ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΠΑΛΑΜΑΣ (ΑΓΙΟΣ)- ΕΡΓΑ (ΤΟΜΟΣ 1)

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

ΠΑΛΑΜΑ

1 ΛΟΓΟΙ

ΑΠΟΔΕΙΚΤΙΚΟΙ

ΑΝΤΕΠΙΓΡΑΦΑΙ

ΕΠΙΣΤΟΛΑΙ ΠΡΟΣ ΒΑΡΛΑΑΜ ΚΑΙ

ΑΚΙΝΔΥΝΟΝ

i~

ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΑΤΕΡΕΣ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ι

51 1

Έπόπτω ΠΑΝ. Κ. ΧΡΗΣΤΟΥ, Καθηγητής ΘεοΔ. Ν. ΖΗΣΗΣ,

Πανεπιστημίου

Καθηγητής Πανεπιστημίου

Έmμεληταi ΒΑΣ.

Δ. ΦΑΝΟΥΡΓΑΚΗΣ, Δρ. Θcολογίσς

ΕΛΕΥΘ. Γ. ΜεΡΕΤΑΚΗΣ, π. Θεολογίας

\/;

6θ

f?l1f~8

ΕΠΕ

ΠΑΤΕΡΙΚΑΙ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

«ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

1981

Ο

ΠΑΛΑΜΑΣ»

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

ΠΑΛΑΜΑ

ΑΠΑΝΤΑ ΤΑ ΕΡΓΑ

l

ΛΟΓΟΙ

ΑΠΟΔΕΙΚΤΙΚΟΙ ΔΥΟ

ΠΕΡΙ

ΕΚΠΟΡΕΥΣΕΩΣ

ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ

ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ΜΕΤΑΦΡΑΣΙΣ

-

ΣΧΟΛΙΑ

Ύn ό

ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ Κ. ΧΡΗΣΤΟΥ

Καθηγητοϋ Πανεπιστημίου

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ

ΠΑΛΑΜΑΣ

Βίος και πολιτεία. Καt}' δν χρόνον εvεφαν!ίζετο εις το πvεuματικοv π,ροσκήνιον ο

Γρηγόριο;

Jιληρώσει ,1λλη ()χι

Παλωμας,

βίον

χιλίων

αυ1τοκ,ρατορία τόσον εις

ι'ι δποιος

r1

βvζαντινη

ετων,

r:1ς

εκτασιν

:τον

είχε

αυτογ,ρατορία είχε

ζήση

κόσ 1 μ,ον.

δσον εις

δηλαδη Αυτός

ι\θικήν

συμ­

δσοv χ,αμμία ό

γιγαντιαίος,

&vτοχ11ν,

όργανι,σμός,

είχεν επι~υοJλ(iJς φυλάξει, μετασχηματί,σει καί διαδώσει

IΙ{ σπέρματα ίΟU αν{}ρωπ,ίνου ΠΟλιτισμου, τα όΠΟία με τό,σην δε­

c~ι/yτητα ε(χ,:c: nαραγε'ίς δε την δ:ευτέραν αντι­

κρούει θεολογικω; την εκθεσιν του Γρηγορα. Αί δί,ο τελευταίrι.ι

'Αντιρρητικοι προς 'Ακίνδυνον.

πραγματειαι,

ΕΊναι

έπτα

λό,γοι

(πραγματ·είαι)

γραφέντες εν τfι φυλακn

του

γραφείσαι τό

ίεράρχου,

1358, εν ετος προ του θανάωυ

αναιρουν τούς δογματικούς λόγους

και αποτελουντες τό κατα του Άκινδί,,vου αντίστοιχον προς τούς

ρα', εις τοίJς όποίους το

"Ύ'πέρ 1Ί,συχαζόντων.

(ί); κηστόν και ώς συιμ6ολικόν.

Χρησιμοποιουνται ένταυθα βαρύτατα αJΤ()­

φω; της μ,εταμορφώσεως

του

Γρηγο­

;παρLσταται

σπcί,φατα εργων του Άκινδύνου και πατερικα χωρία. Εις τr1ν πρώτην πραγματείαν μετ' αvαίρε,σιv της περί δι{}1εtας κατηγορίας

αποδί.δεται

Κείμενα σχετικά μέ την 'Εκκλησίαν του.

εl; τον Ά.κίνδυνοv J!jλη{}ος α1ρετικων παρεκκλίσεωΨ

εις την δευτέραν

&vαιρουν:ται εργα

τσu, Άκινδύvου

1)

στα,λέντα

'Επιστολrι

προς τr1ν

Έ~κλησίαν

αυτοu.

Έγριίφη καcά

προς τούς μοναχούς Θε,σσαλονίκης καl Βιερσίας εϊς την τρίτην

ΤΩ τέ!λο::; του

δογματίζεται πρ αγ:ματικη {}εία παρουσί,α εις το σ(Ί')μα του Χρ ι­

λει αιχυάλωτος η7Jν Τούρκων. περιέ1eει δε αξωλόγου; πληροφσ, ' ' ...... ~ ' ' ριrχς περι τη; κατα,στα,σ,εω:; των χριστιανων υπο την τουρκικηv

στοu·

εις την τετάρτηv

θέας του θ·είου φωτός γ,ματικότη:;

της

γίνεται ':}..ό,γος περl

της

δυνατότητας

εlς τriv πέμπτηv ,&ποδει.κνύ>εται

1'J,είας

χάριτος

καl

των

;τι;νευ:ματιΚ(J)\Ι

1354 εκ Μικρα:ς 'Ασίας, δπου ό αποστολεύς διετέ­

-

11 πρα­

-ι.ατοχηv -ι.αί

δώρων·

λόγου;,

-

ε11)1\σεις περί

ιιαρτι:ρεϊ: δέ τΩ ε'Ι'διαφέρον αυτου διά τό ~τοίμνιόν του.

είναι πραγιμα,τικαί εις τrlς {Jεfα; \JΠ01Gtν, εν συμψωνίςι, ~ιετά

του Στουδίτου. 'Ο

'Ασάνη;

{)αV(J)ς

Γι

'Ε­

αιϊδνο; fι,σαχθc:ί.uαν διriχρισιv μετrχξί•

: 1 εγα,λοσχr11μων χαί

r1λλη &vτιακινδυνιστιΧ!j

είναι ό α:i':,τί1; ,με

Θεοδ(ΟlΗ'Ι'

τον προ; δν ·η

επιστnλή, clλλ' Ύ] nαροu,σα

εγράφη

μεγά,λω;

τιμωμέvη

Χου Γ'.

'Εν

1n

1l\'rχπτ{,,σσοντ:χι

την οσιαν Ξένψ. καί παιδαγωγό;

Ί-Ι

των

πραγματεί{l ταύττι,

αί 11ν1'tρωπολογί,καί χαί

Ξένη

ητο

Μ ο ιι

nt

Α

h e

t h

ο

ιιο­

διδασκαλία.

'Α.νδρονί­ το 1345,

επέτυχε vά cχvανεώ,uη τ11v 1'}εολογικ11v όρολογίαν και νc'ι δωση

δογ,ματι.καί ;τροϋπο&έcε.::

νέας :κα:τ,ευ{}ύ,,σιει; ει. τ'ηv {}εολογι,ΚΥjV σκέψιν. 'Ηρvήθη νά δεχθ·n

d ay s ο f Oxford 1909, 18-39.

e ar Iy

s,

αντιθέJσεις. Ει; ταί•­

ναχι:ι.ου κόσ,μου.

lVIsτά στασιμότητα πολλωv α'tώ,νων δ

την διαλεκτικην των εννοιων και

Τ

Lake,

τά; θ 1 εολογικ.ά;

κ6,σ,μον διciφορον του ήσυχα:στικου

θυγατέρων

κοσμικοι μοναχοί εντρι6είς περί την φιλσσοφίαν, διό

9. Κ.

&νευρ ίσχο,μ 1 εν ενα

γρα-μείση περί

6) Λόγο; προ; φιλυσόφους Ίωάννψ 1 καί Θεόδωρο\'. ~Ησαν

ο 11

σ:ιτανιώτατα tΙJΤJαι vί.σσεται τα;

μοναχι'J

IOL!' (Χ>σκητισμου.

πι1'}ανϊό;

Τ(Χς :ιέ τιΊ::: περί πνηψα,τι:κης τ 1ελειώσ,εω; &vτιλ11ψει; του, αλλιΊ.

Θεολογικη

Λόγο; πρc1:::

Συv&έτει τιί; οψεις του 1Ί{}ικου, του ΧΟl­

νωκικοu κυ.ί του λατρειrτι:κου 6ίου με κέντρον την διά του Xρι­

"Tl-

ενωρίτεροv.

I

κατιχ μέγα μέρο; το λειτουργικον 1]-

Ccou δοθεί:σαν ει; τcη• κόσψJν σωτηρί.αν, καί διαποτίζει μεν αϋ­

Π αϊiλοv 'λσιJ.\'!]" περί

πικρίνcι T!j\' από του Η'

δε

mο nas t ί c ί sm

Γρηγόριος

ενδιεφέρ{}η

την ϊtροσωπικότητα του θείου οvτος. Άποδώσα; ει.:: τον

(tνι'tρωπον,

επέτυχε

νί'ι έρμηνεί,,ση

Π αλα,.ιια;

vά κατοχυρώση uψηλην αξί(,ν

σαφως καί

δρ{}r11;

,ιΙ ΊΙ Ι Ι Ι Ι Ι Ι Ι Ι ! 1 !Ι Ι Ιlίil

τοις

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

46

δρους, ίmiJ τοίJς όποίους συντελείται

ή

τ()V Θεόν. Εις τούς αγ(ι)να; του πρέπει v'

κοινωνία του

μιe

&ναζητή,σωμεv μί.αv

rlπiJ τά; εξηγήσεις της ε,τι6ιώσεως τη; Όρι'tοδοξίας μετά τόσα; ;τ,ερ ιιtετείας

και

{}λίψεις.

1. Φ ι λ ο ,σ ο φ ία,

{} ε ο λ ο γ ί α

zαραι:~:ηρα της {}εοιλογίας του φιλοσοφικά;

V(L κατοχυρώση {}εολογικως διά Ύjλικίαν.

ο π τ ία.

Τον

r1

αφε­

ώρι,c,,.ιένας εκ τϊον προτέρων

εvνοία;,

ωλλ' από μίαν ιτραγμσ­

τικην κατά.στασιν ιτροσωπικων εμιπειριϊύν, προκιεχωρημένην

{} ε

Π αλrι:ι,ιii: πρσκα1'tορ ίζει

τηρία αυτου· δεν εξ,εκίνησεν από διαμορφωθείισα;

κ α ί

του 1 το

Οuτως

τάς

όποίας

ηρχισε

1Ί ύ,π'

εζήcτησε

νά γράφη

αυτου

εις

προβαλλομέvη

γνώσις είναι διάφορος της του Βαρλαr]μ και τr7ιν ιiΛλωv αντι­ ησυχαστών.

Αί σκέψεις σιν της

του Β αρ.λαά:μ ετεινοv προς μονομερη διατύπω­

γνώσεως χαί της

διαγωγης, χα{}' δσον ο'Cίτος εκ τη:

φιλοσοφίας παρηγε πάισαν γνώσιν χαί π&σαν 11'3ι.κην κα{}αρό,;11τα. 'Ισχυρίζεcτο δτι εΊς τ11ν σοφίαv συμβαίνει δ,τι καί εις την

ιΊγείαν, Ύl όστοία είναι ένιαία, καί δεν είναι αλλη μεν 1Ί ύ1πό του Θεου διδοιμένη, ιΗ,λη δε 1Ί ίιπό του ιατρου εξcωφαλιζομένη· 01Jτω μία είναι i:αί ή σοφί,α, ε'ίτε {},εία ε'ίτε ανθ·ρωπίνη, κα1 προς την εϋρεσιν της μιας α:λη{}είας κατατείνει αϋτη'. Ό

Παλαμάς

αρνεϊ:ται

τουτο,

1σχυρ~ζόμεvος

δτι,

αν

εl;

αυτήν ταύτην την φιλο,σοφίαν παρατηροιίνται διάφοροι κα~:ευ­ t}ύνσει;, πολί, ι,(jχυροτέρα είναι 11 διαφοροποίησις μεταξί, φιλο­

σοφίας ;ωί τούσα

νά

θεολογί.ας. Πράγματι ύπι:iρχουν δύο σοφίαι· ή ζη­ ίκανοποιήση τάς ανάγκας

του κσιvωνικου

τ'Υ]V διανοητικ·ην π,εριέργειαν, και 1Ί

δδηγουσα εϊ.ς

δί.ου καϊ

σωτηρίαν'.

'Η διάκρισις δικαισλογε'ίται διιχ τη; κα:ταφυγης εις την ϋπαρξιν σιττο}V δώρων του Θεσύ, εκ τΟ)V όποίων αλλα μεν είναι φυσιΧιL,

δεδομένα εlς δλους, ϊ'kλλα δε ύπ·.ερφυσιrι.ιχ και πνευματικά, διδό­ μενα εις τοις .κα'3ο:.ρούς καί τούς άγίους3. 'Έχει δε την ρίζαν εις

παλαιι'ιν

χριστιανικην

πε1 ποι&ησιν,

1. Ύ π έ ρ ή ο υ Χ α ι ό ν τ ω ν Αύτόθι 2, 1, 5.

2. 3.

Αύτόθι

2, 1, 25.

την

όποίαν

2, 1, 4 έ.

εύρίσκομ.εν

47

καί ει; τούς Καππαδόκας'. Ή φιλοσοφία είσάγει εις 'ίην γνώ­ σιν των οντων του κόισ:μου τούτου καl παρέχει κανόνα κσινωνι­ κης συμ·διώσεω;, υ.λιλ' δταν σταται

ματαιοπονία·

«της

εκφεύγη τr7ιν μεν

δη

δρ ίων τού1των, κα{}ί,­

περί ,τραξιν κατά

κόσμον

φιλσσοφί.ας τέλος, δι' ης προ; τό ιταραυτίκα συνσίσειν μέλλον,

11,θη τε κοσ:μεLται καί

τέχναι συνίστανται κα:l :rά

κατ' ο'ίκους

κ.αl πόλεις ε'Ό διατίθετ 1αι, το του παρόντΌς 6ίου υπάρχει λυσιτε­ λές. El δέ τις ε'ίη πράξις,

t) μη προς τουτο τείνει, ματαιοιτοvία

οικαίως αν ,τροσρηθείη και αfπο'ίς τοίς τφ κόισ~ιφ τούτφ προστε­ τηκόσι. Της δέ και

κιν11•σ 1 εω;

χωριζομένων

περί λόγους φιλο,σοφία; εργον, δι' ης φύσ 1εω;

ερευνώμεθα λόγους χαί των της ϋλης αχωρί,στω:; αναλογίας καί

σχηματισμόν και πσσότητας ή sν

τυίς ούσι ;τραγ:ματεί.α τη; αλ.ηι'tεία; ε,στίν. Ει δε εξω τις λέγει τrΊς εφιχτης ιχ,λ~ιθείας,

ει μεν έχών, πονηρός επuδουλος &.κοης,

ει. δ' α:κων ιχψιλόσοψος»'. Καί εlς αί'Jτηv την γνι7ισιΥ των οντων μερικώς μόνον

ει.σάγει, διότι, τό πα{)ητικόv της ψυχης

ειτανα­

στάν διέ,στρεψε τcί.ς ΕΥ ήμιν ε1κόνας και αmφάκρυ,,ε τό διορο:­

τικόν, ουτω δs αϋιτη στηρί.ζεται πλέον εlς πι{}ανολογίαν, επιτρέ­ πουσαv

αvτιφά,σεις καί

διαφωνίας.

Διά τουτο

ή

. ενασχόλησις

μέ η1ν φιλοσοφίαν εlναι μεν χρή1σ~μος, ώς γυμνάζουσα καί ι~­ ξύνουσα

τοί~;

cη){}αλιμοι',ς

της ψυχης,

~αί

είναι φυσικοv χά­

ρισμα.". 'Αλλά δεν ιτρέgrει νά τυρρανfi ταύτηv μέχρι γήρατος 7 • Διαχωρ ίζων ό Π ωλα1μάς την γνωσιν, δεν προχωρεί καί είς χω­ ρισμόν της αληθείας, διότι δίδει διάφσρια αντικ,είμενα εις ταύιτας εργον της φιιλοσοφί.ας ειναι ή μελέτη των οvτων, εργον δε της {}εολογία; εΙναι ή μεJ,έτη του· Θεου. "Αν αί Μο

σοφίαι κατα­

λήξουν ει; διιχφσρα σψ,τιερι:iσματα, ταυτα δεν {}ά επιδάλουv ανα­ γνώρισιν διπλης αληθείας, ;ι.α1Ψ δσον τιχ αντικείί,ιιενα παραμένουν σιάφορα.

Τό εργον της θεολογίιας

είναι &συγκ,ρίιrως ύπέρτ'εροv του

της φιλοσοφία; και της επωη'ιιμης «ου τό εtδέναι μόνον Θιεόν,

οι~δε το γινώσκειv τον ανθρωστον έαm{)ν και η1ν έαυτου τά.ξιν 4. Βασιλείου, είc: 14 ψαλμόν 2, PG 'Ομιλία 16, 2, PG 35, 936. 5. Κ α τ ά · Α κ ι ν δ ύ ν ο υ 6, 1. 6. Αύτόθι 3, 9. 7. 'Υπέρ ήσυχαιόντων 1, 1,

29, 256. Γρηγορίου Θεολόγου,

3.

llllllllll!!llllll!l

l l l ιi l l Ιi

49

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ύψηιλοτέρα γν nροσέ15 ι?ηκει• ε·κεί, ϊvστε ,και 1171• σι)ι, δόξαν οτι και ε·κ του Υίου το

άκούrιc: νά τό προσθέτωμεν κατά τάc: συΖ:ητήσειc: μαc: μαΖ:, σαc:

χάριν τηc: άληθείαc:

έΕ

αiτίαc: τηc: άθετήσεώc:

σου.

Εiδεμή, δέν θά άφήσrιc: νά συνυnακούεται τό 'μόνου' οϋτε έnί τηc: γεννήσεως τοϋ Υίοϋ άπό τόν Π ατέρa· καί οϋτω θά nολλαπλασιάσrιc: τό δυσσέβημα.

3. Λάβε δέ κατά νοϋν καί τοϋτο, δτι άκούοντεc: εic: τό σύμβολον τηc: nίστεωc: δτι

ό Υίόc: έγεννήθη έκ τοϋ

Πα­

τρόc: πρό πάντων των αίώνων, καί μέ τό έκ τοϋ Πατρόc: εχοντεc: συννοούμενον καi συνυnακουόμενον τό «μόνου»,

δnωc: •καί

σύ θά όμολόγειc: μαΖ:ί μαc:, δμωc: κανεic: ποτέ

δέν προσέθεσεν έκεί τό «μόνου». "Ώστε καί ή ίδική σου

]]γε11μα εκ•nορεύε1αι, ει Κ·Uι ανωμολογη;uένοιι ηJJ, και ήμίιr

δοΕασία δτι τό Πνεϊiμα έκnορεύεται καί έκ τοϋ Υίοϊί, άκό­

καί (1nλrϊΊς πάσυ 1fj του Χριστού Έκκληοίq. συJJδιοκουι1 , οvδ' οi3-

μη καi δν ητο ώμολογημένον

1ως

εχρ17ι 1

ειι τφ τ17ς πίστεως συμοόλφ nροστεθij)J'αt παρ' -ύ,ιt(J)J".

4. 'Ί-Ι J) ·ΟVιι αρα

T(J))J

δι•κ:αω1ά1uιι, μηδέ λόγου dξ lOV1' -ύμας'

20 εί μ1) του προσιιθέι•αι 1φ ίερφ συμοόλφ παύ·ση,οθ·ε· της δέ παρ'

καί nαραδεκτόν τόσον άπό

ήμδc: δσον καί άπό δλην γενικωc: τήν 'Εκκλησίαν τοϊί Χρι­

στοϊί, οϋτε τότε δέν έπρεπε νά προστεθn άnό σαc: είc: τό σuμβολον τηc: nίστεωc:.

4. Δικαιότατον βεβαίως θά ήτα νά μή σαc: άΕιώσωμεν

ήμrJηι προσθ·ήκης παρ' {η.ιωι, εκ16ε6λημέγης nρότεροι·, ε·πειτα

οϋτε συΖ:ητήσεωc:, δν δέν διακόψετε τήν προσθήκην εic: τό

ζητ:εϊι 1 , εl καί εκ του Υίοu η ουχί καί εκ του Υίου το flγεΓ,­

ίερόν σύμβολον· δταν δέ ή προσθήκη σαc: άφαιρεθn nρω­

,ιια τό αγιωι, καί τό αJJαφω•ε;ι, τοίς 1?·εοφόροις ουι 1 δοκουν κv­

rα άπό άαc:, cπειτα νά συΖ:ητήσωμεν, έάν τό δγιον Πνεϊίμα

ρoiJ)I'" αλί.' 01Ιδ' 0Vτω Jl!}001tθέ~ιαι τϊiι συμοόλφ της :ιίστεως,

25 καΠάnερ ιε::τί 1(/)JΙ δύο του έιιος Χριστού φύ,σεωιι καί θελημάτωι•

και t'Jtεργειrvι 1 , της τε κα11' ϊ,π6οτασιι• έJΙώσεως καί του έπω­

προέρχεται καί έκ τοϋ Υίοϊί η δχι καί έκ τοϊί Υίοϋ, καi νά έπικυριίJσωμεν δ,τι φανn δτι συμφωνεί μέ τήν γνώμην των

θεοφόρων. Άλλά καi πάλιν δέν πρέπει νά προσθέσωμεν εic: τό σύμβολον τηc: πίστεως, δπωc: έπρα!Ξαν οί προηγού­

Ψύμου της παρθεvομήτορος, οί nρό ήμωγ :1,επράχασι κ'αλ6ίς τε

μενοί μαc: έπi των δύο φύσεων καi θελημάτων καi ένερ­

καί φιλ 1 ευισε6ϊ;Ύς, (Vς μετά 117ς ευ·σ,ε,υείας και τι7ς ΚOtJJijς εlρή­

γειων τοϊί ένόc: Χριστοϋ, έnίσηc: δέ καi τηc: καθ' ύπόστασιν

ι1ης αΝιnοωύμεvοι, καίτοι mολλά:κις επει,τα κοιγfί συ~,ειλεγμέ-

ένώσεωc: καi τοϊί έπωνύμου τηc: παρθενομήτοροc: 1 2, καλωc: καί φιλευσεβωc:, διότι μαΖ:ί μέ τήν εύσέβειαν έφρόντιΖ:ον

12. Τοϋ έnωνύμου Θεοτόκοc: γεννηθεic: έκ τηc: θείαc: ούσiαc:, δηλαδή κατά τήν πα­

20 τόι· ΥίόJ· έκ του Πγεύματος. Έπει ο{η, κ,αι τό Πνεvμα τδ

τρ~κήν ύπόστασιν· διότι ή ούσία είναι μία καi είc: τάc: τρειc:·

αγιο;r εκ του π ατρ,ός' έ.κ ίίjς TIJJ'

ι'Jείας αυσίας και rι:ντο κατά

πατριΚ1)V ύnόΓΡτcισιJJ εκ,nορευόμε1,όι, εστιν·

ή γαρ

Ουσία

πάι•τυ τε και πάντως μία Η7Jγ τριcον. ΟύκοcίΊ~, τό έ=ορεύειι'

τ?7 πατρικiJ ύπ.Qστάαει έφαρμcζεται και

25 Π νειyμα και έκ του Υίοv,

oi,

ΟV'Κ ε,στιJJ εl~,αι

γ(t[!

το~•

ί:ερό1r

δέν είναι δυνατόν νά είναι έκ τοϋ Πνεύματος ό Υίόc:. 'Ε­ πειδή λοιπόν ιωi τό δγιον Πνεϋμα είναι έκ τοϋ Πατρόc:, έκπορεύεται καί αύτό άπό τήν θείαν ούσίαν κατά τήν πα­

τό

τρικήν ύπόστασιv· διότι ή ούσία καί των τριων είναι καθ'

γάρ ε.cηι τά τ~jς πατρικης ύπο­

δλα καί όπωσδήποτε μία. Έπομένωc: τό έκπορεύειν άνήκει

είc:

στ6:σεως εχειγ τον Υίό~,. Κατά

ώστε τό γεννδν είναι 'ίδιον της πατρικηc: ύποστάσεωc: ,καi

Δαμασκηνό,,,

ωι)ι·

διαφQρr1.ι•

τ("vι 1

ιλ;ίων ύποστάοεω1 1 εv μόvαις τρι,σιιτ lδιότησιι•· έnι:γινcbσκομει·, ·iΊ (Χ)J(ατίφ και πατρικf'ί, τfj ,αlτιατfι και υίϊκfί, και

117

αlτια-

τήν πατρικήν

Πνεϋμα νά

ύπόστασιν,

προέρχεται ιωί

καί

δέν

είναι

δυνατόν

τό

έκ τοϋ Υίοϋ, διότι δέν είναι

δυνατόν νά εχn ό Υίόc: τάc: ίδιότηταc: τηc: πατρικηc: ύπο­ στάσεωc:.

Κατά τόν ίερόν Δαμασκηνόν, «τήν διαφοράν των θεί­

ων ύποστάσεων έπιγινώσκωμεν είc: τρείc: μόναc: ίδιότηταc:,

17,

Λόγος

31, 14.

είc: τήν όνευ αίτίαc: καί πατρικήν, είc: τήν αίτιατήν καί υίι-

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

90

ΠΕΡ! ΤΗΣ 1:ΚΠΟΡΕΥΣΕΩΣ ΤΟΥ ΑΓ.

ΠΑΛΑΜΑ

1!ί χ,αί i':κ1ιορευ1ιΊ)). Όρ{f,ς (vς rί του Υίοv ύ:nόrηασις ουχί καί

ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ ΛΟΓ. Α'

91

κήν, και ειc: τήν αίτιατήν καί έκπορευτήν» • Βλέπεις δτι ή 18

i!-

ύπόστασιc: τοϋ Υίοϋ δέν είναι καi αίτία, άλλά μόνον αίτια­

lδιότητα, καθά:nερ καί ή του ΠJJεύμσπος. ΣuJJoρff-ς

τή; Διότι, λέγει, μόνον αύτήν τήν ίδιότητα εχει, δπωc: καί

δέ καί του•το, ιός ή :πατρυκ1ί, καΠο :nα1ρικ1) lδιότης, αμφω

ή τοϋ Πνεύματοc:. Παρατηρεϊc: δέ καί τοϋτο, δτι ή πατρική

αlτία, αλλ' αlτιατιί μόι,ογ εστί; Μόι,ην γάρ, φησί, ταύτφ• χει

τιίγ

5 10 γενι•α.1• καί f;κ,n.ορεύειγ συμn•εριδά,λλει; Τοιγαροvι,, εl καί εκ το•υ Υίοv το ΠνευΙμα το αγιο~,, ·ε'ίη αν και δ Υίός α'ίτι.ός 1ε

πατρική,

συμπεριλαμβάνει άμφότερα,

Οϋκουν ει,ι τι τcuJJ 11jς πατρικ·ίjς Δ:nοστάσεως εχειι· τr'ιι·

Υίόι•· εl δ' 'έχει, η δύο εσο1ηαι I(t αΥτια, ο"ις εJJ δυοίι, ύ·nο-

καi

τό

γενναν καί τό έκπορεύειν; Διά τοϋτο λοιπόν, έάν τό αγιον Πνεϋμα προήρχετο καi έκ τοϋ Υίοϋ, θά

αμα και Π αιι)ρ ιός α'Ι:τιος.

7.

ίδιότηc:, ώc:

ητο καί ό Υίόc:

αϊτιοc:, συγχρόνωc: δέ καi Πατήρ ώc: αϊτιοc:.

7. Δέν είναι λοιπόν δυνατόν νά εxri τίποτε άπό τήν

1 Ο στάσεσι τ,οΓ, f;κ:nορεύειι• οyτος ( οϋιω γαρ δύο καί 1ά αl1τια1ά,

πατρικήν ύπόστασιν ό Υίόc:· έάν δέ εxri, τότε η τά αϊτια

ο"ις τ,ο.ίJ αlΗατου· εν δυσi,, ύποσιά,σεσι θεωρουμέι,ου), η συ11-

θά είναι δύο. άφοϋ τό έκπορεύειν θά εύρίσκετο είc: δύο

δραμοfη1ται εις μίαι• ιιίι• ιί•nόσιασιι, δ Πατήρ καί δ Υίός. Έκ

ύποστάσειc: (αλλωστε ύπ' αύτήν τήν εννοιαν δύο είναι καί

αγι.σι 1 ,

τά αίτιατά, άφοϋ τό αίτιατόν παρατηρείται είc: δύο ύποστά­

,ιιόι•ου

υ.ρα

ΓΟV

και προοεχr7'_ις

Παrρός εκπορεύεται και αμέσως

10 ΠμεfΊμα ι,ό

εκ Πατρός, (»ς και ό

Υίός ι:κ

Διό 1011

και

Γρηγόριος

ό Νύσσης

αγι'Jρcuπου)), φη,nί,, «nρ6οωπα

nρασώn,ου

καΗί.

τό

:nρ,οοεχές

θειος nρό:εδρος, «υί.

nά1'Ι,α, ουκ α:nό 10v αυ·τοu

εχει

είναι,

10

(Vς πολλrt και

διάφσρα είναι nρος τοις αl1ιrποiς και τά αίτια. Έni δέ τr;;

20 άγίας

Τριάδος

σειc:) η θά συνενωθοϋν είc: μίαν ύπόστασιν ό Πατήρ καi ό Υίόc:. "Αρα τό δγιον Π νεϋμα έκπορεύεται άπό μόνον τόν

15 τοϋ Π σ;τ.ρός γει'J'αιαι.

ούχ οϋτως· ει• γαρ

n.ρ6σωnο,, και

10 ω',τΊ

Πατέρα, καί μάλιστα εύθέωc: καί άμέσωc: έκ Πατρός, δπωc: καi ό Υίόc: γενναται έκ τοϋ Π ατρόc:. Διά

τοϋτο καί

ό

Γρηγόριοc:,

ό θεϊοc:

πρόεδρος τηc:

Νύσσης, λέγει, «τά πρόσωπα τοϋ άνθρώπου δέν εχουν δλα τήν ϋπαρΕιν άπ' εύθείαc: άπό τό 'ίδιον πρόσωπον, διότι μαlί

10 Ιf,,ευμα τό

μέ τά αίτιατά είναι καί τά αϊτια πολλά καί διάφορα. Έπί

αγιοι• εκ-πορεύεται. Διό καί κυρίως τό εl'α α'ίτιοJJ μειr:ι τCιι'

τηc: άγiαc: Τριάδοc: δμωc: δέν συμβαίνει τό 'ίδιον· διότι εν

του Πατρός, εξ οvnερ

δ

Υιός γενι,αιαι και

καi τό αύτό είναι τό πρόσωπον, άπό τό όποϊον γενναται ό

αι,1ωϊ> αl1 τιαιC,ι, ει•α Θεό,, φαμει 1 τει'Jαρρηκότως)),

"'Αρα

J'OV)'

ελαιοες

n.ληγείς τφ της αιλφ11είας λ6γφ και

25 μειαμαιη?fι,,εις 1/JI' αλ171?:ει'αι' καί πεί1?r; Θες,v και τοίς κατrί. Θεοy nαιρά•σι:', (»ς εκ τοί> Π αιρός &κούοη τό Πιιεϋμα συ,,1,­

πακούειι,

τό εκ

μ61'ου και μηκέτ' Ε:'Κ

διαr1 όρωι' πρ,οοώ,πωι'

Υίόc: καi

έκπορεύεται τό δγιον

Διά τοϋτο

Πνεϋμα, τό

εχομεν τό θάρροc:

νά

τοϋ Πατρόc:.

λέγωμεν έγκύρωc: ενα

Θεόν τόν ενα αϊτιον μαlί μέ τά αίτιατά αύτοϋ» • 19

Τ Αρά γε εβαλεc: νοϋν, άφοϋ έπληγώθηc: μέ τόν λόγον

τιΊι· v,παρξιι, rι.υτφ παρέχει~•, αλλ' εκ τοϊ> έ1'ός, του Παιρό;,

τηc: άληθείας,

κατά 1,ό προιΠ'εχές ι9,εολογεί~-,, ου ΤΟ)' ΥίόJJ μόι,οι•, ,αλλά και

10

θεσαι είc: τόν Θεόν καί είc: τούc: κατά Θεόν πατέρας, ώστε

30 Πνεvμα τίι αγιο,, ει· πρόσωπον τό αιιιον 1ωι 1 αV'lOV αlτια­

άκούων δτι τό Πνεϋμα προέρχεται έκ τοϋ Πατρός νά συνυ­

ίW)' ε'lι•αι

αv'ιijς

δοξά.ζω,,

101'

Θ1ε6ν, αλλ'

οι.•'σίας ΗΧ δύο πρόσωπα

λέγων

μανθάνειc: πάλιν τήν άλήθειαν καί πεί­

ώς

τίjς

πακούr~c:

του ένός, ο·υτω

γάρ

ϋπορΕiν του είc: διάφορα πρόσωπα, άλλά νά θεολογf)c: άπό

ουχ ει· αίιιοι•

τό

καί

'έκ μόνου'

τόν ενα, τόν ο γιον Π νεϋμα;

καί

Πατέρα, δχι

νά

μή

άποδίδr~c:

πλέον

μόνον τόν Υίόν άλλά

τήν

καί τό

Τ Αρά γε θεωρεϊc: τόν Θεόν εν πρόσωπον,

τό αϊτιον, μαlί τά αίτιατά αύτοϋ, καί δέν λέγεις τά δύο

18.. 'Έκδοσις άκριβήc: τηc: όρθοδό!Ξου nίστεωc: 3, 5 ( 49). 19. Πρόc: 'Έλληνας έκ των κοινων έννοιων, PG 45, 180.

πρόσωπα εν αϊτιον τοϋ ένός, ώc: εχοντα τήν ίδίαν ούσίαν,

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

92

ΠΕΡΙ

ΠΑΛΑΜΑ

ΤΗΣ

ΕΚΠΟΡΕΥΣΕΩΣ

ΤΟΥ ΑΓ.

ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ

ΛΟΓ.

Α.

93

;τολλC:ι γίι•εται Ι(!. αίτια, ώς εφ' fι,μωιι σvμυα{ι,ει, κ-αί ουκέτι

οποτε τά αϊτια γίνονται πολλά, δπωc: συμβαίνει είc: τήν πε­

Θεός εϊς,

ρίπτωσιν

(J'Jσπερ

συiδ' ή,μείς εϊς

οί nάντες

αJΙι~ρω:πος, εl

OVJΙ nείθrι

άνθρώπων,

καί

δέν

είναι

πλέον είc:

Θεόc:, δπωc: οϋτε ήμεϊc: δέν εϊμεθα δλοι είc: δνθρωποc:, δν

και τ17ς αυη7ς ε,σμειι ουσίας;

.,. Α.ρ'

ήμων των

καιτιl ταf"ί,τα

Θεψ

και τοίς κατά

Θεόι·

καί ε'iμεθα τηc: ίδίαc: ούσίαc:;

5 ι'Jεολογσuσιιι 1} ζηιεις ετι και δια ,υροηης ακηκοέναι κατά

~ Αρά γε πείθεσαι δι' αύτά είc: τόν Θεόν καί είc: τούc:

ζητουι 1 τας

κατά Θεόν θεολογοϋνταc: η Ζ:ητεϊc: νά τά άκούσπc: καί μέ

101';ς

μετ(t Ηtς

πο,λλC:ις 'Ιησού {)εασημ[ας σημείοJΙ

εκ τω1 1 οiJρανι,))' lδείν; "Ακουε διί Κ'αι της υροντης, Ίωάν­

βροντάς, σύμφωνα

ι•ου και ·θεολογικωτάτου !7(())'

έκ των ούρανων μετά τάc: πολλάc: θεοσημίαc:

'IOV

Κυρίου μαθητωι 1 , ος φησιν·

Τί

οvιι,.

ουκ εροiϊμεγ

I())J

20

τοϋ Ί ησοϋ;

ώς μοιιογεΥΟVς Παρα llα-

'Άκουε λοιπόν καί τήν βροντήν, τόν Ίωάννην τόν θεολο­

μονογενη παρά μόνου

γ1κώτατον άπό τούc: μαθητάc: τοϋ Κυρίου, ό όποϊοc: λέγει"

ΙΙ'ειδ,ο,μει• 11))' δ6ξαJΙ α1ΠΟU, ,δόξαν

10 τρός)).

μέ τούc: Ζ:ητοϋνταc: νά ϊδουν σημείον

10V

Πατρός, επεί. ,Ll1J πρόσκειται τofi 11αόJJOt1)); Άλλα και Q Κύριrις

«Εϊδομεν τήν δό!Ξαν του, δό!Ξαν άπό τόν Πατέρα ώc: μονο­

αi•τός προς 'Ιουδαίους λέγω,•, ((εl δ Θεός :πσ!τι7ρ ύμω,, ηι 1 ,

γενοϋc:»21. Δέν θά θεωρήσωμεν λοιπόν τόν μονογενη άπό

rjγα:ι.rι.τε αν εμι;, εγ(\ι γrίρ ,εκ του Θεοv εξηλθοJJ καί ijκω,,,

μόνον τόν Πατέρα,

έπειδή

δέν παρατίθεται

τό

'μόνου';

ιΣ,,,

'Αλλά καί ό ϊδιοc: ό Κύριοc:, λέγων πρόc: τούc: Ίουδαίουc:,

15 παρά ,του Θεοv, οvτος έώρακ·ε τόι• πατέρω,, nιος ου τιροσέ-

«αν ό Θεόc: ήτο Πατήρ σαc:, θά ήγαπατε καί έμέ, διότι έγώ

και

nάλιΥ,

(δη παρεχό,με1 1 α, δια δέ ·τού όμοίως

Πνεϋμα είναι Θεόc: προερχόμενοc: έκπορευτωc: άπό μόνον

J.έγεσι?αι τεκμηρι(v·δη· ου γαρ οτι αμα εξ δ.vδίου δ Υίός τε και

τόν Θεόν Πατέρα.

20 10 Πι1εvμα, δια 1ού10 ΟV'Κ εκ τού Υίοϊ· τά τού Πνεύματος

Αύτά δρα λέγονται καί είναι όμοίωc:, μαΖ:ί καί χωριστά

γι,ωρίσι:;ψε~·, αλλ' οτι γι,ωριμώτερα ή,μί,, εστι τά τού Υί,ου,

τό καθένα, προσφέροντα είc: ήμδc: τήν άπόδει!Ξιν τηc: άλη­

ε:κ τiiιi, γι•ωρι:μωτέρω1 1 τού1ω1, και 1ό Π1 1 εv,μα ατιοδείξομει•.

θείαc: διά μέν τοϋ όμοiωc: είναι αίτιώδη, διά δέ τοΟ όμοiωc:

"Αλλως τε ουδέ εκ του Υίοϊi &n:λrίις, αλλ' εκ 1011 είvαι ώς

λέγεσθαι τε1ψηριώδη 2 {· διότι τό γεγονόc: ότι ό Υίόc: καί τό

Πνεϋμα προέρχονται μαΖ:ί έκ τοϋ άϊδίου δέν σημαίνει ότι

δ Υίός τό Πι•εύψα εκ Πατρός,, εκ ,ιιόι·ου του Πατρός ί•πάρ-

δέν θά γνωρίσωμεν άπό τόν Υίόν τάc: σχέσειc: τοΟ Πνεύμα­

25 χο1• &:ποδέδεικται.

τοc:, άλλ' ότι, άφοϋ τά τοϋ Υίοϋ μδc: είναι γνωριμώτερα,

!J. Και ,lll}J' καυ'ι. τόι 1 θείοι 1 Παυλοι 1' Π!'εύμα κ·αι Ι'ΟVς λέγεται

άπό αύτά

Χρωωύ τό Ιf1,εύμα τό αγιοι·, κα1'fάmερ ό Μέγας Βασίλειος ε1'

τοίς nρός Ευι 1ομιω,ούς περ·ί 10v Π1"εύματός

φησι1 1

τά

Πνεύματοc:.

1

γράφω1 •

γνωριμώτερα

θά

άnοδεί!Ξωμεν

καί

τά τοΟ

·· Αλλωστε τό ΠνεΟμα 6ποδεικνύεται δτι ύπάρ­

«τό ε,κ Θ.εοι, τό Π JJSVi,ιια ειJ'αι τρω 1 •cvς (ΧJ'8'Κ1Jρυξεγ ό απόστολος

χει άπό μόνον τόν Πατέρα όχι άπλωc: έκ τηc: περιπτώσεωc:

30 λέγωγ, δτι 'τό Πι,εύ•μα i':κ τοv Θεού ελάυομεγ'· καί τό δι' Yίoii

τοϋ Υiοϋ, άλλ' έκ τοΟ δτι είναι δπωc: ό Υίόc: άπό τόν Πατέρα.

9. Καί βεβαίωc: κατά τόν θείον Παϋλον τό δγιον ΠνεΟ­ μα λέγεται πνεϋμα καί νοϋc: Χριστοϋ 2 ", δπωc: λέγει περί τοϋ

Πνεύματοc: ό Μέγαc: Βασίλειοc: γράφων είc: τάc: πραγμα­ 23. Ίουστίνου (ψευδ.), Έκθεσις της όρθης πίστεως 9. 24. Τό δτι Υίός κσί Πνεϋμα είναι μαιί δεικνύει την αίτιώδη σχέσιν των,

τό

25. 26.

δτι Α' Α"

δέ λέγονται μαιί δεικνύει Κορ. Κορ.

2, 16. 2, 12.

τείαc: Πρόc: Εύνομιανούc:· «τό δτι τό Πνεϋμα είναι έκ Θεοϋ άνεκήρυ!Ξε τρανωc: ό άπόστολοc: λέγων δτι 'έλάβομεν τό

την άποδεικτικην σχέσιν των.

έκ Θεοϋ Πνεϋμα'

ί

26

καί κατέστησε σαφέc: δτι προηλθεν έκ

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

96

ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΕΚΠΟΡΕΥΣΕΩΣ ΤΟΥ ΑΓ.

ΠΑΛΑΜΑ

ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ ΛΟΓ.

Α'

97

Υίου Πιιεvμα ο)'(ψάσας αϊ,:το

τοϋ Υίοϋ, όνομάσαc: αύτό Πνεϋμα Υίοϋ ώc: Θεοϋ, καί ειnων

καθά:rcερ Θεού, και νουν Χριστού 7ll.J'Odειnώv, κα1?άnερ καί.

αύτό έnί πλέον νοϋν Χριστοϋ 21 , καθώc: καί Θεοϋ Πνεϋμα,

Θεού ΠJΙεvμα,. ώς τό του αJ>Πρώmου>>.

δnωc: τό τοϋ άνθρώnου» •

nεφη~ιέ,,αι

σαφές nεnοίηκεν,

28

οίκείογ εχει

Καθώc: λοιπόν κάθε δνθρωnοc: εχει τόν iδικόν του νοϋν

5 )'OVJ' και αυ10'ϋ μέιι /!,οτιν έκώστου τούτω1r δ οlκείος ι•ο'ϋς, αλλ'

καί είc: τόν καθένα τουc: άνήκει ό οίκεϊοc: του νοϋc:, άλλά

ΟV'Κ εξ α{ηοv, (tλλ' εξ ,ο{;nερ και αυ'τός, οι,•κ εξ αυτού τοίιιvι 1

δέν είναι έΕ αύτοϋ, άλλ' έΕ έκείνου άnό τόν όnοϊον είναι

έκάατου :ό οlκείος 11 ο'ϋς,. εl μ17 αρα κατ' ε:•έργειαι·, ο•υ•τω καί

καί ούτόc:, δέν είναι λοιπόν αύτοϋ ό οίκεϊοc: νοϋc: έκάστου

τό θείο~, Π~,εv,μα φv-aικϊί>ς ε1ιvπάρχοJJ ο'~ς Θεφ τφ Χριοτιjι,

παρά μόνον κατ' ένέργειαν, οϋτω καί τό θείον Πνεϋμα,

και Πγεvμα και ~ιούς ,εστιι1 αύωυ. Καί

ύnάρχον φυσικωc: μέσα είc: τόν Χριστόν ώc: Θεόν, είναι

Κα.Dάσιερ οvν Τ(!))' αιrθρώ,nωJ' εκαστος

70) 1

κατά μέ,, τrιν ει,έρκαι πεμπή­

καί nνεϋμα καί νοϋc: αύτοϋ. Καί κατά μέν τήν ένέργειαν

με,,,011 και φαιιερούμει,ον, κωά ,δε τήγ ϋnαρξιιι και την ~'!-

είναι αύτοϋ καί έΕ αύτοϋ, ώc: έμφυσώμενον καί nεμnόμε­

nόοτασι1' (l!"TOV μέι, ε•στιν,. ουκ εξ αvlroύ δέ, αλλ' εr- ΊΟ'V γει 1 -

vον καί φανερούμενον, κατά δέ τήν ϋnαρ!Ξιν καί τήν ύnό­

γήσαιηος αυ'·τόι 1 .

στασιν είναι μέν αύτοϋ, δχι δέ έΕ αύτοϋ, άλλά έκ τοϋ γεν­

10 γειαν αvΓου εστι και εξ αυ•του, ώς

εμφυ1σώμε11υν

10. "fι/ οvι· ,σοι .nαι,ταχόθ·ει• τάς κατr} η7ς αληθείας εκκρού15 οωμεν λαοάς, δ

νήσαντοc: αύτόν.

Υίός και Λόγος του Θεοv, φύσει. d'ιJJ εκ

1Ο. Διά νά άντικρούσωμεν δμωc: άnό nαντοϋ τάc: έnι­

10v Θεοv, φύσει γενJ;fiται,, αλλ' ον χάριτι γίγε,ται εκ του

θέσειc: σου κατά τηc: άληθείαc:, ό Υίόc: καί Λόγοc: τοϋ Θεοϋ,

Πατρός. 'Επει δέ δ γει,·νων nηγαία θεότης και πηγr7 f}εό­

ύπάρχων φυσικωc: έκ τοϋ Θεοϋ, φυσικωc: γεννδται, άλλά

τητος, nηγάζεται δ γε1 1 JJchμε1'ος. Έπεί δέ μόνος πηγrι {}εό­ τηrος και ;-ιηγα[α θεότης δ Πατήρ, ώς Δωνύ•σιος δ Άρεο20 nαγί1ης )ΝJ.ι Άθω:ά,σιος δ μέγας συ~ψδά ψθέγγο~rται, εκ

δέν γίνεται κατά χάριν έκ τοϋ Π ατρόc:. 'Επειδή δέ ό γεν­

μόγου liρα δ φύσει .Υιός ύ,nάρχει του πατρός δ δέ θέσει ΟV'Κ i':ικ μόιrου aλ,λά δι' Υίοv εκ τού Π•ατρός, καίτοι ουχ Υίός

καί πηγαία θεότηc:, δnωc: διακηρύσσουν άπό συμφώνου ό

vων είναι πηγαία θεότηc: καί πηγή θεότητοc:, ό γεννώμενοc:

πηγάΖ:εται. 'Επειδή δέ μόνοc: ό Πατήρ είναι πηγή θεότητοc: 30

Διονύσιοc: Άρεοnαγίτηc: 29 καί ό μέγαc: Άθανάσιοc: , δρα ό φύσει Υίόc: ύnάρχει άnό μόνον τόν Πατέρα, ό δέ θέσει

μόνοι,, αλλά και Π ι'ευψα χάρι1 ί ειστιν· σπερ δ Υίδς καί του Πατρός γει·νη­

είc: τούc: άγίουc: δλουc:

τώς οuτω και ΤΟ ΠJΙ•εί\uα τό αγιον από του ΥiΌυ εκnορευτως, απαγ.ε τijς ολα,σφη,μίας κ•αι nολυθεί'ας· εlς γr1ρ ;-ιαρ' ήμίγ αμ15 q·οίι• τοίς προσώ,ποtJ' α'iτιος καί σύJΙ,δεσμος, ό Πατήρ».

καί

είc: τούc: προφήταc: καί

άποστόλουc:» • Καί άλλοϋ πάλιν λέγει' «τό δγιον Πνεϋμα δέν προέρχεται έκ τοϋ Υίοϋ έκπορευτωc:, δπωc: ό Yiόc: προ­ έρχεται έκ τοϋ Πατρόc: γεννητωc:· αύτό θά

"'Αρ' ε.στι τρανότεροιr ελεγχογ της σijς δvσσεοεiας παρελ-

μία

καi πολυθείΌ. Διότι

ητο βλασφη­

κατά τήν πίστιν μαc: είc: είναι ό

1?·είν; Άι"θρώnφ μεγ ου'κ αι• εδοξεJ'. 'Αλλά και ,τοiίθ' ήμίJ'

αϊτιοc: καί σύνδεσμοc: άμφοτέρων των προσώπων, ό

τό Πγευμα δέ·δωκrε

τήρ»'".

101 εκ Δαμασκο,υ σοφίσαν ΊωάνJΙην· ιαό 1

Πνευ,μα γάρη, φησιι1 οδτος, ωοiί Υίου μεγ λέγομεν, εκ δέ

20 τofi Yίofi ο{, ΙJ.έγομει,· δι' Υίοiί δέ πεφαι 1 ερc"δrη?αι και ,ιιε1α­ διδ6σ1?ω ήμίι 1 δ1ιιολογουμεν)).

τούc:

48

Είναι

Πα­

αρά γε δυνατόν νά συναντήσn κανείc: τρανότε­

ροv ελεγχον τηc: δυσσεβείαc: σου;

·Από

άνθρωπίνηc: πλευ­

ρδc:, δχι. 'Αλλά καί τό δγιον Πνεϋμα μδc: τό εδωσε σοφίσαν

'Αφείς δ;j σοι το1'ις αλιλ-ους ΟVΨείρειι 1 εφεξ17ς 011

πλεί­

rόν έκ Δαμασκοϋ Ίωάννην, ό όποίοc: λέγει· «τό Πνεϋμα,

στους οιtτας καί σγJεδόν δ,σοι τι7'Jγ nωτ έρωγ οiιδεγ ηηογ η ζώι•­

τό λέγομεν μέν τοϋ Υiοϋ, δέν τό λέγομεν δέ έκ τοϋ Υίοο·

ιες ΕΥ τοις καθ' έαυτούς σvγγρά,μμασι λαλοiί:σιJ',. εκ των λόγωγ

όμολογοϋμεν δμωc: δτι διά τοϋ Υίοϋ έφανερώθη καί μετε­

25 σου κριι,ια σ'ε· πάντως δέ καί δ Θεός. Σου γάρ αύτοiί λέγον1ος ε:κ του

Και τό

Πατρός Κ'αί 10V }7 ίου ,i)κιπ-ορεύεσθαι

ιό Π νεiίμα

10 (l,llόJ'ωvιJ OV nροστι{)ηιέι 1 ΟV, άρ' ου.δ' εκ τούτωγ ,UQJ'(ι)J' Πγευμα -ε~rνοείς,. ,ουδέ

συγυπακούεις τό μόι•ω1,, και, μι7

συ1~εκφωι,17ς; 'Αλλά ζητήσομει• κα,τά 117γ 0171 1 , ιι,' οίίτως είnω,

δόθη είc: ήμCΙC:» • 50

Παραλείπων δμωc: νά

παραθέσω

είc:

τήν

συνέχειαν

τούc: δλλουc:, διότι είναι πολλοί καί

σχεδόν δσοι είναι οί

πατέρεc: οί

είc: τά συγγράμματά

όποιοι λαλοΟν lωντανοί

των, θά σέ κρίνω άπό τούc: λόγουc: σου· θά σέ κρίνn καi Πνεϋμα

όπωσδήποτε δέ

ό Θεόc:. 'Όταν λοιπόν σύ λέγrιc: δη τό

έκπορεύεται

έκ

τοϋ

Πατρόc:

καί τοϋ Υίοϋ,

καί

δέν προσθέτnc: τό «μόνων», δρα δέν έννοείc: οϋτε δτι άπό

47. Τό έργον τοϋ Γρηγορίου Νύσσηc: περί θεογνωσίας δέν σώΖεται σήμερα. Τό ψαλμικόν χωρίον είc: τό 6ποίον άναφέρεται είναι Ψαλμ. 3·2, 6. 48. Λόγοc: 2 περί άγίαc: καί όμοουσίου Τριάδος, PG 75, 724 Α. 49. 'Ομολογία πjατεωc:, Johannes Vegelinus, De sacrosancta Trinitae 1604, σ. 121. 50. 'Έκδοσιc: άκριβήc: 1, 8.

αύτούc: μόνουc: προέρχεται τό Πνεϋμα οϋτε συνυπακούειc:

τό μόνων, εστω καί αν δέν τό συνεκφωνfjc:; 'Αλλά θά lη­ τήσωμεν σύμφωνα μέ τήν ίδικήν σου, δc: εϊπω, φιλοπολu-

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

118

ΠΑΛΑΜΑ

ΠΕΡΙ

ΤΗΣ

ΕΚΠΟΡΕΥΣΕΩΣ

ΤΟΥ

ΑΓ.

ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ

ΛΟΓ.

Α"

119

φιλοnολυεκσιόρευτογ διάνοιαν, και εξ liλλov του εκnορεύ,εοθαι

εκπόρευτον διάνοιαν, να εκπορεύεται καί άπό κάποιον άλ­

τό Πιιεί,,μα διrt τιΊJ' σιίν ;ι;ερι

λον έΕ αiτiαc: του δτι άγνοειc: τό 'μόνου';

70V μόνου αγι'ΟlαJ';

Οι'> μήγ, αλι.' 'ί1ια πάλιι, εJ-. τιογ αυ1ωι' σαι συσκευάσω 117ς

20.

(!Jς αληι?·ι5Ίς .nληγης

,10 'iαμα και 1ωy δυσσεοϊδν εκσπάσω και

5 09γμά1ωι' και ρημάτω1,, εcnf: ,ιιοι, ώ οέλ1ωτε, ε'ί 11ς εροιτό

20.

'Αλλά πάντωc:, διά νά σοϋ παρασκευάσω πάλιν τό

φάρμακον τηc:

πραγματικηc: πληγηc: σου

σέ άποσπάσω άπό τά δυσσεβη δόγματα

άπό τά

Ίδια καί

καί ρήματα, είπέ

σε περί τofi ΥiΌiί, ως επειδήnερ γέγραπται οΗ, ,,ε'ίδομει, ηιι'

μου,

δόξαι,

ΥίοΟ, δτι έπειδή εχε1 γραφη δτι «εϊδομεν τήν δόΕαν του,

αυ'τοv, δόξαν

άις μοι,ογ,ει,οiίς nαρά Πατρόςη, και δτι

λαμπρέ άνθρωπε, έάν

σ'

έρωτήσn κανείc:

περi

τοϋ

((7llΟΓει5ω εlς ενα Υίό)' το~' εκ τ-ου· If ατρϊις ,~ρο αlώνω~, γεν­

δόtαν ώc: μονογεvοΟc: άπό τόν Πcπέρα»

νηθέντα)), ;ωί τ' αλλ' οσα ,σαι &νω1έρω &πηρίθ,μψαι, οίς 01'

είc: ενα Υiόν τόν έκ τοϋ Πατρόc: πρό αiώνων γεννηθέντα»,

10 nρ6Jκει1αι

,ό "μόνου)),

εκ

του

Π'ατρός και

εκ 10v

Πι,εύματος nροσθείς φαίης αν γεγεννηοιΊ:αι ,1όι, Υί61', αi•'Το nροr!'ασι:όμει,ος οτι ,ωJ nρόοικειται

καi τά άλλα δσα

σοϋ άπηριθμήθησαν άνωτέρω, είc: τά ό­

10;;1'

ποϊα δέν παρατίθεται τό 'μόνου', θά ίσχυρίΖ:εσο προσθέτων

10 J.

70

γούν nροσην

El

nρουολέα είι,αι, ncίις ΟV'Κ αι 1 ειn,ε ,ιραγμα τοσούτοι', δι' δ

και μαλλοι• αι·

ειmεJ'" Ο!!'ΚΟΪ'J•

22.

δεικ,,ύειι•

ου·δέ

οιιχ

nρόσεσΙtJ'.

Πατρός

τί:θησι

t:.•κ;-ι,ορευόμει,οι•,

σου 1ιίι, δι}σοεοij

TOV

Π~•εύματος,

,τρ,οορr7'Jν δήnου

προσθήκφ•.

'Αι•ωτέρω

,ι.ιέι, Πατέρα γεJΙι•ήτορα και nρουολέα,

υολέιι. μέιι

015,

τό ότι

Πατέρα.

είc:

Καί

συνυπάρχει

αλ}Δ

χαί

τό

εκ

του

nροω•ατρέnωγ

δέ Υίόν nρο­

γέ)'JΙημα δέ μόνοι•, nροϊώι•, 17μείς δέ, φηοί1,, ((ε-

εν

όμότιμον

άπό

τοιοϋτον

τόσον

μέγα

ελεγε εν τόσον σnουδαίον

πρδγμα, μέ τό όnοϊον θά τόν άπεδείκνυεν ίσχυρότερα ώc: 'ίσον μέ τόν Πατέρα;

'Αλλά δέν τό είnεν· έnομένωc: οϋτε

ένυnάρχει.

γαρ ,ιιωψόν εl:ιώι·, TOJ'

προηλθεν

τόν Υiόν

τό

πρδγμα, ή γέννησιc:»" 0 • Έάν λοιπόν συνυπηρχεν ή iδιότηc:

τοϋ προβολέωc:, nωc: δέν θά

'Ο γι'ι:ρ μέγας οv1ος ~?·εολόγος ου>δ' άnλως ουτω τό εχ-

15 nορευόμειιογ 'ίδιοι•

101 1

εδοξει• 'ίσοι, τφ Πατρί; Άλv,'

όλιγώτερον διά τόν Υίόν

δείΕ:rι

22.

Ό

μέγαc: αύτόc: θεολόγοι::: δέν προσδίδει

άnλωc:

είc: τό Πνεϋμα τήν iδιότητα τοϋ έκπορευτοϋ, άλλά τό έκ τοϋ

Πατρόc:

έκπορευτόν,

nροβλέπων κατά

κάποιον

τρό­

20 Πt Τ(Ο)Ι ήμετέρωγ ορωι• ιστάμενοι, ΤΟ αγέJ'1'1)Τ0)J εισάγομεν

πον καί προανατρέπων τήν δυσσεβη nροσθήκην σου. Διότι

και τό γειηη;1όι 1 και τ?ι εκ του Πατρός εκ,πορευόμει,ον". Οι'•κ

άφοϋ είπε προηγουμένωc: τόν μέν Πατέρα γεννήτορα καί

εlnε ιΟ

,Ε:-κ 1 πορευόμε1ιοJ)

t1'α μή 11ς i:κ ΤΟΪ'

ύ..τιλr;>ς 'iδιον τ.οl) Πνεύμα:Ίος ύnάρχειJ',

Υ[οϊi

·J) και εκ τοί> Υίοv ε,χ;-ι,οyεύωθαι

)'>1-

?5 .ιιiαη τi1 Πν,εvμα τό αγιοι•· τό μέι, γαρ γειψητογ συJJεισάγει τf'ί δια~ιοίςt 70)' πατέρα, τό TOV'TO ϊό

δέ εχnορeυτόν ΟΙJΧ

οϊηω.

προβολέα, τόν δέ Υίόν όχι

προβολέα όλλά μόνον γέννη­

μα, προχωρων λέγει, ήμεϊc: δέ «ίστάμενοι είc: τά όριά μαc: είσάγομεν τό

άγέννητον

ιωί

τό γεννητόν καί τό

έκ τοϋ

Δ llt

Π ατρόc: έκnορευόμενοv,,ι;ι_ Δέν ε'ίπεν άπλιι>c. δτι τό έκπο­

εκ Π αΊψ)ς εκ,πορευ6μεγογ ίδιο~ι τέiJηκε του Π ι,εύ­

ρεuτόν είναι ίδιότηc: τοϋ Πνεύματοc:, δ1ά νά μή νομίσπ κα­

ματος- ((70/'ΤΟ γάρ)), φησl. κ,αι Βασίλειος Ο μέγας, ((γνωριστι­

νεic: δτι τό αγιον Πνευμα έκπορεύεται έκ τοϋ Υίοϋ

Κ0)1 τ17ς καυ'ι, τ ιίν ύnόστασιJΙ lδιόrψος σημεί:ον εχει τό JΙγεί\ιια

έκ

τό ΟJγισ,,, τΟ ,ιιεΊϊι. 1ι)γ. 17 ί0JJ κ·αl

30 εκ 101'

ΠΓΙ.τρός

1ΊφεσΗΧ)'(}.l)).

1 σVγ

Άλλ'

α'V 1 τ(f;) Υ'J'όJρίζεοθαι όρf!ς, ο.,ως nαρ'

κα{,

1ίμιυ)•

τοϋ

Υίοϋ·

διότι

τό

μέν γεννητόν

σuνεισάγει

r1

καί

νοερωc:

τόν Πατέρα, τό δέ έκnορευτόν δχι. Διά τουτο εθεσεν ώc: ίδιότητα του

Πνεύματοc: τό έκ τοϋ

Πατρόc: έκπορευτόν·

«τοϋτο, λέγει ό μέγαc: Βασiλειοc:, εχει ώc: γνωριστικόν ση­

μείον τηc: κατά τήν ύπόοτασιv ίδιότητοc: τό όγιον Πνεϋμα,

τό ότι

άναγνωρiΖ:εται μετά τόν Υίόν καί μαΖ:ί

μέ αύτόν,

καί δτι λαμβάνει ϋπαρ(ιν έκ τοϋ Πατρόc:». 'Αλλά βλέπειc:,

60. 61.

Λόγοr::.

Λόγοr::.

29, 11. 29, 11.

nώc: άnεμακρύνθητε άπό τήν κοινωνίαν μαc: δικαίωc:, διότι

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

124

ΠΑΛΑΜΑ

Π ΕΡΙ ΤΗΣ ΕΚΠΟΡΕΥΣΕΩΣ

ι)ικαίως απελιίJιασθε της ΚΟtJΙΟJ)Jίας, ού1κ ΘJΙι ίQ)J! 17μετέρωι• ορωι• και 117ς ει: 1 σε6,είας ίοιά,με1•οι;

"Η γάρ καί τόι, Υ ίόι, Πατέρα προσερείς, cός και αvω­ τέρω δέδεικται, 'iιι' εχnορεvόμειιοιι ε'ίη οοι και εξ αυτου τό 5 Π ι,εv,μα,

i}

ιό εκ

10v

Πατρός εκ;ιορεύεσθαι ουκ aι, ίδιον ειη

σοι του Πι•εύματος, ουδέ ΤΟ ε·κnορεύειιι 'ίδιοι, EiJ'αt νομίσιεις

του Πατρός, χαι απ' ει 1 αι•τ ίας θεολογήσεις του το ·θεολογ.εϊι, E;JlOJJJV,ll[αJ! ΚΤ1JΟαμέιιου Και

7l[!Ος Ι1/Ι' εγαι•τίοι• ΟJ''ιΟJς μοίρrιι•

στ ήου καί παρ' 17,ιt(ι))! εκ,κήρυκτος γεvήοπ τάς γr}ρ αυτου φω-

10 ι•άς

εκφαπορίας οϋοας 'ίσ1μει, του &γίου

ΠJ'εύμαως. Άλλct

γάρ, ωο:τερ της γοτίδος Η. ι5γρ6'ιι· σωμάτωι' εκnορευομέι,ης και τσv•τ' 'ίδιοι· έχούοης και τrTJ,, ιΊγρcvι• οωμάτωι· 'ίδι61' εστι

τύ ι·οτίδα εκπαρε·ύειJJ, τόι, αυτοι• τρόποι, και του Πι,εύματος 'ίδιοι, εχοι,τος τό εκ τοv Πατρός εκπορεύεοθαι και του Πα-

15 τρος εξ αι•ι;γκης 'ίδιόι· εοιι τό τό Π1•εvμα εκ:τ1ορεύειι,. Jfόγου αρα

10v

Πατρός ιί του Π ι•εύ,ματος εκ.nόρεvοις· καί

αεί, εκ μόι,ου του Παιρός εκιπορεύεται ιό Πι•εv•,ιια καθ' ί,πα:!­

κΗκiιι· αλλ' οι,·κ εκφαιευ,ιια τφ Πατρi

ουι•α7ϊτ6ψει,ον, JJοείι, Οι, εχοι το·ϊίτο λεγόμεJJοv, διr1. Tlj)'

φύσιc: δέ εic: τc1 τρία είναι μia· εvωσιc: δέ είναι ό Πατήρ, άπό τόν όποιον καi πρόc: τόν όποϊον άνάγονται τά έπόμε­ να,

δχ1

ωστε

νά

συγχωνεύωvται

άλλά

ωστε

νά

ένώ­

νωνται»G2.

καυί.

Οϋτωc:, δταν άκούn κανείc: δτι τό Πνεϋμα συνάπτεται

όμολογίαι• έκψώ1'1)00', μέοιου κ:ει,ιιέJ'ΟV του Υίοϊί. Και δrι.

μέ τόν Πατέρα διά τοϋ Υiοϋ, θά έπρεπε νά έvνοfϊ δτι τοϋτο

15 Πα~ράς Πνεvμα ουκ αν αλλως λέγοιτο, εl μιί διrί

"Ει·ωσις δέ rί Πατι'ιρ nr7Ίς

έκά1εροι•

αμέσως

11)'

11)J'

101' Υίόι'.

εΥη, εl μι'ι :ιροσεχως εχει προς

nροοαλλόμε,,ος έκάτεροι• ,'

'Αλλά καί

τό

υι•χ ώς συναλείφεσ1Jαι δέ, αλλ' ιός εχεσι?αι, τι'ιι• Jιρ,οσεχή καί, α­ μεσΟJ! εκατέρου σχέσιι' ;ιρ,ός αυ'το1• δηλοι.

20

ΓΙΝΕΥΜΑΤΟΣ ΛΟΓ.

γεννητόν. Διότι, δnωc: μαc: διδάσκουν οί ένθεοι θεολόγοι,

γεννητωc: καi τοϋ έκπορευτωc:·

Υίοv.

Ιlρrίς δέ, εl και εκ τοv Υιοϊί τό ΠJJεϊίμα και δι' αύ'του

Πι•εύ•ματος. Π{(ις

ΤΟΥ ΑΓ.

24.

El

γιχρ εξ Υίοv ΊΟ Πγευμα [fδει, τό εκ 117ς

Ου•ΚΟΙ!)' 07(!.)' ακούσ17ς δια του

ρεύεσι?αι, rvς

Yiol!

τό Πι,ευμα εκ77rι­

συμnαροψuρτο11ι' τφ λ6γφ ν6ηοον. Οϋτω γ·lu

25 και 71))' 'δι(ί' ουκ εlς

11)1'

Πατρόc:, δέν θά ήδύνατο νά λεχθfϊ αλλωc:

::ciμή λόγψ τοϋ Υiοϋ. Πωc: δέ θά ητο ενωσιc: ό Πατήρ, έάν

δέν ητο καi πρόc: τό εν καi nρόc: τό αλλο παράπλευρος «δχι ώστε vά σuγχωvεύωνται άλλά ωστε νά ένώνωνται» δηλώνει τήν προσεχη καi όμεσον σχέσιν έκατέρου πρόc: αύτόν.

dρχijς (j.)' εί:ι.ει•, ου τό μετά 117ς αρχ17ς.

25.

είναι Πνεϋμα

προβάλλων άμισωc: καi τό εν καi τό αλλο; 'Αλλά καi τό

Τί δέ, δτι ωό αι,αρχογ και ή αρχη και τό μετά της

αρχής είς Θεός));

λέγεται λόγψ τηc: σειραc: είc: τήν έκφώνησιν κατά τήν ό­ μολογίαν, δπου ό Yiόc: εύρίσκεται είc: τό μέσον. Kai δτι

'εκ' κακως, αλλ' εlς 11])' 'μετά', ,φ

11Jς {}εολογίας επω1,ύμφ ΟVJ'άδωι, μεταλήψ1), ι), φηοίν, ((ό :παράκλη,τος, ον εγω πέμψω δμιν nαρr'ι,

άναnαυόμενον εic: αύτόν, καί οϋτω πεμπόμενον πρόc: τούc:

10fi Πατρός)), ώς παρά τοv Π α1ρός

oiκεiouc:.

ε'κ,nορευ6μενοJ• και

εΥ

Πατέρα» 77 , ώc: έκπορευόμενον άπό

τόν

Πατέρα

καί

5 αι'J,φ αιια:παυό,μει•Ο)J και ΟVΤω nε,μnόμει'Ο)J nρος τους οικείο_υς.

30. 'Εάν δέ τό Πνεϋμα στέλλεται άπό αύτόν διά τοϋ

El δ' cδς την ϋ:παρξι1· εχοι, εκ τον Υίοv, cδς δι' ΥίΙJυ nαρ' αi.·,~ου 10 Πνεvμα πέμπεται, αρχ·ίιι, OV!ΚOV)! εχει και τοΠ 1 ω 10)1 Υίό1, και HV)' γεγοJ 1 ότων ε·ΟΤt)' εν. Και μαρ1υρείτω

Υίοϋ ώc: έχον την ϋπαρΕιν έκ τοϋ Υίοϋ, τότε καi αύτό έχει

ac:

πά,λ ιι, 1ί Πεολόγος φωνή·

ωηροί10 γάρ,,, φηοίν, «ώς δ εμάς

γει· «πρέπει, δπωc: είναι ή διδαχή μου, νά τηρηται ή πίστιc:

εlς ει, αv1tοι 1 και Υίου και JΙγεύμ2-

δτι εΊc: είναι ό Θεόc:, καθ' δσον ό Yiόc: καi τό Πνεϋμα άνα­

10 λ6γος, εlς μέν Θεός,

άρχήν τόν Υiόν καί είναι εν άnό τά δημιουργήματα.

Καί

είναι μάρτυc: τούτου ή φων1Ί τοϋ Θεολόγου, ή όποία λέ­

τος α1•αφερσ,ιιέι•ω1,, κιαι κατά τό έ'γ καί ταυ'1όιι της #ε61η10ς,

φέρονται εic: εν αϊτιον,

ϊν' οu1ως ε'inω,. κίνημά τε και οούλημα και τ~'ι11 117 ς ουσίας

θεότητοc:, οϋτωc: είπεϊν, κατά τό κίνημα καi τό βούλημα,

,,αv,τόrητ,α. Α ί

εnινοουμέι•ης

καi κατά η1ν ταυτότητα τηc: ούσίαc:. Αί δέ τρεϊc: ύποστά­

ΟVJ'αλοιrιiJς η αν·αλύ1 σεως η συγχύσεως, Πατρός μέ)J ώς &ι,άρ-

σε1c: έκλαμβάνονται ύπό τήν εννοιαν δτι δέν ύπάρχει καμ­

δέ

τρεις

ύποοτάσ,εις μηδεμιας

15 χου καί αρχ17ς ε:πιvοουμέγοv καί

λεγοψέJ'ου, αρχής

δέ

(lις

κατά τό

ένιαiον καί ταυτόν τηc:

μία συγχώνευσ1c: η άνάλυσιc: η σύγχυσιc:, άλλ' ό μέν Πατήρ

αlτίου καί ώς ;ιηγιjς και ώς &ϊ,δίου φωτός, Υίου δέ ανάρ­

νοείται καi λέγεται αναρχοc: καi

χου

α'ίηον καi πηγή καi άiδιον φως, ό δέ Yiόc: δέν είναι καθό­

μέ;· ου!δ,αμώς,

ΙlJΙε~;ματος τό JΙι,εΠμα·

αρχ17ς

ε'ίη αρχ17

1()))' δλων)). El OVJΙ και

ό Υίός,

εγ HVJ' ολων εrηαι κατrt οέ και δ

άλλ'

άρχή

δηλαδή ώc:

άρχή των δλων»' 8 • 'Εάν δέ καi

τοϋ

Πνεί;ματοc: ητο άρχή ό Υίόc:, τό Πνεϋμα κατά τήν γνώμην σου Βά :::iΎαι εν των δλωv· διότι τούτων εΊναι ι'φχή καi ό

Υί{ρ δός)), clSσ1ε δι' αvτου

l}

Υίός.

λου αναρχοc:,

άρχή,

20 ε'ίcιω 10 του θ~εολόγου, «.δεϊξογ οτι γέγοι,ε τό JΙγευμα και

Hp

γαρ αρ,χ11

10V

ΟV)Ι αvθις

τότε

τούτω)J

δέ

"!JJ'

και εξ (J,1)'IOV

11})}

ϋπαρ­

Yiόc:

Διά νά ε'iπω λοιπόν πάλιν τό τοϋ Θεολόγου, «δεϊΕε

!Ξιι· ;-,εκτίJ,σι?αι, -

επει καί ό θ'εvος Κι5ριλλος nρός 1οίις λέ­

δτι έγινε τό

γοπας u1ς, ει και

εκ του Θεου

ώστε νά εχη άποκτήσει δι' αύτοϋ καi έΕ αύτοϋ τήν ϋπαρ­

οi.ι,δ'

ιιι'

εξ1)ρl)'μένως,

10 Jlγευμα, &,;χ ου κυρίως

l:ιrιεΓ,,{)εγ δμοού,σιο)J

ΥΟ'ηΤαt

το

εξ ου,

25 γέγρα:ηαι γαρ OTt καί Τ!Χ :ι.άηα /':κ Θεοi"i «μέ)!Ιεt)), φηοί, δγfφ Πνεύματι nρ?ις τό είναι 'Ια oiJγ, ϊνα

κυρίως τό ε!Ξ

διι1 10 εκ Θεοv Πατρός

ου'κ οJιιυ; δραμειJ', δι' Υίοv δέη

nάλιγ είιn(V,

τάrε κul Ξκ τ,ού

ov,

7()

z9είογ

Πν.εύμα εκ μ1}

καί τότε δώσε το είc: τόν Υίόν» 7 9,

iΞιν. Έπειδή καi ό θεϊοc: !τα, καί της ε1• αυ1,qj

κριμένα τό ύπερούσιον όνομα καί ή όντότηc: τοϋ Πατρόc:

λως

κοιι•ότητος

ε 1 nεισιαγομέ;,ης)).

Ι(αγ

τψ

περί

30 και εγ έαυτοiς και εir αλλήλοις συνιαϊδίου τfi αναολσ.στήσcι

καί τοϋ Υίοϋ καi τοϋ Πνεύματος,

καθ' όσον δεν εμφυλο­

χωρεϊ είc: αύτούc: καμμιά άντιστροφή η όποιαδήποτε κοινό­

τηc:»81. Καi είc: τό τρίτον κεφάλαιον Περί μυστικηc: θεολο­ γίας λέγει, «τά εγκάρδια φώτα τηc: άγαθότητοc: έίΞεφύτρω­ σαν άπό τό

81. 82.

Περί θείων όνομάτων 2, Περί μυστικηc: θεολογίαc:

5. 3.

· ,.·ι ,;ι

Ι

i'i

: Ιι·

11'11;

,.,1

1Ιιιl!:

είναι, άκόμη καί αν λέγεται έΕ άμφοτέρων. Διότι έκεϊ, κα­

Ήκ,ούσαμει· γάρ μικρόJΙ αγωτέρω του της θεολογίας εnω­ νύμου, τόι·

'Ι'

11'1,!.,1

Αύτόθι

2, 7. -

Αύτόθι

2, 3,

δυλον καi

άμερεc: άγαθόν, καί

διά

τηc: άνα­

βλαστήσεωc: εμειναν άκοινώνητα τηc: είc: αύτό, τό άγαθόν, καί είc: εαυτά καί είc. δλληλα συναϊδiου μονηc:» • καί πά82

1

1

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

140

ΠΑΛΑΜΑ

ΠΕΡ! ΤΗΣ ΕΚΠΟΡΕΥΣΕΩΣ

μοι,ης α;;,ομεμέJJΙ]ΚΕ!' (J;)'ΞΚψΟίτητα))' και αV'θις· J. Έγ δέ τφ 1ρίτφ nάλι.1 1 ,

σον άπό έκεϊνον προέρχεται, ιωθώc: καi κατά τό άθωμα,

τά εξ

α'ΙJΙΤ[ι))J σχέσιι', nρο,ετάχθαι

π αιέρα rιαμέν, κατά ού 1 δέ

«Ηiξει μέJJ,:, ψησί, «δεύτερος του

71)1' τωγ IOV Υίοv

Πατρός, δτι αn' i':~ε{i•ou,

κατά δέ την φύc,ν δέν ε1να1 δεύτεροc:» •

91

Οϋτωc: ό Βασiλε1οc: άναγνωρiΖ:ει

χαi dξ ιώματ ι, (ρύσει δ8 ο'V 1 κέτ ι δεύϊερος)).

δμ,ολογουμέ1 1 ως

Οϊηως οίδει•

εκ

πατρός

TOV

10 Υ[ό;·, αλλ' ο·υχί καί ΤΟ Πι 1·ευμα εξ Υίοv.

El

ειγαι

1())1

γC:ιρ τοvτ' ι-:γί­

'}'0)-ΟΚ:εJ', οϊ,1κ άJJ δλως 1}μqJισ(J'1J1-ει, οVιδ' cί1, d,nηγόρευε ιρ[1011

εlν.c:ι

1?7

ουδέ κα·υί

τάξει

TOU

IOV ,'

δοξά,ζωι, δπως

Υίοϋ. Δ1ότ1, αν άνεγνιίψ1Ζ:ε τοϋτο,

δέν θά τό συνεΖ:ήτει

καθόλου, οϋτε Θά άπέρp1πτεv δτι είναι τρiτον είc: τήν τάίΞ1ν

εlnόντος λίαι, ι-:δυοχέραιι·ε.

σοβαρϊί)c: κατά τοΟ Εύvομiου ό όποιοc: είπε τοϋτο. Πρόc:

IOV Υίου ΤΟ Πνεuμα

καθ? ύnό~1'εσιγ, αλλ' ουχ ώς αυτός

:παραδεξά,αεvος,

ό

άnό τόν Πατέρα τό αγ1αν Πνεϋμα οϋτε θά δυσανεσχέτει

Προς δέ ΤΟ!!ΙΟις καί ΊΟ δευ1ερεύεο, 15 OV)' αμφ~6ολίr!: :πολλ'fj κ•αί

δτι

l_Jγε!Jμ-α τΟ flγι,01,· dλλ''

&πδ τοU' 1Ιατρϊ';ς ιδ Ε·υγομίσυ χαί

όπωσδήποτε

Yiόc: είναι έκ του Πατρόc:, άλλ' οχι καi τό Πνεϋμα έκ του

δεi,ινvια,

μηδ'

εναντι τοΟ

YioO μέ πολλήν άμφ1βολiαv και καθ' ύπόθεσιν,

εlδέJ•αι,

άλλ' όχι κατά iδ1,υ'1ν του πεποίθησιν, δεικνύει δτι δέν γνω­

Π vεv,μα σχέ­

ρίϊει ουτε αύτόc: ποίαν σχ{:σιν καi κατάτα(1ν έχουν μεταΕ:ύ

αυτός

εχουσι προς u.iλληλα ό Υιός ιε και τό

τούτο1c: nαραδεχθεic: καi τό δτι τό ΠνεΟμα ε1να1 δεύτερον

των ό

σεώς τε και τάξεως.

καi τό

n νεϋμα.

IS χuι τδ ΤΤ11ε'V/tα

Βεβαίωc: γvωρiιομεν καi ήμεϊc: αύτήν την παραδεδε­

20 τό αγιογ, S)' αλλ~jλοις τε OJJTα Κ'αι &λλ·ήλωιι εχόμει·α και δι'

γμένην τάΕ1ν έπi τοΟ Θεοϊϊ οη δηλαδ11 ό Υίόc: καi τό αγ1ον

(ΊΟτ l μ);·ν γUρ ciμ.α Ξξ r_,'?,ϊδiου ό "Υίός

&λλήλωι, αφύρτως τ,ε 1κ,αί αμιγαις χωροvι,τα, καί δrι 1ού1ωγ

Πνεϋμα εΤvω όμοΟ έκ τοϋ άϊδiου, ύπάρχοντα εic: αλληλα

Ι':ΚU.070)!' τάξ,εώς 11ε κ,αί

καi

Ο)ς

Υιός ,ε

()

εic:

αλληλα άνήκοvτα

καi

δ1'

άλλήλων

προβαίνοντα

οvχ

όσυγχύτωc: καi όμ1γωc:, δτι εκαστοv τούτων άποτελεϊ είδοc:

ώσα'ύτως, κ 1 αt Ο1ι όμδτιμα ι}ξ δμοιίμου, και δτι τδ Ε::κ.:ιορεύ-

σχέσεωc: καi τάtεωc:, δτι τόσον ό Yiόc: δσοv καi τό αγιον

χαί τό Πι,ευ•μα τό

25

σχέσεως εlδος, και

αγιον ε,κ ,ου Πατρός α,ιια,

εl και

ου'>~ l3στιν εlι·αι

Πνεϋμα είναι όμοϋ έκ τοϋ Πατpόc:, αν καi δχι κατά δμωον

10Π Υίοiί, καt ώς ό λέγω11 x,r,ι.l τΟv Υίδ~ι· τΟ Ξκ.πορεύsιν· έχειν

τρόπον, δτι είναι όμόημα άπό 6μότιμον, δη τό έκπορεύειν

σύγχvσι.1,

&θετών

τό όποϊον είvω ίδ1ότηc: δέν είναι δυνατόν νά άvήκn εic: τό

((δει γάρ)), φησι

Viόv, καi δτι ό λέγων δτι καi ό Yiόc: εχει τό έκπορεύειν

ει1 1 ·

lδιό1ης

οι,

:π·οιεί

τ17ς

HOJ'

nατρι~:ης θείων

ύnοστάσεως

ύ,:ωστ&σ,εωJΙ,

τ~71; &1 1 ωμολογημέ1 1 η1 1 τάξιι, επί του Θεοv ,ωί Γρηγ6ριος ό

πις

δυσrJiεbως

-

ι?εολογ{ας l:nώJυμος, «τάς

lδιότηως

30 μέιι:ει;; Πατρί καί Υί(ρ, ϊνα μι7 σύγχυσις η nαρά θ·εό,ητι τ[ί

συγχέει τάc: Θείαc: ύποστάσε1c:, δυσσεβωc: άθετG>ν τήν πα­ ραδεδεγμένηv τάΕ:ιν έni τοΟ Θcοϋ' δπωc: δέ λέγει ό έπώ­

ταύ'ΤηJ' μεJJ Oi5JJ ΤΙ)Υ ιινω­

νυμοc: τiϊc: θεολογίαc: Γ ρηγόριοc:, «πρέπει

κ 1 αί 17μεις 'ίσμει)· την

δέ

ραμέvοuν εic: τόν Πατέρα καi τόv Υίόv, διά νά μή ύnάρΕπ

δεύτερογ μέ1; ε,κ του Υίου, τρίτον δέ από Πατρός τιι1ε~σαJJ

σύγχυσιc: εic: τήν θεότητα, ή όποία φέρει καi τά αλλα εic:

και

Hi

υ..J.λα εlς τάξιμ αγο·ύσl7J)

,ιιολογημέJ'φ' 1άξο 1 επί

-

ων· Θεοv

rάΕιν»'1 ". Την όλλην δμωc: τά!Ξιν, ή

93. 94. 95.

Αύτόθι. Κατ' Εύνομίου Λόγοc. 31, 29.

ai

ίδιότητεc: νά nα­

όποiα θέτει

τό αγιον

Πνεϋμα δεύτερον έκ τοϋ YioO, τρiτον δέ έκ τοϋ Πατρόc:, 3, 1.

150

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

ΠΑΛΑΜΑ

ΠΕΡΙ

τό Πι•εr.ιια 1ό αγιοι' ου1~' 1ίμείς 'ίσμει, οi11ε οί δι.δά,σκωi,οι κrιί προασnισ1αι

11Jς 'Εκκλησίας.

Ααιί1·οι .δέ, (;) πjς Ι(J.)'Οίας δμοv και &πονοίας, ευσεδη και

&1·ωμολογη:uέι1 η;, ,εΚ,είJ'ην

επι

71/ )'

'Ιού Θεοv

'

5 &θε,οvσιι•, ίΊ δέ Βασίλειος ό μέγας και. Γρηγόριος ό 1Jεο).6-

γος ύπέρ ,τιιι' ο1χείω· γι'(οσιν δ:ιωλογο·vσιι, ,είγαι ώς απόρρη­

τα Ο)'Τα και {11:-ιέρ ιί,uας, αυιοί καταλα6,είv αυχοvοι καi, π.ερί TJJV

lί.φcασ~όι, τε και &περινόη1οι, εκ:nόρευσιγ· του ΙΙJJεύματος

καιJ'G(J;ωνουσι,

ολασφη:uουσι

δε

ειnειι, ΟtΚει6ιυεροι•,

εμμεσόι,

10 τε καί rι.,μεσιοι· •αυlι1ίv λέγογ1ες ~αί προσεχη ικαι πόρρω, δι'

cΤιιι κσ·δυι•εύουσι ,κ.αι .εlς κ,ιίσμα :κατα,σσ~αν I(t Πι 1 ε·vμα 1ό α­ (Ι,ΟJ1 • .Δ ιΟ αύκ (lγαγχ,αίως :Ο'l)'δ., ,&1ει μ'εΙ('t τδγ Ι'ΊQγ· nαρlι. τΓfς

θεοnΥεύστοv τίΠειαι l'ραφijς ιό Πνευ·μα τό cί:γων. Τοvτο γιΊρ ΑατίJJοις ·συμ6αίιιει, τοίς ,εκ ιι7ιι' .δι5ο, πρώτου 15 αίrίου και δευ:ιέροv, λέγου·σι τό ειι και ιμή κα-1rι. nάι•ια στέρ­

γουσι τιιι' ι?εc,nι'ευσιοι· Γραφ17ν, αλλά κατ' εξοvσίαι, αηα 0011λω,•τ.αι προστ ιθείσί ιε και αφαιρουσιι,·

έJ,ός

ε1.1 σευοιι

ή-μίι 1 δέ

τοίς εκ

101)

ρόι•ως σέδουσι κ·αι εlς ει, (].)'αφέρουσι ιά δύο,

ηκωια.

20

34. "lι 1 α δέ σοι καί λόγον δωμει,, μαλ.λοι• δέ καταξιώσω,ιιc:ι' διδάξαι· ,ίι•ος ει,ιεκει, .ώς επί :πλ:είσιιοι, δ μεν Υίός μετά τόιι

TJ ατέρα, τό δέ Π JJεuμα μωά ιό~ι Υίόν ιίμίι1 :ι'ιμι·εί1αι, καί μυ­ είσ)7αι ·nrι.ραδέδοται; '()

Θεός και Π αιιjρ, ιί nά1•1ωι•· dρχ1ί,

Υίοv Παrήρ έστι μωιογεγους, δς κα/, πριν η nροστεΠ1Jιιαι

Hp

25 Ιlα1ρί σvιΨΟ,"ιται πάραυτα. Πr»ς οvι• αφέντες τόιι και πρ)ι,

Γι ,λεχ1?1jι•αι :C(jΟΟεχέσιιαια

Hp

Πα1ρι νοούμεγοιι, ευ:Πύς αν τό

Π ι•:ει,μα ,μετά τοι' Π,ατέρα 1~1είη,μει,; Δ ιcί τουω μετά τό~ι του

Πατρός ΥίόJJ λέγεται 1ό Πι,εvμα· μιί δvναμέJJω1• γάρ ήμϊίη 1 lί:.μrτ-ω πρ,οφέρειι• διr'ι. γλάη1ης αμα, (Λαπερ αρυ. και εi-r. τοι~

30 Τ!UJτρός προi7Η01,, εl nρό ,του Υίου τό Πνεύμα 1φ Πα1ρi nvΓι'ημέι•ογ ι?είημεγ, δόξαι α,γ Υίός 1ό Ιlνεί-μα·

ΙΙ/ρ'

u ομα

10

γαρ 'Πα­

ει'>ι9~Ίς συι'εισά.γει ηj διαι,οίιf τόι• Υίό; · nροϊόvιες

ΤΟΥ ΑΓ.

ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ ΛΟΓ.

Α"

151

οϋτε ήμείς γνωρίΖ:ομεν οϋτε οί διδάσκαλοι καί προασnιταί της 'Εκκλησίας γνωρίΖ:ουν.

Οί δέ Λατϊνοι

μεJΙ

1άξιι•

ΤΗΣ ΕΚΠΟΡΕΥΣΕΩΣ

-

όnoia άνοησiα μαlί καί μανία

-

τήν

μέν εύσεβη καί nαραδεδεγμένην έκείνην τά!Ξιν έπi τοΟ Θε­ οϋ άθετοϋν, έκεϊνα δέ τά όποία ό Μέγας Βασίλειος καi Γρηγόριος ό Θεολόγος

όμολογοϋν δτι είναι

τήν ίδικήν των γνωσιν ώς άπόρρητα

καί

έπάνω

ύπεράνω

άπό

ήμων,

αύτοi καυχωνται καί νεωτερiΖ:ουν περί τήν δφραστον καi άπερινόητον έκπόρευσιν τοΟ Πνεύματος,

βλασφημοϋν δέ

θά έλέγομεν προσφυέστερα, λέγοντες αύτήν εμμεσον καί δμεσον, έγγυτέραν καi άπωτέραν, μέ τά όποια κινδυνεύουν νά καταβιβάσουν είς κτίσμα τό αγιον Πνεϋμα. Διά τοϋτο

τό δγιον Πνεϋμα δέν τοποθετείται άναγκαίως οϋτε πάντο­ τε μετά τόν Υiόν άπό τήν θεόπνευστον Γραφήν. Αύτό πράγματι συμβαίνει μέ τούς Λατίνους,

oi

όποϊοι

λέγουν δτι τό εν προέρχεται έκ των δύο καi δέν δέχονται

καθ' δλα τήν θεόπνευστον Γραφήν, άλλά προσθέτουν καί άφαιροϋν αύθαιρέτως δσα θέλουν. Δέν συμβαίνει όμως τό ϊδιον μέ ήμας, οί όποϊοι εύσεβοφρόνως όμολογοϋμεν έκ τοϋ

ένόc: τά δύο καi άναφέρομεν είc: εν τά δύο.

34.

Διά νά σοϋ δώσωμεν δέ λόγον, μαλλον δέ νά σέ

κατα!Ξιώσωμεν διδαχης· διά ποίον λόγον ώς έπί τό πλείστον ό μέν Υίός ύμνεϊται άnό

ήμδc: καi διδάσκεται

Πατέρα, τό δέ Πνεϋμα μετά τόν Υίόν; τήρ,

ή

άρχή

των

Υίοϋ, ό όποϊοc: καi ται άμέσωc:.

πάντων,

npiv

είναι

Πατήρ

μετά

τόν

Ό Θεός καί

Πα­

του

μονογενοΟς

προστεθη είς τόν Πατέρα συννοεϊ­

Πως λοιπόν θά άφήσωμεν έκείνον ό όποίος

καi πρίν άναφερθη άκόμη νοεϊται πλησιέστατα εic: τόν Πα­ τέρα, διά νά θέσωμεν εύθύς μετά τόν Πατέρα τό Πνεϋμα; Διά τοϋτο τό ΠνεΟμα λέγεται μετά τόν Υίόν τοϋ Πατρός· έπειδή δηλαδή ήμεϊc: δέν δυνάμεθα νά nροφέρωμεν συγ­

χρόνως διά της γλώσσης καί τά δύο, δπως άκριβως προ­ ηλθον έκ τοϋ Πατρός, έάν θέσωμεν τό Πνεϋμα συναπτό­

μενον μέ τόν Πατέρα πρό τοϋ ΥίοΟ, τό Π νεϋμα θά έφαί­ νετο Υίός· διότι τό όνομα Πατήρ συνεισάγει εύθύς εiς τήν

διάνοιαν τόν Υίόν.

ΠροχωροΟντες δέ πάλιν, αν θέσωμεν

152

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

ΠΑΛΑΜΑ

ΠΕΡ!

ΤΗΣ ΕΚΠΟΡΕΥΣΕΩΣ

ΤΟΥ

ΑΓ.

ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ ΛΟΓ.

Α'

153

δ' α&ι1ις και μετ(1 ·ιό ΠνεΓηια nροσεχ{ί)ς ευι1υς τιθέντες τοι,

τόν Υίόν έν συνεχεiQ εύθύc: μετά τό

ΥίόJι, ΓJ ατέρα ΊΟ Π νε·υμα nοιήσομε1, 7,οε'ίσθαι. Ό γαρ Υίός,

μεν νά νοηται Πατήρ τό Πνεϋμα. Διότι ό Yiόc: είναι Υίόc:

Πνεϋμα, θά κάμω­

Πατρος Υίός καί συνεισάγει τΠ διω·οίrf τόJJ Πα,έρα και μϊι.­

Πατρόc: καi συνεισάγει είc: τήν διάνοιαν τόν Πατέρα, καί

λιστα ΙΟ)' nρό αυτού λεγόμε1,οv·

μάλιστα

5 Ί['t

()

,δέ Υίός nρο-σεχϊvς τr,,v Πα-

τιθ-έ,uεvος και ιτο μοι 1 σγει,ες έαντψ φυλάττιει και

τόv πρό αύτοϋ λεγόμενον· ό δέ Yiόc: τιθέμενοc:

70 εκ­

έγγύc. τοϋ Πατρόc: καi τό μονογενέc: φυλάττει δι' έαυτόν

JlΟ!}εVτως :εκ Πατρός εiJιαι τό Πνεύμα •ου κωλύει. 'Ό και ό

καi τήν έκπορευτώc: ϋπαρtιν τοϋ Πνεύματοc: άπό τόν Πα­

ΝυασαέωJ' Γρηγόρι6ς φηοιιι,. oiJτtJ!oς ·σί λαιιJιικδΊς φρονοvι,­

τέρα δέν έμποδίΖ:ει. Αύτό λέγει καi ό Γρηγόριοc: Νύσσηc:,

τες

τό

,ό

i;ψος τ1ίς διανο[ας μi7

Π.αιρcς, ο) ,ι1ίς -d,σεδείας,

χωρήσαντες, πόρρω μέ1, τοv

δοξάζουσι

Η> JΊγευ•μα,

nροσεχές

10 δέ ΙΟΙ! Υίου. 'Αλλ' ουχ ιοτι ό Παι17ρ τε και Υίός αλληλα εlοά­

ϋψοc: τηc: διανοίαc: τοϋ όποίου δέν άντελήφθησαν οί

λατινικωc. φρονοϋντεc:, καi διά τοϋτο δέχονται

τό

Πνεϋμα

-

όποία άσέβεια

-

μακράν τοϋ Πατρόc: καi έγγύc: τοϋ

γουοι ,Π διω 1 σίq. Κ.αΙ(l ΙΟVΓΟ οvτ-α προσεχij, διu IOV'IO n6ρρω

Υiοϋ. Τό γεγονόc: δμωc: δτι Πατήρ καί Yiόc: είσάγουν άλ­

τό

λήλουc: είc: τήν διάνοιαν κατά τοϋτο εύρισκόμενα

Π,·εΠμα

του Πα,τρός

και

ουκ αμέσως

εξ

αυτου.

'ΑλΜ

JVερί με)' τούτων, υστερον.

NuJ·

δ' ϊ1 1 α και δεvτέραι 1 αcτίrπ αποδrvμει,, rί1tς και α-ϊηη,

15 ιι·α ,δια nάJ'ιων ουιιετίοωμέι, σε, δια

11)1

1

:πραειρημένην γέ·γο­

γε· nρι:'δ:ον 17,ιιωι 1 τό γένος Θεόν .εγvω τόι, Π ωτέρα καί Π rχ­

τέρα

τό;, Θεόι,,

Jιιστεvθείσης

τijς ·αυωίί

έγγύc.,

δέν σημαίνει δτι τό Πνεϋμα είναι μακράν τοϋ Πατρόc: καί

θ·ε61ητος

d,μυδρ6Ίς, ως γε

φανερωθ•εfοης τε

ου1,ήι 1 εγΧJεv ήμίν·.

καί

El γr'iρ ε­

δχι άμέσωc: έt αύτοϋ. 'Αλλά περί τούτων Θά όμιλήσωμεν ϋστερα.

Τώρα δέ, διά νά σέ συνετίσωμεv δι' δλωv των μέσων, Θά άναφέρωμεv καi δευτέραν αiτίαv, έρχεται

άπό τήν

προλεχθεϊσαv·

τό

ri όnoia πάλιν προ­ γέvοc. ήμων

πρωτον

:πίοης r;\ι, Πατιιρ κ.αί nρο6ολ,εύς, τόθ' ήμίγ ου Πατιιρ α,ί,λu

Θεόv έγνάφισε τόν Πατέρα, καί Πατέρα τόν Θεόν, καθώc:

20 Jl!}'ΟΟΟι.ευς ]) εκ:πορεύων ε:ΚJϊρύιηετο, .πως αι, :παραδεξάμεθα,

ή θεότηc: αύτοϋ έφανερύJθη καi έπιστεύθη άμuδρωc:, δπωc:

μη δυ, 1 riμει,ο[ :πω χωρijσαι διr} τό ι'Ί)'Jlι/i,δες ε'τι, τrιν ε:πίγι,ω­

συνέφερεν είc: riμδc:. Διότι, άφοϋ είναι έt 'ίσου Πατήρ καί

ΟιJ' Ι01) εμq.ύ:ου πλούτου τ17ς θιεότφος; Τό δέ 'παnίρ' οι1ομα

προβολεύc:, έκηρύττετο τότε εic: ήμαc:, οχι ώc: Πατήρ άλλ'

και

ώc: προβολεύc: η έκπορευτήc:, πωc: θά έπετυγχάνομεν τήv

προς ή,μrοι 1 εσ1t και οίω, κοινόν· έχομει, αυτό ταίς ,}ξ

αιΙ;συ

C,ltοΟυοίοις

25 ι"ητο,σ·,ιic,επιι'.

El

μεγ αυlτψ

ήμίγ δε

δεσποτικαίς

εκείναις

κ~αχε'ί;·αι μέ)) φύσει καί ύπέρ ήμας εχουσιι•

έπίγνωσιν τοϋ έμφύτου

πλούτου τηc: θεότητοc:, ένφ

δέv

ήδυνάμεθα νά τήv χωρέσωμεν άκόμη λόγψ τηc: νηπιακηc:

αι:ιτό, ήμrοJΙ δ' 1ίnό φιλrπι?ρωπίας καλε'ίοθαι κατηξίωσε -

διό

ήλικίαc.; Τό δνομα 'πατήρ' δμωc: καί πλησίον μαc: είναι κοί

καί 'J,οvδαίοι Ν,εγον,. ι(f;με'iς Πατέρα έχομεν τον Θεόν))

οο­

τό ,έχομεν τρόπον τινά κοινόν μέ έκείναc: τάc: έt αύτοϋ

φrος ου~· α;γαJ' και οίαι, ύποκλέπτωι, 11/J' διάνοι·αν ήμων, μαλ­

ύποστάσειc., αί όποϊαι είc: αύτόν μέν είναι όμοούσιοι είc: ή­

λογ δέ ι;μας •από 1i'jς του JΊΟJ'ηροv δουλείας καί ψευδοδοξίας

μpc: δέ

-

30 καi ψευ,δολωρίας ε,n/. τ~ίν οlκείαι• δεσ:ποτε[α~ι προς 11εογ,1ωσίαν

Ι

,

\

,..,

,..,

C

1

αιρ.aυμε;•ος και ,τημ· :του μονογει,ους υ:nεμφαινω1, συν·εισ-

δεσποηκαi.

Έάν δέ

έκεϊναι

μέν εχουν αύτό τό

δνομα φυσικωc:, ήμδc δέ ήtiωσεν έκ φιλανθρωπίαc: νά τό καλοϋμεν,

διό

καi

έχομεν τόν Θεόν» 9 ''. ύποκλέπτων

τήν

oi

Ίουδαϊοι

ελεγον,

«ήμεϊc:

Πατέρα

Πολύ σoφGJc: λοιπόν καi τρόπον τινά

διάνοιαν

ήμωv, μαλλον δέ

παρασύρωv

ήμδc: άπό την δουλείαν τοϋ πονηροϋ, τήv ψευδοδοtίαν καί

ψευδολατρίαν,

S6.

Ίω.

8, 41,

γνωσίαv,

είc: τήν

σιJνεισέφερεν

ίδικήν του

δεσποτείαν πρόc: θεο­

ύποδηλωτικωc: ;καi

τήν

θεότητα

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

154 έφερε

ι?εάιψα,

Πuιίιρ

Υίός n,εφω•έρωται συναι•αο1ραq·είς· λδγοις

5

φύοει και

Κ1j[!VΙΊδμεJ"ος αi'ηός. 'Μει' αυιΟJ'

ος

οιΊ,,

έαυτϊ(J και

διιΊ ::ιάι•ιων

τό ΤΙJΙευμα ύnεcδε[ΚJ'V, πιστούμε,,ος,

όμότιμογ έαvιφ και τφ

συιιημ,μέν·οJ•

Παιρί. JΊiεI(t

ιό Πι•ει>μα ΤΟ (Lι'tO)J ε:ιεδ·ήμησε τςv κόομψ, ,nαρr'; μεμ :ιτεμnόμεJ'ΟJ', ())ς μεJJΟJ'

ό

Ίψ κόσμψ, δια σαρκός 17μίν δψι?:είς και

και ειργο,ις

!78

ΠΑΛΑΜΑ

oviκ cυ•τί{).sοι• οv·δε

οvχ (inλc7Ίς κu.i

απολύ.τως,

τζι

χροι•ικ(ι'ις και πρός

Υίq1 αlτίας χαι

()V

(}./)-

αρχης, nαι/

Έπεγέιιειτο δέ καi. Ιf.!ίτη τις αlτία τοις θεολδγοις, δι' f)ι•

070)'

10)'

ΥίόJ· και ,ι},κ

τό οvι,α((ές καi.

T(J))'

ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ ΛΟΓ.

ιωθώc: αύτόc: έκηρύττετο

αύτόν έφανερώθη είc: τόν κόσμον ό Yiόc:,

Α'

Πατήρ.

155 Μετ'

φανεic: είc: ή­

μδc: σαρκικώc: καi συναναστραφείc: μέ ήμac:· αύτόc: δέ μαΖ:ί μέ έαυτόv ύπεδείκνυε καί

τό

Πνεϋμα,

έπιβεβαιώνων

μέ

Υίόν έπεδήμησεν είc: τόν κόσμον τό αγιον Πνεϋμα, στελ­ λόμενον μέν ύπό τοΟ ΥίοΟ, ώc: μη άντiθεον οϋτε άντίχρι­ στον, καί μάλιστα στελλόμενον όχι γενικωc: καί άnολύτωc:, άλλά

χρονικωc: καί πρόc: ώρισμένουc: καi

Γ(;V Υιοί, :ταριοταοιγ cvς ϊnί nλεϊ-

ιέλεων και όμαούσιοι• Παιρί 1ης ·ι?ει'ί-

δι'

αίτίαν,

ύnό

κωc: οϋτε πρόc: .ώρισμένουc:, άλλά γενικωc: καi ώc:

όμόθεον

καi

όμοούσιον

καί

άπολύτωc:

έ/Ξαρτώμενον

δnωc: καί ό Υίόc: άπό την ίδiαν αiτίαν καί άρχήν, παρ' έαυ­ τοϋ δέ έρχόμενον ώc: κύριον καί αύτε!Ξούσιον.

'Υφίστατο δέ

καi

μία τρίτη αίτία

δ1ά την όποίαν οί

,ιιεω­

θεολόγοι ώc: έπί τό nλείΌτον παριστάνουν τό συναφέc: καί

σκευαοι?fjι•αι τιίι· πλειόι·ωι, κα1rΊ ·του }Ίου μα1 1 ίαι·, ;ιολυειδϊv:;

τέλειον καi όμοούσιον τηc: θεότητοc: τοΟ Πνεύματοc: πρόc:

αnοδειχι?εί-οης και αl'ω/ ωιε[οης και ιπηριχι1είσης ιlσφαλέστιz-

τόν Πατέρα μετά τον Υίόν καί έκ τοΟ Υίοο· δτι μετά τόν

20 τα 117ς 1ού·του :τρός τόι) ΤΙ ωτέρα συμφvίας καi. fηιο1tμίας ό

κατευνασμόν καi τήν άνασκευήν τηc: μανίαc: των nολλων

1ηιος ΙΟ,; Πι·εύ,ιιαως· οτι μετιί τό κα1:ευι•rωι?·ηvαι και

Κ{Π(l 101' ι9:ε[ου

TJ J'fV,fi(}.10ς

n6λε­

κατά τοΟ Υiοϋ, άφοΟ ή συμφυία καi όμοτιμία τούτου πρόc:

"-τερί τοιi

rόv Πατέρα πολυειδωc: άπεδεiχθη καi άσφαλέστατα κατε­

Υίόι· ό,ιιοοι'­

φάνη καί έστηρίχθη, ένερριπiσθη φανερώτερα ό κατά τοΟ

εμrJα1'έ018ρ'0) 1 (Ι,J'8ρριn[οι'Jη

μος. Ταιi1' αf.!α καi 1οις Πεολόγοι.ς ό λόγος αnας,

τρδ:rου 1Γις ΙJJΙάρ!;εως, ,αλλιί. 77ε~·ί ΓΙ]ς προς

T()V

oi,

σιότψος τοϊi !Τ1•εύ,ιιωος, εl και Λατίνοι οιάζ01παι. τϊις ρήσεις,

25 μεθέλκω'Ιες rι.υτϊl>ι• 1111' διάγοιαγ εlς 1ιΊι• οlκείαι• κακόι)οιαι•.

:1!5.

~Άλλιt γr'ι.ρ 0V,1ως "1'},UlιΨ δ

Si τρισ{,}) .fυ1οστά.οεοιJ 1 εlς Θεός 1

c',Κ.ι8((ί1Ο,f1έι,ος, ο·uτω Και δοξά:εΊ(Η' κ·αι ΟUΙω

Τριάδος

-

μιrις e[κόι;ος

θείου

Πνεύματοc: πόλεμοc:. Διά τοϋτο λοιπόν καi δλη

προσπάθεια

των θεολόγων ητο,

ύπάρ[εωc: τοΟ Π νεύματοc:,

αλλά

αύτοΟ πρόc: τόν Υίόν, αν καί

δχι

περί τηc: όμοουσιότητοc:

oi Λατίνοι πιέιουν τά λόγια,

σύροντεc: τήv διάνοιαν αύτων εic: την iδικήν των κακόνοιαν.

ς δέ τϊρ π αιρί ό Υίος δια ,του ,nροα,εχϊuς τούτου εγι,ωομέJJΟV

εγι,ωσ,αι

ηύδόκησε

καi

λέγομεν .δτι

τό

Πνεϋμα

εχει

Πατέρα· πράγματι άμφότερα εχουν σχέσιν nρόc: τόv Πα­ τέρα, πλήν _τοϋ τρόπου ι)πάρtεωc:,

όπωc:

εχει

άποδειχθη

ήμιν ΨJ.ι

άvωτέρω διά περ1σσοτέρων. Έγγύc: δέ πρόc: τόν Πατέρα

τό Πνευ:μα το αγιοι 1

έγνώσθη εic: ήμαι:: ό Yiόc: καi δι' αύτοϋ τοϋ γνωσθέντοc:

εφανερcό,θ·η, κηρυχΠέν τ,ε και nεμφθει' εν τφ δι·όματι αυτοί,

rl!ς και οvως nρώψ

δπωι::

ηΜJ'εν ει1 ιϊ(.ι 1,ov Π α1ρος i))'ά,ματι. Καί

1 Ο πάντα λέγομειι εχει1' τόι, Υίόι 1 τά ΊΟV ΤΙ ωτρος αι 1 ευ της αl­ τ ίας, nάιιτα δέ τα του }Ίου τό Π ι,εvμα ανεv της υίό·τητος.

έγγύc: έφανερώθη τό αγιον Πνεϋμα, κηρυχθέν καi πεμφθέν

cic:

τό όνομα αύτοϋ, δπωc: καi αύτόc: ηλθε προηγουμένωc:

εic: τό δνομα

τοΟ

Πατρόc:.

Καί

λέγσμεv ότι ό Υίόc: εχει

δλα τά τοϋ Πατρόc: πλήv τηc: αiτίαc:, δλα δέ τά τοΟ Υίοϋ τό

Πάγτα γάρ του Πα;,ρός ομοίως εχει ό Υίός τε και ΊΟ Πνιεr­

Πνευμα πλήν τηc: υi6τητοc:. Διότι όλα τά τοΟ Πατρόc: έ­

μα αιιευ τ1jς αl1ίας, 01ιμnεριυαλλούοης αμφω τας ·ύπαρ,κτικr}ς

χουν έt 'ίσου ό Yiόc: καi τό

κα/J,'

όποiα συμπεριλαμβάνει άμφοτέραc: τάc: ύπαρ,κτικάc: καθ' ύ­

1)1!!11

πόστασ1ν δ1αφοράc:. Διά τοϋτο ένίοτε θέτομεν τό

:,111 1

ιSnόσταοιJΙ διαφοράς. Διό και nρό του Υίοv

εστιν

ο[,

15 τίθεμειι τό ΠιΛευμα, εl και ώς ,εn° ελαποv, ώς δέ ετιί nλεϊ­

Πνεϋμα

nλήν τηc: αiτίαc:, ή Πνεϋμα

.:r:

,:ιΙ _; .

ll1i 1HΙ1I'iil!

.ι.,:

Ί:,

Η,,

τώι 1

πρό τοϋ Υiοϋ, μολονότι σπανιώτερον, συχνότερον δέ μετά

τριCιι, ιί,πέρ ήμ(ιιι, μεγίστων εργωγ και ι?'εοnρετι(vι, καί. πρ'J­

τόν Υiόν καi τοϋτον μετά τόν Πατέρα, οϋτωc: ωστε ένθυ­

σ;ιογ μειτcχ ΊΟΥ ΥίόJJ .και μετά 70) 1 πατέρα

70V1'0JJ,

'ίι 1 α

μηθυοτάτωγ οlκονομιrι))', συι 1 :εχη καί αδ.ιάλ1ειnΊΟ)} IΎJ)J μJJ17μην

μούμεvο1

φέροντες, GVJ!'lO/fωiά.Tl))l δια 'Π(iv·τωι, αnοδιδιJηιεμ· ΤΎ}γ ευχα-

μέγιστα εργα, τάc: θεοπρεπεϊc: καi προνοητικάc: οίκονομίαc:,

vά

20 ρωτίαν.

36.

Ευι·όμιος δέ και με,τ' αi'noJJ' οί λατιιιικ(vς φροι 1 οvι 1 τες

συvεχωι::

άποδiδωμεν δι'

36.

καi

άδιαλείπτωc:

τά

τρία

ύπέρ

ήμων

δλων συντομωτάτην τήν εύχαριστίαν.

Ό Εύνόμ1οc: δέ 1ωi μετ' αύτόν οί λατινόφρονεc:, μή

μ17 0/J)'ΕΤως ,ακηκοότsς τ·ης .nρός τον Θεομ τοιαύ 1 της εύχ 1 αρι­

άκούσαvτεc: μέ σύνεσιν τήν το1αύτην πρόc: τόν Θεόν εύχα­

στ ίας Τ(ι)V Tf ατέρω1• και 'Τ1)ς εν ταις προς το,\ς έτεροδόξοvς

ριστiαν των πατέρων καi μή δυνηθέντεc: νά κατανοήσουν

α1ιτιρρ17σε,σιν οl'κrογοιμfας

25 Κ'U.ΚΓJJς εντευθ!εv

,ιιιί ,δvι 1 η1~έγτες

1ρίτοιι α:ιο

Π αrρος

οvι,.ιδείι 1 ,

ε°h·αι

οω'ιίγαγη;•

10 Π ι•εuμα Η!

τήν μέθοδον κατά τάc: άντιρρήσειc: πρόc: τούc: έτεροδόtουc:, συνήγαγον άπό έδω

κακϊίJc:

δτι

τό

αγιον

Πνεϋμα

είναι

αγtοΥ, μηδέ τούτο ΟVJ'tδόv1ιες, Ο)ς ειγε 701J'τΟ Ύ)I' και διά 1()/)/0

τρiτον άπό ,τόν Πατέρα. Δέν κατενόησαν οϋτε τοϋτο, δτι

ωί φvσικ17 τάι;ις ωύ τε 1Ίοu ;τρός τΟJ' Πατέρα καί τοΓ, 11~ίου

αν συνέβαινε τοϋτο καi διά τούτου έδεικνύετο ή φυσική

Πνεύματος nρός ιογ Υίογ ,εδείκνυω, ουκ αν, εnαλ!.ατrιομέ)•ης

τάtιc: τοϋ Υίοϋ πρόc: τόν Πατέρα καί τοϋ Θείου Πνεύματοc:

εν τ'fί 1Jιείq Γραφ17 της σvι 1 ·ε:κφωνήσεως Ηvιι τριο)ιι προσ;ωι·η-

πρόc: τόν Υiόν, δέν θά έτiθετο ένίοτε ό Υίόc: μετά τό Πνεϋ­

30 ΊΓ»ν τιρσσrhrnωγ, εστι1• οlι μ,ετc't τό Π νευμα ό Υ ίός ειίθ-ετο,

μα, τό όπο1ον προαριθμεϊται, έφ' δσον ή συνεκφώνησιc: των

nροαρι-θμουμένου δηλαδi7 του &γiου Π νεύματ.ος, καθάπερ και

τριών προσκυνητών προσιiJnων έναλλάσσεται είc: τήν θείον

ό πολύς εJJ 11ωλογίςι φηοι Γρηγόριος, δτι ωά αυτά κ·αί nρc­

Γραφ11ν, καθώc: καi ό μέγαc: .είc: τήν θεολογίαν Γρηγόριοc:

αριθ·,ιιείται ,και i)παρι,θμείται nαρα •τfi Γραψl] διΛ

1rιι 1

lσοτι­

μία~ι τijς φύ,σεωςη· Ε.)Ι ,δέ ηj παρουσίq Τ(ι)J! αn' Α lγύnτου εrπι.-

λέγει, ότι «τά ϊδ1α καi προαριθμοϋνται καi είc: τήν

Γραφήν λόγψ τηc:

ίσοτιμίαc: τηc:

ύπαριθμοϋνται φύσεωc:» 98 •

Είc:

rήν παρουσίαν δέ των άπό την Αϊγυπτον έπισκόπων καί

98.

Λόγος

31, 20.

ήμαc:

παραινεί νά

θεολογωμεν οϋτω, λέγων,

«θεολόγησε

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

158

ΠΕΡ!

ΠΑΛΑΜΑ

οκόnωJ' και ιίμας συτω nαρrι.ι1•εί ΠεολογείJΥ, εuμα, ιός 10v Θεοiι Λδγου διι'; ΠJJεύ­

τούc: Θησαuρούc:, «λέγεται Χριστοϋ τό Πνεϋμα, έπειδή ό

μrι.rος 11,ιιίι• ει•οικιC:ομέJJΟV)). Τούτωι·

O'(JJ! Ε·υJJ6μι6ς τε και ΊΟ

θεiοc: Λόγοc. ένοικi?.:εται είc: ήμαc: διά Π νεύματοc:» 100 • Χω­

1 Ο τr7'JΙ• Λcπ ίι•ωγ γέ1·ος, ,μηδέ1•α ;τοιησάμε1•οι λόγοι·, 1ρί101• εlι•αι

ρic: νά λαμβάνουν αύτά ύπ' όψιν ό Εύνόμιοc: καί τό γένοc:

τfl τά/;ει καi. τφ αξιώ:ιιrι.ΙL

10 αγιογ ε·δογμάιισω•, ο{, τfι κατά 1i)JJ όμολ()γία1• ιάξ1ει αλλά 1fi φυσικfi, κακr7'ις. 'Ό γε μ1)1· Ευ1•6μιος επεvΠε1· 1ρfτο1• αnό 10v Π αyρός εί1,αι και 10

Πγ·ευμα

τιί πάvτωιι ειναι

άπό κοινοΟ διδασκόμενα άπό τά ίδιωτικωc: λεγόμενα ύπό

!! !! li

20 και αJ'ΙSΠtχείρητα

Hl ΚΟιJ'l) παραδεδομένα

συνηθροiζοvτο

δογμάτιζον καθ' έαuτούc:;

τειc: τήν άλήθειαν η παραλογίζεσαι καi παρεΕηγεϊc:, έρμη­

ματος έρμηιr,εύωι, Τ(Ι. ε1ιρημέι,α δια τΟV Π γεύματος.

τοίς κακοvργοv'σι

και

HVV

τψ παραχαρά11ειι 1

δολοvοι ΤΟ)' 1ης &ληθ'ε[ας λόγοι•, πααιv ε•γ1•ωσμέ11α σοφοίς τε και Ί!διώιαις καί δια στόματος αεί φερ6μει 1 α. Τα δέ μ17 ε:ιί τοσοvιο καθωμιλημένα ϋ,ποπ,ά

εσ1ίt και

μάλι.στα nροαγόμε~ια

mαρr'ι. Αuτ[νω1τ, οί' κ,αί τφ φαι 1 ερωτάτφ njς nί,στεως συμοό)φ

:..s

ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ ΛΟΓ.

κροτέραν βλασφημίαν.

μαί).ω•

Π vεύματος,

ΑΓ.

δαΕε τό Πνεϋμα κατά τήν έπαγγελίαν καi τά έδίδαΕε διά

Γiς γrίρ εί ό τούτο γρύξαι τολμωv; Ποία δ' lσάριθ,μος σύvΌδος,

ΤΟΥ

δια

nρο 1 αθή,κης

ύ,πεοούλ,ευσω,.

ει•

έπειδή

άνήκουν

είc:

:1:1,

ταc: δολίωc: τόν λόγον τηc: άληθείαc:, διότι

είναι

σαμ·τ ϊ; τε καi. ιοiλμήσαι 1 τες, τί QViΚ αγ εδρασαν εv τοίς &γι·σ­ οvμένυις nrιρά τωιι nλειόνωv; Τα γοv)! μιί ΚΟtl'α μηδέ καθω-

30 μιλημένα V'ΠQnτά εστι, μή nο~,η(!ός ανθeωnος ει 1 έατιειρεγ α1}-

,,1

Υ

iΙ ιl ·'.

γνωστά

είc: σοφούc: καi άμορφύπουc: καi φέρονται είc: τά στόματα δλων. Τά δέ μή συζητημένα τόσον πολύ είναι ϋποπτα, καi μάλιστα δταν προβάλλωνται άπό τούc: Λατίvουc:,

oi

όποϊοι

σαν καί έτόλμησαν νά κάμουν προσθήκην είc: τό σύμβολον

της

1111

είναι άπρόσβλητα άπό τούc: διαστροφεϊc: καi παραχωράττον­

πίστεωc: διά προσθήκηc:. Πράγματι έκεϊνοι οί όποίοι έπενόη­

Και

T(J))f

1

δλουc:,

1ί­

κεψέιψ

ωις

μέν,

,ιιέρας έκάσrης nολλά,κις ανακηρυττομέιψ nροσθ1ίκφι επινοι 1 -

στόμα.σι

τι[>

έκεϊνα

έπεβουλεύθησαν άκόμη καί τό φανερώτατον σύμβολον τηc:

ΓiJlΓlJ!I(ι)V

γαρ

Διότι

ιδς

&ληιJruς χρω1tαι•ωJJ

Οί

έκάστου;

111, 1

τό όποϊον εύρίσκεται είc: τά στόματα δλων των πραγματι­

κων χριστιανων καί άπαγγέλλεται καθημερινωc: πολλάκιc:, τί δέν θά επραττον είc: τά άγνοούμενα ύπό των περισσοτέ­

ρων;

Πράγματι τά μή κοινά μήτε είc: κοινήν χρησιν είναι

ϋποπτα, μήπωc: πονηρόc: όνθρωποc: ένέσπειρεν είc: αύτά ζι-

,:,11'

ιΊΙ'

!

Ιι:';

168

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΕΚΠΟΡΕΥΣΕΩΣ ΤΟΥ ΑΓ.

ΠΑΛΑΜΑ

ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ ΛΟΓ.

Α'

169

,τοίς ζιζάνια. Ταυτα αρα, κα)! μεν όμολογωσι τ/j ΚOtJJfi όμn­

Ζάνια. "Αρα αύτά, δν μέν συμφωνοϋν μέ τήν κοινήν όμολο­

λογίq, nροσδεκτέα· αν δε μή, ουχί.

γίαν, είναι εύπρόσδεκτα, αν δέ δχι, δέν είναι.

'Όμως εJ' δευτέρφ λόγφ τά δοκυυντα συμμαρτυρείν σου

'Όμωc: δσα φαίνονται νά συμμαρτυροϋν τήν καινοτο­

τfj καιvοτομίιz, οψόμεθα και απελέγξομεv, Θεοv διδόντος, οi,κ

μίαν

σου θά

τά

'ίδωμεν

είc:

δευτέραν πραγματείαν, καί

5 ε'κJείvα, απαγε, αλλά σε τά καλως λελεγμέν1 α εκλαμοά)}ΟJ!τα

Θεοϋ δiδοντοc: θά έλέγΕωμεν δχι έκεϊνα, απαγε, άλλά σέ,

κακϊvς, Κ'αι μή τοίς ααφέ,σι τα ασαφij και 1'Οίς nαρρησίq, εtρη­

ό όποϊοc: τά καλώc: λεχθέντα έκλαμβάνειc: κακώc: καί δέν

μέ~•οtς τά εJ 1 τφ κρυπτφ συμ6ι6άζοJtτα προς δύναμιJ'.

Έπίλ.

Νυv

δ' .άvGJκεφαλαιωσώμεθα τον

1 1 υ)' ~.όγον, καθ'

συμβιβάΖειc: κατά τό δυνατόν τά άσοφη μέ τά σαφη καί οϋτω

'f•:πίλ.

τά λείnοντα nροσθω:uει 1 •

1.

10

Πρι'inω, με)•

OiJJJ

τά ίδιωτικώc: λεχθέντα μέ τά παρρησία.

εξελήλεκται κενή τυγχάνοvσα παJ'-

Καιρόc: είναι τώρα νά άνακεφαλαιώσωμεν τήν παροϋσαν πραγματείαν καί επειτα νά προσθέσωμεν τά έλλείποντα.

τάπαοιν ή τijς προαθή 1κης τούτων πρόφασις,

2.

"Επεηα δ6δεικ:ται

λέγηται

συι•υnακου6μεγογ

παρά του π αrρος

γιοι·· ε'Juει ΚUJJ

1(,,JJ

1. το

'μόJ,ου', O'!°:ti'

εκn,ορευόμ!εJsοv το Πγ,ευ',Uα

αv,rc,,v ουμ,6όλφ παρά

1'0V

το α­

Πατρος &κούοι·-

15 rες γεγJ•ηθέJιτα ΤΟ)' Υίό)', ε,κ,τος (Χ)ΠΙλογiας πάσης δεχόμ,εθα συJJυπακ,ουόμε~>οι,

10

'μόJJΟυ'.

20 έξ17ς αι•αφαη7, προαθετέω, ουκ αγ ε'ίη· και τοίς προ ήμώJJ τοίς

συv,εληλυ1?όοι και συνεξητακόσι πασι και αυτ•Jίς

τijς J1Jαλαιας Ρώ,μης προ,ε,στώ,σιν, ο·υιδέ)• Ηvι, &1,αφανέ1·­

τω)• ευ1σε,Όϊ{)ς εχεtJΙ προσ,ε,τέθη.

4.

25 αυωύς 11/11 nροοθήκη~, εξελεί)! και μrι δια τΎ/J' περιωπ17ν IOV περιό~>ως πάπα τούς μεμαρτυρημένφ :π,αρά Θεου τέλει κατα­ αΥέχεαθαι περι

5.

αυτών

αυ:της.

Νlετά τουτο προς τούς ευγ)''ωμόνως 1(i)J• λό,γων &κροΜ-

30 μέ1,ους λέγομεγ, ως καί άμφ61,ερα εκ του Παπρος ακούον.τες, ,~χοψε1' Οt>J'υ'Π(tΥ.!ΟύΞt1'

2. νά

"Επειτα έδείχθη δτι, δταν λέγεται τό αγιον Πνεϋμα

συνεκπορεύεται

άπό τόν Πατέρα,

συνυπακούεται

τό

'μόνου', άφοϋ εic: τό 'ίδιον σύμβολον άκούοντεc: δτι ό Υίόc: λογiαν δτι συνυπακούεται τό

3. Eic:

'μόνου'.

τοϋτο συνάπτουν έν συνεχείς~ δτι,

άκόμη καί

άνεπiληπτον αν ητο τό νά λέγωμεν δτι τό Πνεϋμα είναι καί έκ τοϋ Υίοϋ, δέν επρεπε νά προστεθfi εic: τό σύμβολον άπό τούc: Λατίνοuc:· καθ' δσον καί αν άκόμη δειχθfi εic: τό μέλ­

λον

δτι καλώc: εχει,

δέν

θά

έπετρέπετο

νά

προστεθfi,

διότι καί οί πρό ήμών, αν καί συνηλθον καί συνεΕήτασαν

Κcπτευ:θεν αι•εq:άνη τι'ίιν δικαίων ο)' πρώτον άπαιτείι,

κλείααντας .τον 6ίον αnοοτέρyεtJ', εtτα ισυ,ζητ,εί~, μετ'

είναι τελείωc: κενή

έγεννήθη άπό τόν Πατέρα, δεχόμεθα χωρίc: καμμίαν άντι­

8. Τούτφ συνείρομεν έξijς· ως εl και α1•επιλήn1ως είχε 10 λέγει)' και εκ του Υίοv το Πν,ευμα, τφ ουιμ,6όλφ προστ,εθεϊ­ οθαι παρά ΛατίνωJJ ουκ εχρif J'. Έπει και• εv εχοι 1 είς 10 γάρ, καίτοι

Πρώτον λοιπόν άπεδείχθη δτι

ή πρόφασις τούτων διά τήν προσθήκην.

10 'ε1κ μόγου', καν μ'Ι/ 01!'1'εΚψωνijται,

δλοι, καί οί προεστωτεc: τηc: παλαιαc: Ρώμηc: άκόμη, δέν προσέθεσαν

εic:

τό

σύμβολον

κανέν

στοιχείον

άπό

τά

δειχθέντα εύσεβη.

4. ·Από

αύτά έφάνη δτι είναι δίκαιον πρώτον νά απαι­

τήσωμεν άπό αύτούc νά άφαιρέσουν τήν προσθήκην καί νά μή, έt αiτίαc: τηc: περιωπηc: τοϋ Ζωντοc: πάπα,

άποστέρ­

γωμεν τούc άποτελειώσανταc τόν βίον των μέ τέλοc μαρ­

τυρημένον άπό τόν Θεόν' επειτα νά άνεχώμεθα συΖήτησιν μέ αύτούc περί αύτηc:.

5.

Μετά τοϋτο λέγομεν πρόc: τούc: άκούονταc: καλο­

γνώμονα τούc: λόγουc: δτι είc: άμφότερα, δταν άκούωμεν

δτι προέρχονται έκ τοϋ Πατρόc:,

πρέπει νά

συνυπακούω­

μεν τό 'έκ μόνου', εστω καί αν δέν συνεκφωνηται.

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

170

ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΕΚΠΟΡΕΥΣΕΩΣ

ΠΑΛΑΜΑ

Α'

171

6. Άλλα καi θεωροΟντεc: τό ΠνεΟμα έκ τοΟ Πατρόc:

·;7

έκπορευτωc: άποδiδομεν τό έκπορεύειν είc: τήν πατρικήν

γαρ ουσία nάι·,τη τε καί πάντως μία των τριών, ουκ ει•ι δέ

ύπόστασιv· διότι ή ούσία παντοΟ καί πάντωc: είναι μία των

εχποqεύειγ τΠ nατρικΠ ύ~ποιdτάσει εφαρμόζομεv·

τά της πατρικης ύποστάοεως εχειι, τον Υίόμ· &Sστε ουχί καί

rριων, δέν είναι δυνατόν νά εχn τά τηc: πατρικηc: ύποστά­ σεωc: ό Υίόc:· ώστε τό ΠνεΟμα δέν είνοι καi έκ τοΟ Υίοϋ.

5 εκ του Υ ί'Ου τό Π νευ:μα.

(. ]fΞΤ(l TOVTO εξη,λέχθη,σαι, Οι λαι tνικως φρονουντες μη­

7. Μετά τοϋτο άnεδεiχθη δη οί λατινόφρονεc: δέν δύ­

κέ.τι εξ ένός δύΨασθαι τά δύο nρδσωπα της θεότητας φρον,είν,

νανται νά δέχωνται άπό εν τά δύο πρόσωπα τηc: θεότητοc:

81' δυσι nροοώ1ποις 10 α'lito11 τιθέμενοι και ταυτα διαφό­

μέ τό νά τοποθετοϋν τό αϊτιον είc: δύο πρόσωπα, καί μά­

cuς

ρως, αλλ' ουιδέ Θ,εόν ενα λέγειν διά

117ν τοιαύτη)! προς

τό

1 Ο 8) 1 αι1 αφοράν· ουδέ γαρ εlς αJΙθ:ρωπος πάπnος, πατήρ τε και

λιστα διαφορετικά, άλλ' οϋτε νά τά λέγουν ενα Θεόν λόγψ rηc: τοιαύτηc: άναφορδc:

πρόc: τό εν·

διότι οϋτε

πάπποc:,

πρό,ε,δρον, επειδήnερ εlς

πατήρ καί υίόc: είναι είc: δνθρωποc: κατά τόν σοφόν προε­

τό αιτιοι, αJΙαφέρεται. Και προς τούτφ :πιαρε­

στωτα τηc: Νύσσηc:, έπειδή τό αϊτιον άναφέρεται είc: δύο

στήσα,μει•, (Vς, χαθ&:ι.ερ δύο τά αlτιατά,. ε'πειδήπερ τό αlτιατό~•

πρόσωπα. Καί έπί πλέον παρεστήσαμεν, δτι, δπωc: δύο εί­

ει, δυσίν φασιγ αi'ηοι προσrh,mοις.

ναι τά αίτιατά, έπειδή τό αίτιατόν είναι είc: δύο πρόσωπα,

υίός, κατά τοJ' -σοφόν ηjς Νύσσης δ·ύ'ο πρόσωπα

8.

15

Προς δέ τούτοις, επεί κατά τούς θεοσόrpους θ•εολόγους,

ο'ις ό Υίός εκ του Πατρός εσιτιJΙ, οvτω και τό Π~ιενμα, πλι7γ του γεγγηταις τε 'Και εκίπορευτ((ις, εl δ Υίός αμέσως και ουχί.

και εκ τrου

111'εύμυ.τος, &λλ' εκ μόν'ΟV του Πυ.1ρ6ς, και _ιό

οϋτω καί τά α'ίτια είναι 1ς αληΠϊiις &1,άγωγοι, δυσχ,εραίνουσί τε ες μάλι,στα

2.

ποϊα γραφικά λόγια καi νοήματα χρησιμοnοιοϋν, η μδλλον

OV

δουσι χειρα, αληθ·είας λόιγου δύναμιJΙ nρός αλήθειαν αναγωτά

τώρα καθ' εκαστον nοϊα λέγουν καi μέ nοίαc: nιέσειc: η καί

καί αJJ·τιλέγουισι.

δτι δέν Gέλοuν οϋτε νά θρωποι

Τό μεν OfJ)! δρθου διαπεσ,ειJΙ Κ'(JtJ!()JJ εγένετο ταις εικικι,λη­

έπ1στρέψοuν καί κρατήσουν

μέ

άσφc1λε1αν έκεϊνο άπό τό όnοϊον έΕέπεσαν, άλλά ώc: δν­

πραγματικά

άνάγωγοι

γουv έντόνωc: nρόc: έκείνουc:

δuσανασχετοϋν καί άντιλέ­

oi

όnοϊο1 τούc: δίδουν χείρα

σίαις άnάσαις, αλλοτε αλλrι δια τού μακ:ρού ;ωόιι:ου λυμηνα­

πρόc: δ1όρθωσ1ν, δύναμιν δηλαδή λόγου άληθείαc: όδηγοΟ­

μέJΙου τού χείρονος. Τό δέ δια:n,εσουσα~ι μηκέτ' ε:παν·ελθ·ειν αό-

σαν npόc: τήν άλήθειαν.

25 νης της Ί(ι))} Αατίι,ωv εγέJΙεΤΟ, καίτοι μεγίστης τε και κορυ­ φα[ας οϋ,σης και χαί

1(())1

πατριαρχικϊvγ θ·ρόνωγ εξόχου nεριωπης·

ταυ,όν ταύτη συμοέοηκε, μ,εγ[σ:τrι I(J)J' i!κκ,λησιων

οϋση,

2.

Τ ό νά

έκninτουν άπό τό όρθόν φρόνημα

ύπηρΕε

κοινή μοϊρα δλων των Έκκλησιων, καθν ζcbωι• ,έλέφαι11ι."Οι• φασι 1μηδ' ϋ:πι 1 ου και.­

ΤΗΣ

ΕΚΠΟΡΕΥΣΕΩΣ ΤΟΥ ΑΓ.

ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ ΛΟΓ.

Β.

185

ή όποία ήτο ή μεγίστη των 'Εκκλησιών, δ,τι συνέβη εic: τό

(]ΟJ' i:n' έδάιτους αvακ,λί1,εσθω :προς αι 1 εσιν, τοις δέ nλαγίοις

μέγιστον των Ζ:ώων, τόν έλέφαντα. Λέγουν δι' αύτόν δτι

αρι?ροι.ς

δέν κατακλίνεται είc: τό εδαφοc: δι' άνάπαυσιν κατά τόν

,μt,Κ(]ΟJ' έ:πακλάζο;,7u.

διαιrαvια·ύεσι?αι·

αν δέ :πού 11

nα1?ώ11 .κατατιέση, ·μηκέτ' αγ[σιααθαι δ·ύι•ασι?αι. 'Αλλcί !ΤΟίς μέιr

5 έλέφασι 10 σάρας του σώματος αίτιον ·και 1ί nολυ'Παρκία δύο­ χρηστός τε οv,σα και

κάτω .nιέζουοα, κο:θάnερ

τις

εnικει­

καιρόν τοϋ ϋπvου, άλλά άvαπαύετε μέ τό νά λυγίΖ:n άπλωc: τά δύο πλάγια ακρa· αν δέ π6θr, κάτι καί πέσn κάτω, δέν δίJναται νά σηκωθη πλέον. 'Αλλά είc: μέν τούc: έλέφανταc:

α'iτιοv είναr τό βάροc: τοϋ σώματοc: καί ή παχυσαρκία, ή

μέvη μόλυδδος nοί.υτάιλαιηος, τοις δέ Λατίι,·οις δ τύφος οι­

όποία είναι άvοικοvόμητοc: καί π1έl.ε1 πρόc: τά κάτω, ώσάν

μαι τό μόvω•, μι,κρου :δέω },έγειν, nάθος αν[ατον,

βαρuτάτη μόλυβδοc: εύρ1σκομένη έπάvω τουc:, είc: δέ τούc:

8

και 1φ

,ιιόΨφ :ιοι 1 ηρq"'ι κρί,μα κατά 7.0J' &:π6οτολοι 1 ί:διαίτατογ· δι' 8 κ,ά-

"Α 11 δέ 'ΤΟ τrίηι Λ ατ ίι,ωγ· του το φυλοι· τοϊ3rοv α::ιόι?ω~,ται · γάρ, και γϊιρ ανfJρωιποι -

8 κ-αί 1οις ικ.ατωr.ε.οου.οιι 1 /:),έφασι παρr'ι.

τάχ' (Χ)' ημείς οί τuv

T(VJ'

,,ωί κ,ειμένω~, ·ή

ϊ:;ευρε οοήι?ημα, τοίς θεωιι•,εύ·στοι; λογίοις χρησάμε­

ι,οι δtα)'(Ι.ΟΤ1jοο,ιιέ11 τε

και

ό όποϊοc: θά

rόν άπόστολοv είναι τό iδιαίτεροv κρίμα μόνον τοϋ nονη­ ροϋ1, έΕ αiτίαc: τοϋ όποίου καi

σ1ήηο:ιιει• δρ1?fοι•ς, απαρεγκλίτως

εχομένους ΤΟ/' :κ,αvόγος τ·ης ευσε,οείας. 'Ει?εί.Ο)''ΤΓJ.ς δέ κειμr.­

έκεϊνοc: είναι

άνiατοc: είc:

τούc: αίωναc:.

0(]7?·ον :πάγιες ΟV)'αχθέιι·τες εtς εν 1κα). οlόι• τισι nροιrο,μαίαις,

15 φύσις

είναι μόνον ό τύφοc:,

11δuνάμην νά εϊπω δτι είναι πάθοc: 6νiατον, τό όnοίον κατά

10 κ•εiι,ος εlς αlώιιας &ι,ίαrος.

δύι·αηαι

Λατίνουc: νομίΖ:ω δτι

"Αν δέ τό γένοc: αύτό των Λατίνων τόν άπωθήσουν

oi

καi ήμποροϋν, άφοϋ είναι ανθρωnοι

- , τότε

δλοι ήμεϊc:

όρθοφpονοϋντεc: συvηθροισμένοι όμοϋ ώσάν μέ nροβο­

σκiδαc:,

τάc: όnoiac: αλλωστε

έφεϋρεν ή φύσιc:

βοήθημα

rών όρθίωv έλεφάντων άπέναντι εic: τούc: πεσμέvουc: κά­ rω, χρησιμοπο1οϋντεc: τά Θεόπνευστα λόγια θά τούc: σηκώ­

)1Ους δ1Jή.01ει ιΟ .nu.ρά:ιαJJ 0VδFι 1 , κα1, ."7-αρ~ α'Uτr'ίη· ιΟΗ 1 ο'Vρα1JίΟ))'

σωμεv καί θά τούc: στήσωμεν όρθίωc:, κρστοi:;νταc: χωρic:

ι•όωι' οκεvάζηταί τ,ε καί ::ιροσάγηωι 10 117ς ψ:εvδοδοξίας ια-

ncφέκκλισιν τόν κανόνα τiϊc: εύοεβείαc:. Έκείνουc: δμωc: οί

20 ιια·

Ι0ύ1()))J γαρ

λόγος :ιροφηι tΚΟις ρ1ί,ιιαοt)' εικπεφασμέγος,

3. ΛΙικρου τοίγυι, μάτψ τούτοις δfδωαιι' δ χείρα διδούς, τοvτο μόJ'Ο)! εv αγαv

έαυτq"'ι

ιιεί,μας και d.:ποδοιις

όποϊοι κατάκεινται έκουοlωc: τίποτε δέν ήμπορεϊ vά τούc: βοηθήσπ τό παραμικρόν, άκόμη καί δv τό φάρμακον κατά

(ός ((lατριεύσα:ι.ιει• η)ν Βα,6vλ{ί'ιι 1 α ·και ουlκ lάθη)).

I(p

Θεφ

ϊlj )! της οικείας ,καλοκαγαθίας ιε,nίδειξ ιν, ε:;{είι 1ους ,δέ μ6ι,οv

25 εθελοκαΚΟΙ')'Τας &τωδείξα.ς και Ίσως στ17σας τον μ17 nρό·σω

η1c: ψευδο5οtiαc: παρασκευασθη καί προσφερθη άπό τούc:

ίδiουc: τούc: ούραvίουc: νόαc:. Είc: αύτούc: άκριβώc: άπευθύ­ νεται ό μέ προφητικά λόγια έκφρασθείc: λόγοc., δτι iατρεύ­

σαμεv τήv Βαβυλώνα καi δέν έθεpαπεύθη» •

2

3.

Παρ' όλίγον λοιπόν ματαiωc. δίδει ό δiδωv είc: αύ­

γάρ, :εl μ17 σαφώς έτεροφω­

rούc: χεϊρα βοηθείαc:, άπονείμαc: εic: έαυτόv τοϋτο μόνον

;,.είιι έΠέλ-ου·σι, τ ί κρείπο~, άι, σχο'iεv cτάριια.χοι' προς έπαJΙόρ-

καλωc: καi άποδώσαc: είc: τόv Θεόv τήv έπίδε1ίΞ1ν τηc: καλο­

7QJ)!

α;οπημάτωι• χωρε'iν. Και

)JVV

ιωγαθίαc. του, έvψ έκείvουc: άπέδειΕ:ε vά έπψέvουv είc. τά κακό καi έσταμάτησεv Ίσωc: vά μή προχωροΟν πρόc: τά έμ­

πρόc: μέ τό άτοπr1ματα. Καi τώρα δέ, έάv δέν θέλουν νά

1.

2.

Βλ. Ίακ. 4, 16. Ίερεμ. 28, 9,

έτεροδοίοϋν σαφώc:, ποιον καλύτερον φάρμαιωv δι' έnαvόρ­

θωσιv θά ήδύναvτο νά λάβουν παρά ότι τό δγιοv Πνεϋμα

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

186 θωσιι·,

r}

ΤΟΥ

ΠΕΡΙ

ΠΑΛΑΜΑ

δτι ,nερ εκ •,ιιόι"Ου του Πατρός, αλλ' ουχί καί εκ

ΤΗΣ

ΕΚΠΟΡΕΥΣΕΩΣ ΤΟΥ ΑΓ.

ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ ΛΟΓ.

s·

187

εχει τήν ύπόστασιν έκ μόνου τοϋ Πατρόc:, δχι δέ καί έκ

,του Υίοiί Τ1)Υ ύ•π6στασιν ε'/}ει 'ΤΟ Πνευ,μα ΤΟ αγιον; "Ο nροα­

τοϋ Υίοϋ; Τοϋτο άnεδείχθη προηγουμένωc: διά πολλών καί

nαδέδεικιαι δια σωλ:λων :και δια τifς ύ'nοφωνή,σεως τον 'μό­

διά τηc: ύnοφωνήσεωc: τοϋ 'μόνου', μέ τήν όnοίαν κατέστη

νου', α 1μδηλοτέρας γεγω,υίας της δρθ'οδόξου

φανερωτέρα ή

διανοίας

περί.

5 τ17ς του άγίου Πνε1Jψατος ασφαλούς θ·εολογίας και της κατ'

όρθόδοίοc: εννοια τηc: σωστηc: θεολογiαc:

περί τοϋ c1yiou Πνεύματοc: καί έίηλέγχθη ή προσθήκη των

αυωύς ;ιροη:1?17κης ύ.πεναντ ίας φα,ι,ερως l:ληλεγμένης του ορ-

ώc: φανcρά έναντία

1~οτομοvι,τος κηρύγματος της αλη{)είας.

ληθείαc:.

npόc: τό όρθότερον κήρυγμα τηc: ά­

, Α λλr} και χωρίς τού1 τωγ ουΙδέ τιJΙά ποθεν ανάγκην επαγομ~­

'Αλλά έκτόc: αύτών δέν βλέnομεν πουθενά καμμίαν

ι•ηι1 όρrομει, μ:ετακιl'είι,, τάς .πv,ευμαωκ'tJΙήτοvς περί 1?εο01ε6είυ.ς

άνάγκην νά έπιβάλn νά μετακινοϋν τάc: nνευματσκινήτουc:

10 ψ17ψοvς Τ(ι))' αn' α/{ί)J'Ος ίερο:'J,ι, συνόJδωv 'Και μετασκ,ευάζειι'

περί θεοσεβεiαc: άnοφάσειc: των άnό τοϋ αίωνοc: συνόδων

τό πατροnαράδο'τοJJ της εvσευείας ,σύμυολ,ον, ώς προσιrιθ·έναι

καί νά τροnοnοιοϋν τό πατροπαράδοτον σύμβολον τηc: εύ­

καί vσχvρίζεσθ,αι 117ν' v,παρξιν εχ:ει,,· και ,εκ του Υίου τό Π1,p,11-

σεβεiαc:, ώστε νά nροσθέτωμεν καί νά

ίσχυριlώμεθα δτι

μα τό αγιοv. Τί γάρ, εί της θεοnνεύατου Γραφης εοτιν α δο­

τό δγιον Πνεϋμα εχει τήν ϋnαρίιν καί

έκ τοϋ Υίοϋ. Τί

κοv1σι

δηλαδή; 'Εάν μερικά χωρία τηc: Θεοπνεύστου Γραφηc: φαί­

διαφωμείι• nρός τά

κοιι,17 τοις

θεολόγοις εκπεφαομέ-

15 να, και1τεΠ1ι7·ει· αJlωμολογημένα ,πασιν ήμιJl,. .ου:κ εκειι'α ,μάλλον σvμ6ι6άσομεJJ ΊJ) .;-ιανταχό1Jει• εχούσn

τό αναψφωυήτητον (Χ­

νωνται νά

διαφωνοϋν πρόc: τά κοινώc: διατυπωμένα

άπό

τούc: θεολόγουc: καί δ1ά τοϋτο παραδεδεγμένα άπό δλουc:

ληι?είq, nρος δύJ'U!,lltJ', αλλ' Ι)',ιtεις εκ:nεσούμεθ'α δι' ΞΚ'ΞtJ'α υ]ς

μαc:, δέν πρέπει μδλλον νά συμβιβάσωμεν κατά τό δυνα­

αi),ηθείας; Οi;Ιδ' ε'ί τι κ,αι

,1/J)'

r7μετέραι• ύ;vερυαίJΙει διάι"Οιr.ιι·

τόν έκεϊνα μc τήν άλήθειαν ιi όποία εχει τό 6ναμφισβήτη­

δμολογήσομεJ' ,και

δ17

τισι

τον, άλλά πρέπει νά έκnέσωμεν ήμεϊc: άπό τήν άλήθειαν

ι'iλλοις

της

20 ;ι;αραχωρήσωμει>, δ.rπις (l.)' Δ~ιωθείη -

κατ'

αυτά σvνέ'ίJαος

κσ.1, Η7))' ε'αχάιωγ rι

-

έ( αίτίαc: έκείνων;

Καί αν όμολογήσωμεν δτι

κάτι ύπερ­

τcοι, 6αθέω1, χαί ,αποκεκ9v,μμέJΙων μυσ:τη9ίωv τοιi Πι,εύ,ιιατος,

βαίνει τήν δ1άνοιάν μαc: καί παραχωρήσωμεν τήν δι' αύτά

ι7μας ,δ' α-ί'ηοi,ς dι•αξ ίοvς ;.cρίιrαντες τούτωJ', ίιπό 11\7ν ;.cραταιάι,

γνωσιν είc: αλλουc:, δσοι τυχόν άίιωθοΟν -

;ι;είρα 101' Θεού ταπειγc()οο,μεν, αλλ' (~) IOV πάθους, και Θεόι,

είναι άπό τούc: έσχάτουc: -

αυτόν

μυστηρίων τοϋ Π νεύματοc:, τοίJC: δέ έαυτούc: μαc: κρίναν­

αγγοι7σομεγ διr't

25 (vαπερ οι και δυrσλήπτως

Tij1'

:πε,ρί

ΤΟ!'

αυ'ΤΟV

τό ,μηδεγ εθέλειι, δμολογειι' αγ~,οεϊ>, Υίου {),εότητα

γ,εγραιμμένυ.;

αγμοήσrατες

Οϋμεν•ΟV)l.

δt(Χ

Ο,Μέ

Ίά

γιιρ

εστω καί αν

των βαθέων καί άποκρύφων

τεc: άναΕίουc: αύτών δέν θά ταπεινώσωμεν κάτω άnό τήν κραταιάν χεϊρα τοϋ Θεοϋ,

-

όποϊσν nά­

άγνοήσωμεν τόν 'ίδιον τόν Θεόν,

έπειδ11 δέν

εκείνοις αί γραφικα1 μαρτvρίαι, μ17 καλcvς ε;.cJ,ηφθ·είσαι, δυι·η­

θοc: ! -

{}ει,ει• α.)) συ1•άραrJΙθ'αι παραιτουμέι•οις ου κατά καιρόι, η 117ς

Θέλομεν νά όμολογήσωμεν δτι άγνοοϋμεν τίποτε, ώσάν έ­

,ασε,υείας αυτοι'Jς %αι 1τ17ς δι' αVTf)Y' α[ωνιζούσης 'Καταδίκης

ι{εϊνοι οί όποϊοι ήγνόησαν τήν θεότητα τοϋ Υiοϋ έ( αίτίαc:

30 εξ1ελέ1σι1αι· ,αλλι} ;.cρίσιν 1ίσουοιι1 αlώ11ιον, ο'ιι ιάς σαψεις α1?·ε1ήααηε.ς φωνάς καi τάς ασαφείς φυσιcόσει. γν(vσεως αγερευ-

θά

άλλά άντιθέτωc:

των δυσνοήτων γεγραμμένωv nεpi αύτοϋ;

'Όχι βεβαίωc:.

Διότι ai γραφικαi μαρτυρίαι μή έκληφθεϊσαι καλωc: δέν θά ήδύναντο cϋτε νά βοηθήσουν έκεiνοuc: έγκαiρωc: προφασι­

ιομένουc: οϋτε νά τούc: άnομακρύνουν άnό την άσέβειαν καi άπό τήν δι' αύτήν αίωνίαν καταδίκην. 'Αλλά θά έκτίσοuν αίώνιον καταδi1ης χάριτος· Ο και 1171' αρ-

καθιστςi φαvερόν. Τ οΟτο δέ εnραΕε καi ό Κύριοc: φανερώ­

7,J)J' u.οτιοι,, rlις εγωγ' αι• qαίηJJ,

σαc: πρό τηc: άναλήψεωc: έν μέτρψ είc: τούc: μαθητάc: τό

μιοvρ:γείσθτα

25

ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ ΛΟΓ.

τε μέν δτι έπέμφθη άπό τόν Πατέρα, δλλοτε δέ δτι έδόθη,

'Αλλά μ1)ι· c: τότε διαχωρίΖ:ομεν τόν Πατέρα άπό τά

κτίσματα,

ύφισταμένην

άλλα τήv μόνην εic: τρεic: ύnοστάσειc:

φύσιν. 'Εάν λοιπόν ουτω

λέγωμεν καi

έάν

μόνοc: αϊτιοc: θεότητοc: είναι ό Πατήρ, άφοϋ έn' αύτοΟ λέ­

εγαιρίθ:μιοι' eσται τοίς κτωτοίς.

Και μ17ν εφ' ιfιι, α"ις nψίJΙος και ώς nροκαταρκΤt'ΚΟΥ αΥ-

25

άλλα δχι καi έκ τοϋ Υiοϋ.

Υίου 01ιτnς

αίτιοJJ θεότητας.

του

μεν εύσεβωc: δτ1 τουτο προέρχεται έκ μόνου τοϋ Πατρόc:,

του τφ

Υίοϊί

Πατρί,

οτε μόιιος λέγεται ΘειΊς &ληθ'ι~·ός

yομεν δτι είναι

μόνοc: άγαθόc:, τό δγιον Πνεϋμα ώc: μή

αϊτιον τηc: θεότητοc: κατ' αϊπούc: θά είναι σuναρίθμιον μέ τά κτιστά.

Καi βεβαiωc:, έφ' όσον ώc: πρώτοc: καi ώc: nροκαταρκτικόν

τοιαυν.ι.,

αϊτιον ένίοτε λέγεται μόνοc: ό Πατήρ, ώσάv νά είναι καi

30 dJλ' εσθ' δτε :ωί ό Υίός μόγος αν ρηι?είη· καί ουχ ό Υί­

ό Υίόc: σuναίτιοc: καi σuμμsτοχοc: μέ τόν Πατέρα δι' έκεiνα,

και

μάγος

Cς μό1·ος,

δημιουργός &λλr{ καt

10

και μόι,ος άγα{}ος Π1 1 εUμα.

~Έnεt

γrL.ρ

και

10

T(t

r:μ6vος:, τοVΊο

ένiοτc οχι μόνον ό Πατήρ μόνον λέγεται άληθινόc: Θεόc:

δ' ακτι­

καi μόνοc δημιοuργόc κ:αi μόνοc: άγαθόc: καi τά παρόμοια,

σως !f'1J,σις τρισυ:nό,στασός εστι. καί, άμεψίις εψ' έκάστης Ηίιι,

c,λλ' ένίοτε θά έλέγετο καi ό Yiόc: μόνοc:· καί δχι μόνοc: ό

1ΙJ1' u;,cτωτoJJ φύσιν

&ντι,διαστέλλει των κτι.στώ,,, ή

Υίόc: άλλά καί τό Πνεϋμα. 'Επειδή δηλαδή τό 'μόνοc:' τοϋτο

άντιδιαστέλλει

τήν ακτιστον φϊισιν

άπό

τά κτιστά,

ή δέ

δκτιστοc: φύσιc: είναι τρισunόστατοc: καi όλη ύφίσταται άμε-

il:

Ιιl l:Ιι 1

! !

1 1

'1

1'

:ι

i1,. ιι: 1

ιΙ

Ιι ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

250 {ιnΟΟ'τάσιεωι•

εμφύτωγ

ολη

θεωρειται,

i'.~nο,στά,σεωJ'

ΠΑΛΑΜΑ

αψ'

καλέ·σrις'

ης

αν

οληv

ΠΕΡΙ

αυτήν

λέγεις

των

τrιν

ΤΟΥ ΑΓ.

ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ ΛΟΓ.

Β.

251

τρισυnό­

φύτουc ύnοστάσειc τήν καλέσ!lC, δλην τήν τρισυπόστατον φύσ1ν λέγειc:.

36. "'Αρ' OV')', CJ.)σnερ λέγομειι ευοευως δτι :ιιόνος εστί Χρι-

36. Τ Αρά γε λοιπόν, θά ήδύνατο νά εϊπrι κανεic: η μδλ­

ατός δ επί nά,,ιωJf Θεός, εχοι 11ς αν εlnείν, ,μαλλον δέ η­

λον εχει άκουσθη ποτέ νά εϊπrι κανεic: καi τοϋτο, δτι μόνος

κοvσταί ποτέ τις και τουτο εlρηκώς, ώς μόνος ό Υίός α'ί­

ό Υίόc: είναι αϊτιοc καί πηγή τηc: θεότητοc: τοϋ Πνεύματοc:,

τιός

δnωc: λέγομεν εύσεβωc: δτι μόνοc: ό Χριστόc: είναι ό έπi

τε καί

nηγrι

της {J,εότητος

του ΠJJεύ:ματος;

'Ή και

καιά Λατίνους ου:δαμCις α'ίτιόι• 1ουτο τϊiι,, εlκότωι' ην, είπερ

8 και

ε 1 0'τ ι {Jιεότητος; Καίτοι

και

οντως ό Πατήρ α'lτιος μόνος

τοίνυιι,

μαλλογ

δέ

κατάiδηλ01 1 ,

οτι

ι;;ιι τfι}J! {ι;ταοτα11:κϊtιν λιεγόμεJJΟJ' ου τα κτωτc}

ιό

«,μόι·ος» Ο.Κ'Τίστων,

ICOJ1

πάντων Θεόc:;

'Ή καi τό 'ίδιον τό Πνεϋμα είναι μόνον α'ί­

τιον καi πηγή

Θεότητας,

δέν είναι

τό όnοϊον κατά

καθόλου α'ίτιον θεότητοc:;

τούc: Λατίνουc:

Μολονότι

τiϊc: θεότητοc: κατά τοιοϋτον τρόπον, ώστε καi ό Υίόc: νά Είναι λοιπόν φανερόν, μδλλον δέ όλοφάνερον δτι τό 'μόνοc:', όταν λέγεται έπi των ύnοστατικων σχέσεων δέν δια­

τητας

It)J(J,

τό αrτιό,,

7/'ϊi))

ακtστων

εστιJΙ;

ύ·nο,στάσεωγ προς

Ου:κουι•,

εl

μό~rος ό Πατrιρ

και μόJJΟς αρχ17 και nηγή θεότητας, οvδεμ[α αρα

τω1 1

α'lτιος

1?·ε[ωι 1

{,nοσ,ά1σεωι 1 έτέρα αιτία και αρχ17 και ;;ιηγή {)ιεό,τητός εΟ'ίl)Ι.

Ου μι'ιι· αλλ' εl του αlτίον ειι δνσι nροσώποις επί

20 τητος ι?Βωρονμένον κατά τους γειι• μόι,οι·

ιό)'

1?1 εωρου,ιιέ1·ου μό)'Ο)' τό Υίόν,

8

Πατέρα

ει•

δυσί

ΠJJεi}μα

α'ίτιον θεότητας·

ου1δέ1 1

ου 1 δεγ καί

τijς θεiι-

κωλύει του

J.έ­

αlτιατοί>

δέν γνωρίΖ:ει

τcοι, αίρετικων έτόλμησε,, εl,nείι•.

καμμία

αλλη

άπό τάc: θείαc:

δέν εϊναι αίτία καi άρχή καi πηγή θεότητοc:.

μόνον τόν

Πατέρα α'iτιον· καί,

ένψ τό αίτιατόν ύφiσταται

είc: δύο πρόσωπα τίποτε δέν θά έμnοδίσrι νά λέγουν ότι

πρδγμα τό όποϊον κανείc: ποτέ οϋτε άnό τούc: αίρεπκούc:

καθυnουλη,θ•17σεται τ(δ &1 1 α:θ·έμαπ ((εi γάρ τις)), φησί~ι, «ευαγ­

δέν έτόλμησε νά εϊπrι.

Καί

γελίζεται ;;τω/ δ ευ'ηγγελισά,μεθα, α1 1 άθeμα ε1στω)). Τί δέ σiι δι('t τοv,ο

όμωc:,

θεολογημένα θά

ήδύνατο

βουλόμενον·

Πνεϋμα

είναι

αiτιατόν η μόνον ό Υίόc:,

έάν έπιτρέψωμεν

άπροσδιορίστωc: ύnό νά άλλ'

συγκατασκευασθη

νά

προcδιορισθοϋν

των άγίων, εύχερωc:

αύτόc: θά καθυποβληθη

καi άnό

εύθύς

τά

τσϋτο πάντα

άμέσωc:

είc: τό άνάθεμα, έάν δέν μεταμεληθη' διότι, λέγει, «δν κα­

νεic: κηρύττrι

διαφορετικόν άnό ήμδc: εύαγγέλιον,

δc: εί­

ναι άνάθεμα» • Τί δέ λέγειc: έσύ, ό όnοϊοc: ίσχυρίΖ:εσαι ότι 97

Γαλ.

1, 8.

'

1

ύnοστάσειc:

nαντί τ(v υουλομέι•ψ αλλ' ευΒ1-ις οiJτος, εi μiι μεταμεληίJ:είη,

97.

'

'Αλλ' δμωc:,

μόνον τό δγιον

και

Ι

έάν μόνοι:: ό Πατήρ είναι αϊτιοc: καί μόνοc: άρχή καί πηγή θεότητοc:, τότε

σταται είc: δύο πρόσωπα, τίποτε δέν έμnοδiΖ:ει νά λέγουν

Υίο;; τό Π1'εv:μα λέγων

f

l!,

ότι

rlγίοις αnροσ,διο.ρί,στως, και τοv1 τ' αν ευχερcος κατασκευασθ'είη

30 φής δ καi εκ τοv

'

Έnομένωc:,

έάν τό αϊηον έπi τiϊc: θεότητοc: κατά τούc: Λατίνουc: ύφί­

κωλύσει

Καίτοι, εί ;;τροσδωρίζειν δοίηιμει' τά τεθεολογημένα τοίς

25

ύnοστάσεων άnό τάc: αλλαc:. Ποϊοc: δέ

τό α'ίτιον έni τηc: θεότητοc: είναι ύnοστατικόν;

λέγειι•

ουlδέ~ι

ιι-

::

στέλλει τά κτιστά άπό τά δκτιστα, άλλά μίαν των άκτίστων

αιτιατό,, ύnάρχειγ η μόνοι• τΟJΙ

nροσcό,nοις,

τό αγιογ

μηδε[ς nοτε

.Λατί1 1 ους,

ιl

1

είναι συναίτιοc:.

15 δια:στέ~,λει. Τfς δ' ου'κ οίδε11, cvς ύ'nοστατι'κόν εnι τijς θεό­

ιιίαιι

Ιϊ

1

καi τοϋτο

τάς αλλας

&λλrt

·ι,:

1 ..

θά ητο άnό τά εϋλογα, έάν ό Πατήρ έλέγετο μόνοc: αϊτιοc:

iJ,εότητος ελέγετο, ώς και του Υίοv ΟJ'ΙΟς σvι,αιτίου. Δηλοι,

1

111

ρωc: είc: εκαστην υποστασιν, μέ δποιαν απο τάc: τρείc: έμ­

αυτό τό Πνε·vμα μόνωι α'ίτιόιι τε και πηγή θεότητας, 10

ΕΚΠΟΡΕΥΣΕΩΣ

τριωJ'

στατον φύ,σιν.

5

ΤΗΣ

τό Πνεϋμα είναι καi έκ τοϋ Υίοϋ καi διά τοϋτο nροσδιορί-

_ι l :.:1, Ιιι

1

1

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

252

ΠΕΡΙ

ΠΑΛΑΜΑ

;τροσδιορίζωJ' 1r} αnροαδιορίστως τεθεd.λογη,μένα τοις άγίοις

ΤΗΣ

ΕΚΠΟΡΕΥΣΕΩΣ

ΤΟΥ ΑΓ.

ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ

μέ τόν προσδιορισμόν

τc,,v .ϊροσδιορισμq'j δολίως αιπι}.έγων; ,.Αρ' εχεις δειξαι, (ι'ις

γουντα νά μή λέγεται καί έκ τοϋ

5 cι1 τφ ύπευθύJΙφ τούτφ;

,11

81'

της α1Ί-

κηρυσσομέναc: έvvoiαc:.

'Άc:

έnιχεφήσωμεν

λοιπόν

νά

άναδείtωμεν

όμοδό­

tουc: πρόc: αύτάc: τάc: έννοίαc: τούc: ύπό των Λατίνων προ­ rεινουμένουc: πατερικούc: λόγουc: ύπέρ των ά

,,ιιηδέι·

10

:ωιούμει 1 ος.

ΠΝΕΥΜΑ ΤΟΣ ΛΟΓ.

τ~jς

τίου, φυσικά κατά τό γεννδν καi

συμnεριυαλλούσης,

οσα

τηc: άγεννησίαc: μόνηc:, μέ τήν ίδέαν δτι

και αναίτιος·

δέ (IJγ α'ίτιος

αποδέοι•ιος,

Θεός

έκπορεύειν,

Β.

261

είπε πλήν

αύτri περικλείει

iμφύτου

αi',•τεnί6οι/λος

:πλούτου, αγ

lj1

1,

έ­

έι/fΊς

άναίτιοc: Θεόc: είναι

άναίτιοc:·

α'ίτιοc: τηc: θεότητοc:.

ό δέ

'Υπάρχων

δέ

οίίτω αϊτιοc: έμφύτου πλούτου, ένψ ό ϊδιοc: δέν στερείτω τίποτε, θά ητο ό 'ίδιοι::: έπίβουλοc: έαυτοϋ, ύπάρχων αϊτιοc: ένόc: καί μόνου καί

οϋτω θά

μετέτρεπε δι'

έαυτόν τόν

ΤΟ Jl[()'Il] και

πλοϋτον είc: πενίαν. Έκτόc: δέ τούτου τό κατά πάντα τρό­

.,ά1 1 τως ει•· διο και χωρητογ ΤΟ'ίς nρος 1~εογι·ωσίαι 1 ατελέοιι,

πον καί πάντωc: εν είναι άτελέc:· διά τοϋτο ητο καί καταλη­

'J ουδαίοι.ς

Προς δέ ωύτφ καί ατελές

Ό Θεόc: λοιπόν είναι άγέννητοc: καi

δέ αι•αίτιος

καί ,ιιό,·ου 15πάρχωι• αΊτιος και ουτω πε-ι·ίαι· έω•τrρ τcιι, :1λοίί­ τοι,

ΤΟΥ ΑΓ.

δλα δσα είναι 'ίδια τοϋ Πατρόc:.

OVJ' αγέ1 1•11ητος

5 {}εότητος rι.'ίτιος.

ΕΚΠΟΡΕΥΣΕΩΣ

χωρις μό1ιης

του Πατρός ε,στιν 'ίδια.

Θεός

ΤΗΣ

εγέv:ετο. 'Αλλ' ού,δέ δμοουσίου δυά:δος 11nάρχωι 1 α'ί-

τιος και τιΊ μέι• γει•ι•ιvΨ, απειροκάλως, 'iι•'

οi,τως

τό δέ εκ:nορευ'τως nρουαλλόμεγος, ε'ί:τω, ιc'πι :πλε'ίογ εξενεχ{}είη,

καί

ταvτ' εγ έαυτ τό αγιοι·, κα~'J' cός ουκ Υσασι nροάγουσιι 1 • Έπει γαρ cδς άληθ·ώς ΤΟ

C(11J1(J})'

7Ιέμnειι 1 τό Π ι 1 ευμα μέγα και ύnέρ

10

όμιλοϋμεν σύμφωνα μέ τούc: θεολογοϋνταc: έν

Πνεύματι

καi οϋτωc: άπεΜγχομεν τούc: όμιλοϋνταc: ασύμφωνα, δει­

43. Κ&κιείι,ο γάρ, δ nαρά τον αinov θεολό?οv :προάγειι' {r71ερ ι·ης -σψυJ' αυτϊ(ψ

μέγα και Θεοv μόι,ου

κνύοντεc: δτι προβάλλουν τάc: γραφικάc: μαρτυρiαc: έναντίον έαυτων.

43.

'Ακόμη ιωi έκεϊvοc: ό λόγοc: τοϋ iδiou θεολόγου,

τόν όποιον

oi

Λατίνοι voμflouv δτι φέρουν ύπέρ τηc: άπό­

ψεώc: των, δτι δηλαδή ό Κύριοc: λέγων πρόc: τούc: μύσταc: δτι «έγώ ό ϊδιοc: θά σδc: στείλω τό Πνεϋμα»

107

τό δγιον,

( δ Π ατi;ρ γι'ι.ρ εlncvι' nρότεροι, 71έ,μψειιι -τιΎ,, :παράκλητοι,, εΊτ'

εδειtε τό ό(iωμά Του, τόν φέρουν χωρίc: νά τόν έννοήσουν

ui'J.ιδς

έναντίον έαυτων. Έπε1δ11 πράγματι τό πέμπειν τό Πνεϋμα

(f.γcb\

rρησί,

r[)ς U,)' αfηό τε 15

ΕΚΠΟΡΕΥΣΕΩΣ

Τl01', κrι.1. Ήαιtτί τρόnφ θεόrητος α'ίτιον. Οvτως ήμείς τοίς ει'

T!OJJ

10

ΤΗΣ

r1

10

cll(UΊJJW·\

ίJ~ολογίας επrhι 1 v.μος

τι]ς

Πατρός ό Κύριος μόνου, ρευό,μει·οι· και

10

olκε"iOJ!

(tξία)μα

δεt'Κνύ;,

πράγμα φωι 1 ηι 1 ω-σπερ αφιέι 1 κηρύnοι καί

τ·ι;ι·

εξηγήσαπο).

El ,1117 παρά τοv

άλλα και παρ' έαυιοΓ, rfδει ε-χ;ιο­

ϋ::ιαρξι~ι

εχοιι, πώς

ου

πgοοθείς εlπει•,

εΊναι

μέγα

καi έπάνω άπό τό

Θεοϋ

(διότι ό Πατήρ, είπών προηγουμένωc: δτι θά στείλn

τόν Παράκλητον,

μέγα

καί Ίδιον

μόνον τοϋ

επειτα ό ϊδιοc: λέγει, 'έγώ θά

στείλω',

δεικνύων τό άtiωμά του, οϋτωc: ώστε καί τό 'ίδιον τό nρδ­

nαρ~ S,μoV Sκ:ιogε{JS10.l)); ου γr'ι.u

γμα νά κηρί:ττη ώσάν μέ δυνατήν φωνήν καi ό έπώνυμοc:

ί;ι, τα:ιειι•ότεροι' τηι'ικαυτα περί έαυτοιι φι?εγγόμενος, δι' δ-

τι')c: θεολογiαc: νά έ!Ξηγήση), έάν ό Κύριοc: έγνώριlεν δτι

20 περ α1 1 του10 μόι1 01' και παρiΥ,κιε,γ επικρvφάμεγος. Δηλοv οvι•

δέν έκπορεύεται καi tχει τήν ϋπαρtιν μόνον άπό τόν Πα­

((8

καί

-:ι.αρr'ι. 1οϊ', π ατρΟς καl

τυφλφ, φασίι,,

c~ς

ουχί

·καί ί':κ

του

ε 1κnορεύεται.

Υίοv

][ έ-γα

μέιι ο{;,, ,αξfωμr1 τό πέμ:,ειv έχειν τό θείοι• Jlγευ­

μr;,, καί 1οσοιιτο μέγα, cός όμοφυα και 'ίσοι• και όμότι,μο)! δει.-

25 κι,ύναι ούσιόι• ΊΟV

Hp

Πατρί

1ε

και

10,γ

Υίόι•,

όμότ ι.μοι•

πατρός μ6ι 1 ου,

,&;;,λ,}

τον Υίό)' α:ιοωέλλεοθ·αι. τουτί

30 ηι·

rr"(J

καθ•&nερ καί

ΤΙ ατρί

καί

nαρ'

(>i)pός

όλλά

καί

άπό

τόν

έαυτόν

του,

nωc:

δέν

θά

ΠJΙειι1μα όμο­

αυτοιι

Θ.εϊκόι· γ,ε μιίι'

τό

παρά

έμέ»;

Διότι δέν ώμίλει

τότε ταπεινότερον

περί έαυτοϋ, ώστε νά παρέλειπεν έπικpύπτων τοϋτο μόνον. Είναι λοιπόν καi είc: τυφλόν φανερόν, λέγουν, δτι τό αγιον Πνεϋμα έκnορεύεται καί έκ τοϋ Υίοϋ.

Π~,εύματος

Μέγα λοιπόν άΕiωμα εΤναι τό νά εχι:Ί τό άποστέλλειν

φυσικό,, εοτι

τό θείον Πνεϋμα καί μάλιστα τόσον μέγα, ωστε νά δεικνύn

τοιι

και

μιί

τέρα καi άπό

εl γrί.ρ ύnοστατικrJι'

όμοφυδ καί 'ίσον καί όμότιμον τόν Υiόν μέ τόν Πατέρα,

Πατρός,

και

δπωc: καθιστςi καί τό Πνεϋμα όμοούσιον καi όμότιμον μέ

OVJ! αληι?ινιίς δ lίλλος 77αgάικλητος· () Ι'ι~Ί

τόν Πατέρα τό νά μr1 αποστέλλεται μόνον άπό τόν Πατέ­

rlποστει.χειι•,

JT JΙεΙJ_lΙ(!.ΤΟς.

τό

συν[στησι

υί ά!;fω,ιια,. άλ}: ου\χ ύ:ποοτατικό,,·

1tί

rέρα,

ελεγεν έπιπροσθέτωc:, «τό όποιον έκπορεύεται a,πό τόν Πα­

τό JlJJείΊμα τό αγιοι·.

ουκ

αγ

η,,

κοιι,όι 1

Υίοιι

ρα ό Υίόc:, άλλά καi cιπ6 αύτό τό Πνεϋμα. "Ομωc: τό ά!Ξίω­ μα τοuτο είναι θεϊκόν καi φυσικόν, άλλ' 6χι ύποσταπκόv· διότι έάν τό άποστέλλειν ητο υποστατικόν, δέν θά ητο κοι­

νόν Πατρόc:, Υίοϋ καί Πνεύματοc:. Θεόc: λο1πόν άληθινόc:

107.

Ίw.

15, 26.

είναι ό αλλσc: Π αράκλητοc:· ό τοϋτο δέ άποστέλλων πωc:

266

ΓΡΗΓΟΡΙ ΟΥ ΤΟΥ

τοiiιοι,

&nο,στέJ,λω1'

nϊός

ουχί

ΠΑΛΑΜΑ

Θεός

ΠΕΡΙ

αληθινός;

Ei

δέ

χαί

ΤΗΣ

ΕΚΠΟΡΕΥΣΕΩΣ

ΤΟΥ ΑΓ.

δέν θά είναι άληθινόc: Θεόc:;

ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ ΛΟΓ.

Β.

267

Έάν δέ ό Υίόc: άnοστέλλr~

παρ' έαυτοv ερχόμει,οι, (»ς αυrΟJκέλευ,στοι, αποστέλλει τον nα­

τόν Παράκλητον έρχόμενον

ράκλητον ό Υίός, nϊός ου μιας αν εϊη συν αυτφ θελήσεως

στον, nωc: δέν θά ήτο μιαc: μέ αύτόν θελήσεωc: καί έΕου­

και

σίαc:; Έάν δέ εΊναι μιαc: έEouσiac: καί θελήσεωc:. πωc: δέν

εξουσίας;

El δέ ,μιας εσrιι, εξουσίας καί 1Jrελήσεως,

5 JI(J)ς ουχί καί μιας α,ν εlεν φύσεως;

παρ' έαυτοϋ

ώc:

αύτσκέλευ­

θά ήσαν καί μιαc: φύσεωc:;

44. Όρ{iς ώς 17 .iinοστολη του θείου Πνεύματος τ17ι, τον

44. Βλέπειc: πωc: ή άποστολή τοϋ θείου Πνεύματοc:

αnοστέλλοντος προς τΟJ' α;nοστελλόμενον όμοοουλίαν Και ό1uο­

παριστάνει την όμοβουλίαν καi όμοοuσιότητα τοϋ άποστέλ­

ουσι6,τητα nαρίστησιJΙ, 8 μέγιστόν ε,σrιν αξίωμα, προσόν μέν­

λοντοc: πρόc: τόν άποστελλόμενον,

ωι τοις τρωί καλως τε και θ·εοnρεnως,. ώς και τrιν αυ 1 τε-

στον άΕίωμα, προσιδιάlοv βεβαίωc: καί είc: τά τρία πρόσω­

1Ο ξοιισιότητα

δει,κνfiοι,

τcvν

&nοστελλομέ,vων

οϋτως;

"Ο

δέ

τό

όnοϊον

είναι μέγι­

πα καλωc: καί θεοπρεπωc:, ώστε νά δεικvύr~ καί τήν αύτε­

λέγων ,μη 1?·εϊκό1, είι,αι τό αξίωμα τοii·το, αλλά nρουλητι'Κ6ι1 ,

Εουσιότητα των οϋτωc: άnοστελλομένων;

nρωτον μεγ συ

δέν είναι θεϊκόν τό άΕίωμα τοϋτο, άλλά προβλητικόν, πρώ­

1όι, Υίόγ μόγογ

α!των δείκνυσι του

θιείrιυ

Πνεύματος, αλλά και του Yίoii τό Πνεiiμα. Προς δέ τούτφ

τον μέν δέν δεικνύει μόνον τόν

και τijς nρός ή·μας ,ελεύθερως τι)ν έκατέρου τούτων αυιοοοv-

Πνεύματοc:,

15 λία~, αλλοτε αλλψ αθετεί κα,κως, 1ιιη θελήσεως αλλά φύσεως

δογματίζcι))' είναι

IJJ)'

nρός ήμι'iς αnοστολήν, τοιγαροv,ι, και

άλλά καi τό

Υίόν

Ό δέ λέγων δτι

α'ίτιον τοϋ

Πνεϋμα τοϋ Υίοϋ.

θείου

Πλην τούτου

δέ τήν αύτοβοuλίαν έκατέροu τούτων τηc: nρόc: ήμαc: έλεύ­

σεωc:, δλλοτε δλλην, άθετεϊ κακωc:. δογματίlωv δτι ή npόc:

αναρχον. 'Ά γr}ρ μ1ί τφ θ·έJ,ειν αλιzά τφ πεφυκέναι ε·κ Θεοv,

ήμαc: άnοστολή δέν είναι ένέργεια τηc: θελήσεωc: άλλά τηc:

nροά1}αρχά ε,στι11., dλλ:, oiJ!κ: ,άρκ·τά.

φίισεωc:, δρα καi δναρχοc:. Διότι δσα προέρχονται έκ τοϋ

Καί μrιι· ό τιjς 1?Ιεολογίας έncόιιυμος nρος

τούς ελάτιω

20 J10.μί,σαι,τας τόι• Υί61', οτι &nεοτά,λη παρά του Πατρός, τεκ­ μήρωι, είναi φησι

τιίι• &nοσιολη11 τ17ς

πατρι,κης

Πνεύματος

άλλά κατά

τήν

φύσιν,

είναι

Καί

μάλιστα

ό

έπιί.>νuμοc:

τηc:

θεολογίαc:

nρόc: έκεί­

ov-

vουc: οί όnοϊοι έθεώρησαν κατώτερον τόν Υίόν, λόγψ τοϋ

Yίoii του

δτι άnεστάλη παρά τοϋ Πατρόc:, λέγει δτι ή άnοστολή εί­

της nαρ' αυ'τοu nροαιωνίου ύnάρξε-

ναι τεκμήριον τηc: nατρικηc: εύδοκίαc: q , άλλ' όχι τηc: προ­

1εκμήριο11

αnοσ1ολ1ίJJ

κατά τι']ν θέλησιν

προάναρχα, άλλ' δχι άρκτά.

ευrδσκ[ας,

αλλ' ουχί 117ς αυωfΊ nροαιωι·ίοv ϊ,nάρξεως. Φρει,σολαοιvς κoiiι· οί Λατίνοι

Θεοϋ δχι

ήγοvι,ται τrιγ εκ του

25 ως. 'Αλλά και εγηγέρθαι γέγραnται, φησί, και ανειληφθαι

1 8

αιωνίου

ύnάρΕεώc: του. Φρενοβλαβωc:

λοιπόν

οί

Λατίνοι

nαρι';, τοiί πατρός' ιΧλλά και έαυ-τόιι ανεσιακέναι και ανελη­

θεωροϋν τήν έκ τοϋ Υiοϋ άnοστολήν τοϋ Πvεύματοc: τεκ­

λυι?έ1•αι

μήριον τηc: nροαιωνίοu παρ' αύτοϋ ύπάρΕεωc:. 'Αλλά, λέ­

nάλιΓ

ϊ::;cεινα 117ς ευδοκίας, ταiiΤα

της εξουσ[ας.

'Ε:πει γο1ιι· και τό Π1,εv;μα ιό αγιοι,· εl καί παρά του Υίοv απεστάλη, αλλά και nαρ' έαV'τοii nρός ήιμας αφίκετο, εκείι,ο

30 της εi,ιδοκίας χρrι λέγειν, τοv•το της εξουισ[ας· αλλά μη και­ )JΟτομεί11 {}είου

ε1rιεvΠ·εν

αλ6,γως

T.())J

117ς

Λπάρξεως

τρόπον

τον

Πνεύ,ματος.

46. Προς μέ1, δη τ(p της ·θ·εολογίας επωνύ~μφ τούτφ

γει,

εχει

Πατρόc:,

γραφη

άλλά

καί δτι ήγέρθη

καί

δτι

καί άνελήφθη

άνέοτησεν έαυτόν

καί

παρά τοϋ

έnανηλθε

πάλιν· έκεϊνα είναι τηc: εύδοκίαc:, αύτά είναι τηc: έΕουσίαc:. 'Επειδή λοιπόν καί τό δγιον Πνεϋμα,

μολονότι

άnεστάλη

ιωί παρά τοϋ Υiοϋ, nάντωc: εφθασεν είc: ήμδc: καί παρ' έαu­

τοϋ, πρέπει έκεϊνο νά τό λέγωμεν τηc: εύδοκiαc:, τοϋτο τηc: έΕουσίαc:, άλλά

νά

μή καινοτομοϋμεν

ά.

112.

Ίω.

15, 26.

Χριστου

εδ.f:­

τό σωμα τοϋ Χριστοϋ εγινεν έπί γης ναός της θείας δυνά­ μεως, γίνε καί σύ ναός καθ' όμοίωσιν αύτοϋ, διότι δέχεσαι

τό Πνεϋμα στελλόμενον παρ' αύτοϋ· όπως λοιπόν έπιγνώ­ σαc: τόν Χριστόν έπέγνωσεc: τόν Θεόν, οϋτω καί δεtάμε­ νοc: Πνεϋμα Χριστοϋ έδέχθης τόν Θεόν» 116 •

113. Κατ· Εύνο,μίου 5. PG 29, 736 D.

114. "Ένθα άνωτέρω. 115. Είc: τήν ένανθρώπησιν (Ψευδ.) 5, PG 59, 698.

1

116. Σχεηκά χωρία βλ. Λόγοι:: κατά Ίουδαίων 7. Κατηχηηκόc: 3, 1 Ο καί

4, 2.

ι,,

1:Ι

11·.·i!

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

272

ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΕΚΠΟΡΕΥΣΕΩΣ ΤΟΥ ΑΓ.

ΠΑΛΑΜΑ

rΊ.nomoλijς

καί

τψ;;

δό,οεως

Υ.ιι.ι

7cρό1 ερογ

ωc: περί δέ τηc: άποστοληc: καί τηc: δόσεωc: εϊπομεν καί προηγουμένωc:, πρέπει δμωc: νά κατανοήσωμεν καί έδω

clρ17καμε1'.

ΔFι δ' ομως κrΊ.1•ταυθα J1[!(ι!10J' ΟV,)'!δείι', τί ποτ' iχρα ΠJ'ειηιά rι:ησιι·

δ Χρvαόοιομος

Π rι.1 ιιρ

λαμοω,όμπ·όγ

τε

καί

πρωτον, τί λέγει Πνείίμα ό Χρυσόστομος πατήρ λαμβανό­

δι.δrί-

μενον καί διδόμενον, τήν ούσίαν καί τήν ύπόστασιν τοίί

5 /.l'εJ'OJ',

U.VIJJ)' 71JJ' οι,,σίω' καί 71))' i5nόσταοtι' του Πι>ε1ίματος r} 11)1' χάρtJ' και ΤΙ})' ει,έργει.αι•; ',_:jλ}.' ϊι•α ,Lllj κιί.μι,ωμε!' rΊ.ιιερευ)'(V)'Ιες,

nρουαλrhμεθα

αι•,οι• το{iωJ' ΤΟ)! χρυοουJ'

,καί.

του

JΙVJJ

ζητοv1ιιένοv

Πνεύματοc: η τήν χάριν καί τήν ένέργειαν; Άλλα διά νά

Dεολόγογ έgμ.·ιι·έ,ι.

παρ'

,11μc,ιι'·

011:0:;

γάρ εJJ μει)' τι;,Ζι π εgί τοίi Πι•εύμ(J.1ος λόγφ, ω7 δωρεάη, IJIJ10 οί, (cJιέμJΤεται,

τϊι Πγεϊ,μα ovrκ

αποσιέλλεταιη. ΊωάJΙJJΟV δ}

του :ιgοδg6μου χαί ΌαJΙΙ ιστοί, ).έγο1•1ος ακηκοc1Jς nερί Χρι­ στου, (Ός οι•κ ε,κ 1οίi μέτροι• :ταρcϊ TOV Πατρός ελαοε ιό If J'ε,- -

μα, -

Άλλ'

οι'·χ

συvεκnορεύοιι­

10 Πι,ευμα τελειώσει έιr.t'-

αύτοϋ τελοϋντοc: τό τελούμενον. Έπομένωc:

ύπο­

τα προέρχονται έκ τοϋ Πατρόc: δι' αύτοΟ, δχι διαβατικώc: άλλά δημιουργικωc:,

δημιουργοϋ,

δχι ώσάν δι' όργάνων άλλά ιίJc: σuν­

οϋτω καί

τό

Πνεϋμα

προέρχεται δι" αύτοϋ.

Βλέnειc: ποϋ καταβιβά~ειc:, δνθρωπε, τό ύψηλά εύρισκόμε­ vον Πνεϋμα καί είc: ποία τοποθετεϊc: τόν άνώτατον δλων

141. Χωρίον μή άνιχνευθέν. Φαίνεται gη9δίδε1 τάς σκέψεις τοϋ Δαμασκηνοί),

δτι

ό Γρηγόριος

·

έδw

όr~λwς

Θεόν; Άλλά, λέγει, δέv τόν έννοώ ώc: συνδημιουργόν άλλ'

ώς συvεκπορεuτήν.

Έπομένωc: τό

Πνεϋμα

αύτοτελειώνε-

_Jι

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

29'8

n ΕΡΙ

ΠΑΛΑΜΑ

ΤΗΣ

ΕΚΠΟΡΕΥΣΕΩΣ

ΤΟΥ ΑΓ.

ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ ΛΟΓ.

Β'

299

ιό, ϊδοπερ κ&κεί σvμδημιουργουγ ιελεσιουργεί τα πάντα· μίlλ­

ται

λοι• δέ ουχ έαυτό, αλλ' ετερογ απαράλλακιοι' αυ•του 8)1 lδίq.

πάντα συνδημιουργουv· μδλλοv δέ δχι έαυτό, άλλά κάποιο

ύποοτάοει 1?εωρούμει 1 οι 1 • και άγίφ

Πνεύματι

5 οτά~μεγοιι, και

του

Π ατρος γαρ δι' Υ ίου ειι

δη,ιιιουργοίιJ'Τος

ετεροι, παν•ιάπασι

π ατρrΊς .'lρο

10V

και. εχπορεύοιιτος, εl και

αlώι 1 ων

T(VV

το ·ύφι-

γει,νωντός

όμοούσια τα .παρ' έαυτου,

&λλ'

Οι)'ΚΟV)'

επειδήmερ,

10 μα,

τετρ-r'tς εοται ιί

και Πατρί, καί

δ

οΊς κοινrΊιι

Πατρί τε και

Ο μ1Ί

Τριάς.

και τιρ

Τί γάρ

f;_

λο,

καί

τά

προερχόμενα έκ του

70

Πατρόc:

όμοούσια,

γεννωvτοc:

είναι

καi

διάφορα άπό

αύτόν καί άπό αλληλα κατά τήν ύπόστασιν.

Έπομένωc:, άφου τό έκπορεύειν,

κοινόν κατ' αύτούc:

τε

είc: τόν Πατέρα καi τόν Υίόν, άναγκαίωc: εχει αύτό καί τό

ουχί

ΠνεΟμα, ή Τριάc: θά cίvαι τετράc:. Διότι τί κοινόν ύπάρχει

Πατρί :{αι 71:ηγαία

μεταf:ύ Υίου καί Πατρόc:, τό όποιον δέν είναι κοινόν καi είc:

κοιι 1 όι,

:ποτε

ε.π[οης τφ

καi τό προερχόμενον έκ του Πατρόc: δη­

μιουργοϋντοc: δι' Υiου έν άγίψ Πνεύματι είναι έντελωc: δλ­

Πνεί·,_

Υίφ

ΠJ'εύμαιι κοινόν; Πcvς δέ

Υίός α"ίτιος θεότητας

αλλο άπαράλλακτον αύτου ύπάρχον είc: iδιαιτέραν ύπόστα­

σιν. "Αλλωστε

έκπορεύοντοc:, αν καί είναι

Υίφ

κατ' αύιούς, αι 1 άγκη τοv.τ' εχειν και τό

έκεϊ τελεσιουργεϊ τά

Ίε

κάτεροι• ετεροιι αυτοf, τε καί. rιλλήλωι• καθ' {ι:πόστασιν.

εκπορεύειι'

συvεκπορευον έαυτό, δπωc: καi

;.{αί αϊι•τος ι?ε61ης; Καίτοι 1011τ' αιιωτέρω δt(t nλεiοτωι• α:ΊΟ­

τό ΠνεΟμα;

δέ·δειικται και

μiιι

ές 'ίσου μέ τόν Πατέρα καi πηγαία καi αύτόc: Θεότηc:; Καί

αγέι 1 -

δμωc: άνωτέρω εχει άποδειχθη καί μαρτυρηθη διά μακρων

μεμαρτύρηται, διι

15 πηγαία 11,εότης () ι·ητος και

οολΡί•ς ;-όιιος(ί:!.

20

μόι·ος u.'iτιος

καί.

μόι•ος

και. μόι•ος

:ιηγι7

Πατ·ιιρ και

1Jε6τητος

καί

Πεπ­

τοΟτο,

δτι

ύπάρχει,

έντελωc:

καi

όπωσδήποτε

ό Πατήρ, ό μόνοc: άρχή,

ό

μία

πηγαία

Θεότηc:

μόνοc: άγέννητοc:, ό

πηγιΊ θεότητοc:, ό μόνοc: Θεότηc: Θεογόνοc:· καi δτι κατά τό

Ei δέ τι,ς εvρηιαι μείζω λέγωι, τοιι Υίόν του Π~·εύ-

αϊτιον ό Πατήρ ε1ναι άνώτεροc: τοΟ ΥίοΟ, άφοΟ ό Υίόc: εί­

t'ι•

ιι.iτί(J)

του

Υίοv μείζω,,

τι\ ΤΙι·εΊΊ,ιια του Υίοι;, ώς και δ ι?είος Κύ­

Θηοαι•ροίς

ιι ηοι·

.'lροι'Jεις

δέ εγrίι

((P,t

γαρ

ει 1

υάλλω τι'.ι δαιμόι 1 ια)), ε:πι7ι•εγχε1 1 , ((εl διι'ι.

25 Πνεύ,ιιωος niΊ μεί:~6J'

εξελαύι,ωι 1

Θεός /rHtJ'

r1'ϊ1 1οίι,

ειι.

Καιρός

63.

διί

ήμίι· εl:nείJΙ

προς τοι> τά

τοιαvτα πρ,ι-

καi

ό Πατήp» ". 14

πολ­

63. Καιρόc: δέ είναι νά εϊπωμεν πρόc: τόν προβάλλον­

λάκις α.J>ωτέρω .,αρ' ή,ιιι:Τπ συι•ηκας, 01t Θεός και ε;,; Θεοιι

τα το1αϋτa· είσαι άκόμη άσύνετοc: καί, ένψ πολλάκιc: ηκου­

6αλλόμει·ογ·

ετ'

ασύγετος

εΊ

και

οvιδ'

&κηκοώς nά)•υ

20 uπαρξις αι·αί1ιός τε και ύnsρχρονος; Ένταvθα γαρ nροχεό­ ,ιιε1·ό,· ι'Jι'

δι'

φηοι

;ωί

τiιJ>

αlτίωι ακούω)•

κτίσιν άγιάζον.

7() 7l()Οχείσθαt

Χρονυκόγ τοί1 1 υι•

(και

και

γαρ μετ' αtJ'Tlj)Ι %(({

;;ροκέχυται IΙJJ' άγιαζαμένην· nιι>ς γαρ

OV,"), :ιρος

δέ καi εις υ:φεσιJ' ά,ιιαρτιιοι 1 διδόμει,ον παρr'ι. του

Yίofi, u'ισ-

UUilj)'

25 περ αμsλει γαζό,μει•ογ χθ·είς

τοι;

'Ως

:ιαρr'ι. τtσt)'

εχεις ,ι

οϊ,,r)έ :rιρός

ε/;

Πατρός, καί ουκ

rlκούων,

προω([ιv·ιος

ουσιωδrος γ/1-ρ

τοv

nαρ' ι}μιοιι

Π αιράς

ο{ διά

30 και

κσ.ί &υΛ

τε χαί

τοί>

ΟV'Κ

της &]η,θείας,

άγίου

τιι•,rι.ς οϋτε

Πνεύματος

τοίς

αnοστόλοις

καί

δ

διδα­

ώς ή παριχ

εκπόρευσις

ύτιό χρό1 1 ον α).ως;

αμφοιιι είπε nροχεόμειrΟJ",

εnιδημοΓ>ι,

.απολύτως πη­

αι 1 αμιμι·ήακ17

El

Μ

ουδει, καο 1 6ι•.

i':.ι•εργοvι,

τελεr!>­

τεροι•, και ri>ς ΓρΙJγόριος δ Πεολόγος λέγει, .

Τί δέ, οi}κ αυ­

ΤΗΣ

ΕΚΠΟΡΕΥΣΕΩΣ

ΤΟΥ ΑΓ.

καi συμπολιτευόμενον ούσιωδωc:,

ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ ΛΟΓ.

θά

Β'

303

ήδύνατο κανείc: νά

οιιb,δης ηι· και ή 71ριίς ήμάς (J.71001Ολ17 του Λόγου,, ε~ dμφοίJ•

εϊππ» 14 7. Έ!Ξ δλλου δέν ήτο ούσιώδηc: καi ή πρόc: ήμδc: άπο­

του ΠατρΔς γεγο,μέι 1 η και του

στολή τοϋ Λόγου, γινομένη καi άπό τόν Πατέρα καί άπό

ΠJJεύ\uατος; Άλλ' ~ί

λ17 γέJ'JJJ)Otς ΟV'Κ ηι·· ου γαρ ε~ αμΓΓΟίJ' ό

αnοοτο­

Υίός γεγέ)')Jηται,

τό Π νεϋμα;

5 ου1όέ δι' 17μιiς, αλλ' οV'δέ μεθ' ήμάς, ει και μεθ' ·ι)μϊiς δι' ή,μιiς οvσιωδϊος κα,ηΗεν έι•ωΠείς τfί και?' ήμας φύσει και'J'

μετά άπό ήμδc:, καi δν άκόμη κατηλθε μετά άπό ήμδc: δι'

καί

μϊiιιι μόι•ο1•,

1!!ός

γεγοι•uJς

καθ' ·ιίμας ιΊ:πέρ ή,μϊίιι•,

αλλά καί :προ

γεγει'J'η,ιιέJΙος

10 οi•σιωδϊJς εnέ,μφθη

τώ1 1

ι:.ίι·. Καί εξ

:παρ'

(('Ι ωάιιι 1 ης

Π1 1 είηια

70

&μφοτέρωι··

μέy ευϊι.πτι.σει,

vδωρ

γαρ

1::ι

ωίνιΨ εl δέ

70 αγι.οι•

νον άπό τόν Πατέρα. Καi τό Πνεϋμα λοιπόν τό αγιον ού­

ζωJ'.

l(r1ι

σιωδωc: έπέμφθη άπό άμφότερα τελευταίως, έάν δέ θέλπc:,

ο~"Ίι,

εοαnτί­

μας·

:ιαρέχο1•, ι'>έ

και

γιΊρ

αλι.ι1 και9'

εφαι,ερώι9η

δι'

77άρυστιι•

iΎnόσταοι.ι·, καν

έαυτοv

αεί

τ·ήι,

οι•'σιωδώς

ur

της

της ίπισ­

θείαν δύναμιν, άλλά καi παρίσταται πάντοτε είc: ήμδc: ού­

ει• τu.i•­

κu.i Πε 1 ιιέλ ιος και κορυφαίος Πέτρος και αv,ης τ17ς nαρ'

αμιμηέρωγ ε·κχύοεως τσfΊ άγίου Πνεύματος διαφοράι• εγl'ώ­

ρισεl' ~ί,,ιιίι··

(ίTI/J'

γάρ

ε:παγγελίαJ' του Πι-ε1Jμα10ς δ

25 λαυό)ι·, q ησί, nαρr1 τοίi Πατρός, ~!;έχεε ιοv'ιο 8 Gλέ-:ιετε

J'VJ'

Υιός ύμείς

και ακούειε)), ii'ντικρυς ε,κείι,ηι• λέγωι, του Κυρίου

κ,αί διδu.01κάλοv 11j)' qωι•ιίι•, ((QlαJ' δέ ελιΊ'η ό nαρά~~).φος, δι• εγ(;) nέμψω ~'Ίrμί1• παρά του Πατρός)). Έ,κ'Χείται

τοιγαρο{Ίγ

ήμί1•

Η)

Πι-ευ.μα

:ταρά

του

Πrι.-

30 1ρός ιlις καί έαυτου, :ταρά δέ του ΥίΌυ ώς παρά του Πιι.­ τρός λαμοά1'ΟΥ1Ος, 'Ώστε, οiικ ε!; έαυτοv με)' eχει

10

ΠJ'Ι:./1-

σιωδωc:, πάντως δέ καi καθ' ύπόστασιν,

άκόμη καi δν ή­

150.

151.

Μή άνιχνευθέν χωρίον. Ίω. 7, 38. ΠράΕ. 1, 5. ΠράΕ. 2, 33. Ίω. 15.26.

Ι!ι;.ιl 1,111!1

1

μεϊc: καθόλου δεν μετέχωμεν της ούσίαc: η τηc: ύποστάσε­ ωc:,

άλλά

ήμων,

τηc: χάριτος.

άλλά

Πατpόc:.

Δέν

εκπορεύεται

δε

μόνον

πρό

καi πρό των αiώνων άναιτίωc: έκ μόνου τοϋ

Ό

δε

θεμέλιοc:

καi

κορυφαϊοc: συγχρόνως

της

Έκκλησίαc: Πέτροc: έγνώρισεν είc: ήμδc: διαφοράν καi αύ­ rηc: της παρ' άμφοτέρων έκχύσεωc: τοϋ άγίου Πνεύματοc:· διότι λέγει, «λαβών ό Υίόc: τήν έπαγγελίαν τοϋ Πνεύματος

άπό τόν

Πατέρα,

άκούετε

σεϊc:

έ!Ξέχυσε τοϋτο τό

τώρα» 1 r. 0 ,

όποϊον βλέπετε

έπαναλαμβάνων

καi

άκριβωc: έκείνην

τήν φωνήν τοϋ Κυρίου καi διδασκάλου, «δταν δέ ελθ!l ό

Παράκλητοι::, τόν όποϊον θά σαc: στείλω έγώ άπό τόν Πα­ τέρα»ι:.1.

'Επομένως εκχύνεται πρόc: ήμδc: τό Πνεϋμα παρά τοϋ Πατρός, καθώς καi παρ' εαυτοϋ, παρά τοϋ Υίοϋ δε καθ' δ­

147. 148. 149.

:ιιιι

11,, 1

l"''Ι

άπό ήμac:· διότι αύτό έφανερώθη παρέχον δι' έαυτοϋ τήν

εrκκλησίας

Ι

;1111:

71άιιrο;ς

i)

'Ι''':

"Εχει λοιπόν έκχυθη ούσιωδωc: δι' ήμδc: καi επειτα

δύγαμιι·

της χάριτος. Έκn.ορεύε-

του Πωρός. Ό δέ

θά έβαπτίΖ:οντο, αν δέν έ!Ξεχύνετο τό Ζων ϋδωρ;

64.

:\:11: ι!)ιi,!

:1.:1,

ήψίι·,

20 ϊαι δέ ου ::ιρό ιίμruι• μόι·οι·, αλλrχ καί -:ιρό τώJJ αίό)J'(ύ)' αι·αι­ ιίως εκ μό1•ου

• Καi

«ό μέν 'Ιωάννης έβάπτισεν είc: τό ϋδωρ, σεϊc: δέ, λέγει ό

θείαι•

ήμείς τ17ς οi,ισ[ας

στάσεως ίίκισω μετέχωμεγ, αλλά

148

14

ζrvγ1ος ε,κχυiJέγτος ϋδατος;

καί

καί έ!Ξεχύθη άπό άμφότερα· διότι έκλήθη ϋδωρ Ζων

Κύριος, θά βαπτισθητε είc: τό αγιον Πνεϋμα» 9. Πως λοιπόν

64. Έκκέχυται ωίιιυι• ουοιωδ6'ις δι' 17μας καί μεθ' 17αv 1 1ό

σιν καi εγινεν επειτα άπό ήμδc: ύπέρ ήμων, οχι μόνον πρό ήμων, άλλά καi πρό των αίώνων, άφοϋ εχει γεννηθη μό­

και

Μ,,ή,θη

Πώς αι•

ήμδc: ούσιωδωc: ένωθεic: μέ τήν φύσιν ήμων καθ' ύπόστα­

υούλει,

ϋδατι· ύ,μείς δέ, φησιγ δ Κι1ριος,

οα717ισ191ί 1 οεσθε ει• Πγεύματι άγίφ)). οι?ηοω·, μ17 του

nρό ή­

αιώJJων, εκ μόγου του Πα-

αμφοί11 αρτίως,

εκικέχvται

μ.17

1

Άλλ' ή άποστολή δέν ήτο γέννησις· διότι δέν

έγεννήθη άπό άμφότερα ό Yiόc: οϋτε δι' ήμδc:, άλλ' οϋτε

ύπόοrασιι•

1

σον λαμβάνει αύτό παρά τοϋ Πατρός. 'Ώστε ό Υίόc: δέν

l1111111111

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

304

ΠΕΡ! ΤΗΣ ΕΚΠΟΡΕΥΣΕΩΣ ΤΟΥ ΑΓ. ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ ΛΟΓ. Β'

ΠΑΛΑΜΑ

μα ό Υιός, ουδέ διά 10/1 Υίοv Ι)})} ί!παρξιι• ιό ΠJJευμα εχι;ι, αλλ' .εξ έαvτοιι ε•χει ό πατήρ, εξ έαvτου αμέσως εκπορεvό­ /l8)'0))

(],J'(Ι.ιΙίως :και nροαιωιιίως· ,αλλά ικαι θΚ της tδίας ή­

μίγ, ψησίν, ό Υίός 1οiϊτ'

5 nω·αληθ'i»ς-

μία

γr1ρ

iπα.nηγάζει φύσεως,

rιύ·σις

τοίς

εlκό1ως και

1ρι,σί ,καi q υσικuις

ειιει­

σιι• ,αλλ1jλοις. Και όσάκις δ Οεόφρωι• οv1ος Κύριλλος εκ της ουσίας

IOV Υίοv τό Πι 1 εv1μα λέγει, τό όμοούσιοι• nαρίπτι;­

σιιι, αλλ'

ουκ α'ίτιοι, ειι•αι τόJJ

Υίόι 1 τοv J]γεύ·ματος.

'Ε.,sί

και nρος τούς αντιΙλέγοι•τας 1φ δμοοvσίφ τά τοιαύτα γέγρα10 φει·· fι\δωρ 1μέι• γcίρ nηγή εσ1t

ζc'iίι• καλειται τό Πνευ·μα τό αγιοι, καί

τούτου 1011

του nερι Η,>ι'

v•δα1ος ό π αrιίρ, δς ,διc) του nροψιί­

Ίοι;δαίωJΙ λέγει· 1'

συJΙέστηκε 10 ΠJ•ευ,ιια το αγιοΥ, αόρα1ό·J' τε ικαί μοJΙΟStδές αν.

30 ι,'Αλλ' ε·κ τijς θείας φύ.σεωςJJ, φασί, ;cκαι ,αυ'της τ17ς τοϋ Υίου αιrαnηγά,ζει Τ() Πιιεiϊμα

10 αγι,Ο)•)). 'Έστω ,δή, εl υο·ύλεσ1Ίε,

152. Κυρίλλου ΆλεΕανδρείαc, ΈΕήγη,σιc είc Λουκδν (11, 20), PG 72,704 Β. 153. Ίερ. 2, 13. 154. Είc ψαλμ. 96, 1 καί είc τό μυστήριον τοϋ βαnτίσματοc (Ψευδ.) 3, PG 55, 607.

305

εχει έt έαυτοϋ τό Πνεϋμα οϋτε τό Πνεϋμα εχει διά τοϋ Υίοϋ τήν ϋπαρtιν, άλλ' ό Πατήρ τό εχει έt έαυτοϋ, έκπο­ ρευόμενον έt έαυτοϋ άμέσωc: άναιτίωc: καί προαιωνίωc:· άλλά, λέγει, ό Υίόc: τό άναβλύΖει πρόc: ήμδc: καί έκ τηc: ίδικηc: τουc: φύσεως, είκότωc: δέ καί παναληθωc:· διότι μία είναι ή φύοιc: είc: τά τρία καί φυσικωc: ένυπάρχει είc: δλλη­ λα. Καί όσάκιc: ό θεόφρων ουτοc: Κύριλλοc: λέγει τό Πνεϋ­ μα έκ τηc: ούσίαc: τοϋ Υίοϋ, παριστάνει τό δη ό Υίόc: είναι

όμοούσιοc:, άλλ' δχι αϊτιcc: τοϋ Πνεύματοc:. 'Επειδή καί πρόc: τούc: άντιλέγονταc: κατά τοϋ όμοουσίου εγραφε τά τοιαϋτa· διότι τό δγιον Πνεϋμα καλείται ϋδωρ Ζων καί πη­ 15 γή τοϋ ϋδατοc: τούτου είναι ό Π ατήρ Ζ, ό όποίοc: διά τσϋ

,ι. Ι

,ι ' il ι,,

ιl

1,, 1' 11,

,li

{ 1

1'

ΙΙΗΙ

Προφήτου λέγει περί των 'Ιουδαίων· «έμέ έγκατέλειψαν, πηγήν τοϋ Ζωντοc: ϋδατοc:, καί ηνοιtαν δι' έαυτούc: κατα­ στρεπτικούc: λάκκουc:»

153

•

65. Πηγή τοϋ ϋδατοc: τούτου είναι καί ό Υίόc:, καθώc:

λέγει καί ό Χρυσόστομοc: γράφων περί τοϋ βαπτίσματοc:·

«δεικνύει έαυτόν ό Σωτήρ πηγήν Ζωηc: καί τό δγιον Πνεϋ­ μα ϋδωρ Ζων» 15 '. • Αλλά τοϋ ϋδατοc: τούτου πηγήν δεικνύει ό Χριοτόc: καί τό 'ίδιον τό δγιον Πνεϋμa· διότι, λέγει, «ό πιών έκ τοϋ ϋδατοc: τό όποίον θά τοϋ δώσω έγώ, δέν θά διψάσrι είc: τόν αίωva· άλλά τό ϋδωρ τό όποίον θά δώσω έγώ, δηλαδή τό δγιον Π νεϋμα, θά τοϋ yίvri πηγή ϋδατοc: ρέοντοc: είc: Ζωήν αίώνιον» • Είναι λοιπόν καί ό Πατήρ καί ό Υίόc: καί τό δγιον Πνεϋ­ 155

μα μαΖi πηγή τοϋ Ζωντοc: ϋδατοc:, δηλαδή τηc: θείαc: χάρι­ τοc: καί ένεργείαc: τοϋ Πνεύματοc:. Διότι ό πατήρ Χρυσό­ στομοc: λέγει, «τήν χάριν τοϋ Πνεύματοc: ή Γραφή καλεί αλλοτε μέν πϋρ, αλλοτε δέ ϋδωρ, δεικνύουσα δτι τά όνό­ ματα ταϋτα δέν είναι ούσίαc: άλλά ένεργεiαc:»1, • Διότι τό δγιον Πνεϋμα δέν συνίσταται έκ διαφόρων ούοιωv, καθ' ό­ σον είναι άόρατον καί μονοειδέc:. «'Αλλά», λέγουν, «τό ο­ 6

γιον Πνεϋμα άναβλύΖει άπό την θείον φύσιν καί τήν τοϋ Υίοϋ». "Εστω δέ, δν θέλετε, καί κατά τήν άϊδιον ϋπαρtιν· 155. Ίω. 4, 14. 156. ·ομιλία 3,2 είc Ίωάννην, PG 59, 183.

20

il:

ι,ιιll

1

ΓΡΗFΟΡ10Υ

306 καi. κατr'ι.

τι>

ΤΟΥ. ΠΑΛΑΜΑ

αϊ1διον v::ταρ!.;ιι··

ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΕΚΠΟΡΕΥΣΕΩΣ ΤΟΥ ΑΓ. ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ ΛΟΓ.

7l1]γάζει γουν

εκ

της θεία:;

ψύσεως, ,αλλά ικαθ' ·Μι·όσταοι)' ~11όνηιι ΙΙJJΙ :rιατρικήιι. Δ ιό ου­ δείς

ου!δέ:τι.οrε

Η7Ίι•

ιΊ,,οστάmως ειι·αι

,απ'

αlι7Ίι 1 ος

τήν nατρικήν ύnόστασιν. Διότι ποτέ κανείc: άπό τούc: καθ' δλουc: τούc: αίωναc: εύσεβεϊc: θεολόγουc: είnεν ότι τό Πνεϋ­ μα είναι έκ τηc: ύnοστάσεωc: τοΟ Υίοϋ, άλλ' έκ τηc: ύnοστά­

ιιυσι'Κ(Vς είι•αι εξ αυτου ε~7lερ τις φαίη,

αλλ'

Υίου και

(Vς μιας και

της αi'ηίjς rιύοεως ουσης του Πατρός και του Υίου.

ώς αυ­

τως ιδέ και τό Πνεv:μα τό cf..γιοι•)), οSς καί nερι τούτου ό αυ­ τός

ε!.;ηγούμει·ος

i'ι.φ'

έαυΊΟU)),

ε:κείγο

τό

ε·υαγγελι.κό1 1 ,

q.ησίJ', «οv·δέι• ετεροιι ,nαρά

((Ol)

γr'ι.ρ

λαλήσει

10)1 Υίόν /,nάρχει

10 flψε1iμα τό fiγιο1•, 'Οσοι• εlς ταιηότητα φύ·σεως)). ((Πηγι7

Διά νά εϊnω δέ κατά τόν ίδιον τόν θείον Κύριλλον, δnωc: αύτόc: γράφει

Π ρόc: Έρμείαν, «δέν θά ήδύνατο νά

νοηθη δλλοc: ό Υίόc: άnό τόν Πατέρα, ώc: πρόc: τήν φυσικήν

ταυτότητα, όπωσδήnοτε δέ καί τό δγιον Πνεϋμα»

151

, όnωc:

έnίσηc: λέγει περί τούτου ό ϊδιοc:, έρμηνεύων τό εύαγγελι­ 1

κόν έκεϊνο «δέν θά όμιλήσn άφ' έαυτοϋ» "8, «δέν είναι διά­ φορον άnό τόν Υίόν τό Πνεϋμα τό δγιον ώc: nρόc: τήν ταυ­

έαυτij)' χεομέJΙη ικαί ι!φ' έαυτ11ς -έο11(!) 1 σα και -αεί δι' έαυτ1jς

τότητα φύσεωc:» 1 ;; 9 • «Πηγή δέ lωηc:, κατά τόν μέγαν Διονύ­

θεωμέγη)>.

σιον, είναι ή θεία φύσιc: έκχεομένη είc: έαυτήν καί ίσταμένη

τό

έφ' έαυτηc: καί πάντοτε δι' έαυτηc: θεωμένη»ισ •

20 ουι•ορϊuοι1•, cvς, οταγ τι μιας μέι 1 ουσίας fι και ύnοστάσεω;,

τοΟ ΥίοΟ τό Πνεϋμα καί νά μή είναι έκ τηc: ύnοστάσεωc:

εξ εκείι•ης 11)ς ουσίας εχοι• όnωσδ17πο1ε Tf)1' -Vnαρξι1 1 και εκ

αύτοο· διότι δέν βλέπουν δτι, όταν κάτι είναι μιδc: ούσίαc:

της {Jnοστάοεως εκείιιης 1(J.ύ1φ 1 εχει, και αγτιστρόφως- δ γαρ

καί

(l,) 1 εκ της ύ.,οοιάσεως εκείι•ης η καi. ε,κ τijς οιιοίας εκείιιης ε­

έκείνην τήν ούσίαv εχει αύτήν καί άnό τήν ύπόστασιν έ­

στίιι. 'Ότα1, δέ τι μιας μέι 1 ουσίας !ι, ου μιας ,δέ ύnοστάοεως,

κείνην, καί άντιστρόφωc:. 'Όταν δέ κάτι είναι μιδc: ούσίαc:,

ΠW)' αυ 1 τfjς ύnοστάσε(())! εατιι·, ,i'ι.λλ' εκ μιας τιι·ος αV'T(VJJ. Έ,,εί

όχι

ύnοστάσεωc:, τό εχον

δέ μιδc: ύnοστάσεωc:,

όnωσδήnοτε τήν

ϋnαρ!Ξιν άnό

άλλά περισσοτέρων, τό έκ τηc:

μιδc: έκείνηc: όύσiαc: δέν είναι έκ των λοιπων ύποστάσεων

ιτ;ύοις

αύτηc:, άλλ' έκ μιδc: αύτων. 'Επειδή λοιπόν ή ύψίστη καί

10 ε·κ ι17ς ουισίας 1171• ύ­

προσκυνητή Τριάc: είναι δι' ήμδc: μία φύσιc: είc: τρεϊc: ύπο­

nόστασιJ' έχοJ' Ε,,χ, τών {,_71,ολοί::τωγ ύ:-:τοσ,τriοεώJr ε'Οτιν, dλλ:) εκ

στάσειc:, τό εχον τήν ύnόστασιν έκ τηc: ούσίαc: δέν είναι

γοϊίι•

1ί

,ανωτάτω

και

εσιιιr

ε)' ύποστασεοι

:τροοκυ-ι•ητι7

τρισίι•, ουχί

30 μιας τιι•-ος αυ 1 τr7Ίι1 , δηλαδ17 είγαι

01-1,κ

S;Υ5έχεται,

1 ι7ς

οf,κοVΨ

Τριr'ι.ς

nατρι:κ~ις· εκ oV,χt

καl

ή.μίγ μ[α

7(}.ύτης γαρ μ17

ε~ έ1έρας,

dλλ:)

ϊκ

μό~ιης, ει;nερ ε'Κ μ.ιας.

έκ των ύnολοίnων ύnοστάσεων,

άλλά μόνον έκ μιδc: αύ­

των, δηλαδή τηc: πατρικηc:· άnό αύτήν βεβαίωc: δέν δύνα­ ται νά μή είναι, έnομένωc: όχι καί έ!Ξ αλληc:, άλλ' έ!Ξ αύτηc: μόνηc:, έφ' δσον είναι έκ μιδc:.

157. Διάλογοc: 3 Περί άγίαc: Τριάδοc:, PG 75, 726 C. 158. Ίω. 16, 13. 159. 'Ερμηνεία είc: τό Κατά Ίωάννην Εύαγγέλιον ·(16, 13) 10, PG 74, 444 Β.

1,1

11

:1:

ιΙ '"

,,

Ι,1 1 ,Ι,

;Ίι

1:1,,.1 ,:

66. 'Αλλά δέν δύναται, λέγουν, νά είναι έκ τηc: ούσίαι:

25 αλλά nλειόJΙωι•, ιό εκ της μιας ε'κεί1ιης ου·σίας ουκ εκ τωιι λοι­

'1

0

{1 γεf.ιυι και εχ 1ιις ύnοστά,σεως αυτοί; μή ε[γαι· ου γϊ~ρ

1/J

:Ι

l:ι

καί ή αύτή.

15 δέ ειπι ζω11ς, κατά 10Jι ,,ιιέγαγ Διοvύσιοι·, ή ,θ,ε{α φύσις εlς

6U. 'Αλλ' οϊ,κ εοτι, φηοίι1 , ε·κ 117ς ου1 οίας του Υίου είναι

~ι

φύσεωc: τοΟ ΥίοΟ καί φυσικωc: έ!Ξ αύτοΟ, τοϋτο θά τό ελε­

[] ρός Έρμείαι, γράφει, Ι Χρυσοστόμου θεολόγου στηκε

γι'ώριμος,

Τριάδος

17

δ..π66ληως)).

δέ

17 μέι•

ον φύσιν, άλλ' δχι είc: μόναc: τάc: τρείc: θείαc ύποστάσειc, μή

άγίοις κω?έ­

άκούων πλήν τύ)ν αλλων καi τόν θεολόγον Χρυσόστομον δι­

διδάσικογτος &κούων,. «cvς

τωJJ 1~είωv ύnοστάσεωγ διακριτικ17 τάξις,. τοίς φύ·σεωι,

((Ου

γr}ρ

30 Πωρός εlς Υίόι,, nρός τr}ς

διακριτι1κ17 εμερ[σθη

καν01 1 ικάς

ή

εnί

της

οiΊ·σία

άγίας

δ.nό

φησιν ό μέγας

1Όιγαροfiν Yίofi,

εi! αv εχοι

λέγειν ου1κ

δάσκοντα, «στι ή μέν διακριτική τάΕ:ιc των θείων ύποστάσε­

του

ων κατέστη γνώριμοc είc τούc άγίουc, ή δέ διακριτική των

Βα­

φύσεων έrιi τηc άγίαc Τριάδοc είναι άπόβλητοc» " . Ό μέ­

1 1

γαc: Βασiλειοc λέγει πρόc τάc μοναχάc, «δέν έμερίσθη ή

σiλειος, ουιδέ ,ρvείσα εγέννησεγ))_

του

εικ

της ύ.nοστάσεως

αλλ' ,εξ αv1ofi φvσι:κως κακ τ~7ς οiΊ,σίας του Υίοu

ούσία άπό τοϋ Πατρόc: είc Υίόν,

οϋτε έγέννησε διαρρυ­

εϊσα»162.

Έπομένωc θά ήδύνατο κανεic καλωc: νά εϊπn δτι τό

161. 162.

Λόγοc. είc. τό ρητόν τοϋ

'Επιστολή

52

Πρόc. τάc.

Άβραάμ

2, PG 56, 53,5. κανονικάc. 3.

t111•

11::,II,

τον Υ ίόι, ει ναι .μ6ν01 1 καθ' ύnόστασιγ δεικ-ι,ύγτες και τό Π νεύ-

ΙΙ ατέρα

TOJI

1

1

πάρχει, οϋτω καi ύπόστασιc:, άθετοϋντεc: τελείωc: τόν Πατέ·

Θεοiί,

111,

rαι δτι είναι έκ τηc: φύσεωc:, πλήν τοϋ θείου Πνεύματοc:,

και

εnί

1~Ι

Πγεύματος,

αθετουντες

ύπόα1σσιι1

ι:

1

άποδεικνύονταν νά φρονοϋν δτι έπi Θεοϋ, δπωc: μία ούσiα ύ­

ω,σnερ

111 11!

είναι καi έκ τηc: ύποστάσεωc: τοϋ Υίοϋ, έφ' δσον θεολογεϊ­

καi

φροι 1 οfiιηες

δε[κνυι'Ται

Ιι .

1

εiγαι

οϋ1ω

μίω, ειJΙαι

:,ιΙ'

Οί λατινόφρονεc: λοιπόν, διατεινόμενοι δτι τό Πνεϋμα

και

ε'ίnερ

·θ·είου

1:1.:1

εκ

διατεινόμει'Οt

φροι,οuντες

1

Πνεϋμα

δέν

προέρχεται

έκ τηc: ύποστάσεωc τοϋ

Υίοϋ,

111,1

1

1

,,:11;1,

~:ι:ι iι

:ΙιΙ'i

11111

1 ,

~i

,•rι ~ι1 ι( 11111

·~·ι

~ t 1

310

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

τό Πι 1 ευ,μα, διι'ι. τό lOV και

τ17ς

Υίό,,

ΠΑΛΑΜΑ

Υίοv nρός

IOJ'

ΠΕΡΙ

Παιέρα δμοα1J•Ο,l0)',

TOV ι?είοv ΙJγεύ1uατος προς 10)) πατέρα και ΙΟ)' ,ε1•1ευθ·ε) 1

όμοουσιότηrος

διαφόρου ε,κ

τοιi ΤΙ α1ρός

δειικνυ1μέη7ς,

ί~i!άρξεως

5 δέ εστι,, εlπειγ και εικ 117ς ού,σίας τιιι: όμοοvσι61ητα, και οτι της

1011

του

αλί:

οi'J.χι

της

Πι·εύμα,ος, 'ίσο1•

Υίου τό Πι•ευψα διr>.

uvτ17ς εστιιι ουσίας τφ

ΤΗΣ

ΕΚΠΟΡΕΥΣΕΩΣ ΤΟΥ ΑΓ.

ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ ΛΟΓ. Β'

311

άλλ' έκ τοΟ Πατρόc: φυσικωc: καi έκ τηc: ούσίαc: τοΟ YioO, λόγψ τοΟ όμοουσίου τοΟ ΥίοΟ πρόc: τόν Πατέρα, καi δτι, άφοΟ μέ αύτά δεικνύεται ή όμοοuσιότηc: τσΟ θείου Πνεύ­ ματος πρόc: τόν Πατέρα καi τόν Υίόν, άλλ' δχι ή διαφορό­ τηc: ύπάptεωc: τοΟ Πνεύματος έκ τοΟ Πατρόc:, ε1ναι iσσ­

Υίcρ

δύναμον μέ τό νά εϊπη τό Πνεϋμα καί έκ τηc: ούσiαc: τοΟ

10 Π,,εvψu. 'F)κ δέ 11'jς του Υίου 17 όμοουσιότης δείκι 1 vται

Υίοϋ διά τήν όμοουσιότητα καί δτι τό ΠνεΟμα ε"ίναι τηc:

του Πι·εύματος

ίδίαc: ούσίαc: μέ τόν Υίόν. Έκ δέ τηc: ούσίαc: τοΟ ΥίοΟ ιi.Jc: φανερωτέραc: καί προαναγγελμένηc: καί προβεβαιω­

ώς φαι,ερωτέρας καί ,πρ{),κατηγγελ,ιιέ1ιης καί

nροnεilιστωμέηις·

«,εχει

τε

ό

Υίός φvσικrος

εv έαυτφ

τr'ι.

1 ο ίΟV πατρός ίδι,α 1και ,εξαίρετα, διαοαιJJού,σης εις αυ70)' φυ­ σ~κως

11'jς

του

γει 1 ι•rjσωιτος

lδι61ητος))'

'ίδια του ΤΙ ατρός και εξαίρετα χει ΚUι αγέι'J'ψΟ)'

r;

γόι 1 ι,ιιοι1 -

70

οvδέ

ου

1Ύποστατικr}

Hk

γι'ι.ρ τό αι 1 αρχοι· ε­

αλλcι. τrt !/1!0lΙΚα και 'ίδια

τ17ς 101' Πατρός φύσεως αiJχήματα, αilερ .εχει φυσικ6'ις κι,:i 15 τό Πι,ευ'μα τό αγιοι•.

σεως το!'

δεικνύεται

ή

όμοουσιότηc:

τοΟ

Πνεύματος·

«l-

χει ό Yiόc: μέσα του τά ίδιώματα καί έtαίρετα γνωρίσμα­ τα

τοΟ

Πατρόc:,

καθώc:

διαβαίνει

εic:

αύτόν

φυσικωc:

ή ίδιότηc: τοϋ γεννήσαντοc:» 163 . όχι τά ύποστατικά ίδιώματα καi έtαίρετα γνωρίσματα

-διότι δέν εχει οϋτε τό αναρ­

χον καί άγέννητον η τό γόνιμον- άλλά τά φυσικά καί 'ίδια

68. Και ταίηο διr} nολλ1jς ποιούμει•ος σ,,ουδ1jς ό θείος Κύριλλος,

μένηc:

τό μηδέι 1 α

παραχθέ·ι•τα δοξάζει,, ε,κ τιjς ύnοσrά­

Υίο!' 10 Πι;ευ:ιια 10 αγιοι 1 , εκ 1i'jς φύσεως αvτoi""S

προσόντα τηc: φύσεωc: τοΟ Π ατρόc:, τά όποϊα εχει φυσικωc:

68. Καί εχων μεγάλην φροντίδα ό θεϊοc: Κύριλλος διά

και qυσικrος και κατά φύ,σιγ 6σά1κις λέγει, 10 Π1'ευμά φησι.

τοΟτο, τό νά μή όδηγηθn κανείc: άπό τήν ύπόστασιν τοΟ

ΥίοΟ νά δοtάlη τό αγιον ΠνεΟμα, όσάκιc: λέγει έκ τηc: φύ­

τός iστ ι μετr't Πατρός, αλλ' οvΙδαμοv 16ΊJ' λάγω')Ι εκ 11jς ·ύ­

σεως αύτοϋ καί φυσικωc: καί κατά φύσιν, λέγει δτι τό δγιον

:ιοιηάσεως·

ΠνεΟμα πηγάlει καί έκ τηc: φύσεωc: αύτοΟ, κατά τήν όποi­

τr't ίδια

του

ΙΙ ατρός εχειι 1 αύτόι• φυσικCις

αν είναι ό ϊδιοc: μετά τοΟ Π ατρόc:, άλλά πουθενά είc: τούc:

τε και, 01}σιωδ/ιις 1και κατά φύ'Ol'JJ αει θ 1 εd;,,σγει.

Και σv1κοφω·τηθεις γr'ι.ρ ώς και εκ της ύnοσ1άσεως Ί'ΙV

λόγους του δέν λέγει δτι πηγάlει έκ τηc: ύποστάσεωc:· καί

25 Υίου δοξάζω;, ΊJJ)' υ:ιαρξιι• τό [];ιεvιμu εχειι·, του'7' αύκ 1 rισ1ός εστι και ή

τρισvποστάτοv

της

φύ·σεως.

Ku.Ir1 Μακειδονίου γράφων·

20 ((01Ί καrrz αλλην καί αλλψ πρόJJοιαν δ Πατήρ καί ό Υίι'ις

ποστάτου

φύσεωc: 1 "".

Βεβαίωc: δτι

τηc: Θείας φύσεωc:

καi

είναι

δκτιστοc:

δτι λέγεται

καί

τητος εJΙέργειανι).

ούσιιίJδηc:, θά παραστήσn δι' όλίγων ό μέγαc: Άθανάσιοc: είc: τούc: λόγουc: Κατά Μακεδονiου γράφων· «δέν έργάϊε­

τριοuποστάιου φύσεως ή τοιαύτη ενέργεια πηγάζει nροσμαρ-

ται κατά διαφορετικήν εκαστοc: πρόνοιαν ό Πατήρ καi ό

τάρ,φ

της

Περί

117ς

ουραι·ίου

ίεραρχίας

6(6λου·

«πά~·τα

Yiόc:,

άλλά

κατά μίαν καί

τηc: θεότητοc:»

167

τήν αύτι'1ν ούσιώδη ένέργειαν

•

'Ότι δέ ή τοιαύτη ένέργεια δέν πηγάϊει άnό κάποιον

nροι 1 οίας ε:κ της nαJ'αιΤίΟV ·θεσιητος εκολυζομέΨης)).

'Ότι δέ Πνεύμα ,ενταϋθα δ θείος Κύριλλος εκ του Π ατqός

άnό τάc: ύnοστάσειc:, άλλά

και του Υίο,; δι,δόμενον ήμίν ου

117ν φύσιΨ φησί~, ουδέ ltJJ'

δc: προσμαρτυρήσn καί ό μέγαc: Διονύσιος γράφων είc: τό

30 ύ:τ{rηασο• του Π νεύμαιος, αλλά τήγ ακrισίΟJΙ αυ'του καί φ~•­

τέταρτον κεφάλαιον τηc: βίβλου Περί τηc: ούρανίου ίεραρ­

σικήJJ χάριι• και ενέργειαν, σαφές δείγμα nρός τοίς

αλλοις

άπό τήν τρισυnόστατον φύσιν,

χiαc:· «δλα μετέχουν τηι:: προνοίαc:, ή όnοία έκβλύϊετοι άπό

τήν παναίτιον θεότητα» 168 • Περί τοϋ δτι δέ ό θείος Κύριλ­ 164. Θησαυροί 34, PG 75, 576 C. 165. Λόγος Περί ένανθρωπήσεωc. τοϋ μονογενοϋc. PG 75, 1241 Α. 166. 'Έκδοσις άκριβήc. 3, 15· 4, 18. 167. Πιθανώς ΔιάλεΕιc. μετά Μαικεδονίου (ψευδ.), PG 28,1308Β. 1309 Α. 166. Περί ούρανίοu ίεραρχίαc. 4, 1, PG 3, 177 C.

1 1

ii 1,

1' 11

.,11

ι·ι

!I

11,l,Ι ·'Ι

Ι:

::;11·

Ι;.ιιι

"·

1:,11

"'

1:1,,

λος λέγει έδω Πνεϋμα διδόμενον έκ τοϋ Πατρός καi τοίi

Υίοίi

είc:

ήμδc: δχι

τήν

δκτιστον

καi

:11

,_: ι·

,:ii,

φυσική καί

'Ότι δέ ουκ εκ μιας ΊlJ'Ος Ηιη• ύnοστάσεων, αλλ' εκ τ'ης

μετέχει

• 1

ή

ένέργε10

τε­

Ι

!!

16

εργά:ζεται, αλλ(ί κατά μ[αι, κ•αί. 11)11 αυτήιr ουσιώδη της 1Jεό­

25 1υρείτω :ιr:ιί δ μέγας Διονύσιος γράφωιr ι'ιr κεφαλαίφ

1 •

11,1

το'υ ΠJJεύ·μαrος, ουιδέ Ι'Ι)J' {,πό-

φύσεως ού

~ι

11

φυσικήν χάριν καί

ένέργειαν αύτοϋ, σαφές δείγμα nλήν δλλων είναι καί τό

1111,111

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

314

ιό μι 1 ηοι?ijναι τίjς

και

εν ιφ

ΠΑΛΑΜΑ

ευαγγελίφ lOV

6απτισιου nερι ΙΟΙ! Χριπιοίί ([ωJ"ης, δοαθαι

λεγούοης

'Ι ωάι,vης

;ιrΊ.ρ

:ιαριΊ.

του

ΠΕΡΙ

ιης ουκ ε,κ μέτρου δί­

ΙΙ ατρός

ό χρυοορρή,μωι•,

ιό

:ιροδρόμσι, ~αί

τό

ΙΙ vεvιμα

χωρίο11 τουιο

5 τόι• ι?εολόγο~, ΊωάιΨηv ευαγγελίου εξηγούμει 1 ος,

τφ

Υίφ.

ιοv

κατrΊ.

((Πvευμα)),

ΤΗΣ

ΕΚΠΟΡΕΥΣΕΩΣ

ΤΟΥ ΑΓ.

ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ

ΛΟΓ.

Β.

315

ότι μνημονεύει τόv είc: τό εύαγγέλιον λόγον τοϋ Προδρό­ μου καi

Βαπτιστοϋ 'Ιωάννου

λέγει δτι τό Πράγματι ό

Πνεϋμα δίδεται

περί τοϋ Χριστοϋ,

ό όποίοc:

είc: τόν Υiόν δχι έν μέτρψ.

· 1ωάνvηc: ό Χρυσορρήμων, έΕ:ηγων τό χωρίον

τοϋτο τοϋ κατά τόν Θεολόγον · 1ωάννην Εύαγγελίου, λέγει δτι

φησίι•, (t8) 1 7αUΙ?α Ι'J)Ψ ειιέργειαιι λέγει· 'Jl,άηες γ(tQ 17μείς μi­

«έδω Πνεϋμα λέγει τήν ένέργειav· διότι δλοι ήμείc: έλάβο­

τρφ

μεν έν μέτρψ τήν ένέργειαν τοϋ

11))' ει•έργειαι• ΤΟ/1 Πvεύμαιος ελάιυομει·, εκείιΥ)ς δέ ό~:6-

κληροι··

εl

δέ

1]

ει 1 έργεια

αυτοv αμέτρητος,

nολλφ μιiλλrιιι

ή ουσίω).

λύ περισσότερον ή ούσία» 16 ~.

Οίίτω πάι·ια

10

1Jείας

ιί

)'t,κq, της

δύιιαμις,

αnορίας

και

δι.'

ΙίUι'

ε{Ιnορίας έαυτί7ς

παρ' Yj>,[l(J))!

αη ορμ17ιι

cvς

εlρημέι,ωv αλη-

ΠΟtnV'μέι•η

διrι. μιας

{)ος σκολιιuι', έιεροκλιι 1 ·είς αnελέγχουσα

ιlJ'Ος

Τ!Χς

·ύμrι))'

εvι?εία;; nλη­

γραμμάς.

Οϋτω ή δύναμις των λεχθέντων παρ' ήμι.ον νικ9 πάν­ τα, καθιστωσα άφορμήν εύπορίαc: τάc: άπό σαc: προβαλλο­ μέναc: άπορίαc:

Έnεί δέ οι•

70. και'J'

ιί,ιιcuι•, μϋλλω,

οlκείοις,

δέ

κα1'J-' έαυΗΖιιι,

άλλϊι και διαι 1 οήμαοιι·

α;·αμφίλεκιοιι

αυτοίς

δι'

έαυτηc: άπελέγχουσα

έτεροκλινείc:

Άρι"'ετά είναι αύτά ώc: πρόc: τά γραφικά έπιχειρήματα.

μό>ι·οv τοίς λογlοις οί Λατίιιοι χρωιιιαι

([ έρ' 'ίδωμει' ιό

καi

γραμμάc: ώσάν πληθοc: στραβων γραμμων διά μιδc: εύθείαc:.

Τανιn TOl τωι• μέι, γραφικώς προοαλλομέι·ωι• αλις.

1:,

Πνεύματος, έκείνοc: δέ

όλόκληροv· έάν δέ ή tνέργεια αύτοϋ είναι άμέτρητοc:, πο­

δοκοvι•,

70. 'Επειδή δέ οί Λατίνοι δέν χρησιμοποιοϋν μόνον τά βιβλικά λόγ1α έvαντiον μαc:,

μαλλον δέ έναντίοv έαυτων,

φ

άλλά καί ίδικά των διανοήματα, δc: "ίδωμεν τό φαινόμενον

και τ' υ)λα ΟV/ 1 •διαρρυίJΟειαι λυθ·έι11α, μαλλογ δέ Και ιό παρω­

είc: αύτούc: άναμφισβήτητο\!, μαlί μέ τό όποίον θά καταρ­

ι1ύμως ά:ιό 117ς διω•οίας λέγεοθαι σιερήσειαι, αδιαvόητα δει-

20 χι'Jέι·ω· κατά μέρος ταvι?'

1ί.ιιίι·

αρτίως

γrί.ρ ο[ς

ταvτ' εnαξιέi•αι πέρα

καί τό έκ τηc: διανοίας δνομά των, άποδεικνυόμενα άδια­

μη,κύ,,ειγ Ιίκισια

νόητa· διότι δέν είναι άνάγκη νά τά άναπτύ!Ξωμεν εν πρόc:

του μειρίοι·

:ιροrιρημέι·οις, ομως εις μ1}κος

εκιέιαιαι ό λόγος, ταίς

α·ύ-

τί

ιό

25 ας έρεισμα,· μαιι

fΙΠ.ι,, Ι

,

τιι•ος

δοκ0Γι1•

εκ·:ιοgεuεται

ό λέγω,,

αι•ιοίς

φηοί, '

και

HJ

('/

ουτως

ακράδαι>Ιοι'

εκmορευ6,ιιει•nι· ~

\

εnι

I

παι•1ω11

':,

117ς εκ I

εστι,

τό

δvοσε6είτη•ος, :,\

.κω,

διά

'

/

μη

gη-

ε.nισημαί1•ηιαι· τό δ' αv διά τιι•ος, καί ε!;

π,.εί-μα;

Σαφές

ουκοvν τcJ

-~-

τάθη

πολύ,

συνεπεκτεινόμενοc:

μέ

τάc:

έΕ:

άγνοίαc:

άπο­

ρίαc: των.

'Αλλά ποίον είναι τό φαινόμενον είc: αύτούc: άκράδαν­ τον έρεισμα τηc: δυσσεβείαc:;

Παν τό

έκπορευόμενον εκ

διά.

τινοc:, λέγει, έκπορεύ.εται διά μέσου τινόc:, καί τουτο συμ­

περαιι·ό:μεvοι•; δτι

βαίνει δι' δλα, άκόμη καί δν ό όμιλων δέν τό έπισημαίνn

κείι·οι• -δι' ο{ι εοτι λέγεται· διr} τίJJος ου·ιι έτέροv,

ιοu Υίοv

εν. "Αλλωστε, μολονότι ήμείc: δέν εϊχομεν καμμίαν πρόθε­ σιν νά έπιμηκύνωμεν ύπερμέτρωc: τόν λόγον, δμωc: έπεΕε­

7(0)' εξ α;ιι 1 οίrι.ς αnορ[αις συ.μnαρε;,πεινόμεJ'Ος.

'Αλλιχ

ρεύσουν καί τά δλλα διαλυόμενα, μδλλον δέ θά στερηθοϋν

ουκ αι•άγκη. Και

εl μι)

30 διϊι 10/1 Υί(;υ και εκ TOV Υίοv τό IlJJεvμα ε.κ;ωρεύεωι.

ρητωc:. ΈΕ δλλου τό διά τινοc: λέγεται καί έΕ έκείνου δι_ά

"διr}' μέι· αόiοίς δ(i)­

του όποiου είναι· διά ποίου δλλου λοιπόν γίνεται τό Πνεϋ­

σομει•, 71))' δέ 'ε·κ' απαγορεύοο,μει•, Ο nολλοί πεπόν-ι'Jασιι•, αγvο­

μα, είμή διά του Υίου; Είναι λοιπόν σαφέc: τό συμπέρασμα,

οvιηες δ .nε:ιόι•ι?ασι. Τό γrίρ διr'ι. οιόματος, και ε.κ στόματος

δτι τό Πνεϋμα έκπορεύεται διά του Υίου καί έκ τοϋ Υίου.

Τ[

ODJ'

1ίμείς nρός ταvrα; Ου

TfjJ'

Τί λοιπόν θά εϊπωμεv ήμείc: πρόc: ταυτα; Δέν θά τούc: χαρίσωμεν τήν 'διά' καί θά άπαγορεύσωμεν τήν 'έκ', πρδ­

169. 'Ομιλία εiς Εύαγγέλιον 'Ιωάννου 30, 2. PG 59,174.

γμα τό όποϊον επαθον πολλοί, άγνοουντεc: τί επαθον. Διότι

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

316

ΠΕΡΙ

ΠΑΛΑΜΑ

ΤΗΣ

στόματοc:,

ΤΟΥ ΑΓ.

σαφωc:

ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ ΛΟΓ.

και

317

τό

,λα,λήσας ό Θεός καί αvθις ,

Ειι

10

ίδιαί1αΊΟ1'

αγιοι, :ιρό αlcό1 1 ωγ

,ιιεJ' εχει

τijς

και ατι' αlrίιJJας

ιδιο1ρόπου

1ΙΤlάρξεως

Τ()

30 έκ του Π ατρ6ς, ΙJ)ς μ61,ης πηγαίας ι9εόιητος, εικnορεύεσθαι, 1οvτέστιι• μδι•ψ•

11}'1'

έκ

IJjς

ύπερι9·έου

;ια1ρικήι•,

εκείι•ης

{•:1έρι?εος

ι'Jι•

ού 1 σίας και

τοϋ

τοϋ Υiοϋ npόc: τούc: άΕίοuc:, δnωc: καi δταν χρειάΖ:εται

Ίfiκφαι'Οt1'

καθ·'

ΓlVΤΟΟVΟία

ύnόσωσιι• ΚΓ!.f

κατ'

72. μενον

προβάλλεται καi

άϊδίωc: έκ

ευγγωμσσύι,ης

ει·­

τόν Υίόν,

φuσικωc: καi

πρακεί,ιιεJJΟJ' με1α­

έαυ1r7'J)J ι!Jσίι·, δσοι μιι

!(())' εv εtδόιωι· ())'Ομάσητε.

~3.

.μετ'

είc:

ύnάρχων

Πατρόc:

ώτα nρός διά•κρισι)' ορι?ο·ίϊ και μ17 ΊΟί.­

τό ύnέρ

τ εί1·ατ ε παρακαλώ

101

1

ε·:ιιλόγφ

μυείσι9ω κατά τό εγχωρο'ΪJΙ'

κέκιη,σι?ε

και

είc: τόν Υiόν παρά .τοϋ Πατρός κbi λέγει δτι διήκει είc: τόν

και9σλι•κοηέραι,

:ιύλας δ' ετιίι?εσ1?ε 1οίς

25 χcτε,

101•

εκ 1of:

i:nιεικέστερο1'

11jς αληθείας' rι'ις ει,

20 ι•ουσω·. Ό δ' εχω;· ού1ου

Θησαυρούc: συμπεραίνει δτι τό Πνεϋμα ύnάρχει φυσικωc:

τό αγιοι'.

μάλιστα

μέλ).οι·1ας,

:τοοίσομαι

Πνεύματοc: ιίJC: Υίόν Θεοϋ. Καί ό θεϊοc: Κύριλλος είc: τούc:

εν Υίφ ιό Πνεv­

nαρ,1

nr1.ντα χρίωι• αγιάζει δ Υίός. 'Εκ γοfiι,

λόγοι•,

τι•γχάι,εt.)'

ο{,,σιωδr7Ίς διή·κειJ'

και

Υίφ ~',πάρχογ φυσικrJJς και rlϊδίως,

/OJ,1

1

Πα-

αυμnεραίJJ•ει

τούς αξίους, δnως

15 ιι (l)'ε~>οι~ται χειρίζωι,

Πι·είϊ,ιια

1καί

18

ΠατρrΊς ει' τφ

το

φανερώνεται έκ 173

.

'Αλλ' δμωc: χειριlόμενοc: μετριώτερον τόν nροκεί­

λόγον,

καί

όναγνώσουν μέ

μάλιστα

διά

καλοyνωμiαν,

τούc:

μέλλοντας

θά δώσω

νά

τόν

γενικωτέραν εκ­

θεσιv τηc: άληθείαc: έν σuντομί9, nεριλαμβάνουσαν τά πάν­ τα ύnό μορφήν έnιλόγου. Ό δέ εχων ώτα npόc: διάκρισιν τοϋ όρθοϋ καί

μή όρθοϋ δc: μυηθη κατά

τό δυνατόν τό

βάθοc: τοϋ μυστηρίου· δσοι δέ δέν κατέχετε κριτικωτάτην

διάνοιαν, έnιθέσατε nύλαc: είc: τά ώτα σαc:, αν δέν παρέ­

,'ιι

χετε τούc: έαυτούc: nειθηνίbυc: είc: τούc: δυναμένουc: ιϊ μδλ­

ιi!

λον τούc: δυναμουμένουc: άnό τόν Θεόν νά λέγουν καλωc:,

ι,

,ι,

οϋτωc: ωστε νά μή όνομάσετε άφροσύνην των είδημόνων τό εύρισκόμενον έnάνω άnό τήν γνωσιν σαc:. Τί δέ είναι αύτό τό όnοϊον λέγω;

73.

Έντείνατε, παρακαλώ, τόν νοϋν.

Τό αγιον Πνεϋμα nρό αίώνων καί έnί αίωναc: καί

πέραν ίδιαίτερον γνώρισμα τηc: ίδιοτρόnου ύnάρ!Ξεωc: εχει τό έκnορεύεσθαr έκ τοϋ Πατρόc:, τηc: μόνηc: πηγαίας θεό­ τητοc:, δηλαδή άnό τήν ύnέρθεον έκείνην ούσίαν κατά μό­

171 . 172. 173.

'Έκδοσιc:

ά,κριβήc:

Λόγοc: 31,25. Θησαυροί 34,

νην τήν nατρικήν καθ' ύnόστασιν, καθ' δσον είναι ύnέρθεοc:

1 , 8, 13·.

PG 75. 577

Α.

καί αύτοουσία

καί

δέν ύστερεϊ κατά τίποτε τοϋ nροβαλ-

Ιj; ,,

·ι\' 1

ι,

1'

'' 11! ; 1:

:,

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

320 αιηήJ!

ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΕΚΠΟΡΕΥΣΕΩΣ ΤΟΥ ΑΓ. ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ ΛΟΓ. Β'

ΠΑΛΑΜΑ

1oii nροσεγεγ:κόι•1ος κατ' οι,,δέJ' αnοδέω•, μαλλογ δέ

,ιιηδαμr'iις διαφέροι• rί διαιρού,μεJ!ΟJ!, ετr:;ροϋJΖόστατΟJ! δ' ομως •και αύ 1 θυ;-τόσταΤΟJ'.

Οϋτω δέ οι· ε,κ τοίi Πατρός, ουr'

διίσταταί nοτε, καί

τιμ

Υίςίί ουχ

5 τε καί &.,διαστώτως, αυ1qJ 1ε τοίi

ύπάρχοι•

γάy εσιιι.ο και εΕ.

και ·ει• αυτϊjι

ό

η110J!

rfvω1αι

ε.nαι1 αnαυ6μεγω•

φυσι,κCις

αύτον

0/J'Οtωδι'iις

και 'iδιο11

διατελουν αεί·

α{,.

α1Ί1ός

10v Π νεύμα1ος ταμίας. Οv,δέι· 011ι· καιι•όι·, εl

αυτοv καl. εκ

της

καθ' Δnόστασο· μέγτοι

φύσεως αυωίι

τήJ! .nατρικήι•·

καί

nροϊέναι λέγεται, δι' αυτοv

και

εξ

10 αυτου φυσικΓιις και δί,δοιαι και π6μ:nεται και πραχείται καi nροέρχε1rΗ, δέ

υούλει

αυ 1 ΊΟV

δι,'

;ω/

,δι,δ6ψεJJ6ι,

εκnορευόμε)!ΟJΙ

ρευσιγ γιχρ ε'i;-τοvπερ

J'έQύ)Οt)• JΙόει· ου

τε

προς

και ους

φανερού\UΞJJΟJ', αξιογ.

Και

ει, 1οίς τοιούτοις ακροάσυ,

UJ)'

γαρ αεί

τό

εκ:πορεύεο{}αι

ε•Κ71!)­

11)1'

παρά

εl

φα­

Θεου ι'!-

15 nάρξ εώς εσιι ση,μαι•τ υκόι• ,αυιθυποστάτοv· «ουrκ ε,n' αρ1φ γάρ'>,

φησί,

λαλϊίι,

εlσιν». 'Αλλ' όρq.ς δnως εξ Υίοv ·;7

αV'ί1] μ6ιιον,

αλλά και παισαι αί

δωρεαι ΊΟU

άγίοι• Πι•εύμαως.

74. El

γαρ εκ της

1(0)1 nισ1ευ6ι'Τ(ι))' εlς Χριστογ κοιλί•ις ζr'iιντος κατά 1rJJJ ε·nαγγελ{αγ («ό

30 nοταμοί ρέουσιν υδατος

πιϊvν γάρ», φησίν 6 Κύριος, «ε·κ του ϋδατος, ου εγώ δώσω αV'Ιψ,

174. 175. 176. 177.

γειιήσεται πηγι7

Ματθ. Λουκδ Ίω. Βλ.

4, 4. 4, 2. 6, 63. Ίω. 7, 38.

ϋδα1ος dλJ.oμέJ'OV εις ζωrJΙ'

αίrfη•ι-

321

λόντοc:, μαλλον δέ δέν διαφέρει καί δέν διαιρείται καθόλου,

δν καi είναι έrεροϋnόστατον καί αύθunόστατον. Οϋτω δέ τό προερχόμενον έκ τοϋ Πατρόc: οϋτε άnό αύτόν διίστα­ ται ποτέ καί μέ τόν Υίόν δχι όλιγώτερον είναι ήνωμένον

ούσιωδωc: καi άδιαστάτωc:, άνσnαuόμενον είc: αύτόν καί άνηκον είc: αύτόν καί εύρισκόμενον πάντοτε εic: αύτόν φuσικωc:· διότι αύτόc: είναι ό ταμίαc: τοϋ Πνεύματοc:. Δέν είναι λοιπόν καθόλου παράδο!Ξον, αν λέγεται δτι προέρχε­ ται καί έ!Ξ αύτοϋ καί έκ τf:c: φύσεωc: αύτοϋ, 1·οίας, καθ' ύπόοτα­ ()t)J

,μέι•τοι 11)1' :ιrπρι·κή1'. Ov 1ΚOV)' ε::ιι 10V Υίο'ίi προ1?εωρείται

25 τύ εl·J'αt αv,τοv π γεvμα ιου ε:; αυτου ειγαι, εl και μι7 κατ(χ χρόιrο)" και

δι.ιχ

τούτο εικ

του

Υίου,

Ο'ΤΙ του

Υίοv.

Τοιγ,ι.­

ρου~• ΟVΙΚ εχει παρ' αυιοv IJ)1' VΠαρξtJJ.

οrε ,ιιέι• ώς δι.' αΔτοiί

30 τρός,

ϋ.ιε

θκ':τορευ :()J,

,ιιιί

γειη·ψόι•

10

αγιοJΙ, εοθ'

ΠJ!εv•μα πατρός και εκ πα-

ιΊ:ιάρχογ

αλλ'

καθ' όσον κατά τήν άπόρρητον καί δχρονον έκείνην γέν­ νησιν ελαβεν είc: έαυτόν τέλειον τό Τό όποίον είναι

εκπορευτό-JΙ,

και

(l,tιέσο)ς f,,χ, τοV Εχnορεύοντος α'Vτδ νοούμενο1 1 •

ώς

C-

στι δέ και dις συ,μπαρομαρτοι,γ αχρόJΙως αi',τψ χατά ιούς ,ι?εο-

Έπομένωc: έπi τοϋ Υίοϋ προη­

κατ' εννοιαν τό εΊναι αύτοϋ Πνεϋμα τοϋ έc αύτοϋ

είναι, αν και οχι κατά χρόνον

καί διά τοϋτο είναι έκ τοΟ

Υiοϋ, διότι είναι τοϋ Υίοϋ. Διά τοϋτο λοιπόν δέν εχει άnό αύτόν τήν ϋπαρςιν.

75.

Διά δέ τοϋ Υίοϋ λέγεται τό δγιον Πνεϋμα, ένίοτε

μέν ώc: δι' αύτοϋ νοούμενον Πνεϋμα Πατρcc: ιωί έκ Πα­ τρόc:, καθ' όσον δέν είναι

178. Ίω. 4, 14. 179. Βλ. Γεν. 2, 1 Ο. 180. Λόγοc. κατά Σαβελλιανων 6. 181. Γρηγορίου Νύααηc., Λόγοc. Κατηχητικόc. ό Μέγαc. 2.

Πνεϋμα έκ Πατρόc:,

έκ τηc: αύτηc: ούσiαc: μέ αύτόν, κατά τήν

nατρικήν όμωc: ύπόστασιν. γείται

ί5. Δια δέ ιου Υίοv λ(;γειαι. τό Π~tευμα J'ΟUύμει 1 0J 1

1

γεννητόν όλλ'

έκπορευτόν καί

ώc: έκπορευτόv νοούμενον άμέσωc: έ:~ τοϋ

έκπορεύοντοc:

αύτό. Λέγεται δέ έπίσηc: ένίοτε κατά τούc θεολόγουc: 1, ώc: 18

nαρακολουθοϋν

αύτόν

άχρόνωc:

καί

μαΖ:ί

μέ

αύτόν καί

1ιli

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

324

ΠΕΡΙ

ΠΑΛΑΜΑ

ΤΗΣ ΕΚΠΟΡΕΥΣΕΩΣ ΤΟΥ ΑΓ.

ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ ΛΟΓ.

Β"

325

OV)) αiJΙΙψ καί μετ' αi•ιοv, &λ:λ' ουχί και εξ αυτοί]

μετ' αύτοϋ, χωρic: νά προέρχεται καί έΕ: αύτοϋ έκ τοϋ Πα­

εκ IOV Πατρός ι',nάρχοι•, ώς και αυτόι?εv ιοις ΟVJJειοίς εοτι

τρόc:, δπωc: είναι καi άπό έδω όλοφάνερον είc: τούc: συνε­

κατάδηλοι•·

τούc:· διότι κανείc: άπό τούc: καλογνώμοναc:, άκούσαc: δτι ό Λόγοc: γεννδται nροαιωνίωc: έκ Πατρόc:, δέν παραλείπει

λδγοvς και

ουδείς

nροαιωι,ίως εκ

5 "έρχεται

ιοv

γι'ι.ρ ΗΪJ·ι•

Tf αιρός

1ψ λόγφ

εv ψρονούιπωγ λόγοy ακούσας

γεγνώμε1•οι, ουικ εlς

ε1JJ!OtαY ευθύς

οvμφvως καί οvJJαγάρχως

οvμnαρο­

νά ελθπ εύθύc: είc: εννοιαν τοϋ Πνεύματοc: τό όποίον πα­

'εκ' iiJJ' iξ

ρακολουθεί συμφυωc: καi συνανάρχωc: τόν Λόγον, κατά τήν όnoiav εννοιαν δέν έπιτρέπεται νά έκλάβωμεν τήν

Υίου τοίς r'iγίοις χορηγούιμενοJJ, ου! μ·ιιι, nροαιωι•ίως εκείΠεγ

πρόθεσιν 'διά' ώc: 'έκ'. Λέγεται δέ τέλοc: οϋτω καί ώc: χο­

nηγά,ζω 1 , εl δε υούλει εκπορευό-

ρηγούμενον δι' Υίοϋ καί tε Υίοϋ είc: τούc: άγίουc:, δχι δμωc:

μαριουvτος 1Ιι,εύματος, καθ' 'διά' χρ·ιί

μεταλαμ6ά1 1 ει1,·

;ϊf:1,ιιnόμεvοι•

διδ6μεγογ

lj

ηι 1 ειη•οιαJJ

ουιδ'

εοτι δε καί ώς

i}

εlς

δι' Υίοv καί

10 μεvον, &λλ' 1ί11ίκα ληφι?·ηναι ικαί φαγερωι?ηναι εv,δόκηοε και ώς

διδόμεJΙόι 1

ευιδό,κηοε

καΠ' έαυτ~ίι· fι τ1JJΙ

ου,δει 1

αυ,7ή

άλλ' διδόμενον καί φανε­

ρούμενον, δταν ηύδόκησε νά ληφθη καί νά φανερωθη καί δπωc: ηύδόκησεν. 'Εάν δέ οί Λατίνοι λέγουν δτι άπό έδω

{,;ι,όοωσις φαι,ερουιαί nοτε

πρόοδοι•,

ακολούθως

ΟV'δ'

εκεί κατά

εσται. Καί τό ιεκμήριοJJ ο φαοιJΙ αυ·τοι 1ου10,

αυιοίς 01J1μοαλείται nρος

76.

γαρ

τον

nροαιώι•tοJ'

15 τι)JΙ iίnαρςιJJ

φανερούμει•ογ· ου

El δε Λατίγοί φαοιι• εν1ευ·/1εγ στοχάζε­

ου·οία και 1ί

11είου flγεύματος. σθαι

ϊε και

πεμπόμενον η διδόμενον 11 πηγάί::ον άπό έκεί nροαιωνίωc:, έάν δέ θέλπc: έκnορευόμενον,

στοχά(ονται τήν nροαιώνιον nρόοδον, έν συνεχείς~ δέν θά είναι οϋτε έκεί κατά τήν ϋπαρΕ:ιν.

Kai τό τεκμήριον τοϋτο

τό όποίον αύτοί λέγουν, δέν θά τούc: βοηθήσπ κατά τίποτε

11])' nρό/1,εσιΨ.

Άλλ' 8'Κ μεν τοv Υίοv και διc'ι. του Υίου οϋιω nροϊόJΙ

είc: τήν πρόθεσίν των.

αγιοι·· μιας γαρ και της αiηης ουσί­

76. Άλλ' οϋτω θεολογείται τό δγιον Πνεϋμα ώc: προερ­

ας, μία και 17 αυ11ί και θέλησις και δόσις :καί φω,έρωοις. 'Εκ

χόμενον έκ τοϋ Υiοϋ καί διά τοϋ Υίοϋ. Διότι μιδc: καί τηc:

ι?·εολογείται τό Ιfγεvμα

10

20 δέ 1(1))' υίο;1οιήτωι 1 Ιψ Θεψ και μενογ και

::ιηγάζοι, και

άλλό­

αύτηc: ούσίαc: μία καί ή αύτή είναι ή θέλησιc: καί δόσιc:. Έκ

ως ει·υ­

δέ των υίοθετημένων ύπό τοϋ Θεοϋ καί δίδεται καί άνα­

ε:uφύτου χάρ11ος

βλύί::ει καί nηγάί::ει καί ένεργεί καi φαίνεται, ώσάν νά ύnάρ­

διδάμενόν εστι και

εJJεργουJΙ και φαιι 1 ό·μενον,

nαρχούοης μεν

αV'ΙΟις και εJΙοικού,σης της

και

τοίi

ου

Χ!Ί είc: αύτούc: ή εμφυτοc: χάριc: καί δύναμιc: τοϋ Πνεύματοc:,

φvσικως και ϋστεροι• εnι,δημησάοης, τοvτέοτι δι' αυτών ενερ-

άλλα κατά χάριν καί δχι κατά φύσιν καί έπιδημήσασα ϋ­

δυι,άμεως

Jlγεύ,μαιuς,

αλλά

κατά

χάριν

και

στερον, δηλαδή ένεργήσασα δι' αύτων άλλ' δχι έπανσnαυο­

25 γηοάσης, &λλ' ου nροαιωι1 ίως ε'nαναnαυομένης. Όρqς ,οοη δε

81'

ιί διαφορά, ως αnειρίας

τψ ουμ66λφ της nί,οτεως, εκ μεν

τες γενγφ?17ναι τον Υίό1',

ε•κ δε

τό

oi,

Πνεiίμα ε'κ,nορεύεσθαι,

Πατρός λέγον­

ιού Πατρός καί

οαφCις nερί HιJJ'

του Υίοίi

προαιωJΙίωι,

προαιωνίωc:.

Βλέπειc: πόση είναι ή διαφορά, ώστε νά φθάνπ πέραν τοϋ απείρου;

λέγοντεc: δτι ό Υίόc: έγεννήθη έκ τοϋ Πατρόc:, τό δέ Πνεϋ­

Τfγεύ.ματος; Σαφ(vς τοιγαρουγ μιγΨύ­

σοφωc: περί των nροαιωνίων καί ύηοστατικων προόδων καi

10ίς 1Ύπερ χρό~•ογ τά ύnό χρόγογ, τοίς ύnερ

περί αύτηc: τηc: ύπάρtεωc: τοϋ Υίοϋ καi τοϋ Π νεύματοc:;

αlτίω, ιά δι' αlτίαJΙ.

nροόδω!' και

αυ:ιης

Δι' ήμας γαρ ε'Κ

10V

της

Υίου nέμnειαι·

εί δε :δι' ήμδ.ς, και μεθ' ή,μδ.ς. 'Εκ δε του Πατρός ου

διά

1

':11:

1 ,,1, 1

r ili ~ι

ι

;

f

1

1 1 ~

1.'Ι

ι., Ί• 1111,:

Ιlιιl ,1111

Οί δέ Λατίνοι είc: τό σύμβολον τηc: πίστεωc:,

μα έκnορεύεται έκ τοϋ Πατρόc: καi τοϋ Υίοϋ, δέν όμιλοϋν

τε και 70['

ουοι 1ά αμικτα·

TOV

μcνη

ύnάρξεως

30 και ι',nοστατικωγ qασι τοv Υίοϊi

ε.nέ,κειJJα; Ααιινοι

f

t

Σαφωc: λοιπόν άναμιγνύουν τά δμικτα· μέ τά ύnέρ χρόνον τά ύπό χρόνον, μέ τά ύηέρ αίτίαν τά δι' αίτίαν. Διότι δι' ή­

μαc: καί έκ τοϋ Υίοϋ στέλλεται" έάν δέ δι' ήμαc:, τότε καί

μετά άnό ήμαc:, έκ τοϋ Πατρόc: δμωc: δέν στέλλεται διά

1

326

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

ΠΑΛΑΜΑ

ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΕΚΠΟΡΕΥΣΕΩΣ ΤΟΥ ΑΓ.

ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ ΛΟΓ.

Β'

327 1111

Τι, οi,δέ nρός

τι, ούδέ μείά τι· απαγε

ιijς υλασφημίας, ει

μη σύ και 1οί;ϊ αι 1 α;~.λάσεις Ο nάντολμος, μαλλοιι δέ ψενδι:)­ ι·υμος θεολόγος, και

101 λόγοι, οlοιι εγγντέρω 10v Π ατ.ι/ις τιι?είς' nορρωτέρω δέ 10 π Ι'εv,μα l() αγιοι•. 1

Ταvτ' αρα και οί θεόσοqοι Πατέρες 1;μίι, μέι• nαραδι-

5

δόντες τr7v Ι1'jς πiστεως δμολογίuι 1 , ώς SiΚ ων Πατρός έθ,:ο­

κάτι οϋτε πρόc: κάτι οϋτε μετά κάτι· όπαγε τηc: βλασφημίαc:, έκτόc: έάν δημιουργήσηc: καi τοϋrο σύ ό τολμηρόc:, μαλλον

δέ ψευδώνυμοc: θεολόγοc:, ό όποϊοc: θέτειc: τόν Λόγον κά­ πωc: πλησιέστερα τοΟ Πατρόc;, τ6 οέ δγιον Πνεϋμα μα­ κρότερο.

lJ ατρός εκιπορευ6μεvοι 1 • δηλοvότι αμέσως έ·κάτεροι·

Διά τοϋτο λοιπόν καi οί θεόσοφοι Π ατέρεc:, παραδώ­ σαντεc: είc: ήμαc: τήν όμολογίαν τηc: πiστεωc:, δπωc: έθεο­ λόγησαν τόν Υiόν γεννηθέντα έκ τοϋ Πατρόc:, οϋτω έθεο­

αi•τrvιι κuί εκ μ61 1ου ιού Πατρός, εξ αiηης δηλαδιί τ1jς nα-

λόγησαν καί τό Πνεϋμα ώc: έκπορεuόμενον έΕ αύτοϋ τοϋ

λόγησrπ γει 1 ι•ηι7έηα τόι• ΥίόJ', οϋτω και τό llι·ευμα εξ αύ1οv του

10 τρι:κ1'jς {•ποσ1άσεως.

υσ,τερω1

11μiι 1 ,

και

El δέ δια 1αίiτα

γειιομέvηιι εnιφοίτησιιι

TIJ)i

nρός

10ύς

αλλοτριοvιιτας

10v Υίοίi τό Πι 1 ενμα ει•ιστά:ιιυ•οι, εξ αψφοίΨ εlπέ τις αυτό, '// εκ Πατρός δι' Yίofi iί οτι 10v Υίου eκλάμ:ιει και 7Γ'ι ομοια τούrοις,

αλλ' r,'ις και ει• τφ

Υίφ {,nάρχο11 και

ίδιοι• αi•τοv

15 και κατ' rυδέιι αλλό1ριοιι.

1

Π ατρόc:, έΕ αύτηc: δηλαδή τηc: πατρικηc: ύποστάσεωc:. 'Εάν

1

δέ λόγψ τηc: μεταγενεστέρωc: γενομένηc: εic: ήμαc: έπιφοι­

τήσεωc:, καi μάλιστα άπό άντίδρασιν πρόc: τούc: άnοΙΞε­ νοϋνταc: τό Πνεϋμα όηό τόν Υίόν, είπε κανεic: αύτό έΕ

αγιοι, αnοσ,ελλόμει•οι•, nροοημαίvωι 1 δέ αεί

ποτε Εένον.

ει•έργειω•, και?'

1)1' ει( ήμας ελι?ειι• nρό ήμω~, I())JJ αδυνάτωιι ηι•. El δ' αρα 20 nov και μι) προοημιίι 1 αι,τες εlρήκεσαν, αλλ' ώς πολλάκις τουω

,1

77. Έπi πλέον δέ δέν είπε κανεic: ότι τό όγιον Πνεϋμα

τrίι)Ι λεγομέι 1 (1))'

άποστέλλετω δι' Υίοϋ καί έΕ Υίοϋ χωρic: χρονικήν προσθι'ι­ κην η αίτίαν, παρά μόνον προσεπισημαίνων πάντοτε ένέρ­ γειαv, κατά τήν όποίαν 11το όδύνατον vά ελθη πρόc: ήμαc:

ρη,μάτωμ ι,;στί.ιι ει·,

πρiν άπό ήμαc:. 'Εάν δέ κάπου είπαν καί χωρίc: νά προσεπι­

δέ διαι•nirι, και τcp πράγματι οi,χ ει 1 ; "Ο καί τοις αίρεΗ-

σημάνουγ, τό είπον άφοϋ επραΕαν τοϋτο nολλάκιc:. 'Έπει­

πράι;αηες. 'Έπειτα οvδέ συι•ίης τrί: αμετρα, οτι

:ιαρr'ι τΠ θεί,ι- ΓραφΠ, τ[ι

7?/

25 Κ•Οtς

IJJI'

μέι 1

τοίηο, rδ 1)Jιερλίαι, σύ και πολλ' ri.ττα

ΟVJΙόιδφ

1(())!

πΪcάJ'ψ' ώς επ.ί;-ιω· αnειργάσατο, μ17 δυ1ιαμέvοις δω­

Χ[!ίι•εt.Ι' 10 ΊJ/

ΟVJΙ(),δφ

1Q)J'

ρημάτωι• ει•, τοις δε πράγμαοιι•

ουχ ει,, ώς κrι.1 Γρηγορίφ τφ ι?εολόγφ συι;δοκεί;

2'αί/ ές Πι 1 εύματι

γί'ιρ

τοi~το

τοίς ώς

σοφοίς

τr'ι Ν:

{}εία καί

τ(δ

ιJείφ

κατά δέ τήν εννοιαν καi τό πραγμα δέν είναι εν;

Αύτό

30 και Υίοι\ ΙΟ Πι•εu:ιια λέγηται, r} SY. Πu.τρος δι' αυ 1 του, εi

πλάνην, μή δυναμένουc: νά διακρίνουν τό είc: μέν τήν σύν­

διέ:σ:τη,κε

α_ιιq,οτέρω,,,

σαι είc: τά υπέρμετρα, δτι πολλά άπό τά λεγόμενα είc: την θείον Γραφήν, κατά μέν τήv σύνταtιν των λέ!Ξεων είναι εν, τ6 πρδγμα κυρίωc: προεκάλεσεν είc: τούc: αiρεηκούc: τήν

ουι 1 άγεται ρ17ματι, αλ,λά

οτc,ν

τα δέν κατανοεϊc: τοϋτο, ώ ύπέρσοφε, σύ ό όποϊοc: καυχα­

Πατρ&ς

καί

μεμυημέι,οις,

πράγματι. Καί.

προς

ταtιν των λέΕεων εν, είc: δέ τά πράγματα δχι εν, δπωc: φρο­ νεί καί ό Γρηγόριοc: ό Θεολόγος.

Διότι είc: τούc: σοφούc: κατά τά θεϊα καί μεμυημένουc:

είc: τό

θεϊον

Πνεϋμα ε1ναι

Πνεϋμα λέγεται έ!Ξ

182.

Θησαυροί,

iιl:

11

άμφοτέρων η έκ Πατρόc: δι' Υίοϋ η δη έκ τοϋ Υίοϋ έκλάμ­

πει καί τά παρόμοια μέ αύτά, τό είπε μέ την εννοιαν δτι ί1πάρχει καί είc: τόν Υίόν καί είναι 1δικόν του καί κατά τί­

εlς

1

Π ατρόc:· ητοι έκάτερον αύτων άμέσωc: καi έκ μόνου τοϋ

77. Προς δέ τούτοις ου:δ' αι1 ευ χροι,ι,κης nροσι?ήκης ,'} αl1ίας ε'ίρηκέ 1tς δι' Υίοv i} καl. ε!; Υίου τό Πι,εv,μα τό

καυχώμει 1 ος

!1111

PG 75, 609 C,

σαφέc:

τοϋτο,

δτι,

άμφοτέρων, Πατρόc: καί

δταν τό

Υίοϋ,

η έκ

Πατρός δι' Υiοϋ, αν καί συνάγεται άπό τόν λόγον, δμως

ι:ι

Ι

11;

l:ιi ·· ·11 11':

1

,}

,Ιi:1 :

;\ι,Ι! i1,,:

:1:ι :111,

'1'. :::11

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

328 .μέι•

τοί•ς

dλλωριουντας

συνημμένως

τό

ΠΑΛΑΜΑ

Πνείψα

οϋτως ε'ίnοιμειι

εν

ΠΕΡΙ

10v Υίου δεόιηως αν

κρίσει

τούς λόγους οlκο!'υ­

μοvντες, οlκειωθείσι ιδέ Θεϊρ διά τοϋ γνr.vι•αι

ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ

ΛΟΓ.

Β.

329

άποκρούεται άπό τό πρόγμα. Καί πρόc: μέν τούc: άποtε­ νώνονταc: τό Π νεϋμα άπό τόν Υiόν δεόντως θά ή δυνάμεθα νά έκφρασθωμεν οϋτω συνημμένως, διαχειριΖ:όμενοι τούc:

τό Πνεϋ,μα ηκριοωμένως ε'κκαλύψομεJJ έ·κάτεροι·, άις εκ Πα-

λόγους κατά κρίσιν, είc: τούc: οίκειωθένταc: δέ τόν Θεόν

τό

μεν

eχει

11 νεvμα

τοv

εlς

nρό

nάν1ων

τώJJ

αlώνωι•

την

ύnαρκτικιίν

nρόοδον, τφ Υίφ δέ αιωνίως επ:πάρχον, εξ αt:•­

τούμφανές

nροηλι?ε

δι'

ή,μας

και

με{)'

'Αλλά

78.

11 άιιυ

καί

ό

γε, διό χαι

Υίός,

φη,σίν,

ει•

τφ

διά τηc: γνώσεως δτι τό Πνεϋμα είναι ϊδιον τοϋ ΥίοΟ θά άποκαλύψωμεν μετ'

άκριβείαc: έκάτερον, δη

τό

ΠνεΟμα

ήμας

και'

έκ Πατρός μέν εχει πρό πάντων των αίώνων τήν ύnοτακτι­

Πνεύματί

εστι.

έ!Ξ αύτοΟ είc: τό φανερόν δι' ήμδc: καί μετά ήμδc:

εκφαντική'V και ουiχ ύ·11αρ~τικ17ν nροέλευσιιι. 1ο

ΕΚΠΟΡΕΥΣΕΩΣ ΤΟΥ ΑΓ.

αύτοv

5 τρός

'ίδιον

ΤΗΣ

κήν πρόοδον, ύπάρχον δέ είc: τόν Υίόν αίωνiωc: προηλθεν

εκφαν1tκόν εστιι: αυτου τό π ι•εf'ψα, :1αί

κατά

προέλευσιν άποκαλυπτικην καί δχι ύπαρκτικήν.

αnοοτέλλεται. και nαρ' αυτοv ου·χ ώς ανθρωnος μόι 1 ΟJJ, dλ}.ά

78. 'Αλλά καi ό Υίόc:, λέγει, είναι είc: τό ΠνεΟμα. Βε­

·και ώς Θεός κατά τόν ι?εοJ,όγο1: Γρηγόριο!', και (uμορφοϋ­

βαiωc:, διό καί είναι έμφαντικά αύτοΟ τό ΠνεΟμα, καί άπο­

ται ταις

ΗΪΊ1 1 ΠtO'[(U'J! και

καρδίαις

u.iJT01•. 'EJ 1 γάρ

δι'

στέλλεται παρ' αύτοΟ δχι μόνον ώc: δνθρωποc:, άλλά καί ώc:

«Χριστοί:)),

Θεόc: κατά τόν θεολόγον Γρηγόριον, καί μορφώνεται μέσα

ειιοικεί και δραται

Θησαυροίς δ {)·ειος

Κύριλλος,

15 φηοί, ωό Ιlι 1 εϋμα, τό rl)ς αυτός ει, ιί,uίν μορφούμενω•n· και 11άλιι 1 , ((Χρωτου τό Πνεύμα, ώς ματος

Θεοϋ λόγου δια Πιιεύ­

και ό

20 Θεοv, κα~~ά π ι·εύματός πρόοδον

Υίός αεί

τοϋ

εκ

nροέφημεγ,

ουχ άnλώς

δ'ε

7()

8κnορευ6με-~ 1 ΟJ,' f;ιt

νδται, έπειδη τό γεννώμενον

λέγεται

πάντοτε

καί

είναι

101! άγίου

υίόc: τοϋ γεννήσαντοc: καί ό γεννων πάντοτε πατήρ, τό δέ έκπορευόμενον έπί τοϋ Θεοϋ, δπωc: εϊπομεν προηγουμένως,

ου1δέ μόνου

OV'Oα1J

τ17ς

του

Υίοϋ

εκ

τοιί

τό δ'

και nαρρη,σιάζεσ{)αι και δημο-

οl:κεία~• δύ1·αμοι δια

1(())1

έnιτελουμέιιωιι {)αυμα­

δέν είναι άπλωc: οϋτε μόνον τοϋ άγίου Πνεύματος· άλλά τό

μέν δηλωτικόν προαιωνiου

καί

ύπαρκτικηc:

προόδου,

έτεροτρόπου τηc: γεννήσεως τοϋ Υίοϋ έκ τοϋ Π ατρόc:, εί­ ναι

μόνον τοϋ άγίου Πνεύματος·

ή δέ έκ τοϋ άποκρύφου

Θστι καί αύτοv·

φανέρωσις καί παρρησίασιc: καi γνωστοnοίησιc: τηc: οiκείαc:

γάρ, φησί1' ό nροφηΗκώ,τατος Ε;)! οασιλεϋσιJJ ((,ει·

δυνάμεως διά των έπιτελουμένων θαυμασίων εργων δέν

μ/ηον τοϋ

JJ τριών :πρασveυJJητών ύποστάσεωJJ, τουτέστι.

25 τό Πι,εΓ•,ιια

!1 111

τοι~

nρο1?έσεω1,

επιχειρεί: δεtκ~•υγαι

ι' ?ι,

είναι jJΙδς καί της αύτης φύσεωc: καί δυνάμεωc: καί ένερ­

τήν όμοβουλίαv. Διότι άnό έδω δεικνύεται

διcί

τοιούτωι•

{ηιοστϊωεωιr

διαφορct1! Κακώς Και δυσnε­

τrί αγιον.

Φαγερόιt

εχουοι)! εύσεοως

τε

OVJJ

κα/

ϊ(ις αί

μεγ lWJ' άγίω,,

καλcvς, έκλαμfSάι,οι•ται. δt

liι l

11,,,

δτι

φύσιν καί

φοράν

ό δέ καταγράψαc: έδω τά ρητά

τιον

θείων

nροσκυνητων

των

άγίων καί

καί δυσσεβωc: έnιχειρεϊ νά δεί­

ύnοστάσεων

ύποστάσεων,

καί δτι

δηλαδή

τό

ή

μία

των τριων

αγιον

Πνευμα,

εχει τήν ϋπαρ!Ξιν έκ των δύο ύποστάσεων καί διαφορετικά

άnό

έκατέραν τούτων.

Είναι

λοιπόν φανερόν δτι

αί μέν

μαρτυρίαι των άγiων εχουν εύσεβως καί καλως, έκλαμβά-

'i

!Ι

il !

Ι,

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

346 ;ταρα

ΠΑΛΑΜΑ

ΑΝΤΕΠΙΓΡΑΦΑΙ

lOU ΟV1'εtληχόιος και καrαγράψUJJlΟς SJΙlαίJθα ταύτ:ις

κακϊi'ις

τε και δυσσεοώς.

καί

καταγράψαντα αύτάc:

έδώ κακώc: καί δυσσεβώc:

δέ ΙΙJ)Ι ε1 1 ωσιν

'Όιι

νονται δέ άπό τόν συλλέtαντα

347

και τιΊιι αnαράλλακτοιι

έιι :παοιιι

17

'Ότι δέ ή 'διά' δεικνύει καθ' δλα τήν ενωσιν καί τό

ι.ί

άnαράλλακτον, όταν δηλαδή ίσοδομη μέ τήν 'έκ', τό παρι­

5 ι'tείος Λiάξιμος nαρίο1ηοι σαφώς, περί τιι'ωι, εlnόντων διιχ

στάνει σαφωc: ό θείοc: Μάtιμοc:, γράφων πρόc: τόν Μαρί­

τοια'ύτη

ιοίι

δείκμυοι

Yίuu

ιό

'διά', οτω, δηλοιιότι

Πι:ε'uμα,

lαοδυJΙαμ[ι

η]

γράφων nρός JJiαρινον, (J. 0

0

γοuι· λέγωι• hιi;. ιου }'ίου και εκ του Υίοu το Πι•εΓ,­

μα :προϊέι 1 ιι.ι καΗΊ. τ ΙJ

)'

T1j)' όμοοουλίω 1 τoii Tf ατρός καi τoii Υίου :παρίσ1ησι και.r7'ις. Ευ 1 δοκίq, γcΊ.ρ 10v Πατρ,Jς καί 10ii Yίoii καί 11'L1 IO σι11•ευδοκουι· τοίς αξίοις χορηγείωι 25 τό Πι>ε1ιμα 70 αγωι,. Οί δέ λατι~•6φροι 1 ες OV10t συνάγσvτες εκ :ταρω 1 οίας δια

1oii Υίοίι και ε:κ του Υίοϋ τήι, ϋπαρξιι• το

&λ•λ'

θελ1ίσεως εργοιι και κτίσμα ε!;

ου 'ι?είας φύσεως καρ.nογ {,:ιάρχεt1'

μα τό &γιοι• nαρ/'OI(JJl)t

δvσσεοώς. Καυ't

70

1Ι1'Ει~­

γαρ IOJ' ίεροι,

Δrι.-

30 μασικψοι• εργοι· ι'Jείας 1?ελ17σεως iι κτίσις, 1αλ'λ' ουχ 17 1'tεό­ της, fi,:ιαγε·

φύσεως,

r1τι :πηγή. Άλλα και τό Jlι,εi-,ιια 15 τό

αγιοι;

Ο'V'Κ εκ της ιΊπσστάσεως είJΙαι του

Υίου φαμε11·

οliτος Ιδε λέγωι· είι 1 αι τούτο εκ της φ1Ίσεως, 1ίμϊι, αιιτιλέγειγ ο'ίεται. και 1&1·αιιτία ήμών καταισκευά;ζειι', μηδει, διαφέρειιι, ώς εοι·κε, JJομίζωμ 117ν φύσιν της ύποστάσεως, i} καί διαφο­

ράv αφρόνως εlσάγωv φύσεως επί της άγfας Τριάδος, εnεi 20 διαφοgά i:στι11 vnοοτάσεων.

'Επιγραφη

Πράγματι δέν γνωρίΖ:ει δσα λέγει οϋτε ποία διατείνεται

ό συνθέσαc:: κai αύτήν τήν έπιγραφήν. Διότι

κανεic: άnό

τούc:: προτιμ11σανταc: τήν εύσέβειαν δέν νομίΖ:ει δτι ή θεία

11

χάριc: καi ένέργε1α είναι διεσπασμένη τηc: Θείαc: φύσεωc:.

11

Άλλ' δμωc: έκ τοϋ λόγου δτι ή θεία ένέρyεια είναι άχώρι­

στοc: τηc: θείαc: φύσεωc:, δέν είναι καί φύσιc: ή ένέργεια μή διας:~έρουσα αύτηc: κατά τίποτε (κάτι τό όποιον άνήκει είc: τήν δυσσέβειαν τοϋ Βαρλαάμ καί Άκινδύνου) · διότι ή μέν θεία ένέργεια είναι έκ τηc: θείαc: φύσεωc: καί παρατηρείται

μέσα είc: αύτήν κατά τούc: θεολόγουc::, άλλά δέν ύπάρχει καθ' έαυτήν, ή δέ θεία φύσιc: δέν είναι έκ τηc: ένεργείαc:, ύπάρχει καθ' έαuτήν καί είναι πηγή των θείων ένεργειων.

Άλλά καί τό δγιον Πνεϋμα λέγομεν δτι δέν είναι έκ της ύποστάσεωc: τοϋ Υίοϋ· αύτόc: δέ λέγων δτι τοϋτο είναι έκ rηc: φύσεωc:, νομίΖ:ει δτι άντιλέγει είc: ήμαc: καi δτι κατα­ σκευάΖ:ει τά

άντίθετα άnό

ήμαc:, νομίΖ:ων, δnωc: φαίνεται,

ότι δέν διαφέρει τίποτε ή φύσιc: άnό τήν ύπόστασιν η καί

άφρόνωc: είσάγων διαφοράν φύσεωc: έnί τηc: άγίαc: Τριάδος,

ογδόη

Εlς αnόδειξι1 1 του είναι τό Jlγεf'i1ιια

τρός καί

359

ΑΝΤΕΠΙΓΡΑΦΑΙ

έπειδή

πρόκειται περί

το αγιον εκ Πα­

διαφορδc: ύπσστάσεων.

'Επιγραφη

ογδόη

Υίοv συ~·ελέγησαι, καί αί nαροv,σαι γραφικαί .Μ­

σεις, αί δηλουσαι είι,αι αΔτό :ποιότητα της του Πατρός καί

25 του Υίου ουσίας, liτι ,δε ε·vωδίαι,, ΠVΟΙ\/1' ,καί όσ1μ1)ν του Πα­ τρός καί τοv Υίοiί, μει?" ας ετεραι χρ17σεις, αϊ11.1 1 ες καί τ~ί,,

Είc: άπόδειtιν τοϋ ότι τό δγιον Πνεϋμα είναι έκ Πα­ τρός καi Υίοϋ συνελέγησαν καί αί παροϋσαι γραφικοί μαρ­ τυρίαι,

αi

ούσίαc:

τοϋ

όποϊαι

δηλώνουν

Πατρόc:: καi

δτι τοϋτο είναι

τοϋ Υίοϋ,

ποιότης

προσέτι δέ

τηc:

εύωδίαν,

πνοήν καi όσμήν τοϋ Π ατρόc: καί τοϋ Υίοϋ, μετά τάc: όnoi­

iι',

ac: συνάπτονται δλλαι μαρτυρίαι, αί όnοϊαι θεολογοϋν καi

Ιi

!

11

1',

.i,,

·ι'Ιi: 1

'!,ι:

ι

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

360

ΠΑΛΑΜΑ

Πατέρα nηγ17ν τον [[γεύματος και ΤΟ)' γοfίσι

ΑΝΤΕΠΙΓΡΑΦΑΙ

Υίόι• πηγιί)' 1?εοί.ο­

τοfί Π ι•εύ!ματος.

'Αντεπιγραφη

τόν

Πατέρα πηγήν τοϋ

τοϋ

Π νεύματοc.

ογδόη

'Αντεπιγραφη

Α i συJ,ειλεγμέι 1 αι nαροϋσαι γρα(μκαί χρή·σεις και δι('ι. :ια-

5 ραδειγμάτωγ τό nρός τον Πατέρα καί H>JJ Υίόν όμοούωο,, :ιαριστωσι

10ϋ άγίου Π JJεύιμαrος κατr'ι τό εγχωροv1'· ου γrι.ρ

εσ7ι,, εiιr2εϊι· εnί δέ

και

·ί5δωρ

χάριγ ·και

10 και

ό

7(1))'

Θεοϊ', nαράιδειγμα πΛι·τιι κu.τάJλληλοιι. Έπεί

ζ(Τιιι καλείται τό Πνεvμυ.

ό δέ

nαgηκε

Πατρός,

αγιογ κατr'ι τίιι•

εστι

δ'

δτε και

7ι1Ji'1J

αιιτό τό αγιο,,

τc'ις c~ίσεις ταύτας nροει•εγκΔ))J ειrταυθα

το11τωι·,

κλέ:ιrειι•

ΤΟ

ενέργειαν, 10ύ1ου του ϋ.δατος καλείται

Υίός μετά

Πι 1 εv,ιια, μέιι

I1JJJ

ιαίς δέ nαραχρηται

ο'ίεται

10ύς

Πνεύματος

;καί

επυγχάνοι•τας

Τ(J.ς

οι;rω δι' αιJ-

προς

την

οlκεί­

αι· κακόι·οιαι'.

Αί

συνειλεγμέναι

361 καί τόν Υίόν

πηγήν

ογδόη

παροϋσαι γραφικοί

μαρτυρίαι παρι­

στάνουν καί διά παραδειγμάτων τό πρόc τόν Πατέρα καί τόν Υίόv όμοούσιον τοϋ άγίου

Πνεύματος, βεβαίως κατά

δύναμιν, καθ' δσον δέν είναι δυνατόν νά εύρεθη έπί Θεοϋ παράδειγμα καθ' όλα

κατάλληλον. 'Επειδή δέ τό

Πνεϋμα

καλειται καί ϋδ­ σίας τοfϊ 'Αδr1μ ιί Ευα ούσα καί. i':κ 117ς ύποστάσεως εκείγου

111·.

'Αλλά και :ιρiγ τόι· ΚάϊJ' εlι•αι, μιας ουσης αvδρικfίς ου­

σίας τε και ϊ•·nοστάσεως, i':κ μιας καί της αυτfίς ό Κάϊν ιl1·­ δρικ17ς 01,σίας τε καί {,•ποστάσεως 1'Ύπ17ρχε, του 'Αδάμ· δυοίγ

25 δέ αιι•δρr,ιγ ηδη και?' ύπ6στασιν τελού1 1 1ωι•, ό τφ Κάϊ~· γεγνη­ θείς υίός ε,κ της

ου1σ[ας μέι· ύπ1ίρχε

rov

Πατήρ καί τελεία ούσία ό Υίόc:

'Αντεπιγραφή ένδεκάτη

'Αντεπιγραφή ένδεκάτη 'Όιαι,

369

ΑΝΤΕΠΙΓΡΑΦΑΙ

ΠΑΛΑΜΑ

'Αδάμ,

αλλ' ουχί

καί έκ rfίς {,;τοσ1άσεως αιποu, αλλ' εκ μόγης της ΊΟV Κάϊ1'.

'Όταν κάτι είναι μιδc: ούσίαc: καί ύποστάσεωc:, τό έχον

έκ τηc: ούσίαc: έκείνηc: φυσικωc: όπωσδήποτε τήν ϋπαρςιν έχει ταύτην καί έκ τηc: ύποστάσεωc: έκείνηc: καί άντιστρό­ φωc:· καθ' δσον δ,τι είναι έκ τηc: ύποστάσεωc: έπίσηc: είναι

καί έκ τηc: ούσίαc: έκεiνηc:. 'Όταν δέ κάτι είναι μέν μιδc: ούσίαc:, όχι δέ μιδc: ύποστάσεωc:, άλλά περισσοτέρων, τό έκ τηc: μιδc: έκείνηc: ούσίαc: προερχόμενον δέν είναι έκ των λοιπων ύποστάσεων αύτηc:, άλλ' έκ μιδc: έΕ αύτων.

'Επειδή λοιπόν ή ύψίστη καί προσκυνητή άπό ήμδc: Τριάc: είναι μία φύσιc: είc: τρεϊc: ύποστάσειc:, πδν τό έχον έκ τηc: ούσίαc: τήν ύπόστασιν δέν είναι έκ των λοιπων ύπο­ στάσεων,

διότι

δέν

άλλ' έκ μιδc: ές αύτων, δηλαδή τηc: πατρικηc:·

ύπάρχει

περίπτωσιc: νά

μή

είναι άπό

αύτήν.

Έπομένωc: δέν είναι καί άπό δλλην, άλλό άπό αύτήν μό­ νην,

έάν

είναι βέβαια

άπό μίαν. Καί τοϋτο

είναι

φανε­

ρόν άπό τούc: άνθρώπουc:. Π pάγματι, εκαστοc: άπό ήμδc: είναι μέν άπό τήν ούσiαν τοϋ 'Αδάμ, δχι δέ καί άπό τήν ύπόστασιν τοϋ 'Αδάμ, διότι τώρα μία μέν είναι ή ούσία των άνθρώnων, nολλαί δέ ύποστάσειc:· άφοϋ δέ είc: τήν άρχήν μία

ητο ή άνθρωnίνη ούσία καί ύnόστασιc:, ή τοϋ

·Αδάμ, ή Εϋα, οίίσα έκ τηc: ούσiαc: τοϋ ·Αδάμ, ητο καί έκ τηc: ύποστάσεωc: έκείνου. · Αλλά έπίσηc: πρό τηc: γεννή­ σεωc: τοϋ Κάϊν, δταν ητο μία άνδρικr1 ούσiα ιωί ύπόστασιc:, ό Κάϊν προηλθεν άπό μiαν καi τήν αύτήν άνδρικήν ούσίαν καί ύπόστασιν, τοϋ 'Αδάμ. 'Όταν δέ ηδη ύπηρχον δύο δν­ δρεc: καθ' ύπόστασιν, ό ύπό τοϋ Κάϊν γεννηθείc: Υίόc:, ητο μέν έκ τηc. ουσιαc: τοϋ 'Αδάμ, άλλ' δχι καί έκ τηc:

ύnοστάσεωc: αύτοϋ, άλλ' έκ μόνηc: τηc: τοϋ Κάϊν. Ό δέ

24

[11

1.;'.,.;1'

111

1!iιj

1.,1

!!:! 1 1

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

370

ΠΑΛΑΜΑ

·ΑΝΤΕ Π

Ό δέ λαΊιι·όφρωι• οhτος διατειι,όμε~,ος J1•ταυθα και εκ τ~}ς ύποστά.σεως εt)'αt του Υίου το Πνεiίιμα, εοπερ είναι {}εολογεί­ ται ε'Κ της φύσεως, μίαγ δείΚ) 1 'VΟt φρογ{j'ητ ωσ,περ ΟV'σίαν οi;,ω

και {ιπόστασt)' επί Θεου,

T(})J ΥίόJΙ fί τον Πατέρα τελέως &1?ε-

5 τr7Jv ό τάλας, προς δέ τούτφ καί εκ μό~rου του Υίου την ϋπαρ­ ~ιγ είναι του θείου Πνεύ,ματος δει'κνύς. 'Αλλά και από 7CtΙ)' ρητών,

a 1~εολσγοv,σι

τελείαν ουϊ,ίω• εlναι

τελείω, ουσίαν I())J Υίόι·, ώ,σαύτως και ο{ι

70

'10

10)1

πατέρα ".αι

π,ιιευμα τό αγιον,

έ11ιαίοι 1 ,καί ,α,:;rαρά,λλακτον της ου 1 σίας επιγινώσκει τωι•

10 τρt(t)JJ, &λλ' ει1 θ'εωρε'iν1 πειράται πληθυσμόγ τινα και διαφοράν ει•τεvθ,εν κατ' αt>'11))' αφρόνως.

'Επιγραφη

I

ΓΡΑΦΑΙ

371

λατινόφρων ουτοc: διατεινόμενοc: έδω δτι τό

ναι καi έκ τηc:

ύποστάσεωc: τοϋ Υίοϋ,

έφ'

Πνεϋμα εί­

δσον θεολο­

γεϊται δτι είναι έκ τηc: φύσεωc:, δεικνύει δτι έπi τοϋ Θεοϋ φρονεί μίαν ύπόστασιν δπωc: καi ούσίαν, άθετων τελείωc:

ό ταλαίπωρος τόν Υiόν η τόν Πατέρα, πέραν τούτου δέ δεικνύων δτι ή

ϋπαρΕιc:

τοϋ

θείου Πνεύματοc: είναι

καi

έκ μόνου τοϋ Υiοϋ. 'Αλλά καi άnό τά ρητά, τά όnοία θεο­ λογοϋν δτι ό Πατήρ είναι τελεία ούσία καi ό Υίόc: τελεία ούσία,

όμοiωc: δέ

ρίΖ:ει τό ών,

έvιαϊον

καί

καί

,ό

δγιον

Πνεϋμα,

άπαράλλακτον τηc:

άλλά άποπειραται

άφρόνωc:

νά

δέv

άναγνω­

ούσίαc: των

παρατηρήσr~

τρι­

είc: αύ­

δωδεκάτη

Ιι 1

'.Επιγραφη

,1.1.

:,ι,

δωδεκάτη

:;:,

'Επειδή εισιι• Ίtνες αnοτολμϊiJΥ1Βς ,και λέγοrτες 1() αγα­ ο.λύζειν ,και

προϊέγαι και εκλάμπειγ και πεφηνέvαι

15 Υίοv τό Πνευμα ,ιt1) δηλουιr

10

i

τήν πολλαπλότητα καί έκ τούτου διαφοράν.

εκ

1

ιοv

ου 1 σιωδως καί ει•υποσιτάτως

'Επειδή γουν δτι τό

ύπάρχουν μερικοί

οί

νά άναβλύΖ:r~ καi νά

όnοϊοι

τολμοϋν καi λέ­

προέρχεται

•i

i:

καi νά έκ­

i

ύπάρχειJJ αυτό εκ ,του Υίοiί, αλ:Ι.(Χ ClΎJ)' εξ αυωυ T(t!JJ πνευμαιι­

λάμnr~ καi φανερώνεται έκ τοϋ Υίοϋ τό Πνεϋμα δέν δη­

κωι• χαρισμάτωι, διαJJομήν, εlς ελεγχον τΓjς τοιαύτης αJJοίας

Ι.

λώνει δτι

εξελέγησαJJ αί ;ταροvσαι γραφικαί χρ~jσεις, αί δη•λουσαι αιια­

τοϋ Υίοϋ, όλλά τήν έΕ αύτοϋ διανομήν των πνευματικωv

i1 ,,,ι"

ολύζει11 και εκλάμπειJJ και πεφψέ~•αι τόr Υίοr εκ Πατρός-

χαρισμάτων, πρόc: ελεγχον της τοιαύτης άνοησίαc: έΕελέ­

20 ου γάρ δή τις ερεί u1ς ουχ δ Υίός εστιJJ ό αγαολύζωιι και

γησαν αί

τοϋτο ύπάρχει ούσιωδωc:

παροϋσαι

καi

ένυnοστάτωc: έκ

γραφικοί μαρτυρίαι,

νουν δτι ό Υίόc: άναβλύΖ:ει καi έκλάμπει καi φανερώνεται

1ως, αλλά Τα χαρίισιματα του Υίου.

έκ

Πατρόc:·

διότι

Ι

1 '1·"1

jιιι

ai όnοϊαι δηλώ­

eκλάμnωv και πεφψως εκ fI ατρος 01,Ισι.ωδως κα/ εγυ;10σ1ά-

τοϋ

l

κανείς βεβαίωc: δέν θά

εϊnri δτι

δέν είναι ό Υίόc: έκεϊvοc: ό όnοϊοc: άναβλύΖ:ει καi έκλάμnει 'Αντεπιγραφη δωδεκάτη

καί φανερώνεται έκ Πατρόc: ούσιωδωc: καi ένυnοστάτωc:, άλλά τά χαρίσματα τοϋ Υίοϋ.

Τό γεJJνψως εκ 7tJ'Oς

r}

εκ.πορεντως

11)J'

ϋnαρξι~, εχογ εΕ

25 αi'nov καί nροϊέ1'αt }.έγεται και εκπέμnεσθαι καί i}κλάμ:πειι•,

'Αντεπιγραφή δωδεκάτη Τό

κάποιον

εχον τήν

λέγεται

ϋnαρΕιν

έπίσηc:

γεννητωc:

δτι

η

προέρχεται

εκnορευτωc:

καί

απο

έκπέμnεται

ι

il,11

j;

ι:ι ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

372

I

373

ΓΡΑΦΑΙ

\UtJ παν 10

καί έκλάμπει ές αύτοϋ, έάν είναι φως, και οσα είναι πα­

προϊόν 1J εκπε,μnόμενοιι η εκλάμπον 8Κ τινος και έξ ε'ΚS[ιιου

ε'ίπερ φcvς εσrι, και δσα παραπλή,σια τούτοις. Ού

έκnορευτως 1ΎJΥ VΠα(!ξty ~χει Και έν ιδίq, ύπο­

ραπλήσια μέ αύτά. 'Όμως δέν συμβαίνει ωστε πδν τό προερχόμενον η έκπεμπόμενον η έκλάμπον άπό κάποιον

στάσει εστίv. Ουτος δέ, ό τας έπιγραφας 1aύ,1ας σνγγραψrί-

νά εχπ τήν ϋπαρςιν ές έκείνου γεννητως καί έκπορευτως

ιιεJ1ος, τό,λμαν έγκα,λεί τοίς ευ'σε6ώς καl νοvνεχώς φρονουσι,

καί νά είναι είς ίδιαιτέραν ύπόστασιν. Ουτος δέ, ό συγ­

τολμητίας

γράψας τάς

γει'JfηΗ'i'Jς

s

ΑΝΤΕΠ

ΠΑΛΑΜΑ

1]

C,Jy αιιιος περι 10 δυασεοείν,

έπιγραφάς ταύταc::,

κατηγορει

δια

τόλμην

τούς εύσεβως καί συνετως φρονοϋντας, ένψ αύτός είναι τολμητίας περί τήν δυσσέβειαν.

1 ,:ι

Ι

1'1'1

1,1

!Ι:!

11': 11:

111

Ι lι

r1\1!ϊ 1''

1;1.

ιι,

.,,,, 11,11, ,:ι,

1 'i ι

ι1ιι 1

,

i 1 111

I! .,1,,

,, ,,

"' ''Ι' ~:

1:1

ι

(Ί li: 1

11,

'1

ιl

ΕΙΣΑΓΩΓΉ

ΕΠΙΣΊΌΛΗ

Α'

ΠΡΟ}.;

ΑΚΙΝΔΥΝΟΝ

lill,i

Περιcιτατικα συγγραφής

1

Ή έπιστολ11

αυτη

δε1κτ1κους

Λό

λάπου

ου ς

Γρηyόρ10ς

Θεολόγος

λαμα, 1ω1νός

συνδέεται

y

τGJν ώς

μεν

ανω

bπφελGJς.

με λεπτότητα κάπωαv Παλαμας

γεϊτω

τώρα

γορίας

προβάλλει

του

ώς

Λατ ί V ω V

μόλ1ς

άγωρείτης

11

1!

δε

συγ­

προς

την

ορου 'άποδε1κηκός» 1

αύτου

τόσον

έκ­

Ώς αiτίαν τfjς μακρη­

άνεύρεσιv και μελέτην

βιβλίου

του

Βαρλαάμ,

το ό­

άπο μακρου,, άλλα του εφερε γνώρ1-

προσφάτως, η)ν

θεολόγος

ήμέραν τfjς

συνεταράχθη

και

Πεντηκοστfjς.

άπο

την

μέ­

θοδον και άπο ΤΟ περ1εχόμενοv του β1βλίου, :ηΘελε δε να συναντήσ:rι

τον

Καλαβροv

άλλ' εύρωκόμενος γράφε~

σχ,ετ1κGJς

δ1α

να

εiς το 'Όρος προς

TOV'

συζητήσ:rι

περi

δεν ηδύνατο.

'Ακίνδυνον,

έyνώριζε, συνανεστρέφετο 1άπο έJτων με

Ο

Δ1α

όποιος,

αυτου, τουτο

τον Βαρλααμ και

δ1έμενε πλησίον του • Οϋτω ό 'Ακίνδυνος έμφανίζεται δ1ά φοραν ώς μεαάζων μεταξυ των δύο μεγάλων θεο­

λόγων, ούχi μόνον φeρων τούτους εiς

:ι 1'Ί l'Ί 1 '

11

,,Ι '!, 111!

·Ι :ι

Ί

,,,'

,i

;;

ii 11! ,Ι! Ι'

•1' 1

11

•ι,

i:

,i'

· ι·

,,,, ·ι

'1'

1'

:11

l

i

Ι

καθιυς

2

πρώτην

'11!

1!

μελέ­

v' άπολογηΘft δ1α την άμέλε1αν, άπολο­ την ύπ'

1,

αύτόν,

άλλα βεβαίως θ' άπήντα εiς την έπ1-

όποϊΌν άνεζ11τε1 μεν Ό

έκφράζουσαv

έπ1φύλαξ1ν

δια την μακρηγορίαν.

κατ α

μός του

Τας έκ της

ταύτην· ή δε απάντησις ύπijρξε

τεvής, ωστε άντi

'1' 1111' 1,

Πα-

αλλοτε ήμέλει την προς τον Άκίνδυνον

cιλληλογραφίαν του, στολην αύτου

Πρ1-

του πρώτου,

έπ1στολην προς

πραyματ,είας,

εiς την θεολοyίαν χρfjσ1ν του Ό

'Απ ο­ έκ

Βαρλαάμ, :ητο έκ

πραγματε1GJν

έξέθεσεν είς

τας

Ό

Άκίνδυνσς, μαθητης του

τrις οποίας 1ωi άνέyνωσεv της έvτυπά1σε1ς του χρόνως

Παλαμα.

δε φίλος αύτου καi. του

π::Uv παραληπτGJν

ιπωνουσαν

στενGJς με τους

croυ

ί 1

i

:ι

1 '

1

,1

bπ1κ01νωνίαν, άλλα

1

1

1

Ιι

11

1.

Α'

Π ρ ό ς

2.

Αύτόθι.

1.

Ά κίνδυνο ν

13.

ιι!

1 ' 1

3-76

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

καi

προσπαΘων να αpn τας

γνωμίας.

'Γην

θέσιν

μεταξύ τα,"

ταύτην έτήρησε

θεολογ}κας άνη­

bπi πολυv

χρόνον,

διο καi δεν ητο εκτοτε άγαπητος εiς καμμίαν μερίδα. 'Η μεταγενεστέρα

τέρα σχέσεών

φέως -

δυσόρεστος

του

έξέλ1ξ1ς

άπε1κονίζετω

των

εiς

:η αύτου του Παλαμα -

ιπρος

τον

προσθήκην

Πα­

όνηγρα­

εiς την έπrγραφην τfjς

φησαν,

τfjς

ως

iσχυρiσθημεν,

Κωνστανηνουπόλεως,

11

εγράφη το θέοος

[] καi

Ι]

δια

τιίJν

[τος

r\ [ΟΙ

πραγματειών

το

τας

συζητήσε1ς

1335, 'ίσως ή 1336, καi

εκείνων

ύπfjρξεν

εlς

μετα

το φθ1νόπωρον του

αλληλογραφία

ρίσκετο τότε

εν

377

τrΊν

έπ1στολη

τουτο δ1ό­

προκληθεiσα

κίνη01ς

αμεσοςΌ

Ό

παραλήπτης

θεσοαλονίκην,

ώς

καi

εί1-

ό Βαρλαόμ.

παρούσης έπωτολfjς «έyράφη δε προς Άκίνδυνον εη τοϊς cϊ,σεβέσι καi φίλ01ς έναρ1θμούμενον». 'Έναντι

του

Βαρλααμ

κόμη ηπrος «τον που· τί γάρ

ό

Περιεχόμενον

Παλαμας

παρου01όζετω

μεν συν εiσόμεθα καi μεθ' ήδονfjς

α­

ποτ' αν αλλο προσδόκψον 11μϊν ε'ίη παρ' όν­

δρος άκρ1βους εύΟΙεβείας

Ένψ

δ{1-

πόθφ την ένεγκουσαν απολ1πόν­

κατα

η1ν

σύνταξιν

γματε~ων ό Παvωμας

των

έγνώριζε

περi εκπορεύσεως

τας

απόψεις του

iΙτpα­

τος; »' • Ή όντίθεσίς των δεν εΙχεν ακόμη λόβε1 συγκεκρ1-

Λατίνων

β1βλίον τούτου. Πρό:κ:ε~τω περi του

μέvην και όρ10ηκην μορφήν. Καη'ι την αύτην έποχην καi

{ryoυ, τυ όποiοv ϊητ'

αυτου μεν του Βαρλααμ άvαφέρετω

αλλω φίλω του όπο τ:η,ν Θεσοολονίκην του εΙχον γράψει

uJς

περi του θέματος τfjς διαφωνίας του περi του άγίου Πνεύ­

τα ΤΟ πλεiστον διατηρείται ένιαiον, εlς δε την ά.παρίθμησ1ν

ματος

παρα

προς

1 ον

Βαρ,λαάμ,

αύτος

δε

άπ11ντησεν ΟΤΙ

κοι

'πραγματεία'"

εξ

δηλαδη

ηνικωv

Η -έπ1στολJΊ

έγρόφη άπο το έρημητήριον του

Σόββα παρα τήν μονrΊν τfjς

Λαύρας

όλίγον μετα

rψτ:ην της Πεντηκοστfj(;, άλλα ΤΟ ετος συντάξεως δεν

νω δυνατον

να καθορ1σθft μετ' ασφαλείας. Ό G.

έτοποθέτησεν αι'ηην ·εiς το i:τος ταύτην έδέχθη

κατ' cφχας

καi

φορία

Β ο ρλο ά μ

Schίrό

1335", την χρονολογίαν δ;,, ό

έκδότης τfjς

έπ1στολfjς

J. Meyendorff6, ό όποiος δμως ηδη 1άποκλίνε1 ύπερ τους 1337'. "Αν oi Ά 1ποδε1κτ1κοi Λόγοι 3. Αύτόθι 4. 4. Α · π ρ ό c

εΙ­

του έ­ έγρό-

24, δθεν προέρχεται καί ή πληρο·

περί της άπολεσθείσηc τούτης έπιστοληc.

5. Β a r I a a ιη

C a I a b r ο e p i s t ο I e g r e c h e, Palermo 1954, σ. 36 έΕ. Βλ. καί R. - J. Loenertz, «Dix - huίt lettres de Gregoire Acίndyne», Ο r ί e t a I ί a C h r ί s t ί a n a Ρ e r ίο d ί c a, 1957, σ.

119 6.

έΕ.

Είσαγωγή είc τήν

a

πρώτην έκδοσιν,

«La pι·emίere lettre de

Palamas Akindynos», Θ ε ο λ ο γ i ο 1954, σ. 603. 7. lntroduction a ι· etude de Gregoire Palamas, Paris 1 θ59, ι;1. 68. 344.

παρόδοσ1ν Ίς 1ίjς α1,ωτάτω Τριάδος ε•κ,;cιεnτώ,κασι και τijς έJ.>ό-

τήν ύψίστην Τριάδα καi άπό τήν ένότητα τηc: πίστεωc: καi

1ψος 1ijς nίστεως καί. ι17ς κοι1,ωι·ίας του Γ'Ί.γίου llJJεύμωος

εργψ

{;πα HtlJ' nαιέρωJJ εδιδάχθη,μει 1 Και ουδέ ΙΟ'i!ς

Λατίι,ους γράψα.ιτ' Ιiι• τις κr7'>ς 15 μ17

8.

Ταυ,α ,ιιέ1 1 διί 1αύ117. Συλλογίζεσθαι δέ επί ιοίς τcι­

8.

τούτους

χάρt11. Λiήτε δ' αnοιδεικτι­

101JIOV

συλλογί:εσΠαι, καΠά.περ qη7ς

τοις (J.V'ΤΟ:ιίατιοις J.ογίοις

αυτός,

,--ιαρι'ι.

Ίrι

rfις αρχα.ίς κα.ί αξιcόμασι χρη­

σθαι και ωίς ι'Jεοσό.q 0 οις κα.λι7ις επεοθαι πατράσι, μήτε

δια­

άπό

τηc: κοινωνίαc: τοϋ άγίου Πνεύματοc: δσοι λέγουν καi φρο­

νοϋν αύτά τά πράγματα

10 οί ταυ'ι't' συ1ω λέγοι,τές 1ε καί φροJ.>ου1,ιες; ούτο~ς

Τ Αρά γε δέν εχουν έκπέσει σαφωc:

0

;

Οϋτω λοιπόν εχουν αύτά.

'Από τούc: πατέραc: δέ

έδιδάχθημεν νά συλλογιΖ:ώμεθα έπi τοιούτων θεμάτων έμ­ πράκτωc:, καi δέν θά ήδύνατο νά κατηγορήσπ κανεic: οϋτε

roύc: Λατίνουc: δι' αύτό. Θά ήδυνάμην νά εϊπω μέ βεβαιό­ rητα δτι οϋτε άποδεικτικωc: συλλογίΖ:ονται ουτοι, δπωc: λέ­ γειc: έσύ 1 '1, μολονότι δέν χρησιμοποιοϋν τά αύτόπιστα λόγια

λεκτικϊuς,. διrί. τό μιί εκ Η'iιι• παρ' ήμίν λημ,μάτωι, ποιείσθαι

tίJC: άρχάc: καi έlΞουσίαc: καi δέν άκολουθοϋν καλωc: τούc:

τοi,ς

δέ

Θεοσόφουc: πατέραc:, οϋτε διαλεκτικωc:, λόγψ τοϋ δτι δέν

εlι•αι απόιδειξι.ι• ε;cι' οί'ιδει 1 ός τrΤιν Πείω1• καl. των εv τ'fi αJ'ω-

κάμνουν τούc: συλλογισμούc: έκ τών ίδικών μαc: προϋποθέ­

συλλογισμούς,

και

πάγυ

γ'

αν

φαίην. Λiη·δε.ιιίαJ.'

20 τά1ω Τριάιδι ζητουμέι•ωι·, αλλά nά~ιια. ιόν περί αυτών συλ­ λογισμόν δέ

διαλεκΊtΚΟJ'

οι, 1 δέποτε, πΟ'λλου

τr7'))'

πατρι,κ6)ι•

ο'ίεσι'fαί δέω

ιι ω)'(l))J

τε

και

τίι?'εσΠαι.

οι:Ικ

ει7'ισι

καλείγ, Λ ϊ τε

TOVTO

αποδεικτικό1·

γr}ρ

επιγραφα.ί

;,αραδέξα.σΠαι, καγ

τις φιλοι•εικότεροι, ει•ισ1171αι και τrχς επιγραφάς ως πα.ρεγ-

25 γράπτους ;cιαραγράφηται., TOVTO

μαρτυρούσας

ΙΙ1,εv,ιια αγιο1·)),

φησί

και

τrι,ς qωγάς, «εlς

ιίίστε κατr} TO()OVIO)'

κα11όσωr εχει ,flΟΙ'Γt.ς ει•τευθεJ>))

ιί,ιιεις

;cιρος

"

καi

30 ;του μέι,, μετr} τό σι•)'(Ι.γαγει1' αποιδέιδεικτα.ι οοώσα.ς, που δέ μεταξύ κείμει•οι•, τα α7lοδείκι•υμει,, που δέ καl επα.γγελλομέ-

σεων. Πολύ δμωc: άπέχω άπό τό νά ύποθέτω δτι δέν ύπάρ­ χει καμμία άπόδειΙΞιc: δι' όποιονδήποτε άπό τά θεία καi άπό τά Ζ:ητήματα είc: τι']ν ύψίστην Τριάδα, άλλά νά θεωρω καi

νά

όνομάΖ:ω

διαλεκτικόν δλον τόν

σμόν, ούδέποτε δέ άποδεικτικόν.

12 Αί

παράγραφοι 5 · 7 άnοδίδουν σχεδόν αύτολεΕεί τμημα τοϋ Λόγου Α', 13. Ένω ή 'Επιστολή άπευθύνεται πρόc: τόν Άκίνδυνον έδω ό λό­ γοι:: είναι άπ' εύθείαc: πρόc: τόν Βαρλαάμ. 14. Μ. Βασιλείου, Περί άγίου Πνεύματοc: 18.

αύτων καi

συλλογι­

αί έπιγραφαi

των πατερικων ρήσεων δέν έπιτρέπουν νά παραδεχθωμεν

τοϋτο, καi αν κανεic: άντισταθη έριστικώτερα καi διαγράψπ τάc: έπιγραφάc: ώc: πλαστάc:, ήμεic: θά τοϋ δείΙΞωμεν δτι καi αύταi αί ρήσειc: μαρτυροϋν τοϋτο, «είc: Πατήρ, είc: Υίόc:, εν αγιον

Πνεϋμα

υπάρχει»,

ώστε

τοϋτο είναι

ήνωμένον μέ

έκεϊνα κατά τοιοϋτον τρόπον, καθ' δσον εχει τήν οίκειότη­ τα μονάc:

πρόc:

μονάδα.

«Kai

ή άπόδειΙΞιc: τι1c: κοινωνίαc:

δέν είναι μόνον άπό έδω», λέγει ·

14

δτι ποϋ μέν αύταi 'Αποδεικτικοϋ

περί

Διότι

ai

καi θά τοϋ δείlΞωμεν

ρήσειc: φωνάΖ:ουν Ότι εχει άποδειχθη',

μετά τήν συλλογήν, ποϋ δέ καθυστερεί τό 'άποδεικνύομεν',

ποϋ δέ καi Ζ:ητεϊ τάc: άποδείΙΞειc:, είναι ετοιμοc: νά τό παρά-

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

416

Α'

ΠΑΛΑΜΑ

ΠΡΟΣ ΑΚΙΝΔΥΝΟΝ

417

τό ,ιιετά T1JJ' i':nαγγελίαι• ωύτηιι εnαγ6,ιιε1ιον; Λόγιό1• τι τι7ιι•

σχr~. Καί τά θεοπαράδοτα η καί θεόπνευστα καί παν ό,τι είναι δυνατόν νά άκολουθπ ταϋτα καί νά συμπερασθπ άπό

1Ίεο:τιαραδότωι• 1) καi ι?εοn1·εύστω1 1 καί πα1• δ, τι αι, τούτοις

αύτά. Διότι τί είναι ό Θεόc:, κανείc: άπό τούc. καλωc. φρο­

1·ας ζητείς ιι ηοi τrίς αnοδείι;ει.ς, ετοιμος παραοχεϊι,. Καί τί

έποι10 και εκ 1οιί1(Ο} 1 ου,μ;ιεραίνοιτο. Τ ί με}' γ(lρ Sοτ l Θεός, 5 01',δείς :τιώ,ωτε

τCιι•

οει•, ουτ' ει•ει•όησεJ'.

εv 1/ΙJΟ)'Ούιηωιι ουτ'

εlnει• ου~' i':ζ17:η­

°'Οτι δέ εστι καi. δτι εϊς εστι και δτι

ο{;χ ει· εστι καi διι 11ίι• Τριάδα ουχ ϊ•nεροέοηκε καί πολλ' 'ε1ερα 1rU1 1 :ιερi

α{J 1 τΟ1•,

θεωρουμέ1 1 ωJ 1 ,

Cστι

;η1ijοαί τε xr1(,

αnοδείξαι. El γι1ρ μη ταυτα, ουιδέ μαθείι· δλως εστι το :rιεΙJί. 10 Θεοf.

εi>

El

δέ μαγ1?άι•ομεγ και ζητοv,μεγ και ΊΟ'VΤΟ nαρι} τϊδι·

εlδι'πωι· και i':nιοια,ιιέι•ωJ',. 1(t μέ1 1 αρα IOU Θεου γινώ­

οκεται, τά δέ ζητείται, εοιι δ' α και αnοδε[κγυται, fτερα δέ

εtΟ/,)'

ανεξερεύι 1 ητα·

υ.nεριι•όητα 7ΙάJ'Τ1) Και

οεως,

εκ:ιορεύσεως,

τελείας

αμα

καί

τρόπος γειη•ή­

αι•εκφοιτήτοv

nρor-

15 λεύοεως, αδιαιρέτου τε αμα και τελε{ας διαιρέσεως, καl τ'

αλλ' ci!ι• δω πίστεως επι.01ημ6ι 1 ως εχομει•. Ώς γιΊ.ρ αϊοι?ι;­ οις ει· τοις ϊ•n' α'ίοΠηοιγ λογικijς ου δείται δείξεως, οϋτως σι,δέ πίστις ει• τοις 1οιούτοι.ς αnοιδείξεως. #lικρο·υ δ' 'ίσοι' και 01',δΞ)r l/λατ1όJ 1 εστι κακό1 1 , τά τε 1J:ιΞρ νοiJγ ()'ίεισ{}αι εlδέ20 ι•αι

και ι(τδ τοf ΘεοΓ, γι·ωοτοJ'>ι

ιvσαύτως καί

ει·ι•ου711· κrι.ί.

1/

τό

ζφητόJJ

i}

ιlξιω,ιιύ.ιωJ' αnορησαι. ουκ ολίγωι1 , α κρείτιω

κατr1 αn6δειξιγ nαρεχόμει•α

Hp

μιί τοιοfiτον αnοφαί1•ε0Παι,

αnοδεκτόν. 'Έστι γαρ κοιιιωι·

i:nωταμέιιφ

Τ'}Jι' εnιοτ17μηι 1

αnοδει.κτικυ.i

χρ17οαοΟαι γίγοιιται αΙJχαί.

f). Jf{ί.οι yύ.ρ ε,οτιι• εγι''ύ.Ηψέι•ΟJ• τε και ιlι•ωμο~,ογημέJJΟJ'

25

071 ό Θεός τέλειός εστι. καi 0'/)Κ !Jλογος' εξ dιι 1 είς και ουχ t'ι, αnαδείκnmzι. ΛεγόιιΙ(ι))' OVJ1 ή,μ(!))Ι οτι ό Θεός τέλειος, ό τέλει.ας είς, καί. τ'

αλλα

ουι•είρειγ

διαγοοvμέι,ωι 1 ουμφω­

γως ,οίς nατράοι1',. οπως είς ό τέλειος, ει τις τιιιι, α1'ε:rιι-

30 στημό1 1 ωιι τούτων αnοδεικτικiίι1' nροσίσταιτο λέγων εnι των μοναδικr7ι)' δ::ιόδειξι~• μη είι·αι, nαρ' i;μι7Jιι ευΟύς &κούσεΊαι

(Vς καΟόι.οι• μεν Ο'/IΚ εοτ ,· nι7Ίς γr:φ επί

15.

Ρωμ.

1, 19.

I(t))'

μι) και~όλοι:;

νοϋνταc. δεν είπε ποτέ οϋτε έιήτησεν οϋτε ένόησεν. 'Ότι δε ύπάρχει Θεόc. καί δτι είναι είc. καί ότι δέν είναι εν καί δτι δέν ύπερβαίνει τήν Τριάδα καί πολλά δλλα σχετικά με αύτόν, είναι δυνατόν νά τά έρευνήσωμεν καί άποδεί!Ξωμεν. Διότι δν δέν άποδειχθοϋν ταϋτα, δέν είναι δυνατόν οϋτε νά μάθωμεν τίποτε περί Θεοϋ. Έάν δέ μανθάνωμεν καί ιη­ τοϋμεν, καί μάλιστα άπό τούc. καλωc. γνωρίιονταc. καί έπι­

σταμένουc., τότε δλλα έκ τοϋ Θεοϋ γνωρίιονται, δλλα δε ιητοϋνται, μερικά δέ καί άποδεικνύονται, δλλα δε είναι έν­ rελωc. άπερινόητα καί άνε!Ξερεύνητa· τρόποc. γεννήσεωc., έκπορεύσεωc:, τελείαc. καί συγχρόνωc: άναποκαλύπτου προ­ :::λεύσεωc., άδιαιρέτου συγχρόνωc. καί τελείαc. διαιρέσεωc.,

1

ί,Ιι~. •

1

ι'

καί τά δλλα των όποiων γνώσιν εχομεν διά τηc. πiστεωc..

"Οπωc. δηλαδή ή α'ίσθησιc. δέν χρειάC:εται λογικήν άπόδει­ !Ξιν είc: Ζητήματα ύποκείμενα είc. τήν αϊσθησιν, οϋτω οϋτε ή πίστιc: χρειάιεται άnόδει!Ξιν είc. τά θέματα έκεϊνα. Μόλιc. είναι 'ίσον καί πάντωc. καθόλου μικρότερον κακόν τό νά νομίιr~ κανείc: ότι γνωρίιει τά ύnέρ νοϋν καί νά άποφαίνε­

il

ται δτι «τό γνωστόν τοϋ Θεοϋ» 15 δεν είναι τοιοϋτον, δπωc.

ι

καί τό ιητητόν καί τό άποδεικτικόν. Διότι είναι δυνατόν νά στερηται κανείc. δχι όλίγων έννοιων καί ά!Ξιωμάτων, τά όnοϊα προσφέροντα τήν έnίγνωσιν ύπεράνω άnοδεί!Ξεωc. γίνονται άnοδεικτικαί άρχαί είc. τόν γνωρίιοντα νά τάc. χρησιμοποιήσr~.

9. Διότι είναι γνωστόν καί ώμολογημένον άπό δλουc. δτι ό Θεόc. είναι τέλειοc. καί δχι δλογοc., καθ' δσον άποδει­ κνύεται είc. κ.αί δχι εν. 'Όταν λοιπόν ήμεϊc: λέγωμεν δτι ό Θεόc: είναι τέλειοc., ό τέλειοc: είναι είc., καi δταν σκεπτώ­ μεθα νά συνδυάσωμεν κατά τά αλλα συμφώνωc. μέ τούc: πατέραc., πωc. είναι εic: ό τέλειοc., έάν κανείc. άπό αύτούc: roύc. άνεπιστήμοναc. άποδεικτικούc. άντετίθετο λέγων δτι δέν ύπάρχει άπόδει!Ξιc. έπί των μοναδικών, θά άκούσr~ άμέ­ σωc. άπό ήμαc. ότι γενικωc: μεν δέν ύπάρχει· πωc. όμωc. 27

,ιi

':Ι

.ι,,

Ν

i~ :ii

1

,,ι,,

1

11,111

;,i:Ι!Ι

't

ι:ιιΙI

Ι

ί:11

~

1

'1:1

'.·.··.

il:

!ι: 1

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

418

ΠΑΛΑΜΑ

Α'

Άψευδrις δέ ου,δέ1 1 {jτ-101 1 απόδει.ξίς εστι, καί γάρ αναγκυία καί

επί

1()))! •/.IΟJ'αδικ{όν και α)'εςαnάτηιος μαλλοJ' αϋτη ~ί γαρ τϊvγ καθόλου γέι 1 οιτ' ai, μαλλοι, 17 ιl­

&.nόδειξις. Έnί

πάτη, δια 5

της φαντασίας {)ηρωμέγης της τοιαύτης αnοδεί-

!;εως, δυσξυμυλήτω1 1 1ε

και δυσπεριλ~ίnτωγ ())tτω~, nάντωγ

τr'iΨ ύποκει,μένωJ'. Ου· μ171' αλλά και εφ' ών τό ΚΟ!)''ΟΥ ανώ­ γυ,uοι,,. τον αυτόν· τρόπον γέγοιτ' (Χ.J' αnόδειξις και επί TtJf?ς

είδους του κα{)όλου και εφ' έι 1 ός εκάστου γε τωγ μερικr'iJJ' αnο1δείξεις

γίιιωrται, κα{)·όλου μεν οϋ, πως γάρ; αψευδείς

1 ο δέ καί αJJαγκαίαι. 'Έλλησι μέJJ οi!ν πιθα~,ολογία ή 1Jεολογία,

διό και διαλεκ1tκός απας ό δ/)Κ(V)J αυτοίς θεολογικός συλλο­ γισμός, εξ ενδ6ξων εγδοξος, ιαυ 1 10JJ· δέ εlnείJJ πι11ανός εκ

nιι1ανcvν. Ουιδέι 1 γαρ 'ίσασι περί Θεσv οέοαιοv ουδ' ασφα­ λές, «&λλ' εμαωιώθ·ησαν ε/J 1οίς διαλογισμοίς αυτων)). Ή15 μεις δέ ουκ εξ ενδόξωγ επί τό θεολογεϊ.ι, δρμώμεθα αρχiίιv,

αλλ' αμεταnείστως περί

ταύτας

εχομεγ, 1Jεοδιδά.κ10υς

ου­

σας. πως oi!11 ουκ &nοδεικτικό)', αλλά διαλεκ1tΚΟJ' τον τοι­ ουτοι1 ουλλογισμόι

ερου·μεν; Καί μ17ν s'ί τις HVJJ τ17ν

δια­

λε.κτικι71· ει' 10ίς περί Θεοv λεγομέ~,οις εl,σαγόντων, δ παρϊι.

20 HuJ' {}εολόγων ρηΗvς &nηγόρευται πα:τέρω11 , εί τις ωίJJυν ·{αι

419

ΠΡΟΣ ΑΚΙΝΔΥΝΟΝ

δέν ύπάρχει είc: τά είδικά; Δέν είναι δέ όλιγώτερον άψευ­

δήc: άπόδειtιc:, διότι είναι περισσότερον άναγκαία καί έπί των μοναδικων καί άνεtαπάτητοc: αύτή ή άπόδειtιc:. Διότι έπί μέν των καθολικων θά ητο δυνατόν νά συμβη περισσό­ τερον αύτή ή άπάτη, άφοϋ ή τοιαύτη άπόδειtιc: έπιδιώκεται διά τηc: φαντασίαc:, καθ' δσον δλα τά άντικείμενα είναι δυσ­ νόητα καί δυσκατάληπτα. Άλλ' έπίσηc: καί έπί έκείνων είc: τά

όποϊα τό κοινόν στοιχείον είναι άνώνυμον κατά τόν 'ίδιον τρόπον θά ητο δυνατόν νά ύ·πάρtn άπόδειtιc: καί έπί κά­ ποιου εϊδουc: τοΟ καθόλου καί έπί ένόc: έκάστου των μερι­

κων έφαρμόΖ:ονται άποδείtειc:, κα:θολικαί βεβαίωc: δχι, διότι πωc: είναι δυνατόν, άψευδεϊc: δέ καί άναγκαϊαι. Πράγματι είc:

μέν τούc: 'Έλληναc: ή θεολογία είναι πιθανολογία, διότι καi δλοc: ό δεκτόc: άπό αύτούc: θεολογικόc: συλλογισμόc: είναι διαλεκτικόc:, ενδοtοc: άπό ένδόtουc: , μέ όλλουc: λόγουc: 16

πιθανόc: άπό πιθανούc:. Διότι τίποτε βέβαιον δέν γνωρίΖ:ουν περί Θεοϋ οϋτε άσφαλέc:, «άλλά

έματαιώθησαν είc: τούc:

17

διαλογισμούc: των» • Ήμεϊc: δέ έκκινοϋμεν είc: τήν θεολο­ γiαν άπό πιθανολογουμέναc: άρχάc:,

άλλά έμμένομεν είc:

αύτάc: άμεταnείστωc:, διότι είναι θεοδίδακτοι. Πωc: λοιπόν

ωύτωι·1 τούς εi! εχω"τ·ας αγαλύ,σειε συλλογισμούς, ifκιστ' ε~, το1'ι-

θά ε'ίπωμεν τόν τοιοϋτον συλλογισμόν δχι άποδεικτικόν, άλ­

1οις εύρήσει 10 κα{)·όλον· 1ό 1ε γαρ προκείμε1 1 οι, μοναδικόι,

λά διαλεκτικόν;

εστι και- nαι• ο,τι των αυ·τφ nροσόντωγ μόγφ κυρίως πρόοε­

όποϊοι είσάγουν τήν διαλεκτικήν είc: τήν περί Θεοϋ δια­

στιγ αυτφ. «Ου·δείς γαρ)) φησίι 1 «1&γαθός, ει μι) εlς ό Θεός,>,

πραγμάτευσιν, πρδγμα τό όποϊον άπαγορεύεται ρητωc: άπό

25 ό μόνος σοφός, ό μακάριος και μόνος δνJΙάστης, «ό μόνος εχωι' α1?·ανασία~1, rμ'iις

roύc: θεολόγουc. πατέραc:, έάν λοιπόν κανείc: άπό αύτούc:

Ουδεγ oiJι, τώγ

άναλύσαc: τούc: καλωc: συγκροτημένουc: συλλογισμούc:, έλά­

επομέγωγ ε.nι πλέοι, είη flν αiιτου, Q)στε Και αfnωJJ εκασΗJJ'

χιστα θά εϋρn είc: αύτούc: τό καθόλου· διότι καi τό προκεί­

μοι•αδικόν και παι, δ,Ίt (Χ.JJ κατηγοροίτο 10ύ1ων ού καθόλου.

μενον θέμα είναι μοναδικόν καί πδν προσόν αύτοϋ ύφίστα­

Πως Oi!)J συλλογ[σαιιη' (Χ.)' αι1ευ 10V καθόλου; El δέ δι.α

ται κυριολεκτικωc: μόνον είc: αύτόν. Διότι, λέγει «κανείc:

30 ί'Ιj)' 101' πψικειμέι,ου

OtΚ(JJ)' απρό,σιτον)).

Kai δμωc:, έάν κανείc: 6πό έκείνουc: οί

ιδιότητα προά,γογτες εν ολφ τούς

ol-

18

δέν είναι άγαθόc:, εί μή μόνον ό Θεόc:» , ό μόνοc: σοφόc:, ό μακάριοc: καί μόνοc: δυνάστηc:, «ό

μόνοc: εχων άθανα­

σίαν, κατοικων φωc: άπρόσιτον» • Καvέν άπό τά προσόντα 19

16. Κατά τήν άριστοτελικήν λογικήν αί δύο αύταί λέΕεις σημαίνουν

δ,τι καί αί έπόμεναι δύο: δεκτοί άπό τήν κοινήν γνώμην ώς πιθανός

βάσει δεκτών ώς πιθανών. 17. Ρωμ. 1, 21. 18. Μάρκ. 10, 18. Ματθ.

19.

Α'

Τιμ.

6, 16.

19, 17.

του λοιπόν δέν δύναται νά τοϋ είναι cπί πλέον, ώστε καί

αύτων εκαστον είναι μοναδικόν καί παν δ,τι θά ήδύνατο νά άποδοθη είc: αύτά δέν είναι καθόλου. Πωc: λοιπόν θά ήδύναντο νά

συλλογισθοϋν χωρίc: τό καθόλου;

Έάν

δέ

,Η

l!ii ι:1

!1:i,11 ι,,

Ι!!!ι:,

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

420

ΤΟΥ

ΠΑΛΑΜΑ

Α'

κείους δέχωηαι συλλογωμούς, nολλφ μαλλον διά τό μοναδι­

ται έν δλψ τούc: οίκείουc: συλλογισμούc:, πολύ περισσότερον

ιlnόδειξις εκ τu1JJ nροτέ­

Θά προβάλλουν τήν άπόδει!Ξιν λόγψ τηc: ίδιότητοc: τοϋ προ­

τd: κα,ϊ' α'V 1 τ(η,, εξετάζο-

δι' α ταύτα

κειμένου, καλωc: πράττοντεc:. "Αν δέ πάλιν λέγn κανείc:, 'ή άπόδειtιc: προέρχεται έκ των προτέρων, τίποτε δέ είναι πρότερον Θεοϋ', θά εϊπωμεν npόc: αύτόν, 'ώ βέλτιστε, δέν έtετάΖ:ομεν τά κατ' αύτόν, άλλά κάτι άπό τά περί αύτόν'. Διότι τό 'είc: καί τρία' καί τό 'έiΞ έκείνου μόνον' καί τό 'είc:

nροϋnιiρχειιι αγάγκη τις του δεικγυμέγου, καθάπερ ουδ' αυ-

έκεϊνον μόνον', δέν δεικνύουν τήν φύσιν, άλλά δεικνύονται

οvι'lες. "Αν δ' αvι?ις λέγι; τις

't1

ρω}', oV1δSJt 1 δ8 ;ιρόιτερογ ΘεοΓ'/',, r.αV μεJ•,

ώ οέλτιστε',

αi.ΗόJΙ'.

7τ()

και

'εlς

τδ

γ(l.ρ

εροvμειr

ι:είς

καl

nρός τρία~

εκείJ'ΟJ' μ6νω•',

αυτόι•, 'αλλά και

ου 11]1'

τδ

cεξ

Hl

προϋnάρχει

:τοτ' αv

τi τcίηι περί

fκείνου μόνου~,

φύσιιι δείκι,υσιJJ, αλλά

:τερι αiηήv έστι δεικJΙύμει,α. Οϋ,κουν ου,δέ τι

10

λόγψ τηc: ίδιότητοc: τοϋ προκειμένου προχωροϋντεc: δέχων­

δίκαια nοι­

κόι, του nροκει,μένου 11ίν αn6δειξιγ nροσήσονται

5

421

ΠΡΟΣ ΑΚΙΝΔΥΝΟΝ

1(,11•

περί Θεόι 1 δεικνύμει,α. ΚακείJtΟ γάρ, ο,τι

Hl

η, περί τ1ίι• &περιι'όητωr εκείJ'ηJ' θεωρείται

αϊ τε κοιιι(ηητες, α'ί τε

lδιύτφες, οίογ εκπ6ρευσις η

γύρω άnό αύτήν. Δέν ύφίσταται λοιπόν άνάγκη νά προϋ­

γέιινη­

πάρχr~ κάτι άnό έκεϊνα διά τά όποια είναι ταϋτα, δπωc: οϋτε αύτά τά περi Θεόν δεικνυόμενα προϋπάρχουν. Διότι

φύσο·,

ου /}έσει, δλλrί φύσει, nλουτός τε η κίγησις

καi έκεϊνο τό κάτι, ό,τιδήποτε καί δν είναι, παρατηρεϊται

ιελει6της,, ι1Sσ::ιερ και τω)'' ακρωι• θεολόγων τίς φησι, «μο-

γύρω άπό τήν άηερινόητον φύσιν, τόσον αί κοινότητεc: δ­

15 ι•ά,δος μεγ ΚlJ'1jθείσης δια το nλού,σtΟJΙ, δυάδας δε ·ύnεροα­

σον καί αί ίδιότητεc: 20 , δnωc: ή έκπόρευσιc: η ή γέννησιc:,

Πείσης διά την ·vληιι και τό είδος,, εξ ώ~, τά σώματα, ΤριrJ­

καί μάλιστα δχι θέσει άλλά φύσει, ό πλοϋτοc: η ή κίνησιc:

σις' και

i)

ωvι'

δος δέ δρισι?είσης διά τό τέλειογη, (ε{,)J ιΊ συγχωρεί αυiτό)

λεγόμε1·ος,

και· μ17 τοιαύτα

δειγμένης

ϊ•nολψμεως

()

δέ

ι)ιαλ.εκ.τικός

fι.

ό

nροσδια­

Διό εκείνος μέv της αποδε­

αμεταnείσιως εχει και

ε{,nερίτρεπτός τε και

&μεταfΗrως,

αυτός ε1 στιιr

·Κ(;))' :ιεριτρέπει έαvrόJ'. Ί'ίl'ι δώοο,ιιειr τό ευ·σειυές;

10 έ1 δραίφ,

τψ

&μεταικινήτφ,

τq1

ε1' μηδενι

οτε

'< Αρα

πτυρομέ~ιφ

ΙΟ)' &nό,σιολοι•' η ιό) και οικοθειr &ει σαλειιαμένφ; Και

Fi;

rΊ.ληθ δ.λλοτρίωι·.

δεικιrύv,τι

του επί

%ψJ.Τείι 1

;ωι

οοι

περί.

H7n,

θείωιr;

Κύρου Ζορο6άυελ {)αρροιJιιιως αν

πάιJlω1'

ΙΙJΙ'

α?.ήθειαι•;

Καί

()

μέι·

i':f;

περί

μεγ

;cιρός

δόξα~,,

αλί.'

ου•κ

εξ

και

αψευδές,

α:vτοv, διό και ιό ,αιrάγκης

αψευδές.

1'1)1• αψευδ?j τοϊi nράγμαιος εϋρεσ~ι·

:!lf!Oς δόξα~· διαλέγεσθαι;

τ-ίjς ,ι?,είας

αnοκριι·ούμεΟu.,

δεικνύn περί των θείων;

El

δέ τις φαίη

ϊις

Όi'J,δ'

φύσεως f αρα

(D

δείξις,

οvτος f επεί

ουκ εστι μηδ'

ζήτησις'

α'iτιοv αυωjςΌ

°'Οτι δέ εοτι μία, ,ιιηδεμίαιr δωψορrΊ1• και?' αι'•Ι'Ι/J! ολως εnι,-

όχι τοc:, ον

διό

τοϋ καi

ουμπεράσματοc:, τό

καi άψευδέc:,

συναγόμενον ό

πράγματοc: μέν ποτέ,

άλλά είναι

δέ διαλεκτικόc:

τοϋ

μέ

καi

τοϋ

πράγμα­

πάντοτε

άναγκαί­

βάσιν

δέ συμπεράσματοc:

αϊτια

τοϋ

όχι πάντο­

έt

άνάγκηc: άψευδέc:. Τί συμβαίνει

λοιπόν ώc: πρόc: τά θεία;

άπλη δόtα,

άλλ'

όχι

Την άληθινην εϋρεσιν τοϋ πρά­

γματοc: Ζ:ητοϋμεν η νά συΖ:ητωμεν πρόc: έπίδειtιν; 'Εάν δέ θά ελεγε κονείc: ότι δέν ύπάρχει αϊτιον έπί

Θεοϋ, διότι

2, 2.

1

!Ί[

!~Ι

ί1 1.·

1''1 111

i Ιι

i ';'

Ι 1\ιl'

ι.'.ί·

!11

11

Ι'ι,

lil 11

j

αύτόc: είναι ό α'ίτιοc: πάντων, θά άποκριθωμεν δτι, Κύριε

1

έσύ, διά μέν την θείαν φύσιν δέν είναι δυνατή ή διερεύνη­

Ι,ι

δρα οϋτε άπόδειtιc:,

έπειδή δέν ύπάρχει οϋτε α'ίτιον

αύτηc:. 'Από τό δτι είναι μία ή φύσιc:, μη έπιδεχομένη καμ-

28. Φιλ. 1, 28. Β · Θεσσ.

μόνον

i

τε, άλλ' ένίοτε οϋτε αύτοϋ, διό καi τό συναγόμενον είναι

σιc:,

29.

'Ή κ:αί σύ μαΖ:i μέ τόν έπi Κύρου

λήθειαν όλων; Καί ό μέν πρωτοc: έργάΖ:εται μέ βάσιν α'ίτια

αι•αγκαίΟΙ' αει

25 01)Κ εσιιι• αιτιοι• επί Θεοv, α'V'ΙΟς γάρ ε1 οτιν ό nάι•τω~, αιτιος, C

Ποίον άπό αύτούc: θά πιστεύσnc: δταν σοϋ άπο­

ΟΙ!)'U.γόμει•οιι

Τ ί O('J• εnί T()J)' θείωι•;

11

κείμενον.

Ζοροβάβελ θά άποφανθrιc: μέ θάρροc: ότι κρατειc: τήν ά­

πεuάr;μαιος ο~'ικ αεί, &λλ' εσ711r 01 τε μη,δ'

ζητουμεγ,

άπό έντελωc: ψευδη, πάντωc: δέ Ε:ένων καί πρόc: τό προ­

το!' σι•μnεράσματος, rlλλϊι και του nράγμα­

20 ιί δέ διαλεκrικός roi] ,nράγμαrος μέv ουδέποτε, του δέ σvμ­

ουι•αγό,ιιενοι•

rά όποία δέν είναι όπωσδήποτε άληθινά, άλλ' ένίοτε καί

1

1,

ΙIi:

,

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

430 δεχομέι·η, καi

Α'

ΠΑΛΑΜΑ

οτι διαιρείωι, κa,· ,ιιιΊ καθ' έαv1ήι·, δια κα!

ειι τfί διαιρέσει

μέι,ει

αιδιαίρε,ος, Και 071. ΚαΥ Ιψ διαtρετq}

ΠΡΟΣ ΑΚΙΝΔΥΝΟΝ

431

μίαν έντελωc: διαφοράν καθ' έαuτήν, και οτι διαιρείται, δν

καί όχι καθ' έαυτήν, διό καί είc: τήν διαίρεσιν μένει άδιαί­

μίαι• και &διαίρε,ο;• εχει I)j)' αρχψ,, διό καιι τού,1ψ είς Θε­

ρετοc:, καi ότι καi είc: τό διαιρετόν εχει μίαν καί ιάδιαίρετον

ιίς, και οτι δημιουργός καi.

συγοχεύς

άρχήν, διό καί είc: τοϋτο είναι Θεόc:, καί ότι είναι δημιουρ­

5 καί 1' υ.λλα δσα τούωις δμοια, εσΙtJ' ως δέοι, ειι•αι ζητουν1ας

γός καί ότι είναι προνοητήc: καi δτι είναι συνοχεύς καί όσα

Ιc'ις

αlιίας,

αΊ' και

αοται

σι'Jαι τijς ειSρέ,σεως,

1(()!'

προγοητ11ς καί περί

Θεοv

01t

αΥ

εiεγ,

εφικέ­

σύι, Θειμ δ' εq ι:ωμέι 1 ους, οίι διαπορη-

δλλα είναι όμοια μέ αύτά,

καθίσταται δυνατόν,

όταν Ζη­

τοϋμεν τάc: αίτίαc: δπωc: χρειάιεται, αί όποϊαι θά είναι έπί­

επΕ­

σηc: καί αύταί των περί τόν Θεόν, νά έπιτύχωμεν τήν εϋ­

στασΠαι καί προς έ1έροvς TΙJJ" f}είω· δυ} λόγου μειοχε1εύεtJ'

ρεσιν, φθάσαντεc: δέ σύν Θεψ, νά μή παραμένωμεν πλέον

ε 1 πιστήμηι,.

μέ ,άπορίαc: ητοι διαλεκτικοί, άλλά νά γνωρίιωμεν άποδει­

1tκrvς

10

01t

ε1'

γοuγτας

εχειγ ητοι

El

διαλεκτικϊvς,

αλλ'

αποδεικ1tκc7Ίς

δέ :ιι~'J εφι1κοίμε:θα, 1ούς μέι,

δvι·άμει

λόγωιι

rίκιστ'

ε;χο,μειι

1fi

10

nrι,γ nιστεύο,ιιε1 1 ,. ου~δέ

χι•ογραψεισθαι

1i]ς :rίσιεως,

10

κτικωc: καi νά μετοχετεύωμεν τήν θείον έπιστήμην διά λό­

:

γαρ dnοδείξε­

γου πρόc: δλλουc:. Έάν δέ δέν φθάσωμεν, τούς μέν άσθε­

,1111,

μυστήριοι' δείv

οlόμεθα ιε­

οiίθ' 1ί.ιιείς, ουθ' οί προ ήμώι:

; 3 διιJ. ί.όγοv τrμ λόγψ τijς αληι?είας σvνηγορ17σαν1ες' αλλιχ και' τούιψ ιοίς

δεί·κ~,uμειι κατr1

14.

τούτου

τ1"jς

αληθείας

χωλεύουσιι'

τό

lσχυρόν χαί

επαι,ορι'Jώσεως

παρέχομε,,

θεραπεύσωμεν μέ τήν δύναμιν λόγου, πίστεως εχομεν

έμπιστοσύνην.

Διότι

αύτοi

δέν

δέ διά τηc:

nιστεύομεν

τό

nδν μέ άποδείΕ:ειc: οϋτε νομίιομεν ότι πρέπει νά τεχνολο­ γηται τό μυστήριον τηc: πίστεως, οϋτε ήμεϊc: οϋτε οί πρό

ήμων συνηγορήσαντεc: ύπέρ τοϋ λόγου τηc: άληθείαc: καi

Ό δi:: διακουfσας ύμίι· τούς επί τούτοις λόγους εκεί-

είc: τούc: εχονταc: κάποιαν χωλότητα ώc: πρόc: αυτον παρέ­

και

ιοiς

δρθοωμουσι

τά nάι·τrι. χrι.ί.riς

τουτοι'

χrχ~1 α1?1Jς ;ωί

11)1'

πολιτε[ω, είπερ 71ς

θεοφιλi7ς και 17μι~, δια τοvτο προσφιλιίς 'Ιωσήφ, επί την έπιi­ αρ1t1όκους παiδας, μιί 1υχδ1'Τας η7ς

χομεν άφορμr1ν έπανορθώσεωc:,

είc: δέ τούc: όρθοτομοϋν­

ταc: τοϋτον παρέχομεν θεμέλιον άσφαλείαc:.

ol-

14. Αύτόc: δέ ό όnοϊοc: μετέφερεν είc: σδc: έκείνουc:

προσηκούσης φρο1;-

τούc: λόγουc: διά τά ιητήματα ταϋτα, ό καθ' όλα καλόc: καi

J'ΟδΟι' σπεύδωιι, αυτοσχεδίους σχεδόν Ιίρπασε παρ' ή,,ιιιvιι, 0)'

νοϋνταc: είc: τήν πίστιν πολύ όλίγον είναι δυνατόν νά τούc.

ασφαλείας ύπωεσι.,,.

αφορμιίιι

20 ι 1 ους,

1ι

λόγου

IOV

προς αληθείας ιlnόδειξιι,, αλλ' ου κάλλους

άγαθόc: καi κατά τήν διαγωγήν ύπέρ πάντα θεοφιλής καi

25 εnίδειξιι• εξει•ψόχαται, παρά 1οϊiι' οlμαι καί παρά 1ijς σijς

διά τοϋτο προσφιλής είc: ήμδc: Ίωσήφ 30 , σπεύδων νά έπι­

1[δος. 'Αλλ' επεi

Δπαιι'ΟV1'1αt

σοφίας.

(ιJς 17μεις εκ noJ.λov λοιι δέ προς

πίας

T(}Jf

Έ1κείι•ό γε

1tj)'

α~,ω1ά1ω

μ171• i':nί

ΨOVJ.' σε λαοειJ',

σοφία~, nπθήσαν1ες, μαλ­

α1!"τijς πόθοι• παρά της αJJωτάτω φιλαJ>>θρω­

εφελκυσιΊέι•τες,

παντοίου λόγω,, ε'ίδους

καί

117ς

κατ

30 αυτά μελέτης αφέμε~,οι, ταύ1rι προαανέχομεJΙ δια 6ίου, καi

στρέψn πρόc: τά έκεϊ, τούc: ηρπασε σχεδόν nροχειρογραμ­ μένουc: άπό ήμδc:, ώσάν άρτιγέννητα παιδιά, τά όποϊα δέν

ελαιβον τήν προσήκουσαν έπιμέλειαν.

'Αλλ' έπειδή εχουν

συνταχθη πρόc: άπόδειcιν άληθεiαc:, άλλ' δχι πρόc: έπίδει­ Ε:ιν κάλλους, δι' αύτό νομίιω ότι έπαινοϋνται καί άπό τήν σοφίαν σου. Έκεϊνο όμωc: πρέπει νά λάβnc: ύπ' όψιν, ότι ήμεϊc: ποθήσαντεc: πρό άπό πολλοϋ χρόνου τήν ύψίστην σο­ φίαν, μδλλον δέ προσελκυσθέντεc:

λανθρωnίαν πρόc: τόν πόθον τηc:,

άπό

τήν

άφήσαντεc:

ύψίστην

φι­

πδν είδος

λόγων καi τήν μελέτην των, ε'iμεθα άφωσιωμένοι είc: αύ­

30. Ό 'Ιωσήφ Καλόθετοc μετέφερεν είc τόν Άκίνδυνον τούc Άπο­ δεικτικούc Λόγουc.

ι!

αυιοί

i':πιρρω1'1 1 ύειιι,

δέ διrί. ,17ς πίστεως επιστημόγως eχομει,. Ου

σι

πίσ1ει aσθε­

τήν διά βίου, καi ύπάρχουν δνθρωποι οί όποίοι γνωρίιουν

1

'1

111

Ί:

;l'ι

'Ι

11 ;11

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

432

Α'

ΠΑΛΑΜΑ

τουτ' εlσίι, οί' ουνίσασιιι ή,μιι' και συμμαρ1υρ17σουσι nαρ' {,,ιιίι'

πολλοί· και

συ δέ αi':τός ουκ U.1'επιγηό,μω11 δοα εμαυτογ ii-

χω πείθει)'. Π αρεί1αι δε ΎJ\Ut1' τ' αλλ' απαν1α ε/; ανάγκης,. Βnειδ171περ εγ ,fΊ ,ΠάJ'Ιύ)J' αΠΟΚΤήσει Και 7?) πάνω))' επιλήσει 5 τά κατ' εκείνη~· 11) )1 σοφίαι, συ1'ίσ1ασ11αι πέφυκει1 , ω,σπερ και•

1?1

;τά111ω11 αφαιρέσει ΞJ' {,nεροχfj τινι 10 θείοι' J'Οειται. 'Α}.λ'

01)Κ 'ίσοι' το·ύ,φ της σοφίας εκείι·ης ΤΟ τέλος ε1,1εvθε1' μέι· γύ.ρ

τά απεμφαί1 1 οιηα

τφ Θεcμ ιδια,,οεϊ·αι

ό γοiίς, εκεί δ'

εργφ τr}ς {}είας εμφάσεις γοερiiις δ νους δέχεται, εσοnτρηγ 1 ο ακηλίδωτοι,

Θεοv και ων

τcΤη, μέJ• πε2ί λϊγους Ι

1αJιαοι1',

~

ει.

\

και

!

καί αεί

γιι1όμενος. Καν ήμείς

επιrπημc,1ι 1 επιλελ17σμεθα σχεδόν πα>•-

χρει.ας

:,

/

επειγουοης

:'J

ουχ

t:

I

,·κοv1ες

';

Ι

ειι,αι

τιι·α

τούΗλJJ' U.J'αλαμοάJ'ε/.)' ώς ε1'0JJ πειρώμεθα, διό και τάς U.I1 ι­

κr'tς εκείιιας χάριτας καί τό λίω•

ε1,τεχ110)'

της εξαγγελίας

15 απεtJl(~·μεθα, τ'ijς δ,έ αλη1?ιι•·ης σοφίας αlJ!δεγ η μικρογ κατει­

λψμαψει', αλλ' οlογ εlς δομ1)ι 1 μύρου τρέχοιμεν, αυτό 1, εl δέ μ·ιj, 01'; σαυτου

25 καταψηφιfi, τιολυnλασίω nεριτρέφας σαυις,ο 1171' JJέμεοιι 1 • «Σι'ι μέι• 11))' ανωτάιω .,οι'fήσας φιλοσαφίαι 1 , μύ.λί.οι 1 δέ :ταρά της αγωτάτω φιλαΥθρο1Ήίας εφελκvοΠείς και λ6γωγ ε'ίδους παγ10[_

ου και τijς κατ' αι'ι.. r} μελέτης άφf;ψεvος καί 1οίς παgσδείγμα­ σιι1 ηδη ει11117.r,()ι 1 1 ε7lίσχεςη.

ΤιJ γr'ι,ρ 1οίς παραδείγ,ιιασιJJ Ιfδη

Παροψ. 10, 19. Λόγοι τοϋ Βαρλαάμ παραφράΖοντος τήν Έπιστολήν πρός Ά· κίνδυνον Α · 14 τοϋ Γρηγορίου. Βλ. "Επιστολή Πρός Παλαμδν Α ·, G.

7, 8.

Schirό, ο.

229.

πάλιν περi τούτου. 'Εάν δέ κάτι άnό τά μή καλιϊ>ς, δπως θά ένομiί:ομεν ι1μεϊς πάλιν, έκφρασθέντα ύnό σοϋ περί ηί)ν θείων καταντήσπ έναντίον μας, συγχώρησέ μας νά νομίlω­ μεν δτι πρέπει καi περί τούτου νά έnισημάνπς· 'ίσως νά Οα ίκανοί νά σέ φθάσωμεν είς τό ϋψος της θεηγορίας, τρο­

15 οϋτ επιτρέπομει, οvτε κωλύομεJΙ' ου δ' rhς προnαρασκευαοθε[ης

!J.

"Αλλωστε, άφοϋ αύτό τό όποϊον προεκάλει τό σκάνδαλον

ϊ1ψt1pέθη άnό τό μέσον, θά ητο περιττόν νά δ1αλεγιί.Jμεθα

δέ μετrΊ. το άπαλεί·ψαι και?' 11μϊϊ11'

El 1(,(

101·

κατηγορίας, καί θά πρά!Ξω τοϋτο όσον τό δυνατόν συντό· μως, μή εχων καμμiαν δ1άθεσιν νά μακρύνω τόν λόγον.

ποποιιi~ν πάλιν καί αύτr'jν τήν πρός ήμδς πραγματείαν σου. Έάν δέ μετά τήν άπάλειψιν γράφπς έκτεvως έναντίον μας,

Θά μαι:: εύχαριστήσι.1ς πάρα πολύ. τοϋτο πάντως ήμείς οϋτε έnιβάλλομεν οϋτε έμποδ!2:ομεν· σύ δέ εϊθε νά προετοιμα­ σθfjς νά μή όργίί:εσαι, αν κάτι άnό τά ίδικά σου άντιστραφf\ nρός σέ, διότι ίδικόν σου θά είναι.

9. 'Αλλά ποία είναι ή πρώτη καi μέση καί τελευταία άφορμή σου έναντίον μας; «'Εσύ», λέγει, «έ!Ξυψώνεις έαυ­

τόν, ώσάν νά συνήντησεc: τά ύπεράνω ήμων», 'Από ποϋ

ήμπορεϊς νά τό άnοδεί!Ξπς; «'Από τούς λόγους σου», λέγει, «άπό τούς όποίους •ύπεσημείωσα δτι έλήφθη όλόκληρον τό

προοίμιόν μου». Άνάγνωσε τό άnό τούς ίδικούς μου λό·

youc: nαpαληφθέν ιωί •ήμας, δπως iσχυρiιεσαι, έλέγχον προοίμιον, διά νά γνωρiσωμεv· καί δν άπό τούς ίδικοι;ς μας

λόγους ύπάρχπ κάποια μεγαληγορία, θά όμολογήσωμεν δτι είναι δικαία αύτri σου ή έναντiον μας κατηγορία, είδεμή, σύ θά καταδικάσης τόν έαυτόν σου, στρέψας κατά τοϋ έ­ αυτοϋ σου άφθονωτέραν τήν νέμεσιν». «Σύ μέν, ποθήοας τήν άνωτάτην φιλοσοφίαν, μαλλον δέ έλκυσθείς 6πό τήν άνωτάτην φιλοσοφίαν καί έγκαταλείψας παντός εϊδους λό­ γους καi τήν μελέτην αύτων καί συναντήσας ηδη τά παρα­

δείγματα, σταμάτησε» 8 • Διότι τό δτι εχω ηδη συναντήσει

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

454

ΤΟΥ

ΠΑΛΑΜΑ

Α'

εvιυχεί,, ουχ έπιγιι•ώ01κω, υέλτιστε, τωι• 1ίμε,ιέρωι• ύnάρχοι·· έι· τούτφ δέ t'σιι

της καυχήσεως,

I(i

του λόγου nροφέρειςλόγων

1((})!

ου μό1,·οι• δ·'

εμω1 1 ·, αλλά καί

7(())'

1)Jt

δια nαιιrός ήμίι, σύ

rίnλcος ετερω· του,το 1ώι 1

εnιει1κ{(ις {1περεγω•ιιου,,ιιέ1·.1ιι•

5 ε.κείνοι.ς. γr'ι.ρ τουω nαράδειγμα ει,ιαυθα λέγεις, ο μύρο~, ή-

10. El -

μεις

'

-

εκει

Ι

τρο.-ιικωτερο1,

,,

ειnομει•,

,,.

_.

1'1!Jt

ακουσον

..,

γοι,ν

""

συνετως.

τρόπφ

nροσεμαρτύρησας-

χες ιιληιJ17

101)ς κατηγόρους καταστ1jσας

μι'!,ι11ρt1',

α.,ό υ1ύτης

1 Η.

'Ό

&:ιαξ εις

νότητα οϋτε αύτην τήν άρχήν;

Ποϊοc: δέ θά έπίστευεν ά­

κόμη δτι φροvτίΖ:ειc: διά τήν άλήθειαν, άσχολοίιμενοc: μέ άφοϋ ψευδολογεϊc: Όαφωc:

:ΙΊ'

είc: τόσον σαφώc: καταγεγραμμένα κείμενα; Πωc: δέ Θά ήδύνατο νά εϋpt1 τήν αλήθειαν, διαλεγόμενοc: περί τηc: δν­

·,'!.ιi.!

rά

άνώτερα καί

δυσθεώρητα,

τωc: άληθείαc:, αύτόc: ό όnοϊοc: δέν δίδει σημασίαν είc: τήν άλήθειαν;

'Αλλά βέβαια

προβολών ψευδωc: τοϋτο έναν­

.ίον ήμων δέκα φοpάc: είc: ενα λόγον, τόσαc: φοράc: έφανε­ ρώθηc: είc: δλουc: άπό ποϋ όμιλεϊc:, προσέτι δέ προσεμαρ­

τύρησεc: είc: τούc: λόγουc: μαc: τό αψογον μέ nαράδοΕον

έ:ιι,θέ,σεως :ιρcίηης ,"

δ'

ψευδήc: μομφή καί ή μέ άφετηρiαν αύτήν έπίθεσιc:;

σαι

χρεία της ψευδοvς ταύτης

μ' επειω κακίζεις

λόγου φαι 1 ερφ τυγχάι 1 οι 1 τι σοf'ί

εl γr}ρ Ρι­

μόνον καί δέν νομiΖ:ουν καν δτι εχουν άπό ίδικήν των ίκα­

τρόπον' διότι, έάν είχεc: άληθιν:']ν μομφήν, άφοΟ έτοποθέ­ τηοεc: έαυτόν είc: τούc: κατηγόρουc:, τί έχρειάΖ:ετο ούτι) ή

cαι>τcι•, τίς rlρά

ρί

άπεδώσαμεν είc: ήμδc:,

λανθρωπίαν. Έάν δέ προέρχεται έκ τηc: ανω φ1λανθρω­

ταγγέλλt1 ιωνείc: τόσον έσπευσμένωc: ώc: άποδίδονταc: είc:

10 ριίτωι• διεξιόιι:11,

()Qt

σωμεν η νά χαρακτηρίσωμεν έαυτούc: τελείωc:, ώστε άκό­ μη καί τό κατ' άρχην νά προθυμοποιηθώμεν νά λάβωμεν την όδόν ή όποία φέρει πρόc: τό μυστικόν διδασκαλείον δέν

Οtομέγωιι, Ο)ς tό τέλειοι> έαυτοίς

τιις &ληΠείας φροι 1 τίζειι 1 , περί

20

457

ΒΑΡΛΑΑΜ

καιαλογογραφείι•,

;,ιροσμugιυρούιιτων

r}ι/

αρξασιJ,αι μόνο,, και, μηδέ

ΠΡΟΣ

προσηκάμψ,

τοvτο

11/1'

(»ς

τφ τέλει

ηι, καί

117ς

του παιιτός

ει·αγιίαJJ αυτός δόξαγ πε­

ιιαι,ερc7Jς

d.δικεiς·

εί

γr1ρ

τοf'ίr'

13. Είc: αύτό δέ διά τό όποϊον εnειτα μέ κακίΖ:ειc:, κα­ Θώc: φαίνεται καθαρά άπό τόν σκοπόν δληc: τηc: πραγμα­

τείαc: σου, δτι έδέχθην τήν άντίθετον δια σέ γνάψην, μέ

ηι1 , ΟV'Κ αι• ηρώτωγ, ο{,κ αι• ηnόροω 1 , αλλά κατεψηφιζόμψ ώς

άδικεϊc: φανερά. "Αν βέβαια συνέβαινε τοΟτο, δ}~ν θά ήρώ­

έτερ6ψροι·ος.

των, δέν Θά ήπόρουν, άλλα θά σέ κατεδiκαΖ:ον ώc: έτερό­

'Α:ιοuεϊ~,

δέ τότ' εnεισι πα.σι~•, διαν τοίς η α-

25 1rεροίς χαi ιlι 1 ω,ιιολογημέι,οις ?Ί (t,~ορεί1, μοΗ:ι•. %(!.(

δε'iγμr1

Τίι

του μηδέ,,

τιjς

αρχής)),

τό μιί

σου πέρι

δέ .ρ τάς εJΙ (ι ιλοο6φσις μοι πάλι)• διαιιJέσεις :-ιροάξεις και J'(Ι., καίτοι καιι ταύταις

τιί. κατ'

εκε{γας λεγ6ιιε­

εχει 1l)f(I. τοvτο σημασiαν ιίφέοεως.

χrκων ύπcστάσεων, τό παρελάβομεν καί τό κατέχομεν. τό δτι δέ εχει 'ύπό' τοϋτο την c1,1αφοράν άπεργάΖ:εται κατα­

φοράν, οϋτωc: είπεϊν, καi nαp1στάνει τό άντίθετον τοϋ βου­ λήματοc.. Δέν θά μοϋ προβάλr~c: βέβαια πάλιν τάc: διαιρέ­ σειc:

ai όποϊαι χρησιμοποιοϋνται ύπό τGJv φιλοσόφων καi

'Αλί.' ου τοfiτο λέγω μ61·ω·, ,αλλ' οτι μάλισι?' οτι n6ρρω ωι;­

τά λεγόμενα κατ' έκείναc:, μολονότι τοϋτο καi είc: αύτά F.;χει

τα ,ι7ς ι'Jεο,nρεnοvς ί':κ η1 1 , nερί Θεαfi γιχρ ηι,) 'fγα ,ωj οοι προσάnτηται :ι.ιέ,ιvψις,

25 εlς εκείι·ους δείι• ι-i"/J'ωι• πεgιτρέψαι τούς λόγους. 'Ότι ;;ιίρ

ψυχρά καi

προβάλλει

τόν εic: πολλά μέρη καi

μωc: τήν δεχόμεθα· διότι τήν ελλειψίν τηc: έκεϊνο διά τό

όποϊον εγινεν

αύτή, άφοϋ

άπό

άναπληρώνει

τοΟτο εχει έκ­

βληθη. Έκε1Vα δέ διά τά όποια κατηγορεϊc: ήμαc:, ότι δια­ βάλλομεν τούc: όμογενεic: σου

σχετικωc: μέ τάc: δύο άρ­

χάc:, καi τοϋτο εγιvεν άnό ήμδc: πρόc: χάριν σοϋ τοϋ άγνω­ μόνωc: διατεθέντοc:·

διότι θέλων νά έ!Ξελέγtω σαφωc: τό

εκείγοι μι'ι Μο δ.qχϊις αi•,τόι?εJΙ }.έγουοι.ν .εlδέ1·αι με, ,ιιαρτυριί­

έσφαλμένον, εστω καJ σχετικώς μέ τήν λέ!Ξιν δπωc: ίσχυ­

πει,

ρίlεσαι

:-rα!:_/

{,μt,r ι;};, ό

:ιρiδ1ος

7r,ρός

αVτοVς

ήμέτεu·ος λ()γος

σύ ό ϊδιος (διότι

δέν ητο δυνατόν νά

σιωπr')σω,

τr}ς

έφ' δσον έπρόκειτο περί Θεοϋ), διά νά μή σοϋ προσάπτεται

Τί γάρ, εl μι7 φι.ι.-

μομφή, έσκέφθην νά κατευθύνω πρόc: έκείνουc: τάc: πραγμα­

30 ι·eψ7,ς τοvτο λέγετε, r1λλ' εξ ιον λέγετε τοvτο συι·άγεται)); Λέ­

rείαc:. 'Ότι βέβαια έκεϊνοι δέν λέγουν δύο άρχάc: καθ' αύτό,

ι 1 ί-1 1

σας τό μαρτυρεϊ ό πρώτος πρόc: αύτούc: άπεuθυνόμενοc:

(1:l(}.)'Τ(ι))Ι

;~ρός εκείJ'ους ουτως· (ιΎμεϊς

r)ύο λ:sγοι·τες Α:τi τijς 1Ί.ε61φος αρχάς;

δέ τi ((ατε

οί

;'α.>1' rγfιγ εκεί -.ιο/ (J/Cl'J'Bρώς 10/πο λf:γεο,· αV10/;ς; :ι(t)ς (11

1

λόγοc., άπαντων πρόc: έκεiνοuc: ώς έΕηc:· «Σεϊc: δέ, οί ό­ ποϊοι δέχεσθε τάc: δύο άρχάc: έπί της θεότητας, τί λέγετε; Διότι τί σημασίαν εχει, έάν δέν λέγετε τοϋτο φανερά, άλ­

λά συνάγεται τοϋτο άπό δσα ίσχuρίίεσθε; 12.

Λόγος

·Αnοδεικτικός

Α·

nρόλογος.

11i: 1

j:

ιl,

λοιδορίαν.

είναι

δ,s κu.τη-

1,

Τήv δέ άπολογίαν τήν όποίαν nροτείνειc:, αν καi

ι·ηι·, δμως δεχόμει~α· 11ί~· γάρ ελλειψιJ! αυτής τό ,δι' 8 ;·έ­ 'Ά

\ι

Ειν τό σφάλμα σου, δπω~ ίσχuρilεσαι σύ, πόσην χάριν έ­

1 Ο τάι,ειι· δ.πεrιψάμει?α, nρο:6αλλόμενο~ δέ δ.πορίαι• σέ διδάσ;ω­ διδάοκειιι επεξέρχ?J και χάριιι δφε[λωιι της πρι\ς

11111;

»

12

Λέγων λοιπόν

έκεϊ δτι αύτοί δέν iσχυρiίονται τοϋτο φανερωc:, πωc: τώρα

11 1

1

!1:1

1,1:

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

462

Α.

ΠΑΛΑΜΑ

463

ΒΑΡΛΑΑΜ

υπέρ 10ύ10υ προς υvτοiις εnοιούμηι• τον λόγοι,, ει μ17 rό σόι·

θά άπηύθυνον τόν λόγον πρόc: αύτούc: υπερ τούτου,

ο).ά,υος {;:ιολογιζόμε1·ος

δεν έσκεητόμην ότι ήδύνατο νά έπισκιάσn τήν βλάβην σου;

17.

α'ις

ε,,i,,,

σvοκιάσαι

5 1~·ειι προς εκείνους ελέγετο· caεnιγιιώ_ιιοφας

μάτωι•

διεγοούμφ•;

U:

και

ήμας

OtOV

δογμάιω1•·

γε ιiΎήθης, εl και α{,τό-

μι7 γάρ, (Vς (!ΠΟ Λατίγωιι (;ί1 1 , Ηι))'

αλλ'

λέγουσι σαφ{()ς αί :δύο μία, οσοι

,εκείι•οις

ε[σι

μει•

7(())'

εσrι:αλμέ1•ωιι

ρη­

Ot και

J'VJ 1 IOVTO προς υ{ηο1Ίς α:rό TU)J

ήμε,έρωy αμ6έrη10ι σvγγραμμά,τωι·· nρό δέ χρόι•ωγ ίκα1'(V1'

1 ο ;~αί 10ίς ·ελλογιμωιά10ις α{1•1(())' ε·nεχωρίαζε τσυτο, και μαρ­ ιυροuσι τοvτο 7(1 nαρ' ιίμίι• εκείνωγ συγγράμμαια δευιέρω 1 λεγuιιτωι 1 αρχ17 ι· τόι•

Υ ίογ

).έγωι• 1όι 1 Υίόιι OVIΚ

αρχι71 1 μόγ01 1 , αλι},,ά κ,αι δευ1έ2αι 1 , dρ'

10v άγίου 11 νεύματος· ό 1οί1,vι•

ου δύο λέγει φαι'ερcίις ,αρχάς; Ει δέ Υvι 1 τουτ' αφ1jκαι•, χά15 i!lς

IQ)Jl JJ,ιtειέρωιι λόγοις, ι;ίσπεy •καί ΊζV κατ' •ε:τωvvμίαγ Ν ικηφόρφ προς αδ­

1οις κατασιγάσαοt.1' αυΤΟυς (tJ'HQQ1)Tt'ΚOις

τούς πεq ψό11.· μετά ,·r}ρ 10iις ε•κείγου :ιρός αυ10ύς λόγους, οΔκέτι τολμώ·σιι, οίς αiηϊ:Ίι· μέτεστί nως σv1,έσεως της α:ιω­

λείας λέγει1·

ήμrϊ.ς, ωσπερ ήμείς εκείγους.

1

καί 1ωι'

;τηγ17ι·

ακούω,

τοiις λέ;,οι,;ας

μίαι·

αρχ171•,,

μίαι 1

ι9εογόJΙογ

ι?εότητα,

1αv1α και :ταρr't Ααrίι 1 οι.ς σεn10ύς, ιlcιό

αvγκεχωρημέι,ωJ'

Ααιίγοις

προς

αυτούς

διαλέγομαι·

25 παρ' έαvτοίς γr'ιρ εχοvσι και rιμrvσ~ι• rvς 11-εηγόρους ταvια λέγοJtτας

:τερι

του Η,11 1 φrvιωι·

Πατρός.

ιόι· Υιό1, Πεογόι 1 οι• εφ' ιίμrvι· εροΓ,σιγ, ιίμεις

El

101'!ς

δέ καί

ερουμεγ

εκεί-

1·οις μιί :;ω.1rχ Hl συγκεχωρημέιια σφίσι :τροάγει1• τόι• λόγω•· 1J,lft1' δ' αnο τούτου κα,τασκευάζουσιγ 01!Κ εξω τωγ κακείνοι.ς

30 σu;ικεχωρημένωι 1 ό λόγος εσται. "Α

δέ σύ

'Αλλά βεβαίωc: δέν θά ητο έντελωc: έκτόc: λόγου

αύτόc: ό λόγοc. μου, οϋτε τελεία έσύ,

εαν

διαβολή, όπωc: ένόμισεc:

ακόμη καί δν έλέγετο αύτούσιοc: πρόc: έκείνοuc:·

μή

voμίZ:nc:. άφοϋ προέρχεται άπό Λατίνουc:, ότι ε'ίμεθα άδαεϊc: των έσφαλμένων εic: αύτούc: ρημάτων καί δογμάτων· άλλά ύnάρχουv μερικοί

oi

όποϊοι καi τώρα λέγουν σαφωc: ότι αί

δύο άρχαί είναι μiα, όσοι δέν έχουν μελετήσει τά συγγράμ­ μcιτα τά όποϊα άπηυθύνθησαν πρόc: αύτούc. άπό τούc: ίδι­ κούc: μαc:. Π ρίν δέ άπό άρκετούc: χρόνουc: έπεχωρiαΖ:ε τοϋ­ το καί

μεταf:ύ των έλλογιμωτάτων αύτων,

καί

μαρτυροϋν

rοϋτο τά είc: ήμαc: εύρισκόμενα συγγράμματα έκείνων, εic:

τά όποϊα ουτοι λέγουν δεuτέραν άρχήν τοϋ άγίου Πνεύμα­ τοc: τόν Υίόν. Αύτόc: λοιπόν, ό όποϊοc: λέγει τόν Υίόν όχι

άπλωc: άρχήν, άλλά καί δευτέραν άρχήν, δέν δέχεται φανε­ ρωc: δύο άρχάc:;

"Αν δέ δφησαν τώρα αύτόν τόν ίσχυρι­

σμόν, τοϋτο όφείλεται είc: τούc: άντιρρητικούc: λόγουc: των ίδικων μαc:, οί 6ποϊο1 τούc: κατεσiγασαν, όπωc: καi είc: τόν έπώνυμον Ν ικηφόρον ό όποϊοc: εφε!Ξε πρόc: αύτούc: '\ Π ρά­ 1

15. Τό δέ από ιώι• εκείι•οις σvγχωροvμέι;ωι• δείγ 1ί,,ιιϊiς :τρός αυ10ύς διαλέγεσι9αι, σύμιf'ημι. και ο:ι'ηός· μέχρι δ' G.) μίαl'

17.

'Αλλά μει• 01Ψ ουδ' εςω μαι J.όγου nαν•τελως ουτος

δ λόγος, ουδέ διαύολιί τελεία, (,ας

20

ΠΡΟΣ

φfις,

εκείνους

γματι μετά τούc: λόγουc: έκεiνου πρόc: αύτούc: δέν τολμοϋν

πλέον δσοι εχουν κάποιαν σύνεσιν νά μδc: θεωροϋν τηc: ά­ πωλεiαc:, όπωc: ήμεϊc: έκείνοuc:.

18. Είc: τό ότι δέ πρέπει ήμεϊc: νά συΖ:ητοϋμεν μέ αύ­ τούc: μέ βάσιν τά

άποδεκτά άπό έκείνουc:,

έγώ ό ϊδιοc:· εωc: ότου άκούω

νά

γή,

θεότηc:,

μία

άρχή,

μία

θεογόνοc:

συμφωνώ

καί

διακηρύσσεται μία πη­ καi

οί

λέγοντεc:

αύτά νά θεωροϋνται καί άπό τούc: Λατίνουc: σεβαστοί, συ­

Ζ:ητω μέ αύτούc: μέ βάσιν τά άποδεκτά άπό τούc: Λατίνοuc:·

διότι εχουν πλησίον των καi τιμοϋν ώc: θεηγόρουc: τούc: λέ­ γονταc: ταϋτα

περί τοϋ Πατρόc: των φώτων. 'Εάν δέ

ε'ί­

πουν καί τόν Υίόν θεολόγον πρόc: ήμθc:, ήμεϊc: θά εϊπωμεν πρόc: έκείνουc: νά μή άναπτύσσουν τόν λόγον κατά τά άπο­

δεκτά άπό αύτούc:. Ό ίδικόc: μαc: δέ λόγοc:, μέ έπιχειρη­

13. Προφανωc: έννοείται Νικηφόροc: ό Ήσυχαστήc:, ο onoioc: πλήν των ι'ισυχαστικων του εργων εγοαψε καί κατά Λατίνων (τέλοc: του ιγ · αίωνοc:).

ματολογίαν άπό αύτό,

δέν θά είναι

καί άπό έκείνους. 'Όσα

δέ

εΕω των άποδεκτων

ίσχυρίΖ:εσαι

σύ,

έκπροσωπων

,;ι

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

464 {Φοκριγu,ιιειιος

κακείι·οι·ς

{,πέρ

Α'

ΠΑΛΑΜΑ

ήμr7:;

δι.και(όσαι φιλοι·ικr7ιι•,

(~)ς ό Υίός, εi καί ':ιηγιj,. αλλ' lC:Κ :rιι,;•ης, καί Ο)ς ηττω, cΙJj­

γιΊ καi c[ις :ιρός 1?ά1εροι· μόJ'ΟJ' :ιηγιj, ταiΎ>, τούτο

ακούσεις δέ πως, συγήσεις δέ nϊος,. nι­

οιεύσεις δέ ;1ως, ,δς γε τοiJς μέJΙ ΊJξω σοφούς θαvμαοίυυς και, 11εόnτας κα,ί πεφωιισμέγους ονομάζεις §γ τφ nρ·ός ή­ μας σου λόγφ καί ,τούς αυτοίς nιστεύο,~,τας {}αυμασ10ύς και 15 ζηλωτούς καί

αt'δήμοJ 1 ας,. διό ΟV'δ' εξω, αλλά παλαιούς πυ­

q:ούς αποκαλεις σεμι•ύι•ωι•, τούς δ' εγ ήμίιr δια της φυλακijς θείω11

HOJJ

εντολ{(ιν καi τi7ς κω}' 11σvχίαJJ ακρι,υούς σχολijς

μακαρισΗ7ις

κατ'

κεκαθr1ρμέγους

εξοvσία1'

20 κωηγορείς;

ο'ίκυθεJ'

τ~7ν

αυτοϊ,ς

καρδία~

συγ:τάττωJJ,

διασύρεις,

οi!περ

εμοί

ακρατδΊς

Καί ου τούς nεριόJJτας μάγοι,,, αλλά και τούς

προς ουραγοy 8'Κ παλαιού μεταχωρήσαvτας και

ζcοιηας Ίψ

Θεφ, ους ύ. μέγας αγriλλει Διονύ,σιος, ώς καί τάς νοερr'ι.ς επί γijς ετ' οιιτας 1ίπεραJJαοευηκ6τας εγεργείας, μετ' εμού

σύ και τάπεις και σκώ,πτεις, τού κατά σέ πλημμελούς καί

25 άφρονας και TOJ' αΪ.ηθ'η λόγο~, ουκ δρθοτομούντος.

23. «Διiδάσ'κει γάρ μεη q,ής, «δ μέγας Διο1•ύσιος περί ύμώ1• τωγ {}εωρηΗΚ()))) ιu καί τάη, ΤίJJος κατειρω1,εύn, (i)

α1°θρωπε;

Φαίης α)' εμού;

Άλλ' ·Oi'• περί εμού ΔιοJJυσ,[φ

τφ μεγάλφ λι5γος, αλλά περί

HOJJ και?? έαυιωγ αρίστων. ,, ,_ ' , , , ' , ' , J; 30 "Α ιιχως ·,τε, ει με~, αV'τος εμαυιοJfi θΚ'ει11οις συJ'εταττον, ,,,. α)t 'ίσως εi';πρόσωπος ή σικηψις· VVJJ ·δ' ΟV'Κ α:γ εϋροις, ουδ' αν

10V'70

ΠQ)Ποτ' ,αληθcvς δε[ξαις, οvιδ' αν lσαρ[1}μοιις 1οίς

. 18. Βαρλαάμ 'Επιστολή Α', αύτόθι σ. 241. 19. Αύτόθι σσ. 261-262. 20. Περί μυστικηc: θεολογίσc: j, 1. 21. Βαρλαάμ, 'Επιστολή Α ·, αύτόθι σ. 247.

χηc: καί ,μοναρχίας έκείνηc: η οποία είναι

έπώνυμοc: τηc:

θεογονίας. Αύτόc: ό τρόπος διατηρείται έκ τοΟ ότι τόσον ό Υίόc: όσον καί τό ΠνεΟμα έχουν ηiν ϋπαρΕιν έκ Πατρός,

καθώc: έκείνοc:

6

τρόπος διατηρείται έκ toO ότι ό Πατ~ρ

είναι δημιουργός δι' YioO έν άγίψ Πνεύματι,

όπωc: φρο­

νοΟν ό θεόσοφ9c: Μάtιμοc: καί oi όλλοι Πατέρες· έσύ δέ πρέπει νά έντρέπεσαι διότι άντιλέγειc: πρόc: αύτούc: αύθα­ δωc:. Καί βεβαiωc: .κατά τίποτε δέν έχει τήν ίδιότητα ό είc: τρόπος νά έtαφανίΖ:π τόν όλλον.

22. "Οτι δέ δέν είναι ίδικόν σου νά λέγπc: ότι «είναι ώσάν φωc:, . μαλλον δέ πηγή φωτόc: vοεροΟ καί άίJλου», όρθωc: τό είπεc: 18 • Πωc: δέ θά άκούσπc:. πωc: θά καταλάβπc:. πωc: θά πιστεύσπc:. άφοΟ τούc: μέν έtω σοφούς όνο1-1άΖ:ειc: θαυμασίουc: καί θεόπταc: καί φωτισμένους είc: τόν πρόc:

ήμδc: λόγον σου κάί τούc: πιστεύονται::: είc: αύτούc: Θαυμd'­ στούc: καί Ζ:ηλεuτούc: καί σεμνούc:, διό δέν τούc: άποκαλείc: 1

έtω άλλά παλαιούc: σοφούς, διό νά τούc: έtυψώσπc: 9, τούc: δέ iδικούc: μαι::: οί όποίοι έχουν καθαρισΘη · μακαριστωc: είc:

rήν καρδίαν διά τηc: φuλάtεωc: των θεiων έντολων καί rηc: άκριβοΟc: ένασχολήσεωc: είc: τήν ήσυχίαν διασύρειc:, κατατάσσειc: αύτούc: αύθαιpέτωc: μέ έμέ, τόν όποϊον κατη­

γορείc: χωρίc: όρ!α; Καί όχι μόνον τούc: Ζ:ωνταc:,/ άλλά καί roύc: άπό παλαιά άναχωρήσανταc: πρόc: τόν ούρανόν καί

2:ωνταc: πλησίον τοΟ ΘεοΟ, τούc: όποίουc: μεγαλύνει ό μέ­

γαc. άνωτέραc. άnό τήν άnόδει!Ξιν». Νά φρονωμεν δέ δτι oi άκούσαντεc. άπό τοιούτουc. δνδραc. καί πιστεύσαντεc:. δέν εΤναι μέν έπιστήμονεc., άλλ' είναι θαυμα­ στοί καί Ζ.ηλευτοί διά τήν nροαίρεσιν καί εύπεiθειαν καί σεβασμόν nρόc. τά θεϊα καί nρόc: τούc. θείουc: τούτουc. δν­

δραc;. Kai είc. τό τέλος διδάσκεις τήν περί αύτων γνώμην

ι il:

\;ι Ιj,

Ιιl

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

488 ταύτης

αμηχάνως

εκεί1·ους

:ιάσυ

εκείι•ων ά)ς

ΤΟΥ

ΠΑΛΑΜΑ

κακομηχάνου

,ιιηχανiJς

περιέπειρε1•

&πάτn

πεφωιιομέι 1 ωι 1

τός

γϊιρ

εκείJJΟV

10 λοiίν,ως τάς φωνr}ς φωτός, λόγων

τψ

τί

ακροωμέναvς

έσούβλισεν άκαταμαχήτωc: είc: πδσαν άπάτην καi τούc: ά­

aρ%t!­

θαυμαστόν εί

ι}:·vnQ.Υρί,φ

εlσοι,κίσαι'Τας αυτοι' και Ηvι, ει;

!Ιατρός

ει,nρεπεί

τφ

Θεφ

αυτών))

ψωτι

και

δι' αvτυv λα-

ωίJς

πε(τωτισμέJJων,

εκτελοισι και

;ιολλο·ύς

:ιαράγογτες;

κροατάc: έκείvων είσήγαγε μέσα είc: τά πολύπλοκα θήρα­ τρά του

ώc: φωτισμένουc: καί

μέ τήν περίσσειαν τηc: κα­

κουργίαc: φθάνει πρόc: τούc: μεταγενεστέρουc: διά των συγ­ γραμμάτων έκείνων.

-.ιαί

ί::ιοκρίι•εσθ·αι τών διω16ι 1 ωι' ωιj αλψJι.­

δηλονότι

αν υτά εργα τοίϊ 1Cι,,

ΗJι• απόστολο~,,

489

ΒΑΡΛΑΑΜ

τηc: κα1ωμηχάνοu αύτηc: μηχανηc: τούc: θεωρούc: έκείνουc:

εκείνωι• σvγγραμμάτυ)J'.

1())/J

κατασεσοφωμέιιους

σφάσιι· αυ,τοίς ολω, νοv

τούς

ΠΡΟΣ

θεωροiις

αυτός,. αιιτόχρημα σκότος ιοι•, lίγγελον ψο­

ιSποκρίι•ειαι ·κατά

τούς

και

τε

τούς επειτ' εοο:uέιιους φθάνει

5 τφ της κακουργίας :ιερ,ιόι,τι δια /Π. Εί

τούς

οίκείωι• ΠΟV,ωτλόκων

I(()V

εν'τος πεποίη,ται καί προς

(J)}'

Α.

37. Πράγματι, αν αύτόc: ό αρχων, ένφ είναι όλοσχε­ ρωc:

σκότοc:,

ύποκρίνεται

κατά

τόν

άπόστολον αγγελον

φωτόc: 42 , κατά τί είναι θ,::ιυμαστόν, αν καί οί

παραπλανη­

θέντεc: άπό τά σοφίσματα έκείνου καi εiσαγαγόντεc: όλό­

ι;ίς

κληρον αύτόν μέσα των καί όμιλοϋντεc: δι' αύτοϋ ύποκρί­

αυrοί, 7ψ

νονται τάc: φωνάc: των διακόνων τοϋ άληθινοϋ φωτόc:, δη­

ιcΚαι

οί

λαδή των φωτισμένων έν Θεψ, ώσάν νά έκτελοϋν καί αύ­

διάκοJ'·Οι γϊιρ αυτοίϊ)), ιτησίι', ύπο,κρίι•οιπαι «ώς διάκονοι δι-

τοί «τά εργα τοϋ Πατρόc: αύτων» 4 '\ έcαπατωντεc: τούc: πολ­

15 καωσύιrης».

λούc: μέ τήν εύπρέπειαν των λόγων;

Διότι, λέγει, «καί oi

38. Πώς δέ και «ό κόσμος ΟV!Κ εγνω δια της σοφίας τoJJ Θεόγη, εl θεογνωσίας 10 &κρόια10ι 1 ·θεοπτία, 1αύτ17 δέ

διάκονοι αύτοϋ» ύποκρίνονται «ώc: διάκονοι δικαιοσύνηc:» 4.

πρv,σέυησαι; Σωκράτεις καί Πλάπωνες καί

οί και' ~κεί1'ους

φίαc: τόν Θεόν» 4 ", αν τό τελειότεροv σημείον θεογvωσίαc:

nιστεύσωοτες,

είναι ή θεοnτία, είc: αύτήν δέ έπλησίασαv Σωκράτειc: καί

σοφοί

καi οί παρά τούιωι, ακηκο6,τες και

20 ξ ιάγαστοι

ηjς

;ιροαιρέσεως

και

αιδούς

θcία; π ϊίις ,δε καί σοrιοί ())η ες

T(J.

ει,εκα

117ς

d-

nρός

εμωράJΙθησα~', ε'ίnερ

.~-

4

38. Πωc: δέ καί «ό κόσμοc: δέν έγνώρισε διά τηc: σο­

Πλάτωνεc: καi οί σύγχρονοί των σοφοί καi άκούσαντεc:

καί

πιστεύσαντεc:,

oi άπό έκείνουc:

ά!Ξιοθαύμαστοι

ενεκα

τηc:

ιμ,η ίσι?ηοαι', και Οt!'Κ α'Uιτοι

μει; εμωράιηJησαv', 1fί δε σοφί~~

npόc: τά θεία έκτιμήσεωc: καi σεβασμοϋ;

ωύτωι,

Άλλ'

ι'ί; ι•

σαν σοφοί, έμωράνθησαν, έάν έφωτiσθησαν, καi αύτοi μέν

οϋτω τα_ύτ17

έμωράνθησαν, εic: τήν σοφίαν δέ τούτων ένυnάρχει σύνε­

μέτεο~ ι

συι,έσεως;

σοq.ίαι, του κόσμου τούτου»,

«:ε,ιιώραι;ει 1

ό

διό καί y,Jγ ει τις

25 nρσσέχει τόι 1 1>ουν ώς δι' αυ 1 της :ιρός

Θεός

θεογιιωσίαν όδηγεί­

σι?αι μέλλωι•, τοvτ' αυτο πάσχει και μωραίιιεται, σοφός

3fJ.

Τί δέ ή κειπί

γμέvος εφι:ιnος τοϊς;

30 ό

'Έι't

αιπ6,οωλος

σίι1;

Ουχ ((ό

τούς

τίϊφος

δόξα και

ταύτης οίαnερ ύπεζευ­

δι· εγκαλουσι11 οί πατέρες ήμώv ηυ­

τετυφωμένοvς

lδι.αίτατόν

n

&SJJ.

τι

είναι :ιεφωτ ωμέι,ους;

κρίμα

τοiίτοι,

του

Ουχ

διωοόλο·v (f1)-

Κύριος ~;πειμ;φάγοις αι•τιτάσσε1αι)); Π Cις ουν

σιc:;

·Αλλά

«έμώρανεν ό Θεόc: τήν σοφiαν τοϋ κόσμου τού­

του», διό καί τώρα, αν κανείc: δίδn είc: αύτήν τόσην προσο­

χήν, ώσάν νά πρόκειται δι' αύτηc: νά όδηγηθη πρόc: θεο­ γνωσίαν, πάσχει τό

Β'

Κορ.

11, 14. ϊω. 8, 41. Β' Κορ. 11, 15. Α' Κορ. 1, 21. Α' Τιμ. 3, 6. 47, Παροιμ. 3, 34,

'ίδιον, δηλαδή

μωραίνεται,

ένφ είναι

σοφόc:.

39.

Τί δέ είναι ή κενοδοΕία καί ό ώσάν Ζ:ευγμένοc: είc

αύτήν εφιπnοc: τϋφοc: διά τόν όποϊον κατηγοροϋν αύτούc

oi nατέρεc: ήμων; 42. 43. 44. 45. 46.

Πωc: δέ, έν4"1 η­

τυφωμένοι;

Είναι

δυνατόν νά είναι

οί

Δέν χαρακτηρίΖ:ει ώc: ίδιαiτερον κρίμα τοϋτον

τόν τϋφον ό άπόστολοc:";;

περηφάνους

φωτισμένοι

ό

Κύριοc:;»

47

;

Δέν «άντιτάσσεται είc: τούc: ύ­

Πωc: λοιπόν

φανερώνεται

διά

j,'' ,!

1

111

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

490 οίς

αι 1 •ιιτάοοεται

vη χάρις 1οίς

ΤΟΥ

δια φωτός εnιφαίv·εται;

ωnεο 1 οίς

Α'

ΠΑΛΑΜΑ

π ϊvς

ή

διδοuέ-

εlς τούς ύnεvω"τίους τούτοις εlσοι­

ΠΡΟΣ

ΒΑΡΛΑΑΜ

φωτόc: είc: δσουc: άντιτάσσεται;

491

Πωc: δέ ή χάριc:, η οποία

4

δiδετω είc: τούc: ταnεινούc: 8, θά είσαχθfi είc: τούc: άντιθέ­

τόι•

·rουc: npόc: αύτούc:; Καί δέν γνωρίΖ:ουν μέν οί nατέρεc: ή­

συμμαρτυ-

μων τόν τϋφον έκείνων καί τήν κενοδο!Ξίαν, δέν έnιβεβαι­

5 ρουσιv ε1κείηη του το; ((Τ ί 1τουτο Δ ιόγεv·ες; Καταnα,ΤCο, φη­

οϋν δέ έκεϊνοι τοϋτο εic: άλλήλουc:; «Τί είναι αύτό Διόγε­

κι•σθ·ήοε1αι;

Και

τυφοv 1και

οίιι

ό

οί

nατέρες

τό κε~,όιδοξοι, tΙJαοιv,

Διογέ~ιης,

Διόγεγεςη,

1Ο

οιJχ

τόι·

1υψοι•

μεγ

ήμω~ 1

αλλήλοις

δ'

ωίι Πλάτωvος.

εκείνωv ου

Έτέρφ

τύcμρ,

Πλάτωιι αJΡΤεγκαλω1' απεψ17ι 1 ατο. Είδες

ό

Jl())ς

Καταπατώ τόν τϋφον τοϋ Πλάτωνοc:, λέγει ό Διογέ­

νηc:. Μέ δλλοv

τϋφον,

Διόγενεc:»,

άνταnοδίδων τήν κατηγορίαν 4 ''.

άnεφάνθη ό

Πλάτων

Είδει:: nωc: άnέδωσαν εic:

1011 τvφοι' ,αλλήλοις nροσε,ιιαρ1ύρησαιι; Πλάτωι•ι δε αρα καί τοποίι10 καλάι, 11 κενοδοξία δο 1κεί, (δσ1ε και ταύτηv αlτiαν

άλλήλουc: τόν τϋφον;

φάι 1 αι

καλόν nρδγμα φαίνεται ή κενοδο!Ξία, ώστε νά λέγn δτι καί

τωγ

ιιρίοιωv εργωγ ήμιι,· και συνεnιλαμυάγειγ ήμιί.ς

40. Είδες με,ιιωρωμένψ' σοφίαγ και οίρα σκ6τος η ψευδές ψcvς,

αιιτινομοθετΟ'U•σαγ τrρ αλ1)'θtvφ φω1ι λέγοv'τι, ((,.uή nοι­

είτε πρ()ς

ι?·εαι?είναι

1()

15 φωτός ιεικείιιοι

τοίς

αvθριb,nοις));

1οσουτον επτόηνται και προς

αυτοί 1ε πάντα και λέγεtΨ Καt

!J V

"'Αρ' εσχο1, διr}

δλέποντα ει, τφ κρυ:11JΤψ)) και προς

,((7()))1

δόξαν lQ)JI α~ιθρώπω~ι επί T

Eic: τόν Πλάτωνα δέ αλλωστε τόσον

αύτή μδc: είναι αίτία των άρίστων εργων, καί μαΖ:ί μέ αύ­

ταύτπ τ' αρωτ011.

πρά,ττειν ανέχοvταt

τήν νά μδc: έγκαταλείnπ καί τό δριστον.

40. Είδει:: μωραμένην σοφίαν καί ώσάν σκότοc: η ψευ­ δές φωc:, νομοθετοϋσαν άντιθέτωc: πρόc: τό άληθινόν φισc: τό όποϊον λέγει, «μή πράττετε διά νά nαρατηρηθητε άnό

11))' GV-

τούς άνθρώπουc:»:; 0 ;

i(,(J,t,

τόc: «τόν βλέποντα εic: τό κρυnτόν»

~ Αρά γε ελαβον έκείνοι διά τοϋ φω­ 51

καί εχουν τόσον πο­

το1Ίς άλλους πείθου,οιι' ,'

λύ κυριευθη άπό τήν δό!Ξαv των άνθρώnων, ώστε δι' αύτήν

:πτου

άνέχονται

,, Α,κουσοιr Παύλου, TOV αλη1Jι11ου 1?εό­ 0)} ώς αληθώς θεία ((θέα nαρακαi ( επί τών θείωJ' είιιαι λέγει)' ιlς αιιάγκην ,ήλθες 1καi ήμίν αvτιλέγειν ακρατώς λέγο·υσιι• (J)ς

HJ

μεγ ·IώJJ {)είωι, αί'ηως εισ,τιν εμφανη κατα ,τας τών Πατέ­

ρων nαρα:δ6οεις, ώς ικαί iεπαφ1ίν είναι :τούτων και απ6δει-

5

ξιv ·και ε'πιστήμηιι,

1(i

δέ, μ17 οτι ύπέρ ,επαφ17ιιι καί dπόδει­

ξιv ικαί επι,01τήμην, αλλά ,και ύπέρ τον νοερώς όρώvτα νουν και {Jπέρ

70)' 1 καί

αυτάς τάς vοεράς ένεργείας ύπεραναοάι·­

τα και :κατά

απόπαυσιν πάσης .αvτιληππ ικης δυνάμεως χr1-

ριτ ι ,αρρήτφ

ιίπερηνωμένο~τ ωίς

,απερινοήωις.

5. Σvμιοαίγει τοίνυ1; εξ ών ό φιλόσοφος οίq. μέι,, ώς

10

αυ;ός φηοιν, ύπέοτη δ' ομως δ.1,ε,πιλήπτους είναι τούς προς α1!Τ())! ·παρά Λα,τίνωι 1 εlρημέιιοvς απαντας ουλλογισ,ιιο·uς· ΟV)'­ αι•αιρουΨται

γαρ

σεις. 'ΈΌικε

τοι;ωις

1οιγαρουv

και' αυ'τοι, αί πατερ,,καί

έαυτού κατα:γιιrώσκειJ'

15 γη{}έιηος απελέγξαι τούτους. El γάρ

παραδό­

ώς μ1)

δυ-

,του το δυι;ηθείς ηπί­

σ~ατο, πώς (Χ,),' εφοιοfιι?η μι) ,dποιδει,κτ ικούς τούς σοφωτ ικυuς

καλέσωσιν, εlπεν α.11 ιις τϊv)' αλ~,οτρίων- εγώ δ' OV' τοvτο φαί­

ην lί.v· μσ).λοv μέv ,OVJ' ~αi ανιώμενος ο,τι τό κάλλος αμαυροί και λωοαται

«11J

20 γέJ!'Οb,Ο κ,αί T0VTO 1

·δυΨά,ιιει των λόγωι• εκ 1 εί;ιωγ, ώς ε·κ·1το,δ,uι 1 τό σκώλοιι ,ΤΟΥ περί τού-του λ6,γογ επυιη­

οάμψ. Ό δέ, Υ.ωrΊ

ων καθαίροντος ώς ,καθαιρούv:τος δρ­

γι·σθείς, προακόπτων επέ,δωκεJJ. 1εταγμέι,ωι•

Οϋ,κοvι' εκ τrjς

οιασ1~έ1JΙα δvγάμεως

τούτο

πα{}είJ'

τrίΊι• αι ϊιαυ·τό1· ο'ίο­

,μαι, ΚαJ 1 ' αυιιος τουτο λέγl), αλλ' ώς τα θεία ,U1] ,ιιεμυημέJJΟJ'

25 δ:κ.Q!'6ώς καί τφ :δοικείιι l!χειι, ,ειJ,έλειι1 τiJJJ περι λ6γους

ΠΡΟΣ

ριηλθεc: είc: άνάγκην νά

519

ΒΑΡΛΑΑΜ

λέγηc: δτι

δέν ύπάρχει

καμμία

άπόδειΕ:ιc: έπi των θείων καί νά άνηλέγηc: πρόc: ήμδc:, λέ­ γονταc: δτι δλλα μέν άπό τά θεϊα είναι τόσον έμφανη κατά τάc: nαραδόσειc: των πατέρων, ώστε καί έπαφή των νά ύ­

πάρχn καί άπόδειΕ:1c: καί γνωσιc:, άλλά δέ είναι δχ1 άπλωc: έπάνω

άnό έπαφήν καί

άπόδε1Ειν καί γνωσιν, άλλά καί

έπάνω άπό τόν νοερωc: βλέποντα νοϋν καί έπάνω άπό τόν ύπερβάντα ιωi αύτάc: τάc: νοεράc: ένεργείαc: καi διά κατα­ παύσεωc: πάσηc: άντιληπτικηc: δυνάμεωc: ύπερηνωμένον κα­ τά δρρητον χάριν μέ τά άκατάληπτα.

5.

Συμβαίνει λοιπόν άπό δσα, μέ δυσκολiαν μέν όπωσ­

δήποτε δμωc:, ύπεστήρ1Ε:εν ό φ1λόσοφοc:', δτι δλοι

oi

πρόc:

c;ύτόν λεχθtντεc: άπό τούc: Λατίνους συλλογισμοί είναι άνε­

πίληπτοι·

διότι

μέ

αύτούc: συναναιροϋνται κατ' αύτόν αί

πατερ1.ταη

γάρ,. φηrJί~ι,

(ί(Χ'ΚΟ·ύωcJJ' αυτωγ

εποψίιας διαρκώς εξελ1ίλεγκται λόγφ.

Λατίνους

ΈιJΙευθ·εν τοiις

μόνωc: είc: τόν πρόc: αύτόν προηγούμενόν μου λόγον Κατά

από του λέγειγ οτι οί

έλληνικηc: νοεραc: έnoψiac: 6 • Διά τοϋτο δέν έΕελέγχει τούc:

αυτών οϋτε ιδιαλεκ~τικοί εlσι 1 κατα τας Άρω10-

Λατίνουc: κατ' αλλον τρόπον παρά μέ τό νά λέγn ότι οί

οiJΙκ αλλως εξελέγχει

συλλογισμοί

λεγόνΗύJ',

ij

τέλονς n.αραδόσεις οϋτε αποδεικτικοί, μιί siδcός, c;yς εοικε~,,

1 Ο δτι :ιάγτες η οί πλείστοι συλλογισμοί iπί

ΗΟν ·θείωι, οiίτε

διαλεκτ /,'ΚQί εlσt!' ουτι; αποδει'Κ•ΤιιΚΟί' πως γαρ σνλλογωμοί

εlσι

eδείξα,ιιει· ει,

κατά

1c'ι.ς

'Αριατσ,τέλnνς

γε

Ot

7.

•'Εγτεv•θει,

.τούς

17μειέρους

,καrϊι

παν1ί τρόπφ πειραται ακυρουv, ώς :μη λόγος,

αλλά

ασιαδc:,ίξεως

ικαί

μόι•ος

αρτίως

σμοί έπi των θείων δέν είναι οϋτε διαλεκτικοί οϋτε άποδει­

του λόγον

κτικοί. Πωc: δέ αύτοί οί όποϊοι δέν είναι οϋτε καν συλλογι­

σμοί «ατά τάc: παραδόσειc: τοϋ ·Αριστοτέλουc:, δπωc: έδεί­

Λατίνων

λόγους

περί

μεν

Εαμεν είc: τόν προηγούμενον λόγον καί τώρα πάλιν, καθώc: θά προχωρη ό λόγοc: καi θά δiδ!l ό Θεόc:, θά δείΕωμεν;

ϊ. Διά τοϋτο προσπαθεί μέ πάντα τρόπον νά έκμηδε­

Ϊισως αφορμης ελάJ

ώς Θεόγ εδόξασα~ι

'/]

ε,ϊ[;-

6άσθ·ησαΥ>>, ου1δε 71)JΙ ΤΟίς πιστοίς και εργφ ΤΎ)V nίG1tJ' ε:Ίι-

30 δει'κνυομέJΙοις εγγιγο,μέ1 1 ηγ αληθ"rί Θεου θ1εωρίαγ, ηι' εγ εi,αγ-

οϋτε λέγεται οϋτε όνομάΖ:εται, καί δέν είναι κάτι άπό τά 11

6ντα οϋτε γνωρίΖ:εται εic: κάτι άπό τά όντα» • Τί συμβαίνει λοιπόν;

Κατά τόν 'ίδιον τρόπον ύπάρχει νόησιc: αύτοϋ καί

τά δλλα, καί συγχρόνωc: οϋτε νοείται οϋτε γνωρίΖ:εται είc:

κάτι άπό τά όντα;

'Οπωσδήποτε κατ' όλλον. Τοϋτο λοιπόν

είναι αύτό τό όποίον λέγομεν ήμείc:, ότι όλλα μέν άπό τά Θεία

είναι γνωστά

καi

άποδεικτά,

όλλα

δέ όγνωστα καί

δυσαπόδεικτα.

12. Σύ δέ, έλάχιστα μυημένοc: είc: ταϋτα όπωc: φαίνε­ ται, ίσχυρiΖ:εσαι ότι δέν ύπάρχει διά κανέν έκ των θείων γνωσιc: οϋτε άπόδειΙΞιc:, άλλά μόνον πίστιc:, καί δέν άκούειc: οϋτε τόν μέγαν Π αϋλον, ό όποίοc: λέγει είc: τούc: άπίστουc:

10. 11. 12. 13.

Περί θείων όνομάτων 7, 3. Διονυσίου Άρεοπσγίτου, Περί Ρωμ. 1, 19. Ρωμ.

1, 21.

"Ελληναc:, «ότι τό γνωστόν τοϋ Θεοϋ είναι φανερόν» θείων όνομάτων

7, 3.

δτι «γνωρiσαντεc: τόν Θεόν, δέν έδόlΞασαν uκ Θεόν»

13

11

12

καί

έσεβάσθησαν

, οϋτε έδοκίμασεc: η έπίστευσεc: τήν άναπτυσσο-

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

528

ΠΑΛΑΜΑ

γελ[οις μακαρ[ζει ό Κύριος, ί} πέποι•θας τfj

π[στει

μεγαλαυχωι,,

6ρα,6ειογ η μει•οιι·

6ρα6είου

εl γrίρ

5 αvτη αληθής. κ1ιΊ.κείι,ο,

περ

καίτοι

της

αρραοωγα

nίσιις έnl,

Β.

δια

τcοι, θ,είωι, μ61•η,.

ένεργού­ θεωρία

είc: τά εύαγγέλια ό Κύριοc:14 , έσύ ό όnοϊοc: μεγαλαυχεϊc: διά τήν niστιν, δν καί αύτή ή θεωρiα τηc: nίστεωc: είναι τέλοc:

αληθές δέ

η βραβείον η άρραβών βραβείου ένεργούμενον διά τηc: ά­

17

" τοv·ιό εσ,τι

δι' 8 δια).εΚΤt'ΚΟVς 17μας U.J'Il πιστωγ κ 1α,ταοτi71'αι αξιοί, καί­ τοι

του

117ς

αnοδε[!;εως ογόματος φυγάς διc}

του1'

αύι'Jις

15 γεγοvιiις. 'Αιλλϊ~ ποία nάι'Ια, dι οέλ1ισ1ε; Τc'ι. ΟJ'Ία πά1'1ως ::ιάντα· τό δ' ύnέρ

τό Ο!' Π(JJς αι1 lfχοι ύποκε[μενΟJJ; π ι/ις

μεν γάρ πά,σας τάς μΒθ61δοvς όιδογ έχειν του·τόν φησιJJ 'Δ­ ρι•σιοτέλης· μ6θοδος δέ ιώι• &καταλ1jπτωγ πώς, ε'ίnερ 'ιί υέ­

θοδος σύστημα i':κ καωλ11ψεωιι; Ού 10 ύnrJκεv,uεi•Qν δέ μόJ·ογ 20 α6ριcτΟJ 1 εχει, αλλά και τό ζητούμενο)' εφ' έκάστοv nροu?.17ματος Κίιt αυτάς γε 7C(ς nροτά,οεις η γε κυρίως, ώς αJ' αυ­

τός ιταίης, διωλεκτι,κή, δ δέ αληθ17ς θεολόγος, cορισμέι•α α­ cίί()'Ια σχε,δόι·,

10

μεγ

ζητού,μεΥΟV αει Καt &nαι,, nροτάσειιJ;ι

δέ τrΊς πλε[στας, εl μ17 πάσας,. αμφότερα δε &κ των θεοπγει,25 στω1 1 f) καί θεοπαραιδ6τωι·, και

ύπέρ (i)γ και ει,ίσταται, δι' α

11JJ! οl,κείαι· 1;n6ληψt)J οεοαωτά1ψ• έχει ~-οαί αμετάπει­

στοι•.

ΠΡΟΣ

533

ΒΑΡΛΑΑΜ

κά άπό τά θεία, καi θεωροϋντεc: τά δλλα ύπεράνω αύτηc:,

τοποθετοϋμεν τό θείον κατά πολύ

ύπεράνω τοΟ λεγομέ­

νου ύπό τηc: σοφίαc: σου ύπέρ άπόδει!Ξιν κατά Άριστοτέλην. Βλέπειc: πόσον θεοπρεπέστερα άπό τά ίδικά σου είναι τά ίδικά μαc:;

16.

Π σία δέ είναι ή διαλεκτική σου τήν όποίαν νομi-

2:ειc: δτι έπιβάλλειc: μόνην είc: τά θείΌ;

καθολ1κήν την είc: τούc: συλλογισμούc:

Δέν εχει πάντοτε

μεί2:ονα πρότασιν;

Ή δέ γνωσιc: των καθόλου δέν γίνεται μέσα μαc: δι' αίσθη­ μάτων;

Πωc: λοιπόν θά ητο δυνατόν νά ύπάρχη διαλεκτι­

κόc: συλλογισμόc: έπJ των ύπεράνω αίσθήσεων;

Έάν

δέ

nαραδεχθπ κανεic: δτι ή γνωσιc: συνάγεται διά νοητων έπα­

φων, άλλά τά θεία είναι καί ύπεράνω τοϋ νοο· πωc: λοιπόν Οά ητο δυνατόν νά ύπάρχη διαλεκτικόc: συλλογισμόc: των ύπεράνω τοϋ νοΟ;

«' Αλλά,

λέγει, δλα ύπόκεινται άπροσδιο­

ρίστωc: είc: τόν διαλεκτικόν συλλογισμόν,

καταγινόμενον

μέ τά πάντα»"1. Δι' αύτό έπιχειρεϊ νά μδc: καταστήση άντi πιστων διαλεκτικούc:, μολονότι δι' αύτό άκριβωc: εγινε φυ­ γάc: τοϋ όνόματοc: τηc: άποδεί!Ξεωc:.

·Αλλά

ποϊα πάντα,

ώ

6αυμάσιε; 'Οπωσδήποτε πάντα τά δντα. Τ ό δέ ύπέρ τό δν πϊίJc: είναι δυνατόν νά εχη ύποκείμενον; Τ ό δτι ουτοc: εχει

δ:οδον πρόc: δλαc: τάc: μεθόδουc:, τό λέγει ό Άριστοτέληc:· μέθοδοc: δέ των σει, δι' υ:ίΊτ1jς

μόvης

έχομεν ε1ιί

Δπόληψις ,ώμετάnεωτος

1())))

εγγίγεσι~αι,

1}γ

{)'ε[ωγ,

'Α~λλ' ((ηΨά.ψκασμαί)) φησι «,τοίς άντιλογικωτάτοις .Λ,:ι-

20 τίιοις αιηιι.έγωι•)ι. 'Ότι μέv οvι, οvlδεμίια τις εnην αγάγκη, ΠαJ"Ίάπασι

δε μάτφ' τά «μηδαψιος

εn' ουδενός

των {)Ε[ωι'

ειγαι δύι 1 ασθαι απ6δειξt)J)) εΙκεί κείται, πρότεροι, εδείξαμει'' εl r)' ?iρα καί αγάγκη ,τις ε.nην, σιωπii:v μιiλλοι, lfιδει καί ζη­ τείι• ·και παρ' αύτωι, τωι, ε1 1 ήμί)J lδιωτων, εl καί μη τήγ γν,ίΊ-

25 σιι1 , αλλα ψ1) Κ'(}.)ΚΟίς α'Π8ρt'Ο'Κέ:n1ως [ασiJ•αt 1/Χ Καικά, Και ΚtJJI: ιι'

30

ΠΡΟΣ

ΒΑΡΛΑΑΜ

535

άνώτεροc: ό διαλεκτικόc: τοϋ άποδεικτικοϋ. Τοϋτο δέ δέν θά συνεχώρει ποτέ ό 'Αριστοτέληc: σου· διότι όπου τό •ύπο­ κείμενον είναι άνώτερον, καί τό συμπέρασμα είναι άνώτε­ ρον· έάν δέ τοϋτο εχπ καί προσθήκην, καί μάλιστα τόσον

μεγάλην καί ύηερβολικήν, καί ή προσθήκη τηc: βελτιώσεωc: είναι άνάλογοc:. Πράγματι δέ μέ ποία άσχολείται ή διαλε­ κτική καί ποία είναι αύτά τά όποία Ζητεί; Γενικωc: τά πάντα

δέν είναι τέσσαρα, γένοc:, όροc:, είδοc: καί συμβεβηκόc:; Τό μέν συμβεβηκόc: λοιπόν δέν δέχεσαι οϋτε σύ ό ϊδιοc: είc: τά θεια·

όροc: δέ nωc: θά ητο δυνατόν νά ύnάρχπ, όπου

δέν Ζητείται οϋτε τό τί είναι; Τοϋ άνειδέου δέ τό είδοc: τί είναι; Ποίον δέ γένοc: είναι δυνατόν νά ύnάρΕπ είc: αύτόν ό όnοίοc: δέν εχει είδοc:, καί μάλιστα καθ' όσον, ύnάρχων nραγματικωc: καi

μόνοc:, δέν χρειάιεται καμμίαν ούσιώδη

διαφοράν διά τήν ϋπαρςίν του; Διότι όλα αύτά άνήκουν είc:

τήν πληθύν, τηc: όnοίαc: τά μέρη χρειάιονται διαστολήν, τό θείον όμως θά δεί!Ξπ ότι δέν είναι τίποτε άnό αύτά' δχι

δέ διότι είναι 1 ύπέρ, άλλά διότι δέν είναι πουθενά καθόλου ον· διότι δέν γνωρίιει οϋτε παραδίδει κάτι άνώτερον της τετρακτύοc: ταύτηc:· έάν δέ έπιτρέψ!l κανείc: τοϋτο κατ' άρ­

χήν, θά τό προσφέρπ διά τηc: άnοδείςεωc:, διότι μόνον δι' αύτηc:

λέγεται

δτι

γενναται

ή

άμετάπειστοc:

ύπόληψιc:,

τήν όnοίαν εχομεν ήμεϊc: έπί των θείων.

18.

'Αλλά. λέγει, «εχω άναγκασθη νά ε'ίπω αυτα αντι­ 23

λέγων πρόc: άντιλογικωτάτουc: Λατίνουc:» • 'Ότι λοιπόν δέν

μέι, ,από του κωμnύλου, αλλ' επι 10 κεχλασμέ~rο~, αvθις αγειι•,

ύnηρχε

και δωρrθοvι,

μέι•

έκεϊ -rό «καθόλου είc: κανέν άnό τά θεία δέν δύναται νά

δύο λέ·γοντα αρχάς, )'U)ΙI δέ 1Ύ/1' επί Θεοv εJΛδεχομέι•ψ α11αι­

ύnάρχπ άπόδειςιc:», τό έδείςαμεν προηγουμένωc:. 'Εάν δέ

ροvντα γνωσι1 1 ,

.Σύ δίι

ύnηρχε καi κάποια άνάγκη, θά εnρεnε μαλλον νά σιωπςic:

10))' λόγωJJ, μεrΓt.

καί νά ιητfjc: άκόμη καί άnό τούc: μεταςύ μας εύρισκομέ­

τοίς εJJ:δt(JJΟ'Ιρόφοις 1'1!)' δέ,

τά

εγ~διάJστροφα,

1'V1'

αuλά μη,δέv γε περαιτέρω.

'HVJ' δύο 1Ούτω11 iJάτερ,ο~• μεν 8 1Κ'Κόψας

ΟΟυ

καμμiα

νουc: άμαθεϊc:,

άνάγκη,

έντελωc:

δέ

ματαiωc: εύρίσκεται

αν όχι τήν γνωσιν, τουλάχιστον τό νά

μή

θεραnεύωμεν τό κακά άnερισκέnτωc: μέ κακά, καί νά έκ­

κινπc: άnό τήν καμnύλην, νά φθάvπc: δέ πάλιν είc: τό κε­ κλασμένον. καί νά διορθώνπc: τά ένδιάστροφα μέ τά ένδιά­ στροφα, τήν μίαν φοράν λέγων δύο άρχάc:, τήν δλλην άναι­

ι}. Βαρλαάμ, Πρός Παλαμδν Α ·, εlποκρίοει

/

~

ού,δ' ,

'

nαραιτfj·

HCJJt

σ;.:;\­

μαχόμε;·ος

·

ΠΡΟΣ

ΒΑΡΛΑΑΜ

537

μή nροχωρrΊσωμεν παραπέρα. Σίι δέ, ένψ άφήρεσεc: άnό

δ'

τούc: λόγουc: τό εν άnό τά δύο ταϋτα έnιχειρήματα, μετά

έτεροφρόνωι•,

χωρΕίς

-ιού,;: περ1nαιγμούc: άnό αλλουc: καί τήν έnίμοχθον σκέψιν

'

:,

,

e

,..,

2

ημω1·

σου, δπωc: λέγειc: έσύ ό ϊδιοc: \ πάλιν δέν nαραιτcϊσaι· μα­

προτεtJJ:0\Ιtένας, OVX, οlδ' ΟJlως, (]JJαtρεί11 επιχει.ρεις και πολ­

χόμενοc: δέ ύnέρ άμφοτέρων ύnοκρινόμενοc: τούc: έτερό­

λοίς αι• δοίης δειδιέι·αι ,ιιιί

φροvαc:, έnιτίθcσαι κατά των όμοφρόνων καi έnιχειρείc: νά

κατα

5

αυτός λέγεις,

Β

ll)J' Οί/1 1 διαnε::ι.ΟJ'ψιέJ'Ι)Ι'

I(l παρ' αλλωι, σικι:fηιματα και ψιJJ,

ΠΑΛΑΜΑ

rωι 1

ομοφρω•ωι•

και

τας

xrι:i

::ι.ατρι·κας

τu.

φωγας

;ταρ

προς ΑατίJ•οvς ύπαχ,ρι~·ό­

,ιιενος 1ίμας 7τρο.τείιJεtς. 'Αλλ' &ι,αι.α{5όvτες ααφέ,στιψοι 1

nρο-

άναιρέσnc: τάc: άn6 ήμδc: nροτεινομέναc: nατερικάc: φωνάc:,

ε1'ε;·-

δέν γνωρiΖ:ω κατc1 ποίον τρόπον, καi είc: nολλούc: δίδειc: τό

Τϊ(ιιι {}είωJΙ τιχ μέι• γινώσκεται, Η} δέ ζητείται, εr;τι

τίνουc: ύποκpινόμεvοc: ήμδc:. 'Αλλά συνεχίΖ:οντεc: τήν δια~

εκΠώμεΠα, ....

-

;~ει1 1 ·

19. δ'

'

τωι•

10

[1

.τί λεγόν·Ηuι, /

α:nεικοτωιι·

ιί,ιιϊ:ιγ

"Ι"

δικαίωμα νά φοβοϋνται μήnωc: nροτείνειc: καi τά npόc: Λα­

ε•rερα ιδέ

εστιγ &ιιεξερεύ1,ητα

χαί

Ι])Jεξιχι•ίαστα, μηιδαμϊίις εμφαιι•ο,μέJJΟV

επί

τό

15 μcΤιί'

'

nραως

J}J'.

χαί α.:τι:σιδείκ:ιυτ,αι,

'Κ8)' ό

'

rό1 1 φι),!ιοοφοJ'

Πll!'TT)

πραγμάτευσιν,

αc:

έκθέσωμεν

nρωτον

τί

εϊπομεν

ήμεϊc:,

των

ίύστε ητο άπό τά άνάρμοστα νά τό ύπομείνn ό φ1λόσοφοc:.

Ταύτα οαρέως ηιJεγ­

19. Άπό τά θεϊα αλλα μέν γνωρίΖ:ονται, δλλα δέ Ζ:η­

q ιλόσοφος, και, συ1•αγαγ(\Jν έαυτόι, cδς οΈόι· τε καθ' ή-

τοιJνται, μερικά δέ καί άποδεικνύονται, δλλα δέ είναι έν­

χρύφιοι, ειχείι'Ο διαιοεοηκότω1•.

χρΓjται

τfi

δυι·άμει

1(())'

λόγωι•,

ΗJ!Ος 'ίχJJους

οvιδέιr

γ1•(1)ΟΙ())Ι

ούδέ

τελωc: άνεf:ερεύνητα καi άνεf:ιχνiαστα, χωρic: νά φαίνεται

·(JΠ()δειΥ.Ι0)' Τ(C))Ι {)είω)' (]Jl()(J;'(l!)'ό,μει•Ος' αλ\/.' (ός ,Uf'.)' Και 1Οίς

κανέv

πατρ(}οι ·συJδσκεί τu. 11Jαρ' ήμωι, εlρη,,ι.ιέ!'α χ,αί τr} nροειρημέ­

μέροc:. Αϊπά βαρέωc: εφερεν ό φιλόσοφοc: καί συγκεντρώ­

ιια

ιχ,αι•r'ι. δηλωσαι,

σαc: έαυτόν κατά τό δυνατόν χρησιμοποιεί έναντiον ήμων

ilς

ε·nίγρα\Ιψα φέρειιι

τό δέ ·και. Tl/1'

1(0)1' i';,κείι•ωJΙ θεολογt.(Ο)f εστιιι

a,nό,δειξι.ι•,

τουτ'

OLiΚ

οιμαί τιι·α

20 τrJιι 1 ταύτας στεργόν'Τωι· rlγι1 οείJ', ιv,σι9' δ λέ;ιωιι μ,7 εlι•αι &nό­ δειξιιι επ' ούδε)J(Jς

1(0)' ι~είωι• τοις ,nατραισι μαλλοιι η 17μίι·

ιlι:τιλέγειι• εγχειρεί,,. Μεταξύ γι'ι.ρ ΤΟ κεiμσοι 1 ειη δηλούι·

της αnοδείξεως ίOVlO

tτέραι• δείξπ· επιγεγρυψμέι•:01 1 δέ nr;';ς

αιr ε'ίη, εl μιί κυρίως απόδειξις ε'ίη τό ·ΪJ'πογεγραμμέ1,ον;

ϊχνοc: των διαβάντων

την δύναμιν των λόγων,

πρόc: τό

άπόκρυφον έκείνο

άποφαινόμενοc: δτι

δέν ύπάρχει 25

κανέν γνωστόν οϋτε άποδεικτικόν άπό τά θεία • 'Αλλά ότι YCi λr::γόμεvα άπό ήμδς συμφωνοϋν μέ τούc: πατέρας είναι

cφκετά vά τό δείf:οuν κα] τά προλεχθέντα, τό δτι δέ μερι­ κοί άπό τάc: θεολογικάc πραγματεiαc: έκείvων φέρουν ώc: έπ1γραφ,1ν τήν άπόδειf:ιν, τοϋτο δέν νομίΖ:ω δτι άγνοεί κα­

20. El δέ καί ItJΨ ,τελείαι• και οεοαίαι1 δείξο, &nόδειξις

νεic: άπό τούc: δεχομένουc: ταύταc: ", ώστε ό λέγων δτι δέν

δηλοι., μεθ' η~, ουκ εστιJ' αληθε[ας ευρεσις τελεωτέρα, κα~'λi­

ύπάρχει άπόδειίις δια κανέν άπό τά θεία, τολμςΊ νά άντι­

περ

λέγn μαλλον πρόc: τούc: πατέρας παρά πρόc: ήμδc:.

25

ε:,i.

ΗVΙ' δι1κασιτηρίωι·

6εοαι6.τερο,ι•

ΤΟ))'

ιί

nατρικCιι·

&πόφασ;,ς, αποδείξεωγ

τί τελεrvτερω- και ιί,ι.ιϊν,

cοσιτε

ίΟυ,9'

ή,μιιr κυρίως απόδειξις, διό και ό ίερός και {)ει.ας φερώι•υμος

30 Ί cρc1?εος ϊ,:ιέρ

τοιΊς n.ολλούς

μαρτυρ,ειται τιδι, ίερωγ διδα-

2

Π ρά­

γματι τό τηc: άποδεί[εωc: τοϋτο, δταν εύρiσκεται μέσα είc: τό κείμενον, είναι δυνατόν νά δηλιίJVn δλλην δεϊtιν, δταν

δμωc: είναι ιί.κ: έnιγραφή, πωc: Θά ητο δυνατόν, έάν κυρίως άπόδειtιc: δέν ητο τό ύπογεγραμμένον;

2Q. 'Εάν δέ rΊ άnόδει[ιc: δηλώνn καί η1ν τελεiαν καί 24. Αύτόθι σ. 266. Ό Βαρλαάμ εiχεν άφαφέσει άπό τάc: πραγμα· τείαc: κατά Λατίνων τό έπιχείρημα «των δύο όρχων» κατόπιν τηc: πολεμικηc: τοϋ Παλαμδ. · 25. Αύτόθι σ. 230. ~~· Βλ. Α"

Πρόc: Βαρλαάμ 31,

βεβαίαν δείf:ιν,

μετά τι1ν όποiαν δέν ύπάρχει

τελειοτέρα

r::ϋρεσιc: άληCεtαc:, δπως εic: τά δικαστήρια ή άπόφασιc:, τί θά ητο δι' ήμδc: τελειότερον καi βεβαιότερον άπό τάc: πα­

τερικάς όποδεiξεις, ώστε τοϋτο νά είναι δι' ήμδc: κυρίως

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

538

ακάλωι, OV ;

HUJ' παραπλησ{ωv εv1σει6ώ1, εΙΚ, 1(())! EJJfl)'-

21. Άλλ' δμωc:, άκόμη καi αν δέν ήτο ή άπόδειΕιc: άπό

τίωJΙ συ1"τιθέι•τι τάς 1?εωvυμ{ας άΥΙτιλέγειν έγχειροlη, λέγω,,

τούc: πατέραc: τόσον σαφωc: έγγεγραμμένη καi έπιγεγραμ­

(Ιό έι, nασι πάντα διrt τrιv σωτηρίαν έ'κσ..στου γι116μενος, καί

μένη,

τοίς προς U'/JτOJ' εnιστρέφουσι

σαφωc:.

20 λως ε'πιδι:δ,ούς

έαυτόν και

πολυτρόπως 18 και ;.ιαταλλ~ί-

πολυειδώς

έι, χερ•σί

1ώιι προ­

φητ6Ίιι ό,ιιοιούμεγος, πcvς ό αfηός αν ειη,, και αύθις δ

λιικος,

δ

Ε;)' πfiσι χωρ(U1', ό Πα!1'1Ος ,εκ.οεοηικώς

αnή­

καί

πάλιν ή

n ράγματι

άντίρρησιc: πρόc: έκείvουc:

άναφέρεται

δπωc:, έάν κανεic: νά άντικρούσn τόν εί­

πόντα τόν Θεόν ταυτόν καi δλλο, μέγα καi μικρόν 2 9, καί έπi των παρομοίων εύσεβων θεμάτων συνθέτοντα τάc: θε­

αγ~ιου nιvς

ωρίαc: άπό τά άντίθετα, λέγων «αύτόc: ό όποϊοc: εγινεν είc:

μέγας,'))" ό5σπερ ovv ό 1αυτα J,έγωγ ovr., άnλrvς ερίζει ngός

πάντα τά πάντα διά τήν σωτηρίαν έκάστου, ό όποϊοc: προσέ­

101' 1αυι1Ο1' η ,ιιέγαι· 10)' Θεογ ε,lπ6111α άλλα ΤΎ/1' ιερά)! αι•i25 στη.σι Γρ,αφiιν αυ·τιι~, καθ'' έαυτijς (.καί τό ετεροι, γάρ επί Θεοv καί ιό ,ιll'κρόι, παρ' αv,τijς λεγόμεις

οϋτω και δ αι 1 τιτατ16με1,ος 1φ λέγο1,τι ώς τά μέι1

μικρόι,;)

1()))! θείωι,

30 αποδει,κτά i':ιJτι, 1(l δ' oi!, .και λeγω11 rhς ουδέι• α:ποιδεt%ί0))

φερεν έαυτόν πολυτρόπωc: καi καταλλήλωc: είc: τούc: πρόc: αύτόν έπιστρέφονταc: καί ό όποίΌc:

είc: τάc:

χεϊραc:

των

προφητών παρουσιόΖεται πολυειδώc:, πωc: θά ήδύνατο νά είναι ό αύτόc:, καi πάλιν ό δνευ ήλικίαc:, ό χωρών διά πάν­ των, ό ·ύπερβαίνων πάντα όγκον, πωc: θά ήδύνατο νά είναι μέγαc:»;

όπωc: λοιπόν ό

λέγων

αύτό

δέν

έρίΖει

άπλώc:

πρόc: τόν είπόντα τόν Θεόν ταυτόν η μέγαν, άλλά σηκώνει

τήν Γραφήv τήv ίδίαν κατά τοϋ έαυτοϋ τηc:

(διότι καί τό

δλλο έπί Θεοϋ καί τό μικρόν λεγόμενον άπό αύτήν θά άνα­ τραnη πάλιν κατά τόν 'ίδιον τρόπον, έφ' δσον τό ύπερβάλ­

27. Διονυσίου 'Αρεοπαγίτου, Περί θείων όνομάτων, PG 3, 684 Β. 28. Διονυσίου 'Αρεοπαγίτου, Έπιστολή 9, PG 3, 1105 CD. 29. Διονυσίου 'Αρεοπαγίτου, Περί θείων όνομάτων 9, 1. PG 3,

909,

Αέ.

λον τά πάντα καi έκτεινόμενον ύπεράνω πάντων καί περιέ­ χον πάντα πώc: θά είναι μικρόν;)· οϋτω καί ό άντιτασσό­ μενοc: είc: τόν λέγοντα ότι δλλα μέν άπό τά θεία είναι άπο­

δεικτά, δλλα δέ όχι, καί ίσχυριΖόμενοc: ότι κανέν άπό τά

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

540

ΠΑΛΑΜΑ

Β.

ι'JείωΙ', εnαψ1] γαρ αVιΙΟV ού'Κ εστι11 ουτε ε!ltσΙ1Jμη,

H,Ji'

ε1 1

Πείq Γραφfι κω'J' έαυτης χρηται, τr}

Θεου

και

ε·1τ,ιατ17μη,

ούδε

Τί δ1ί

τό

Οcϊα δέν εΊναι άποδεικτόν, διότι δέν ύηάρχει έπαφή αύτοϋ οϋτε έnιση)μη, χρησιμοπο1εϊ τήν θείον Γραφήν κατά τοϋ

ού•κ ΒΟΗΙ'

&π6δ·ειξις, και

οτι

εητι

εστι,

και'J' ετsρον εαερον τρόnοJ'"

1ίμείς εlρήκαμεγ, ο'ιι Ηι. μέJJ τι:ογ {}είωJJ

καί

τό αμαχr'ιιι

καί εστι

τουΊΟ δέ ε•OTtJ' ο

γινώ·rJκεταί τε και

10 αnοδείκJtvται, Τίl δ' αJlεριγόηrά f;:σrι και (1)'εξtχJ''ίασ7α· πλημ­ μελες αρα τό λέγει)' dJς ουκ lfστιJ'

απόδειξις επ' ούδε~λς

11'iJ1, Οείωι,·

εrJrιι 1 ως.

εοτι

ειιωη'Jρώnησις

ff

/!Oll',

;ωι

γαρ

του

εφ'

Κυρίου

λεγαμέι,η

riiν, και υπέρ

αρρητος

φύσιι,

.ιι§JΙεΙ

τέ

καί

'Ως

ε,σrι

γαρ

κατr'ι. ιμJαιι 1 ,

οίJτω χαi

και

ι•οουμ{;γη

cός

της

6

άrιόδειtιc:.

22. Ti εΙναι λοιπόν τό συναγόμενον άπό αύτά καί έπι­ βεβαιωνον είc: τήν

Γραφήν τό άναμφισβήτητον καί

σύμ­

φωνον; 'Ότι καί είναι καί δέν είναι, έκαστον κατά διάφο­ ρον τρόπον· τοϋτο δέ είναι αϊπό τό όποϊον ήμεϊc: έχομεν ε'inει, δη άλλα μέν άπό τά θεϊα γvωρίΖ:ονται καi άποδεικνύονται,

κυτα

τά δέ άπερινόητα είναι καi άνεtιχνίαστa· αρα είναι έσφαλ­

αγι 1 ω-

JΙηδύος αγκος μεrά σύλληψι;-,

μέvοv τό νά λέγη

κανείς

δτι

δέν ύπάρχει

άπόδειΕιc:

κανέv όπό τά θεϊa· διότι ύrιάρχει διά μερικά καi

κάπωc.

διά

ύπάρχει

'Όπωc δηλαδή ή ένανθρώπησιc: τοϋ Κυρίου είναι

ύrιέρ φύσιν καi κατά φύσιν καί, δταν διακηρύσσεται μένει

ά,ιιερίστως μέJΙ·τοι. μεριζόμει 1 οv τf] διαφορq. 1Cιι 1 τρόnωι•, επεi

αρρητοc: καi δταv νοηται μένει όγνωστοc:, καθ' δσον αλλα

διu.

Οείοιι &ποδει.•κτόγ τέ ε·οτι

τε άπόδειtιc:, καί έκ τοϋ δτι ύrιάρχουν ταϋτα, ύπάρχει καί

καί ου,κ αποδεικτόJΙ·

ωωι

Ί(!

τά περιεχόμενά της έγείρονται

ή

,5 σως, επει τα μεγ ύπερ φύσιι 1 , ώς ή τ17ς παρ{}έJ"ου κύησις, u'ι. δέ

έαυτοϋ της, δεικνύων δτι

δι' άλλήλων είc: πόλεμον κατ' άλλήλων· διότι, έάν έκ τοϋ δτ1 δέν ύnάρχει έπαφή Θεοϋ καί έπιστήμη δέν ύπάρχει οϋ­

ε,κ τούτωJJ ΟVJ'αγόμειι,ο~ι

τε και δμόλογω• τi'J Γραφ17 προσμαρτυρουγ; 'Ότι καί οiΊ 1κ

541

αύ~τfi κατ' αλλήλων

5 ταvτα, και α'πόδειξ ις εσιτ,αι.

22.

ΒΑΡΛΑΑΜ

1'fl

Ρ.'ΚJlΞJ1!Ολε,ιιω,μέι•α δι' αλλήλων δείξας· εί γαρ ΟΗ

έnαφ17

ΠΡΟΣ

γι·cbσεως

γιι1ώ,σκ,ειται και

20 1 ,,~ρ εσιι και δτι εν ,fαrι καί

δι' αγι•ωσίας))"

διι μί:.·ι·

μέν είναι ύπέρ φύσιν, δπωc: ή κύησις τηc: παρθένου, αλλα

γιΨϊvσκεται και αnοδείκι)υται,

δϊ: κατά φύσιν, δπωc: ό δγκοc: τηc: κοιλίας μετά τήν σύλ·

7ί δέ εσιι και τ{ γε εJt απερι~ιητόν ειατι παντά"Jlασιγ. 'Αλλ'

6

λέγοιπος

ο'ις

ccή

OlJ•Κ

ου,δε μο1•r1ς ού'δε

:C:3. IC:Oit

rι ιλ!ισοφος α){ούω1• θεό-της

και

Δι.οι•υσiοv

μοι 1 άς

και

τριrχς ύπό

τοίο

Τριάς

Τt) 1 Ος

1(01'

ληψιν, οϋτω καi τό θεϊον εΤναι καί άποδεικτόν καί μή άπο­ ,ιιεγri;,ου

δεικτόν, άμερίστωc: δμωc: μεριΖ:όμενον λόγψ της διαφορδc:

,[,,ιιι,ουμέJ·η

των τρόπων, έπz1δή «καi δ1ά γνώσεως γνωρίΖεται καί δι' ά­

OJ'TωJ 1 διε-

γνωσίαc,,311. Πράγματι δτι ύπάpχει καi δτι είναι εν, καί γνω·

25 γJ'ω·αμέγη)) οϋτω JTCιJς ώς Ξοι:κε1 1 ι~JJό,ησεγ ,hς {,n~ 0Viδε1 1 r\.;.; οτι &mι ιιοι•άς εγιιι!)σι?η·

6

δε μέγας υκείγος

O'V

1ο·vτό φησιl',

άλί.' ΟΗ μ,~)' εστι μονάς γ1'ά)•(}Κ8Ταί τε και ι,μJ)•είτω, αλλ' οiΊ

ρίl.εται

καi άπαδεικνίιεται, τi δέ

είναι

καi

ποίον εν, είναι

έντελωc: άκατάληnτον.

23. Άλλ' ό φιλόσοφος, άκούων τόν μέγαν Διονύσιον

α.'ί

νά λέγπ δτι «ή θεότης ύμνουμένη ώc: μονάς καί τριάς δέν

;,ε ο·iΊιδε μοι•άδες α.J' κυρίως ειε1 1 , ε'ί γε ή μοι"ας ΟV'Κ αριfλιι.ός',

είναι οϋτε μονόc: οϋτε τριάς έγνωσμένη άrιό κάποιον των

7(1))1

αυγεγι•ωσ.ιιέJJωJ' ει•

30 r?J,nε ι5ιιl τοί,ω

τοίς ούοιν

εκείνο μαλλοJΙ

ει,αρ[{)μων μω,&δωιι,

εγ~ιωσιται μο~,ας

και μόνοι,,

31

6ντων» , ένόησεν άπό κανένα

λέγει τοϋτο, ύμνεϊται,

δτι

ώc:

φαίνεται τοϋτο,

ύπάρχει

άλλ' δτι

δέν είναι

μονάς·

δέν έγνώσθη

ό μέγας δέ έκεϊνοc: δέν

μέν ύπάρχει

δμωc:

δτι

μονάς γνωρiΖ:εται

καί

άnό τάc: γνωστάc: μεταΕύ των

όντων έναρίθμουc: μονάδας, αί όποιοι δέν είναι καν κυριο­

30. 31.

Διονυσίου Άρεοnαγίτου, Αύτόθι 13, 3.

Περί θείων όνομάτων

7, 3.

λεκτικωc: μονάδες, έάν ή μονάς δέν είναι άριθμόc:, ωστε

διά τοϋτο tκεϊνο μδλλοv μόνον γνωρίΖ:εται μονάς, δ,τι δέv

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

542

ΤΟΥ

ΠΑΛΑΜΑ

δ,τι μι7 δι' &ρι1?μοΓ, 1ε και ει•

Β'

&ρι{l'μοίς γνωρίζεται·

ή γιίρ

543

10V ρητού διαJ"Οtας !:ρμψεύς γινόμενος·

uλέγω δέ ουχ δτι εωίν, &λλ' ητις εσ1ί1'η. Ό δέ φιλόσοφος

σωc: γινόμενος έρμηνευτήc: τοϋ νοήματος τοϋ ρητοϋ, «λέ­

ο{πος αλη'JΙΠΟJ' επίσης και

γω δέ δχι δτι ύπάρχει, άλλά ποία είναι» 32 • Ό δέ φιλόσοφος ουτοc: θεωρεί άσύλληnτον καί άναπόδεικτον έπίσηc: καί τό ri είναι καί τό δτι είναι, καί ή λαμπρά πρόφασic: του είναι

ουκ &ριθ1μός· ,ιιοι•'ας oiJγ

ιί θεότης,

&λλ' ου των ει'

10ίς οv,σι διεγι•ωσ 1μένη, καθάπερ και Γρηγόριος ό θεολόγος εlΙΠ(i))' (ίTIJJ'

Θεον φύσιγ, αληπτόν

10V

εv,!}ύς επάγει, 117ς

τε

και απερίJ.ηπτΟ)'))

αναnόδει,κ10γ τ[θεται και

10 τί

ε(J!Τ! και τό δτι ε'ατί, και ιί αεμγιί πρόφασις αυτφ τό δι' τα­ nοδείξεως

δει,κγύειιr

ΟΤ/,

πά111α

1(1

1 ο Έγ(;ι δέ μικρόι, τι περί 10ύτοv

θεία

προς

ύnέρ

απόδειξιι,.

αύτο~, εlnών επί

,ά

nροτεθειμέyα ,ιωτοί,σω rτόν λόγοι,. Ου σύ γε αV'ΗΊς ει ό λέγωγ εin' οvδεγος ε[γαι Htl}'

24. θείων

&πόδειξιιr;

τοίγυν

El

α:rιοΙδι'Jδει,κ'ταί σοι

τό

ύnέρ

α­

πόδειξιι•, ου θεί,ογ· εl δέ nρέποι• ε'Οτι τφ Θεφ 10 πρόσρη15 μα, α7lόιδειξιγ ΟV'Κ εnι,δέξαι,1' αι·· σύ δ' λο1ε αλλ,α

Τ 1 (Ι)'(J,)'11ία

λέγεις και

iΊ::rιοδεδειγμέι,ου

,TOV

ι~είου, ως

προς

ού1κ

οlδ' δnως iίλ­

αλληλα, ου μόνον ε,ιί

αύτος !λέγεις, ύπέρ,

&nόδFι­

Ειι•, αλλά καί όnηι•Εκα της εγγιι•ομένης από τϊvν κτισμάτωγ ε':ι)

20

ΒΑΡΛΑΑΜ

γνωρίlεται δι' άριθμοϋ καί μεταtύ άριθμων, έφ' δσον αυτη δέν είναι κυριολεκτικωc: άριθμόc:· μονάς λοιπόν είναι ή θεότης, άλλ' δχι άναγνωρισμένη άπό τά μεταtύ των δντων, δπωc: καί ό Γ ρηγόριοc: Θεολόγος, άφοϋ λέγει «τήν άσύλ­ ληπτον καί άπερινόητον φύσιν τοϋ ιΘεοϋ», προσθέτει άμέ­

κυρίως

:>

ΠΡΟΣ

ΤΟ)'

δημιοvργογ

α1•ό1δοv

μf;μγηισαι.

Τ ίς

δ η,μιοvργημάτων εστω &πόδειξ ις δτι

l(t) )'

ΟΜέ Ουδέ

γάρ,

ού1δέ

iί.-ιό

εστ ι δημιουργός;

γι·ωσΗΧ εατί τιγα TQJ)' αοράτωι, άπο των όρωιμένωι•; 101'

θείοι• Παvλ01· δέ!;η μα,ρτvραvι•τα δτι

ωά αόρωα

του Θεου από κ,τίσεως κόσμου 1οϊς ποιή.μασι 1rοούμεγα καθο­ ραται)),

αλλ'

~'Ίnέρ

nfi.nαJJ

εnαφ17γ

και

γγώσιγ πάντ'

ερείς

περί

ών t,κάστοτε

σv!'τί­

25 τrl θεία; 2!ί. ι?εψ!3)'

αύτα

«Ναί))

φη,πιγ,

πvλλογισμ[rιιι

δ'

Βκαατος

κοι,

'

ΚJ,αι

'

συ,στα,ιικυν,

ι: α-

5 nά')'TW)'. "Ω(Jθ' ό 101' έ~,ός μη ων αίτιος ου:δεν6ς εσιτιν αίτιος.

εl

27. «'Av),'

cάς α'ίτιόςη φησι >.

El

((Q't)

μδλλοJJ εν η

ο{η,· ε:σπι1 1·,, ούιχ S1,

δέ εσ1ι, πολλά αγ ε'tη.

28. ((Πϊύς

OiJJJ)),

φησιι, ώς ουτε

φησί, ((Δ ιογύσιος ό μέγας περί του Θεοv

ει, εστιν)); Άλλ' ουΙκ επ' αvαιρέσει

20 γός, ώ οέJ,τιστε· nαράγγελμα τύ.ς

ανltκειμέι 1 ας

αποφάσεις

γάρ εl~•αι

τού

έ-

ε,στιv αν.τού μη οίεσθαι Ταίς

καταφάσεσι~, .εnί

Θεοu. Σύ δ' ε'π' αναιρέσει του έJJ1ός προφέρεις τό ΟV'Χ ε~,, 11])' ασυJ"εvκαστοv έκ1εί) 1 1))' αlΤίαγ προστι,θεις ώς εl κα7' rzlτίαγ έστιγ

SJ!, κα{}'!) ϋιπαρξιψ οVικ έαι·α.ι εγ, &S·στε φησ'ίν ~ς ,,1117

ΤΟΥ

αφω

καί

τωJJ

αi,τός

ΠΑΛΑΜΑ

nαρ'

αυτοί,

nλή{}ιει

τά :περί Θεόι 1 · λεγόμενα ωίι Θεου

Β.

θείω))!

OVOHΪJJ•

nερι.nέσω λόγων,

εστιι) ουσίαι, :περί

εl

ΘεόJ'

δε λέγεται Και τα ΚΙ [σγιατα, (Uς nολλαχου 117ς ίερας ευροι 5

τις αν Γραφ17ς, κτιστrι εσται κα,τ' αυτόν

11 ουσία του Θσα[,.

33. Και ,U1J1' ιό οοφι))) .καί 1αγCΙJθόν ικαi. •ΤΟ φως και ή ζωι) ,καί δσα αχεδόι, λέ,γεται περί αυτόJJ :δι' δι:ομάτων σψοα­ γόμε,ι'α, ncίΊς ,αν ·οv,σία ε'ίη, Τ(ι))' δνομάιτωι·, ε'ί τις εξετάαειε, μηδ' .εφ' ήμων ο{,1σι(οι 1 ·αλλ' ειιεργειωι• δηλωτιικc,ιι• γε 01ιτωι•; 10 Πcvς

(Χ)' ,ο{;γ επί Θεοv T(l .δι 1 fψατα ,ουσίαι• φαίη τις, OJιOV

γε οΜ>' αν λόγος ε1:•ρεθείη f)Κείιιης ,'

"Οσοι

θΘμ~τόγ

ο'iοnαι

γαρ

σημαι•,τικός

της ον1ως &ληθ·εiας εlσίJ' ερασταί ου

i1 μιJELJJ'

τr7JJ

ί1τιερουσι{ηητα ,τ1ί ι•

οϋτε (ι)ς λόγοι• i} δύι•αμιι' i} ζωrιι1 15 &λλ'

υΊς

τιαιrτός

της ύτιερουσιότητος

διιόμωτός

θ•εαρχοκ17γ

i} οι'ι·σίω· ή αγαθότητα,

τε 1καί

.'lράγματος

{ι:περοχικώς

&φειμέι·ηιι· &λλ' ,επειδ17τιερ αϋτη τιάιιτων εστίι• αl,τία, εκ :πάιι­ τωι,

uTiJ' αlτιατcΪJι•

αυτ17ι• ~\ιιι 1 ητέοy,

,επεί

ικαί

Jιερί

αυτ3;ι·

τιάντα καί αυ,ιι7ς ει,εκε1 1 1 ώς Διοι 1 υσίφ τε τϊρ 1ιιεγάλφ καί αrzηθείιr δοκεi καί πασι τοίς εξ α,lιvι,ος ύμιι'ΟJ,όγοις αυιης.

lll

20 Έτιεί τ,οί1'ιιι 1 περί αυτ17JJ nάιπα τrl'ν' θεαρχικηι• ·ι~nερουοι6τητα, 7()

ι)ε τιερi,

fJείαι ·Κ(i'Τ(Ζ

,σέ,

νtάι,τα αρα

553

ΒΑΡΛΑΑΜ

τό nληθος των λεγομένων άπό αύτόν θείων ούσιών, ώστε νό μή περιπέσω καi έγώ είc: πληθοc: λόγων, έάν τά λεγό­

μενα nερί Θεόν είναι ούσiαι τοϋ Θεοϋ, περί Θεόν δέ λέ­ γονται ιωί τά κτίσματα, δπωc: δύναται νά εϋρrι κανείc: είc:

nολΜ οημεϊα τηc: ίεραc: Γραφηc:, καί ή ούσία τοϋ Θεοϋ θά είναι κατ' αύτόν κτιστή.

33.

Και βεβαίωc: τό σοφιϊ~c: καί άγαθόν, τό φωc: καί ή

Ζ:ωή, καi δαα αλλα σχεδόν λέγονται περί aι:ιτόν παροuσια· Ζ:όμενα δι' όνομάτων, πωc: θά ησαν ούσία, άφοϋ, δν έl;ετά­ ση κανεic:, θά ϊδη δτι τά όνόματα οϋτε είc: τήν ίδικήν μαc: περίπτωσιν

δέν

δηλώνουν ούσiαc:

άλλ'

ένεργείαc:;

Π ώc:

λοιπόν έπί Θεοϋ θά ήδύνατο νά εϊπrι τά όνόματα ούσiαν, δnου δέν είναι δυνατόν νά εύρεθη οϋτε λόγοc: σημαντικόc: τiϊc: ί:nερουσιότητοc: έκείνηc:; Διότι δσοι είναι έρασταi τηc:

όντωc: θείαc: κήν

άληθεiαc: δέν θεωροϋν θεμιτόν τήν θεαρχι­

ύπερουσιότητα

ούσiαν η

οϋτε ώc: λόγον

η δύναμιν η

ιωήν

η

άγαθότητα, άλλά ώc: ύπεροχικώc: άπηλλαγμένην

nαντόc: όνόματοc: καi πράγματοc:·

άλλά, έnειδή αϋτη είναι

αiτία πάντων, πρέπει νά ύμνηται άnό δλα τά αίηατά, καθ'

όσον όλα είναι περί αύτήν καi ενεκεν αύτηc:, όnωc: φρο­

θ 1 είαt

νοϋν ό μέγαc: Διονύσιοc:'" καi ή 6λήθεια καί όλοι οί άn' αί­

34. 'Έτι, εnεί ,μι7 μόιιοι, αί Πέισεις, ~αλλά καί αq.αιρέ­

τήν τήν θεαρχικήν ύπερουσιότητα, τά δέ γύρω άnό αύτήν

(}.'!)IIJJ)I

ΟVΟίαt

ΠΡΟΣ

ου 1 οίαι Κα'Ι(Χ σέ εlσιν.

σεις τcvι• περί

ωνοc: ύμνολόγοι αύτηc:. 'Επειδή λοιπόν δλα είναι περί αύ­

ΘεόJ, ει,σιι 1 , t'σ'Ο))Ιται ΙΚαί α{ηαι θ'είαι

ου·nίαι

25 κατά σέ, καίτοι μη nεφυκυίαι δηλου)Ι' ο εnτιν, αλλ' δ μι7 .~στιιι.

'Αιλλ'

,θέσεωJJ

,εl

,ιι17

αbται,

καίτοι

μαλλοJJ

1ωι 1

περί

Θεό1 1

άρμότ,τ,οv,σαι Θεφ, -;τCις αρ' αί -θέσεις εΊει,· αι, οι,­

κατά

σέ

είναι

θείοι

ούσίαι,

αρα

όλα

είναι

θείοι

οί1σία

κατά σέ.

34.

Προσέτι, έnειδή δχι μόνον αi θέσειc:, άλλά καί αί

άφαιρέσειc:

ανηκουν είc: τά περί

σίαι θείαι; Π cος δε ΙΚαί α ταίς αλλαις συ,a[αις τα καθ' α{ι­

αύταί

ούσίαι

τό, ταυτα Θεφ ι·rt περί

φύσεωc: τί είναι, άλλά τί δέν είναι. Άλλ' δν δέν είναι αυται,

αυτόι• εστι~ 1 ; ,(c'lvnεί)) φησι ν περί ΤΟ)! ΘεόJ'

αύτό ύπάρχει

ικαι1 1 ' αύτό. Ου μόνοι•

·dδυ1)ά·ιω,, /lρ~ εί,ι·αι τr,,V Θε('ρ υ} nερt αVτΟ1 1

:και

Καθ'

καθ' ύπεροχήν, καi τό νά μή είναι ταϋτα είναι θεοnρεnέ­

ταίς δε αλλαις ουοίαις 1ΟV'Κ ειιι καθ' αύτα τα εναJΙ'Τία 1

τος χάριν;

κόc: ό ανθρωποc:. Των δέ λεγομένων περί Θεόν, Ζωή καί

τος απ0>κρυφ1ίι 1 αυιτου)) και JΙ συλλαγω1μος γι1 1 6μενος κοvι· ο{,,δέ

ι1εολογικός

συλλογισμός

διαλε

μι7

Άλλcl

γεωμετρι'κας

ου;

Και

γϊιρ

οι~αι δεί προς ψης-

εικ

αυ'τοίς περί

τοίς

δε

με)'

ταύ1 !]1'

μέγ

&ξι6nισΙΟν περί

15

O(ll_U8)''

αρχαί

τr/1'

1Γjς

αμφιοοήτησιν

.JU.

Κ,α:ιί

τάc:

δέ

θεολογικάc:

δέν θά

τάc:

δεί!Ξω­

εtχ6τως,

ιοίς

τοίς

ιιf:)'

ληc:, δηλαδή τηc: Γραφηc:. "Αρα θά δεi!Ξωμεν καί αύτάc: τάc:

απιστεί,

άρχάc: ά!Ξιοnίστουc: άnό τά δμοια καi είc: αύτούc: τούc: άντι­

προς ους ήμίν ό λό­

λέγονταc: αίρετικούc:, εύλόγωc:, καθ' όσον ό μέν έρευνων

οτι

γεωμέτραις

μεμαρτvρημέJJοις

ό

,ο,εολόγοις,

θκεi~ιων εlρηιμένωγ-

αγ οiΎι•

το

ζητού,μει•ον Γιυφαγάγωμεv,

και

δια 10V1'0 θ·ε01λογιικcΪJς

εl μ17

αρα ,,ρος

δέ έρευνωντεc: περί θεολοyικων, καί μάλιστα αύτοί μέ τούc:

ουνω­

όnoiouc: συιητοϋμεv ήμείc:, λέγουν μέν δτι πιστεύουν είc:

ελύ-

τούc: παραδεδεγμέvουc: θεολόγουc:, άμφισβητοϋν δέ μερικά

και 11

περί γεωμετρικων άρχων άπιστεϊ εic: τούc: γεωμέτραc:, οί

α[

Ελλι,­

άnό τά λεχθέντα παρ' έκείνων. "Αν λοιπόν άnό τά φανε­ ρωc: διατυπωθέντα ύn' αύτων καί άπό τά σύμφωνα μέ αύ­

ϊά συναγάγωμεν τό Ζ:ητούμενον κατά συνέπειαν, έλύσαμεν

10ύτωι 1 δέ

ε.n' ολίγογ τά εlκότα

αυτοίς nροχειρι,οάμε1•οι, 1ας

1Co1

(δγ δ,τι

l:(σται ιlπnδεδει 1 γμένον.

άρχάc:,

μεν άnό μή θεολογικάc:; Διότι ε!Ξω άnό αύτάc: δέν κρίνεται

αίρυτι,κοίς

ωυτέ'(Ν t

ε'ίη.

20 ξομεγ &1,άγχας, δφ'

τρικάc: άρχάc: θά δεί!Ξωμεν nροερχομέναc: άnό μή γεωμε­

τρικάc:

τίποτε ά!Ξ1όnιστον περί Θεοϋ άnό τό πλήρωμα τηc: Έκκλη­

δεvκι 1 υ1·1αι!

Ί?,εοJ.ογίας

νας ήμίι• ό λόγος

είναι καi nρόc: έαυτό άνακόλουθον. 'Αλλά τάc: μέν γεωμε­

σίαc: καi πρόc: αύτήν πρέπει νά είσερχώμεθα διά τηc: αύ­

τιJ'α ιτcvν παρ'

ακ01λούθως

πρόθεσιν αύτήν. Οϋτω nδν μή συμφωνοϋν μέ τήν άλήθειαν

της Γρα­

αυλης,

από 16Ίγ φανερώς αυιοίς εκ:-ιεφασμέ~,ωγ και τούτοις

,ιιολογημέιιωι·

561

ΒΑΡΛΑΑΜ

δείξαμε,, nιστάς' χαί

της

ζητϊvι 1

φασι

εξ

-θεολο­

OV

κρίι•εται, καί εlσέρχε­

θεολαγιικων, και μάλιστα

:ιιστεύειι,

δείξο~μει, εξ

ΠΡΟΣ

ΙΚαί αυτάς

δια αρα

,αντιλέγονσι,ν

δ;μιμγγοοσσι δέ

αρχι'ις

{}εαλογΙ'ΚCtς

εκ,κλησ{ας

γεωμετρικωJt δ.ρχϊiιJJ

δs περί

γος,

τiJς

όμοίωι 1

I(VJJ

τας

ΙΟύτωι 1 .ε1κιος ουδέJ'

Θεοv τψ πληρώ1μαΊι

10 οί

τi] ,&ληθείq. συ,μυαινοιι και έαυΗ,V

γεωμετρικϊΟ)" αρχωJJ,

γιιΚ(Vν,

s

ΤΟ

Β'

ΠΑΛΑΜΑ

1

δ,γ

θ'αυμά 1 τω1•

καωλλ'ήλως

ε'nειτα nροδc:ί-

,ου 1μnεραJ 1 θ 1 είη

θεολογικι7')ς

τήν άμφ1σβήτησιν καi διά τοϋτο καί αί άρχαί τηc: θεολογίαc: δε1κνύονται

έάν

βεβαίωc:

δέν

συιητοϋμεν

πρόc:

.. Ελληναc:. 40. Έn' αύτων δέ. άφοϋ δι' όλiγον άnευθύνωμεν nρόc:

"Α δ1ί ού 7τερι των θείων διατελείς

συλλογισ1t'κϊδς δεt,ιΚJ'1JύJJ) 1 Ξt μειι εκ 7W1' θεολογικωJJ δρχ6>J',

θεολογικωc:,

αύτούc: καταλλήλωc: τά άρμόιοντα, εnειτα θά παραστήσω­

Κί.tJ;(l

μεν τάc: άνάγκαc: των θαυμάτων, άπό τά όnοϊα δ,τι συμπέ­

σέ δtδεt'ΚΤαι αρχω,', εl δέ μrι εικ τω1 1 τοίς nατρώσιιν εlρημF--

ρασμα έ!Ξαχθη θεολογικωc: θά είναι άnοδεδειγμένον. 'Όσα

dnό,δει!; ις αρα

τό

δειχθέγ, εκ

γαρ

&ποδεικΗΚ(ΟJ) και

25 )'Ο))', ο~Ιδσ;μόf}ε11 ε!;ει ΊΟ nιστόν. 'Ώστ' ουχ οπως

ΟV'Κ ι}:;ω­

βεβαiωc: συνηθi2:ειc: νά

δεικνύηc: συλλογιστικωc: περί των

σοφιστι;{ι7ις

θείων, έάν μέν είναι έκ των θεολογικων άρχων, τότε τό

OVJ' ειnερ συλλογισιικϊ,ις- OV·10) κατ' αιηος σαυτου 17γω!'ι­

δειχθέν είναι άnόδει!Ξιc:, διότι καi κατά σέ εχει δειχθη άπό

δει,κτικιvς

,δει:κνύεις,

αλι}.'

ουιδε

διαλΙ:JκΗκως·

άnοδεικτικάc: άρχάc:, tάν δέ δέν είναι άnό τά λεχθέντα ύnό

αμέι•ος ,έχεις.

41.

"Α δ17

ΤΟVJΙΤεvθει•

αιιχείς σαυτο1' εξαίρωγ ταίς με-

30 γαληγορίαις Q)ς το εJJ λό,γοις κράτος εχοντα, παρείναl μοι δοκώ. Καί

γαρ

ωσnερ

d1·ωτέρω 1&ι•αμτία

της οlκείας προ-

των πατέρων δέν θά είναι κατά κανένα τρόπον ά!Ξιόπιστον. 'Ώστε δέν άλλά

είναι μόνον

δτι

δέν

δεικνύειc:

άποδεικτικωc:,

οϋτε διαλεκτικωc:· δεικνύειc: λοιπόν σοφιστικωc:,

έπιχειρηματολογηc: αυλλογιστικωc:·

αν

οϋτωc: εχειc: άγωνισθη

έναντίον τοϋ έαυτοϋ σου σύ ό ϊδιοc:.

41. "Οσα δέ φρονήματα συνάγειc: άnό έδω μέ καύχη­ σιν,

έ!Ξαίρων τόν έαυτόν

σου μέ

τάc:

μεγαληγορίαc:

ώc:

εχοντα τήν κυριαρχίαν είc: τήν nαιδείαν, νομiιω δτι πρέπει

36

562

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

ΠΑΛΑΜΑ

s·

θέσεως !9,αθ'ες nαθώv, ουτω δ17 κ,α;ι•ταύθα απαδει·κτικώτα­ τ:αν ϋ,μα

και θεολαγιΙΚώ,1α101, {}έλων δείξαι

σεαυ,τό~,, τώι,

περι Τα TOtU1!'1' ,αμυ17ιωγ ,εtς εφάJJης• 1ήJJ τε γαρ αJJΤιΜρΟ­

φήJJ, ην .εξ αvάγ,κης ωί πλείους προτάσεις eχουοι των {}εο5 λογικώγ ,συλλογιαμϊvν, εστιJJ ώJJ

εξι,σαζόJJ1 1ων ορω~, διά 1.0

μοJΙαδι1Κώ1α110JJ του πρσ,κεφέvου, ·καί αύθις των εJΙ ταίς α­

;ιο1δείξε1σι1, αιτίων οσα αμα, ε,l καί τράπον ετεροJJ,. αγJΙοωv

llΓ!.JJτάnασιν εδείχθ·ης, καί Ο·τι ,τά ελάηω τώι> αlτη,μάτωι, ΟV'Κ ελάτ•1ω, δταγ, :ωί κιαί δυνάμει !) ελάττω, καί οτι ουχ 1 ο ά:7Ιλcος :ή ,εξ εuαηό11ωγ αlτημάτωγ ά,nόδ,ειξ ις φέρεται ιό κρ,είηοι,, αλλι} υελτίωv αυτής

1]

'εiκ πλειόJJωJJ, οταν ')'JJωρι­

μωτέρας J!'Xrι ,τάς προτάσεις. Ταύτα με~, ovv ,και δσα μετα­ ξύ .τούτωι1 ει, ου 11αι·κ10ίς παίζεις κα1ά σε,αυτου παρ17σω· κλέ1j!1ει•ε11' γαρ .(Χ)J' ουΙδε,μία11, ώς οlμαι, &κιοή·v, κα~, κλέ1j!ωσσ, 15 ουιδείς μαι λόγος.

42. Δι' οδε τί ,δόξειας αJJ λέγειγ; ιιΔιά μέ·σου δ:είκJJυ­ σιι1 ό ά:nοδεικτι 1κός, 'Και τούτου αvτίου· nλημμελες

δε λίαι,

α'ίτιοι, εlJJαι ο'ίεσ1θ•αί τι, ,δ,ι' δ τό ,Πνευιμα έ!.κ μόJJου του !Ια­ τρός ,ll(Oς OiJJJ σύ τό φύ•σει εξ α,V'ίΟV ,εlvαι ώς α'ίτ toJJ αι, 20 ,θείης));

Οvτος μεγι ovv δ λόγος ου η)ν απόδειξιν 1uόJJOjl,

αλλά και ιτούς σούς, ο) φιλόσοφε, καί πάντας (Χll\'\ως τούς τε ()J'ιας ί01!ς ιτiε εσομέ1''0Vς περί .Θεού ουλλογωμους ασυλ­

λογ[σι:ους δε[κ11υσι και ·nληιμμελείς· χωρίς γαρ μέσο~,, καί τούτου του συμπεράοματος αlτίου, QV1λιλογω1uός ουκ ε·στιν α25 σφαλής· α;ν δε ιό μέσον φερωγύμως eχrι μέσοJJ, κωτα σέ λίαγ eσται περί τό θείον :τιJληιμμελής.

43. Άλλα τοvτο μέγ αφω 1μεν. Έρωτω δέ σ,ε τόν μόJJΟ1' ασφαλ1'7 {}εορρή,μονα· ,εκ Θεου καί f;;uεϊς ((ς αρα δια ,ης 'Α:πΟΙκαλύψεως Ίωάν~,ης απε­

τήν δϋλον καί καθαρόν καί άδιάλειπτον nροσευχήν καί διά

κάλυψε)! ιίμ'iν οτι ωά εJ.' τ[ι ψήφφ Ι'αται γγωγαι, Θί μη ό λαΌών" μη οτι

τfi λευκfi ουδείς δ,j_ γαρ

ουl γνωναι

δύ­

~rα11'αι, &λλ' ει μι7 nισ1όν υπέχει ους, οvιδ' είναι δλως ο'ίε-

30 Ίαί

τά

πρόc: τήν άπαθη θεωρίαν διά τηc: πρόc: τό δντωc: άγαθόν

4S. Και .nάς μέι, αιι•θρωnος κατ' εικόνα εστι IOV Θc:οτj,

Θεοv;

μολονότι

ΘεοΟ δέv δύναται οϋτε θείον νά είναι;

ολως εlι 1 αι

οvσιν

μετουοίας εστέρηται· τό δέ μηδέ σκιάν οκιας εχοι•, nϊίις ουκ (t)J τ' αγαθοv

άκτϊναc: 1ω,

είναι τοιοϋτοι οί θεοσεβεϊc: καί οί οχι άπλωc: γνωρίσαντεc:,

47. Καί τί λέγω ώς συιδέ θειοι, τό μηδέ σκιαγ σκιάς 10 δUJ''α1ό')Ι•

φαεϊc:

τηc: άνεπιστρέπτου άνανεύσεωc: nρόc: τόν Θεόν δέν εχουν οϋτε σκιάν σκιαc: Θεοϋ;

"Αρα

καλωc: ό

'1 ωάννηc:

άπεκά­

λυψεν εic: ήμαc: διά τηc: Άποκαλύψεωc: δτι «τά είc: τήν λευ­

l1))1 Q).Ιlως 0'{)0(1.)Ι fJεωρία]f CΙJΌλ φιλόσοφε; rΊσθάνθηc:: καί τάc: nρίν γεν­ νηθηc:: ήμέραc:: καί nεριόδουc:: καί έκλείψειc:: καί αύτάc: αί όnοϊα ι θά ελθουν μετά σέ; 'Οπωσδήποτε δχι' περισσότεροι

δέ nοϊαι είναι, αύταί τάc:: όnοίαc:: nσθάνθηc:: η αύταί τάc:: ό­ nοίαc; δέν ήσθάνθηc:: άκόμη; Π άντωc:: δέν είναι δυνατόν οϋ­

,ε είc:: άριθμόν vά nεριλάβωμεν τό πλεόνασμα τηc:: άναισθη­ σίαc:.

Πωc:: λοιπόν συνήγαγεc: τό καθόλου

δι' έπαγωγηc::,

άφοϋ δέν συμnεριέλαβεc: δλα τά μερικά; Διότι είναι ίδικόc: σου άληθήc:: λόγος ουτΟc::, δτι, έάν πρόκειται νά λάβπ κα­ νείς τήν

άκριβη

δι' έnαγωγηc:: γνώσιν,

είναι

άνάγκη νά

άnοκτήσπ έnαφήν με τά μερικά διά τοϋ έντόc: ήμών καταλ­ λήλου δι' εκαστον κριτηρίου, καί τά μέν άκουστά νά άκού­

σr1, ,τά δέ όρατά νά ϊδπ. Σύ δέ, χωρic:: νά εχπc: ϊδει τάc: περισσοτέραc:. ήμέραc:: καί · nέριόδουc:: καί έκλείψειc::,

άnο­

φαινόμενοc: δι' δλαc:, νομίΖειc:: δτι γνωρίΖειc:: καλύτερα παρά κατά άπόδειςιν καί, έρχόμενοc:: διά τηc:: έnιστήμηc:: ταύτηc::,

δτι εχειc:: άληθη καί βεβαίαν αύτήν ή όnοία είναι πολύ ψευ­ δής καί σφαλερά;

·

@(), Ίη. Ναυη 10, 1ι 1ϊ

61. Διεκόπη πράγματι έnί Ίησοϋ τοϋ Ναυη ή συνεχήc:: κίνησις τοϋ ήλίου 90 , έπί τοϋ ΈΖεκίου δέ έστράφη nρός τά

584

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

;,-:αί

7 )))!

s

Ε3,

εJ'Ιτε{)ησαvρισ:uέ~"ψ του καθόλου γ1'Ιυσιιι έξεφόρησέ

σου 1ης ψvχijς.

καί

ΠΑΛΑΜΑ

1αfί,τα

Τό

δέ τ111• Αίγvnτον κολάσα11 σκό·τος

πολυήμερω 1 ;

,,,

Αρ' lστι ·ιρείς

εφεξίjς

τί,

17μέρας

aι'J',cλθεiν 1Jλίφ τrιν σελψιψ; Ή δ' επί 101-; σωτηρίου ;ιά{)ους του Κυρίου εκλει·ψις γεγενημέι 1 η, ου 1εσσαρεσκαιδε;1,α­ ταίας οϋσης της ,σελήι•ης γέγοι•εν, ήι4κα τφ ήλίφ τ1ί ν σε­ λ 1ίνηι• κατά κά·ι~ε1ωJΙ ειιιαι 1ώ11 πάντη &δυ11άτωι1 ην; "lι•α

δέ σαι και περί μελλό,•τωιι ε'ίπωμεν, :nrvς :ιι,εσου1•1αι τα i'iσ,ρα

του ουραι·ου,

εl &διά;:ωπος ή

κύΥ,,:λφ

κί1'ησις; ΙΙ ως

10 ό ουρανός ώς ιυίοιλος είλι·θήσειαι; Πώς εlς αίμα του ήλίου

μυταστρεφομένοv 17 σελήνη ου δώ,σει ιό φέγγος αυτiJς; Είδες l!κλειψιν σελήνης α.1 1,c:υ διαφράξεως τ17ς γης;

15

62. El γουγ ε,πισυ11ηγ,ιιέ1,ον μεν τό καr}όy,ου άπό ,Τι'V)Ι 1ιερί γsι,εσιι, αρχ17 τέχνης γίνεται, HVV δ' αεί cδσαύτως εχόιπωγ άρχ17 της αποδείξεως και επιστήμη αποδεικτική l;ικ ιαύτης, αεί δ' r!.ιοαύιως εχοιι τώγ Q),Ιτωι1• ουδέι', ου ; άρ dιδιώκοnοι,, καί 17 αρχ17 αρα της αποδείξεως ουκ εστι· της άρχ17ς δέ ω) οϋσης καί 10 τέλος οίχεται. Της οvν &ρισrο­ τ,ελικης αποδείξεως μι) οι, φαι,είσης, nroς υπέρ αυτ17γ λέ-

20 γοιπες ,τό {)ε'ίον σε:μι,υνοϊ;με1•; Άλλ' 'Αριστοτέλης ου• πιστεύει

τοίς περί τr7ιι, οvιρανίωι• γε;ιραμμέι,οις, γεγενημένοις

μέλλουσιν; Άλ:λct

σiι πι,στεύειν q nς :τίστι~ι δ'

,κείγος τίνα αν nαράσχοι, εφ' γεγεννημέJ,·ος;

Ί-Ιμείς

οvι•

ώ1,·

,1 ε

>:αί

ομως κ&­

γ,εγενημέJιων οϋπω η~·

τοίς έωρακόσι πωτεύοv.τες

1r1 25 εκείνου καrαργο·'ύμεγ. Τίγα δέ τηι, &λ17i}ειαν 'Αριστοτέλης δι' οργά11οv rτης &mοδείξεως εξεiί,ρε καί πώς rοϊ3 μέσου και αlτίου 'Κα'τωτυγχάιrει, τουτέστιν ου'δαμ/ΪJς, ενην μεγ εt­ nείν', παρεί~"αι δέ μοι

J?'J"

δοκώ. Το·'ύ δέ φι>λοσ6φου 6οη-

1Jεί11 εΙnιχειρήσαντος τφ διδασκάλφ και ταϋ•τα nροσεροiίμει·· 30 S'' δέ nροσειnόν1τες Β:Πt nοιλλα τον λ6γω• ώρμημέJtΟ)Ι στήσομεJ'.

όπίσω

91

ΠΡΟΣ

ΒΑΡΛΑΑΜ

585

και απεμάκρυνεν απο τήν ψυχήν σου τήν θησαuρι­

σμένην γνώσιν τοϋ καθόλου. Τ ό δέ σκότοc: τό όnοϊον έτι­ μώρησε τήν Αϊγυπτοv τό εκαμε, καi μάλιστα πολυήμερον;

~ Αρά γε · είναι δυνατόν νά συνδυασθ(ϊ έπί τρεϊc: σuνεχεϊc: ήμέρac; ή σελήνη μέ τόν ηλιον;

Ή δέ εκλειψιc:, ή όποία

εγινεν έni τοϋ σωτηρίου πάθοuc: τοϋ Κυρίου, δέν εγινεν έvψ ή σελήνη ητο δεκατεσσάρων ήμερων, δταν ητο άδύνα­ τον νά είναι ή σελήνη κατά κάθετον φοράν πρόc: τόν η­

λιον; Διά vά σοϋ ε'ίnωμεν δέ καi περί των μελλόντων, πωc:

θά πέσουν τά αστρα τοϋ ούρανοϋ, έάν ή κυκλική κίνησιc: είναι άδιάκοποc:;

Π ωc: ό ούρανόc: θά περιτυλιχθη ώc: κύ­

λιvδροc: βίβλiου; Π ωc:, δταν ό ηλιοc: μεταστραφ(ϊ είc: αίμα, ή σελήνη δέν θά δiδn τό φωc: τηc:; ΕΤδεc: εκλειψιν σελήνηc: χωρίc: διάφραςιν τηc: γηc:;

62.

'Επομένωc:, έάν τό καθόλου συναγόμενον άπό τά

κτιστά, γίνεται άρχή τέχνηc:, άπό δέ τά εύρισκόμενα άεί

ώσαύτωc:, γίνεται

άρχή

έπιστήμη άποδεικτική,

ηϊc:

άποδείtεωc:

καi

έκ ταύτηc:

άεi δέ ώσαύτωc: εύρισκόμενον δέv

είναι κανέν άπό τά δντα, δ1ότι δέν είναι τίποτε άδιάκοπον, cφα καί ή άρχή τηc: άποδεiΕεωc: δέν ύφiστατa,· άφοϋ δέ

δέν ϊιπάρχε1 άρχή καi τό τέλοc: έ!Ξαφανίί7.εται. Άφοϋ λοι­ πόν ή άριστοτελική άπόδε1!Ξ1c: έφάνη μη δν, πωc: λέγοντεc: έπάνω άπό αύτήν τό θείον θά σεμνuνθωμεν;

'Αλλά ό 'Α­

ριστοτέληc: δέν πιστεύε1 είc: τcι περί των ούρανίων γεγραμ­ μένα, γενόμενα καί μέλλοντα νά γiνουν;

ρίlεσαι δτι πιστείιειc:.

'Αλλά σύ

ίσχυ­

Ποίαν π1στότητα δμωc: θά ήδύνατο

νά εχπ διά τά γενόμενα καί έκεϊνοc: ό όποϊοc: δέν ητο κατ' αυτα

άκόμη

τούc:

iδόνταc:

γεννημένοc:;

'Ημεϊc: λοιπόν

καταργοϋμεν

τά

πιστεύοντεc: είc:

μειονεκτήματα

έκείνοu.

Ποϊα δέ πραγματικωc: έ!ΞεΟρεν ό Άριστοτέληc: μέ όργανον τήν άπόδειtιν, καί πωc: έπιτυγχάνε; τό

μέσον καί αϊτιον,

δηλαδή καθόλου, είνω μέν δυνατόν νά εϊπω,

άλλά μοϋ

φαίνεται δτι πρέπει νά παραλείψω τώρα. 'Επειδή δέ ό φιλό­ σοφοc: έπεχείρησε νά βοηθήση τόν διδάσκαλον, θά προσθέ­

91,

Δ, · 13οgιλ.

σωμεν καί ταϋτa· άφοϋ προσθέσωμεν δέ εν θά τερματίσω­

::!Q, 11,

μεν τόν λόγον ό όποϊοι:: έπεtετάθη πολύ.

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

586

(13.

«Ί-l

dι 1 τιλεγ6μεl'Ο)'

απόδειξις)),

dn6διειξις

γουοι τοίς ήμε1έροις

φησίιι,

ο•υΙκ

ΠΑΛΑΜΑ

~ΤΟ)J 11.ιιί, 1

λέγωγ; Ό εlσάγει

της

Θεοί'', 1

θεότητες, ή μέι, {•περκειμ.έι·η

αεί,

cός ,α;κπι,στος

κατά

{,πάρχουσα 1?ε6της,

·iι

δέ Λrrει,ιιcι·η χαι δι17ρημέγη κατά πάντα τρ6·nΟJ' και αεί ώς κιισιτιί

υπάρχουσα

σικΠ /Ίvι1άJμει

10 ι':στί

1 και

ι9εότης,

((ύσιιι

θ·ε6ιης.

'Ει,

δέ oi: 1 oίrf καί

.&κτίστφ

IW)'

φυσ 1 ικώ1,

:προς

την'

κατάλληλον

I1j)' αδιάσ,ΠCΙJΟΙΟJ' ει,ωσιν εχόντων Και ΚCΙ.Τα

φοϋ κτιστή είναι καi ή φύσιc: έκείνη τηc: όnoiac: ή ένέργεια

7. 'Αλλά δέν είναι έnίσηc: δυνατόν νά συνδuασθοϋν είc: μίαν θεότητα τό δκτιστον ιωi τά κτιστά. 'Από δσα λοι­ πόν λέγει αύτόc:, γίνονται δύο κυρίωc: θεότητεc: τοϋ Θεοϋ, ή μέν μία ύnερκειμένη κατά πάντα τρόπον καί πάντοτε ώc: ακτιστοc: θεότηc:, ή δέ δλλη ύφειμένη καi διηρημένη κατά πάντα τρόπον καi πάντοτε ώc: κτιστή θεότηc:. Είc: δκτιστον δμωc: ούσίαν καi φυσικήν δ6ναμιν καi θέλησιν καi λαμπρό­ τητα καi έvέργειαν μία θεότηc: ύπάρχει, άnό δnou τά φυσι­

κά προσόντα εχουν την άδιάσnαστον ενωσιν πρόc: την κα­

φυσι,:,r()Ι

τάλληλον φύσιν καί κατά τό ακτιστον είναι εν καί 'ίσον καi

1ιιιί οι··

άnλοϋν. Πράγματι τό μη εχον φυσικην δύναμιν καi ένέρ­

υ.'ίτιοι• και αιτιατδν·, μεθε 1Κ1ι6ι 1 ιε Και αμέι9ε-

γειαν δέν είναι άπλοϋν, άλλά μη ον· καi κατά τό αϊτιον

'ίσον και

&πλούι·.

1Ό

ΤΟ

γάρ μιί

l':χ,')ι• ?Jι:μυ.ιιιι• κr1ι ει,έργειαι, οvχ άπλούι· ι':στιι·, ,αλί.r}

,J

599

αΚΙl­

ΟΤΟ)! Ξ)' οιιτωι 1 ,καί και το κατrι.

ιμ•­

θελήσει ,και λαιμπρ6τηιι και εγεργείςt μiα

αυτ6θεγ

ΑΚΙΝΔΥΝΟΝ

είναι κτιστή.

οv1 1 ελ11είι,

'Εξ (iJι;

ΠΡΟΣ

15 κτω;, χαρακτ1;ρίζω, τε 1 και χαρακτηgιζ6με1•οι• ,καί τrί ωιr;.i-τcι.

καi αίτιατόν,

μεθεκτόν καί άμέθεκτον, χαρακτηρίΖ:ον καί

ύn.ερκείμει 1 ΟJ' και ύnοδε6ηκ6ς, ουδέν εμποδίζει ngός ΙΟ ε,α

χαρακτηριΖ:όμενον, καi κατά τό ύπερκείμενον καί ύnοκεί­

εiι•υ.ι καi ,r.ιτλοvJ' τόv Θε6ι·, μίαν εχοι,τα καί Ίσηv καί άnί.17ι'

μενον τά τοιαϋτα, δέv έμnοδίΖ:ουν κατά τίποτε είc: τό νά

θε6τητα.

είναι είc: καi άπλοϋc: ό Θεόc:, εχων μίαν καi ϊσην καi άπλην

8. Και δ flατiιρ γάρ τοv Yίoii μείζων τφ αlτίφ ;.:;αi 20 διr} τό ωv Υίοu cυθρr[J:το•·οι·', καί ,κατά ΤΟ)' μέγαγ Βασίί.ει01'

και

70) 1

ι1εί01•· Κύριλλω, τό Ιf1 1 εu·μα τιί πάξει καί ,Τψ κατ'

α1ιι1ί)Ι .6.,~ιr(,ιυπι τόι 1 γαύμεvυι,, φύσει δέ

θεότητα.

8. Διότι καi ό Π ατηρ είναι άvώτεροc: τοϋ Υίοϋ κατά τό αϊτιον καi διά τό άνθρώπινοv τοϋ Υίοϋ, κατά δέ τόν μέγαν

αι•τοv χορη­

Βασίλειον καi τόν θείον Κύριλλον τό Πνεϋμα είc: την τά­

oi, ,δεύτερ61, ,εστιγ, οyς δ Ευνόμιος 'ilρϊv­

Ε;ιν καί τό ά/Ξίωμα κατ' αύτην είναι κατώτερον τοϋ Υίοϋ,

Υίόι, ί•π·ο·6έοηκ,ει 1 , (;Jς ,δι'

Υίδς !(ύριος, οVτ(,)

ώc: χορηγούμενον δι' αύτοϋ, φύσει δέ δέν είναι δεύτερον,

25 και ιό ΠJΙευ,μα ,Κύριοι•, αλλrl .ταυ1τα εlς Θεός εγ μιιJ θεότητι

δπωc: έφλυάρησε πριϊποc: ό Εύνόμιοc:, άλλ' 'ίσον· διότι, δ­

τος

Ε:λ1Jρησε,1;', rdιλλ' 'ίσ:ΟJJ" ϊVαιτερ

άπλΠ καί και

'irη7.

ειεργείας

Οv,δ' επί καί

τ~jς

γr}ρ ό

οv 1 σίrι.ς

ι?ελήσεως ,και

ωίJΙυv· καί δυ~ιύ.:11εως

Τ(ϊ))'

ιοιούτωι,,

ακτ[στω!'

πωc: ό Yiόc: είναι κύριοc:, οϋτω καi τό Πνεϋμα είναι κύριον,

άλλά ταϋτα είναι εΙc: Θεόc: είc: μίαν θεότητα άnλην καί

!(1

ϊσην. Έnομένωc: τό κατά την τάtιν καί τό αϊτιον ύnερέχον

το μ{αγ ειvαι :προσίσιαται θε6,τηυι..

έni τηc: ούσίαc:, τηc: δuνάμεωc:, τηc: ένεργείαc:, τηc: θελή­

30 Tαu:u. γάρ εσ,:ιJJ ή μία 1)εότης των τριών προο:κυνητων nρο­

σεωc: καi των τοιούτων, τά όnοϊα δλα είναι δκτιστα, δέν

ϊiπασώι 1 OVOt(iJ) 1 , τοιαυω 1!Περέχοι 1

ΤΟ

κατά

:τρος

71])''

•τάξιι, και

•το

α'iτιον και

Ία

προσκρούει είc: τήν μiαν θεότητα. Διότι ταϋτα είναι ή μία

,.οι.αv~υ., ουχ !dις ει, l5ιΙΤα ~και nω•τά:ιτασιι 1 αδιάφορα :τρός ί'iλ­

θεότηc: των τριων προσκυνητων προσώπων, ή ούσία, ή θέ­

σώσ,ω!', iΎJ ουσ[α,. ή θέλησις, 1ί ληλα καi

δύ1,·αμις, Ύj ενέργεια Και

ου,,ία μόJ·οι·· πά1,τα ( τούτο γάρ ιτ~jς τού Βαρλωί.μ

λησιc:, ή δύναμιc:, ή ενέργεια καi τά τοιαϋτα, δχι καθ' δσον

είναι εν καi έντελωc: άδιάφορα πρόc: δλληλα καi ούσία μό­ νον δλα (διότι τοϋτο είναι δοξασία τηc: παραφροσύνηc: τοϋ

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ

600 εrηι

πu.ραφροούιJΙης),

,&λλ'

ΠΑΛΑΜΑ

α'Jς

Γ'

έι•ιu.ίως

&nαραλλάκτως

έι•

Πατρί ·κu.ι Υίςv •καί άγίφ Πι,εύματι. 'ι?εωρούμε!'α. 1ιό καί ό ,ιιέγας

[J,

nάι•τu.

5

συλ)αοr:JJ''

Ί(ο;·η,

και

'Α ι~ω··άοιος

τr'ι. nερi.

α:παριθμησάμενος

,.

έ!Ξαγάγη

λόγφ δειλίας έαυτόν άπό τήν πλαστήν κατηγο­

ρίav· διότι καί αύτόc: θά Ζημιωθπ μέ τό νά έ!Ξαιρέσπ έαυ­ τόν άπό έκείνην τήν συμφωνίαν καί τόν χορόν των άγίων

καί τόν άφρόνωc: προκρίναντα νά διασπάσπ τόν χορόν έκεϊ­ νον καί

νά άμαυρώσπ τήν θαυμαστήν συμφωνίαν θά

μιώση, προ!Ξενων είc: αύτόν δχι μικρόν θάρροc:.

Ζη­

ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ

1.

Εύρετήριον χωρίων της Γραφης

Γένεσιc:

2

14 24

Ψαλμοί

578 578

4 14 7 10 24 18 2

2 8 13 17

5Ί8

196 322 496 612 144

18 32

"Έ!Ξοδοc:

3 15

14 10

39 44 67 71

50 450

Δευτερονόμιον

6 32

4 39 "Ιησοϋς

10

482 120 Ναuη

12 - 13

1

89 95 103 109 11 Ο 118

582 144

Βασιλειών

18

20

11

120 572 272 328 188 188 574. 594 576 554 104 408 194 350 190

Ί ώ6

570 Δ'

1

584

·-----

7έ.

17 17 5 2 3 3 13 73 13

332 562 594 554 554 528 528 116.

Γ'

42-45 Βασιλειών

7 16 1 592. 9 11 528. 4 96 6 100. 112. 278. 402 15 8 3 8έ. 130.

1

33 38 40

4

1 6

100. 402 316 318

Oi. όριθμοί διό μέν τό χωρία τηc: Γραφηc: παραπέμπουν κατά σειράν τό κεφάλαιον, τόν στίχον καί τήν σελίδα, διά δέ τά όνόματα πράγματα της είσαγωγηc: καί τοϋ κειμένου είc: τήν σελίδα καί δποu δνομα όπαντδται περισσότερον τηc: μιδc: φορδc: καί είc: τόν στίχον τήν ένδει!Ξιν δίπλα

έ.

εic: καί τό μέ

Παροιμίαι

3 8 10

Σολομωντοc:

34 25 19

Σ ο φ ί α Σ ο λ ο μ ων τ ο

7

Δανιήλ

488. 490 188 452 c:

494

23

2

4 5

1

6 Ί ωήλ

1 202. 272. 330

3 Σοφία

Σειράχ

1 1

1 23

4 20

188 188

1

3

1 202. 272. 330

1

Ί ωνδc:

196 Μαλαχίαc:

3

20

528

196 1 612 2 572 11 104. 408 4 230 13 16 222. 334. 336 Ίερεμίαc:

2 28

13 9

36 38

10 13 18 19

4 8 45 1 4 6 27 43 16 5

320 566 528 490 490 490 178 596 114 496 418

17 Μδρκοc:

2

27έ.

8

11 7 18

10

4 5 6

7 8

10 13 14

228 92 496 418

1

1

1

1

2 3 4 6 10 12

Ί ωάννηc:

1 188 188

196 196 188 194 188 320 188 506 178

70 72 52 2 32 2 12 19 3

1 14 16 18

188 92. 118. 234 272 528

32 33 14 16 34 272. 14 19 30 38 46 63 37 39 14 41 42 30 14 9 10 1 Ο - 11 16έ.

Λουκδc:

304 184

Βαρούχ

3

3

1

ΉσαΤαc:

2 11 16 41 48

1

190

44 Ματθαίοc:

1

1

625

ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ

ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ

624

15

16

17 18 19 20

21 23 26 28 26

76. 74. 208. 270. 356

132 13,2 188 234 272. 300 30. 322 188 188 188 02 194.320 302. 320 188 500 152. 488 92. 336 188. 478 210 478 188. 212 478 206 566 568 208. 210 78. 188 76. 136. 210. 264. 302. 354.

208 7 212 8 13 212. 306. 354 212 14 212 15 336 28 494 21 76 37 188 28 188 30 22 67. 192. 200 192 23

ΠράΕειc:

1

4 206 5 206. 208. 302 33 302 38 330 27 200 330 20 15 490 38 200 45 330 27 82

1

2 4 8

9 10 17

Ρωμαίουc:

1

19 416. 482. 526 542. 566 20 21 418. 480. 508. 526. 576. 19 72. 206 164 14

1

3

4 Α'

1

21 10 11 12 14 16 17

1 2

6 1 1

8

6

10

31 4-6 12 25 28 45

12 13

1

Κορινθίουc:

15

1

s·

1

1 2

94. 96. 96. 86. 202.

488 202 238 94 570 200 200 562 490 334 572 188 188 198

Κορινθίουc:

22 15

274 574 40

ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ

626 16έ.

6

11

14 15

13

5

204 488 488 56

ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ Τιμόθεον

3 6

Α"

6 16 16

άγροικία

488 164 418. 554

Γαλάταc:

4

250 490 67. 236

2

17 6 13

566 528 566

5

28 10

7

3

s·

1 4

2

2.

200 188 188 612 164

9 8 9 3

330, 578. 68. άθανασία 418, 472. · Αθανάσιοc: ό μέγαc: 86, 96, 120, 154, 224, 232, 254, 274, 312, 590, 600. · Αθανάσιος Κυιίκου (3,9). άθεΤα 592. "Άθωc: (58). Αϊγυnτοc: 156, 362, 584. αίδώc: 488, 500. αίμα 584.

2 3 4

17 120. 202. 286 16. 184

428

27 24 13

514.

αϊρεσιc:

αίρετικόc:

- οι 326, 560, 620. 568. αίτία 464, 544, 562, 572, 578. ΆλεΕάνδρεια (65), 300. ΆλέΕιοc: "Αnόκσυκοc: 21, 22, 26. αΊσθησιc:

Ί ωάννου Α'

491

Θεσσαλονικείc:

2

164

'Ιακώβου

428 190

Κολοσσαείc:

3

11

12

Φ1λιππησiουc:

2

i τον

Έ6ραίουc:

·ε φ ε σί ου C:

4

2έ.

δδηc:

άδικiα

Τ

8 10 6

398. · Αδάμ 104, 106, 2έ, 288, 28έ, 308, 368, 17έ, 408, 410,

76. 202 202 202

άλήθεια

47, 52, 68, 70, 72, 29έ. 74, 2ε, 76, 82, 84, 90, 94, 96, 98, 116, 122, 142, 166, 182, 186, 192, 206, 10έ, 208, 212, 7έ, 214, 268, 288, 300, 314, 318, 336, 404, 426, 428, έέ, 430, 456, 466, 536, 538, 552, 560, 566, 578, 586, 588, 600. άμάθεια 524.

άμάρτημα

Εύρετήριον όνομάτων καί πραγμάτων

άμαρτία

Α "Αβλάβιοc:

280. 568. άγαθαρχία 608, 610. άγαθότηc: 138, 196, 198, 406, 472, 546, 552, 564, 590, 602, 22έ. άβλεψία

1

αγαπη

204, 342, 494, 508, δγγελοc: 196, 202, 488, 530, άγεννησία 98, 170, 254, 258, 6έ, 29, 262, 4έ, άγιασμόc: 204. άγιότηc: (50) 604. άγνοια 118, 506, 548. άγνωσία (48) 540.

528. 612. 256, 362.

194, 202, 458, 460. 120, 200,

212,

300,

452, 616. άμβροσία

432. 498. άμηχανία 616. Άμελία

Άμφιλόχιοc: άναισθησία

'Άννα

242, 294, 346, 366 354, 582.

Παλαιολογίνα

23, 25,

18, 21, 22, 29, 32, 38, 40.

άναγέννησιc:

627

118. 460. άνακαίνισιc: 51, 200. άνάληψιc: 208, 216, 218. άνάστασιc: 54, 492, 568. "Ανδριανούπολιc: 25. "Ανδρόνικοc: ό Γ' 19, 21, 25, 44, 57. δνοια 106, 150, 194, 362, 370, 31 Ο. "Ανσελμοc: Καντεβουρίαc: 57. άντίθεοc: 154. αντιλογία 616. άντίρρησιc: 538. άντίφασιc: 428. άντίχριστοc: 154. άΕία 568. απάθεια 54. άπαραλλαΕία 294, 344. άπάτη 68, 280, 318, 434, 492, 502. άnειρία 324, 610. άnέχθεια 446. άnοκάλυψιc: 76, 104, 146, 292, 408, 568. "Απολινάριοc: 68, 194. άnολογία 434, 438, 460. άnολύτρωσιc: 52, 204. άnόνοια 150. Άnόλλων 498, 500. άnορία 314, 448. άnόστολοc:, -οι 75, 80, 86, 94, 98, 116, 128, 134, 162, 178, 180, 184, 198, 202, 204, 220, 236, 238, 240, 268, 300, 330, 332, 488, 566, 612, 618. άnοτυχiα 502. όnιί>λεια 462, 496. 'Αρειανόc:, -οι 224. 'Άρειοc: 68, 600. άρετή 188, 202, 432, 572. Άριστοτέληc: 438, 484, 504, 506, άναίδεια

ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ

628

508, 3έ, 514, 518, 520, 8έ, 532, 534, 544, 556, 21έ, 558, 578, 580, 4έ, 584, 20έ. 'Αρίστων άρμονία

484. 436.

Άρσένιοc: Στουδίτηc:

38.

άρχέτυnον

572. 398, 400, 402, 408, 410, 416, 464. άσέβεια 78, 152, 186, 222, 246, 296, 592. άσφάλεια 204. Αύγουστίνοc: Ίnnωvoc: 57. αύτε!Ξούσιοc: 154. αύτε!Ξουσιότηc: 266. αύτοαγαθότηc: 424. αύτοαλήθεια 74, 506. αύτοβουλία 266. αύτοϊ:ωή 424, 606. αύτοϊ:ώωσιc: 606. αίποθεότηc: 606. αύτοθέωσιc: 602, 604, 606. αύτοσοφία 424, 524. οφεσιc: 300. άφθαρσία 52. άφροσύνη 188. άρχή

Β Βαβυλών

184. βάπτισμα 52, 304, 334.

332,

25έ,

Βαρλαάμ

ό Καλαβρόc: 17, 18, 19, 20, 25, 28, 31, 34, 35, 3-6, 37, 40, 42, 46, 48, 57, 58, 63, 358, 398, 436, 588, 590, 592, 594, 13έ, 596, 2έ, 498, 608. βασιλεία 188, 190, 592, 604, 16έ. Βασίλειοc: ό Μέγαc:

38, 94, 108, 114, 122, 128, 140, 146 3έ,

629

ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ

150, 244, 322, 550,

176, 202, 204, 240, 268, 270, 294, 346, 364, 366, 564, 588, 610, Βησσαρίων 39. βλασφημία 116, 196, 21 Ο, 326, 406, 446. Βογόμηλοι 37. βοήθημα 184. Βόριc: Bobrinsky 67. Βόσποροc: 24. Βούλγαροι 21. βουλή 204. βούλησιc: 544. ΒυΖ:άντιον 20, 25, 57.

242, 308, 412, 612. 244,

Γ

126, 134, 144, 146, 148, 150, 156, 162, 172, 222, 228, 230, 234, 254, 286, 290, 292, 318, 326, 328, 348, 362, 400, 542, 556, 688, 594, 608. Γρ1γόριοc: Κύπριοc: 66. Γρηγόριοc: Νύσσηc: 66, 90, 106, 112, 114, 128, 134, 152, 158, 170, 274, 275, 280, 282, 286, 290, 292, 348, 612. Γρηγόριοc: Παλαμαc: 17, 18, 19, 20, 23, 24, 25, 26, 27, 31, 32, 33, 34, 35, 36, 37, 38, 40, 42, 42, 43, 44, 45, 46, 47, 48, 49, 50, 51, 53, 58, 60, 61, 62, 63, 64, 67,

Γάϊοc:

608. 584, 594. γέννημα 122, 276, 290, 362. γέννησιc: 84, 98, 112, 122, 128, 170, 222, 226, 230, 236, 258, 260, 264, 290, 292, 296, 316, 322, 332, 334, 346, 9έ, 466, 416, 420, 522, 3έ, 530. γνόφοc: 49, 76, 554, 568. γνωσιc: 49, 72, 202, 204, 252, 3,18, 334, 482, 506, 510, 524, 19έ, 526, 532, 6έ, 534, 540, 542, 24έ, 568, 570, 574, 582, 584. Γραφή 130, 144, 150, 156, 158, 176, 190, 208, 304, 400, 466, 508, 538, 540, 2έ, 552, Γραφή θεία 142, 156, 320. Γρηγόριοc: Άκίνδυνοc: 20, 24. 25, 27, 35, 36, 38, 39, 40, 41, 42, 59, 60, 358. Γρηγόριοc: θαυματουργόc: 290. Γρηγόριοc: ό Θεολόγοc: 58, 59, 61, 86, 98, 100, 112, 120, 122,

γένεσιc:

Δ Δαβίδ

100, 112, 116, 13·0, 278, 18έ, 280, 576. Δαβίδ ό Δισύπατοc: 43, 402. δαίμων, - εc: 498, 502, 506, 3έ, 508, 576. δαιμόνιον, - α 298, 24έ, 496, 498, 504, 506. Δαλματοί 3,0. Δαμασκόc: 116, 126, 244. Δαμιανόc: φιλόσοφοc: 39. Δανιήλ Α'ίνου 39. Δημήτριοc: άγιοc: 32. Δημήτριοc: Κυδώνηc: 23. δημιουργία 270, 14έ, 294, 346, 408. διαβολή 460, 462, 608. διάβολοc: 488. διαίρεσιc: 294. διακονία 336. διαφορά 294, 11 έ, 356, 358. Διδυμότειχον 22. διθεϊα 41, 42, 590, 618, 620.

δικαιοσύνη

100, 212, 220, 488,

528. Διογένηc:

490.

Διονύσιοc:

96, 306, 470, 564, 608.

Άρεοnαγίτηc:

108, 312, 524, 566,

40, 49, 118, 134, 138, 422, 468, 22έ, 540, 550, 552, ύώϋ, 600, 606,

Διονύσιοc:

μοναχόc: 39. 78, 82, 282, 400, 462, 466, 498, 502. δό!;α 68, 76, 118, 234, 336, 400, 426, 488, 506, 18έ, 508, 512, 6έ, 18έ, 526, 592, 594, 614. δοΕολογία 512. δουλειά 152. δυαρχία 514. δύναμιc: 72, 128, 132, 134, 302, 314, 324, 344, 404, 406, 408, 434, 474, 476, 544, 552, 662, 566, 590, 592, 596, 15έ, 598, 10έ, 606, 614. δυσσέβεια 82, 116, 192, 246, 3~4. 348, 358,

δόγμα

426. 258, 504, 524, 610,

270, 402, 466, 554, 594, 602, 224, 362,

592. δυσσέβημα

84. 524. δωρεά 232, 234, 8έ, 272, 9έ, 320, 330. διίJρημα 202, 228, 234. Δωρόθεοc: Βλατηc: 18, 25, 32. δυσμάθεια

Ε έγκλημα

440, 618. 322. εϊδωλον 3-28. εiδωλολατρεία 130. 'Εδέμ

630 είκών

196, 198, 350, 568. 27, 44, 84, 204, 280, 446, 512, 608. Είρήνη Χούμναινα 23, 24, 42. έκκλησία 68, 80, 150, 166, 602. 'Εκάτη 500. εκλειψ1c: 582, 584, 5έ. έκπόρευμα 192. έκπόρευσιc: 34, 35, 60, 63, 64, 65, 66, 98, 1 Οέ, 124, 128, 130, 132, 134, 150, 176, 206, 212, 222, 224, 226, 228, 230, 234, 236, 262, 292, 26έ, 296, 300, 300, 330, 332, 334, 346, 456, 416, 420, 522. εκχυσιc: 35, 66, 202. ελεγχοc: 442. 'Έλλην,· εc: 260, 418, 442, 526, 560, 576. έλπίc: 180, 444, 616. έμπειρία 580. έμφύσημα 192, 8έ, 196, 14έ, 198, 200, 3έ, 202, 204. 206, 208, 15έ, 210, 216, 218, 220, 228. ένανθρώπησιc: 51, 132, 540. ένέργεια 20, 24, 28, 36, 37, 41, 42, 48, 50, 53, 67, 84, 96, 126, 134, 192, 17έ, 194, 18έ, 200, 204, 1 Οέ, 206, 218, 220, 234, 238, 28έ. 240, 4έ, 268, 174, 294, 14έ, 304, 312, 314, 326, 330, 332, 344, 346, 350, 12έ, 360, 424, 436, 468, 472, 474, 550, 552, 588, 590, 5έ, 592, 2έ, 594, 1 Οέ, 596, 598, 2έ, 602, 604, 606, 608, 1έ, 610, 614. ένέργημα 204, 218, 344, 346, 590. έντολή 566. είρήνη

ενωσιc:

34, 40, 84, 126, 6έ, 174, 284, 294, 12έ, 344, 352, 496, 598, 602, 6έ. 'Ενώχ 308. έ!:ουσία 192, 202, 204, 266, 4έ, 544. tπαγωγή 544, 580, 582, 6έ. επαινοc: 504. έπίγνωσιc: 272, 336, 466, 566. έπιείκια 404, 448. έπίπνοια 254. έπιώνοια 254. έπίσκοποc: 616. έπιστήμη 540, 580. επιφοίτησιc: 326. ερευνα 614. εριc: 404. Έρμείαc: 300, 306. Εϋα 52, 74, 104, 106, 2έ, 288, 29έ., 290, 308, 368, 408, 41 Ο, 1 Οέ. Εύαγγέλιον 78, 164, 242, 268, 314, 33,0, 480, 61 ο. Εύαγγελιστήc: 80, 162. Εύδοκία 346. εύδοκία 132, 224, 226, 2έ., 266, 264. Εύθύμιοc: Ζυγαβηνόc: 62. εύλάβεια 438, 460. εύλογία 23, 620. Εύνομιανόc: · oi 94, 108, 322, 366, 412. Εύνόμιοc: 38, 66, 68, 114, 146, 4έ., 155, 158, 178, 1έ., 276, 286, 352, 600. εύπορία 314. εύσέβεια 68, 70, 80, 82, 84, 112, 124, 146, 182, 184, 186, 202, 204, 214, 246, 252, 254, 292, 404, 440, 444, 508, 588, 592, 596. εύχαριστiα 156, 158. εύχή 454, 494,

631

ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ

ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ

εύωδία

574. Ζ

Ζαχαρίαc:

194, 196. · οί, 23, 26. ζημία 196. ζόφοι:: 198. ζωή 86, 194, 196, 220, 232, 252, 304, 16έ., 306, 420, 26έ., 492, 550, 552, 554, 4έ., 68. 602, 22έ., 512.

Ζηλωτόc:

Η

404, 444. 446. Ήλiαc: 53, 570, 592. ΉσαΤαc: 196, 608. ήσυχία 442. ήδονή

ηθοc:

Θ θάνατοι::

164, 330. 620. eauμa 420, 518, 560, 602. θεαγωγiα 504. θεάνθρωποc: 80. θεοτική δύναμιc: 608, 61 Ο. θειότηc: 566, 590. θέλημα 84, 188, 294, 346. θέλησιc: 224, 12έ., 226, 266, 294, 296, 3έ., 324, 344, 346, 350, 588, 598, Οέ. θεογνωσία 76, 114, 164, 242, 260, 278, 330. 488, 552. θεογοσία 118, 140, 468. θεογόνοc: 404, 406, 410, 412, 462, 466. Θεόδωροι:: Στουδiτηc: 44. Θεόδωροι:: φιλόσοφοι:: 44. θεολογία 74, 126, 7έ., 138, 156, 186, 190, 222, 230, 232, θάρσοc:

234, 290, 406, 574, θεοπιστiα θεοπτjα

264, 266, 19έ., 294, 334, 400, 504, 538, 560, 602.

49, 570.

266, 574.

θεοσέβεια θεοσεβήc:

θεοσημία

252, 292, 480, 588,

186. 576.

330. 504, 590. θεοσοφία 74. Θεόc: 68, 70, 74, 78, 11έ., 82, 86, 88, 90, 92, 96, 2έ., 100, 13έ., 102, 1έ., 104, 4έ., 110, 114, 116, 120, 126, 128, 34, 4έ., 144, 8έ., 148, 28έ., 150, 4έ., 152, 16έ., 156, 158, 25έ., 160, 14έ., 162, 164, 168, 178, 180, 180, 184, 186, 188, 12έ., 196, 198, 202, 204, 8έ., 212, 214, 4έ., 218, 220, 12έ., 224, 226, 228, 4έ., 230, 134, 236, 13έ., 242, 246, 248, 11έ., 252, 254, 256, 7έ., 264, 266, 1 έ., 268, 6έ., 270, 8έ., 274, 278, 8έ., 280, 10έ., 290, 296, 298, 29έ., 300, 12έ., 308, 312, 316, 318, 8έ., 320, 14έ., 324, 326, 330, 2έ., 334, 336, 2έ., 348, 350, 356, 362, 8έ., 368, 370, 400, 402, 6έ., 406, 408, 4έ., 416, 418, 4έ., 420, 13έ., 424, 426, 428, 430, 3,έ., 432, 436, 436, 438, 444, 446, 468, 472, 474, 478, 1έ., 480, 2έ., 482, 1 έ., 488, 492, 496, 504, 508, 11έ., 510, 5έ., 512, 7έ., 520, 4έ., θεουργία

ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ

632

526, 7έ., 528, 530, 538, 6έ., 540, 542, 4έ., 544, 546, 7έ., 548, 2έ., 550, 4έ., 552, 3έ., 554, 3έ., 560, 562, 28έ., 564, 1έ., 566, 1έ., 568, 5έ., 570, 4έ., 572, 1έ., 574, 3έ. 576, 12έ., 578, 588, 590, 8έ., 592, 2έ., 594, 598, 8έ., 602, 606, 608, 612 614, 2έ., 616, 618, 620. θεότης 72, 74, 4έ., 78, 13έ., 96, 17έ., 98, 102, 104, 106, 112, 114, 118, 130, 136, 138, 140, 144, 148, 152, 17έ., 154, 160, 7έ., 162, 164, 170, 178, 186, 192, 196, 218, 19έ., 220, 222, 234, 244, 246, 256, 7έ., 258, 260, 262, 7έ., 264, 278, 280, 9έ., 290, 296, 298, 312, 318, 346, 356, 404, 406, 408, 10έ., 410. 9έ., 420, 422, 460, 462, 464, 6έ., 520, 540, 542, 546, 590, 592, 594, 596, 19έ., 598, 1έ., 600, 604. 606, 608, 610, 614, 618. θεότιμος 41. Θεοτόκος 53. Θεοφάνης 41 .

ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ

Ίωάν.

524, 6έ.,

Θεός

Λόγος

94, 96,

15έ.,

100,

158. Θεσσαλονίκη

27,

29,

18,

21,

23,

26,

32,

36,

38,

42,

43, 59, 62, 470. Εiέωσ1ς

53,

608, 61 Θυμός

616.

θυσία

504.

Θωμδς

54,

74,

Ο, 16έ.,

'Ακινδτος

57.

602, 614.

604,

Ί άκωβος

'Αδελφόθεος

'Ιγνάτιος 'Αντιοχείας 'Ιγνάτιος Καλόθετος ίδίωμα, τα

120. 37, 38. 24.

50. 20. ίεραρχία 312. 'Ιερισσός 616. 'Ιερόθεος 536. Ιερολογία 53,8. 'Ιεροσόλυμα 25, 206. Ίησοϋς 92, 478. Ίησοϋc: τοϋ Ναυη 582. Ίησοϋς Χριστός 82, 610. ίλαρότης 596. 'Ιορδάνης 316. Ίουδαϊος, -οι 92, 152, 260, 304, 330. 'Ιουστίνος 94. Ί σiδωρος 18, 26, 28, 41. 'Ιταλία 20. 'Ιταλός, - oi 194. 'Ιωάννης Βαπτιστής 53, 132, 196, 272, 302. 'Ιωάννης Βέκκος 135, 58, 62, 346. 'Ιωάννης Γαβρδς 38. 'Ιωάννης Δαμασκηνός 61, 62, 88, 98, 112, 116, 128, 134, 200, 242, 246\ 252, 254, 258, 262, 105, 312, 318, 346, 362. 'Ιωάννης Εύαγγελιστής 48, 61, 92, 104, 144, 202, 290, 300, 314, 408, 568. 'Ιωάννης Καλέκας 20, 211, 22, 23, 24, 25, 27, 37, 38, 39. 40). 'Ιωάννης ΚατακουΖ:ηνός 18, 19, 22, 23, 24, 26, 27, 17, 29, 30, 31. ΊέραΕ

Ε' Παλαιολόγος 21, 22, 23, 25, 26, 29, 31, 42. 'Ιωάννης Φιλόσοφος 44. ΊωάνηςΧρυσόστομος 176,192, 228, 270, 272, 304, 15έ., 308, 314, 330, 590, 594, 610. Ιώβ 100, 316 402. 'Ιωήλ 202, 330. Ίωνδς196, 1έ.

'Ιωσήφ

Καλόθετοc:

59, 62, 430.

κ καινοτομία κακία

230, 282.

198.

κακοβουλία

190. 70, 190, 226, 280, 354, 588. κακόν 398, 444, 492, 496. κακόνοια 154, 3-1 Ο, 360. κακοτεχνία 524. κακουργία 488. Καλλίnολις 29. Κάλλιστος (πατριάρχης) 28, 29, 31, 32, 33. καλοκαγαθία 184, 436. κάλλος 574. Καππαδόκης 47. καρδία 72, 2336, 274, 328, 334, 424, 468, 492, 566, 23έ., 592. Καστοριά 32. καταδίκη 186. κατακλυσμός 82. κατηγόρημα 588. κατηγορία 452. καύχησις 180, 454. κενοδοΕία 490. κήρυγμα 186, 220. κοιλιονόμος, -οι 572. κοιλιόψυχος, -οι 572. κοινωνία 106, 11 Ο, 118, 124, κακοδοΕία

633

140, 268, 270, 348, 362, 410, 414, 9έ., 616. κρίσις 186. κτίσμα 150, 596. κίνησις 540. Κύριλλος · ΑλεΕανδρείας 41, 42, 52, 61, 65, 116, 134, 136, 158, 220, 240, 274, 298, 300, 304, 306, 310, 312, 318, 328, 330, 354, 360, 362. Κύριος 82, 100, 114, 132, 136 180, 10έ., 192, 196, 200, 204, 2έ., 208, 214, 216, 220, 228, 230, 234, 264, 8έ., 268, 298, 302, 320, 24έ., 334, 336, 402, 7έ., 480, 482, 488, 540, 566, 584, 594, 616. κυριότης 604. Κϋρος 428. Κωνσταντίνος ίερομόναχος 43, 618. Κωνσταντινούnολις 18, 26, 29, 30, 3-2, 34, 36, 38, 44, 57, 59, 63.

Λ ΛάΖ:αρος

25. 424, 486, 528, 592, 594, 7έ., 598. Λάμψακος 29. -οι Λατϊννος, 34, 58, 60, 63·, 64, 65, 66, 67, 68, 70, 104, 108, 142, 150, 154, 158, 160, 162, 166, 170, 172, 178, 180, 182, 184, 190, 196, 202, 222, 224, 12έ., 226, 10έ., 240, 10έ., 246, 252, 262, 264, 266, 28, 284, 286, 294, 16έ., 310, 314, 324, 356, 398, λαμπρότης

ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ

634

404, 408, 412, 414, 426, 440, 444, 448, 460, 462, 464έ., 466, 470, 514, 11έ., 516, 518 .. 520, 534, 536, 544. Λαύρα (μονή) 32, 58. Λεόντιος τοϋ Βυζαντίου 50. Λημνοc: 27. Λόγοc: 114, 118, 128, 194, 196, 208, 216, 232, 29έ., 234, 9έ., 270, 16έ., 274, 280, 292, 300, 302, 336. λοιδορία 558. Λουκδc: 194, 242. λόχοc: 486. Λυών 58. Μ

ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ

μεταποίησις

616. 568. Μικρασία 29, 30, 43. μισθός 61 Ο, 614. μοναρχία 100, 102, 164, 178, 400, 402, 466. 468, 514. μονάς 540, 542. μοναχός 616. Μονεμβασία 21 . Μονή Βλατέων η Βλατάδων 32. μονογενής 70, 82, 98, 118, 120, 144, 150, 152, 234, 276, 278, 286, 288, 36, 520, 562. μυσταγωγία 538. μυστήριον 74, 186, 218, 232, 318, 430, 492. μωρία 480. Μωϋσηc: 196, 592. μετουσία

Μακάριος

40. 26, 312. Μακεδόνιος, -οι 68, μακροθυμία 204. μανία 154. μαντεία 500. ΜάΕιμοc: 220, 346, 6122, 614. Μαρία 332. Μαρίνος 346. Μδρκοc: Βλατηc: 18, μάρτυc: 164. Μασσαλιανόc:, -οί 17, ματαιότηc: 518, 524. Μακεδονία

Ματθαίο