueron de'&ri#' ini&i!$en#e (or Cr! _oe'e. O#ro' %rbo!e' b'do' en d#o' gen*#i&o' de o#ro #i(o re'u!#n 'i$i!re' (ero (ueden gru(r !guno' orgni'$o' en r$' !iger$en#e di,eren#e'+ (re'u$ib!e$en#e debido  ! r%(id e-o!u&i/n de! rARN. L re!&i/n e4&# en#re !o' #re' gru(o' (rin&i(!e' de orgni'$o' (er$ne&e #od-0 &o$o un i$(or#n#e #e$ de deb#e.A (e'r de ! unidd 'ub"&en#e+ ! -id e45ibe un 'o$bro' di-er'idd en $or,o!og0+ &o$(or#$ien#o " &i&!o' -i#!e'. Pr ,ron#r e'# di-er'idd+ !o' bi/!ogo' in#en#n &!'i,i&r #od' !' ,or$' de -id. E'# &!'i,i&&i/n &ien#0,i& re,!e1 !o' %rbo!e' e-o!u#i-o' 7%rbo!e' ,i!ogen*#i&o'8 de !o' di,eren#e' orgni'$o'. Di&5' &!'i,i&&ione' 'on &o$(e#en&i de !' di'&i(!in' de ! 'i'#e$%#i& " ! #4ono$0. L #4ono$0 'i#2  !o' orgni'$o' en gru(o' !!$do' #4+ $ien#r' )ue ! 'i'#e$%#i& #r# de en&on#rr 'u' re!&ione'.

Trdi&ion!$en#e+ !o' 'ere' -i-o' 'e 5n -enido &!'i,i&ndo en &in&o reino'6 Moner a Pro#i'# a ungi a P!n#e a Ani$!i Sin e$brgo+ &#u!$en#e e'#e 'i'#e$ de &in&o reino' 'e &ree de','do. En#re !' ide' $%' $odern'+ gener!$en#e 'e &e(# e! 'i'#e$ de #re' do$inio'6 Ar&5e 7srcin!$en#e Ar&5eb&#eri8 a B&#eri 7srcin!$en#e Eub&#eri8 a Eu&rio# E'#o' %$bi#o' re,!e1n 'i !' &*!u!' (o'een n2&!eo o no+ '0 &o$o !' di,eren&i' en e! e4#erior de !' &*!u!'. H" #$bi*n un 'erie de (r%'i#o' in#r&e!u!re' )ue+ en #*r$ino' de &#i-idd $e#b/!i& 'on &d -e3 $eno' -i-o'6 Viru' a

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ Viroide' a Prione' E! re&ien#e de'&ubri$ien#o de un nue- &!'e de -iru'+ deno$indo Mi$i-iru'+ 5 &u'do )ue 'e (ro(ong ! e4i'#en&i de un &ur#o do$inio debido  'u' &r&#er0'#i&' (r#i&u!re'+ en e! )ue (or 5or 'o!o e'#r0 in&!u0do e'e orgni'$o.

Con#inuidd6 e! n#e('do &o$2n de ! -id Se di&e )ue un gru(o de orgni'$o' #iene un n#e('do &o$2n 'i #iene un n&e'#ro &o$2n. Todo' !o' orgni'$o' e4i'#en#e' en ! Tierr de'&ienden de un n&e'#ro &o$2n o+ en 'u &'o+ de re&ur'o' gen*#i&o' n&e'#r!e'. E'#e 2!#i$o n&e'#ro &o$2n uni-er'!+ e'#o e'+ e! n&e'#ro &o$2n $%' re&ien#e de #odo' !o' orgni'$o'+ 'e &ree )ue (re&i/ 5&e !rededor de ?. $i!!one' de o' 7-*'e srcen de ! -id8. L no&i/n de )ue #od -id (ro-iene de un 5ue-o 7de! !#0n O$ne -i-u$ e4 o-o8 e' un &on&e(#o ,und&ion! de ! bio!og0 $odern+ " -iene  de&ir )ue 'ie$(re 5 e4i'#ido un &on#inuidd de ! -id de'de 'u srcen ini&i! 5'# ! &#u!idd. En e! 'ig!o XIX 'e (en'b )ue !' ,or$' de -id (od0n (re&er de ,or$ e'(on#%ne b1o &ier#' &ondi&ione' 7-*'e biog*ne'i'8. Lo' bi/!ogo' &on'idern )ue ! uni-er'!idd de! &/digo gen*#i&o e' un (rueb de,ini#i-  ,-or de ! #eor0 de! de'&endien#e &o$2n uni-er'! 7DCU8 de #od' !' b&#eri'+ r&5e+ " eu&rio#' 7-*'e 'i'#e$ de #re' do$inio'8. Ho$eo'#'i'6 d(#&i/n ! &$bio L 5o$eo'#'i' e' ! (ro(iedd de un 'i'#e$ bier#o (r regu!r 'u $edio in#erno (r $n#ener un' &ondi&ione' e'#b!e'+ in#erre!&iondo'. $edin#e $2!#i(!e'Todo' 1u'#e' e)ui!ibrio din%$i&o &on#ro!do' (or $e&ni'$o' de regu!&i/n !o'de orgni'$o' -i-o'+ 'en uni&e!u!r' o (!uri&e!u!re' #ienen 'u (ro(i 5o$eo'#'i'. Por (oner uno' e1e$(!o'+ ! 5o$eo'#'i' 'e $ni,e'# &e!u!r$en#e &undo 'e $n#iene un &ide3 in#ern e'#b!e 7(H8>  ni-e! de orgni'$o+ &undo !o' ni$!e' de 'ngre &!ien#e $n#ienen un #e$(er#ur &or(or! in#ern &on'#n#e> "  ni-e! de e&o'i'#e$+ ! &on'u$ir di/4ido de &rbono !' (!n#' regu!n ! &on&en#r&i/n de e'# $o!*&u! en ! #$/',er. Lo' #e1ido' " !o' /rgno' #$bi*n (ueden $n#ener 'u (ro(i 5o$eo'#'i'. In#er&&ione'6 gru(o' " en#orno' Si$bio'i' en#re un (e3 ("'o de! g*nero de !o' A$(5i(rione' " !' n*$on' de $r. E! (e3 (ro#ege  !' n*$on' de o#ro' (e&e' &o$edore' de n*$on' $ien#r' )ue !o' #en#%&u!o' de !' n*$on' (ro#egen ! (e3 ("'o de 'u' de(reddore'.Todo' !o' 'ere' -i-o' in#ern &on o#ro' orgni'$o' " &on 'u en#orno. Un de !' r3one' (or !' )ue !o' 'i'#e$' bio!/gi&o' (ueden 'er di,0&i!e' de e'#udir e' )ue 5" de$'id' in#er&&ione' (o'ib!e'. L re'(ue'# de un b&#eri $i&ro'&/(i&  ! &on&en#r&i/n de 32&r en 'u $edio 7en 'u en#orno8 e' #n &o$(!e1 &o$o ! de un !e/n bu'&ndo &o$id en ! 'bn ,ri&n. E! &o$(or#$ien#o de un e'(e&ie en (r#i&u!r (uede 'er &oo(er#i-o o gre'i-o> (r'i#rio o 'i$bi/#i&o. Lo' e'#udio' 'e -ue!-en $u&5o $%' &o$(!e1o' &undo do' o $%' e'(e&ie' di,eren#e' in#ern en un $i'$o e&o'i'#e$> e! e'#udio de e'#' in#er&&ione' e' &o$(e#en&i de ! e&o!og0. A!&n&e de ! bio!og0

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ L bio!og0 'e 5 &on-er#ido en un ini&i#i- in-e'#igdor #n -'# )ue gener!$en#e no 'e e'#udi &o$o un 2ni& di'&i(!in+ 'ino &o$o un &on1un#o de 'ubdi'&i(!in'. A)u0 'e &on'iderr%n &u#ro $(!io' gru(o'. E! (ri$ero de e!!o' &on'# de di'&i(!in' )ue e'#udin !' e'#ru&#ur' b%'i&' de !o' 'i'#e$' -i-o'6 &*!u!'+ gene'+ e#&.> e! 'egundo gru(o &on'ider ! o(er&i/n de e'#' e'#ru&#ur'  ni-e! de #e1ido'+ /rgno' " &uer(o'> un #er&er gru(&i/n #iene en &uen# !o' orgni'$o' " 'u' 5i'#ori'> ! 2!#i$ &on'#e!&i/n de di'&i(!in' e'#% en,o&d  !' in#er&&ione'. Sin e$brgo+ e' i$(or#n#e 'e!r )ue e'#o' !0$i#e'+ gru(&ione' " de'&ri(&ione' 'on un de'&ri(&i/n 'i$(!i,i&d de ! in-e'#ig&i/n bio!/gi&. En re!idd !o' !0$i#e' en#re di'&i(!in' 'on $u" in'eguro' "+ ,re&uen#e$en#e+ $u&5' di'&i(!in' 'e (re'#n #*&ni&' !' un'  !' o#r'. Por e1e$(!o+ ! bio!og0 de ! e-o!u&i/n 'e (o" en grn $edid de #*&ni&' de ! bio!og0 $o!e&u!r (r de#er$inr !' 'e&uen&i' de ADN )ue "udn  &o$(render ! -ri&i/n gen*#i& de un (ob!&i/n> " ! ,i'io!og0 #o$ (r*'#$o' bundn#e' de ! bio!og0 &e!u!r (r de'&ribir ! ,un&i/n de 'i'#e$' org%ni&o'. E'#ru&#ur de ! -id E')ue$ de un #i(i& &*!u! ni$! &on 'u' org%nu!o' " e'#ru&#ur'Ar#0&u!o' (rin&i(!e'6 Bio!og0 $o!e&u!r+ Bio!og0 &e!u!r+ Gen*#i&+ Bio!og0 de! de'rro!!o+ Bio)u0$i& L bio!og0 $o!e&u!r e' e! e'#udio de ! bio!og0  ni-e! $o!*&u!r. E! &$(o 'e 'o!( &on o#r' %re' de ! bio!og0+ en (r#i&u!r &on ! gen*#i& " ! bio)u0$i&. L bio!og0 $o!e&u!r #r# (rin&i(!$en#e de &o$(render !' in#er&&ione' en#re -rio' 'i'#e$' de un &*!u!+ in&!u"endo ! in#erre!&i/n de ! '0n#e'i' de (ro#e0n' de ADN " ARN " de! (rendi31e de &/$o 'e regu!n e'#' in#er&&ione'. L bio!og0 &e!u!r e'#udi !' (ro(iedde' ,i'io!/gi&' de !' &*!u!'+ '0 &o$o 'u' &o$(or#$ien#o'+ in#er&&ione' " en#orno> e'#o 'e 5&e #n#o  ni-e! $i&ro'&/(i&o &o$o $o!e&u!r. L bio!og0 &e!u!r in-e'#ig !o' orgni'$o' uni&e!u!re' &o$o b&#eri' " &*!u!' e'(e&i!i3d' de orgni'$o' (!uri&e!u!re' &o$o !o' 5u$no'. L &o$(ren'i/n de ! &o$(o'i&i/n de !' &*!u!' " de &/$o ,un&ionn *'#' e' ,und$en#! (r #od' !' &ien&i' bio!/gi&'. L (re&i&i/n de !' 'e$e1n3' " di,eren&i' en#re #i(o' de &*!u!' e' (r#i&u!r$en#e i$(or#n#e (r !o' &$(o' de ! bio!og0 $o!e&u!r " &e!u!r. E'#' 'e$e1n3' " di,eren&i' ,und$en#!e' (er$i#en uni,i&r !o' (rin&i(io' (rendido' de! e'#udio de un #i(o de &*!u!+ )ue 'e (uede e4#r(o!r " gener!i3r  o#ro' #i(o' de &*!u!'. L gen*#i& e' ! &ien&i de !o' gene'+ 5eren&i " ! -ri&i/n de !o' orgni'$o'. En ! in-e'#ig&i/n $odern+ ! gen*#i& (ro(or&ion i$(or#n#e' 5err$ien#' de in-e'#ig&i/n de ! ,un&i/n de un gen (r#i&u!r+ e'#o e'+ e! 'e n%!i'i' de in#er&&ione' gen*#i&'." Den#ro de !o' orgni'$o'+ gener!$en#e ! in,or$&i/n gen*#i& en&uen#r en !o' &ro$o'o$'+ e'#% re(re'en#d en ! e'#ru&#ur )u0$i& de $o!*&u!' de ADN (r#i&u!re'.

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ Lo' gene' &odi,i&n ! in,or$&i/n ne&e'ri (r 'in#e#i3r (ro#e0n'+ )ue  'u -e3+ 1uegn un grn ((e! in,!u"endo 7un)ue+ en $u&5o' &'o'+ no !o de#er$inn &o$(!e#$en#e8 e! ,eno#i(o ,in! de! orgni'$o. L bio!og0 de! de'rro!!o e'#udi e! (ro&e'o (or e! )ue !o' orgni'$o' &re&en " 'e de'rro!!n. Con srcen en ! e$brio!og0+ ! bio!og0 de! de'rro!!o &#u! e'#udi e! &on#ro! gen*#i&o de! &re&i$ien#o &e!u!r+ ! di,eren&i&i/n &e!u!r " ! $or,og*ne'i'+ )ue e' e! (ro&e'o (or e! )ue 'e !!eg  ! ,or$&i/n de !o' #e1ido'+ de !o' /rgno' " de ! n#o$0. Lo' orgni'$o' $ode!o de ! bio!og0 de! de'rro!!o in&!u"en e! gu'no redondo Cenor5bdi#i' e!egn'+ ! $o'& de ! ,ru# Dro'o(5i! $e!nog'#er+ e! (e3 &ebr Br&5"dnio rerio+ e! r#/n Mu' $u'&u!u'+ " ! 5ierb Arbido('i' #5!in. i'io!og0 de !o' orgni'$o' L ,i'io!og0 e'#udi !o' (ro&e'o' $e&%ni&o'+ ,0'i&o' " bio)u0$i&o' de !o' orgni'$o' -i-o'+ e in#en# &o$(render &/$o ,un&ionn #od' !' e'#ru&#ur' &o$o un unidd. E! ,un&ion$ien#o de !' e'#ru&#ur' e' un (rob!e$ &(i#! en bio!og0. Trdi&ion!$en#e 'e 5n di-idido !o' e'#udio' ,i'io!/gi&o' en ,i'io!og0 -ege#! " ,i'io!og0 ni$! un)ue !o' (rin&i(io' de ! ,i'io!og0 'on uni-er'!e'+ no i$(or# )ue orgni'$o (r#i&u!r 'e e'#% e'#udindo. Por e1e$(!o+ !o )ue 'e (rende de ! ,i'io!og0 de un &*!u! de !e-dur (uede (!i&r'e #$bi*n  &*!u!' 5u$n'. E! &$(o de ! ,i'io!og0 ni$! e4#iende !' 5err$ien#' " !o' $*#odo' de ! ,i'io!og0 5u$n  !' e'(e&ie' ni$!e' no 5u$n'. L ,i'io!og0 -ege#! #$bi*n #o$ (re'#d' #*&ni&' de !o' do' &$(o'. L n#o$0 e' un (r#e i$(or#n#e de ! ,i'io!og0 " &on'ider &/$o ,un&ionn e in#ern !o' 'i'#e$' org%ni&o' de !o' ni$!e' &o$o e! 'i'#e$ ner-io'o+ e! 'i'#e$ in$uno!/gi&o+ e! 'i'#e$ endo&rino+ e! 'i'#e$ re'(ir#orio " e! 'i'#e$ &ir&u!#orio. E! e'#udio de e'#o' 'i'#e$' 'e &o$(r#e &on di'&i(!in' orien#d'  ! $edi&in+ &o$o ! neuro!og0+ ! in$uno!og0 " o#r' 'e$e1n#e'. L n#o$0 &o$(rd e'#udi !o' &$bio' $or,o,i'io!/gi&o' )ue 5n ido e4(eri$en#ndo !' e'(e&ie'  !o !rgo de 'u 5i'#ori e-o!u#i-+ -!i*ndo'e (r e!!o de !' 5o$o!og0' e4i'#en#e' en !' e'(e&ie' &#u!e' " e! e'#udio de re'#o' ,/'i!e'. Por o#r (r#e+ $%' !!% de! ni-e! de orgni3&i/n orgn0'$i&o+ ! E&o,i'io!og0 e'#udi !o' (ro&e'o' ,i'io!/gi&o' )ue #ienen !ugr en !' in#er&&ione' en#re orgni'$o'+  ni-e! de &o$unidde' " e&o'i'#e$'+ '0 &o$o de !' in#erre!&ione' en#re !o' 'i'#e$' -i-o' " !o' iner#e' 7&o$o (or e1e$(!o e! e'#udio de !o' Ci&!o' biogeo)u0$i&o' o !o' in#er&$bio' bio',er=#$/',er8. Di-er'idd " e-o!u&i/n de !o' orgni'$o'

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ En e! &$(o de ! gen*#i& de (ob!&ione' ! e-o!u&i/n de un (ob!&i/n de orgni'$o' (uede re(re'en#r'e &o$o un re&orrido en un e'(&io de d(#&i/n. L' ,!e&5' indi&n e! ,!u1o de ! (ob!&i/n 'obre e! e'(&io de d(#&i/n " !o' (un#o' A+ B " C re(re'en#r0n $%4i$o' de d(#bi!idd !o&!e'. L bo! ro1 indi& un (ob!&i/n )ue e-o!u&ion de'de un b1 d(#&i/n 5'# ! &i$ de uno de !o' $%4i$o' de d(#&i/n.Ar#0&u!o' (rin&i(!e'6 Bio!og0 de ! e-o!u&i/n+ Bo#%ni&+ coo!og0 L bio!og0 de ! e-o!u&i/n #r# e! srcen " ! de'&enden&i de !' e'(e&ie'+ '0 &o$o 'u &$bio  !o !rgo de! #ie$(o+ e'#o e'+ 'u e-o!u&i/n. L bio!og0 de ! e-o!u&i/n e' un &$(o g!ob! (or)ue in&!u"e &ien#0,i&o' de di-er'' di'&i(!in' #rdi&ion!$en#e orien#d'  ! #4ono$0. Por e1e$(!o+ gener!$en#e in&!u"e &ien#0,i&o' )ue #ienen un ,or$&i/n e'(e&i!i3d en orgni'$o' (r#i&u!re'+ &o$o ! #erio!og0+ ! orni#o!og0 o ! 5er(e#o!og0+ un)ue u'n e'#o' orgni'$o' &o$o 'i'#e$' (r re'(onder (regun#' gener!e' de ! e-o!u&i/n. E'#o #$bi*n in&!u"e  !o' (!eon#/!ogo' )ue  (r#ir de !o' ,/'i!e' re'(onden (regun#' &er& de! $odo " e! #e$(o de ! e-o!u&i/n+ '0 &o$o #e/ri&o' de %re' #!e' &o$o ! gen*#i& (ob!&ion! " ! #eor0 de ! e-o!u&i/n. En !o' o'  ! bio!og0 de! de'rro!!o 5i3o un reen#rd en ! bio!og0 de ! e-o!u&i/n de'de 'u e4&!u'i/n ini&i! de ! '0n#e'i' $odern  #r-*' de! e'#udiode ! bio!og0 e-o!u#i- de! de'rro!!o. A!guno' &$(o' re!&iondo' )ue  $enudo 'e 5n &on'iderdo (r#e de ! bio!og0 de ! e-o!u&i/n 'on ! ,i!ogeni+ ! 'i'#e$%#i& " ! #4ono$0. L do' di'&i(!in' #rdi&ion!e' orien#d'  ! #4ono$0 $%' i$(or#n#e' 'on ! bo#%ni& " ! 3oo!og0. L bo#%ni& e' e! e'#udio &ien#0,i&o de !' (!n#'. L bo#%ni& &ubre un $(!io rngo de di'&i(!in' &ien#0,i&' )ue e'#udin e! &re&i$ien#o+ ! re(rodu&&i/n+ e! $e#bo!i'$o+ e! de'rro!!o+ !' en,er$edde' " ! e-o!u&i/n de ! -id de ! (!n#. L 3oo!og0 e' ! di'&i(!in )ue #r# e! e'#udio de !o' ni$!e'+ in&!u"endo ! ,i'io!og0+ ! n#o$0 " ! e$brio!og0. L gen*#i& &o$2n " !o' $e&ni'$o' de de'rro!!o de !o' ni$!e' " !' (!n#' 'e e'#udi en ! bio!og0 $o!e&u!r+ ! gen*#i& $o!e&u!r " ! bio!og0 de! de'rro!!o. L e&o!og0 de !o' ni$!e' e'#% &ubier# &on ! e&o!og0 de! &o$(or#$ien#o " o#ro' &$(o'. C!'i,i&&i/n de ! -id E! 'i'#e$ de &!'i,i&&i/n do$inn#e 'e !!$ #4ono$0 de Linneo+ e in&!u"e rngo' " no$en&!#ur bino$i!. E! $odo en )ue !o' orgni'$o' re&iben 'u no$bre e'#% goberndo (or &uerdo' in#ern&ion!e'+ &o$o e! C/digo In#ern&ion! de No$en&!#ur Bo#%ni& 7CINB o ICBN en ing!*'8+ e! C/digo In#ern&ion! de No$en&!#ur coo!/gi& 7CINc o ICcN en ing!*'8 " e! C/digo In#ern&ion! de No$en&!#ur B&#erin 7CINB o ICNB en ing!*'8. En  'e (ub!i&/ un &ur#o borrdor de! bio&/digo 7BioCode8 en un in#en#o de e'#ndri3r ! no$en&!#ur en !' #re' %re'+ (ero no (re&e 5ber 'ido do(#do ,or$!$en#e. E! C/digo In#ern&ion! de C!'i,i&&i/n " No$en&!#ur de Viru' 7CICNV o ICVCN en ing!*'8 (er$ne&e ,uer de! BioCode. Orgni'$o' en in#er&&i/n L e&o!og0 e'#udi ! di'#ribu&i/n " ! bundn&i de orgni'$o' -i-o' " !' in#er&&ione' de e'#o' orgni'$o' &on 'u en#orno. E! en#orno de un orgni'$o in&!u"e #n#o 'u 5%bi##+ )ue 'e (uede de'&ribir &o$o ! 'u$ de ,&#ore' bi/#i&o' !o&!e' &o$o e! &!i$ " ! geo!og0+ '0 &o$o &on !o' o#ro' orgni'$o' &on !o' )ue &o$(r#en e'e 5%bi##. L' in#er&&ione' en#re orgni'$o' (ueden 'er

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ in#er o in#re'(e&0,i&'+ " e'#' re!&ione' 'e (ueden &!'i,i&r 'eg2n 'i (r &d uno de !o' gen#e' en in#er&&i/n re'u!# bene,i&io'+ (er1udi&i! o neu#r. Uno de !o' (i!re' ,und$en#!e' de ! e&o!og0 e' e'#udir e! ,!u1o de energ0 )ue 'e (ro(g  #r-*' de ! red #r/,i&+ de'de !o' (rodu&#ore' (ri$rio' 5'# !o' &on'u$idore' " de#ri#0-oro'+ (erdiendo &!idd di&5 energ0 en e! (ro&e'o ! di'i(r'e en ,or$ de &!or. E! (rin&i(! (or#e de energ0  !o' e&o'i'#e$' e' ! energ0 (ro-enien#e de! 'o!+ (ero !' (!n#' 7en e&o'i'#e$' #erre'#re'+ o !' !g' en !o' &u%#i&o'8 #ienen un e,i&ien&i ,o#o'in#*#i& !i$i#d+ ! igu! )ue !o' 5erb0-oro' " !o' &rn0-oro' #ienen un e,i&&i 5e#ero#r/,i&. E'# e' ! r3/n (or ! )ue un e&o'i'#e$ 'ie$(re (odr% $n#ener un $"or n2$ero " &n#idd de 5erb0-oro' )ue de &rn0-oro'+ " e' (or !o )ue 'e &ono&e  !' rede' #r/,i&' #$bi*n &o$o (ir%$ide'+ " e' (or e'#o )ue !o' e&o'i'#e$' #ienen un &(&idd de &rg !i$i#d 7" ! $i'$ r3/n (or ! )ue 'e ne&e'i# $u&5o $%' #erri#orio (r (rodu&ir &rne )ue -ege#!e'8. Lo' 'i'#e$' e&o!/gi&o' 'e e'#udin  di,eren#e' ni-e!e'+ de'de indi-idu!e' " (ob!&ion!e' 7un)ue en &ier#o $odo (uede 5b!r'e de un e&o!og0 de !o' gene'+ in,rorgn0'$i&8+ 5'# !o' e&o'i'#e$' &o$(!e#o' " ! bio',er+ e4i'#iendo !gun' 5i(/#e'i' )ue (o'#u!n )ue e'# 2!#i$ (odr0 &on'iderr'e en &ier#o $odo un 'u(rorgni'$o &on &(&idd de 5o$eo'#'i'. L e&o!og0 e' un &ien&i $u!#idi'&i(!inr " 5&e u'o de $u&5' o#r' r$' de ! &ien&i+ ! $i'$o #ie$(o )ue (er$i#e (!i&r !guno' de 'u' n%!i'i'  o#r' di'&i(!in'6 en #eor0 de ! &o$uni&&i/n 'e 5b! de E&o!og0 de ! in,or$&i/n+ " en $r:e#ing 'e e'#udin !o' ni&5o' de $er&do. E4i'#e in&!u'o un r$ de! (en'$ien#o e&on/$i&o )ue 'o'#iene )ue ! e&ono$0 e' un 'i'#e$ bier#o )ue debe 'er &on'iderdo &o$o (r#e in#egrn#e de! 'i'#e$ e&o!/gi&o g!ob!. L e#o!og0+ (or o#r (r#e+ e'#udi e! &o$(or#$ien#o ni$! 7en (r#i&u!r de ni$!e' 'o&i!e' &o$o !o' in'e&#o' 'o&i!e'+ !o'o&u(do+ &%nido' o!o' (ri$#e'8+ "  -e&e'e-o!u#i-o'+ 'e &on'ider r$ de ! " ! 3oo!og0. Lo' e#/!ogo' 'e 5n ! !u3 de !o' (ro&e'o' de! un &o$(or#$ien#o &o$(ren'i/n de! &o$(or#$ien#o 'eg2n ! #eor0 de ! 'e!e&&i/n n#ur!. En &ier#o 'en#ido+ e! (ri$er e#/!ogo $oderno ,ue C5r!e' Dr^in+ &u"o !ibro L e4(re'i/n de !' e$o&ione' en !o' ni$!e' " 5o$bre' in,!u"/  $u&5o' e#/!ogo' (o'#eriore' ! 'ugerir )ue &ier#o' r'go' de! &o$(or#$ien#o (odr0n e'#r 'u1e#o'  ! $i'$ (re'i/n 'e!e&#i- )ue o#ro' r'go' $er$en#e ,0'i&o'. E! e'(e&i!i'# en 5or$ig' E.O._i!'on de'(er#/ un gud (o!*$i& en #ie$(o' $%' re&ien#e' &on 'u !ibro de [ So&iobio!og06 L Nue- S0n#e'i'+ ! (re#ender )ue ! So&iobio!og0 deber0 'er un di'&i(!in $#ri3+ )ue (r#iendo de ! $e#odo!og0 de'rro!!d (or !o' e#/!ogo'+ eng!ob'e #n#o  ! P'i&o!og0 &o$o  ! n#ro(o!og0 o ! So&io!og0 " en gener!  #od' !' &ien&i' 'o&i!e'+ " )ue en 'u -i'i/n ! n#ur!e3 5u$n e' e'en&i!$en#e ni$!. E'#e en,o)ue 5 'ido &ri#i&do (or u#ore' &o$o e! gen*#i&o R.C.Le^on#in (or e45ibir un redu&&ioni'$o )ue en 2!#i$ in'#n&i 1u'#i,i& " !egi#i$ !' di,eren&i' in'#i#uid' 'o&i!$en#e. L e#o!og0 $odern &o$(rende di'&i(!in' &o$o ! neuroe#o!og0+ in'(ird' en ! &ibern*#i& " &on (!i&&ione' indu'#ri!e' en e! &$(o de ! rob/#i& " ! neuro('i)ui#r0. T$bi*n #o$ (re'#do' $u&5o' de'rro!!o' de ! #eor0 de 1uego'+ e'(e&i!$en#e en din%$i&' e-o!u#i-'+ " !guno' de 'u' &on&e(#o' $%' (o(u!re' 'on e! de Gen ego0'#+ &redo (or Ri&5rd D^:in' o e! de Me$e.

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ Bio!og0 &e!u!r " $o!e&u!r L bio!og0 &e!u!r (er'igue ! &o$(ren'i/n de !' ,un&ione' de ! &*!u! 7unidd e'#ru&#ur! b%'i& de ! $#eri -i-8. Lo' 'ere' -i-o' #endiendo  'u orgni3&i/n &e!u!r 'e &!'i,i&r%n en &e!u!re' 7-iru'+ -iroide'8 " &e!u!re'+ 'iendo' e'#o'  'u -e3 &!'i,i&do' en eu&rio#' " (ro&rio#'. Pr !&n3r 'u' ob1e#i-o'+ !o' bi/!ogo' &e!u!re' 'e -en ob!igdo'  e'#udir !o' &o$(onen#e' de ! &*!u!  ni-e! $o!e&u!r 7bio!og0 $o!e&u!r8. Co$(onen#e' (ri&i(!e' de! e'#udio &e!u!r6 $e$brn (!'$%#i& &i#oe')ue!e#o n2&!eo &e!u!r ribo'o$' re#0&u!o endo(!%'$i&o (r#o de Go!gi $i#o&ondri' &!oro(!'#o' !i'o'o$' (ero4i'o$' -&uo!' (red &e!u!r L &*!u! e' un unidd $0ni$ de un orgni'$o &(3 de &#ur de $ner u#/no$. Todo' !o' orgni'$o' -i-o' e'#%n ,or$do' (or &*!u!'+ " en gener! 'e &e(# )ue ning2n orgni'$o e' un 'er -i-o 'i no &on'# ! $eno' de un &*!u!. A!guno' orgni'$o' $i&ro'&/(i&o'+ &o$o b&#eri' " (ro#o3oo'+ 'on &*!u!' 2ni&'+ $ien#r' )ue !o' ni$!e' " (!n#' e'#%n ,or$do' (or $u&5o' $i!!one' de &*!u!' orgni3d' en #e1ido' " /rgno'. Aun)ue !o' -iru' " !o' e4#r&#o' &e!u!re' re!i3n $u&5' de !' ,un&ione' (ro(i' de ! &*!u! -i-+ &re&en de $e#bo!i'$o+ &(&idd de &re&i$ien#o " re(rodu&&i/n 7&r&#er0'#i&' (ro(i' de !o' 'ere' -i-o'8 "+ (or #n#o+ no 'e &on'idern orgni'$o' -i-o'. L bio!og0 &e!u!r e'#udi !' &*!u!' en ,un&i/n de 'u &on'#i#u&i/n $o!e&u!r " ! ,or$ en )ue &oo(ern en#re '0 (r &on'#i#uir orgni'$o' $u" &o$(!e1o'+ &o$o e! 'er 5u$no. Pr (oder &o$(render &/$o ,un&ion e! &uer(o 5u$no 'no+ &/$o 'e !' de'rro!! en-e1e&e " )u* ,!! en &'o de en,er$edd+ e' i$(re'&indib!e &ono&er &*!u!' ")ue !o &on'#i#u"en. A &on#inu&i/n #r#re$o' de n!i3r $%' (ro,und$en#e e! &o$(or#$ien#o+ e'#ru&#ur+ " #odo !o re!&iondo &on ! &*!u!

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ Cr&#er0'#i&' gener!e' de !' &*!u!' H" &*!u!' de ,or$' " #$o' $u" -rido'. A!gun' de !' &*!u!' b&#erin' $%' (e)ue' #ienen ,or$ &i!0ndri& de $eno' de un $i&r 7 $i&r e' igu!  un $i!!on*'i$ de $e#ro 8. En e! e4#re$o o(ue'#o 'e en&uen#rn !' &*!u!' ner-io''+ &or(2'&u!o' de ,or$ &o$(!e1 &on nu$ero'' (ro!ong&ione' de!gd' )ue (ueden !&n3r -rio' $e#ro' de !ongi#ud 7!' de! &ue!!o de ! 1ir, &on'#i#u"en un e1e$(!o e'(e&#&u!r8. C'i #od' !' &*!u!' -ege#!e' #ienen en#re @ " ? $i&r' de !ongi#ud+ ,or$ (o!igon! " (red &e!u!r r0gid. L' &*!u!' de !o' #e1ido' ni$!e' 'ue!en 'er &o$(&#'+  " @ $i&r' de di%$e#ro " &on un $e$brn 'u(er,i&i! de,or$b!e " &'i 'ie$(re $u"en#re (!egd. Pe'e  !' $u&5' di,eren&i' de '(e&#o " ,un&i/n+ #od' !' &*!u!' e'#%n en-ue!#' en un $e$brn a!!$d $e$brn (!'$%#i&a )ue en&ierr un 'u'#n&i ri& en gu !!$d &i#o(!'$. En e! in#erior de !' &*!u!' #ienen !ugr nu$ero'' re&&ione' )u0$i&' )ue !e (er$i#en &re&er+ (rodu&ir energ0 " e!i$inr re'iduo'. E! &on1un#o de e'#' re&&ione' 'e !!$ $e#bo!i'$o 7#*r$ino )ue (ro-iene de un (!br grieg )ue 'igni,i& &$bio8. Tod' !' &*!u!' &on#ienen in,or$&i/n 5eredi#ri &odi,i&d en $o!*&u!' de %&ido de'o4irribonu&!ei&o 7ADN8> e'# in,or$&i/n dirige ! &#i-idd de ! &*!u! " 'egur ! re(rodu&&i/n " e! ('o de !o' &r&#ere'  ! de'&enden&i. E'#' " o#r' nu$ero'' 'i$i!i#ude' 7en#re e!!' $u&5' $o!*&u!' id*n#i&' o &'i id*n#i&'8 de$ue'#rn )ue 5" un re!&i/n e-o!u#i- en#re !' &*!u!' &#u!e' " !' (ri$er' )ue (re&ieron 'obre ! #ierr. Co$(o'i&i/n )u0$i& En !o' orgni'$o' -i-o' no 5" nd )ue &on#rdig !' !e"e' de ! )u0$i& " ! ,0'i&. L )u0$i& de !o' 'ere' -i-o'+ ob1e#o de e'#udio de ! bio)u0$i&+ e'#% do$ind (or &o$(ue'#o' de &rbono " 'e &r&#eri3 (or re&&ione' &e&id' en 'o!u&i/n &uo' " en un in#er-!o de #e$(er#ur' (e)ueo. L )u0$i& de !o' orgni'$o' -i-ien#e' e' $u" &o$(!e1+ $%' )ue ! de &u!)uier o#ro 'i'#e$ )u0$i&o &ono&ido. E'#% do$ind " &oordind (or (o!0$ero' de grn #$o+ $o!*&u!' ,or$d' (or en&den$ien#o de 'ubunidde' )u0$i&'> !' (ro(iedde' 2ni&' de e'#o' &o$(ue'#o' (er$i#en  &*!u!' " orgni'$o' &re&er " re(rodu&ir'e. Lo' #i(o' (rin&i(!e' de $&ro$o!*&u!' 'on !' (ro#e0n'+ ,or$d' (or &den' !ine!e' de $ino%&ido'> !o' %&ido' nu&!ei&o'+ ADN " ARN+ ,or$do' (or b'e' nu&!eo#0di&'+ " !o' (o!i'&%rido'+ ,or$do' (or 'ubunidde' de 32&re'. MEMBRANA CELULAR Cr&#er0'#i&' L &*!u! (uede e4i'#ir &o$o en#idd indi-idu! (or)ue 'u $e$brn regu! e! ('1e de $#eri!e' 5&i 'u e4#erior e in#erior. L $e$brn &e!u!r+ o #$bi*n !!$d $e$brn (!'$%#i& 'o!o $ide de    nn/$e#ro' de e'(e'or. Tod' !' $e$brn' de ! &*!u!+ in&!u'o !' )ue roden  !o' di-er'o' org%nu!o'+ (o'een e'# $i'$ e'#ru&#ur+ (ero e4i'#en di,eren&i' en ! &o$(o'i&i/n de 'u' !0(ido' "+ en (r#i&u!r+ en ! &n#idd " #i(o de (ro#e0n' " &rbo5idr#o'.

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ E'#' di,eren&i' i$(r#en  !' $e$brn' de di'#in#o' #i(o' de &*!u!' "  !o' di'#in#o' org%nu!o' (ro(iedde' 'ingu!re' )ue (ueden &orre!&ionr'e &on di,eren&i' en ! ,un&i/n de ! $e$brn. L $e$brn &e!u!r no e' ,i1+ 'ino din%$i&+ (ue' e' &(3 de $odi,i&r'e+ " en e'e (ro&e'o gener &n!e' o (oro' " o#r' $odi,i&&ione' )ue -ere$o' de'(u*'. Debido  di&5 e'#ru&#ur ,!uid !' $o!*&u!' (ueden de'(!3r'e  #r-*' de e!! " '0 'e e'#b!e&e un &o$uni&&i/n de! &i#o(!'$ &on e! $edio e4#erno. E! ('o de 'u'#n&i' (or ! $e$brn (!'$%#i& (er$i#e e! in#er&$bio en#re e! &i#o(!'$ " e! $bien#e e4#erior. E'#e ('o e' 'e!e&#i-o+ e'#o e'+ ! $e$brn 'e!e&&ion !' 'u'#n&i' 7$o!*&u!'8 )ue 5n de ('r en uno u o#ro 'en#ido. un&ione' de ! $e$brn (!'$%#i& •

Regu! e! ('1e de 'u'#n&i' 5&i 'u e4#erior " -i&e-er'6

L in&or(or&i/n de nu#rien#e' " ! e!i$in&i/n de de'5e&5o'+ 'e 5&e en $u&5o' &'o' #r-e'ndo ! $e$brn (!'$%#i&. E'#e #rn'(or#e e' (o'ib!e $edin#e ! (ro(i $e$brn. En o#ro' &'o'+ 'obre #odo en !o' de &*!u! !ibre 7orgni'$o' uni&e!u!re'8 o &undo e! #$o de !' (r#0&u!' no (er$i#en )ue ('en  #r-*' de ! $e$brn+ e'# 'e de,or$+ eng!obndo !' (r#0&u!'. En &*!u!' ni$!e' )ue u'n &o$o !i$en#o  nu#rien#e' &o$(!e1o'+ e' ne&e'rio 'o$e#er!o (re-i$en#e  un #rn',or$&i/n 7dige'#i/n8 (r &on-er#ir!o' en 'u'#n&i' $%' 'i$(!e' )ue (uedn #r-e'r ! $e$brn &e!u!r. •

L $e$brn (!'$%#i& e' &(3 de de#e&#r &$bio' de! $bien#e6

L' &*!u!' re'(onden  !o' e'#0$u!o' de ,or$ $u" -rid+ (ero ! $"or (r#e re'(onde &on un $o-i$ien#o o &on ! e!bor&i/n de !g2n (rodu&#o 7'e&re&i/n8. En e!!o' (r#i&i( ! $e$brn (!'$%#i& " e! &i#o(!'$. Lo' $o-i$ien#o' &e!u!re' (ueden dr !ugr ! de'(!3$ien#o de #od ! &*!u!+ e' de&ir  'u !o&o$o&i/n> o bien )uedr redu&ido'  &$bio' de (o'i&i/n de !gun' de 'u' (r#e'. E! #i(o de $o-i$ien#o srcindo (uede 'er $u" -rib!e6 (or e$i'i/n de ('eudo(odo'+ (or &i!io'+ (or ,!ge!o'> in&!u'o $o-i$ien#o' endo&e!u!re' )ue ,e&#n ! &i#o(!'$ &e!u!r. •

L $e$brn (!'$%#i& 0'! " (ro#ege  ! &*!u! de! $edio e4#erno6

En e'#e &'o  &o$o un -erdder $ur!!+ en !guno' &'o' (er$i#iendo o no )ue en#ren 'u'#n&i'+ e'#o -  de#er$inr 'i ! $e$brn e' (er$eb!e 7'i de1 ('r  !' 'u'#n&i'8+ i$(er$eb!e 7'i no de1 ('r 'u'#n&i'8 " 'e$i(er$eb!e 'i e' un &o$bin&i/n de $b'. C/$o 'e $ue-en !' &*!u!'F Tod' !' &*!u!' e45iben !g2n #i(o de $o-i$ien#o. H'# !' &*!u!' -ege#!e'+ en&'i!!d' en un r0gid (red &e!u!r. H'# e! $o$en#o 'e iden#i,i&n do' $e&ni'$o' de $o-i$ien#o &e!u!r6 Por (ro#e0n &e!u!r6 Lo'$2'&u!o' e')ue!*#i&o' de !o' -er#ebrdo' &on#ienen in#rin&do' &on1un#o' &on#r%&#i!e' )ue &on'i'#en en ,i!$en#o' (ro#ei&o'. !' do' (ro#e0n' (rin&i(!e' de ! $u'&u!#ur e')ue!*#i& 'on &#in " $io'in. A e'#' (ro#e0n' 'e !e' 'ue!e &ono&er &o$o (ro#e0n' $u'&u!re'. Sin e$brgo+ 5or 'e 'be )ue ! &#in en (r#i&u!r e4i'#e en un grn -riedd de &*!u!'+ in&!u'o en -ege#!e'. Co$o 'e re&ordr !o' $i&ro,i!$en#o' de! &i#oe')ue!e#o &on'i'#en en

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ 'ubunidde' de &#in. Di'(ue'# en e'#o' $i&ro,i!$en#o'+ ! &#in (r#i&i( en e! $o-i$ien#o de ! &*!u! " en e! $o-i$ien#o in#erno &e!u!r. L' (ro#e0n' &on#r%&#i!e' in#er-ienen en (ro&e'o' &e!u!re' $u" di-er'o'. Lo' &i#/!ogo' e'#%n !!egndo  ! &on&!u'i/n de )ue !' (ro#e0n' $u'&u!re' 'on &o$une'  #od' !' &*!u!' " ! in#rin&d $)uinri &on#r%&#i! de !' &*!u!' de !o' $2'&u!o' e')ue!*#i&o' e' un e'(e&i!i3&i/n e' un e-o!u&i/n re&ien#e. Por &i!io' " ,!ge!o'6 Son e'#ru&#ur' !rg' ,in' 7.@ $i& r/$e#ro'8 )ue (r#en de ! 'u(er,i&ie de $u&5' &*!u!' eu&rio#'. E4&e(#o (or 'u !ongi#ud !o' &i!io' " ,!ge!o' (o'een ! $i'$ e'#ru&#ur. Cundo 'on ,!ge!o'6 $%' &or#' $%' nu$ero'' !e' 'ue!e !!$r,!ge!o'+ &i!i'> &undo 'on $%' &or#' " $eno' nu$ero''+ !' "&*!u!' (ro&rio#''e#$bi*n (o'een (ero 'u e'#ru&#ur e' $u" di'#in#. En !' eu&rio#' " en !guno' ni$!e' (e)ueo' !' &i!i' " ,!ge!o' 'e 'o&in &on ! !o&o$o&i/n de! orgni'$o. Por e1e$(!o+ un #i(o de Pr$e&iu$ #iene un'  &i!i'+ &d un de uno'  $i&r/$e#ro' de !ongi#ud+ )ue !o (ro(u!'n (or e! gu de $ner &oordind. O#ro' orgni'$o' uni&e!u!re'+ &o$o !o' $ie$bro' de! g*nero de !o' C5!$"do$on'+ '/!o #ienen @ ,!ge!o' en !%#igo )ue 'obre'!en de! e4#re$o n#erior de! orgni'$o " !o de'(!3n (or e! gu. Mu&5' &*!u!' )ue re-i'#en ! 'u(er,i&ie de! &uer(o 5u$no #$bi*n 'on &i!id'. E'#' &i!i' no $ue-en  ! &*!u!+ 'ino )ue 'ir-en (r rr'#rr 'u'#n&i' $bien#!e'  !o !rgo de ! 'u(er,i&ie &e!u!r. Por e1e$(!o !' &i!i' de! #r&#o re'(ir#orio+ )ue (u!'n 5&i rrib &u!)uier 'u'#n&i in5!d &&iden#!$en#e. C'i #od' !' &i!i' " ,!ge!o' de !o' eu&rio#' #ienen ! $i'$ e'#ru&#ur6 nue-e (re' de $i&ro#2bu!o' ,u'iondo' )ue ,or$n un ni!!o en #orno  o#ro' do' $i&ro#2bu!o' 'o!i#rio' &en#r!e'. Me&ni'$o' de #rn'(or#e L di,u'i/n L di,u'i/n e' e! ,en/$eno en donde un 'u'#n&i )ue 'e en&uen#r &on&en#rd en 'e&#or 'e di,u$in 5&i o#ro' 'e&#ore'. E'#o $i'$o (' en !' &*!u!'. E! gu+ e! o40geno+ e! di/4ido de &rbono " !guno' o#r' $o!*&u!' 'i$(!e' di,unden &on !iber#d  #r-*' de !' $e$brn' &e!u!re'. L di,u'i/n #$bi*n e' uno de !o' $edio' (rin&i(!e' (or !o' &u!e' !' 'u'#n&i' 'e de'(!3n den#ro de ! &*!u!. Uno de !o' de !o' ,&#ore' (rin&i(!e' )ue !i$i#n e! #$o &e!u!r e' 'u de(enden&i  ! di,u'i/n+ )ue e'+ en e'en&i un (ro&e'o !en#o+ '!-o 'i !' di'#n&i' 'on $u" &or#'. Co$o 'e (re&i en ! ,igur e'#e (ro&e'o d)uiere &re&ien#e !en#i#ud " $enor e,i&ien&i  $edid )ue ! di'#n&i &ubier# (or !' $o!*&u!' )ue 'e di,unden u$en#. L r%(id di'e$in&i/n de un 'u'#n&i un -o!u$en grnde+ no 'e debe en (r#i&u!r  ! di,u'i/n. De! $i'$o $odo+ en $u&5' &*!u!' e! #rn'(or#e de $#eri!e' 'e &e!er $edin#e &ir&u!&i/n &#i- de! &i#o(!'$. Pr un di,u'i/n e,i&ien#e no '/!o 'e re)uiere un -o!u$en re!#i-$en#e (e)ueo+ 'ino #$bi*n un grdien#e de &on&en#r&i/n &en#udo. L' &*!u!' $n#ienen e'#o' grdien#e' &on 'u' &#i-idde' $e#b/!i&'+ &on !o &u! 'e &e!er ! di,u'i/n. A'i$i'$o+ den#ro de ! &*!u!  $enudo 'e (rodu&en $#eri!e' un 'i#io " 'e !e' u' en o#ro' Endo&i#o'i' " e4o&i#o'i' En o#ro' #i(o' de (ro&e'o' de #rn'(or#e (r#i&i(n -&uo!o' )ue 'e ,or$n  (r#ir de ! $e$brn &e!u!r o 'e ,u'ionn &on e!!. En ! endo&i#o'i' e! $#eri! )ue 'er% &(#do (or ! &*!u! 'e d5iere  !' %re' e'(e&i!e' de ! $e$brn &e!u!r " 5&e )ue e'# 'e bu!#e 5&i den#ro+ (rodu&iendo un (e)ueo '&o o -&uo!o )ue eng!ob  ! 'u'#n&i. E'#e -&uo!o 'e !iber den#ro de! &i#o(!'$.

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ E'#e (ro&e'o #$bi*n (uede ,un&ionr  ! in-er'. Por e1e$(!o $u&5' 'u'#n&i' 'e e4(or#n de'de !' &*!u!' en -e'0&u!' o -&uo!o' ,or$do' (or !o' &uer(o' de Go!gi. Lo' -&uo!o' 'e de'(!3n 5'# ! 'u(er,i&ie de ! &*!u!. A! !!egr  ! 'u(er,i&ie &e!u!r+ ! $e$brn de! -&uo!o 'e ,u'ion &on ! $e$brn de ! &*!u! " 'u &on#enido 'e e4(u!' '0 5&i e! e4#erior. E'#e (ro&e'o e' ! e4o&i#o'i'. Co$o 'e -er% en ! ,igur+ ! 'u(er,i&ie de ! $e$brn )ue $ir 5&i ! in#erior de un -&uo!o' e' e)ui-!en#e  ! 'u(er,i&ie )ue $ir 5&i e! e4#erior de ! &*!u!6 de! $i'$o $odo+ ! 'u(er,i&ie de ! $e$brn de!&e!u!r. -&uo!oE!)ue $ir 5&i e! &i#o(!'$ e' e)ui-!en#e  ! 'u(er,i&ie &i#o(!'$%#i& de ! $e$brn $#eri! ne&e'rio (r ! e4(n'i/n de ! $e$brn &e!u!r  $edid )ue &re&e ! &*!u!+ 'er0 #rn'(or#do " !i'#o+ de'de !o' &uer(o' de Go!gi 5'# ! $e$brn+ $edin#e un (ro&e'o 'i$i!r  ! e4o&i#o'i'. T$bi*n 5" e-iden&i )ue !' (or&ione' de ! $e$brn &e!u!r )ue 'e u#i!i3n (r ,or$r -&uo!o' endo&i#/#i&o' -ue!-en  ! $e$brn en ! e4/&i#o'i'+ de $odo )ue !o' !0(ido' " (ro#e0n' de ! $e$brn 'e re&i&!en go&i#o'i' E' &undo ! 'u'#n&i )ue 5 'er &(#d (or ! &*!u! $edin#e endo&i#o'i' e' un '/!ido+ &o$o un &*!u! b&#erin+ di&5o (ro&e'o 'e !e deno$in ,go&i#o'i'+ de ! (!br grieg ,go+ &o$er. Mu&5o' orgni'$o' uni&e!u!re' &o$o !' $eb'+ 'e !i$en#n de e'# $ner " !o' g!/bu!o' b!n&o' de! #orren#e 'ngu0neo 5u$no eng!obn b&#eri' " o#ro' in-'ore' en -&uo!o' ,go&i#rio'. A -e&e' !o' !i'o'o$' 'e ,u'ionn &on !o' -&uo!o'+ de'&rgndo en e!!o' 'u' en3i$' " dirigiendo o de'#ru"endo '0 'u &on#enido. A ! &(#&i/n de $o!*&u!' di'ue!#'+ en !ugr de (r#0&u!'+ 'e !e d  -e&e' e! no$bre de (ino&i#o'i'+ un)ue en (rin&i(io e' !o $i'$o )ue ! ,go&i#o'i'. L (ino&i#o'i' no '/!o o&urre en orgni'$o' uni&e!u!re'+ 'ino #$bi*n en (!uri&e!u!re'. un &*!u! en ! &u! 'e !e ob'er-/ &on ,re&uen&i e' e! /-u!o 5u$no. A $edid )ue e! /-u!o $dur en e! o-rio d ! $u1er+ e' rodedo (or ! &*!u!' nodri3' )ue !e #rn'$i#ir0n (rin&i(io' nu#ri#i-o' !o' )ue 'on &(#do' (or e! /-u!o $edin#e (ino&i#o'i'. A !o' 'i'#e$' de #rn'(or#e de $e$brn en !o' )ue in#er-ienen $o!*&u!' (or#dor'+ (ero+ en e'en&i 'on 'i$i!re' (or)ue #odo' de(enden de ! &(&idd de ! $e$brn (r re&ono&er de#er$ind' $o!*&u!'. E'# &(&idd+ (or 'u(ue'#o e' &on'e&uen&i de $i!e' de $i!!one' de o' de un (ro&e'o e-o!u#i-o " &o$en3/+ 'eg2n (ode$o' di'&ernir+ &on ! ,or$&i/n de un ,r%gi! (e!0&u! en #orno de un' (o&' $o!*&u!' org%ni&'+ )ue 'e(r/ '0  e'#' $o!*&u!' de 'u $bien#e e4#erno " !e' (er$i#i/ $n#ener e! #i(o de orgni3&i/n en (r#i&u!r )ue re&ono&e$o' &o$o -id. O'$o'i' " #rn'(or#e &#i-o Se di&e )ue ! $e$brn )ue (er$i#e e! ('1e de !gun' 'u'#n&i' " b!o)ue e! de o#r' e'+ 'e!e&#i-$en#e (er$eb!e. E! $o-i$ien#o de $o!*&u!' de gu  #r-*' de e'#e #i(o de $e$brn e' un &'o e'(e&i! de di,u'i/n )ue 'e &ono&e &o$o o'$o'i'. L o'$o'i' o&'ion un #rn',eren&i ne# de gu de'de un 'o!u&i/n &on (o#en&i! 50dri&o $%' !#o 5&i o#r )ue #iene un (o#en&i! $%' b1o. En u'en&i de o#ro' ,&#ore' )ue in,!u"en en e! (o#en&i! 50dri&o+ en ! o'$o'i' e! gu 'e de'(!3 de'de un regi/n donde ! &on&en#r&i/n de 'o!u#o' e' $enor+ 5&i un regi/n donde ! &on&en#r&i/n de 'o!u#o' e' $"or. L (re'en&i de 'o!u#o redu&e e! (o#en&i! 50dri&o " &re '0 un grdien#e de (o#en&i! 50dri&o  !o !rgo de! &u! e! gu 'e di,unde. L (re'i/n o'$/#i& re,!e1 e! (o#en&i! o'$/#i&o de ! 'o!u&i/n+ e' de&ir+ ! #enden&i de! gu  #r-e'r un $e$brn 5&i ! 'o!u&i/n. E4i'#en $u&5o' $e&ni'$o' (r 5&er )ue !' $o!*&u!' 5idro,0!i&' " !o' ione' #r-ie'en ! $e$brn.

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ Pri$ero+ en ! $e$brn e4i'#ir0n ber#ur' (or !' &u!e' (ueden di,undir $o!*&u!' de gu. E'#' ber#ur' (ueden 'er (oro' (er$nen#e' &redo' (or ! e'#ru&#ur #er&iri de !gun' (ro#e0n' in#egr!e' o ber#ur' $o$en#%ne' debido  !o' $o-i$ien#o' de !' $o!*&u!' !i(0di&' de ! $e$brn. O#r' $o!*&u!' (o!re' #$bi*n (ueden ('r (or e'#' ber#ur' 'i 'on !o 'u,i&ien#e$en#e (e)ue'. L (er$ebi!idd de ! $e$brn (r e'#o' 'o!u#o' e' in-er'$en#e (ro(or&ion! ! #$o de !' $o!*&u!'. Segundo+ !gun' (ro#e0n' in#egr!e' de ! $e$brn n &o$o (or#dor' &rrendo en $b'de dire&&ione' )ueE'#' no (ueden #r-e'r &on ,&i!idd $e$brn (or(or)ue di,u'i/nun  &u' 'u #$o$o!*&u!' o (o!ridd. (ro#e0n' #rn'(or#dor' 'on!$u" 'e!e&#i-' (or#dor en (r#i&u!r (uede &e(#r  un $o!*&u! " e4&!uir  o#r &' id*n#i&. Ade$%'+ ! $o!*&u! (ro#ei& no 'e !#er de $odo (er$nen#e en e! (ro&e'o de #rn'(or#e. En e'#e 'en#ido !' $o!*&u!' #rn'(or#dor' 'on &o$o en3i$'+ "  !o' e,e&#o' de de'#&r e'o+ 'e !e' deno$in/ (er$e''+ e'#' no (rodu&en &$bio' )u0$i&o' ne&e'ri$en#e+ en !' $o!*&u!' &on !' &u!e' in#er&&ion. A!gun' (ro#e0n' (or#dor' '/!o #rn'(or#n 'u'#n&i'  #r-*' de ! $e$brn 'i e! grdien#e de &on&en#r&i/n e' ,-orb!e+ e'#e #rn'(or#e 'i'#ido (or (or#dor' 'e &ono&e &o$o di,u'i/n ,&i!i#d. Co$o e' (ro(u!'do (or e! grdien#e de &on&en#r&i/n+ !!e- $o!*&u!' de un regi/n &on&en#rd  o#r no #n &on&en#rd. O#ro' (or#dore' #rn'(or#n $o!*&u!' -en&iendo e! grdien#e de &on&en#r&i/n+ e'#e (ro&e'o re)uiere energ0+ " 'e !e &ono&e &o$o #rn'(or#e &#i-o Ci#o(!'$ E! &i#o(!'$ &o$(rende #odo e! -o!u$en de ! &*!u!+ '!-o e! n2&!eo. Eng!ob nu$ero'' e'#ru&#ur' e'(e&i!i3d' " org%nu!o'+ &o$o 'e de'&ribir% $%' de!n#e. L 'o!u&i/n &uo' &on&en#rd en ! )ue e'#%n 'u'(endido' !o' org%nu!o' 'e !!$ &i#o'o!. E' un ge! de b'e &uo' )ue &on#iene grn &n#idd de $o!*&u!' grnde' " (e)ue'+ " en ! $"or (r#e de !' &*!u!' e'+ &on di,eren&i+ e! &o$(r#i$ien#o $%' -o!u$ino'o 7en !' b&#eri' e' e! 2ni&o &o$(r#i$en#o in#r&e!u!r8. En e! &i#o'o! 'e (rodu&en $u&5' de !' ,un&ione' $%' i$(or#n#e' de $n#eni$ien#o &e!u!r+ &o$o !' (ri$er' e#(' de de'&o$(o'i&i/n de $o!*&u!' nu#ri#i-' " ! '0n#e'i' de $u&5' de !' grnde' $o!*&u!' )ue &on'#i#u"en ! &*!u!. Aun)ue $u&5' $o!*&u!' de! &i#o'o! 'e en&uen#rn en e'#do de 'o!u&i/n -erdder " 'e de'(!3n &on r(ide3 de re'#ringid' un !ugr  o#ro (or di,u'i/n !ibre+ o#r' e'#%n ordend' de ,or$ riguro'. E'#' e'#ru&#ur' ordend' &on,ieren ! &i#o'o! un orgni3&i/n in#ern )ue  &o$o $r&o (r ! ,bri&&i/n " de'&o$(o'i&i/n de grnde' $o!*&u!' " &n!i3 $u&5' de !' re&&ione' )u0$i&' &e!u!re'  !o !rgo de -0'. A &on#inu&i/n 'e -er%n !gun' de !' e'#ru&#ur' )ue 'e en&uen#rn ! in#erior de! &i#o(!'$. Ci#oe')ue!e#o E! grn -n&e en ! $i&ro&o'&o(0 e!e&#r/ni&+ (er$i#i/ ! -i'u!i3&i/n #ridi$en'ion! de! in#erior de ! &*!u!+ ! &u! re-e!do in#er&&ione' in'o'(e&5d' en#re !',or$n e'#ru&#ur' (ro#ei&' in#erno+ ,i!$en#o'' de! 5 in#erior de! &i#o(!'$. E'#' e'#ru&#ur' in#ern' e! &i#oe')ue!e#o )ue $n#iene ! ,or$ de ! &*!u!+ !e (er$i#e $o-er'e+ ,i1  'u' org%nu!o' " dirige 'u #rn'i#o. En e! &i#oe')ue!e#o 'e iden#i,i&ron &u#ro #i(o' de e'#ru&#ur6 $i&ro#2bu!o'+ $i&ro,i!$en#o'+ ,ibr' in#ern' " $i&ro#rb*&u!'.

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ •

Lo' $i&ro#2bu!o'6 $iden de @  @ nn/$e#ro' de di%$e#ro " en $u&5' &*!u!' (re&en e4#ender'e de'de e! &en#ro (r ir  #er$inr &er& de ! 'u(er,i&ie &e!u!r. E'#o' $i&ro#2bu!o' de'e$(en un ((e! i$(or#n#e en ! di-i'i/n &e!u!r " (ro(or&ionn un nd$i1e #e$(or! (r ! &on'#ru&&i/n de o#r' e'#ru&#ur' &e!u!re'. T$bi*n 'on !o' &o$(onen#e' &!-e' de !o' &i!io' " ,!ge!o'+ e'#ru&#ur' (er$nen#e' )ue $u&5o' #i(o' de &*!u! u'n (r 'u !o&o$o&i/n.



Lo' $i&ro,i!$en#o'6 'on uno' ,ino ,i!o' (ro#ei&o' de '/!o?   nn/$e#ro' de di%$e#ro )ue &on'i'#en en $o!*&u!' de un (ro#e0n g!obu!r &ono&id &o$o &#in. Lo $i'$o )ue !o' $i&ro#2bu!o' ! &*!u! !o' (uede r$r " de'r$r &on ,&i!idd. Lo' $i&ro,i!$en#o' in#er-ienen en ! $o-i!idd &e!u!r. En !' &*!u!' )ue 'e $ue-en $edin#e' &$bio' grdu!e' de ,or$+ &o$o !' $eb'+ (re&en &on&en#rdo' en 5&e' o en un $" &er& de! borde $/-i!.



L' ,ibr' in#er$edi'6 &o$o 'u no$bre !o 'ugiere #ienen un #$o (ro$edio+ en#re e! de !o' $i&ro#2bu!o' " e! de !o' $i&ro,i!$en#o'+ (ue' 'u di%$e#ro e' de    nn/$e#ro'. A di,eren&i de !o' $i&ro#2bu!o' " de !o' $i&ro,i!$e#o'+ )ue &on'i'#en en 'ubunidde' de (ro#e0n g!obu!r+ !' ,ibr' in#er$edi' e'#%n &on'#i#uid' (or (ro#e0n' ,ibro'' " ! &*!u! no (uede de'r$r!' &on ,&i!idd un -e3 )ue 'e 5n ,or$do. Se 'u(one )ue e'#' (o'een un e'#ru&#ur &on ,or$ de 'og 'e$e1n#e  ! de! &o!%geno " 'u den'idd e' $%4i$ en !' &*!u!' 'o$e#id'  e',uer3o' $e&%ni&o'.



Lo' e!e$en#o' de! &i#oe')ue!e#o de'&ubier#o' en *(o&' $%' re&ien#e' 'on !' $i&#o#rb*&u!'+ ,ibr'  $odo de $e&5one'+ )ue &on'#i#u"en un den' red )ue in#er&one&#  #od' !' o#r' e'#ru&#ur' &i#o(!'$%#i&'+ un)ue #od-0 no 'e &ono&e bien 'u &o$(o'i&i/n )u0$i&+ 'e 'u(one )ue &on#ienen (ro#e0n'.

Si bien e! &i#oe')ue!e#o &on,iere  ! &*!u! un e'#ru&#ur #ridi$en'ion! $u" ordend+ no e' r0gido ni (er$nen#e+ 'ino )ue 'e #r# de un r$3/n din%$i& )ue 'e $odi,i& " #r'!d 'eg2n !' &#i-idde' de ! &*!u!. Mi#o&ondri L' $i#o&ondri' 'on e'#ru&#ur' (e)ue'+ e!ongd' " o&'ion!$en#e e',*ri&' de    $i&ro$ de !ongi#ud. E! n2$ero de $i#o&ondri' (or &*!u! -r0 &on e! #i(o de &*!u!+ ! edd " e'(e&ie+ 'iendo de un (o&o' &ien#o'  $i!e'. Su ,un&i/n (rin&i(! e' ! re'(ir&i/n &e!u!r = den#ro de e!! 'e !!e-n  &bo !o' (ro&e'o' de &on-er'i/n energ*#i& de! &i&!o de! %&ido #ri&rbo40!i&o 7CATC8+ #rn'(or#e de e!e&#rone' " ,o',ori!&i/n o4id#i-+ (or &on'e&uen&i+ 'on de i$(or#n&i &r0#i& en e! re&i&!do de ! energ0 !$&end de'(u*' de ! &o'e&5. L $i#o&ondri e'#% roded (or un $e$brn dob!e = ! e4#ern e' re!#i-$en#e (oro'+ $ien#r' )ue ! in#ern &on#iene nu$ero'o' dob!e&e' !!$do' &re'#'+ $ien#r' $%' &#i- 'e ! &*!u! $%' &re'#' #endr% ! $i#o&ondri. L' (ro#e0n' de! #rn'(or#e de e!e&#rone' 'e en&uen#rn en ! 'u(er,i&ie de !' &re'#'. Mu&5' de !' en3i$' in-o!u&rd' en e! CATC 'e en&uen#rn !ibre' den#ro de ! $#ri3 de ! $i#o&ondri+ '0 &o$o e! ARN " ADN $i#o&ondri!e'+ )ue &on#ro!n ! '0n#e'i' de !gun' en3i$' $i#o&ondri!e'. E! in&re$en#o en e! n2$ero de $i#o&ondri' o&urre durn#e e! in&re$en#o en e! #$o de !' &*!u!'. Cen#rio!o' " &uer(o' b'!e'

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ Mu&5' &*!u!'+ e'(e&i!$en#e eu&rio#' (o'een &en#rio!o'+ )ue 'on (e)ueo' &i!indro' de uno' .@ $i&r/$e#ro' de di%$e#ro+ )ue e'#%n ,or$do' (or  #ri(!e#e' de $i&ro#2bu!o'. E'#o' &en#rio!o' 'e di'(onen en (re' &on 'u' e1e' (er(endi&u!re' en#re '0+ en e! &en#ro de ! &*!u! &er& de! n2&!eo. E! &en#rio!o ,or$ (r#e de! 5u'o $i#/#i&o durn#e ! di-i'i/n &e!u!r en ni$!e' " #endr0 !gun re'(on'bi!idd en e! de'(!3$ien#o de !o' &ro$o'o$'. Deb1o de &d &i!io " ,!ge!o 'e en&uen#r un &uer(o b'! de id*n#i& e'#ru&#ur )ue !o' &en#rio!o'. Cuer(o' de Go!gi Cd &uer(o de Go!gi &on'i'#e en uno' '&o' $e$brno'o' (!ndo' )ue 'e 5!!n (i!do' ,!o1$en#e !o' uno' 'obre !o' o#ro' " e'#%n rodedo' (or #2bu!o' " -e'0&u!'. E! &uer(o de Go!gi &u$(!e ! ,un&i/n de re&ibir -e'0&u!' (ro&eden#e' de! re#0&u!o endo(!%'$i&o+ $odi,i&r !' $e$brn' de !' -e'0&u!'+ (ro&e'r $%' 'u &on#enido " di'#ribuir e! (rodu&#o #er$indo  o#r' (r#e' de !' &*!u!'+ en (r#i&u!r  ! 'u(er,i&ie &e!u!r. En &on'e&uen&i+ 'er-ir0n de &en#ro' de e$()ue#$ien#o " di'#ribu&i/n. En e! &uer(o de Go!gi #iene !ugr e! $on#1e ,in! de !' (ro#e0n' " &rbo5idr#o' )ue e'#%n en ! 'u(er,i&ie de !' $e$brn' &e!u!re'. En !' &*!u!' -ege#!e'+ !o' &uer(o' de Go!gi #$bi*n re2nen  !guno' &o$(onen#e' de !' &*!u!'+ donde 'e !e' en'$b!. Lo' &uer(o' de Go!gi e4i'#en en ! $"or0 de !' &*!u!' eu&ri/#i&'+ !' &*!u!' de !o' ni$!e' 'ue!en &on#ener de   @ &uer(o' de Go!gi " !' de !' (!n#' (ueden &on#ener -rio' &en#enre'. P!'#o' o (!'#idio' Lo' (!'#idio' 'on org%nu!o' $e$brno'o' )ue '/!o e4i'#en en !' &*!u!' de !' (!n#' " de !' !g'. E'#%n rodedo' (or do' $e$brn'+ !o $i'$o )ue ! $i#o&ondri'+ " (o'een un 'i'#e$ $e$brno'o in#erno )ue (uede ,or$r in#rin&do' (!eg$ien#o'. Lo' (!%'#ido' $duro' 'on de #re' #i(o'. Lo' !eu&o(!'#o' 7!eu&o K b!n&o8 !$&enn !$id/n o+  -e& e'+ (ro#e0n' o &ei#e'. Lo' !eu&o(!'#o' #ienden  'er nu$ero'o' en /rgno' de !$&en$ien#o &o$o r0&e'+ e! nbo+ o #ub*r&u!o'+ e1e$(!o en ! ((. Lo' &ro$o(!'#o' 7&ro$o K&o!or8 &on#ienen (ig$en#o' " 'e 'o&in &on e!in#en'o &o!or nrn1do " $ri!!o de ,ru#o'+ ,!ore'+ 5o1' o#o!e' " 3n5ori'. Lo' &!oro(!'#o' 7&!oro K -erde8 'on !o' (!'#idio' )ue &on#ienen ! &!oro,i! " en !o' &u!e' #iene !ugr ! ,o#o'0n#e'i'. Li'o'o$' Lo' !i'o'o$' #ienen un e'#ru&#ur $u" 'en&i!!+ 'e$e1n#e'  -&uo!'+ rodedo' 'o!$en#e (or un $e$brn+ &on#ienen grn &n#idd de en3i$' dige'#i-' )ue degrdn #od' !' $o!*&u!' in'er-ib!e' (r ! &*!u!. un&ionn &o$o e'#/$go' de ! &*!u! " de$%' de digerir &u!)uier 'u'#n&i )ue ingre'e de! e4#erior+ -&uo!' dige'#i-' ingieren re'#o' &e!u!re' -ie1o' (r digerir!o' #$bi*n+ !!$do' en#on&e' -&uo!' u#o,%gi&'

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ L!$do' bo!'' 'ui&id' (or)ue 'i 'e ro$(ier 'u $e$brn+ !' en3i$' en&errd' en 'u in#erior + #er$inr0n (or de'#ruir  #od ! &*!u!. Lo' !i'o'o$' 'e ,or$n  (r#ir de! Re#0&u!o endo(!%'$i&o rugo'o " (o'#erior$en#e !' en3i$' 'on e$()ue#d' (or e! Co$(!e1o de Go!gi. Son -e'0&u!' eng!obd' (or un $e$brn )ue 'e ,or$n en e! (r#o de Go!gi " )ue &on#ienen un grn n2$ero de en3i$' dige'#i-' 75idro!0#i&' " (ro#eo!0#i&'8 &(&e' de ro$(er un grn -riedd de $o!*&u!'. L &ren&i !gun' de e'#' en3i$' (uede o&'ionr en,er$edde' $e#b/!i&' &o$o ! en,er$edd dede T"=S&5' L' en3i$' (ro#eo!0#i&' ,un&ionn $e1or  (H %&ido "+ (r &on'eguir!o ! $e$brn de! !i'o'o$ &on#iene un bo$b de (ro#one' )ue in#rodu&e H en ! -e'0&u!. Co$o &on'e&uen&i de e'#o+ e! !i'o'o$ #iene un (H in,erior  .. L' en3i$' !i'o'o$!e' 'on &(&e' de digerir b&#eri' " o#r' 'u'#n&i' )ue en#rn en ! &*!u! (or ,go&i#o'i'+ u o#ro' (ro&e'o' de endo&i#o'i'. E-en#u!$en#e+ !o' (rodu&#o' de ! dige'#i/n 'on #n (e)ueo' )ue (ueden ('r ! $e$brn de! !i'o'o$ -o!-iendo ! &i#o'o! donde 'on re&i&!d' Lo' !i'o'o$' u#i!i3n 'u' en3i$' (r re&i&!r !o' di,eren#e' org%nu!o' de ! &*!u!+ eng!ob%ndo!o'+ digiri*ndo!e' " !iberndo 'u' &o$(onen#e' en e! &i#o'o!. De e'# ,or$ !o' org%nu!o' de ! &*!u! 'e e'#%n &on#inu$en#e re(oniendo. E! (ro&e'o de dige'#i/n de !o' org%nu!o' 'e !!$ u#o,gi. Por e1e$(!o+ !' &*!u!' 5e(%#i&' 'e re&on'#i#u"en (or &o$(!e#o un -e3 &d do' 'e$n'. O#r ,un&i/n de !o' !i'o'o$' e' ! dige'#i/n e4#r&e!u!r en 5erid' " )ue$dur'+ (re(rndo " !i$(indo e! #erreno (r ! re(r&i/n de! #e1ido. Re#0&u!o endo(!%'$i&o E' un red de '&o' (!ndo'+ #2bu!o' " &ondu&#o' in#er&o$uni&n#e' )ue e4i'#en en !' &*!u!' eu&rio#'. L &n#idd de re#0&u!o endo(!'$%#i&o de un &*!u! no e' ,i1+ 'ino )ue di'$inu"e o u$en# 'eg2n ! &#i-idd &e!u!r. E4i'#en do' #i(o' de re#0&u!o endo(!'$%#i&o+ e! rugo'o 7&on ribo'o$' d5erido'8 " e! !i'o 7'in ribo'o$'8. E! re#0&u!o endo(!%'$i&o rugo'o (redo$in en !' &*!u!' )ue e!born grn &n#idd de (ro#e0n' (r e4(or#r. E'#e re#0&u!o 'e &on#inu &on ! $e$brn e4#ern de ! en-o!#ur nu&!er+ )ue #$bi*n #iene ribo'o$' d5erido'. Mu&5' -e&e' e! re#0&u!o endo(!%'$i&o rugo'o &o$(rende uno' grnde' '&o' (!ndo' )ue 'e !!$n &i'#ern'. Si 'e (er$i#e )ue !' &*!u!' dedi&d'  ! '0n#e'i' de (ro#e0n' &(#en $ino%&ido' rdi&#i-o'+ !o' $r&dore' rdi&#i-o' 'e de#e&#n (ri$ero en ! $e$brn de! re#0&u!o endo(!%'$i&o rugo'o " (o&o de'(u*' den#ro de 'u' &i'#ern'. L (or&i/n ini&i! de (ro#e0n' 'in#e#i3d' en e'#e re#0&u!o endo(!%'$i&o &on'i'#e en un !0der de $ino%&ido' 5idro,/bi&o' )ue &on#ribuir0 ! #rn'(or#e de ! (ro#e0n  #r-*' de ! dob!e &( !i(0di& 5&i e! in#erior de! re#0&u!o. L $o!*&u! (ro#ei& re&i*n 'in#e#i3d (' de! re#0&u!o endo(!'$%#i&o rugo'o ! !i'o " !uego  !o' &uer(o' de Go!gi. En e! &ur'o de e'#e ndr de un org%nu!o  o#ro+ ! $o!*&u! e4(eri$en# un (ro&e'o di&ion! )ue &o$(rende e! &!i-1e de ! 'e&uen&i ini&i! de $ino%&ido' 5idro,/bi&o' "+  $enudo+ ! di&i/n de gru(o' &rbo5idr#o  ! (ro#e0n. L' &*!u!' )ue in#er-ienen en ! '0n#e'i' de !0(ido' (o'een grnde' &n#idde' de re#0&u!o endo(!%'$i&o !i'o. T$bi*n 'e (re'en# en !' &*!u!' 5e(%#i&'+ donde in#er-endr0 en di-er'o' (ro&e'o' de de'#o4i,i&&i/n. Por e1e$(!o en ni$!e' de e4(eri$en#&i/n+  !o' )ue 'e !e d (or ! bo& grnde' &n#idde' de ,enobrbi#!+ ! &n#idd de re#0&u!o endo(!%'$i&o !i'o de !' &*!u!'

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ 5e(%#i&' u$en# -ri' -e&e'. En re#0&u!o endo(!%'$i&o !i'o #$bi*n in#er-endr0 en ! degrd&i/n 5e(%#i& de! g!u&/geno  g!u&o'. Ade$%'+ &o$o " 'e!$o'+ 'er-ir0 de &ondu&#o (r e! $#eri! )ue (' de'de e! re#0&u!o endo(!%'$i&o rugo'o  !o' &uer(o' de Go!gi. Ribo'o$' Son !o' org%nu!o' &e!u!re' $%' nu$ero'o'. E'#o' org%nu!o' e'#%n (re'en#e' en #od' !' &*!u!' " e'#%n 'o&ido' ! re#0&u!o endo(!%'$i&o rugo'o+ ,or$ndo 1un#o' !o )ue 'e deno$in e! erg#o(!'$. Tienen ,or$Kde e!i('oide 'u-e$en#e " 'ude #$o en 'e&o e' de  4  4 @ 7K ng'#rf$  &$8. E'#%n!rgdo &o$(ue'#o' do' 'ubunidde'+ ,%&i!$en#e di'o&ib!e' " i'!b!e' (or u!#r&en#ri,ug&i/n+ )ue 'e &r&#eri3n (or 'u' &oe,i&ien#e' de 'edi$en#&i/n. Con ,re&uen&i+ !o' ribo'o$' 'e 'o&in en#re e!!o' (r ,or$r &o$(!e1o' deno$indo' (o!irribo'o$' o (o!i'o$'. E'#o' de'e$(en un ,un&i/n bio!/gi& $u" i$(or#n#e " )ue 'on e! 'o(or#e &#i-o de ! '0n#e'i' (ro#ei& &e!u!r. In#er-ienen en ! uni/n de! $RNA+ de! #RNA " en ! ,or$&i/n de! en!&e (e(#0di&o durn#e ! '0n#e'i' de! ribo'o$ de !' (rede' &e!u!re'. En &un#o  &o$(o'i&i/n (ode$o' di'#inguir do' #i(o' de &o$(onen#e'6 8 Co$(onen#e' de !#o (e'o $o!e&u!r+ )ue 'on !o' %&ido' ribonu&!ei&o' " !' (ro#e0n'. Con#ienen en ! &*!u! eu&rio# un  de ARN " un  de (ro#e0n'. b8 Co$(onen#e' de b1o (e'o $o!e&u!r+ )ue 'on !o' ione' de $gne'io " !' di " (o!i$in'. Lo' ione' $gn*'i&o' 'on ne&e'rio' (r ! in#egridd e'#ru&#ur! de! ribo'o$> 'u ,!# &ondu&e  ! di'o&i&i/n de !' 'ub(r#0&u!' "  ! degrd&i/n en3i$%#i& de RNA ribo'/$i&o. V&uo!' " (eri4o'o$' Ade$%' de !o' org%nu!o' " de! &i#oe')ue!e#o+ e! &i#o(!'$ de $u&5' &*!u!'+ en (r#i&u!r de !' &*!u!' -ege#!e'+ &on#iene -&uo!'. L -&uo! e' un e'(&io de! &i#o(!'$ o&u(do (or gu " 'o!u#o'+ rodedo (or un $e$brn 'i$(!e. E' &r&#er0'#i&o )ue !' &*!u!' -ege#!e' in$dur' (o'en $u&5' -&uo!'+ (ero  $edid )ue e'#' $durn+ !' nu$ero'' -&uo!' (e)ue' &o$ien3n  ,or$r un grn -&uo! &en#r! !!en de !0)uido )ue de'(u*' 'e &on-ier#e en un i$(or#n#e $edio de 'o'#*n de ! &*!u!. Ade$%'+ ! -&uo! grnd  ! &*!u!+ in&!u'o ! 'u(er,i&ie e4(ue'# ! $bien#e+ &on in-er'i/n $0ni$ de $#eri!e' e'#ru&#ur!e' de (r#e de ! &*!u!. L' -e'0&u!'+ $%' &o$une' en !o' ni$!e'+ (o'een ! $i'$ e'#ru&#ur gener! )ue !' -&uo!' " 'e di'#inguen (or 'u #$o+ (ue' 'ue!en $edir $eno' de  nn/$e#ro' de di%$e#ro+ $ien#r' )ue !' -&uo!' 'on $%' grnde'. O#ro #i(o de -e'0&u! )ue &on#iene de'#ru&#i-' 'on !o' (eri4o'o$'. Lo' (eri4o'o$' 'on un' -e'0&u!' en !' &u!e' &*!u!' degrd (urin' 7un de !' do' &#egor0' (rin&i(!e' de b'e ni#rogend8. En !o' (eri4o'o$' de !' (!n#' #$bi*n o&urren un 'erie de re&&ione' b1o ! !u3 'o!r &undo ! &*!u! &on#iene &on&en#r&ione' re!#i-$en#e grnde' de o40geno. E'#' re&&ione' " ! degrd&i/n de !' (urin' (rodu&en (er/4ido de 5idrogeno 7H@O@8+ )ue e' 'u$$en#e #/4i&o (r !' &*!u!' -i-' (ero !o' (eri4o'o$' &on#ienen o#r en3i$ )ue in$edi#$en#e de'dob! ! (er/4ido de 5idrogeno en gu " o40geno+ e-i#ndo )ue ! &*!u! 'e !e'ione. N2&!eo

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ En !' &*!u!' eu&rio#i&' e! n2&!eo e' un &uer(o grnde+ $enudo e',*ri&o+ )ue (or !o gener! e' ! e'#ru&#ur )ue $%' 'e de'#& den#ro de ! &*!u!. E'# rodedo (or do' $e$brn' !i(o(ro#ei&'+ )ue 1un#' ,or$n ! en-o!#ur nu&!er. En#re e'#' do' $e$brn' 5" un e'(&io de -ein#e  &uren# nn/$e#ro'+ (ero  in#er-!o' ,re&uen#e' 'e 5!!n ,u'iond' (r &rer uno' (oro' (or !o' &u!e' ('n $#eri!e' en#re e! n2&!eo " e! &i#o(!'$. Lo' (oro' )ue 'e 5!!n rodedo' (or uno' grnde' gr%nu!o' )ue &on#ienen (ro#e0n " e'#%n di'(ue'#o' en ,or$ o&#ogon!+ ,or$n un &ondu&#o e'#re&5o )ue ('  #r-*' de ! dob!e &( !i(0di& ,u'iond. Lo' &ro$o'o$' den#ro de de!de!gdo' n2&!eo. Cundo ! &*!u! e'#% di-idi*ndo'e+ '/!o 'e -en &o$o e'#%n un $r ,i!$en#o' )ue 'enodeno$in &ro$#in.!o'E!&ro$o'o$'+ &uer(o $%' &on'(i&uo de! in#erior de! n2&!eo e' e! nu&!eo!o. En gener! 5" do' nu&!eo!o' (or n2&!eo+ un)ue $u&5' -e&e' 'e -e uno 'o!o en un $i&rogr,0. E! nu&!eo!o e' e! 'i#io donde 'e &on'#ru"en !' 'ubunidde' ribo'/$i&'. un&ione' de! n2&!eo Lo' &ono&i$ien#o' &#u!e' 'obre e! ((e! de! n2&!eo en ! -id de !' &*!u!' &o$en3ron &on !gun' de !' (ri$er' ob'er-&ione' $i&ro'&/(i&'. Un de !' $%' i$(or#n#e ,ue re!i3d 5&e $%' de un 'ig!o (or e! e$bri/!ogo !e$%n O'&r Her#^ig &on /-u!o' " e'(er$#o3oide' de! eri3o de $r. Lo' eri3o' de $r (rodu&en grnde' &n#idde' de /-u!o' " e'(er$#o3oide'. Lo' /-u!o' 'on re!#i-$en#e grnde' "+ (or !o #n#o+ ,%&i!e' de ob'er-r. Se ,e&undn en e! gu e4#erior " no en un $edio in#erno+ &o$o 'u&ede &on !o' -er#ebrdo' #erre'#re'. Mirndo &on 'u $i&ro'&o(io &o$o 'e ,e&undbn !o' /-u!o'+ Her#^ig no#/ )ue '/!o 'e re)uer0 de un e'(er$#o3oide de$%'  $edid )ue e! e'(er$#o3oide (ene#rb en e! /-u!o+ 'u n2&!eo 'e !iberb " 'e ,u'ionb &on e! n2&!eo o-u!r. E'# ob'er-&i/n &on,ir$b (or o#ro' 5o$bre' de &ien&i " en o#ro' #i(o' de orgni'$o+ ,ue i$(or#n#e+ (r e'#b!e&er )ue e! n2&!eo e' e! (or#dor de ! in,or$&i/n 5eredi#ri+ e! 2ni&o -0n&u!o en#re e! (dre " !o' 5i1o' e' e! n2&!eo de! e'(er$#o3oide. O#ro indi&io de ! i$(or#n&i de! n2&!eo 'urgi/ $er&ed  !' ob'er-&ione' de _!#5er !e$$ing+ #$bi*n 5&e uno' &ien o'+ *! ob'er-/ ! dn3 de !o' &ro$o'o$' )ue o&urre &undo !' &*!u!' eu&ri/#i&' 'e di-iden " re&on'#ru"/ $inu&io'$en#e ! 'u&e'i/n de &on#e&i$ien#o'. De'de ! *(o& de !e$$ing 'e 5i&ieron di-er'o' e4(eri$en#o' (r e4(!orr e! ((e! de! n2&!eo &e!u!r. En un 'en&i!!o e4(eri$en#o 'e e!i$in/ e! n2&!eo de un $eb $edin#e $i&ro&irug0. L $eb de1/ de di-idir'e " $uri/ (o&o' d0' de'(u*'+ en &$bio 'i en !' @J 5or' &on'e&u#i-'  ! e!i$in&i/n de! n2&!eo srcin! 'e !e i$(!n#b e! n2&!eo de o#r $eb+ ! &*!u! 'obre-i-0 " 'e di-id0 &on nor$!idd. A &o$ien3o de ! d*&d de! ? \o&5i$ Hh$$er!ing e'#udi/ !' ,un&ione' &o$(r#i-' de! n2&!eo " de! &i#o(!'$+ (ro-e&5ndo !gun' (ro(iedde' inu'u!e' de! !g $rin A&e#bu!ri. E! &uer(o de A&e#bu!ri &on'i'#e en un &*!u! enor$e de @   &en#0$e#ro' de !#ur+ *! e4(eri$en#/ &on e'# !g e in#er(re#/ )ue e'#o' re'u!#do' 'igni,i&n )ue b1o ! dire&&i/n de! n2&!eo 'e (rodu&en &ier#' 'u'#n&i' )ue de#er$inn ! ,or$ de! 'o$brero de ! !g. E'#' 'u'#n&i' 'e &u$u!n en e! &i#o(!'$+ r3/n (or ! &u! e! (ri$er 'o$brero ,or$do de'(u*' de 5ber #rn'(!n#do e! n2&!eo #u-o un ,or$ in#er$edi+ (ero (r e! $o$en#o en )ue 'e ,or$/ e! 'egundo !' 'u'#n&i' de#er$inn#e' de! $i'$o )ue 5b0 en e! &i#o(!'$ n#e' de! #rn'(!n#e+ 'e 5b0n go#do " ! ,or$ de! 'o$brero e'#u-o (or &o$(!e#o b1o e! &on#ro! de! nue-o n2&!eo. E'#o' e4(eri$en#o' indi&n )ue e! n2&!eo de'e$(e do' ,un&ione' &ru&i!e' (r ! &*!u!. Pri$ero e' e! (or#dor de ! in,or$&i/n 5eredi#ri )ue de#er$in !' &r&#er0'#i&' de &*!u!' 5i1'. Segundo+ &o$o indi&b e! #rb1 de Hh$$er!ing+ e! n2&!eo e1er&e un &#i-idd in&e'n#e 'obre !' &#i-idde' de !' &*!u!'+ 'egurndo )ue 'e 'in#e#i&en en !' &n#idde' " #i(o' ne&e'rio' !' $o!*&u!' &o$(!e1' )ue ! &*!u! re)uiere

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ E'#ru&#ur' nu&!ere' •

\ugo nu&!er o &rio!in,6 'e en&uen#r en&errdo den#ro de ! $e$brn nu&!er+ e' un !0)uido en e! 'e en&uen#rn 'u'(endido' !o' &o$(onen#e' (rin&i(!e' de! n2&!eo.



Nu&!*o!o6 en re!idd e! nu&!*o!o no e' un en#idd e'#ru&#ur!+ 'ino un g!o$er&i/n de '' de &ro$#in de &ro$o'o$' di'#in#o'. Por e1e$(!o+  de J &ro$o'o$' 5u$no' (or#n #!e' '' de &ro$#in ! nu&!eo!o.

En e! nu&!*o!o 'e (rodu&en !o' ribo'o$'. Lo' ribo'o$' de !' &*!u!' eu&ri/#i&' 'e (re&en  !o' de !o' (ro&rio#' en )ue &on'i'#en en do' 'ubunidde'+ &d un &on'#i#uid (or ARN " (ro#e0n'+ " en )ue en e!!o' 'e #rdu&e ARN$  (ro#e0n+ (ero di,ieren en )ue !o' ribo'o$' eu&ri/#i&o' 'on $u&5o $' grnde' )ue !o' (ro&ri/#i&o' " en 'u' (ro#e0n' indi-idu!e' " 'u' ARN 'on di'#in#o'. Tre' de !o' &u#ro ARNr 'e #rn'&riben en !' '' de! nu&!*o!o. L' (ro#e0n' ribo'/$i&'+ )ue 'e #rdu&en en e! &i#o(!'$  (r#ir de! ARN$+ 'e $ndn de nue-o ! n2&!eo+ donde 'e &o$binn &on !o' ARNr. Luego !' 'ubunidde' de !o' ribo'o$' 'e e4(or#n 5&i ! &i#o(!'$. E! nu&!*o!o no #iene $e$brn !gun. Pueden e4i'#ir uno o $%' nu&!eo!o' (or n2&!eo+ e'#' e'#ru&#ur' 'on 'u$$en#e -rib!e'+ " )ue  $enudo &$bin de ,or$ " #$o. Cundo un &*!u! 'e e'# di-idiendo !o' nu&!eo!o' 'ue!en de'(re&er "+ !uego+ re(re&en r%(id$en#e un -e3 )ue ! di-i'i/n &e!u!r 5 #er$indo. •

Me$brn nu&!er6 e' ! $e$brn )ue rode ! n2&!eo " !o 'e(r de! (ro#o(!'$ d"&en#e. A! igu! )ue ! $e$brn (!'$%#i&+ e'#% ,or$d (or (ro#o(!'$ " e' !i(o(ro#ei&.

Regu! ! &on'#n#e '!id " en#rd de 'u'#n&i' ! n2&!eo E'# $e$brn e' dob!e " e'#% #r-e'd (or grn &n#idd de (e)ueo' (oro'+  #r-*' de !o' &u!e' (ueden ('r !gun' 'u'#n&i' de'de e! n2&!eo ! &i#o(!'$ " -i&e-er'. •

Cro$#in6 e'#% &on'#i#uid (or ,i!$en#o' !rgu0'i$o'+ )ue en e! n2&!eo en re(o'o+ &undo no 'e $o-iendo+ (re&en de'enro!!do' o de'(ir!i3do' " enreddo' uno' &on o#ro'.

E'#%n &on'#i#uido' )u0$i&$en#e (or %&ido de'o4irribonu&!ei&o 7ADN8 " (ro#e0n'. E! ADN e' ! 'u'#n&i (or#dor de ! in,or$&i/n 5eredi#ri "+ &on#ro! !' &#i-idde' &e!u!re'+ e' de&ir+ dirige ! -id de ! &*!u!. Cundo ! &*!u! -  di-idir'e+ ! &ro$#in 'e &onden'+ !o' ,i!$en#o' 'e enro!!n en e'(ir! " 'e 5&en -i'ib!e' ! $i&ro'&o(io /(#i&o. A e'#' e'#ru&#ur' 'e !e' deno$inn &ro$o'o$' 7&ro$o K &o!or>$u" 'o$ K &uer(o8.

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ E'#ru&#ur de un &ro$o'o$6 e! &uer(o de un &ro$o'o$ re&ibe e! no$bre de br3o. E! &ro$o'o$ (re'en# di-i'ione' o en#rd' )ue 'e deno$inn &on'#ri&&ione'. L &on'#ri&&i/n (ri$ri 'e ubi& en e! (un#o donde 'e unen !o' br3o'. Den#ro de ! &on'#ri&&i/n 5" un 3on &!r+ e! &en#r/$ero. En e!! 'e ob'er-n e'#ru&#ur' (ro#ei&'+ !o' &ine#o&oro'. A(r#e de un &on'#ri&&i/n (ri$ri 5"  -e&e' un &on'#ri&&i/n 'e&undri " un &uer(o redondo !!$do '#*!i#e. d#o in#ere'n#e $%' de ! $i#d de ! &ro$#in &on'i'#e en (ro#e0n'+ e'#' (ro#e0n' 'on de Co$o &en#enre' de #i(o' di'#in#o'. Bio!og0 $o!e&u!r+ 'e o&u( de! e'#udio de ! b'e' $o!e&u!re' de ! -id> e' de&ir+ re!&ion !' e'#ru&#ur' de !' bio$o!*&u!' &on !' ,un&ione' e'(e&0,i&' )ue de'e$(en en ! &*!u! " en e! orgni'$o. L e'#ru&#ur de! ADN L (re'en#&i/n de! $ode!o e'#ru&#ur! de! ADN 7%&ido de'o4irribonu&!ei&o8 (or rn&i' Hrr" Co$(#on Cri&: " _#'on en ?+ ,ue e! -erddero ini&io de ! bio!og0 $o!e&u!r. L i$(or#n&i de e'#e 5e&5o 'e debe+ (or un !do  )ue e' ! $o!*&u! )ue #rn'$i#e ! in,or$&i/n 5eredi#ri de gener&i/n en gener&i/n 7-*'e Gen*#i&8+ " (or o#ro  )ue ! (ro(i e'#ru&#ur $ue'#r &/$o !o !ogr. E! ADN e' un $o!*&u! de dob!e 5*!i&e+ &o$(ue'# (or do' 5ebr' &o$(!e$en#ri' unid' en#re '0 (or (uen#e' en#re !' b'e'6 denin 7A8+ gunin 7G8+ &i#o'in 7C8 " #i$in 7T8. L A de un 5ebr 'e (re 'ie$(re &on ! T de ! 5ebr &o$(!e$en#ri+ " de! $i'$o $odo+ ! G &on ! C. Durn#e ! re(!i&&i/n o du(!i&&i/n+ !' do' 5ebr' 'i$(!e' 'e 'e(rn " &d un de e!!' ,or$ un nue- 5ebr &o$(!e$en#ri+ in&or(orndo b'e'+ ! A 'e unir%  ! T de ! 5ebr $o!de+ ! G !o 5r% &on ! C " '0 'u&e'i-$en#e. De e'# $ner 'e ob#iene o#r $o!*&u! de ADN+ id*n#i&  ! srcin! " (or #n#o+ e! $#eri! 'e -i#!e' 5 du(!i&do. E'#e $#eri! in&!u"e #od ! in,or$&i/n ne&e'ri (r e! &on#ro! de !'gen*#i&o ,un&ione' de !' &*!u!' " de! orgni'$o. Durn#e ! di-i'i/n &e!u!r+ !' do' &*!u!' 5i1' re&iben igu! do#&i/n gen*#i&> de e'#e $i'$o $odo 'e re(r#e e! $#eri! 5eredi#rio  ! de'&enden&i+ &undo 'e re(rodu&e un orgni'$o. A (r#ir de! ADN 'e (rodu&e ARN "  (r#ir de! ARN 'e (rodu&en (ro#e0n' L &o(i (re&i' de ! in,or$&i/n gen*#i& &on#enid en e! ADN no' !!e-  ! &ue'#i/n de &/$o e'# in,or$&i/n $ode! !' &#i-idde' de ! &*!u!. E! 'iguien#e ('o ne&e'rio (r ! &o$(ren'i/n de e'#e (ro&e'o ,ue e! &ono&i$ien#o de ! #rn'&ri(&i/n+ $e&ni'$o $edin#e e! &u!+ e! ADN ,or$ ! $o!*&u! de ARN &orre'(ondien#e+ en ,or$ de un 5ebr 'i$(!e. T! &o$o o&urre en ! re(!i&&i/n de! ADN+ ! in,or$&i/n gen*#i& 'e #rn'&ribe de ,or$ ,ie! $edin#e ! di&i/n de b'e' &o$(!e$en#ri'. De'(u*'+ e! ARN $en'1ero 7ARN$8 'e #r'!d  !o' org%nu!o' &e!u!re' !!$do' ribo'o$'+ donde 'e !!e-  &bo ! #rdu&&i/n de (ro#e0n'. E! &/digo gen*#i&o gobiern ! #rdu&&i/n+ )ue 'e b' en ! &orre'(onden&i )ue e4i'#e en#re ? b'e' o #ri(!e#e de ! 'e&uen&i de! ARN " un $ino%&ido e'(e&0,i&o de ! 'e&uen&i (ro#ei&. E! #ri(!e#e ACC (ro-o& ! di&i/n de #reonin en ! 'e&uen&i (ro#ei& )ue 'e e'#% ,or$ndo+ CCC ! de (ro!in " '0 'u&e'i-$en#e. Por !o #n#o ! in,or$&i/n &on#enid en ! 'e&uen&i !ine! de b'e' de! ADN &odi,i& ! '0n#e'i' de un 'e&uen&i !ine! de $ino%&ido' de un (ro#e0n. De #! $ner+ )ue un &$bio en !' b'e' de! ADN &on!!e- un &$bio en ! (ro#e0n &orre'(ondien#e. Por e1e$(!o+ un &$bio de ! b'e A (or C en e! #ri(!e#e ACC (rodu&ir0 ! di&i/n de (ro!in en !ugr de #reonin. L' (ro#e0n' 'on $u" e'(e&0,i&'+ e' de&ir #ienen ,un&ione' bio!/gi&' $u" &on&re#'+ &on !o &u! un &$bio )ue ,e&#e  ! ,un&i/n )ue re!i3n+ (ro-o&r0 un !#er&i/n e'#ru&#ur! o ,i'io!/gi& en e! orgni'$o. E'#' di,eren&i' en ! in,or$&i/n gen*#i& de! ADN+ 'on !' re'(on'b!e' de !' di,eren&i' 5eredd' en#re indi-iduo'+ #!e' &o$o e! &o!or de o1o' o !' en,er$edde' gen*#i&' &o$o ! 5e$o,i!i. A (r#ir

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ de! ADN 'e 'in#e#i3 ARN "  (r#ir de! ARN 'e 'in#e#i3n (ro#e0n'+ *'#e e' e! !!$do dog$ &en#r! de ! bio!og0 $o!e&u!r. C!on&i/n g*ni& e 5ibrid&i/n Aun)ue e! grn -n&e de ! bio!og0 $o!e&u!r ,ue durn#e ! d*&d de + ! -erdder e4(n'i/n de e'# &ien&i &o$en3/ en ! d*&d de  &on e! de'&ubri$ien#o de ! &!on&i/n de gene'. E'# #*&ni& (er$i#i/ i'!r ,rg$en#o' !ibre' de ADN (uro  (r#ir de! geno$. A'0+ ,ue (o'ib!e 'e&uen&ir ,rg$en#o' de ADN+ !o' &u!e' in&!uido' !o' gene'. Todo e'#o 'e &o$(!e#/ &on ! (ue'# en $r&5 de ! en #*&ni& de ! e'#bn 5ibrid&i/n+ )ue &on'i'#e en e! $r&1e &on i'/#o(o' rdio&#i-o' de un $o!*&u! &!/ni& de ADN+ de ! &u! 'e &on'er- '/!o un 5ebr 7ADN de'n#ur!i3do o $ono&#enrio8. De'(u*' de e'#e #r#$ien#o+ e! ,rg$en#o 'ond 'e e$(!e (r de#e&#r 'e&uen&i' &o$(!e$en#ri' en (re'en&i de ADN o ARN. Ed Sou#5ern+ (u'o en $r&5 un (ro&edi$ien#o )ue 'e !!$ b'or&i/n de Sou#5ern " )ue 'e de'&ribe  &on#inu&i/n. Un ADN gen/$i&o )ue &on#iene un gen X+ 'e &or# en ,rg$en#o' )ue 'e 'e(rn 'eg2n 'u #$o+ " 'e #rn',ieren  un ,i!#ro. A! ,i!#ro &on !o' ,rg$en#o' de ADN+ 'e !e (!i& ARN o ADN $r&do rdi&#i-$en#e+ de 'e&uen&i &o$(!e$en#ri  ! de! gen X 7,rg$en#o 'ond8+ )ue de!#r% ! gen X ! unir'e  *!. E! $*#odo de b'or&i/n de No#5ern e' 'i$i!r ! n#erior+ e! ADN )ue &on#iene e! gen X+ 'e une ! ARN 'ond de di'#in#o' #e1ido'+ (er$i#iendo '0 de#e&#r e! gen " &un#i,i&r!o en !o' di'#in#o' #e1ido'. E'#' #*&ni&' 5n 5e&5o (o'ib!e re&o(i!r un grn &n#idd de in,or$&i/n 'obre ! e'#ru&#ur " ! e4(re'i/n g*ni&. Gene' in#erru$(ido' E! e$(!eo de! $*#odo de b'or&i/n de Sou#5ern (r e! e'#udio de ! e'#ru&#ur g*ni& &ondu1o  un i$(or#n#e 5!!3go en e! &$(o de ! bio!og0 $o!e&u!r. E'#e &on'i'#e en e! de'&ubri$ien#o de ! e4i'#en&i+ en !o' orgni'$o' eu&rio#' 7(!n#' " ni$!e'8+ de regione' de! ADN !!$d' e4one' 7)ueo#r' 'e e4(re'n8+ )ue in,or$&i/n (r ! &odi,i&&i/n de (ro#e0n' " e'#%n 'e in#erru$(id' (or 'e&uen&i' de!&on#ienen ADN+ !!$d' in#rone' 7)ue no 'e e4(re'n8. E'#o' in#rone' #rn'&riben 1un#o  !o' e4one'  $o!*&u!' de ARN " 'on e!i$indo' durn#e e! (ro&e'o de $dur&i/n de! ARN. E'#e o&urre en e! in#erior de! n2&!eo &e!u!r " e! re'u!#do e' un $o!*&u! de ARN$ 'in in#erru(&ione'+ e' de&ir+ '/!o &on !o' e4one'. E'#e ARN$ $duro 'e #r'!d ! &i#o(!'$ &e!u!r " 'e une  !o' ribo'o$'+ donde #iene !ugr ! #rdu&&i/n o '0n#e'i' de (ro#e0n'. E! 'igni,i&do de !o' in#rone' no e'#% &!ro+ (ero (er$i#en di,eren#e' &o$bin&ione' de !o' e4one' (re'en#e' en e! ARN in$duro+ )ue 'e (ro&e'r% de di'#in# $ner 'eg2n !o' #i(o' de &*!u!'. E'#e 'i'#e$ de $dur&i/n !#ern#i- (rodu&e (ro#e0n' re!&iond' (ero di,eren#e'  (r#ir de! $i'$o gen. Con#ro! de ! #rn'&ri(&i/n L #*&ni& de b'or&i/n de No#5ern 'e (uede e$(!er (r de#e&#r ! (re'en&i de $o!*&u!' de ARN$+ (ro&eden#e' de gene' de#er$indo'+ en e4#r&#o' de #e1ido in#&#o. E'#o' e'#udio' 'e &o$(!e$en#n &on ! 5ibrid&i/n in 'i#u+ )ue de#e&# e! ARN$ en &*!u!' indi-idu!e'+ " de e'# ,or$ 'e &ono&e 'u di'#ribu&i/n en e! #e1ido. L &on&!u'i/n e' )ue+ en ! $"or0 de !o' &'o'+ e! ARN$ &odi,i&dor de un (ro#e0n e'(e&0,i&+ e'#% (re'en#e '/!o en !o' #e1ido' " en !' &*!u!' donde 'e e4(re' ! (ro#e0n. De ,or$ 'i$i!r+ !o' (re&ur'ore' in$duro' de $o!*&u!' de ARN )ue &on#engn 2n in#rone'+ no 'on de#e&#do' en !o' #e1ido' 'i no e'#%n (re'en#e' e! ARN$ o !' (ro#e0n'.

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ En &on'e&uen&i+ en ! $"or0 de !o' &'o'+ ! (rodu&&i/n de (ro#e0n' di,eren#e' en !o' di'#in#o' #e1ido' e'#% regu!d (or !o' gene' )ue 'e 5n #rn'&ri#o en &d #e1ido+ !o &u! de#er$in  'u -e3 ! e!i$in&i/n de in#rone' " ! #rdu&&i/n de (ro#e0n'. E'#o 'e de$ue'#r $idiendo ! (ro(or&i/n de #rn'&ri(&i/n de un gen e'(e&0,i&o en di,eren#e' #e1ido'+ donde ! (ro#e0n (uede e'#r (re'en#e o u'en#e. L '0n#e'i' de (ro#e0n' di'#in#' en !o' #e1ido' e' -i#! (r ! &o$(ren'i/n de !' di,eren&i' ,un&ion!e' de !o' $i'$o' " e'#% &on#ro!d (or ! #rn'&ri(&i/n. Ade$%'+ ! #rn'&ri(&i/n e'#% regu!d regu!dor'8 (or ,&#ore' de #rn'&ri(&i/n+ !o' &u!e' 'e unen  'e&uen&i' de! ADN 7!' regione' " &#i-n e'#e (ro&e'o. Puede 'er )ue &d #e1idoe'(e&0,i&' #eng !o' ,&#ore' e'(e&0,i&o' )ue &#i-n ! #rn'&ri(&i/n de gene' &on&re#o'+ (ero #$bi*n e' (o'ib!e )ue e'#*n (re'en#e'+ de ,or$ in&#i-+ en #od' !' &*!u!'. En e'e &'o 'e &#i-r0n (or 'e!e' e'(e&0,i&'+ &o$o un $odi,i&&i/n (o'#erior  'u '0n#e'i'+ (or e1e$(!o (or di&i/n de re'iduo' ,o',#o 7,o',ori!&i/n8. E'#o &#i-r% ! #rn'&ri(&i/n de !o' gene' )ue re'(ondn  ! 'e!. Se&uen&i&i/n de! ADN A! igu! )ue 'e e'#udi ! e4(re'i/n " ! e'#ru&#ur de !o' gene' 'e (uede &ono&er+ $edin#e e! 'i'#e$ de 'e&uen&i&i/n de ADN+ 'u orden !ine! de b'e'. E! $*#odo $%' u#i!i3do ,ue idedo (or rederi&: Snger en  " en ! &#u!idd 'e e$(!e en e! Pro"e&#o Geno$ Hu$no+ )ue in#en# 'e&uen&ir (or &o$(!e#o e! geno$ 5u$no. Gr&i'  e'# #*&ni& 'e (uede &ono&er+ u#i!i3ndo e! &/digo gen*#i&o+ ! 'e&uen&i !ine! de !' &u#ro b'e'+ AGCT " (or &on'iguien#e+ ! 'e&uen&i de $ino%&ido' de ! (ro#e0n &orre'(ondien#e. E' $%' 'en&i!!o 'e&uen&ir e! ADN )ue 5&er!o en ! (ro#e0n &orre'(ondien#e+ (or !o #n#o en ! &#u!idd+ ! 'e&uen&i de $ino%&ido' 'e de#er$in de ,or$ indire&#  (r#ir de! gen &orre'(ondien#e. L u#i!idd de e'#e $*#odo 'e (one de $ni,ie'#o &on e! e'#udio de en,er$edde' gen*#i&'. Se 'e&uen&i un gen in-o!u&rdo en un en,er$edd+ en indi-iduo' 'no' " en indi-iduo' en,er$o' " ! &o$(rr $b' 'e&uen&i' 'e de'&ubre ! !#er&i/n de ! (ro#e0n )ue (ro-o& ! en,er$edd. L -ri&i/n de #n '/!o un b'e (uede (ro-o&r ! 'u'#i#u&i/n de un $ino%&ido (or o#ro+ e in&!u'o (uede dr un 'eg$en#o de! ADN+ !#erndo '0 ! (or&i/n &orre'(ondien#e de (ro#e0n. E'#ru&#ur " ,un&i/n de !' (ro#e0n' L ,un&i/n bio!/gi& de un (ro#e0n e'#% de#er$ind (or ! 'e&uen&i de $ino%&ido' )ue ! &o$(onen " (or ! &on,igur&i/n e'(&i! 7e'#ru&#ur (!egd en e! e'(&io8. En ! d*&d de + \o5n 9endre^+ (ro(u'o e! $ode!o de e'#ru&#ur e'(&i! de ! $iog!obin+  (r#ir de ! (ro#e0n (uri,i&d " $edin#e &ri'#!ogr,0 de r"o' X. A &on#inu&i/n+ M4 Per#3 !o 5i3o &on un $o!*&u! $%' &o$(!e1+ ! 5e$og!obin. L 5e$og!obin e'#% &o$(ue'# (or &u#ro 'ubunidde' #i(o $iog!obin. Pr &ono&er e! orden de $ino%&ido' de un (ro#e0n 'e 'e&uen&i ADN+ 'in e$brgo+ e! n%!i'i' e'#ru&#ur! de ! $i'$ 'e re!i3 'in#e#i3ndo (ro#e0n  (r#ir de un gen &!/ni&o 7gen id*n#i&o+ )ue 'e in'er# (or e1e$(!o+ en e! geno$ de un b&#eri8. De e'#e $odo 'e ob#iene (ro#e0n en grn &n#idd. Ade$%' 'e (ueden in#rodu&ir &$bio' e'(e&0,i&o' en e! ADN gen/$i&o+ $edin#e un $u#&i/n !o&!i3d+ (r )ue ! b&#eri 'in#e#i&e un (ro#e0n !#erd. Lo' e'#udio' de (ro#e0n' !#erd'+ 5n !ogrdo de$o'#rr ! re!&i/n de ! 'e&uen&i de $ino%&ido' &on ! e'#ru&#ur " ,un&i/n de ! (ro#e0n re'u!#n#e.

An#o$0 " ,i'io!og0 An#o$0 e' e! e'#udio de ! e'#ru&#ur+ 'i#u&i/n " re!&ione' de !' di,eren#e' (r#e' de! &uer(o de ni$!e' o (!n#'. An#o$0 7de! griego+ n#o$+ di'e&&i/n8+ r$ de !' &ien&i' n#ur!e' re!#i-  ! orgni3&i/n e'#ru&#ur! de !o' 'ere' -i-o'. E' un &ien&i $u" n#igu+ &u"o' or0gene'

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ 'e re$on#n  ! (re5i'#ori. Durn#e 'ig!o' !o' &ono&i$ien#o' n#/$i&o' 'e 5n b'do en ! ob'er-&i/n de (!n#' " ni$!e' di'e&&iondo'. Sin e$brgo+ ! &o$(ren'i/n de&ud de ! e'#ru&#ur i$(!i& un &ono&i$ien#o de ! ,un&i/n de !o' orgni'$o' -i-o'. Por &on'iguien#e+ ! n#o$0 e' &'i in'e(rb!e de ! ,i'io!og0+ )ue  -e&e' re&ibe e! no$bre de n#o$0 ,un&ion!. L n#o$0+ )ue e' un de !' &ien&i' b%'i&' de ! -id+ e'#% $u" re!&iond &on ! $edi&in " &on o#r' r$' de ! bio!og0. E' &on-enien#e 'ubdi-idir e! e'#udio de ! n#o$0 en di'#in#o' '(e&#o'. Un &!'i,i&&i/n 'e b' 'eg2n e! #i(o de orgni'$o en e'#udio> en e'#e &'o !' 'ubdi-i'ione' (rin&i(!e' 'on ! n#o$0 de !' (!n#' " ! n#o$0 ni$!. A 'u -e3+ ! n#o$0 ni$! 'e 'ubdi-ide en n#o$0 5u$n 7-er $%' de!n#e8 " n#o$0 &o$(rd+ )ue e'#b!e&e !' 'i$i!i#ude' " di,eren&i' en#re !o' di'#in#o' #i(o' de ni$!e'. L n#o$0 #$bi*n 'e (uede di-idir en (ro&e'o' bio!/gi&o'+ (or e1e$(!o+ n#o$0 de! de'rro!!o 7e'#udio de !o' e$brione'8 " n#o$0 (#o!/gi& o e'#udio de !o' /rgno' en,er$o'. O#r' 'ubdi-i'ione'+ &o$o ! n#o$0 )uir2rgi& " ! n#o$0 r#0'#i& 7&o$o (or e1e$(!o en ! obr Ho$bre de Vi#ru-io de Leonrdo d Vin&i8+ 'e b'n en ! re!&i/n de ! n#o$0 &on o#r' &#i-idde' b1o e! #0#u!o gener! de n#o$0 (!i&d. O#r ,or$ $%' de 'ubdi-idir ! n#o$0 de(ende de !' #*&ni&' e$(!ed'+ &o$o (or e1e$(!o ! $i&ron#o$0+ )ue 'e b' en !' ob'er-&ione' ob#enid' &on "ud de! $i&ro'&o(io 7-*'e e! (r#do 'obre 5i'#ori de ! n#o$08. H" un obr e4#rordinri T5e -er#ebr#e Bod" b" A!,red S5er^ood Ro$er j T5o$' S Pr'on'+ de ! )ue 5b0 #rdu&&i/n ! e'(o! en S!-# 7[8. In#rodu&e e! &on&e(#o de Neo#eni+ " d#o' (or de$%' in#ere'n#e'+ &o$o )ue !o' (e&e' en 'u &rneo (o'een e! $i'$o n2$ero de 5ue'o' )ue e! Hu$no+ e#&.

C!'i,i&&i/n An#o$0 ni$! An#o$0 5u$n An#o$0 -ege#! L ,i'io!og0 7de! griego (5"'i'+ n#ur!e3+ " !ogo'+ &ono&i$ien#o+ e'#udio8 e' ! &ien&i bio!/gi& )ue e'#udi !' ,un&ione' de !o' &uer(o' orgni3do'. En ,un&i/n de! #i(o de orgni'$o -i-o+ (ode$o' di'#inguir do' grnde' gru(o'6 i'io!og0 -ege#! i'io!og0 ni$! " den#ro de *'# ! 5u$n An#o$i " i'io!ogi 5u$n E! &uer(o 5u$no e' un g!o$erdo de uno' &in&uen# bi!!one' de &*!u!'+ gru(d' en #e1ido' " orgni3d' en o&5o (r#o' 7!o&o$o#or+ re'(ir#orio+ dige'#i-o+ e4&re#or+ &ir&u!#orio+ endo&rino+ ner-io'o " re(rodu&#or8. Su' e!e$en#o' &on'#i#u#i-o' b%'i&o' (odr0n d)uirir'e en &u!)uier (r#e (or un (udo de $oned'+ (ero ! -id )ue !berg e'#o' %#o$o' reunido' &on un (ro(/'i#o &on&re#o+ !o &on-ier#en en un 'er de -!or in&!&u!b!e+ i$(o'ib!e de &!&u!r &on &ri#erio' #erren!e'.

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ L &*!u!+ (re&i'$en#e+ e' ! unidd de ! -id. Tod' !' &*!u!' &o$(r#en uno' e!e$en#o' e'en&i!e'+ &o$o 'on ! $e$brn (ro#e&#or+ e! &i#o(!'$+ ri&o en orgne!' " e! n2&!eo. E! n2&!eo+ e' e! &erebro orgni3dor de ! &*!u!+ (ero 'igue un (!n gener! &oordindo+ e'&ri#o en . gene'+ ordendo' en @? (re' de &ro$o'o$'. E! orgni'$o 5u$no (re&e 'ber )ue de ! uni/n n&e ! ,uer3+ (ue' !' &*!u!' 'e orgni3n en #e1ido'+ /rgno'+ (r#o' " 'i'#e$' (r re!i3r 'u' ,un&ione'. E4i'#en &u#ro #e1ido' b%'i&o'+ )ue 'on e! e(i#e!i!+ &on1un#i-o+$n#iene e! $u'&u!r " e! ner-io'o+ &on !o' )ue e! orgni'$o 'e re!&ion+ 'e (ro#ege+ 'e&re# e! 'u'#n&i'+ 'u ,or$+ 'e de'(!3+ &oordin 'u' ,un&ione' " re!&ione' &on e! $edio. A (e'r de 'u enor$e rendi$ien#o+ e! &uer(o 5u$no 'igue en &on'#n#e e-o!u&i/n+ (ero e' un re&i*n !!egdo ! (!ne#. De 5e&5o 'i 'e &on'ider )ue ! -id 'e in'#uro en ! #ierr 5&e @J 5or'+ e! 'er 5u$no (en' 5 -i-ido !o' 2!#i$o' ? 'egundo'. 7#ie$(o geo!/gi&o8. An#o$0 E' ! r$ de !' &ien&i' bio!/gi&' )ue #r# de ! ,or$ " e'#ru&#ur de !o' orgni'$o'. Se 5!! 0n#i$$en#e !igd &on ! ,i'io!og0 E' un r$ de !' &ien&i' bio!/gi&' )ue #r# de !' ,un&ione' nor$!e' de! &uer(o. Se e! e$(!en (r e! e'#udio de ! n#o$0+ e! 'i'#e$%#i&o " e! 'on #o(ogr%,i&o. En (ri$erodo' 'e $*#odo' &on'idere'(e&i!e' e! &uer(o ,or$do (or 'i'#e$' de /rgno' o (r#o' )ue 'i$i!re' (or 'u srcen " e'#ru&#ur " e'#%n 'o&ido' en ! re!i3&i/n de &ier#' ,un&ione'. L' di-i'ione' de ! n#o$0 'i'#e$#i& 'on6 O'#eo!og06 De'&ri(&i/n de! e')ue!e#o. Ar#ro!og06 De'&ri(&i/n de !' r#i&u!&ione'. Mio!og06 De'&ri(&i/n de !o' $u'&u!o'. E'(!&no!ogi6 'e 'ubdi-ide en6 . Si'#e$ Dige'#i-o b. Si'#e$ Re'(ir#orio &. Si'#e$ Urogeni#!6 )ue 'e di-ide en6 k lrgno' Urinrio' k lrgno' Geni#!e' Angio!og0 6 De'&ri(&i/n de !o' /rgno' de ! &ir&u!&i/n. Neuro!og06 De'&ri(&i/n de! 'i'#e$ ner-io'o. E'#io!og06 De'&ri(&i/n de !o' /rgno' de !o' 'en#ido'.

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ E! #er$ino n#o$0 #o(ogr%,i& de'ign !o' $*#odo' &on )ue 'e de#er$inn e4&#$en#e !' (o'i&ione' re!#i-' de -ri' (r#e' de! &uer(o+ (re'u(one un &ono&i$ien#o de ! n#o$0 'i'#e$i&. ANATOMÍA m ISIOLOGÍA SISTEMICA SISTEMA OSTEOARTICULAR E! &uer(o 5u$no e' un &o$(!i&d e'#ru&#ur de $%' de do'&ien#o' 5ue'o'+ un &en#enr de r#i&u!&ione' " $%' de  $u'&u!o' &#undo &oordind$en#e.Gr&i'  ! &o!bor&i/n en#re 5ue'o' " $u'&u!o'+ e! &uer(o 5u$no $n#iene 'u (o'#ur+ (uede de'(!3r'e " re!i3r $2!#i(!e' &&ione'. E! &on1un#o de 5ue'o' " &r#0!go'6 ,or$ e! E')ue!e#o E! 5ue'o e' un #e1ido 'or(renden#e+ " )ue &o$bin &*!u!' -i-' 7o'#eo&i#o'8 " $#eri!e' iner#e' 7'!e' de &!&io8. De e'# uni/n+ 'urge ! ,uer3+ (ero #$bi*n ! !igere3 " ! re'i'#en&i de !o' 5ue'o'. Lo' 5ue'o' 'e e'#%n reno-ndo &on'#n#e$en#e. L' ,un&ione' de! e')ue!e#o 'on $2!#i(!e'6 So'#iene ! orgni'$o " (ro#ege  !o' /rgno' de!i&do'+  ! -e3 )ue 'ir-e de (un#o de in'er&i/n  !o' #endone' de !o' $u'&u!o'+ Ade$%'+ e! in#erior de !o' 5ue'o' !rgo' !o1 ! $edu! /'e+ un #e1ido nob!e )ue ,bri& g!/bu!o' ro1o' " b!n&o'. L &be3 e'# &on'#i#uid (or e! &r%neo " ! &r. E' un 'u&e'i/n &o$(!e1 de 5ue'o' )ue (ro#egen e! en&*,!o "  o#ro' /rgno' de! 'i'#e$ ner-io'o &en#r!. T$bi*n d (ro#e&&i/n  !o' /rgno' de !o' 'en#ido'+  e4&e(&i/n de e! #&#o )ue 'e en&uen#r re(r#ido (or #od ! 'u(er,i&ie de ! (ie!. L Co!u$n Ver#ebr! e' un (i!r re&io+ (ero un (o&o ,!e4ib!e+ ,or$d (or un #rein#en de -*r#ebr' )ue &ierr (or de#r%' ! &1 #or%&i&. En ! (or&i/n dor'! de ! &o!u$n+ 'e r#i&u! &on !' &o'#i!!'.

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ

E! #/r4 e' un &1 'e$irrigid )ue &o!bor &#i-$en#e durn#e ! re'(ir&i/n. En e! &uer(o 5u$no e4i'#en @[ 5ue'o' 6 @ en ! &o!u$n -er#ebr! [ en e! &r%neo J en ! &r [ en e! o0do  5ue'o Hioide' @ en e! #/r4 J en !o' $ie$bro' 'u(eriore' @ en !o' $ie$bro' in,eriore' H" -rio' #i(o' de 5ue'o' 6 Lrgo'+ &o$o !o' de! br3o o ! (iern

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ Cor#o'+ &o$o !o' de ! $ue& o !' -*r#ebr' P!no'+ &o$o !o' de ! &be3 A!gun' &r&#er0'#i&'6 'on duro'. E'#%n ,or$do' (or un 'ub'#n&i b!nd !!$d o'#ein " (or un 'u'#n&i dur ,or$d (or '!e' $iner!e' de &!&io.Lo' 5ue'o' !rgo' #ienen en 'u (r#e $edi un &n! &en#r! re!!eno de $*du! $ri!!+ " !' &be3' 'on e'(on1o'' " e'#%n !!en' de $*du! ro1. Su ,un&i/n 6 Dr &on'i'#en&i ! &uer(o. Ser e! (o"o de !o' $u'&u!o' " (rodu&ir !o' $o-i$ien#o'. Sir-en &o$o &en#ro de $dur&i/n de eri#ro&i#o' 7g!/bu!o' ro1o'8. Di-i'i/n De! Cuer(o Hu$no Pr E! E'#udio De! Si'#e$ l'eo6 E! &uer(o 5u$no 'e di-ide de ! 'iguien#e $ner (r )ue 'e $' &o$(ren'ib!e " uni-er'! 6 Cbe3 Tron&o E4#re$idde' Hue'o' De L Cbe3 Lo' 5ue'o' de! Cr%neo 'on [ " ,or$n un &1 re'i'#en#e (r (ro#eger e! &erebro. Lo' 5ue'o' de ! &r 'on J. En#re e!!o' !o' $' i$(or#n#e' 'on !o' M4i!re' 7Su(erior e in,erior8 )ue 'e u#i!i3n en ! $'#i&&i/n. Hue'o' De! Tron&o L &!-0&u! " e! o$/(!#o+ )ue 'ir-en (r e! (o"o de !' e4#re$idde' 'u(eriore'. L' &o'#i!!' )ue (ro#egen  !o' (u!$one'+ ,or$ndo ! &1 #or4i&. E! e'#ern/n+ donde 'e unen !' &o'#i!!' de $bo' !do'. 7n#erior8 L' -*r#ebr'+ ,or$n ! &o!u$n -er#ebr! " (ro#egen ! $*du! e'(in!+ #$bi*n r#i&u!n !' &o'#i!!'. 7(o'#erior8 L Pe!-i' 7i!ion+ i')ui/n " (ubi'8+ en donde 'e (o"n !' e4#re$idde' in,eriore'.

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ

Hue'o' De L' E4#re$idde' Su(eriore' C!-0&u!+ o$o(!#o " 5u$ero ,or$ndo ! r#i&u!&i/n de! 5o$bro E! 52$ero en e! br3o. E! C2bi#o " e! Rdio en e! n#ebr3o. E! &r(o+ ,or$do (or [ 5ue'e&i!!o' de ! $ue&. Lo' $e#&r(ino' en ! $no . L' ,!nge' en !o' dedo'. Hue'o' De L' E4#re$idde' In,eriore' L (e!-i' " e! ,*$ur ,or$ndo ! r#i&u!&i/n de ! &der E! ,*$ur en e! $u'!o L r/#u! en ! rodi!!. L #ibi " e! (eron*+ en ! (iern E! #r'o+ ,or$do (or  5ue'e&i!!o' de! #!/n. E! $e##r'o en e! (ie L' ,!nge' en !o' dedo'.

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ L' Ar#i&u!&ione'

Son !' unione' en#re !o' 5ue'o'. Un' 'on ,i1' " 'e !!$n 'u#ur' 7L' de !o' 5ue'o' de! &r%neo8 Se$i$/-i!e'6 !' de !' -*r#ebr' en#re e!!' e'#%n !o' di'&o' in-er#ebr!e'. $/-i!e'6 !' de! &odo " ! rodi!!. En e'#e &'o+ (r e-i#r e! ro&e en#re !o' 5ue'o'+ *'#o' #er$inn en un &r#0!go r#i&u!r rodedo de un bo!' o &%('u! 'ino-i!+ !!en de un !0)uido &ei#o'o !!$do Sino-i+ )ue  &o$o !ubri,i&n#e " $or#igudor de! ro&e. en#re !' do' &%('u!' e'# e! Meni'&o r#i&u!r. H" un 5ue'o 'ue!#o  ni-e! de ! b'e de ! !engu> !!$do 5ioide'+ en ! )ue 'u'#en# en 'u' $o-i$ien#o'. SISTEMA DIGESTIVO E! (r#o dige'#i-o e' un !rgo #ubo+ &on i$(or#n#e' g!%ndu!' e$(o#rd'+ )ue #rn',or$ !' &o$(!e1' $o!*&u!' de !o' !i$en#o' en 'u'#n&i' 'i$(!e' " ,%&i!$en#e u#i!i3b!e' (or e! orgni'$o. E'#o' &o$(ue'#o' nu#ri#i-o' 'i$(!e' 'on b'orbido' (or !' -e!!o'idde' in#e'#in!e'+ )ue #(i3n e! in#e'#ino de!gdo. A'0 (ue'+ ('n  ! 'ngre " nu#ren #od' " &d un de !' &*!u!' de! orgni'$o

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ

De'de ! bo& 5'# e! no+ e! #ubo dige'#i-o $ide uno' on&e $e#ro' de !ongi#ud. En ! bo& " e$(ie3 (ro(i$en#e ! dige'#i/n. Lo' dien#e' #ri#urn !o' !i$en#o' " !' 'e&re&ione' de !' g!%ndu!' '!i-!e' !o' 5u$ede&en e ini&in 'u de'&o$(o'i&i/n )u0$i&. Luego+ e! bo!o !i$en#i&io &ru3 ! ,ringe+ 'igue (or e! e'/,go " !!eg ! e'#o$go+ un bo!' $u'&u!r de !i#ro " $edio de &(&idd+ &u" $u&o' 'e&re# e! (o#en#e 1ugo g%'#ri&o+ en e! e'#o$go+ e! !i$en#o e' gi#do 5'# &on-er#ir'e en un ((i!! !!$d )ui$o. A ! '!id de! e'#o$go+ e! #ubo dige'#i-o 'e (ro!ong &on e! in#e'#ino de!gdo+ de uno' 'ie#e $e#ro' de !rgo+ un)ue $u" re(!egdo 'obre 'i $i'$o. En 'u (ri$er (or&i/n o duodeno re&ibe 'e&re&ione' de !' g!%ndu!' in#e'#in!e'+ ! bi!i' " !o' 1ugo' de! (%n&re'. Tod' e'#' 'e&re&ione' &on#ienen un grn &n#idd de en3i$' )ue degrdn !o' !i$en#o' " !o' #rn',or$ en 'u'#n&i' 'o!ub!e' 'i$(!e'. E! #ubo dige'#i-o &on#inu (or e! in#e'#ino grue'o+ de !go $' de $e#ro " $edio de !ongi#ud. Su (or&i/n ,in! e' e! re&#o+ )ue #er$in en e! no+ (or donde 'e e-&un ! e4#erior !o' re'#o' indigerib!e' de !o' !i$en#o'. De'&ri(&i/n An#/$i& Pr Ob'er-r un #or'o &on ! di'(o'i&i/n de !o' /rgno' (u!' A)ui

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ E! #ubo dige'#i-o e'#% ,or$do (or6 bo&+ e'/,go+ e'#/$go+ in#e'#ino de!gdo )ue 'e di-ide en duodeno+ "e"uno+ 0!eon. E! in#e'#ino grue'o )ue 'e &o$(one de6 &iego " (*ndi&e+ &o!on " re&#o. E! 50gdo 7&on 'u -e'0&u! Bi!ir8 " e! (%n&re' ,or$n (r#e de! (r#o dige'#i-o+ un)ue no de! #ubo dige'#i-o. E'/,go 6 E! e'/,go e' un &ondu&#o $u'&u!o $e$brno'o )ue 'e e4#iende de'de ! ,ringe 5'# e! e'#/$go. De !o' in&i'i-o' ! &rdi' (or&i/n donde e! e'/,go 'e &on#inu &on e! e'#/$go 5" uno' J &$. E! e'/,go e$(ie3 en e! &ue!!o+ #r-ie' #odo e! #/r4 " (' ! bdo$en  #r-*' de! 5i#o e'/,gi&o de! di,rg$. Hbi#u!$en#e e' un &-idd -ir#u!. 7e' de&ir )ue 'u' (rede' 'e en&uen#rn unid' " 'o!o 'e bren &undo (' e! bo!o !i$en#i&io8. E'#/$go 6 E! e'#/$go e' un /rgno )ue -ri de ,or$ 'eg2n e! e'#do de re(!e&i/n 7&n#idd de &on#enido !i$en#i&io (re'en#e en ! &-idd g%'#ri&8 en )ue 'e 5!!+ 5bi#u!$en#e #iene ,or$ de \. Con'# de -ri' (r#e' )ue 'on 6 undo'+ &uer(o+ n#ro " (!oro. Su borde $eno' e4#en'o 'e deno$in &ur-#ur $enor " ! o#r &ur-#ur $"or. E! &rdi' e' e! !i$i#e en#re e! e'/,go " e! e'#o$go " e! (i!oro e' e! !i$i#e en#re e'#/$go " duodeno. En un indi-iduo $ide (ro4i$d$en#e @&$ de! &rdi' ! (!oro " e! di%$e#ro #rn'-er'o e' de @&$. In#e'#ino de!gdo6 E! in#e'#ino de!gdo 'e ini&i en e! (!oro " #er$in en ! -%!-u! i!eo&e!+ (or ! )ue 'e une  ! (ri$er (r#e de! in#e'#ino grue'o. Su !ongi#ud e' -rib!e " 'u &!ibre di'$inu"e (rogre'i-$en#e de'de 'u srcen 5'# ! -%!-u! i!eo&e&!. E! duodeno+ )ue ,or$ (r#e de! in#e'#ino de!gdo+ $ide uno' @ = ? &$ de !ongi#ud> e! in#e'#ino de!gdo &on'# de un (r#e (r/4i$ o "e"uno " un di'#! o 0!eon> e! !i$i#e en#re !' do' (or&ione' no e' $u" (ren#e. E! duodeno 'e une ! "e"uno de'(u*' de !o' ?&$  (r#ir de! (i!oro. E! "e"uno=!eon e' un (r#e de! in#e'#ino de!gdo )ue 'e &r&#eri3 (or (re'en#r uno' e4#re$o' re!#i-$en#e ,i1o'6 E! (ri$ero )ue 'e srcin en e! duodeno " e! 'egundo 'e !i$i# &on ! -%!-u! i!eo&e&! " (ri$er (or&i/n de! &iego. Su &!ibre di'$inu"e !en# (ero (rogre'i-$en#e en dire&&i/n ! in#e'#ino grue'o. E! !i$i#e en#re e! "e"uno " e! 0!eon no e' (re&ib!e. In#e'#ino grue'o6 E! in#e'#ino grue'o 'e ini&i  (r#ir de ! -%!-u! i!eo&e&! en un ,ondo de '&o deno$indo &iego de donde '!e e! (*ndi&e -er$i,or$e " #er$in en e! re&#o. De'de e! &iego ! re&#o de'&ribe un 'erie de &ur-'+en#re ,or$ndo un $r&o &en#ro e'#%n (rogre'i-$en#e+ !' '' de! "e"uno!eon. !ongi#ud e' -rib!e+ @ "  &$+ " en 'u &u"o &!ibre di'$inu"e 'iendo !Su(or&i/n $%' e'#re&5 ! regi/n donde 'e une &on e! re&#o o uni/n re&#o'ig$oide donde 'u di%$e#ro no 'ue!e 'obre('r !o' ? &$+ $ien#r' )ue e! &iego e' de  o  &$. En e! in#e'#ino grue'o 'e di,eren&in -ri' (or&ione' en#re e!!' #ene$o'6

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ L (ri$er (or&i/n )ue e'# &on'#i#uid (or un '&o &iego+ 'i#ud in,erior  ! -%!-u! i!eo&e&! " )ue d srcen ! (*ndi&e -er$i&u!r. L 'egund (or&i/n e' deno$ind &o$o &o!on '&enden#e &on un !ongi#ud de &$+ (r dr srcen  ! #er&er (or&i/n )ue e' e! &o!on #rn'-er'o &on un !ongi#ud $edi de &$+ srcin%ndo'e un &ur# (or&i/n )ue e' e! &o!on de'&enden#e &on &$ de !ongi#ud+ (or u!#i$o 'e di,eren&i e! &o!on 'ig$oideo+ re&#o " no. E! re&#o e' ! (r#e #er$in! de! #ubo dige'#i-o. E' ! &on#inu&i/n de! &o!on 'ig$oideo " #er$in brindo'e ! e4#erior (or e! ori,i&io n!. P%n&re' 6 E' un g!%ndu! 0n#i$$en#e re!&iond &on e! duodeno+ e! &ondu&#o e4&re#or de! (%n&re'+ )ue #er$in reunindo'e &on e! &o!do&o  #r-*' de ! $(o!! de V#er+ 'u' 'e&re&ione' 'on de i$(or#n&i en ! dige'#i/n de !o' !i$en#o'. H0gdo 6 E' ! $"or -i'&er de! &uer(o (e'  g$' Con'# de do' !/bu!o'. L' -0' bi!ire' 'on !' -0' e4&re#or' de! 50gdo+ (or e!!' ! bi!i' e' &ondu&id ! duodeno. nor$!$en#e '!en do' &ondu&#o'6 dere&5o e i3)uierdo+ )ue &on,!u"en en#re ' ,or$ndo un &ondu&#o 2ni&o. e! &ondu&#o 5e(%#i&o+ re&ibe un &ondu&#o $%' ,ino+ e! &ondu&#o &'#i&o+ )ue (ro-iene de ! -e'0&u! bi!ir !o1d en ! &r -i'&er! de 50gdo. De ! reuni/n de !o' &ondu&#o' &'#i&o " e! 5e(%#i&o 'e ,or$ e! &o!do&o+ )ue de'&iende ! duodeno+ en ! )ue de'e$bo& 1un#o &on e! &ondu&#o e4&re#or de! (%n&re'. L -e'0&u! bi!ir e' un re'er-orio $u'&u!o$e$brno'o (ue'#o en deri-&i/n 'obre !' -0' bi!ire' (rin&i(!e'. No 'ue!e &on#ener $' de = &$ de bi!i'. E' de ,or$ o-!d o !iger$en#e (iri,or$e " 'u di%$e#ro $"or no e' de [   &$ . B3o6 E! b3o+ (or 'u' (rin&i(!e' ,un&ione' 'e deber0 &on'iderr un /rgno de! 'i'#e$ &ir&u!#orio. Su #$o de(ende de ! &n#idd de 'ngre )ue &on#eng. i'io!og0 De! Tubo Dige'#i-o6 E! #ubo dige'#i-o 'e en&rg de ! dige'#i/n de !o' !i$en#o' ingerido'+ (r )ue (uedn 'er u#i!i3do' (or e! orgni'$o. E! (ro&e'o de dige'#i/n &o$ien3 en ! bo&+ donde !o' !i$en#o' 'on &ubier#o' (or ! '!i-+ #ri#urdo' " di-idido' (or ! &&i/n de ! $'#i&&i/n " un -e3 ,or$do e! bo!o + deg!u#ido'. E! e'#o$go no e' un /rgno indi'(en'b!e (r ! -id+ (ue' un)ue 'u e4#ir(&i/n en 5o$bre' " ni$!e' &u' &ier#o' de'ordene' dige'#i-o'+ no ,e&# ,und$en#!$en#e ! '!ud. En e! 5o$bre+ ! ,un&i/n e'en&i! de! e'#o$go e' redu&ir !o' !i$en#o'  un $' 'e$i,!uid de &on'i'#en&i uni,or$e deno$ind )ui$o+ )ue (' !uego ! duodeno. E! e'#o$go #$bi*n  &o$o re'er-orio #rn'i#orio de !i$en#o' " (or ! &ide3 de 'u' 'e&re&ione'+ #iene un &ier# &&i/n n#ib&#erin. E! )ui$o (' e! (i!oro  in#er-!o' " (ene#r ! duodeno donde e' #rn',or$do (or !' 'e&re&ione' de! (%n&re'+ in#e'#ino de!gdo e 50gdo> &on#inu%ndo'e 'u dige'#i/n " b'or&i/n. E! )ui$o 'igue (rogre'ndo  #r-*' de! in#e'#ino de!gdo 5'# !!egr ! in#e'#ino grue'o. L -%!-u! i!eo&e&! ob'#&u!i3 e! -&i$ien#o de$'ido r%(ido de! in#e'#ino de!gdo e i$(ide e! re,!u1o de! &on#enido de! in#e'#ino grue'o ! in#e'#ino de!gdo. L (rin&i(! ,un&i/n de! in#e'#ino grue'o e' ! ,or$&i/n+ #rn'(or#e " e-&u&i/n de !' 5e&e'. Un ,un&i/n $u" i$(or#n#e e' ! b'or&i/n de gu. En e! &iego " e! &o!on '&enden#e' !' $#eri' ,e&!e' 'on &'i !i)uid' " e' !!0 donde 'e

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ b'orbe ! $"or &n#idd de gu " !gun' 'u'#n&i' di'ue!#'+ (ero un en regione' $' d0'#!e' 7re&#o " &o!on 'ig$oideo8 'e b'orben !0)uido'. L' 5e&e' (er$ne&en en e! &o!on 5'# e! $o$en#o de ! de,e&&i/n. SISTEMA MUSCULAR Lo' $u'&u!o' 'on !o' $o#ore' de! $o-i$ien#o. Un $u'&u!o+ e' un 53 de ,ibr'+ &u" (ro(iedd $' de'#&d e' ! &on#r&#i!idd. Gr&i'  e'# ,&u!#d+ e! ()ue#e de ,ibr' $u'&u!re' 'e &on#re &undo re&ibe orden de&ud. A! &on#rer'e+ 'e &or# " 'e #ir de! 5ue'o o de ! e'#ru&#ur 'u1e#. A&bdo e! #rb1o+ re&u(er 'u (o'i&i/n de re(o'o. Lo' $u'&u!o e'#rido' 'on ro1o'+ #ienen un &on#r&&i/n r%(id " -o!un#ri " 'e in'er#n en !o' 5ue'o'  #r-*' de un #end/n+ (or e1e$(!o+ !o' de ! $'#i&&i/n+ e! #r(e&io+ )ue 'o'#iene erguid ! &be3+ o !o' ge$e!o' en !' (iern' )ue (er$i#en (oner'e de (un#i!!'. Por 'u (r#e !o' $u'&u!o' !i'o' 'on b!n)ue&ino'+ #(i3n #ubo' " &ondu&#o' " #ienen &on#r&&i/n !en# e in-o!un#ri. Se en&uen#rn (or e1e$(!o+ re&ubriendo e! &ondu&#o dige'#i-o o !o' -'o' 'ngu0neo' 7r#eri' " -en'8. E! $u'&u!o &rdi&o e' un &'o e'(e&i!+ (ue' 'e #r# de un $u'&u!o e'#rido+ de &on#r&&i/n in-o!un#ri. E! &uer(o 5u$no 'e &ubre de uno'  $u'&u!o' de &&i/n -o!un#ri. T! ri)ue3 $u'&u!r (er$i#e di'(oner de $i!e' de $o-i$ien#o'. H" $u'&u!o' (!no' &o$o e! re&#o de! bdo$en+ en ,or$ de 5u'o &o$o e! b0&e(' o $u" &or#o' &o$o !o' in#ero'eo' de! $e#&r(o. A!guno' $u'&u!o' 'on $u" grnde'+ &o$o e! dor'! en ! e'(!d+ $ien#r' o#ro' $u" (o#en#e' &o$o e! &udri&e(' en e! $u'!o. Ade$%' !o' $u'&u!o' 'ir-en &o$o (ro#e&&i/n  !o' /rgno' in#erno' '0 &o$o de dr ,or$ ! orgni'$o " e4(re'i-idd ! ro'#ro. Lo' $u'&u!o' 'on &on1un#o' de &*!u!' !rgd' !!$d' ,ibr'. E'#%n &o!o&d' en ,or$ de 5&e' )ue  'u -e3 e'#%n $e#ido' en un' -in' &on1un#i-' )ue 'e (ro!ongn ,or$ndo !o' #endone'+ &on !o )ue 'e unen  !o' 5ue'o'. Su ,or$ e' -rib!e. L $%' #0(i& e' ! ,or$ de 5u'o 7grue'o' en e! &en#ro " ,ino' en !o' e4#re$o'8. Su' Pro(iedde' 6 Son b!ndo'. Pueden de,or$r'e. Pueden &on#rer'e. Su $i'i/n e'en&i! e' $o-er !' di-er'' (r#e' de! &uer(o (o"pndo'e en !o' 5ue'o'. En e! &uer(o 5u$no 5" $%' de  $u'&u!o'. Pr Ob'er-r un dibu1o de! 'i'#e$ $u'&u!r (u!' A)ui Pr Ob'er-r un gr%,i&o de! 'i'#e$ $u'&u!r+ &on #odo' 'u' no$bre' (u!' A)ui Lo' $%' i$(or#n#e' 'on 6

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ En ! Cbe3 Lo' )ue u#i!i3$o' (r $'#i&r+ !!$do' M&e#ero'. E! $q'&u!o )ue (er$i#e e! $o-i$ien#o de !o' !bio' &undo 5b!$o'6 Orbi&u!r de !o' !bio'. Lo' )ue (er$i#en brir o &errr !o' (%r(do' 6 Orbi&u!re' de !o' o1o'. Lo' )ue u#i!i3$o' (r 'o(!r o 'i!br+ !!$do' Bu&indore'. En e! Cue!!o Lo' )ue u#i!i3$o' (r dob!r ! &be3 5&i !o' !do' o (r 5&er! girr 6 'e !!$n E'#erno = &!eido = $'#oideo'. Lo' )ue u#i!i3$o' (r $o-er! 5&i #r%'6 E'(!enio. En E! Tron&o. 7Vi'i/n Po'#erior8. Lo' u#i!i3do' en ! re'(ir&i/n 6 In#er&o'#!e'+ Serr#o'+ en ,or$ de 'ierr+ e! di,rg$ )ue 'e(r e! #/r4 de! bdo$en. Lo' (e&#or!e'+ (r $o-er e! br3o 5&i de!n#e " !o' dor'!e'+ )ue $ue-en

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ e! br3o 5&i #r%'. Lo' #r(e&io'+ )ue e!e-n e! 5o$bro " $n#ienen -er#i&! ! &be3.

En Lo' Br3o' E! De!#iode' )ue ,or$ e! 5o$bro. E! Bi&e(' Br)ui! )ue ,!e4ion e! n#ebr3o 'obre e! br3o. E! Tr0&e(' Brn)ui! )ue e4#iende e! n#ebr3o. Lo' (rondore' " 'u(indore' 5&en girr ! $ue& " ! $no. 7An#ebr3o8 Lo' ,!e4ore' " e4#en'ore' de !o' dedo'. Mu'&u!o' de ! Mno En L' E4#re$idde' In,eriore' Lo' g!u#eo' )ue ,or$n !' n!g'. E! 'r#orio )ue u#i!i3$o' (r &ru3r un (iern 'obre ! o#r.

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ E! B0&e(' &rur! e'#% de#r%'+ dob! ! (iern (or ! rodi!!. E! #r0&e(' e'#% de!n#e+ e4#iende ! (iern. Lo' ge$e!o' 'on !o' )ue u#i!i3$o' (r &$inr+ ,or$n ! (n#orri!!+ #er$inn en e! !!$do #end/n de A)ui!e'. Lo' ,!e4ore' " e4#en'ore' de !o' dedo'. 7$u'&u!o' de! (ie8 H" Do' C!'e' De Mu'&u!o' Lo' )ue 5e$o' &i#do+ &u" &on#r&&i/n (uede 'er r%(id " Vo!un#ri 6 Se !!$n $u'&u!o' e'#rido' o ro1o'. Lo' $u'&u!o' in#e'#in!e' de &on#r&&i/n !en# e in-o!un#ri> 'on !o' !!$do' $u'&u!o' !i'o' " b!n&o'. Lo' $u'&u!o' re!i3n e! #rb1o de e4#en'i/n " de ,!e4i/n+ (r )ue!!o #irn de !o' 5ue'o'+ )ue 5&en de (!n&'. O#ro e,e&#o de #rb1o de !o' $u'&u!o' e' ! (rodu&&i/n de &!or. Pr e!!o regu!n e! ,un&ion$ien#o de &en#ro' ner-io'o'. En e!!o' 'e re&iben !' 'en'&ione'+ (r )ue e! 'i'#e$ ner-io'o e!bore !' re'(ue'#' &on'&ien#e'  di&5' 'en'&ione'. Lo' $u'&u!o' g'#n $u&5o o4igeno " g!u&o'+ &undo e! e',uer3o e' $u" ,uer#e " (ro!ongdo+ (ro-o&ndo )ue !o' $u'&u!o' no !&n&en  '#i',&er 'u' ne&e'idde'+ dn &o$o re'u!#do !o' &!$bre' " ,#ig' $u'&u!re' (or &u$u!&i/n de(r #o4in' e'#o' e'#do' de'(re&en &on de'&n'o " $'1e' )ue &#i-en ! &ir&u!&i/n+ )ue$u'&u!re'+ ! 'ngre rr'#re !' #o4in' (re'en#e' en ! $u'&u!#ur SISTEMA NERVIOSO E! 'i'#e$ ner-io'o e' e! re&#or " &oordindor de #od' !' ,un&ione'+ &on'&ien#e' e in&on'&ien#e' de! orgni'$o+ &on'# de! 'i'#e$ &erebroe'(in! 7en&*,!o " $edu! e'(in!8+ !o' ner-io' " e! 'i'#e$ -ege##i-o o u#/no$o. A $enudo+ 'e &o$(r e! 'i'#e$ ner-io'o &on un &o$(u#dor6 (or)ue !' unidde' (eri,*ri&' 7/rgno' in#erno' u /rgno' de !o' 'en#ido'8 (or#n grn &n#idd de in,or$&i/n  #r-*' de !o' &b!e' de #rn'$i'i/n 7ner-io'8 (r )ue ! unidd de (ro&e'$ien#o &en#r! 7&erebro8+ (ro-i'# de 'u bn&o de d#o' 7$e$ori8+ ! ordene+ ! n!i&e+ $ue'#re " e1e&u#e. Sin e$brgo+ ! &o$(r&i/n #er$in )u0+ en ! $er de'&ri(&i/n de !o' di'#in#o' e!e$en#o'. L in,or$%#i& -n3  enor$e' ('o'+ (ero un e'# !e1o' e! d0 )ue 'e di'(ong de un ordendor &o$(&#o+ de &o$(onen#e' br#o' " 'in $n#eni$ien#o+ &(3 de igu!r ! r(ide3+ ! 'u#i!e3 " (re&i'i/n de! &erebro 5u$no. E! 'i'#e$ ner-io'o &en#r! re!i3 !' $' !#' ,un&ione'+ " )ue #iende " '#i',&e !' ne&e'idde' -i#!e' " d re'(ue'#  !o' e'#0$u!o'. E1e&u# #re' &&ione' e'en&i!e'+ )ue 'on !

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ de#e&&i/n de e'#0$u!o'+ ! #rn'$i'i/n de in,or$&ione' " ! &oordin&i/n gener!.

E! Cerebro e' e! /rgno &!-e de #odo e'#e (ro&e'o. Su' di,eren#e' e'#ru&#ur' rigen ! 'en'ibi!idd+ !o' $o-i$ien#o'+ ! in#e!igen&i " e! ,un&ion$ien#o de !o' /rgno'. Su &( $' e4#ern+ ! &or#e3 &erebr!+ (ro&e' ! in,or$&i/n re&ibid+ ! &o#e1 &on ! in,or$&i/n !$&end " ! #rn',or$ en $#eri! u#i!i3b!e+ re! " &on'&ien#e. E! Si'#e$ Ner-io'o e' ! re!&i/n en#re nue'#ro &uer(o " e! e4#erior+ de$%' regu! " dirige e! ,un&ion$ien#o de #odo' !o' /rgno' de! &uer(o. L' Neuron'6 'on ! unidd ,un&ion! de! 'i'#e$ ner-io'o+ (or e!!' ('n !o' i$(u!'o' ner-io'o'. Di-i'i/n de! Si'#e$ Ner-io'o Gen*ri&$en#e 'e di-ide en6  Si'#e$ Ner-io'o Cen#r! S.N.C  Si'#e$ Ner-io'o Au#/no$o S.N.A

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ E! Si'#e$ Ner-io'o Cen#r! 'e di-ide en En&*,!o+ Medu! " Ner-io' Peri,*ri&o'. E! En&*,!o6 E' ! $' ner-io' &on#enid den#ro de! &r%neo. e'# en-ue!# (or !' $eninge'+ )ue 'on #re' $e$brn' !!$d'6 dur$dre+ (i$dre " r&noide'. E! en&*,!o &on'# de #re' (r#e'6

Cerebro+ Cerebe!o " Bu!bo R)u0deo. E! Cerebro6 E' ! (r#e $' i$(or#n#e+ e'# ,or$do (or ! 'u'#n&i gri' 7(or ,uer8 " ! 'u'#n&i b!n& 7(or den#ro8+ 'u 'u(er,i&ie no e' !i' 'ino )ue #iene' un' rrug' o '!ien#e' !!$d' &ir&un-o!u&ione'> " uno' 'ur&o' deno$indo' &i'ur'+ !' $' no#b!e' 'on !!$d' !' &i'ur' de Si!-io " de Ro!ndo. E'# di-idido in&o$(!e#$en#e (or un 5endidur en do' (r#e'+ !!$do' 5e$i',erio' &erebr!e'. En !o' 5e$i',erio' 'e di'#inguen 3on' deno$ind' !/bu!o'+ )ue !!e-n e! no$bre de! 5ue'o en )ue 'e en&uen#rn en &on#&#o. Pe' uno' .@gr Den#ro de 'u' (rin&i(!e' ,un&ione' e'#%n !' de &on#ro!r " regu!r e! ,un&ion$ien#o de !o' de$%' &en#ro' ner-io'o'+ #$bi*n en e! 'e re&iben !' 'en'&ione' " 'e e!born !' re'(ue'#' &on'&ien#e'  di&5' 'i#u&ione'. E' e! /rgno de !' ,&u!#de' in#e!e&#u!e'6 #en&i/n+ $e$ori ...e#&. E! &erebe!o66 E'# 'i#udo de#r%' de! &erebro " e' $%' (e)ueo 7@ gr.8> #iene ,or$ de un $ri(o' &on !' !' e4#endid'. Con'# de #re' (r#e'6 Do' 5e$i',erio' &erebe!o'o' " e! &uer(o -er$i,or$e. Por ,uer #iene 'u'#n&i gri' " en e! in#erior 'u'#n&i b!n&+ e'# (re'en# un ,or$ rbore'&en#e (or !o )ue 'e !!$ e! %rbo! de ! -id.Coordin !o' $o-i$ien#o' de !o' $u'&u!o' ! &$inr.

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ E! Bu!bo R)u0deo6 E' ! &on#inu&i/n de ! $edu! )ue 'e 5&e $%' grue' ! en#rr en e! &r%neo. Regu! e! ,un&ion$ien#o de! &or3/n " de !o' $u'&u!o' re'(ir#orio'+ de$%' de !o' $o-i$ien#o' de ! $'#i&&i/n+ ! #o'+ e! e'#ornudo+ e! -o$i#o ... e#&. Por e'o un !e'i/n en e! bu!bo (rodu&e ! $uer#e in'#n#%ne (or (ro &rdio= re'(ir#orio irre-er'ib!e. L Medu! E'(in!6 L $edu! e'(in! e' un &ord/n ner-io'o+ b!n&o " &i!0ndri&o en&errd den#ro de ! &o!u$n -er#ebr!.Su ,un&i/n $%' i$(or#n#e e' &ondu&ir+ $edin#e !o' ner-io' de )ue e'#% ,or$d+ ! &orrien#e ner-io' )ue &ondu&e !' 'en'&ione' 5'# e! &erebro " !o' i$(u!'o' ner-io'o' )ue !!e- !' re'(ue'#' de! &erebro  !o' $u'&u!o'. Lo' Ner-io' Son &ordone' de!gdo' de 'u'#n&i ner-io' )ue 'e r$i,i&n (or #odo' !o' /rgno' de! &uer(o. Uno' '!en de! en&*,!o " 'e !!$n ner-io' &rne!e'. O#ro' '!en  !o !rgo de ! $edu! e'(in!6

Son !o' ner-io' r)u0deo'. L Me$ori+ In#e!igen&i m Sueo L in#e!igen&i e' ! &(&idd de d(#r'e  !' 'i#u&ione' nue-'. De 5e&5o+ no 'e #r# de un 5bi!idd ,i1+ 'ino $' bien un 'u$ de ,&u!#de' re!&iond'+ o#orgdo' (or ! &or#e3 &erebr!+ ! &( ner-io' )ue re&ubre #odo e! &erebro 5u$no. Tn#o ! de,ini&i/n de ! in#e!igen&i &o$o ! $edi&i/n 5n 'u'&i#do 'ie$(re re&e!o' " &ri#i&'. Sin e$brgo+ $u&5o' #e'#' de in#e!igen&i e'#b!e&en 'u (un#u&i/n  (r#ir de un (ro$edio+ ! )ue 'e 5 ddo un -!or . '0+ 'e de#er$in )ue e!  de ! (ob!&i/n (o'ee un &o&ien#e in#e!e&#u! 7CI8 nor$!+ 'i#udo en#re [ " . Un buen 5eren&i " un $bien#e (ro(i&io 'on do' &ir&un'#n&i' e'en&i!e' (r )ue un (er'on (ued de'rro!!r #odo 'u (o#en&i! in#e!e&#u!. L $e$ori e' o#r ,&u!#d $r-i!!o' de! &erebro 5u$no+ (ue' (er$i#e regi'#rr d#o' " 'en'&ione'+ re-i-ir!o'  -o!un#d de'(u*' de $inu#o' o o' de'(u*'. L $e$ori e' un 'o!+ (ero 'e di'#inguen #re' ni-e!e'+ 'eg2n &un#o #ie$(o 'e re&uerd un in,or$&i/n+ e'# e' ! $e$ori in$edi#+ de 'o!o uno' 'egundo'+ ! $e$ori  &or#o (!3o+ de un' 5or'  uno' (o&o'

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ d0'+ " ! $e$ori  !rgo (!3o+ en )ue !o' d#o' 'e grbn  ,uego " (ueden re&ordr'e #od ! -id. In#e!igen&i " $e$ori 'on do' ,&u!#de' )ue un &erebro 'oo!ien#o re!i3  dur' (en' " 'in ning2n !u&i$ien#o. E! 'ueo e' i$(re'&indib!e (r -i-ir+ en e'(e&i! e! 'ueo (ro,undo+ en )ue e! &uer(o 'e bndon  ! re!1&i/n " e! &erebro 'e en,r'& en un ,ren*#i& &#i-idd on0ri& 7&#i-idd de !o' 'ueo' " (e'di!!'8. SISTEMA CIRCULATORIO L 'ngre e' e! ,!uido )ue &ir&u! (or #odo e! orgni'$o  #r-*' de! 'i'#e$ &ir&u!#orio+ ,or$do (or e! &or3/n " !o' -'o' 'ngu0neo'. De 5e&5o+ ! 'ngre de'&ribe do' &ir&ui#o' &o$(!e$en#rio'. En ! &ir&u!&i/n (u!$onr o &ir&u!&i/n $enor ! 'ngre - de! &or3/n  !o' (u!$one'+ donde 'e o4igen o 'e &rg &on o4igeno " de'&rg e! dio4ido de &rbono. En ! &ir&u!&i/n gener! o $"or+ ! 'ngre d ! -ue!#  #odo e! &uer(o n#e' de re#ornr !

&or3/n. Lo' V'o' 'ngu0neo' 7r#eri'+ &(i!re' " -en'8 'on &ondu&#o' $u'&u!re' e!%'#i&o' )ue di'#ribu"en " re&ogen ! 'ngre de #odo' !o' rin&one' de! &uer(o. E! Cor3/n e' un $u'&u!o 5ue&o+ de! #$o de! (uo 7re!#i-$en#e8+ en&errdo en e! &en#ro de! (e&5o. Co$o un bo$b+ i$(u!' ! 'ngre (or #odo e! orgni'$o. re!i3 'u #rb1o en ,'e' 'u&e'i-'. Pri$ero 'e !!enn !' &%$r' 'u(eriore' o ur0&u!'+ !uego 'e &on#ren+ 'e bren !' -%!-u!' " ! 'ngre en#r en !' &-idde' in,eriore' o -en#r0&u!o'. Cundo e'#%n !!eno'+ !o' -en#r0&u!o' 'e &on#ren e i$(u!'n ! 'ngre 5&i !' r#eri'. E! &or3/n !#e un' 'e#en# -e&e' (or $inu#o " bo$be #odo' !o' d0' uno' . !i#ro' de 'ngre. L 'ngre e' un #e1ido !i)uido+ &o$(ue'#o (or gu+ 'u'#n&i' di'ue!#' " &*!u!' 'ngu0ne'. Lo' g!/bu!o' ro1o' o 5e$#ie' 'e en&rgn de ! di'#ribu&i/n de! o4igeno> !o' g!/bu!o' b!n&o' e,en #rb1o' de !i$(ie3 7,go&i#o'8 " de,en' 7!in,o&i#o'8+ $ien#r' )ue !' (!)ue#' in#er-ienen en !

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ &ogu!&i/n de ! 'ngre. Un go# de 'ngre &on#iene uno'  $i!!one' de g!/bu!o' ro1o'+ de .  . g!/bu!o' b!n&o' " !rededor de @. (!)ue#'. E! (r#o &ir&u!#orio 'ir-e (r !!e-r !o' !i$en#o' " e! o4igeno  !' &*!u!'+ " (r re&oger !o' de'e&5o' )ue 'e 5n de e!i$inr de'(u*' (or !o' rione'+ (u!$one'+ e#&. De #od e'# !bor 'e en&rg ! 'ngre+ )ue e'#% &ir&u!ndo &on'#n#e$en#e.

L Sngree' un !i)uido ro1o+ -i'&o'o de 'bor '!do " o!or e'(e&i!. En e!! 'e di'#inguen !' 'iguien#e' (r#e' 6 e! (!'$+ !o' g!/bu!o' ro1o'+ !o' g!/bu!o' b!n&o' " !' (!)ue#'. E! (!'$ 'ngu0neo e' ! (r#e !i)uid+ e' '!do de &o!or $ri!!en#o " en *! ,!o#n !o' de$%' &o$(onen#e' de ! 'ngre+ #$bi*n !!e- !o' !i$en#o' " !' 'u'#n&i' de de'e&5o re&ogid' de !' &*!u!'. E! (!'$ &undo 'e &ogu! ! 'ngre+ srcin e! 'uero 'ngu0neo. Lo' G!/bu!o' Ro1o' o He$#ie' #ienen ,or$ de di'&o' " 'on #n (e)ueo' )ue en &d $i!0$e#ro &2bi&o 5" &u#ro &in&o $i!!one'+ un'ro1i3o 'ie#e !!$do $i&r' de di%$e#ro+ no)ue #ienen n2&!eo (or e'o 'e &on'idern &*!u!'$uer#'+ #iene un$iden (ig$en#o 5e$og!obin !e' 'ir-e (r #rn'(or#r e! o4igeno de'de !o' (u!$one'  !' &*!u!'.

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ Lo' G!/bu!o' B!n&o' o Leu&o&i#o' Son $"ore' (ero $eno' nu$ero'o' 7uno' 'ie#e $i! (or $i!0$e#ro &2bi&o8+ 'on &*!u!' -i-' )ue 'e #r'!dn+ 'e '!en de !o' &(i!re' " 'e dedi&n  de'#ruir !o' $i&robio' " !' &*!u!' $uer#' )ue en&uen#rn (or e! orgni'$o. T$bi*n (rodu&en n#i#o4in' )ue neu#r!i3n !o' -eneno' de !o' $i&roorgni'$o' )ue (rodu&en !' en,er$edde'. L' P!)ue#' Son &*!u!' $u" (e)ue'+ 'ir-en (r #(onr !' 5erid' " e-i#r 5e$orrgi'. Pr#e' De! A(r#o Cir&u!#orio Con'# de 6 Un /rgno &en#r!+ e! &or3/n " un 'i'#e$ de #ubo' o -'o'+ !' r#eri'+ !o' &(i!re' " !' -en'. Cor3/n E' un /rgno 5ue&o " $u'&u!o'o de! #$o de un (uo+ rodedo (or e! Peri&rdio. Si#udo en#re !o' (u!$one'+ di-idido en &u#ro &-idde' 6 do' Aur0&u!' " do' Ven#r0&u!o'. En#re ! Aur0&u! " e! Ven#r0&u!o dere&5o 5" un -%!-u! !!$d #ri&2'(ide+ en#re Aur0&u! " Ven#r0&u!o i3)uierdo' e'#% ! -%!-u! $i#r!. L' grue'' (rede' de! &or3/n ,or$n e! Mio&rdio. L' Ar#eri' Son -'o' grue'o' " e!%'#i&o' )ue n&en en !o' Ven#r0&u!o' (or#n 'ngre  !o' /rgno' de! &uer(o (or e!!' &ir&u! ! 'ngre  (re'i/n debido  ! e!'#i&idd de !' (rede'. De! &or3/n '!en do' Ar#eri' 6 Ar#eri Pu!$onr )ue '!e de! Ven#r0&u!o dere&5o " !!e- ! 'ngre  !o' (u!$one'. Ar#eri Aor# '!e de! Ven#r0&u!o i3)uierdo " 'e r$i,i&+ de e'# u!#i$ r#eri '!en o#r' (rin&i(!e' en#re !' )ue 'e en&uen#rn6 L' &rs#id'6 A(or#n 'ngre o4igend  ! &be3. Sub&!-i'6 A(or#n 'ngre o4igend  !o' br3o'. He(%#i&6 A(or# 'ngre o4igend ! 50gdo. E'(!ni&6 A(or# 'ngre o4igend ! b3o. Me'en#ri&'6 A(or#n 'ngre o4igend ! in#e'#ino. Ren!e'6 A(or#n 'ngre o4igend  !o' rione'. I!0&'6 A(or#n 'ngre o4igend  !' (iern'. Pr Ob'er-r &o$o 'e 'u(er(onen !' r#eri'  !o' 5ue'o' (u!' A)ui

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ

Lo' C(i!re' Son -'o' 'u$$en#e de!gdo' en )ue 'e di-iden !' r#eri' " )ue (ene#rn (or #odo' !o' /rgno' de! &uer(o+ ! unir'e de nue-o ,or$n !' -en'. L' Ven' Son -'o' de (rede' de!gd' " (o&o e!%'#i&' )ue re&ogen ! 'ngre " ! de-ue!-en ! &or3/n+ de'e$bo&n en !' Aur0&u!'. En ! Aur0&u! dere&5 de'e$bo&n 6 L C- 'u(erior ,or$d (or !' "ugu!re' )ue -ienen de ! &be3 " !' 'ub&!-i' 7-en'8 )ue (ro&eden de !o' $ie$bro' 'u(eriore'. L C- in,erior  ! )ue -n !' I!0&' )ue -ienen de !' (iern'+ !' ren!e' de !o' rione'+ " ! 'u(r5(#i& de! 50gdo. L Coronri )ue rode e! &or3/n. En ! Aur0&u! i3)uierd de'e$bo& !' &u#ro -en' (u!$onre' )ue #ren 'ngre de'de !o' (u!$one' " )ue &urio'$en#e e' 'ngre r#eri!.

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ  Pr Ob'er-r un gr%,i&o &on !' -en' " r#eri' de! &uer(o (u!' )ui un&ion$ien#o De! Cor3/n E! &or3/n #iene do' $o-i$ien#o' 6 Uno de &on#r&&i/n !!$do S0'#o!e " o#ro de di!#&i/n !!$do Di%'#o!e. Pero ! S0'#o!e " ! Di%'#o!e no 'e re!i3n  ! -e3 en #odo e! &or3/n+ 'e di'#inguen #re' #ie$(o' 6 S0'#o!e Auri&u!r 6 'e &on#ren !' Aur0&u!' " ! 'ngre ('  !o' -en#r0&u!o' )ue e'#bn -&0o'. S0'#o!e Ven#ri&u!r 6 !o' -en#ri&u!o' 'e &on#ren " ! 'ngre )ue no (uede -o!-er  !' ur0&u!' (or 5ber'e &errdo !' -%!-u!' bi&2'(ide " #ri&2'(ide+ '!e (or !' r#eri' (u!$onr " or#. E'#' #$bi*n #ienen 'u' -%!-u!' !!$d' -%!-u!' 'ig$oide'+ )ue e-i#n e! re,!u1o de ! 'ngre. Di%'#o!e gener! 6 L' Aur0&u!' " !o' Ven#r0&u!o' 'e di!#n " ! 'ngre en#rn de nue-o  !' ur0&u!'. Lo' go!(e' )ue 'e (rodu&en en ! &on#r&&i/n de !o' Ven#r0&u!o' srcinn !o' !#ido'+ )ue en e! 5o$bre o'&i!n en#re  " [ !#ido' (or $inu#o. E! Si'#e$ Lin,%#i&o L !in, e' un !i)uido in&o!oro ,or$do (or (!'$ 'ngu0neo " (or g!/bu!o' b!n&o'+ en re!idd e' ! (r#e de ! 'ngre )ue 'e e'&( o 'obr de !o' &(i!re' 'ngu0neo' ! 'er e'#o' (oro'o'. L' -en' !in,%#i&' #ienen ,or$ de ro'rio (or !' $u&5' -%!-u!' )ue !!e-n+ #$bi*n #ienen uno' bu!#$ien#o' !!$do' gng!io' )ue 'e no#n 'obre #odo en !' 4i!'+ ing!e+ &ue!!o e#&. En e!!o' 'e srcinn !o' g!/bu!o' b!n&o'. SISTEMA RESPIRATORIO L re'(ir&i/n e' un (ro&e'o in-o!un#rio " u#o$%#i&o+ en )ue 'e e4#re e! o4igeno de! ire in'(irdo " 'e e4(u!'n !o' g'e' de de'e&5o &on e! ire e'(irdo. E! ire 'e in5! (or ! nri3+ donde 'e &!ien# " 5u$ede&e. Luego+ ('  ! ,ringe+ 'igue (or ! !ringe " (ene#r en ! #r)ue. A ! $i#d de ! !#ur de! (e&5o+ ! #r)ue 'e di-ide en do' bron)uio' )ue 'e di-iden de nue-o+ un " o#r -e3 + en bron)uio' 'e&undrio'+ #er&irio' "+ ,in!$en#e+ en uno' @. bron)uio!o'. A! ,in! de !o' bron)uio!o' 'e gru(n en r&i$o' de !-*o!o'+ (e)ueo' '&o' de ire+ donde 'e re!i3 e! in#er&$bio de g'e' &on ! 'ngre. Lo' (u!$one' &on#ienen (ro4i$d$en#e ? !-*o!o'+de)ue de'(!egdo' o&u(r0n un 'u(er,i&ie de  $e#ro' &udrdo'+ un' J$i!!one' -e&e' !de e4#en'i/n ! (ie!. L re'(ir&i/n &u$(!e &on do' ,'e' 'u&e'i-'+ e,e&#ud' gr&i'  ! &&i/n $u'&u!r de! di,rg$ " de !o' $u'&u!o' in#er&o'#!e'+ &on#ro!do' #odo' (or e! &en#ro re'(ir#orio de! bu!bo

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ r)u0deo. En ! in'(ir&i/n+ e! di,rg$ 'e &on#re " !o' $u'&u!o' in#er&o'#!e' 'e e!e-n " en'n&5n !' &o'#i!!'. L &1 #or%&i& gn -o!u$en " (ene#r ire de! e4#erior (r !!enr e'#e e'(&io. Durn#e ! e'(ir&i/n+ e! di,rg$ 'e re!1 " !' &o'#i!!' de'&ienden " 'e de'(!3n 5&i e! in#erior. L &1 #or%&i& di'$inu"e 'u &(&idd " !o' (u!$one' de1n e'&(r e! ire 5&i e! e4#erior. Pro(or&ion e! #od' o4igeno e! &uer(o ne&e'i# " e!i$in e! Dis4ido de Crbono o . g' &rbsni&o )ue 'e (rodu&e en !')ue &*!u!'. Con'# de do' (r#e' 6 V0' re'(ir#ori' Pu!$one'

L' V0' Re'(ir#ori'

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ E'#%n ,or$d' (or ! bo& " !' ,o'' n'!e'+ ! ,ringe+ ! !ringe+ ! #r)ue+ !o' bron)uio' " !o' bron)uio!o'. L Lringe e' e! /rgno donde 'e (rodu&e ! -o3+ &on#iene !' &uerd' -o&!e' " un e'(e&ie de #(/n !!$do e(ig!o#i' (r )ue !o' !i$en#o' no ('en (or !' -0' re'(ir#ori'. L #r)ue e' un #ubo ,or$do (or uno' -ein#e ni!!o' &r#i!gino'o' )ue ! $n#ienen 'ie$(re bier#+ 'e di-ide en do' r$'6 !o' Bron)uio'. Lo' Bron)uio' " !o' Bron)uio!o' 'on !' di-er'' r$i,i&&ione' de! in#erior de! (u!$/n+ #er$inn en uno' '&o' !!$d' !-*o!o' (u!$onre' )ue #ienen  'u -e3 un' bo!'' $%' (e)ue' o -e'0&u!' (u!$onre'+ e'#%n roded' de un $u!#i#ud de &(i!re' (or donde (' ! 'ngre " 'e (uri,i& " 'e re!i3 e! in#er&$bio g'eo'o. Lo' (u!$one' 'on do' $'' e'(on1o'' de &o!or ro1i3o+ 'i#ud' en e! #/r4  $bo' !do' de! &or3/n+ e! dere&5o #iene #re' (r#e' o !/bu!o'> e! i3)uierdo #iene do' (r#e'. L P!eur E' un $e$brn de dob!e (red )ue rode  !o' (u!$one'.

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ Re'(ir&i/n Con'i'#e en #o$r o4igeno de! ire " de'(render e! dis4ido de &rbono )ue 'e (rodu&e en !' &*!u!'. Tienen #re' ,'e' 6 . In#er&$bio en !o' Pu!$one'. @. E! #rn'(or#e de g'e'. ?. L re'(ir&i/n en !' &*!u!' " #e1ido'. E! In#er&$bio En Lo' Pu!$one' E! ire en#r en !o' (u!$one' " '!e de e!!o' $edin#e !o' $o-i$ien#o' re'(ir#orio' )ue 'on do'6 En ! In'(ir&i/n e! ire (ene#r en !o' (u!$one' (or)ue e'#o' 'e 5in&5n ! u$en#r e! -o!u$en de ! &1 #or%&i&. Lo &u! e' debido  )ue e! di,rg$ de'&iende " !' &o'#i!!' 'e !e-n#n. En ! e'(ir&i/n e! ire e' rro1do ! e4#erior " )ue !o' (u!$one' 'e &o$(ri$en ! di'$inuir de #$o ! &1 #or%&i&+ (ue' e! di,rg$ " !' &o'#i!!' -ue!-en  'u (o'i&i/n nor$!.

Re'(ir$o' un'  -e&e' (or $inu#o " &d -e3 in#rodu&i$o' en ! re'(ir&i/n nor$! t !i#ro de ire. E! n2$ero de in'(ir&ione' de(ende de! e1er&i&io+ de ! edd e#&. ! &(&idd (u!$onr de un (er'on e' de &in&o !i#ro'. A ! &n#idd de ire )ue 'e (ued reno-r en un in'(ir&i/n ,or3d 'e !!$ &(&idd -i#!> 'ue!e 'er de ?+ !i#ro'. Cundo e! ire !!eg  !o' !-*o!o'+ (r#e de! o4igeno )ue !!e- #r-ie' !' ,ini'i$' (rede' " ('  !o' g!/bu!o' ro1o' de ! 'ngre. m e! dis4ido de &rbono )ue #r0 ! 'ngre (' ! ire+ '0 ! 'ngre -eneno' 'e &on-ier#e en 'ngre r#eri! e'# o(er&i/n 'e deno$in 5e$#o'i'. Trn'(or#e De Lo' G'e'

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ E! o4igeno #o$do en !o' !-*o!o' (u!$onre' e' !!e-do (or !o' g!/bu!o' ro1o' de ! 'ngre 5'# e! &or3/n " de'(u*' di'#ribuido (or !' r#eri'  #od' !' &*!u!' de! &uer(o. E! dis4ido de &rbono e' re&ogido en (r#e (or !o' g!/bu!o' ro1o' " (r#e (or e! (!'$ " #rn'(or#do (or !' -en' &-' 5'# e! &or3/n " de !!0 e' !!e-do  !o' (u!$one' (r 'er rro1do ! e4#erior. L Re'(ir&i/n De L' C*!u!' To$n e! o4igeno )ue !e' !!e- ! 'ngre "o u#i!i3n (r )ue$r !o' !i$en#o' )ue 5n b'orbido+ !!0 (rodu&en ! energ0 )ue e! &uer(o ne&e'i# " en e'(e&i! e! &!or )ue $n#iene ! #e$(er#ur de! &uer(o 5u$no  uno' ? grdo'. Gen*#i& L gen*#i& e' ! (r#e de ! Bio!og0 )ue #r# de ! 5eren&i " de #odo !o re!&iondo &on e!!. L gen*#i& 'e b' en e! e'#udio de gene'+ 5e&5o' de ADN 7%&ido de'o4irribonu&!ei&o8. Teor0' de ! 5eren&i Pre,or$i'$o6 Se de&0 )ue !o' g$e#o' #en0n un (e)ueo 5o$bre&i!!o+ )ue ! ,e&undr'e *'#e u$en#b de #$o. Lo' &ien#0,i&o' )ue &re0n )ue e! 5o$bre&i!!o 'e en&on#rb en e! g$e#o $'&u!ino+ 'e !!$bn e'(er$#i'#'> $ien#r' )ue !o' )ue &re0n )ue 'e en&on#rb en e! ,e$enino 'e deno$inbn o-i'#'= E(ig*ne'i'6 A,ir$b )ue en !o' g$e#o' de $bo' 'e4o' 'e en&on#rb un ,!uido+ )ue !uego de ! ,e&und&i/n 'e ,u'ionbn+ srcinndo di'#in#o' /rgno' (r ,or$r ! e$bri/n. Png*ne'i'6 Teor0 (o'#u!d (or Ari'#/#e!e' )ue $en&ionb )ue &d /rgno " e'#ru&#ur de! &uer(o (rodu&e (e)ueo' 'edi$en#o' !!$do' g*$u!'+ )ue (or -0 'ngu0ne !!egbn  !o' g$e#o'. E! indi-iduo 'e ,or$r0 gr&i'  ! ,u'i/n de !' g*$u!' de !' &*!u!'. Mi#o'i' Meio'i' Geno#i(o eno#i(o L' #eor0' de ! 5eren&i d#n " de !o' 'ig!o' V " IV .C.+ ! gen*#i& 7e! e'#udio &ien#0,i&o de ! 5eren&i8 no &o$en3/ re!$en#e 5'# !o' 'ig!o' XVIII " XIX. Se ob'er-/ ! #rn'$i'i/n de gener&i/n en gener&i/n de de#er$indo' &r&#ere' de -ege#!e' " ni$!e'  ,in de (ro(or&ionr un b'e r&ion! (r $e1orr !o' &u!#i-o' " e! gndo. Pero  $edid )ue e! #ie$(o -n3b 'e ,ue e'#udindo " n!i3ndo e! #e$ &on !o' 'ere' -i-o'. Pero 'i n!i3$o' #ie$(o #r%'+ e! -n&e $%' 'igni,i&#i-o en e! &$(o de ! gen*#i& 'e debi/ ! $on1e u'#ri&o Gregor Mende! 7[@@ = [[J8+ )ue ob'er-/ &ier#' &r&#er0'#i&' e'(e&0,i&' de ! (!n# de! gui'n#e " &on#/ ! &n#idd de indi-iduo' en !o' )ue (re&0n e'#o' r'go'  !o !rgo de -ri' gener&ione'. Con&en#r%ndo'e en (en' !guno' &r&#ere' " de#er$inndo en )ue (ro(or&i/n de &d gener&i/n e'#bn (re'en#e'+ &on'igui/ de$o'#rr (#rone' e'(e&0,i&o' de 5eren&i. E! &r%&#er di'&re#o " ! 'egreg&i/n inde(endien#e de !' &r&#er0'#i&' gen*#i&' )ue ob'er-/ 'e &ono&ieron &o$o ;!e"e' de ! 5eren&i de Mende!< + " 'e (!i&n  ! $"or0 de !o' 'i'#e$' gen*#i&o'.

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ Con e! #ie$(o 'urgi/ ! &!on&i/n+ e! &u! e' un (ro&e'o (or e! &u! un orgni'$o (rodu&e de'&endien#e' &on ! $i'$ in,or$&i/n gen*#i& " )ue (or !o #n#o 'on id*n#i&o' en#re '0. E! (ri$er &'o de &!on&i/n ni$! ,ue ;Do!!"< ! o-e1. Un e)ui(o de &ien#0,i&o' e'&o&e'e' en&be3do (or Ln _i!$u# !ogr/ e! @? de ,ebrero de  &rer ! (ri$er o-e1 ob#enid (or $edio de ! &!on&i/n. A&#u!$en#e 'e e'#% n!i3ndo 5&er &!one' 5u$no'+  ,in de ob#ener /rgno' 5u$no' (r 5&er #rn'(!n#e'+ o#r' &o''. Pero!&o$o #od'en!'e$brione' &o'' e'#o #iene &on'e&uen&i'+ &o$o" (or)ue e1e$(!o (or e'#o 'e u#endr0 )ue 5&er &!on&i/n 5u$no'. E'#o e' $u" &rue! &on e'#o 'e e'#%n $#ndo (e)ue' -id'. Se e'(er de e'#e #e$ )ue !o' &ien#0,i&o' u#i!i&en ! &!on&i/n in#e!igen#e$en#e " )ue no no' !!eguen  de,rudr " )ue 'on !o' 2ni&o' )ue (ueden !!egr $%' !!% de ! &ien&i (r e'#udir !o de'&ono&ido " (r !ogrr -i-ir en un $undo $e1or. ADN ADN e' ! bre-i#ur de! %&ido de'o4irribonu&!ei&o. Con'#i#u"e e! $#eri! gen*#i&o de !o' orgni'$o'. E' e! &o$(onen#e )u0$i&o (ri$rio de !o' &ro$o'o$' " e! $#eri! de! )ue !o' gene' e'#%n ,or$do'. En !' b&#eri' e! ADN 'e en&uen#r en e! &i#o(!'$ $ien#r' )ue en orgni'$o' $%' &o$(!e1o'+ #!e' &o$o (!n#'+ ni$!e' " o#ro' orgni'$o' $u!#i&e!u!re'+ ! $"or0 de! ADN re'ide en e! n2&!eo &e!u!r. Se &ono&e de'de 5&e $%' de &ien o'. E! ADN ,ue iden#i,i&do ini&i!$en#e en [[ (or riedri&5 Mie'&5er+ bi/!ogo 'ui3o+ en !o' n2&!eo' de !' &*!u!' de! (u' ob#enid' de !o' -end1e' )uir2rgi&o' de'e&5do' " en e! e'(er$ de! '!$/n. ! !!$/  ! 'u'#n&i nu&!e0n+ un)ue no ,ue re&ono&id 5'# J? gr&i' ! e4(eri$en#o re!i3do (or O'^!d A-er".

Su ,un&i/n e' di&#r !' in'#ru&&ione' (r ,bri&r un 'er -i-o id*n#i&o  )ue! de! )ue (ro-iene 7o &'i 'i$i!r+ en e! &'o de $e3&!r'e &on o#r &den &o$o e' e! &'o de! ! re(rodu&&i/n 'e4u!8.

E'#ru&#ur Lo' &o$(onen#e' de! ADN 7(o!0$ero8 'on !o' nu&!e/#ido' 7$on/$ero'8> &d nu&!e/#ido e'#% ,or$do (or un gru(o de ,o',#o+ un de'o4irribo' " un b'e ni#rogend. E4i'#en &u#ro b'e'6 do' (ur0ni&' 7o (2ri&'8 deno$ind' denin 7A8 " gunin 7G8 " do' (iri$id0ni&' 7o (iri$0di&'8 deno$ind' &i#o'in 7C8 " #i$in 7T8. L e'#ru&#ur de! ADN e' un (re1 de !rg' &den' de nu&!e/#ido'. L e'#ru&#ur de dob!e 5*!i&e 7-er ,igur8 de! ADN no ,ue de'&ubier# 5'# ? (or \$e' _#'on " rn&i' Cri&: 7e! r#0&u!o A S#ru&#ure ,or Deo4"ribo'e Nu&!ei& A&id ,ue (ub!i&do e! @ de bri! de ? en N#urev " de1b &!ro e! $odo en )ue e! ADN 'e (od0 de'enro!!r (r )ue ,uer (o'ib!e 'u !e&#ur o &o(i8. Un !rg 5ebr de %&ido nu&!ei&o e'#% enro!!d !rededor de o#r 5ebr ,or$ndo un (r en#re!3do. Di&5 5*!i&e $ide ?+J n$ de ('o de ro'& " @+? n$ de di%$e#ro+ " e'#% ,or$d+ en &d -ue!#+ (or +J (re' de nu&!e/#ido' en,ren#do' en#re '0 (or 'u' b'e' ni#rogend'. E! r'go ,und$en#! e' )ue &d b'e ni#rogend de un 5ebr &' &on ! b'e de ! o#r+ en e! 'en#ido de )ue ! denin 'ie$(re 'e en,ren#  ! #i$in 7!o )ue 'e deno$in A=T8 " ! gunin 'ie$(re  ! &i#o'in 7G=C8. L denin 'e une  ! #i$in $edin#e do' (uen#e' de 5idr/geno+ $ien#r' )ue ! gunin " ! &i#o'in !o 5&en $edin#e #re' (uen#e' de 5idr/geno> de 50

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ )ue un &den de ADN )ue (o'e un $"or n2$ero de (re1' de C=G 'e $%' e'#b!e. E'#e e$(re1$ien#o &orre'(onde  ! ob'er-&i/n " re!i3d (or Er^in C5rg,, 7=@@8 de )ue en #od' !' $ue'#r' ! &n#idd de denin e' 'ie$(re ! $i'$ )ue ! #i$in+ e igu!$en#e &on ! gunin " ! &i#o'in. L &n#idd de (urin' 7AG8 e' 'ie$(re igu!  ! &n#idd de (iri$idin' 7TC8. A'0 un (urin 7denin " gunin8+ de $"or #$o+ e'#% 'ie$(re e$(re1d &on un (iri$idin 7#i$in " &i#o'in8+ $%' (e)ue+ 'iendo de e'#e $odo uni,or$e ! dob!e 5*!i&e 7no 5" bu!#o' ni e'#re&5$ien#o'8. Se e'#i$ )ue e! geno$ 5u$no 5(!oide #iene !rededor de ?. $i!!one' de (re' de b'e'. Do' unidde' de $edid $u" u#i!i3d' 'on ! :i!ob'e 7:b8 )ue e)ui-!e  . (re' de b'e'+ " ! $egb'e 7Mb8 )ue e)ui-!e  un $i!!/n de (re' de b'e'.

C(&idd (r &on#ener in,or$&i/n6 !engu1e &odi,i&do en ! 'e&uen&i de (re' de nu&!e/#ido' C(&idd de re(!i&&i/n6 dr srcen  do' &o(i' igu!e' C(&idd de $u#&i/n6 1u'#i,i&ndo !o' &$bio' e-o!u#i-o'

Pro$o#or E! (ro$o#or e' un 'e&uen&i de ADN )ue (er$i#e )ue un gen 'e #rn'&ri#o+ 'ir-e (r dr ! 'e! de &o$ien3o  ! ARN (o!i$er'. E! (ro$o#or ADN de#er$in &u%! de !' do' &den' de ADN 'er% &o(id.

En!&e de 5idr/geno L d5e'i/n de !' do' 5ebr' de %&ido nu&!ei&o 'e debe  un #i(o e'(e&i! de uni/n )u0$i& &ono&ido &o$o en!&e de 5idr/geno o (uen#e de 5idr/geno. Lo' (uen#e' de 5idr/geno 'on unione' $%' d*bi!e' )ue !o' #0(i&o' en!&e' )u0$i&o'+ #!e' &o$o in#er&&ione' 5idr/,ob'+ en!&e' de Vn der _!'+ e#&... E'#o 'igni,i& )ue !' do' 5ebr' de ! 5*!i&e (ueden 'e(rr'e &on re!#i- ,&i!idd+ )uedndo in#&#'.

P(e! de ! 'e&uen&i En un gen+ ! 'e&uen&i de !o' nu&!e/#ido'  !o !rgo de un 5ebr de ADN 'e #rn'&ribe  un ARN $en'1ero 7ARN$8 " e'# 'e&uen&i  'u -e3 'e #rdu&e  un (ro#e0n )ue un orgni'$o e' &(3 de 'in#e#i3r o e4(re'r en uno o -rio' $o$en#o' de 'u -id+ u'ndo ! in,or$&i/n de di&5 'e&uen&i.

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ L re!&i/n en#re ! 'e&uen&i de nu&!e/#ido' " ! 'e&uen&i de $ino%&ido' de ! (ro#e0n -iene de#er$ind (or e! &/digo gen*#i&o+ )ue 'e u#i!i3 durn#e e! (ro&e'o de #rdu&&i/n o '0n#e'i' de (ro#e0n'. L unidd &odi,i&dor de! &/digo gen*#i&o e' un gru(o de #re' nu&!e/#ido' 7#ri(!e#e8+ re(re'en#do (or !' #re' !e#r' ini&i!e' de !' b'e' ni#rogend' 7(or e1.+ ACT+ CAG+ TTT8. Cundo e'#o' #ri(!e#e' e'#%n en e! ARN $en'1ero 'e !e' !!$ &odone'. En e! ribo'o$ &d &od/n de! ARN $en'1ero in#er&&ion &on un $o!*&u! de ARN de #rn',eren&i 7ARN#8 )ue &on#eng e! #ri(!e#e &o$(!e$en#rio 7deno$indo n#i&od/n8. Cd ARN# (or# e! $ino%&ido &orre'(ondien#e ! &od/n de &uerdo &on e! &/digo gen*#i&o+ de $odo )ue e! ribo'o$ - uniendo !o' $ino%&ido' (r ,or$r un nue- (ro#e0n de &uerdo &on !' in'#ru&&ione' de ! 'e&uen&i de! ARN$. E4i'#en J &odone' (o'ib!e'+ (or !o &u! &orre'(onde $%' de uno (r &d $ino%&ido> !guno' &odone' indi&n ! #er$in&i/n de ! '0n#e'i'+ e! ,in de ! 'e&uen&i &odi,i&n#e> e'#o' &odone' de #er$in&i/n o &odone' de (rd 'on UAA+ UGA " UAG 7en ing!*'+ non'en'e &odon' o '#o( &odon'8.

En $u&5' e'(e&ie' de orgni'$o'+ '/!o un (e)ue ,r&&i/n de! #o#! de ! 'e&uen&i de! geno$ &odi,i& (ro#e0n'> (or e1e$(!o+ '/!o un ? de! geno$ 5u$no &on'i'#e en e4one' )ue &odi,i&n (ro#e0n'. L ,un&i/n de! re'#o (or 5or '/!o e' e'(e&u!&i/n+ e' &ono&ido )ue !gun' 'e&uen&i' #ienen ,inidd 5&i (ro#e0n' e'(e&i!e' )ue #ienen ! &(&idd de unir'e ! ADN 7&o$o !o' 5o$eodo$inio'+ !o' &o$(!e1o' re&e(#ore' de 5or$on' e'#eroide'+ e#&.8 )ue #ienen un ((e! i$(or#n#e en e! &on#ro! de !o' $e&ni'$o' de #r'&ri(&i/n " re(!i&&i/n. E'#' 'e&uen&i' 'e !!$n ,re&uen#e$en#e 'e&uen&i' regu!dor'+ " !o' in-e'#igdore' 'u$en )ue '/!o 'e 5 iden#i,i&do un (e)ue ,r&&i/n de !' )ue re!$en#e e4i'#en. E! !!$do ADN b'ur re(re'en# 'e&uen&i' )ue no (re&en &on#ener gene' o #ener !gun ,un&i/n> ! (re'en&i de #n#o ADN no &odi,i&n#e en geno$' eu&ri/#i&o' " !' di,eren&i' en #$o de! geno$ re(re'en#n un $i'#erio )ue e' &ono&ido &o$o e! enig$ de! -!or de C.

A!gun' 'e&uen&i' de ADN de'e$(en un ((e! e'#ru&#ur! en !o' &ro$o'o$'6 !o' #e!/$ero' " &en#r/$ero' &on#ienen (o&o' o ning2n gen &odi,i&n#e de (ro#e0n'+ (ero 'on i$(or#n#e' (r e'#bi!i3r ! e'#ru&#ur de !o' &ro$o'o$'. A!guno' gene' &odi,i&n ARN6 ARN ribo'/$i&o+ ARN de #rn',eren&i8+ ARN in#er,eren#e' 7ARNi+ )ue 'on ARN )ue b!o)uen ! e4(re'i/n de gene' e'(e&0,i&o'8. L e'#ru&#ur de in#rone' " e4one' de !guno' gene' 7&o$o !o' de in$unog!obu!in' " (ro#o&d5erin'8 'on i$(or#n#e' (or (er$i#ir &or#e' " r$do' !#ern#i-o' de! (re=ARN $en'1ero )ue 5&en (o'ib!e ! '0n#e'i' de di,eren#e' (ro#e0n'  (r#ir de un $i'$o gen 7'in e'# &(&idd no e4i'#ir0 e! 'i'#e$ in$uno!/gi&o8. A!gun' 'e&uen&i' de ADN no &odi,i&n#e re(re'en#n ('eudogene' )ue #ienen -!or e-o!u#i-o " )ue (er$i#en ! &re&i/n de nue-o' gene' &on nue-' ,un&ione'. O#ro' ADN no &odi,i&n#e' (ro&eden de ! du(!i&&i/n de (e)ue' regione' de! ADN> e'#o #iene $u&5 u#i!idd " )ue e! r'#reo de e'#' 'e&uen&i' re(e#i#i-' (er$i#e e'#udio' 'obre e! !in1e 5u$no

L 'e&uen&i #$bi*n de#er$in ! 'u'&e(#ibi!idd de! ADN (r 'er &or#do (or de#er$ind' en3i$' de re'#ri&&i/n+ !o )ue 'e (!i& en ! re!i3&i/n de ! #*&ni& de RLP+ (o(u!r$en#e &ono&id &o$o ! Hue!! gen*#i&+ )ue 'e u' (r de#er$inr ! iden#idd " ! (#ernidd de (er'on'+ un)ue e'# (odero' #*&ni& #$bi*n #iene (!i&&ione' en gri&u!#ur+ gnder0 " $i&robio!og0. 7A&#u!$en#e #$bi*n 'e !e !!$ Hue!! gen*#i&  -ri&ione' de ! #*&ni& de PCR en ! )ue no 'e u#i!i3n en3i$' de re'#ri&&i/n 'ino ,rg$en#o' $(!i,i&do' de ADN.8

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ E! ADN &o$o !$&*n de in,or$&i/n En re!idd 'e (uede &on'iderr '0+ un !$&*n de in,or$&i/n 7$en'1e8 )ue 'e #r'$i#e de gener&i/n en gener&i/n+ &on#eniendo #od ! in,or$&i/n ne&e'ri (r &on'#ruir " 'o'#ener e! orgni'$o en e! )ue re'ide. Se (uede &on'iderr )ue !' obrer'+ de e'#e $e&ni'$o 'on !' (ro#e0n'. E'#' (ueden 'er e'#ru&#ur!e'&o$o !' (ro#e0n' de !o' $2'&u!o'+ &r#0!go'+ (e!o+ e#&.+ o bien ,un&ion!e'&o$o !' de ! 5e$og!obin+ o !' innu$erb!e' en3i$'+ de! orgni'$o. L ,un&i/n (rin&i(! de ! 5eren&i e' ! e'(e&i,i&&i/n de !' (ro#e0n'+ 'iendo e! ADN un e'(e&ie de (!noo re&e#(r (ro#e0n'. ! $odi,i&&i/n de! dr% ADN!ugr )ue (ro-o& !o !!$$o'nue'#r' en,er$edd+ o#r' Un' -e&e'+-e&e' en 'en#ido bene,i&io'o+  !o )ue di',un&i/n &ono&e$o'(ro#ei& &o$o e-o!u&i/n. L' !rededor de #rein# $i! (ro#e0n' di,eren#e' en e! &uer(o 5u$no e'#%n 5e&5' de -ein#e $ino%&ido'di,eren#e'+ " un $o!*&u! de ADN debe e'(e&i,i&r ! 'e&uen&i en )ue 'e unn di&5o' $ino%&ido'. E! ADN en e! geno$ de un orgni'$o (odr0 di-idir'e &on&e(#u!$en#e en do'+ e! )ue &odi,i& !' (ro#e0n'" e! )ue no &odi,i&. En e! (ro&e'o de e!borr un (ro#e0n+ e! ADN de un gen 'e !ee " 'e #rn'&ribe  ARN. E'#e ARN 'ir-e &o$o $en'1ero en#re e! ADN " ! $)uinri)ue e!borr% !' (ro#e0n' " (or e'o re&ibe e! no$bre de ARN $en'1ero. E! ARN $en'1ero in'#ru"e  ! $)uinri )ue e!bor !' (ro#e0n'+ (r )ue en'$b!e !o' $ino%&ido' en e! orden (re&i'o (r r$r ! (ro#e0n. E! dog$ &en#r!de ! gen*#i&e' )ue e! ,!u1o de &#i-idd " de in,or$&i/n e'6 ADN w ARN w (ro#e0n> (o&' -e&e' ! in,or$&i/n ,!u"e de! ARN ! ADN.

E! ADN b'ur E! $! !!$do ADN b'ur &orre'(onde  'e&uen&i' de! geno$ (ro&eden#e' de du(!i&&ione'+ #rn'!o&&ione' " re&o$bin&ione' de -iru'+ e#&+ )ue (re&en no #ener u#i!idd !gun. No deben &on,undir'e &on !o' in#rone'. Corre'(onde  $%' de!  de nue'#ro geno$+ )ue &uen# &on ?. / J. gene'. Gene' Un gen e' un 'e&uen&i !ine! de nu&!e/#ido' de ADN o ARN )ue e' e'en&i! (r un ,un&i/n e'(e&0,i&+ bien 'e en e! de'rro!!o o en e! $n#eni$ien#o de un ,un&i/n ,i'io!/gi& nor$!. E' &on'iderdo &o$o ! unidd de !$&en$ien#o de in,or$&i/n " unidd de 5eren&i ! #rn'$i#ir e' in,or$&i/n  ! de'&enden&i. L re!i3&i/n de e'# ,un&i/n no re)uiere de ! #rdu&&i/n de! gen ni #n 'i)uier 'u #rn'&ri(&i/n. Lo' gene' e'#%n !o&!i3do' en !o' &ro$o'o$' en e! n2&!eo &e!u!r " 'e di'(onen en !0ne  !o !rgo de &d uno de !o' &ro$o'o$'. Cd gen o&u( en e! &ro$o'o$ un (o'i&i/n de#er$ind !!$d !o&u'. E! &on1un#o de gene' de un e'(e&ie 'e deno$in geno$. A!gun' en,er$edde' &o$o ! ne$i de &*!u!' ,!&i,or$e' (ueden 'er o&'iond' (or un &$bio en un 'o!o gen 7uno de !o' ?. gene' )ue &on'#i#u"en e! (!n (r #odo e! &uer(o 5u$no8. Lo' gene' e'#%n di'(ue'#o' en orden  !o !rgo de ! &den de ADN en e! &ro$o'o$+ de $ner 'i$i!r  un 'r# de &uen#'. En ! $"or0 de !o' &'o'+ e4i'#en gene' (redo' de &d (dre en !o' &ro$o'o$' (redo' " en !' en (o'i&ione' (red'  !o !rgo dede ! ! &den ADNde! den#ro de! &ro$o'o$. E'#o' gene' (re&en (re' )ue &orre'(onden  uno $drede " uno (dre.

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ Lo' gene' (ueden 'er do$inn#e' o re&e'i-o'. Lo' r'go' gen*#i&o' do$inn#e' 'on )ue!!o' )ue 'e (re'en#n &undo un gen de! (r de gene' (uede &on#ro!r e! r'go (r e! &u! e'e (r de gene' &odi,i&. Mien#r' )ue !o' r'go' gen*#i&o' re&e'i-o' (re&i'n )ue $bo' gene' de! (r #rb1en en &on1un#o (r &on#ro!r e! r'go. Ti(o' de gene' Gene' e'#ru&#ur!e'+ )ue &odi,i&n (ro#e0n'+ )ue (odr0n 'er regu!dor' de gene'+ o &odi,i&n ARN e'(e&0,i&o' )ue '/!o 'e #rn'&riben. (or Mu&5o' gene' en&uen#rn7in#rone'8 &on'#i#uido' &odi,i&n#e' 7e4one'8 in#erru$(id' regione' no'e &odi,i&n#e' )ue (or 'onregione' e!i$ind' en ! ,or$&i/n de! ARN. L 'e&uen&i de b'e' (re'en#e en e! ARN de#er$in ! 'e&uen&i de $ino%&ido' de ! (ro#e0n (or $edio de! &/digo gen*#i&o. Gene' regu!dore' 'in #rn'&ri(#o'+ &o$o6 Gene' o 'e&uen&i' de re(!i&&i/n )ue e'(e&i,i&n e! 'i#io de ini&i&i/n " #er$in&i/n de ! re(!i&&i/n de! ADN. Gene' de re&o$bin&i/n )ue (ro(or&ionn !o' 'i#io' de uni/n (r !' en3i$' de re&o$bin&i/n. Gene' de 'egreg&i/n )ue 'on !o' 'i#io' e'(e&0,i&o' (r )ue !' ,ibr' de! 5u'o $i#/#i&o durn#e ! $eio'i' 'e d5iern  !o' &ro$o'o$' durn#e ! 'egreg&i/n en $i#o'i' " $eio'i'. Gene' de 'e&uen&i' de! ADN )ue re&ono&en e in#ern &on (ro#e0n'+ 5or$on' " o#r' $o!*&u!'. Se&uen&i' de re(e#i&i/n " 'e&uen&i' 'in 'en#ido. Cro$o'o$' A! e4$inr &on e! $i&ro'&o(io un &*!u! en di-i'i/n indire&#+ " (er,e&#$en#e #eid &on uno de !o' &o!orn#e' 5bi#u!e'+ (ueden -er'e en e! in#erior de! n2&!eo uno' &uer(o' $u" #eido'+ )ue 'e !!$n &ro$o'o$'. E'#ru&#ur6 Cd &ro$o'o$ e'#% ,or$do (or do' br3o' r#i&u!do' en#re '0  ni-e! de un e',eri# !!$d &en#r/$ero. Seg2n ! di'(o'i&i/n " ! !ongi#ud de !o' br3o'+ 'e re&ono&en #re' #i(o' de &ro$o'o$'6 •

A&ro&en#ri&o6 Uno de !o' br3o' e' $u" (e)ueo " e! &ro$o'o$ #o$ ! ,or$ de un ,i!$en#o.



Sub$e#&en#ri&o6 Uno de !o' br3o' e' $%' &or#o )ue e! o#ro " e! &ro$o'o$ #iene ! ,or$ de un L $"2'&u!.



Me#&*n#ri&6 Lo' do' br3o' #ienen ! $i'$ !ongi#ud " e! &ro$o'o$ (re&e un V $"2'&u!.

un&i/n6 Lo' &ro$o'o$' rigen ,en/$eno' de -ri&i/n+ $u#&i/n+ 5eren&i " e-o!u&i/n de !o' 'ere' -i-o'. C/$o " &undo 'e #rn'$i#e e! $#eri! gen*#i&oF

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ En ! re(rodu&&i/n 'e4u! in#er-ienen g$e#' $'&u!in' " ,e$enin'. '#' #ienen un &r&#er0'#i& )ue !' di,eren&i ,und$en#!$en#e de! re'#o de !' &*!u!'6 durn#e 'u ,or$&i/n 'e (rodu&e un di-i'i/n &e!u!r !!$d $eio'i'. Co$o &on'e&uen&i de ! $eio'i' #ienen ! $i#d de &ro$o'o$' " (or e'o 'e !' !!$ &*!u!' 5(!oide'. Cundo !' g$e#' $'&u!in " ,e$enin 'e unen+ 'e ,or$ un &*!u! 5ue-o )ue &on#ienen ! in,or$&i/n gen*#i& (ro-enien#e de !' do' g$e#'. En#on&e'+ e'# &*!u! #iene e! n2$ero de &ro$o'o$' &o$(!e#o " (or e'o e' di(!oide+ &on ! in,or$&i/n ne&e'ri (r ,or$r un nue-o 'er. Tod' !' &*!u!' )ue 'e srcinn  (r#ir de ! &*!u! 5ue-o #$bi*n #ienen do' 1uego' de &ro$o'o$' (r e! $i'$o #i(o de in,or$&i/n gen*#i&. Lo' &ro$o'o$' de un $i'$o #i(o 'e !!$n &ro$o'o$' 5o$/!ogo'. Ho$o&igo#o = He#ero&igo#o E! gen (r un &r%&#er+ (or e1e$(!o e! &o!or de o1o'+ (uede (re'en#r'e en do' ,or$' o $%' 7o1o' 3u!e'+ -erde'+ $rrone'8. A &d un de !' ,or$' 'e ! !!$ !e!o. En un indi-iduo+ e! gen (r un &r%&#er 'e en&uen#r en do' &ro$o'o$' 5o$/!ogo'6 un &ro$o'o$ )ue (ro-iene de! (dre " e! o#ro+ de ! $dre. E' de&ir )ue &d &r%&#er #iene do' gene'+ " (or !o #n#o do' !e!o'> !o' !e!o' o&u(n e! $i'$o !ugr en !o' &ro$o'o$' 5o$/!ogo'. •

Si !o' do' !e!o' 7uno en &d &ro$o'o$8 'on igu!e'+ 'e di&e )ue e! indi-iduo e' 5o$o&igo# (r e'e &r%&#er.



Cundo !o' do' !e!o' 'on di'#in#o'+ 'e di&e )ue e! indi-iduo e' 5e#ero&igo# (r e'e

&r%&#er. A!e!o'+ Geno#i(o " eno#i(o Se deno$inn &r&#ere' !e!o' o !e!o$or,o'  do' r'go' )ue &on#r'#n " )ue (or !o #n#o no (ueden 5eredr'e en ,or$ &on1un#. Por e1e$(!o+ e! (e!o ri3do " e! (e!o !&io. Se deno$in geno#i(o  ! &on'#i#u&i/n gen*#i& de! orgni'$o+ " ,eno#i(o  ! (rien&i e4#erior de de#er$indo r'go o &r%&#er+ &o$o negro+ b!n&o+ ri3do+ !&io. Qui*n ,ue Gregor Mende!F E! u'#ri&o Gregorio Mende! e' &on'iderdo e! (re&ur'or de ! gen*#i&+ " )ue e4(eri$en#ndo &on r-e1' enun&io &on 'u$ (re&i'i/n !' !e"e' de ! 5eren&i+ )ue 5o" !!e-n 'u no$bre. En [[ ,ueron (ub!i&d' en un dirio de 'u (0'+ (ero no de'(er#ron in#er*' &ien#0,i&o " (er$ne&ieron ignord' (or $%' de ? o'+ 5'# )ue #re' in-e'#igdore' 7Vrie'+ 5o!nd*'> Von T'&5er$:+ u'#ri&o> " Corren'+ !e$%n8 !!egron  !' $i'$' &on&!u'ione' inde(endien#e$en#e+ en#on&e' ,ueron re&ono&ido' !o' #rb1o' de1do' (or Mende!+ !o' &u!e' 'e &ono&en &o$o !e"e' &un#i##i-' o !e"e' de Mende!+ )ue e'#udin ! (ro(or&i/n en )ue 'e #rn'$i#en !o' &r&#ere' de (dre'  5i1o' "  #r-*' de -ri' gener&ione'.

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ Le"e' de Mende! #eor0 gener! 'obre ! 5eren&i+ &ono&id &o$o !e"e' de Mende!. Pri$er !e" de Mende! Si 'e &ru3n do' r3' (ur' (r un de#er$indo &r%&#er+ !o' de'&endien#e' de ! (ri$er gener&i/n 'on #odo' igu!e' en#re '0 "+  'u -e3+ igu!e'  uno de 'u' (rogeni#ore'+ )ue e' e! (o'eedor de! !e!o do$inn#e. Mende! e!bor/ e'#e (rin&i(io ! ob'er-r )ue 'i &ru3b do' r3' (ur' de (!n#' de! gui'n#e+ un de 'e$i!!' $ri!!' " o#r de 'e$i!!' -erde'+ ! de'&enden&i )ue ob#en0+  ! )ue *! deno$inb + &on'i'#0 2ni&$en#e en (!n#' )ue (rodu&0n 'e$i!!' de &o!or $ri!!o. E'#' (!n#' deb0n #ener+ en e! gen )ue de#er$in e! &o!or de ! 'e$i!!+ !o' do' !e!o' )ue 5b0n 5ereddo de 'u' (rogeni#ore'+ un !e!o (r e! &o!or -erde " o#ro (r e! &o!or $ri!!o> (ero+ (or !gun r3/n+ '/!o 'e $ni,e'#b e'#e 2!#i$o+ (or !o )ue 'e !o deno$in/ !e!o do$inn#e+ $ien#r' )ue ! (ri$ero 'e !e !!$/ !e!o re&e'i-o. Segund !e" de Mende! Lo' !e!o' re&e'i-o' )ue+ ! &ru3r do' r3' (ur'+ no 'e $ni,ie'#n en ! (ri$er gener&i/n 7deno$ind 8+ re(re&en en ! 'egund gener&ion 7deno$ind @8 re'u!#n#e de &ru3r !o' indi-iduo' de ! (ri$er. Ade$' ! (ro(or&i/n en ! )ue (re&en e' de   ? re'(e&#o  !o' !e!o' do$inn#e'. Mende! &ru3/ en#re '0 !o' gui'n#e' de 'e$i!!' $ri!!' ob#enido' en ! (ri$er gener&i/n de! e4(eri$en#o n#erior. Cundo &!'i,i&/ ! de'&enden&i re'u!#n#e+ ob'er-/ )ue (ro4i$d$en#e #re' &ur#' (r#e' #en0n 'e$i!!' de &o!or $ri!!o " ! &ur# (r#e re'#n#e #en0 !' 'e$i!!' de &o!or -erde. E' de&ir+ )ue e! &r%&#er  'e$i!! de &o!or -erde + )ue no 5b0 (re&ido en ningun (!n# de ! (ri$er gener&i/n+ '0 )ue (re&0 en ! 'egund un)ue en $enor (ro(or&ion )ue e! &r%&#er  'e$i!! de &o!or $ri!!o Ter&er !e" de $ende! Lo' &r&#ere' )ue 'e 5eredn 'on inde(endien#e' en#re 'i " 'e &o$binn ! 3r ! ('r  ! de'&enden&i+ $ni,e'#ndo'e en ! 'egund gener&ion ,i!i! o @. En e'#e &'o+ Mende! 'e!e&&iono (r e! &ru3$ien#o (!n#' )ue di,erin en do' &r&#eri'#i&'+ (or e1e$(!o+ e! &o!or de !o' gui'n#e' 7-erde' o $ri!!o'8 " 'u 'u(er,i&ie 7!i' o rrugd8. Ob'er-o )ue ! (ri$er gener&in e'#b &o$(ue'# uni&$en#e (or (!n#' &on gui'n#e' $ri!!o' " !i'o'+ &u$(!iendo'e ! (ri$er !e". En ! 'egund gener&in+ 'in e$brgo+ (re&in #od' !' (o'ib!e' &o$bin&ione' de &r&#ere'+ un)ue en !' (ro(or&ione' 'iguien#e'6  (r#e de gui'n#e' -erde' " rugo'o'+ ? de -erde' " !i'o'+ ? de $ri!io' " rugo'o' " (or u!#i$o  de $ri!!o' " !i'o'. E'#o !e indu1o  (en'r )ue !o' gene' ern e'#ru&#ur' inde(endien#e' un' de o#r' "+ (or !o #n#o+ )ue uni&$en#e de(endi de! 3r ! &o$bin&in de !o' $i'$o' )ue (udie'e (re&er en ! de'&enden&i. L Gene#i& de'(ue' de Mende!6 Teori Cro$o'o$i& de ! 5eren&i A (rin&i(io' de e'#e 'ig!o+ &undo !' #e&ni&' (r e! e'#udio de ! &e!u! " e'#bn 'u,i&ien#e$en#e de'rro!!d'+ 'e (udo de#er$inr )ue !o' gene' e'#bn ,or$do' (or &ido de'o4irribonu&!ei&o 7ADN8 " de$' 'e en&on#rbn den#ro de un' e'#ru&#ur' )ue (re&in en e! &i#o(!'$ 1u'#o n#e' de &d (ro&e'o de di-i'in &e!u!r. A e'#' e'#ru&#ur' 'e !' deno$in &ro$o'o$'+ #er$ino )ue

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ 'igni,i&  &uer(o' &o!oredo' + (or ! in#en'idd &on ! )ue ,i1bn de#er$indo' &o!orn#e' ! 'er #eido' (r (oder ob'er-r!o' ! $i&ro'&o(io. Ade$' 'e -io )ue e'#o' (re&in re(e#ido' en ! &e!u! ,or$ndo un nu$ero de#er$indo de (re1' de &ro$o'o$' 5o$o!ogo' &r&#eri'#i&o de &d e'(e&ie+ uno de !o' &u!e' 'e 5eredb de! (dre " e! o#ro de ! $dre. T$bien 'e (udo &o$(robr )ue e! nu$ero de (re' de &ro$o'o$' no de(endi de ! &o$(!e1idd de! 'er -i-o. A'i (or e1e$(!o+ en e! 5o$bre 'e &on#bi!i3ron @? (re' de &ro$o'o$'+ $ien#r' )ue en un (!n# &o$o e! #rigo (odin en&on#rr'e 5'# @[ (re'. En b'e  e'#o' de'&ubri$ien#o' "  !o' e'#udio' re!i3do' en  (or e! 3oo!ogo e'#douniden'e T5o$' H. Morgn 'obre !o' &ro$o'o$' de ! $o'& de! -ingre 7Dro'o(5i! $e!nog'#er8+ 'e (udo e!borr ! #eori &ro$o'$i& de ! 5eren&i donde 'e e'#b!e&i de $ner ine)u0-o& ! !o&!i3&n ,i'i& de !o' gene' en ! &e!u!. Gr&i'  e'# #eori 'e (udo dr #$bien un e4(!i&&in de,ini#i-  !o' &'o' en !o' )ue no 'e &u$(!in &on e4&#i#ud !' !e"e' de Mende! n#erior$en#e &i#d'. De $ner (re&id  Mende!+ Morgn 'e dedi&  &ru3r de $ner 'i'#e$#i& di,eren#e' -riedde' de $o'&' de! -ingre. E'#' $o'&' o,re&in $u&5' -en#1' &on re'(e&#o  !o' gui'n#e' " )ue #ienen un &i&!o -i#! $u" &or#o+ (rodu&en un grn de'&enden&i+ 'on ,&i!e' de &u!#i-r+ #ienen #n '!o &u#ro &ro$o'o$' " (re'en#n &r&#eri'#i&' 5eredi#ri' ,&i!$en#e ob'er-b!e'+ &o$o e! &o!or de !o' o1o'+ ! (re'en&i o u'en&i de !'+ e#&e#er. Heren&i de gene' !igdo' L in-e'#ig&ion &on !' $o'&' de! -ingre (ro(or&ion/  Morgn e-iden&i' de )ue !o' &r&#ere' no ern 5ereddo' 'ie$(re de ,or$ inde(endien#e #! " &o$o 5bi (o'#u!do Mende! en 'u #er&er !e". Su(u'o )ue ! 5ber 'o!o &u#ro &ro$o'o$' di,eren#e'+ $u&5o' gene' debin e'#r !igdo'+ e' de&ir+ debin &o$(r#ir e! $i'$o &ro$o'o$ " (or e!!o $o'#rr un C!r #enden&i  #rn'$i#ir'e 1un#o'  ! de'&enden&i. No ob'#n#e+ !' &on&!u'ione' re!i3d' (or Mende! o' #r'+ no de1bn de 'er &orre&#' (r !o' gene' no !igdo'. So!o ! &'u!idd 5i3o )ue Mende! e'&ogie'e (r !o' &ru&e' de 'u' (!n#' &r&#eri'#i&' de#er$ind' (or gene' 'i#udo' en &ro$o'o$' di'#in#o'. Heren&i !igd ! 'e4o En uno de 'u' (ri$ero' e4(eri$en#o'+ Morgn &ru3/ un $&5o de $o'&' de o1o' ro1o' 7nor$!e'8 &on un 5e$br )ue 5bi en&on#rdo &'u!$en#e " )ue #eni !o' o1o' b!n&o'. L' $o'&' )ue ob#u-o en e'# (ri$er gener&ion o  #enin #od' !o' o1o' ro1o'+ #! " &o$o 'e de'&ribe en ! (ri$er !e" de Mende!. Pero &un= do &ru3/ en#re 'i e'#' $o'&' (r ob#ener ! 'egund gener&i/n ,i!i! o @+ de'&ubri/ )ue !o' o1o' b!n&o' 'o!o (re&in en !' $o'&' $&5o " de$' &o$o un &r&#er re&e'i-o. Por !gun r3/n+ ! &r&#eri'#i& o1o' b!n&o' no er #rn'$i#id  !' $o'&' 5e$br'+ in&u$(!iendo+ !

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ $eno' (r&i!$en#e+ ! 'egund !e" de Mende!. A! $i'$o #ie$(o+ en 'u' ob'er-&ione' ! $i&ro'&o(io+ Morgn 5bi d-er#ido &on e4#re3 )ue en#re !o' &u#ro (re' de &ro$o'o$' de !o' $&5o'+ 5bi un (re1 en ! )ue !o' &ro$o'o$' 5o$/!ogo' no #enin e4&#$en#e ! $i'$ ,or$. Er &o$o 'i  uno de e!!o' !e ,!#'e un #ro3o+ (or !o )ue  (r#ir de e'e $o$en#o  e'# (re1 'e ! deno$in &ro$o'o$' Xm. Sin e$brgo en ! 5e$br+ ! $i'$ (re1 de &ro$o'o$' 5o$/!ogo' no (re'en#b ningun di,eren&i en#re e!!o'+ (or !o )ue 'e ! deno$in/ &ro$o'o$' XX. Morgn (en'/ )ue !o' re'u!#do' n/$!o' de! n#erior debin  )ue e! gen )ue de#er$inb e! &o!or de !o' o1o' 'e en&on#rb en&ru3$ien#o ! (or&i/n )ue ,!#b'een e! &ro$o'o$ m de! $&5o. Por #n#o+ en e! &'o de !' 5e$br' 7448 ! e4i'#ir do' !e!o'+ un)ue uno de e!!o' ,ue'e e! re&e'i-o 7o1o' b!n&o'8+ e! &r%&#er $ni,e'#do er e! nor$! 7o1o' ro1o'8. En !o' $&5o'+ 'in e$brgo+ ! di'(oner xni&$en#e de un !e!o 7e! de 'u 2ni&o &ro$o'o$ X8+ e! &r%&#er re&e'i-o 'i )ue (odi 'er ob'er-do. De e'# $ner )uedb #$bien e'#b!e&ido )ue e! 'e4o 'e 5eredb &o$o un &r%&#er $%' de! orgni'$o.

Bio)u0$i& Bio)u0$i& e' e! e'#udio )u0$i&o de !o' 'ere' -i-o'+ e'(e&i!$en#e de ! e'#ru&#ur " ,un&i/n de 'u' &o$(onen#e' )u0$i&o' e'(e&0,i&o'+ &o$o 'on !' (ro#e0n'+ &rbo5idr#o'+ !0(ido' " %&ido' nu&!*i&o'+ de$%' de o#r' (e)ue' $o!*&u!' (re'en#e' en !' &*!u!'. L In-e'#ig&i/n en Bio)u0$i& E! &o$ien3o de ! (or bio)u0$i& $u" 5ber 'ido e! de'&ubri$ien#o ! (ri$er en3i$+ di'#'+ en [?? An'e!$e(uede P"en. Enbien [@[+ riedri&5 _f5!er (ub!i&/ unde r#0&u!o &er& de ! ! '0n#e'i' de ure+ (robndo )ue !o' &o$(ue'#o' org%ni&o' (ueden 'er &redo' r#i,i&i!$en#e+ en &on#r'#e &on ! &reen&i+ &o$2n$en#e &e(#d durn#e $u&5o #ie$(o> de )ue ! gener&i/n de e'#o' &o$(ue'#o' er (o'ib!e '/!o en e! in#erior de !o' 'ere' -i-o'. De'de en#on&e'+ ! bio)u0$i& 5 -n3do+ e'(e&i!$en#e de'de ! $i#d de! 'ig!o XX &on e! de'rro!!o de nue-' #*&ni&' &o$o ! &ro$#ogr,0+ ! di,r&&i/n de r"o' X+ $r&1e (or i'/#o(o'+ " e! $i&ro'&o(io e!e&#r/ni&o. E'#' #*&ni&' brieron e! &$ino (r e! n%!i'i' de#!!do " e! de'&ubri$ien#o de $u&5' $o!*&u!' " ru#' $e#b/!i&' de !' &*!u!'+ &o$o ! g!i&/!i'i' " e! &i&!o de 9reb'. Ho" en d0 !o' -n&e' de ! bio)u0$i& 'on u'do' en &ien#o' de %re'+ de'de ! gen*#i& 5'# ! bio!og0 $o!e&u!r+ de ! gri&u!#ur  ! $edi&in. Probb!e$en#e un de !' (ri$er' (!i&&ione' de ! bio)u0$i& ,ue ! (rodu&&i/n de (n u'ndo !e-dur'+ 5&e  o'. E! (i!r ,und$en#! de ! in-e'#ig&i/n bio)u0$i& 'e &en#r en !' (ro(iedde' de !' (ro#ein'+ $u&5' de !' &u!e' 'on en3i$'. Por r3one' 5i'#/ri&' ! bio)u0$i& de! $e#bo!i'$o de ! &*!u! 5 'ido in#en'$en#e in-e'#igdo+ i$(or#n#e' !0ne' de in-e'#ig&i/n &#u!e' in&!u"en e! &/digo gen*#i&o 7ADN+ ARN+ '0n#e'i' de (ro#e0n'+ din%$i& de ! $e$brn &e!u!r " &i&!o' energ*#i&o'8. C#egor0'

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ L bio)u0$i& e'#% &on,or$d (or ! )u0$i& de 'u'#n&i' )ue (ueden 'er &#!ogd' ,und$en#!$en#e en e'#o' e(0gr,e'6

E')ue$ de un #i(i& &*!u! ni$! &on 'u' org%nu!o' " e'#ru&#ur'Crbo5idr#o' L0(ido' Pro#e0n' " A$ino%&ido' `&ido' nu&!*i&o' Se di-ide en -ri' r$' #!e' &o$o6 Bio)u0$i& Ce!u!r 7o Bio!og0 Ce!u!r86 E' un %re de ! Bio!og0+ d/nde (ri$ e! e'#udio de ! &*!u!+ e' de&ir+ e! &o$(or#$ien#o in#erno+ &o$o (or e1e$(!o+ !o' orgne!o' " !' 'e!e' de &o$uni&&i/n in#r&e!u!r+ " 'u &o$(or#$ien#o e4#erno+ &o$o 'e!e' e4#r&e!u!re' " in#er&e!u!re' 7 o#r' &*!u!'8+ '0 &o$o #$bi*n 'u en#orno 7M#ri3 E4#r&e!u!r 7MEC o en Ing!*' ECM88+ e! &u! 1ueg un ((e! $u" i$(or#n#e en 'u ,un&ion$ien#o " &o$(or#$ien#o. Re(re'en#&i/n e')ue$%#i& de ! $o!*&u! de ADN+ ! $o!*&u! (or#dor de ! in,or$&i/n gen*#i&.Gen*#i&6 E' un %re de ! Bio#e&no!og0 d/nde 'e e'#udi (rin&i(!$en#e e! DNA 7en e'(o! ADN8+ " e! RNA 7ARN8+ (r en#ender ! ,un&i/n de &d un de 'u' (r#e'+ 'u &odi,i&&i/n+ (r !uego in#en#r iden#i,i&r &ier#' (#o!og0'+ r'go'+ e in&!u'o $odi,i&r!'. Lbor#orio C!0ni&o6 `re (ro(i de ! Bio)u0$i&+ en ! &u! 'e n!i3n e! Per,i! Bio)u0$i&o de !' (er'on' (r digno'#i&r !g2n #i(o de (#o!og0 $*di&. In$uno!og06 `re de ! Medi&in+ ! &u! 'e in#ere' (or ! re&&i/n de! orgni'$o ,ren#e  orgni'$o' &o$o !' b&#eri' " o#ro' &o$o !o' Viru' 7)ue no 'on orgni'$o' 7no 'on 'ere' -i-o'88. #odo e'#o #o$ndo en &uen# ! re&&i/n " ,un&ion$ien#o de! Si'#e$ In$une en &d un de !' in#er-en&ione' de e'#o' e4#ro' en e! orgni'$o 5u$no. r$&o!og06 `re de ! Qu0$i&=r$&*u#i&+ )ue e'#udi &o$o ,e&#n &ier#' 'u'#n&i' Qu0$i&' ! ,un&ion$ien#o &e!u!r en e! orgni'$o. BIOELEMENTOS Son !o' e!e$en#o' )u0$i&o' )ue ,or$n (r#e de ! $#eri -i-. Son #odo' !o' de! 'i'#e$ (eri/di&o '!-o !o' g'e' nob!e' " #ierr' rr'. Se &!'i,i&n en ? gru(o' •

PRIMARIOS6 'on !o' $%' bundn#e'+ en &on1un#o' re(re'en#n  " 'on yC+ H+ O+ N+ P+ Sz. Todo' e!!o' 'on e!e$en#o' e!e&#roneg#i-o'+ (ueden &o$(r#ir e!e&#rone' 7ENLACES COVALENTES8. De #odo'+ e! $%' i$(or#n#e e' e! C 7(uede ,or$r &den' &rbond'.8



SECUNDARIOS6 7J8. INDISPENSABLES> )ue!!o' )ue e'#%n en #odo' !o' '-. yC+ N+ Mg+ 9+ C!+ e+ Si+ Cu+ Mn+ Br+ + Iz...VARIABLES> no e'#%n en #odo' !o' '- yA!+ Br+ cn+ Ti+ V+ Pbz

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ •

OLIGOELEMENTOS6 7+ 8+ E1e$(!o. Co> Cino&ob!$in+ -i#$in b@+ i$(re'&indib!e (r ,bri&r 5e$og!obin.

@. BIOMOLCULAS Co$(ue'#o' )u0$i&o' )ue ,or$n (r#e de !o' '-. H" de do' #i(o'6 A = INORG`NICAS6 'on &o$une' (r !o' '- " (r !o' 'ere' iner#e'6 g'e' re'(ir#orio'+ gu " '!e' $iner!e'. B = ORG`NICAS6 'on e4&!u'i-o' de !o' '-. G!2&ido'+ !0(ido'+ (ro#e0n'+ bio&#!i3dore' " %&ido' nu&!ei&o'. ?. !o' g'e' re'(ir#orio' Son e! O@ " e! CO@. En ! $"or (r#e de !o' ni$!e'+ !o' !0)uido' &ir&u!#orio' #rn'(or#n O@" CO@+ (ero e'#o' g'e' 'on (o&o' 'o!ub!e' en gu 7'on (o!re' " e! gu e' (o!r8+ en#on&e' 'on #rn'(or#do'. Unido'  'u'#n&i' #rn'(or#dor' 7(ig$en#o' re'(ir#orio'87HEMOGLOBINA+ (ig$en#o ro1o )ue #iene e " e4i'#e en !o' -er#ebrdo'. He$og!obin  O@ K OXIHEMOGLOBINA+ e'#% (re'en#e en ! 'ngre o4igend. Trn'(or# e! O@ de'de !o' &en#ro' re'(ir#orio' 5'# &d un de !' &*!u!'. Si+ HEMOGLOBINA  CO@ K CARBOXIHEMOGLOBINA+ " ,or$ ! 'ngre no o4igend+ " #rn'(or# e! CO@ de'de !' &*!u!' 5'# !o' &en#ro' re'(ir#orio'.8 En !guno' ni$!e' e! !0)uido &ir&u!#orio no #rn'(or# g'e' 7in'e&#o'8+ *'#o' ni$!e' #ienen un 'i'#e$ de #r%)ue' )ue !!e-n O@ dire&#$en#e  &d un de !' &*!u!'. En !o' -ege#!e' !o' g'e' re'(ir#orio' nun& 'on #rn'(or#do' (or ! SAVIA. J. e! gu en !o' 'ere' -i-o' Todo' !o' '- #ienen gu PROPIEDADES DELAGUA6 Agu [ u$' 7!0)uido+ deber0 'er g'8 M' $o!e&u!r CO@ JJ u$' 7g'8 E' !0)uid  T{ $bien#e+ H@O> H " O en!&e' &o-!en#e'+ " !o' e!e&#rone' )ue 'e &o$(r#en e'#%n $%' &er& de! O )ue de! H 7O=+ H8. L $o!*&u! de gu 'e &o$(or# &o$o un di(o!o. En#re !o' di'#in#o' di(o!o' de gu 'e e'#b!e&en uno' en!&e' ;d*bi!e' SATURADAS )ue!!' )ue (o'een &. Gr'o' '#urdo'. Son '/!id'  #{ $bien#e. Se !!$n gen*ri&$en#e $n#e&' 7K'ebo'8 " 'ue!en (ro&eder de ni$!e' HOMEOTERMOS. Su inge'#i/n e4&e'i-+ e!e- !o' ni-e!e' de &o!e'#ero!. >INSATURADAS )ue!!' )ue (o'een &. Gr'o' in'#urdo'. Son !0)uido'  #{ $bien#e. Se !!$n gen*ri&$en#e &ei#e' " (ro&eden gener!$en#e de -ege#!e' " de ni$!e' POIQUILOTERMOS. PARA QUE SIRVEN LAS GRASASF •

Son 'u'#n&i' de re'er- energ*#i&.



An &o$o i'!n#e' #*r$i&o'.

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ •

Son (o!re'+ n &o$o i$(er$eb!e'.



Produ&en 1bone' &undo re&&ionn &on !o' 5idr/4ido' 7SAPONIICACIlN8

.? CERAS 7KCRIDOS8 L0(ido' '(oni,i&b!e'+ 'en&i!!o'+ srcindo' (or un %&ido' gr'o e'#eri,i&do &on un $ono!&o5o! de &den !rg 7[C8 = Pro(iedde' de !' &er'6  Son ,uer#e$en#e APOLARES .  Son $o!*&u!' de grn #$o.  S/!id'  #{ $bien#e. = un&ione'  Un (ro(iedd de !' &ero'+ Son i$(er$ebi!i3n#e'.  No 'on energ*#i&'.  Se u#i!i3n &o$o 'u'#n&i' de,en'i-'.  Pueden 'er e'#ru&#ur!e'. .J ,o',o!0(ido' L0(ido' '(oni,i&b!e'+ &o$(!e1o'+ ,or$do' (or  !&o5o! 7(uede 'er g!i&ero!8+ @ &. Gr'o'+  %&ido ,o',/ri&o "  !&o5o! ni#rogendo. •

Lo' OSOLÍPIDOS 'on $o!*&u!' n,i(%#i&' en !' )ue &oe4i'#en (or&ione' (o!re' " (o!re'.



Son &o$(onen#e' ,und$en#!e' de! 'i'#e$ ner-io'o.

G!i&ero! &. gr'o P %&ido ,o',/ri&o A!&o5o! ni#rogendo . g!u&o!0(ido'

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ L0(ido' '(oni,i&b!e'+ &o$(!e1o'+ ,or$do' (or un !&o5o! 7)ue (uede 'er g!i&ero!8 uno o do' &. Gr'o' "  g!2&ido 7)ue (uede 'er $ono o di'&%rido8 Lo' g!u&o!0(ido' 'on 'u'#n&i' n,i(%#i&'+ 'on &o$(onen#e' de! 'i'#e$ ner-io'o. $ono'&%rido . (ro(iedde' de !' $o!*&u!' n,i(%#i&'. •

En di'o!u&i/n &uo' 'e orien#n d* ,or$ )ue 'e srcin un MICELA = BICAPA en ! &u%! !' (or&ione' (o!re'75idro,/bi&'8 )uedn 5&0 e! in#erior de ! bi&( " !' (o!re' 75idro,0!i&'8 5&0 e! e4#erior. L e4i'#en&i de ! $i&e! = bi&( srcin @ $edio' &uo'o'+ uno e4#erno " o#ro in#erno. o

E! EXTERNO 'er0 e! e4#r&e!u!r

Por !o &u%! 'e srcinn o

E! INTERNO 'er0 e! in#r&e!u!r

!' $e$brn' &e!u!re'+ e' de&ir #odo' !o' !0(ido' n,i(%#i&o' 'on !0(ido' de $e$brn. 7MICELA,igur e'(&i! en ,or$ de e',er8 Tod $e$brn &e!u!r e'#% ,or$d (or !0(ido' n,i(%#i&o'.

k MEDIO ACUOSO INTRACELULAR  MEDIO ACUOSO EXTRACELULAR . TERPENOS L0(ido' in '(oni,i&b!e' 7no 1bone'8+ no deri-do' de &. Gr'o'. Origindo'  (r#ir de ! (o!i$eri3&i/n 7re(e#i&i/n 'u&e'i-8 de! i'o(reno 7@ $e#i! +? bu#dieno8 E' APOLAR (or)ue no #iene OH 'ue!#o'. Son #odo' de srcen -ege#!.

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ .[ e'#eroide' L0(ido' in '(oni,i&b!e'+ no deri-do' de & gr'o'+ deri-do' de! ESTERANO e'#erno •

VITAMINA D ,-ore&e ! &!&i,i&&i/n /'e



HORMONAS SEXUALES )ue!!' )ue #ienen re!&i/n &on !o' &r&#ere' 'e4u!e'.



SALES BILIARES 'on (rodu&id' en e! 50gdo " 'ir-e (r EMULSIONAR !' gr'' en e! duodeno'.



COLESTEROL i$(re'&indib!e (r dr &on'i'#en&i  !' $e$brn' &e!u!re'. E! &o!e'#ero! en ! 'ngre 'e 'o&i &on (ro#e0n' ,or$ndo LIPOPROTEÍNAS.

Co!e'#ero! =HDL " en ni$!e'+ #n#o in-er#ebrdo' &o$o en -er#ebrdo'. •

Vi#$in' &on1un#o )u0$i&$en#e 'en&i!!o' deri-do' de g!2&ido' o !0(ido'. Son !%bi!e' 7K'e e'#ro(en &on ,&i!idd+ 'e de#eriorn &on e! &!or " &on ! o4id&i/n.8 Son &o$(ue'#o' e'en&i!e' (r !o' ni$!e' 7e'en&i! K i$(re'&indib!e " no !o (ueden ,bri&r8. Hn de 'er ingerid' en ! die# (ro&eden#e' de !i$en#o' 7de srcen -ege#! " $i&robin8. o



ACCIlN> no 'e 'be &u%! e' 'u ,un&i/n+ !gun' &o!born &on !' en3i$' " 'e !!$n COENcIMAS. Son ne&e'ri' en (e)ue' do'i'+ en e4&e'o 6 HIPERVITAMINOSIS+ en d*,i&i#6 HIPOVITAMINOSIS " (rodu&e en,er$edde'.

ENcIMAS o

o

Pro#e0n' &#!0#i&' 7de,ini&i/n8 E'#ru&#ur )u0$i&6 'on 5e#ero(ro#e0n' &on do' (r#e'. Un (r#e ,or$d (or $ino%&ido' " o#r (r#e ,or$d (or o#r 'u'#n&i'. 



Inorg%ni&' &o,&#or Org%ni&' &oen3i$'

Co,&#or 7inor8 ENcIMA COMPLETA K $ino%&ido' 

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ Coen3i$ 7org8 o

C/$o n !' en3i$'F

A7'u'#r#o8 B 7(rodu&#o8  Con " 'in en3i$. Con en3i$ ! -e!o&idd e' $"or+ (or)ue ! en3i$ 'e une de ,or$ e'(e&0,i& ! 'u'#r#o 5&i*ndo!o )ue e! '!#o energ*#i&o (r ('r de A+  B 'e $enor. ;CADA ENcIMA SlLO RECONOCE UNDETERMINADO SUSTRATO< En3i$  S@ E@ o

No$en&!#ur de ! en3i$'

Su,i1o =ASA A!udiendo  ! &&i/n )ue &#!i3 7HIDROLASA8 Pre,i1o A!udiendo ! 'u'#r#o ! )ue  7LIPASA8 A!udiendo ! 'u'#r#o 'obre e! )ue  "  ! re&&i/n )ue &#!i3 7GLUT`MICO= DESHIDROGENASAy 'obre e! %&ido g!u#%$i&o+ )ui#%ndo!e 5idr/geno. o

&#ore' )ue in,!u"en en ! &&i/n en3i$%#i&' 





Su(er,i&ie de &on#&#o. En3i$=Su'#r#o7E = S8y&un#o $"or 'e ! 'u(er,i&ie de &on#&#o E=S $"or 'er% ! &#i-idd en3i$%#i&z PH6 &d en3i$ #iene un (H /(#i$o de &#u&i/n " uno' !0$i#e' (or en&i$ o (or deb1o de !o' &u!e' ! en3i$ de1 de &#ur. Te$(er#ur6 &d en3i$ #iene un T{ /(#i$ de &#u&i/n " uno' !0$i#e' (or en&i$ o (or deb1o de !o' &u!e' ! en3i$ de1 de &#ur.

. %&ido' nu&!ei&o' Co$(ue'#o' ,or$do' (or6 C+ H+ O+ N " P . Se 5!!n ,und$en#!$en#e en e! n2&!eo de ! &*!u!. Son $&ro$o!*&u!' 7! o'#i8 ,or$d (or ! (o!i$eri3&i/n de unidde' $%' (e)ue' !!$d' NUCLElTIDOS. . !o' nu&!e/#ido' E' un &o$(ue'#o ,or$do (or6 =un (en#o'=D=RIBOSA = un %&ido ,o',/ri&o

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ =D=@=DESOXIRRIBOSA ADENINA =Un b'e ni#rogend PxRICA GUANINA TIMINA PIRIMIDÍNICA CITOSINA LIRACILO Ver &uderno =D=Ribo'  Ur&i!o  A&. ,o',/ri&o Lo' nu&!e/#ido' 'e unen en#re '0 de ! 'iguien#e ,or$. E! C? de! (ri$er nu&!e/#ido (ierde un OH+ e! & ,o',ori&o de! C de! @| nu&!e/#ido (ierde un OH+ 'e ,or$ un (uen#e de o40geno " 'e de'(rende  H@O. Ver e! e1e$(!o de! &uderno. .@ %&ido de'o4irribonu&!ei&o 7ADN8 •

E! ADN e' un $o!*&u! ,or$d (or nu&!e/#ido' )ue (o'ee$o'. o

=D=@=de'o4irribo'

o

 $o!*&u! de %&ido ,o',/ri&o

o

 b'e ni#rogend

P2ri& A+ G

Piri$idini&+ T+ C yUr&i!o NOz E! ADN 5u$no #iene un !ongi#ud de ?... de (re' de nu&!e/#ido'. Qu* e'#ru&#ur e'(&i! #iene e! ADNF En  uno' &ien#0,i&o' &on CHARGA ob'er-ron )ue #odo' !o' ADN de #odo' !o' '- #ienen un &r&#er0'#i& &o$2n. L &n#idd de yAz K yTz y7&on&en#r&i/n de denin o ! de #i$in8z " 5" yGzKyCz. En ?+ _ATSON " CRIC9 e'#b!e&ieron e! $ode!o de dob!e 5*!i&e de ADN. L $o!*&u! de ADN e'#% ,or$d (or un dob!e &den de nu&!e/#ido' (!egd e'(&i!$en#e en ,or$ de 5*!i&e. L' do' &den' 'on &o$(!e$en#ri'+ 'i en un 5" nu&!e/#ido de ADENINA+ en ! &o$(!e$en#ri 5" nu&!e/#ido de TININA+ " !o $i'$o &on GUASINA " CITOSINA. A$b' &den' 'on n#i(r!e!'+ e' de&ir+ (o'een ! $i'$ dire&&i/n (ero 'en#ido' o(ue'#o' 7?}} " }?}8. Lo )ue

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ 5&e )ue !' b'e' ni#rogend' )ueden 5&0 e! in#erior de ! dob!e 5*!i&e " !' de'o4irribo'' " !o' %&ido' ,o',/ri&o' 5&0 e! e4#erior. L dob!e 5*!i&e 'e e'#bi!i3 $edin#e (uen#e' de 5idr/geno e'#b!e&ido' en#re A=T7@8 " G=C7?8. Si 'e de'#ru"en !o' (uen#e' de 5idr/geno+ e! ADN 'e de'n#ur!i3. En e! ADN e'#%n &on#enido' !o' &r&#ere' 5eredi#rio' " e' e4&!u'i-o de &d '-.

.? e! %&ido ribonu&!ei&o. 7KARN8 =Su' nu&!e/#ido' &on#ienen6 P2ri&' KA+ G  %&ido ,o',ori&o  D=Ribo'  B'e ni#rogend Piri$idini&6 C+ U y#i$in NOz =E! ARN (uede e'#r den#ro " ,uer de! n2&!eo de ! &*!u! " 'u $i'i/n e' ;in#er(re#r " e1e&u#r !' /rdene' e'&ri#' ene ! ADN. " 'egundo+ en#ender &/$o !o' di'#in#o' &$bio' en e! &o$(or#$ien#o 'e in#erre!&ionn. Qu* e'#udi ! ('i&o!og0F L &ondu&# 5u$n Qu* e' ! &ondu&#F E' #odo !o )ue ob'er-$o' de! &o$(or#$ien#o 5u$no. Qui*n e' e! (dre de ! ('i&o!og0F _i!5e!$ _und# 7[8 A!e$ni. Er un ,i'i/!ogo " 'e in#ere'/ en e! e'#udio de ! $en#e. Cre/ e! (ri$er !bor#orio de ('i&o!og0> e'#udib ! $en#e &on e! $*#odo de in#ro'(e&&i/n. C/$o 'e !e !!$  'u &orrien#eF E'#ru&#ur!i'$o> e' un &orrien#e ,i!o'/,i&. Con un $e#r/no$o -e0 !o )ue 'en#0n !' (er'on'. Qui*n e' _i!!i$ \$e'F Un ,i'i/!ogo 7C$bridge8+ 'e dedi&/  -er &o$o ,un&ionn !o' re#o'+ &o$o 'obre-i-en " 'e d(#n+ !' &r&#er0'#i&' de ! &on&ien&i. E'#udib e! ,un&ion$ien#o de ! $en#e.

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ C/$o 'e !!$ 'u &orrien#eF un&ion!i'$o. Re!i3 un &udro &on !' di,eren#e' &orrien#e' o e'&ue!' de ! ('i&o!og06 k P'i&on%!i'i' k Condu&#i'$o k Cogno'&o#o-i'$o k Hu$ni'$o A(!i&&i/n de !' ide' de reud 7?[8 De'&ubri$ien#o de! in&on'&ien#e. Lo )ue i$(u!'n nue'#r' &&ione' 'on !o' in'#in#o' in&on'&ien#e' (ri$i#i-o' 7reud8 Su (!i&&i/n e' #r#r de 5&er &on'&ien#e ! in&on'&ien#e Su' $*#odo' 'on6 k A'o&i&i/n !ibre k An%!i'i' de Sueo' _#'on !e d e! no$bre. Di&e )ue 'e debe e'#udir 'o!o ! &ondu&# ob'er-b!e Po'#u! )ue #od' !' &ondu&#' )ue #ene$o' 'e no' 5n re,or3do (r 5&er!'. I-n P-!o- &re/ e! re,!e1o &ondi&iondo S:inner = L &1 de S:inner (or# !o' re,or3dore'. E'#udin e! e'#0$u!o " ! re'(ue'#+ no ! $en#e. Tu-o re&&ione' n#e !o' de$%' ('i&/!ogo' (or !o )ue 'e &reron !' e'&ue!' &ogno'&i#i-i'#' " 5u$ni'#'. P'i-o' E'#udin &/$o !!eg$o'  &ono&er+ en &/$o ,or$$o' e! &ono&i$ien#o. Co$o ,un&ion ! $en#e. B%'i&$en#e e'#udin e! &ono&i$ien#o. Cr! Roger' " Ro!!o M" Indign e! &ondu&#i-i'$o6 E! 'er 5u$no e' &(3 de in,!uir en ! 'o&iedd " &$bir!. A&#i-o'

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ Cu%!e' 'on !' $e#' de ! ('i&o!og0F De'&ribir+ (rede&ir+ e4(!i&r " &on#ro!r e! &o$(or#$ien#o. Qu* 'e ne&e'i# (r !!egr  !' $e#' n#eriore'F Ob'er-r+ #e'#'+ &o$(r&i/n+ n%!i'i' 7e'#udio de! &'o8+ en#re-i'#'+ $*#odo &ien#0,i&o‡ en#re o#r'. Cu%!e' 'on !o' ni-e!e' de !&n&e en !' in-e'#ig&ione'F . E4(!or#orio6 Viendo )ue 5"> e4(!orndo e! &$(o. @. De'&ri(#i-o6 Se ob#iene (or $edio de6 . Ob'er-&i/n dire&# o de &$(o @. Di'(o'i#i-o' de e-!u&i/n6 &ue'#ionrio+ en#re-i'#+ (rueb' ?. E'#udio' de &'o. ?. Corre!&ion!6 . Re!&i/n en#re do' -rib!e' @. Medi&i/n &un#i##i- " &oe,i&ien#e de &orre!&i/n 7$edid de re!&i/n en#re @ -rib!e'+ - de =  8 ?. Te'#' J. E4(!i&#i-o = E4(eri$en#o . Pregun# in-e'#ig&i/n @. De,ini&i/n o(er&ion! de -rib!e' ?. Hi(/#e'i' J. VI = -e 7-rib!e e4#r+ 'e &on#ro!8 = VD . or$r #eor0' de! &o$(or#$ien#o = (ro-i'ion!e' Qu* 'e u#i!i3 en ! &ien&i n#ur! o b%'i&F E$(iri'$o+ de#er$ini'$o+ ob1e#i-idd+ (re&i'i/n+ (r'i$oni+ e4(eri$en#!. Qu* 'e u#i!i3 en !' &ien&i' (!i&dF P'i&o!og0 &!0ni&+ de orien#&i/n+ ('i&o#er(i'+ edu&#i-+ indu'#ri!+ &o$uni#ri+ de ! '!ud. C/$o e'#% &on,or$do e! 'i'#e$ ner-io'o &en#r! 7SNC8F Por &erebro " $*du! 7ner-io'+ neuron'+ e#&.8 Cu%!e' 'on !' ,un&ione' de! SNCF

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ E$i#ir " re&ibir $en'1e'+ " $odi,i&r e! &o$(or#$ien#o Re!i3 un e')ue$ de! 'i'#e$ ner-io'o SNC SN SN So$%#i&o6 Todo !o )ue 5&e$o' -o!un#ri$en#e 7&$inr+ e#&.8 SN Peri,*ri&o6 Todo !o )ue 5&e$o' 8 Si$(%#i&o6 Adren!in In-o!un#ri$en#e b8 Pr'i$(%#i&o6 Nordren!in Cu%!e' 'on !o' (ro&e'o' in,eriore'F Lo' &o$une'  !o' ni$!e'6 re'(ir&i/n+ dor$ir+ e#&. En e! bu!bo r)u0deo " &erebe!o. Cu%!e' 'on !o' 'u(eriore'F Di,eren&i de !o' ni$!e'6 -o!un#d+ r3onr+ e#&. En ! &or#e3 &erebr!. Cu%! e' ! unidd de! SNF L' neuron' C/$o !!egn !o' e'#0$u!o' ! &erebro o  ! $*du! F Por $edio de !' neuron'. E4(!i& ! neuron ibr !rg " de!gd &on r$i,i&&ione' (or !' )ue 'e de'(!3n !' 'e!e' e!e&#ro)u0$i&'. Con'# de ? (r#e'6 &uer(o &e!u!r+ dendri#' " 4on. k 8 Cuer(o &e!u!r6 N2&!eo " &o$(onen#e' )ue "udn  'u &on'er-&i/n " !i$en#&i/n. k b8 Dendri#'6 R$i,i&&i/n (or ! &u! re&ibe !o' e'#0$u!o'. k &8 4on6 R$i,i&&i/n (or $edio de ! &u! '!e e! e'#0$u!o. Cd neuron (uede re&ibir e'#0$u!o' de &u%n#' o#r' neuron'F . D/nde 'e en&uen#rn !' ?J (r#e' de !' neuron'F En e! &erebro.

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ C/$o e' ! $e$brn de un neuronF Se$i(er$eb!e Qu* (' &undo 5" un e'#i$u!&i/n de ! $e$brnF Se de'(o!ri3+ e' de&ir> de1 en#rr ione' " '!ir o#ro'. Qu* (' &undo 5" $"or de'(o!ri3&i/nF H" $"or (o#en&i! de &&i/n+ !o &u! (rodu&e $' neuron'. Qu* e' ! $ie!inF Vin gr' )ue re&ubre ! 4on " ,&i!i# ! &ondu&&i/n neuron!+ *'# !e (ro(or&ion i'!$ien#o. Cu%!e' 'on !' ,un&ione' de !' neuron'F Son &o$o &b!e' )ue #rn'$i#en in,or$&i/n e!*&#ri&> &o$o b#er0'+ e!!' $i'$' 'e re&rgn. E'&ribe !o' #i(o' de neuron' )ue e4i'#en k Sen'ori!e'6 Re&iben e! e'#0$u!o k Mo#or'6 Re&iben e! e'#0$u!o de! 'en'ori! " !o regre'. k A'o&i&i/n6 Sin#e#i3 ! in,or$&i/n " $nd ! &&i/n. De'&ribe &d uno de !o' !/bu!o' de ! &or#e3 &erebr! k L/bu!o ,ron#!6 En&rgdo' de (!ne&i/n+ (en'$ien#o+ 'en#i$ien#o'+ (er'on!idd+ &re#i-idd+ %re de Bro& 75b!8 = !/bu!o ,ron#! i3)uierdo. k L/bu!o' (rie#!e'6 E'#% ! 3on 'o$#o'en'ori!. k L/bu!o' #e$(or!e'6 `re udi#i-+ %re de _erni&:e en donde e'#% ! &o$(ren'i/n de! !engu1e. k L/bu!o' o&&i(i#!e'6 `re -i'u!. Qu* e' ! 'in('i'F L uni/n en#re @ neuron'. L neuron ! #er$inr e! 4on no e'#% (egdo  ! 'iguien#e neuron " e! e'(&io e' ! 5endidur 'in%(#i&. E! i$(u!'o (' (or $edio de !o' bo#one' 'in%(#i&o' (or !o' neuro#rn'$i'ore' )ue 'e en&uen#rn en !' -e'0&u!' 'in%(#i&'. Qu* e' un neuro#rn'$i'orF

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ Son )u0$i&o'. H" (ro4i$d$en#e > 'e di-iden en in5ibidore' " &#i-dore'. Qu* 5&en !o' neurore&e(#ore'F C(#n e! $en'1e. E! neuro#rn'$i'or !!eg  un e'(e&0,i&o neurore&e(#or+ )ue &on#in2 &on e! i$(u!'o o !o in5ibe. Qui*n re&ibe !o' i$(u!'o' ner-io'o'F L' dendri#'+ (or $edio de !o' neurore&e(#ore'. C/$o 'e di-ide e! &erebroF En do' 5e$i',erio' unido' (or e! &uer(o &!!o'o> 'on 'i$*#ri&o'. Qu* 5&en !o' 5e$i',erio'F Con#ro!n ! (r#e o(ue'# de! &uer(o. Qu* e' !o )ue $%' &on#ro! !' e$o&ione'F L &or#e3> !o' in'#in#o' " e$o&ione' e'#%n en e! (!oen&*,!o. E'&ribe !gun' de !' &o'' )ue &on#ro! e! 5e$i',erio i3)uierdo An%!i'i' de de#!!e'+ $ne1o de b'#r&&ione'+ &on#ro! de! !engu1e+ (ro&e'o' !/gi&o'+ $#e$%#i&o' " !ing]'#i&o'+ (ro&e'$ien#o de $#eri!e' 'e&uen&i!e'. E'&ribe !gun' &o'' )ue &on#ro! e! 5e$i',erio dere&5o Pro&e'o' &ogni#i-o'+ e'(&i!e'+ r#0'#i&o'> #re' (er&e(#u!e'+ -i'u!i3&i/n de ob1e#o' en e! e'(&io+ gener&i/n de i$%gene'+ dibu1o+ re&ono&i$ien#o de &r'+ (re&i&i/n $u'i&!+ '0n#e'i' de un #odo  (r#ir de de#!!e'. Qu* 'u&ede &on !' (er'on' )ue #ienen !e'ione' -'&u!re' en e! 5e$i',erio i3)uierdoF Se de(ri$en $%'> " )ue 'e di&e )ue !' e$o&ione' (o'i#i-' 'e (rodu&en en e! 5e$i',erio i3)uierdo. E'&ribe !' J #eor0' )ue e4(!i&n ! $ner en )ue 'e unen !' ,un&ione' de !o' do' 5e$i',erio' k Lo' @ 5e$i',erio' &o$(r#en !' ,un&ione' " 'e &o$(!e$en#n. k E! &erebrordi& do$inn#e ! o#ro 'e &on !e !!$ $enor. E! do$inn#e &on#ro! ! o#ro. Di&e )ue ! &on&ien&i en e! "5e$i',erio !engu1e. k Cu!)uier de !o' 5e$i',erio' (uede do$inr ! &on&ien&i. H" $o$en#o' en )ue 'e u#i!i3 un 5e$i',erio de(endiendo de !' &#i-idde'.

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ k H" e'#i!o' 5e$i',*ri&o'. Per'on' )ue (re,ieren un 5e$i',erio " !o ,-ore&e. Cu%! e' e! 'i'#e$ endo&rinoF Si'#e$ de !' g!%ndu!'> regu!&i/n de ,un&ione' &or(or!e' 1un#o &on e! 'i'#e$ ner-io'o. E' o#ro 'i'#e$ de &o$uni&&i/n " regu!&i/n de !o' (ro&e'o' org%ni&o' &on )ue 'e en-0 in,or$&i/n ! &erebro " 'e re&ibe de *!. Trb1 &on $en'1e' )u0$i&o' K 5or$on'. Cu%!e' 'on !o' #i(o' de g!%ndu!' )ue e4i'#enF Endo&rin' 7dire&#o  ! 'ngre8 " e4/&rin' 7en-0n $en'1e' ,uer de! &uer(o &o$o e! 'udor+ !%gri$'+ e#&+ #ienen un &ondu&#o8 Cu%! e' ! ,un&i/n de! 5i(o#%!$oF Con#ro! e! 'i'#e$ endo&rino> -igi! ! &n#idd de 5or$on' en ! 'ngre " en-0 $en'1e' (r &orregir !o' de'e)ui!ibrio' (or $edio de ! g!%ndu! Hi(/,i'i' o (i#ui#ri )ue 'e en&uen#r en ! b'e de! &erebro. E' ! $e'#r (or)ue &on#ro!  o#r' g!%ndu!'. E'&ribe ! ,un&i/n de ! #iroide' Produ&e ! 5or$on #iro4in+ )ue (rin&i(!$en#e regu! e! $e#bo!i'$o 7(ro&e'o (or e! &u! (ro-e&5$o' nu#rien#e' " energ08> 'i ,!#+ 'e (rodu&e 5i(o#iroidi'$o+ &undo 5" H0(er&#i-idd K 5i(er#iroidi'$o. E4(!i& ! ,un&i/n de ! (r#iroide' Son J g!%ndu!' den#ro de ! #iroide'+ 'egregn ! 5or$on (r#5or$on> )ue regu! ! e4&i#bi!idd de! 'i'#e$ ner-io'o $edin#e ! regu!&i/n de ione' )ue e'#%n en ! neuron. E4(!i& !' g!%ndu!' dren!e' Se en&uen#rn 'obre !o' rione'. Segregn do' 5or$on'6 dren!in 7e(ine,rin8 " nor=dren!in 7nore(rine,in8. A&#i-n ! (re'i/n r#eri! &on ! dren!in )ue &e!er e! ri#$o &rdi&o+ " '0 'e u$en# ! (re'i/n r#eri!. Qu* e' ! 'en'&i/nF Vi-en&i 'i$(!e (rodu&id (or ! &&i/n de un e'#0$u!o 'obre un /rgno 'en'ori!. Qu* e' ! (er&e(&i/nF En#rd en ! &on&ien&i de un i$(re'i/n 'en'ori!+ !!egd (re-i$en#e  !o' &en#ro' ner-io'o'. In#er(re#r 'en'&ione' &ren#e' de 'igni,i&do+ " &undo en#r  ! &on&ien&i e' ! (er&e(&i/n. E' ! orgni3&i/n de in,or$&i/n 'en'ori! en un #odo 'igni,i&#i-o.

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ Cu%!e' 'on !' r$' en !' )ue 'e (ueden &!'i,i&r !' (ro(iedde' orgni3#i-' inn#' )ue e4i'#en+ 'eg2n ! #eor0 ge'#!#F Orgni3&i/n (er&e(#i-+ &on'#n&i (er&e(#i-+ (er&e(&i/n de ! (ro,undidd e i!u'ione' -i'u!e'. Cu%!e' 'on !gun' e4&!u'i-'F E'#do' e$o&ion!e'+ (er'on+ ,or$ de (en'r+ e4(erien&i+ $o#i-&i/n+ (rendi31e &u!#ur!. Qu* e' un e'#0$u!oF Cu!)uier &$bio de! $bien#e  ! &u! re'(onde un orgni'$o. E' e'#0$u!o e'# ,uer+ " )ue en#r 'e -ue!-e e4(erien&i 'en'ori!. E! e'#0$u!o 'e (uede $edir (or #$o+ in#en'idd " dur&i/n. Qu* e'#udi ! ('i&o,0'i&F E' e! e'#udio ('i&o!/gi&o &u" ,in!idd e' e'#b!e&er un re!&i/n &un#i##i- en#re !o' e'#0$u!o' (ro-enien#e' de! e4#erior &on !' e4(erien&i' 'en'ori!e'. Qu* e' e! u$br! b'o!u#oF Cn#idd $0ni$ de energ0 )ue (rodu&ir% un 'en'&i/n. Qu* e' e! u$br! di,eren&i! F A!#er&i/n $0ni$ de un e'#0$u!o )ue (uede (ro-o&r un &$bio en ! 'en'&i/n. Cu%! e' ! i$(or#n&i de ! (er&e(&i/nF E' $u" i$(or#n#e " )ue #odo' !o' (ro&e'o' ('i&o!/gi&o' e'#%n re!&iondo' &on ! (er&e(&i/n. L &&i/n #iene )ue -er &on ! (er&e(&i/n+ #$bi*n &on ! $e$ori+ &on bro#e' de e$o&i/n+ &on e! (en'$ien#o+ &on ! $o#i-&i/n+ &on !o' 'en#i$ien#o'+ #odo' !o' (ro&e'o' de nue'#r -id &on'&ien#e e in&on'&ien#e e'#%n re!&iondo' &on ! (er&e(&i/n. Si e'#$o' &on'&ien#e' de ! (er&e(&i/n de !' de$%' (er'on' e' )ue e'#$o' bier#o'  !o )ue !o' de$%' (er&iben &o$o 'u re!idd. Cu%!e' #i(o' de (er&e(&i/n 5"F Lo'  'en#ido' " o#ro' do' $%'6 -e'#ibu!r 7e)ui!ibrio8 " e! de orien#&i/n " $o-i$ien#o. Cu%! e' e! 'en#ido $%' i$(or#n#eF L -i'i/n Qu* di&e ! !e" de _eberF Mien#r' $%' grnde o ,uer#e 'e un e'#0$u!o+ $"or 'er% e! &$bio )ue 'e re)uier (r )ue un ob'er-dor no#e o re(re en un di,eren&i (en' (er&e(#ib!e.

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ D ! de,ini&i/n de d(#&i/n Cundo un e'#0$u!o e' (er$nen#e. E' ! &(&idd gener! de !o' e'#0$u!o' de &o'#u$brr'e  un ni-e! &on'#n#e de e'#i$u!&i/n. Qu* di&e ! #eor0 de de#e&&i/n de 'e!e'F Di,0&i!$en#e (er&ibi$o' un e'#0$u!o i'!do. E'#udi !' re!&ione' $#e$%#i&' en#re ! $o#i-&i/n+ ! 'en'ibi!idd " ! 'en'&i/n. Lo' u$br!e' de de#e&&i/n de 'e!e' &on'i'#en en re&ono&er !g2n e'#0$u!o &on#r un ,ondo de 'e!e'. Cu%! e' ! di,eren&i en#re !' ,or$' de orgni3&i/n inn#' " !' e4&!u'i-'F En !' inn#' #odo' #ene$o' en &o$2n+ $ien#r' )ue !' e4&!u'i-' 5&en )ue (er&ib$o' ! re!idd di,eren#e. Qu* di&e ! #eor0 ge'#!#F E'#udin &o$o e' )ue orgni3$o' !o' e'#0$u!o'> &o$o 5e$o' orgni3do !o' e'#0$u!o'. E4(!i& ! orgni3&i/n (er&e(#i- k 8 igur = ,ondo6 Pode$o' (er&ibir di,eren#e !' 'en'&ione' en e! &erebro. k b8 Con#inuidd6 Tende$o'  -er un !0ne &on#inu k &8 Pro4i$idd6 Si !o' e'#0$u!o' e'#%n $' &er&+ '0 !o orgni3$o'. k d8 Se$e1n36 L 'i$i!i#ud de !o' e'#0$u!o'+ 5&e )ue !o orgni&e'. k e8 Cierre. Tende$o'  5&er un &i&!o. E4(!i& ! &on'#n&i (er&e(#i-. Tiene J &r&#er0'#i&'> e' &undo 5" un ob1e#o )ue nun& -  &$bir+ un)ue e! e'#0$u!o &$bie+ no'o#ro' !o 'egui$o' -iendo &o$o !go &on'#n#e. k 8 Con'#n&i de bri!!o. E16 &$i' ro1  ! !u3 = ro1 ob'&uro K ro1. k b8 Con'#n&i de &o!or k &8 Con'#n&i de T$o k d8 Con'#n&i de or$. Si -eo un $oned redond (or rrib " (or un !do+ 'egui$o' (er&ibiendo ! $oned. E4(!i& ! (er&e(&i/n de (ro,undidd.

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ k Lo' o1o' 'e -!en de  &r&#er0'#i&' (r (er&ibir ! (ro,undidd " )ue ! re#in e' bidi$en'ion! 7L' (ri$er' [ 'on $ono&u!re'+ !o' o#ro' 'on bino&u!re'8. k 8 Grdien#e de #e4#ur = En#re $%' &er& e'#% e! e'#0$u!o+ $' -eo e! ob1e#o. k b8 Su(er(o'i&i/n6 Ver !go en&i$ de o#ro' 7E1. Si!!'8 k &8 So$bredo6 Lo )ue e'#% $' 'o$bredo e'#% $' !e1o'. k d8 Ve!o&idd de $o-i$ien#o6 Si !go e'#% $' !e1o' 'e $ue-e $' !en#o. E16 A-i/n k e8 Per'(e&#i- *re6 En#re $%' !e1o' 'e -e 3u! o gri'. k ,8 A&o$od&i/n &ri'#!in6 De(endiendo de ! !e1n0 o &er&n0 e! &ri'#!ino -  &o$odr'e. k g8 Po'i&i/n -er#i&!6 C$bi 'i e' $%' !e1o' o &er&+ 'i -eo !go de !e1o'+ !o -eo -er#i&!+ (ero 'i !o -eo $' &er&+ !o -eo de o#r (er'(e&#i- 7rrib8. k 58 Per'(e&#i- !ine!6 x!#i$ $ono&u!r6 En#re $%' 'e !e1en !' !0ne'+ !' -o"  ir -iendo $%' 1un#'. k i8 Con-ergen&i6 En#re $%' &er& e'#* e! ob1e#o+ !' (u(i!' 'e &o$odn &o$o ri'&o. k 18 Di'(ridd re#inin6 Cundo #e #(' un o1o " -e' di,eren#e e! ob1e#o. Cu%!e' 'on !' i!u'ione' /(#i&' o -i'u!e'F L' i!u'ione' 'on re(re'en#&ione' err/ne' de ! re!idd. E16 !0ne' de! #ren+ (re&e )ue 'e -n 1un#ndo‡ Men&ion !o' #i(o' de (er&e(&i/n )ue e4i'#en Sen'ori! " e4#r'en'ori!. Re!i3 e! &udro &on !' b'e' ,i'io!/gi&' de ! (er&e(&i/n. k Vi'# k Audi&i/n k T&#o k Gu'#o k O!,#o k Mo-i$ien#o k E)ui!ibrio k O1o k O0do k Pie! k Lengu

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ k Nri3 k Re&e(#ore' k Si'#e$ Ve'#ibu!r k Lu3 k Ond' k r0o+ &!or+ do!or+ (re'i/n+ &on#&#o k Sbore'6 %&ido+ '!do+ $rgo+ du!&e+ k O!ore'6 ,!ore'+ ,ru#'+ (i&n#e+ re'indo+ (2#rido+ )ue$do k M2'&u!o'+ r#i&u!&ione'+ #endone'+ $o-i$ien#o'+ (o'i&i/n k Po'#ur k O&&i(i#! k Te$(or!Are 'o$#o'en'ori! de! !/bu!o (rie#! k Vri' k V ! &erebro. Qu* e' ! !u3F L !u3 e' un (e)ue (r#e de ! ,or$ de energ0 deno$ind rdi&i/n e!e&#ro$gn*#i&+ )ue re,!e1 !o' &o!ore'. Tiene !ongi#ud de ond " ,re&uen&i. Qu* in,or$&i/n no' d ! -i'i/nF Sobre e! $bien#e " !o' ob1e#o'+ )ue 'e en&uen#rn en *!> 'u #$o+ ,or$ " ubi&&i/n+ !o $i'$o )ue 'u #e4#ur+ &o!or " di'#n&i. Qu* &*!u!' re&e(#or' de ! re#in 'on 'en'ib!e' ! &o!orF Lo' &ono' Qu* e' e! (un#o &iegoF Lugr (or donde e! ner-io /(#i&o '!e de! o1o. No 5" b'#one' ni &ono'. Qu* 'on !' ond' 'onor'F Vibr&ione' de! ire De )u* de(enden e! -o!u$en " e! #onoF E! -o!u$en de(ende de !o' de&ibe!e' &on ! 'en'&i/n de 'onoridd> de(ende de !' -ibr&ione' de! ire.

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ E! #ono de(ende de ! ,re&uen&i 'onor+ e' de&ir+ de ! r(ide3 de -ibr&i/n de! $edio (or e! )ue 'e #rn'$i#e e! 'onido. C/$o 'be$o' de donde (ro-iene un ruidoF Por)ue !' -ibr&ione' 'e -n  e'&u&5r $%' en un o0doo )ue en e! o#ro de(endiendo de d/nde e'#*n $%' &er&. A )u* 'on 'en'ib!e' !o' re&e(#ore' de! gu'#o " o!,#oF A e'#0$u!o' )u0$i&o' o $o!*&u!' )u0$i&'. No' (ode$o' d(#r ! do!or " (or)u*F No ,%&i!$en#e+ " )ue e' un 'i'#e$ de !er# (r e! orgni'$o. Qu* e' &ine'#e'i " &ene'#e'iF k Cine'#e'i6 Sen#ido de! $o-i$ien#o " de ! (o'i&i/n de! &uer(o. k Cene'#e'i6 Vigi! !' &ondi&ione' in#ern' de! orgni'$o> 'on 'en'ib!e'  ! (re'i/n+ #e$(er#ur+ do!or " 'u'#n&i' )u0$i&' de! in#erior de! &uer(o. En )u* (r#e de! o0do in#erno en&on#r$o' e! 'i'#e$ -e'#ibu!rF En !o' &ondu&#o' 'e$i&ir&u!re' Cu%!e' 'on !' &r&#er0'#i&' de ! (er&e(&i/n de e'(&ioF . E'(&io #ridi$en'ion!6 Cone4i/n $u#u de! (r#o -e'#ibu!r " o&u!r $o#or. @. Pro,undidd6 A(r#o re&e(#i-o /(#i&o bino&u!r " de 'en'&i/n de !o' e',uer3o' $u'&u!re' debido'  ! &on-ergen&i de !o' o1o'. ?. Per&e(&i/n de! di'(o'i#i-o de !o' ob1e#o' en ! re!&i/n $u#u de *'#o'6 !o uni,i&n e! (r#o /(#i&o+ -e'#ibu!r " #%&#i! &ine'#*'i&o. . Cono&er ! $no dere&5 &o$o re&#or6 @. Cono&er e! &o'#do dere&5o de! i3)uierdo. Cu%!e' 'on !' &r&#er0'#i&' de ! (er&e(&i/n de! #ie$(oF

. Pro&e'o' re&e(#i-o' de ! dur&i/n de un 'e&uen&i 7ri#$o' bio!/gi&o'8 @. B'd' en (#rone' -!or#i-o' de! #ie$(o+ e!bordo' (or e! 5o$bre. Co$o 5or'+ $inu#o'+ 'egundo'+ $2'i&.

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ Cu%! e' ! di,eren&i en#re ! (er&e(&i/n de ,or$ " ob1e#o+ " ! (er&e(&i/n de! e'(&ioF Se b' en o#ro' 'i'#e$' n!i3dore' )ue ,un&ionn en &on1un#o. Cu%! e' e! 'i'#e$ )ue grn#i3 ! (er&e(&i/n de! e'(&ioF E'(&io = ubi&&i/n de ? di$en'ione'> (r#o -e'#ibu!r+ $2'&u!o'+ o&u!r. or$ = Cr&#er0'#i&' de !o' ob1e#o'+ 'e b' en ! -i'i/n. Cu%! e' e! 'egundo (r#o e'en&i! )ue 'egur ! (er&e(&i/n de! e'(&io " n#e #odo de ! (ro,undiddF Cone4i/n $u#u de! (r#o -e'#ibu!r " o&u!r $o#or. Cu%! e' ! (r#e e'en&i! de ! (er&e(&i/n de! e'(&io "  )u* 'e re,iereF Ter&er di$en'i/n+ !e1n0 A )u* no' re,eri$o' &undo 5b!$o' de (ro,undiddF A(r#o re&e(#i-o /(#i&o bino&u!r. C/$o 'e ,&i!i# ! orien#&i/n de! e'(&ioF Orien#&i/n de no'o#ro' en e! e'(&io  (er&e(&i/n de! di'(o'i#i-o de !o' ob1e#o' en ! re!&i/n $u#u de *'#o'  no' ubi&$o' en un e'(&io no 'i$*#ri&o. En e! e'(&io no e' !o $i$o b1o. Qu* $e&ni'$o' di&ion!e' 'on ne&e'rio' (r grn#i3r ! orien#&i/nF Pun#o' de re,eren&i K 'e!e' /(#i&' di&ion!e'. Qu* (r#o' e,en ! regu!&i/n &en#r! de ! &#i-idd (er&e(#i- de! e'(&ioF Di,eren&i&i/n de ! $no dere&5 &o$o re&#or. Re&ono&er e! &o'#do dere&5o de! i3)uierdo. Qu* 'e ,e&# &undo 'e !e'ionn !' %re' (rie#!e' in,eriore'F ? e1e$(!o' con' de &ober#ur de ! &or#e3 &erebr! )ue uni,i&n ! !bor de !o' n!i3dore' /(#i&o'+ !o' #%&#i!+ &ine'#*'i&o " -e'#ibu!r. Cu%!e' 'on !' ,or$' $%' e!e$en#!e' de (er&e(&i/n de! #ie$(oF @ e1e$(!o' Se #iene di,i&u!#d (r (er&ibir e! e'(&io+ (r di'#inguir en#re i3)uierd " dere&5+ ubi&r'e en e! $(+ re!o1+ e#&. Lo' ri#$o' bio!/gi&o' u 5orrio' bio!/gi&o'+ 5$bre+ 'ueo+ !#ido' C/$o 'e (ueden !#err *'#o'F

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ Con ,%r$&o'6 n,e#$in'+ #ie$(o $%' &or#o+ LSD+ #ie$(o $%' !rgo. Cu%!e' 'on !guno' ,&#ore' )ue in,!u"en en ! (er&e(&i/nF 8 L #en&i/n ,&i!i# )ue 'e in5ibn o )ue 'e &#i-en &one4ione' neuron!e' 7,o&r K #en&i/n8 Por $edio de ! #en&i/n ,or$$o' un e'&enrio de #en&i/n )ue orgni3 !o' e'#0$u!o' en e! #ie$(o " e'(&io. Tie$(o6 Si @ e-en#o' ('n ! $i'$o #ie$(o " !e (one' $%' #en&i/n ! )ue (er&ibe' &o$o 'i ,uer e! (ri$ero. E'(&io6 Pun#o'. b8 I$gin&i/n6 Cundo !ee$o' !go " un (!br e'#% $! " !o !ee$o' bien. In,!u"e &o$o !' &r&#er0'#i&' no inn#' de ! (er&e(&i/n+ e' indi-idu!. Qu* e' e! (rendi31eF C$bio re!#i-$en#e en ! &ondu&# o &o$(or#$ien#o (rodu&ido (or ! e4(erien&i. Con !o' &ono&i$ien#o' #e/ri&o' (uede in,!uir en ! 5i'#ori " !' (uede' (!i&r. Qu* di&e G. B#e'onF

Que no 5"&$bin J #i(o' de (rendi31e6 5b! de! (rendi31e &ero+ e! &u! 'igni,i& )ue 5" (rendi31e' )ue ! &ondu&#. E! (rendi31e uno &$bi ! &ondu&#. Qu* e' e! &ondi&ion$ien#o &!%'i&oF A'o&i&i/n de do' e'#0$u!o'. Un #i(o de (rendi31e Qu* e' e! &ondi&ion$ien#o o(ern#eF Un #i(o de (rendi31e+ en ! )ue e4i'#en re,or3dore' de &ondu&#+ e! e'#0$u!o debe 'er &on'#n#e. Qu* e' ! $ode!&/nF O#ro #i(o de (rendi31e+ en e! &u! !o )ue no'o#ro' ob'er-$o' en o#r' (er'on' !o &o(i$o'. Qu* #i(o de (rendi31e 'e re!i3 &undo un re'(ue'# n#erior )ued -in&u!d  un nue-o e'#0$u!oF Condi&ion$ien#o &!%'i&o Qu* #*r$ino' u#i!i3/ P-!o- (r de'ignr !o' 'iguien#e' e!e$en#o' de 'u' e4(eri$en#o' &on (erro'F

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ k 8 Co$id6 E'#0$u!o no &ondi&iondo o in&ondi&iondo. k b8 Re'(ue'# de '!i-&i/n de! ni$! ! -er ! &o$id6 Re'(ue'# no &ondi&iond k &8 Sonido de! di('/n6 E'#0$u!o &ondi&iondo k d8 Re(ue'# de '!i-&i/n ! o0r e! 'onido de! di('/n6 Re'(ue'# &ondi&iond. Con )u* (!br de'ign/ e! 5e&5o de go!(er -ri' -e&e' e! di('/n 'in dr!e ! &o$id ! (erroF E4#in&i/n Qu* ('i&/!ogo e' uno de !o' )ue $%' 5n &on#ribuido ! de'rro!!o de! &ondi&ion$ien#o o(ern#eF Burr5u' . S:inner. Qu* #i(o de &ondi&ion$ien#o (one de re!ie-e )ue e! e'#0$u!o (rodu&e ! re'(ue'#F O(ern#e Qu* no$bre 'e d  !' re'(ue'#' (o'i#i-'F Re'(ue'# Condi&iond (o'i#i- Qu* no$bre 'e d  !' re'(ue'#' neg#i-'F Re'(ue'# Condi&iond neg#i-. Men&ione do' #*&ni&' (r !ogrr )ue 'e re(i# un &o$(or#$ien#o " o#r' do' )ue e-i#n )ue 'e re(i# k EL re,or3$ien#o " $ode!&i/n+ k E-i#&i/n " &'#igo' Men&ion !o' J (rogr$' de re,or3$ien#o e!bordo' (or S:inner De r3/n ,i1+ de r3/n -rib!e+ de in#er-!o ,i1o " de in#er-!o -rib!e. D !guno' e1e$(!o' de re,or3dore' (ri$rio' Un &5i$ = o $# 7&5i$(n&*'8+ un 'onri'. Qu* #i(o de re,or3dor e' e! dineroF E! dinero e' un re,or3dor &ondi&iondo.

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ Lo' e'#0$u!o' -er'i-o' (ueden u#i!i3r'e en do' ,or$' Cu%!e' 'onF En )u* 'e di'#inguenF E! &'#igo e' e! 5e&5o neg#i-o )ue 'e (rodu&e  r03 de !' re'(ue'# " di'$inu"e ! ,re&uen&i de *'#+ " e! re,or3$ien#o neg#i-o. En ! &ondu&# de e'&(e " e-i#&i/n+ ! re'(ue'# #iene e! e,e&#o de &n&e!r e! 5e&5o de'grdb!e. C/$o de'rro!!/ Mr#in Se!ig$n ! #eor0 de ! de'-!ide3 en !o' ni$!e'F So'#iene )ue &undo e! 'er 5u$no no (uede &on#ro!r !o' e-en#o' de 'u -id+ gener!$en#e re'(onde en un de !' #re' ,or$'+ 'e (uede e4(eri$en#r un di'$inu&i/n de u#oe'#i$ " (uede 'u,rir de(re'i/n. Cu%!e' 'on !o' #re' #i(o' de $ode!&i/nF Co$(or#$ien#o 1eno+ (rendi31e (or ob'er-&i/n " de'in5ibi&i/n. E4(!i& &/$o 'e !ogr e! (rendi31e $edin#e e! &ondi&ion$ien#o &!%'i&o Cundo (ri$ero e'#% e! (erro " '!i- (or -er ! &o$id &o$o un re,!e1o n#ur!. L &o$id -  'er e! e'#0$u!o in&ondi&iondo " ! '!i-&i/n e' ! re(ue'# in&ondi&iond. Cundo  ! 5or de &o$er 'e 5&e 'onr un di('/n 7e'#0$u!o &ondi&iondo8 ! $i'$o #ie$(o )ue e! (erro -e ! &o$id+ de'(u*' de -ri' -e&e'+ 'i 'e !e )ui# ! &o$id " 'o!o 5&e 'onr e! di('/n+ e! (erro -  'eguir '!i-ndo 7re'(ue'# &ondi&iond8. E4(!i& &/$o 'e !ogr e! (rendi31e $edin#e e! &ondi&ion$ien#o o(ern#e Por $edio de re,or3dore'> e' de&ir+ 'i 'e 5&e !go 'e ob#iene !go+ no e' n#ur!+ 'ino )ue e! 5o$bre ne&e'i# -er !o )ue (' " (rende  re(e#ir e' &ondu&#. Lo' re,or3dore' (ueden 'er (o'i#i-o' o &on un &on#ro! -er'i-o 7neg#i-o'8. E' de&ir+ 'i 5&e' !go+ 'e (re$i o &'#ig. Cu%!e' 'on !o' do' #i(o' de &on#ro! -er'i-o )ue e4i'#enF k 8 Re,or3$ien#o neg#i-o6 e-i#&i/n " e'&(e k b8 C'#igo C/$o 'e !ogr e! (rendi31e (or $iedo de ! $ode!&i/nF E' en gener! i$i#ndo ! &ondu&# de !o' de$%'. Cu%!e' 'on !o' #re' #i(o' de !$&en$ien#o de in,or$&i/n &on )ue &on#$o'F A!$&en$ien#o 'en'ori!+ $e$ori  &or#o (!3o " $e$ori  !rgo (!3o.

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ k 8 A!$&en$ien#o 'en'ori!6 E' &undo no 'e (one #en&i/n  !o )ue e'#$o' d)uiriendo " dur '/!o @ o ? 'egundo' en nue'#r $e$ori. k b8 Me$ori  &or#o (!3o. Cundo 'e gurd en nue'#r $e$ori 5'# [ 'egundo'. Si no 'e re(' en nue'#r $en#e+ 'i !o 5&e ('  ! $e$ori  !rgo (!3o. k &8 Me$ori  !rgo (!3o6 Cundo 'e gurd en ! $e$ori (r 'ie$(re o (or un #ie$(o inde,inido. E' $u" grnde " gurd $u&5o' d#o'. A )u* no' "ud e! (ro&e'o de re&ono&i$ien#oF A en#ender $e1or &o$o ! in,or$&i/n 'e en&uen#r !$&end en ! $e$ori. Re&ono&e$o' e! 'onido de un in'#ru$en#o $u'i&!+ 'in i$(or#r ! $2'i& )ue 'e #o)ue+ e#&. Qu* e' e! re&uerdoF E' ! re&on'#ru&&i/n &#i- de ! in,or$&i/n. Con'i'#e en !go $%' )ue ! b2')ued " ob#en&i/n de #ro3o' de in,or$&i/n. En *! (r#i&i(n e! &ono&i$ien#o+ &#i#ude' " e4(e&##i-' de! indi-iduo. E' de&ir+ !' $e$ori' &$bin &on e! #ie$(o+ 'e 'i$(!i,i&n+ enri)ue&en o di'#or'ionn+ 'eg2n !' e4(erien&i' " &#i#ude' )ue e! indi-iduo #eng  !o !rgo de 'u -id. Por e!!o+ !gun' -e&e' 'e (rodu&en errore' de $e$ori. Uno de e!!o' e' ! &on,bu!&i/n6 e! indi-iduo re&uerd in,or$&i/n )ue nun& 'e !$&en/ en ! $e$ori. Pero 5" gen#e )ue #iene $e$ori ,o#og*ni& 7re&uerd &on e4&#i#ud #odo' !o' 'u&e'o'8 Cu%!e' 'on !o' #i(o' de b!o)ueo' de $e$ori )ue e4i'#enF k 8 In#er,eren&i (ro&#i-6 e! b!o)ueo !o re!i3 un $e$ori n#erior. k b8 In#er,eren&i re#ro&#i-6 !o re!i3 un $e$ori (o'#erior. C/$o 'e !e !!$  &undo e! indi-iduo 'u(ri$e de $ner in&on'&ien#e !o' re&uerdo' de un e4(erien&i #errori3dor o $o!e'#F Re(re'i/n. E! $#eri! #od-0 e4i'#e en ! $e$ori+ (ero 'e 5 -ue!#o in&&e'ib!e (or 'er #n (er#urbdor ! 'u1e#o. Qu* e' ! $ne$o#*&ni&F M*#odo' (r u#i!i3r ! 'o&i&i/n &undo 'e )uiere $e$ori3r in,or$&i/n. Co$o !' ri$' (r re&ordr e! n2$ero de &d $e'+ e! 5&er'e un i$gen $en#! )ue &on#eng in,or$&i/n (or re&ordr+ e#&. En )u* &on'i'#e e! (en'$ien#oF

Guia CENEVAL para la acreditacion del [Año Bachillerato por DR. ARMANDO ARÉVALO ] HERNÁNDEZ Modi,i&r " reorgni3r ! in,or$&i/n gurdd en ! $e$ori+  ,in de generr nue- in,or$&i/n. Gr&i'  *! (ode$o' in#egrr &u!)uier &o$bin&i/n de (!br' de ! $e$ori " (rodu&ir or&ione' nun& n#e' e!bord'. Qu* e' ! $e$oriF C(&idd de &rer e! $i'$o (#r/n e'(&i! " #e$(or! de! ('do. Qu* e' e! (rendi31eF C$bio en e! ,un&ion$ien#o de! Si'#e$ Ner-io'o " en 'u e'#ru&#ur. Cu%!e' 'on !o' #i(o' de $e$ori )ue e4i'#enF k 8 Pro-i'ion!. De(ende de! #ie$(o )ue dur ! e'#i$u!&i/n de !' neuron'. k b8 Inde,inid. Modi,i&&ione' ,0'i&' de ! 'in('i'. En d/nde 'e !o&!i3 ! $e$oriF k `re' de ! &or#e3 k N2&!eo' (ro,undo' de! &erebro. k L/bu!o' ,ron#!e'6 'e en&uen#rn !o' re&uerdo' in$edi#o' de *(o&' re$o#'. k Cor#e3 #e$(or!6 e'#%n !o' re&uerdo' de (en'$ien#o' e!bordo'. k M*du! e'(in!6 e'#%n !o' re,!e1o' &ondi&iondo'. k T%!$o " #!!o &erebr! 7&o$o en ! &or#e38

View more...

Comments

Copyright ©2017 KUPDF Inc.
SUPPORT KUPDF