G. W. F. Hegel - Filozofija Istorije

Hegel- Filozofija istorije Hegel je smatrao da je Kant bio sasvim u pravu kada je ukazao na antinomije, ali da je grešio što je zbog njih bio zabrinut. Upravo je u prirodi uma da protivreči sam sebi. To nije slabost naših sposobnosti, već suština racionalnosti koja mora da se bavi protivrečnostima i antinomijama, jer je to upravo način na koji se um razvija. Kant je analizirao um kao nešto statično i zaboravio je da se čovečanstvo razvija, i s njim naše društveno nasleđe. Naš razum je proizvod društvenog nasleđa, istorijskog razvoja društvene grupe u kojoj živimo, nacije. Ovaj razvoj se odvija dijalektički. Samopostavljanje uma (Hegelova dijalektika) U dijalektičkom procesu dolazi do samopostavljanja uma ili duha. Taj dijalektički proces najviše liči na neko putovanje odlaska od kuće, lutanja i vraćanja kući, ali obogaćen novim iskustvima. 1) U prvom koraku ili momentu, duh postavlja samog sebe. To je teza. 2) U drugom koraku ili momentu, duh postavlja svoju suprotnost. To je antiteza. Negirajući sebe, duh "izlazi iz sebe" u svoju spoljašnjost, postaje nešto drugo u odnosu na samog sebe. To drugo Hegel naziva prirodom. ( Fihte: Ja VS ne-Ja) 3) U trećem koraku duh se vraća samome sebi i u samog sebe, tj. iz svoje spoljašnjosti vraća se u svoju unutrašnjost. To je sinteza. Duh se nije, naime, vratio na prvobitno stanje. On se u izlasku izvan sebe trajno promenio, i ono izvan sebe uneo u sebe kao nešto što je njegovo ili što je on sam, ili što je on sam proizveo. APSOLUT = UM, DUH- Svetski duh kroz istoriju izlazi iz neposredne prirodnosti, samopostavlja se, napreduje u svesti o slobodi i kreće se kao samoostvarenju i samosvesti. Dakle, svetska istorija je po Hegelu dijalektična i predstavlja napredovanje svesti o slobodi: "Jedina misao, koju filozofija donosi sa sobom, jeste jednostavna misao uma, da um vlada svetom (svetski um ili duh), dakle da je u svetskoj istoriji zbivanje bilo umno. Um je supstancija, naime ono, usled čega i u čemu sve što je realno ima svoj bivstvovanje i egzsitenciju, i beskonačna moć, jer um nije tako nemoćan da bi doterao samo do ideala, do onoga "treba da" i postojao samo izvan realnosti, ko zna gde," (Hegel, Filozofija istorije). Um, prema Hegelu, predstavlja apsolut. „Svetska istorija je napredovanje u svesti o slobodi,- napredovanje koje imamo da spoznamo u njegovoj nužnosti. (...) Sloboda kao idealitet neposrednoga i prirodnoga ne postoji kao nešto neposredno i prirodno, nego se naprotiv mora steći i tek zadobiti, i to pomoću beskonačnoga posredovanja u negovanju znanja i htenja. (...) Svetska istorija, znamo dakle, jeste prema tome uopšte izlaganje duha u vremenu kao što sebe ideja kao priroda izlaže u prostoru. Ako, dakle, bacimo pogled na svetsku istoriju uopšte, onda

vidimo neizmernu sliku promena i dela, beskonačno raznolikih oblikovanja naroda, država, individuuma u neumornom sledovanju. Sve to može ući u dušu čoveka i interesovati ga, svaki osećaj dobra, lepoga, velikoga iskorišćuju se, posvuda se stvaraju, provode svrhe, koje mi priznajemo, kojih izvršenje mi želimo; mi se nadamo i bojimo se za njih.“ Iz gore rečenog sledi: • Samorazvoj duha zbiva se i logički i istorijski • Dijalektika je metoda zahvatanja živog, pokretnog i borbenog događanja. Narodi stupaju na istorijsku scenu, doživljavaju uspon, silaze sa istorijske scene, doživljavaju pad i propast. • Priroda i duh su konkretni oblici postojanja ideje, ali samo duh ima istoriju (duh se razvija u vremenu) • Istorija počinje ukidanjem prirode od strane samooslobođenog duha (dijalektika) • Um vlada svetom, ali njegova vlast gotovo da nije vidljiva – „lukavstvo uma“ • Istorija je jedinstveni proces u kome ispod prividnih slučajnosti vladaju zakoni • Sve se zbiva po planu uma, tj. ostvaruje se napredak svesti o slobodi • Krajnji cilj je potpuna sloboda, odnosno samosvest – kraj istorije

Svetski um ili duh koristi za svoje ciljeve pojedince i čitave generacije, pa i čitave narode. Kao što je u hrišćanskom shvatanju istorije vladala misao da se sve u istoriji zbiva po božjoj volji i da je konačni cilj kome sve treba žrtvovati, spasenje ljudi i njihova sreća, tako je Hegel u svojoj filozofiji istorije razvio misao da se sve zbiva po planu svetskog uma i da je krajnji cilj istorijskog zbivanja da se taj plan ostvari. A plan je u tome da se u toku istorije ostvaruje napredak svesti o slobodi i da će kraj istorije biti realizovana puna sloboda i samosvest. Dakle, put samospoznaje apsolutnog duha svoj konkretan izraz nalazi u ljudskoj istoriji čiji smisao Hegel vidi kao napredovanje svesti o slobodi. Hegel odbacuje Rusoovo shvatanje da se čovek rađa slobodan i da ga civilizacija baca u ropstvo. U duhu ideja koje je razvio u svom delu Fenomenologija duha, on je u svojoj filozofiji istorije zastupao stav da je čovek najmanje čovek (najmanje slobodan) u početku istorije i da sve više postaje čovek ukoliko više zadobija slobodu i na taj način prevazilazi stanje prirodne neposrednosti( sloboda nije isto što i nešto slučajno, prirodno, neposredno, već nužno- čovek nije po prirodi slobodan, već se sloboda tek mora steći i zadobiti, izranjanje uma i duha iz neposredne prirodnosti).

• Hegel razlikuje tri osnovna istorijska razdoblja: a) Drevni Istočni narodi (Kine, Indije itd.) još nisu znali da je duh ili čovek kao takav po sebi slobodan, zbog čega ljudi i nisu bili slobodni, već je to samo jedan bio slobodan (koji, usled toga i nije bio istinski slobodan, već samovoljan) b) Grci i Rimljani su znali da su neki slobodni, ali ne i čovek kao takav, nego su mnogi ljudi smatrani robovima. c) Germanski narodi su zahvaljujući reformaciji stekli svest o tome da je čovek slobodan kao takav, sloboda duha sačinjava njegovu posebnu prirodu, čime su dostigli krajnji cilj društvenog razvitka. Takav Hegelov krajnji zaključak u filozofiji istorije bio je u skladu sa njegovim nastojanjima da pokaže da filozofija istorije, kao „svetska teodiceja“ utvrđuje opravdanje bogova u istoriji.Teodiceja (opravdanje postojanja zla u svetu) objašnjava se celokupnim istorijskim događanjem: sve što se dogodilo ne samo da nije bez boga, već je u suštini božije delo. • Istorijski razvoj ima: – cilj u državi uma, u kojoj se ostvaruje sloboda (po Hegelu je to bila Pruska monarhija) – oruđe u velikim ljudima i duhu naroda (Napoleon- samo oruđe u rukama istorije i svetskog duha) Zeitgeist-duh vremena