Finansal-Tablolar-Analizi-KPSS-A–zet-1

FİNANSAL (MALİ) TABLOLAR ANALİZİ Finansal tablolar; muhasebe sistemi içinde kaydedilen ve toplanan bilgilerin, belirli zaman aralıklarıyla bu bilgileri kullanacak olanlara iletilmesini sağlayan araçlardır. Temel Finansal Tablolar: Ek Finansal Tablolar: - Bilânço, - Gelir Tablosu,

- Satışların Maliyeti Tablosu, - Nakit Akım Tablosu, - Fon Akım Tablosu, - Kar Dağıtım Tablosu, - Öz Kaynaklar Değişim Tablosu,

Finansal tablo kullanıcıları, - Yöneticiler, - Yatırımcılar, - Kredi kurumları, - İşçi ve İşçi Kuruluşları, - Devlet, - Mali analistler,

Finansal tabloların genel nitelikleri, 1) Yarar Maliyet İlişkisi, 2) Önemlilik, 3) Muhasebe bilgilerinin niteliksel özellikleri (Anlaşılabilir olma ve ihtiyaca uygun olma), 4) Güvenilir olma (Temsilde doğruluk, kanıtlanabilir olma, tarafsız olma), 5)Karşılaştırılabilir olma BİLANÇO: İşletmenin belli bir tarihteki mali durumunu yani varlık ve kaynak durumunu gösteren tablodur. Bilânço Özellikleri ve içeriği; 1- Bilânço, aktif ve pasif olarak iki bölümden oluşur. Aktifte işletmenin sahip olduğu ekonomik değerler (VARLIKLAR), pasifte ise KAYNAKLAR (borç ve sermaye) yer alır. 2- Bilanço aktif toplamı ile pasif toplamı birbirine eşittir. VARLIKLAR = KAYNAKLAR, ya da VARLIKLAR = BORÇ + ÖZKAYNAK. 3- Bilançoda varlıklar likiditeye göre kaynaklar ise vade yapılarına göre sıralanır. 4- Bilançoda aktif ve pasif kalemler brüt tutarları ile kaydedilir. 5- Aktifte, aktif düzenleyici hesaplar pasifte ise pasif düzenleyici hesaplar indirim kalemleri olarak yer alırlar. Düzenleyici hesapların kullanımı ile aktif ve pasif net değerleri ile gösterilmiş olur. 6- Aktifte, Dönen Varlıklar ile Duran Varlıklar yer alır. 7- Pasif, Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar (KVYK), Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar (UVYK) ve Öz Kaynaklardan oluşur. Bilançoların Düzenlenmesiyle ilgili ilkeler a) Varlıklara İlişkin İlkeler : 1. Bir yıl içinde paraya dönüşebilecek varlıklar, bilançoda dönen varlıklar grubunda gösterilir. 2. Bir yıl içinde paraya dönüşemeyen, hizmetlerinden uzun süre yararlanılan uzun vadeli varlıklar, bilançoda duran varlıklar grubunda gösterilir. Dönem sonunda bu grupta yer alan hesaplardan vadeleri bir yılın altında kalanlar dönen varlıklar grubuna aktarılır. 3. Bilançoda varlıkları, bilanço tarihindeki gerçeğe uygun değerleriyle gösterebilmek için, varlıklardaki değer düşüklüklerini göstererek karşılıkların ayrılması zorunludur. 4. Gelecek dönemlere ait olarak önceden ödenen giderler ile cari dönemde tahakkuk eden ancak, gelecek dönemlerde tahsil edilecek olan gelirler bilançoda ayrıca gösterilmelidir. 5. Dönen ve duran varlıklar grubunda yer alan alacak senetlerini, bilanço tarihindeki gerçeğe uygun değerleri ile gösterebilmek için reeskont işlemleri yapılmalıdır. 6. Maddi ve maddi olmayan duran varlıkların maliyetini çeşitli dönem maliyetlerine yüklemek üzere ayrılan amortismanların birikmiş tutarları ayrıca bilançoda gösterilmelidir. 7. Özel tükenmeye tabi varlıkların maliyetini çeşitli dönem maliyetlerine yüklemek amacıyla, her dönem ayrılan tükenme paylarının birikmiş tutarları ayrıca bilançoda gösterilmelidir. 8. Alacaklar, menkul kıymetler, bağlı menkul kıymetler ve diğer ilgili hesaplardan ve yükümlülüklerden işletmenin sermaye ve yönetim bakımından ilişkili bulunduğu ortaklara, personele, iştiraklere ve bağlı ortaklıklara ait olan tutarlarının ayrı gösterilmesi temel ilkedir.

1

9. Tutarları kesinlikle saptanamayan alacaklar için herhangi bir tahakkuk işlemi yapılmaz. Bu tür alacaklar bilanço dipnot veya eklerinde gösterilir. 10. Verilen rehin, ipotek ve bilanço kapsamında yer almayan diğer teminatların özellikleri ve kapsamları ile işletme varlıkları ile ilgili toplam sigorta tutarları bilanço dipnot veya eklerinde açıkça belirtilmelidir. b) Yabancı Kaynaklara İlişkin İlkeler : 1. Bir yıl içinde vadesi gelen borçlar, kısa vadeli yabancı kaynaklar grubunda gösterilir. 2. Bir yıl içinde vadesi gelmemiş borçları, bilançoda uzun vadeli yabancı kaynaklar grubunda gösterilir. Dönem sonunda bu grupta yer alan hesaplardan vadeleri bir yılın altında kalanlar kısa vadeli yabancı kaynaklar grubundaki ilgili hesaplara aktarılır. 3. Tutarları kesinlikle saptanamayanlar veya durumları tartışmalı olanlar dahil, bilinen ve tutarları uygun olarak tahmin edilebilen tüm yabancı kaynaklar bilançoda gösterilmelidir. Bilinen ancak tutarları uygun olarak tahmin edilemeyen borçlar dipnotlarda gösterilir. 4. Gelecek dönemlere ait olarak önceden tahsil edilen hasılat ile cari dönemde tahakkuk eden ancak, gelecek dönemlerde ödenecek olan giderler bilançoda ayrıca gösterilmelidir. 5. Kısa ve uzun vadeli yabancı kaynaklar grubunda yer alan borç senetlerini bilanço tarihindeki gerçeğe uygun değerleri ile gösterebilmek için reeskont işlemleri yapılmalıdır. 6. Borçlar, alınan avanslar ve diğer ilgili hesaplardan işletmenin sermaye ve yönetim bakımından ilgili bulunduğu ortaklara, personele, iştiraklere ve bağlı ortaklıklara ait olan tutarlarının ayrı gösterilmesi temel ilkedir. c) Özkaynaklara İlişkin İlkeler: 1. İşletme sahip veya ortaklarının işletme varlıkları üzerindeki hakları özkaynaklar grubunu oluşturur. 2. İşletmenin ödenmiş sermayesi bilançonun kapsamı içinde tek bir kalem olarak gösterilir. Ancak, esas sermayenin ayrıntıları bilançonun dipnotlarında gösterilmelidir. 3. İşletmede herhangi bir zararın ortaya çıkması, herhangi bir nedenle özkaynaklarda meydana gelen azalmalar; hem dönemsel, hem de kümülatif olarak izlenmeli ve kaydedilmelidir. 4. Özkaynakların bilançoda net olarak gösterilmesi için geçmiş yıllar zararları ile dönem zararı, özkaynaklar grubunda indirim kalemleri olarak yer alır. 5. Özkaynaklar; ödenmiş sermaye, sermaye yedekleri, kâr yedekleri, geçmiş yıl kârları (zararları) ve dönem net kârı (zararı)ndan oluşur. Kâr yedekleri yasal, statü ve olağanüstü yedekler ile yedek niteliğindeki karşılıklar, özel fonlar gibi işletme faaliyetleri sonucu elde edilen kârların dağıtılmamış kısmını içerir. Sermaye yedekleri ise hisse senedi ihraç primleri, iptal edilen ortaklık payları, yeniden değerleme değer artışları gibi kalemlerden meydana gelir. Sermaye yedekleri, gelir unsuru olarak gelir tablosuna aktarılamaz. GELİR TABLOSU: İşletmenin bir faaliyet dönemindeki faaliyetlerinin sonucunu kar veya zarar olarak gösteren tablodur. 1- Brüt Satış Karı: İşletmenin ana faaliyet konusuna ilişkin satışlarından elde edilen kardır. 2- Satış İndirimleri: Brüt satışlarından indirilen satış iadeleri ve satış ıskontolarını kapsar. 3- Satışların Maliyeti: İşletmenin dönem içindeki satışlarının maliyetidir. 4- Faaliyet Giderleri: İşletmenin ana faaliyetleri ile ilgili olan ve üretim maliyetlerine yüklenmeyen AR-GE, P, S& D, ve GY Giderlerinin oluşturduğu gider grubudur. 5- Diğer Faaliyetlerden Olağan Gelir ve Karlar: İşletmenin esas faaliyeti dışındaki olağan faaliyetlerle ilgili gelir ve karlardan oluşur.

2

6- Diğer Faaliyetlerden Olağan Gider ve Zararlar: İşletmenin esas faaliyeti dışındaki olağan faaliyetlerle ilgili gider ve zararlardan oluşur. 7- Finansman Giderleri: İşletmenin borçlarından dolayı katlandığı ve varlık maliyetlerine eklenmemiş bulunan faiz, kur farkları, kredi komisyonları ve benzeri giderlerden oluşur. 8- Olağandışı Gelir ve Karlar: İşletmenin olağan faaliyetleri dışında arızi nitelikteki (duran varlık satışı gibi) karlar ile olağandışı olay/gelişmeler sonucu ortaya çıkan gelir ve karlardır. 9- Olağandışı Gider ve Zararlar: İşletmenin olağan faaliyetlerinden bağımsız, sık ve düzenli olarak ortaya çıkmayan gider ve zararlardır. GELİR TABLOSU İLKELERİ 1. Gerçekleşmemiş satışlar, gelir ve karlar; gerçekleşmiş gibi veya gerçekleşenler gerçek tutarından fazla veya az gösterilmemelidir. Belli bir dönemin gerçeğe uygun faaliyet sonuçlarını göstermek için, dönem başında/sonunda doğru hesap kesim işlemleri yapılmalıdır. 2. Belli bir dönemin satışları ve gelirleri bunları elde etmek için yapılan satışların maliyeti ve giderleri ile karşılaştırılmalıdır. Belli bir dönemin maliyet ve giderlerini gerçeğe uygun olarak gösterebilmek için stoklarda, alacak ve borçlarda doğru hesap kesimi işlemleri yapılmalıdır. 3. Maddi ve maddi olmayan duran varlıklar ile özel tükenmeye tabi varlıklar için uygun amortisman ve tükenme payı ayrılmalıdır. 4. Maliyetler; maddi duran varlıklar, stoklar, onarım ve bakım ve diğer gider grupları arasında uygun bir şekilde dağıtılmalıdır. 5. Arızi ve olağanüstü niteliğe sahip kâr ve zararlar meydana geldikleri dönemde tahakkuk ettirilmeli, fakat normal faaliyet sonuçlarından ayrı olarak gösterilmelidir. 6. Bütün kâr ve zararlardan, önceki dönemlerin mali tablolarında düzeltme yapılmasını gerektirecek niteliktekiler dışında kalanlar, dönemin gelir tablosunda gösterilmelidir. 7. Karşılıklar, işletmenin kârını keyfi bir şekilde azaltmak veya bir döneme ait kârı diğer döneme aktarmak amacıyla kullanılmamalıdır. 8. Dönem sonuçlarının tespiti ile ilgili olarak uygulana gelen değerleme esasları ve maliyet yöntemlerinde bir değişiklik yapıldığı takdirde, bu değişikliğin etkileri açıkça belirtilmelidir. 9. Bilanço tarihinde var olan ve sonucu belirsiz bir veya bir kaç olayın gelecekte ortaya çıkıp çıkmamasına bağlı durumları ifade eden, şarta bağlı olaylardan kaynaklanan, makul bir şekilde gerçeğe yakın olarak tahmin edilebilen gider ve zararlar, tahakkuk ettirilerek gelir tablosuna yansıtılır. Şarta bağlı gelir ve karlar için ise gerçekleşme ihtimali yüksek de olsa herhangi bir tahakkuk işlemi yapılmaz; dipnotlarda açıklama yapılır. FON AKIM TABLOSU: Bir dönem içinde işletmenin sağlamış olduğu tüm mali kaynakları ve bunların kullanım yerlerini göstererek bilânço ve gelir tablosunda görülmeyen fon akımını ortaya koymak amacıyla düzenlenen finansal tablodur. Fon kaynakları basit anlatımla, her türlü aktif azalışı ile borçlar ve öz sermayedeki artıştır. Fon kullanımları ise genel olarak aktiflerdeki artış, pasifteki azalıştır. NET ÇALIŞMA (İŞLETME) SERMAYESİ TABLOSU: Bir faaliyet döneminde net çalışma sermayesindeki ortaya çıkan artış veya azalışlar ve net çalışma sermayesinin kaynaklarını ve kullanım yerlerini göstermektedir. Brüt çalışma sermayesi kavramı, dönen varlıkları ifade etmektedir. Net çalışma sermayesi kavramı, dönen varlıklar ile kısa vadeli yabancı kaynaklar arasındaki olumlu farkı anlatmaktadır. Başka bir anlatımla, öz sermaye ve uzun vadeli yabancı kaynaklar toplamı olan devamlı sermaye ile duran varlıklar arasındaki fark belirlenmektedir.

3

ÖZKAYNAKLAR DEĞİŞİM TABLOSU Özkaynaklar değişim tablosu, bir işletmenin belli bir dönemde özkaynak kalemlerinde meydana gelen değişiklikleri gösterir. Özkaynaklar Değişim Tablosu önceki dönem ve cari dönem verilerini kapsayacak şekilde düzenlenir. Tabloda; ödenmiş sermaye yedekleri, kâr yedekleri, geçmiş yıllar kârları ve zararları, dönem net kâr ve zararı her dönem için dönembaşı tutarları, dönem içi değişiklikleri ve dönemsonu tutarları belirtilerek gösterilir. NAKİT AKIM TABLOSU: İşletmenin nakit giriş ve çıkışlarını kaynakları ve kullanım yerleri itibariyle gösteren bir tablodur. Bu tablodaki nakit kavramı nakit ve nakit eşdeğeri varlıkları ifade etmektedir. Nakit akım tablolarında sadece nakit giriş ve çıkışlar yer alır. KAR DAĞITIM TABLOSU: İşletmenin dönem karının dağıtım biçimini gösteren tablodur. Kar dağıtım tablosu, kanuni yükümlülüklerin, esas sözleşme gereklerinin ve genel kurul kararlarının sonucu, dönem karının nasıl ve nerelere dağıtıldığını gösteren bir tablodur. FİNANSAL TABLOLAR ANALİZİ TÜRLERİ A) Analiz Kapsamına Göre: 1) Statik Analiz: Bir yıla ait finansal tablo verileri üzerinden yapılan analizdir. 2) Dinamik Analiz: Birden fazla döneme ait mali tablolar üzerinden yürütülen analizdir. B) Analiz Amacına Göre: 1) Yönetim Analizi: İşletme yönetimi tarafından işletmenin başarı düzeyini, performansının, verimliliğinin ölçülmesi, planlamaya ve kontrole veri sağlamak üzere yapılan analizler. 2) Kredi Analizleri: İşletme içinden ya da dışından kişilerce, işletmenin borç ödeme gücünü belirlemek için yapılan analizlerdir. 3) Yatırım Analizleri: mevcut ve potansiyel yatırımcılar tarafından yaptırılan ve firmanın karlılığı, mevcut karlılığının devamlılığı, temettü miktarı gibi konuları içine alan analizdir. C) Analizi Yapanın Niteliğine Göre: 1) İç Analiz: İşletme içinden kişilerin gerçekleştirdiği analizdir. 2) Dış Analiz: İşletme dışından kişilerin gerçekleştirdiği analizdir. FİNANSAL TABLOLARIN ANALİZ TEKNİKLERİ • Karşılaştırmalı Tablolar Analizi (Yatay Analiz), • Yüzde Yöntemiyle Analiz (Dikey Analiz), • Eğilim Yüzdeleri ile Analiz (Trend Analizi) • Oran Yöntemi ile Analiz (Rasyolar) 1- KARŞILAŞTIRMALI TABLOLAR ANALİZİ Bir işletmenin birden fazla dönemlerine ait tablolar karşılaştırılmalı olarak düzenlenir. Finansal tablo analizi ikiden daha fazla yıllar için yapılırsa ya başlangıç yılı baz yıl olarak alınır ya da her bir yıl öncesindeki yıl baz yıl olarak dikkate alınır. Kalemler arsındaki farklar ve değişim yüzdeleri belirlendikten sonra, bu değişimlere sebep olabilecek nedenler aranır. Yatay Yüzde = (İlgili kalemde baz alınan yıl verisine göre artış veya azalış/Kaleme ait baz alınan yıl verisi)

100 KASA 101 ALINAN ÇEKLER 102 BANKALAR

2000 2001 Artış/Azalış Tutarı Artış/Azalış Yüzdesi (%) 18.000 28.000 +10.000 55.55 21.600 41.000 +19.400 89,81 27.000 54.000 +27.000 100,00

4

2- YÜZDE YÖNTEMİYLE ANALİZ (DİKEY ANALİZ) Bu yöntemle, işletmenin bilânço ve gelir tablosu yüzde değerleri ile ifade edilir. Bu yöntemde tek bir yılın finansal tabloları analiz edilebileceği gibi birden fazla yılın tabloları karşılaştırmalı olarak ta analiz edilebilir. Bu yöntemde, işletmenin bilânçosundaki toplam varlıklar %100 olarak kabul edilir. Her bir varlık kalemi toplam varlıkların yüzdesi olarak ifade edilir. Aynı şekilde toplam kaynaklarda %100 olarak kabul edilir ve borçların ve öz kaynakların toplam kaynaklardaki payı belirlenir. İşletmenin gelir tablosunda ise net satışlar %100 kabul edilir diğer gelir tablosu kalemleri buna göre belirlenir. Dikey Yüzde = İlgili kalem verisi/ Baz alınan kalem verisi Prestij AŞ Karşılaştırmalı Tablolar Analizi AKTİF

2000

Grup Toplamına Genel Toplama Oranı (%) Oranı (%)

1. DÖNEN VARLIKLAR Hazır Değerler Ticari Alacaklar

120.000 522.000

9,37% 40,75% Stoklar 587.000 45,82% Diğer Dönen Varlıklar 52.000 4,06% DÖNEN VARLIKLAR TOPLAMI 1.281.000 100,00%

7,02% 30,53% 34,33% 3,04% 74,91%

2. DURAN VARLIKLAR Maddi Duran Varlıklar (-) Amortismanlar

398.000 105.000

Net Maddi Duran Varlıklar Diğer Duran Varlıklar

293.000 136.000

DURAN VARLIKLAR TOPLAMI 429.000 TOPLAM AKTİF 1.710.000

92,77% (24,48%) 68,30% 31,70% 100,00%

23,27% (6,14%) 17,13% 7,95% 25,09% 100,00%

3. EĞİLİM YÜZDELERİ İLE ANALİZ (TREND ANALİZİ) Bu yöntemde, finansal tablolarda incelenecek dönemlere ait bir yıl esas alınır. Bu yıla ait tutarlar 100 kabul edilerek, diğer dönemlere ait değerler esas alınan yılın aynı değerleri ile karşılaştırılarak yüzde yöntemine göre oranlanır. Trend Yüzdesi = [(İlgili kalem cari yıl verisi)/(İlgili Kalem Baz alınan yıl verisi)]X100 AKTİF Dönen Varlıklar Hazır Değerler Ticari Alacaklar Stoklar Dönen Varlıklar Toplamı Duran Varlıklar Mali Duran Varlıklar Maddi Duran Varlıklar Duran Varlıklar Toplamı AKTİF TOPLAMI

1999

2000

2001

1999

2000

2001

10000 23000 18000 51000

13000 20000 22000 55000

11000 25000 24000 60000

100,00% 100,00% 100,00% 100,00%

130,00% 86,96% 122,22% 107,84%

110,00% 108,70% 133,33% 117,65%

8000 18000 26000 77000

8000 20000 28000 83000

8000 12000 20000 80000

100,00% 100,00% 100,00% 100,00%

100,00% 111,11% 107,69% 107,79%

100,00% 66,67% 76,92% 103,90%

4. ORAN YÖNTEMİ İLE ANALİZ (RASYOLAR) 5

Oranların Sınıflandırılması 1) Likidite Oranları, 2) Mali Oranlar, 3) Faaliyet Oranları, 4) Karlılık Oranları, 5) Piyasa Performansını Ölçen Oranlar LİKİDİTE ORANLARI: İşletmenin kısa vadeli borçlarını ödeyebilme yeteneğinin ölçülmesinde ve çalışma sermayesinin yeterli olup olmadığının belirlenmesinde kullanılır. Likidite Oranları kendi içinde üçe bölümlenir: Cari Oran, Asit-test Oranı, Nakit Oranı. Cari Oran (Çalışma Sermayesi Oranı): Dönen Varlıklar ile kısa vadeli yabancı kaynaklar arasındaki ilişkiyi gösteren bir orandır ve işletmenin genel likidite durumunu ortaya koyarak işletmenin net çalışma sermayesinin yeterli olup olmadığını ortaya koyar. Genel kural olarak 2 olması yeterli kabul edilen cari oran, aşağıdaki gibi hesaplanır: CariOran =

DönenVarl ıklar KVYK

Asit- Test Oranı (Likidite Oranı): İşletmenin her 1 TL için ne kadar süratle paraya çevrilebilen likit dönen varlığı olduğunu gösterir ve aşağıdaki şekillerde hesaplanır. Asit − TestOran ı =

DönenVarl ıklar − Stoklar KVYK

Asit − TestOran ı =

DönenVarl ıklar − ( Stoklar + GelecekDön emGiderler i ) KVYK

Asit-test oranının 1 olması yeterli sayılmaktadır. Oranın bir olması işletmenin kısa vadeli yabancı kaynaklarının tamamını nakit ve hızlıca paraya çevrilebilen değerlerle karşılanabileceğini gösterir. Nakit Oranı (Disponibilite Oranı veya Hazır Değerler Oranı): Faaliyetlerden sağlanan fon girişlerinin durması ve alacakların tahsil edilememesi durumunda, işletmenin kısa vadeli borçlarını elindeki mevcut hazır değerler ile ödeme gücünü yansıtmaktadır. Nakit Oranının 0.20’nin altına düşmemesi genel bir kural olarak istenir. NakitOran ı =

Haz ıazırDe ler ( Kasa + Bankalar + NakdeE şakd erVarl ırVar ) KVYK

LİKİDİTE YARDIMCI ORANLARI Stok Bağımlılık Oranı: Asit-test oranının 1’den küçük olması durumunda; borçların geri ödenmesinde işletmenin stoklara olan bağımlılığının ölçümünde kullanılan bir orandır. Stok bağımlılık oranı, işletmenin kısa vadeli borçlarının geri ödenmesinde, hazır değerleri ve diğer süratle paraya çevrilebilir varlıkların dışında, stokların yüzde kaçının satılması gerektiğini gösterir. Stok Bağımlılık Oranı = (KVYK-Hazır Değerler)/Stoklar

6

FAALİYET ORANLARI: İşletmenin faaliyetlerinde kullanılan varlıkların etkili biçimde kullanılıp kullanılmadığı hakkında bilgi veren oranlardır. Stok Devir Hızı: Belirli bir dönem içinde stokların kaç defa yenilendiğini gösterir. S.D.H = (Satışların Maliyeti)/Ortalama Stok Ortalama Stok=(Dönem Başı Stok+Dönem Sonu Stok)/2 Örnek: Satışların maliyeti 12,000,000 TL, Dönem başı stok 2,800,000 TL ve Dönem sonu stok 3,200,000 olduğu bir işletmede S .D.H =

12 ,000 ,000 = 4 olur. ( 2,800 ,000 + 3,200 ,000 ) / 2

Burada stokların yılda 4 kez devrettiği anlaşılmaktadır. Stoklar ay esasına göre 12/4= 3 ayda bir, gün esasına göre 360/4=90 günde bir devretmektedir ya da yenilenmektedir. Stok Yenileme Süresi:

Stok Yenileme Süresi= 360/SDH

Alacak Devir Hızı: Alacakların tahsil yeteneğini gösteren orandır. Ticari alacakların kalitesi ve likiditesi hakkında bir bilgiye ulaşmak için kullanılan önemli bir orandır. ADH =Kredili Net Satış Tutarı/Ortalama Ticari Alacaklar Kredili satışların net bilinmemesi durumunda, net satışlar tutarı da esas alınabilir. Alacak devir hızı işletmenin likidite durumunun ölçülmesinde tamamlayıcı oranlardan birisidir. Alacakların Ortalama Tahsilat süresi Oranı: Ortalama Tahsilat Süresi = 360/ADH Örnek: Belirli bir dönemde işletmenin kredili satış tutarı 12,000,000 TL. dönem sonundaki ticari faaliyetlerden doğan alacak senetlerinin borç kalanı 700,000 TL alıcılardan doğan alacaklar hesabının borç kalanı 1,300,000 TL ise alacakların devir hızı oranı nedir? 12 ,000 ,000 = 12 (700 ,000 +1,300 ,000 ) / 2 360 Alacaklar ınOrtalamaT ahsilatSür esi = = 30 gün 12 ADH =

Net İşletme Sermayesi Devir Hızı: Net çalışma sermayesinin yeterli olup olmadığı hakkında bilgi verir. Net çalışma sermayesi devir hızının düşük olması, işletmenin aşırı net çalışma sermayesine sahip olduğunu, stok ve alacak devir hızının yavaş olduğunu gösterir. Net çalışma sermayesi devir hızının yüksek olması, işletme net çalışma sermayesinin verimliliğinin yüksek olduğunu ifade eder. NÇSDH=(Net Satışlar)/(Ortalama Net Çalışma Sermayesi) Dönen Varlıklar Devir Hızı: Varlıklar)

Dönen Varlık Devir Hızı = (Net Satışlar/Ort. Dönen

7

Oranın yüksek olması, dönen varlıkların verimliliğinin yüksek olduğunu gösterir. Düşük olması ise, işletmede dönen varlıklarda bir aşırılık olduğunu gösterir. Duran Varlıklar Devir Hızı: Duran Varlık Devir Hızı = (Net Satışlar/Ort. Duran Varlıklar) Oranın düşük olması duran varlıkların yeteri kadar verimli kullanılmadığını ve duran varlıklardan istenilen gelirin elde edilemediğini gösterir. Oranın yüksek olması ise, işletmenin duran varlıklardan verimli olarak fayda sağladığını gösterir. Aktif Devir Hızı: İşletmenin sahip olduğu tüm varlıkların verimliliğini ölçmede kullanılan bir orandır. Oranın düşük olması işletmenin tam kapasite ile çalışmadığını gösterir. Aktif Devir Hızı = Net Satışlar/Ort. Toplam Aktif Öz sermaye Devir Hızı: Özsermayenin (özkaynağın) ne ölçüde verimli kullanıldığını gösteren bir ölçüdür. Özsermaye Devir Hızı = (Net Satışlar)/Özsermaye Oranın yüksek olması, işletmenin özsermayesini verimli olarak kullandığını gösterir. Ancak, oranın çok yüksek olması işletmenin özsermayesinin yeterli olmadığını ve daha çok yabancı kaynak kullandığının göstergesidir. MALİ YAPI ORANLARI Finansal Kaldıraç Oranı:

FKO = (Toplam Yabancı Kaynaklar)/Aktif(Pasif) Toplamı

Varlıkların yüzde kaçının borçlarla finanse edildiğini gösteren oran olarak yorumlanabilirken, aynı zamanda kaynak toplamı içersinde yabancı kaynakların payını gösteren bir orandır. İşletmeler genellikle kaldıraç etkisinden yararlanarak firma değerlerini artırmaya çalışırlar. Oranın genelde 0,50 olması, Türkiye gibi sermayesi yetersiz olan ülkelerde 0,60 olması uygun kabul edilebilir. Ancak bu düzeyden sonra borç yükünü artırmak işletme riskini artırarak işletmenin Finansal sıkıntı içine girmesine neden olabilir. Finansman Oranı:

FO = (Özkaynaklar)/(Toplam Yabancı Kaynaklar)

Oranın 1 olması istenir. Oranın birden yüksek olması işletmeyi borç baskısından kurtarır işletmenin rahatlamasına neden olur. Duran Varlıklar/Özkaynaklar Oranı Oran, Duran varlıkların yüzde kaçının Özkaynaklar ile finanse edildiğini gösterir. Oranının genelde 1’den küçük olması istenir. Oranın 1’den büyük olması duran varlıkların finansmanında özkaynakların yetersiz kaldığı ve yabancı kaynakların kullanıldığı anlamını taşır. Aynı şekilde Duran Varlıklar/Devamlı Sermaye oranı da, işletmenin duran varlıklarının yüzde kaçının devamlı sermaye ile finanse edildiğini gösterir. Otofinansman (İç Kaynaklar) Oranı İşletmenin oto finansman yoluyla sağlamış olduğu fonların oransal ifadesi için kullanılır. Şu formülle bulunur: Otofinansman Oranı= (Kar Yedekleri-Geçmiş Yıl Zararları)/Ödenmiş Sermaye

8

KARLILIK ORANLARI: İşletmenin emrine verilmiş olan öz ve yabancı kaynakların, verim derecesinin ölçülmesinde kullanılan oranlar bu grupta toplanmaktadır. Karlılık oranları ile, işletmenin geçmişteki kazanç gücü ve faaliyetlerinin etkinlik derecesi değerlendirilir. 1- Gayri Safi Rantabilite = Brüt Satış Karı/Net Satışlar Satılan malların satış fiyatı ile maliyeti arasındaki farkı yansıtan brüt satış karının net satışlardaki yerinin önemlilik derecesini yansıtır. 2- İş Hacmi Rantabilite = Faaliyet Karı/Net Satışlar İşletmenin esas faaliyetlerinden ne ölçüde karlı olduğunun göstergesi olarak kullanılır. 3- Net Rantabilite = Net Kar/Net Satışlar İşletme faaliyetlerinin net karlılığını gösterir. Oran net karın, net satışlar içindeki yüzdesini göstermektedir. 4- Mali Rantabilite =Net Kar/Öz kaynaklar İşletme sahipleri tarafından sağlanan kaynağın bir birimine düşen kar payını göstermektedir. Bu oranın yeterli olup olmadığının değerlendirilmesi alternatif yatırımların karlılıkları da göz önünde bulundurularak yapılır. NetKar NetSat x NetSat . Özkaynak

Net kar Marjı

PİYASA

=

NetKar Özkaynak

Özkaynak Devir Hızı

TEMELLİ

ORANLAR:

İşletmenin piyasadaki performansını değerlendirmek amacıyla kullanılan oranlardır. Özellikle sermaye piyasasında işlem gören işletmelerin mali tablolarının yorumlanmasında kullanılacak oranlardır.

a) Fiyat / Kazanç Katsayısı: Hisse senedinin piyasada gerçek bir fiyatla işlem görüp görmediğini gösterir. Yatırımcı katsayısı yüksek çıkan hisse senetlerini tercih etmeyecektir. Fiyat/ Kazanç Katsayısı; Hisse Senedinin Piyasa Fiyatı / Hisse Başına Kazanç b) P/D= (Hisse Senedinin Piyasa Fiyatı/ Hisse Senedinin Defter Değeri ) P / D değeri küçük olan hisse senedi yatırımcı tarafından cazip görünür.

9

Defter Değeri: Özsermaye/Çıkarılmış Hisse Senedi Sayısı TİCARİ ARİTMETİK Paranın Zaman Değeri: Bugün sahip olunan paranın gelecekteki paradan daha değerli olduğunu ifade eder. Faiz: Elinde parası olanın parasını ödünç vermesini, elinde parası olmayanın bugün itibariyle bu paraya sahip olmasını sağlayan unsurdur (yani paranın fiyatıdır). Faiz Oranını Etkileyen Faktörler: 1) Enflasyon, 2) Likidite, 3) Ödenmeme Riski, 4) Vade Riski Faiz Türleri: Basit Faiz ve Bileşik Faiz BASİT FAİZ: Bir yıla kadar olan işlemlerde genellikle kullanılan faiz türüdür ve bunda faiz tutarı sadece anapara üzerinden hesaplanır. I=Pxixn Anapara = P, Vade (süre) 1 yıl ise 6 ay ise 4 ay ise 3 ay ise 1 ay ise

Basit Faiz (I) = Anapara× Faiz Oranı× Süre (Vade)

Faiz oranı = i, Süre (vade) = n n=1 n = 1/2 n = 1/3 n =1/4 n =1/12 olacaktır.

Basit Faizde Gelecek Değer: Ödenecek faizin anaparaya eklenmesi ile bulunacak değerdir. Gelecekteki toplam tutarı (anapara + faiz tutarını) görmek için aşağıdaki formül kullanılır. S = P x[1+ (i x n)]

G. Değer = Anapara x [1 +(Faiz Oranı x Vade)]

S=Gelecek Değer, P= Şimdiki Değer (Anapara) Basit Faizde Şimdiki Değer (Bugünkü Değer) Gelecekteki bir değerin bugün itibariyle kaç TL’ye eşit olduğunu bulmaya şimdiki değer (bugünkü değer) denir. Şimdiki değer gelecekteki değerin tam tersidir. P = S/[1+( i x n)]

Şimdiki Değer = Gelecek Değer/[1 +(Faiz Oranı x Vade)]

Basit İskonto Senedin vadesinden önce paraya dönüştürülmesine iskonto ya da senet kırdırılması denir. İskonto tutarının peşin değer üzerinden hesaplanmasına iç iskonto yöntemi denir. İskonto tutarının senedin vadeli değeri üzerinden hesaplanmasına dış iskonto yöntemi denir. Basit İç İskonto P = S/[1+ (i x n)]

Basit Dış İskonto P = S x[1 – (i x n)]

Ülkemizde senet İskontosunda Dış İskonto Yöntemi kullanılır. İskonto hazine bonosu ve finansman bonosunda da kullanılır. Vade gün olarak verilmişse n = Kalan Gün Sayısı / 365 olarak hesaplanır.

10

BİLEŞİK FAİZ: Her devre kazanılan faizin anaparaya ilave edilerek her devre değişen sermayeler üzerinden faiz hesaplanmasına denir. Bileşik Faizde Gelecek Değer: S = P x(1+ i)n

G. Değer = Anapara x (1 +Faiz Oranı)Vade

Bileşik Faizde Şimdiki Değer (Bugünkü Değer) Şimdiki değer gelecekteki değerin tam tersidir. P = S /(1+ i)n

Şimdiki Değer = Gelecek Değer / (1 +Faiz Oranı)Vade

Bileşik Faiz İç İskonto Bileşik faizde sadece iç iskonto hesaplanır ve o da bileşik faizde şimdiki değerden başka bir şey değildir. P = S /(1+ i)n Devre (Vade) Uzunluğu Yıldan Kısa Olması Durumu Bileşik faizde devre uzunluğunun yıldan daha kısa olması durumunda devre faiz oranı, yıllık nominal faiz oranının (piyasa faiz oranı) yıl içindeki devre sayısına bölünmesiyle bulunur. i = j /m

(i= devre faiz oranı, j = yıllık nominal faiz, m = devre sayısı)

Not: Yıldan daha kısa süreli hesap açtırıldığında yıllık nominal faizlerin üzerinde faiz gerçekleştiriliyorsa bu faize efektif faiz (gerçekleşen faiz ) denir. r = [1+(j /m)]m -1

Efektif Faiz = [1+(Nominal Faiz /Devre Sayısı)]Devre Sayısı -1

(r= efektif faiz) Anüite: Belirli bir zaman sürecinde eşit aralıklarla verilen ya da alınan eşit ödemeler dizisine denir. Ödemelerin ve vade aralıklarının eşit olması durumunda faiz değişmiyorsa anüite söz konusudur. Anüitenin Gelecekteki Değeri (AGD) A = Her ay yatırılan eşit tutar, i = Faiz oranı, n = Vade(süre) AGD= A x [(1+ i)n -1] / i Anüitenin Bugünkü Değeri (ABD) ABD= A x [(1+ i)n -1] / [i x (1+ i)n] Devamlı Anüiteler

11

Bu anüitelerde vade olmadığı için eşit ödemeler sonsuza ( ∞ ) kadar devam eder. Dolayısıyla devamlı anüiteler aşağıdaki formülle hesaplanır. ABD= A / i Geciktirilmiş Anüitelerin Bugünkü Değeri Bazı durumlarda anüiteler belirli bir vade sonunda başlayabilir. Bu tür anüitelere geciktirilmiş anüiteler adı verilir. Özellikle uzun vadeli işlemlerde görülür. ABD= A x [(1+ i)n -1] / [i x (1+ i)n+g]

(g=gecikme süresi)

Enflasyon Oranı ve Faiz Oranı İlişkisi Enflasyon: Zaman içerisinde mal ve hizmet fiyatlarının ortalama düzeyinin yükselmesidir. Reel Getiri Oranı (Gerçek Getiri Oranı); para arz edenin satın alma gücündeki artıştır. Irving Fisher nominal faiz, reel faiz ve enflasyon arasındaki ilişkiyi şöyle özetlemiştir; (1+Reel Faiz Oranı)= [(1+Nominal Faiz Oranı)/(1+Enflasyon Oranı)] Veya Reel Faiz Oranı= [(Nominal Faiz Oranı – Enflasyon Oranı)/(1+Enflasyon Oranı)] Maliyet ve Satış Fiyatı Nedir? Birim malın satışındaki para miktarına fiyat adı verilir. Alış fiyatı, satış fiyatı, maliyet fiyatı gibi çeşitleri vardır. Bunların hesaplanması aşağıdaki şekilde olmaktadır. Satış Fiyatı = Maliyet Fiyatı + Kar ya da Satış Fiyatı = Maliyet Fiyatı - Zarar Kar = Satış Fiyatı - Maliyet Fiyatı Kar veya zarar, maliyet veya satış fiyatının % si olarak verilir. Maliyet üzerinden % ile kar veya zarar ifade edildiğinde maliyet fiyatı “100” kabul edilir. Kar payı toplanarak, zarar payı çıkarılarak satış fiyatı bulunur. Örnek: 5.000 TL maliyetindeki bir mal maliyet üzerinden % 25 karla satılmaktadır. Buna göre satış fiyatı ve kar tutarı nedir? Maliyet Fiyatı Kar Satış Fiyatı 100 TL 25 TL 125 TL Olduğuna göre şu denklem oluşturulur; Maliyet Fiyatı Satış Fiyatı 100 TL 125 TL 5.000 TL X Satış Fiyatı = (5.000x125)/100 =6.250TL Örnek: Satış üzerinden % 20 karla 9.000 TL’ye satılan malın maliyet fiyatı ve kar tutarı nedir? Satış Fiyatı Kar Maliyet Fiyatı 100 TL 20 TL 80 TL Olduğuna göre şu denklem oluşturulur; Satış Fiyatı Maliyet Fiyatı

12

100 TL 80 TL 9 .000 TL X Maliyet Fiyatı = (9.000x80)/100 =7.200TL Örnek: Satış üzerinden % 10 zararla 4.000 TL’ye satılan bir malın maliyet fiyatını ve zarar tutarını hesaplayınız? Satış Fiyatı Zarar Maliyet Fiyatı 100 TL 10 TL 110 TL Olduğuna göre şu denklem oluşturulur; Satış Fiyatı Maliyet Fiyatı 100 TL 110 TL 4.000 TL X Satış Fiyatı = (4.000x110)/100 = 4.400TL Örnek: Maliyeti 2.500 TL olan bir mal 3.250 TL’ye satılmıştır. Maliyet üzerinden % kaç kar yapılmıştır? Maliyet Fiyatı Satış Fiyatı Kar 2.500 TL 3.250 TL 750 TL Olduğuna göre şu denklem oluşturulur; Maliyet Fiyatı Kar 2.500 TL 750 TL 100 TL X Kar = (100x750)/2.500 =%30 Örnek: Maliyet fiyatı 4.500 TL olan bir mal maliyet üzerinden % 25 karla satılacaktır. Peşin satışta % 8 indirim yapılacaktır. Malın peşin satış fiyatı kaç TL’dir? Maliyet Fiyatı Kar Satış Fiyatı 100 TL 25 125 TL Olduğuna göre şu denklem oluşturulur; Maliyet Fiyatı Satış Fiyatı 100 TL 125 TL 4.500 TL X Satış Fiyatı = (4.500 x 125)/100 = 5.625TL Satış Fiyatı İndirim İndirimli Satış Fiyatı 100 TL 8 92 TL Satış Fiyatı İndirimli Satış Fiyatı 100 TL 92 TL 5.625 TL X Peşin Satış Fiyatı =(5.625 x 92)/100 = 5.175TL Karışım ve Birleşim Hesaplamaları Bir malın değişik kalitelerinden belli miktarda alıp karıştırarak yeni kalitede bir mal elde edilmesine karışım denir. Karışımın birim fiyatına ortalama fiyat denir. Örnek: Kilosu 5 TL olan fasulyeden 10 kg, 6 TL olan fasulyeden 8 kg, 7 TL olan fasulyeden 2 kg alınarak bir karışım elde edilmiştir. Karışımın ortalama fiyatı ne kadardır? ÇÖZÜM:

Fiyat Miktar Tutar 5 x 10 = 50 6 x 8 = 48 7 x 2 = 14 Toplam 20 112 Ortalama Fiyat = 112/20 =5,6TL Birim fiyatı belli bir karışım elde edebilmek için karışıma girecek malların her birinden ne 13

miktar alınacağının hesabına birleşim denir. Birleşimde takip edilecek esas yol şu olmalıdır; düşük fiyatlı mal, ortalama fiyatla satıldığı zaman meydana gelecek kar, yüksek fiyatlı mal ortalama fiyatla satıldığı zaman meydana gelecek zarara eşit olmalıdır. Örnek: 38 TL ortalama fiyatlı bir karışım elde edebilmek için kilosu 30 ve 40 TL olan mallardan ne miktarda karışım yapılmalıdır? Bunun için; küçükten büyüğe ya da büyükten küçüğe doğru fiyat sıralaması yapılır. Her malın fiyatının verilen ortalama fiyatla farkı alınarak öteki fiyatın hizasına yazılır. Böylece her maldan kendi hizasındaki miktar kadar alım yapılır. Bulunan sayılar arasında kısaltma yapılabilir. Fiyat Ortalama Fiyat Miktar 30 2 38 40 8 Tabloda da görüldüğü gibi 30 TL fiyatlı maldan 2 birim, 40 TL fiyatlı maldan 8 birim alınmalıdır. Kısaltma yapıldığında 30 TL fiyatlı maldan 1 birim, 40 TL fiyatlı maldan 4 birim alınması halinde ortalama fiyat 38 TL olacaktır. Örnek: Kilosu 18, 20, 25, 30 TL olan dört cins maldan ne miktar karıştırılırsa ortalama fiyat 23 TL olur? Bunun için; küçükten büyüğe yada büyükten küçüğe doğru fiyat sıralaması yapılır. Her malın fiyatının verilen ortalama fiyatla farkı alınarak öteki fiyatın hizasına yazılır. Böylece her maldan kendi hizasındaki miktar kadar alım yapılır. Bulunan sayılar arasında kısaltma yapılabilir. Fiyat Ortalama Fiyat Miktar 18 7 20 2 23 25 3 30 5 Tabloda da görüldüğü gibi 18 TL fiyatlı maldan 7 birim, 20 TL fiyatlı maldan 2 birim, 25 TL fiyatlı maldan 3 birim, 30 TL fiyatlı maldan 5 birim alınması halinde ortalama fiyat 23 TL olacaktır.

14