Γεώργιος Νεκτάριος Αθ. Λόης - Η Ιστορία Της Σερβίας (Παρουσίαση)

Tel-1:Layout 1 9/12/2016 7:38 μμ Page 21

ΠΡΟΛΟΓΙΚΟ ΣΗμΕΙΩμΑ καθ. κ. Αθανασίου Αγγελόπουλου

Τ

ο συγγραφικό έργο του Γεωργίου Νεκταρίου Λόη «Ιστορία της Σερ-

βίας. Πολιτική και Εκκλησιαστική», είναι προϊόν πρωτογενές πολλού μόχθου και χρόνου, ανύστακτης και επίπονης έρευνας σε βάθος και δαπάνης «ου σμικράς». Η σύλληψη στην σύνθεση και στην διασύνδεση πολιτικής και εκκλησιαστικής ιστορίας του Λαού των Σέρβων, αρχοντικών παραδοσιακών και δημοκρατικών φρονημάτων και βαθέων χριστιανικών ορθοδόξων πιστευμάτων Λαού, συγκροτεί την πρωτοτυπία του έργου. Έχουμε στην βιβλιογραφία πολλά συγγράμματα σχετικά. Αυτά, όμως, ασχολούνται είτε μόνο με την πολιτική είτε μόνο με την εκκλησιαστική ιστορία. Από όλα, όμως, λείπει η σύνθεση και ο συνδυασμός συγχρόνως και των δύο θεσμών της Πολιτείας και της Εκκλησίας. Αυτό το βασικό κενό καλύπτει πρωτοτύπως το παρόν έργο. Δεν υπερβάλλει ο συγγραφέας όταν στον Πρόλογό του γράφει ότι «… κανένα βιβλίο αυτού του μεγέθους δεν έχει τις συγκεκριμένες ενότητες … δεν έχει τις συγκεκριμένες βιβλιογραφικές πηγές.» Διεξελθών με πολλή προσοχή σελίδα προς σελίδα, το όλο έργο, όχι άπαξ αλλά και πολλάκις, τελικά εκπλήσσομαι πολύ ευχάριστα για το συγγραφικό και ερευνητικό αυτό κατόρθωμα, όντως. Σε δύο μέρη, το πολιτικό - ιστορικό αφ’ ενός και το εκκλησιαστικό - ιστορικό αφ’ ετέρου, σε κεφάλαια 12 το πρώτο και σε κεφάλαια 11 το δεύτερο, αναδιπλώνεται, γλαφυρά ελληνικά, σε κάθε προβληματίζουσα λεπτομέρεια η όλη θεσμοθεσία της σύνολης βιωτής διαχρονικά του προοδευτικού αλλά και μαρτυρικού αυτού Λαού, του Σερβοορθοδόξου προσώπου. Στο πλούσιο Παράρτημα, με: α) τους φωτογραφικούς - προσωπογραφικούς καταλόγους ιστορικών προσώπων και θεσμικών συμβόλων· β) τα επίσημα αντιπροσωπευτικά έγγραφα· γ) τα φωτογραφικά τεκμήρια Ιερών Ορθοδόξων Τόπων Λατρείας (Μονών και Ναών) και καταφυγίων πνεύματος και τέχνης και απαντοχή ψυχών και σωμάτων του Σερβικού Γένους· και δ) τα τοπογραφικά χαρτογραφικά του όλου γεγονότος των Σερβοορθοδόξων διαχρονικά, ο ερευνητής και αναγνώστης εισάγεται και ξεναγείται αυθεντικά στο όλο οικοδόμημα της πολιτικής και πνευματικής ιστορίας του Λαού αυτού απ’ αρχής έως σήμερα στην ιστορική Χερσόνησο του

Tel-1:Layout 1 9/12/2016 7:38 μμ Page 21

ΠΡΟΛΟΓΙΚΟ ΣΗμΕΙΩμΑ καθ. κ. Αθανασίου Αγγελόπουλου

Τ

ο συγγραφικό έργο του Γεωργίου Νεκταρίου Λόη «Ιστορία της Σερ-

βίας. Πολιτική και Εκκλησιαστική», είναι προϊόν πρωτογενές πολλού μόχθου και χρόνου, ανύστακτης και επίπονης έρευνας σε βάθος και δαπάνης «ου σμικράς». Η σύλληψη στην σύνθεση και στην διασύνδεση πολιτικής και εκκλησιαστικής του του Λαού των Σέρβων, αρχοντικών 1. Προλογικόιστορίας σημείωμα καθ. παραδοσιακών και δημοκρατικών φρονημάτων και βαθέων χριστιανικών κ. Αθανασίου ορθοδόξων πιστευμάτων Λαού, Αγγελόπουλου συγκροτεί την πρωτοτυπία του έργου. Έχουμε στην βιβλιογραφία πολλά 2. Επίμετρο του καθ.συγγράμματα κ. Χρήστου σχετικά. Τερέζη Αυτά, όμως, ασχολούνται είτε μόνο με την πολιτική είτε μόνο με την εκκλησιαστική 3. Περιεχόμενα του βιβλίου ιστορία. Από όλα, όμως, λείπει η σύνθεση και ο συνδυασμός συγχρόνως και των δύο θεσμών της Πολιτείας και της Εκκλησίας. Αυτό το βασικό κενό καλύπτει πρωτοτύπως το παρόν έργο. Δεν υπερβάλλει ο συγγραφέας όταν στον Πρόλογό του γράφει ότι «… κανένα βιβλίο αυτού του μεγέθους δεν έχει τις συγκεκριμένες ενότητες … δεν έχει τις συγκεκριμένες βιβλιογραφικές πηγές.» Διεξελθών με πολλή προσοχή σελίδα προς σελίδα, το όλο έργο, όχι άπαξ αλλά και πολλάκις, τελικά εκπλήσσομαι πολύ ευχάριστα για το συγγραφικό και ερευνητικό αυτό κατόρθωμα, όντως. Σε δύο μέρη, το πολιτικό - ιστορικό αφ’ ενός και το εκκλησιαστικό - ιστορικό αφ’ ετέρου, σε κεφάλαια 12 το πρώτο και σε κεφάλαια 11 το δεύτερο, αναδιπλώνεται, γλαφυρά ελληνικά, σε κάθε προβληματίζουσα λεπτομέρεια η όλη θεσμοθεσία της σύνολης βιωτής διαχρονικά του προοδευτικού αλλά και μαρτυρικού αυτού Λαού, του Σερβοορθοδόξου προσώπου. Στο πλούσιο Παράρτημα, με: α) τους φωτογραφικούς - προσωπογραφικούς καταλόγους ιστορικών προσώπων και θεσμικών συμβόλων· β) τα επίσημα αντιπροσωπευτικά έγγραφα· γ) τα φωτογραφικά τεκμήρια Ιερών Ορθοδόξων Τόπων Λατρείας (Μονών και Ναών) και καταφυγίων πνεύματος και τέχνης και απαντοχή ψυχών και σωμάτων του Σερβικού Γένους· και δ) τα τοπογραφικά χαρτογραφικά του όλου γεγονότος των Σερβοορθοδόξων διαχρονικά, ο ερευνητής και αναγνώστης εισάγεται και ξεναγείται αυθεντικά στο όλο οικοδόμημα της πολιτικής και πνευματικής ιστορίας του Λαού αυτού απ’ αρχής έως σήμερα στην ιστορική Χερσόνησο του

Περιεχόμενα Παρουσίασης

Tel-1:Layout 1 9/12/2016 7:38 μμ Page 21

ΠΡΟΛΟΓΙΚΟ ΣΗμΕΙΩμΑ καθ. κ. Αθανασίου Αγγελόπουλου

Τ

ο συγγραφικό έργο του Γεωργίου Νεκταρίου Λόη «Ιστορία της Σερ-

βίας. Πολιτική και Εκκλησιαστική», είναι προϊόν πρωτογενές πολλού μόχθου και χρόνου, ανύστακτης και επίπονης έρευνας σε βάθος και δαπάνης «ου σμικράς». Η σύλληψη στην σύνθεση και στην διασύνδεση πολιτικής και εκκλησιαστικής ιστορίας του Λαού των Σέρβων, αρχοντικών παραδοσιακών και δημοκρατικών φρονημάτων και βαθέων χριστιανικών ορθοδόξων πιστευμάτων Λαού, συγκροτεί την πρωτοτυπία του έργου. Έχουμε στην βιβλιογραφία πολλά συγγράμματα σχετικά. Αυτά, όμως, ασχολούνται είτε μόνο με την πολιτική είτε μόνο με την εκκλησιαστική ιστορία. Από όλα, όμως, λείπει η σύνθεση και ο συνδυασμός συγχρόνως και των δύο θεσμών της Πολιτείας και της Εκκλησίας. Αυτό το βασικό κενό καλύπτει πρωτοτύπως το παρόν έργο. Δεν υπερβάλλει ο συγγραφέας όταν στον Πρόλογό του γράφει ότι «… κανένα βιβλίο αυτού του μεγέθους δεν έχει τις συγκεκριμένες ενότητες … δεν έχει τις συγκεκριμένες βιβλιογραφικές πηγές.» Διεξελθών με πολλή προσοχή σελίδα προς σελίδα, το όλο έργο, όχι άπαξ αλλά και πολλάκις, τελικά εκπλήσσομαι πολύ ευχάριστα για το συγγραφικό και ερευνητικό αυτό κατόρθωμα, όντως. Σε δύο μέρη, το πολιτικό - ιστορικό αφ’ ενός και το εκκλησιαστικό - ιστορικό αφ’ ετέρου, σε κεφάλαια 12 το πρώτο και σε κεφάλαια 11 το δεύτερο, αναδιπλώνεται, γλαφυρά ελληνικά, σε κάθε προβληματίζουσα λεπτομέρεια η όλη θεσμοθεσία της σύνολης βιωτής διαχρονικά του προοδευτικού αλλά και μαρτυρικού αυτού Λαού, του Σερβοορθοδόξου προσώπου. Στο πλούσιο Παράρτημα, με: α) τους φωτογραφικούς - προσωπογραφικούς καταλόγους ιστορικών προσώπων και θεσμικών συμβόλων· β) τα επίσημα αντιπροσωπευτικά έγγραφα· γ) τα φωτογραφικά τεκμήρια Ιερών Ορθοδόξων Τόπων Λατρείας (Μονών και Ναών) και καταφυγίων πνεύματος και τέχνης και απαντοχή ψυχών και σωμάτων του Σερβικού Γένους· και δ) τα τοπογραφικά χαρτογραφικά του όλου γεγονότος των Σερβοορθοδόξων διαχρονικά, ο ερευνητής και αναγνώστης εισάγεται και ξεναγείται αυθεντικά στο όλο οικοδόμημα της πολιτικής και πνευματικής ιστορίας του Λαού αυτού απ’ αρχής έως σήμερα στην ιστορική Χερσόνησο του

Tel-1:Layout 1 9/12/2016 7:38 μμ Page 22

22

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΣΕΡΒΙΑΣ. Πολιτική και Εκκλησιαστική

Αίμου, το Ανατολικό Ιλλυρικό, τα «οθωμανικά Βαλκάνια» και την σημερινή Νοτιοανατολική Ευρώπη· σε άμεση, πάντοτε φιλική και παραγωγική γενικά, γειτνίαση με το Ελληνορθόδοξο Γένος στην Ελληνική Χερσόνησο, της σημερινής Ελλάδος. Εύχομαι οι νέοι Πανεπιστημιακοί φοιτητές και άλλοι της ιστορίας Πολιτικής και Εκκλησιαστικής, αλλά και οι εν γένει φιλίστορες, αλλά και οι ειδικοί του Πολιτισμού, της Πολιτικής, της Διπλωματίας και του Επιχειρείν να προσέξουν το έργο αυτό· κάτι, σίγουρα θα διδαχθούν και κάτι θα εμπνευσθούν απ’ αυτό για το έργο τους. Και μία τελευταία δίκαια κρίση. Μόνον ένας διανοούμενος, όπως ο Γ. Ν. Λόης, θα μπορούσε να φέρει σε πέρας, με πολύ ερευνητικό πάθος, το έργο αυτό. Γιατί; Διότι –έτσι κλείνοντας τον Πρόλογό του και εδώ είναι όλη η πεμπτουσία του έργου του– «Η Σερβία είναι η χώρα που αγάπησα και που με αγάπησε και αυτή». Φίλτατε κ. Λόη, σεμνύνομαι, ως ταπεινός διδάσκαλός σου, για Σένα. Αθανάσιος Αγγελόπουλος Δρ. Θεολογικής Σχολής Βελιγραδίου Καθηγητής Εκκλησιαστικής Ιστορίας Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης

Tel-4a:Layout 1 9/12/2016 7:43 μμ Page 661

ΕπΙμΕτρο καθ. κ. Χρήστου τερέζη

Π

ερατώνοντας την μελέτη του εκτενούς και επιστημονικά δομημένου πονήματος του Γεωργίου Νεκταρίου Λόη με τίτλο «Ιστορία της Σερβίας. Πολιτική και Εκκλησιαστική», βρίσκομαι στην άνετη θέση να υποστηρίξω ότι ήλθα σε επικοινωνία με ένα κείμενο πολλαπλών προεκτάσεων - αναγνώσεων. Η εν λόγω μονογραφία, παρά το ότι ανήκει στον επιστημονικό κλάδο της Ιστορίας, προσφέρει εξειδικευμένες και συνθετικές δυνατότητες για πολιτικό στοχασμό και για την εξέταση του τρόπου με τον οποίο τα θρησκευτικά και τα θεολογικά ζητήματα επηρεάζουν την διαμόρφωση του ιστορικού γίγνεσθαι. Πρόκειται για ένα έργο το οποίο επιμένει ιδιαίτερα στην επισήμανση της ιδιαίτερης φυσιογνωμίας των πρωταγωνιστών, είτε των ατομικών είτε των συλλογικών, οι οποίες με τη δράση τους συγκρότησαν την ιδιομορφία μιας εκτενούς γεωπολιτικής και με ιδιαίτερο εθιμικό τρόπο οργάνωσης του βίου της περιοχής. Υπό την έννοια αυτή, το εγχείρημα του Γεωργίου Νεκταρίου Λόη παρέχει ευρύτατες πολιτιστικές προεκτάσεις, καθότι περιγράφει αναλυτικά και εξετάζει κριτικά μία διαδρομή αιώνων, η οποία συγκρότησε την εθνική συνείδηση και το πνευματικό ιδιόλεκτο μίας φυλετικά ομοιογενούς συλλογικότητας στην απόπειρά της να αποκτήσει συνείδηση του εαυτού της. Και εκφέρουμε λόγο για μια συνείδηση η οποία ήλθε σε διαλεκτική αναμέτρηση με την περιρρέουσα ατμόσφαιρα ποικίλων εποχών, η υφή της οποίας πολλάκις ήταν εξοντωτική. Ο Σερβικός Λαός παρουσιάζεται να διεκδικεί με κάθε τρόπο την αυτογνωσία του, εγχείρημα το οποίο συνάντησε προβλεπτές και απρόβλεπτες καταστάσεις, θριάμβους και αποκαρδιώσεις. Ως Θεολόγος, έχω να σημειώσω ότι το ενδιαφέρον μου για την πραγματεία αυτή ερεθίστηκε κυρίως από το ότι συνάντησα το πώς η Θεολογική Δογματική Διδασκαλία εκφράστηκε μέσα από μία περιπετειώδη και αρχοντική στην αντοχή της εκκλησιαστική πολιτεία. Η μελέτη της Εκκλησιαστικής Ιστορίας του Σερβικού Λαού έχει αποτελέσει πλέον στην συνείδησή μου ζωντανή έκφραση του τρόπου διά του οποίου η Θεολογική διδασκαλία δεν παραμένει απλώς μία διανοητική κατασκευή. Είναι τρόπος ζωής ικανός να επενδύσει με ουσιαστικές νοηματοδοτήσεις τα ιστορικά γεγονότα· δηλαδή, είναι ένας δυναμικός πνευματικός παλμός, ο οποίος συγκροτεί γεγονότα.

Tel-4a:Layout 1 9/12/2016 7:43 μμ Page 662

662

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΣΕΡΒΙΑΣ. Πολιτική και Εκκλησιαστική

Η τελική εκτίμησή μου είναι ότι το επιστημονικό εγχείρημα του Γεωργίου Νεκταρίου Λόη ανοίγει διαδρομές για ενίσχυση ποικίλων επιστημονικών κλάδων, όπως για παράδειγμα της Εθνολογίας και της Κοινωνιολογίας. Ο συντάκτης της μελέτης φωτίζει τα γεγονότα και μας παρέχει την δυνατότητα να αφουγκραστούμε τις θεωρητικές ανησυχίες μας με βάση την αντικειμενικότητα που εξασφαλίζει η ενδελεχής ανάγνωση των απτών γεγονότων και των προσώπων εκείνων που τα έφεραν στο ιστορικό προσκήνιο. Και βεβαίως, δεν πρέπει να παραλείψουμε το ότι στην πρωτότυπη αυτή πραγματεία συνδέεται σε κάθε περίπτωση στενά το γεγονός με την ηθογραφία των ανθρώπων που το προκάλεσαν, με συνέπεια να αποκτούμε διά της ανάγνωσής της μία εκ βαθέων αίσθηση του τι σημαίνει ιστορικός πρωταγωνιστής.

Χρήστος Τερέζης Καθηγητής Φιλοσοφίας, τ. Κοσμήτορας Σχολής Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών Πανεπιστημίου Πατρών

Tel-1:Layout 1 9/12/2016 7:38 μμ Page 5

ΠΕΡΙΕχΟμΕΝΑ Βραχυγραφίες .......................................................................................................................................... 17 Προλογικό Σημείωμα καθ. κ. Αθανάσιου Αγγελόπουλου ................................ 21 Πρόλογος του Συγγραφέα ............................................................................................................ 23 Увод (Uvod) ............................................................................................................................................... 27 Writer’s Preface .................................................................................................................................... 31 ΕΙΣΑΓΩΓH Δομή και διάρθρωση ............................................................................................................................ 35

μΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ Η χερσόνησος του Αίμου και οι Σλάβοι 1.1 Πριν την έλευση των Σλάβων .............................................................................................. 46 1.2 Η εμφάνιση των Σλάβων .......................................................................................................... 48 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ Οι Σέρβοι στη Νοτιοανατολική Ευρώπη 2.1 Η κάθοδος των Σέρβων ............................................................................................................. 56 2.2 Ο καθημερινός βίος ...................................................................................................................... 59 2.3 Η βαθμιαία συγκρότηση του πρώτου Σερβικού κράτους ............................... 60 2.4 Ράσκα και Ζέτα. Τα δύο ιστορικά κέντρα των Σέρβων .................................... 66 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ Η Δυναστεία των Νεμάνια 3.1 Στέφανος Νεμάνια (1168-1196) .......................................................................................... 70 3.2 Στέφανος Πρωτόστεπτος (1196-1228) ........................................................................... 74 3.3 Στέφανος Ράντοσλαβ (1228-1233) .................................................................................... 78 3.4 Στέφανος Βλάντισλαβ (1233-1243) ................................................................................. 79

Tel-1:Layout 1 9/12/2016 7:38 μμ Page 6

6

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΣΕΡΒΙΑΣ. Πολιτική και Εκκλησιαστική

3.5 Στέφανος Ούρεσης Α΄ (1243-1276) ................................................................................. 80 3.6 Στέφανος Δραγούτιν (1276-1282) ..................................................................................... 83 3.7 Στέφανος Ούρεσης Β΄ Μιλούτιν (1282-1321) ......................................................... 84 3.8 Στέφανος Ούρεσης Γ΄ Δετσάνης (1321-1331) ......................................................... 87 3.9 Στέφανος Ουρέσης Δ΄ Δουσάν (1331-1355, μετά το 1345 αυτοκράτορας) ................................................................ 90 3.10 Οικονομία και Εμπόριο την περίοδο των Νεμάνια .......................................... 96 3.11 Η ανάπτυξη της Λογοτεχνίας και Εκκλησιαστικής γραμματείας ........... 97 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ Η μετά Στέφανο Δουσάν περίοδος και η πτώση της Σερβίας στους Οθωμανούς (1355-1459) 4.1 Στέφανος Ούρεσης Ε΄ (1355-1371) ............................................................................... 103 4.2 О Ιωάννης Ούγκλεσης (1365-1371), η πόλη των Σερρών και η μάχη στους Τσερνομιανούς .................................................................................... 109 4.3 О Λάζαρος Χρεμπελιάνοβιτς (1371-1389) και η μάχη του Κοσσυφοπεδίου ....................................................................................... 115 4.3.1 Δημώδες Σερβικό Άσμα για τη μάχη του Κοσσυφοπεδίου ................. 121 4.4 Στέφανος Λαζάρεβιτς (1389-1427) ............................................................................... 122 4.5 Γεώργιος Μπράνκοβιτς (1427-1456) ............................................................................ 125 4.6 Ο Λάζαρος Μπράνκοβιτς (1456-1458) και η πτώση της Σερβίας (1459) ...................................................................................... 132 4.7 Η πτώση της Βοσνίας (1463), της Ερζεγοβίνης (1482) και του Μαυροβουνίου (Ζέτας 1499) .......................................................................... 133 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕμΠΤΟ Η περίοδος της Οθωμανοκρατίας (1459-1804) 5.1 Οι πρώτες δεκαετίες μετά την πτώση της Σερβίας ............................................ 139 5.2 Η εθνική σημασία της ανασύστασης του Πατριαρχείου Πεκίου (1557) και η ομαλή περίοδος σχέσεων με τους Οθωμανούς ........................................ 142 5.3 Τα επαναστατικά κινήματα και η ρήξη με τους Οθωμανούς ..................... 145 5.4 Πόλεμοι και μετοικήσεις των Σέρβων ....................................................................... 146 5.5 Το πασαλίκι του Βελιγραδίου παραμονές της εξέγερσης ............................. 152 5.6 Η εθνική ιδέα της απελευθέρωσης ................................................................................. 156 5.7 Η Εκπαίδευση κατά την περίοδο των Οθωμανών .............................................. 159

Tel-1:Layout 1 9/12/2016 7:38 μμ Page 7

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

7

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΚΤΟ Οι εξεγέρσεις των Σέρβων και η απελευθέρωση (1804-1834) 6.1 Ο Γεώργιος Πέτροβιτς-Καραγιώργης και η εξέγερση κατά των Νταήδων (1804) ............................................................. 165 6.2 Εξέγερση κατά της Υψηλής Πύλης (1805-1813) ............................................... 168 6.3 Η Οθωμανική κατοχή (1813-1815) .............................................................................. 174 6.4 Ο Μίλος Ομπρένοβιτς και η δεύτερη εξέγερση (1815) ................................. 177 6.5 Ελληνοσερβικές σχέσεις και προετοιμασία κοινής επανάστασης ........... 180 6.6 Η δοθείσα αυτονομία στην Σερβία (1830) ............................................................... 184 6.7 Η οριστική απελευθέρωση της χώρας(1834) ........................................................ 186 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΒΔΟμΟ Από την αυτονομία στην ανεξαρτησία (1834-1878) 7.1 Η Σερβία του Μίλος Ομπρένοβιτς .................................................................................. 189 7.2 Η πολιτική και διοικητική οργάνωση της χώρας ................................................ 191 7.3 Ο Αλέξανδρος Καραγιώργης (1842-1858) και η πνευματική αναγέννηση στη χώρα ................................................................. 195 7.4 Η δεύτερη περίοδος διακυβέρνησης του Μίλος (1859-1860) και του Μιχαήλ (1860-1868) Ομπρένοβιτς ........................................................... 199 7.5 Η ανεξαρτησία της Σερβίας (1878) ............................................................................... 202 7.6 Η οικονομική και μορφωτική εξέλιξη ......................................................................... 206 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΟΓΔΟΟ Η κατάσταση στις υπόλοιπες Νοτιοσλαβικές περιοχές 8.1 Η Κροατία ........................................................................................................................................ 208 8.2 Η Σλοβενία ....................................................................................................................................... 211 8.3 Η Βοσνία και Ερζεγοβίνη ...................................................................................................... 213 8.4 Το Μαυροβούνιο ......................................................................................................................... 216 8.5 Οι Σέρβοι της Βοϊβοντίνας .................................................................................................. 221 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΝΑΤΟ Από την ανεξαρτησία (1878) στο βασίλειο των Σέρβων - Κροατών και Σλοβένων (1918) 9.1 Φιλορωσικές και φιλοαυστριακές τάσεις στην Σερβία. Οι τελευταίοι Ομπρένοβιτς (Μίλαν 1868-1889 και Αλέξανδρος 1889-1903) ................ 223 9.2 Η επάνοδος της δυναστείας Καραγιώργη (Πέτρος Α΄ 1903-1921) ........ 226 9.3 Το σερβικό έπος κατά τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο ............................................. 229

Tel-1:Layout 1 9/12/2016 7:38 μμ Page 8

8

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΣΕΡΒΙΑΣ. Πολιτική και Εκκλησιαστική

9.4 Η Διακήρυξη της Κέρκυρας (1917) ................................................................................ 231 9.5 Η κοινωνική, οικονομική και πνευματική ανάπτυξη ......................................... 233 9.6 Tamo Daleko (Εκεί Μακριά) .............................................................................................. 236 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΚΑΤΟ Η Γιουγκοσλαβία την περίοδο του μεσοπολέμου και του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου (1918-1945) 10.1 Η πρώτη δεκαετία του Βασιλείου των Σέρβων, Κροατών και Σλοβένων (1918-1928) ................................................................................................ 237 10.2 Από το Γιουγκοσλαβικό σχέδιο του 1928 στα πρόθυρα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου ........................................................ 242 10.3 Η θέση των Σλοβένων και Μαυροβουνίων στο νέο Βασίλειο .............. 247 10.4 Η έναρξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου .................................................................. 248 10.5 Το κράτος των Ούστασι (1941-1945) ...................................................................... 250 10.6 Τα δύο αντιστασιακά κινήματα της Γιουγκοσλαβίας (Ντράζα - Τίτο) και ο αγώνας για την απελευθέρωση της χώρας .............................................. 254 10.7 Οι γλώσσες των λαών της Γιουγκοσλαβίας ........................................................... 262 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΝΔΕΚΑΤΟ Η Κομμουνιστική Γιουγκοσλαβία (1945-1980) 11.1 Το νέο Ομοσπονδιακό σύστημα και τα πρώτα μεταπολεμικά έτη ........ 272 11.2 Η ρήξη με την Σοβιετική Ένωση (1948) ................................................................ 278 11.3 Αλλαγή του μοντέλου διοίκησης της χώρας ......................................................... 282 11.4 Περίοδος αποσταθεροποίησης ......................................................................................... 286 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΩΔΕΚΑΤΟ Η μετά Τίτο εποχή, η διάλυση της Γιουγκοσλαβίας και η σημερινή κατάσταση στην Σερβία 12.1 Οι πρώτες αποσχιστικές τάσεις ..................................................................................... 291 12.2 Η διάλυση της Γιουγκοσλαβίας και ο εμφύλιος πόλεμος (1991-1995) ........................................................................ 296 12.3 Η νέα Γιουγκοσλαβία (1992) και ο πόλεμος στο Κοσσυφοπέδιο (1999) ............................................................. 306 12.4 Η σημασία του Κοσσυφοπεδίου για τους Σέρβους ......................................... 319 12.5 Η Σερβία στην μετά Μιλόσεβιτς εποχή .................................................................... 324 13. Πίνακες (κατ’ επιλογήν) ........................................................................................................ 337

Tel-1:Layout 1 9/12/2016 7:38 μμ Page 9

9

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

μΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ Ο εκχριστιανισμός των Σέρβων 1.1 Το πολυθεϊστικό θρήσκευμα .............................................................................................. 352 1.2 Η προσχώρηση στον χριστιανισμό ................................................................................. 355 1.3 Η εκκλησιαστική δικαιοδοσία των σερβικών χωρών ...................................... 359 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ Ο άγιος Σάββας και η ίδρυση της Σερβικής Εκκλησίας 2.1 Τα πρώτα έτη δράσης του αγίου Σάββα ..................................................................... 363 2.2 Η παραχώρηση του αυτοκεφάλου (1219) ................................................................ 366 2.3 Οι αντιρρήσεις του αρχιεπισκόπου Αχρίδος ............................................................ 369 2.4 Ο αρχιεπίσκοπος Σάββας (1219-1233) και η οργάνωση της Εκκλησίας του .............................................................................. 371 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ Οι διάδοχοι του αγίου Σάββα στον αρχιεπισκοπικό θρόνο (1233-1346) 3.1 Αρσένιος Σρέματς 1233-1263 (†1266) ....................................................................... 377 3.2 Σάββας Β΄ 1263-1271 .............................................................................................................. 379 3.3 Δανιήλ Α΄ 1271-1272 ................................................................................................................. 380 3.4 Ιωαννίκιος Α΄ 1272-1276 (†1279) ................................................................................. 380 3.5 Ευστάθιος Α΄ 1279-1286 ........................................................................................................ 381 3.6 Ιάκωβος 1286-1292 .................................................................................................................... 382 3.7 Ευστάθιος Β΄ 1292-1309 ......................................................................................................... 383 3.8 Σάββας Γ΄ 1309-1316 ................................................................................................................ 383 3.9 Νικόδημος 1317-1324 .............................................................................................................. 384 3.10 Δανιήλ Β΄ 1324-1337 ............................................................................................................ 385 3.11 Ιωαννίκιος Β΄ 1338-1354 (Πατριάρχης μετά το 1346) ............................... 387 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ Το Πατριαρχείο Πεκίου. Από την ίδρυση έως την πτώση στους Οθωμανούς (1346-1459) 4.1 Η αντίδραση του Οικουμενικού Πατριαρχείου και ο αφορισμός (1353) της πράξης αυτοανακήρυξης της Αρχιεπισκοπής Σερβίας σε Πατριαρχείο ......................................................... 390

Tel-1:Layout 1 9/12/2016 7:38 μμ Page 10

10

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΣΕΡΒΙΑΣ. Πολιτική και Εκκλησιαστική

4.2 Ο Σάββας Δ΄ (1354-1375) και οι προσπάθειες για ειρήνευση με το Οικουμενικό Πατριαρχείο ..................................................................................... 393 4.3 Η άρση του αφορισμού (1375) ........................................................................................... 394 4.4 Εφραίμ 1375-1380 και 1389-1390 δεύτερη περίοδος (†1400) .................. 398 4.5 Σπυρίδων 1380-1389 .............................................................................................................. 399 4.6 Δανιήλ Γ΄ 1391-1396 .............................................................................................................. 400 4.7 Σάββας Ε΄ 1396-1409 .............................................................................................................. 401 4.8 Κύριλλος 1409-1418 .............................................................................................................. 402 4.9 Νίκων 1419-1435 ....................................................................................................................... 402 4.10 Νικόδημος Β΄ 1445-1455 ..................................................................................................... 403 4.11 Ο Αρσένιος Β΄ (1457-1463) και η παύση λειτουργίας του Πατριαρχείου Πεκίου ...................................... 404 4.12 Μοναχισμός και Μονές στην Μεσαιωνική Σερβία ...................................... 405 4.13 Αρχιτεκτονική και Τέχνη ..................................................................................................... 412 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕμΠΤΟ Η Εκκλησία την περίοδο των Οθωμανών 5.1 Η υπαγωγή του Πατριαρχείου Πεκίου στην Αρχιεπισκοπή Αχρίδος και οι πρώτες προσπάθειες ανασύστασης (1463-1557) ................................... 415 5.2 Ο Μακάριος Σοκόλοβιτς (1557-1571) και η ανασύσταση του Πατριαρχείου Πεκίου. Η περίοδος των αγαστών σχέσεων με τους Οθωμανούς (1557-1592) ...... 419 5.2.1 Αντώνιος Σοκόλοβιτς 1571-1575 .......................................................................... 422 5.2.2 Γεράσιμος Σοκόλοβιτς 1575-1586 .......................................................................... 423 5.2.3 Σαββάτιος Σοκόλοβιτς 1586-1589 .......................................................................... 424 5.2.4 Ιερόθεος 1589-1591 ............................................................................................................ 424 5.2.5 Φίλιππος 1591-1592 ........................................................................................................... 425 5.3 Ιωάννης Καντούλης 1592-1613. Η ρήξη με τους Οθωμανούς και τα πρώτα οικονομικά προβλήματα του Πατριαρχείου Πεκίου (1592-1674) .................................................................... 425 5.3.1 Παΐσιος Γιάνιεβατς 1614-1647 .................................................................................. 427 5.3.2 Γαβριήλ Ράιτς 1648-1655 ............................................................................................. 429 5.3.3 Μάξιμος 1655-1674 (†1680) ..................................................................................... 431 5.4 Αρσένιος Γ΄ Τσαρνόγιεβιτς 1674-1690 (†1706). Η πρώτη εκτενής μετοίκιση των Σέρβων στην Αυστροουγγαρία και η διόγκωση των χρεών του Πατριαρχείου Πεκίου (1674-1725) .......... 432 5.4.1 Καλλίνικος Α΄ 1693-1710 ........................................................................................... 436

Tel-1:Layout 1 9/12/2016 7:38 μμ Page 11

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

11

5.4.2 Αθανάσιος Α΄ 1711-1712 ............................................................................................ 438 5.4.3 Μωυσής Ράϊοβιτς 1712-1725 .................................................................................... 438 5.5 Ο Αρσένιος Δ΄ Σακαμπέντα-Γιοβάνοβιτς 1725-1737 (†1748) και η δεύτερη εκτενής μετοίκηση των Σέρβων στην Αυστροουγγαρία ........ 440 5.6 Περίοδος αστάθειας και οριστική κατάργηση του Πατριαρχείου Πεκίου (1739-1766) .................................................................... 442 5.6.1 Ιωαννίκιος Καρατζάς 1739-1746 ............................................................................ 442 5.6.2 Αθανάσιος Β΄ Γαβρίλοβιτς 1747-1752 ............................................................ 443 5.6.3 Γαβριήλ Β΄ 1752 ................................................................................................................... 444 5.6.4 Γαβριήλ Γ΄ Νίκολιτς 1752-1758 ............................................................................ 445 5.6.5 Βικέντιος Στεφάνοβιτς 1758 .................................................................................... 445 5.6.6 Παΐσιος Β΄ 1758 .................................................................................................................... 446 5.6.7 Γαβριήλ Δ΄ 1758 ................................................................................................................... 446 5.6.8 Κύριλλος Β΄ 1759-1763 ............................................................................................... 447 5.6.9 Βασίλειος Γιοβάνοβιτς-Μπρκιτς 1763-1765 (†1772) ........................... 447 5.6.10 Ο Καλλίνικος Β΄ (1765-1766) και η κατάργηση του Πατριαρχείου Πεκίου .............................................. 449 5.7 Οι αυτόνομες Επαρχίες της Σερβικής Εκκλησίας ............................................... 451 5.7.1 Η Μητρόπολη Καρλοβακίων .................................................................................... 451 5.7.2 Η Μητρόπολη Μαυροβουνίου και Παραθαλασσίας ............................... 451 5.7.3 Η Επαρχία Δαλματίας .................................................................................................... 455 5.7.4 Η Μητρόπολη Βοσνίας και Ερζεγοβίνης ......................................................... 457 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΚΤΟ Ο βίος των Σέρβων στην Αυστροουγγαρία. Η μητρόπολη Καρλοβακίων 6.1 Η πρώτη εκτενής μετοίκηση (1690) ............................................................................. 460 6.2 Η νομική θέση των Σέρβων στην Αυστροουγγαρία ........................................ 462 6.3 Η Μητρόπολη Καρλοβακίων και οι σχέσεις με το Πατριαρχείο Πεκίου ................................................................ 464 6.4 Συγχώνευση των Μητροπόλεων Βελιγραδίου και Καρλοβακίων (1726) ........................................................................................................ 468 6.5 Μετά την δεύτερη εκτενή μετοίκηση (1737) ......................................................... 469 6.6 Στέφανος Στρατιμίροβιτς (1790-1836) ....................................................................... 474 6.7 Ιωσήφ Ράγιατσιτς (1842-1861). Η αναγόρευσή του σε Πατριάρχη και η ανεξαρτητοποίηση της Βοϊβοντίνας (1848) ................................................ 476 6.8 Το Ρουμανικό ζήτημα (1869) ............................................................................................. 479

Tel-1:Layout 1 9/12/2016 7:38 μμ Page 12

12

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΣΕΡΒΙΑΣ. Πολιτική και Εκκλησιαστική

6.9 Η θέση των Σέρβων κατά το δεύτερο ήμισυ του 19ου αιώνα. Από τον αντικληρικαλισμό στην συνένωση όλων των Σερβικών Εκκλησιών .................................................................................... 480 6.10 Η συμβολή της Εκκλησίας στο εκπαιδευτικό σύστημα ............................... 490 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΒΔΟμΟ Από την κατάργηση του Πατριαρχείου Πεκίου (1766) έως την ανασύσταση αυτού (1920) 7.1 Το αυτόνομο καθεστώς του 1831 .................................................................................... 494 7.2 Το αυτοκέφαλο καθεστώς του 1879 .............................................................................. 499 7.3 Η Βουλγαρική Εξαρχία (1870) και η Σερβική Εκκλησία ............................. 502 7.4 Η ανασύσταση του Σερβικού Πατριαρχείου (1920) ......................................... 509 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΟΓΔΟΟ Το Πατριαρχείο Σερβίας από την ανασύσταση (1920) έως και τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο 8.1 Ο Δημήτριος Παύλοβιτς (1920-1930) και η πρώτη οργάνωση της Εκκλησίας ..................................................................... 512 8.2 Ο Βαρνάβας Ρόσιτς (1930-1937) και ο νέος Καταστατικός Χάρτης (1931) .................................................................. 515 8.3 Το Κονκορδάτο (1935-1937) .............................................................................................. 519 8.4 Γαβριήλ Ντόζιτς (1938-1950). Η γερμανική κατοχή και οι Ούστασι ........... 526 8.5 Ο νεοφανής άγιος Νικόλαος Βελιμίροβιτς (1880-1956) ............................... 529 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΝΑΤΟ Η Εκκλησία την περίοδο του κομμουνισμού (1945-1990) 9.1 Τα πρώτα μεταπολεμικά έτη (1945-1950) και τα απορρέοντα θρησκευτικά δικαιώματα από το Σύνταγμα του 1946 .................................... 534 9.2 Βικέντιος Προντάνοβ (1950-1958). Η αναθεώρηση του Συντάγματος (1953) και ο Νόμος περί των θρησκευτικών κοινοτήτων ............................ 537 9.3 Γερμανός Τζόριτς 1958-1990 (†1991) ........................................................................ 542 9.4 Σχέσεις Κράτους - Εκκλησίας .......................................................................................... 545 9.5 Το σχίσμα του επισκόπου Αμερικής και Καναδά Διονύσιου (1963) ..... 554 9.6 Ο νεοφανής άγιος Ιουστίνος Πόποβιτς (1894-1979) ....................................... 556 9.7 Η Θεολογική Σχολή και η Μέση Εκκλησιαστική Εκπαίδευση ................ 560 9.8 Η εκδοτική δραστηριότητα της Σερβικής Εκκλησίας .................................... 567 9.9 Η ανέγερση του Ναού του αγίου Σάββα .................................................................. 573

Tel-1:Layout 1 9/12/2016 7:38 μμ Page 13

13

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΚΑΤΟ Η Εκκλησία από την κατάρρευση του κομμουνισμού έως σήμερα (1990-2016) 10.1 Η διάλυση της Γιουγκοσλαβίας και η Σερβική Εκκλησία .......................... 584 10.2 Παύλος Στοΐτσεβιτς 1990-2009 ..................................................................................... 590 10.3 Ειρηναίος Γκαβρίλοβιτς (2010-σήμερα) .................................................................. 594 10.4 Σχέσεις Κράτους - Εκκλησίας στην Σερβία ........................................................ 600 10.5 Η θέση της Ορθόδοξης Εκκλησίας στην Σλοβενία, Κροατία, Βοσνία - Ερζεγοβίνη, Μαυροβούνιο και ΠΓΔΜ ................................................ 605 10.6 Οι αρχιερείς του Πατριαρχείου Σερβίας σήμερα (Μάιος 2016) ........... 614 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΝΔΕΚΑΤΟ Το «μακεδονικό» εκκλησιαστικό ζήτημα της ΠΓΔμ 11.1 Η εκκλησιαστική κατάσταση μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ............. 619 11.2 Η παραχώρηση του αυτόνομου εκκλησιαστικού καθεστώτος (1959) .... 625 11.3 Το αυτοκέφαλο, η καταδίκη και το Σχίσμα (1967) ......................................... 630 11.4 Ευκταίες λύσεις ........................................................................................................................... 636 11.5 Ο μαρτυρικός αρχιεπίσκοπος Αχρίδος Ιωάννης ................................................. 638 11.6 Η διάρθρωση των επαρχιών της Σχισματικής Εκκλησίας της ΠΓΔΜ ....... 643 12. Πίνακες (κατ’ επιλογήν) ......................................................................................................... 645

Επίμετρο καθ. κ. χρήστου Τερέζη ....................................................................................... 661

ΠΑΡΑΡΤΗμΑ 1. Κατάλογοι .......................................................................................................................................... 663 1.1 Σέρβοι Βασιλείς και Ηγεμόνες ...................................................................................... 663 1.2 Σέρβοι Αρχιεπίσκοποι και Πατριάρχες ................................................................... 666 1.3 Μητροπολίτες Καρλοβακίων (1690-1913) ............................................................ 668 1.4 Μητροπολίτες Βελιγραδίου και πάσης Σερβίας (1831-1920) .................. 669 1.5 Μητροπολίτες Μαυροβουνίου και Παραθαλασσίας ...................................... 669 1.6 Άγιοι από τις σερβικές δυναστείες ................................................................................ 671 1.7 Οικόσημα Σέρβων βασιλέων ........................................................................................... 673 1.8 Το γενεαλογικό δένδρο των Νεμάνια (Loza Nemanjića) ........................... 674 1.8.1 Ανάλυση του γενεαλογικού δένδρου των Νεμάνια .................................. 675

Tel-1:Layout 1 9/12/2016 7:38 μμ Page 14

14

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΣΕΡΒΙΑΣ. Πολιτική και Εκκλησιαστική

1.9 Το Παλαιοσλαβικό Κυριλλικό Αλφάβητο ............................................................... 677 1.10 Το Σύγχρονο Κυριλλικό και Λατινικό Αλφάβητο .......................................... 678 2. Επίσημα έγγραφα (κατ’ επιλογήν) ................................................................................. 679 – Το Ευαγγέλιο του Μίροσλαβ (1185) .............................................................................. 679 – Χρυσόβουλο του αυτοκράτορα Αλέξιου Γ΄ Αγγέλου (1198) .................... 680 – Χρυσόβουλο του Στέφανου Νεμάνια (1198) .......................................................... 681 – Το Τυπικό των Καρυών (1200) ......................................................................................... 682 – Ο Νομοκανόνας του αγίου Σάββα (1262) .................................................................. 683 – Χρυσόβουλο του Στέφανου Δετσάνης (1330) ........................................................ 684 – Χρυσόβουλο του Στέφανου Δουσάν (1331-1355) .............................................. 685 – Ο Νομικός Κώδικας του Στέφανου Δουσάν (1349) ........................................... 686 – Η σφραγίδα του πρίγκιπα Λάζαρου (1371-1389) ................................................... 687 – Χρυσόβουλο του δεσπότη Γεώργιου Μπράνκοβιτς (1430) ......................... 688 – Τα δοθέντα προνόμια του Λεοπόλδου Α΄ στους Σέρβους (1691) ............ 689 – Η απόφαση του Γιάιτσε - Jajce (29 Νοεμ. 1943) ................................................. 690 – Τόμος: Περί εσωτερικής διοικητικής αυτονομίας (1831) ............................... 691 – Τόμος: Περί παραχωρήσεως του αυτοκεφάλου (1879) ................................... 695 – Τόμος: Περί ενώσεως της Σερβικής Ορθοδόξου Εκκλησίας (1922) .......... 700 3. μεσαιωνικές μονές και Ναοί (κατ’ επιλογήν) ................................................... 703 – Η μονή Χιλανδαρίου του Αγίου Όρους (1198) ........................................................ 703 – Το Πατριαρχείο Πεκίου (αρχές 13ου αιώνα) ............................................................. 704 – Ο ναός του αγίου Νικολάου στην Kuršumlija. (12ου αιώνα) ...................... 705 – Η μονή του αγίου Γεωργίου - Djurdjevi Stupovi (12ου αιώνα) ................. 706 – Η μονή Στουντένιτσα (1183-1191) ................................................................................... 707 – Η μονή Μιλέσεβο (1219) ....................................................................................................... 708 – Η μονή Ζίτσης (1206-1220) .................................................................................................. 709 – Η μονή Ράτσα (1276-1282) .................................................................................................. 710 – Η μονή Γκράντατς (1270) ...................................................................................................... 711 – Η μονή Σοπότσανη (1260-1268) ......................................................................................... 712 – Ο ναός της Παναγίας Λιεβίσκης στην Πριζρένη (1307) .................................. 713 – Η μονή Γκρατσάνιτσα (1315-1321) ................................................................................ 714 – Η μονή Βίσοκι Ντέτσανι (1327-1335) ........................................................................ 715 – Η μονή Ραβάνιτσα (1375-1385) ......................................................................................... 716 – Η μονή Μανάσια (1407-1418) ............................................................................................ 717 – Η μονή Κρκα (1350) ................................................................................................................. 718

Tel-1:Layout 1 9/12/2016 7:38 μμ Page 15

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

15

3.17 Η μονή Λιουμπόστινια (1388) ..................................................................................... 719 3.18 Η μονή Μόρατσα (1252) .................................................................................................. 720 4. χάρτες ................................................................................................................................................... 721 1. Η Σερβία το πρώτο ήμισυ του 10ου αιώνα ................................................................. 721 2. Το κράτος του Στέφανου Νεμάνια (1168-1196) .................................................. 722 3. Το Κράτος του πρίγκιπα Λαζάρου (1371-1389) .................................................... 722 4. Η αυτοκρατορία του Δουσάν (1331-1355) ................................................................ 723 5. Η επέκταση της Σερβίας (1804-1913) ......................................................................... 724 6. Το Βασίλειο των Σέρβων, Κροατών και Σλοβένων (1918) .......................... 725 7. Οι εννέα (9) Διοικητικές Περιφέρειες του Βασιλείου της Γιουγκοσλαβίας .................................................................................................................... 726 8. Τα ταξίδια του αγίου Σάββα (1191-1235) .................................................................. 726

Βιβλιογραφία .......................................................................................................................................... 727 Ευρετήριο .................................................................................................................................................. 775